Microsoft word 7 4 pdf

7. Sınıf Üniteler

229

Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim

4. Ünite : Maddenin Yapısı ve Özellikleri

Önerilen Süre :36 ders saati

A. Genel Bakış

Öğrenciler, 6. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde maddenin görünmez küçük taneciklerden oluştuğunu öğrenmiş, atom olarak adlandırdıkları bu taneciklerle molekül, element, bileşik, saf madde kavramlarını ilişkilendirmiş, sürtme ile maddelerin farklı yüklerle yüklendiğini keşfetmiş durumdadır. Bu ünitede öğrenciler; elementleri sembollerle, bileşikleri formüllerle göstermenin bilimsel iletişimi kolaylaştıracağını fark edecek, maddelerin farklı yüklerle yüklenmesinden yola çıkarak atomların proton, nötron ve elektronlardan oluştuğunu kavrayacaklardır. Ayrıca bu ünitede öğrenciler, elektron alış-verişi ve elektronların ortaklaşa kullanılmasıyla kimyasal bağları ilişkilendirecek, çözünme olayını çözücü-çözünen etkileşimleriyle açıklamaya çalışacaklardır. Böylece öğrenciler, 8. sınıfta periyodik cetvel ve kimyasal tepkimeler konusu için alt yapı oluşturacaktır.

Öğrencilerin atomun yapısını kavrayabilmesi için atom modellerini kullanması esastır. Bu nedenle, özellikle periyodik cetveldeki ilk 20 elementin atomu için yörünge modeline göre önceden kartlar hazırlanmalı, öğrenme etkinlikleri öğrencilerin bu kartları kullanabileceği şekilde planlanmalıdır.

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitenin amacı, öğrencilerin elementlerin sembollerini ve bileşiklerin formüllerini öğrenmesini, atomun proton, nötron ve elektrondan oluştuğunu kavramasını, kimyasal bağları sınıflandırmasını, çözünme olayını çözücü ve çözünen moleküllerinin ilişkisiyle açıklamasını sağlamaktır.

C. Ünitenin Odağı

Bu ünite, atomun yapısı ve kimyasal bağ kavramları etrafında öğrencilerin, gözlem yapma, karşılaştırma, sınıflandırma, çıkarımda bulunma, tahmin etme ve model oluşturma gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye odaklanmıştır.

Ç. Önerilen Konu Başlıkları

•••• Elementler ve Sembolleri

•••• Atomun Yapısı

•••• Katman Elektron Dizilimi ve Kimyasal Özellikler

•••• Kimyasal Bağ

•••• Bileşikler ve Formülleri

•••• Karışımlar


230

D. Ünitenin Kavram Haritası

KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME,Đ BĐLGĐLE,DĐRMEK VE Ü,ĐTE ĐÇĐ,DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ, HALĐ,DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA,ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.


231

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE,ME ALA,I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 4. Ü,ĐTE: MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ

Ü,ĐTE KAZA,IMLAR ETKĐ,LĐK ÖR,EKLERĐ AÇIKLAMALAR

MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

1. Element ve elementlerin sembolleri ile ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Model üzerinde, bir elementin bütün

atomlarının aynı olduğunu fark eder (BSB- 28).

1.2. Model ve şekilleri kullanarak farklı

elementlerin atomlarının farklı olduğunu sezer (BSB-5,6).

1.3. Periyodik sistemdeki ilk 20 elementi ve

günlük hayatta karşılaştığı yaygın element isimlerini listeler

�� Atomların Hepsi Aynı Öğretmen, bir katı element ve sodyum klorür tipi bir bileşik modeli veya resmi üzerinde, öğrencilere, her iki örgüde kaç tip atom bulunduğunu sorar. Öğrenciler, hangi örgünün elementi, hangi örgünün de bileşiği temsil ettiğini irdeler. Özdeş atomlardan oluşmuş maddenin element olarak adlandırıldığı hatırlatılır.

Hidrojen, oksijen gibi molekül yapılı gaz elementlerin küresel model resimleri kullanılarak bunların da element olup olmadığı tartışılır. Bu yapılarda moleküllerin varlığı hatırlatılır. Molekül olsa bile atomlar, aynı tip kaldığı sürece eldeki maddenin element olduğu genellemesine götürecek öğretmence yönlendirilmiş bir tartışma açılır. Böylece öğrenciler, element kavramı ile maddeyi oluşturan atomların türü arasındaki ilişkiyi sezer (1.1).

�� Maddeler Hangi Elementlerden Oluşmuştur? Öğrenciler; ziynet eşyalarının, çatal, kaşık tencere gibi mutfak gereçlerinin nelerden yapıldığını, termometrenin içinde hangi sıvının olduğunu, kurşun kalemde hangi maddenin kullanıldığını, havada hangi gazların olduğunu araştırır, bunların nelerden yapıldığını bir tabloya kaydeder. Öğrenciler, hazırladıkları tabloları karşılaştırıp çeşitli elementler bulunduğunu fark ederler. Öğretmen, ilk 20 elementin ve en yaygın kullanılan 10 elementin listelerini kullanarak hangi elementin gündelik hayatın hangi alanında kullanıldığına örnekler verir. Đlk 20 elementin periyodik düzene göre adları verilir. Öğrenciler, elementleri, hidrojenden başlayarak 1, 2, 3, ….., şeklinde numaralar. Öğretmen, yaygın kullanılan 10 elemente, araya başka elementler girdiği için, şimdilik numara verilmeyeceğini vurgular.

Alüminyum, demir gibi farklı elementlerin atomlarla modelleri yapılır. Modeller yapılırken, her element için farklı renk veya büyüklükte küreler kullanılır. Öğrenciler, yaptıkları modelleri resim ile gösterirler. Öğretmen kılavuzluğunda, farklı elementlerin farklı atomlardan oluştuğu; fakat aynı elementte bütün atomların özdeş olduğu genellemesine götürecek bir tartışma yaparlar (1.2, 1.3).

�� 1.1 Atom, molekül, element, bileşik,

saf madde ve karışım kavramları 6. sınıfta edinilmiş olup bu kazanım, bir hatırlatma olarak düşünülmelidir.

�� 1.1 Element kavramının ilk tanıtımının, küresel modeller üzerinde ve atomların özdeşliği temelinde sezdirilmesi amaçlanmıştır. Bu kavramın tanımı, fiziksel ve kimyasal olayların tanıtımından sonra“kendinden daha basit maddelere ayrışmama” esasına göre verilecektir.

[!] 1.3 Demir, bakır, altın, gümüş, çinko, kalay, kurşun, civa, iyot ve krom yaygın elementlerin başlıcalarıdır.

[!] 1.3 Elementlerin numaralandırılması, atom numarası kavramına bir hazırlıktır.

[!] 1.3 Yaygın kullanılan elementlerin isimlerinden sembollerinin türetilmesine örnekler verilir.

[!] 1.3 Periyodik cetvel üzerinde ilk 20 element ve en yaygın 10 element gösterilir.

[!] 1.3 Burada amaç; elementlerin isimleri ile sembolleri arasında ilişki kurmaktır. Element özellikleri ve keşfi ile ilgili bilgiler asli bilgiler gibi düşünülmemelidir.

�� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Kavram Haritası �� Yapılandırılmış Grid

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


232

ÖĞRE,ME ALA,I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 4. Ü,ĐTE: MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ Ü,ĐTE KAZA,IMLAR ETKĐ,LĐK ÖR,EKLERĐ AÇIKLAMALAR

MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

1.4. Elementleri sembollerle göstermenin

bilimsel iletişimi kolaylaştırdığını fark eder (FTTÇ- 4).

1.5. Đlk 20 elementin ve yaygın elementlerin

sembolleri verildiğinde isimlerini, isimleri verildiğinde sembollerini belirtir.

�� Sembol Kullanmak ,e Rahat! Öğretmen, kitapta tanıtımı yapılan 30 elementin sembol ve isimlerini içeren çizelgenin öğrencilerce gözden geçirilmesini ister. Bu çizelgeyi kullanarak “Oksijen atomu, 2 hidrojen atomuna bağlanarak su molekülü oluşturur.” cümlesini kısa yoldan göstermeyi teklif eder. Gösterim sırasında, “oluşturur” ifadesi yerine “�” işareti kullanılacağını belirtir. Su molekülünde hidrojen atomlarının sayısını belirtmek için “2” sayısını nereye yazmanın uygun olacağı öğrencilerce irdelenir, öğretmen irdelemeyi yönlendirip geleneksel yazım tarzını gösterir.

“O + 2H � H2O” gösteriminin, ilk cümleye göre daha kısa olduğu vurgulanır. (Bu denklem oksijen ve hidrojenin moleküllerden oluşan elementler olduğu gerçeğini göz ardı etmekle beraber, asıl amaç sembol kullanımının önemini vurgulamaktır. Element- bileşik kavramları ilişkilendirilirken bu tip denklemler kullanılabilir.) Elementlerin sembollerinin dünyanın her tarafında aynı olmasının faydası ve farklı olmasının sakıncaları öğrencilerce tartışılır (1.4; 1.5).

� Sembolü Söyle Öğrenciler, bir yüzüne elementin ismini, diğer yüzüne ise sembolünü yazarak küçük kartlar hazırlarlar. Takım-oyun-turnuva yöntemiyle isim ve sembol pekiştirmesi yaparlar (1.4; 1.5). �� Haydi Bulmaca Hazırlayalım! Öğrenciler, element isimlerini ve sembollerini içeren bulmaca hazırlarlar. Bu bulmacaları arkadaşlarına sunarak element isimleri ile sembolleri pekiştirirler (1.4; 1.5).

[!] 1.4; 1.5 Element sembollerinin bellekte

yerleşimi için bu dönem öğrencilerinin yaşı uygundur. “Đsim, şehir, bulmaca” benzeri oyunlar, bu bağlamda çok yararlıdır.

[!] 1.4; 1.5 Sembol ve formül kavramları arasındaki fark vurgulanmalıdır.

[!] 1.4 ; 1.5 Rusça, Çince, Japonca vb. metinlerde element sembollerin aynı olduğu metin örnekleriyle gösterilir. Farklı alfabeleri kullananların neden aynı sembolleri seçtiği irdelenir.



233


MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

2. Atomun yapısı ile ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Birbiri ile temas halinde olan atomları “bağlı atomlar” şeklinde niteler.

2.2. Sürtme ile elektriklenme olayına

dayanarak atomun kendinden daha basit ögelerden oluştuğu çıkarımını yapar (BSB-8).

2.3. Atomun çekirdeğini, çekirdeğin temel

parçacıklarını ve elektronları temsilî resimler üzerinde gösterir.

�� Biz Bunu Biliyoruz! Öğrenciler, iyot kristal modeli ve/veya resmi üzerinde, atomları, molekülleri, birbirine bağlı atomları, molekülleri gösterirler. Atom ve moleküller için “bağlı olma” ifadesinin, “dokunacak kadar yakın olma” anlamına geldiğini fark ederler. Öğrenciler, bağlı atomlar ve bağlı moleküller arasındaki mesafeyi karşılaştırarak atomlar arası bağın daha sağlam olduğu çıkarımını yaparlar. Bu ünitede atomların birbirine nasıl bağlandığını öğrenecekleri hatırlatılır (2.1). �� Kâğıda ,e Oldu? Öğrenciler, plastik tarak ve cam çubuğu küçük kâğıt parçalarına dokundurarak kâğıt parçalarını çekip çekmediğini görür. Atomların nötral olduğu çıkarımı yapılır. Daha sonra plastik tarak ve cam çubuğu kumaşa sürterek tekrar kâğıt parçalarına dokundururlar, plastik tarağın ve cam çubuğun kâğıt parçalarını neden çektiğini tartışırlar. Öğretmen kılavuzluğunda, sürtme sürecinde, iki madde arasında, yüklü tanecik alış-verişi olduğu, bu taneciklerin atomdan daha küçük ve atomun yapı taşları olması gerektiği çıkarımı yapılır (2.2). �� Elektronlar ,asıl Ayrı Durur? Öğrenciler, küçük bir silgiyi veya düğmeyi iple bağlayarak hızlı bir şekilde çevirirler. Öğrencinin ipi tutan elinin, çekirdeği; silginin veya düğmenin, elektronu simgelediği, ipin de “+” ile “–” arasındaki çekim kuvvetine karşı geldiği vurgulanarak elektronların neden çekirdekten uzaklaşmadığı tartışılır. Öğrenciler, elektronların çekirdekten belli uzaklıkta, hızlı ve dairesel hareket ettiğini, hareketleri nedeniyle çekirdeğe düşmediklerini, elektronların çekirdek tarafından çekildiğini kavrarlar. Öğrenciler, zihinlerinde oluşan atom modelini resmeder ve bu modeli arkadaşlarına açıklayarak sunar (2.3).

�� 2.1 Öğrenci, 6. sınıfta öğrendikleriyle,

atomu, “yekpare ve içi dolu” algılamış olabilir. Modeller üzerinde çalışılırken, “Acaba atomlar gerçekten böyle içi dolu küreler şeklinde midir?” sorusunu sormak ve bu konuda bir şüphe uyandırmak çok önemlidir. Sürtme ile elektriklenme tartışılırken, bağlı atomların veya atom gruplarının değiş-tokuş edilmesi de gündeme geleceği için, bağ kavramı ile ilgili ilk sezişlerin de irdelenmesi faydalıdır.

[!] 2.2 Sürtme ile elektriklenmeden hareketle atomdan küçük temel parçacıklar bulunması gerektiği çıkarımına varmak, dolaylı ve öğrencinin çok da tanımadığı bir akıl yürütme süreci gerektirir. Ayrıca negatif yük, pozitif yük, nötral gibi kavramlar da 7. sınıf “Elektrik” ünitesinde verilmiş olmakla birlikte, henüz tam anlaşılmamış olabilir. Bu konuda sabırlı ve ısrarlı olmak esastır.

�� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Kavram Haritası



234


MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

2.4. Elektronu, protonu ve nötronu kütle ve yük açısından karşılaştırır.

2.5. Nötr atomlarda, proton ve elektron sayıları arasında ilişki kurar (BSB- 7; TD-1).

�� Atom Modelleri Atom modelleri ilk 20 element için küçük kartlara aşağıdaki gibi hazırlanır ve öğrencilere verilir. Öğrenciler, her bir atomda; çekirdeğin, elektronların, protonların ve nötronların yerini, sayısını ve yükünü inceler ve bir çizelgeye kaydeder. Öğretmen; elektron, proton ve nötronun genel olarak “atom altı tanecikler olduğunu vurgular. Öğrenciler, bu tanecikleri görmenin atomdan da zor olacağı sonucunu tartışarak çıkarır. Protonun ve nötronun kütlelerinin birbirine yakın; elektron kütlesinin proton kütlesinden çok daha küçük (yaklaşık 1/2000’i) olduğu öğretmen tarafından verilir. Öğrenciler, atom modelleri üzerinde proton ve elektron sayılarının hep eşit olduğunu görür. Nötrallik kavramı ile (+) ve (-)yük sayılarının eşitliği” arasında ilişki kurulur. Öğrenciler, atomlar birbirine sürtünürken, önce elektronların temasa geçeceğini tahmin ederler. Sürtme ile elektriklenmede alınıp-verilen yüklü taneciğin ne olması gerektiği irdelenir. Elektron kaybeden atomun “+”, elektron kazananın “-” yükleneceği, öğretmence öncülük edilen bir tartışma sonucu vurgulanır. Sürtme ile elektriklenme konusu, bu şekilde atomun yapısı ile ilişkilendirilir (2.3; 2.4; 2.5).

[!] 2.3; 2.4 Proton, elektron ve nötronun kütlesi verilmeyecektir. Sadece “Proton ve nötronun kütleleri birbirine çok yakındır.”; “Proton ve nötron tartılamayacak kadar küçük taneciklerdir.”; “Elektron kütlesi, proton kütlesinin yaklaşık 1/2000’ i kadardır.” ifadeleri yeterlidir.

[!] 2.4 Atomun kütlesinin, yaklaşık olarak proton ve nötron kütleleri toplamı olduğu vurgulanır.

[!] 2.4; 2.5 Artı yüklü protonların çekirdekte yan yana nasıl durabildiği, bazı öğrencilerde merak oluşturabilir. “Çekirdekteki parçacıklar arasında, başka yerde görmediğimiz özel çekim kuvvetleri vardır.” doğru ve bu düzey için uygun bir açıklama olacaktır.



235


MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

2.6. Aynı elementin atomlarında, proton sayısının (atom numarası) hep sabit olduğunu, nötron sayısının az da olsa değişebileceğini belirtir.

2.7. Aynı atomda, elektronların çekirdekten farklı uzaklıklarda olabileceğini belirtir.

2.8. Çizilmiş atom modelleri üzerinde

elektron katmanlarını gösterir, katmanlardaki elektron sayılarını içten dışa doğru sayar.

2.9. Proton sayısı bilinen hafif atomların

(Z≤20) elektron dizilim modelini çizer (FTTÇ- 4).

�� Aynı / Farklı Atomlar Öğrenciler, ilk 20 element için yukarıdaki gibi hazırlanmış iki modeli inceleyip, element adları ile onlara ait atom(lar)daki proton, nötron ve elektron sayılarını bir çizelgeye kaydederler. Çizelgelerindeki proton, elektron ve nötron sayılarını karşılaştırarak aynı elementin atomlarında nötron sayısının değişebileceğini, proton sayısının hep sabit kaldığını; farklı atomlarda ise proton sayılarının hep farklı olduğunu kavrarlar. Öğretmen, proton sayısını “atom numarası” olarak adlandırır, atom numarasının atomun kimliğini belirlediğini vurgular (2.6). �� Elektronlar ,erede Dönüyor? Öğrenciler, ilk 20 elementin atom modellerini inceleyerek elektronların çekirdekten olan uzaklıklarını tartışırlar. Elektron sayısı arttıkça, ilk iki elektronun çekirdeğe en yakın durduğunu, daha sonraki sekiz elektronun biraz daha uzakta bulunduğunu, sonra gelen sekiz elektronun ise daha da uzakta bulunduğunu fark ederler. Öğretmen, elektronların hareket ettiği bölgeyi katman olarak tanımlar. Katmanlar, çekirdekten itibaren 1, 2, 3… şeklinde numaralanır. Öğrenciler her katmanda kaç tane elektron bulunabileceğini sayarak keşfeder. Đncelenen atomların en basit atomlar olduğu, elektron sayısı 20’yi aşınca 1. ve 2. katmanların aynı kalacağı, 3. katmana başka elektronların da girebileceği öğretmence belirtilir.

Etkinliğin son aşamasında öğrenciler, her katmandaki elektron sayılarını hesaba katarak atom numarası verilen elementin atom modellerini çizer (2.7; 2.8; 2.9).

[!] 2.3; 2.8 Katman kavramı, yörünge kavramına tercih edilmelidir.

�� 2.6 “Kütle numarası” kavramı bu düzeyde gerekli değildir.

[!] 2.6 - 2.9 Atomun gerçekte üç boyutlu olduğu, resim-modellerin aslında bir küreyi gösterdiği, ilgi duyan çocuklar için ek bilgi olarak verilebilir. Bazı öğrenciler, bu durumda katmanların bir çember değil; bir küre yüzeyi olacağı çıkarımını yapabilir. Eğitici filmler veya internet ortamı kullanılarak dinamik (hareketli) atom modelleri göstermek, bu bağlamda yararlıdır.

[!] 2.7 -2.9 Güneş sistemiyle atom modeli arasında ilişki kurmak, atomun iki boyutlu olduğunu çağrıştırması bakımından iyi bir benzetme değildir. Ayrıca öğrencilerde henüz yerleşik bir “Güneş sistemi” kavramı olduğu da kesin değildir.

�� 2.9 Đzotop kavramı ve “Atomun özelliklerini belirleyici olan proton sayısıdır.” bilgisi bu düzey için erkendir.

[!] 2.9 Bu seviyede; s, p,d, f orbitallarine girilmeyecektir. Elektronlar; 2, 8, 8, 18 düzeninde katmanlara yerleştirilecektir.



236


MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

2.10. Atom modellerinin tarihsel gelişimini kavrar; elektron bulutu modelinin en gerçekçi algılama olacağını fark eder (FTTÇ-3).

2.11. Bilimsel modellerin, gözlenen olguları açıkladığı sürece ve açıkladığı ölçekte geçerli olacağını, modellerin gerçeğe birebir uyma iddiası ve gereği olmadığını fark eder (FTTÇ- 4).

�� Haydi, Atom Olalım! Öğrencilere basit bir atom modeli gösterilerek bu atom modelinin hareketlerle canlandırılması istenir. Öğrenciler, üç gruba ayrılır. Birinci grup nötronların, ikinci grup protonların, üçüncü grup ise elektronun özelliklerini (atomun neresinde bulunduğu, yükü ne olduğu, sayısının değişken olup olmadığı) tartışarak rollerini nasıl oynayacaklarını belirler. Sınıfın ortasına, çekirdeği ve katmanları belirleyen çizgiler çizilir. Öğrenciler, rollerini oynayarak çekirdekte proton ve nötronun, katmanlarda ise elektronların bulunduğu, elektronların çekirdekteki protonlar tarafından çekildiği, fakat hareket etmesi nedeniyle çekirdeğe yaklaşmadığı çıkarımını yapar. Öğretmen, gerçekte elektronların üç boyutlu hareket ettiğini vurgular (2.3-2.8). �� Son Üç Asırda Atoma Bakış Öğrenciler Dalton, Thomson, Rutherford, Bohr ve Modern Atom Modelleri ile ilgili bir araştırma yaparak öğrendiklerini bir poster hâlinde sunar. Bu sunumdan, “Dalton Atom Modeli”nin berk bir küre, Thomson Modelinin içi üzümlü pastaya benzeyen berk bir küre, “Rutherford Modeli” ‘nin merkezinde çekirdek bulunan, elektronların gezegenler gibi dolandığı bir daire, “Bohr Modeli”nin, aynı yörüngede birden çok gezegen bulunabilen güneş sistemine benzer bir küre gibi düşünüldüğü bilgilerine varılır.

Tek tek elektronlardan “bulut” oluşumu, asılı lambanın çevresinde dönen sinekler, yılkı hâlinde uçan kuş sürüleri, döner pervane gibi farklı benzetimlerle sezdirilir. Elektron bulutunun bir küre oluşturacağı fikri vurgulanır. Öğrenciler, hacimli atom gerçeğine en uygun atom modelinin hangi model olduğunu irdeler.

Eski model otomobillerin işimizi gördüğü sürece kullanılması gerçeğinden hareketle, eski atom modellerinin de birçok olguyu açıklayabildikleri için hâlen kullanıldığı vurgulanır. “Bohr Modeli” ile iyon oluşumunun açıklanması buna örnek verilir (2.10, 2.11).

[!] 2.10; 2.11 Eski atom modellerinin bugün terk edilmiş olması, o modelleri geliştiren bilim adamlarının iyi düşünmediği anlamına gelmez. Doğru olan, bildiklerinin bugünküne göre çok az olmasıdır. Dalton’ un zamanında bilinenler hesaba katılınca, o modeli geliştirmenin, “Bohr Modeli” nden daha basit olmayacağı açıktır. Đnsan bilgisinin zamanla genişlediği ve derinleştiği, bugün geçerli bazı modellerin gelecekte terk edilebileceği, ama bugünkü modelin günümüzdeki problemleri çözebildiği sezgi yoluyla da olsa verilmelidir.

[!] 2.10 Elektron bulutu modeline dayandırarak atomla ilgili bu düzeyde verilebilir fazla bir olgu yoktur.Ancak gerçeğe daha yakın olduğu düşünülen bir modelin varlığının bilinmesi yararlıdır.

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme �: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar � :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


237


MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

3. Katman- elektron dizilimi ile kimyasal özellikleri ilişkilendirmek bakımından öğrenciler;

3.1. Dış katmanında 8 elektron bulunduran

atomların elektron alıp-vermeye yatkın olmadığını (kararlı olduğunu) belirtir.

3.2. Elektron almaya veya vermeye yatkın

atomları belirler.

3.3. Bir atomun, katman-elektron

diziliminden çıkarak kaç elektron vereceğini veya alacağını tahmin eder (BSB- 9).

3.4. Atomların elektron verdiğinde pozitif (+), elektron aldığında ise negatif (-) yük ile yüklendiği çıkarımını yapar.

3.5. Yüklü atomları “iyon” olarak

adlandırır.

3.6. Pozitif yüklü iyonları “katyon”, negatif yüklü iyonları ise “anyon” olarak adlandırır.

3.7. Çok atomlu yaygın iyonların ad ve

formüllerini bilir.

�� Benim Atom Modelim Daha Güzel Öğrenciler, boş bir atom modelini büyük bir kartona, proton, nötron ve elektron taneciklerini ise küçük kartonlara hazırlayarak “He, Ne, Ar” atomlarının modellerini yaparlar. Modeller hazırlanırken, her atom için kaç elektron kullanacaklarını ve her katmana kaç elektron gireceğini tartışırlar.

Öğrenciler atomlarda elektron alış-verişinin hangi katmandan / hangi katmana olacağını tartışarak keşfeder. Öğretmen, “He, Ne ve Ar” atomlarının, elektron almaya ve vermeye hiç yatkın olmadığını vurgular. Bu üç atomun ortak yönlerini tartışırlar. Helyumdaki dolu katman ve diğer iki atomdaki “8’li elektron takımı = oktet” öğretmen tarafından vurgulanır. Atomların elektron alıp-verirken ya 8’e tamamlamayı ya da elektron verip 8’li bir katmanla kalmayı tercih ettikleri belirtilir. Lityum ve berilyum için oktet yerine “dublet” tercih edileceği, yönlendirilmiş bir tartışma ile öğrenciler tarafından keşfedilir.

Elektron almaya yatkın O, F, S, Cl gibi atom modelleri üzerinde, her atomun kaç elektron alacağı; Li, Na, Mg, K, Ca gibi atomların da kaç elektron vereceği öğrencilerce tartışılır. Öğretmen, elektron alanları O2-, F- ;elektron verenleri, Na+, Ca2+ şeklinde gösterip iyon kavramını sunar. Katyon ve anyon kavramları verildikten sonra öğrenciler, “Na” sembolünü, “nötral sodyum atomu”, Na+ sembolünü de “sodyum katyonu” şeklinde okuyup diğer elementler için benzer alıştırmalar yaparlar. F, O gibi elementler için de benzer alıştırma yapılır. Her iyonun yükü oktet kuralı ile ilişkilendirilir.

Karbonat, sülfat, nitrat, fosfat, hidroksit anyonlarının ve amonyum katyonunun çok atomlu bir bütün olarak düşünülmesi gereken iyonlar olduğu, bu iyonların formülleri ile yükleri birlikte verilerek belirtir(3.1-3.7).

�� 3.1 - 3.6 Oktet, dublet, iyon, anyon ve katyon kavramları birbiri ile ilişkili olarak verilecektir.

[!] 3.1 Her atomun dış katmanını neden 8’e tamamlamak istediği sorusunu burada ele almak gerekmez. Ancak atomların elektron dizilimlerini soygazlara benzetme eğiliminden bahsedilebilir. “ Oktet kuralı” aslında bir kural değil, istisnası var olan bir düzenliliktir. Bu seviyede istisnalardan söz etmek gereksizdir.

�� 3.7 Çok atomlu iyonlardan karbonat, nitrat, sülfat, fosfat, hidroksit ve amonyum iyonları tanıtılacak, diğer iyonlardan söz edilmeyecektir.

�� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Yapılandırılmış Grid



238


MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

4. Kimyasal bağ ile ilgili olarak öğrenciler;

4.1. Atomlar arası yakınlık ile kimyasal bağ kavramını ilişkilendirir.

4.2. Đyonlar arası çekme/itme kuvvetlerini

tahmin eder, çekim kuvvetlerini “iyonik bağ” olarak adlandırır.

. 4.3. Elektron ortaklaşma yolu ile yapılan

bağı “kovalent bağ” olarak adlandırır. 4.4. Asal gazların neden bağ yapmadığını

açıklar. 4.5. Elektron ortaklaşma yoluyla oluşan H2,

O2, N2 moleküllerinin modelini çizer.

4.6. Molekül yapılı katı element kristal modeli veya modelin resmi üzerinde molekülü ve atomu gösterir (BSB-28).

4.7. Kovalent bağlar ile moleküller arasında

ilişki kurar (TD-1).

�� Atomlar Yakın, Çünkü Bağlanmışlar NaCl veya CaO kristal modeli, resmi üzerinde“+ “ve “–”yüklü iyonların neler olduğu öğrenciler tarafından tartışılır. Bu tartışma sırasında öğrenciler, hangi atomların elektron vermeye, hangilerinin almaya yatkın olduğu bilgilerini hatırlayıp pekiştirirler. Modeldeki katyonların ve anyonların özdeş yüklü diğer atomlara çok yakın durmadığı, zıt yüklü iyonların ise birbirine çok yaklaştığı gerçeği öğretmen kılavuzluğunda tespit edilir. Birbirine en yakın duran atomlar arasında bir “kimyasal bağ” bulunduğu belirtilir.

Zıt yüklü iyonların birbirine çok yaklaşmasının sebebi tartışılır. Aradaki çekim kuvveti “iyonik bağ” olarak adlandırılır. Đyonik bağ içermesi beklenen birkaç bileşik örneği bulmak için farklı elementlerin atom modelleri üzerine tartışılır (4.1; 4.2).

�� Atomlar Elektronlarını Vermezse ,e Olur? Her ikisi de elektron almaya yatkın iki atom seçilerek (iki Cl atomu veya bir Cl bir de F atomu) bunların elektron alış-verişi yapıp yapmayacakları öğrenciler tarafından tartışılır. Her atomun oktet için kaç elektrona ihtiyacı olduğu irdelenir. Elektron alış-verişi mümkün değilse, oktet tamamlamak için, “elektron ortaklaşma” seçeneği öğretmen tarafından sunulur. Ortaklaşılan elektron çiftinin her iki ortağa da ait sayılacağı vurgulanır. Eldeki örnek atomların kaçar elektron ortaklaşacakları tartışmaya açılır.

Elektron ortaklaşan atomların da birbirine bağlandığı belirtildikten sonra bu bağ “kovalent bağ” şeklinde adlandırılır.

H2, O2, N2 gibi element molekülleri tanıtılır. Öğrenciler, bu moleküllerdeki atomların elektron dizilim modellerinden hareketle nasıl oktet sağlandığını, katmanları ve elektronları da içeren modellerle irdelerler (4.3; 4.4) �� Maddelerdeki Bağlanmalar Farklıdır Öğrenciler, katı iyot kristal modeli üzerinde, bir önceki etkinlikte öğrendiklerini pekiştirmek için molekülleri ve atomları gösterir. I2 moleküllerinin, Cl2 gibi kovalent bağ ile oluştuğu öğretmen tarafından belirtilir.

Öğrenciler, iyonik bağ ile kovalent bağı karşılaştırır. Đyonik bağlarla molekül oluşmadığı, kovalent bağlarla molekül oluşabildiği öğretmen tarafından belirtilir (4.5; 4.6).

[!] 4.1 Kimyasal bağ kavramının ilişkilendirilebileceği görsel öge, “birbirine yakın duran atomlar”dır. Đki atom, teğet veya kısmen iç içe çizilmiş ise arada bir bağ olacağı fikri hem basit oluşu hem de gerçeği yansıtması bakımından uygundur.

[!] 4.2; 4.3 Elektron alış-verişinin hangi hâllerde ve hangi yönde olacağı tartışılırken oktet ve dublet kurallarına sık sık gönderme yapmak yararlıdır.

[!] 4.2 Ünitenin bu bölümünde sadece iyonik bağ tanıtılacak, iyonik bileşikler “Bileşikler ve Formülleri” başlığı altında incelenirken burada verilenler pekiştirilecektir.

�� 4.3 Kovalent bağların polarlık sınıflandırması ve koordinasyon bağları burada verilmeyecektir

[!] 4.4 Kovalent bağ, bir çift elektron ile iki ayrı atom çekirdeği arasındaki çekim olarak da sunulabilir. Fakat bu düzeyde, elektron ortaklaşma kavramı daha kolay

anlaşılır. . �� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Kavram Haritası



239

ÖĞRE,ME ALA,I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 4. Ü,ĐTE: MADDENĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ

Ü,ĐTE KAZA,IMLAR ETKĐ,LĐK ÖR,EKLERĐ AÇIKLAMALAR M

AD

DE

,Đ,

YA

PIS

I V

E Ö

ZE

LL

ĐKL

ER

Đ

5. Öğrenciler, bileşikler ve formülleri ile ilgili olarak;

5.1. Farklı atomların bir araya gelerek yeni

maddeler oluşturabileceğini fark eder (BSB- 5).

5.2. Her bileşikte en az iki element

bulunduğunu fark eder.

5.3. Molekül yapılı bileşiklerin model veya resmi üzerinde atomları ve molekülleri gösterir (BSB-28).

5.4. Moleküllerde; her elementin atom

sayısının, örgü yapılarda; elementlerin atom sayılarının oranını belirler.

5.5. Günlük hayatta sıkça karşılaştığı basit

iyonik ve bazı kovalent bileşiklerin formüllerini yazar (FTTÇ- 4).

5.6. Element ve bileşiklerin hangilerinin

moleküllerden oluştuğuna örnekler verir.

�� Bileşik ,edir? Öğrenciler, Na, I2 ve NaI katılarının kristal model veya resimlerini ayrı ayrı incelerler. Na atomlarının, Na kristalindeki yakınlığı ile NaI kristalindeki yakınlığını karşılaştırırlar. I2 ve NaI modelleri üzerinde, aynı karşılaştırma iyot atomları için yapılır. NaI modelinde birbirine en yakın atomların hangi elementlere ait olduğu irdelenir.

Element haldeki Na atomlarının ve I2 moleküllerinin kendi özdeşlerinden koptuğu ve birbirine bağlanarak NaI oluşturduğu sonucuna gidecek bir tartışma yapılır. “Farklı element atomları bir araya gelerek bileşikleri oluşturur.” genellemesine varılarak etkinlik tamamlanır.

H2 ve O2 gazlarının molekülsel resimlerinden çıkılarak H2O oluşumunu gösteren süreç üzerinde yukarıda anlatılanlar tekrarlanır. Her bileşikte en az iki element bulunduğu, daha karmaşık bileşiklerde (C6H12O6) gibi üç veya daha fazla da bulunabileceği belirtilir (5.1; 5.2; 5.3). �� Bazı Bileşiklerin Molekülleri Vardır Öğrenciler, H ve O atomlarını elektron alma-verme yatkınlıklarını oktet-dublet kuralı ışığında irdelerler. Bu iki elementin oluşturduğu H2O molekülünde, bağın tipini belirler. Buzun kristal model veya resmi üzerinde H atomlarını, O atomlarını ve H2O moleküllerini gösterirler. Gaz veya sıvı haldeki HCl, HF, CO2, H2O, NH3 gibi maddelerin moleküler resimleri üzerinde atom-molekül ayırım alıştırmalarını tekrarlar.

Bu bileşikleri formülü ile göstermenin iletişimi basitleştirdiği çıkarımına götürecek bir tartışmadan sonra, hepsinin kovalent bağlı moleküller olduğu vurgulanır. NaCl, CaO gibi iyonik maddelerin kristal model veya resimleri incelenir. Bu bileşiklerin oda şartlarında moleküllerinin olmadığı, sonsuz “örgü” tipi bileşikler olduğu öğretmence belirtilir.

Element molekülleri ile ilgili etkinlik hatırlatılarak “Hangi tip maddelerin molekülü olur?” sorusu üzerine tartışma açılır. Tartışma, öğretmen tarafından, “Hem elementlerin hem de bileşiklerin molekülü olabilir.”, “Moleküllerde atomlar kovalent bağlıdır.” ve “Đyonik bağlarla molekül oluşmaz.” genellemelerini türetecek şekilde yönlendirilir. Öğretmen, elmas gibi bazı ender maddelerde bağlar kovalent olduğu halde molekül bulunmadığını, bunların istisna maddeler olduğunu belirtir (5.4; 5.5; 5.6).

[!] 5.1-5.4 Laboratuar ortamında, demir ve kükürt elementlerinden hareketle bir bileşik elde etmek, öğrenciler için güzel bir deneyim olabilir. Ancak bu deneyi kendisi yapsa bile öğrenci, bileşik ve element kavramları ile ilgili kalıcı bir sezgi edinememektedir. Modeller, kavramsal sezgiler için daha uygun görsel malzemeler olarak düşünülmüştür.

[!] 5.4 Molekül modelleri ile çalışılırken, her atomu farklı renklerde ve/veya farklı boylarda seçmek ve küreler üzerine element sembollerini okunabilir şekilde yazmak faydalıdır.

[!] 5. .5 NaCl, CaO gibi basit iyonik ve H2O, CO2, SO2, NH3, C6H12O6 gibi kovalent bileşiklerin formülleri üzerinde durulur.

[!] 5.6 “Elementler atomlardan, bileşikler moleküllerden oluşmuştur.” genellemesinden kaçınılmalıdır. Çünkü bu kuralın geçerli olduğu durumlar kadar istisnaları da vardır.

�� Polimerler, proteinler, karbonhidratlar gibi çok büyük moleküllere bu düzeyde girilmeyecektir.



240


MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

6. Karışımlar ile ilgili olarak öğrenciler;

6.1. Karışımlarda birden çok element veya bileşik bulunduğunu fark eder (BSB- 2, 4).

. 6.2. Heterojen karışım (adi karışım) ile

homojen karışım (çözelti) arasındaki farkı açıklar

6.3. Katı, sıvı ve gaz maddelerin sıvılardaki çözeltilerine örnekler verir.

6.4. Çözeltilerde, çözücü molekülleri ile çözünen maddenin iyon veya molekülleri arasındaki etkileşimlerini açıklar.

6.5. Sıcaklık yükseldikçe çözünmenin

hızlandığını fark eder. 6.6. Çözünenin tane boyutu küçüldükçe

çözünme hızının artacağını keşfeder.

�� Her Şey Karışımmış Öğrenciler, günlük hayatta birbirine karıştırılarak hazırlanan yiyecek ve içecekleri, bu yiyecek ve içeceklerin görünümlerini, hangi maddelerin karıştırılması ile oluştuğunu bir tabloya kaydederek sınıfta arkadaşlarına sunar. Öğrencilerin, sunduklarına ek olarak öğretmen, un-pirinç, zeytinyağı-su gibi adî karışım örnekleri ekleyerek listeyi büyütür. Öğrenciler, bu listeyi inceleyerek karışımlarda birden fazla element veya bileşiğin olduğunu keşfeder. Öğretmen kılavuzluğunda öğrenciler, karışımların, görünüm bakımından, adî karışım ve çözelti sınıflarına ayrılabileceğini fark eder. Adî karışım ve çözelti arasındaki farklar irdelenir (6.1, 6.2). �� Sıvılar Her Şeyi Çözüyor Öğrencilerin bazıları, kolonyanın nasıl yapıldığını, hangi maddelerden hazırlandığını; bazıları balıkların nasıl yaşadığını, nasıl nefes aldığını; bazıları ise fizyolojik serumun nasıl ve hangi maddelerden hazırlandığını araştırır ve sınıfta sunar. Sunumlarından hareketle sıvılarda katı, sıvı ve gazların çözünebildiği vurgulanır. Sıvılarda katı, sıvı ve gazların çözünmesine örnekler araştırılır (6.3). �� Çözünme ,asıl Oluyor? Öğrenciler, 5-10 mL alkol içinde, 0,1-0,2 g kadar katı I2 çözer. “Çözen madde hangisi?”, “Çözünen madde hangisi?” soruları tartışılır. Alkolün çözücü, I2’un çözünen olduğu vurgulanır. Alkolün molekül formülünün C2H5OH olduğu belirtildikten sonra katı iyot ve sıvı alkolün molekülsel model resimleri verilir (Modelde alkol molekülleri kısaca “A” ile gösterilebilir.). Đyodun alkoldeki çözeltisi resimlenip I2 moleküllerinin alkol molekülleri tarafından sarılışına dikkat çekilir.

Aynı etkinlik, su ve NaCl kullanılarak tekrarlanır. Çözeltide Na+ ve Cl– iyonlarının varlığına dikkat çekilir. NaCl’ün iyonik bir bileşik olduğu hatırlatılır. H2O moleküllerinin iyonlara yaklaşma biçimi irdelenir. H2O’ nun iki kutuplu bir molekül olduğu konusuna girilmez. Katyon ve anyonlara yaklaşan uçları doğru seçilerek, öğrencilere, “iyot alkolde, NaCl’ de suda çözününce neler oluyor?” sorusu sorulur. Öğrenciler resim üzerinde bu sorunun cevabını araştırır.

Öğretmen, çözünme sırasında, çözücü moleküllerinin, çözünen moleküllerini /iyonlarını birbirinden ayırıp kuşattığını vurgular (6.4). �� Çözünme ,e Zaman Hızlanıyor? Öğrenciler, eşit kütleli kesme şekerin ve toz şekerin, eşit hacimli soğuk suda ve sıcak suda çözünme zamanlarını ölçerek çözünme hızına sıcaklığın ve tane büyüklüğünün etkisini irdeler (6.5; 6.6).

�� 6.1 Kolloid, emülsiyon, süspansiyon, dispersiyon kavramlarına girilmeyecektir.

[!] 6.4 Kimi öğrenciler, NaCl’ deki iyonik bağın su tarafından nasıl koparıldığını sorgulayabilir. Böyle durumlarda, iyonik çekim kuvvetlerinin ortam değişince zayıflayabileceği ve özellikle su ortamında çok zayıfladığı gerçeği, verilebilir en basit açıklamadır.

[!] 6.4 Su ve alkol gibi sıvıların karışımlarının da bir çözelti olduğu özellikle vurgulanmalıdır. Böyle çözeltilerde, miktarı çok olan sıvıya çözücü, miktarı az olana çözünen demek uygundur. Ancak., sulu homojen karışımlarda, miktarı az bile olsa , suyu “çözücü” kabul etmek yanlış olmaz.

�� 6.4 Çözünme olayının molekül-iyon temelinde açıklanırken, hidratasyon, solvatasyon, dissosiyasyon, assosiyasyon gibi terimlere ve bağ oluşumuna girilmeyecektir.

. �� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Çözelti-Adi Karışım �� Çözeltiler



241


MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

6.7. Çözeltileri derişik ve seyreltik şeklinde sınıflandırır (BSB-5, 7).

6.8. Çözeltilerin nasıl seyreltileceğini ve/veya deriştirileceğini deneyle gösterir (BSB-15, 16, 17, 18; TD-3).

�� Hangi Besinde ,e Kadar Şeker Var? Öğrenciler; süzme bal, meyve suyu, dekstroz serumu gibi tüketim maddelerinin bir kilogramında ne kadar şeker olduğunu araştırarak bir çizelge hazırlarlar. Hazırlanan çizelgeler sınıfta karşılaştırılır. Birbirini tutmayan rakamlar olması hâlinde tutarsızlığın nereden kaynaklanmış olabileceği tartışılır.

Öğrenciler, bir bardak çaya attıkları şeker miktarını bir çizelge hâlinde tahtaya yazarlar. Çayda kullandıkları şeker miktarına göre “çok şeker kullananlar” ve “az şeker kullananlar” şeklinde iki grup yapılır. Çok şekerli çayın “derişik”, az şekerli çayın “seyreltik” olduğu öğretmence vurgulanır. Her öğrenci kendini, derişik ve seyreltik nitelemelerinden biriyle niteler. Süzme balın “derişik” şeker çözeltisi, meyve suyu ve dekstrozun ise nispeten “seyreltik” şeker çözeltileri olduğu belirtilir.

“Yemek ne zaman tuzlu olur?” sorusu tartışılır. Öğrenciler, tuzlu yemeğin, tuz bakımından, normal yemeğe göre daha derişik olduğunu çıkarım ile fark ederler. Normal yemekler kaynatılıp buharlaştırıldıkça derişme, su katıldıkça seyrelme olacağı; üzüm suyunun, buharlaştırılınca şeker bakımından derişeceği, konsantre (derişik) içeceklere su katıldıkça seyrelme olacağı, öğretmen öncülüğünde tartışılıp keşfedilir. Seyreltme ve deriştirme kavramlarını cümle içinde doğru kullanma alıştırmaları yapar (6.7; 6.8).

[!] 6.7 Derişimin sayısal ifadesi burada kapsam dışıdır.

[!] Derişik ve seyreltik kavramlarının göreceli anlamlar taşıdığı, aynı çözeltinin, ikinci çözeltiye göre seyreltik, üçüncü çözeltiye göre de derişik olabileceği vurgulanır.

[!] 6.7 Piyasadaki tüketim mallarının etiketleri üzerinde, derişik yerine konsantre terimi kullanılmaktadır. Öğrenciye bu terim tanıtılacak, fakat derişik sözcüğü tercih edilecektir.



242


MA

DD

E,

Đ, Y

AP

ISI

VE

ÖZ

EL

LĐK

LE

RĐ

6.9. Bazı çözeltilerin elektrik enerjisini

ilettiğini deneyle gösterir; elektrolit olan ve elektrolit olmayan maddeler arasındaki farkı açıklar (BSB- 2, 5, 7).

6.10. Yağmur ve yüzey sularının kısmen iletken olmasının sebebini ve doğurabileceği tehlikeleri açıklar (FTTÇ- 26, 28, 29).

�� Ampul ,e Zaman Parlak? Saf su, şeker ve tuz çözeltileri ile aşağıda şekli görülen devre ayrı ayrı kurulur. Her üç devrede anahtar kapatılarak ampulün yanıp yanmadığı kontrol edilir. Tuzlu çözelti ile kurulan devre, diğerleriyle karşılaştırılarak devrelerde neyin farklı olduğu sorgulanır. Ampulün yanması için devredeki sıvının iletken mi, yalıtkan mı olması gerektiği tartışılır.

Öğrenciler, ampulün yanmasından hareketle, tuzlu suyun, şekerli ve saf suya göre çok daha iyi iletken olduğu çıkarımını yapar. Đyon yapılı çözeltilerin elektriği ilettiği, yapılan deneyde tuzlu suyun iletkenliğinin, NaCl yapısında var olan Na+ ve Cl- iyonlarından ileri geldiği belirtilir. Tuz gibi, suda iyon oluşturan maddelerin elektrolit adını aldığı vurgulanır.

Saf su ve şekerli suyun çok az iyon içermesi ile ampulün parlak yanmayışı arasında ilişki kurulur. “Suda şeker çözündüğü hâlde neden iyon oluşmaz?” sorusu tartışılır. Şekerin molekül yapılı olduğu hatırlatılır. Suda moleküller hâlinde çözünen şeker gibi maddelerin elektrolit olmadığı vurgulanır (6.9). �� Elektrik Tellerine Dikkat! Öğrenciler, yağmur sularının yer yüzeyinde akarken, topraktaki bazı maddeleri çözüp çözmeyeceği konusunu tartışırlar. Toprağın bir karışım olduğu, yapısında yüzlerce farklı maddenin bulunabileceği, bunların bazılarının suda çözünebileceği sonucunun çıkarılması amaçlı, öğretmen kılavuzluğunda bir irdeleme yapılır. Đçtiğimiz, kullandığımız ve yüzdüğümüz suların iyonik maddeler (elektrolitler) çözmüş olabileceği, saf su olmadığı bilgisine varılır. Çıplak elektrik tellerinin kopup suya veya ıslak toprağa değdiği yerlerde, tehlikeli elektrik kaçaklarının olabileceği şiddetli yağmur anlarında elektrik direklerine yaklaşmanın tehlikesi öğrencilerce irdelenir (6.10).

�� 6.9 Kullanılan güç kaynağının ve ampulün tipine ve daldırılmış elektrotlar arasındaki mesafeye bağlı olarak, saf su ve şeker çözeltisiyle yapılan deneylerde ampul, çok sönük de olsa yanabilir. Böyle durumlarda, suyun ve şeker çözeltisini “kötü iletken” tuz çözeltisini de “iyi iletken” şeklinde nitelemek, saf suda az da olsa iyonlar bulunduğu konusuna girmemek uygundur.

�� 6. sınıf “Yaşamımızdaki Elektrik” ünitesi ile ilişkilendirilebilir.

�� 6.9 Burada esas olan, bazı maddelerin suda iyonlaştığı, bazılarının da molekül halinde çözündüğü fikridir. Elektrolit kavramının çağrıştıracağı elektroliz ve zayıf elektrolit, kuvvetli elektrolit gibi kavramlar bu ünitenin tamamen dışında düşünülmelidir.

�� 6.9 HCl, H2SO4 gibi aslında molekül yapılı bazı maddelerin de suda tamamen iyonlaşabileceği göz önüne alınarak “Molekül yapılı maddeler suda iyonlaşmaz.” şeklinde bir genellemeye gitmemek gerekir.

[!] 6.10 Yüzey sularının iyonik maddeler çözmüş olabileceği fikrinin yerleşmesi için, toprağın oluşumu ve yapısı hakkında özet bir bilgi gereklidir.



243

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri

Etkinlik ,umarası : 1 Etkinlik Adı : Çözelti-Adî Karışım Đlgili Olduğu Kazanımlar : 6.2

Aşağıdaki karışımları inceleyerek gözlemlerinizi tabloya kaydediniz. Gözlemlerinize dayanarak tabloyu doldurunuz, çözelti ve adî karışım için genel-geçer birer tanım yazınız.

1. 5 g pudra şekeri 100 mL suya eklenerek hazırlanan karışım 2. 10 mL alkol ile 100 mL suyun karışımı 3. 2-3 damla süt ile 100 mL su karışımı 4. 1 mL süzülmüş balın 100 mL suya eklenmesiyle hazırlanan karışım 5. 1 mL mazot ile 10 mL suyun karışımı 6. Bir avuç kum ile bir avuç tuz karışımı

Karışım ,umarası

Gözlemlerinizi yazınız.

Görünümlerini çiziniz.

Çözelti Adî karışım

,eden çözelti veya adî karışım olarak sınıflandırdınız?

1

2

3

4

5

6


244

Etkinlik ,umarası : 2 Etkinlik Adı : Çözeltiler Đlgili Olduğu Kazanımlar : 6.3; 6.4

Aşağıda verilen çözelti örnekleri için Tablo 1’deki örneğe uygun olarak ilgili yerleri doldurunuz.

Çözelti Örnekleri : 1. Balıkların solunum için kullandığı çözünmüş oksijen içeren su 2. Sirke (5 g sıvı asetik asit ve 100 g su) 3. Hazım kolaylığı için kullanılan yemek sodası-su karışımı 4. Şekerli su (şeker, su karışımı) 5. Birkaç damla mürekkep ile 50 mL suyun karışımı 6. Kükürt dioksitin atmosferdeki su damlaları ile karışıp oluşturduğu asit yağmurları 7. …………………………………………………………..

Tablo 1

Çözelti örnekleri Çözünen Çözücü Çözelti türü

Çözelti 2 (Sirke) Asetik asit Su Sıvı-sıvı


245

Etkinlik ,umarası: : 3 Etkinlik Adı : Kavram Haritası Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 2.1; 4.1; 4.2; 4.3

Öğrencilerden aşağıdaki kavram haritasında boş olarak verilen bölümleri doldurarak kavramlar arasındaki ilişkileri yazmaları ve kavram haritasını düz metin hâline çevirmeleri istenir. Öğrenciler oluşturdukları metni arkadaşlarına sunarak tartışırlar. Öğretmen, boşlukların doğru kavramlar ile doldurulmasına ve ilişkilerin doğru ifade edilmesine göre öğrencileri değerlendirir.


246

Etkinlik ,umarası : 4

Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid

Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 3.5; 3.7; 4.2; 5.5

Aşağıdaki değişik iyon, bileşik ve elementler, örneğe uygun şekilde numaralanıp bir gride yerleştirilir. Öğrenciler, bu yapılandırılmış grid içinde, sorulan soruların cevabını bulurlar. Örnek: Hangileri iyondur? Cevap:1, 2, 4, 6, 8

1

Ca2+

2

OH-

3

I2

4

CO32-

5

NaCl

6

Cl-

7

O2

8

Na+

9

CaO

1. Hangileri iyondur?

2. Hangileri moleküler yapılı elementtir?

3. Hangileri çok atomlu iyondur?

4. Hangileri tek atomlu iyondur?

5. Hangilerinde iyonik bağ vardır?

Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir: C1 C3 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı C2 C4 C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1, 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı 10 üzerinden değerlendirmek için negatif sonucu ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5 ile çarpılır.

Data & Analytics

Microsoft word 7 4 pdf