1

บทท 1

บทน ำ

1.1 ควำมเปนมำของปญหำและปญหำ ในพนทจงหวดชายแดนภาคใต1 มสถาบนศกษาทางศาสนาอสลามเกดขนจ านวน

มากทงทเปนทางการและไมเปนทางการ สถาบนศกษาทเกาแกและมความส าคญทอยคกบสงคมมสลมมาชานานจนถงปจจบน คอ สถาบนปอเนาะ ทเกดขนมาจากอดมการณ ภมปญญาและความเสยสละของโตะคร ผเปนเจาของปอเนาะทไดรบความรวมมออยางดจากชาวบานในชมชนทคอยใหการสนบสนนทงก าลงกายและทรพยสนเพอสบทอดหลกการอสลาม ถอเปนความตองการรวมกนระหวางโตะครกบชมชน ปอเนาะมกจะสรางขนในชมชนทมมสลมอาศยอยรวมกนเปนจ านวนมาก ตามความเชอและคานยมของมสลม ผทจะมาเปนโตะครและจดตงปอเนาะไดนนอยางนอยตองเปนผทเคยผานการประกอบพธหจญ ณ นครมกกะฮ มาแลว และจะตองมความร วชาการทางศาสนาอสลามชนสงทเปนทยอมรบของชมชน มความตงใจจรง มจตใจทบรสทธ และตงมนในความเสยสละอยางแรงกลา

ในปจจบนปอเนาะไดมชอเรยกอยางเปนทางการวา สถาบนศกษาปอเนาะ ตามพระราชบญญตโรงเรยนเอกชน พ.ศ. ๒๕๕๔ (ฉบบท ๒) มาตรา ๓ ถอวาปอเนาะเปนโรงเรยนนอกระบบประเภทหนงทจดการศกษาโดยทมความยดหยนในการก าหนดจดมงหมาย รปแบบการจดการ ศกษา ระยะเวลาการศกษา การวดผลและการประเมนผลจนกลายเปนสาเหตส าคญทถกมองวาเปนระบบการศกษาทลาหลง ไมสอดคลองกบสภาพสงคมปจจบนทก าลงเปลยนแปลง และไดกลายเปน ศนยกลางของความสนใจ มความพยายามจากกลมคนหลายหนวยงานทพยายามจะสรางความทนสมยใหเกดขนกบปอเนาะทเปนการศกษาตามจารตประเพณทไดใชการบรณาการระหวางศาสนากบสงคมเขาดวยกน เสรมสรางความรในทางศาสนาอสลามและวฒนธรรมอสลาม เพอใหมสลมมความรและมความประพฤตทดงามในการด ารงชพอยางสนตสข ปอเนาะสวนใหญอยในจงหวดชายแดนภาคใต มโตะครทเปนทงผสอนและผบรหาร มผชวยโตะคร นกเรยน บาลย2และทพก

1 จงหวดชายแดนภาคใต ประกอบดวย จงหวดปตตาน จงหวดยะลา จงหวดนราธวาส จงหวดสตล และสอ าเภอของจงหวดสงขลา ไดแก อ าเภอจะนะ อ าเภอสะบายอย อ าเภอเทพา และ อ าเภอนาทว 2

เปนอาคารทส าคญของปอเนาะ ใชท ากจกรรมตางๆ เชน ใชเปนสถานทละหมาด แตไมใชเปนสถานทละหมาดวนศกร สถานทเรยนหนงสอ ประกอบพธทางศาสนา เปนตน

2

นกเรยน เปนโครงสรางหลกของปอเนาะ โดยมโตะครจะท าหนาทอบรมสงสอนนกเรยนใหประพฤตปฏบตตามหลกค าสอนของอสลาม และถายทอดวชาการอสลามแขนงตางๆทมความละเอยดออน การศกษาจะไมมระยะเวลาในการส าเรจ แตจะศกษาไปจนกวาถกยอมรบจากโตะครและจากชมชน จนสามารถออกไปเปนผน าทางดานศาสนา เชน เปนอหมาม ครสอนศาสนา หรอเปนผน าในพธกรรมทางศาสนา เปนตน สอดคลองกบปรชญาการศกษาของอสลาม คอ “การเรยนรตลอดชพตงแตเกดจนกระทงเสยชวต” โดยอสลามไดก าหนดใหเปนหนาทของมสลมทกคนทจ าเปนตองแสวงหาความร โดยเฉพาะความรทท าใหตนเองม “จตวญญาณทางคณธรรม จรยธรรม”

ขอมลสารสนเทศส านกงานศกษาธการ ภาค 12 ส านกงานการศกษาเอกชนจงหวดชายแดนใต พ.ศ. 2557 ระบวา มสถาบนศกษาปอเนาะในจงหวดชายแดนภาคใตทไดรบการจดทะเบยน ตงแตป พ.ศ. 2547 เปนตนมาจนถงปจจบน มจ านวนทงหมด 436 แหง มจ านวนนกเรยนทงหมด 40,817 คน และขอมลพนฐานส านกงานการศกษาเอกชนจงหวดสงขลา พ.ศ. 2556 ระบวามสถาบนศกษาปอเนาะในสอ าเภอของจงหวดสงขลา ไดแก อ าเภอจะนะ อ าเภอสะบายอย อ าเภอเทพา และ อ าเภอนาทว มจ านวน 37 แหง มจ านวนนกเรยนทงหมด 2,662 คน ซงในอดตป พ.ศ. 2473-2479 อ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา เปนทรจกของชมชนมสลมชายแดนภาคใตทสามารถพดได 2 ภาษา ทงภาษามลายและภาษาไทยวามปอเนาะทมชอเสยง จนไดรบการยอมรบจากชาวบานทงในพนทและนอกพนท มเยาวชนในพนทและจงหวดใกลเคยงใหความสนใจเขามาศกษา

Hasan Madman (2002: 16-17) กลาววา แทจรงแลวปอเนาะในอ าเภอจะนะนนมอยหลายแหง แตสถาบนทมชอเสยงจนเปนทยอมรบของชาวบานนนมอย 4 แหง ทมชอเรยกตามชอของโตะคร คอ ปอเนาะโตะครหจญ1นอร ปอเนาะโตะครหจญเลฮ ปอเนาะโตะครหจญโซหมด และปอเนาะโตะครคนหรอปอเนาะปาดงลงกา ปอเนาะ 3 แหงแรกมชอเสยงเนองจากโตะคร มความร ความเชยวชาญในดานการเขยนต าราทแปลจากภาษาอาหรบเปนภาษาญาว ทใชเปนต าราในการเรยนการสอน เรยกวา กตาบญาว ทถอเปนต าราคลาสสค และมความรอยางกวางขวางในศาสตร วชาการศาสนาอสลามและศาสตรตางๆ นอกจากนยงมชอเสยงในฐานะทเปนโตะครสอนศาสนาแบบเกา (Tok Guru KuamTua) ทเครงครด กลาวคอ เครงครดตามหลกการของกฎหมายอสลามและตามค าสอนของส านกคดอชชาฟอย2 ทพยายามสงเกตการปฏบตของผรทางศาสนา

เครงครดตอหลกการคมภรอลกรอาน และการปฏบตตามสนนะฮของทานนบมฮมมด ถอเปน

1ค าวา หจญ เปนค าทคนไทยมสลมจะใชเรยกบคคลทไดไปท าหจญ ทนครมกกะฮ ประเทศซาอดอารเบย มาแลว 2 ผใหก าเนดส านกคด คอ อหมามอชชาฟอย (ฮ.ศ.150-204) มชอเตมวา มหมมด บน อดรส บน อลอบบาส บน อษมาน บน อช

ชาฟอ บน อสสาอบ บน อบยด บน อบดลยาซด บน ฮาชม บน อลมฏฏอลบ บน อบดลมานาฟ ซงตนตระกลตดตอกบทานนบมฮมมด ทอบดลมานาฟ มผลงานการแตงหนงสออยางมากมาย เชน al-Risalah และ al-Um ( ซหด หะยมะแซ, 2553: 21)

3

กลมแนวความคดแบบใหม (Kuam Muda) ทนยมความทนสมยในทกรปแบบ ทตรงขามกบกลมผทมแนวคดแบบเกา ทยดหลกปฏบตทสบทอดตอกนเปนประเพณ อยางไมมการเปลยนแปลงและมความมนคง1 สวนปอเนาะปาดงลงกา มโตะครคน (พ.ศ. 2472-2525) เปนโตะครทไดศกษามาจากปอเนาะในรฐตรงกานและรฐกลนตน ประเทศมาเลเซยซงเปนโตะครหนมทมความร ความเชยวชาญ ดานภาษาอาหรบเปนอยางดจนไดรบการยกยอง นบถอจากมสลมในจงหวดชายแดนภาคใตอยางมาก โดยเฉพาะกอนป พ.ศ. 2498 ปอเนาะปาดงลงกา ถอเปนปอเนาะทมชอเสยงมากเนองจากไดน ารปแบบระบบโรงเรยน (Madrasah) ของประเทศในคาบสมทรอาระเบยและภมภาคเอเชยอาคเนย เชน ประเทศอนโดนเซย ประเทศมาเลเซย มาใชซงไมเคยมมากอนในประเทศไทย การศกษาของมสลมในจงหวดชายแดนภาคใตมความผกพนกบศาสนา วฒนธรรม และชาตพนธทด าเนนตามวถชวตของคนในทองถนทสบทอดกนมาสะทอนอตลกษณของมสลมภาค ใตตอนลางไดอยางชดเจน สภาพการศกษาของมสลมเรมมการเปลยนแปลง เมอรฐมนโยบายทตอง การเนนเอกลกษณของวฒนธรรม ประทป ฉตรสภางค (2551) กลาววา พฒนาการการจดการศกษาของชาวไทยมสลมในสามจงหวดชายแดนภาคใตกอน พ.ศ. 2441 ตงอยบนหลกของศาสนาอสลาม โดยมแนวคดแบบอนรกษนยมในระหวาง พ.ศ. 2441 ถงพ.ศ. 2549 การศกษาของชาตไดพฒนาการไปตามบรบททางสงคม ทไดด ารงไวซงความเปนมรดกทางวฒนธรรม มความสมพนธกบหลกการศาสนาทชมชนหวงแหน การศกษาทเหมาะสมและสอดคลองกบความตองการของชาวไทยมสลมในจงหวดชายแดนภาคใตนนจะตองเปนการจดการศกษาทไมขดหลกศาสนาอสลาม และไมท าลายวฒนธรรมทองถน การศกษามสลมในจงหวดชายแดนภาคใต มสถาบนปอเนาะเปนศนยรวมอตลกษณ เปนสถาบนเรยนรคกบสงคมมสลมมาอยางชานาน เปรยบเสมอนดงเกยรตและศกดศรทอยคบานคเมอง แมปจจบนปอเนาะไดเปลยนแปลงสภาพไปจากอดตอยางมาก มสาเหตหลายประการ เชน การเปลยนแปลงโครงสรางทางดานการเมอง การปกครอง ทางดานสงคม ทางดานเศรษฐกจ ความเจรญกาวหนาทางดานเทคโนโลย และนโยบายการจดการศกษาของภาครฐ เปนตน จนกระทงท าใหปอเนาะบางสวนตองเปลยนแปลงสภาพการจดการเรยนการสอนเปนโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามทมการเรยนการสอนทงวชาศาสนาและวชาสามญ ซงในอดตนนมการเรยนการสอนทเนนดานศาสนาเพยงอยางเดยว แตกยงมปอเนาะบางแหงทไมยอมเปลยนแปลงสภาพ ยนหยดหลกการในแบบดงเดมของปอเนาะ พยายามอนรกษระบบดงเดมของปอเนาะไวใหคงอยในสงคมมาโดยตลอดจนถงปจจบน เหตผลทส าคญตอการคงสภาพระบบเกาของโรงเรยนปอเนาะในจงหวด

1 เปนการใชภาษาของ ดร.หะสน หมดหมาน ดเพมเตม Hasan Madmarn, 2002. The Pondok and Madrasah in patani.

Bangi : Penebit Universiti Kebangsaan Malaysia และ สเทพ สนทรเภสช, 2547: 69-107

4

ชายแดนภาคใต สวนใหญเปนความตองการทจะสบทอดหลกการศาสนาอสลามเปนส าคญ ไมวาจะเปนความตองการของกลมผปกครองหรอกลมนกเรยนเอง ทตองการศกษาในโรงเรยนปอเนาะระบบเกา และมวธการเรยนการสอนแบบระบบเกา สอดคลองกบนนทกาญจน เบญเดมอะหล (2542: 140) กลาววา ยงมกลมประชาชนทมความตองการใหคงสภาพการเรยนการสอนระบบดงเดมไว มความเชอมนวาสามารถสรางนกเรยนใหเปนคนด มคณธรรม จรยธรรมและเขาใจหลกการอสลามอยางแทจรง และวนจ สงขรตน (2544: 40) กลาววา ปจจยส าคญทผลกดนใหมการจดตงปอเนาะขนในชมชนมสลม ม 3 ประการ ไดแก 1) ปจจยทางดานศาสนา การเรยนรและการท าความเขาใจในบทบญญตอสลามเปนสงส าคญและมความจ าเปนส าหรบมสลมทกคน 2) ปจจยทางดานสงคม การยกยองผทมความรและเครงครดในศาสนา ท าใหผทมความร และเขาใจหลกการศาสนาอสลามเปนอยางด ไดมโอกาสสรางเกยรตภมใหกบตนเองมากขน โดยจดการเรยนรดานศาสนาใหแกชาวบานในชมชนทปรากฏออกมาในรปของปอเนาะ 3) ปจจยทางดานเศรษฐกจ การศกษาระบบปอเนาะนนเปนการศกษาแบบใหเปลา เรยนฟร ไมมการเรยกเกบเงนคาจาง

ในปจจบนการจดการเรยนการสอนดานศาสนาอสลามในจงหวดชายแดนภาคใตมความหลากหลาย ทงสถาบนภาครฐ และสถาบนเอกชนเกดขนจ านวนมาก เชน ศนยอบรมศาสนาอสลามและจรยธรรมประจ ามสยด ศนยอบรมเดกกอนเกณฑประจ ามสยด โรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม โรงเรยนประถมสงกดเขตพนทการศกษา โรงเรยนมธยมสงกดกรมสามญศกษา ในระดบอดมศกษา เชน วทยาลยอสลามศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร มหาวทยาลยฟาฏอน เปนตน แมจะมสถาบนการศกษาเกดขนจ านวนมากแตสถาบนปอเนาะกยงเปนทยอมรบจากภาคประชาชน เนองจากยงสามารถตอบสนองความตองการประชาชนดานศาสนาไดดกวาโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม ปอเนาะเปนสถาบนศกษาทมบทบาทส าคญตอการพฒนาคณภาพชวตและสงคมมสลมอยางใหญหลวง กลาวคอ ปอเนาะเปนแหลงการเรยนรดานวชาการศาสนา ทงการเรยนรอสลามขนพนฐานและการเรยนรเชงลก หรอขนสงในบางวชา เปนศนยกลางในการชน าชมชน ผลตผรดานศาสนา ผน ามารบใชชมชน และเปนสถาบนทอนรกษวฒนธรรมอสลาม เปนตน มสลมในจงหวดชายแดนภาคใตมความผกพนกบสถาบนปอเนาะมาอยางชานานในฐานะสถาบนศกษาทไดพฒนาทงดานศาสนา ดานการศกษา ดานสงคม ดานเศรษฐกจ ดานการอนรกษวฒนธรรม และดานอนๆอกมากมาย ทงยงมอทธพลตอสงคมมสลมในพนทอนๆของประเทศและตางประเทศอกดวย เปรยบเสมอนเปนคลงแหงวทยอสลามทรกษาความดงามใหคงอยตลอดมาและสรางนกวชาการมสลมทกยคสมย จนกลายเปนปจจยส าคญตอการคงสภาพระบบดงเดมของปอเนาะไวจนถงปจจบน

การวจยครงนไดใหความส าคญตอการศกษาสถาบนศกษาปอเนาะ อ าเภอ จะนะ จงหวดสงขลา ซงมลกษณะสภาพสงคม วฒนธรรมทงดานภาษา อาชพ วถชวตทงหลกปฏบตและ

5

หลกศรทธาทสอดคลองกบมสลมในสามจงหวดชายแดนภาคใตและเปนทรจกของมสลมชายแดนภาคใตทสามารถพดได 2 ภาษา ทงภาษามลายและภาษาไทย จากการทบทวนวรรณกรรมทศกษาเกยวกบสถาบนศกษาปอเนาะ พบวาสวนใหญมการศกษาเฉพาะในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใตเทานน มนอยมากทศกษาในพนทอนๆ ซงในอดตนนสถาบนศกษาปอเนาะ อ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา มบทบาทส าคญในการพฒนาชมชน และผลตผน าทางศาสนาทส าคญ ผลตผร นกวชาการมสลมอกหลายๆทาน กระทงมชอเสยงจนเปนทรจกและเปนทยอมรบและปจจบนยงมสถาบนศกษาปอเนาะบางสวนทยงคงสภาพระบบดงเดมไว ถงแมหนวยงานภาครฐไดเปดโอกาสใหมการเปลยนสภาพการจดการเรยนการสอนกตาม กยงมนกเรยนทงในประเทศและตางประเทศ หรอทอยในพนทจงหวดอนๆของภาคใต และนกเรยนทอยในจงหวดสงขลาตางกใหความสนใจทมาเขามาศกษาในสถาบนศกษาปอเนาะในอ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา เชนเดยวกบทเคยปรากฏในอดต

ดวยเหตผลดงกลาวผวจยไดเลงเหนความส าคญในการศกษาเรอง “ปจจยทสงผลตอการคงสภาพระบบดงเดมของสถาบนศกษาปอเนาะ ในอ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา” ผวจยมความมงหวงใหการวจยน สามารถน าไปใชเปนแนวทางในการสงเสรม และพฒนาสถาบนศกษาปอเนาะทเปนอตลกษณ และเปนภมปญญาของมสลมจงหวดชายแดนภาคใต และเปนแนวทางในการจดการศกษาทสอดคลองกบความตองการของประชาชนในพนทเพอเกดประโยชนสงสด

1.2 อลกรอำน อลหะดษ และเอกสำรงำนวจยทเกยวของ ศาสนาอสลามใหความส าคญกบการศกษาอยางยง เพราะเปนทางน าทพามนษย

ไปสการศรทธา การปฏบตตนในสงทดงาม สอดคลองกบหลกการอลกรอานและอสสนนะฮของ

ทานนบมฮมมด จากประวตศาสตรทผานมา อสลามทไดประสบความส าเรจในดานการพฒนาและเปลยนแปลงสงคม สรางอารยธรรมทยงใหญใหเกดขนในโลก ดวยการศกษาทมเปาหมายในการสรางมนษยใหเปนคนทมความสมบรณ มความร ความเขาใจและพฤตกรรมปฏบตในสงทดงาม บนพนฐานของหลกศรทธาในอสลาม ซงผวจยไดเลงเหนถงความส าคญของการศกษา จงไดน าเสนอเนอหา สาระทเกยวกบแนวคดการศกษาในอสลามโดยสงเขป ดงตอไปน

1.2.1 อลกรอำนเกยวกบกำรศกษำในอสลำม

มค าภาษาอาหรบทใชกบการศกษาในสงคมมสลมอยางนอยสามค า คอ ค า

วา ตรบยะฮ (تربية) ตะอลม (تعليم) ตะอดบ (تأديب) แตค านยมใชกนอยางแพรหลายในโลก

อาหรบ คอค าวาตรบยะฮ (تربية) เมอน ามาใชกบบรบทการศกษาในอสลาม พบวา มหาวทยาลยและ

6

สถาบนการศกษาในประเทศอาหรบนยมใชค าวา การศกษาอสลาม หรอ อตตรบยะฮ อลอสลามม

ยะฮ (الرتبية اإلسالمية) ‘Abd al-Raḥmān al-Naḥlāwīy (2003: 12-13)กลาววา ค าวา ตรบยะฮ

ตามทศนะของผทนยมใชค าน ระบวา มาจากรากศพทภาษาอาหรบสามค าดวยกน คอ รากศพทแรก

“เราะบา ยรบ” (ربا يريب) รากศพททสอง “เราะบยะ ยรบา” ( ىبير يبر ) รากศพททสาม “รอบบะ

ยะรบบ” ( يرب رب ) ดงทปรากฏในค าตรสของพระองคอลลอฮ ทวา

1. อตตรบยะฮ มาจากค าวา ربا يريب (เราะบา ยรบ) หมายถง การเพมพน

ขนและเจรญงอกงาม ดงทพระองคอลลอฮ ไดตรสวา

ت زتأ وربتأ ﴿ ها الأماء اهأ ض هامدة فإذا أنزلأنا علي أ رأ وت رى الأ ﴾ وأنبتتأمن كل زوأج بيج

( 5 : ( بغض من آية احلج

ความวา “และเจาจะเหนแผนดนแหงแลง ครนเมอเราไดหลงน าฝนลงมาบนมน มนกจะเคลอนไหวขยายตวและพองตวและงอกเงยออกมาเปนพช ทกอยางเปนค ๆ ดสวยงาม”

(อลหจญ สวนหนงจากอายะฮ : 5)

และพระองคอลลอฮ ไดตรสไวอกวา

ن ربا ﴿ وال الناس فال ي رأبو عند الله وما وما آت يأتم م لي رأب و ف أمأعفون ه الله فأولئك هم الأمضأ ن زكاة تريدون وجأ ﴾ آت يأتم م

39: الروم ) )

ความวา “และสงทพวกเจาจายออกไปจากทรพยสน (ดอกเบย) เพอใหมนเพมพนในทรพยสนของมนษย มนจะไม เ พมพน ณ ทอลลอฮและสงทพวกเจาจายไปจากซะกาต โดยพวกเจาปรารถนาพระพกตรของอลลอฮ ชนเหลานนแหละพวกเขาคอผไดรบการตอบแทนอยางทวคณ”

(อรรม : 39)

7

2. อตตรบยะฮ มาจากค าวา ىبير يبر (เราะบยะ ยรบา) หมายถง เลยงด

ก าเนด และ เตบโต ดงทปรากฏในอายะฮอลกรอานทพระองคอลลอฮ ไดตรสวา

ة وقل رب ارأحأهما كما رب يان صغريا ﴿ ل من الرحأ فضأ لما جناح الذ ﴾ واخأ

اإلسراء : 24 ) )

ความวา “และจงนอบนอมแกทานทงสอง ซงการถอมตนเนองจากความเมตตา และจงกลาววา ขาแตพระเจาของฉน ทรงโปรดเมตตาแกทานทงสองเชนททงสองไดเลยงดฉนเมอเยาววย”

(อลอสรออ : 24)

ค ากลาวของนกกวชาวอาหรบเบดอน ทานหนงกลาววา

ة منأزيل، وبا ربيت فمنأ يك سائال عن فإن ... مبك

ความวา “หากผคนมงมาหาถามขา จงบอกวา ทมกกะฮคอบานฉนและทนนฉนไดเตบโต” (Ibn Manẓur, 1993: 307)

3. อตตรบยะฮ มาจากค าวา رب يرب (รอบบะ ยะรบบ) หมายถง การ

ปรบปรงแกไขใหดขน การสงสอน และปกปองดแล ดงอายะฮทพระองคอลลอฮ ไดตรสไว เชน

اء كلها ث عرضهمأ على الأمالئكة ف قال أنبئون ﴿ وعلم آدم السأاء ﴾ إن كنتمأ صادقي ه ؤالء بأسأ

البقرة : 31 ) )

ความวา “และพระองคไดทรงสอนบรรดานามของทงปวงใหแกอาดม ภายหลงไดทรงแสดงสงเหลานนแกมะลาอกะฮ แลวตรสวา จงบอกบรรดาชอของสงนนแกขา หากพวกเจาเปนผพดจรง”

(อลบะเกาะเราะฮ : 31)

และพระองคอลลอฮ ไดตรสอกวา

8

راة واإلجنيل ﴿ وأ مة والت كأ تك الأكتاب واحلأ ﴾ وإذأ علمأ ( املائدة بغض من آية : 110 )

ความวา“และขณะทขาไดสอนเจา ซงคมภรและความมงหมายแหงบญญตศาสนาและอตเตารอตและอลอนญล”

(อลมาอดะฮ สวนหนงจากอายะฮ : 110)

จากทกลาวมาสามารถสรปไดวา ตรบยะฮ มลกษณะเดนสองประการ คอ การท าใหสงนนเพมขนหรอดขนกวาเดม เปนลกษณะทชดเจนทสด เชน ดานสตปญญา ทตองการจะพฒนาความสามารถ การใชสมอง การคด วเคราะห เปนตน และลกษณะการพฒนาคอยเปนคอยไป ตองใชระยะเวลา เพราะตรบยะฮเปนกระบวนการ ขนตอน เชน ทกษะทางภาษา เปนตน

มนกวชาการไดใหความหมายค าวา อตตรบยะฮ ทแตกตางกน สามารถสรปไดดงน

al-Baiḍawīy (1997: 28) ไดกลาววา (الرب) อรรอบ เปนรากศพทของค าวา อตตรบยะฮ หมายถง การน าสงหนงสงใดไปสจดหมายหรอสความสมบรณของมน โดยมลกษณะทคอยเปนคอยไปทละขนตอน

al-Raghib al-’Asfaḥānīy (1992: 336) ไดกลาววา (الرب) อรรอบ

เปนรากศพทของค าวา อตตรบยะฮ หมายถง การสรางหรอการสงเสรมสงหนงสงใดจากขนหนงสอกขนหนง จนถงขดความสมบรณ

al- Hāshimīy (2000: 18) ไดใหความหมาย อตตรบยะฮ หมายถง การพฒนาและการสงเสรมมนษยอยางคอยเปนคอยไป เพอใหมความสมบรณในทกๆดาน โดยวางอยบนพนฐานของหลกค าสอนศาสนา

ความหมายทใหโดยนกวชาการมความแตกตางกน โดยสรปแลว อตตรบยะฮ หมายถง กระบวนการสงเสรม พฒนาความสามารถและทกษะของมนษยอยางคอยเปนคอยไป เพอทจะตอบสนองความตองการใหเปนผทมความสมบรณทงรางกาย จตวญญาณ สตปญญา มคณธรรมจรยธรรมในการด ารงชวต และมความสงบสขทงโลกนและโลกหนา ซงการศกษาทแทจรงมใชเพยงการถายทอดองคความรจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนงเทานน แตยงรวมไปถงการดแล พฒนาใหมความร ความสามารถ และอยรวมกนในสงคมไดอยางสงบสข ภายใตการศรทธามนในหลกค าสอนของอสลาม

9

ซอลฮะห หะยสะมะแอ (2551: 143-144) กลาววา การศกษาในศาสนาอสลามมเปาหมายทชดเจน คอ ตองการทจะเปลยนแปลงมนษยใหเปนผทมความสมบรณทงดานรางกาย ดานจตวญญาณ และดานสตปญญาทครอบคลมการเปลยนแปลง 3 ดาน ดงน

1. ดานปจเจกบคคล กระบวนการเรยนรทน าบคคลไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรม เพอเตรยมความพรอมส าหรบการด าเนนชวตทงโลกนและโลกหนา สรางความเขาใจตอหลกการศรทธา และหลกการปฏบตฟรดอน (ขอบงคบเหนอรายบคคลโดยไมมการยกเวน) เชน การอบาดะฮ การปฏบตศาสนกจ และจรยธรรม เปนตน

2. ดานสงคม การด ารงอยของสงคมทใหปจเจกบคคลเขาใจและสามารถปฏบต ฟรดกฟายะฮ (ขอบงคบใหมการปฏบตโดยรวม ไมไดมการเจาะจงเปนรายบคคล) ในดานตางๆ เชน ดานการเมอง เศรษฐกจ กฎหมาย การบรหาร การคาขาย เปนตน

3. ดานอาชพ การเตรยมปจเจกบคคลเพอเผชญหนากบอนาคต ดวยการเรยนรทกษะอาชพ ตามความสนใจ เพอพฒนาใหมความร และสามารถน าไปประกอบอาชพทสจรตบทพนฐานของเจตคตทดตอการท างาน และสามารถรวมงานกบผอนได

เปาหมายการศกษาทง 3 ดานดงกลาววางอยบนแหลงความรหลกทส าคญ คอ อลกรอาน อสสนนะฮและอจญตฮาด1 จากบรรดาอละมาอ ซงศาสนาอสลามมงหวงใหปจเจกบคคลเตรยมพรอมทงโลกนและโลกหนา (อาคเราะฮ) สอดคลองกบเปาหมายทพระองค

อลลอฮ ทรงสรางมนษยมาเพอการเคารพภกดและการเปนผแทนของพระองคบนพนแผนดน ทผานการศกษาและท าความเขาใจในหลกการอสลาม เพราะดวยศาสนาอสลามเทานนทพระองคทรงรบรองและมความสมบรณ ครอบคลมทงสามดาน คอ ดานปญญาพสย (Cognitive Domain) ดานจตพสย (Affective Domain) และดานทกษะพสย (Psychomotor Domain)

เมอไดศกษาและพนจพจารณาอลกรอานแลว จะพบวาพระองคอลลอฮ

ไดทรงกลาวเนนย าถงความส าคญของการแสวงหาความร บอกใหมนษยไดตระหนกถงการศกษา ไมวาจะเปนวชาการทางธรรมหรอวชาการทางโลก ยงกวานนอายะฮแรกทถกประทานลงมากเปน อายะฮเกยวกบการศกษา หาความร นนคอการก าชบใหอาน ผวจยขอยกตวอยางเพยงบางสวนของอายะฮอลกรอานทกลาวถงเรองการศกษา ดงตอไปน

1 อจญตฮาด คอ การใชความพยายามเกยวกบหลกฐานของบทบญญต เพอวเคราะหและวนจฉย คอ การทบรรดาอละมาออสลามไดทมเทความพยายามจนเตมความสามารถ ในการวนจฉยปญหาตางๆ ทขดแยงกน ซงไมพบหลกฐานจากอลกรอาน หรอ อลหะดษ

10

1.2.1.1 อสลามไดสงเสรมการศกษาแกมวลมนษยชาต

อสลามไดสงเสรมใหมนษยชาตตระหนกถงการศกษา โดยบอกถงความส าคญและความจ าเปนส าหรบมสลมทกคน เนองดวยการศกษากบศาสนาอสลามเปนสงทคกนจนไมสามารถทแบงแยกจากกนได ซงทานนบมฮมมด ไดใชการศกษาเปนรากฐานในการสรางประชาชาตอสลาม โดยททานไดปฏบตเปนแบบอยางทดไว หากปราศจากการศกษาแลว อสลามกไมสามารถปรากฏอยไดถงทกวนน ดงปรากฏในคมภรอลกรอานหลายๆ อายะฮดวยกนทไดเรยกรอง

เชญชวนมวลมนษยชาตสการแสวงหาความร พระองคอลลอฮ ไดทรงประทานหาอายะฮแรกแกทานนบมฮมมด ทถกกลายเปนบรรทดฐานการศกษาของสงคมมสลมจนถงปจจบน ดงทพระองคอลลอฮ ไดตรสวา

م ربك الذي خلق ﴿ رأأ باسأ نسان منأ علق )١ (اق أ رأأ ) ٢ (خلق اإلأ اق أرم كأ نسان )٤( الذي علم بالأقلم )٣ (وربك الأ لمأ ماعلم اإلأ ﴾ )٥ (لأ ي عأ

( 1-5العلق: )

ความวา “จงอานดวยพระนามแหงพระเจาของเจาผทรงบงเกด ทรงบงเกดมนษยจากกอนเลอด จงอานเถดและพระเจาของเจานนผทรงใจบญยง ผทรงสอนการใชปากกา ผทรงสอนมนษยในสงทเขาไมร ”

(อลอะลก : 1-5)

สมาคมนกเรยนเกาอาหรบ (2542: 1727) อธบายวา หาอายะฮแรกนนบไดวาเปนความเมตตา ความโปรดปรานครงแรกทพระองคอลลอฮ ไดทรงประทานใหแกปวงบาวของพระองค เปนการเตอนใหตระหนกวามนษยถกบงเกดมาจากกอนเลอด และใหเกยรตดวยการสอนมนษยในสงทเขาไมรและใหวชาความรแกเขา ซ งเปนคณลกษณะทมนษยมเหนอกวา มะลาอกะฮ (บรรดาเทวฑต)

หาอายะฮนเปนบทแรกทพระองคอลลอฮ ไดทรงประทานให

แกทานนบมฮมมด ซงครอบคลมพนฐานการศกษาอสลาม ดงท al-Ghāzalīy (2001: 6) กลาวไวคอ 1. ดานวธการ คอ หลกการอาน การรจกอกษรและการออกเสยงตวอกษร

2. ดานสอการเรยนร คอ ปากกา (อปกรณการเขยน)

11

3. การเรมตนดวยความเปนสรมงคลของความร คอ การกลาว

พระนามของอลลอฮ 4. แหลงความร คอ คร Abū al ‘a lā al-Mawdūdīy (แปลโดย บรรจง บนกาซน,

2553: 3433-3434) อธบายถง อายะฮขางตนไวดงน 1. เมอมะลาอกะฮ ไดกลาวกบทานนบมฮมมด วา จงอาน

ทานไดตอบวา ฉนอานไมได นเปนการแสดงวามะลาอกะฮไดน าวะหย (สาสน) มายงทานในรปแบบของการเขยนและไดขอใหทานนบมฮมมด อานมน

2. จงอานดวยพระนามของผอภบาลของเจา หมายความวา จงกลาว บสมลละฮ เปนการแสดงใหเหนวา กอนทจะมการประทานวะหยลงมา ทานนบมฮมมด กยอมรบและนบถอวาพระองคอลลอฮ เทานน คอ พระเจาของทาน

3. ค าวา خلق หมายถง ไดสราง เทานนทไดถกใช และไมไดมการกลาวถง สงทสราง ดงนน ความหมายโดยปรยายของมน คอ จงกลาวดวยพระนามของพระผอภบาลของเจาผทรงสราง ผทรงสรางจกวาล และทกสงในนน พระองคไดท าใหมนษยสมบรณ โดยเรมจากทไดสรางพวกเขาจากสภาพทต าตอยและไมมความส าคญ

4. อลลอฮ เรมตนสรางมนษยจากสงทไมมความส าคญพระองคไดท าใหมนษยนนมความร ซงเปนลกษณะทมเกยรตสงสดและพระองคยงสอนถงศลปะของการเขยนโดยการใชปากกาซงใชเปนเครองมอในการเผยแผความกาวหนาและรกษาความรไว

จากหาอายะฮแรกทประทานแกมนษย ผานทานนบมฮมมด ท าใหเกดมาตรฐานทางการศกษาในสงคมมสลมทเปนเอกลกษณเฉพาะ เปนการศกษาทเชอมโยงกบการส านกถงพระผเปนเจา กลาวคอ ศกษาดวยพระนามของพระองคอลลอฮ ดวยวธการอาน เขยนหรอการบนทก และการใชสอตามพฒนาการองคความรทสมย และศกษา คนควาในสงทไมร จากองคความรดานตางๆทพระองคไดประทานให เพอสรางความเขาใจในการศรทธาและในการปฏบต ตลอดจนสามารถน าวชาความรไปใชประโยชนอยางสรางสรรค การศกษาความรกบการศรทธาเปนคณลกษณะควบคกน มอายะฮอลกรอานหลายอายะฮเมอไดกลาวถงการศกษากจะกลาวถงการศรทธาพรอมๆกน แทจรงแลวการศรทธาในอสลามขนอยกบการศกษาไมใชดวยกบการยอมรบอยางมดบอด เพราะผร คอ ผทมความศรทธาตอสจธรรม นอบนอมถอมตน และด ารงไวซง

แนวทางอนเทยงตรง ดงทพระองคอลลอฮ ไดตรสวา

12

بت ﴿ منوا به ف تخأ ق من ربك ف ي ؤأ لم الذين أوتوا الأعلأم أنه احلأ ولي عأتقيم ﴾ له ق لوب همأ وإن الله لاد الذين آمنوا إل صراط مسأ

( ( 54: احلج

ความวา “และเพอบรรดาผรจะตระหนกวาแทจรงอลกรอานนน คอ สจธรรมจากพระเจาของเจา เพอพวกเขาจะไดศรทธาตอมน แลวจตใจของพวกเขาจะไดนอบนอมตอมน (อลกรอาน) และแทจรงอลลอฮทรงเปนผชแนะบรรดาผศรทธาสแนวทางอนเทยงตรง (โดยทพวกเขาไมรสกตว)”

(อลหจญ : 54)

และพระองคอลลอฮ ไดตรสไวอกวา

ة ﴿ خرة وي رأجو رحأ نأ هو قانت آناء الليأل ساجدا وقائما يأذر الأ أملمون لمون والذين ال ي عأ توي الذين ي عأ ر أولو ربه قلأ هلأ يسأ ا ي تذك إن

لأباب ﴾ الأ ) 9: الزمر (

ความวา “ผทเขาเปนผภกดในยามค าคน ในสภาพของผสญด และผยนละหมาดโดยทเขาหวนเกรงตอโลกอาคเราะฮ และหวงความเมตตาของพระเจาของเขา (จะเหมอนกบผทตงภาคตออลลอฮ กระนนหรอ จงกลาวเถดมหมมด บรรดาผรและบรรดาผไมรจะเทาเทยมกนหรอ1 แทจรงบรรดาผมสตปญญาเทานนทจะใครครวญ”

(อซซมร : 9)

Imām al Fakru al Rāzīy กลาวไวในหนงสออตตฟสรอลกะบร วา อายะฮนบงชถงเคลดลบ คอ พระองคทรงเรมการกลาวถงการกระท าและจบลงดวยการกลาวถงความร สวนการกระท านนคอ การเคารพภคด การสญด และการยนละหมาด สวนวชาความรกคอ ค าตรสทวา “บรรดาผรและบรรดาผไมรจะเทาเทยมกนหรอ” อนนเปนการบงชวาความสมบรณของมนษยนนอยทการกระท าและความร (สมาคมนกเรยนเกาอาหรบ, 2542: 1173 ) 1 หวนเกรงการลงโทษในวนอาคเราะฮ และหวงความเมตตา คอ หวงการตอบแทนดวยสวนสวรรคแนนอน สภาพของบคคลสอง

จ าพวกนนยอมไมเทาเทยมกน (สมาคมนกเรยนเกาอาหรบ, 2542: 1173 )

13

ดวยเหตนบรรดาผร (อละมาอ) จงเปนทายาท ผทรบมรดกจากบรรดานบเนองดวยความร ความเขาใจเกยวกบหลกการศาสนา ผใดทยดความรตางๆ เหลานนไวกเปนหนงในทายาทผรบมรดกจากบรรดานบ และเมอพระองคอลลอฮ ทรงประสงคใหบาวคนหนงไดรบความดงาม พระองคจะทรงท าใหการแสวงหาความรศาสนานนมความสะดวกและงายดาย

1.2.1.2 การศกษาเปนหนทางสความย าเกรงตออลลฮ

Abd al-Rahman bin abd al-karīm al-Shīhah (แปลโดย อบนรอมล ยนส, 2011: 3) กลาววา ความรในอสลามทตองแสวงหานน แบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ ความรทจ าเปนส าหรบมสลมทกคน คอ เรองของศาสนาและการด าเนนชวต และความรทจ าเปนตอสวนรวม เปนความรทบคคลในสงคมไดเรยนรทกอใหเกดประโยชนระหวางมนษยดวยกน

แทจรงไมมสงใดทางโลกทพระองคอลลอฮ สงใหทานศาสนทตของพระองคแสวงหา นอกจากสงนนยอมเปนความรประการหนง ดงพระองคอลลอฮ ไดตรสไวในคมภรอลกรอาน วา

لم مة وعلمك ما لأ تكن ت عأ كأ ﴿ وأنزل الله عليأك الأكتاب واحلأل الله عليأك عظيما ﴾ وكان فضأ

(113 : بغض من آية النساء )

ความวา “และอลลอฮไดทรงประทานคมภรลงมาแกเจา และความเขาใจในบทบญญตแหงคมภรนนดวย และไดทรงสอนเจาในสงทเจาไมเคยรมากอน และความกรณาของอลลอฮทมแกเจานนใหญหลวงนก”

(อนนซาอ สวนหนงจากอายะฮ : 113)

ความรนนเปนกรรมสทธของพระองคอลลอฮ พระองคทรงใหมนษยไดครอบครองเพยงเลกนอยและรเพยงในสงทถกก าหนด ณ พระองคเทานน ถงแมจะใชความพยายามอยางมากมาย กไมสามารถทลวงล าก าแพง ทมขอจ ากดอยางปฏเสธไมได ดงนน

ศาสนาอสลามไดสงเสรมใหมนษยขอความชวยเหลอจากพระองค อลลอฮ ในการชวยเพมพนความร ซงพระองคอลลอฮ ไดทรงเปรยบเทยบผทไมมความรนนเสมอนกบปศสตว ซงแทจรงผทมความรยอมจะมความย าเกรงในจตใจ จะปกปองใหกระท าแตสงทด และยบยงจากการกระท าสงท

อธรรมตอพระองค พระองคอลลอฮ ไดตรสวา

14

ا يأشى ﴿ لك إن ن أعام مأتلف ألأوانه كذ واب والأ ومن الناس والد ﴾ الله منأ عباده الأعلماء إن الله عزيز غفور

(28 ( : فاطر

ความวา “และในหมมนษย และสตว และปศสตว กมหลากหลายสเชนเดยวกน แทจรง บรรดาผทมความรจากปวงบาวของพระองคเทานนทเกรงกลวอลลอฮ แทจรงอลลอฮ นนเปนผทรงอ านาจ ผทรงอภยเสมอ”

(ฟาฏร : 28)

การศกษาหาความร เปนสาเหตทน าไปสความย าเกรงตออลลอฮ

เพราะยงศกษาหาความรมาก กจะมการศรทธา มความใกลชดกบอลลอฮ มากขน ท าใหรถงบทบญญต ค าสงใชและค าสงหามตางๆ ซงอลลอฮ ไดทรงยกยองเนองจากการศกษาหาความร ท าใหเขาเปนผภกด เปนผทย าเกรง และเกรงกลวตอพระองค

การศกษาในอสลามเปนการศกษาทพยายามสรางจตส านกของ

ความเปนมนษยทยอมรบศโรราบภายใตอ านาจอนไรขอบเขตของพระองค อลลอฮ ผเปนเจา ผสรางทกๆสรรพสง เกดจตวญญาณในการเรยนร มคณธรรมจรยธรรมทสงสงในการพฒนาคณภาพ

ชวตตนเอง ครอบครวและสงคม ซงพระองคอลลอฮ ไดยนยนอยางชดเจนวา ผทจะมความย าเกรง คอ บรรดาผทมความร ดงนนหากผใดขาดความร ความเขาใจในอสลาม แนนอนจะไมสามารถเปนผทมความย าเกรงได แทจรงแลวฐานะของความรกบความศรทธาเปนสงคกนเสมอนวญญาณกบรางกายมนษย จ าเปนทมสลมทกคนตองแสวงหา ไขวควาความร ดวยความพยามพรอมทงวงวอน ใหทรงประทานความรทถกตอง หากปราศจากความร มนษยกจะเปนคนทไมร และไมมความศรทธาในหวใจทมฐานะตกต าเสมอนปศสตว

1.2.1.3 การศกษาเปนหนทางไดรบเกยรตและความประเสรฐทสงสง

เปาหมายการศกษาในอสลาม เพอใหมนษยไดมาซงต าแหนง

และความสงสงในฐานะเปนผแทนของอลลอฮ บนพนแผนดนและไดรบความโปรดปรานจากพระองคในโลกหนา ดวยกบการศกษาจะน าใหมนษยรจกพระเจาผทรงสรางโลกน และไดรบทาง

น าสชวตสการศรทธาทถกตอง ดงทพระองคอลลอฮ ทรงตรสไวในอลกรอานวา

15

ط ﴿ شهد الله أنه ال إله إال هو والأمالئكة وأولو الأعلأم قائما بالأقسأكيم ﴾ال إله إال هو الأعزيز احلأ

( املائدة : 18)

ความวา “อลลอฮทรงยนยนวา แทจรงไมมผทควรไดรบการเคารพสกการะใด ๆ นอกจากพระองคเทานน และมะลาอกะฮ และผมความรในฐานะด ารงไวซงความยตธรรมนน กยนยนดวยวาไมมผทควรไดรบการเคารพสกการะใด ๆ นอกจากพระองคผทรงเดชานภาพ ผทรงปรชาญาณเทานน”

(อลมาอดะฮ : 18)

Ibn Kathīr (1993: 2/20) กลาววา พระองคอลลอฮ ทรงยกยอง เชดช และยกระดบของอละมาอไว ณ สถานทสงสงยง โดยทพระองคทรงผนวกนามของ อละมาอ ใหเปนสกขพยานยนยนถงความเปนเอกภาพของพระองค ควบคกบการยนยนของพระองคเองและบรรดามะลาอกะฮของพระองค

Al-Qurtubīy (1964: 41) กลาววา อายะฮดงกลาวเปนสงทชดเจนยงทบกบอกถงความประเสรจของความรและการมเกยรตของบรรดาอละมาอ เพราะหากวา มชนกลมอนทประเสรจกวา พระองคอลลอฮ ยอมตองระบนามของพวกเขาควบคกบนามของพระองคและมะลาอกะฮดวย ดงเชนทพระองคไดผนวกเอานามของอละมาอเขากบนามของพระองคและมะลาอกะฮไวในอายะฮน ดงทพระองคอลลอฮ ทรงตรสวา

الذين آمنوا منكمأ والذين أوتوا الأعلأم درجات والله مبا ي رأفع الله ﴿ ملون خبري ﴾ ت عأ

)11: اجملادلة(

ความวา “อลลอฮจะทรงยกยองเทดเกยรตแกบรรดาผศรทธาในหมพวกเจา และบรรดาผไดรบความรหลายระดบขน และอลลอฮทรงรอบรยงในสงทพวกเจากระท า”

(อลมญาดะละฮ : 11)

Al-Qurtubīy (1964: 299) กลาววา พระองคอลลอฮ ยกสถานะของบรรดาผทไดรบการประสาทความรในหมผศรทธา ใหสงยงกวาสถานะของบรรดาผท

16

ไมไดรบการประสาทความรหลายชน เนองจากความประเสรจของความรทประดบประดา และไดน ามาปฏบตตามค าสงใชของพระองค และทาน อบน อบบาส กลาววา ส าหรบบรรดาอละมาอนนจะไดรบระดบเกยรตเหนอกวาคนมหมน (ผศรทธา) 700 ชนซงระหวางชนนนจะมระยะเวลาในการเดนทาง 500 ป1

Abū al ‘a lā al-Mawdūdīy (แปลโดย บรรจง บนกาซน, 2539: 2176) กลาววา แทจรงความรในอายะฮนไมไดหมายถง ความรวชาการ เชน ปรชญา

วทยาศาสตร หรอประวตศาสตร แตเปนความรในคณลกษณะของพระองคอลลอฮ ไมวาผนนจะเปนผทมการศกษาหรอไมมการศกษากตาม คนทไมเกรงกลวตออลลอฮ นนคอผทไมมการศกษา ถงแมวาจะมความรทงโลกกตาม สวนคนทรจกอลลอฮ จะมความเกรงกลวพระองคอยในหวใจ กถอวาผนนเปนผทมความร แมวาจะไมมการศกษากตาม

สมาคมนกเรยนเกาอาหรบ (254: 1460) อธบายวา อลลอฮ ทรงยกยอง ใหเกยรตในต าแหนงทสงหลายชนในสวนสวรรคแกบรรดาผศรทธาทปฏบตตามค าสงใชของพระองคและเราะสลของพระองค และแกบรรดาคนรในหมพวกเขา

อลลอฮ ทรงยกสถานะของบรรดาผศรทธาและผมความรใหเหนอกวามนษยโดยทวไปในความประเสรฐ โดยพระองคทรงยกสถานะใหทงในโลกดนยา และในโลกอาคเราะฮ ดวยการตอบแทนสงทไดขวนขวายมาดวยความรนน ไมวาจะเปนการเผยแพรความร เรยกรองเชญชวนไปสอลลอฮ หรอ การปฏบตความดดวยความร โดยแตละคนกจะมระดบชนทแตกตางกนออกไปขนอยกบความศรทธาและความร

อสลามไดบอกถงความประเสรฐของการแสวงหาความร อนเปน

สถานะต าแหนงทไดรบการสรรเสรญ ไดรบความรก และการใกลชดจากอลลอฮทบรรดาผศรทธาสมควรอยางยงทจะแสวงหาสถานะอนสงสงน ถอเปนสงล าคามากทสดส าหรบผศรทธา ดงค าพดทวา“ของขวญทล าค าทสด คอ สตปญญา และภยพบตทเลวรายทสด คอ ความโงเขลา” ซงอสลามไดสงใชใหมสลมทกคนตองศกษาหาความร โดยมไดแบงแยกศาสตรระหวางทางโลกและทางธรรม แสวงหาความรทเปนประโยชนตอการด ารงชวตอยางสมดล เพอต าแหนง ความสงสง และมเกยรต

ในฐานะเปนผแทนของอลลอฮ บนพนแผนดนน และไดรบความโปรดปรานจากพระองคในโลกอาคเราะฮ โดยถอวาการแสวงหาความรนนเปนรากฐานอนส าคญของสงคมทมอารยธรรมทดงาม ดวยเหตนอสลามจงไดก าหนดใหการแสวงหาความรเปนขอบงคบส าหรบมสลมทกคน

1 ดเพมเตมในหนงสอ Ibn Qudāmah, al Maqdisīy. 1978 :13 (منهاج متصر القاصدين )

17

1.1.2 อลหะดษเกยวกบกำรศกษำในอสลำม

แนวคดการศกษาทานนบมฮมมด ไดวางอยบนพนฐานหลกการอลกรอานและแบบฉบบของทาน ดงนนหากตองการศกษาแนวคดการศกษาอสลามแลว จ าเปนทจะตองศกษา

อลกรอานและอลหะดษไปพรอมๆ กน ซงทานนบมฮมมด ไดใหความส าคญกบการศกษาอยางยง โดยททานไดก าชบใหมนษยชาตไดตระหนกถงการศกษา และทานเองกไดท าเปนแบบอยางมากมาย ทงยงท าหนาทในการถายทอดความรดวยวธการตางๆทงการบรรยายธรรม การอบรมสงสอน หรอบางครงทานกจะแสดงใหดและใหปฏบตตาม เปนทยอมรบในบรรดานกวชาการมสลมวา ทานนบ

มฮมหมด เปนทงครและนกปรชญาการศกษาคนแรกในประวตศาสตรอสลาม แมวาทานจะเปนผทไมรหนงสอและไมไดส าเรจการศกษาจากสถาบนศกษากตาม ผวจยขอยกตวอยางเพยงบางสวนของอลหะดษทเกยวกบการศกษา ดงน

1.1.2.1 การศกษาเปนสงจ าเปนส าหรบมสลม

การศกษาเปนกระดกสนหลงของศาสนา เปนสงทมความจ าเปนตอมนษยในด ารงชวต เปนหวใจของความเจรญทางสงคม เพราะการอยรอดของมนษยไมวายค สมยใด ลวนตองอาศยการเรยนรสงคมรอบขาง การพฒนาความรจงเปนสงทมความส าคญตอมวล

มนษยชาตไมวาเดก หนมสาว หรอชรากตาม ดงรายงานจากทาน อานส บน มาลก กลาววา ทานนบมฮมมด กลาววา

لم )) ((طلب الأعلأم فريضة على كل مسأ

(224 : 1997, ( ابن ماجه أخرجه

ความวา “การศกษาเปนสงทจ าเปน (ฟรฏ) ส าหรบมสลมทกคน”

(บนทกหะดษโดย Ibn Mājah, 1997: 224) 1

Ibn Qudāmah al maqdisīy (1978: 12-13) กลาววา “บรรดานกวชาการตางมความเหนทแตกตางกนเกยวกบความร (ทจ าเปน) ตองศกษา” สามารถสรปไดดงน บรรดานกนตศาสตรอสลาม กลาววา หมายถง ความรเกยวกบฟกฮ ดวยความรนท าใหรวาสงใดหะลาลและสงใดหะรอม บรรดานกอรรถาธบายอลกรอาน และนกหะดษ กลาววา หมายถง ความรเกยวกบอลกรอาน และอสสนนะฮ ดวยทงสองประการนท าใหมนษย 1 อล อลบานยระบวา เปนหะดษเศาะหห (al-Albanīy, 1986: 3913)

18

สามารถบรรลถงความรทกแขนงได ชาวศฟย กลาววา หมายถง ความรเกยวกบความอคลาศ (ความ

บรสทธใจตออลลอฮ )และบททดสอบทางจตใจ และบรรดานกเทววทยา กลาววา หมายถง วชา วาดวยศาสนา อทธพลของศาสนา ธรรมชาตของความจรงทางศาสนาโดยใชตรรกะและสตปญญาในการศกษา

สาสนแรกทถกประทานลงมายงทานนบมหมมด มเปาหมายเพอสรางความตระหนกแกมนษยชาตในเรองของการศกษาทงดานการอานและการเขยน เพราะการ ศกษาเปนกญแจส าคญทจะน ามนษยสความเจรญรงเรอง อสลามกบความรนนมความสมพนธกนอยางแนนแฟน ดงค ากลาวของ Abd al Raḥman al nawas อางถงใน ซอลฮะห ฮะยสะมะแอ (2551: 93) วา “ไมมอสลามหากปราศจากความร” อสลาม หมายถง ความรและอสลาม หมายถง การน าความรไปปฏบต ดงนนไมมใครสามารถเปนมสลมอยางแทจรงหากปราศจากความร

Muhammad bin Abd al wahab (2004: 2) กลาววา พระองค

อลลอฮ ไดทรงเรมดวยการใหมนษยเรยนรกอนการพดจา และการกระท า ดงค ากลาวของทาน

อหมามอลบคอรย ไดกลาววา ل والعمل العلأم ق بأل القوأ ความวา “ความร ตองมากอนการพดและการ

กระท า” ดงนน ความรนบวาเปนพนฐานแรกทมนษยตองมกอนการพดและการปฏบตกจการตางๆ

และ Ibn Qaiyim กลาววา เมอการเรยกรองเชญชวนไปสอลลอฮ เปนภารกจทมเกยรต สงสง

และประเสรฐยง ดงนน จะไมบรรลผลไดนอกจากดวยวชาความร ซงตองใชในการเรยกรองเชญชวน ยงกวานนในการเรยกรองทมผลสมบรณ จ าเปนทตองพยายามเขาถงความรอยางถองแท เปนการเพยงพอ หากวาผทท าหนาทเรยกรองสามารถเขาถงจดนไดและอลลอฮ กจะประทานความโปรดปรานใหแกผทพระองคทรงประสงค (‘Amin bin Abdullah al shaqāwīy, แปลโดย อบยซฟ

อบบกร, 2011: 11-12) ดงรายงานจากทาน ญาบร กลาววา ทานนบมฮมมด กลาววา

فع )) (( سلوا الله علأما نافعا، وت عوذوا بالله منأ علأم ال ي ن أ

(3843: ,1997ابن ماجه أخرجه) ความหมาย “พวกทานจงขอจากอลลอฮใหไดรบความรทยงประโยชน และจงขอความคมครองจากอลลอฮใหรอดพนจากความรทไมยงประโยชนเถด”

(หะดษบนทกโดย Ibn Mājah ,1997: 3843) 1

1 อล อลบานยระบวา เปนหะดษหะสน (al-Albanīy, 1995: 1551)

19

ทานนบมฮมมด ไดกลาวถงสญญาณสวนหนงของวนสนโลก ไววา ในชวงทายกอนจะถงกาลอวสาน วชาความรจะถกยก ความอวชชาจะแพรหลาย วชาความรจะถกยกดวยกบการเสยชวตของบรรดาผทมวชาความร ในหนงสออศเศาะหห ดงหะดษทรายงาน

จากอบดลลอฮ บน อมร กลาววา ทานนบมฮมมด กลาววา

بض (( بض الأعلأم انأتزاعا ي نأتزعه من العباد، ولكنأ ي قأ إن الله ال ي قأوسا رء س لنا ا تذ ا لما عا بأق ي لأ ا ذ إ حت ، ء علما لأ ا بقبأض علأم لأ ا

ت وأا بغريأ اال فسئلوا فأف أ (( علأم فضلوا وأضلواجه

(100: ,1993البخاري أخرجه)

ความวา “แทจรงอลลอฮจะไมเกบความรดวยการถอดถอนออกจากมนษยแตทวาจะเกบความรดวยการใหบรรดาผรเสยชวต จนกระทงเมอไมมผรหลงเหลออยผคนกจะยดเอาคนโงเขลาเปนผน าแลวพวกเขาถกถามปญหาพวกเขาเหลานนกออกค าวนจฉยโดยไมมความรตวพวกเขาเองกหลงผดและท าใหผอนหลงผดไปดวย”

(บนทกหะดษโดย al-Bukhārīy,1993: 100)

ความจ าเปนทตองหาความรไมแตกตางจากความจ าเปนของการละหมาด การถอศลอด การจายซากาต และบทบญญตอนๆทจ าเปนตองปฏบต ซงอสลามตองการใหมสลมทกๆคนไดรบการศกษาและแสวงหาความรทมประโยชนเทานน ทงทมประโยชนตอการปฏบตศาสนกจและการประกอบอบาดะฮทเปนประโยชนทงโลกนหรอโลกหนา แทจรงศาสตรสงสด ของวชาความร คอ อลกรอานและอลหะดษ ดงนน จงเอาใจใสในการทองจ า ท าความเขาใจ พรอม

ทงปฏบตตามจรยวตร (สนนะฮ) เพอหวงความโปรดปรานจากพระองคอลลอฮ ใหประทานทางน าทถกตอง ความสงบสขทงโลกนและโลกอาคเราะฮ

1.1.2.2 อสลามไดยกฐานะและใหเกยรตบรรดาผทมความร

อลกรอานและอลหะดษไดกลาวถงความประเสรจของความร

และผรมากมาย ค าวา علم (อลม) ไดถกกลาวไวในอลกรอาน มากถง 750 ครง หลงจากค าวา اهلل (อลลอฮ) มจ านวน 28,000 ครง และ رب (รอบบ) จ านวน 950 ครง ซงอสลามไดยกฐานะบรรดาผมความรและใหเกยรตอยางมาก ดวยกบความประเสรฐของความรนนท าใหผทแสวงหาไดรบการยก

20

ยอง ไดรบเกยรตจากพระองคอลลอฮ จากบรรดามนษย รวมถงสงทถกสรางทงมวล ดงนน บรรดาชาวสะลฟ1 จงใหความส าคญในการแสวงหาความร ดงรายงานจากหะดษอบ อดดรดาอ กลาววา ทานนบมฮมมด กลาววา

ل (( ل الأعال على الأعابد كفضأ ر على سائر إن فضأ لة الأبدأ الأقمر لي أنأبياء الأكواكب وإن الأع ))لماء ورثة الأ

)3641 ,1988:أبوداود أخرجه)

ความวา “แทจรง ความประเสรฐของผทมความร (อาลม) เหนอผทเคารพภกดเพยงอยางเดยว (อาบด) เปรยบเสมอนดวงจนทรเตมดวงทเหนอกวาบรรดาหมดวงดาว แทจรงบรรดาผทมความร (อละมาอ)พวกเขาเปนทายาทของบรรดานบ (อนบยาอ)”

(บนทกหะดษโดย Abū Dāwud,1988: 3641) 2

อสลามใหความส าคญกบความรและสอนใหมสลมเหนคณคาของความร โดยการสงเสรมใหเขาสกระบวนการศกษา หาความร และสอนใหมความซาบซงถงความเหนดเหนอย ยากล าบากตอการไดมาซงวชาความร ดงนนจงไดก าหนดใหมสลมทกคนจ าเปนจะตองใหเกยรตกบผทมวชาความร ดงหะดษจากอบ อมามะฮ กลาววา ทานนบมฮมมด กลาวไววา

ناكمأ (( لي على أدأ ل الأعال على الأعابد كفضأ ))فضأ

)1987,2685: الرتمذيأخرجه )

ความวา“ความประเสรฐของผทมความรยอมมากกวาความประเสรฐเหนอผทเคารพภคดเพอสวนตวเทานน เปรยบไดเหมอนกบความประเสรฐของฉนกบคนทต าตอยทสดในหมพวกทาน”

(หะดษบนทกโดย al- Tirmidhīy, 1987: 2685)3

Muhammad ‘Atiyah al-lbrashīy (แปลโดย บรรจง บนกาซน, 2551 : 25) กลาววา ผทมความรนนแมจะเปนคนทมฐานะต าตอยมาแตก าเนดกจะไดรบการยกยอง

1 ประชาชาตมสลม ทอยในชวง 300 ปฮจเราะฮของอสลาม

2 อล อลบานยระบวา เปนหะดษหะสน (al-Albanīy, 1984: 223)

3 อล อลบานยระบวา เปนหะดษเศาะหห (al-Albanīy, 1985: 213/2)

21

ใหเปนผทมเกยรตสงสงกวาผทไมมการศกษา เพราะอสลามมไดยดถอชาตก าเนดหรอเชอชาต แตค านงถงความร และการใชความรนนเพอการท าคณงามความดเทานน

การศกษาในอสลามชวยยกระดบสตปญญามนษย ใหรจกพระผ

ทรงสราง รจกคด วเคราะหถงสงทถกตอง ปฏบตตามในสงทพระองคอลลอฮ ทรงใชและปลกตวออกหางจากสงทพระองคอลลอฮ ทรงหามซงเปนคณลกษณะทแตกตางจากสตวเดรจฉาน และยกระดบความเปนอยเหนอกวาบรรดาผทมไดศรทธาเพราะเปนผทพระองคทรงคดเลอกใหอยบนทางน าทถกตอง ดงท Yusuf al-Qaradawīy (1997: 11) กลาววา การศกษาอสลามนนท าใหมนษยนนมฐานะทแตกตางไปจากสตว และทานอมามหะซน อลบนนา กลาววา “ถาหากปราศจาก อละมาอ (นกปราชญ) แลว มนษยกจะมชวตอยเยยงสตว หมายความวา ทพวกเจาขามจากกรอบความเปนสตวไปสความเปนมนษยทประเสรฐนน กเพราะความรนนเอง”

มรายงานจากมสลมในเศาะหหของทาน จากทานอบ ฮรอย

เราะฮ กลาววา ทานนบมฮมมด กลาววา ผลบญของการศกษาวชาความรจะยงคงอย แมหลงจากทเจาของหรอผครอบครองไดเสยชวตลงไปแลว ดงหะดษของทานนบมฮมมด กลาวไววา

إذا مات ابن آدم ان أقطع عمله إال منأ ثالث: صدقة جارية، أوأ )) عو له )) علأم ي نأت فع به، أوأ ولد صالح يدأ

(19811631:،مسلم أخرجه) ความวา “เมอลกหลานของอาดมไดเสยชวต การงานของเขาจะถกตดขาดลงยกเวนเพยงสามประการ คอ การบรจาคทานทถาวร ความรทยงประโยชน หรอบตรทดขอดอาอใหกบเขา”

(หะดษบนทกโดย Muslim ,1981: 1631)

ดงนนมสลมทกคนจ าเปนตองแสวงหาความร เพอการศรทธาอยางถกตองโดยทแสวงหาความรทกๆแขนง มไดเจาะจงเฉพาะศาสตรแขนงใดแขนงหนง กลาวคอ ตองแสวงหาความรทงทางดานศาสนาและสามญควบคกนไปโดยไมละทงสงหนงสงใด เพอทจะไดกาวทนการเปลยนแปลงของโลกและเตรยมพรอมเสบยงในโลกหนาทจะตองน าพาใหไปพบกบหนทางแหงความสข แทจรงแลวผทมความร ยอมประเสรจกวาผทเคารพภกดเพยงอยางเดยว เสมอนดวงจนทรเตมดวงทเหนอกวาบรรดาหมดวงดาว

22

1.1.2.3 การศกษาน าไปสความส าเรจทงทางโลกและทางธรรม

การศกษาในทรรศนะอสลามนนเปนวถชวตทมวตถประสงคสรางใหเปนผทมคณธรรมจรยธรรม มความเชยวชาญ และเพมขดความสามารถในการสรรหาองคความร หรอทกษะชวต ทครอบคลมในทกๆดาน เปนกระบวนการถายทอดความรทงทางโลกและทางธรรมผานการอบรมสงสอน ขดเกลาจตใจ และบมเพาะสตปญญา รางกาย จตวญญาณ เพอใหเปนมนษยทสมบรณ

Al kindīy กลาววา ความรในอสลามจะครอบคลมทงเรองทางโลกและทางธรรม โดยทไมค านงวาความรนนจะไดมาจากประสบการณ สนชาตญาณหรอ เหตผล แตตองมเงอนไขวา ความรทงหมดนนจะตองไมขดแยงกบวะฮยของพระองคอลลอฮ ททรงประทานมาให (Zayyid Muhammad Shahatah, 1986: 31)

นกวชาการบางทาน กลาววา “ผใดทไมมความเขาใจในเรองศาสนาจะไมไดรบความดงาม” Ibn Taimiyah กลาววา “มนษยชาตมความจ าเปนตอวชาความรทางดานศาสนามากยงกวาทพวกเขามความจ าเปนในดานอาหารและเครองดมเสยอก” (‘Amin bin

Abdullah al-shaqāwīy, แปลโดย อบยซฟ อบบกร, 2011: 6) มรายงานจากมสลมในเศาะหหของทาน จากอกบะฮ บน อามร

กลาววา ทานนบมฮมมด กลาววา

م إل بطأحان أوأ إل الأعقيق، ف يأأتى (( أيكمأ يب أنأ ي غأدو كل ي وأماويأن كوأ ف غريأ إثأ وال قطأع رحم ؟ ف قلأنا : يا رسول منأه بناق ت يأ

جد، ف ي عألم أوأ الله نب ذلك. قال: أفال ي غأدو أحدكمأ إل الأمسأ، وثالث ر له منأ ناق ت يأ منأ كتاب الله عز وجل خي أ رأ آي ت يأ ي قأ

ر ر له منأ أرأبع، وم خي أ نأ أعأدادهن من له منأ ثالث، وأرأبع خي أ ))اإلبل

( 803 :,1981مسلم أخرجه )

ความวา “พวกทานชอบทจะออกไปทบฏหาน หรอ อลอะกก (สถานทแถบชานเมองมะดนะฮ) ในทกๆ วน และกลบมาพรอมกบบรรดาอฐทมโหนกโดยทไมตองท าผดหรอตองตดขาดกบเครอญาตใชหรอไม พวกเรากลาววา โอทานเราะสลของอลลอฮ พวกเราตองการ

23

เชนนนครบ ทานกลาววา “พวกทานไมไดออกไปยงมสยดหรอ เพราะการเรยนรหรอการอาน กรอานสองอายะฮจากค าภรของอลลอฮนน ดกวาอฐสองตวเสยอก และสามอายะฮนนดกวาอฐสามตว และสอายะฮดกวาอฐสตว และอนจากจ านวนอายะฮนนดกวาอฐตามจ านวนนน

(บนทกหะดษโดย Muslim ,1981: 803)

ทานนบมฮมมด ไดชแนะใหมการแสวงหาความร เพราะแทจรงจะน ามาซงการเคารพภคด มความย าเกรงตอพระองคอลลอฮ และท าใหมนษยนนเปนผทสมบรณทจะพบกบความส าเรจไดทงทางโลกและทางธรรม ดงททานอหมามอชชาฟอย เราะฮมาฮลลอฮ ไดกลาววา

م لأ ع الأ ب ه يأ ل ع ف ة ر الخ اد ر أ نأ م و م لأ ع الأ ب ه يأ ل ع ف يا نأ الد اد ر أ نأ م

ความวา “ผใดกตามทปรารถนา (ความส าเรจ) ในกจการของโลกน เขาจงปฏบตมนดวยความร และผใดปรารถนาความส าเรจในโลก

หนา เขาจงปฏบตมนดวยความร” (Ibn Kathīr, 1993: 33)

จากมอาวยะฮ กลาววา ทานนบมฮมมด ไดกลาวไววา

ين )) ه ف الد هأ را ي فق (( منأ يردأ الله به خي أ

)71 ,1993:أخرجه البخاري(

ความวา “ผ ใดกตามทอลลอฮตองการใหเขาไดรบความดงาม พระองคจะใหเขามความเขาใจอยางถองแทในเรองศาสนา”

(บนทกหะดษโดย al-Bukhārīy,1993 : 71)

Muhammad ‘Atiyat al Ibrashīy (แปลโดย บรรจง บนกาซน,

2551: 25) กลาววา ทานนบมฮมมด ไมไดคดเพอโลกนเพยงอยางเดยวหรอวาเพอศาสนาเพยง อยางเดยวเทานน แตทานนนคดใหปฏบตทงสองอยางควบคกนไป โดยไมไดละเลยตอโลกนและโลกอาคเราะฮ

ดงนนอสลามจงไมสนบสนนใหมนษยหมกมนกบการใชชวตเพอโลกหนาเพยงอยางเดยวเทานน แตไดสงเสรมใหมนษยสรางฐานะ ประกอบอาชพ แสวงหาสงทดงาม

24

ใหกบชวตและสรางความพรอม เพอสามารถใชชวตอยในโลกนอยางมความสขดวยเชนกน ดวยการเพยรพยายาม แสวงหาสงทยงประโยชนแกตนเอง ครอบครว และสงคมอสลามในทกๆมตของชวตทงในโลกนและโลกหนา ดวยเหตนเองอสลามจงมใชศาสนาทสอนใหมนษยนงงอมองอเทา รอใหปจจยหลงไหลเขามาและกมไดใหยดตดกบการเปนนกบวช นกพรต สละโลกและโดดเดยววเวกตวเองออกจากมตของโลกนแตอยางใด

1.1.2.4 การศกษาหาความร เปนหนทางน าสสรวงสวรรค

ความรเปรยบเสมอนดวงไฟทสองสวาง น าพาไปสสจธรรมทดงามและถกตอง ผใดทศกษาหาความรศาสนาดวยเจตนาทบรสทธ และไมหวงสงอนใดในโลกน

แนนอนพระองคอลลอฮ จะทรงตอบแทนเขาดวยสรวงสวรรค และอสลามถอวาการแสวงความร คอ หนทางหนงทน าไปสประตสวรรค ประเสรฐมากกวาความสวยงาม และความเพลดแพรวของโลก

น ดงหะดษของอานส บน มาลก กลาววา ทานนบมหมมด กลาววา

)) ي رأجع حت الله سبيل ف كان الأعلأم طلب ف خرج منأ ((

) 2 ,647:1987 الرتمذيأخرجه )

ความวา “ผใดกตามทออกเดนทางเพอแสวงหาความร เขายอมอยในหนทางของอลลอฮ จนกระทงเขากลบถงบาน”

(หะดษบนทกโดย al- Tirmidhīy, 1987: 2647) 1

‘Abd al-Raḥmān al-Shihah (2011: 5) กลาววา ศาสนาอสลามไดเนนหนกใหประชาชาตมการแสวงหาความร และเผยแพรความร โดยถอวาการเดนทาง

เพอแสวงหาความร และการเผยแพรความรเปนสวนหนงของการตอสในหนทางของอลลอฮ ทดยง ซงผลบญตอบแทนนนมมากมาย

การแสวงหาวชาความรเปนเครองมอส าคญทจะน ามนษยไปสแสงสวางในการด าเนนชวต ใหพนจากความมดมดแหงความโงเขลา พฒนาความคด สตปญญา ทศนคต ตลอดจนดานคณธรรมจรยธรรม ซงพระองคอลลอฮ ไดสญญากบผทเดนทางเพอแสวงหาความร ดวยการตอบแทนใหผนนไดเขาสรวงสวรรคในโลกหนา ดงรายงานหะดษของอบ

ฮรอยเราะฮ กลาววา ทานนบมฮมมด กลาววา

1 อล อลบานยระบวา เปนหะดษฏออฟ (al-Albanīy, 1986: 5570)

25

نة منأ سلك طريقا ي لأتمس فيه علأما (( ل الله له طريقا إل الأ (( سه

الرتمذيأخرجه ) ,1987: 2646 )

ความวา “ผใดกตามทแสวงหาหนทางเพอทจะแสวงหาความรหนง อลลอฮจะทรงท าใหหนทางไปสสวนสวรรคนนงายดายแกเขา”

(หะดษบนทกโดย al- Tirmidhīy, 1987: 2646) 1

สามารถอธบายไดวา หากบคคลใดเดนทางไปยงสถานทแหงหนง

หรอสถาบนการศกษาแหงหนง ดวยจดมงหมายทจะศกษาหาความร พระองคอลลอฮ จะทรงชน าหนทางไปสสรวงสวรรคอยางไมยากล าบาก ซงนบวาเปนสงทจ าเปนส าหรบมสลมจะตองแสวงหาความรทางดานศาสนาดวยความบรสทธใจตอพระองค มใชแสวงหาเพอต าแหนง ทรพยสน หรอเพอมายาวตถทางโลก ดงหะดษอบฮรยเระฮ กลาววา ทานนบมฮมมด กลาววา

ه (( الله عز وجل، ال ي ت علمه إال ليصيب منأ ت علم علأما ما ي بأت غى به وجأن ريها م الأقيامة، ي عأ نة ي وأ ن أيا، لأ يدأ عرأف الأ )) به عرضا منأ الد

( 1988:3664 ,أبوداود أخرجه)

ความวา “ผ ใดกตามทศกษาหาวชาความรซ ง เปนความรทมเปาหมายเพอแสวงหาความโปรดปรานจากอลลอฮ แตเขาไมไดศกษาเพออนใดนอกจากเพอจะไดรบคาตอบแทนในโลกดนยา แนนอนเขาจะไมไดรบกลนไอของสวนสวรรคในวนกยามะฮ”

(บนทกหะดษโดย Abū Dāwud ,1988: 3664) 2

ความรดานศาสนาอสลามนนมความสมพนธโดยตรงกบการใชชวตของมสลมทกคน เนองจากเปนรากฐานของหลกการศรทธา รากฐานส าคญนจะเหนไดอยางชดเจนถงความแตกตางระหวางหลกการศรทธาของมสลมกบคนตางศาสนา ทมสลมจ าเปนตองเรยนร ท าความเขาใจ และยอมรบในทกๆประการ เปนทฤษฎของอลลอฮ กลาวคอ เหตการณตางๆทเกดขนเปนไปตามการก าหนดสภาวการณ ความปรารถนาของพระองคอลลอฮ แตเพยงผเดยว เปนการปฏบตตามบทบญญตศาสนาทงดานอากดะฮ อบาดะฮ มอามะลาต ปฏบตตามค าสง

1 อล อลบานยระบวา เปนหะดษเศาะหห (al-Albanīy, 2000: 68)

2 อล อลบานยระบวา เปนหะดษเศาะหห ( al-Albanīy,1984: 252)

26

ใชของพระองคอยางเครงครด ซงเปนแนวทางและวธการทจะชน ามนษยใชสตปญญา เพอรจกสจธรรม ดวยการก าหนดกฎเกณฑตางๆเพอใหปฏบตและละเวน ในขณะเดยวกนไดประทานสตปญญาเพอสงเกต ใครครวญเพอบรรลความศรทธาอยางมนคง

การแสวงหาความรดานศาสนาเปนภารกจหนงในการงานทประเสรฐยงในการบรรลถงความใกลชดตอพระองค และยงเปนสาเหตหนงทส าคญยงทจะท าใหไดเขาสวรรคของพระองค เนองจากในความรและการแสวงหาความรนนเปนไปเพอการรจกพระองค

อลลอฮ ปฏบตตามค าสงใชและค าสงหาม รวมไปถงการด ารงมนในหลกศาสนา ทเปนเครองมอทจะน ามนษยไปสวถชวตทมความเจรญกาวหนา น าพาไปสแสงสวางในการด าเนนชวต ใหรอดพนจากความมดมน แหงความโงเขลา เพราะการศกษาเปรยบเสมอนดวงประทปสองน าชวต เปนประตแหงความส าเรจทงโลกนและโลกหนา

1.2.3 เอกสำรงำนวจยทเกยวของ

เอกสารงานวจยทเกยวของกบปอเนาะหรอการจดการเรยนของสถาบน

ศกษาปอเนาะดงเดมในจงหวดชายแดนภาคใตนนมอยมากพอสมควร ผวจยขอกลาวเพยงบางสวนของงานวจยทเกยวของเพออธบายถงลกษณะของสถาบนศกษาปอเนาะดงเดมและการเรยนการสอนระบบปอเนาะดงเดม ดงน

1.2.3.1 หนงสอทเกยวของ

1) ศรศกร วลลโภดม (2548) เสยงจากคนตาน ภาคท2 เราคอปอเนาะ หนงสอเลมนเปนรายงานวจย เรอง “การศกษาการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม กรณศกษา บานดาโตะ และบานภม อ าเภอยะหรง จงหวดปตตาน” หนงสอเลมนไดพยายามทจะท าความเขาใจและเสนอขอมลอยางเปนรปธรรมและชดเจนตอสาธารณะ ใหสงคมไดเขาถงขอมลและรบร ความคดเหนความรสกภายในของชาวบานทอยในพนทและน าเสนอขอมลทชดเจนอยางเปนระบบ งายตอการท าความเขาใจวา ปอเนาะ คออะไร สรางความกระจางตอสงคมเกยวกบสถานภาพและการด ารงอยของปอเนาะ ในสงคมมสลมชายแดนภาคใต ตลอดจนสรางความเขาใจเกยวกบสงคมวฒนธรรม และความเชอของชาวมสลมในจงหวดชายแดนภาคใต

2) อบราเฮม ณรงครกษาเขต และ นมาน หะยมะแซ (2553) ทฤษฎใหมสถาบนการศกษามสลมจงหวดชายแดนภาคใต ความจรงทยงไมถกเปดเผย หนงสอเลมนไดพยายามทจะท าความเขาใจและแกไขปญหาความเขาใจประเดนทเกยวกบการพฒนาการของ

27

โรงเรยนเอกชนสอนศาสนา ตาดกา เราเฏาะฮ และสถาบนอดมศกษาอสลาม เพราะการพฒนาของตาดกา เราเฏาะฮ และสถาบนอดมศกษาอสลามมความเชอมโยงกบพฒนาการของปอเนาะ และมดเราะซะฮ และท าความเขาใจเกยวกบการเขามาของอสลามในถมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะการเขามาของอสลามในประเทศไทย

3) ครองชย หตถา (2550) ประวตศาสตรปตตาน สมยอาณาจกรโบราณถงการปกครอง 7 หวเมอง หนงสอเลมนเปนผลงานวจย เรอง “พฒนาการทางประวตศาสตรของปตตานในมตของภมศาสตร” โดยเนนการคา การเมองการปกครองของปตตานในอดต ทไดกลาวถง ภมหลงและคาบสมทรมลาย รฐและอาณาจกรโบราณบนคาบสมทรมลาย ภมหลงของลงกาสกะ-ปตตาน ความสมพนธระหวางปตตานกบรฐเคดาห ศรวชย มชปาหต และสยาม การเมองการปกครองปตตาน เปนตน ซงหนงสอเลมนสามารถสรางเสรมความรความเขาใจทถกตองตอรฐไทยและตอปตตาน ในฐานะจงหวดชายแดนภาคใตทก าลงประสบปญหาความไมสงบเกดขนในเวลานไดเปนอยางด

4) รายงานปญหาความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใต (2552) บทวเคราะหและแนวทางการแกปญหาเชงรกทยงยนดวยสนตวธ หนงสอเลมนไดกลาวถง สภาพปญหาและสาเหตรากเหงาของปญหา สถานการณปจจบนและแนวโนมอาจเกดขนในอนาคต กรอบคดทศทางและโจทยส าคญในการแกไขปญหา ขอเสนอแนะเชงรกตอการแกไขปญหาทยงยนดวยวธสนตวธ ในรายงานเลมน ไดกลาวถงความขดแยงทางการเมองทเกยวเนองกบมตของวฒนธรรม ซงมรากเหงามาจาก คอ

ก. ความรสกวาไมไดรบความเปนของประชาชนในพนท ข. ความไมไวเนอเชอใจระหวางกลมคนทงในพนทและนอก

พนท ค. ความทรงจ าในบาดแผลทางประวตศาสตรจากการกระท า

ของรฐสยามในอดตตอปตตานทเคยรงเรอง ง. โครงสรางการบรหาร การปกครอง ทงในดานกฎหมาย

นโยบาย การเมอง เศรษฐกจ และสงคมวฒนธรรมทบางสวนไมสอดคลองกบอตลกษณและวถชวตของคนในพนท

5) ซอลฮะห หะยสะมะแอ (2548) มโนทศนการศกษาในอสลาม หนงสอเลมนไดรวบรวมและเรยบเรยงเนอหาการศกษาในอสลาม ประกอบดวย ความรพนฐานเกยวกบการศกษาในอสลาม ฟตเราะฮ : ธรรมชาตของมนษยในทศนะอสลาม มโนทศนเกยวกบองคความรในอสลาม การจ าแนกองคความรในอสลาม ปรชญาการศกษาอสลาม อละมาอ นกปราชญใน

28

อสลาม และครและผเรยนในทศนะอสลาม หนงสอเลมนสามารถใหความคดรวบยอดแกนกศกษาทงในระดบปรญญาตร ระดบประกาศนยบตร สาขาวชาชพคร ตลอดจนผสนใจทวไปเกยวกบการศกษาอสลามทถกตองอนจะน ามาซงความร ความเขาใจ การปรบเปลยนเจตคตและคานยมทดตอการศกษา

6) Hery Noer Aly แปล ฮาเระ เจะโด (2557) การศกษาในอสลาม หนงสอเลมนไดน าเสนอเนอหาเกยวกบการศกษาในอสลาม เชน รากฐานการศกษาอสลาม เปาหมายการศกษาอสลาม ครในการศกษาอสลาม ผเรยนในการศกษาอสลาม สอการเรยนและ หลกสตรการศกษาอสลาม วธการศกษาอสลาม สงแวดลอมทางการศกษา หนงสอเลมนไดศกษาในหลายๆ ดาน ภายใตขอบเขตของจรยธรรมอสลาม ทฤษฎตางๆ และแนวคดทางการศกษาทพงประสงค ซงผอานจะไดรบจากหนงสอเลมน อนจะไดอธบายเชงปญหา อนจะน าไปสการถกประเดนปญหา การอธบายสงตางๆ

7) Amin Abulawīy (1999) ไดเขยนหนงสอเรอง Usul al

Tarbīyyah al-Islamīyyah หนงสอเลมนไดกลาวถง ความหมายของการศกษาในอสลาม แหลงทมาของการศกษาในอสลาม ลกษณะพเศษของการศกษาอสลาม เปาหมายของการศกษาในอสลาม องคประกอบส าคญของการศกษาในอสลาม สถาบนการศกษาในอสลาม กระบวนการจดการเรยนการสอนในอสลาม และสดทายไดกลาวถงมารยาทของผรและผเรยน เปนตน

8) ‘Abd al-Hamid al-Said al-Zintanīy (1993) ไดเขยนหนงสอเรอง Usus Tarbīyyah al-Islamīyyah fi al-Sunnah al-Nabawīyyah หนงสอเลมนได

กลาวถง วธการสอนในรปแบบตางๆของทานนบมฮมมด ไดแก การสอนแบบตกเตอน วธการสอนแบบสาธต วธการสอนแบบสนทนา และการอภปราย วธการสอนแบบบรรยาย วธการสอนแบบอปมาอปมย วธการสอนแบบฝกฝนและการปฏบต และวธการสอนแบบเลาเรอง เปนตน

1.2.3.2 งำนวจยทเกยวของ

1) นนทกาญจน เบญเดมอะหล (2542) ศกษาเกยวกบปจจยทมผลตอการคงสภาพระบบเกาของโรงเรยนปอเนาะในเขตจงหวดชายแดนภาคใต ผลการวจยพบวา ปจจยทมผลตอการคงสภาพระบบเกาของโรงเรยนปอเนาะในเขตจงหวดชายแดนภาคใต สวนใหญมความตองการทจะสบทอดศาสนาอสลามเปนเหตส าคญ ไมวาจะเปนในระดบความตองการของกลมผปกครอง ความตองการของกลมผเรยน ทตองการศกษาในโรงเรยนปอเนาะระบบเกาและวธการ

29

เรยนการสอนระบบเกาซงลวนแลวมจดประสงคเดยวกน คอตองการสบทอดศาสนาอสลามเปนเหตส าคญ มผลท าใหโรงเรยนปอเนาะคงสภาพดงเดม

สรปไดวา ความตองการสบทอดศาสนาอสลามเปนเหตส าคญทท าใหปอเนาะระบบเกาในเขตจงหวดชายแดนภาคใตมการคงสภาพจนถงปจจบน เนองจากสงคมมสลมนนมความเครงครดในดานศาสนาจงท าใหความตองการในดานตางๆ นนตองสอดคลองกบความเชอและวฒนธรรมทางดานศาสนาดวย การศกษาในรปแบบของปอเนาะจงถอเปนความตองการรวมกนของภาคประชาชน เปนสงทมสลมจงหวดชายแดนภาคใตตองการและสบทอด เพอชนรนหลงตอไป

2) อบราเฮม ณรงครกษาเขต (2548) ศกษาเกยวกบปอเนาะกบการสรางอตลกษณของชมชนในจงหวดชายแดนภาคใต ผลการวจยพบวา สถาบนปอเนาะมบทบาทตอการสรางอตลกษณของชมชน ดงน

ก. บทบาทในฐานะสถาบนศาสนา เปนสถาบนการศกษาทจดการเรยนการสอนวชาการศาสนา ใหกบสงคมมสลมแกผทสนใจทกเพศทกวย ใหรจกขอบญญตใชและขอหาม ตลอดจนบาปและบญในอสลามเพอใชในการด าเนนชวตทงในเรองสวนตว ครอบครวและสงคม

ข. บทบาทในฐานะทเปนบคคล โตะครปอเนาะผ เปนทงเจาของและเปนผสอนในปอเนาะ เปนบคคลทมความรความสามารถในดานศาสนาและเปนบคคลทมความประพฤตปฏบตอยในศลธรรม จงท าใหประชาชนใหความเคารพนบถอ และยกยองพรอมปฏบตตามค าสงสอน

ค. บทบาทในฐานะสถาบนการศกษา ทวางรากฐานการศกษาส าหรบนกวชาการศาสนา ซงนกวชาการมสลมในปจจบนจ านวนมากมประวตการศกษามาจากปอเนาะ เมอกลบไปยงภมล าเนาสามารถพฒนาสงคมซงสวนใหญจะเปดปอเนาะเพอเผยแผความรใหแกสงคม บางคนอาจจะเปนนกเผยแผอสระและบางคนกอาจจะเปนครสอนศาสนา

ง. บทบาทในฐานะสถาบนทางสงคมทอบรมสงสอนสมาชกในสงคมใหยดมนในหลกการศาสนา และกระตนใหสงคมตระหนกถงความชวรายของบรรดาอบายมข เชน การพนนยาเสพตด การผดประเวณ และอนๆอก

สรปไดวา ปอเนาะมบทบาทส าคญอยางยงตอการสรางอตลกษณ และการพฒนาสงคมมสลมในจงหวดชายแดนภาคใต ในฐานะสถาบนศาสนา ฐานะทเปนบคคล ฐานะสถาบนการศกษา และฐานะสถาบนทางสงคม โดยมโตะครเปนผสอน ถายทอดความรใหแกนกเรยน จนเปนปจจยส าคญตอการด ารงอยของระบบปอเนาะดงเดมมาจนถงปจจบนไว

30

3) อบบรอเฮง จะลาก (2556) ศกษาเกยวกบบทบาทของอละมาอ และปอเนาะในจงหวดภาคใต ผลการวจยพบวา ปอเนาะในอดตเปนสถาบนหลกทมบทบาทในดานการศกษา ศาสนา สงคม ภาษา ประเพณ วฒนธรรม และการใชชวตประจ าวนตอมสลมทงในระดบปจเจกชนและระดบสงคมโดยรวม บทบาทดงกลาวครอบคลมมสลมในจงหวดชายแดนภาคใตและมสลมในพนทอนๆทงในและตางประเทศโดยเฉพาะประเทศในเอเชยอาคเนย อละมาอ คอ ผทอยเบองหลงบทบาทของปอเนาะดงกลาวทไดใชสถาบนปอเนาะในการปฏบตการตางๆ ทเกยวของกบการศกษาโดยเฉพาะการสอนและการแตงต ารา ตอมาศษยานศษยเหลานนไดมบทบาทและมชอเสยงทางสงคม หนงสอต าราไดรบการยอมรบทวไปและไดใชเปนสอในการเรยนการสอนในปอเนาะและสถาบนชนสงตลอดมาจนถงปจจบน

สรปไดวา บรรดาโตะครคอผทอยเบองหลงความส าเรจตอการพฒนาคณภาพชวตของมสลมตงแตอดตจนถงปจจบน ทใชสถาบนปอเนาะในการปฏบตกจกรรมตางๆ ทงทเกยวกบดานการศกษา ศาสนา สงคม ภาษา ประเพณ วฒนธรรมและอนๆ ในปจจบนสถาบนปอเนาะยงคงมบทบาทอยแตกไดลดนอยลง เพราะไดมสถานศกษาในรปแบบอนๆ ททนสมยกวาเกดขน สงคมไดใหการตอบรบและใหความส าคญมจ านวนเพมมากขนเรอยๆ

4) วนจ สงขรตน (2544) ศกษาเกยวกบ อดต ปจจบน และอนาคตของโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม (ปอเนาะ) ในจงหวดชายแดนภาคใต ผลการวจยพบ วา สภาพการจดการเรยนการสอนในปอเนาะในอดต มวตถประสงคเพอสบทอดหลกการค าสอนของศาสนาเปนหลก เปนหนาททมสลมทกคนตองรวมรบผดชอบ การจดการศกษาในปอเนาะไมมระบบหลกสตรทแนนอน ไมมตารางเรยน ก าหนดเวลาสอนทแนนอน ไมมการวดผลการศกษา ไมมชนเรยน อปกรณทใชสอนมเพยงหนงสอเรยนซงเปนภาษามลายหรอภาษาอาหรบ ซงการถายทอดความรสวนใหญจะเปนหนาทของโตะครเพยงคนเดยว บางแหงหากมนกเรยนจ านวนมากท าใหมปญหาเรองผสอน โตะครจะแกปญหาดวยวธการใหนกเรยนรนพหรอผมอาวโสกวา ซงโตะครไววางใจใหเปนผสอนรนนองแทนในบางวชา

สรปไดวา รปแบบการเรยนการสอนของปอเนาะเปนระบบทไมมหลกสตรทแนนอน ไมมการวดและประเมนผลการศกษา ไมมสอการเรยนรอนใดนอกจากหนงสอเรยนภาษามลายหรอภาษาอาหรบ ซงระบบการเรยนการสอนของปอเนาะนนมความเปนเอกลกษณเฉพาะทไดรบการสบทอดจากรนสรน จนกระทงปจจบนกยงคงรกษารปแบบเดมไว ถอไดวาเปนภมปญญาทส าคญประเภทหนง

31

5) ซดดก อาล (2554) ศกษาเกยวกบววฒนาการเรยนการสอนอสลามศกษาในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามในจงหวดชายแดนภาคใตของไทย ผลการวจยพบวา ชายแดนภาคใตของไทยมปอเนาะเปนสถาบนการศกษาทเกาแกทสดในเอเชยตะวนออกเฉยงใต และเปนสถาบนทมบทบาททงดานศาสนาและทางการศกษา การจดการเรยนการสอนในปอเนาะในระยะแรกไดด าเนนการอสระ ขาดจากการควบคมของรฐ วตถประสงคการเรยนการสอนเพอสบทอดค าสอนของศาสนาเปนหลก อบรมสงสอนและขดเกลาจตใจบตรหลานมสลมใหเปนคนทด มความรคคณธรรม สามารถปฏบตศาสนากจไดถกตอง

สรปไดวา ววฒนาการเรยนการสอนอสลามศกษาในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามขนอยกบความพรอมของแตละปอเนาะ เมอเขาสระบบโรงเรยนจะตองพฒนาการเรยนการสอนใหเปนระบบมากขน เชน การจดใหมระบบชนเรยน มการวดและประเมนผล และจะตองสอนตามหลกสตรทกระทรวงศกษาธการก าหนด การเรยนการสอนวชาการอสลาม ไดมการพฒนาและปรบปรงหลกสตรการเรยนการสอนอยางตอเนอง ใหทนกบการเปลยนแปลทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม โดยรฐใหการสนบสนนใหเกดการเปลยนแปลง

6) ไขมก อทยาวล (2548) ศกษาเกยวกบการวเคราะหปญหาการจดการศกษาของรฐทมตอการบรณการทางสงคมและวฒนธรรมในจงหวดชายแดนภาคใต พ.ศ. 2460-2547 ผลการวจยพบวา ในชวงแรกระหวางป พ.ศ. 2460-2500 การศกษาในสงคมทองถนผกพนกบวฒนธรรม ศาสนา ชาตพนธ การศกษาเปนไปโดยวถชวตของคนในทองถนทสบทอดกนมา สะทอนถงอตลกษณของผคนทองถนภาคใตตอนลาง สภาพการศกษาเรมเปลยนแปลงจากนโยบายของรฐทเนนเอกลกษณของวฒนธรรมและการศกษาแหงชาต ระหวางป พ.ศ. 2500-2520 สภาพการศกษาของรฐเกดจากปญหาดานการเมองและความเขาใจของรฐทมตอสงคมและตอวฒนธรรมทองถน เปนอปสรรคโดยตรงตอการพฒนาการศกษาในภาคใต ผลทตามมา เกดการตอตานระบบการศกษาแหงชาตรนแรง หลงป พ.ศ. 2520–2547 ระบบการศกษาแหงชาตด าเนนไปในสองแนวทาง คอ แนวทางแรกยงเปนการจดการศกษาในกรอบวฒนธรรมระดบชาต และแนวทางทสอง คอ การจดการศกษา โดยทยงคงอตลกษณทางวฒนธรรมของคนในทองถนเพอเปนการยอมรบความ หลากหลายทางวฒนธรรมในระบบการศกษา

สรปไดวา การศกษาในจงหวดชายแดนภาคใตมความผกพนกบวฒนธรรม ศาสนา ชาตพนธ การเปลยนแปลงการศกษาตองสอดคลองกบวถชวตของคนในทองถน ทตองยดหลกการ บรณการทางสงคมและวฒนธรรมในการจดการศกษา เพอน าไปสการยอมรบความหลากหลายทสะทอนอตลกษณของผคน ซงประชาชนในจงหวดชายแดนภาคใตมสถาบนศกษาปอเนาะทเปนสวนรวมทางอตลกษณของชาวมสลมมานานกวา 500 ป

32

7) ประทป ฉตรสภางค (2551) ศกษาเกยวกบ ปรากฏการณวทยาของการศกษาของชาวไทยมสลมในสามจงหวดชายแดนภาคใต ระหวาง พ.ศ. 2441 ถง พ.ศ. 2549 ผลการวจยพบวา พฒนาการการจดการศกษาของชาวไทยมสลมในสามจงหวดชายแดนภาคใตกอน พ.ศ. 2441 ตงอยบนหลกของศาสนาอสลาม โดยมแนวคดแบบอนรกษนยมในระหวาง พ.ศ. 2441 ถงพ.ศ. 2549 การศกษาของชาตไดพฒนาการไปตามบรบททางสงคม พนฐานแนวคดการจดการศกษาของชาวไทยมสลมในสามจงหวดชายแดนภาคใต ไดด ารงไวซงความเปนมรดกทางวฒนธรรม มความสมพนธกบหลกศาสนาอสลามทชมชนทองถนหวงแหน ซงการศกษาทเหมาะสมและสอดคลองกบความตองการของชาวไทยมสลมในสามจงหวดภาคใต คอ การจดการศกษาทไมขดกบหลกศาสนาอสลาม และไมท าลายวฒนธรรมทองถน อาศยการบรณาการความรสามญและดานอาชพ บนฐานคดและความเชอตามหลกศาสนาอสลาม ในบรบทการศกษาของชาตทเออตอการพฒนา และสงเสรมใหชมชนไดจดการศกษาทสอดคลองกบความตองการของทองถน

สรปไดวา การจดการศกษาของชาวไทยมสลมในจงหวดชายแดนภาคใต ตงอยบนหลกศาสนาอสลามทเหมาะสมและสอดคลองกบความตองการโดยมแนวคดแบบอนรกษนยมทมลกษณะการสบทอดจารตประเพณ เปนสงทไดปฏบตตอเนองกนมา ซงมปอเนาะเปนสถาบนศาสนาอสลามทไดรบการสบทอด และถอเปนมรดกททรงคณคาทไดผานการพสจนวาดและเหมาะสม

8) อบดลรอชด เจะมะ (2556) ศกษาเกยวกบภมปญญาและทน เดมของปอเนาะ ผลจากการวจยพบวา ภมปญญาและทนเดมปอเนาะในสามจงหวดชายแดนภาคใตทเปนนามธรรม ไดแก ระบบการการเรยนการสอนแบบปอเนาะดงเดม ระบบการเรยนการสอนแบบปอเนาะตะหฟชอลกรอานและระบบการเรยนการสอนแบบปอเนาะระบบกรออาตย สวนภมปญญาและทนเดมปอเนาะทเปนรปธรรม ประกอบดวย โตะครทงในอดตและปจจบน นกเรยน ศษยเกาปอเนาะและต ารา ทเปนผลงานเขยนของโตะครทไดรบการยอมรบทเปนนกปราชญหรออละมาอในอดต ภมปญญาและทนเดมดานทนทรพยากรมนษย ประกอบดวย โตะครในปจจบนซงเปนทยอมรบของมสลมตงแตระดบทองถนจนถงระดบนานาชาต ผชวยโตะคร นกเรยนปอเนาะ และศษยเกาปอเนาะ ทงสกลมนถอวาเปนทนทรพยากรมนษยทสามารถน ามาใชเพอประโยชนตอชมชน และสงคมสวนรวมไดอยางมหาศาล

สรปไดวา สถาบนศกษาปอเนาะถอเปนภมปญญาประเภทหนงมลกษณะทเปนทงนามธรรมและรปธรรม เนองจากเปนสถาบนทเกดจากการน าองคความรทมาจากฐานของความเชอและการยดมนในหลกการอสลามมาปฏบตอยางตอเนอง และมการถายทอดองคความรในรปแบบเฉพาะ จนกลายเปนสถาบนศกษาทเกอหนนใหเกดวถการด าเนนชวตทมลกษณะ

33

เฉพาะอนเปนประเพณและคานยมประการหนงของสงคมมสลมในสามจงหวดชายแดนภาคใต

9) อบบรอเฮง อาลฮเซน (2552) ศกษาเกยวกบพฒนาการของสถานศกษาปอเนาะในจงหวดชายแดนภาคใต ตงแต พ.ศ. 2500 ถง พ.ศ. 2549 ผลการวจยพบวา การเปลยนแปลงปอเนาะในป พ.ศ. 2547 ท าใหปอเนาะไดรบการจดทะเบยนกบภาครฐ การจดทะเบยนในครงนน าไปสการเปลยนแปลงชอของปอเนาะเปน “สถาบนศกษาปอเนาะ ” ท าใหปอเนาะอยในสองสถานภาพ สถานภาพแรก คอ ปอเนาะไดกลายเปนสถาบนศกษาทถกกฎหมายและอยภายใตการดแลของรฐ มการสอนวชาชพและไดรบการสนบสนนในการพฒนาบคลากรของสถาบนการศกษา สาเหตทท าใหโตะครปอเนาะไดจดทะเบยนกบภาครฐในครงน คอ ความตองการเดมของโตะครและปญหาความไมสงบทเกดขน ปอเนาะในสภาพทสอง คอ สงทยงคงสภาพเดมไมเปลยนแปลง ยงคงใชระบบการศกษาแบบดงเดมทมโตะครเปนผบรหาร หนงสอ เนอหาสาระการเรยนร วธการเรยนการสอนอยในรปแบบดงเดมไมเปลยนแปลง สวนสาเหตท ปอเนาะยงคงรกษาสภาพเดมอยกเพอรกษาอตลกษณดงเดม มการมองวาการศกษาในระบบปอเนาะสามารถถายทอดเนอหาสาระไดดกวาระบบการศกษาแบบใหม สามารถอบรมเดกใหมคณธรรมจรยธรรมไดดกวา

สรปไดวา สถาบนปอเนาะหลงจากเปลยนแปลงในป พ.ศ. 2547 มสถานภาพทแบงออกเปน 2 รปแบบ คอ ปอเนาะไดมการเปลยนแปลงจดทะเบยนเปนสถาบนทถกตองตามกฎหมาย และเปลยนชอเปน “สถาบนศกษาปอเนาะ ” และปอเนาะทยงคงสภาพเดมไมเปลยนแปลง คงใชระบบการศกษาแบบดงเดม รกษาอตลกษณ ทมงสอนศาสนาดวยความบรสทธใจเพออลลอฮ อยางแทจรง

10) คมวทย สขเสนย และคณะ (2555) ศกษาเกยวกบความสมพนธทางสงคมของคนมลายมสลมในพนท “ปอเนาะดาแล” ในเขตอ าเภอแวง จงหวดนราธวาส ผลการ วจยพบวา ปอเนาะดาแลเปนทงแหลงเรยนรทางศาสนา และเปนเสมอนบานของผสงอายมลายมสลม กอใหเกดความสมพนธทางสงคมของคนมลายมสลม ในความหมายของกจกรรมทางสงคมทมลกษณะการพงพาอาศย การยอมรบในวถการด ารงอยทผานระบบความเชอ และการยดหลกศาสนบญญตของศาสนาอสลาม สงเหลานเปนพนฐานในการกอรปความสมพนธทางสงคมของคนมลายมสลมในปอเนาะดาแล เพอตองการเรยนรศาสนาและปฏบตศาสนกจรวมกน ผานกจกรรมกระบวนการเรยนร เกดความสนทสนมเหมอนเพอน มความผกพนระหวางผสงอาย มความรกใครเหนอกเหนใจกน รจกเสยสละตอกน ชวยเหลอซงกนและกนทงสวนตว และสวนรวมเปนอยางด อนเปนความเกอกลทผใหไมไดหวงผลตอบแทนจากผรบ

34

สรปไดวา ปอเนาะดาแล เปนสถาบนเรยนรศาสนาตามอธยาศยใหผสงอายทกคน ผดอยโอกาส หรอผทสนใจเรยนรศาสนา เปนสถานทใหคณประโยชนหลายดาน เปนสถานทสอนใหผสงอายไดใชชวตอยางพอเพยง โดยการฝกใหมวถชวตอยางเรยบงาย ไมฟมเฟอย มความพอดในการด าเนนชวตบนพนฐานของศาสนา ไดเรยนร และปฏบตศาสนกจไดอยางถกตองในบนปลายของชวต เพอใหตนเองมชวตทด เลศ และไดรบความโปรดปรานจากพระองคอลลอฮ

11) นเลาะ แวอเซงและคณะ (2550) ศกษาเกยวกบสภาพปญหา และความตองการในการจดการศกษาของสถาบนศกษาปอเนาะในสามจงหวดชายแดนภาคใต ผลการวจยพบวา แนวทางการพฒนาปอเนาะ ตองใชหลก เขาใจ เขาถง และ พฒนา ในการจดการศกษาเรยนร เขาใจในธรรมเนยมนยม และประเพณปฏบตของสงคม โดยการจดท าเวบไซตประชาสมพนธเกยวกบการด าเนนการจดการศกษาทเกยวของ ใหชมชนเขามามสวนรวม สงเสรม สนบสนน และพฒนาการบรหารใหเปนแหลงเรยนรวทยาการอสลามในชมชน รวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถน ในการพฒนากจกรรมการด าเนนงาน จดใหมหนวยประสานงานชมชนประจ า สงเสรมการมอาชพใหกบประชาชนในสามจงหวดชายแดนภาคใตภายใตโครงการหนงปอเนาะหนงผลตภณฑ

สรปไดวา แนวทางการจดการศกษาของปอเนาะนนจะตองตงอยบนพนฐานของการเรยนรและเขาใจในธรรมเนยม ประเพณปฏบตของสงคมทมลกษณะเปนเอกลกษณเฉพาะของระบบการศกษาแบบปอเนาะเทานน โดยใหชมชนเขามามสวนสงเสรม สนบสนนและพฒนาการบรหารจดการเรยนการสอนใหเปนแหลงเรยนรวทยาการอสลามทส าคญของชมชน ทเกดจากการรวมมอกนทงองคกรภาครฐ ภาคสงคม และภาคประชาชนในพนท

12) Hasan Madman (2002) ศกษาเกยวกบปอเนาะ : มรดกสถาบนการศกษากบการบรณาการทางศาสนาและสงคมของชาวมาเลยในจงหวดชายแดนภาคใต ผลการวจยพบวา ปอเนาะมชอเสยงเนองจาก โตะครปอเนาะทมความรเกยวกบงานเขยนทถอเปนคลาสสคของศาสนาอสลาม ทแปลจากภาษาอาหรบเปนภาษาญาว ใชเปนต าราเรยนทเรยกวา “กตาบญาว” มความร ความเชยวชาญกวางขวางในดานวชาศาสนาอสลามและสาขาวชาอน นอกจาก นยงมชอเสยงในฐานะทเปนครสอนศาสนา “แบบเกา” ทเครงครด (Tok Guru KuamTua) คอ เครงครดตามหลกการของกฎหมายอสลามและตามค าสอนของส านกคดอชชาฟอยทพยายามสงเกตการปฏบตของผรทางศาสนา เครงครดในหลกการคมภรอลกรอานและสนนะฮของทานนบมฮมมด

ถอเปนกลมแนวความคด “แบบใหม” (Kuam Muda) ทนยมความทนสมยในทกรปแบบ ตรง

35

ขามกบกลมผทมแนวคดแบบเกา ทยดหลกปฏบตทสบทอดตอกนเปนประเพณ อยางไมมการเปลยนแปลงและมความมนคง

สรปไดวา โตะครปอเนาะไดรบการยอมรบจากชาวบานในชมชนเปนอยางด เนองจากโตะครปอเนาะมความร ความเชยวชาญดานศาสนาอสลาม ทยดหลกการส านกคดอชชาฟอยอยางเครงครดทมแหลงทมาจากอลกรอานและอสสนนะฮ จนท าใหมชอเสยงโดงดง เปนทยอมรบจนกระทงผปกครองไดสงบตรหลานเขามาศกษาเพอหวงใหเปนคนด มคณธรรมและมความรดานศาสนาอสลามทแทจรง

การวจยครงนผวจยใหความส าคญตอการศกษาสถาบนศกษาปอเนาะ ในอ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา ซงผวจยมความเขาใจถงสภาพปอเนาะดงเดม อ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา นนมลกษณะโครงสรางปอเนาะเชนเดยวกนในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต หรออาจจะแตกตางบางแตกนอยมาก เนองจากมสภาพทางสงคม และวฒนธรรมทสอดคลองกน ซงในอดตนนสถาบนศกษาปอเนาะ อ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา มบทบาทส าคญในการพฒนาชมชน และผลตผน าทางศาสนา ผลตนกวชาการมสลม ปจจบนมนกเรยนทงในประเทศและตางประเทศ หรอทอยในพนทจงหวดอนๆของภาคใต และนกเรยนทอยในจงหวดสงขลาเอง ตางกใหความสนใจทมาเขามารบการศกษาในสถาบนศกษาปอเนาะในอ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา เชนเดยวกบทเคยปรากฏในอดต ผวจยหวงวาขอมลวจยครงนสามารถน าไปใชในการท าความเขาใจ สงเสรม และพฒนาสถาบนศกษาปอเนาะเพอใหเกดความเจรญกาวหนายงขนตอไป

1.3 วตถประสงคของกำรวจย 1.3.1 เพอศกษาปจจยการคงสภาพระบบดงเดมของสถาบนศกษาปอเนาะ

หลงจากป พ.ศ. 2547 1.3.2 เพอศกษาระดบความพงพอใจตอระบบดงเดมของสถาบนศกษาปอเนาะ 1.3.3 เพอศกษาแนวทางการสงเสรมและพฒนาระบบดงเดมของสถาบนศกษา

ปอเนาะทยงยน

1.4 ควำมส ำคญและประโยชนของกำรวจย การวจยเรอง “ปจจยทสงผลตอการคงสภาพระบบดงเดมของสถาบนศกษาปอเนาะในอ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา” มความส าคญและประโยชนของการวจย ดงน

36

1.4.1 ไดทราบถงปจจยทสงผลตอการคงสภาพระบบดงเดมของสถาบนศกษาปอเนาะหลงจากปพ.ศ. 2547

1.4.2 ไดทราบถงระดบความพงพอใจตอการเรยนการสอนแบบดงเดมของสถาบนศกษาปอเนาะ ทไดรบการสบทอดมาจากอดต

1.4.3 สามารถอธบายแนวทางการสงเสรม และพฒนาการจดการเรยนการสอนของสถาบนศกษาปอเนาะ เพอสามารถด าเนนการใหสอดคลองกบสภาพสงคมและความตองการของประชาชนในจงหวดชายแดนภาคใตตอไป

1.4.4 เปนขอมลพนฐานแกผทสนใจทตองการศกษาเกยวกบปจจยการคงสภาพระบบดงเดมของสถาบนศกษาปอเนาะ

1.4.5 เพมความรและประสบการณใหแกผวจย

1.5 ขอบเขตของกำรวจย

ผวจยไดก าหนดขอบเขตของการวจย “เรองปจจยทสงผลตอการคงสภาพระบบดงเดมของสถาบนศกษาปอเนาะดงเดมในอ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา” โดยใชวธการวจยเชงส ารวจ

( Survey Research) ไดรวบรวมขอมลจากหนงสอ วทยานพนธ และเอกสารงานวจยทเกยวของกบปอเนาะ มการสอบถามและมการสมภาษณเชงลกกลมเปาหมายทก าหนดไว

1.5.1 ขอบเขตดำนประชำกรและกลมตวอยำง

1.5.1.1 ขอบเขตดานประชากร

ประชากรทใชในการศกษา คอ สถาบนศกษาปอเนาะในอ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา มจ านวนทงหมด 9 สถาบน ทเปดท าการเรยนการสอน (ขอมลพนฐานสถาบนศกษาปอเนาะ ปการศกษา 2556 สงกดส านกงานการศกษาเอกชนจงหวดสงขลา) มโตะคร และนกเรยนปอเนาะ จ านวนทงหมด 300 คน

1.5.1.2 ขอบเขตดานกลมตวอยาง

ผวจยไดก าหนดกลมตวอยางสถาบนศกษาปอเนาะทจดทะเบยน จ านวน 5 สถาบน ซงผวจยใชวธการสมตวอยางแบบงาย (Simple random sampling) และแบงกลมตวอยางทใชในการสอบถามตามสดสวนทก าหนดไว มจ านวน 132 คน โดยใชตารางก าหนดขนาดกลมตวอยางส าเรจรปของ (Krejcie and Morgan) กลมตวอยางทเปนตวแทนผปกครองนกเรยน

37

และศษยเกาปอเนาะ จ านวน 100 คน และกลมตวอยางใชในการสมภาษณเชงลก จ านวน 10 คน รวมทงหมด มจ านวน 242 คน

1.5.2 ขอบเขตเนอหำกำรวจย

ผวจยไดก าหนดเอกสารและงานวจยทเกยวของ ดงตอไปน 1.5.2.1 แนวคดการเปลยนแปลงทางสงคม

1.5.2.2 แนวคดเกยวกบอนรกษนยม 1.5.2.3 แนวคดเกยวกบปอเนาะ

1.5.2.4 พฒนาการของปอเนาะและสถาบนศกษาปอเนาะในปจจบน 1.5.2.5 ปจจยการคงสภาพของปอเนาะดงเดมในอ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา

1.5.3 ขอบเขตดำนพนท

ผวจยไดก าหนดขอบเขตพนทสถาบนศกษาปอเนาะ อ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา จ านวน 5 สถาบน ไดแก สถาบนศกษาปอเนาะทอยใน ต าบลทาหมอไทร ต าบลนาหวา ต าบลบานนา ต าบลละ 1 สถาบน และต าบลแค จ านวน 2 สถาบน

1.5.4 กรอบแนวคดในกำรวจย

กรอบแนวคดการวจยครงนไดจากการศกษาเอกสาร งานวจยทเกยวของกบสถาบนศกษาปอเนาะของนนทกาญจน เบญเดมอะหล (2542) ศกษาเกยวกบปจจยทมผลตอการคงสภาพระบบเกาของโรงเรยนปอเนาะในเขตจงหวดชายแดนภาคใต อบราเฮม ณรงครกษาเขต (2548) ศกษาเกยวกบปอเนาะกบการสรางอตลกษณของชมชนในจงหวดชายแดนภาคใตและทานอนๆ ผวจยสามารถก าหนดกรอบแนวคดการวจยไดดงน

38

แผนภำพท 1 แสดงกรอบแนวคดกำรวจย

- ปจจยดำนศำสนำ - ปจจยดำนกำรศกษำ -ปจจยดำนสงคม -ปจจยดำนเศรษฐกจ -ปจจยดำนกำรอนรกษ วฒนธรรม

สถำบนศกษำ ปอเนำะ

แนวทำงกำรสงเสรมและพฒนำระบบด ง เดมของสถำบนศกษำปอเนำะ

โครงสรำงของ

สถำบนปอเนำะ

กำรจดกำรเรยนกำรสอน

แบบปอเนำะดงเดม

1. โตะคร 2. ผชวยโตะคร 3. ผเรยน 4. บำลย 5. ทพกผเรยน

กำรคงสภำพระบบดงเดมของ

สถำบนศกษำปอเนำะใน

ปจจบน

ควำมพงพอใจตอระบบ

ดงเดมของสถำบนศกษำ

ปอเนำะ

1. ดำนระบบกำรเรยนกำรสอนในปอเนำะ

2. ดำนบคลำกร 3. ดำนโครงสรำงพนฐำน 4. ดำนระบบสำธำรณปโภค

มากทสด มาก ปำนกลำง นอย นอยทสด

39

1.6 ขอตกลงเบองตนในกำรวจย

ในการวจยครงนผวจยไดก าหนดขอตกลงเบองตนไว ดงน

1.6.1 การอางองอลกรอาน ผวจยจะใชการอางองโดยระบชอสเราะฮ และล าดบอายะฮ เชน (อลบะเกาะเราะฮ: 25) หมายถง สเราะฮอลบะเกาะเราะฮ อายะฮท 25

1.6.2 การอางองอลหะดษ ผวจยระบชอผบนทกหะดษ ปทพมพและหมายเลขของ หะดษ เชน (บนทกหะดษโดย al-Bukhārīy, 1993 : 100) หมายถง หะดษรายงานโดยอลบคอรย อางจากหนงสอทพมพในป ค.ศ. 1993 ล าดบหมายเลขหะดษท 100

1.6.3 การแปลความหมายอายะฮอลกรอานเปนภาษาไทยผวจยยดหลกคมภร อลกรอานพรอมความหมายของสมาคมนกเรยนเกาอาหรบประเทศไทย ฮ.ศ. 1419 (พ.ศ. 2542) ซงจดพมพและเผยแพรโดยกษตรยฟะฮดเพอการพมพอลกรอาน แหงนครมะดนะฮ ประเทศซาอดอาระเบย

1.6.4 การแปลต ารา หนงสอและเอกสารตางๆทเปนภาษาตางประเทศมาเปนภาษาไทย ผวจยจะแปลความหมายโดยรวม และจะคงรกษาความหมายของขอความเดมอยางสมบรณทสด

1.6.5 การปรวรรตอกษรอาหรบ-ไทย และ อาหรบ-องกฤษ ผวจยใชอกษรทเทยบโดยวทยาลยอสลามศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน และตารางปรวรรตอกษรของหองสมดรฐสภาอเมรกา 1.6.6 การอางองผวจยจะใชการอางองแบบนาม-ป (Author – Date) โดยระบชอผแตง ปทพมพ และเลขหนาทใชอางองในวงเลบ (.....) 1.6.7 รปแบบการพมพงานวจย ผวจยใชคมอการเขยนและการพมพวทยานพนธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาวทยาลย ป 2557 และคมอการวจยเพออสลามศกษาของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาวทยาลย ป 2548

1.7 สญลกษณทใชในกำรวจย

ในการวจยครงนผวจยไดใชสญลกษณ ดงตอไปน

1.7.1 สญลกษณ เปนภาษาอาหรบทมาจากค าวา “สบฮานะฮ วะตะอาลา” หมายถง “มหาบรสทธแดพระองคและทรงสงสง” เปนค าทใชกลาวสรรเสรญและยกยองอลลอฮ หลงจากทไดเอยนามของพระองค

40

1.7.2 สญลกษณ เปนภาษาอาหรบทมาจากค าวา “ศอลลลลอฮ อะลยฮวะสลลม” หมายถง “ขอพระองคอลลอฮ ประทานความโปรดปรานและความสนตแดทาน” เปนค าทใชกลาว ยกยองทานศาสดามฮมมด หลงจากทไดเอยนามของทาน

1.7.3 สญลกษณ เปนภาษาอาหรบทมาจากค าวา “อะลยฮสสะลาม” หมายถง “พระองขออลลอฮ ทรงประทานความความสนตแดทาน” เปนค าทใชกลาวยกยองทานนะบตางๆ หลงจากทไดเอยนามของทาน

1.7.4 สญลกษณ เปนภาษาอาหรบทมาจากค าวา “เราะฎยลลอฮอนฮ” หมายถง “พระองขออลลอฮ ทรงโปรดปรานแกเขา” เปนค าทใชกลาวใหเกยรตแกเศาะหาบะฮ หลงจากทไดเอยนามของพวกเขา

1.7.5 ﴿.....﴾ วงเลบดอกไม ใชส าหรบอายะฮอลกรอาน 1.7.6 ((......)) วงเลบค ใชส าหรบตวบทหะดษ

1.7.7 (…….) วงเลบเดยว ใชส าหรบการเขยนอางอง และการอธบายศพททส าคญ 1.7.8 “.…...” อญประกาศ ใชส าหรบการแปลอลกรอาน อลหะดษ ชอหนงสอและ

ค าพดของอละมาอ

1.8 นยำมศพทเฉพำะ

1.8.1 ปอเนาะ หมายถง สถาบนศกษาทมการเรยนการสอนทเนนดานศาสนาอสลาม ใชหนงสอกตาบในการเรยนการสอน และไดรบการจดทะเบยนตามระเบยบกระทรวงศกษา ธการ วาดวยสถาบนศกษาปอเนาะ พ.ศ. 2547 และเปลยนชอเรยกอยางเปนทางการวา “สถาบนศกษาปอเนาะ”

1.8.2 สถาบนศกษาปอเนาะดงเดม หมายถง ปอเนาะทมระบบการเรยนการสอนทเนนดานศาสนาอสลาม ใชหนงสอกตาบในการเรยนการสอน มโตะครเปนผบรหารและเปนผสอน และยงไมไดแปลงสภาพไปเปนโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามทมการสอนวชาการศาสนาควบควชาสามญ

1.8.3 โตะคร หรอ โตะฆร หมายถง เปนบคคลทมความรแตกฉานในทางศาสนาอสลามทไดศกษาวชาศาสนาในระดบสง และมหนาทสอนวชาความรดานศาสนาอสลามใหแกนกเรยนในปอเนาะ จนเปนทเคารพนบถอของชาวบาน

1.8.4 โตะปาเกร หมายถง นกเรยนปอเนาะ ทมการแตงกายจะใสเสอแขนยาวนงโสรง หรอบางครงสวมเสอโตปแขนยาว (เสอแขนยาวและตวยาวถงตาตม) และจะสวมหมวกขาว

41

1.8.5 บาลาเซาะห หรอ บาลย หมายถง อาคารทใชในการเรยนการสอน และใชท ากจกรรมอนๆ เชน ใชละหมาดประจ าวน แตไมใชเปนสถานทละหมาดวนศกร ประกอบพธทางศาสนา

1.8.6 ปอเนาะ หมายถง ทพกของเดกนกเรยน มลกษณะสรางเปนบานหลงเลกๆ คลายกระตอบ ทสรางขนจากวตถดบงายๆ 1.8.7 ปจจยการคงสภาพปอเนาะ หมายถง ปจจยทสงผลใหสถาบนศกษาปอเนาะคงสภาพแบบดงเดมอยในปจจบน ไดแก ปจจยดานศาสนา ดานการศกษา ดานสงคม ดานเศรษฐกจ และดานการอนรกษวฒนธรรม