Áèçíåñèéí

øèíæèëãýýíèé îíîëûí ¿íäýñ

www.muisos-nbb.blogspot.com

1. Áèçíåñèéí øèíæèëãýýíèé àãóóëãà, àч õîëáîãäîë.

2. Áèçíåñèéí øèíæèëãýýíèé ñóäëàõ ç¿éë, çîðèëãî

áà çîðèëò

3. Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýíèé àíãèëàëò, áóñàä

øèíæëýõ óõààíóóäûí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîî

4. Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýíèé ¿¿ñýë õºãæëèéí

ò¿¿õ

5. Áèçíåñèéí øèíæèëãýýíä õýðýãëýãäýõ ýõ

ìàòåðèàë ò¿¿íèéã øàëãàõ æóðàì

Àãóóëãà

АШИГЛАХ МАТЕРИАЛ

1. Б.Сайнжаргал “Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ”

1999 он

2. С.Жамяансүрэн “Бизнесийн шинжилгээ ба үнэлгээ” 2011

он

3. Д.Моломжамц “Санхүүгийн шинжилгээ” 1,2-р хэвлэл

4. “Санхүү эдийн засгийн шинжилгээ хичээлийн бодлого,

дасгалын хураамж” МУИС 2012 он

5. “Санхүү эдийн засгийн шинжилгээ” МУИС-ОС, МУИС-

ЗС, 2014 он

1. Áèçíåñèéí øèíæèëãýýíèé àãóóëãà, àч

õîëáîãäîë

Øèíæèëãýý ãýäýã ¿ã íü òóõàéí ñóäàëæ áóé

îáúåêòèéã ýëåìåíò õýñã¿¿äýä õóâààõ, çàäëàõ

ãýñýí óòãàòàé Ãðåêèéí “Analisis” íü ýëåìåíò¿¿äèéã

íýã çîðèëãîîð íýãòãýõ ãýñýí óòãàòàé ñèíòåç áóþó

“Sinthesis” ãýñýí óðâóó îéëãîëòòîé õàìòäàà

õýðýãëýãääýã.

Çîðèëãûã õýñýãчèëæ, ò¿¿íèé

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéã ¿íäýñ áîëãîí ¿éë ÿâöûã

òàíèí ìýäýõ¿éí àðãàä òóëãóóðëàí íàðèéí

òºëºâëºãººòýéãýýð îëîí òîîíû õ¿чèí ç¿éë,

òýäãýýðèéí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîîã á¿õ òàëààñ

îéëãîæ íýãòãýí ä¿ãíýæ ìýäýõèéã øèíæèëãýý

ãýíý.

Áèçíåñèéí øèíæèëãýý ãýäýã íü òîäîðõîé õóãàöààí

äàõü áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààã òºëºâëºãºº, òºñºë

áîëîí óðüä îíóóä ò¿¿íчëýí áóñàä ÀÀÍ-èéí

¿ç¿¿ëýëòòýé çýðýãö¿¿ëæ, õÿçãààðëàãäìàë íººöºä

íºëººëæ áóé õ¿чèí ç¿éëèéã зàäëàí øèíæèëæ

¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãч, т¿¿íèé ¿íäñýí äýýð çºâ ñîíãîëò

õèéæ, îíîâчòîé øèéäâýð ãàðãàõûã õýëíý.

2. Øèíæèëãýýíèé ñóäëàõ ç¿éë, çîðèëãî áà

çîðèëò

Санхүү эдийн засгийн шинжилгээ нь нягтлан бодох

бүртгэл, баланс судлалын чиглэлээр үүс хөгжсөн.

Санхүү эдийн засгийн шинжилгээ нь санхүүгийн

гүйцэтгэлийг үнэлж дүгнэх, өнөөгийн хүрсэн түвшин,

ирээдүйн чиг хандлагыг тодорхойлох, асуудлыг аль

болох олон талаас нь иж бүрэн цогц байдлаар авч

үзэхийг зорьдог.

Эдийн засгийн шинжилгээний онол, практикийн

гэсэн хоёр хэсгээс бүрддэг.

Шинжилгээ нь онолын хувьд: Шинжлэх ухааны

судалгааны арга, аргачлал ашигладаг, шинжлэх

ухааны тусгайлсан талбар, мэдлэгийн систем

баазтай байдаг болохоор эдийн засгийн шинжилгээг

шинжлэх ухааны бие даасан салбар гэж үздэг.

Практикийн хувьд: Удирдлагын шийдвэр, үйлдлээр

дамжин хэрэгждэг, шинжилгээний үр дүнг практикт

хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл болдог, шинжилгээ нь

судалгааны үйл ажиллагааны үр дүн өгөөж болдог.

Үéëäâýðëýëèéí ºñºëòèéã òîãòâîðòîé õàíãàõ.

Хºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéã õýëáýðýëòã¿é

äýýøë¿¿ëæ, çàðäëûã õÿìäðóóëàх.

Дýýä çýðãèéí àøèã îëæ, àøèãò àæèëëàãààíû

òºâøèíãèéí äýýøëýëòèéã õàíãàõàä

чèãëýãäñýí ¿éëäâýðëýëèéí íóóãäìàë íººöèéã

äàéчëàí àøèãëàõ òàëààð ïðàêòèê

õýìæýýí¿¿äèéã îëæ èëð¿¿ëýõ áà ò¿¿íèéã

çààæ òýìäýãëýõýä îðøèíî.

Áèçíåñèéí áàéãóóëàãûí øèíæèëãýýíèéýäèéí çàñãèéí ãîë çîðèëãî áîë:

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ АЧ

ХОЛБОГДОЛ

СЭЗШ-ний ач холбогдолыг байгууллагын

Өрсөлдөөний бодлого

Үйл ажиллагааны зорилго, зорилтыг тодорхойлох,

Төсөв, төлөвлөгөө боловсруулахад

гаргасан шийдвэрийг зохион байгуулж хэрэгжүүлсэн

үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийг үнэлэн дүгнэх

ажлын ололт амжилт, доголдол дутагдал

ашиглагдаагүй нөөц бололцоог, илрүүлж гаргах

түгээмэл арга гэдэг талаас нь хандан судалвал

зохино.

Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýã àíãèëàõ íü

ò¿¿íèé çîðèëãî áà çîðèëò àãóóëãûã çºâ

îéëãîõîä àч õîëáîãäîëòîé. Ýäèéí çàñãèéí

øèíæèëãýý íü óëñ îðíû õýìæýýíä ìàêðî

òºâøèíä óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí îíîëûí

øèíæèëãýý, õèéæ ò¿¿íèé ¿íäñýí äýýð çîõèõ

àðãà õýìæýýã àâч õýðýãæ¿¿ëíý.

3. Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýíèéàíãèëàëò

Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýã ìàêðî ýäèéí

çàñãèéí øèíæèëãýý, ìèêðî ýäèéí çàñãèéí

øèíæèëãýý ãýæ õî¸ð õóâààí àâч ¿çíý.

Эдгээр øèíæèëãýý íü àãóóëãà, çîðèëãî,

àðãàç¿éí õóâüä õîîðîíäîî èõýýõýí ÿëãààòàé.

Эäèéí çàñãèéí õóóëü íèéãìèéí õýìæýýíä

õýðõýí ¿éëчèëæ áàéíà, òýíä ÿìàð çºðчèë

Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýý

ÌÈÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

Тîäîðõîé ñàëáàð áèçíåñèéí

áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã ñóäëàõ

àðãà ç¿éã áîëîâñðóóëæ ºãäºã.

ªºðººð õýëáýë ìèêðî ýäèéí çàñãèéí

øèíæèëãýý íü ñóäàëãààíûõàà õ¿ðýýã

òîäîðõîé ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààãààð

õÿçãààðëàãääàã.

Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýíèé îíîë

àðãàç¿é íü ýäèéí áóñàä øèíæëýõ

óõààíóóäòàé íÿãò õîëáîîòîé áàéäàãò îðøèíî.

Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí óõààí áîë ýäèéí

çàñãèéí øèíæèëãýýíèé îíîëûí ¿íäýñ áîëäîã.

Ýäãýýð øèíæëýõ óõààíóóäûí õîëáîîã äàðààõ

áàéäëààð íàðèéâчëàí àâч ¿çüå. ¯¿íä:

Áèçíåñèéí ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýý áàáóñàä øèíæëýõ óõààíóóäûí óÿëäàà õîëáîî

1. Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýý íü ñòàòèñòèêèéí

øèíæëýõ óõààíòàé íÿãò õîëáîîòîé.

2. Уäèðäëàãûí øèíæëýõ óõààí

3. Тºëºâëºëòèéí øèíæëýõ óõààí

4. Ñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæìåíòèéí øèíæëýõ óõààí

5. Мàðêåòèíãèéí øèíæëýõ óõààí

6. ÍÁÁ-ийн шинжлэх ухаан

7. Аóäèòын шинжлэх ухаан

Ñòàòèñòèê á¿ðòãýë áîë àæ àõóéí

á¿ðòãýëèéí íýã òºðºë þì. Ñòàòèñòèêèéí

ìýäýýëýëã¿éãýýð óëñ îðíû ýäèéí çàñàã,

íèéãìèéí õºãæëèéí áàéäàë, óäèðäëàãûí

¿éë àæèëëàãààã òºñººëæ чàäàõã¿é.

Áèçíåñèéí øèíæèëãýý áà ñòàòèñòèêèéí

óÿëäàà õîëáîîã þóíû ò¿ð¿¿íä äàðààõè

áàéäëààð òàéëáàðëàæ áîëíî.

1. Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýý íü ñòàòèñòèêèéíøèíæëýõ óõààíòàé íÿãò õîëáîîòîé.

Íýãä¿ãýýðò: Ñòàòèñòèêèéí á¿ðòãýë òàéëàí íü

øèíæèëãýýíä çîðèóëàãääàã áºãººä ÍÁÁ-èéí íýã àäèë

ÍÁÁ нь ï¿¿ñ, êîìïàíèóäûí ñàíõ¿¿, ¿éë

àæèëëàãààíû òàëààðõè ýäèéí çàñãèéí

ìýäýýëýëèéí ¿íäñýí "áýëòãýí íèéë¿¿ëýãч" íü þì.

Ìýäýýëýëèéí õàíãàìæèéí ñèñòåìä íÿãòëàí

áîäîõ á¿ðòãýëèéí ò¿¿хэн ìýäýý îíöãîé àч

õîëáîãäîëòîé áàéäàã.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîî ìýäýý íü ï¿¿ñ,

êîìïàíèóäàä á¿ðòãýëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ

ÿâöàä áýëòãýãäñýí "ò¿¿õèé ìýäýýëýë"

áàéäàã.

6. Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýý íü þóíû ºìíº

ÍÁÁ-òýé íÿãò õîëáîîòîé.

Аæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû øèíæèëãýýíèé õºãæèë áà

4. Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýíèé ¿¿ñýë õºãæëèéíò¿¿õ

Ôðàíöûí ýðäýìòýí Æ. Ñàâàðàãèéí ñàíààã 19-

ð çóóíä Èòàëèéí íÿãòëàí áîäîãч Æóçåïïå

Чåðáîíè /1827-1917/ íÿãòëàí áîäîõ

á¿ðòãýëèéí äàíñóóäûã ñèñòåìчëýí íýãòãýõ

áà çàäëàí øèíæëýõ òóõàé ñóðãààëèéã

¿íäýñëýõ çàìààð óëàì ã¿íçãèéð¿¿ëýí

õºãæ¿¿ëñýí áàéíà. 19-ð çóóíû ñ¿¿ëч 20-ð

çóóíû ýõýýð á¿ðòãýëä áàëàíñ ñóäëàëûí

òóõàé îéëãîëò ãàðч èðñýí ãýæ ¿çäýã.

Ýíý íü äàðààõè ãóðâàí чèãëýëýýð õºãæñºí áàéíà.

¯¿íä:

1. Áàëàíñûí ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýý.

2. Áàëàíñûí õóóëèéí øèíæèëãýý

3. Õýðýãëýãчäèéí äóíä áàëàíñûí òàëààðõ

ìýäëýãèéã äýëãýð¿¿ëýõ çýðýã áîëíî.

Ýõíèé чèãëýëèéã õºãæ¿¿ëýõýä: Øâåöàðèéí ýðäýìòýí Èîãàíí

Øåð, Ãåðìàíû ýðäýìòýí Ïàëçèâ Ãåðñòíåð, Àìåðèêèéí

Õî¸ðäóãààð чèãëýëèéã õºãæ¿¿ëýõýä чóõàë õóâü

íýìýð îðóóëñàí õ¿í áîë Ð.Áàéãåëü, Ý.Ðåìåð, Ê.Ïîðöèã

áîëîí áóñàä ýðäýìòýä þì.

ÒÝÄ Ï¿¿Ñ ÊÎÌÏÀÍÈÓÄ ÁÀËÀÍÑÀÀ ÃÀÐÃÀÕÄÀÀ ÕÓÓËÈÉÍ

ÄÀÃÓÓ ÒÎÃÒÎÎÑÎÍ ÕÝÌ ÕÝÌÆÝÝà ÁÀÐÈÌÒËÀÕ ¸ÑÒÎÉ ÃÝÆ

¿ÇÑÝÍ.

Ãóðàâäóãààð чèãëýëèéã õºãæ¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñ áîë èõýíõ

òºëºâ Ãåðìàíû ýðäýìòýä áàéñàí áºãººä òýäãýýðýýñ

Ìàíàé óëñàä 1924 îíä àíõ óäàà íÿãòëàí áîäîãчèéí

êóðñ çîõèîí áàéãóóëæýý. Ǻâëºëòèéí ìýðãýæèëòýí

À.Ä.Ãðèæàâñêèéí óäèðäëàãûí äîð ÁÍÌÀÓ-ûí

ñàíãèéí ÿàìíû ýðõëýãч Ñ.Ëóâñàíñîäíîì, íÿãòëàí

áîäîãч Ч.Ò¿ìýí íàð 1924 îíä Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí

õÿíàëò øàëãàëò áà íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëýýð

àðãàç¿éí çààâàð áîëîâñðóóëñàí íü Ìîíãîëä àíõ óäàà

á¿ðòãýë øèíæèëãýýíèé чèãëýëýýð ãàðñàí áàðèìò

áèчèã áàéëàà.

Áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà íü òîäîðõîé

õóãàöààãààð çààãëàãäàæ òóõàéí ¿åèéí ÿâöàä áóþó

5. Áèçíåñèéí øèíæèëãýýíä õýðýãëýãäýõ ýõìàòåðèàë ò¿¿íèéã øàëãàõ æóðàì

Ä¿íãèéí øàëãàëòûã õèéõäýý:1. Ñóäàëãààíä àøèãëàãäàõ ýõ ìàòåðèàë íü

õóãàöààíä áàòàëñàí ìàÿãò çààâàðûí äàãóó

çîõèîãäñîí ýñýõ.2. Òóõàéí ìàÿãò á¿ðòãýëä òàéëàí òýíöýëä á¿õ

á¿ðýí íºõºãäºæ чàäñàí ýñýõ.3. Ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä àíãè á¿ëýã,

õàâñðàëòóóäààð á¿ðýí çîõèîãäîæ

áàéëàíñëàãäàæ áàéãàà ýñýõ.

Ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûí ìýäýýëëèéã

ñîíãîí àâч ¿íýí çºâèéã нь øàëãàхдаа ä¿íãèéí áàóÿëäàà õîëáîîíû шалгалт хийнэ.

4. Ñóäëàæ áàéãàà ¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä ÿìàð ¿íý ¿íýëãýý

àøèãëàñàí òýäãýýðèéí çºâ ýñýõèéã øàëãàíà. Óчèð íü

Óÿëäàà õîëáîîíû øàëãàëòûã òóñãàé çààâàðûí

äàãóó ÿâóóëàõ áºãººä áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí ãîë,

ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä çºâõºí íýã áàðèìòàíä

òóñãàãääàãã¿é õýä õýäýí áàðèìòàíä áèчèãääýã

òóë òýäãýýðèéã íýã á¿ðчëýí òóëãàí øàëãàæ ýäèéí

çàñãèéí àãóóëëàãûí õóâüä çºâ áàéãàà ýñýõèéã

òîãòîîíî.