SW Research & On Board PR raport rewolucja śmieciowa

RAPORTZMIANY W GOSPODARCE

ODPADAMI KOMUNALNYMISierpieŃ 2013 r.

Rewolucjaśmieciowa

SW RESEARCHAGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII

InIcjator badanIa: Partnerzy:

REWOLUCJA ŚMIECIOWA – zmianY w gospodarce odpadami komunalnYmi REWOLUCJA ŚMIECIOWA – zmianY w gospodarce odpadami komunalnYmi


2

Spis treści:1. Jest średnio, ale wierzymy, że będzie lepiej

ocena zmian w gospodarce odpadami komunalnymi ..........................................................................................5

2. Ustawa a rzeczywistość Oczekiwania i obserwacje mieszkańców .............................................................................................................8

3. Najpierw cena, potem jakość Oczekiwania wobec firm ....................................................................................................................................10

4. Ulotka i plakat skuteczniejsze niż Facebook Komunikacja na temat nowych zasad gospodarki odpadami komunalnymi ......................................................12

5. Eksperci w segregacji… butelek po piwie Segregacja odpadów .........................................................................................................................................16

6. Kompostownie zamiast wysypisk Sposoby zagospodarowania odpadów komunalnych ........................................................................................18

7. Śmieci to też biznes, powinien być przejrzysty Procedury przetargowe ......................................................................................................................................21

Informacje o badaniu ..................................................................................................................................24



3

W ciągu ostatniego pół-rocza media wielo-krotnie komentowały

problemy związane ze zmianami w gospodarce odpadami komu-nalnymi – tak zwaną „rewolucję śmieciową”. Wokół tematu narosło wiele wątpliwości i mitów. Jak jest naprawdę? Jak Polacy oceniają zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi? Czego oczekują od samorządów i firmy odpowie-dzialnych za odbieranie śmieci? Czy wiedzą, jak je sortować? Czy popierają inwestycje w instalacje do utylizacji odpadów? Celem raportu opracowanego przez on Board PR oraz SW Research jest znalezienie odpowiedzi m.in. na powyższe pytania.

Tak jak w przypadku każdej rewo-lucji, nie obyło się bez ofiar. W wie-lu miastach rzeczywiście pojawiły się problemy związane z wprowa-dzeniem nowych przepisów – War-szawa nie wdrożyła ich na czas, w wielu miastach – np. bydgosz-czy, Opolu i Szczecinie – zabrakło pojemników na śmieci. Na nie-doróbki i opóźnienia nałożyły się problemy w komunikacji – 33% mieszkańców nie orientowało się, jakie są zasady wywozu śmieci

– nie otrzymali żadnej informacji ani od administracji osiedla, ani od władz samorządowych.

Profesor Andrzej Kraszewski, były minister środowiska, twórca nowych przepisów zwracał uwagę, że inten-cją ustawodawcy było zagwaranto-wanie „żeby nowoczesne zakłady przetwarzania odpadów wypierały

te tandetne. Wcale nie miało być tanio. Niestety, zadanie przerosło wiele gmin.”* Czy obawy związane ze skutecznością rewolucji znalazły potwierdzenie w naszym badaniu?

Na odpowiedź czy dzięki nowe-lizacji ustawy udało się osiągnąć najważniejszy cel – czyli zmniej-szyć ilość składowanych odpadów oraz poprawić wskaźniki dotyczą-ce segregacji – przyjdzie jeszcze

poczekać. Ogromna większość gmin zdecydowała na zastosowa-nie w przetargach kryterium ceny, stając się zakładnikiem oczekiwań mieszkańców, dla których najważ-niejsze jest zmniejszenie opłat. Zdaniem ekspertów zwiększa to ryzyko powstania szarej strefy – składowania odpadów w przy-słowiowej dziurze w ziemi oraz fali

bankructw firm, które zapropono-wały zbyt niskie ceny.

Na szczęście, pomimo sceptycznej oceny zmian w gospodarce odpa-dami komunalnymi, większość Po-laków (54%) wierzy, że w dłuższej perspektywie nowe zasady wpłyną pozytywnie na poprawę czystości.

Zapraszam do zapoznania się z badaniem.

Michał KudłaHead of dePartment Gas & Industryon board Public relations ecco communications network

Ogromna większość gmin zdecydowała na zastosowanie w przetargach kryterium ceny, stając się zakładnikiem oczekiwań mieszkańców, dla których najważniejsze jest zmniejszenie opłat

*(wypowiedź dla Gazety Wyborczej z 13 czerwca 2013 r.),



4

„O dpady są mrocznym i wstydliwym sekretem każdej produkcji” – pi-

sze prof. Bauman w swojej książ-ce „Życie na przemiał”. Odpady towarzyszyły i będą nam towa-rzyszyć zawsze bez względu, czy gospodarujemy wielką fabryką czy dbamy o własne gospodarstwo domowe. Potrzeba pozbywania się odpadów zawsze będzie pilna i nieustanna.

Ze względu na coraz większe ograniczenia przestrzenne pojawi-ła się potrzeba bardziej efektywnej utylizacji odpadów w porównaniu do tradycyjnych wysypisk. zaled-wie 14% mieszkańców kraju jest w stanie zaakceptować wysypi-sko śmieci w swojej okolicy, choć jest to zarazem najlepiej znany i najczęściej wymieniany (80%) sposób składowania odpadów. Co prawda Polacy zaczynają po-znawać i akceptować wokół siebie inne formy utylizacji odpadów, jed-nak potrzebna jest dalsza eduka-cja w tym zakresie. Podobnie jest

z potrzebą zwiększania wiedzy w zakresie segregacji odpadów. O ile najpewniej czujemy się se-gregując śmieci, których pozby-wamy się najczęściej (szklane butelki po piwie, gazety, plastiko-we butelki i zepsute produkty or-ganiczne), o tyle niektóre produkty nadal sprawiają nam istotne pro-blemy (np. kartony po mleku czy porcelana).

Prawie połowa mieszkańców nie jest w stanie powiedzieć, w jaki sposób została wybrana firma odpowiedzialna za wywóz śmieci w ich okolicy. niski poziom zain-teresowania zapisami w ustawie ‚śmieciowej’ może właśnie wyni-

kać ze wstydliwego charakteru odpadów – gospodarstwom za-leży na tym, aby pozbyć się ich możliwie szybko i nieważne, kto się tym zajmie. Oczywiście ważne (w opinii połowy mieszkańców), aby firma odpowiedzialna za wy-wóz odpadów była możliwie tania. Tymczasem zdecydowana więk-szość deklaruje, że opłaty wzrosły, a jedynie co piąty Polak uważa,

że firma spełniła ich oczekiwania cenowe. To tylko wierzchołek góry lodowej wniosków, które płyną z niniejszego raportu.

Zachęcam gorąco do lektury ca-łości.

Piotr ZimolzakcHIef analysIs offIcerSW Research Agencja Badań Rynku i Opinii

Niski poziom zainteresowania zapisami w ustawie „śmieciowej” może właśnie wynikać ze wstydliwego charakteru odpadów



5

Jest średnio, ale wierzymy, że będzie lepiej OCeNA ZmiAN W GOSPOdARCe OdPAdAmi KOmuNAlNymi

1W przededniu wejścia w życie nowelizacji, w czerwcu 2013 r., 41% ankietowanych pozytywnie oceniało zmia-ny w systemie zbierania odpadów; tyle samo respondentów (41%) zmiany oceniało negatywnie, a 18% nie miało w tej kwestii zdania.

zdecydowanie pozytywnie

raczej pozytywnie

raczej negatywnie

zdecydowanie negatywnie

nie wiem/trudno powiedzieć

JAK OCeNiASZ PROPONOWANe ZmiANy W SySTemie ZBieRANiA OdPAdóW, KTóRe NASTąPią PO WeJśCiu W ŻyCie NOWeJ uSTAWy „śmieCiOWeJ”?

(n=800) osoby, które słyszały o nowej ustawie. 1 etap, 06.2013.

18%

14%

27%

33%

8%

Tylko 6% mieszkańców było zde-cydowanie przekonanych, że wła-dze samorządowe zapewnią odpowiedni odbiór śmieci, ale aż 37% było raczej przekonanych, że władze raczej sobie z tym

poradzą. do największych opty-mistów należeli mieszkańcy pół-nocno-zachodnich i wschodnich krańców Polski, gdzie blisko poło-wa mieszkańców nie spodziewała się problemów w odbiorze śmieci.

do największych sceptyków nale-żeli mieszkańcy regionu central-nego oraz południowo zachod-niego, gdzie tylko 36% i 37% nie przewidywało problemów.



6

miesiąc po wejściu w życie nowej ustawy tylko 5% respondentów zdecydowanie pozytywnie ocenia zmiany w systemie zbierania od-padów, które zaszły w ich okolicy,

26% raczej pozytywnie, a 47% ne-gatywnie, w tym 18% zdecydowa-nie negatywnie. do największych sceptyków należą mieszkańcy po-łudniowo-zachodniej Polski (73%

negatywnych ocen), a najbardziej zadowoleni są badani z regionu wschodniego (51% ocenia zmiany pozytywnie).


raczej pozytywnie

raczej negatywnie



JAK OCeNiASZ ZmiANy W SySTemie ZBieRANiA OdPAdóW, KTóRe ZASZły W TWOJeJ OKOliCy PO WeJśCiu W ŻyCie NOWeJ uSTAWy „śmieCiOWeJ”?

(n=789). 2 etap, 08.2013.

22%

18%

29%

26%

5%



7

Większość mieszkańców (54%) uważa, że w dłuższej perspek-tywie, zmiany w systemie odbio-ru odpadów pozytywnie wpłyną na czystość w okolicy, 33% jest przeciwnego zdania. Ponow-

nie, największymi optymistami są mieszkańcy wschodniej Pol-ski (68% pozytywnych ocen), a najwięcej pesymistów jest w regionie północno-zachodnim (40%). 20% badanych sądzi,

że pozytywne zmiany będą wi-doczne najpóźniej po 3 miesią-cach, 49% uważa, że potrwa to pół roku- rok, a 20% twierdzi, że zmiany będą zauważalne po 2-3 latach.


raczej pozytywnie

raczej negatywnie



CZy uWAŻASZ, Że W dłuŻSZeJ PeRSPeKTyWie ZmiANy W SySTemie OdBiORu OdPAdóW WPłyNą POZyTyWNie NA CZySTOść TWOJeJ OKOliCy?

(n=789). 2 etap, 08.2013.

14%

7%

26% 45%

9%



8

Ustawa a rzeczywistość OCZeKiWANiA i OBSeRWACJe mieSZKAńCóW 2

W czerwcu 2013 r., aż 61% badanych poprawnie stwierdziło, że stawki dla osób segregujących śmieci będą niższe, jednak 23% błędnie wskazało, że ilość wyprodukowanych odpadów wpłynie na wysokość opłat (tym-czasem gminy mogły wybrać model naliczania opłat w zależności od powierzchni mieszkania, ilości zużywanej wody lub deklarowanej liczby mieszkańców).

ZAZNACZ, KTóRe uSTAleNiA dOTyCZą TWOim ZdANiem NOWeJ „uSTAWy śmieCiOWeJ”?


61%

53%

52%

48%

45%

26%

23%

20%

5%

1%

Opłaty za wywóz śmieci dla osóbsegregujących śmiecibędą niższe

Za wywóz śmieci będzie odpowiedzialnysamorząd lokalny

Trzeba będzie segregować wszystkie śmieci

Zwiększą się średnie ceny opłat zawywóz śmieci w domach jednorodzinnych

Zwiększą się średnie ceny opłatza wywóz śmieci w blokach wielorodzinnych

Mieszkańcy domów jednorodzinnych nie będą musielisami współpracować z firmami wywożącymi śmieci

Ilość wyprodukowanych odpadów wpłyniena wysokość opłat

Stawka wywozu śmieci dla wszystkichmieszkańców będzie ujednolicona

Nie wiem/trudno powiedzieć

Żadne z tych ustaleń nie dotyczynowej ustawy „śmieciowej”



9

Tym, co mieszkańcy najdotkliwiej odczuli po wejściu w życie tzw. ustawy „śmieciowej”, jest wzrost kosztów wywozu odpadów (57%). Blisko połowa badanych wskazu-je również na zwiększenie liczby osób segregujących śmieci (49%). Znaczna część osób zauważyła pojawienie się nowych pojemników

do segregacji odpadów (44% wska-zań) oraz fakt, że za odbiór śmieci odpowiedzialna jest nowa firma (41%). Zaledwie co czwarta osoba uważa, że odbiór śmieci przebiega bez zakłóceń (23%). Tylko co piąty respondent czuje się lepiej poinfor-mowany o tym, w jaki sposób segre-gować odpady (19%). Kilkanaście

procent badanych dzięki wprowa-dzeniu nowej ustawy zaczęło segre-gować śmieci (17%), a co dziesiąta osób zauważyła, że dzięki temu ich okolica jest czystsza. Inne zmiany zauważyło 18% badanych. Naj-częściej były to niedogodności lub zamieszanie związane z nieregular-nym odbiorem śmieci.

Aż 77% ankietowanych spodzie-wało się wzrostu cen po wejściu w życie nowej ustawy, w tym 31% znacznego. tylko 10% an-kietowanych oczekiwało spadku wydatków na wywóz śmieci. Jak się okazało, rzeczywiście dla

zdecydowanej większości ba-danych (81%) opłaty za śmieci wzrosły, przy czym dla znacznej części osób (37%), wzrost nie przekroczył 10 złotych w porów-naniu z sytuacją przed wejściem w życie nowej ustawy „śmiecio-

wej”. Co czwarta osoba deklaru-je, że zapłaci o 11 do 20 złotych więcej, co dziesiąta – o 21 do 30 zł. dla kilku procent osób wzrost opłat przekroczy 30 złotych. Blisko co piąta osoba nie wie o ile wzro-sły jej opłaty za wywóz śmieci.

ZAZNACZ, KTóRe Z PONiŻSZyCh ZmiAN ZAuWAŻyłeś/Aś?

(n=344) tylko osoby, które zauważyły jakiekolwiek zmiany. 2 etap, 08.2013.

57%

49%

44%

41%

39%

23%

19%

17%

10%

18%

wzrosły koszty wywozu odpadów

więcej osób segreguje odpady

pojawiły się nowe pojemniki do segregacji odpadów

za odbiór śmieci odpowiedzialna jest nowa firma

wiele osób nie wie,w jaki sposób segregować odpady

odbiór śmieci przebiega bez zakłóceń

jestem lepiej poinformowany/a,w jaki sposób segregować odpady

zacząłem/zaczęłam segregować odpady

moja okolica jest czystsza

inne zmiany



10

Najpierw cena, potem jakość OCZeKiWANiA WOBeC fiRm3

Blisko połowa ankietowanych (47%) zapytana w czerwcu 2013 r. o oczekiwania względem firmy odpowiedzial-nej za wywóz odpadów deklarowała, że usługa ma być tania. Znalazło to odzwierciedlenie w decyzjach gmin, które najczęściej jako jedyne kryterium przetargu wyznaczały cenę.

W dalszej kolejności mieszkańcy oczekiwali wysokiej częstotliwości wywozu śmieci (27%) oraz zacho-

wania czystości (10%). Jedynie 6% ankietowanych zwróciło uwa-gę na konieczność stosowania

nowoczesnych metod i maszyn w procesie wywozu i segregacji śmieci.

CZeGO W PieRWSZeJ KOleJNOśCi OCZeKuJeSZ Od fiRm OdBieRAJąCyCh OdPAdy KOmuNAlNe?

(n=815). 1 etap, 06.2013.

27%

10%

6%

5%

4%

Niskich cen świadczonych usług

Wysokiej częstotliwości wywozuodpadów komunalnych

Zachowania porządku i czystościpo odbiorze odpadów

Stosowania nowoczesnych metodi urządzeń do odbioru odpadów

Ograniczenie hałasu podczas odbioru odpadów

Pracy w godzinach o mniejszymnatężeniu ruchu naosiedlu/w mojej okolicy

47%



11

Po wejściu w życie nowelizacji ustawy, mieszkańcy najczęściej wskazywali, że firma zachowuje porządek i czystość przy odbiorze śmieci (35%) oraz że jej praca od-

bywa się w godzinach o najmniej-szym natężeniu ruchu (28%). Co piąta osoba badana (21%) deklaruje, że poziom hałasu pod-czas odbioru odpadów jest niski,

że częstotliwość wywozu odpa-dów komunalnych jest wysoka (20%), lub, że ceny świadczonych usług – niskie (18%).

KTóRe Z PONiŻSZyCh ChARAKTeRySTyK SPełNiA fiRmA OdPOWiedZiAlNA ZA OdBióR OdPAdóW W TWOJeJ OKOliCy?

(n=789). 2 etap, 08.2013.

35%

28%

21%

20%

18%

13%

3%

29%

zachowanie porządku i czystościpo odbiorze odpadów

praca w godzinach o mniejszymnatężeniu ruchu w mojej okolicy

niski poziom hałasupodczas odbioru odpadów

wysoka częstotliwość wywozuodpadów komunalnych

niskie ceny świadczonych usług

stosowanie nowoczesnych metodi urządzeń do odbioru odpadów

inna cecha

żadne z powyższych



12

Ulotka i plakat skuteczniejsze niż FacebookKOmuNiKACJA NA TemAT NOWyCh ZASAd GOSPOdARKi odPadamI KomunalnymI

4W przededniu wejścia w życie nowej ustawy, jedna trzecia badanych (33%) stwierdziła, że nie otrzymała żad-nej informacji o tym jaki wpływ na ich codzienne funkcjonowanie będzie miało wejście w życie nowelizacji „ustawy śmieciowej”. Około 30% osób wskazało, że otrzymało informację od władz samorządowych lub ad-ministracji osiedli, a tylko 10% wskazało „inne osoby bądź instytucje”.

KTO POiNfORmOWAł Cię O Tym, W JAKi SPOSóB uSTAWA O uTRZymANiu PORZądKu i CZySTOśCi W GmiNACh (TZW. „uSTAWA śmieCiOWA”) WPłyNie NA ZAGOSPOdAROWANie śmieCi W TWOJeJ mieJSCOWOśCi?


33%

31%

31%

10%

Nie przypominam sobie żadnejinformacji na ten temat

Władze samorządowe (urząd gminy/miasta)

Administracja osiedla

Inna instytucja/ktoś inny



13

55% osób zadeklarowało, że ma-teriały, które otrzymali były dla nich przydatne, a tylko 11% uzna-ło je za nieprzydatne. Ponadto, respondenci uznali, że były one

zrozumiałe (55%), dostarczone we właściwym czasie (50%). 22% ankietowanych stwierdziło, że in-formacje dotarły do nich za późno. Jedynym zauważalnym proble-

mem, gdzie liczba ocen negatyw-nych przeważała nad pozytywnymi było to, że informacje, które docie-rały do mieszkańców były nudne (36%) lub nieatrakcyjne (38%).

PROSZę OCeń SPOSóB iNfORmOWANiA/ KOmuNiKACJę O NOWyCh ZASAdACh OdBiORu śmieCi NA RóŻNyCh WymiARACh.

(n=532) osoby, które zostały poinformowane przez kogoś o tym, w jaki sposób ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (tzw. „ustawa śmieciowa” ) wpłynie na zagospodarowanie śmieci w ich miejscowości. 1 etap, 06.2013.

(1)Atrakcyjna---Nieatrakcyjna(5) 4% 17% 41% 22%16%

7% 15% 58% 14%7%

9% 15% 35% 25%16%

5% 22% 37% 22%14%

11% 28% 47% 9%5%

21% 29% 29% 11%11%

22% 32% 28% 12%6%

18%

1 2 3 4 5

37% 34% 6%5%

(1)Zbyt krótka---Zbyt długa(5)

(1)Zbyt skomplikowana dla przeciętnegomieszkańca---Trafiająca do p.m.(5)

(1))Ciekawa---Nudna(5)

(1)Estetyczna---Nieestetyczna(5)

(1)Dostarczona we właściwymczasie---Dostarczona za późno(5)

(1)Zrozumiała---Niezrozumiała(5)

(1)Przydatna---Nieprzydatna(5)



14

Co zrozumiałe, w porównaniu komunikacji prowadzonej przez władze samorządowe i admini-stracje osiedli jeśli chodzi o wyko-rzystanie w komunikacji mediów tradycyjnych i społecznościowych

oraz stron internetowych, górą były samorządy. Zaskakuje nato-miast, że tylko 12% mieszkańców dowiedziało się o zmianach od ad-ministracji osiedli podczas bezpo-średnich spotkań, a 19% na spo-

tkaniach organizowanych przez władze samorządowe. Jedynie w dystrybucji informacji bezpo-średnio do mieszkań, administra-cje osiedli okazały się skuteczniej-sze od władz samorządowych.

W JAKi SPOSóB ZOSTAłeś POiNfORmOWANy/A PRZeZ władzE samorządowE O NOWyCh ZASAdACh OdBiORu śmieCi?

(n=252) osoby, które zostały poinformowane przez władze samorządowe (urząd gminy / miasta) o tym, w jaki sposób ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (tzw. „ustawa śmieciowa”) wpłynie na zagospodarowanie śmieci w ich miejscowości. 1 etap, 06.2013.

55%

47%

34%

25%

19%

11%

5%

5%

2%

poprzez informację dostarczonądo domu/mieszkania

poprzez drukowanie i rozpowszechnianiemateriałów informacyjnych

za pośrednictwem mediów

poprzez stronę internetową

na spotkaniu informacyjnym

za pośrednictwem mediów społecznościowych

poprzez otwarcie punktu konsultacyjnego/infolinii

poprzez imprezy / eventy (np. pikniki)

w inny sposób



15

Z badań wynika również, że ma-teriały komunikacyjne w formie informatorów i ulotek to naj-częstsza forma dotarcia do oby-

wateli – 59% respondentów wła-śnie tą drogą dowiedziało się o rewolucji w sposobie i formie odbioru odpadów. Tylko 24%

ankietowanych otrzymało tę in-formację za pośrednictwem me-diów, a 8% poprzez media spo-łecznościowe.

W JAKi SPOSóB ZOSTAłeś POiNfORmOWANy/A PRZeZ admINIstracJę osIEdla O NOWyCh ZASAdACh OdBiORu śmieCi?

(n=248) osoby, które zostały poinformowane przez administrację osiedla o tym, w jaki sposób ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (tzw. „ustawa śmieciowa” ) wpłynie na zagospodarowanie śmieci na ich osiedlu. 1 etap, 06.2013.

poprzez informację dostarczonądo domu/mieszkania

poprzez drukowanie i rozpowszechnianiemateriałów informacyjnych

za pośrednictwem mediów

na spotkaniu informacyjnym

poprzez stronę internetową

za pośrednictwem mediów społecznościowych

w inny sposób

poprzez otwarcie punktu konsultacyjnego/infolinii

64%

47%

14%

12%

8%

5%

1%

0%



16

Eksperci w segregacji… butelek po piwie SeGReGACJA OdPAdóW

526% ankietowanych deklarowało pod koniec czerwca, że zawsze segreguje śmieci przed ich wyrzuceniem, 33%, że robi to często, 30% czasami, a 11% nie robi tego nigdy. Pozwala to większości Polaków uważać się za ekspertów w dziedzinie segregacji śmieci. W czerwcu 78% uważało, że potrafi wskazać właściwy pojemnik dla danego rodzaju śmieci, liczba ta wzrosła do 80% w sierpniu 2013 r.

JAK CZęSTO SeGReGuJeSZ śmieCi PRZed iCh WyRZuCeNiem?

(n=815). 1 etap, 06.2013.

Nigdy Czasami Często Zawsze

11% 33% 30% 26%

CZy POTRAfiSZ SeGReGOWAć śmieCi RóŻNeGO ROdZAJu, TJ. WieSZ, JAKi ROdZAJ POWiNieN TRAfić dO dANeGO POJemNiKA?

czerwiec 2013 (n=815)

sierpień 2013 (n=789)

78% 4% 18%

80% 5% 15%

Tak Nie Nie wiem, nie jestem pewien (pewna)



17

Czy Polacy rzeczywiście potra-fią segregować śmieci? Okazuje się, że najłatwiej przychodzi im… wyrzucanie butelek po piwie – tu-taj niemal wszyscy ankietowani (99,5%) poprawnie wskazali na po-jemniki ze szkłem, podobnie było w przypadku starych gazet (papier).

Butelki po wodzie prawidłowo wy-rzuciłoby 93% respondentów (two-rzywa sztuczne), a zepsute owoce (odpady biodegradowalne) 86% ankietowanych. Problemy pojawiły się przy zaklasyfikowaniu do właści-wych pojemników porcelany (53% respondentów błędnie wskazało

pojemniki na szkło, zamiast odpa-dów zmieszanych), odpadów higie-nicznych (aż 85% błędnie wskazało pojemniki na papier), lub kartonów po mleku (53% osób błędnie wy-brało pojemniki na papier, chociaż powinny wskazać pojemniki na two-rzywa sztuczne).

dO KTóReJ KATeGORii PRZy SeGReGACJi śmieCi ZAliCZył(A)Byś NASTęPuJąCe OdPAdy?

(n=815). 1 etap, 06.2013.

Stare gazety

Odpady higieniczne

Opakowanie po mleku

Zniszczona ekologiczna reklamówka

Puszka po konserwach

Porcelana

Puszka po napoju

Butelka po piwie

Butelki po wodzie

Zepsute owoce

Żarówka

Baterie

Papier Tworzywa sztuczne Szkło

Metal Odpady biodegradowalne Do żadnego z wymienionych

99%

86% 10% 4%

53% 4% 27% 14%

51% 23% 22%4%

86% 8% 4%

87% 9% 2%

53% 5% 39%

100%

93% 3%

86% 13%

74%9% 14%

83%11% 4%



18

Kompostownie zamiast wysypisk SPOSOBy ZAGOSPOdAROWANiA OdPAdóW KOmuNAlNyCh6

Najważniejszym problemem, jaki miała rozwiązać nowelizacja ustawy jest niski poziom segregacji odpadów. W Polsce do tej pory aż 71% odpadów trafiało na wysypiska. Tymczasem w Niemczech, Szwecji, holandii czy Szwajcarii odsetek ten wynosi nie więcej niż 1%.

STOSuNeK dO RóŻNyCh SPOSOBóW ZAGOSPOdAROWANiA OdPAdóW KOmuNAlNyCh

0% 20% 40% 60% 80% 100%80%

14%4%

62%

64%39%

18%10%

60%33%33%

3%

46%29%

10%7%

46%25%

14%6%

składowanie na wysypiskach

metody termiczne (np. spalanie)– odzyskanie energii cieplnej

przeróbka biologicznaw celu produkcji kompostu

metody termiczne (np. spalanie)– odzyskanie energii elektrycznej

przeróbka biologiczna(np. fermentacja)

w celu produkcji biogazu

słyszałem(am) akceptuję najbardziej bezpieczne dla środowiska obawiam się

Zapytani o znajomość sposo-bów gospodarowania odpadami, respondenci najczęściej wska-zywali na składowanie śmieci na wysypiskach (80%). Budzą one jednak najwięcej obaw – aż 62% respondentów obawiałoby się ich w swojej okolicy, a za-

akceptowałoby je blisko swoje-go miejsca zamieszkania tylko 14% osób. Najmniejsze obawy mieszkańców budzi przeróbka biologiczna odpadów w celu pro-dukcji kompostu. Jest to również metoda, która wydaje się naj-bezpieczniejsza dla środowiska,

w swojej okolicy zaakceptowałby ją co trzeci respondent (33%). Jeszcze więcej osób (39%) zgo-dziłoby się na metodę termiczną, dzięki której odzyskiwana jest energia cieplna, chociaż tylko 18% uznaje ją za bezpieczną dla środowiska.

O których z poniższych sposobów gospodarowania odpadami słyszałeś(aś)? (n=789)Jaki sposób zagospodarowania odpadów uważasz za najbardziej bezpieczny dla środowiska naturalnego? Którego rodzaju zagospodarowania odpadów obawiał(a)byś się najbardziej w swojej okolicy? Jaki rodzaj zagospodarowania odpadów zaakceptował(a)byś w swojej okolicy? (n=729) tylko osoby, które słyszały o co najmniej jednym sposobie gospodarowania odpadami. 2 etap, 08.2013.



19

Z ałożenia nowej ustawy, która ma na celu racjona-lizację i poprawę jakości

systemu zagospodarowania odpa-dów komunalnych są słuszne, ale należy przyjrzeć się problemom jakie pojawiły się przy wdrażaniu nowego systemu.

Niektóre samorządy przyjęły nierealne budżety dla wywozu i zagospodarowania odpadów, co doprowadziło do konieczności ich korekty lub anulowania prze-targów. inne zaakceptowały ofer-ty, w których proponowana cena nie uwzględniała nawet kosztu ich unieszkodliwienia. W takiej sytu-acji oczywiste jest, że firma od-bierająca odpady nie może prze-strzegać prawa, a gminy wiedząc o tym stają się współwinne jego naruszenia.

Ponadto, niektóre samorządy przerzucają odpowiedzialność za osiągnięcie poziomu recyklin-gu odpadów na firmy odbierają-ce odpady. Takie rozwiązanie nie przyniesie pożądanego efektu. Z mojego doświadczenia wynika, że skuteczna segregacja odpa-

dów jest zawsze owocem bliskiej współpracy operatora i gminy.

Najważniejszym elementem nowe-go systemu są Regionalne insta-lacje Przetwarzania Odpadów Ko-

munalnych a mam wrażenie, że nie poświęca się temu zagadnieniu dosyć uwagi. Stan i parametry tych instalacji będą decydowały o tym co stanie się z naszymi odpada-mi, a w konsekwencji, czy zapew-nimy poprawę stanu środowiska naturalnego. Niezbędne jest aby

regionalne instalacje znajdowały się pod stałym nadzorem organów kontrolnych państwa. musimy być pewni, że zarządzanie strumieniem odpadów komunalnych odbywa się zgodnie z obowiązującym prawem.

Yves BassetPReZeS ZARZądu Veolia usługi dla środowiska

Skuteczna segregacja odpadów jest zawsze owocem bliskiej współpracy operatora i gminy



20

R aport on board Pr przy-nosi zaskakujące wnio-ski – 56% respondentów

uważa że procedury przetargowe były uczciwe i przejrzyste, choć 65% uważa że publicznie dostęp-ne informacje o nich nie były wy-starczające. Czyli nie mając wie-dzy o procedurach większość nie miała do nich zastrzeżeń. Wynika z tego, że opinia publiczna prze-staje być nadmiernie podejrzliwa, za to czuje się niedoinformowana. ludzie podświadomie nie zakła-dają występowania nieprawidło-wości. A zwłaszcza nie w swoim najbliższym sąsiedztwie. Jak po-kazały badania ey, chociaż w Pol-sce w 2013 roku 59% responden-tów uważało że nieprawidłowości w biznesie są problemem – to tyl-ko 22% dostrzegło je w swoim sektorze.

W prywatnym biznesie zakupy nadal cierpią na wiele schorzeń, najpoważniejsze z nich to wciąż chęć dawania łapówek. Prawie 20% pytanych przez ey w 2013

roku zaoferowałoby kontrahen-towi upominek, po 15% gotówkę lub rozrywkę w ramach odwdzię-czenia się za przychylność w biz-nesie.

Postępowania publiczne również mogą być obarczone szeregiem nieprawidłowości, niekoniecznie

zawinionych bezpośrednio przez osoby za to postępowanie odpo-wiedzialne. Z ostatnich przykła-dów warto wymienić chociażby stosowanie ceny jako jedynego kryterium wyboru dostawcy. ten ruch często eliminuje z przetar-gu firmy, które mogą dostarczyć towar lub usługę z wysoką ja-kością, ale jakość jak wiadomo kosztuje.

Przetargi na wywóz śmieci są tego najlepszym przykładem – usługa musi być nie tylko tania, ale przede wszystkim wykonywa-na z należytą jakością. Przecież nie możemy czekać wiecznie na wywóz śmieci, mając nadzieję, że skoro mieszkamy na wyższych piętrach to nie dolecą do nas przy-

kre zapachy z przepełnionych po-jemników. Warto więc zawczasu pomyśleć o kontroli nad zaku-pami, najczęściej ubranej w pro-cedury, ale przede wszystkim – opartej na zdrowym rozsądku i znajomości zagrożeń. Stawką w tej grze są nie tylko niższe kosz-ty, ale także czystość środowiska, wyższy komfort życia społeczne-go i wzajemne zaufanie.

Jakub KraszkiewiczSeNiOR meNAdŻeR dział Zarządzania Ryzykiem Nadużyć Gospodarczych ey

Opinia publiczna przestaje być nadmiernie podejrzliwa, za to czuje się niedoinformowana



21

zdecydowanie tak

raczej tak

raczej nie

zdecydowanie nie


CZy uWAŻASZ, Że iNfORmACJe O PROCeduRACh PRZeTARGOWyCh Były dOSTęPNe dlA mieSZKAńCóW W WySTARCZAJąCym STOPNiu?

(n=313) tylko osoby, które twierdzą, że firma została wybrana w formie przetargu organizowanego przez urząd gminy/miasta. 2 etap, 08.2013.

16%

15%

34%

24%

11%

Śmieci to też biznes, powinien być przejrzystyPROCeduRy PRZeTARGOWe

7Aż 46% osób badanych nie wie w jaki sposób została wybrana firma, która jest odpowiedzialna za wywóz śmieci w najbliższej okolicy. 40% wskazuje, że przedsiębiorstwo odbierające odpady zostało wybrane w prze-targu zorganizowanym przez urząd gminy lub miasta. Tylko 35% osób uważa, że informacje o procedurach przetargowych były dostępne dla mieszkańców w wystarczającym stopniu.



22

Większość respondentów (56%) uważa, że procedury przetargo-we były przejrzyste, a przeciw-nego zdania jest tylko 15% osób. Blisko połowa badanych (48%) uważa, że procedury promowały rozwiązania najtańsze. Według 27% badanych procedury promo-

wały firmę komunalną należącą do gminy. Tym samym, na dalszy plan zeszły rozwiązania najlepsze dla środowiska, tylko co trzecia osoba (32%) sądzi, że przetarg promował takie rozwiązania. Pra-wie do czwarta osoba (24%) jest przekonana o istnieniu układów

i znajomości, które miały wpływ na procedury. Takiego zagroże-nia nie dostrzegło 45% respon-dentów. Tylko kilkanaście procent ocenia przetarg jako niezgodny z prawem. Ponad połowa bada-nych (52%) nie zgadza się z tym stwierdzeniem.

CZy uWAŻASZ, Że PROCeduRy PRZeTARGOWe…?

(n=313). 2 etap, 08.2013.

21% 35% 29% 12% 3%

20% 28% 28% 13% 10%

14% 42% 27% 13% 5%

11% 16% 26% 27% 21%

10% 32% 36% 13% 9%

7% 17% 32% 28% 17%

6% 8% 35% 30% 22%

...były przejrzyste

… promowały rozwiązanie najtańsze

…były uczciwe

….promowała firmę komunalnąnależącą do gminy

… promowały rozwiązanienajlepsze dla środowiska

… były oparte na układachi znajomościach

… były niezgodne z prawem

Zdecydowanie tak Raczej nieRaczej tak Zdecydowanie nieNie wiem/trudno powiedzieć



23

P rzeprowadzone bada-nia wskazują kilka kwestii o szczególnym znaczeniu

dla samorządów. Tym, co miesz-kańcy najdotkliwiej odczuli jest wzrost cen w stosunku do ocze-kiwań ukształtowanych przez rządową kampanię informacyj-ną. można podejrzewać, że było to jedną z przyczyn spadku pozy-tywnych ocen zmian w systemie zbierania odpadów. Obywatele mogli się poczuć wprowadzani w błąd. Trudno też z tymi odczu-ciami polemizować.

Zamiast dyskutować z faktami warto wyciągnąć wnioski. Rewolu-cja ogłoszona przez rząd wymaga większego niż zakładano zaan-gażowania finansowego. Przede wszystkim wygospodarowane powinny zostać środki z budżetu centralnego na wsparcie odbior-ców wrażliwych. dotychczasowy dodatek mieszkaniowy uwzględ-niając koszty odbioru odpadów nie bierze pod uwagę sposobu zago-spodarowania odpadów. Preferuje tych, którzy rezygnując z sortowa-nia odpadów decydują się płacić więcej – takie działanie podnosi ich koszty utrzymania i zgodnie

z mechanizmem dodatku miesz-kaniowego podnosi jego wyso-kość – jest to swoista premia dla tych, którym nie chce się sortować odpadów. Zatem w takiej sytuacji potrzebny jest osobny dodatek ekologiczny, który stymulowałby zachowania prośrodowiskowe.

Konieczne jest też zdecydowane wsparcie działań samorządów w finansowaniu działalności edu-kacyjnej, tworzeniu punktów se-lektywnej zbiórki odpadów komu-nalnych i wymiany pojemników na trwałe – gwarantujące efek-tywną ekonomicznie eksploatację i bezpieczeństwo sanitarne.

Równie istotne dla ochrony kie-szeni odbiorców, a może nawet ważniejsze jest znaczące zwięk-szenie udziału środków z sek-tora gospodarczego w finanso-waniu systemu. Chodzi o środki podmiotów wytwarzających zna-

czące ilości odpadów popro-dukcyjnych i posprzedażowych stanowiących znaczącą część strumienia odpadów komunal-nych. Niestety, regulacje usta-wy opakowaniowej są nie tylko spóźnione, ale mogą okazać się niewystarczające.

Kolejna kwestia wymagająca re-fleksji to oczekiwania mieszkań-ców względem firmy odpowie-dzialnej za wywóz odpadów. Jeśli w pierwszej kolejności mieszkań-cy oczekują niskich cen świad-czonych usług to pozostało sporo do zrobienia w kwestii wyjaśniania i tłumaczenia, o co chodzi w sys-temie. duże potrzeby w zakresie edukacji potwierdzają także wy-niki badania dotyczące segrega-cji, a może zwłaszcza w zakresie sposobów zagospodarowania od-padów.

Krzysztof ChoromańskieKsPert Związku miast Polskich

Konieczne są zatem skoordynowane działania edukacyjne, na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym



24

Jakie są podstawowe konse-kwencje prawne nowelizacji ustawy, która doprowadziła do tzw. rewolucji śmieciowej?

zbigniew Kozłowski – zmiany w gospodarce odpadami komunal-nymi rzeczywiście można nazwać rewolucją, ponieważ nastąpiło przesunięcie ciężaru odpowiedzial-ności za wywóz odpadów z miesz-kańców na gminę. ma to zapobiec między innymi powstawaniu tzw. „dzikich wysypisk śmieci”. Wcze-śniej zdarzało się bowiem, że wła-ściciel nieruchomości podpisywał umowę z firmą odbierającą odpa-dy, przekazywał jej jeden pojem-nik miesięcznie, aby udowodnić w razie kontroli że wywiązuje się z ustawowego obowiązku, pod-czas gdy pozostałych odpadów pozbywał się w niekontrolowany sposób. Obecnie właścicielowi nieruchomości nie zależy już, żeby oddawać jak najmniej odpadów profesjonalnej firmie, ponieważ i tak ponosi zryczałtowaną opłatę za ich odbiór. Pojawiły się nato-miast inne problemy, np. z prze-targami na wybór firm i ustalaniem opłat dla mieszkańców. Najczę-ściej właściciele nieruchomości uważają, że opłaty są za wysokie,

a firmy wręcz odwrotnie, że nie po-kryją one kosztów odbioru i zago-spodarowania odpadów.

Podobnie jak w przypadku wie-lu przetargów na drogi i au-tostrady jedynym kryterium oceny ofert była cena. czy nie podważa to podstawowego celu ustawy, którym było zmniejsze-nie ilości odpadów trafiających na składowiska?

Prawo zamówień publicznych nie zabrania zamawiającemu stoso-wania wyłącznie kryterium ceny. W niektórych przetargach oprócz kryterium ceny stosuje się dodat-kowe warunki np. w postaci wyka-zania kilkuletniego doświadczenia w branży oraz dysponowania od-powiednim sprzętem technicznym, które mają na celu, przynajmniej teoretycznie, wyeliminowanie firm bez odpowiedniego zaplecza. Zamawiający mogą ponadto od-rzucić oferty zawierające rażąco niską cenę w stosunku do przed-miotu zamówienia. W Warszawie zastosowano dodatkowe wymogi np. w postaci wyposażenia sa-mochodów w system GPS. Czas zweryfikuje zapewne zastosowa-nie kryterium ceny, ponieważ wy-

brane firmy będą musiały rozliczyć się przed gminami z wykonanych obowiązków.

Przedstawiciele niektórych firm uważają, że kluczowym elemen-tem nowego systemu jest za-gwarantowanie właściwej kon-troli systemu odbioru odpadów komunalnych…

Zgadza się. ustawa wyposażyła gminy w odpowiednie narzędzia kontroli. Takimi narzędziami dys-ponują także wojewódzkie in-spektoraty ochrony środowiska. Wszystko zależy jednak od czę-stotliwości kontroli i przeznacza-nych na nie środków. Gminy mogą ponadto egzekwować wykonanie umów zawartych z firmami odbie-rającymi odpady, a jeżeli dojdzie do naruszeń, mogą te umowy roz-wiązać.

Pojawiły się doniesienia, że jedną z luk systemu jest to, że gminy nie mogą nakładać kar za niewypełnienie dekla-racji przez mieszkańców. czy to prawda?

faktycznie, gminy nie mogą na-łożyć kar za sam fakt niewypeł-

Zbigniew KozłowskiAdWOKAT, SeNiOR ASSOCiATecms cameron mcKenna



25

nienia deklaracji przez miesz-kańców, ale za to mogą ustalić w drodze decyzji administracyjnej wysokość opłaty dla właściciela nieruchomości, który takiej dekla-racji nie złoży. Wysokość opłaty będzie jednak w takim przypad-ku oparta na szacunkach gminy, a nie mieszkańca.

a co może zrobić osoba, któ-ra nie zgadza się z wysokością opłat?

może złożyć skargę do Woje-wódzkiego Sądu Administracyjne-go po uprzednim wezwaniu rady gminy do usunięcia naruszenia prawa. droga sądowa jest jed-nak czasochłonna. Na margine-sie warto dodać, że do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęła skarga konstytucyjna jednego z miast, którego radni mieli wątpliwości co do kwestii ustalania maksy-malnej wysokości opłaty za od-biór odpadów, tj. braku widełek ustawowych dla wysokości opła-ty. Jeden z Wojewódzkich Sądów Administracyjnych zawiesił nawet postępowanie w sprawie ze skargi na wysokość opłaty do czasu roz-strzygnięcia wspomnianej skargi konstytucyjnej.

Nie jest to jedyna skarga kon-stytucyjna…

Tak, Trybunał przyjął między inny-mi do rozpoznania skargę złożoną przez inowrocław, który zakwestio-nował konieczność przeprowadze-nia przetargu, zwracając uwagę, że gmina w ramach swojej samo-dzielności powinna być uprawniona do zapewnienia odbioru odpadów od mieszkańców przy pomocy wła-snej jednostki komunalnej, zwłasz-cza, jeżeli taka już w gminie funk-cjonuje i poniesiono znaczne nakłady na jej utworzenie lub mo-dernizację. W takiej sytuacji jest wiele miast, które zainwestowały w rozwój jednostek komunalnych. Prokurator Generalny poparł obec-nie obowiązujące przepisy jako zgodne z konstytucją, podnosząc między innymi, że samodzielność jednostek samorządu terytorialne-go nie ma charakteru absolutnego i może być limitowana przez usta-wy. Na rozstrzygnięcie Trybunału trzeba będzie jednak poczekać.

a co Pan sądzi o groźbie kar, które wiszą nad Polską z powo-du niedostosowania do unijne-go poziomu przetwarzania od-padów?

Nowelizacja ustawy ma przybliżyć Polskę do zapewnienia wymaga-nych przez ue minimalnych po-ziomów recyklingu odpadów oraz dotrzymania maksymalnych pozio-mów biodegradowalnych odpadów komunalnych trafiających na skła-dowiska. Jeśli jednak cel ten nie zostanie osiągnięty, ue może na-łożyć na Polskę kary.

Bardzo dziękuję za rozmowę.

dziękuję.

Zbigniew Kozłowski jest człon-kiem Zespołu Prawa Ochro-ny środowiska CmS Cameron mcKenna, lidera w zakresie do-radztwa prawnego w obsza-rze ochrony środowiska we-dług tegorocznych rankingów dziennika „Rzeczpospolita” oraz Chambers europe. W tym ostatnim rankingu otrzymał rów-nież rekomendację indywidual-ną w dziedzinie prawa ochrony środowiska.



26

Informacje o badanIu

Projekt badawczy „zmiany w gospodarce odpadami” ma charakter cykliczny.

Pierwszy etap badania zo-stał zrealizowany w dniach 19- -23.06.2013 metodą interneto-wych zestandaryzowanych wy-wiadów kwestionariuszowych (CAWi) przez agencję SW Re-search. Próba badawcza miała charakter losowy. operatem lo-sowania był panel internetowy SWpanel.pl, do udziału w badaniu zaproszono osoby w wieku od 18 do 65 lat. Zebrano łącznie 815 w pełni wypełnionych kwestiona-riuszy, a dopuszczalny błąd staty-styczny w badaniu nie przekraczał 3,5 punkta procentowego dla całej próby.

drugi etap badania został prze-prowadzony w dniach 30.07- -04.08.2013 metodą interneto-wych zestandaryzowanych wywia-dów kwestionariuszowych (CAWi) przez agencję SW Research. Próba badawcza miała charak-ter losowy. operatem losowania był panel internetowy SWpanel.pl, do udziału w badaniu zapro-szono osoby w wieku od 18 do 65 lat. Zebrano łącznie 789 w peł-ni wypełnionych kwestionariuszy, a dopuszczalny błąd statystycz-ny w badaniu nie przekraczał 3,6 punkta procentowego dla całej próby.

Ponieważ okres miesiąca od wej-ścia w życie ustawy jest zbyt krót-ki, żeby właściwie ocenić skutki wprowadzonych zmian, dlatego planujemy powtórzenie badania po upływie kolejnych kilku mie-sięcy.

On Board Public Relations ecco Communications Network jest jednym z liderów rynku w dziedzinie doradztwa public relations. Wspólnie z firmami PR z kilkudziesięciu krajów tworzy międzynarodową sieć eCCO Network – jedną z największych sieci firm PR na świecie. On Board PR jest członkiem Związku firm Public Relations, partnerem instytutu dziennikarstwa uniwersytetu Warszawskiego, laureatem wielu nagród w międzynarodo-wych i polskich konkursach (iPRA GWA, magellan, Złote Spinacze). firma zapewnia kompleksową obsługę w zakresie komunikacji oferując strategiczne doradztwo m.in. w obszarach: Brand Public Relations, Corporate & financial Communications, investor Relations, Crisis management. W ramach Grupy On Board PR działa również agencja socialmediowa Think Kong.

Zespół Gas & industry On Board PR posiada wieloletnie doświadczenie w pracy dla klientów z różnych sek-torów przemysłu oraz dla instytucji publicznych. Korzystając ze znajomości poszczególnych branż, realizuje działania z zakresu komunikacji korporacyjnej, public affairs i lobbyingu, komunikacji zmiany i komunikacji wewnętrznej. Prowadzi programy przygotowania kryzysowego i komunikacji kryzysowej. Realizuje inicjatywy badawcze oraz kampanie edukacyjne. Podstawą do budowania efektywnych kampanii i wiarygodnych prze-kazów są przeprowadzone diagnozy i badania, a także współpraca z ekspertami, organizacjami branżowymi i pozarządowymi.



27

Partnerzy badanIa

sw research jest liderem i prekursorem społecznościowych badań przeprowadzanych przez internet. fir-ma oferuje profesjonalne rozwiązania badawcze, usługi analityczne oraz doradcze. SW Research realizuje badania ilościowe i jakościowe. W swojej działalności SW Research łączy wiedzę z zakresu nauk społecz-nych i ścisłych, a także kompetencje w obszarze technologii informatycznych. SW Research jest właścicielem pierwszego w Polsce społecznościowego panelu badawczego swpanel.pl (d. StudentsWatch.pl) jest jednym z największych paneli w Polsce. dzięki najbardziej nowoczesnemu systemu do badań rynku i opinii 3S System zapewnia nie tylko nowe możliwości w zadawaniu pytań, ale również precyzyjne targetowanie ankiet oraz szybkie uzyskiwanie wyników. Agencja jest również inicjatorem projektu Warsaw Watch (www.warsawwatch.pl). Celem tego projektu jest stałe monitorowanie opinii mieszkańców Warszawy na temat miasta, w którym żyją oraz poszczególnych jego części.

zespół zarządzania ryzykiem Nadużyć EY jest największym tego typu zespołem na krajowym rynku, za-trudniającym 30 specjalistów z zakresu m.in. prowadzenia śledztw i dochodzeń gospodarczych, informatyki śledczej, analiz danych oraz compliance. Jesteśmy światowym i krajowym liderem w obszarze doradztwa związanego z zarządzaniem ryzykiem nadużyć, w tym w zakresie prowadzenia postępowań wyjaśniających jak i wykorzystywania technik informatyki śledczej. dysponujemy praktycznym doświadczeniem wyniesionym z ponad 250 projektów zrealizowanych w ciągu ostatnich 8 lat związanych z wykrywaniem oraz przeciwdziała-niem nadużyciom. Nasi eksperci są znanymi w Polsce prelegentami licznych szkoleń i warsztatów poświęco-nych tematyce nadużyć gospodarczych, autorami artykułów prasowych, członkami władz stowarzyszeń bran-żowych i ekspertami zapraszanymi przez media do komentowania kwestii poświęconych tym zagadnieniom.


michał Kudłahead of department – Gas&industry on board Public relations sp. z o.o.

ecco International communications network

ul. Wolska 88, 01-141 Warszawa, Polandtel.: +48 22 321 51 00; fax: +48 22 321 51 01

kom.: +48 602 303 482

e- mail: [email protected]: www.onboard.pl

Business

SW Research & On Board PR raport rewolucja śmieciowa