-1-

KiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÖn tö Bè côc cña ch­¬ng Ch­¬ng nµy gi¶i thÝch c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÖn tö • M« t¶ • ChÊt b¸n dÉn • §ièt • Transito • NhiÖt ®iÖn trë • C¸c phÇn tö kh¸c • IC (M¹ch tÝch hîp) • M¸y vi tÝnh

-2-

M« t¶ M« t¶ C¸c ®iÖn tö cùc kú nhá, lµ c¸c h¹t tÝch ®iÖn ©m chuyÓn ®éng

quanh mét h¹t nh©n. C¸c proton trong h¹t nh©n nµy tÝch ®iÖn d­¬ng §iÖn tö häc lµ khoa häc hoÆc c«ng nghÖ ®Ò cËp ®Õn c¸c chøc n¨ng cña ®iÖn tö, còng nh­ viÖc ph¸t triÓn vµ øng dông cña c¸c bé phËn, c¸c m¹ch, vµ c¸c thiÕt bÞ liªn quan ®Õn c«ng nghÖ nµy. (C¸c transito, ®ièt, IC (c¸c m¹ch tÝch hîp) vµ c¸c bé vi xö lý lµ mét sè vÝ dô vÒ c¸c øng dông). C¸c IC vµ c¸c bé vi xö lý gåm cã c¸c bé phËn ®iÖn tö nh­ c¸c transito vµ c¸c ®ièt. H¹t nh©n. C¸c thiÕt bÞ ®iÖn tö nµy ®· thay thÕ nhiÒu thiÕt bÞ c¬ khÝ trong qu¸ khø. C¸c thiÕt bÞ ®iÖn tö cã thÓ ®­îc thiÕt kÕ cã nhiÒu chøc n¨ng h¬n vµ nhá gän h¬n c¸c thiÕt bÞ c¬ khÝ.

(1/1)

C¸c chÊt b¸n dÉn M« t¶

ChÊt b¸n dÉn lµ mét lo¹i vËt liÖu cã ®iÖn trë cao h¬n ®iÖn trë cña c¸c d©y dÉn tèt nh­ ®ång hoÆc s¾t, nh­ng thÊp h¬n ®iÖn trë cña c¸c chÊt c¸ch ®iÖn nh­ cao su hoÆc thuû tinh. Hai lo¹i vËt liÖu b¸n dÉn ®­îc sö dông phæ biÕn nhÊt lµ germani (Ge) vµ Silic (Si). Tuy nhiªn trong tr¹ng th¸i tinh khiÕt cña chóng, c¸c chÊt nµy kh«ng thÝch hîp víi viÖc sö dông thùc tÕ cña c¸c chÊt b¸n dÉn. V× lý do nµy chóng ph¶i ®­îc pha víi chÊt phô gia, ®ã lµ mét l­îng nhá cña c¸c t¹p chÊt ph¶i thªm vµo ®Ó n©ng cao c«ng dông thùc tÕ cña chóng. C¸c ®Æc tÝnh cña chÊt b¸n dÉn: • Khi nhiÖt ®é cña nã t¨ng lªn, ®iÖn trë cña nã gi¶m xuèng. • TÝnh dÉn ®iÖn cña nã t¨ng lªn khi ®­îc trén víi c¸c chÊt

kh¸c. • §iÖn trë cña nã thay ®æi khi cã t¸c dông cña ̧ nh s¸ng, tõ

tÝnh hoÆc c¸c øng suÊt c¬ häc. • Nã ph¸t s¸ng khi ®Æt ®iÖn ¸p vµo, v.v... Cã thÓ chia c¸c chÊt b¸n dÉn thµnh hai lo¹i: Lo¹i N vµ lo¹i P.

-3-

• C¸c chÊt b¸n dÉn lo¹i N:

Mét chÊt b¸n dÉn lo¹i N gåm cã mét chÊt nÒn hoÆc chÊt silic (Si) hoÆc germani (Ge), ®· ®­îc pha trén víi mét l­îng nhá asen (As) hoÆc phètpho (P) ®Ó cung cÊp cho nã nhiÒu ®iÖn tö tù do, cã thÓ chuyÓn ®éng dÔ dµng qua silic hoÆc germani ®Ó t¹o ra dßng ®iÖn. Ch÷ "n" cña chÊt b¸n dÉn lo¹i n cã nghÜa lµ "©m"

• C¸c chÊt b¸n dÉn lo¹i P

MÆt kh¸c, mét chÊt b¸n dÉn lo¹i p gåm cã mét chÊt nÒn lµ silic (Si) hoÆc germani (Ge) ®· ®­îc pha trén víi gali (Ga) hoÆc Indi (In) ®Ó t¹o ra "c¸c lç", cã thÓ coi lµ c¸c ®iÖn tö "khuyÕt" vµ v× c¸c tÝch ®iÖn d­¬ng ch¹y theo chiÒu ng­îc víi c¸c ®iÖn tö tù do. Ch÷ "p" cña chÊt b¸n dÉn lo¹i P cã nghÜa lµ "d­¬ng"

(1/1)

-4-

C¸c ®ièt M« t¶ C¸c ®ièt b¸n dÉn ®­îc nèi víi c¸c chÊt b¸n dÉn lo¹i N hoÆc

lo¹i P. Cã vµi lo¹i ®ièt. • §ièt chØnh l­u th­êng • §ièt Zener • LED (®ièt ph¸t s¸ng) • §ièt quang C¸c s¬ ®å nµy cho thÊy dßng ®iÖn ch¹y qua mét ®ièt nh­ thÕ nµo. (1) Khi cùc d­¬ng (+) cña ¾cquy ®­îc nèi víi phÝa p vµ cùc

©m (-) nèi víi phÝa N, c¸c lç d­¬ng cña chÊt b¸n dÉn lo¹i P vµ cùc d­¬ng cña ¾cquy ®Èy lÉn nhau. Vµ c¸c ®iÖn tö tù do cña chÊt b¸n dÉn lo¹i N vµ cùc ©m cña ¾cquy ®Èy lÉn nhau, v× vËy ®Èy chóng vÒ khu vùc nèi p-n. Do ®ã c¸c ®iÖn tö tù do vµ c¸c lç d­¬ng nµy hót lÉn nhau, nh­ vËy lµm cho dßng ®iÖn ch¹y qua khu vùc nèi p-n.

(2) Khi ®¶o ng­îc c¸c cùc ë ¾cquy, c¸c lç d­¬ng cña chÊt b¸n dÉn lo¹i p vµ cùc ©m cña ¾cquy hót lÉn nhau, vµ c¸c ®iÖn tö tù do cña chÊt b¸n dÉn lo¹i n vµ cùc d­¬ng cña ¾cquy hót lÉn nhau, v× thÕ kÐo xa khái khu vùc nèi p-n. KÕt qu¶ lµ, mét líp kh«ng chøa c¸c ®iÖn tö tù do hoÆc c¸c lç d­¬ng ®­îc t¹o nªn ë khu vùc nèi p-n, v× vËy ng¨n chÆn dßng ®iÖn ch¹y qua.

(1/1)

-5-

§ièt th­êng

1. M« t¶ §ièt th­êng lµm cho dßng ®iÖn chØ ch¹y theo mét chiÒu: tõ phÝa p sang phÝa n.

2. C¸c ®Æc ®iÓm CÇn cã mét ®iÖn ¸p tèi thiÓu ®Ó dßng ®iÖn ch¹y tõ phÝa p sang phÝa n. §©y lµ c¸c thÝ dô vÒ c¸c yªu cÇu ®èi víi ®iÖn ¸p: §ièt silic (A) : kho¶ng 0,3V §ièt germani (B) : kho¶ng 0,7V Dßng ®iÖn nµy sÏ kh«ng ch¹y nÕu mét ®iÖn ¸p ®­îc ®Æt vµo chiÒu ng­îc l¹i (tõ phÝa n sang phÝa p). MÆc dï mét dßng ®iÖn cùc nhá ch¹y thùc tÕ, gäi lµ dßng ®iÖn rß ng­îc chiÒu, nã ®­îc xö lý nh­ kh«ng ch¹y v× nã kh«ng t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng cña m¹ch thùc. Tuy nhiªn nÕu ®iÖn ¸p rß ng­îc chiÒu nµy ®­îc t¨ng lªn ®Çy ®ñ, c­êng ®é cña dßng ®iÖn cho phÐp ®i qua bëi ®ièt sÏ t¨ng lªn ®ét ngét. HiÖn t­îng nµy ®­îc gäi lµ ®¸nh thñng ®ièt, vµ ®iÖn ¸p nµy ®­îc gäi lµ ®iÖn ¸p ®¸nh thñng.

(1/3)

-6-

3. Chøc n¨ng chØnh l­u

(1) §iÖn ¸p chØnh l­u nöa chu kú §iÖn ¸p tõ m¸y ph¸t AC ®­îc ®Æt vµo mét ®ièt. V× ®iÖn ̧ p ®­îc thÓ hiÖn gi÷a (a) vµ (b) ®­îc ®Æt vµo ®ièt theo chiÒu thuËn, dßng ®iÖn sÏ ch¹y qua ®ièt nµy. Tuy nhiªn v× ®iÖn ¸p ®­îc thÓ hiÖn gi÷a (b) vµ (c) ®­îc ®Æt vµo ®ièt nµy theo chiÒu ng­îc, nªn dßng ®iÖn kh«ng ®­îc phÐp ®i qua ®ièt nµy. V× chØ cã mét nöa dßng ®iÖn do m¸y ph¸t sinh ra ®­îc phÐp ®i qua ®ièt nµy.

(2) ChØnh l­u hai nöa chu kú Khi cùc A cña m¸y ph¸t lµ d­¬ng, cùc B lµ ©m, vµ dßng ®iÖn ch¹y nh­ thÓ hiÖn ë s¬ ®å trªn cña h×nh minh häa (2). Khi sù ph©n cùc cña c¸c ®Çu nµy ng­îc l¹i, dßng ®iÖn ch¹y nh­ thÓ hiÖn ë s¬ ®å d­íi cña h×nh minh häa (2). §iÒu nµy cã nghÜa lµ dßng ®iÖn ra lu«n lu«n chØ ch¹y vÒ mét chiÒu qua ®iÖn trë R.

(2/3) §Çu vµo Cho dßng ®iÖn ch¹y qua ChÆn kh«ng cho dßng ch¹y qua §Çu ra

4. VÝ dô vÒ øng dông

C¸c ®ièt n¾n dßng th­êng ®­îc sö dông nh­ c¸c bé chØnh l­u cho c¸c m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu

(3/3)

-7-

§ièt Zener

1. M« t¶ Trong khi ®ièt Zener cho phÐp dßng ®iÖn ch¹y theo chiÒu thuËn, cïng chiÒu víi mét ®ièt th­êng, nã còng cho phÐp dßng ®iÖn ch¹y theo chiÒu ng­îc l¹i trong mét sè tr­êng hîp.

2. C¸c ®Æc ®iÓm Dßng ®iÖn ch¹y theo chiÒu thuËn tõ phÝa p sang phÝa n qua mét ®ièt Zener cïng chiÒu víi mét ®ièt th­êng. Mét dßng ®iÖn ch¹y theo chiÒu ng­îc l¹i v­ît qu¸ ®iÖn ¸p ®­îc x¸c ®Þnh tr­íc ch¹y qua mét ®ièt Zener. §iÒu nµy ®­îc gäi lµ ®iÖn ¸p Zener, nã gi÷ nguyªn kh«ng thay ®æi trong thùc tÕ, bÊt kÓ c­êng ®é cña dßng ®iÖn nh­ thÕ nµo. Mét ®ièt Zener cã thÓ Ên ®Þnh víi c¸c ®iÖn ¸p Zener kh¸c nhau tuú theo sù ¸p dông hoÆc môc ®Ých cña nã.

(1/2) 3. VÝ dô vÒ øng dông

C¸c ®ièt Zener ®­îc sö dông cho c¸c môc ®Ých kh¸c nhau, mét môc ®Ých quan träng nhÊt trong c¸c môc ®Ých nµy lµ bé ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p cho mét m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu. §iÖn ¸p ra ®­îc ®iÒu chØnh th­êng xuyªn, b»ng c¸ch g¾n ®ièt Zener vµo mét m¹ch ®iÖn.

(2/2) Dßng ®iÖn thuËn chiÒu Dßng ®iÖn ng­îc chiÒu (§iÖn ¸p cña ¾c quy < ®iÖn ¸p Zener) Dßng ®iÖn ng­îc chiÒu (§iÖn ¸p cña ¾c quy > ®iÖn ¸p Zener) Ký hiÖu cña ®ièt Zener

-8-

LED (§ièt ph¸t s¸ng)

1. M« t¶ LED lµ mét ®ièt liªn kÕt p-n còng gièng nh­ ®ièt th­êng. Nã ph¸t s¸ng khi mét dßng ®iÖn ®i qua nã theo mét chiÒu thuËn, c¸c LED cã thÓ ph¸t s¸ng víi c¸c mµu kh¸c nhau nh­ mµu ®á, vµng vµ xanh lôc.

2. C¸c ®Æc ®iÓm C¸c LED cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: • Ph¸t nhiÖt Ýt h¬n vµ cã tuæi thä dµi h¬n c¸c

bãng ®iÖn th­êng. • Ph¸t ¸nh s¸ng chãi víi møc tiªu thô ®iÖn

thÊp. • Ph¶n øng víi ®iÖn ¸p thÊp (tèc ®é ph¶n øng

nhanh). (1/2)

3. VÝ dô vÒ øng dông

C¸c LED ®­îc sö dông trong c¸c lo¹i ®Ìn phanh l¾p trªn cao vµ c¸c ®Ìn b¸o, v.v...

(2/2) Ký hiÖu cña LED

-9-

§ièt quang

1. M« t¶ §ièt quang lµ ®ièt liªn kÕt p-n gåm cã mét chÊt b¸n dÉn vµ mét thÊu kÝnh. NÕu ®Æt mét ®iÖn ¸p ng­îc chiÒu vµo ®ièt quang ®­îc chiÕu ¸nh s¸ng, th× mét dßng ®iÖn ng­îc chiÒu sÏ ch¹y qua. C­êng ®é cña dßng ®iÖn nµy sÏ thay ®æi theo tû lÖ thuËn víi l­îng ¸nh s¸ng r¬i trªn ®ièt quang nµy. Nãi kh¸c ®i, ®ièt quang cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc ¸nh s¸ng b»ng c¸ch ph¸t hiÖn c­êng ®é cña dßng ®iÖn ng­îc khi ®Æt ®iÖn ¸p ng­îc.

(1/2)

2. VÝ dô vÒ øng dông

C¸c ®ièt quang ®­îc sö dông trong c¸c c¶m biÕn ¸nh s¸ng mÆt trêi cho c¸c m¸y ®iÒu hßa kh«ng khÝ, v.v...

(2/2)

-10-

C¸c tranzito C¸c tranzito th­êng 1. M« t¶

Mét tranzito chøa ba líp gåm cã mét chÊt b¸n dÉn lo¹i p kÑp gi÷a hai b¸n dÉn lo¹i n, hoÆc mét b¸n dÉn lo¹i n kÑp gi÷a hai b¸n dÉn lo¹i p. Mét ®iÖn cùc ®­îc g¾n vµo mçi líp nÒn: B (cùc gèc), E (cùc ph¸t) vµ C (cùc gãp). C¸c tranzito th­êng chia lµm hai lo¹i, npn vµ pnp, tuú theo c¸ch bè trÝ c¸c chÊt b¸n dÉn. Mét tranzito thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng sau ®©y: • KhuyÕch ®¹i • ChuyÓn m¹ch

2. Ho¹t ®éng c¬ b¶n Trong mét tranzito npn khi dßng ®iÖn IB ch¹y tõ B tíi E, dßng ®iÖn Ic ch¹y tõ C ®Õn E. Trong tranzito pnp khi dßng ®iÖn IB ch¹y tõ E (cùc ph¸t) ®Õn B (cùc gèc), dßng ®iÖn Ic ch¹y tõ E ®Õn C. Dßng ®iÖn IB ®­îc gäi lµ dßng cùc gèc, vµ dßng ®iÖn Ic ®­îc gäi lµ dßng cùc gãp. Do ®ã dßng ®iÖn Ic sÏ kh«ng ch¹y trõ khi dßng ®iÖn IB ch¹y.

(1/4)

3. C¸c ®Æc tÝnh

Trong mét tranzito th­êng dßng ®iÖn cùc gãp (Ic) vµ dßng ®iÖn cùc gèc (IB) cã mèi quan hÖ ®­îc thÓ hiÖn trong s¬ ®å nµy. C¸c tranzito th­êng cã hai chøc n¨ng theo c«ng dông c¬ b¶n: Nh­ ®­îc thÓ hiÖn trong ®å th× ë bªn tr¸i, phÇn "A" cã thÓ ®­îc sö dông nh­ mét bé khuyÕch ®¹i tÝn hiÖu vµ phÇn "B" cã thÓ ®­îc sö dông nh­ mét c«ng t¾c.

4. KhuyÕch ®¹i tÝn hiÖu Trong ph¹m vi "A" cña ®å thÞ nµy, dßng cùc gãp lín gÊp 10 ®Õn 1000 lÇn dßng cùc gèc. Do ®ã, tÝn hiÖu nµy mµ tÝn hiÖu vµo ®­îc khuyÕch ®¹i lµ tÝn hiÖu ra tõ ®Çu ra khi tÝn hiÖu ®iÖn "B" (cùc gèc) cña tranzito ®­îc ®Æt vµo nh­ tÝn hiÖu vµo.

(2/4)

-11-

5. Chøc n¨ng chuyÓn m¹ch

Trong mét tranzito, dßng cùc gãp (Ic) sÏ ch¹y, khi dßng ®iÖn cùc gèc (IB) ch¹y. Do ®ã dßng ®iÖn cùc gèc cã thÓ bËt më “ON” vµ ng¾t “OFF” b»ng c¸ch bËt më vµ ng¾t dßng ®iÖn cùc gèc (IB). §Æc ®iÓm nµy cña tranzito cã thÓ ®­îc sö dông nh­ mét c«ng t¾c ng¾t.

(3/4)

6. VÝ dô vÒ øng dông

C¸c tranzito ®­îc sö dông trong rÊt nhiÒu m¹ch. Kh«ng cã sù kh¸c nhau vÒ chøc n¨ng gi÷a c¸c tranzito npn vµ pnp.

(4/4)

-12-

Tranzito quang 1. C¸c ®Æc ®iÓm

Khi tranzito quang nhËn ¸nh s¸ng trong khi ®iÖn (+) ®­îc ®­a vµo cùc gãp vµ dßng tiÕp ®Êt cña nã vµo cùc ph¸t cña nã, mét dßng ®iÖn sÏ ch¹y qua m¹ch nµy. C­êng ®é cña dßng ch¹y qua m¹ch ®iÖn nµy sÏ thay ®æi theo l­îng ¸nh s¸ng chiÕu trªn tranzito quang nµy. Do ®ã, ¸nh s¸ng chiÕu trªn tranzito nµy cã cïng chøc n¨ng cña dßng ®iÖn cùc gèc cña mét tranzito th­êng.

(1/2)

2. VÝ dô vÒ øng dông

Trong c¸c « t«, c¸c tranzito quang ®­îc sö dông trong c¸c c¶m biÕn gi¶m tèc, v.v...

(2/2)

-13-

NhiÖt ®iÖn trë 1. M« t¶

NhiÖt ®iÖn trë lµ mét lo¹i b¸n dÉn cã ®iÖn trë thay ®æi theo c¸c biÕn ®æi vÒ nhiÖt ®é. Nãi kh¸c ®i, nhiÖt ®iÖn trë cã thÓ x¸c ®Þnh nhiÖt ®é b»ng c¸ch dß ®iÖn trë. Trong lo¹i nhiÖt ®iÖn trë phæ biÕn nhÊt, mét nhiÖt ®iÖn trë cã hÖ sè nhiÖt ®é ©m, ®iÖn trë sÏ gi¶m khi nhiÖt ®é t¨ng. Còng cã lo¹i nhiÖt ®iÖn trë d­¬ng, trong ®ã ®iÖn trë sÏ t¨ng lªn khi nhiÖt ®é t¨ng.

(1/2)

2. VÝ dô vÒ øng dông

Trong c¸c xe « t«, c¸c nhiÖt ®iÖn trë ®­îc sö dông trong c¶m biÕn nhiÖt ®é n­íc vµ c¶m biÕn nhiÖt ®é kh«ng khÝ n¹p, v.v...

(2/2)

-14-

C¸c phÇn tö kh¸c

C¸c phÇn tö kh¸c 1. PhÇn tö ¸p ®iÖn

§iÖn trë cña mét phÇn tö ̧ p ®iÖn sÏ thay ®æi khi nã chÞu ̧ p suÊt hoÆc lùc c¨ng. Còng nh­ vËy, cã mét sè phÇn tö ¸p ®iÖn s¶n ra ®iÖn ¸p.

2. PhÇn tö tõ trë §iÖn trë cña mét phÇn tö tõ trë sÏ thay ®æi khi tõ tr­êng ®Æt vµo nã.

Gîi ý: V× c¸c thay ®æi vÒ ®iÖn trë trong c¸c phÇn tö nµy nhá, c¸c IC (c¸c m¹ch tÝch hîp) ®­îc khuyÕch ®¹i. Sau ®ã ®iÖn trë nµy ®­îc biÕn ®æi thµnh xung hoÆc c¸c tÝn hiÖu t­¬ng tù ®Ó sö dông chóng nh­ c¸c tÝn hiÖu c¶m biÕn.

(1/1)

IC (M¹ch tÝch hîp) M« t¶ Mét IC lµ tæ hîp cña vµi ®Õn vµi ngh×n m¹ch ®iÖn chøa c¸c

tranzito, c¸c ®ièt, c¸c tô ®iÖn, c¸c ®iÖn trë, v.v... chóng ®­îc g¾n vµo hoÆc g¾n lªn vµi mm2 cña chÝp silic, vµ ®­îc ®Æt trong mét khèi b»ng nhùa hoÆc gèm. Mét IC ®¬n cã thÓ cã mét sè kh¶ n¨ng vµ chøc n¨ng ®Æc biÖt, kÓ c¶ kh¶ n¨ng so s¸nh logic 2 tÝn hiÖu hoÆc c¸c trÞ sè, kh¶ n¨ng khuyÕch ®¹i mét ®iÖn ¸p ®Çu vµo. C¸c IC cã mét sè ­u thÕ h¬n c¸c m¹ch kh«ng tÝch hîp: • V× nhiÒu yÕu tè cã thÓ ®­îc g¾n vµo hoÆc g¾n lªn mét

chÝp silic ®¬n, c¸c ®Çu nèi tiÕp xóc cã thÓ ®­îc gi¶m ®i ®¸ng kÓ, dÉn ®Õn gi¶m c¸c h­ háng.

• Chóng nhá h¬n vµ nhÑ h¬n nhiÒu. • Chi phÝ s¶n xuÊt thÊp h¬n nhiÒu. Tham kh¶o: Mét IC chøa rÊt nhiÒu c¸c phÇn tö, nghÜa lµ tõ 1000 ®Õn 100.000, ®­îc gäi lµ mét LSI (TÝch hîp quy m« lín). Mét IC chøa h¬n 100.000 phÇn tö ®­îc gäi lµ VLSI (TÝch hîp quy m« rÊt lín).

(1/1)

-15-

C¸c tÝn hiÖu t­¬ng tù vµ sè ho¸

C¸c tÝn hiÖu ®iÖn cã thÓ chia thµnh 2 lo¹i: t­¬ng tù vµ sè 1. TÝn hiÖu t­¬ng tù

C¸c tÝn hiÖu t­¬ng tù thay ®æi liªn tôc vµ th«ng suèt theo thêi gian. V× vËy, ®Æc ®iÓm chung cña tÝn hiÖu t­¬ng tù lµ ë chç ®Çu ra cña nã thay ®æi theo tû lÖ víi ®Çu vµo cña nã.

(1/2)

2. TÝn hiÖu sè

C¸c tÝn hiÖu sè thay ®æi (Më “ON” vµ T¾t “OFF”) tõng lóc theo thêi gian. §Æc tÝnh chung cña mét m¹ch sè lµ ë chç ®Çu ra cña nã thay ®æi ®ét ngét khi ®Çu vµo cña nã t¨ng lªn tíi møc nµo ®ã. Ch¼ng h¹n nh­, khi ®Çu vµo t¨ng tõ 0V ®Õn 5V, ®Çu ra vÉn ë 0V cho ®Õn khi ®Çu vµo ®¹t tíi 5V. Tuy nhiªn ®Çu ra nµy ®ét ngét nh¶y lªn 5V ngay khi ®Çu vµo ®¹t tíi 5V. Më vµ Ng¾t sÏ chØ mét tÝn hiÖu ®ang ®­îc chuyÓn ®i hay kh«ng. B×nh th­êng, Më ®­îc thÓ hiÖn lµ 1 vµ Ng¾t lµ 0. Khi mét ®iÖn ¸p ®­îc sö dông nh­ mét tÝn hiÖu ®Çu vµo th× cÇn ph¶i lÊy mét ®iÖn ¸p nµo ®ã lµm chuÈn. Sau ®ã, mäi ®iÖn ¸p trªn ®iÖn ¸p chuÈn nµy lµ c¸c tÝn hiÖu 1, vµ d­íi ®iÖn ¸p chuÈn lµ c¸c tÝn hiÖu 0. Ch¼ng h¹n nh­, nÕu ®¹t ®iÖn ¸p chuÈn lµ 5V, th× m¸y tÝnh sÏ x¸c ®Þnh r»ng c¸c tÝn hiÖu 9V, 7V vµ 6V lµ 1, vµ mçi trong c¸c tÝn hiÖu nµy thÓ hiÖn mét tÝn hiÖu ®Çu vµo. MÆt kh¸c c¸c tÝn hiÖu 2V vµ 0V sÏ ®­îc coi lµ "0" vµ kh«ng cã tÝn hiÖu ®Çu vµo nµo sÏ ®­îc coi lµ tån t¹i.

(2/2)

-16-

C¸c m¹ch logic

1. M« t¶ C¸c IC sè chøa vµi phÇn tö kh¸c nhau. C¸c m¹ch trong mét IC sè ®­îc gäi lµ c¸c m¹ch logic hoÆc c¸c m¹ch sè vµ lËp thµnh mét tæ hîp c¸c lo¹i kh¸c nhau cña c¸i gäi lµ c¸c cæng, nh­ c¸c cæng NOT, OR, NOR, AND vµ NAND. V× c¸c cæng nµy cã kh¶ n¨ng ®Æc biÖt ®Ó xö lý logic hai hoÆc nhiÒu tÝn hiÖu, chóng còng ®­îc gäi lµ c¸c cæng logic. Mét mèi quan hÖ logic nµo ®ã ®­îc thiÕt lËp gi÷a c¸c ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña tÝn hiÖu sè. Mét b¶ng thùc tr×nh bµy mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña tÝn hiÖu sè trong mét d¹ng b¶ng biÓu. Trong mét b¶ng ch©n lý, 1 thÓ hiÖn sù cã mÆt cña mét ®iÖn ̧ p, vµ 0, lµ sù v¾ng mÆt cña nã.

(1/7)

2. Cæng NOT

Mét cæng NOT truyÒn mét tÝn hiÖu ng­îc víi tÝn hiÖu ®Çu vµo. Khi mét ®iÖn ¸p ®­îc ®Æt lªn cùc vµo A, kh«ng cã ®iÖn ¸p nµo ®­îc truyÒn ë cùc ra Y. ChuyÓn chøc n¨ng nµy vµo mét m¹ch ®iÖn cã cïng chøc n¨ng nh­ cæng NOT. Khi c«ng t¾c A ®ãng l¹i (ON), nã më (OFF) c¸c ®iÓm tiÕp xóc trong r¬le, lµm cho ®Ìn t¾t.

(2/7)

-17-

3. Cæng OR

Trong mét cæng OR, tÝn hiÖu ra sÏ lµ mét tíi chõng mùc mµ mét trong nh÷ng tÝn hiÖu vµo lµ 1. Khi ®Æt mét ®iÖn ¸p vµo mét hoÆc hai ®Çu vµo A vµ B, sÏ cã mét ®iÖn ¸p ë ®Çu ra Y. ChuyÓn chøc n¨ng nµy vµo mét m¹ch ®iÖn cã cïng chøc n¨ng nh­ cæng OR. Khi mét hoÆc c¶ hai c«ng t¾c A vµ B ®­îc ®ãng l¹i (ON), ®Ìn nµy sÏ s¸ng lªn.

(3/7)

4. Cæng NOR

Mét cæng NOR lµ tæ hîp cña mét cæng OR vµ cæng NOT. TÝn hiÖu nµy t¹i ®Çu ra Y sÏ chØ lµ 1 khi c¶ hai ®Çu vµo A vµ B lµ 0. TÝn hiÖu nµy t¹i ®Çu ra Y sÏ lµ 0 nÕu mét hoÆc c¶ hai ®Çu vµo A vµ B lµ sè 1.

(4/7)

-18-

5. Cæng AND

Trong mét cæng AND, ®Çu ra sÏ lµ 1 khi mäi tÝn hiÖu vµo lµ 1. SÏ cã mét ®iÖn ¸p ë ®Çu ra Y khi ®iÖn ¸p ®­îc ®Æt vµo c¶ hai ®Çu vµo A vµ B. ChuyÓn chøc n¨ng nµy vµo mét m¹ch ®iÖn cã cïng chøc n¨ng nh­ cöa AND. §Ìn sÏ kh«ng s¸ng lªn trõ khi c¶ hai c«ng t¾c A vµ B ®­îc ®ãng l¹i (ON).

(5/7)

6. Cæng NAND

Cæng NAND lµ mét tæ hîp cña mét cæng AND vµ mét cæng NOT. TÝn hiÖu ë ®Çu ra Y sÏ lµ 1 khi mét hoÆc hai ®Çu vµo A vµ B lµ 0. TÝn hiÖu ë ®Çu ra Y sÏ lµ 0 nÕu c¶ hai ®Çu vµo A vµ B lµ 1.

(6/7)

-19-

7. Bé so

Mét bé so sÏ ®èi chiÕu ®iÖn ¸p cña ®Çu vµo d­¬ng (+) víi ®Çu vµo ©m (-). NÕu ®iÖn ¸p cña ®Çu vµo d­¬ng a cao h¬n ®iÖn ¸p cña ®Çu vµo ©m b, ®Çu ra Y sÏ lµ 1. NÕu ®iÖn ¸p cña ®Çu vµo d­¬ng A thÊp h¬n ®iÖn ¸p cña ®Çu vµo ©m B, ®Çu ra Y sÏ lµ 0.

(7/7)

-20-

M¸y vi tÝnh M« t¶ vµ cÊu t¹o 1. M« t¶

M¸y vi tÝnh nhËn ®­îc c¸c tÝn hiÖu tõ c¸c thiÕt bÞ ®Çu vµo, xö lý c¸c tÝn hiÖu ®ã vµ ®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ ®Çu ra. ë xe Toyota, mét m¸y vi tÝnh ®­îc gäi lµ bé ECU (bé ®iÒu khiÓn ®iÖn tö). Trong c¸c hÖ thèng chung trªn xe, c¸c bé phËn ®Çu vµo lµ c¸c c¶m biÕn, vµ c¸c bé phËn ®Çu ra lµ c¸c bé chÊp hµnh.

2. CÊu t¹o Mét m¸y vi tÝnh gåm cã mét bé CPU (bé xö lý trung t©m), c¸c bé nhí kh¸c nhau, vµ mét giao diÖn I/O (®Çu vµo/®Çu ra). • Bé nhí Bé nhí gåm cã c¸c m¹ch ®iÖn ®Ó l­u gi÷ c¸c ch­¬ng tr×nh ®iÒu hµnh hoÆc c¸c d÷ liÖu ®­îc trao ®æi. Cã hai lo¹i bé nhí: ROM (bé nhí chØ ®äc), vµ RAM (bé nhí truy cËp ngÉu nhiªn). Bé nhí ROM kh«ng thÓ thay ®æi hoÆc xãa ®i. V× vËy, c¸c d÷ liÖu ®­îc l­u gi÷ sÏ kh«ng mÊt ®i dï lµ nguån ®iÖn bÞ ng¾t. V× vËy bé nhí ROM ®­îc sö dông ®Ó l­u gi÷ c¸c ch­¬ng tr×nh kh«ng cÇn ph¶i thay ®æi hoÆc xãa ®i. Bé nhí RAM lµ mét lo¹i bé nhí, trong ®ã c¸c d÷ liÖu cã thÓ ®­îc thay ®æi hoÆc xãa ®i. BÊt cø d÷ liÖu nµo ®· ®­îc l­u gi÷ sÏ mÊt ®i khi nguån ®iÖn bÞ c¾t. V× vËy bé nhí RAM ®­îc sö dông ®Ó l­u gi÷ c¸c d÷ liÖu cã thÓ ®­îc thay ®æi hoÆc xãa ®i th«ng qua c¸c phÐp tÝnh do bé CPU thùc hiÖn. • CPU Bé CPU nµy lµ trung t©m chøc n¨ng cña mét m¸y tÝnh, nã gåm cã mét c¬ cÊu ®iÒu khiÓn vµ mét bé phËn tÝnh to¸n. Nã thùc hiÖn c¸c lÖnh do mét ch­¬ng tr×nh ra lÖnh theo c¸c tÝn hiÖu tõ c¸c c¬ cÊu ®Çu vµo, vµ ®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ ®Çu ra. • Giao diÖn I/O Mét giao diÖn I/O biÕn ®æi c¸c d÷ liÖu tõ c¸c thiÕt bÞ ®Çu vµo thµnh c¸c tÝn hiÖu cã thÓ ®­îc bé CPU vµ bé nhí nhËn d¹ng. Ngoµi ra, nã cßn biÕn ®æi c¸c d÷ liÖu do bé CPU xö lý thµnh c¸c tÝn hiÖu cã thÓ ®­îc c¸c thiÕt bÞ ®Çu ra nhËn d¹ng. V× c¸c d÷ liÖu truyÒn c¸c tèc ®é cña c¸c thiÕt bÞ I/O, CPU, vµ c¸c bé phËn cña bé nhí kh¸c nhau, mét trong c¸c chøc n¨ng cña giao diÖn I/O dïng ®Ó ®iÒu chØnh c¸c tèc ®é ®ã.

(1/1)

-21-

Bài tập

Hãy sử dụng các bài tập này để kiểm tra mức hiểu biết của bạn về các tài liệu trong chương này. Sau khi trả lời mỗi bài tập, bạn có thể dùng nút tham khảo để kiểm tra các trang liên quan đến câu hỏi về dòng điện. Khi các bạn có câu trả lời đúng, hãy trở về văn bản để duyệt lại tài liệu và tìm câu trả lời đúng. Khi đã trả lời đúng mọi câu hỏi, bạn có thể chuyển sang chương tiếp theo.

-22-

Câu hỏi- 1

Các câu sau đây liên quan đến các loại điốt. Từ nhóm từ sau, hãy chọn cụm từ tương ứng với mỗi câu hỏi.

1. Điốt này cho phép dòng điện chạy theo chiều thuận. Khi đặt một điện áp theo chiều ngược vượt quá giá trị được xác định trước, nó cũng cho phép dòng điện chạy theo chiều ngược lại

2. Điốt này gồm có một chất bán dẫn và một thấu kính. Nó cho phép dòng điện chạy theo chiều ngược lại bằng cách lộ ra ánh sáng dưới điện áp ngược được đặt vào điốt này.

3. Điốt này phát sáng khi một dòng điện chạy theo chiều thuận.

4. Điốt này được sử dụng để chỉnh lưu.

a) Điốt quang b) Điốt Zener c) Điốt phát sáng (LED) d) Điốt chỉnh lưu thường

Trả lời: 1. 2. 3. 4.

Câu hỏi- 2

Từ cụm từ sau đây, chọn các bộ phận điện tử được sử dụng ở mỗi phần trong hình minh họa.

1. Bộ điều chỉnh điện áp của máy phát điện xoay chiều

2. Đèn phanh lắp trên cao

3. Cảm biến ánh sáng mặt trời của máy điều hòa không khí 4. Cảm biến nhiệt độ nước

a) Điốt quang b) Điốt Zener c) Điốt phát sáng (LED) d) Điốt chỉnh lưu thông thường

Trả lời: 1. 2. 3. 4.

-23-

Câu hỏi- 3

Dùng sơ đồ mạch sau đây, đánh dấu Đúng hoặc Sai cho mỗi câu sau đây.

Số. Câu hỏi Đúng hoặc Sai Các câu trả lời đúng

1. Đèn được bật sáng trong mạch 1 vì dòng điện cực gốc chạy khi công tắc A được bật mở. Đúng Sai

2.Đèn bật sáng trong mạch 1 vì dòng cực gốc chạy thậm chí cả khi công tắc A lớn không được bật mở. Đúng Sai

3.Trong đồ thị 2, giới hạn "A" được sử dụng làm chức năng khuyếch đại của tranzito. Đúng Sai

4.Trong đồ thị 2, giới hạn "A" được dùng làm chức năng chuyển mạch. Đúng Sai

Câu hỏi- 4

Từ cụm từ sau đây, chọn từ tương ứng với mỗi ký hiệu sau đây.

a) Cổng AND b) Cổng NOT c) Cổng OR d) Cổng NOR

Trả lời: 1. 2. 3. 4.