Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam trướcnhững đòi hỏi của thực tiễnTạp chí cộng sản

Những năm gần đây, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã quan tâm đến việc xây dựngvăn hoá doanh nghiệp, thậm chí có những doanh nghiệp không hề tiếc tiền mời côngty nước ngoài vào hoạch định văn hóa doanh nghiệp cho công ty mình.

1. Những năm gần đây, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã quan tâm đến việc xây dựngvăn hoá doanh nghiệp, thậm chí có những doanh nghiệp không hề tiếc tiền mời công tynước ngoài vào hoạch định văn hóa doanh nghiệp cho công ty mình. Học tập văn hóadoanh nghiệp tiên tiến nước ngoài đã trở thành tư duy mới của các nhà doanh nghiệp ViệtNam.

Văn hóa doanh nghiệp khởi nguồn từ nước Mỹ, sau đó được Nhật Bản xây dựng và pháttriển mạnh mẽ. Tuy nhiên, văn hóa doanh nghiệp phải bám sâu vào nền văn hóa dân tộcmới phát huy được tối đa hiệu quả. Nhận thức được tầm quan trọng của mối quan hệ giữavăn hóa doanh nghiệp với bản sắc văn hóa dân tộc, người ta đã hình thành khái niệm vănhóa giao thoa, theo đó, các công ty đa quốc gia luôn biết kết hợp lợi ích của mình với vănhóa doanh nghiệp của nước chủ nhà.

Cùng với sự phát triển của nền kinhtế thị trường định hướng xã hội chủnghĩa và sự chuyển đổi cơ chế kinhdoanh, các doanh nghiệp, trong đó códoanh nghiệp nhà nước phải trởthành đơn vị sản xuất kinh doanh tựchủ. Doanh nghiệp muốn đứng vữngtrong cạnh tranh thị trường gay gắtnhất thiết phải tiến hành xây dựngvăn hóa doanh nghiệp.

Văn hóa doanh nghiệp là sự tổng hòacủa quan niệm giá trị, tiêu chuẩn đạođức, triết lý kinh doanh, quy phạmhành vi, ý tưởng kinh doanh, phươngthức quản lý và quy tắc chế độ đượctoàn thể thành viên trong doanh

nghiệp chấp nhận, tuân theo. Văn hóa doanh nghiệp lấy việc phát triển toàn diện conngười làm mục tiêu cuối cùng. Cốt lõi của văn hóa doanh nghiệp là tinh thần doanhnghiệp và quan điểm giá trị của doanh nghiệp.

Bai gui boi phamthao_91 tai http://ecvin.net

Trong quá trình phát triển, mỗi doanh nghiệp đều nỗ lực xây dựng một hệ thống quanđiểm giá trị để công nhân viên chức chấp nhận, tạo ra sự hài hòa trong nội bộ doanhnghiệp, một không khí văn hóa tích cực để phát huy thế mạnh văn hóa của tập thể, tăngcường nội lực và sức mạnh của doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp là một giai đoạnphát triển của tư tưởng quản lý doanh nghiệp hiện đại, thể hiện sự chuyển dịch chiến lượcphát triển kỹ thuật nhằm tạo nên những sản phẩm hàm chứa hàm lượng văn hóa cao. Bởithế, có thể coi văn hóa doanh nghiệp là yếu tố tối quan trọng của thực tiễn doanh nghiệpđương đại.

Văn hóa của quốc gia này nếu muốn bén rễ vào một quốc gia khác, một dân tộc khác màkhông ăn khớp với bản sắc văn hóa dân tộc nước đó tất sẽ bị văn hóa bản địa bài xích, gạtbỏ. Vì thế, văn hóa doanh nghiệp của xí nghiệp dứt khoát phải coi bản sắc văn hóa dântộc bản địa là cơ sở để phát triển. Bản chất của văn hóa doanh nghiệp là đối nội phải tăngcường tiềm lực, quy tụ được sức sáng tạo của công nhân viên chức, khích lệ họ sáng tạora nhiều lợi nhuận cho doanh nghiệp; đối ngoại phải được xã hội bản địa chấp nhận. Cảhai mặt này đều liên quan tới văn hóa dân tộc sở tại, liên quan tới quan niệm giá trị, đặctrưng hành vi của dân tộc đó. Nếu doanh nghiệp biết xây dựng văn hóa doanh nghiệp trêncơ sở bản sắc văn hóa dân tộc mà họ đang sống thì họ sẽ thành công, còn nếu chỉ biết dunhập nguyên xi mô hình văn hóa doanh nghiệp nước ngoài, không gắn kết với văn hóabản địa, họ sẽ thất bại.ỹ, Nhật là các quốc gia quản lý hiệu quả các doanh nghiệp củamình vì họ biết xây dựng văn hóa doanh nghiệp hợp lý, kích thích được hứng thú laođộng và niềm say mê sáng tạo của công nhân. Điều đó phụ thuộc rất lớn vào việc các nhàquản lý doanh nghiệp biết gắn kết vănhóa doanh nghiệp với văn hóa của nơisở tại.

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển,mỗi nước phải biết lựa chọn mộthướng đi đúng đắn để phát triển vàquảng bá thương hiệu của doanhnghiệp mình. Điều đó có thể thấy rõkhi chúng ta quan sát mô hình quản lý

Bai gui boi phamthao_91 tai http://ecvin.net

doanh nghiệp Nhật Bản. Một mặt, người Nhật tiếp thu cách quản lý doanh nghiệp và kỹthuật tiên tiến của Mỹ; mặt khác, các doanh nghiệp Nhật đã chú trọng thích đáng đến việcxây dựng văn hóa doanh nghiệp, làm cho bản sắc văn hóa dân tộc hòa quyện trong vănhóa doanh nghiệp.

Ai cũng biết sau thế chiến thứ hai, trong khi tiếp thu ở quy mô lớn hệ thống lý luận quảnlý tiên tiến của Mỹ và châu Âu, Nhật Bản đã biết gạt bỏ chủ nghĩa cá nhân và chủ nghĩatự do vốn là cơ sở của lý luận quản lý Âu, Mỹ để giữ lại văn hóa quản lý kiểu gia tộc. Vìsao vậy? Vì chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa cá nhân xung đột với văn hóa truyền thống củaNhật Bản. Văn hóa Nhật Bản suy cho cùng hòa đồng gắn bó mật thiết với tinh thần“trung thành hiếu đễ” của Khổng Tử. Với sự lựa chọn khôn ngoan đó, các doanh nghiệpNhật Bản đã làm cho văn hóa doanh nghiệp hòa nhập với bản sắc văn hóa dân tộc, sángtạo ra hệ thống quản lý độc đáo kiểu Nhật Bản. Cốt lõi của quản lý Nhật Bản là chế độlàm việc suốt đời, trật tự công lao hằng năm, công đoàn nằm trong nội bộ doanh nghiệp.Đây thực sự là ba bí quyết lớn của quản lý Nhật Bản. Rõ ràng, một trong những nguyênnhân làm cho các công ty lớn của Nhật phát triển mạnh mẽ chính là họ biết gắn côngnghệ, kỹ thuật, cách thức quản lý doanh nghiệp hiện đại với văn hóa Nhật vốn lấy trunghiếu làm gốc.

So với châu Âu, văn hóa doanh nghiệp nước Mỹ cũng có những điểm khác biệt. Mặc dùđa số người Mỹ là người Anh và người châu Âu di cư, nhưng khi sang lục địa mới, họnuôi dưỡng trong mình chí tiến thủ mạnh mẽ, tinh thần chú trọng thực tế cộng với tinhthần trách nhiệm nghiêm túc. Tất cả những điều đó đã tạo nên một bản sắc văn hóa mới –bản sắc văn hóa Mỹ. Người Mỹ cho rằng, ai cũng có quyền lợi hưởng cuộc sống hạnhphúc tự do bằng sức lao động chính đáng của họ. Bản sắc văn hóa Mỹ làm cho người tahọc được chữ tín trong khế ước và tất cả mọi người đều bình đẳng về cơ hội phát triển: ainhanh hơn, thức thời hơn, giỏi cạnh tranh hơn thì người đó giành thắng lợi. Có thể nói, ýthức suy tôn tự do, chú trọng hiệu quả thực tế, phóng khoáng, khuyến khích phấn đấu cánhân đã trở thành nhịp điệu chung của văn hóa doanh nghiệp nước Mỹ. Đây là những bàihọc kinh nghiệm hết sức quý báu cho các nước phát triển trong quá trình tạo dựng văn

hóa doanh nghiệp nhằm pháttriển đất nước.

3. Việt Nam là quốc gia cóhàng nghìn năm văn hiến.Qua các thời kỳ lịch sử khácnhau, dân tộc Việt Nam đãxây dựng nên hệ quan điểmgiá trị, nguyên tắc hành vi vàtinh thần cộng đồng mangbản sắc Việt Nam đậm nét.Sự ảnh hưởng văn hóa TrungHoa, văn hóa Ấn Độ và vănhóa phương Tây đã khiến chovăn hóa Việt Nam đa dạng,nhiều màu sắc. Hơn nữa, 54

Bai gui boi phamthao_91 tai http://ecvin.net

dân tộc trên đất nước ta là 54 nền văn hóa khác nhau, góp phần làm phong phú thêm bảnsắc văn hóa Việt Nam. Trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước hiện nay,một mặt, chúng ta phải tích cực tiếp thu kinh nghiệm quản lý doanh nghiệp của các nướcphát triển. Mặt khác, cần nỗ lực xây dựng văn hóa doanh nghiệp tiên tiến, hài hòa với bảnsắc văn hóa dân tộc, với văn hóa từng vùng, miền khác nhau thúc đẩy sự sáng tạo của tất

cả các thành viên trong các doanh nghiệp khác nhau.

Đặc điểm nổi bật của văn hóa dân tộc là coi trọng tưtưởng nhân bản, chuộng sự hài hoà, tinh thần cầu thực, ýchí phấn đấu tự lực, tự cường… đây là những ưu thế đểxây dựng văn hóa doanh nghiệp mang bản sắc Việt Namtrong thời hiện đại. Tuy nhiên, văn hóa Việt Nam cũng cónhững điểm hạn chế: người Việt Nam phấn đấu cốt để“vinh thân phì gia”, yêu thích trung dung, yên vui vớicảnh nghèo, dễ dàng thoả mãn với những lợi ích trướcmắt, ngại cạnh tranh; tư tưởng “trọng nông khinh thương”ăn sâu vào tâm lý người Việt đã cản trở không nhỏ đếnviệc mở rộng kinh tế thị trường, làm ăn; tập quán sinhhoạt tản mạn của nền kinh tế tiểu nông không ăn nhập với

lối sống hiện đại; thói quen thủ cựu và tôn sùng kinh nghiệm, không dám đổi mới, độtphá gây trở ngại cho sự phát triển của các doanh nghiệp hiện đại…

Tuy nhiên, trong xã hội tri thức ngày nay, những mặt hạn chế dần được khắc phục bởitrình độ giáo dục của mọi người ngày càng được nâng cao, quan điểm về giá trị cũng cónhững chuyển biến quan trọng. Cùng với sự thay đổi nhanh chóng của kinh tế thế giới,nhất là khi Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên của WTO, quản lý kinh doanhdoanh nghiệp cần phải được tổ chức lại trên các phương diện và giải quyết hài hòa cácmối quan hệ: quan hệ thiên nhiên với con người, quan hệ giữa con người với con người,giữa cá nhân với cộng đồng, giữa dân tộc và nhân loại…

Ngày nay, doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước những cơ hội mới. Toàn cầu hóakinh tế đòi hỏi việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp phải có những bước tính khôn ngoan,lựa chọn sáng suốt. Không thể để xảy ra tình trạng quốc tế hóa văn hóa doanh nghiệp, màphải trên cơ sở văn hóa Việt Nam để thu hút lấy tinh hoa của nhân loại, sáng tạo ra vănhóa doanh nghiệp tiên tiến nhưng phù hợp với tình hình và bản sắc văn hóa Việt Nam.

Từ cái nhìn vĩ mô, có thể thấy quá trình xác lập và xây dựng văn hóa doanh nghiệp khôngngừng thay đổi theo sự phát triển của thời đại và của dân tộc. Từ những năm 90 của thếkỷ XX đến nay có 4 xu hướng chủ yếu phát triển của văn hóa doanh nghiệp:

1- Tôn trọng con người với tư cách là chủ thể hành vi, coi trọng tính tích cực và tính năngđộng của con người trong kinh doanh, coi việc nâng cao tố chất của con người là điềukiện quan trọng đầu tiên của phát triển doanh nghiệp;

2- Coi trọng chiến lược phát triển và mục tiêu cơ bản của doanh nghiệp để bồi dưỡng ýthức văn hóa doanh nghiệp cho toàn thể công nhân viên chức;

Bai gui boi phamthao_91 tai http://ecvin.net

3- Coi trọng việc quản lý môi trường vật chất và tinh thần của doanh nghiệp, tạo ra mộtkhông gian văn hóa tốt đẹp, bồi dưỡng ý thức tập thể và tinh thần...

đoàn kết nhằm cống hiến sức lực và trí tuệ cho doanh nghiệp;

4- Coi trọng vai trò tham gia quản lý của công nhân viên chức, khíchlệ tinh thần trách nhiệm của tất cả các thành viên trong doanh ngiệp.

Trong giai đoạn hội nhập kinh tế thế giới hiện nay, văn hóa doanhnghiệp Việt Nam có 4 đặc điểm nổi bật:

Thứ nhất, tính tập thể: Quan niệm tiêu chuẩn đạo đức của doanhnghiệp là do toàn thể thành viên doanh nghiệp tích luỹ lâu dài cùngnhau hoàn thành, có tính tập thể.

Thứ hai, tính quy phạm: Văn hóa doanh nghiệp có công năng điềuchỉnh kết hợp: trong trường hợp lợi ích cá nhân và doanh nghiệp xảy ra xung đột thì côngnhân viên chức phải phục tùng các quy phạm, quy định của văn hóa mà doanh nghịêp đãđề ra, đồng thời doanh nghiệp cũng phải biết lắng nghe và cố gắng giải quyết hài hòa đểxóa bỏ xung đột.

Thứ ba, tính độc đáo: Doanh nghiệp ở các quốc gia khác nhau, doanh nghiệp khác nhauở cùng một quốc gia đều cố gắng xây dựng văn hóa doanh nghiệp độc đáo trên cơ sở vănhóa của vùng đất mà doanh nghiệp đang tồn tại. Văn hóa doanh nghiệp phải bảo đảm tínhthống nhất trong nội bộ từng doanh nghiệp, nhưng giữa các doanh nghiệp khác nhau cầnphải tạo nên tính độc đáo của mình.

Thứ tư, tính thực tiễn: Chỉ có thông qua thực tiễn, các quy định của văn hóa doanhnghiệp mới được kiểm chứng để hoàn thiện hơn nữa. Chỉ khi nào văn hóa doanh nghiệpphát huy được vai trò của nó trong thực tiễn thì lúc đó mới thực sự có ý nghĩa.

Để phát huy ưu thế của các doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh kinh tếtoàn cầu, khi đối mặt với các doanh nghiệp nước ngoài, các doanh nghiệp Việt Nam cầnphải xem xét và kiện toàn hơn nữa vấn đề văn hóa doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệpkhi được xây dựng hoàn thiện không những kích thích sức phát triển sản xuất mà còn cóý nghĩa quan trọng để xây dựng uy tín và thương hiệu của doanh nghiệp. Hiện nay, việcxây dựng văn hóa doanh nghiệp ở nước ta cần chú ý đồng bộ 5 phương diện sau:

Một là, xây dựng quan niệm lấy con người làm gốc. Văn hóa doanh nghiệp lấy việcnâng cao tố chất toàn diện của con người làm trung tâm để nâng cao trình độ quản lýdoanh nghiệp, làm cho quan niệm giá trị của doanh nghiệp thấm sâu vào các tầng chế độchính sách, từng bước chấn hưng, phát triển doanh nghiệp. Điều đó bao gồm các nộidung cơ bản:

1- Bồi dưỡng tinh thần trách nhiệm của công nhân viên chức để phát huy tính tích cực,tính chủ động của họ;

Bai gui boi phamthao_91 tai http://ecvin.net

2- Bồi dưỡng quan điểm giá trị doanh nghiệp và tinh thần doanh nghiệp để nó trở thànhnhận thức chung của đông đảo công nhân viên chức và trở thành động lực nội tại khích lệtất cả mọi người phấn đấu;

3- Tăng cường đào tạo và phát triển tài nguyên văn hóa trong doanh nghiệp nhằm tạo rakhông khí văn hóa tốt đẹp để nâng cao tố chất văn hóa và trình độ nghiệp vụ của côngnhân viên chức;

4- Có chế độ thưởng, phạt hợp lý, có cơ chế quản lý dân chủ khiến cho những người cócống hiến cho sự phát triển của doanh nghiệp đều được tôn trọng và được hưởng lợi íchvật chất xứng đáng với công sức mà họ đã bỏ ra.

Hai là, xây dựng quan niệm hướng tới thị trường. Việc các doanh nghiệp phải trở thànhdoanh nghiệp tự chủ để phù hợp với kinh tế thị trường đòi hỏi doanh nghiệp phải nhanhchóng hình thành quan niệm thị trường linh động, sát với thực tiễn. Quan niệm thị trườngbao gồm nhiều mặt như giá thành, khả năng tiêu thụ, chất lượng đóng gói và chất lượngsản phẩm, các dịch vụ sau bán hàng, các kỳ khuyến mãi nhằm thu hút khách hàng… Tấtcả phải hướng tới việc tăng cường sức cạnh tranh, giành thị phần cho doanh nghiệp củamình. Cần phải coi nhu cầu thị trường là điểm sản sinh và điểm xuất phát của văn hóadoanh nghiệp.

Ba là, xây dựng quan niệm khách hàng là trên hết. Doanh nghiệp hướng ra thị trườngnói cho cùng hướng tới khách hàng. Phải lấy khách hàng làm trung tâm, cụ thể: 1- Căn cứvào yêu cầu và ý kiến của khách hàng để khai thác sản phẩm mới và cung cấp dịch vụchất lượng cao; 2- Xây dựng hệ thống tư vấn cho người tiêu dùng, cố gắng ở mức caonhất để thỏa mãn nhu cầu của người tiêu dùng cùng với việc nâng cao chất lượng phục vụđể tăng cường sức mua của khách hàng; 3- Xây dựng quan niệm phục vụ là thứ nhất,doanh lợi là thứ hai. Tiến hành khai thác văn hóa đối với môi trường sinh tồn của doanhnghiệp, xây dựng hình ảnh doanh nghiệp tốt đẹp.

Bốn là, xí nghiệp trong quá trình phát triển phải tăng cường ý thức đạo đức chung,quan tâm đến an sinh xã hội. Từ thập kỷ 90 của thế kỷ XX vấn đề bảo vệ môi trường,

Bai gui boi phamthao_91 tai http://ecvin.net

vấn đề sản xuất các loại hàng hóa tiêu dùng không độc hại đã thành định hướng giá trịmới của tất cả các quốc gia trên thế giới. Đó là một thách thức lớn đối với tất cả cácdoanh nghiệp. Ở nước ta hiện nay, các doanh nghiệp phát triển nhanh chóng nhưng hậuquả của sự phát triển ấy cũng hết sức nặng nề mà biểu hiện rõ nhất là ô nhiễm môi trườngvà lãng phí tài nguyên. Để khắc phục tình trạng đó, cần thông qua văn hóa doanh nghiệphướng tới mục tiêu phát triển lâu dài, bền vững tránh được tình trạng phát triển vì lợi íchtrước mắt mà bỏ quên lợi ích con người. Định hướng của phát triển là phải kết hợp mộtcách hữu cơ sự phát triển của doanh nghiệp với tiến bộ của loài người nhằm bảo đảm sựphát triển doanh nghiệp một cách liên tục, ổn định, hài hòa.

Năm là, xây dựng tinh thần trách nhiệm xã hội. Một doanh nghiệp không những phảicoi sản phẩm của mình là một bộ phận làm nên quá trình phát triển nhân loại mà còn phảicoi việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp mình là một bộ phận của văn hóa nhân loại.Doanh nghiệp đóng góp cho xã hội không chỉ ở số lượng của cải mà còn phải thỏa mãnđược nhu cầu văn hóa nhiều mặt của xã hội hiện đại như tích cực ủng hộ, tài trợ cho sựnghiệp giáo dục, văn hóa, xã hội, thúc đẩy khoa học - kỹ thuật phát triển và tiến bộ.Thông qua các hoạt động nhân đạo và văn hóa này hình ảnh doanh nghiệp sẽ trở nên tốtđẹp hơn, uy tín của doanh nghiệp được nâng lên đáng kể. Đó cũng là hướng phát triểnlành mạnh, thiết thực để các doanh nghiệp đóng góp ngày càng nhiều hơn vào công cuộcđổi mới, vì mục đích: “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh” mà Đảng ta đãđề ra và được toàn dân ủng hộ.

Bai gui boi phamthao_91 tai http://ecvin.net