M‹MARIN TES‹SAT EL K‹TABI

BÖLÜM 3 - HAVALANDIRMA VE KL‹MA TES‹SATININ

M‹MAR‹ TASARIM ÜZER‹NE ETK‹S‹

3.1. KL‹MA MERKEZ‹ PLANLAMASI

3.2. MERKEZ‹ HAVALANDIRMA SANTRALLARI

3.3. TAZE HAVA VE EGZOST MENFEZLER‹

3.4. B‹NALARDA KANAL UYGULAMASI VE HAVA DA⁄ITIMI

3.5. HAVA KANALLARI UYGULAMA ALTERNAT‹FLER‹

3.1. KL‹MA MERKEZ‹ PLANLAMASI

Havaland›rma tesisat›n›n bir binaya entegrasyonu için plan-lama aflamas›nda dikkate al›nmas› gereklidir. Klima tesisat›planlamas›nda afla¤›daki maddeler dikkate al›nmal›d›r.a. Uygun bir sistemin seçimib. Klima santral›n›n konumu ve büyüklü¤ü, ayr›ca bunla-

r›n ulafl›labilirli¤i c. Makine odas›n›n ve tesisat›n konumu ve büyüklü¤üd. Taze hava ve egzost havas› menfez büyüklükleri ve da-

¤›l›mlar›e. Kanallar ve flaftlar için yerf. Asma tavan yükseklikleri g. Ayd›nlatma ve pencere büyüklükleri h. Güneflten korunmai. Ses yal›t›m› j. Yang›n korumas›k. Enerji tasarrufu l. Bak›m personelinin e¤itimi ve yönlendirilmesi için ye-

terli zaman m. Üretici firmalarla bak›m sözleflmesi

3.2. MERKEZ‹ HAVALANDIRMA SANTRALLARI

Santrallar havaland›rma tesisatlar›n›n temel parçalar›ndanbiridir ve tasar›m›n› büyük ölçüde etkileyebilecekleri içinbunlar›n planlamas› projenin ön planlamas› esnas›nda ya-p›lmal›d›r. Santrallar tüm tesisat içinde hemen fazla yerkaplayan, hem de maliyeti en yüksek olan cihazlard›r. Ge-nel anlamda havaland›rma ve klima santrallar›yla s›cak su,so¤uk su ve elektrik üreteçleri aras›nda bir çok ba¤lant› ol-du¤undan, tüm cihazlar “teknik kat”da denilen bir tesisatkat›nda toplanmal›d›r. fiekil 4’te teknik kat planlama örne-¤i görülmektedir.Santrallar beslenecek hacim ve oda gruplar›na mümkün ol-du¤unca yak›n monte edilmelidirler. Uygun hava da¤›t›m

sistemlerine ulaflmak için santrallar dikey da¤›t›mlara (çe-kirdeklere) yak›n yerlefltirilmelidirler. Burada akustik prob-lemler önemli bir rol oynarlar. Günümüzde küçük ve orta büyüklükte tesisatlarda bulunansantrallarda cihazlar paket prensibine ba¤l› olarak, öncedentamamlanm›fl, tipleflmifl parçalardan oluflurlar. Böylece ha-cimler daha iyi kullan›l›r, tüm tesisat›n verimi artar, daha ça-buk montaj yap›l›r ve daha iyi montaj servisi verilir. Yeni olarak çat› santral› olarak adland›r›lan paket-cihazlarmevcut olup, bunlar serbest olarak çat› üzerine yerlefltirile-bilirler. Bunlar komple olarak vinçle çat›ya ç›kar›labilece-¤i gibi, parçalar halinde çat›ya ç›kart›l›p çat› üzerindemonte edilebilirler. Santrallerin d›fl gövdeleri galvaniz sacüzerine plastik esasl› kaplamadan oluflur. Kap›lar su geçir-mez flekilde yap›l›rlar. Montaj› kolaylaflt›rmak için çat› be-tonu at›lmadan önce, üzerine çat› santral›n›n montaj ekip-manlar›n›n kolayl›kla ba¤lanabilece¤i bir kaide flablonuat›l›r. Santral çat› betonu ile ba¤lant›l› bir temel üzerindedurur. fiekil 5’de santral›n çat› kenar›na veya duvarlara mi-nimum mesafesi görülebilir.Daha büyük santrallarda, içine girilebilir hava odalar›n›nkullan›m›n›n uygun oldu¤u görülmüfltür. Bu hava odalar›santral›n temizlenmesini ve kontrolünü kolaylaflt›rmaktad›r-lar. Az say›da büyük santral, çok say›da bina içinde da¤›lm›fl

29

3. HAVALANDIRMA VE KL‹MA

TES‹SATININ M‹MAR‹ TASARIM

ÜZER‹NE ETK‹S‹

fiekil 4. TES‹SAT KATI fiEMASI

fiekil 5. ÇATIDA BULUNAN SANTRALIN ÇATININ KENARINA VEYA DUVARLARA OLAN

M‹N‹MUM MESAFELER‹

HAVALANDIRMAKL‹MA SANTRALI

KUMANDAODASI

ISITMAMERKEZ‹

SO⁄UTMAMERKEZ‹

Hava Debisi(m3/h)

6.0009.600

12.50018.00025.00030.00033.50040.000

Minimum MesafeA (m)

1,501,501,702,502,502,502,502,50

küçük santrallardan daha az bak›m ihtiyac› gösterir ve dahaaz enerji harcar. Santrallar›n Yap›s›Proje esnekli¤i ve gelecekteki ilavelere kolayl›k sa¤lamakaç›s›ndan, çat› yap›s›n›n tafl›y›c› duvars›z levhal› kiriflli veyakasetli çat› fleklinde olmas› faydal›d›r. Hacimler, tesisat elemanlar›n›n montaj›, iflletmesi ve bak›m›için kolayl›kla içine girilebilecek flekilde boyutland›r›lmal› veuygulanmal›d›rlar. Bu hacimler yaflama, depolama ve geçiflhacimleri olarak kullan›lmamal› ve kilitlenebilir olmal›d›rlar.Havaland›rma santral› d›flar›dan kolayl›kla ulafl›labilecek biryerde olmal›d›r, bunun d›fl›ndaki durumlarda parçalar›nmontaj ve tafl›nmas› için yeterli ölçüde montaj aç›kl›klar›bulunmal›d›r. Kap›lar›n genifllik ve yükseklikleri, parçalar›ntafl›nmas›na müsaade edecek ölçüde olmal›d›r. Ters havaak›mlar›n› engellemek için kap›lar hava geçirmez flekildeyap›lmal›d›r. Vantilatör iflletmesinde kap›lar, art› bas›nçl›odalarda içeri do¤ru aç›lmal›, eksi bas›nçl› odalarda d›flar›do¤ru aç›lmal›d›r. Makinalar›n oday› çevreleyen duvarlara mesafesi minimum0,5 metre olmal›d›r. S›k olarak bak›m ihtiyac› gösteren par-çalar›n, örne¤in filtreler önünde, montaj ve demontaj içinyeterli genifllikte bir müdahale kap›s› bulunmal›d›r. Ayn› ko-nu santral› oluflturan parçalar aras›ndaki boflluk için de ge-çerlidir. Tavana olan mesafede kanal ba¤lant› bo¤az›n›nyüksekli¤ine dikkat edilmelidir. fiekil 6’da makinalar›n veparçalar›n oday› çevreleyen duvarlara mesafesi için referansde¤erleri göstermektedir.Duvarlar, tavan ve döfleme, temizli¤i kolaylaflt›rmak ve toztoplanmas›n› engellemek için düzgün olarak s›vanmal›, per-de beton veya fayans kaplanmal›d›r. Buralar yang›na daya-

n›kl› olmal› ve yan›c› malzemeler ile kaplanmamal›d›r. Ayn›konu cihaz gövdesi ve makine parçalar›n›n çerçeveleri, özel-likle hava filtreleri için de geçerlidir. Kapaklar en az›ndanyang›n durdurucu özellikte olmal›d›r. Santraller elektrikle yeterince ayd›nlat›lmal›d›rlar. Vantila-törlerin tamam›, yang›n an›nda elle devre d›fl› b›rakmayaizin verecek flekilde acil kapatma tertibatlar› ile donat›lmal›-d›rlar. Acil kapatma tertibatlar› kolayca ulafl›labilecek biryerde bulunmal›d›rlar.Dönüfl havas› ve daha çok duman kontrolu için çal›flan ci-hazlarda vantilatör motorlar›, ortam s›cakl›¤› +70°C’ninüzerine ç›k›nca otomatik olarak kapatacak flekilde olmal›d›r. Yüksek binalarda, yüksek bina yönetmeli¤ine göre havalan-d›rma ve klima santralleri flehir flebekesinden ba¤›ms›z olanve enerji kesilmesinde otomatik olarak devreye giren birenerji kayna¤›na sahip olmal›d›rlar. So¤utma veya nemlendirici serpantinlere sahip santrallarda,yo¤uflma suyunun veya taflabilecek suyun at›lmas› ve cihaziçindeki suyun boflalt›labilmesi için yerden at›k su ba¤lant›-s›na sahip olmal›d›r. E¤er santral›n bulundu¤u oda baflka odalar›n üzerinde yer al›-yor ise, bu odan›n döflemesi su geçirmez flekilde yap›lmal›d›r.Santrallar›n üzerinde bulunan odalarda havaya yay›lan sessebebiyle gürültü yükü oluflmamas› için, santrallar›n duvar-lar›, üst taraflar› ve zeminleri yeterli ses izolasyonuna sahipolmal›d›rlar (DIN 1946 1.3.2).Cihaz üzerindeki motor, pompa ve vantilatörlerden binayageçebilecek titreflimleri engellemek için, cihazlar esnek ta-koz veya kaideler üzerine oturtulmal›d›rlar.Cihaz içinde bulunan motor, pompa, vantilatör, serpantin veodac›klar›n a¤›rl›¤›n›n bina üzerinde ilave bir yük getirme-

30

fiekil 6. MAK‹NA VE TEÇH‹ZATIN ODAYI ÇEVRELEYEN ALANLARA OLAN MESAFE ÖLÇÜLER‹

mesi için, bunlar binan›n statik hesab› yap›l›rken dikkateal›nmal›d›rlar. Santrallar›n binaya yükü 1000-1500 kp/m2’dir. Buradaözel kaidelerin a¤›rl›¤› da dikkate al›nm›flt›r. Burada dikka-te al›nmayan ise duvar örülmüfl veya betonlanm›fl havaodalar›n›n a¤›rl›¤› ve döfleme için yerlefltirilen beton pla-kalar›n a¤›rl›¤›d›r.Santrallar›n Yer ‹htiyac›Santrallar›n yer ihtiyac› tesisin kapasitesine ba¤lad›r.DIN 1946 Bölüm 1.3.22’de santrallar›n yer ihtiyac› ile ilgi-li yaklafl›k ölçüler verilmifltir. Tablo 7’de DIN 1946’ya da-yan›larak farkl› santrallar için gerekli olan taban alan› ve ta-van yükseklik ölçüleri listelenmifltir.Taban alan› ihtiyac› emme ve basma vantilatörlü santrallariçin geçerlidir. Burada bina tipi ve inflaat flartlar›na ba¤l› ola-rak daha yüksek veya daha düflük de¤erlerin ç›kabilece¤iunutulmamal›d›r. Tek cihaz kullan›mda yer ihtiyac› daha az-d›r. Bu yüzden zaman›nda üretici firma ile temasa geçmekfaydal›d›r.Santrallar›n DüzenlenmesiHavaland›rma santrallar›n›n yerlefltirilece¤i yer ilk aflamadabina tasar›m›na ba¤l›d›r. Santral›n servis verece¤i katlar›nsay›s›n›n yan›nda, kat alan›, sabit noktalar›n yeri ve tipi, ha-valand›rma tesisinin istenilen ikmal süresi de bu düzenleme-de önemli rol oynar. Bir santral ile, kat alan›na da ba¤l› olarak, bir binada 10 ka-ta kadar servis verilebilir. Bu santral bodrum katta olabilece-¤i gibi, binan›n çat›s›nda da bulunabilir. Yüksek bloklarda,santral tercihen binan›n ortas›nda bulunan bir tesisat kat›nakonulabilece¤i gibi; biri bodrumda di¤eri ise çat›da bulunaniki santral da kullan›labilir.Santral›n Bodrumda Bulunma DurumuSantral›n bodrumda bulunmas› durumunda katlardaki fayda-l› hacimler zarar görmezler. Makinalar›n ve cihazlar›n a¤›r-l›klar›n›n bina konstrüksiyonu üzerinde çok az etkileri var-d›r. Montaj ve ses izolasyonu da kolayl›kla halledilir. Maki-nalar›n montaj› ve de¤iflimi için yeterli montaj aç›kl›klar›n›nb›rak›lmas› düflünülmelidir. Bodrum kat› yüksekli¤i 3 met-renin alt›nda olmamal›d›r.(Bak›n›z fiekil 8)

Taze hava mümkün oldu¤unca toprak seviyesinin üzerindenal›nmal›d›r. Böylece daha k›sa kanal kullan›labilir. Bina çe-kirdekleri, sadece katlar›n emifl ve basma kanallar›n›n yükü-nü tafl›rlar. E¤er konum itibar› ile d›fl hava çat›dan emiliyorise, d›fl hava emifl kanal› tüm bina boyunca götürülmelidir.Santral›n Çat›da Bulunma Durumu En üstte teknik ekipmanlar bulunan binalarda (asansör, ma-kine dairesi vb.) tüm teknik makine dairelerinin çat›da bu-lunmas› tavsiye edilir. Hava emifli direk olarak çat›dan yap›-labilir. Bodrum kat› depo veya baflka amaçla kullan›labilir.(Bak›n›z fiekil 9)Binan›n statik ve tasar›m aç›s›ndan ön planlamas› yap›l›r-

31

Hava Debisi

(m3/h)

5.000

10.000

20.000

30.000

50.000

75.000

100.000

150.000

Yükseklik

(m)

2.4

2.4

2.6

2.8

3.0

3.0

4.0

4.5

Havaland›rma Santral›

Boy x En Alan

(m) (m2)

4.0 x 2.0 8

4.7 x 2.4 11

5.8 x 2.9 17

6.8 x 3.4 23

7.7 x 3.9 30

8.6 x 4.4 38

10.2 x 5.1 52

11.2 x 5.7 64

Klima Santral›

Boy x En Alan

(m) (m2)

4.7 x 2.4 11

5.8 x 2.9 17

6.8 x 3.4 23

7.7 x 3.9 30

8.6 x 4.4 38

10.2 x 5.1 52

12.0 x 6.0 72

13.4 x 6.6 88

Tablo 7. HAVALANDIRMA SANTRALININ YAKLAfiIK YER ‹HT‹YACI

fiekil 8. SANTRALIN BODRUM KATTA OLMASI

fiekil 9. SANTRALIN ÇATIDA BULUNMASI

ken, çat›ya konacak olan makine ve teçhizat›n a¤›rl›klar› vebunlar›n gelecekteki tamir ve de¤iflme durumlar› dikkateal›nmal›d›r. Bunlara ilaveten titreflim ve ses izolasyon ted-birleri de düflünülmelidir.Teknik kat›n ses izolasyonun çift cidarl› bir inflaat tekni¤i ileçözülebilmesi mümkün olup, bu bina tasar›m›n› etkileyecekbir karar olacakt›r. Santral›n Ara Katta Bulunma Durumu Bu uygulamada santral binada yukar›ya ve afla¤›ya do¤ruyaklafl›k ayn› say›da kata servis verir. Daha önce santral›nçat›da bulunma durumunda belirtilen tasar›m problemleri buuygulamada artan zemin yükünden ve gerekli olan ilave sesizolasyon tedbirlerinden dolay› ayn›d›r. Ses izolasyon ted-birleri santral›n bulundu¤u kat›n bir üstü ve bir alt› için özelolarak düflünülmelidir. Bu uygulamada makinalar›n tamirive de¤ifltirilmesi di¤er uygulamalara göre daha zordur. Sant-rallar›n ara kat uygulamalar›n›n en önemli avantaj› kanal ke-sitlerinin daha küçük ç›kmas›d›r. Kanal uzunluklar›n›n optimizasyonu için d›fl havan›n direkolarak ön cepheden emilmesi tavsiye edilir. (Bak›n›z fiekil 10)Santrallardan Birinin Bodrumda Di¤erinin Çat›da Bulun-ma Durumu (fiekil 11)Bu uygulama normalde sadece çok yüksek binalarda, teksantral›n yetmedi¤i durumlarda kullan›l›r. Daha da yüksekbinalarda ise, hem bodrumda, hem çat›da hem de ara tesisatkat›nda santral uygulamas› mümkündür. Tesisat flaftlar›n›n ekonomik kullan›m› için, egzost ve basmasantrallar› ve kanallar› fiekil 12’de görüldü¤ü gibi düzenle-nebilir. Burada kanal çap› santraldan uzaklaflt›kça küçülme-sinden yararlan›lmaktad›r. Dönüfl haval› sistemlerde bu uy-gulama çok mant›kl› de¤ildir.

3.3. TAZE HAVA VE EGZOST MENFEZLER‹

D›fl hava emifl menfezleri mümkün oldu¤unca toz, is, egzostgaz› ve kokulardan ve direk olarak günefl ›fl›¤›ndan etkilen-meyecek yerlere yerlefltirilmelidirler. Bu, özellikle uygunmenfez yeri bulman›n zor oldu¤u flehir içi uygulamalardadaha önemlidir. Emifl menfezinin yeri hava kalitesi aç›s›n-dan da de¤erlendirilip düflünülmelidir.Bunlar›n yeri, üstten görünüfle, bina yüksekli¤ine, gökyüzüyönüne, havaland›rma menfezlerinin büyüklü¤üne ve yerle-flimine, ayr›ca binadaki d›fl havadan oluflan bas›nç da¤›l›m›-na ba¤l› olarak etkilenir.D›fl hava emifl menfezleri, filtre edilmemifl havan›n uzun ka-nallarda tafl›nmas›n› engellemek için, santral›n çok uza¤›ndabulunmamal›d›r. E¤er uzun kanal konstrüksiyonu engellene-miyor ise, emifl menfezinden hemen sonra bir ön filtre ileemifl havas› ön filtrelemeye tabi tutulmal› ve as›l filtreleme

32

fiekil 10. SANTRALIN TES‹SAT KATINDABULUNMASI

fiekil 11. SANTRALIN BODRUM VE ÇATIDABULUNMASI

fiekil 12. EGZOST VE ÜFLEME SANTRALININHAC‹MSEL AYIRIMI

ilaveten mutlaka santralda gerçekleflmelidir.Genel olarak d›fl hava emifl menfezlerinin seçiminde ve yer-lefliminde afla¤›daki hususlara dikkat edilmelidir.- Havan›n servis verilecek binan›n kuzey veya do¤u tara-

f›ndan ve mümkünse hakim rüzgar›n tersi yönündenemilmesi

- Emifl yerinin mümkün oldu¤unca serbest ve yüksek biryerde olmas›

- Yer seviyesinin üstünden direk emifl yap›lmas›na sadeceyeflil alanlarda izin verilmesi ve izinsiz müdahale edil-memesi için ›zgaral› olmalar›

- Hava al›fl›n›n cadde taraf›ndan olmamas› - Teraslardan emifl durumunda, günefl ›fl›nlar›n›n yönüne

göre havan›n gere¤inden fazla ›s›nmamas›- Ancak çok yüksek binalarda ve santral ayn› yükseklikte

ise binan›n ortas›ndan emifl yap›lmas›- Çat› üzerinden emifl durumunda ana rüzgar yönüne dik-

kat edilmesi; yaz›n günefl ›fl›nlar› etkisiyle çat› üzerindeafl›r› ›s›nm›fl hava ak›m› oluflabilir, k›fl›n ise baca gazlar›sebebiyle çat› üzerinde kirli hava oluflabilir, bu yüzdenmümkün oldu¤unca yüksek ve serbest emifl yap›lmas›nadikkat etmek gereklidir.

Egzost Havas› At›fl Menfezlerinin YeriEgzost havas› mümkün oldu¤unca en k›sa yoldan direk ola-rak d›flar›ya at›lmal›, böylece bunun çevreye olan etkisi azal-t›lmal›d›r. Alçak bir seviyeden egzost havas›n›n at›lmas›nda,egzost havas›n›n yak›nda bulunan bina veya hacimlere by-pass sebebiyle d›fl hava olarak tekrar emilme riski vard›r. Busebepten dolay› d›fl havan›n emifl menfezleri ve egzost hava-s›n›n at›fl menfezleri ne ayn› seviyede olmal›d›rlar, ne de birbinan›n ayn› taraf›nda bulunmal›d›rlar.E¤er d›fl hava emifli ve egzost havas› at›fl› çat›dan yap›l›yorise, ana rüzgar yönüne dikkat edilmesi gereklidir. Ana rüz-gar yönüne do¤ru bak›ld›¤›nda her zaman önce d›fl havaemifli daha sonra egzost havas› at›fl› yerlefltirilmelidir. Bu-nun tersi yap›ld›¤›nda egzost havas› tekrar içeri emilebilir.(Bak›n›z fiekil 13)Bir ad›m ileride ise oluflan rüzgar bas›nc›n›n egzost havas›ç›k›fl› üzerinde etkisinin olmamas› gerekti¤ine dikkat edil-melidir. Egzost at›fl›n›n yerleflimi çat› yüksekli¤inden yap›l›yor ise,bu at›fl problemsiz bir at›fl› garanti edecek flekilde çat›n›n te-pesinden yap›labilir. Çat› ç›k›nt›lar›n›n alt›ndan yap›lan at›fl-larda cephede kirlilik oluflabilir ve bu at›fllar egzost at›fl›n›nproblemsiz olaca¤›n› garanti etmezler.E¤er egzost at›fl› d›fl duvar üzerinde bulunan menfezler va-s›tas› ile yap›lacak ise, bu menfezler yoldan geçenleri etki-lememek için arazi kotunun en az 3 metre üzerinde bulun-mal›d›rlar.E¤er egzost at›fl› yer seviyesinden yap›lacak ise, at›fl yeri,izinsiz kiflilerin ulaflamayaca¤› bir yerde olmal›, su, toz vs.girmesi engellenmeli ve yoldan geçenleri etkilememelidir.Su Perdesi Üzerinden Hava EmifliKuru iklim bölgelerinde (Diyarbak›r gibi) evaporatif

so¤utma avantaj›n› kullanmak için d›fl hava süs havuzlar›n-da fiekil 14’te görülen su perdesi üzerinden de emilebilir.Böylece emilen hava bir miktar so¤utulmufl olur, bu so¤ut-ma her zaman yaklafl›k 3-4 derece mertebelerine ulafl›r. Bu-nunla beraber emilen hava içinde bulunan toz ve kir su per-desi üzerinde kal›r. Bu tarz bir emiflte korozyona dayan›kl›ekipmanlar›n kullan›lmas›na dikkat edilmelidir.

3.4. B‹NALARDA KANAL UYGULAMASI VE HAVA

DA⁄ITIMI

Mimarlar ve projeciler için santrallar›n yan›nda havaland›r-ma tesisinin kanal a¤› ve hava da¤›t›m› proje tasar›m aflama-s›nda önemlidir. Tesisatlar›n yatay ve dikey kanallar›, bina-n›n temel tasar›m›n› en az etkileyecek flekilde ve kanal uy-gulamas› için yeterince yer kalacak flekilde yap›lmal›d›r. fiekil 15 ve Tablo 16’da ayn› bina için farkl› klima tesisatla-r›nda hava haz›rlama ve da¤›tma uygulamalar› için birbirin-den ne kadar farkl› yer ihtiyac› oldu¤u görülmektedir. Farkl› tesis uygulamalar›n›n kanal kesitleri üzerinde etkile-rini göstermek için, Tablo 16’da karfl›laflt›rma ayn› hava h›z-lar› için yap›lmal›d›r. Ancak primer haval› ve endüksiyon ci-hazl› klima, tesislerinin yüksek hava h›zlar› ile çal›flt›klar›gerçe¤i dikkate al›nd›¤›nda, bu sistemler karfl›laflt›rmada da-ha da iyi duruma gelirler. Cephede ve Bina Çekirde¤inde Düfley Kanal Uygulamas› Üfleme havas›n›n içeri nüfuz etme mesafesi sistemlerden ba-¤›ms›z olarak yaklafl›k 7 metre olup, ancak derinli¤i 16 met-reden küçük olan binalarda klimatizasyon imkan› sa¤lamak-tad›r. Derinli¤i 16 metreden büyük olan binalarda hava bes-lemesi çevre ve çekirdek olarak mutlaka ikiye bölünmelidir. Farkl› yönlerdeki cephelerde, farkl› ve de¤iflken klimatizas-

33

fiekil 13. ANA RÜZGAR YÖNÜNE BA⁄LI OLARAKHAVA ÜFLEME VE EM‹fi MENFEZLER‹N‹N YER‹

yon ihtiyac› klima tesisi taraf›ndan optimal olarak dengelen-mesi için sistemde fiekil 17’de görüldü¤ü gibi bir iç ve d›flzon bölünmesi uygulanmal›d›r. Burada bireysel olarak ve gerekliliklere göre iç ve d›fl zon-lar› farkl› klima sistemleri ile donatmak ve gerek iç gereksed›fl zonlar› kendi içinde alt zonlara ay›rmak mümkündür. Sürekli de¤iflken klimatik etkilere maruz kalan d›fl zonlar-

da genelde 5-7 metre derinlik al›nmal›d›r. D›fl zonlar›nmümkün oldu¤unca düflük ilk yat›r›m ve iflletme maliyet-leri ve mümkün oldu¤unca az yer kullanarak çözülebilme-si için en uygun sistem tam haval› VAV veya primer hava-l› fan coil cihazl› klima tesisleridir. Tesisin optimal çal›flabilmesi için, farkl› yönlerdeki cephe-lerde d›fl zonlar bir çok zona ayr›lmaktad›r.

34

fiekil 14. HAVUZ ÜZER‹NDEN HAVA EM‹fi fiEMASI

fiekil 15. TEK KANALLI KL‹MA SANTRALI ‹LE ENDÜKS‹YON C‹HAZLI TAZE HAVA SANTRALININ fiEMAT‹K KARfiILAfiTIRILMASI

Tablo 16. AYNI ODA HACM‹ ‹Ç‹N FARKLI KL‹MAT‹ZASYON S‹STEMLER‹NDEKANAL KES‹TLER‹N‹N KARfiILAfiTIRMASI

Klimatize Edilecek Hacim (m3)

Hava De¤iflimi (1/h)

Odada Gerekli Egzost ve Üfleme Miktar› (m3/h)

Kanal Boyutland›r›lmas› ‹çin

Hava H›z› (m/s)

Gerekli Üfleme Havas› (m2)

Kanal Çap› (%)

Gerekli Egzost Havas› (m2)

Kanal Çap› (%)

Tek Kanall›

Klima Tesisi

1000

6

6000

6000

8

0.208

100

0.208

100

Çift Kanall›

Klima Tesisi

1000

6

6000

90001)

8

0.312

150

0.208

100

Endüksiyon Cihazl›

Taze Hava Santrali

1000

6

6000

21002)

8

0.073

35

0.073

35

3.5. HAVA KANALLARI UYGULAMA

ALTERNAT‹FLER‹

Yatay kanal uygulamalar›nda, kanallar normalde kat tavan-lar›na monte edilirler. Genelde bu kanallar ayr›ca d›flar›dangörülmesinler diye asma tavan içine yerlefltirilirler. Bilgi ifl-lem odalar› gibi, yükseltilmifl döfleme kullan›lan özel oda-larda, kanallar döfleme içine de yerlefltirilebilirler. Topra¤aoturan döflemesi olan yerlerde yatay kanallar döfleme beto-nun alt›na veya içine yerlefltirilebilir. Havaland›rma kanallar›n›n bir kat döflemesine yerlefltirilme-si ancak çok küçük kapasite ve ölçülerde mümkündür. Di-key kanallar flaftlar içinde toplanarak uygulanabilir. Merke-zi dikey da¤›t›mda kanallar genellikle tafl›y›c› veya kör dik-melerden götürülürler.Yatay Kanal ‹letimi

Tavan Alt›na Tespit EtmeHavaland›rma kanallar› köflebent demirinden traversler üze-rine monte edilirler ve bu traversler vidal› somunlar ile tava-na sabitlenirler (fiekil 18). Böylece somunlar ile oynanarakkanallar›n asma yüksekli¤i ayarlanabilir. Vidalar›n tavanasabitlenmesinde zincir veya dübel kullan›labilir.

Küçük ve hafif kanallarda kendi boyunca kayabilen, kendi-li¤inden tutan yaylar kullan›labilir. Titreflimle ses tafl›nmas›n› engellemek için, tavana sabitlemeesnas›nda ses yutucu elemanlar kullan›labilir. Bu elemanlarmetal bir gövde içinde sert plastik muflardan oluflurlar vebetonlanabilirler veya dübel ile monte edilebilirler.Kanallar›n duvara montaj› da, konsol vs. ile mümkündür.Burada temelde konstrüksiyonda çekme konusuna dikkat et-mek gereklidir.Yükseltilmifl Döflemede Montaj Bilgi ifllem vs. gibi özel odalarda yükseltilmifl döfleme ge-rekli olabilir. Yükseltilmifl döflemeler ile istenilennoktalarda telefon, elektrik, bilgisayar gibi hatlar›nal›nabilmesi ve tesisata kolay ulafl›m imkan› yarat›l›r. Ta-fl›y›c› tabana döfleme alt konstrüksiyonu yap›lmas›gerekir. Kaba taban ile döfleme aras›nda boflluk b›rak›l›rve kanallar›n buradan geçmesi sa¤lan›r. Kald›r›labilen ta-ban plakalar› ile hatlara ve kanallara kolayca ulafl›l›r. fie-kil 19-21 yükseltilmifl döflemelerde konstrüktif yap› ör-neklerini göstermektedir.Dikey Kanal Uygulamas›

fiaftlarda MontajDikey kanal uygulamalar›nda flaft kullan›m› söz konusu ise,flaftlar mümkün oldu¤unca s›n›rl› alanda kullan›lmal›d›rlar.Bina çekirde¤inin d›fl› (sabit noktalar), en uygun yerlerdir.fiaftlar›n çekirdeklerin iç zonlar›na yerlefltirilmeleri, geneldeyatay da¤›t›mda zorluklar getirmektedir. (fiekil 22)fiaftlar kolay ulafl›labilecek yerlerde olmal›d›rlar. Bu sebep-ten dolay› sabit noktalar›n geçifl noktalar›ndan geçilebilecekflaftlar iyi çözümlerdir.Küçük boyutlu binalarda merkezi flaftlar avantajl›d›r.Büyük boyutlu binalarda (büyük hacimli bürolarda),özellikle yatay kanal da¤›t›m› için gerekli olan montajyüksekli¤inin az b›rak›lmas› gerekli ise, merkezi flaftalan› içinde hava kanallar›n›n y›¤›lmas› söz konusu ol-maktad›r. fiaft›n içinden geçmesi gerekli olan boflluklar-da bu durumda ço¤unlukla statik problemler ç›kmakta-d›r. (fiekil 23-24)

35

fiekil 17. B‹NANIN ‹Ç VE DIfi ZONLAR OLARAKBÖLÜNMES‹

fiekil 18. HAVA KANALLARININ FARKLI ASMA fiEK‹LLER‹

36

fiekil 19. TAfiIYICI AYAK ÖRNE⁄‹

fiekil 20. YÜKSELT‹LM‹fi DÖfiEME KONSTRÜKS‹YONU

fiekil 21. B‹TM‹fi YÜKSELT‹LM‹fi DÖfiEME

fiekil 22. ÇEK‹RDEK fiAFTLARIN YERLEfi‹M‹

fiekil 23. 5 KATLI B‹R ‹fiYER‹ B‹NASININ ÇEK‹RDE⁄‹

fiekil 24. 18 KATLI YÜKSEK BÜRO B‹NASININÇEK‹RDE⁄‹

37

fiekil 28. ANA KANAL DÜZENLEMES‹NDE YANLIfi ÇÖZÜM

fiekil 25. HAVA KANALLARI TOPLAMA fiAFT KES‹T fiEMASI

fiekil 27. HAVA KANALLARINDAN ÖNCE BORU HATLARININ YANLIfi YERLEfi‹M‹

Tablo 26. fiAFTLARDA HAVA HATLARININ YER ‹HT‹YACI

Debi

m3/h

10.000

25.000

50.000

75.000

100.000

150.000

Tek Kanall› Tesisat

Yüksek H›z Düflük H›z

m2 m2

0.9 1.1

1.6 2.0

2.9 3.7

4.1 5.4

5.3 7.0

7.8 10.4

‹ki Kanall› Tesisat

Yüksek H›z

m2

1.4

2.5

4.5

6.5

8.5

12.0

a. Hava da¤›t›m›nda bas›nç kay›plar› fazla

b. Enerji tüketimi fazlac. Sesli çal›flmad. Hava kanal› maliyeti fazlae. Estetik kötüf. Yer kayb› fazlag. Servis olana¤› s›n›rl›

Merkezi flaft, egzost ve üfleme kanallar›n›n yerleflimi içiniki veya üçe bölünürse, yatay kanal sistemi kesiflmeden yer-lefltirilebilir ve montaj yüksekli¤i azalt›labilir. Hava kanallar›n›n flaft duvarlar›na montaj› için ba¤lama ray-lar› kullan›l›r. Tesisat montaj› s›ras›nda flaft içinde çal›flabil-mek için gerekli iskele veya kalas koymaya uygun önlembetonarmede al›nmal›d›r.fiaftlar kendi bafllar›na yang›n› kesici bölümler olarak görül-meli ve en az›ndan yang›n engelleyici kap›lar ile donat›lma-l›d›rlar. Hava kanallar›n›n yatay da¤›t›m geçifl noktalar›ndayang›n koruma damperleri kullan›lmal›d›r. Bir flaft için gerekli olan alan hesaplan›rken, içinde buluna-cak kanallar›n toplam kesitine ilerde yap›lacak eklemeleriçin bir miktar yedek alan ve içeri girip montaj yapmak içinyeterli olacak alan ilave edilir (fiekil 25). Yedek alan çok kü-çük tutulmamal›d›r. Tablo 26’da flaftlarda hava kanallar› içinyer ihtiyac› verilmifltir.

Su tafl›yan borular› da ayn› flaft içinde hava kanallar› ile be-raber monte etmek mümkündür. Burada dikkat edilmesi ge-reken husus, su borular›n›n hava kanallar›n›n önünde ikincis›rada olmas›n›n engellenmesidir. (fiekil 27) Tamir esnas›nda mutlaka zorluklar›n ç›kaca¤› unutulmamal›-d›r. Ancak kanal›n her iki taraftan kolayca ulafl›labilir olmas›için küçük bir kanal parças›n›n d›flar› al›nd›¤› kanallarda da te-mizli¤in zor oldu¤u unutulmamal›d›r. Daha büyük tesislerdesu tafl›yan borular için s›hhi tesisat flaft› yap›larak su borular›ile hava kanallar›n›n istenmeyen kesiflmeleri engellenebilir. Santral ç›k›fl›nda kanal düzenlemesi fiekil 28-29’da santral›nbulundu¤u mekanik odadan ana kanal ç›k›fl›nda uygulamadakarfl›lafl›lan do¤ru ve yanl›fl çözümler gösterilmifltir. Perde be-ton nedeniyle oluflan yanl›fl çözümde ana kanal bir U yapmak-tad›r. Bu bas›nç kay›plar›na ve ses oluflumuna neden oldu¤ugibi yer kayb› meydana gelmektedir. Perde duvar kayd›r›larakdo¤ru çözümde ana kanal›n düz ç›kmas› sa¤lanm›flt›r.

38

fiekil 29. ANA KANAL DÜZENLEMES‹NDE DO⁄RU ÇÖZÜM