XYI XYI зууны зууны IIII хагаст Монгол нутагт хагаст Монгол нутагт бурхны шашин нэвтэрч нийт монгол бурхны шашин нэвтэрч нийт монгол даяар дэлгэрсэн.даяар дэлгэрсэн.

Бурхны шашин дэлгэрсэнээр Энэтхэг, Бурхны шашин дэлгэрсэнээр Энэтхэг, Төвдийн соёлын нөлөө монголд нэвтрэх Төвдийн соёлын нөлөө монголд нэвтрэх гүүр болж өгөв.гүүр болж өгөв.

Бичиг заах хүнийг Бичиг заах хүнийг, багш сурах хүнийг шавь, багш сурах хүнийг шавь

гэх ба багшийг ихэд гэх ба багшийг ихэд, хүндэтгэн уулзах бүр, хүндэтгэн уулзах бүр

. мөргөж ёсолно Бичиг . мөргөж ёсолно Бичиг уншихыг нэгэнт сурсан уншихыг нэгэнт сурсан

хойно багшдаа саарал хойно багшдаа саарал морь цагаан хувцасыг морь цагаан хувцасыг . бэлэг болгон барина . бэлэг болгон барина

Түүх-Нийгмийн багш Ү.Баярмаа Түүх-Нийгмийн багш Ү.Баярмаа

VIII àíãè

Çî èë ã îð : XIV-XVII çóóíû ìîíã îë ûí ñî¸ ë ûí òóõ àé øèí ì äë ã ý ý ý

ç ìø¿¿ ë õý ý ý

Çî èë òð :

XIV-XVII çóóíû íîíã îë ûí ñî¸ ë

XIV-XVII çóóíû íîíã îë ûí ñî¸ ë ûí îíöë îã

ñ¿¿ íä í ë ë ñ í õ ¿ ÷ èí ç¿éëº ºº º

Àãóóëãà

Ó ðàí áàðèëãà, ãàð óðëàë

Áè÷èã ¿ñýã

Áè÷èã ¿ñãèéí äóðñãàë

Îð÷óóëãûí á¿òýýë

Áîëîâñðîë

Øàøèí

Ýðäýíý çóó

1 586 ондМонголын Абтай сайн хааны санаачлагаар эртний

монголын нийслэл Хар Хорум хотын туóрийн дэргэд

. байгуулагдсан Монголын шарын .шашны анхны хийдюм

420 Эрдэнэзуу нь хааш хаашаа м . тэг дєрвєлжин хэрэмтэй

. Хэрэмний дєрвєн з¿гт хаалгатай 25, Хэрэмний тал б¿рд дєрвєн

2, 1 08 єнцєгт нь тус б¿р б¿гд. суваргатай

Ó ÕÁ ÖÀ

Õ àëõûí ªíäºð ãýãýýí Çàíàáàçàð òóñãàé -Ò á¿òýýëèéí ñ¿ì ºâõºí õèéäýý áàðüæ . Ò óðëàíãèéí ãàçàð íýýñýí ýðýýð Öàãààí

, , äàðü ýõ Öàãààí Äýì÷èã Ìàéäàð çýðýã îëîí áóðõàäûã õººìºëèéí àðãààð óðëàñàí íü ºä㺺

. ò¿¿õ óðëàëûí ¿íýò äóðñãàë áîëîí ¿ëäñýí Çàíàáàçàð Ìîíãîëûí ä¿ðñëýõ óðëàãò öóòãóóðûí óðëàã ãýäýã íýã òºðºë ç¿éëèéã

. ¿íäýñëýí áèé áîëãîñîí Çàíàáàçàð Ìîíãîëä øàðûí øàøèí äýëãýðýõýä ÷óõàë ¿¿ðýã

ã¿éöýòãýñýí òºäèéã¿é ñî¸ëûí õºãæèëä .áàëàðøã¿é óë ìºðºº ¿ëäýýñýí õ¿í þì

vv , Монголын шашин тєрийн тэрг н соёл v урлагийн гарамгай з тгэлтэн Єндєр гэгээн /1 635-1 723/ Занабазар монголын соёмбо

1 686 v бичгийг онд эртний Энэтхэг ланз сгийг , . тулгуурлан зохиоæ çàðèì íýã íîì ñóäðûãáè÷ñýí

Ó ÕÁ ÖÀ

Хошуутын Зая бандид Огторгуйн далай хэмээх Намхайжа /ìö

1 599-1 662/ монгол бичгий ã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ îëîí èæèë

¿ñã¿¿äèéã áèå áèåýñ íü ÿëãàõ òîäîòãîë õèéæ òîä ¿ñãèéã

тодорхой v сэг буюу тод vсгийг 1 648 онд зохиожээ.

Намхайжамц бурхны шашныг нийт монголчуудад тv гээн

дэлгэрvvлэх, бас халх ойрадын тэмцлийг шашин соёлын нєлєєгєєр зогсоох, ойрад

тv мнийг гэгээрvv лэх зорилгоор уг бичгийг зохиосон

Ò îä ¿ñýã

Ó ÕÁ ÖÀ

Ñî¸ìáî ¿ñýã

vv , v Монголын шашин тєрийн тэрг н соёл урлагийн гарамгай з тгэлтэн Єндєр гэгээн 1 686 v Занабазар монголын соёмбо бичгийг онд эртний Энэтхэг ланз сгийг тулгуурлан

. v " v " зохиосон юм Соёмбо сэг эртний Энэтхэгийн судрын хэлээр єєрєє буй болсон гэгээн сэг . , гэсэн утгатай Занабазар эл бичгээ зохиосон учраатайлбарлахдаатєвд самгарди хэлний

v . гийг тэмдэглэх боломжийг улам нарийн болгох санааагуулснаадурдсан байдаг v Соёмбо сгийн бичлэг нь монгол бичгийн адилдээрээс доош босоо бичих журамтай бєгєєд v зурлагань хичээнг й бичгийн хэлбэрийг баримтална

Ó ÕÁ ÖÀ

Үйсэн дээр бичсэн ном

Çîõèîë á¿òýýë¿¿ä

• XV-XVII . çóóíä óðàí çîõèîë íýëýýä õºãæñºí Àðäûí àìàí çîõèîëûí á¿òýýë¿¿ä . áè÷ãèéí çîõèîë áîëîí õóâèðàõ ¿éë ÿâö ÿâàãäàæ áàéñàí Àìàí çîèîëûí

1 71 6 õýëáýðýýð ¿¿ñæ õºãæñºí Ãýñýð õààíû òóóæèéã îíä àíõ óäàà ìîäîí . Ò áàðààð õýâëýñýí Ãýñýð õààíû òóóæ ºâ Àçèéí àðä ò¿ìíèé äóíä ºðãºí . äýëãýð òàðõñàí áààòàðëàã òóóëüñèéí çîõèîë þì

• . ¯¿íèé äàðàà îðîõ òóóëüñèéí òîì çîõèîë áîë Æàíãàð þì• Ò ýð ¿åä ÿðóó íàéðàã íýëýýä õºãæèæ áàéñíû íýã íü Èõ ñî¸í ãýãýð¿¿ëýã÷

Õ , , àëõûí Öîãò õóí òàéæ ºíäºð áîëîâñðîëòîé àâúàñëàã ýõ îðîí÷ õ¿í áàéñàí , , áºãººä îëîí íîì çîõèîë îðöóóëæ ººðºº àëäàðò ø¿ëã¿¿äýý áè÷èæ õàäàíä .ñèéëæ ¿ëäýýñýí äóðñãàëóóä áàéäàã

• Ò : óõàéëáàë Äóóòûí õàð ÷óëóóíû áè÷èã• Ò , , Ó ¯¿íýýñ ãàäíà îãîîí òºìºð õààíû ãýìøèë Ìàíäóõàé ñýöýí õàòíû äîìîã áàøè

, , õóí òàéæèéí òóóæ Ýðäýíèéí òîâ÷ Àñðàã÷ íýðòèéí ò¿¿õ çýðýã îëîí ò¿¿õýí .íîì ãàð÷ýý

Ó ÕÁ ÖÀ

, Ãààíæóóð Äààíæóóð1 07839 хуудастай энэ их хєлгєн

судрыг бv х монголын нутгаас200 орчиммэргэд орчуулагч

нарыг цуглуулан олон жил 1 746 .орчуулж онд хэвлэжээ

" Энэтхэг тєвдийн их соёлын єв 1 08 , болох Ганжуурын боть

226 , Данжуурын боть нийтдээ5000 гаруй номыг багтаасан ийм

олон боть судрыг цєл говь 3 нутагтай сая орчим нvv дэлчин

монголчууд гадаад дотоодын бэрх давхар дарлагдлын v ед

бv тээж чадсан нь гайхаж биширмээр соёлын єв тэгш

амжилт болжээ . Ëèãäýí õààíû ¿åä Ãóíãàà Îäñýðèéí óäèðäëàãûí äîð Ìîíãîë îð÷óóëàã÷ íàð ýðòíèé Ýíýòõýãèéí

1 08 Áóääûí õºëãºí ñóäðûí öóãëóóëãà áîòü Ãààíæóóðûã Ìîíãîë õýëíýý îð÷óóëàõ àæëûã

1 628-1 629 îíä á¿ðýí äóóñãàæ àëòààð áè÷æýýÓ ÕÁ ÖÀ

• Äàõèí äàâòàãäàøã¿é õîñã¿é á¿òýýë¿¿ä çîõèîãäñîí

• Ñî¸ëûí õºãæèëä Øàðûí øàøèí íºëººëñºí

• Èõýíõè á¿òýýë¿¿ä íü îäîîã õ¿ðòýë õàäãàëàãäàæ áàéãàà

• Îð÷èí ¿åèéí ¿íýò á¿òýýë áîëñîí

Ýíý ¿åèéí ñî¸ëûí ?îíöëîã íü þó âý

Àâòîáóñíû á¿ õ ñóóäë ûã àâúÿ.

Äàðààõ ºã¿¿ëáýðò ÝÑÑî! õèéöãýýå

- Ý ýåðýã- Ñ ñºðºã

- Ñî ñîíèðõîëòîé òàë

.Õ .À À1 ) ?Ýðäýíý çóó õèéä àëü àéìãèéí íóòàãò áàéäàã âý

2) ?Ãààíæóóð Äààíæóóðûã õýí îð÷óóëñàí áý

5) 1 71 6 ?îíä áàðààð õýâëýãäñýí àíõíû çîõèîë

4) Àëäàðò ø¿ëã¿¿äýý õàäàíä ñèéëæ ¿ëäýýñýí õàëõûí èõ ñî¸í?ãýãýýð¿¿ëýã÷

6) ? Çàíàáàçàðûí á¿òýýëèéí ñ¿ìèéí íýð

8) 3 ?Ìîíãîëûí óðàí çîõèîëûí ò¿¿õèéí îðãèë çîõèîë þó âý

1 5) Ò Åñ¿õýé áààòàðûã íàñ áàðàõàä ýì¿æèí õýäýí íàñòàé ?áàéñàí áý

3) ?Энэ үеийн соёлд нөлөөлсөн гол хүчин зүйл юу вэ

1 0) ?Ýðäýíý çóó õèéä õýäýí îíä áàéãóóëàãäñàí áý

9) ?Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî õýäýí îíä çîõèîãäñîí áý

1 1 ) Õ àìãèéí àíõíû òºðò óëñ

1 2) ?Ñî¸ìáî ¿ñãèéí õýí çîõèîñîí áý

1 3) ?Ýðäýíýçóó õèéäèéã õýí áàéãóóëñàí áý

1 4) ?Èõ õààí ×èíãèñ õýäýí îíä òºðñºí áý

1 6) ?Àìàðáàÿñãàëàíò õèéäèéã õýíä çîðèóëàí áîñãîñîí áý

1 7) Ò îä ¿ñãèéг ?õýí çîõèîñîí áý

1 8) Ó Ó ?Ãàçàð áîë òºðèéí ¿íäýñ ãýæ õýí õýëñýí áý

1 5) ªíäºð ãýãýýí Çàíàáàçàð Ìîíãîëûí ä¿ðñëýõ óðëàãò ÿìàð ?òºðëèéã ¿íäýñëýñýí áý

Øàøèí ä ë ã õ ò é õ îë áîã äîí íîíã îë ûí ñî¸ ë ý ýðý ýØàøèí ä ë ã õ ò é õ îë áîã äîí íîíã îë ûí ñî¸ ë ý ýðý ýí òõ ã ñ âäèéí ñî¸ ë ûí í ë íä òàòàã äàí Ý ý ý º º ººí òõ ã ñ âäèéí ñî¸ ë ûí í ë íä òàòàã äàí Ý ý ý º º ºº

î ñîí áà í ¿åèéí ñî¸ ë ûí ò¿âøèíã å íõ èéä ð ý ý ðºî ñîí áà í ¿åèéí ñî¸ ë ûí ò¿âøèíã å íõ èéä ð ý ý ðºí̧ àâ÷ ¿çâ ë íîíã îë ÷ óóäûí î óí ñàíààíû ý þí̧ àâ÷ ¿çâ ë íîíã îë ÷ óóäûí î óí ñàíààíû ý þ

ñàë áà ò øàøíû ¿ç ë ñó òàë íîìë îë íî¸ õ îõ ð ý ð ðñàë áà ò øàøíû ¿ç ë ñó òàë íîìë îë íî¸ õ îõ ð ý ð ðáàé òàé áàéæ .ð ýýáàé òàé áàéæ .ð ýý

Ä¿ãíýëò

Õè÷ ë ä àìæèë òòàé ñàéí ýý ýýÕè÷ ë ä àìæèë òòàé ñàéí ýý ýýî îë öñîí òà íà òàà áàÿ ë àë àà.ð ð ðî îë öñîí òà íà òàà áàÿ ë àë àà.ð ð ð