• •• ••TEKSTIL ENDUSTRISINDE

ENFORMASYON OLGUSU

Yrd. Doç. Dr. Oya GÜRDAL

Türk Kütüphaneciler Derneği

ANKARA - 2000

Türk KüıüphanecilerDerneği Genel Merkez Yayın; No. : 34

ISBN 975-7653-83-7

©Türk Kütüphaneciler Derneği, 2000

Tüm Yayın Hakları Saklıdır.

Kapak Resmi: 1400'lü yıllara ait İtalyan elyazması;

"Dokuma işi ile uğraşan nakkaşlar"

Dizgi: Detamat (0.312) 384 4721

Baskı: Hilmi Usta Matbaacılık (0312) 341 II 94 - 95

GüRDAL,Oya

Tekstil Endüstrisinde Enfonnasyon Olgusu / Oya GÜRDAL. -Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği, 2000

XIII, 404 s.; 24 sm. - (Türk Kütüphaneciler Derneği Yayınları; 34)

ISBN 975-7653-83-7i. Tekstil Endüstrisi - Enfonnasyon 2. Endüstriyel Enfonnasyon. Le.a.nDe 1. 00] 2. 677

L\... 1:JP74

Önsöz

Günümüzde bütün ülkeler bilgi toplumu olma yolunda çaba

harcamaktadır. Bilgi toplumu kavramı, birey ve kurumların gelişmiş bilgi

teknolojileri kullanarak her tür bilgiye erişme ve bunun sonucunda da yeni

ve daha fazla bilgi üreterek gelişme ve ilerleme yolunda yeni adımlar

atmasını ifade eder. Bu olgunun itici gücünü ise endüstri oluşturmaktadır.

Ancak endüstriyel süreçten geçmiş bulunan ülkeler bilgi toplumuna sahip

olma aşamasına gelebilmektedir. Bilgi toplumu endüstriyel sürecin hem bir

sonucu hem de son gelinen aşamasıdır. Endüstri bilgi için, bilgi de endüstri

ve iş dünyasını geliştirmek için olmazsa olmaz ögeleridir. Hatta günümüzde

artık verimli bir üretimin temelini gelişmiş bilgi sistemlerinin oluşturduğu

söylenebilir. Konuya bu noktadan yaklaşan Sayın Dr'. Oya GÜRDAL' ın bu

eseri ülkemiz için önde gelen bir sektör olan tekstil sektöründe bilgi ile bilgi

sisteminin yerini ayrıntılı bir biçimde incelemekte, bunu yaparken genelde

endüstrinin bilgi ihtiyacı ile gerekli bilgi alt yapısını ortaya koymakta ve

uygulanmış bulunan bir anketin ışığında Türkiye' deki durum ve yapılması

gerekenlere parmak basmaktadır. Çok büyük bir titizlikle hazırlandığı belli

olan bu eser endüstriyel enformasyon konusunda ülkemizdeki ilk özgün eser,

tekstil endüstrisinde enformasyon bağlamında ise dünyadaki çok nadir derli

toplu çalışmalardan bir tanesi olma niteliğini taşımaktadır. Böyle bir

çalışmanın Türk bilgi literatürüne katılmasından gurur duyuyor ve bu

konuya on yılı aşkın süredir emek veren Sayın Dr. GÜRDAL' ı kutluyorum.

Prof. Dr. Bengü ÇAPAR

Sunu

Dünya giderek küçülmekte, birey ve toplumlar arasındaki etkileşim veiletişimde "coğrafi uzaklık" engeli neredeyse ortadan kalkmaktadır. Esneküretim ve pazarlama anlayışı, endüstriyel ve ticari alandaki sınırlamaları

daraltma yönünde gelişmekte ve neredeyse bütün toplumlarda ve bireylerinzihninde "değişimfırtınası" yaşanmaktadır. Böylesine esnek ve değişken birortamda dinamik kalma ve başarılı olma ilkesinin, bilgilenme süreciniyaşamak olduğunu, artık, "çağı yaşayan" her birey bilmektedir. Sözkonusugelişim ve değişim sürecinin kaynağında ise hiç kuşkusuz "bilgi ve/veya.enformasyon olgusu"nun bulunduğu gerçeğini de, artık, "çağı yaşayan" herbirey ve toplum kabul etmektedir.

Bilgi ve enformasyon, bugün sosyal ve siyası anlamda özgürlük vebağımsızlığın simgesi, ekonominin de sermayesi olma niteliğini

taşımaktadır. O halde bilgi ve enformasyon her konu, disiplin ve alan içininceleme konusudur.

İşte bu bağlamda çalışma, değişim rüzgarlarının yaşandığı yeni bin yılda

dinamizm için, niçin enformasyon, niçin endüstriyel enformasyonsorularına, tekstil sektörünü baz alarak yanıt getirmeye, konunun bağlı

bulunduğu değişkenleri belirlemeye ve sistem yaklaşımı ile değerlendirmeye

çalışmaktadır. 1996 yılında tamamlanan doktora tezine dayalı bu çalışma,

temelolarak, tekstil sektörü bazında endüstriyel enformasyon olgusunuirdelemeyi amaçlamaktadır.

Araştırmada aynı zamanda Türk tekstil endüstrisi enformasyonkullanıcılarının ülke ölçeğinde örneklem alındığı bir kullanıcı araştırması

(user survey) yapılmıştır. Bu araştırma da büyük ölçekli Türk tekstilendüstrisi enformasyon kullanıcılarının profilini, bilgi ve/veya enformasyongereksinimlerini ve bilgiyi kullanma alişkanlıklarını gösterir verileriiçermektedir.

Çalışma sonunda şu bilgilere erişilmiştir : Tüm endüstriyel alanlardaolduğu gibi enformasyon, tekstil sektörü için de hayatı derecede önemtaşımaktadır. Türk tekstil endüstrisi dünya ekonomisindeki yerini korumakve geliştirmek istiyorsa, enformasyonun kendileri için bir gereksinim olduğu

bilincine erişmek zorundadır. Türk tekstil enformasyonu kullanıcıları,

III

enformasyona gereksinim duymakla birlikte, gereksindikleri enformasyonaerişim konusunda bilgi ve enformasyona erişim amacıyla bilgi merkezlerive/veya sistemlerini kullanma alışkanlığına sahip değillerdir;

gereksindikleri enformasyona erişimde rahatlık ve kullanım kolaylığını önplanda tutmaktadırlar. Türk tekstil sektörü enformasyon kullanıcılarının,

bilgilenformasyonun kullanımı yönünde bilinçlendirilmesi ve enformasyongereksinimlerinin en üst düzeyde karşılanabilmesi için, öncelikle işletme

bazında gereksinilen enformasyonu depolama ve yayma işlevini görecekbilgi merkezlerinin ve/veya sistemlerinin oluşumuna, kütüphanecilik veenformasyon bilimi alanında eğitim görmüş bireyler tarafindan yönetimine;bunun yanında ulusal bazda tüm tekstil işletmelerinin gereksindiği

enformasyonu depolama ve yayma işlevini görecek, insangücü ve maddikaynaklar açısından istendik niteliklere sahip bir "Ulusal TekstilEnformasyon Merkezi" (UTEM)nin kurulmasına gereksinim bulunmaktadır.

Akademik çalışma hayatım boyunca beni her zaman bilgi ve deneyimleriile destekleyen ve bana güvendiği hissini daima duyumsatan hocam ProfDr. Sayın Bengü ÇAPAR olmasa idi, bu araştırmayı istediğim düzeydesonuçlandırmam mümkün olamazdı; kendisine minnet ve teşekkür

borçluyum. Bana daima sevgi, sabır ve anlayışları ile güç veren Aileme vedesteklerini her zaman gördüğüm çalışma arkadaşlarıma teşekkür etmeksanırım yetersiz kalır.

Kullanıcı araştırmasının örneklem grubu ve adreslerinin belirlenmesiaşamasında verdikleri destek için Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği

(TOBB) uzmanı Sayın Mustafa ÇiTiL' e ve araştırma verilerinin analizisırasında kullanılan veritabanının oluşturulmasında destekleriniesirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Sayın Sacit Arslantekin ve A.Ü. Dil ve Tarih­Coğrafya Fakültesi sistem analisti Sayın Erdal ToptaŞ'a en içtenteşekkürlerimi sunarım.

Bu araştırmada gizli emekleri olan, bizleri sadece bilimsel değil bireyselaçıdan da topluma kazandırma yönünde çaba gösteren ve verdikleri emeği

yaşamımın sonuna dek unutmayacağım tüm hocalarıma minnettarım;

onların hakkını ödemek mümkün değil.

OyaGÜRDAL

LV

ÖNSÖZ

SUNU

İçİNDEKİLER

içiNDEKiLER

i

iii

v

KıSALTMALAR LİSTESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iX

TABLO LİSTESİ.. .. . . . . .. . . . . . .. . . . .. .. .. . . . .. . . XI

ı. BÖLÜM: ENDÜSTRİYELENFORMASYON OLGUSU VE TEKSTİL

ENDÜSTRİsİNDEENFORMASYON. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i

1.1. Enformasyon Kavramı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i

U.I. Terminolojik Açıdan Değerlendirme ve Önemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . i1.1.2. Enformasyon Toplumu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1.2. Endüstriyel Enformasyon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LO

1.2.1. Kavramsal Tanım ve Önemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

1.2.2. Endüstriyel Enformasyon Gereksinimlerinin Karşılanması. . . . . . . . . . 15

1.3. Tekstil Endüstrisinde Enformasyon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

ll. BÖLÜM: TEKSTİLENDÜSTRİsİNİNYAPISı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

LU. Tanım ve Önem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

11.2. Tekstil Endüstrisinin Kapsamı ve Sınıflaması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

11.3. Dünyada ve Türkiye' de Tekstil Sektörünün Gelişimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

ilA. Tekstil Endüstrisinde Ticaret / Uluslararası İlişkiler. . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

llL. BÖLÜM: TEKSTİLENDÜSTRİsİNİNENFORMASYON

GEREKSİNİMLERİ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

11l.1. İnsangücü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

11l.2. Finansman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

111.3. Hammadde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

v

IllA. ÇalışmaYeri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

111.5. Mevzuat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

111.6. Standart. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

111.7. Teknoloji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 100

JIJ.7.I. Tekstil Endüstrisinde Bilgisayar Kullanımı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

111.8. Yönetim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 114

111.9. Çevre Koruma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

/1/.10. Pazarlama. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 126

LV. BiJLOM : TEKSTiL ENDOSTRisiNDE ENFORMASYONUN

iJRGOTLENMESi VE YAYıMı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 137

IV.1. Bilgi Merkezlerinin Etkinliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

IV.2. Enformasyon Depolama ve Erişim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 146

IV.2.1. Enformasyonun Örgütlenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 147

IV.2.1.1. Seçim. Sipariş ve Sağlama. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

IV.2.1.1.1. Katalog ve/veya Kütük Kontrolü. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 149

IV.2.1.1.2. Bibliyografik Kontrol. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 149

IV.2./.1.3. Yayıncı/arın PolitikalarınınKontrolü. . . . . . . . . . . . . . .. 149

1V.2.1.2. İşleme. Organize Etme ve Erişim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

IV.2.1.2.1. Kitaplar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. 151

IV.2.1.2.1.1. Kataloglama ve Sınıflama. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 151

IV.2.1.2.1.2. Dizinleme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 155

IV.2.1.2.1.3. Katalog Karlı Kutusu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 156

IV.2.1 .2.1 A. Dizimleme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

IV.2 .1.2.2. Süreli Yayınlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 157

IV.2.1.2.3. Diğer Materyal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 158

IV.2 .1.2.4. Veri Dosyaları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 159

IV.2.1.3. Güncelliğini Yitiren Materyal ve/veya Verilerin Ayıklanması. .. 159

IV.2.2. Enformasyona Erişim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 160

IV.3. Enformasyon Hizmetleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 162

IV.3.1. Çeviri Hizmeti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 164

IV.3.2. Bilgi Kaynaklarını Ödünç Verme ve Bilgi Merkezleri Arası

Ödünç Verme Hizmeti. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 165

IV.3.3. Yöneltme Hizmeti. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 166

IV.3A. Araştırma-Geliştirme(A+G) Projeleri Hakkında

VI

Enformasyon Hizmeti. . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 166

W.3.5. Güncel Duyuru Hizmeti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 167

W.3.6. Çoğaltma Hizmeti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 168

W.3.7. Veri Toplama Hizmeti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 168

W.3.8. Yayın Taraması Hizmeti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 168

W.3.9. Hazır Danışma Hizmeti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 169

W.3.LO. Patent ve Standart Enformasyonu Hizmeti. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 169

W 3.11 Yönetim Enformasyonu Hizmeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 170

W.3.12. Yasal Enformasyon Hizmeti.. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. 170

W.3.13. Bilgi Merkezleri Arası İşbirliği. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 171

W.3.14. Bibliyograjik Kaynak, Rehber vb. Hazırlama. . . . . . . . . . . . . . . . .. 172

LV.3.15. Tanıtım. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 174

W.3.16. Enformasyon Hizmetlerinin Değerlendirilmesi. . . . . . . . . . . . . . . .. 176

LV.4. Enformasyon Kullanıcıları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 179

W.5. Enformasyon Politikası. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 183

W.6. Enformasyon Kaynakları ve/veya Kanalları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 186

W.6.1. Enformasyon Kaynakları ve/veya Kanallarının Türleri . . . . . . . . . .. 186

W.6.2. Özelde Tekstil İle Genelde Tüm Endüstriyel Sektörlerde

Enformasyon Kaynağı ve/veya Kanalı Olarak İşlev Gören

Sistem ve Kuruluşlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 190

W.6.2.1. Yurtdışında Bulunan Sistem ve Kuruluşlar. . . . . . . . . .. 190

W.6.2.2. Ülkemizde Bulunan Sistem ve Kuruluşlar " 206

W.7. Enformasyon Teknolojisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 236

W.8. Enformasyon Uzmanları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 244

V. BOLOM: TORK TEKSTiL ENDOSTRisiNDE ENFORMASYON

KULLANIMI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 249

V.1. Yöntem 251

V.2. Örneklem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 252

V.3. Bulgular ve Analizi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 255

VI. BOLOM: SONUÇ.............................................. 315

VII

EKLER

1. EK : Tekstil Sektörü Enformasyon Kullanıcılarının Yararlanabileceği

Internet Ortamındaki Adresler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 341

II. EK : Kullanıcı Araştırmasında Kullanılan Anket Formu. . . . . . . . . . . . . . . . . .. 351

III. EK : Kullanıcı Araştırmasında Örneklem Alınan ve

Çalışmaya Yanıt Veren / VermeyenFirma Listesi , 359

KAYNAKÇA

DiziN

VIII

369

393

~

a-!lı

!::;;

~:;)

ISBN 975-7653-83-7 ~