Türkçe

Edebiyat Bilgileri

Edebiyat Bilgileri 1

Edebiyat Bilgileri 1

Şiir Bilgisi Şiir :

Okunduğunda insanı derinden etkileyen , duygulandıran

heyecanlandıran, coşturan ; kulağımıza hoş gelen , bir

ahenk taşıyan ; genellikle ölçü ve kafiyeye dayalı olarak

yazılan yazılardır. Duygu ve hayallerin ( imgelerin ) ağır bastığı

,dizelerle ( mısralarla ) yazılan sanatsal yazı türüdür.

Şiir Bilgisi Şiir :

Okunduğunda insanı derinden etkileyen , duygulandıran

heyecanlandıran, coşturan ; kulağımıza hoş gelen , bir

ahenk taşıyan ; genellikle ölçü ve kafiyeye dayalı olarak

yazılan yazılardır. Duygu ve hayallerin ( imgelerin ) ağır bastığı

,dizelerle ( mısralarla ) yazılan sanatsal yazı türüdür.

Şiirde Tema ( Ana Duygu )

Şiirde Tema ( Ana Duygu )

Tema ( Ana duygu ) Şiirde asıl anlatılmak istenen şeydir. Bir yerde verilmek istenen mesaj veya

ağır basan duygulardır. Düz yazıdaki “ ana fikrin” şiirdeki

karşılığı “ tema” dır.

Örnek GÜN EKSİLMESİN PENCEREMDEN Ne doğan güne hükmüm geçer Ne hâlden anlayan bulunur Ah aklımdan ölümüm geçer Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur. Ve gönül tahtına der ki : Pervam yok verdiğin elemden Her mihnet kabulüm, yeter ki Gün eksilmesin penceremden! Cahit Sıtkı

TARANCI Konu : İnsanın hayata bağlı olması. Tema : Bütün zorluklara rağmen hayat güzeldir.

Önemli olan , yaşanan olumsuzluklarına rağmen hayatı

sevmektir.

Örnek GÜN EKSİLMESİN PENCEREMDEN Ne doğan güne hükmüm geçer Ne hâlden anlayan bulunur Ah aklımdan ölümüm geçer Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur. Ve gönül tahtına der ki : Pervam yok verdiğin elemden Her mihnet kabulüm, yeter ki Gün eksilmesin penceremden! Cahit Sıtkı

TARANCI Konu : İnsanın hayata bağlı olması. Tema : Bütün zorluklara rağmen hayat güzeldir.

Önemli olan , yaşanan olumsuzluklarına rağmen hayatı

sevmektir.

Şiirin Biçimsel Özellikleri

Şiirin Biçimsel Özellikleri

Ölçü ( vezin ) Şiirde dizelerdeki hece sayısı eşitliği

veya hecelerdeki uyumdur. Türk edebiyatında Hece Ölçüsü Aruz Ölçüsü Serbest Ölçü olmak üzere üç tür ölçü ( vezin ) vardır.

Hece ÖlçüsüHece Ölçüsü Türkçenin yapı özelliklerine uyan bu ölçü ,

mısralardaki hece sayılarının eşitliğine dayanır. Hece ölçüsü, Türk edebiyatının ulusal

ölçüsüdür. Daha çok halk şiirinde kullanılır. Edebiyatımızda en çok kullanılan hece

kalıpları :• 7’li hece ölçüsü• 8’li hece ölçüsü• 11’li hece ölçüsü DURAK : Dizelerin belli yerlerden bölünmesine “ durak” adı verilir.

Örnek Örnek Çıkıp yücesine / seyran eyledim Gördüm ak kuğulu / göller perişan Bir firkat geldi de / durdum ağladım Öpüp kokladığım / güller perişan

Çı – kıp yü – ce – si – ne / sey – ran ey – le – dim

1 2 3 4 5 6 + 1 2 3 4 5

6 + 5 = 11’li duraklı hece ölçüsü

Aruz Ölçüsü Aruz Ölçüsü

Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiş olan

bir ölçüdür. Bu ölçü , hecelerdeki seslerin kısa ve uzun

olmasına dayanır. Divan edebiyatında kullanılan bir ölçüdür. Hecelerin ünlü veya ünsüzle bitişine göre

açık hece kapalı hece diye adlandırılan uygulanışı

zor bir ölçüdür.

ÖrnekÖrnek

Göz gördü / gönül sevdi / seni ey yü / zü mâhım         

_ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Kurbânı /n olam var mı / benim bunda /

günâhım _ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Mef'ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün

(Nahîfî) İstiklâl Marşı aruzun “Fe i lâ tün / Fe i lâ tün /Fe i lâ tün /Fe i lün”

kalıbıyla yazılmıştır.

Serbest Ölçü Serbest Ölçü

Dizeler arasında kafiye sayısı bakımından bir eşitlik

yoktur. Kafiye düzeni de bu ölçünün kullanıldığı

şiirlerde yoktur. Aslında bu , bir ölçü değil , şiirde ölçüsüzlüktür. Hece sayıları birbirinden faklıdır. Günümüzde şiirler en çok bu tarzda

yazılmaktadır.Bu tarz şiir yazan şairler : Nazım Hikmet Ran Orhan Veli Kanık

Örnek ANLATAMIYORUM

Ağlasam sesimi duyar mısınız, Mısralarımda; Dokunabilir misiniz, Gözyaşlarıma, ellerinizle? Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel, Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu Bu derde düşmeden önce. Bir yer var, biliyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum; Anlatamıyorum.

Orhan VELİ

Şiirde Biçim ( Şekil )

Kafiye ( Uyak )

Kafiye ( Uyak )Kafiye ( Uyak )

Kafiye ( Uyak ) Dize sonlarındaki ses benzerliklerine

kafiye denir. Kafiye ( uyak ) , sadece ses benzerliğidir;

uyakta anlam benzerliği aranmamalıdır. Kafiyeler dize sonlarında aranmalıdır. Bu ses benzerlikleri bir veya birden çok

sese dayalı benzerliklerdir.

RedifRedif

REDİF Dize sonlarındaki yazılışları , anlamları ve

görevleri aynı olan sözcük veya eklere “ redif ” denir. Redifler kafiyeden sonra gelir. Dize sonlarında her zaman redif olmayabilir. Dizelerde önce kafiye ( uyak ) bulunur ; daha

sonra da varsa redif aranır.

REDİF Dize sonlarındaki yazılışları , anlamları ve

görevleri aynı olan sözcük veya eklere “ redif ” denir. Redifler kafiyeden sonra gelir. Dize sonlarında her zaman redif olmayabilir. Dizelerde önce kafiye ( uyak ) bulunur ; daha

sonra da varsa redif aranır.

Kafiye ( Uyak ) Çeşitleri

YARIM KAFİYE ( YARIM UYAK ) Dize sonlarındaki tek sesin

benzerliğine dayanır. Yarım kafiye , halk edebiyatında

yaygın olarak kullanılmıştır.

Örnek 1 Örnek 1 Huri melek var mı senin Kız nazarım kaldı usul Kadir gecesinde bayram Üstüne gölge olan dallar öğünsün. Yukarıdaki dörtlükte ahengi oluşturan “ soy

”, “ boy ” ve “ ay ” köklerinde ortak olan “ y ”

sesidir. “ – unda” ekleri de “ redif ” olarak

bilinmelidir.

so y unda bo unda

y

a y ındaYarım

Kafiye

Örnek 2

Örnek 2

Elif kaşların

Gamzesi sineme

Ak elleri kalem

Yazar Elif Elif diye.

Elif kaşların

Gamzesi sineme

Ak elleri kalem

Yazar Elif Elif diye.

ça t

ba ar t

tu ar t

ar

YARIM KAFİYE

REDİF

Örnek 3

Örnek 3

Yunus okur

Ol kumru

di l ler

bülbü

ler

l

ile

ile

REDİF

YARIMKAFİYE

Tam Kafiye Tam Kafiye

Tam Kafiye ( Tam Uyak ) Dize sonlarındaki iki ses

benzerliğine dayanan kafiyelere tam kafiye ( tam uyak )

adı verilir. Bir sesli bir sessiz harf benzerliğine

dayalı kafiyedir.

Örnek 1

Örnek 1

Dünyaya geldiğim Yürüdüm aynı

İki kapılı bir

Gidiyorum gündüz gece.

Dünyaya geldiğim Yürüdüm aynı

İki kapılı bir

Gidiyorum gündüz gece.

an da

zam

an da

h an da

TAMKAFİYE

REDİF

Örnek 2Örnek 2 Dere boyu

Gül açılır

Ben yarime gül demem

Gülün ömrü

Dere boyu

Gül açılır

Ben yarime gül demem

Gülün ömrü

s az

olur

y az

olur

az

olur

TAMKAFİYE

REDİF

Örnek 3

Örnek 3

Vurdukça efelerin yere çıplak

Sarsıntıdan dağların uçuyor

d iz leri

ben iz leri

TAMKAFİYE

REDİF

Zengin Kafiye ( Zengin Uyak ) Dize sonlarındaki ikiden fazla ses

benzerliğine dayanan kafiyelere “ zengin kafiye”

denir. Zengin kafiyede en az üç ses

benzerliği vardır.

Zengin KafiyeZengin Kafiye

Anadolu’m, cennet yurdum

Göğse dolan nefes, kalpte

Uğrunda can verip nöbet

Anadolu’m, cennet yurdum

Göğse dolan nefes, kalpte

Uğrunda can verip nöbet

Örnek 1

Örnek 1

va tan

ım

y tan

ım

tu tan

ım

ZENGİNKAFİYE

REDİF

Örnek 2

Örnek 2

Yıkanırdı gölgesi kuytu bir

Yaz kış yeşil bir saksı

Yıkanırdı gölgesi kuytu bir

Yaz kış yeşil bir saksı

d ere de

penc ere

de

ZENGİNKAFİYE

REDİF

Örnek 3

Örnek 3

Bilginin, bilgin’in

Annenin, sevginin

Askerin, inancın

Okul yapmaya koş, yaptırmaya koş.

Bilginin, bilgin’in

Annenin, sevginin

Askerin, inancın

Okul yapmaya koş, yaptırmaya koş.

o cağ

ı

ku cağ

ı

san

cağ

ı

okulokulokul

REDİF

ZENGİNKAFİYE

Cinaslı Kafiye Dize sonlarındaki yazılışları ve

okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerin

oluşturdukları ses benzerliğine “ cinaslı kafiye”

denir. Sesteş sözcüklerle yapılan kafiyedir. Cinas , aynı zamanda bir edebî sanattır.

Cinaslı Kafiye Dize sonlarındaki yazılışları ve

okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerin

oluşturdukları ses benzerliğine “ cinaslı kafiye”

denir. Sesteş sözcüklerle yapılan kafiyedir. Cinas , aynı zamanda bir edebî sanattır.

Cinaslı KafiyeCinaslı Kafiye

Örnek 1

Örnek 1

Niçin kondun a bülbül

Kapımdaki

Ben yarimden ayrılmam

Götürseler

Niçin kondun a bülbül

Kapımdaki

Ben yarimden ayrılmam

Götürseler

asmaya

asmay

a

ÜZÜM ÇUBUĞU

İDAM ETMEK

Her nefeste eyledik yüz bin

Bir günâha etmedik hiçbir

Her nefeste eyledik yüz bin

Bir günâha etmedik hiçbir

Örnek 2

Örnek 2

günâh

gün

âh

Haylice vakit oldu

Ben bu derde

Binmem namert atına

Ya mıh düşer

Örnek 3

Örnek 3

yanalı

ya nal ı

Şiirde Biçim ( Şekil )

Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )

Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )

Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )

Uyak Dizilişi / Kafiye Düzeni / Kafiye Şeması Dörtlüğün ya da şiirin tümünün

dizelerindeki kafiyelerin ( uyakların ) belli bir düzene

göre sıralanışıdır. Dize sonlarındaki aynı uyaklara, aynı

harfler verilerek yapılır. Uyak dizilişleri şunlardır : Düz Uyak Çapraz Uyak Sarma Uyak

Uyak Dizilişi / Kafiye Düzeni / Kafiye Şeması Dörtlüğün ya da şiirin tümünün

dizelerindeki kafiyelerin ( uyakların ) belli bir düzene

göre sıralanışıdır. Dize sonlarındaki aynı uyaklara, aynı

harfler verilerek yapılır. Uyak dizilişleri şunlardır : Düz Uyak Çapraz Uyak Sarma Uyak

Düz Uyak ( Düz Kafiye ) Düz Uyak ( Düz Kafiye ) İki dizenin ya da dörtlüğün kendi

arasında uyaklı oluşudur. Düz uyaklarda her dize kendi arasında

uyaklıdır.

Neden sonra sarsıldı altımda demir

Gözlerimin önünden geçti

İki dizenin ya da dörtlüğün kendi arasında uyaklı

oluşudur. Düz uyaklarda her dize kendi arasında

uyaklıdır.

Neden sonra sarsıldı altımda demir

Gözlerimin önünden geçti

yaylar

Kervansaraylar

a

a

Örnek 1

Örnek 1 ………… sancak ………… ocak ………… parlayacak ………… ancak

--------------------- --------------------- --------------------- ---------------------

a

a

a

a

Oh yavrular Sizi her gün Hatırıma neler

Geçmiş , o bir

Örnek 2

Örnek 2

seyrederk

en

penceremd

en

gel ir

defined

ir

a

a

b

b

DÜZUYAK

DÜZUYAK

Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye)

Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye)

Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye ) Dörtlüğün 1. dizesiyle 3. dizesi kendi

arasında , 2. dizesiyle de 4 . dizesi kendi

arasında kafiyelidir. Bu şekilde oluşan dizilişe Çapraz uyak

( Çapraz kafiye) denir.

Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye ) Dörtlüğün 1. dizesiyle 3. dizesi kendi

arasında , 2. dizesiyle de 4 . dizesi kendi

arasında kafiyelidir. Bu şekilde oluşan dizilişe Çapraz uyak

( Çapraz kafiye) denir.

Dağlar ile

Çağırayım Mevlâm seni

Seherdeki

Çağırayım Mevlâm seni.

Örnek 1

Örnek 1

ta ş lar ile

ku ş lar ile

a

a

b

b

1

2

3

4

ÇAPRAZUYAK

Dur yolcu! Bilmeden gelip

Bu toprak, bir devrin

Eğil de kulak ver, bu sessiz

Bir vatan kalbinin

Örnek 2

Örnek 2

bast

ığın

b at

tığı

yerdir

y ığın

at

tığı

yerdir

a

b

a

b

1

2

3

4

ÇAPRAZUYAK

Sarma Uyak ( Sarma Kafiye )

Sarma Uyak ( Sarma Kafiye )

Bir dörtlüğün

1. dizesiyle 4 . dizesinin 2. dizesiyle 3 . dizesinin

kendi aralarında kafiyeleşmesine “ sarma uyak ”

adı verilir.

Bir dörtlüğün

1. dizesiyle 4 . dizesinin 2. dizesiyle 3 . dizesinin

kendi aralarında kafiyeleşmesine “ sarma uyak ”

adı verilir.

Ne zaman ayrılık saati

Bir gariplik çöker içime

Kalan tek anı gibi bir

Durmadan çalınır o gamlı

Ne zaman ayrılık saati

Bir gariplik çöker içime

Kalan tek anı gibi bir

Durmadan çalınır o gamlı

Örnek 1

Örnek 1

gels

e

b ir

den

dev

ir

den

best

e

a

b

b

a

SARMAUYAK

Sular soğuk bir

Bakıyoruz

Suda omuz

İki gölge karışık

Sular soğuk bir

Bakıyoruz

Suda omuz

İki gölge karışık

Örnek 2

Örnek 2

ışık

hav

uz a

om

uz a

kar

ışık

a

b

b

a

SARMAUYAK