ระบบ BRT กับสุขภาวะคนเมือง

ระบบ BRT กบสขภาวะคนเมอง

ยวด คาดการณไกล

อรณ สถตพงศสถาพร

แผนงานนโยบายสาธารณะเพออนาคตของเมอง

ผแปลและเรยบเรยง : นางสาวยวด คาดการณไกล , นายอรณ สถตพงศสถาพร

บรรณาธการบรหาร : นางสาวยวด คาดการณไกล

บรรณาธการฝายวชาการ : นางสาวยวด คาดการณไกล

กองบรรณาธการ : นายอรณ สถตพงศสถาพร, นางสาวณฐธดา เยนบ ารง, นายฮาพฟ สะมะแอ

ปก : นายอรณ สถตพงศสถาพร รปเลม : นายอรณ สถตพงศสถาพร

ปทเผยแพร : พฤศจกายน พ.ศ. 2558

ผเผยแพร : ศนยศกษามหานครและเมอง มหาวทยาลยรงสต รวมกบมลนธสงเสรมปญญาสาธารณะ (CPWI) ภายใต

แผนงานนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคตของเมอง

ผสนบสนน : ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

1

ระบบ BRT กบสขภาวะคนเมอง1

1. บทน า

ทามกลางสถานการณทความเปนเมองเพมขนอนเนองมาจากจ านวนประชากรทเพมขนอยางรวดเรว ยอมกอใหเกดปญหาความแออดภายในเมอง ตามมาดวยปญหาขยะ ปญหาอาชญากรรม และทส าคญคอ ปญหาการจราจรทคบคงอนสงผลตอระบบเศรษฐกจตลอดจนกอใหเกดปญหามลพษทางอากาศและทางเสยงตามมา ฉะนน เมองจงตองวางแผนและจดการรบมอกบปญหาจราจรเปนอนดบตน ๆ ดวยการลงทนโครงสรางพนฐานดานระบบขนสงสาธารณะ เชน ถนน ทางเทา รถโดยสารประจ าทาง รถไฟฟา เปนตน เพอลดตนทนในการเดนทางและการขนสง อกทงยงเปนการพฒนาคณภาพชวตความเปนอยของคนเมองใหมความสะดวกสบาย และมสขภาวะดวย ระบบรถโดยสารดวนพเศษ (Bus Rapid Transit: BRT) นบเปนเครองมอทมประสทธภาพหนงทชวยลดปญหาการจราจรในเมองไดอยางประหยดเวลาและตนทน หากเปรยบเทยบตนทนการสรางระบบ BRT กบรถไฟระบบรางแลว จะพบวา ราคาเฉลยตอกโลเมตรของระบบ BRT ถกทสด ซงถกกวารถไฟลอยฟาและรถไฟใตดนประมาณ 18 และ 48 เทาตามล าดบ (สาขาวชาวศวกรรมขนสง ส านกวชาวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร, 2555) ดวยเหตน แผนงานนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาอนาคตของเมอง ศนยศกษามหานครและเมอง มหาวทยาลยรงสต จงสนใจทจะมงศกษาระบบ BRT กบสขภาวะคนเมอง เพอจะเปนองคความรใหแงคดกบเมองตาง ๆ ของไทยทก าลงเตรยมพรอมรบมอกบการเตบโตของเมอง ซงเมองใหญของไทยอยางเชน ขอนแกน ก าลงสนใจทจะน าระบบ BRT มาใช ทงน สถาบน World Resources Institute (WRI) ไดสรปและวเคราะหความส าคญของระบบ BRT1 ของเมองตาง ๆ ในโลก และวเคราะหตนทนและผลประโยชน (Cost-Benefit Analysis: CBA) ไวอยางนาสนใจ ดงรายละเอยดทจะกลาวในหวขอถดไป

2. นยามของระบบ BRT

ระบบ BRT เปนระบบทยกระดบมาตรฐานการใหบรการของระบบรถโดยสารประจ าทางใหมความสะดวกรวดเรวและมประสทธภาพ สามารถถายโอนผโดยสารไดทละจ านวนมาก มเขตทางเฉพาะเพอลดระยะเวลาเดนทางของผโดยสาร และมรปแบบโครงสรางพนฐานทดงดดผโดยสารมาใชบรการ โดยมการจดใหผโดยสารสามารถเขาถงสถานไดงายและสะดวกสบาย รถโดยสารมความทนสมย มการใชเทคโนโลยหรอเชอเพลงสะอาดทกอใหเกดมลพษนอย และพนรถอยระดบเดยวกบชานชาลา ท าใหผโดยสารสามารถขนและลงรถไดสะดวก

1 Carrigan, A., King, R., Velásquez, J. M., Duduta, N. and Raifman, M. (2013). “Social, Environmental and

Economic Impacts of Bus Rapid Transit.” EMBRAQ. World Resources Institute.

2

3. คณลกษณะของระบบ BRT

คณลกษณะทส าคญของระบบ BRT มดวยกน 3 ประการ ไดแก (1) มชองทางถนนส าหรบ BRT โดยเฉพาะ โดยอยชองซายหรอขวาสดของถนน (2) ประตของรถโดยสารประจ าทางมขนาดกวางกวาปกต และ (3) มสถานส าหรบถายโอนผโดยสาร ซงอยในทรมและผโดยสารตองท าการจายคาตวโดยสารกอนเขาสถาน นอกจากน ระบบ BRT ยงมความแตกตางจากรถโดยสารประจ าทางทวไป เชน การมศนยควบคมรถโดยสารประจ าทาง สถานมปายบอกทาง รถโดยสารมระบบประกาศอตโนมต ระบบการขนสงมความเชอมโยงกน เปนตน ดวยคณลกษณะดงกลาวท าใหเวลาทอยอาศยบนสถาน (dwell time) นอยลงกวาปกต ชวยลดระยะเวลาในการเดนทางและเพมความไววางใจในการใชบรการขนสงสาธารณะมากขน สงผลใหผโดยสารมความพงพอใจตอระบบขนสงสาธารณะมากขน (รปท 1)

รปท 1 ระบบ BRT “TransMilenio”

ทม า : http://www.sustainablecitiescollective.com/cflower/95236/bogota-colombias-tranmilenio-how-public-trans portation-can-socially-include-and-exclud

4. ววฒนาการของระบบ BRT

ระบบ BRT เปนทรจกและถกน ามาใชอยางแพรหลายเมอทศวรรษทแลวนเอง โดยแรกเรมระบบการขนสง BRT ถกน ามาใชครงแรก ในป ค.ศ. 1974 (แผนภาพท 1) ไดแก ระบบ Rede Integrada de Transporte (RIT) ณ เมองกรตบา (Curitiba) ประเทศบราซล ซงอางองมาจากระบบ “Metrorail System” ในเมองเซาเปาล (São Paulo) ประเทศบราซล ตอมาในป ค.ศ. 1992-2001 เมองทน าระบบ BRT ไปใช

3

กยงคงมนอยมาก โดยมเพยงแค 23 เมองเทานน กอนจะเพมขนกลายเปน 115 เมองในป ค.ศ. 2002 ตอมา ป ค.ศ. 2001 ระบบนไดถกน ามาใชในเมองโบโกตา (Bogotá) ประเทศโคลมเบย ซงใชชอระบบวา “TransMilenio” และประสบความส าเรจเปนอยางมาก หลงจากนนระบบ BRT กเกดความนยมอยางแพรหลาย จนกระทงในป ค.ศ. 2013 ระบบ BRT ไดถกน าไปไปใชมากกวา 163 เมองทวโลก ยกตวอยางเชน เมองแบรมพตน (Brampton) ประเทศแคนาดา เมองเอกาเตเปก (Ecatepec) ประเทศเมกซโก เมองชยประ (Jaipur) ประเทศอนเดย และเมองกวางโจว (Guangzhou) ประเทศจน เปนตน ซงรวมทงหมดเปนระยะทางกวา 4,200 กโลเมตร และมผโดยสารใชบรการมากถง 30 ลานเทยวตอวน

แผนภาพท 1 ววฒนาการของระบบ BRT ทวโลก

5. ศกยภาพของระบบ BRT ระบบขนสงสาธารณะทมคณภาพสงอยางระบบ BRT เปนระบบทมความเหมาะสมกบเขตเมอง (urban) เปนอยางมาก เพราะระบบ BRT มประโยชนทางดานเวลาการเดนทาง ดานสงแวดลอม ดานสขภาวะ และดานความปลอดภย อนจะชวยใหคนเมองมคณภาพชวตดขน มผลตภาพสงขน มสขภาพดขน และมความปลอดภยมากขน สถาบน WRI ไดคดเลอกเมองทเปนกรณศกษาจ านวน 4 เมอง (ตารางท 1) ไดแก (1) “TransMilenio” เมองโบโกตา ประเทศโคลมเบย (2) “Metrobús” เมองเมกซโกซต ประเทศเมกซโก (3) “Rea Vaya” เมองโจฮนเนสเบรก ประเทศแอฟรกาใต และ (4) “Metrobüs” เมองอสตนบล ประเทศตรก โดยใชขอมลเชงประจกษในการวเคราะหตนทนและผลประโยชนทเกดขนตอสงคมจากการลงทนในโครงการ BRT

ทมา: Carrigan, A., King, R., Velásquez, J. M., Duduta, N. and Raifman, M. (2013). “Social, Environmental and Economic Impacts of Bus Rapid Transit.” EMBRAQ. World Resources Institute. p.6.

4

ตารางท 1 คณลกษณะของระบบ BRT ในกรณศกษา 4 เมอง

เมอง เมองโบโกตา

ประเทศโคลมเบย เมองเมกซโกซต ประเทศเมกซโก

เมองโจฮนเนสเบรก ประเทศแอฟรกาใต

เมองอสตนบล ประเทศตรก

จ านวนประชากร 7.3 ลานคน 9 ลานคน 4.4 ลานคน 10.9 ลานคน

ระบบ BRT TransMilenio Metrobús Rea Vaya Metrobüs

ขอบเขตการศกษา Phase 1 และ 2 Line 3 Phase 1A Phase 1-4

ปทปฏบตการ (ค.ศ.) 2000 2011 2009 2007

จ านวนผโดยสารตอวน 1.6 ลานคน 123,000 40,000 600,000

ศกยภาพของระบบ BRT สามารถวดไดจากลกษณะการออกแบบและระดบการเชอมโยงกบการ

ศกยภาพของระบบ BRT สามารถวดไดจากลกษณะการออกแบบและระดบการเชอมโยงกบการขนสงสาธารณะรปแบบอน เชน ทางเทา ทางจกรยาน ทางรถโดยสารประจ าทาง เปนตน ยกตวอยางเชน หากระบบ BRT มเสนทางการเดนรถโดยสารส าหรบรถ BRT โดยเฉพาะยอมท าใหรถโดยสารสามารถสงผโดยสารไดรวดเรวกวาระบบ BRT ทก าหนดเสนทางเฉพาะใหรถ BRT วงในชวงเวลาเรงดวน สวนชวงเวลาอนรถยนตสวนตวยงสามารถวงรวมกบรถ BRT ไดตามปกต นอกจากน การมทางเลยง (bypass lanes) ส าหรบรถ BRT จะท าใหเสนทางการเดนรถมปฏสมพนธ (interaction) ระหวางยานพาหนะอนนอยลง สงผลใหระยะเวลาในการเดนทางลดลงดวย อยางไรกตาม เสนทางการเดนรถแตละเสนทางไมไดมความตองการใชรถ BRT เทากน ท าใหระบบ BRT ไมสามารถออกแบบมาเพอใหเหมาะสมกบทกสถานได ดงนน เมองควรค านงถงการน าระบบ BRT ไปใชในแตละเสนทางการเดนรถใหเกดประสทธภาพสงสด โดยพจารณาตามความตองการใชและปญหาการจราจร เพอใหผมอ านาจในการตดสนใจสามารถออกแบบและเลอกน าระบบ BRT ไปใชใหเหมาะสมกบบรบทของเมอง ความจของระบบ BRT สามารถรองรบผโดยสารไดตงแตจ านวนนอยไปจนถงมากแตกตางกน (แผนภาพท 2) ดงเชนระบบ “TransMilenio” ของเมองโบโกตาทเปนระบบ BRT ทมผโดยสารมากถง 1.98 ลานคนตอวน นบเปนระบบทรองรบผโดยสารไดมากทสดในโลก สวนระบบทรองรบผโดยสารไดปานกลาง ไดแก ระบบ “Metrobús” ของเมองเมกซโกซต และระบบ “Metrobüs” ของเมองอสตนบล มจ านวนผโดยสาร 600,000-800,000 คนตอวน และระบบทรองรบผโดยสารไดนอยอยในเมองปารสและเมองโจฮนเนสเบรก มจ านวนผโดยสารนอยกวา 70,000 คนตอวน

ท ม า : แปลจ าก Carrigan, A., King, R., Velásquez, J. M., Duduta, N. and Raifman, M. (2013). “Social, Environmental and Economic Impacts of Bus Rapid Transit.” EMBRAQ. World Resources Institute. p.7.

5

แผนภาพท 2 ความตองการใชรถ BRT ของผโดยสารในแตละเมอง

ระบบ “TransMilenio” ของเมองโบโกตาสามารถรองรบผโดยสารตอหนงเสนทางการเดนรถไดมากทสด ซงแตละเสนทางสามารถรองรบผโดยสารไดมากถง 45,000 คนตอชวโมง โดยสวนใหญแลวเสนทางการเดนรถทสามารถรองรบผโดยสารไดมากจะมเสนทางเลยงทอนญาตใหรถ BRT เขาสถาน เพอใหรถ BRT มความรวดเรว ไมเสยเวลาไปกบการจอดรบ-สงผโดยสารทสถาน ในทางตรงกนขาม ระบบ “Metrobüs” เสนทางการเดนรถ TUYAP – Sogutlucesme ของเมองอสตนบล สามารถรองรบผโดยสารไดเปนจ านวน 24,000 คนตอชวโมงตอเสนทางการเดนรถ แตกลบไมมทางเลยง เพราะระบบนมทางหลวง (highway median) ทชวยท าใหระบบมความรวดเรวมากขน สวนเสนทางการเดนรถ BRT อน ๆ รองรบผโดยสารไดนอยกวา 20,000 คนตอชวโมงตอเสนทางการเดนรถ ความเรวเฉลยของขบวนรถ BRT อยระหวาง 14-40 กโลเมตรตอชวโมง ขนอยกบลกษณะการออกแบบแตละองคประกอบของระบบ BRT ไมวาจะเปนการออกแบบชองทางการเดนรถ BRT ระดบความสงของพนชานชาลาสถาน ระบบการจายคาโดยสาร จ านวนผโดยสารทรถ BRT สามารถรองรบได การบรการทางดวน และการมศนยกลางควบคมและปฏบตการ ตวอยางเชน ขบวนรถ BRT ของระบบ “Metrobüs” เมองอสตนบลมความเรวเฉลย 40 กโลเมตรตอชวโมง เนองจากระบบนใหความส าคญกบการแยกชองทางส าหรบรถ BRT โดยเฉพาะ พรอมทงมการออกแบบใหเสนทางนนหลกเลยงสญญาณไฟจราจรอกดวย

ระบบ

BRT

ในแต

ละเมอง

ความตองการใชรถ BRT ของผโดยสาร (คนตอวน)


6

6. ตนทนและผลประโยชนของระบบ BRT

ในดานตนทนโครงการจะมมลคามากหรอนอยแตกตางกนไปขนอยกบขอบเขตถนน เชน การสรางอโมงคหรอสะพานตดผาน เปนตน ปรมาณผโดยสารทตองการรองรบได การซอมแซมบ ารงรกษาหรอการพฒนาระบบสาธารณปโภค และปรมาณและประเภทของวสดอปกรณและเทคโนโลยทใช เชน การเชอมตอกบระบบขนสงประเภทอน ระบบจายคาโดยสารอตโนมต ระบบขอมลสารสนเทศเกยวกบผโดยสาร ระบบควบคมไฟจราจร เปนตน นอกจากน ตนทนของระบบยงมความแตกตางกนตามสภาพทองถน เชน คาจางแรงงาน ตนทนของทน (capital cost) เปนตน ในดานผลประโยชน (ตารางท 2) ระบบ BRT สงผลกระทบทางบวกตอทงคณภาพชวต

ผลตภาพ สขภาวะและความปลอดภยในชวตของคนเมอง ซงสามารถแบงออกไดเปน 3 ดาน ดงน

1) ระยะเวลาการเดนทางลดลง เนองดวยชองทางการเดนรถ BRT ทแยกออกจากทางจราจรทวไป การทระดบความสงของพนชานชาลาพอดกบรถ BRT และมระบบการจายคาโดยสารทสถาน ตลอดจนรถ BRT มประตกวางกวาปกต ท าใหรถ BRT สามารถถายโอนผโดยสารไดอยางรวดเรว กอปรกบการจดการระบบสญญาณไฟจราจรทดและความถของการเดนรถมากยงสามารถชวยใหผโดยสารใชเวลาในการรอและการเดนทางนอยลงอกดวย

2) ผลกระทบทางบวกตอสงแวดลอม ชวยลดกาซเรอนกระจก (Greenhouse Gas) อนกอใหเกดปญหาภาวะโลกรอนและมลภาวะทางอากาศทน าไปสการสรางมลพษและควนเสยในเมอง เนองจากการใชระบบ BRT จะชวยลดการใชรถใชถนนและท าใหเกดการใชเทคโนโลยใหมทดแทนเทคโนโลยเกา สงผลใหปรมาณการปลอยมลพษลดลง

3) ผลประโยชนดานสาธารณสข ชวยลดอตราการตายบนทองถนน ลดอบตเหตและความเสยหายทอาจเกดขน ลดการสดดมมลพษทางอากาศและเพมกจกรรมทางกายภาพใหแกผโดยสารรถ BRT

ตารางท 2 ผลกระทบของระบบ BRT และแนวทางการน าระบบ BRT ไปใช

ผลกระทบ แนวทางการน าระบบ BRT ไปใช

ใหเกดประโยชน หลกฐานเชงประจกษ

ลดระยะ เวลาการเดนทาง

- มชองทางจราจรส าหรบ BRT โดยเฉพาะ - มระบบจายคาโดยสารกอนขนรถและรถ

BRT สามารถรองรบผโดยสารไดมาก - มระบบการจดการสญญาณไฟจราจรและความถการเดนรถมาก

- ระบบ BRT เมองโจฮนเนสเบรก ชวยประหยดเวลาการเดนทางไดเฉลย 13 นาทตอเสนทาง

- ผโดยสารรถ Metrobüs เมองอสตนบล ชวยประหยดเวลาการเดนทางไดเฉลย 52 นาทตอวน

7

ลดกาซเรอนกระจกและการปลอยมลพษทางอากาศ

- ลดการใชรถใชถนน โดยสงเสรมการใชรถ BRT

- ยกเลกการใชรถทใชเทคโนโลยแบบเกา - น าเทคโนโลยสมยใหมมาใชกบรถ BRT - ฝกอบรมผใชรถใชถนนใหท าการขบรถยนตทดสอบตามรปแบบการขบขม า ต ร ฐ า น (Driving Cycle) เ พ อ ล ดปรมาณการใชน ามนและการปลอยมลพษ

- ระบบ TransMilenio เมองโบโกตา มการประกาศขอบงคบใหมเกยวกบคณภาพน ามนทใช สงผลใหปรมาณการปลอยคารบอนไดออกไซดลดลงกวา 1 ลานตนตอป

- ระบบ Metrobús Line 1 เมองเมกซโกซต ช ว ย ล ด ป ร ม า ณ ก า ร ป ล อ ย ก า ซคารบอนมอนอกไซด ปรมาณการใชน ามนเบนซนและปรมาณฝนละอองทมเสนผานศนยกลางเลกกวา 2.5 ไมครอนในรถ BRT รถโดยสารประจ าทางปกตและขนาดเลกได

ลดอตรากา รตายและอบตเหตบนทองถนน

- พฒนาทางขามถนนส าหรบผโดยสาร - ลดการใชรถใชถนน โดยสงเสรมการใชรถ

BRT - ลดปฏสมพนธ ร ะหว า ง รถ BRT กบยานพาหนะอน ๆ โดยการท าชองทางจราจรส าหรบรถ BRT โดยเฉพาะ

- ปรบเปลยนพฤตกรรมการขบรถของผขบรถ BRT เพอลดการแขงขนบนทองถนน

- ระบบ TransMilenio เมองโบโกตา ชวยลดอบตเหตและความเสยหายในเสนทางการเดนรถสายหลก 2 เสน

- โดยเฉลยแลว เสนทางทมระบบ BRT ในลาตนอเมรกา ชวยลดอตราการตายและการบาดเจบบนทองถนนไดมากกวารอยละ 40

ลดการสดดมมลพษทางอากาศ

- น าเทคโนโลยสะอาดและประหยดพลงงานมาใช เพอลดความหนาแนนของมลพษทางอากาศภายในเมองและรถ BRT

- ลดระยะเวลาทผโดยสารตองสดดมมลพษทางอากาศระหวางรอทสถานหรอขณะเดนทาง โดยการลดระยะเวลาการเดนทาง

- ระบบ TransMilenio เมองโบโกตา ชวยลดการปลอยกาซซลเฟอรไดออกไซดรอยละ 43 ลดการปลอยกาซไนโตรเจนออกไซดรอยละ 18 และลดปรมาณฝนละอองรอยละ 12

- ระบบ Metrobús Line 1 เมองเมกซโกซต ชวยลดอตราการลาปวยมากกวา 6,000 วน อกทงมผปวยเปนโรคหลอดลมอกเสบเรอรงลดลง 12 คนและเสยชวตจากโรคนลดลง 3 คนตอป

เพมกจกรรมทางกายภาพ

- ระยะหางระหวางสถาน BRT ควรมการสรางทางเทาทยาวกวาการเดนทางดวยยานยนตประเภทอน ๆ ยกเวนรถไฟใตดน

- หากรถ BRT ยงมความเรวสง จะยงชวยเพมแรงจงใจใหผโดยสารเดนมาขนรถ BRT ทสถานมากขน

- ระบบ Metrobús เมองเมกซโกซต ท าใหผโดยสารใชเวลาเดนทางดวยเทามากขน 2.45 นาทตอวน

- ผใชรถ BRT เมองปกกง ใชเวลาเดนทางดวยเทาเพมขน 8.30 นาทตอวน

ท ม า : แ ปลจ า ก Carrigan, A., King, R., Velásquez, J. M., Duduta, N. and Raifman, M. (2013). “Social, Environmental and Economic Impacts of Bus Rapid Transit.” EMBRAQ. World Resources Institute. p.11.

8

7. การวเคราะหตนทนและผลประโยชน (Cost-Benefit Analysis: CBA)

โครงการ BRT มประสทธภาพในการลดระยะเวลาการเดนทาง ชวยสรางเสรมสขภาวะ สงแวดลอม การใชประโยชนทดน และประโยชนแกสงคม อยางไรกตาม ในการลงทนโครงการนนจะตองมการคดตนทนทางสงคมทเกดจากการกอสราง การด าเนนงาน และการบ ารงรกษาระบบ BRT ดวย เพอใหผมอ านาจในการก าหนดนโยบายมขอมลประกอบการตดสนใจในวางแผนการพฒนาหรอขยายโครงการไดดวยการเปรยบเทยบผลประโยชนรวมกบตนทนรวมทเกดขนจากโครงการ (ตารางท 3)

ตารางท 3 การพจารณาตนทนและผลประโยชนของระบบ BRT ตนทนของระบบ BRT ประโยชนของระบบ BRT

• การวางแผนและการออกแบบ • ตนทนของทน (capital cost)

- โครงสรางพนฐาน เชน ถนน สถาน - สงอ านวยความสะดวก เชน ความรวดเรว การจดเกบคาโดยสาร การเกบขอมลสารสนเทศผโดยสาร ศนยควบคม เปนตน

• การด าเนนงานและการบ ารงรกษารถ BRT • การด าเนนงานและการบ ารงรกษาโครงสรางพนฐาน • การเจรจาตอรองกบผขบรถ BRT

• การเปลยนแปลงของระยะเวลาการเดนทาง • การเปลยนแปลงของตนทนการด าเนนงานเกยวกบยานพาหนะ

• ก า ร เ ป ล ย น แ ป ล ง ข อ ง ก า ร ป ล อ ย ก า ซคารบอนไดออกไซด

• การเปลยนแปลงของมลพษทางอากาศ • ความปลอดภยบนทองถนน (อตราการตาย การบาดเจบ ความเสยหายตอทรพยสน)

• การเปลยนแปลงของกจกรรมทางกายภาพ

จากการศกษาระบบ BRT จ านวน 4 เมอง แสดงใหเหนถงความแตกตางของแตละโครงการ ไมวาจะเปนดานโครงสรางพนฐาน ดานการออกแบบ ดานการน าไปใช และดานการด าเนนงานภายใต

การวเคราะหตนทนและผลประโยชน (Cost-Benefit Analysis: CBA) เปนการค านวณตนทนและผลประโยชนของภาคสาธารณะรวมกบภาคเอกชนทเกดขนตอสงคมโดยรวม นอกเหนอจากตนทนทางการเงนหรอตนทนทางการตลาดแลว ยงมการพจารณาตนทนทเกดจากผลกระทบภายนอกและตนทนทางออมหรอตนทนทมองไมเหนอนแสดงถงผลกระทบตอสงคมอกดวย ดงนน การวเคราะหตนทนและผลประโยชนจงเปนเครองมอทผมอ านาจในการก าหนดนโยบายใชส าหรบวดมลคาของโครงการ เพอค านวณผลประโยชนสทธของโครงการ บรบทของเมองและการเมองทแตกตางกน พบวาทกโครงการกอใหเกดผลประโยชนสทธเปนบวก นนคอ ผลประโยชนทไดรบมคามากกวาตนทนทเกดขน (ตารางท 4) ซงมรายละเอยดดงน

ท ม า : แปลจ าก Carrigan, A., King, R., Velásquez, J. M., Duduta, N. and Raifman, M. (2013). “Social, Environmental and Economic Impacts of Bus Rapid Transit.” EMBRAQ. World Resources Institute. p.13.

9

ตารางท 4 ผลสรปการวเคราะหตนทนและผลประโยชนของแตละเมอง

ระบบ BRT ขอบเขตการศกษา

ผลประโยชน ปจจบนสทธ

(หนวย: ลานดอลลารสหรฐ ณ ป ค.ศ. 2012)

อตราสวนผลประโยชนตอตนทน

อตราผลตอบแทนภายในตอสงคม

TransMilenio เมองโบโกตา

Phase 1 และ 2 1,400 1.6 23%

Metrobús เมองเมกซโกซต

Line 3 36 1.2 14%

Rea Vaya เมองโจฮนเนสเบรก

Phase 1A 143 1.2 12%

Metrobüs เมองอสตนบล

Phase 1-4 6,407 2.8 66%

ท ม า : แ ปลจ า ก Carrigan, A., King, R., Velásquez, J. M., Duduta, N. and Raifman, M. (2013). “Social, Environmental and Economic Impacts of Bus Rapid Transit.” EMBRAQ. World Resources Institute. p.14.

1) “TransMilenio” เมองโบโกตา ประเทศโคลมเบย ระบบ “TransMilenio” มผลประโยชนหลก ๆ ตอเมอง 2 ประการ คอ ชวยลดระยะเวลาการเดนทาง และประหยดตนทนการใหบรการรถโดยสารสาธารณะ โดยผใชสวนใหญเปนกลมผมรายไดต าและผมรายไดปานกลาง

2) “Metrobús” เมองเมกซโกซต ประเทศเมกซโก ระบบ “Metrobús” ชวยท าใหระยะเวลาการเดนทางลดลงมากทสด เนองจากมการแยกชองทางการจราจรส าหรบรถ BRT โดยเฉพาะ ท าใหรถ BRT ในระบบนมความรวดเรวสง ผลประโยชนรองลงมา ไดแก การชวยลดตนทนการบรการขนสงสาธารณะ ซงเปนผลมาจากการใชรถโดยสารทมขนาดใหญและทนสมย ท าใหรถ BRT สามารถรองรบผโดยสารไดมากขน มความเรวมากขน และปลอยมลพษนอยลง

3) “Rea Vaya” เมองโจฮนเนสเบรก ประเทศแอฟรกาใต ในดานผลประโยชนของระบบ “Rea Vaya” ประโยชนทสงคมไดรบมากทสด คอ การชวยลดระยะเวลาการเดนทาง รองลงมาเปนการชวยสงเสรมความปลอดภยบนทองถนน สวนในดานตนทน ตนทนสวนมากเปนตนทนการด าเนนงาน บ ารงรกษา และตนทนของทน คดเปนรอยละ 96 ของตนทนโครงการ โดยภาระตนทนสวนใหญตกอยกบกลมผมรายไดสงสด (ควนไทลท 5) และผทไดร บผลประโยชนมากทสดคอ กลมผมรายไดสง (ควนไทลท 4) ในขณะกลมผมรายไดต าทสด (ควนไทลท 1) กลบไมไดรบผลประโยชนจากโครงการนมากเทาใดนก

10

4) “Metrobüs” เมองอสตนบล ประเทศตรก ผลประโยชนสวนใหญของระบบ “Metrobüs” คอ ชวยลดระยะเวลาการเดนทางเชนเดยวกบระบบอน ๆ รองลงมาเปนการชวยลดตนทนการบรการขนสงสาธารณะและการชวยสงเสรมความปลอดภยบนทองถนน ตามล าดบ ตนทนสวนใหญเกดจากการด าเนนงานและการบ ารงรกษาเปนหลก ผโดยสารสวนใหญเปนกลมผมรายไดต าและผมรายไดปานกลาง

จากการศกษาระบบ BRT ในทง 4 เมองจะเหนไดวา ผโดยสารรถ BRT สวนใหญจะอยในกลมผมรายไดต าและผมรายไดปานกลาง สวนกลมผมรายไดต าทสด (ควนไทลท 1) และกลมผมรายไดสงทสด (ควนไทลท 5) จะไมนยมใชบรการรถ BRT (ตารางท 5) ทงน เงนลงทนโครงการ BRT สวนมากลวนมาจากภาษรายไดของประชาชน ท าใหกลมผมรายไดสงตองแบกรบภาระตนทนโครงการมากกวากลมอน ๆ ดวยเหตน ผลประโยชนสทธจงตกแกกลมผมรายไดต าถงปานกลางเสยมาก ในทางกลบกน กลมผมรายไดต าทสดกลบไมคอยไดรบผลประโยชนจากโครงการเทาใดนก ฉะนน หากภาครฐตองการใหโครงการ BRT สามารถสรางผลประโยชนสทธไดมากขนแลว ภาครฐตองหาแนวทางในการกระจายผลประโยชนจากโครงการ โดยสงเสรมใหกลมผมรายไดต าทสดสามารถเขาถงบรการรถ BRT ไดมากขน

ตารางท 5 ผลประโยชนสทธทกระจายสกลมรายไดตาง ๆ แบงตามเมอง

ผลประโยชนสทธทกระจายสกลมรายไดตาง ๆ (หนวย: ลานดอลลารสหรฐ ณ ป ค.ศ. 2012)

ระบบ BRT กลมท 1

(รายไดต าสด) กลมท 2 กลมท 3 กลมท 4

กลมท 5-6 (รายไดสงสด)

TransMilenio เมองโบโกตา

92 642 603 238 -176

Metrobús เมองเมกซโกซต

11.4 37.9 12.2 -9.5 -16.4

Rea Vaya เมองโจฮนเนสเบรก

18.6 8.2 35.2 353.9 -273.3

Metrobüs เมองอสตนบล

765.9 2,308.5 1,414 969 952.1


11

8. ขอเสนอแนะเชงนโยบายเพอการพฒนาระบบ BRT ภายในเมอง

ผลการศกษาจากกรณศกษาทง 4 เมองตางสรปไดในทางเดยวกนวา โครงการ BRT สามารถสรางผลประโยชนสทธเปนบวกใหแกสงคม และเปนการลงทนทชวยสรางก าไรทางสงคมได ทงน บทเรยนจากศกษาระบบ “TransMilenio” “Metrobús” “Rea Vaya” และ “Metrobüs” ไดชใหเหนถงแนวทางของนโยบาย การออกแบบโครงสรางพนฐานและการด าเนนงาน และการบรหารการเงนทท าใหโครงการ BRT สามารถบรรลผลประโยชนสทธสงสดได ซงสรปไดดงน

1) การก าหนดนโยบายดานระบบการขนสงภายในเมองทงระดบประเทศและระดบทองถน ทระบถงคณลกษณะและคณภาพของการลงทนโครงสรางพนฐานดานระบบขนสงภายในเมอง ท าใหรฐสามารถประเมนมลคาของการลงทนภายใตผลกระทบทางสงคมได โดยมขอเสนอแนะดงน - การตดสนใจลงทนในระดบประเทศและระดบทองถน ควรมการประเมนมลคาตามเปาหมาย

และมลคาทมองไมเหนของแตละทางเลอก รวมถงควรมการประเมนตนทนและผลประโยชนทางสงคมดวย เพอใหเกดการลงทนโครงการดวยการใชทรพยากรทมอยอยางจ ากดใหเกดผลประโยชนสงสด

- การประเมนโครงการควรพจารณาผลกระทบทอาจเกดขนตอสงคมในแตละกลมรายได - การก าหนดแผนผงการลงทนระบบขนสงในระดบประเทศจะชวยกระตนใหเกดการน าระบบ

BRT ไปใชในระดบทองถนไดอยางแพรหลาย 2) การออกแบบทางกายภาพ การวางแผนการบรการ และการจดการเชงสถาบน ทระบได

จากการวเคราะหผลประโยชนและตนทนของระบบ BRT ในกรณศกษาทง 4 เมองนน พบวา การตดสนใจวางแผนระบบ BRT ทแตกตางกน ยอมท าใหผลกระทบของโครงการตอสงคมในแตละกลมรายไดแตกตางกนดวย โดยมขอเสนอแนะดงน - ระบบ BRT ควรมการออกแบบใหเหมาะสมกบปรมาณความตองการใชและบรบทของเมอง

อกทงการขยายทางเลยงบรเวณสถาน การขยายสถาน การใชรถพวง (bi-articulated bus) ควรพจารณาจากปรมาณผโดยสารในแตละเสนทางและงบประมาณทไดรบดวย

- เนองจากประโยชนหลกของ BRT คอ ชวยลดระยะเวลาการเดนทาง ฉะนนแลว การออกแบบเสนทาง ระบบการใหบรการ และโครงสรางพนฐาน จงควรมงเนนใหผโดยสารใชเวลาในการรอรถนอยทสด มการถายโอนผโดยสารและเดนทางไดเรวทสด และมการออกแบบเพอดงดดผคนใหมาใชบรการใหมากทสด อยางไรกตาม ประเดนหลกของการออกแบบ คอ การแยกชองทางส าหรบรถ BRT โดยเฉพาะ

- คาโดยสารควรก าหนดจากตนทนการด าเนนงานทเกดขนจรง ลดการแทรกแซงราคาและการใหเงนอดหนนเกยวกบการด าเนนงาน

12

- การวางแผนโครงการควรมการรวมมอกบผประกอบการธรกจภาคขนสงในเมอง เพอน าไปสผลลพธทกอใหเกดผลกระทบตอสงคมและผประกอบการนอยทสดและยอมรบได

- รฐควรมการค านงถงโอกาสในการเขาถงการบรการรถ BRT ของคนยากจน โดยการเปรยบเทยบคาโดยสารรถ BRT กบการเดนทางดวยวธอน ทงน รฐอาจมการใหเงนอดหนนเฉพาะกลมผทมรายไดต าทสดกได

- ระบบ BRT ควรเปนสวนหนงของโครงสรางระบบการขนสงทงหมด 3) การสนบสนนดานการเงน นอกจากระบบ BRT จะสงผลกระทบทางบวกแกสงคมและ

สงแวดลอมแลว ระบบ BRT ยงกอใหเกดผลตอบแทนทางการเงนการลงทนทเปนบวกอกดวย โดยมขอเสนอแนะดงน - การปลอยเงนกส าหรบโครงการควรมการปรบเงอนไขการกยมใหสอดคลองกบโครงการ - สถาบนทางการเงนควรมสวนรวมในกระบวนการวางแผนโครงการตงแตแรกเรม และตอง

เปนแรงสนบสนนในการวางแผนและการจดการเมองกบโครงการทเกยวของ - กองทนรวม (trust fund) เปนกลไกทดอนหนงทชวยอ านวยความสะดวกในการช าระหน แต

ควรระวงไมใหเงอนไขกองทนสรางผลกระทบทางลบตอผประกอบการรถโดยสารประจ าทาง - ฝายการเงนของรถ BRT และรถโดยสารประจ าทางควรมความเขาใจในอตสาหกรรมการ

ขนสง ทงผผลต ผประกอบการ และภาครฐบาล เพอใหเกดประสทธผลสงสด

9. บทสรป

ระบบขนสงสาธารณะทมคณภาพสงอยางระบบ BRT เปนระบบทมความเหมาะสมกบเมองเปนอยางมาก เพราะระบบ BRT ชวยลดระยะเวลาการเดนทาง สรางผลกระทบทางบวกตอสงแวดลอม และสรางผลประโยชนดานสาธารณสขและสขภาวะของคนในเมอง เหนไดชดจากการวเคราะหตนทนและผลประโยชน (Cost-Benefit Analysis: CBA) ผานกรณศกษาระบบ BRT จ านวน 4 เมอง ไดแก “TransMilenio” เมองโบโกตา “Metrobús” เมองเมกซโกซต “Rea Vaya” เมองโจฮนเนสเบรก และ “Metrobüs” เมองอสตนบล พบวา ทกโครงการกอใหเกดผลประโยชนสทธเปนบวก นนคอ ผลประโยชนทไดรบมคามากกวาตนทนทเกดขน แมวาแตละโครงการจะมความแตกตางกน ทงทางดานโครงสรางพนฐาน ดานการออกแบบ ดานการน าไปใช และดานการด าเนนงานภายใตบรบทของเมองและการเมอง อยางไรกตาม เงนลงทนโครงการ BRT สวนมากลวนมาจากภาษรายไดของประชาชน ท าใหกลมผมรายไดสงตองแบกรบภาระตนทนโครงการมากกวากลมอน ๆ อกทงกลมผมรายไดต าทสดกลบไมคอยไดร บผลประโยชนจากโครงการเทาไรนก ฉะนน ภาครฐตองหาแนวทางในการกระจายผลประโยชนจากโครงการ โดยสงเสรมใหกลมผมรายไดต าทสดสามารถเขาถงบรการรถ BRT ไดมากขน ดวยการออกนโยบาย 3 ดาน ไดแก ดานระบบการขนสงภายในเมองระดบประเทศและระดบทองถน

13

ดานการออกแบบทางกายภาพ การวางแผนการบรการและการจดการเชงสถาบน และดานการสนบสนนดานการเงน เพอสนบสนนใหโครงการ BRT สามารถบรรลผลประโยชนสทธสงสดได

เอกสารอางอง

Carrigan, A., King, R., Velásquez, J. M., Duduta, N. and Raifman, M. 2013. “Social, Environmental and Economic Impacts of Bus Rapid Transit.” EMBRAQ. World Resources Institute.

ส านกวชาวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร. 2555. “โครงการจดท าแผนแมบท และ ศกษาความเหมาะสม ดานวศวกรรม เศรษฐกจ และผลกระทบสงแวดลอมเบองตน เพอการ กอสรางระบบขนสงมวลชนเมองนครราชสมา.”

Data & Analytics

ระบบ BRT กับสุขภาวะคนเมือง