72
Рәмил КИЛМӘМӘТОВ: «Туҡта, мәл! Һин бик гүзәл!» Азат ЙЫҺАНШИН: «Театр ҡанат ҡуйҙы…» Таһир ИСКӘНДӘРОВ: «Үҫеш юлындағы театр» Ғинуар (1), 2011 Флүрә НОҒОМАНОВА: «Эшләгән эш ҡайҙа ла күренә...»

"Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

Embed Size (px)

DESCRIPTION

"Тамаша" журналының 1-се һаны (2011 йыл)

Citation preview

Page 1: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

Рәмил КИЛ МӘМӘТОВ:«Туҡта, мәл! Һин бик гүзәл!»

Азат ЙЫҺАНШИН: «Театр ҡанат ҡуйҙы…»

Таһир ИСКӘНДӘРОВ:«Үҫеш юлындағы театр»

Ғинуар (1), 2011

Флүрә НОҒОМАНОВА: «Эшләгән эш ҡайҙа ла күренә...»

Page 2: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

Аралы сәнәт эшмәкәрәре

Шәрә илманова

Рәсәй Федерацияыны әм Башортостанды атаанан сәнәт эшмәкәре

Page 3: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

«ТАМАША» 1 – 2011

2011 йылды тәге ярты йыллыына матбуата яылыу йоматары билдәле булды. Шуныы ыуаныс-лы, бее журналды яратып уыусылар аны йылдан-йыл арта. Рәхмәт егә, милләттәштәр!

Әммә әйтер ем электрон матбуат саралары хаында. Сәбәптәре бар! Беренсенән, улара итибар арта, айырыуса Интернет селтәрен файаланыусылар кбәйә. Икенсенән, республика телевидениеы әм ра-диоы етди гәрештәр кисерә. Өсөнсөнән, федераль телерадио каналдары тәрән кризиста . б.

Республика етәксее Р. З. Хәмитовты башланысы менән министрар, район, ала етәкселәре әрене «Тере блог» тарын булдыры. еде ыыындыран орау, борсоан мәсьәлә менән юары даирәләрә эшләгәндәргә генә тгел, Президента ла туранан-ту-ра мөрәжәәт итергә мөмкин. Конгресс-холл бинаын-да Юары технологиялар әген (IT парк) асыу арала. Тимәк, йәшәен Интернет әм алдыны технология-лар!

Әммә был ыай кренеште кире ятары ла бар. (Рәсәй – Рәсәй инде!) Кешене мы>ыллау, кемгәлер бысра яыу, власть органдарын хурлау, ен е данлау менән шөөлләнәләр айы бер әәмдәр. Йәшәйеште кире ятарын ала өргән, кемдедер и насар сифатта-рын донъяа фашлаан, хәшәрәтлек тулып ятан сайт-тары арау бер ни тормай хәер Интернет селтәренә ине мөмкинлеге булан кешегә.

Aыаныса аршы, мәлмәттәре эстәлеге, ма-териалдары сифаты өсөн бер кем дә яуап бирмәй, сөнки «Интернет» закон тарафынан матбуат сараы тип билдәләнмәгән. Рәсәйе Дәләт думаы ки-секмә>тән ошондай законды абул итергә тейеш!

Телевидение әм радио әлегә төп мәлмәт сарала-ры булып ала килә. Cуы и>әпләәр буйынса, Рәсәй халыны телевизор артында ткәргән ваыты, Ин-тернетта ултырана араанда, 24 тапыра кберәк. Республикала уы йылдара радио әм телевидение айырыуса ны >еш алды. «Юлдаш» каналына ө>тәп «Aурай» йыр-мо, балалар өсөн тапшырыуар теле-каналдары асылды, яы «Ашаар» радиостанцияы ене эшен камиллаштыра бара. Cанлы телевидение-ны ләштере дауам итә. Әйткәндәй, 2015 йыла тик-лем Рәсәйе бөтә телерадиокомпанияларын да ошо формата ксере аралан.

Федераль каналдары зауыы эшләнгән, шау-шыуа оролан мәәнәе тапшырыуар, бер-бере-енә ошаан телесериалдар ба>ты, улара аса эш-ләгә генә йнәлтелгән проекттар (программа лар) ө>төнлөк итә. Кп анлы радиостанциялар кил де-ле-киттеле йырар биреән әм реклама ролик та-рын әйләндереән ары китә алмай. Теләйеме-те-ләмәйеме, тыла! Aы>аса әйткәндә, хәлдәр ошолай тора бөгөн электрон матбуат саралары өлкәендә. Әммә өмөтөлөккә бирелмәйек, ул аушырып ул-тырмайы. Айырыуса «Башортостан» ДТРК-ына тамашасыларын юалт ма>а, улары заман талапта-рынан сыып әерләнгән тапшырыуар менән шатлан-дырыу хәстәрлеген крергә кәрәк. Милли телевидение әм радио йәшәргә әм эшләргә тейеш!

Фәнил ОААЕВ

Мөхәррир һүҙе

Нәфис- публицистик журналХудожественно- публицистический журнал

1995 йылды инуарынан башлап башорт телендә сыаИздается на башкирском языке

с января 1995 года

Ойоштороусылары: Башортостан Республикаы Хөкмәте арамаындаы Матбуат, нәшриәт әм полиграфия эштәре буйынса

идаралы, Башортостан Республикаыны «Тамаша» журналы редакцияы ана предприятиеы

Учредители:Управление по делам печати, издательства и полиграфии

при Правительстве Республики Башкортостан,Казенное предприятие Республики Башкортостан

редакция журнала «Тамаша»

Ике айа бер сыа

1 (69), 2011

Баш мөхәррир Фәнил *о+ааев

Мөхәрририәт:Айгөл *арабулатоваНеля 4әйнетдиноваРәйес ИсмәилевНәфисә ТулыбаеваАртур ВасиловАйрат *обаошов

Редакция хе+мәткәр+әре:Зөбәржәт Яупова – баш мөхәррир урынба>арыСөләймән Латипов – яуаплы сәркәтипСәриә Ишемолова – мөхәррирЛилиә *әйепова – мөхәррирАльмира Кәримова – мөхәррирИлдар Шәрипов – мөхәррирАйгөл Солтанова – сыарылыш мөхәрриреРезеда Пулатова – бухгалтерРенат Нәбиуллин – водитель

Журнал БР Матбуат әм ки информация саралары министрлыында теркәлде.Теркә номеры 549 (23.11.94). Индексы 73874

Бее адрес: 450078, БР, Өфө алаы,Революцион урамы, 82.Наш адрес: 450078, РБ, г. Уфа, ул. Революционная, 82.Телефондар: 252-97-22 – баш мөхәррир, 2 52 -93 -77 – бухгалтерия (факс), 2 52 -97- 02 – блектәр, 2 41 -74-93 – блектәр.E- mail: [email protected]Бее сайт: www.tamasharb.ruРедакцияа килгән хаттар, фотолар рецензияланмай әм кире айтарылмай. Редакция, авторы фекерен урталашмаа ла, мәә ләен ба>а ала. Мәәләләрә килтерелгән факттар өсөн авторары яуаплы.

КFсереп баGанда «Тамаша»а Hылтаныу мотла.Ба>ыра ул уйылды 31.01.11. Aаы форматы 60х84 1/8. Шартлы ба>ма таба 8. И>әп-ба>ма таба 11,7. Офсет аыы. Офсет ысулы менән ба>ылды. Тиражы 3301. Заказ 110012. Cатыуа хаы ирекле.Нөсхә -макеттан «Белая река» нәшриәте типографияында ба>ылды.450078, Өфө алаы, Киров урамы, 109.450078, г. Уфа, ул. Кирова, 109. © Тамаша, 2011

Мәғлүмәт саралары

хаҡында

Page 4: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

«ТАМАША» 1 – 2011

• Театр

У юллы илаи театр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

>еш юлындабыџ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Cиммәтле лә, иммәтле лә әләт . . . . . . . . . 9

Cәләтле Хәлиловтар. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Театр бее улда. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Актриса булыуым менән бәхетлемен . . . . . 20

• Мәәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

Сәхнәгә юл — балалар басаынан . . . . . . 22

• Телевидение. Радио. Кино

Главное еще впереди…. . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

• Быуындар бәйләнеше

И ур ааныштарыбы –

студенттарыбы… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

• Конкурса

Ееселәре отлайбы!. . . . . . . . . . . . . . . . . 46

• Ямышым – сәнәт

Эшләгән эш айа ла кренә... . . . . . . . . . . . 48

• Я!ылытар

Мәәниәт көндәлеге… . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

• Эстрада

Йолама, Сәйфетдин! . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Aабалан . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Ярамсы «танауын» ктәре . . . . . . . . . . . . . 55

• #ыырт урайа

Сырау торна . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

• Әйтер %&ем бар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

• «Тамаша» почта%ы

«Иллюзия света была его богом…». . . . . . . 60

• Сканворд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

• Викторина

Сәнәтте беләегеме? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

• К&!ел наыштары

Тута, мәл! Cин бик гзәл! . . . . . . . . . . . . . . 64

Йөкмәткеһе: Һөйөнсө!

«Фестивалдәр ниңә кәрәк?»

Ошо әм баша шундай орауара яуап-тары бары тик бергәләшеп фекер алышан-да ына табып булалыр. Журналыбыы киләе анында билдәле шәхестәр Стәрлета-ма алаында уан Башорт драматургияы буйынса театрар фестиваленән алан тә>ъо-раттары менән урталашыр. Театрары дра-матургы тереклек итее мөмкин тгел, милли драматургияа йө менән боролоп, әле ижад иткән драматургтары абруйын ктәрмәй то-роп тамашасылары театрара йәлеп итеп бул-маяса икәнен алаусы режиссер әм сәнәт әелдәре артыуы – ыуаныслы хәл. Бе ә та-рихи тематикаа ө>төнлөк биресе билдәле дра-матург Хәмит Ирәлинды ниндәй уй-теләктәр менән ижад итеен асылара уйлайбы. Шу-лай у мәәниәт хемәткәрәрен дә ыуандыр-масыбы – шәжәрә байрамдарын ткәрегә, милли батырыбы С. Юлаева арналан сцена-рийар ба>ылыр. «Мәктәп сәхнәе», «Эстра-да», «Бейе сәнәте» биттәрендә балалар өсөн пьесалар, яы бейе, ыылы уйындар, дини байрамдара арналан шиырар донъя крер. Башорт халы уйын оралдары тураында ла өйләргә йыйынабы!

Зәки Вәлиди тураындаы ямалары дау-амы менән танышыу – тарихыбыы яшы-ра белергә ярам итер. Cәләтле драматург Гөлшат Әхмәтужинаны Бөйөк Ее көнөнә баышланан пьесаы ла уымлы әм уйлан-дырырлы.

Киләе ярты йыллыа журналыбыа яылыу башлана. Ба>мабыа торо уыусы-ларыбыа әр са рәхмәтлебе. Миәкә рай-оны Тамъян-Тайма> урта белем бире мәктәбе әм ауыл мәәниәт йортонда эшләселәре яы башланысы тураында белереге. Ә инде ба>мабыы эстәлеген яшыртырлы ыылы тәдимдәреге була, бее сайта йәки электрон адреса яып ебәреге! Cее менән тыы бәйләнештә ижад итее бегә дәрт ө>тәй.

«Тамаша»лар

«Тамаша» журналы PDF форматтаы электрон версияына я!ылыу илан итә. Ике айа я!ылыу ха%ы

23 ум 08 тин. Тулыра% мәл&мәт алыу өсөн Tamasharb.ru сайтына рәхим итеге!, ду*тар!

Тышлы%ты- беренсе битендә Баш%ортостанды- ат%а!анан артисы, Ш. Бабич исемендәге йәштәр

премияы лауреаты, Стәрлетама% баш %орт дә&ләт драма театрыны- баш режиссеры

Азат Нәзир улы ЙЫ=АНШИН.

Page 5: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

3 «ТАМАША» 1 – 2011

Театр

Стәрлетама башорт дәләт драма теат-рыны ойошторолоуына оаламай 20 йыл тула. Бер уйлаа, кп ваыт та тгел, әммә ул хәер нылы аяа ба>ан, традициялары, оланыс актерары, матур-матур эштәре менән дан аанан коллектив.

gурлыы әм әәмиәте буйынса Башорто-станда икенсе урында торан алала башорт театрыны кәрәклеге бәхәсе ине, тик был эште кемдер башлап ебәрергә тейеш...

Ул ваытта «САММИ» берекмәене ху-дожество етәксее А. Е. Полянкин 1990 йылда Стәрлетамаа саыу талантлы йәш режиссер Гөлдәр Ильясованы эшкә саыра. Тыныы йөрәкле Гөлдәр Мозафар ыы башорт те-атрын ойоштороу, уны кадрар менән тәьмин ите өсөн мөмкин буланын да, булмаанын да эшләй. Ошо йылды 1 декабрендә башорт труппаы төөлө тураында приказ сыас та, режиссер и ауыр бурыса – актерар эләгә тотона. Был осора ниәр кисергәнен, ниндәй аршылытар әм ыйынлытар аша ткәнен ул е генә белә.

Ана ул – и тәге арлуас: Башорто-станды халы артисткаы Кинйәбикә Ис-

ламолова! Бер аан шулай у республи-каны халы артисткаы Рафиа jәлина бында ксә. Ә инде Рәсәй Федерацияыны атаанан артисы, билдәле драматург Ил-шат Йомаоловты килее йәш коллектива йән өрөп ебәрә: Стәрлетамата башорт драма театры буласа! Уытыусыы артын-са Республика йәштәр театры актеры Таир Искәндәров бында юллана. Шулай итеп, яы театры әге, ядроы барлыа килә. Кол-лектив аа драматургы Дулат Исабәковты пьесаы буйынса «Көтөр кешем бар мине» тигән спектакль әерләгә тотона.

– Премьера 1991 йылды 7 апрелендә була. Хәер ошо датаны театры тыуан көнө тип и>әпләйбе, – тип хәтерләй театры ул сатаы художество етәксее Г. М. Иль-ясова. – Ихлас әм йылы театр байрамына әйләнде ул. Мәәниәт министрлыынан, ала хакимиәтенән, баша ятаран хөрмәтле унатар, кренекле әелдәр килде.

Тәге сираныс алып, Стәрлетама башорт драма театры нылап аяа ба>а башлай. Коллектив байта кренекле артис-тар менән тулылана: Рауил jәлин, Ниса әм

Уң юллы илаһи театр

Стәрлетама% баш%орт дә&ләт драма театры. 2010 йыл

Page 6: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

4«ТАМАША» 1 – 2011

Театр

Флорид Бакировтар, Хәмит Яруллин, Әхәт Хөсәйенов, Шәрә Дилмөхәмәтова, Әхмәр Әхмәуллин әм башалар. Сибай театрын-да танылыу яулап өлгөргән Рәмзиә Aудаше-ва менән Әсәт Йәнбәков эшкә килә. Йәш актерар Физалиә әм Илам Рәхимовтар, Зилә Aолдәләтова, Фәим Әхмәтйәнов, Ил-дар Сафин, Зөлфиә әм Азамат Хәлиловтар а ярайы у тәжрибә тупланы, билдәлелек алды.

Уан осора театр тарафынан 200-ләп спектакль уйылан. Улар араынан «Aабул ит улары, Шамбала!» (Б. Гаврилов ә>әре буйынса), «Онотолан доа» (Ф. Бләков), «Буш сәгелдәк» (И. Йомаолов), «Их, Өфө ыары!» (И. Абдуллин), «Париж башорто» (Б. Рафиов), «Йәш йөрәктәр» (Ф. Бурнаш), «Межа» (М. Әбзәров), «Хужа Насретдин-ды биш атыны» (И. Садиов), «Ричард III» (У. Шекспир), «Мөхәббәт араы», «Апты-ра», «Мәскә – Васютки», «Cөйәеме, өймәйеме?», «Aатын-ыы ыр сы-раы» (Ф. Бләков), «Ирекеән табип» (Ж. Б. Мольер), «Cөйәркәмә кисен барам» (Х. Ниязи), «Стәрле хикмәттәре» (М. Хәми-дов), «Скапен мутлытары» (Ж. Б. Мольер), «Упын ситендә» (М. Шаханов), «Йософ әм Алмаай» (Ә. Дилмөхәмәтова), «Aатыны-м-алтыным» (Х. Ибраимов), «Мин ине бер кемгә лә бирмәйем» (В. Жеребцов), «Ут кршеләр» (К. Абашев), «Кктән төшкән бәхет» (Н Асанбаев), «Бәндәбикә менән Ерәнсә сәсән» (А. Хөсәйенов), «Aыар, ишек асыы!» (Н. jәйетбай), «Мәмерйә» (j. Ша-фиов), «Миә атай табыы!» (Р. Кинйәбаев) әм башалар Стәрлетама тамашасыыны келендә яты бит булып уйылып алды. Әйткәндәй, «Онотолан доа» спектаклен сәхнәләштергән өсөн Гөлдәр Мозафар ыы Ильясова республикабыы Салауат Юлаев исемендәге Дәләт премияына лайы булды.

Театр енә генә бикләнеп ятмай, кп кенә режиссерар, драматургтар, яыусылар менән тыы бәйләнештә йәшәй әм эшләй. збәк режиссеры Манон Хәмитов бер нисә спек-такль уйан, ебеән Азат Нәеролов, Әхтәм Абушахманов, Раушания Назарова, Рәмзиә Хисамова әрен режиссер була-ра Стәрлетама сәхнәендә ынап араан, Әхмәр Әхмәуллин өс спектакль уйып өлгөргән. Стәрле театры яыусылар Булат Рафиов, Рәшит Солтангәрәев, Aол-Дәләт,

Марат Әбзәровтары тәге драмаларын сәхнәгә сыары.

Стәрлетама башорт драма театры >еш юлында. Театр – бик кп республика әм халы-ара фестивалдәрә атнашып, ееәр ә яулай. 1994 йылда «Театр яы» фестивалендә Флорид Бләковты «Онотолан доа» спектакле өсөн Салауат Юлаев исемендәге Дәләт премияы ала, 1999 йылда збәкстан республикаында уан «Андижан яы», 2002 йыл Aырыстанда уан «Театр сәнәте аша ду>лы кперәре» халы-ара фестивалендә театры эшмәкәрлеге юары бааа лайы булды. 2008 йылда «Aолон-са» балалар спектаклдәре фестивалендә Ил-шат Йомаоловты «Серле көй» спектакле Гран-при, ә 2009 йылда «Театр яы» республика фес-тивалендә Флорид Бләковты «Cөйәеме, өймәйеме?» спектакле өс номинация: Азат Йыаншин (спектакль режиссеры) – «Өмөт», Альберт Нестеров (уйыусы рәссам) – «И я-шы сценография», Ниса Бакирова – «И яшы атын-ы роле» менән бләкләнә.

Театры формалашыуы әм ижади >ешендә Илшат Хәлил улы Йомаоловты роле әйәт ур булды. Әлбиттә, театра эшкә килгән кп актерары Илшат Йомаолов уытыусыы ла, ижади остазы ла ине. Ә ул ижад иткән драма ә>әрәре театр реперту-арын биәне лә, байытты ла.

Театра бөгөн юары исемгә лайы булан артистар эшләй – улары 8-е – Башортостан Республикаыны атаанан артисы, 5-е – Башортостан Республикаыны халы ар-тисы, 3-ө – Ш. Бабич исемендәге дәләт пре-мияы лауреаты.

Төрлө йылдара театр труппаы әләтле, саыу шәхестәр менән тулыланып торо. Улар араында Айгөл Зөбәйуллина, Илфир Баймырин, Зиннур Сөләймәнов, Светлана Фәйзуллина, Рафи Хәсәнов, Әлфиә Вилда-нова, Гөлнара Йәрмиева, Фәрзәнә jөбәйул-лина, Әлфинур jәзимовалар бар. Былтыр М. С. Щепкин исемендәге Мәскә Юары театр училищеын тамамлап 16 йәш белгес айтты. Улар театры өмөтө әм киләсәге.

Театра етәксе итеп эшкә әләтле, энер-гияы ташып торан Таир Тимерхан улы Искәндәров тәәйенләнгәс, коллективты ижади тормошонда бермә-бер уышлы өр-яы дәер башланды, гастролдәргә йөрө да-ирәе киәйе.

Альмира РӘХИМОВА

Page 7: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

5 «ТАМАША» 1 – 2011

Театр

Таһир Тимерхан улы ИСКӘНДӘРОВ – Башҡорто стандың атҡаҙанған артисы, Стәрлетамаҡ баш ҡорт дәүләт драма театрының директоры.

– Тә& %араш%а матурлы%тан, камиллы%тан ына торан, ысынында иә, әйәт тә %атлау-лы булан сәнәт донъяы е!!е нимәе менән арбаны? Ни өсөн актер өнәрен айланыы!?

– Бәләкәй сата, мәктәпкә барансы, бик кп доалары яттан өйләй инем. Олатайым мулла, өләсәйем абыстай булды. Уларан өйрәнгәнмен инде. Шулай у мәктәпкә барансы башланыс кластар программаын да аайарымдан алда ти генә отоп ала торайным.

Дртенсе класта Баязит Бикбайы «Ер» поэмаын, Мостай Кәримде «Aайын япра-ы» ыма оон шиырары ла яттан өйләй тор айным. Шулай мәктәп, ауыл клубы сәх-нәләрендә әр са шиыр өйләй инем. Уытыу-сылар миә киләсәктә дикторлыа уыра кәәш итте. Эстән генә шул хата уйланып йөрөнөм. Әммә хирург булыра хыялландым. Әйткәндәй, бөгөн бее ауылдан сыан юа-ры белемле 70 медицина белгесе бар.

Мәктәпте тамамлаас, уыра китергә йөрөгәндә, улыма сәнәт институтыны и-ланы ба>ылан гәзит килеп эләкте. Унда өйлә жанры актеры блеге асылыуы әм уыра инер-гә теләселәргә белешмә яылан. Мин доку-менттарымды илтеп бирем әм имтихандар тапшырып уыра индем. Бее курста Ольга Мусина, Нәим Нурәлин, Мирсәйет Aылысов, Салауат Ишмөхәмәтов әм башалар уыны. Әммә бер ай самаы уыандан у, экспери-менталь блек бөтөрөлдө әм бее кино әм те-атр актеры итеп ксереләр. Оа та тмәй, мине хәрби хемәткә алдылар. Хемәттән айтас, уыуымды дауам иттем. Шунда у радиола «Пионер осоно» тапшырыуын алып барыра саырылар. Тапшырыу мәлендә бәләкәй генә, өскә-өсмө, дрткә-дрт урлытаы, блмәгә инеп ултыраы... Унан баш ауыртып, шаып килеп сыам. Тора-бара диктор булыу теләге лә юа сыты. Актер эше яыныра булып китте. Уыуы тамамлаас, Олег Ханов мине Йәштәр театрына эшкә саыры. Зифа Дәләтбаева, Рә-симә jәйнуллина, Ирис Кәлимуллин, Альберт Шәйхетдинов, Фирәт jәлиевтар менән бергә эш башланы. Театра тәге эшем «Ауыл эте Абай» спектаклендәге төп роль – Абай булды. Фирәт jәлиев дублер ине. Ләкин Абай ролен оа уй-

нара тура килмәне. Яратан уытыусым Илшат аай Йомаолов: «Стәрлетамата театр асабы. Cин кәрәке», – тип әйткәс, Стәрлегә киттем.

Тәәрәк дөйөм ятатаы бер блмәлә алты кеше йәшәнек. Ауыр сатар а булды. Әммә Гөлдәр Ильясова, Кинйәбикә Исламолова, Ра-фиа jәлина, Илшат Йомаолов әм мин – биш кеше, театры асып, матур итеп эшләй башланы. Гөлдәр Мозафар ыы менән матур-матур спек-таклдәр сыара инек. Дәртләнеп, сәмләнеп, ютан бар яап, театры ижади тормошона йән өрөп эшләп киттек. Cәм инде бына театрыбыа 20 йыл тула. Бе был матур датаны коллективыбы менән бергәләп я көнө билдәләргә йыйынабы. Шулай итеп, театрыбы яйлап ына материаль-техник базаын да, ижади эшмәкәрлеген дә яйа алып, ныынып, >еп, популяр булып китте. Әлбиттә, театрыбыа Мәәниәт министрлыы менән бер рәттән Стәрлетама алаыны ул сатаы етәксее Спартак jәле улы Әхмәтов бар ялап та ярам итте. Бында эшләгән кешене крә әм ктәрә белделәр. Мине әле яы саымда ала етәкселеге ике блмәле фатир бире. Стәрлетама мине өсөн әерле ала. Уа рәхмәтем сике.

Үҫеш юлындабыҙ

Таир Искәндәров. 2007 йыл

Page 8: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

6«ТАМАША» 1 – 2011

– Таир, е!!е- тә&ләп Стәрлетама% теат-ры сәхнәенә сыыуыы! хәтереге!!әме? Ниндәй роль баш%ар!ыы! ул са%та?

– И тәә аа драматургы Дулат Исабәковты «Көтөр кешем бар мине» ә>ә-рендә Егет ролен уйнаным, артабан Илшат Йомаоловты «Cине юалтым килмәй» спек таклендә Саяр – төп ролде, Фәтхи Бур-наш ты «Йәш йөрәктәр»ендә – Сәйфулла, Флорид Бләковты «Мөхәббәт араы» коме-дияында – Ары>лан, «Аптыра» комедияын-да – jәли, Рәлиф Кинйәбаевты «Гргә ке-рер сер ине» мелодрамаында – Фәнил, Наил jәйетбайы «Aыар, ишек асыы!» спек-таклендә – Усман. Cанай китә – кп инде... jөммән, театра 16 йыл актер булып эшлә дәерендә бик кп образдар тыуырыра на-сип булды. Шулары и уышлылары, йәни фестивалдәрә ее килтергәндәре: Фло-рид Бләковты «Онотолан доа» ә>әрен дә Бауыра . б. Әйткәндәй, Бауыра образын Мәскә әм Өфө тәнитселәре юары баа ла-ны әм «Театр яы – 94» республика фести ва-лене «Өмөт» призына лайы булды.

– =е! актер булан мәлдә &!еге!!е- бизне-сыы! бар ине. Театра ла к&п яр!ам иттеге!. Ижадтан %апыл коммерцияа тотоноп ки-те&!е- сәбәптәре лә тос буландыр бит?

– Актеры эш хаы ур тгел. Ул әр ваыт шулай булан. Әммә илдә көрсөк башланды. Бөтә нәмәне лә талона ала инек. Кешеләре тләе яла ебәрә башланылар. Кптәр биз-неса ксте. Шул осора мин дә бәләкәй генә Шашлыхана асып ебәрем. Aанымда булан-дыр инде, крәе. Атайым яынан да, әсәйем ялап та олатайар бик бай йәшәгәндәр. Мага-зиндар тотандар. Шуны өсөн дә олатайым-ды репрессия ваытында ун йыла төрмәгә ул-тыртандар. Әммә ул заманыны бик аыллы әм егәрле кешее булана крә лә, репрес-сиянан отолоп сыас та, алды-ялды белмәй эшкә тотонан, районында и хәлле, бай ке-шеләре берее булды.

Мине дә бизнесым бик уышлы бары. Эште бәләкәй генә нәмәнән башлап ебәргәйнем, әммә артабан кмәртәләп атыу базаларым барлыа килде, «Шихан» компанияыны ди-леры булып киттем, төнья райондары атыу нөктәләрен фуралар менән ыу, аы-тлек, ыра ебәреп, тәьмин итә инем. Әммә атыуан алан килем менән сереп-байып ына ятманым, төрлө саралара, артистара ярам итегә тото-на тором.

– Шулай !ур атыу нөктәләре тот%ас, ни өсөн хәйерсе театра директор булып килергә риза булдыы! у-?

Театр

Флорид Б&ләков «Онотолан доа», реж. – Гөлдәр Ильясова, , Шат – арт – Филарит Бакиров,Буран – Хәмит Яруллин, Зар-арт – Рауил Галин, Бауыра% – Таир Искәндәров. 1994 йыл

Page 9: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

7 «ТАМАША» 1 – 2011

– Бизнес ала бара ла, ис кенә лә театран китмәнем, актер булып эшләп йөрөнөм. Әммә театр көрсөккә барып терәлде, артистар эштән китә башланы, театра директор кәрәк ине. Ул мәлдә кп бизнесмендар кандидатурала-рын директорлыа тәдим иттеләр әм улар араында мин дә булдым. Шулай итеп, мине кандидатура тте әм, кптәре әжәпкә алды-рып, директор булып киттем. Әммә уа тиклем Кинйәбикә Исламолова, Әхмәр Әхмәуллин-дар менән бер ваытта ситтән тороп ГИТИС-та уыным. Улар режиссерлыа, ә мин ойоштороусы-менеджер факультетында белем алдым. Бее Мәәниәт министрлыы уыра ебәргәйне, әммә бер йыла ына тләнеләр, алан осоро спонсорар ярамында уып сыты. Мине бер-ике айа хатта Испанияа стажировка тергә лә ебәреләр. Испанияла Мәскәәге РУТО берлектәге Рәсәй-Испания туристик фирмаы директоры мине енә эшкә саыры. Әммә мин емде тыуан яымдан айырылып китергә теләмәнем. Бөгөнгө көндә был фирма донъяла ки >ешкән, сәскә атан ойошмалары берее.

Шулай итеп, дрт йылдан ашыу театра ди-ректор вазифаын башарам. Элек, актер сата, кп кенә ауырлытар кисерергә тура килгәндә: «Эх, мин директор булам, ошолары эшләр инем», – тигән хыялдарымды тормоша ашы-рып, бөгөн и тәге нәбәттә актерар өсөн уайлы эш шарттары булдырыра тырышам. Мине етәксе итеп тәәйенләгәндә, театры дрт миллиона яын бурысы бар ине. Шөкөр, бөгөн ул бурыстары ла тләп бөттөк. Бынан тыш, бее театр Рәсәй буйлап ына тгел, ә сит илдәргә лә гастролдәргә йөрөй. Рәсәйе башорттар йәшәгән Ырымбур, Cамар, Екате-ринбург, Ћарытау өлкәләрендә йыш булабы. Йыл айын йәйгеен коллектив Краснодара бара. Унда спектаклдәр уйыуан тыш, 10–15 көн диге буйында ял итеп айта. Ике тапыр Төркиәгә бары, быйыл да саырыу килде.

– Бөгөнгө закона ярашлы, е! бер юлы бер нисә эште алып барыра хо%у%лыыы!. Ни-ә бизнесыы!!ы ла, театр!аы директор эшен дә бергә алып бармайыы!?

– Алып барыра ла мөмкин. Әгәр ә ин ике кәмәне ойроон тотора теләә. Әммә мин театр эшен бик етди абул итәм. Бында иртәнән алып кискеен театр ябылансыа тиклем эштән бушап булмай. Театра тамашасы ына кел асыра, ял итергә килә, әммә коллектив алы-ялы хемәт итә. Яыра ына, мәәниәт ми-нистры менән осрашыу ваытында, бер театр етәксее бее театра 20 генә тамашасы килә

тип, ялан фекер еткере. Эй, бына, араы, хатта Яы йыл байрамдары көнөнә 4–5 мәртәбә тә, әр айыына 300–400 кеше килә. Билет хаы балалар өсөн – 80, ололара 250–300 ум тора. Бее спектаклдәр ә шулай алыштар менән тә. Был хата матанып та, орурланып та әйтә алам. Театры ене телестудияын ойошторора тип ниәт итеп торабы. Әйткәндәй, «Келле йәшәйбе» тип аталан юмористик те-лежурнал менән асып та ебәргәнбе. ебее режиссерыбы а, операторыбы а, монтажлау-сыбы а – Руслан Юлтаев. Был тапшырыуы БСТ телеканалы аша бөтә республика халы арай. Уйарым да, хыялдарым да, төрлө проекттарым да бар. Шуа крә мин бизнестан баш тартып, ту-лыынса театры эшмәкәрлегенә суманмын.

Театрыбыы ене бәләкәй генә оркестры бар.

– Оркестра музыканттар!ы ситтән са%ы-раыы!мы?

– Ю. Cуы осора ебее актерар төрлө инструменттара уйнай. Хатта тамашасылар хайран ала. Массовый спектаклдәр ә йыш уйылас, оркестры булыуы бик отошло. «Aы урлау», «jәлиәбаныу», «Келле йәшәйбе», «ем яан ямыш» кеек сәхнә ә>әрәре фо-нограмма менән тгел, тере йыр әм оркестр менән биәлгән.

– Театрыы!!а нисә артист бар? – Элек 53 ине, бөгөн 47 артист эшләй. Гөлдәр

Мозафар ыы Ильясова халы яла киткәс, режиссер итеп Азат Нәзир улы Йыаншинды саыры. Азат Нәзир улы эш башлаас, кол-лективта матур, келле ижади атмосфера, ре-пертуара кптәре хыялында йөрөгән сифат-лы спектаклдәр барлыа килде.

– =е! автономиялы театр. Әммә автономия театра нимә бир!е?

– Бик сетерекле орау уйыы. Дөрө>өн әйткәндә, автономия нимә бирен инде... Бее бина туы ме квадрат метрлы. Уны арау, тәртиптә әм йылы итеп тотоу бик кп сыымдар талап итә. Театр коллективы шул сыымдары апларлы аса эшләй аламы? Сыымдаран тыш артистара, тәьмин итесе персонала эш хаын, кп төрлө алымдары тләргә кәрәк. Зданиеа ремонт талап ителә. Бөгөнгө көндә шул арала бәләкәй зал бикле тора, гастролдәргә йөрөй торан автобустар туан әм башалар, әм башалар. Ярай а Мәәниәт министрлыы, әлегә тиклем бухгал-терия технологияында әйтелгәнсә, норматив сыымдары аплау өсөн субсидия тләй. Ә ысынында иә, автономиялы булас, ин е эшләп тапан асаа ына йәшәргә тейеше.

Театр

Page 10: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

8«ТАМАША» 1 – 2011

Әлбиттә, дәләт театрын тулы автономияа ксере дөрө> тгел.

– =е!гә юары белемле йәштәр эшкә килде. Улар!ы- торла% мәсьәләе нисек хәл ителә?

– Өс йыл элек махсус курсты тамамлап, 16 йәш актер театра эш башланы. Бөгөнгө көн-дә улары бөтәе лә торла менән тәьмин ител-гән. Йәни дөйөм ятата йәшәмәйәр, барыы ла фатира урынлаштырылан. Йәштәре эш хаы ур тгел, шуа крә лә фатира йәшәгән өсөн асаны театр тләй. Балл системаы бул-дыры, шуа ярашлы кем сәхнәлә кберәк уй-най, шуа арап, килеме лә урыра була.

Шөкөр, бөгөн бее театры ижади әм дөйөм коллективы >ешкән, татыу. Актер бит ул фестивалдәр, гастролдәр ваытында >ә. Элек, бе, «их, гастролдәргә йөрөәк ине», тип хыяллана торайны. Бөгөн иә, бер төркөм ар-тистар Себер ятарында, икенсе төркөм респуб-лика буйлап йөрөй, өсөнсөө иә театра спек-таклдәр уя. Ә бит заманында гастролдәргә сыа, театра уйнара бер артист та алмай торан ыаныс мәлдәр ә йыш булды. Бөгөн, шөкөр, баш режиссер актерар төркөмөн дөрө> итеп блгән – әр кем эш менән мәшл.

Элек Өфөгә гастролдәргә бара, спектакл-дәргә тамашасыны хатта бушлай а йыя ал-май торан сатар бар ине. Бөгөн, шөкөр, гаст-ролдәрә тамаша залы халы менән шыырым

тулы, билеттар атылып бөткән, йәни аншлаг-тар менән уйнап айта театрыбы. Әлбиттә, тор-мошта төрлө хәлдәр ә килеп сыа. Шулай у те-атр тормошо ла гел генә уыштар менән бармай. Берсә уыштара, берсә кризиса тарый. Бее театр тарихында ла ундай хәлдәр абатланды. Әлеге көндә йәнә >еш юлындабы.

– Билдәле булыуынса, директор вазифаын-да эшләгән кеше әр са% &!ене- терәге әм кә-әшсее булан аиләенә бик а! ва%ыт б&лә. =е!!е- аиләлә нисек?

– Мине кәләшем аыллы әм алай торан кеше. Ниә гел эштәе, у айтаы, айа йөрөйө, тип ирекеләмәй. Ул милләтене патриоты. Халын, милләтен, сәнәтен алай, ярата. Бөгөн атыным Гзәл менән Айсара әм Азалия исемле ике ы >терәбе.

– =е! &!еге! %айы районда тыуып &*теге!. Атай-әсәйеге! ха%ында ла өйләп китеге!.

– Көйөргәе районыны Яшымбәт ауылын-да тыуып >тем. Атайым Тимерхан Ибраим улы скрипкала, мандолинала, тальян гармунында ла өөрөп уйнай, әсәйем Рәсимә Хәләф ыы моло итеп йырлай. Крәе, сәнәткә булан өйө аныма алынандыр. jаиләлә биш бала >тек. Өс аайым, бер апайым бар. Атайыма тиән 80 йәш тула, әсәйемде яыра ына 75 йәшен билдәләнек.

Альмира КӘРИМОВА

Театр

Таир Тимерхан улы љатыны Г&зәл, %ыџџары Айсара ћәм Азалия менән. 2010 йыл

Page 11: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

9 «ТАМАША» 1 – 2011

Театр

Азат Нәзир улы ЙЫҺАНШИН – Башҡортостандың атҡаҙанған артисы, Ш. Бабич исемендәге йәштәр премияһы лауреаты, Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театрының баш режиссеры.

Азат Нәзир улы Йыаншин хаында әле ул эстрада йырары башарып, сәхнәлә ролдәр уйнап йөрөгән саында у мәәлә яыра теләгем ур ине. Әммә ниәлер был уйарым байта йылдар ткәс кенә тормоша ашты, буай. Бөгөн, ө>тә анап киткәндәрән тыш, Азат Нәзир улын бе бик кп уышлы дра-ма ә>әрәрен сәхнәгә уйан, Стәрлетама башорт дәләт драма театрыны баш режис-серы итеп беләбе. Келен, бар булмышын бары тик илаиәт, юары әм серле донъя ына биләп аландыр был әләтле егетте. Шулай булмаа ул, моайын да, бер араа, а>ыл, икенсе араа, тә лә атмарлы, әммә нисек кенә булмаын, мөжизәле сәнәт юлын итмә> тә ине.

Заманында е ижад иткән шиырары көйгә алып, сәхнәнән сыыштары менән та-машасылары та алдыра ине бит. Ә сәхнә ә>әрәрендәге ул тыуыран образдар әрене абатланма> әм бер к ваытта әйтеп алата алма>лы атмарлы эске донъяы менән нисек арбай торайны!

Хәйер, Азат бәләкәйән сәнәт донъяын итте. Мәктәптән йгереп айтыр а, өйә бер кем дә булмаан сата бәләкәй генә мезансценалар ороп (әлбиттә, әле мезансценаны нимә икәнен дә белмәгән, ундай е хатта ишеткәне лә бул-маан заман), бер е әллә нисә роль башарып, хатта к йәштәренә мансылып илаан сатары ла йыш була ине йәш «актеры».

Ысынлап та, сабый саынан у кино актеры булыра хыялланды. Тулы метражлы, яшы әм сифатлы киноа төшө әле лә кел төбөндә ятан и мөәддәс әм татлы хыялдарыны берее. Уа совет осоро кинолары бигерәк тә әерле. Сөнки тап шул кинолары арап, ун-даы актерары нисек эшләәрен креп, ене бар асылын ошо йнәлештә >терә, ка-миллыа ынтылып йәшәй ул әлеге көндә.

Ни өсөн тап актер өнәрен айлап, әлеге мәлдә режиссураа тотоноп китее хаында ул бына нисек өйләне:

«Режиссер өнәрен айлара тигән әйбер уйымда ла ю ине. Мин элек-электән кино акте-ры булыра хыял иттем. Ул теләк мине келдә әле лә йәшәй. Ю, теләә ниндәй сериалдара төшөргә теләмәйем. Ул мотла тулы метраж-лы, ысын кино булын... Эйе, кп кенә таныш-тар эстраданы әм актерлыты алдырыра йәл булманымы, тип орайар. Ю, бер нимә лә йәл тгел. Cәр мигелде ваыты тигән ыма. Режиссер эшенә тотоноп китее ур итеп өйләрлек сәбәптәре лә ю ыма. Әйткәндәй, актер булып эшләгәндә режиссерара мине менән спектакль сыарыуы ауыр ине. Сөнки мине арашым, тойомлауым көслө. Эш ба-рышында режиссеры айы бер алымдары менән ризалашмай, ижади ауа сыарыуаса барып еткән сатар а булды. Былар барыы ла мине ижада етди арашта, талапсан бу-лыуыма бәйле. Әйткәндәй, академия театрын-да туы йыл эшләем мөөрөн аландыр, крәе. Был театр мине төрлө ялап асты,

Азат Йыаншин. 2010 йыл

Һиммәтле лә,ҡиммәтле лә һәләт

Page 12: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

10«ТАМАША» 1 – 2011

>тере, анаттар уйы. Cәм уа мерем буйы рәхмәтлемен. Академия театры мине аты за-кондар сиктәренә ыйып йәшәргә өйрәтте, -емә ышаныра ярам итте. jөммән, айы ына театра эшләәм дә, әр берее мәктәп әм яы ба>ыс ролен тәне.

Сәнәт институтын тамамлаас, Стәрлета-ма театр берекмәендә эш башланым. Ләкин өс ай ваыт ткәс, Урал Иелбаев мине кире Өфөгә айтып, «Айондо» төркөмөндә йыр-лара кндере. Шулай итеп, бер йылдан ашыу унда эшләп йөрөгән сата Азат Нәеролов: «Йыр йыр менән. Ул насар тип әйтмәйем, әммә ин актер. Кил бегә, йәштәр театрына», – тип саыры. Шулай итеп, Азат Нәеролов яны-на барып, театра эш башлап ебәрем. Актер профессияы хужаынан бик кп орбандар талап иткән әйәт етди өнәр. Кемдәрер был йнәлеште эшкә лә анамайар. Хатта: «Aус-тым, ин аман да эшкә төшмәй, йырлап ына йөрөйөмө?» – тигән лаапты ла йәнем көйөп, ирония менән абул итәм. Мин театра ла, актер эшенә лә тә етди арайым. Бәзе берәәре актерара ниндәйер петрушкаа (Петруш-ка – урса театрында төп ролде башарыусы)

араан ыма, еел-елпе мөнәсәбәттә бу-лыуары әсендереп тә уя. «И-и, ул нәмәне ни мин дә сыып уйнай алам», – тигән әре лә ишеткәнем бар. Театр сәнәте хаында шун-дай примитив арашта буландара йәнем көйә лә, улар бит бахырар, аламайар, тип -емде йыуатып уям. Ә режиссерлыа то-тоноп китеем, моайын да, сәнәт донъяын йәнем-тәнем менән яратыуым әм уны бар нескәлектәренә лә төшөнөргә теләем менән бәйлелер. «Актерлы ы>аларына ына ый-май башланымы ни?» – тигән орауыыа ла тура ына яуап биреп булмай. Бәлки, шу-лайыр а. Ә дөйөм аланда, әлбиттә, эшем-де яратам, әммә айы са крә алмай китәм. Эш булас, төрлөө лә килеп сыа. Ә сәнәттә, ижадта, еге беләеге, көрәше, орбаны, әетемсә генә илаилы, матурлы тыуырыу а, ала ките ә мөмкин тгел.

Әгәр ә спектакль сыаранда фе-керәрен ялап, уны тормоша ашырыра ын-тылан актер осраа, ни эшләр инеге, тигән орауа, әлбиттә, рәхим итен, әгәр ә уны фекерәре аланырлы йәки ра>ланырлы әм мине инандырырлы икән, тип яуап ай-

Театр

«Ярты а%ыл Журден» (М. Булгаков, Милли йәштәр театры) спектакленән к&ренеш. Брендавуан – Азат Йыаншин, Журден – Ринат Бассареев. 1995 йыл

Page 13: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

11 «ТАМАША» 1 – 2011

Театр

тарыра теләйем. Әйткәндәй, бее театра ундай әләтле актерар бар. Мә>әлән, Ләйсән Милеәлиева шундайаран. Ундайар хаында, Хоайан әләтле, тиәр. Ләйсәнде сәхнәлә эшләен креп, тормош ысынбар-лыын тулайым саылдырыуы менән хатта Мәскәән килгән режиссер оланды. Мин ем дә айы са репетициялар мәлендә оно-толоп китәм әм уны текст буйынсамы, әллә ысынды өйләйме, бута лып: «Ләйсән, ин әле быны ысын өйләйеме?» – тип орап уям. Ә ул әнәәт тауыш менән: «Ю, текст буйынса», – тип яуап бирә. Бындай әләт бик иммәт. Ре-жиссер булара, әләтле кешеләре мин, бер ятан, урсалап торам, икенсе ятан, уларан бик кпте талап та итәм. Яфалайым, профес-сияларын к рә алмау дәрәжәенә еткерәм. Хоайан әләт ле актерар мер буйы -әре әм ижадта ры менән әнәәт тгелдәр. Шулай булыра тейеш. Әгәр ә кеше е менән әнәәтләнеп ултыр а – >еш, камиллы тутала. «Камиллы көрәш тә тыуа», – тип юа ына әйтмәгәндәр. Йәнә бер ми>ал кил-терәм. Ләйсән менән репетиция лар ваытын-да ниндәйер и>кәрмә яаа, ул эшен тута-та, ысыра, ташлап сыып та китә. Ә ми ә ала, шулай булыра тейеш. Сөнки ул е не эмоциялары менән көрәшә, бер нимә лә килеп сымай тип хафаа ала. Ә мин крәм – улы-нан килә. Ул шулай көрәшә-көрәшә уйылан масата ирешә. Крәеге, актер эше атмар-лы профессия ына тгел, бәхете өнәр ә. Актер эшмәкәрлегендә кп көс тгә, энергия сарыф итә, янып бөтә. Әммә бөйөк илаилы та тап ошо матурлы тыуырыу өсөн яныуа. Мин ем кешеләр менән аралашыра әллә ни әә> тгелмен. Мине өсөн ду> төшөнсәе лә яуап биреп булма>тай атмарлы ыма. Миә яыыма кпкә яшыра. Рәхәтләнеп уйара сумам. Сөнки эшемдә тулыынса башкөллө ижада биреләм. Ә театран сыанда -емә бикләнәм. Журналистар менән мөәмәлә итеән дә мәәнә тапмайым».

Азат Нәзир улы быйыл Щукин исемендәге Мәскә юары сәнәт училищеыны режис-сура блеген тамамлап, улына икенсе юары

белем дипломы аласа. Уытыусыы Рәсәйә танылан о>та Александр Михайлович Вил-кин. Ул ене курсына бары тик мәскәлеләре генә йыйан. Азат әле була ла: «Нисек шундай ур исемле остаз, профессор сит өлкәнән тап мине айлап алды икән?» – тип әжәпкә ала. Ә мин эстән генә уны орауына емсә: «Эйе, ул бит ине келедә ниндәй бөйөк хазина ятанын игән, алаан. Шуа ла ене кур-сына алан», – тип яуаплайым. Ысынлап та, Азат Нәзир улы әйәт ки белемле, әр ялап та әләтле (йырсы-автор а, актер а, режис-сер а, рәссам да) эскере әм сике сәйер ә шәхес. Аллаы Тәәлә малайына әләт мөөрө аландар барыы ла ябай әәми заттаран шу-лай айырылып торалар шул ул.

Флорид Бләковты «Cөйәеме, өй мәй-еме?», «Гоналы хыялдарым», «Мәскә – Ва-сютки», Мәрйәм Бурааеваны «ем яан я-мыш», Наил jәйетбайы «Келле йәшәйбе» пьесаларын сәхнәләштереп Азат Йыаншин республикала әләтле режиссер исеме менән дә нарыланды. Әйткәндәй, быйыл Стәрлета-мата уан «Башорт драматургияы» фести-валендә Ф. Бләковты «Мәскә – Васютки» ә>әре буйынса уйылан спектакле «И яшы режиссура» номинацияында ее яуланы.

Азат Нәзир улы Йыаншин Байма алаын-да тыуан. Атаы Нәзир Әхмәтзәкир улы за-манында Әхтәм Абушахманов менән бергә (ул да Әбйәлил районы егете) Өфө сәнәт учили-щеыны актер блегенә уыра инә. Әммә училище тигән менән йөрьәтенмәй, уны ташлай әм хәрби хемәткә алына. Ә хемәт итеп айтас, Авто-юл техникумында белем ала. Йыра ла, бейегә лә әжәйеп әләтле, шиырары ла ойоп ына уя торан ки келле кеше. Баймата оа йылдар баш инже-нер булып эшләй. Әсәе Мәрйәм Сәфәр ыы (Мәсетле районы ыы) тәәрәк төөлөштә, уы йылдара атыуа эшләне.

Азатты атыны Фәниә лә сәнәт кешее (ул да Байма ыы), ә дөрө>өрәге музыкант, фор-тепиано белгесе. Улары өс улдары >еп килә. Олоо Айгизәргә 14 йәш, Фәрхәткә – 12, Ас-мана 7 йәш.

Альмира КӘРИМОВА

Page 14: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

12«ТАМАША» 1 – 2011

Театр

Стәрлетама дәләт баш-орт драма театры ойошто-роландан алып унда аиләле актерар эшләе мәртәбә ө>тәп торо. Был матур тра-диция бөгөн дә дауам итә. Кптән тгел генә театрыбыа йәнә ике аилә барлыа кил-де. Был, әлбиттә, ыуаныс-лы ваиа, сөнки йәштәребе (йәни өйләнмәгән йәш арти-старыбы) кп, таы ла әллә кпме парар барлыа килер әле. Cем театраы кптәнге аиләләре берее – Хәлилов-тар тураында булыр.

Егет кешегә етмеш төрлө өнәр ә а, тигән боронолар. Башортостанды атаанан артисы, республикабыы Ш. Бабич исемендәге йәштәр пре-мияы лауреаты, Стәрлетама дәләт башорт драма театры артисы Азамат Хәлилова би-герәк тә тап килә был әр. Ысындан да ул – артист ына тгел, улынан килмәгән бер эш тә ю тиәм, ис хата бул-ма>. Шуа арама>тан, театр сәнәте эше, уыан өнәре ба-рыынан да юарыра. Сөнки аландары уны өсөн кел йыуатыс, ял сыанаы.

Азамат Самат улы Хәли-лов 1970 йылды май байрамы көн дәрендә Собханол ауы-лында донъяа килә. Балалы йыл дары Бөрйән районыны И>ке Собханол асабаы Аи ел буйында тә. Тәбиәт әм ата-әсәе биргән мыты кәәле, көләс йөлө, көлөп торан ап-ара кле егетте унынсы клас ты тамамлаандан у уыт ан аай-апайары Өфө сәнәт институтына ба-рыра өндәй әр. Артислы ә-ләте, бәлки, Азаматта ярылып ятандыр. Шуа крә лә ул, ис икеләнмәйенсә, 1987 йыл-да сәнәт институтына юл тота әм абул ите имтихандарын уышлы тапшырып, театр фа-культетыны актерар блегенә уыра инә. Ауыл балаы өсөн уыу тәә нисектер сәйер, ауыр кеек кренә лә, ты-рыш Азамат быны серенә ти төшөнә. 1991 йылда институт-ты тамамлап, «театр әм кино артисы» тигән өнәр алып, М. jафури исемендәге Башорт дәләт академия драма театры-на эшкә саырыла. Шул йылда у курсташы Зөлфиә исемле ы менән өйләнешәләр. Хәер улары ике ыары – Зилиә әм Айылыу >еп килә.

Бынан бер нисә ти>тә генә йыл элек Дәләкән райо-ныны Фаризун ауылында, Фәилә апай менән Хәмәдиәр аай аиләендә донъяа килә Зөлфиә. Ул бәләкәй саынан алып клуб сәхнәенән төшмәй. ене бар булмышын, дәрт-дарманын алып артистка бу-лыра әерләнә. 1986 йылда имтихандары уышлы тап-шырып, Өфө сәнәт инсти-тутыны (хәер сәнәт ака-демияы) театр факультеты студенткаы булып китә. Ин-

ститутты улар уышлы ына тамамлай.

Йәш сата ниндәйер яы-лы, асыш-мөжизәләр яай-ы килә. Азамат менән Зөл фиә лә 1991 йылда Стәрлета ма башорт театры асылас, шун-да китергә теләк белдерә. Cәм улары теләге абул була – 1992 йылды март айын-да, Өфө театрын алдырып, Стәрлетамаа ксеп ки лә-ләр. Шунда башлана ла ин-де улары төплө ижад юлы, ысын сәхнә тормошо. И тә-ге ролдәрене берее Ф. Блә-ковты «Мөхәббәт араы» комедияында Азаматты – Боганур, ә Зөлфиәне Тәнзилә була. Ф. Бурнашты «Йәш йөрәктәр»ендә Азамат а – Хәйретдин, Зөлфиә гә – Сәрби, И. Йомаоловты «Мөхәббәт оштары»нда Азамата – Аб-дулла, Зөлфиәгә – Шәриә. Ф Бләковты «Аптыра» ко-медияында Азамата – Быва-лый, Зөлфиәгә – «Мерседес» – ат ролдәрен башарыра тура килә.

Йылдар ткән айын Аза-матты о>талыы, ыйыулыы, дәрәжәе >ә бары. Бына инде уа и ур ролдәре береен – Украина класси-гы Карпенко-Aарыйы «Бә-хете мөхәббәт»ендә Гнат ролен ышанып тапшыралар. Заманында был ролде Баш-орт дәләт академия драма театрында Илшат аай Йо-маолов уйнаан. Уйындан уй-ма сыып, ике ут араында алан, әсәе енән сыа ал-маан ир-егетте, әлбиттә, Аза-мат бөтә йөрәген, келен би-реп башары. У. Шекспиры «Ричард III»лә буйоноусан, короле енән сымаан, уны өсөн йәнен бирергә әер торан,

Азамат Хәлилов. 2008 йыл

Һәләтле Хәлиловтар

Page 15: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

13 «ТАМАША» 1 – 2011

уынан ына бөтә дөрө>лөк-тө алаан лорд Бекингемды ла Азамат Хәлилов тулыынса кәәләндереп, ха лыа етке-рә алды. Ә бына А. Гельман ды ике кешелек «Эскәмйә» ә>ә ре нә Азамат менән Зөлфиә өсөн генә яылан кеек ине. Улар уны, ур дәрт, илам менән эшләп, тамашасы хөкөмөнә сы-арылар (режиссеры – Баш-ортостанды халы артисы Ф. Бакиров). Әлбиттә, сәәт ярым ике кешене сәхнәлә уйнауы залдаы тамашасы-ны әрен тылара, арара йәлеп итер өсөн, артистан кп көс, әләт әм ур актер о>та-лыы талап итә. Азамат менән Зөлфиә был бурысты тулыын-са башара алдылар.

Азамат Хәлиловты уы йылдараы эштәре бары тик матауа лайы.

Халыбыы милли ге-рой ыны берее булан Aа-ым трә образы Азамат өсөн генә тгел, театр, бөтә Башортостан өсөн оло ваи а. Уны ижад юлын-да и саыу, и яты, шул у ваытта и яуаплы эштәре-не берее. И. Дилмөхәмәтов әм Ә. Дилмөхәмәтова ижад иткән был трагедияны Стәр-летама башорт драма те-атры беренселәрән булып сәхнәгә сыары. 1812–1814 йылдараы Ватан уышы-ны батыры, урыу белмә> Aаым трә образын уйнаны. Ошо образ өсөн Азамат Хәли-лов 2001 йылда «Башорто-станды атаанан артисы» тигән матаулы исемгә лайы булды.

Шулай итеп, бее Стәр-летама дәләт башорт дра-ма театры замандаштарыбы менән бер рәттән әленән-әле тарих а – халыбыы т-кәненә, уны даи шәхес-тәренә айтып тора. Кптән тгел генә сәхнәләштерелгән Х. Ирәлинды «Инә бре

арышы» трагедияы ла шул турала өйләй. Ба>ынсы-лара аршы көрәштә баш-орт әм татар халытарын бер ләштергән дөйөм образ – Тереол образы Азамат Хә-лилов башарыуында оло ма тауа лайы. «Башортмо, та тармы – мосолманым, бер кемде атмам да, атыл-мам да, суынып, керәшен гә әйләнмәм дә!» – ти ул, таны шы Сукин менән өйләшкәндә. Ошо тәәккәллек, ыйыулы-ы алышты хәл иткес бер мәлендә улына торомбаш алып, дошман әләен шарт-латыра барыра этәрә лә ин-де. Тереол образы ла Баш ор-тостанды атаанан арти сы Азамат Хәлилов башарыу-ында тамашасы келендә өйө тапты.

Азамат драматик ролдәрә генә тгел, комик образдары ла ур ихласлы, кинәнес та-бып, енсәлекле юмор ө>тәп башарыра әләтле. Бында инде оло ына ижад юлы ткән, тәжрибәле, «атаанан» исе-мен яулаан артисты уй-науында татар драматургы Х. Ибраимды «Aатыным ал-тыным» комедияындаы Хабл (Хәбибулла) ролен әйтеп т мә мөмкин тгел. Азамат Хәли-лов башарыуында был образ тамашасыны көлдөрөп кенә алдырмай, уйландыра. Сөн ки ул ур булмаан эпизодтар ан спектаклдәге төп образдар ы береенә әйләнде. Т. Минул-линды «Диләфрзгә дрт кейә»ендә Азамат – jәфр, Зөлфиә – Сажидә (Ди лә-фрзде әхирәте), Ш. Башбе-ковты «Тимер атын»ында Азамат – Aусар, Зөлфиә – атыны Шәрифә, Ф. jәлимов-ты «Татлы хыялдарым»ында Азамат – Юлдыбай, Зөлфиә – Хәнә, уны атыны ролдәрен башаралар. Ә Туфан Ми-нуллинды «Диләфрзгә дрт кейә» комедияындаы jә-

фр образын Азамат юары ко медик о>талыта уйнай. -ен тотошо, темпераменты, музыканы тоя белее, ур, әммә ыылмалы кәәен йөрөтә белее менән башаларан айырылып тора. Ошо роле менән ул тамашасыны ысы-н-ысындан әсир итте, таны-лыу тапты. эшен яратып башарыуы, тырышлыы, әр ролде тәмен, нескәлектәрен белеп башарыуы дан-шөрәт килтере. Йәни республика-быы Ш. Бабич исемендәге йәштәр премияын тап-шырылар. Был баа Азамат өсөн генә тгел, бее театр өсөн дә мәртәбә.

Азамат ен уытыу эшендә лә ынап араны. Ул бер нисә йыл Стәрлетама мәәниәт техникумында сәхнә теле дәрестәре алып бары. Әйтергә кәрәк, уыусылары ла, колле-галары ла унан бик риза булды-лар.

Егет кешене таы бер ө-нәрен әйтмә мөмкин тгел. Азамат – балта о>таы. Бөрйәндә балта тота белмәгән кеше ютыр, ә Азаматты улында ул уйнап тора. Уны унарсы, балысы икәнлеген, шуа әә>леге тураында яып тораы ла ю. Cәр эшкә илам биреп, ваыт табып, еренә етке-реп эшләргә ярата бее Аза-

Театр

Зөлфиә Хәлилова. 2007 йыл

Page 16: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

14«ТАМАША» 1 – 2011

Театр

мат. Ул аилә башлыы, егәрле ир әм хәстәрлекле атай. Бар-са туандары менән дә яшы мөнәсәбәттә. «Татыулыты йөөн уыр крер, аырау ишетер», тигәндәр.

Улара ир-атын ролдәрен йыш уйнара тура килә.

2003 йылда Салауат ала-ында республикабы театр-арыны «Театр яы – 2003» фестивале тте. Шуа әерлек өсөн театрыбыы художест-во етәксее, Башортостанды атаанан сәнәт эшмәкәре, С. Юлаев исемендәге Дәләт премияы лауреаты Гөлдәр Мо зафар ыы Ильясова з-бәкстанды Наманган теат-рыны баш режиссеры Кәрим Юлдашевты саыры. Ул е менән «Сыыханды сере» драмаын алып килгәйне. Ә бына «Сыыханды кем уй-нар?» – тигән орау театр етәк-селәрендә ис торманы. Сөнки уны уйнаяса артист кптән билдәле – ул Азамат. Кәрим Юл-дашев та быа бер е риза

булды. Aатмарлы, енсәлек-ле әм дә бик яуаплы эш баш-ланды. Көнө-төнө, ял, байрам көндәрендә лә эшләргә тура килде коллектива. Азамата бигерәк тә. Әммә тырышлы буша китмәне, еде театр бө-тә ауырлытары. Тамашасы-лар, баша театрараы кол ле-галар, тәнитселәр әм жю ри азалары хөкөмөнә спектаклде премьераын тәдим иттек. Бее геройыбы – Баш орто-станды атаанан ар тисы, Ш. Бабич исемендәге йәштәр пре-мияы лауреаты Аза мат Хәли-лов тәнитселәр әм жюри та-рафынан юары баа алды. Ул фестиваль дип ломы әм оло бләккә лайы булды.

Әйткәндәй, Хәлиловтары өлкән ыары Зилиә хәер инде сәнәт академияыны өсөнсө курсында уый. «Ата-нан кргән у юнан, әсәнән кргән тун бескән», ти бее халы. Гастролдәрә йөрөп, театра >кән баланан артист-ка булмай таы нәмә көтөргә

мөмкин. Ул унынсы синыф-та уыан саында у, әсәе кеек ылыу, атаы кеек ом-ол буйлы ы Стәрлетамата ткән «Cылыуай» конкурсын-да Гран-при яулаайны. Хәер ул уыу алдыныы. Ә кесее Айылыу а театр балаы. Те-атраы репертуара булан бер генә спектаклде лә алдыр-май арап бара. Ул ата-әсәенә «тәнитсе» лә, «баа биресе» лә. Икенсе синыфта ына уыа ла, Айылыу театр ре-пертуарындаы 4–5 спек таклдә балалар ролен башара.

Азаматты уы эштәре-не берее Н. jәйетбайы «К елле йәшәйбе» (режис-сер варианты) комедияын-даы Билал Саматович ролен и>кә алмау мөмкин тгел. Азамат Хәлилов ис кенә лә эше тора алмай. Театран тыш, ул Стәрлетама педаго-гия академияында ФДПП де-каны әм драма студияында студенттара актер о> талыы дәрестәре алып бара.

Ролдәр... Ролдәр... Кпмее генә уйналан да, кпмеен ижад итеп сәхнәгә, тамаша-сы алдына сыараы бар әле. Ә бит улары ниндәйе генә булма ын – кире образмы ул, героикмы – әр береенә про-фессиональ о>талы, кел йылыы, тормош, ваыт әм йәшә рәеше алына. Хәли-ловтары ижадын Башорто-станда ына тгел, Ырымбур, Силәбе, Aазан, збәкстан та-машасылары к реп, алыш-тара, сәскәләргә кмде. Таы ла юары уыштар егә!

Рауил \ӘЛИН,Баш%ортостанды- халы%

артисы

Ж. Б. Мольер!ы- «Иреке!!ән табип» спектаклендә Жаклина – Зөлфиә Хәлилова, Лука – Азамат Хәлилов. 2007 йыл

Page 17: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

15 «ТАМАША» 1 – 2011

Илфир БАЙМЫРҘИН:

1. Бәләкәй сата актер булым килде, артистара оланып араным, тип әйтәләр әәттә артистар. Ә мине ундай хыялым булманы, атайыма арап шофер булым килде. Әерәк >ә төшкәс, 8–9-сы кластара физкультура техникумына йәки институты-на ине хыялы көслө ине. Шулай була ла, бәләкәстән к ауыл сәхнәләрендә, клубта концер-ттара атнаштым. Әле аман да хәтеремдә, 2-се класта сәхнәлә беренсе тапыр «Батырар» йы-рын йырланым. Мәктәптә уан бар концерттара ла атнаштым, бейергә, йырлара, урайа уй-нара ла яраттым. Биксән урта мәктәбендә «Cәләек» исемле фольклор ансамбле булды. Уны етәксее бее музыка уытыусы-бы Әнәр Хөрмәт улы Нимәтул-лин ине. Мәктәпте тамамлар алдынан Әнәр аай: «Илфир,

ин артист булыра тейеше, сәнәткә бар», – тип өгөтләй баш-ланы. Башта, әлбиттә, аршы-лаштым, уынан барып арайым әле, тинем. Ямыштан умыш ю тигәндәй, мине дә ямышым шул сәхнәгә бәйле буландыр инде. Шулай итеп, 1996 йылда Өфө дәләт сәнәт институтына уыра индем. Ошо ваытта ына мин артист тормошо менән яын-дан таныштым әм шунда ына артист булыра тейешмен, тигән масат уйым.

2. Кире ролдәр ә, ыай рол-дәр ә була. Әлбиттә, әр бер ар-тисты да ыай ролде башар-ы ы килә. Ниндәй генә роль бирә ләр ә, урмы ул, бәләкәй ме, бары ын да бөтә келемде алып уйнар а тырышам.

3. Әлеге ваытта бее театра кп жанрлы спектаклдәр бара. Cәр береенә халы ы ыынып йөрөй. Мә>әлән, гастролдәрә район йәки ауылдара халы кберәк комедия арай. Шул у орауы «Сәләм» тапшырыуын-да ла биргәйнеләр. Мине яуап-тан у, бер апай шылтыратып: «Тормош ауырлыынан тгел, бе әр бер спектаклде яратып арай-бы», – тине. Ниә халы кберәк комедия ораанына аны ына яуап бирә алмайым.

4. Был хәл театра беренсе йылдара эшләгәндә булды. Бе йәш артистар бит инде. Сәхнәгә сыыы, тиәләр, сыабы, ине-ге, тип әйтәләр, инәбе. Оло артистар ни тиәләр ә ышанып барабы. Мәләез районына Х. Ирәлинды «Инә бре арышы»

спектаклен алып бар ы. Бе, йәштәр, башорт а сыларын уй-найбы, билдә ы лыс, у-аатар таанбы. Бер монах образы бар ине, уны Әсхәт Йәнбәков уйнай, оон ап-а ааллы, ап-ара ке-йемдә, башында монахтары ур тәре төшөрөлгән шапкаы. Спек-такль ваытында грим блмәендә бер егет, мине курсташым, шул шапканы кейеп шаярып йөрөнө. Шул ваыт: «Cасылар, тиерәк сәхнәгә!» – тигән тауыша йге-реп сыты, бөтәбе ә ыйыу иәфәт менән барып ба>ты. Алда төп ролде башаран ар-тист ене монологын өйләй, бе артта итибар менән тылап торан булабы. Шунда мин эргәлә торан иптәшемә арай уйым, ул башорт асыы кейемендә, ылыс, у-аа таан, ә башын-да – монах шапкаы. Барыбыы да көлкө килә, әммә көлөргә ярамай, сөнки сәхнәлә драма – трәне улы лгән ваиа бара. Был бее и беренсе мәрәкә ине. Ундай ыылы хәлдәр бик кп була театр тормошонда.

6. Мин 1979 йылды йәмле май айында донъяа килгәнмен. jаиләлә өсөнсө малай. Оло аайым – Илдус, уртансыы – Ил-дар, елем – Эльвира. Бәләкәйән атайы алдым, әсәйемә, Бай-мырина Фәниәгә >тереп кеше иткәненә ур рәхмәтлемен. Әле-ге ваытта емде аиләм бар. Aатыным Aыйы районынан, исеме Лена. Шәфәт туташы. Оло ыым Илина – 4-се класта, бәләкәсе Эльмира – 3-сө лә уып йөрөй.

Театр

Театр беҙҙең ҡулда1. Актер эше кешене- булмышын &!енә генә буйондоран ауыр өнәр. Ул е!!е %айы яы менән

арбаны?2. Яратып йәки яратмай баш%аран ролдәр !ә булалыр. Ни өсөн шулай килеп сыа? 3. =е!!е-сә, бөгөнгө көн тамашасыы ниндәй спектаклдәргә мохтаж? Республика театр!ары-

на әм е!гә лә репертуар!а ниндәй спектаклдәр етешмәй? 4. Репетиция йәки спектакль ва%ытында е!!е- менән булан %ы!ы%лы хәлде и*кә төшөрөп

китеге! әле.5. Театр!ы- директоры йәки баш режиссеры булаы!, и- алда ниндәй эштәр ат%арыр инеге!? 6. _!еге! %айы районда тыуып &*теге!? \аиләге! менән дә таныштырып &тәге!се.

Page 18: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

16«ТАМАША» 1 – 2011

Театр

Ләйсән МИҢЛЕҒӘЛИЕВА:

1. «>кәс кем булаы?» – тип ораалар: «gурайас, артист бу-лам», – тип яуап айтара торай-ным. Бәләкәйән к йырлара, бейер гә, шиыр өйләргә ярат-тым. Ололар миә арап: «Их, әртис кенә булыр инде ул», – ти-әр ине. Тәге тапыр телевизор-а 3 йәшемдә төштөм. Унда мин бәләкәй балалар менән бергә Яы йыл тапшырыуында атнаш-ай ным. Тапшырыуы алып ба-рыусыы Гәәр Батталова ине. (Унда мин шиыр өйләнем, «Шәл бәйләнем» йырын йырланым.) Байрамда атнашаным өсөн ми-ә Мальвина урсаын бләк ит-теләр. Ә 4 йәшемдә Байма районы Ксей ауылында (ул мине әсәйем тыуып >кән ауыл) Абдулха Иге-баевты 60 йәшлек юбилейында, сәхнәгә сыып йырлайым тип илаанымды, илай торас, сыып йырлаанымды хәтерләйем. Уны-ын миә әсәйем, туандарым өй ләне. Артист булыу бәләкәй-ән килгән хыялым. Аллаа шөкөр, был хыялым тормоша ашты. Мин бәхетле. З. Исмәилев исемендәге дәләт сәнәт академияында бе-лем алдым. Төркөмөбөә 19 кеше

– 6 ы, 13 егет уыны. Бе бик ду> инек, әле лә шулай. Ауыр ми-нуттара бер-беребегә мөмкин тиклем ярам итергә тырышабы. Ә инде актер өнәренә килгәндә, ысынлап та, ауыр профессия. Төрлө ваыттар була, нишләп кенә был өнәре айланым икән, тип уйлаан сатар а булылай. Сөн-ки был өнәр еде тулыынса эшкә генә баышлара мәжбр итә. Мә>әлән, бөгөн иә спек-такль уйнара кәрәк, ә ине атай-әсәйедеме, ду>ыдымы йәки берәй туаныдымы тыуан көнөн йәки берәй шатлыын уртала-шыра саырандар. Ләкин был турала онотора кәрәк, сөнки ин актриса. Был өнәр шул яы менән генә ауыр тимәйем, төрлө ваыттар була, әлбиттә. Бына Aарылыу бу-лып балалара шатлы минуттары бләк ите е ни тора! Ә әкиәттә уйнап, улары ындары атан-сы көлдөрөәр... Ролде сыаран ваытта образ тыуырыу, эләне процестары айы берә ауыра тура килә. Кпме көс тгәе. Иртәгә пре мьера тигән көндө йөрәкте дөрләп тибеәре... Эх, режиссеры йө ө нә ыыллы килтермәәм ярар ине, тип уйлаан сатар а була. Өмөттәрен алап, матур итеп уйнап сыып, тамаша-сыны алыштарын ишетеән дә арты ниндәй бәхет кәрәк булын инде актера! Әлбиттә, спектаклде уйнап сыас, е менән әнәәт тә, кп осрата әнәәте ә булан сатар а бар.

2. Ролдәре яратан әм ярат-маана блә алмайым. Сөнки әр береен яратып башарам. Әлбиттә, уны беренсе тапыр ула алып уыас: «Бәй, был бит бөтөнләй мине ролем тгел, миә тап килмәй», – тип икеләнеп уйан сатар а булылай. Әммә ләкин ваыт те менән ролде еә едергән айын, ул иә ошай башлай, яынан-яы ысул-

дар табаы, эләнәе, уйла-наы. Аллаа шөкөр, театра ми-не төрлө пландаы ролдәрем бар. Режиссерыбы Азат аай Йыан-шина ур рәхмәтемде әйтеп ткем килә. Уны менән эшлә е бер бәхет. Бигерәк тә Ф. Бләков пьесаы буйынса «Cөйәеме, өймәйеме?» спектаклен эшлә ошаны. Унда мин кп нәмәне аланым. jөммән, был спектакль тамашасыны ла тетрәндермәй ал-маны.

3. Тамашасы кберәк комедия ярата. Сөнки, мине уйлауымса, бөгөнгө көндәге мәшәәттәрән ял итеп, халы кберәк комедияа ынтыла. Шуныы кенесле, айы бер кешеләр, бөтөнләй театры нимә икәнен дә белмәйәр. Те-атра тамашасы кберәк йөрөөн ине. Ә инде ниндәй спектаклдәр уйыу масатлыра тигәнгә, бө-гөнгө йәштәре тәрбиәләрлек, фәем бирерлек, өммән, әр бер кеше театра килеп, уйланып ай-тып китерлек спектаклдәр кәрәк.

5. И беренсенән, актерара эш хаын ктәрер инем. Режиссер булам, бөгөнгө көндә актуаль булан спектаклдәр уйыр инем.

6. Мин 1986 йылды 3 ию-нендә Өфө алаында тыуым, шунда >тем. jаиләлә өс балабы. Апайым – Гөлшан, аайым – Ти-мур әм мин – и бәләкәсе. Бе бик татыу >тек. Тик айы ваыт мине илаталар, атайыма ошала-ша торан әәтем була торайны. Атайым Асын районы Кубияз ауылынан, әсәйем Байма районы Ксей ауылынан. Шуныы ыы, улар Стәрлетама алаыны мәәниәт техникумында осрашып танышалар. Әйткәндәй, атайым да, әсәйем дә сәнәткә битараф булмаалар а, мин сәнәт акаде-мияына барам тигәс: «Ләйсән, нылап уйла», – тип әйткәйнеләр. Шуа арама>тан, мин был өнәр-е айлаана кенмәйем.

Юлиә ҒӘЛӘҮЕТДИНОВА:

1. Дөрө>өн әйткәндә, артист булыу мине бала сатаы хыя-лым, тиәм, яылышырмын ул. Сөнки 9-сы класа тиклем уы-тыусы өнәре тә лә яын булды. Мәктәптә уыанда «и берен-селәрән» булдым. Төрлө байрам-дары инициаторы инем, бейеәр

алып, йырары әрен гәр-теп, ем шиырар а яым. Бер менән әйткәндә, «отличница» төрлө мәәнәлә әм төрлө ялап. Сөнки тирә-ятаылара ем-де насар ятан крәте мине өсөн оят ине. Әле лә шулай! 11-се класты тамамлап, ула аттестат алып, Өфөгә сыып киттем. Ә уа тиклем «Cылыуай – 2003» конкур-

сына атнашыра барым. Ләкин 3-сө тур ан төшөп алдым. Шунан айтышлай, ниндәй имтихандар бирергә кәрәк икән, тип сәнәт академияына индек. Яып ал-дым. Бее 11-се класта уыанда Өфөгә экскурсия а алып барай-нылар. Илшат аай Йомаоловты «Нәркәс» тра гедияын араны. О-о-о! Ул ваытты менән ала-

Page 19: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

17 «ТАМАША» 1 – 2011

тырлы тгел. Cуынан был спек-таклде, уыра ингәс, биш-алты тапыр араанмындыр. Шулай итеп, аттестат менән Өфөгә сыып киттем бит инде. Aайа уыра инергә? Ике урына – БДУ-ны фи-лология факультетына әм сәнәт академияыны театр блегенә документтары тапшырым. Им-тихандар ваытында Йәштәр тыырыы урамында урынлашан артистар ятаында, апайымда йәшәнем. Коридор буйлап йөрөп М. Кәримде «Көнөн яуа, төнөн яуа!..» шиырын ятлап, М. jафу-риы «Cарыты кем ашаан?» мә >әлен өйләргә өйрәндем. Cәм йыр кәрәк бит инде. Мин бейергә о>та булам да, йыр яынан емде әләтле тип әйтә алмайым. Ә йыр-лара кәрәк. Апайым Алыу Бәх-тиева менән таныштыры. Ул да шул ятата йәшәй ине. Алыу апай миә «Гөлнәзирә» йырын өйрәтте. Имтиханда мәрхм Илшат аай Йомаолов, Фәрднә Aасим ыы, Римма Тәләт ыы, мәрхмә Лә-лә Зөфәр ыы булды. Беренсе көн нисектер матур булыра ты-рышанмындыр инде, сәс оон, биәнеп, бейек туфлиара, аятар оон, ы>а итәктә килдем. И>тәре китеп арап торолар. Тыныслы. Шунан Илшат аай башланы: «Йә, нимә менән кил де?» Мин ятлай башланым. Тутаттылар. «Aайы ятаны?» – тип ораны-лар. «Белорет районынан», – тинем. «Гөлли Ары>лан ыы Мөбәрәко-ваны беләеме? Уны менән та-нышымы? Cин уны кешееме?» – тип ораас: «Мин уны журнал тышында, йә журнал-гәзиттәрә генә кргәнем бар», – тип яуап бирем. Былар көлдөләр ә, сы-

арып ебәреләр. Бөттө былай бул-ас, тип сыып киттем. Икенсе көн этюд крәте. Эх, ул этюдты ни-мә икәнен беләксе! И уы бу-лып этюд крәттем. Шунда миә йыр йырлара уштылар. Алыу апай өйрәткән «Гөлнәзирә» йы-рын башарым. Ләлә Зөфәр ыы кө лә башланы. «Улай йырланмай, дө рө> көйләмәйе», – тине Ләлә апай. «Бее ята шулай йыр-лайар!» – тинем. Шулай итеп, мине уыра алдылар. Өфөгә йы-ра йәшәгәс, ауыла ирәк айт-тым. Ә Фәрднә Aасимовна миә икенсе әсәй кеек булды. Уны иркәләп кенә баштан ыйпауын әле лә тоям. Аллаа шөкөр, бына быйыл дртенсе йыл эшләйем. Ниндәй генә ролдәр уйнаманым тип әйтмәйем, актер тоона йыйы-ла ына әле. Театра беренсе тапыр эшкә килгәс, М. Кәрим-де «Aы урлау» спектаклендә төп роль Йәмиләне уйна ным. Сөнки мотла ошо театр өсөн бе е, мах-сус курсты уытып сыары лар. Ун ете йәш актеран ун дрте ошо театра килде. Диплом эшендә М. Кәримде «Ай тотолан төндә» трагедияында Шәфә образын башарым. Комиссияла Заир аай Вәлитов булды. Уны әре аман хәтеремдә: «Бына, исмаам, ысын Шәфә!..» – тине ул.

Ролдәргә килгәндә В. Распу-тинды «Йәшә әм хәтерлә»ендә Лиза образы, Н. jәйетбайы «Келле йәшәйбе» пьесаында – Файза әм Раечка, З. Сөләймәнов-ты «Битарафлытан ур» ә>ә-рендә – Рита, М. Бурааеваны «ем яан ямыш»ында Килен (Йәш килен), В. Вампиловты «Өлкән ул»ында – Нина-Нәфисә об-раздарын башарым. Әкиәттәрә лә бик кп образдарым бар.

2. Миә ала, барыы ла режиссеран тора. Әгәр ә ин уны менән контакт тапа, ба-рыы ла яшы. Мин, мә>әлән, пьесаны уыанда, емде бөтә ролдәргә уйып арап уыйым, йә тылайым. Яратып башаран ролдәрем бар. Ул ролдәрә майа йөгән кеек йөәм, миә унда йәшәе рәхәт, иркен. Ә яратмаан ролдәр, киреенсә, енә шундай талаптар уя. Ана шуны йырып сыаы килә. Cәм әр са сәхнәгә сыанда ин ткер быса ө>төндә бейегән кеек тойола.

3. Бер нәмәне генә әйтәм: та-машасы артынан ыуыра тгел, ә киреенсә, улары йәлеп итергә кәрәк. Тамашасыа бе сәхнәнән улар нимә орай, шуны крәтә ал-майбы бит. Республика театрары репертуарында классик ә>әрәр етешмәй. Тамашасы яланас тәнде, ояты әре телевизор аша ла крә, ишетә. Ә театр бит берән-бер мәәни уса, кеше унан сыып киткәс уйланыра тейеш. Уйлан-дырырлы, кешелек донъяына, кешене аына тәь>ир итерлек спектаклдәр булын ине. Режис-серара классик ә>әрәргә тото-нора нимә амасаулай у, мин шуны аламайым.

5. Әле республикала театрар-ы автономияа ксере проек-ты бара. Нисек кенә булмаын, театр аллы йәшәй алмай. Уа хөкмәттән ярам кәрәк. Дирек-тор булам, әлеге лә баяы эш ха-ын арттырыр инем. Директор, тә сиратта, е театры яратыра, битараф булма>а тейеш. Әйтеп теемсә, режиссер булам, клас-сик ә>әрәр уйыр инем. Мине бер хыялым бар – Стәрлетамата Актерар клубы асыр инем. Бе-ә бит ике театр әм филармония ы на бар. Йыйылышып, кәәшлә-шеп, фекер алышып эшләргә ине.

6. Мин Белорет районыны Йөйәк ауылында 1985 йылды 1 ноябрендә тыуанмын. Саян йон долоо, Cыйыр йылында. jаи ләлә өс бала, и олоо мин, шу нан елем Элена, Өфөлә меди цина колледжын тамамлап, «Асы» санаторийында эшләп йө-рөй. Әлеге ваытта кейәә, ире Рөстәм менән Сыы исемле ул >терәләр. Вадим исемле устым медицина колледжын тамамлаас армияа барып айтты. Бөгөнгө көндә Өфөлә эшләп йөрөй. Ауылда әсәйем яыы, атайым 2000 йылда гр эйәе булды. Әсәйем Фәйзнә Фәрит ыы, «Асы» санаторийын-да эшләй. Бер е өс баланы аяа ба>тыры, уа ур рәхмәтлемен. Ул бер ваытта ла миә аршы килмәне. Башы бар – е белә-е, ти ул әр ваыт. аллы бу-лып >тем. Яындарымды ны яра-там. 2010 йылда Илдар менән никах уытты. Иптәшем Бөрө алаы егете Илдар Сахапов, ул да актер. Әлеге көндә Стәрлетаматы уры> театрында эшләй. Алла бирә,

Театр

Page 20: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

18«ТАМАША» 1 – 2011

Театр

йәйгә туй эшләйбе. Минән айы ятаны, тип ораалар, Белорет районы, тиәм, Инйәр буйы, тау ыы, Ары>лан Мөбәрәковты яташы икәне, тиәр. Бала сата

бе инд киноларын арап >тек. Улар кеек сари урап, малайа ыыл ми төртөп бейей инек: ебе тамашасы, ебе йырсы, бейесе, шиыр өйләсе. Ә хәер

был мине өнәрем, булмышым. Ул Аллаы Тәәлә тарафынан би-релә. Кемделер Хоай актер итеп яратан, кемделер ю.

Айҙар ЗАРИПОВ:

1. Дөрө>өн генә әйткәндә, ауы-лыбыы мәәниәт йортонда >тем тиерлек. Ямыш тигәндәре барыр инде, әсәйем – Зарипова Әлфиә Тәләт ыы, кп йылдар шул мәәниәт йортоно дирек-торы булып эшләй, атайым – За-рипов Марат Нәби улы, шулай у, бейесе, баянсы вазифаын башара. Әсәйем клуб директо-ры булып киткәнсе колхоз теат-рында бик ихлас атнаша, унан у, директор булас, jималетдин Минажев исемендәге халы теат-рында кп ролдәр башара. Мин тыуас, шул театр ы бер спек-таклендә мине илаан тауышты яырып улланалар. Cуынан, мәктәптә уып йөрөгән мәлдә, әсәйем мине етәкләп, шул театр сәхнәенә алып килә. Илдар Юзе-евты «Cөйгәнемде тыуан көнө» пьесаында миә Зөлфәт ролен тапшыралар. Сәхнәгә беренсе ая ба>ыуым шул була. Артабан, мәктәпте тамамлаас, ул сата Р. jарипов исемендәге 1-се анлы башорт гимназияында белем алып йөрөгән Динар аайым миә Өфө сәнәт академияына уыра инергә кәәш итте. 2003 йылда им-тихандары уышлы тапшырып, театр факультетына уыра индем. Яы театр донъяы мине таы ла ныыра ыыындыры. Про-фессорыбы Фәрднә Aасим ыы

Aасимова бегә сәхнәгә арата мөхәббәтте төплө едере. Өлкән уытыусыбы Харисова Римма Тәләт ыы бары тик ауыр, тәрән эстәлекле ролдәр тәдим итте. Cуы курста диплом эштәре-не берее итеп, Ж.Б. Мольеры «Тартюф» комедияын айланы-лар. Миә унда төп ролдәре бе-рее – Оргонды башарыра әм ул спектаклде башорт теленә тәржемә итергә насип булды. Шул ваыттан алып шиыр формаын-да рус теленән башорт теленә тәржемә ите менән ыыына башланым. Киләсәктә ем берәй ә>әр яыра хыялланам. Артабан инде, 2007 йылда академияны та-мамлаас, Стәрлетама башорт драма театрында бе курс менән эш башланы. 2008 йылда мине хемәткә алдылар. Бер йыл буйы Африкала, океан ыуарын кисеп, пиратлыа аршы көрәшкәндән у, сәхнәне аынып, ошо театра кире айттым. Мине яы ролдәр менән аршы алдылар. Киләсәктә лә ыы ә>әрәр, келгә ятыш-лы ролдәр көтәм.

2. Әлбиттә, әр бер актеры келенә ятмаан ролдәре була, сөнки мине уйлауымса, артиса ролде уны типажына, тышы иәфәтенә арап бирәләр. Ә ар-тист ул ролде йә алап етмәй, йә уны характерына бөтөнләй тура килмәгән ваыттар а була. Шул сата ролде ләштереп, уны ху-жаы булыра кәрәк. И мөиме, әр бер ролгә артисты арашы булыра тейеш. Уны масаттарын, нимә менән йәшәгәнен, ни өсөн ав-тор был ролде сәхнәгә сыарыра теләгәнен төшөнөргә кәрәк. Унан у кп ролдәр иә хас булмаан ылытар, сифаттар менән бай була. Шул сата инде артисты бурысы, образды еә яын ите, ябай тел менән әйткәндә, роледе алара тырышыу.

3. кенескә аршы, тамашасы театр менән бик а ыыына, сөнки телевидение, Интернет ке-шеләргә яыныра хәерге заман-да. Ә репертуара килгәндә, ул бай,

заман проблемаларын ктәргән, тәрбиә бирерлек булыра тейеш. Театра комедия ябай, кешене көлдөрөр өсөн генә уйылыра тейеш тгел тип и>әпләйем. Сөнки ундай комедиялар менән телеви де-ние тулан. Комедияны ара андан, көлгәндән у да тамаша сыны -енә ниндәйер орауа ры тыуыра, уйланыра тейеш. Хәер-ге тамашасы классиканы алап еткермәй, сөнки ул театра класси-каны төп фекеренә төшөнөп, ар-тистары роль ө>төндә эшләен баалар өсөн тгел, ял итергә генә килә. Минесә, бөгөнгө көндә та-машасы менән урта тел табырлы спектаклдәр етешмәй. Классика бул маа ла, сит ил авторары-ны мауытырыс ә>әрәре кп. Мәскә, Питер театрары ун-дай спектаклдәре урмайынса сәхнәләштерә, ә бее театрара ундай ә>әрәр барма менән а-нарлы.

4. Aыылы хәл өйләем-де ораалар, шунда у бер ваиа и>кә төшә. Театра берен-се йыл эшләй башлаан са, бе «jәлиәбаныу» спектаклендә уй-найбы. Ә тамаша булыр көндө бер артисыбы ниндәйер сәбәп менән килә алманы. Азамат аай Хәлилов миә: «Aустым, уны урынына иә сыыра тура ки-лер», – тине. gур роль тгел, шул Азамат аай менән бергә сыып, бер-ике генә әйтеп, кире сыып китергә кәрәк ине. «Aара уны, Хәлил, туйыда ыйы мул булын!» – тип әйтергә тейешмен мин. Тик сәхнәгә сыас, тулын-ланыуанмы, ул әре оноттом. Азамат аай ене әрен әйтте лә, миә текләп арап, әйтеемде көтөп тора. е йылмая, е ипләп кенә: «Cәреде әйт», – ти. Мин оа ына нимә эшләргә белмәй торас, минән файа сымауын алап, Азамат аай әремде е әйтте лә: «Әйә киттек, бис-талкауай», – тип сәхнәнән алып сыып китте. Хәер инде, сәхнәлә әйтергә тейеш ул әре мәге онотмаясамын.

Page 21: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

19 «ТАМАША» 1 – 2011

Фәнил ТОЛОНҒУЖИН:

1. Мин 1986 йылды 1 инуа-рында Әбйәлил районы Байым ауылында тыуанмын. Атайым Фәләх Шәйхетдин улы өнәре буйынса киномеханик әм шофер. Әсәйем Зилдә Ситди ыы 20 йыл ауыл да почта блексәе началь-нигы бу лып эшләне. Шулай итеп, атайым ме нән әсәйем профессия-лары буйынса сәнәт кешеләре тгел, олатай-өләсәйәрем дә сәнәткә яын өнәр айламаан-дар. jаиләлә ике бала. Апайым Айгөл, минән алты йәшкә оло-ра. Ауылдаы мәәниәт йортон-да эшләп килгән "Шатлы" бала-лар бейе ансамбленә йөрөй. Бар донъяын бейе сәнәтенә бәйләй әм Стәрлетама мәәни-аартыу техникумыны хореография бле-ген тамамлай. Cуынан ситтән тороп ВЭГУла шул у профессия буйынса белем ала. Миә 5–6 йәш сата, атай-әсәй эштә буланда, мине апайым арай ине, ә енә бейе тәрәгенә репетицияа ба-рыра кәрәк булас, мине лә шунда

алып китә. Шулай итеп, апайыма эйәреп сәнәт донъяына килдем. Ә уынан беренсе аымдары эшләргә ярам иткән, барлы мерен сәнәткә баышлаан, мине «икенсе әсәйем», Башор-тостанды атаанан сәнәт эшмәкәре, режиссер Рима Вәли ыы Таирова булды. Апайым-ды ла, мине лә сәнәт донъяына йәлеп иткән кеше – ул ине. Бе уа ме рәхмәтлебе әм уны торо уыусылары булып ала-бы. Aыаныса аршы, Рима Вәли ыы, быйыл май байрам-дарын ур тамашаа әерелдереп сәхнәләштергән ваытта... яты донъянан китеп бары. Ауыр туп-раы еел булын. Дәрестәрән у клуба репетицияа йгерә инем. Башта бейее леп ярат-тым, әкренләп театр тәрәгенә лә йөрөй башланым. 2003 йыл-да 11-се синыфты тамамлаас, Өфөгә юлландым. Өфө дәләт сәнәт академияыны театр блегенә бөйөк остаз, М. Царев премияы лауреаты, профессор Фәрднә Aасим ыы Aасимова-ны курсына эләктем! Стәрлета-ма башорт театры өсөн махсус курста уыны. Бында ин де про-фессиональ актер, драма әм кино актеры өнәрен ләштерек. Ака-демияла уыанда алдан бейе менән шөөлләнеем ны ярам итте. Курс менән бе бер аилә бу-лып йәшәнек, Аллаа шөкөр, әле лә шулай. Остазыбы Фәрднә Aасим ыы: «Любить друг-друга не обязательно, но уважать обяза-ны!» – ти торайны. Ә бе бер-бе-ребее ихтирам итеп кенә тгел, яратып, көйөп-өйөп йәшәйбе.

Шул у остазымды әре: «Бе егә сәнәт орлоон келе-

гегә алды, театр сәхнәендә ул ялын булып келегее ялмая-са, унан у е сәхнәе йәшәй алмаясаыы!» Был әре асылын, мин театра бер йыл эш ләп, әрме сафтарына киткәс кенә аланым. Бер к төштәр к-рә инем – йә сәхнәлә торан ки-леш әремде онотам, йә бул-маа емде сәхнәмә сыыра өлгөрмәйем, йгерәм, ләкин барып етә алмайым. Шунда емә бирем – айы төбәктә йәшәәм дә, театран китмәйәсәкмен. Эш кә килгәндә инде, студент сата, төрлө саралара алып барыусы, ваыты тура килгәндә «Тамыр» балалар студияында бәләкәс йондоар менән бергә эшләй инем. Әлегә и яратан ролем тип уата алмайым. Ниндәй роль бирәләр – асылына төшөнөргә тырышам. Ә яратмаан ролем Яы йыл осорон да була торан балалар иртәлегендә-ге (утренник) персонаждар. Оло костюмдар кейеп, тирләп-бешеп, балалары ыуандыранда кп ке-нә бәләкәстәр е темеле ген, итәәтелеген к реп йән көйә. балам бул майынса улары ала-ма>мын инде... Театран тыш, фор-сат тей ә, башортса клиптара, киноа тө шөргә лә була. Быйылы йәйге отпускам мәлендә, ауыл-дашым Айгиз jабдуллин «Алма-бикә» исемле фильмында төшөргә тәдим иткәйне. Был эшкә лә к-елем менән бирелдем. Трәлек тигән орауа (директор йәки баш режиссер булам) шуны әйтер инем: «Башорт трә була, саба-таын тргә элә». Тетрәндергес бер ни ә эшләмә> инем. Сәнәт донъяы – диге, тигәндәр бит, ул ене сп-сарын асан да була барыбер яра сыарып ташлай...

Театр

5. Әгәр ә театр режиссеры булам, репертуар ө>төндә эш ләр инем. Aайы спектаклдәре та-ма ша өсөн, икенселәрен – атыр өсөн, айыларын актерары >еше нә ыай буланын, алан-дарын эксперимент формаында уйыр инем. Унан у ышаныслы вокал, бейе, сәхнә теле уытыу-сыла рын саырыр инем. Улар -аллы тгел, ә репертуара аы-лышлы спектаклдәр ө>төндә эш ләргә тейештәр. Театра ла к-

берәк «ка пустниктар» ойошторор инем. Артистары яынлаштырыр өсөн, уларан бер аилә эшләр өсөн, тамашалар орор инем.

6. Мин ем Aыйы районы рге Aыйы ауылында тыуып >тем. Ун беренсе синыфты тамам-лаансы шунда йәшәнем. 2003 йыл-да сәнәт академияына уыра индем, 2007 йылда Стәр летама театрында эшләй башланым. 2008–2009 йылдара Владивосток-та хемәт иттем. Әлеге көндә ошо

театра эшемде дауам итәм. Бала сата «Мо» исемле балалар во-кал-инструменталь ансамблендә йырлап йөрнөм. Халы театры тормошонда ла әем атнаштым. Атай-әсәйем тура ында әйтеп т-тем инде. Динар аайым аиләе менән Бишбләк районында йәшәй. Ул унда техникумда уытыусы бу-лып эшләй. Aатыным Зарипова Әлиә jиндулла ыы, шулай у ми-не менән бер курста уып, театра эшләп йөрөй.

Альмира КӘРИМОВА ә!ерләне

Page 22: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

20«ТАМАША» 1 – 2011

Театр

Cәр эшләйәсәк эшкә, яаяса аыма ата-әсәне фатихаын алыу кәрәк. Оло юла сыаымы, тормош ораымы, өнәр ай-лайымы – ине яты донъяа тыуыран, тәрбиә биргән и яын кешеләреде ризалыы мөим эштәре атарып сыыра ярам итә. Са-лауат аай менән Рәйлә апай Зәйнуллиндар а әрене биш балаына өгөт-нәсихәт, аыллы кәәштәр, изге фатихаларын биреп, оло тор-моша ая ба>тырандарыр. Шулай булмаа, әр берее юлын, умаын дөрө> тап-маан булыр ине. Уландары механик, инженер, ауыл хужалыы белгестәре, ыары – уытыусы өнәрәрен айлаан. Ә төпсөктәре Резеданы артистка булыуын атаы Салауат аай, әйтере дә, каллаан. «Мине ыым кеек әртис ю донъяла, мине ыым ына и ылыуы. Ул да Нурия Ирсаева кеек йырсы баласа», – тип әр са абатлар булан ул ыына.

– Атайымды ошо әре мине хәтеремдә уйылып алан, келемә теп ингәндер, хыял булып урынлашандыр инде, – тип хәтерләй Стәрлетама дәләт башорт драма театры-

ны йәш талантлы актрисаы Резеда Әмәкәсо-ва. – Шуа крәлер ә инде мине алдымда кем булыра тигән орау бер асан да тыуманы, тик артистка булам, тип хыялландым. Бына, Аллаа шөкөр, яратан өнәремә эйә булдым.

Моло тауышын ишетеп, уйнаан ролдәрен креп, юлын, өнәрен, ысынлап та дөрө> тапан Дим ылыуы тип уйлап уяы Резеда Әмәкәсова хаында. Миәкә районыны Илсеол ауылында тыуып >кән ул. 10-сы класта уып йөрөгән саында ла актриса булам, бик бәхет-ле булыр инем, тип блешә ул ене матур хыя-лы хаында мәктәп тормошон яыра килгән «Йәшлек» гәзите хәбәрселәре менән. Ошо хыялы алып килә лә инде Резеданы Заир Исмәилев исемендәге Өфө дәләт сәнәт институтына. Ул уыра ингән йылды бер урына ун биш-егер-ме кеше була. Конкурсты ур булыуы ла, этюд крәтее нимә икәнен белмәе лә урытмай тәәккәл ыы. Илай-илай к йәштәре аша Зәйнәб Биишеваны «Емеш» романынан Хаммат менән Сөмбөлдө өйөен саылдыран Сөмбөл монологын тасуири уый. Этюд сюжеты буйынса Резеда аудиториянан йгереп сыып киткәс, абул ите комиссияы азалары ул сабып а лалар, ә коридора торан барлы абитуриент тар: «Cин тте, ин кере инде былай бул ас», – тип уны уыра дәрт ө>тәп ебәрә. Профессор Фәрднә Aасимова курсында белем ала Резеда, вокал серәрен Ләлә Муллабаева дәрестәрендә төшөнә.

– Талантлы педагогтара уыу бәхете тейе миә. Улар миә анат уйылар, уыуа, ижада дәрт-ялын ө>тәнеләр. Фәрднә Aасим ыы әм Ләлә Зөфәр ыы кеек оланыс шәхестәрә белем алмаам, артист булыу теләге генә мине ысын артист яама> ине. Уытыусыла-рымды биргән абатары мине ижадыма көс бире, сәхнәлә ышаныс тыуыры. Шуа крә лә уытыусыларыма мерем буйына рәхмәтле-мен, – ти Резеда остаздарын оло ихтирам менән и>кә алып.

Студент йылдары иелмәй ә теп китә. Икенсе курста уып йөрөгәндә Резеда ене мерлек тормош юлдашын осратып, йәшләй генә кейәгә сыа. Артист кешеләренә арата яшы мөнәсәбәте, улар хаында әр са йылы әр әйте, ихтирам крәте кеек сифатта-рына ла бәлки итибар иткәндер Резеда Башорт

Актриса булыуым менән

бәхетлемен

Резеда Әмәкәсова. 2010 йыл

Page 23: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

21 «ТАМАША» 1 – 2011

Театр

дәләт ауыл хужалыы институтында уып йөрөсе Кгәрсен районы егете Роберта. Сәнәт кешее өсөн икенсе яртыды алап, ярам итеп тороуы ла бик мөим бит.

– Роберт мине эшемде бик яшы алай, әр са ярама килә, гастролдәр ваытында ыы-бы Нәркәсте бик матур итеп арай. Ошондай терәк-таянысым буланда миә ижад итее лә рә-хәт, келем дә тыныс, уыштарым да бара, – ти Резеда шәхси тормошо хаында уатас.

Эйе, театр сәхнәенә әллә ни кптән тгел генә ая ба>ан Резеда Әмәкәсованы ошо йылдар арауыында ярайы ына уыштары булды. Сәнәт институтын тамалаас, «Башор-тостан» телерадиокомпанияында режиссер ас систенты булып эшләп, 2004 йылды ааын-да ына ул театра килә. Килеп тә инә, бер-бер артлы ролдәр ә ижад итә башлай. Ролдәре дә бит ниндәйе – Шәрәкәй, jәлиәбаныу! Был и> киткес ике классик роль Резеда Әмәкәсованы ижад юлында ур урын алып тора. Ике спек-таклдә лә уны партнеры булып абаташы Ра-фи Хәсәнов уйнай. Йырлаан актерар кп ос-рай, әлбиттә, театрара. Әммә халы йырарын, оон көйәре башарыусы актерар барыбер ирәгерәк. Шәрәкәй менән Сураай, jәлиәба-ныу менән Хәлил… Улар араындаы мөхәббәт хистәре, саф тойолар мо, йыр, налы тауыш аша тамашасыа еткерелә.

– Был ролдәремде шул тиклем яратам. Бала саымда атайымды Нурия Ирсаева кеек бу-лыуымды ла юа ына теләмәгәндер кеек тойола. Бее театра Мирхәйәр Фәйзие «jәлиәбаныу» спектаклен Нурия апай Ирсаева е килеп уйас, орурланыу менән яуаплылы хистәре әр са йәнәш йөрөнө. Ролдәремде уй-наанда яратан актрисама, кумирыма ошара тырышыу, уны туранан-тура абатлау ына булмаын ине, тигән яуаплылы та, урыу а миндә әр са булды. jәлиәбаныуар сәхнәлә, бәлки, таы ла бик кп булыр, әммә ләкин Нурия Ирсаеваны миә тапшырып биргән jәлиәба-ныу баша абатланма> кеек. Мин был рол-де яратан актрисамдан ур яуаплылы менән абул иттем әм уа оло рәхмәтлемен.

Aыаныса аршы, атаы ына ыыны jәлиәбаныуын, сәхнәлә уйнаан баша бик кп матур ролдәрен крә алмай. jмер буйы шофер булып эшләгән, руль артында «Зөлхизә», «Си-бай» әм баша башорт халы йырарын моло итеп уып йөрөгән Салауат аай ыыны ысын актриса, йырсы булырын ихлас теләгәндер.

– Атайым яынан бее нә>ел шулай йыр-мо яратыусан. е лә бик матур итеп йырлай торайны. Уны тауышын, башарыу о>та-лыын Абдулла Солтановты тауышы менән

тиләр инем. Шул тиклем моло тауыш, енә генә хас тембр, ккрәгенән урылып сыан и> киткес йырары мине келемдә әле лә сылай кеек. е оло сәхнәләргә сыып йырламаана крәлер инде, мине тик йырсы булыуымды теләне, – тип блеште эс серәре менән Резеда. Атаыны хыялын тормоша ашырып, Резеда бөгөн сәхнәлә нылы ая ба>ып тора, тамаша-сылар уны әр сыышын алыштара кмә. Ул республикабы тамашасыларына «Гәлсәр ан-дуас» телевизион конкурсыны лауреаты бу-лара та яшы таныш. Телевидениела эшләгән осоронда ла, уынан театра эшкә килгәс тә, барыыны да өгөтләәренә арама>тан, был мәртәбәле бәйгелә атнашыра банат итмәгән Резеда Әмәкәсова бөгөн танылыу тапан йыр-сы-актрисаа әерелде. «Атай моо», «Елдәргә» әм репертуарындаы баша йырары аша ул тамашасыа ки танылды, «Гәлсәр» лауреаттар менән республика буйлап гастролдәрә йөрөнө. Бөгөнгө көндә театр тарафынан ойошторолан бер генә тамаша ла, гастролдәр ә уны ат-нашлыынан баша тмәй. Республикабыа ына тгел, Краснодар крайы, Aаастан Рес-публикаы, Санкт-Петербург, Cамар, Ханты-Манси автономия округы алаларында йәшәсе милләттәштәребе, яташтарыбы Резеданы гәлсәр тауышына аши булды.

– Cуы йылдара популяр композитор Риф Ары>ланды бик кп йырарын яратып башарам, улар мине тауыша тура килә. Әлбиттә, халы йырарын да ихлас йырлайым. Бигерәк тә өлкән быуын тамашасылары «jәлиәбаныу»ы йыр-лауымды орайар. Быйыл был йыры мин Татар-станды халы артисы Рафаэль Ильясов менән дуэтта башарып, бик кп концерттара атнаш-тым. Ошо у йыры әм «Шәрәкәй»е Башор-тостанды халы артисы Альберт Шаиев менән дуэтта сәхнәгә сыарыу алдаы планда тора. Танылан йырсы, и> киткес моло тауыш-лы Альберт аай Шаиевты репертуарындаы «Шәрәкәй» башорт халы йыры кп илдәре урап сыандыр, әммә халыбыы леме йырарыны бергәләп йырлап ишеттерәе килә. Резеда Әмәкәсованы лирик йырсы, лирик ролдәр башарыусы актриса итеп абул итеселәр бихи-саптыр, моайын. Әммә уы ике-өс йыл эсендә театр сәхнәендә ул бик әем ижад итте, төрлө пландаы ролдәр сыарып өлгөрө.

– Мин комик ролдәре лә уйнааным бар, әммә был мине амплуа тгел. Шулай а емде төрлө ятан ынап, уйнап араым килә.

Асылаы серәре, бараы юлдары алда әле та-лантлы, гәлсәр тауышлы Резеда Әмәкәсованы.

Нәсимә СОБХАН\ОЛОВА

Page 24: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

22«ТАМАША» 1 – 2011

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

Бейеүсе

ҡырмыҫҡалар

Моайын, бал орттары, сиерткәләр, төрлө оштары «бейей» белее тураында ишет кәнеге барыр. Ә ыр-мы> алары шундай дәртле әм о>та итеп бейегәнен кр-гәнеге бармы?

Тәә бер халы лаабын өйләп тәйем әле. Cөәк ал-ыулытар, ки уйыулы тар, өйкөм-өйкөм сауалы тары төйәк иткән кеше ләр ора йыйылан, имеш. Башорт, уры>, татар, мордва, сыуаш… йәшәгән төбәктәренә исем би-рергә буландар. Cәр халы енсә атара теләп бәхәслә-шеп киткән былар. Шулай оа ына тартылашас, бер Ааал йыйын уртаында-ы йәшел сирәмгә ап-а кейе йәйгән, ти. «Йәмәәт, бә хәс-тәребегә нөктә уяйы, – ти-гән ул. – Барыбыы да телә-

ге ошо а кейе ыма саф әм яты. Тәбиәттән дә олора рәйес булма> – итибар менән бала>а арап көтәйек – и тәләп ошо а кейегә ниндәй тере йән эйәе ая ба>а, шуны исеме менән атайы төбәге-бее».

Килешкәндәр. Бер аан ап-а кейе ө>төнә ете генә и кереп бер ырмы>а килеп менгән. Йгермәләп, юл ай-лап йөрөй биргән дә, кире тө-шөп киткән әм йомша, таа бала> ө>төнә баша «ду>та рын» саыран. Ааалдар еел улап уйан. Был төбәкте шул көндән алып Aырмы>алы тип атай башлаандар. е егәрле, хәстәрлекле, бер тутауы хә рәкәттә булан, тирә-яты та артып, тәртиптә тотан, ис бер зыяны бөжәкте ылытары, йәшә рәеше лә бындаы халы келенә ау-аздаш булып сыан. Борон заманда теге кейегә ба>ан ырмы>а башортса ла,

уры> са ла «бейей» белмәгән. Аы табыу хәстәре менән генә йгермәләгән. Ә бөгөн, мин егә әйтәйем, шул «ыр-мы>алар» оланып а рап туйыы итеп бейергә өй-рәнгән. Ниндәй генә халыты ниндәй генә бейеен башар-май улар!

* * *– Беә балалар басаынан

алып бейе менән шөөлләнә башлайар, – ти район хаимиәт башлыы урынба>ары Азамат Муса улы jәйфуллин. – Маса-тыбы изге – әр ауыл, аса-ба мәәниәт усаында даими эшләгән берәй сәнәт коллек-тивы булдырыу. Йыл айын төрлө эстафета концерттары, конкурстар, фестивалдәр у-арабы. Cәләтле балалар кп. И> китмәле йырлайар, бейей-әр… бөгөндән Рәсәйе әк телевидениеына алып китер-лек. Бына шул әләтлеләр е

Сәхнәгә юл – балалар баҡсаһынан

Инеш һүҙ52 меңдән ашыу халҡы булып, 122 ауылда 40 милләт вәкиле йәшәгән Ҡырмыҫҡалы район мәҙәниәт бүлеге

1948 йылда ойошторола. Бөгөн ул район Мәҙәниәт һарайын, 22 ауыл мәҙәниәт йортон, 22 ауыл клубын, 37 китапхананы, кинотеатр, Балалар сәнғәт мәктәбе, Шәриф Бикҡолдоң йортмузейы, Һыуыҡшишмә ауылындағы мәҙәни үҙәк, Хәрби Дан күргәҙмә залын берләштерә.

Прибельский, Түбәнге Төкөн, Бишауыл – Уңғар, Оло күл, Ҡабаҡ, Николаевка ауыл дарында Сәнғәт мәктәбе кластары асылған. Ҡырмыҫҡалы Мәҙәниәт һарайы, Прибельскийҙағы башҡорт, Һыуыҡшишмәләге сыуаш халыҡ театрҙары, «Прибельские зори» рус йыры хоры, «Йондоҙ» өлгөлө балалар бейеү ансамбле, «Истоки» рәссамдар клубы, «Йәйғор» башҡорт халыҡ инструменттары, «Виват» вокал, «Толпар» өлгөлө йыйылма ҡурайсылар, «Шевле» сыуаш фольклор ансамблдәре «халыҡ коллективы» исемен йөрөтәләр.

Бер милләт күберәк йәшәгән ауылдарҙа даими үҙешмәкәр коллективтар булдырылған. Мәҫәлән, Шәрипҡол, БишауылУңғар ауылдарында – башҡорт, Һаҡай, Яңы Ҡыйышҡыла – татар, Прибельский, Константиновка, Бекетовта – урыҫ, Илтирәктә – мордва, Ефремкин, Николаевка, Һыуыҡшишмә, Сихонкинда – сыуаш мәҙәни төркөмдәре бар. Район кимәлендәге саралар, фестивалдәрҙә, республика бәйгеләрендә йышыраҡ ошо коллективтар ҡатнаша.

Һаҡайҙағы «Йола», Иҫке Бәпестәге «Бөрлөгән», Шәрипҡолдағы «Ынйы» башҡорт, Сихонкиндағы «Сеспел», Ефремкиндағы «Пилеш» сыуаш, Илтирәктәге «Зорени» мордва, Константиновкалағы рус фольклор ансамблдәре менән хаҡлы ғорурланалар районда.

Page 25: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

23 «ТАМАША» 1 – 2011

табып, йыл айын республи-ка конкурстарына ебәрәбе. Улары киләсәк ижади >е-шен уйлап махсус шулай эш-ләйбе – ситтә юарыра сән әт кимәлен креп, баш-аларан кп яылыа өйрә-неп айталар, – тип ыуанысын йәшермәй Азамат Муса улы.

Райондаы «Йондо» өлгө-лө балалар бейе ансамб-лендә 100-ән ашыу бала бейе серәренә төшөнә. Бейесе-ләре республикала ла яшы беләләр. Бөрө алаында уа-рылан «Йәйор – Радуга», Туймазыла ткән «Ду>лы хо-роводы» балалар ижадыны республика фестивалдәрендә диплом яулаан, ә «Соцветие дружбы» халы ижадыны рес-публика конкурсында «өлгөлө коллектив» исеменә лайы булан. ткән йыл ойошторо-лоуына 15 йыл тулан «Йон-до»о етәкселәре – Зөлфиә Әсхәт ы ы Ишмурзина менән Гөл наз Хәйретдин ыы Хәки-мо ва әйтеенсә, коллектив бер конкурстан да ситтә алмай.

Ре пертуарары бай. Бөгөнгө көндә 63 бейее өстән бер өлөшө – башорт бейеәре. Шу-лар ара ынан «Азамат», «Бай-рам», «Шыма ба>», «Уйна, гар-мун», «Aара юра» бейеәрен тамашасылар алыштар менән аршы ала. Татар, уры>, сыу-аш, алмы, збәк, хатта ытай халы бейеәрен дә өйрәнеп аландар. Әле йәд бейеен әерләйәр.

– Тәә интернеттан көйәр табабы. Аа хәрәкәттәр уй-лайбы. Өфөгә семинарара ла йөрөйбө, – ти етәкселәр. Би-герәк тә ансамбль солистары – башлап бейеселәр – Алина Әлимафарова, Радмир Рафи-ов, Виталик Илмурзинда ры ме нән орурланалар. Ансамбль солисткаы Гзәл jәйфулли на иә «Байы» башорт бейее-не республика балалар кон-курсы дипломанты булан. Шуныы ма тау а лайы – «Йондо»ар башаран әр бейегә тиерлек район етәк-селәре тарафынан бик кркәм костюмдар хәстәрләнгән.

– Сәхнә сәнәтене бөтә тө-рөн алып араанда ла – тама-шасыла музыка, гар мо ния, ма-турлы тойолары тәрбиәләгән ижад. И мө име – балалары сә лә мәт леге ныына. Хә те ре, фекерлә еәе >ешә. Кол-лективта та тыу йәшәргә, бер-береен а лара, йыйналыа

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

Райондаы «Йондо!» өлгөлө балалар бейе& ансамбле. 2010 йыл

«Йондо!» бейе& ансамбле етәксее Гөлназ Хәйретдин %ы!ы

Хәкимова. 2010 йыл

Page 26: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

24«ТАМАША» 1 – 2011

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

өйрәнәләр. Масат а ын-тылып йәшә, ма турлыты кре кеек я шы сифаттары ла >терә ул бейе, – ти 23 йыл буйы мәәниәт өл кәендә эшләгән район Мә әниәт арайыны методик б ле-ге етәксее, Башортостан-ды атаанан мәә ниәт хемәткәре Гөлнара Ми ле-хәйер ыы Әминева. Район мәәниәт йортонда хатта урта йәштәге атындар а «Бал бейеәре» коллекти-вында шө өлләнә башлаан. Кптәре балаларын килтерә, шул ваыт эсендә әре лә бейергә өйрәнә.

Моң аша тыуған

таңдар

И ур ауылдары бере-е Прибельскийа, бигерәк тә араы ышы төндәрә, йы-ан килегенән аылан мо а эйәреп «та атыуын» тойора мөмкин. jәәти булмаан был кренеш ситтән килеселәре хайран итә. Ә сәбәбе ябай: ауыл Мәәниәт арайында рус йы ры халы хоры сәхнәлә йә репетиция яай, йә концертта сыыш яай.

«Прибельские зори» хоры эшмәкәрлегене инеш башы 50-се йылдара барып тота-ша. 1997 йылда коллектива «халы хоры» тигән матаулы исем бирелә. Cуы ти>тә йыл буйы коллективты етәкләгән, Силәбе мәәниәт институ-тын тамамлаан тәжрибәле белгес – Марина Ильи-нична Бухмастова хоры киләсәген хәстәрләп «Бубен-чики» балалар төркөмөн дә ойоштороп ебәргән. «При-бельские зори»ла – 20, ә ба-лалар төркөмөндә 16 кеше шөөлләнә. Кп тапыр рес-публика фестивал дәре, кон-курстары лауреаты исемен яулаан данлылы коллек-тивта 6 йәштән алып 40 йәш арауыындаылар ихлас шө-өлләнә.

– Йыр яратыусылара но-талары белергә, дөрө> тын алыра, башалары тылара өйрәтәм. Кнекмәләребее кп өлөшө тауышты көйләгә сарыф ителә. Тәә хораы өлкән апай, аайары ха-лысан йырлау нескәлектәрен өйрәнергә тырыштым. Улар-ы йырлау алымдары бо-рононан, халы тарихынан килә бит, – ти Марина Бух-

мастова. Хор өсөн баянда е уйнай. «Репертуар айлаанда Ветерандар хоры ла ярам итә. Бигерәк тә йырлара теләгән ир-егеттәре табыуы ауыр, – ти етәксе. Бухмастовтар – дрт ба-лалы өлгөлө аилә. Кес кәй ул-дары «Бубенчики» төркөмөндә йырлай. Йәнә лә ирене, ике ыы – Валя менән Иринаны да тауыштары мо ло. Улары «Йәш аилә – 2007» республи-ка конкурсында икенсе урын-ды яулауы бер ә әжәп тгел. «Өйә келле – йырлап ына йәшәйбе», – тип шаярта Ма-рина.

Алты ти>тә йылдан ашыу данлы тарихы булан Башорт халы театры ауылды ына тгел, ә районды орурлыы. «Халы театры» исемен 1970 йылда аландар. Былтыр, мә->әлән, Cәләтле етәксе, театр-ы режиссеры Талиә Тәл әт ыы Әбделмәнова ярамын да Бөйөк Еее 65 йыллыы на арнап, Ф.Бләковты «Быйма-лар» спектаклен уйып халы өйөен яулаан әә>кәр ар-тистар.

«Фантазия» заманса бе-йе коллективы сыыштарын да тамашасылар көтөп ала. Дәртле көйгә брейк, рок, хип-хоп, классик модерн сти-лендәге ритмик бейеәр әр бер тамашаа замана рухы ө>тәй. Бигерәк тә >мерәр, йәштәр, балалар ихлас абул итә улары. Октябрьский а-лаында уарылан, «Ветер перемен» регион-ара конкур-сы, V төбәк-ара конкурсын-да атнашып ееәр яулап айтандар икән.

– Тәә интернеттан йәки берәй концерттан келгә ятышлы көй табам. Шуа ярашлы хәрәкәттәр, сюжет уйлай башлайым. Хатта бер-нисә көйө өөктәрен бергә ушыра ла тура килә. Аа емде идеямды балалар >тереп ебәрә лә яы бейе «Прибельские зори» хоры. 2010 йыл

Page 27: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

25 «ТАМАША» 1 – 2011

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

тыуа, – ти 2006 йылдан бейе коллективын етәкләгән балет-мейстер Гөлнара Вәлиәхмәт ыы Мирясова. Әлеге көндә ур популярлы алан «Данс-Микс», «Фейерверк», «Сәләмәт тормош өсөн» бейеәре тап шулай тыуан. Бәләкәй, урта әм өлкән төркөмдәр эшләй. Района берә генә буланамы, «Фантазия»ны ха-лы байрамдары, конкурс, оло концерттара сыыш яара йыш саыралар.

Таы ла бында «Звезда» бейе коллективы ойошан. Ошо йәйә генә Стәрлета-матан эшкә махсус килгән йәш балетмейстер Михаил Викто-рович Куликовты киләсәккә хыялдары ур. Бөтәе 108 бейесене берләштергән был коллектива кберәк халы бейеәрен ала. Алты төркөм туплаан.

– Бигерәк тә бейергә телә-гән малайары табыуы ы-йын, – ти Михаил. – Ата-әсәләр аршы булмаын өсөн «Асы бейе дәрестәре» ткәреп, кес-кәй балалар әм ата-әсәләр алдында сыыш яайбы. Бик ошаталар улар был сараны. Киләсәктә Устав абул итеп, «Балалар хореография клубы» булдырыра хыялланам.

«Звезда»ла башорт, рус, та-тар ына тгел, ә молдаван, ук-раин, нанай халы бейеәрен дә сәхнәгә сыаралар. Яыра малайара рус шаян бейеен аландар. Теләк белдергән әр кемде абул итәләр әм, и мөиме, тләе өйрәтәләр.

– Йәш белгестәребе ваыт менән и>әпләшмәй кел би-реп эшләй. О>та алынан бейеәр, профессиональ баш-арылан йыраран торан концерттары бик яратып арайар. Мин ем, мә>әлән, сәхнә телмәре буйынса дә-рестәр бирәм. Саыу тауышлы, кркәм кешеләре саырып, дикция ө>төндә эшләйбе.

Нәфис о>талары >терә-бе, – ти 16 йыл инде мәәниәт йортоно художество етәксее булып эшләгән Нина Павлов-на Рыжкова. Уны тураында коллегалары, мәәниәт йор-тондаы и тәжрибәле ойошто-роусы, тиәр.

Прибельский халы бөхтә, барыы ла тәртиптә булан, әр кем эшен о>та башаран, төрлө-төрлө ижади ярыштар, ыылы кисәләр, дискотека-лар ойошторолоп, концерттар крәтелгән мәәни усаа ылыып тора.

– Беә тамашасылар йыйыу проблемаы ю. Ниндәйер сара уарыра була, уны тураында алдан өйләй баш-лайбы. Aайы бер концер-ттара тамашасылара урын етмәй. Бына мин, мә>әлән, әллә айан ситтән ниндәйер артист концертына бармай ала алам, ә инде крше бей-ей йә йырлай, тиәләр, ис шике барасамын. Хәер ешмәкәрәргә итибар арта бара. Кешеләр телевизор арап яла башланылар шикел-ле. Йәне зәгәр экран тере концерта етмәй инде ул, – ти мәәниәт йорто директоры Дарья Владимировна Якунина. Ойоштороу эштәре йәнләнгәс, Прибельский мәәни усаына музыка аппаратураы алыуы хәстәрләгәндәр. Дискотека-лара и>ерткес эсемлектәр эсеп килеселәре индермәйәр, ә инде кемдедер йәшенеп ыра эскәнен генә крәләр ә шун-да у музыканы тутаталар.

Cынлы сәнәтте баалай белеселәр Прибельскийаы Балалар ижады йортона йыйыла. Унда С.Юлаев әм баша билдәле шәхестәре енсәлекле портреттары, аастан ырлап эшләнгән пан-но, картиналар, семәрле ан-ды, умтасытары крергә мөмкин. jмерене игеен-се ти>тәен ткән о>тахана

етәксее Владик Сәфиуллин: «Эштәребее Aоролтайара алып йөрөттөләр. Бына ошон-дай бер мозаика панноын яынса 6 ай буйы теергә кә-рәк», – ти студияны башлап ойошторан әм оа йылдар етәкләгән о>та. jмере буйы тимер-томор араында булыш-ан, төрлө институттара уытан техник фәндәр канди-даты халы яла сыас ошон-дай ләззәтле, файалы әм ыылы шөөлгә тотонан.

Һәләтле, белемле

етәкселәр алтынға

тиң

Aырмы>алы әә>кәр ижад-сыларыны шулай әем булы-уы, республика кимәлендә ур ееәр ааныуыны төп сә-бәбе, моайын, район етәксе-легене халыты рухи әм мәәни йәәттән тәрбиәләгә ур итибар йнәлтеенән ки-ләлер. Юиә, халы араын-да әр районда ла әләтлеләр-е кпләп табыра була, әммә улары ееәр яуларлы дәрәжәгә еткере өсөн бер-ике генә тгел, ә ти>тә йылдар буйы ентекле шөөлләнергә кәрәк. Шуа итибар иттем – бында район хакимиәте баш-лыы Ирек Барый улы Сафин, уны урынба>ары Азамат jәйфуллин, мәәниәт блеге етәксее – Хәниф Батталов әм методист Гөлнара Әминевалар бик инициативалы ижадсылар. Cәр мәсьәләне килешеп хәл итә, саралары татыу ойошто-ра беләләр. Оа йылдар буйы бер даирәлә эшлә ә файаа ына – райондаы әр ауылда әләтле әә>кәрәре яшы беләләр.

Мәәниәт блеге етәксее Хәниф Фәлит улы Батталов инде 17 йыл ошо вазифала. тәгән ауылында тыуып >кән егет Өфөләге A. Дәләткилде-

Page 28: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

26«ТАМАША» 1 – 2011

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

ев ис. художество мәктәбен, Башорт дәләт педагогия ин-ститутыны художество-гра-фика факультетын тамамлай. Николаевка ауылындаы йәш мәктәп директорыны етәксе-лек әләттәрен баалап, ра-йон хакимиәтене мәәниәт блегенә эшкә саыралар. Ул сата районда бейе кол-лективтары бөтөнләй бул-май. Башта ауыл етәкселеге ярамында йорт төөе ой-оштора етәксе. Өфөнән, Си-байан, Учалынан балетмей-стерар килә.

– Бер йыл буйы улар менән өйләшеәр алып бары. Бейе сәнәтене файаы ур икәненә төшөндөк. Баша ижа-ди коллективтар бер тапыр репертуар яап алалар а аа, әәттә, шуны абатлайар.Ә бейегә килгәндә, көн айын шөөлләнергә тура килә. Фи-зик сәләмәтлек, масатлы йәшә, кешеләр менән арала-шыу, бар эшкә лә өлгөрөргә ты-рышыу, тимәк, ваыт әерен беле ул – бейе! – ти Хәниф Фәлитович.

Алайыр ауылында ал-лы шөөлләнгән бер төркөмдө и>әпкә алмаанда, районда урайсылар а сәхнәгә сыыр-лы кимәлдә булмай ул сата. Бөгөн иә район Балалар

сәнәт мәктәбендә айырым урай класы бар. Алайыр, Бишауыл-Уар, рге Төкөн ауылдарында урайсылар кол-лективы ойошторолан. «Тол-пар» урайсылар ансамбле Октябрьский алаында уан Aурай байрамы, Ә. Исужин исемендәге конкурстара йыш атнашып ееәр яулай бө-гөн. Рухлы, халысан модо тамашасылар келенә ет-кергән коллектива зауылы сәхнә кейемдәре тектергән. Етмеш йәште уан әләтле әм абруйлы урайсы-остаз-дары jәфр Вафа улы Йосо-пов бер бәйгенән дә ситтә алма>а тырыша. Шәрипол, Бишауыл-Уар, Малай ауыл-дарында баянсылар а о>та-лытарын халыа крәтә башлаан.

Яы Aыйышы ауылы клу-быны художество етәксее, о>та баянсы Салауат Заиул-линды мәктәптә уыусы ма-лайары йыйып, «Ду>лы» вокал ансамбле ойоштороуы – енсәлекле кренеш. Улар башорт, татар халы йыр-арын башара. Республика бәйгеләрендә йыш атнаша-лар. Ћәәләй ауылынан биш йәшендә обайыр башарып, тамашасылары оландыран Илзә Абдрафиова әле бе-ренсе синыфта ына уый. Тимәк ырмы>алылары йәш йырсылары, бейеселәре >ә. Быуындар алмашына.

Мәәниәт блеге етәксее, Башортостанды атаанан мәәниәт хемәткәре Хәниф Батталов, е элекке уытыу-сы булара, ксәгилешлелек анунын и>тән сыармай. Уны аиләендә лә сәнәткә ашитар. е, рәссам булара, графиканы яын крә. Кел торошон саылдыран тәбиәт кренештәрен йәәт кенә әләм менән аыа төшөрөп уйыра әәтләнгән. Матурлыты крә белгәнгәлер, башаларан да

бөхтәлек, тәртип талап итә. Тормош иптәше Фирзә – уытыусы. Уны батик, ора-ма мозаикаы, гобелен ижади өлгөләре республика, район ярыштарында ееәр яула-ан. Улдары Динис – юрист. Ә Гөлназдары иә компью-тера «Урал Батыр» эпосына йәнрәт эшләп, Ярославлдә Рәсәй кимәлендәге ярыштан еесе призын алып айтан.

Өйҙә телевизор

ҡарап ҡалғансы…

Районда йыл айын төр-лө фестивалдәр уары-ла. ешмәкәрәр ярышында атнашмаан бер генә ауыл, бер генә ойошма ла алмай. Мәәниәт хемәткәрәре кө-нөндә ешмәкәр артистары әр береен отлап, бләктәр биреп, келдәрен ктәрәләр. «И яшы клуб», «И яшы мәәниәт йорто», «И әем ешмәкәр коллектив» әм баша шундай исемдәр өсөн йыл буйына ынау тоталар ырмы>алылар. Бер генә юбиляры ла билдәләргә онот-майар.

И мөиме, моайын да, әләтле белгестәргә фатирар хәстәрләер. Кптән тгел урайсы, баянсылара шәхси йорт төө өсөн тәәйен ер биләмәләрен бушлай блгәндәр. Бынан тыш, бер блмәле фатирар а, шәхси йорттар а махсус төөлә. Яшы бер белгесте урта ул ун белгескә торошло икәнен яшы алайар бында.

Район әгендәге еш-мәкәрлекте, материаль-тех-ник базаны ныытыу маса-тынан, яы сәхнә кейеме тектерегә аса йәлләмәйәр. Сәхнәләге сыышты уышы кейем кркәмлегенә бәйле бу-лыуын беләләр бында. Район Мәәниәт йортонда тауыш

Хәниф Батталов. 1981 йыл

Page 29: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

27 «ТАМАША» 1 – 2011

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

яырыу, фонограммалар ороу студияы ла асандар. «ешмәкәр сәнәтте >тере района нимә бирә?» – тигән орауыма Хәниф Фәлитович былай тип яуапланы:

– Милләтте йөөн алап алыуа ур роль уйнай ул. Йәнә лә, балалар көслө шәхес булып тәрбиәләнә. Кисәге әем әә>кәр артистарыбы бөгөн йәштәр ойошмаларында, төрлө партиялара етәкселек нескәлектәрен ләштерәләр. Улар бее илде киләсәге. Ә киләсәк беән ыйыуыра, беән сосора, зирәгерәк, аыллыра булыра тейеш. Шул у бала, мә>әлән, репети-цияа ла өлгөрә, шул у көндә берәй спорт ярышында ла ат-нашып, кискеен концертта сыыш яай. Былтыр «Aыр-мы>алы йондосотары» фестивален ткәрек. Бөтәе 800 бала атнашты. Өс сәәт баран Гала-концертта 340 бала сыыш яаны! Барыын да билдәләп ттек. Бала ене кәрәклеген, сәхнәгә сыыу орурлыын тойон өсөн. Таы ла бер яшы яы бар – йырлаан, бейегән кеше насар уйаран азат. Улары алама әәттәре «тәмләп арара» ваыты алмай, теләге лә бул-май. Спорт та яшы, әлбиттә, әммә унда физик сәләмәтлек кәрәк. Ә бейеә моло көйгә эйәреп, балалар шул у тән сәләмәтлеген дә ныыта.

– Cәр кемде кел төбөндә йәшерен хыялы була. Әгәр ә ул хыял йыр-бейегә яын икән, уны бары тик сәхнәлә генә асыра мөмкин. Кптәр, бигерәк тә оло йәштәгеләр, ошо әләттәрен асыра ый-майар. Ә башалар менән бергәләшеп хора йырлап, йәки коллектив бейеә бейеп, о>талытарын камиллашты-ра. Хатта тормошон сәхнәе

к алдына ла килтермәй баш-лай, – тине Гөлнара Әминева. Ысынлап та, әр мәәни сарала әем атнашан әә>кәр ар-тистар – Нәфисә Сөләймәно-ва, Фәрит Яшыолов, Ришат Мусин, Таир Әбталипов, Дамир Әхмәтов, Артур Насы-ров, Элмира Муллаолова әм башалар келендә сәхнәгә өйө юалмаясаына ышана.

Шәжәрәләр барлауы ла яйа алан ырмы>алылар. Хатта 30-40 йортло бәләкәй ауылдара ла юары кимәлдә ткәрәләр был сараны. Г.Г. Иб-раимов, Н. И. Петровтар иә Өфөлә уарылан Шәжәрәләр конкурсында диплом яулаан.

– Шуныы ыы, – ти Хәниф Фәлитович, – ауыл ни тиклем бәләкәй була, халы шул тиклем кберәк йыйыла. Ситтән кп киләләр. Тимәк, тыуан ер, тыуан төйәккә яынайыу теләге көслө халыта.

Cәр бер республика яры-шында тиерлек атнашырлы әә>кәрәр бер йыл эсендә ге-нә тәрбиәләнмәй. Ауыл ерендә шуныы ыйыныра – инде генә

о>тарып, коллективты «йөөк ашы» булан берәй уыусы мәктәпте тамамлай а баша тарафтара уыра китә. Уны урынына яы бейесе йә йырсы кәрәк. Ябай итеп әйткәндә, бер тутауы яы әләттәр эләп, табыра, өйәртергә бурыслы мәәниәт хемәткәрәре.

Бөгөнгө заманда телевизор, компьютер, интернет тормош-көнкрешебеә урыра урын ала бара. Халыты мәәниәт усатарындаы ыылы са-ралара, тантаналы кисәләргә саырып килтере оло про-блемаа әйләнә. Aайы бер ауылдара ыш көнө клуб-тар яшылап йылытылмай… Әммә Aырмы>алы районын-да әр концертта тамашасы залы шыырым тула. Cәбәбе ябай – сәхнәлә балалар кол-лективтары сыыш яай! ене ейән-ейәнсәрәре, улы-ыары сыыш яаанда ола-тай, оләсәйәр, атай, әсәйәр нисек өйә телевизор арап ул-тырып алын инде?!

Лилиә ӘЙЕПОВА

Район мә!әниәт арайыны- баш%орт халы% театры артистары сираттаы тамашанан у-. 2009 йыл

Page 30: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

28«ТАМАША» 1 – 2011

Журналист Фаниль КУДАКАЕВ беседует с известным журналистом, директором Школы-студии телерадиоискусства Гостелерадиоком-пании «Башкортостан» Шаурой ГИЛЬМАНО-ВОЙ

«Я начинала трудовую биографию директо-ром и учителем школы начального образова-ния, завершаю директором и преподавателем Школы-студии профессионального оразова-ния...» – говорит Шаура Габбасовна Гильманова – академик Евразийской Академии телевидения и радио, заслуженный деятель искусств России и Татарстана, заслуженный работник культуры Башкортостана, лауреат премий имени Шагита Худайбердина и Мажита Гафури.

– Шаура Габбасовна, когда мы вместе начи-нали работать на Башкирском радио, у тебя была фамилия Тузбекова, верно?

– Да, у нашего рода очень звучная и извест-ная фамилия – Тузбековы. Соляными беками называли моих предков, которые издревле, почти до 1750 года варили соль на территории сегодняшних Красноусольских здравниц. На-рицательное имя они превратили в имя соб-ственное уже после того, как были изгнаны со своих поместий.

В 2010 году земляки широко отметили 260-летие основания нашими прародителями де-ревни Имендяш Гафурийского района. Одно-временно мы чествовали и 110-летие родной школы, первыми директорами и учителями ко-торой были так же наши праотцы: мой дедушка Яхъя и его брат Гафият Тузбековы, отец и дядя академика Нияза Мажитова – Абдулхак и Даут Мажитовы. На малой родине наш род продол-жает родной брат Салават Тузбеков – учитель, охотник, шахматист и мыслитель.

– Восемь лет назад наш журнал очень подроб-но рассказывал о твоем творчестве, о профес-сиональной деятельности. Ты 35 лет в системе Гостелерадио. Сегодня хотелось бы поговорить о телевидении. Не секрет, что сегодня каждая семья проводит у телеэкрана значительную долю своего свободного и даже несвободного вре-мени. Тем не менее простые телезрители очень мало знают о феномене телевидения. Ты из тех, кто в последние годы делает «качественное» те-левидение.

– Громко сказано. Но нет необходимости отрицать тот факт, что мы старались делать запоминающийся и востребованный эфир-ный продукт, нам хватало смелости внедрять в эфир Башкирского телевидения абсолютно новые форматы и жанры экранного искусства как ток-шоу, телешоу, телеконкурсы, телеигры, телетурне, телемемуары. Вы помните мой конек – программу «Диалог. Дискуссия. Полемика»? Это – интерактив, т.е. общение в прямом эфи-ре с телезрителями. Конечно, помните! Будучи долгие годы директором Башкирского телеви-дения именно Вы часто несли определенную ответственность за результаты наших новых проектов. Именно в эти годы было иницииро-вано на Гостелерадио создание социологиче-ской службы, основание рекламной службы и открытие собственной газеты ГТРК.

Я намного позже осознала значение, мас-штабность и актуальность многих наших начи-

Телевидение. Радио. Кино

Главное еще впереди…В 2010 году в нашем журнале мы открыли ряд новых рубрик, как нам кажется – востребованных са

мой жизнью. Действительно, материалы, опубликованные под этими рубриками, нашли своих читателей. Особенно заинтересовали их статьи о деятелях кино, радио и телевидения. Мы намерены и в дальнейшем готовить подобные публикации.

Сегодня разговор о телевидении: о его сегодняшнем состоянии, перспективах развития, проблемах и успехах.

Шаура ГИЛЬМАНОВА (ТУЗБЕКОВА) родилась 1 января 1954 года в Гафурийском районе Башкирской АССР. В 1973 году окончила Салаватское педучилище и проработала в школе, РОНО и редакции местного радио. В 1981 году в Казанском государственном университете защитила диплом по специальности “Радиотележурналистка». В 1975–1990 годы проработала на Башкирском и Татарском Радио, а с 1990 года по настоящее время – на Башкирском телевидении. Параллельно с журналистским творчеством Шаура Габбасовна ведет преподавательскую деятельность в БГУ. В 2005 году при Гостелерадиокомпании «Башкортостан», ее усилиями была открыта Школастудия телерадиоискусства. Сын Салават и дочь Алия так же трудятся в области телеиндустрии.

Page 31: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

29 «ТАМАША» 1 – 2011

наний и решений. И Вы, наверное, так же. Ведь ко многим тогдашним проектам мы сегодня возвращаемся вновь. Хочу заметить, что до это-го была такая же авангардистская творческая и ответственная административная деятельность на Башкирском радио. Надо заметить, что Ра-дио у нас всегда было и остается кузницей кад-ров для телевидения.

– Теория телерадиоиндустрии – это бескрай-ний научный мир, включающий в себя познания в физике, философии, филологии, психологии, со-циологии, культурологии и т.д. Какая область телерадионауки тебе более близка?

– Нельзя преподавать историю и теорию телевидения, не зная основ передачи аудио-ви-деосигналов или строения телеаппаратуры, не владея языком. Не разбираясь в тонкостях появ-ления на свет эфирного продукта, не почувство-вав интересов своих потребителей невозможно создать уникальное творение, «радующее глаз, ласкающее ухо, будоражащее умы». Замечу, я учу основам тележурналистики и технологи-ям телепроизводства, а не политехнологиям. А лучшее учение – это личный пример. Я не пере-стаю готовить передачи, несмотря на крайнюю занятость по организации деятельности Шко-лы. Последнее профессиональное признание

2010 года именуется «За выдающееся владение словом».

В 2005 году именно из соображений прибли-зить современные телетеории к экрану была создана при ГУП ТРК «Башкортостан» Школа-студия телерадиоискусства. Ее главная задача – содействие качественному росту деятельности ГТРК. А качество эфира зависит в основном от профессионализма кадров и качества техни-ки. Функции Телерадиошколы – мониторинг и анализ эфирной продукции, подготовка и стажировка молодых кадров, узкопрофиль-ная специализация. Очень востребована пе-реподготовка опытных специалистов, ибо на телевидение инновации приходят куда чаще и массированней, чем в другие СМИ. Каждый год в телепроизводстве что-то модернизириу-ется, какая-то профессия отмирает, на ее место приходит другая, более современная. Огром-ный пласт деятельности Школы-студии – это работа с местными телерадиокомпаниями. В Башкортостане функционирует около полусот-ни городских и районных студий телевидения, но до сих пор в республике не было ни одного координационного или методического центра, объединяющего эту мощную структуру. В 2010 году нам удалось организовать первый Респуб-ликанский фестиваль-конкурс местных ТРК.

– Да к тому же в нашем регионе отсутству-ют учебные заведения по подготовке специали-стов узкого профиля для радио и телевидения.

– Именно поэтому в течение 4-х лет Шко-ла-студия вела целевой набор в Санкт-Петер-бургский Государственный университет кино и телевидения. С 2005 года в главный специа-лизированный вуз страны совместно с Мини-стерством культуры РБ направлено на учебу 120 юношей и девушек.

Я уверена, что специалисты, получившие профессиональное образование сделают для отрасли намного больше, чем самоучки. Теле-искусство – это симбиоз искусства и журнали-стики, это синтез самых различных искусств и концентрация множества функций: информа-тивной, образовательной, воспитательной, раз-влекательной, мобилизующей, стимулирующей и т.д. Но нет сегодня у нас в стране телевиде-ния, которое представляло бы синтез всех клас-сических видов искусств, которое вобрало бы в себя все достоинства братьев по культурному цеху. Сегодня правят балом на экране деньги и товар. Коммерческий пыл и политическая на-качка составляют фундамент телевизионной культуры России. Федеральные каналы все еще

Телевидение. Радио. Кино

Такой пришла Шаура Тузбекова на Башкирское радио. 1978 год

Page 32: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

30«ТАМАША» 1 – 2011

клонируют безыдейные, отвлекающие народ от реалий жизни телепроекты, которые были спи-саны с эфира западных телекорпораций 20–30 лет назад. Мы работаем с ними в одном теле-пространстве, и Башкирскому телевидению не-легко с ними конкурировать.

Поэтому мне близки все стороны теленауки и телекухни. И как играющему тренеру, важно знать многое, что происходит в области телеин-дустрии.

– Как теоретические разработки в области телерадиовещания сегодня близки к эфирному продукту?

– Лет тридцать назад в Башкортостане не было никакой профессиональной литерату-ры по телерадиовещанию. Я начинала первые шаги в эфирной журналистике на базе педаго-гического образования, и казалось, что справ-ляюсь. Но после Казанского университета, где осваивала специальность телерадиожурнали-ста, я поняла, что все это было самодеятельно-стью. На телевидении многие работают именно так: опираясь на интуицию, всю жизнь откры-вая для себя профессию. Порой в основе их творческих находок лежит теория, которая пре-

подается в качестве введения в профессию, на первом курсе вуза. А если бы этот талантливый человек изначально знал основу профессии, то отдача была бы более заметной.

Сегодня даже в России научное описа-ние телепроизводства и теоретическое ос-мысление телеискусства сильно отстают от практики. Чаще сначала появляется конеч-ный продукт, т.е. товар, а потом начинается изучение его предназначения и возможного потребителя. В этом плане мне симпатичны первые действия нового руковод ства БСТ по ребрендингу канала, сегодня планированию, программированию эфира предшествует ана-лиз идеи передач и спроса аудитории на этот продукт.

Обидно, что чаще телевидению предлагают себя люди, которые просто мечтают увидеть себя на экране. Многочисленные кастинги дикторов, отборы претендентов на вакант-ные места репортеров и других должностей показывают, что люди зачастую не представ-ляют сложностей профессий телевизионщи-ков. Им прозрачна лишь внешняя, экранная сторона нашей жизнедеятельности. Многим,

Телевидение. Радио. Кино

С коллегами. На 75-летии Башрадио. 2008 год

Page 33: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

31 «ТАМАША» 1 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

сидящим перед экраном неведомо, что на од-ного ведущего в кадре трудится сотня людей за кадром.

– А как ты относишься к утверждениям, что Интернет «проглотит» телевидение?

– Я презираю эту необузданную паутину. Это же дикость, когда про тебя пишут не просто не-уточненную информацию, а полную чушь – и ты ничего не можешь предпринять?! Или кто-то так себя беспардонно пиарит – и никто не может остановить его.

Но нельзя не признавать, что Интернет уво-дит часть молодежи от экранов ТВ. В прошлом году 4% молодых зрителей изменили нам, теле-визионщикам. Но Интернет никогда не заменит Телевидение, в крайнем случае, на нашем веку. Вспомните, как боялись за судьбу киноискус-ства, когда появилось множество телеканалов! Здесь примерно такая же картина.

– Что волнует тебя больше всего в связи с переменами в ГТРК? Все ждут кардинальных изменений в деятельности БСТ. Что может посоветовать опытный телевизионщик?

– Помню, как назначили председателем Гостелерадиокомитета писателя-журналиста, человека со специальным образованием фило-

лога и радиосвязиста – Булякова Диниса Муда-рисовича. Он пришел, собрал актив и говорит: «Я вашу работу и ваш коллектив пока не знаю. Прошу помочь мне. Мне важно, как думают о нашем будущем и ветераны, и молодые... Может, у кого завалялась какая творческая идея, ждет осуществления?.. Давайте, попробуем вместе».

Я делюсь с новыми руководителями свои-ми «соображениями» по улучшению дел, когда меня об этом просят. Прислушиваются. Только случайные и нерадивые начальники могут иг-норировать опыт и знания своих сотрудников. А сегодня же на БСТ пришли профессионалы. Принятая концепция нового Башкирского те-левидения созвучна с моими представлениями о современном национально-региональном те-левидении. Важно не отступать от нее.

Ведь специфика Башкирского телевидения заключается в том, что мы – не просто нацио-нальное телевидение, БСТ – еще и региональ-ное телевидение. Концепция вещания и кон-тент национального и регионального вещания существенно отличаются. Первоначальная за-дача регионального канала – удовлетворение информационных потребностей местности и ее населения. А вот у национального телевидения

С выпускниками Школы-студии. 2009 год

Page 34: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

32«ТАМАША» 1 – 2011

прерогатива другая – оно должно служить на-ции, способствовать в первую очередь ее росту и развитию.

Многие преобразования, которые сегодня происходят в ГУП ТРК «Башкортостан», были необходимы, и я их поддерживаю.

– Шаура Габбасовна, думается, они интерес-ны и нашим читателям. Ведь каждый из них – и ваши телезрители.

– Есть самые простые, но бесценные пра-вила работы телевидения. Например, любая программа должна иметь в сетке вещания неиз-менное место. Или, скажем, если указана в ут-вержденной программе какая-то передача – она обязательно должна выйти. Мы часто позволя-ли себе нарушить эти золотые правила. Сло-вом, одна из причин низкого рейтинга канала – отсутствие культуры эфира (от сетки вещания, т.е. точного времени и регулярности встречи со зрителями – до имиджа ведущих), а так же от-сутствие корпоративной культуры. Отсутствие в республиканских изданиях анализа деятель-ности Башкирского радио и телевидения так же – плохая услуга. Серьезная радио-телекритика постоянно держала бы эфир под контролем профессионального мнения. Иждивенческое, потребительское отношение самих зрителей к телевидению – тема отдельного разговора. Не-знание спроса наших потребителей-телезрите-лей, считаю, связано с отсутствием собствен-ной социологической службы при ГТРК.

Помните, еще в начале 90-х была попытка изучения аудитории и рейтингов передач.

– Конечно. Мы сначала в Гостелерадио при-влекали специалистов-социологов со стороны, затем открыли самостоятельное подразделе-ние при ГТРК. Но оно как-то не сумело реализо-вать себя. Просто профессиональных специали-стов для нашей отрасли тогда еще не было.

– И сегодня данные рейтинга необъективны, это еще одна тема для разговора. Я часто гово-рила о необходимости создания программно-го центра, который должен определять модель аудитории и формировать социальный заказ от населения, исходя из интересов различных социальных слоев. Этот вопрос актуален и сейчас.

Меня волнуют вопросы сохранения государ-ственного статуса телевидения, оптимального сочетания идеологических и коммерческих интересов на экране. Тревожит неравномерное развитие национального телевидения. Баш-кирское информационное телевидение шагает в ногу с положительными образцами отечест-

венного телевидения. А вот художественное и документальное телевидение движется очень медленно. Литературно-художественное ве-щание ограничивается трансляцией готовых поставленных на сцене произведений музы-ки, хореографии, театра. Эфирное кино почти полностью представляет собой продукцию ки-нематографа.

Болею за сохранность фонда Башкирского телевидения. Мы совместно с главным редак-тором А. Г. Тимербулатовой, режиссерами ТВ Н. Х. Тибеевым и А. Г. Абдразаковым, с ра-ботниками видеотеки и киноредакции годами осматривали старые кино-, видеоматериалы, уточняли имена участников передачи, героев, исполнителей, авторов. Анонсировали содер-жание. Переписывали из разных форматов лент на новые носители. Положили начало деятель-ности сегодняшнего отдела архива. Я знаю, что у нас на ТВ – главный живой архив Башкорто-стана. Этот «Золотой фонд» постоянно нужда-ется в особой опеке.

А главное, беспокоят судьбы людей, которые в меру своих способностей долгие годы предан-но служили телевидению, но оказались не го-товыми к новым условиям профессиональной деятельности. Хочу, чтоб оставшиеся и вновь набранные талантливые журналисты трати-ли свои силы не на усыпление бдительности и успокоение народа, как раньше. Мол, «у всех плохо, только у нас – хорошо! Только мы – хо-рошие!» Такая идеология, такой лейтмотив те-лерадиопередач не приведет к реальной оценке ситуации и объективной самооценке.

Помнить бы всем, что первостепенная за-дача журналистов, помочь и правителям, и на-роду совершать как можно меньше ошибок. И необходимо формировать позитивный образ Башкортостана и портрет башкирской нации в глазах жителей всех российских регионов, зарубежных стран. Достойно позиционировать Республику и башкирский народ на междуна-родной арене – это наша святая задача.

В «Золотом фонде» ГТРК хранится более 500 отснятых и подготовленных к эфиру Ш. Гильмановой телематериалов: фильмов, спектаклей, репортажей с общественнополитических событий и культурномассовых мероприятий, сложнопостановочных телепрограмм, очерков и выступлений на разных языках.30 лет она занимается изучением и распространением творчества великого современника Мустая Карима.

Телевидение. Радио. Кино

Page 35: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

Хор-дирижер блегене хор коллективы. (етәксее А.Е. Дерипаско, концертмейстеры Л.Ф. Мансурова). 2009 йыл

урайсылар ансамбле(етәксее Р.Р. Рәхимов). 2010 йыл

Өфө сәнәт училище"ы коллективтары

Page 36: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

М. Фәйзи, «&әлиәбаныу», реж. - Нурия Ирсаева. Ролдәр#ә: Бә#ри – Филарит Бакиров, %әлиәбаныу – Резеда Әмәкәсова, %әлиәбаныу – Ниса Бакирова. 2006 йыл

И. Йомаолов, «Серле мо», реж. – Айсыуа+ Йома3олов. Ролдәр#ә: 4онаш вәзир – Фәим Әхмәтйәнов, Әминбәк – Фәнил Толон3ужин,

4ара-Бо3а хан – Марат Зөбәйеров. 2008 йыл

Стәрлетама* баш*орт дәләт драма театры спектаклдәренән кренештәр

Page 37: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

М. Бура*аева, «12ем я2ан я2мыш», реж. – Азат Йыаншин. Ролдәр#ә: Ирбулат – Фәнил Толон3ужин, Айсура – Рәсил Сынбулатов, Янары – Артур Ишмөхәмәтов. 2009 йыл

М. Бура*аева, «12ем я2ан я2мыш», реж. – Азат Йыаншин. Ролдәр#ә: Тә?кәле инәй – Ниса Бакирова, Көмөшкәй – Ләйсән Ми?ле3әлиева. 2009 йыл

Page 38: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

«Шәжәрә байрамы»на йыйылан Кәримовтар өсөн оло сәхнә лә тар. 2010 йыл

«Йондо2» өлгөлө балалар бейе коллективы. 2010 йыл

ырмы6*алы район мә2әниәт йорто

Page 39: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

33 «ТАМАША» 1 – 2011

– Твои кумиры Мустай Карим и Динис Буля-ков – часть твоей биографии. Каково без них?

– Они не просто кумиры. Они часть моей жизни. Так получилось, что совпали похороны Булякова, моей родной матери и близкого това-рища, который когда-то спас меня от смерти. А прощание с великим современником, заменив-шим мне отца – Мустай-агаем, последовало за похоронами Яркея Якшыдавлетова – коллеги с энциклопедическими знаниями и неземной работоспособностью, уникальнейшей лично-стью. Мы с ним в одном кабинете, за общим столом 15 лет проработали. И дважды в жизни у меня были периоды, когда казалось, что жизнь закончилась. И, действительно, моя жизнь раз-делилась на части: при Булякове и без него, при живом Мустае и без него. Я старалась сделать все по увековечению их памяти и сохранению их творческого наследия.

– Понятия семья и телевидение, говорят не-совместимы. Это так?

– Почти согласна. Никакого режима семей-ной жизни. С такой не женской работой, с сума-сшедшим графиком служебных дел, постоянной занятостью мне удалось не потерять детей – это главное! Спасибо за понимание им. Я знаю, они гордились и гордятся мною. Мои самые глав-ные зрители и критики – Салават и Алия! Толь-ко сын, моя главная опора в жизни, может мне строго сказать: «Хватит!» Только дочь, профес-сиональный критик и редактор, может править мой текст после меня, больше никто. Кстати, они мне порой подкидывают такие оригиналь-ные, смелые концептуальные подсказки, идеи, до которых я бы не додумалась. Кстати, сноха с зятем – очень красивые, положительные мо-лодые люди.

– Активный человек даже когда переходит в пенсионный этап жизни, утверждает, что планов «громадье». Как смотришь на эту зако-номерность? Планы и перспективы...

– Да, наступление этого срока есть некий барьер, который психологически сложно пе-решагнуть. Это все глубоко засело в нашем подсознании от советской идеологии. Это сложно «выбить» из головы. На западе все по-другому. В этом возрасте человек достигает независимости, свободы – финансовой, ду-ховной. Это значит, что ты можешь начинать жить так, как ты хочешь, а не как диктует система, общество. У нас пенсия, даже мно-гократно «заслуженного» не обеспечивает достойную жизнь. Кроме этого, не забывайте, что за 35 лет службы одной отрасли накоплен

такой багаж знаний и практических навыков, что я просто обязана передавать это тем, кто не владеет этим, но хочет.

Как хотите, называйте это: но я не осоз-наю, что я – на пенсии. Я умом воспринимаю этот факт. Пришло другое ощущение времени. Остро ощущаю его нехватку, нужно эконо-мить время. Произошла переоценка общения с людьми. Кого-то невольно отсекаешь из кру-га. Ценишь каждую встречу с человеком, кото-рый надежен, верен и верит тебе. Запоминаешь каждый разговор с личностями, с людьми, ко-торые прибавляют тебе духовный, интеллекту-альный капитал. Стараешься фиксировать все важные мысли и детали жизни. Хотя, говорят, с годами ум не прибавляется, а только грехи увеличиваются, но есть ощущение, что мудрей становлюсь. В крайнем случае, ко многому, что раньше было для меня крайне существен-ным, стала относиться спокойнее. Поменялись акценты в жизни.

Действительно, планов «громадье»! Пони-маю, что многое еще не сделала. Возможно, не сделала главного, что должна сделать за свою жизнь. Просто было некогда! Планирую, на-конец, опубликовать свои стихи. Планирую привести в порядок свои многочисленные за-

Телевидение. Радио. Кино

С Мустаем Каримом. Последняя запись в студии БТВ. 2004 год

Page 40: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

34«ТАМАША» 1 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

писи (всю осознанную жизнь веду дневники, связанные с работой и с личной жизнью тоже) и дописать свои книги – о башкирской теле-индустрии (в историческом формате, можно в жанре детектива...), о родном крае, о феномене своего отца. Свой жизненный опыт, личные моменты и переживания хочу вылить в драма-тическое произведение или роман, хотя и для того, и для другого материала хватит сполна. Никак не выходят из головы слова Мустай-а-гая: «Шаура, хылыу! Каждый твой рассказ из собственной жизни достаточно просто пере-нести на бумагу и будут увлекательные, по-учительные книги». Кстати, за последние 5 лет я систематизировала весь аудио-, видеоархив Мустая Карима. У меня накопился огромный расписанный материал его эфирного творче-ства, готовлю к печати.

Хочу заняться плотнее благотворительной деятельностью, хотя давно уже прикипела к ней. Помогла когда-то построить в деревне но-вую школу, мост через Зилим. 10 лет назад уда-лось добиться непланово провести газ в дерев-ню Имендяш. Достраиваем с братом дом-музей в родной деревне, нужно продолжить работу по возведению парка вокруг него.

А вообще, радуюсь каждому прожитому дню. Хочу видеть, как растет моя внучка, как она станет взрослой, выйдет замуж и подарит мне замечательных правнуков. Хочу писать киноро-маны и перечитать мировую литературу. Меч-таю вновь влюбиться! Словом, хочу развивать-ся, расти, меняться, не стоять на месте и всегда быть в гармонии с самой собой!

– Спасибо за интересную беседу. Желаю осу-ществления всех твоих планов и намерений!

В кругу семьи. 2009 год

Page 41: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

35 «ТАМАША» 1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

– Әхмәт Гәрәй улы, халы% ижады ме-әрләгән йылдар буйына быуындан-быуына тапшыры-лып, юары &*еш ала килә профессиональ сән-әткә ниге! ала. Ошо йәәттән е! етәкселек иткән у%ыу йортоно- республика кимәлендәге ролен нисек баалайыы!?

– Бее республикала сәнәт ны >ешкән, өммән, элек-электән ижада итибар ур булан, төрлө йыйындар, мәжлестәрә йыр, бейе, о>талыы буйынса ярыштар тәге сәхнә ролен тәгән. Бее училищеа килгәндә, ул музыкаль, театраль, ынлы сәнәткә, бигерәк тә милли йнәлештәге ынлы сәнәткә ниге алыусы. Бөгөнгө З. Исмәилев исемендәге Өфө дәләт сәнәт академияыны асылыуы ла ошо уыу йортона бәйле. Бынан 80–90 йылдар элек интеллигенция айа барлыа килгән, айа белем алан? Бары тик бында, әм таы ла Ырым-бур педагогия училищеында. И> киткес бай традицияларыбы бар, улары алау әм арта-бан >тере, дауам ите – төп бурысыбы. Опера әм балет театры, филармония, Милли симфо-ник оркестр, Композиторар союзы, бая әйтеп ткән Сәнәт академияы, мәәниәт арайары, мәәниәт йорттары, музыка мәктәптәрендә эшләселәре кбее бее училищены тамам-лаусылар. Исемдәре бөтә илде шаулатан дан-лылы шәхестәре атап тмәй булмай: В.Б. Мор-тазин-Иманский, М. А. Мәәиев, j. С. Саттаров, Р. С. Сыртланов, Ш. М. Мортазина, З. И. Бикбу-латова, Ф. A. Aасимова, Т. Ш. Хоайбирина, И. В. Салтыков (училищены тәге директоры),

М. В. Кугушева, М. И. Андржиевская, В. Х. Штег-ман, И. И. Дәләтова, А. О. Абдулбанеева, Р. А. Фишер, М. j. Мортазина, М. Х. Хисмәтул-лин, Ф. j. Нооманова, А. К. Мәсәлимова, Ф. К. Улановская, М. П. Фоменков, Ф. М. Сира-зетдинов, j. З. Сөләймәнов, Ш. Ш. Ибраимов, Э. А. Гофман, В. А. Швецов, Б. О. Абдулбане-ев, Д. j. Мөхәмәтшин, Б. Н. Вәлиева, И. Ә. Ка-шапова, A. Ә. Дәләткилдиев, Ю. Ю. Блю-менталь, А. Э. Тюлькин, Б. Ф. Домашников, Р. Б. Нурмөхәмәтов, j. И. Мөхәмәтшин . б. Яыусылар, драматургтар Ә. М. Мирзаитов, Р. А. Сафин, Н. Ш. Хафизов, И. Х. Йомаолов-тары исемдәре лә бее училище менән тыы бәйле. Мәскә, Штутгарт, Берлин алаларында белем алып, Өфөлә сәнәтте, мәәниәтте >те-регә бар көсөн алан уытыусылар сира-тында билдәле рәссамдар, актерар тәрбиәләп сыара. Бәхти jайсин, Ары>лан Мөбәрәков, Радик Гәрәев, Илфа Смаков, Нәжиә Аллаяро-

Әхмәт Гәрәй улы Искәндәров – Өфө сәнәт училищеы директоры. 2010 йыл

Иң ҙур ҡаҙаныштарыбыҙ – студенттарыбыҙ

Әхмәт Гәрәй улы ИСКӘНДӘРОВ – Рәсәй Федерацияһының, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.

2001 йылдан алып – Өфө сәнғәт училищеһының директоры, урта махсус уҡыу йорттары директорҙар Советы рәйесе, «Берҙәм Рәсәй» партияһы яҡлыларының төбәк Советы ағзаһы, Рәсәйҙең урта махсус уҡыу йорттары директорҙарының III съезы делегаты, филология фәндәре кандидаты.

Ғаилә хәле: ҡатыны Флорида Рафиҡ ҡыҙы менән ике ул һәм бер ҡыҙ тәрбиәләп үҫтергәндәр.

Тормош девизы: Камиллыҡҡа сиктәр юҡ. «Кеше үҙ ғүмерендә шәхсән һәм һөнәри сифаттарын даими камиллаштырыуға ынтылырға тейеш», – ти ул.

Page 42: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

36«ТАМАША» 1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

Е. Г. Супрун әм уны- у%ыусыы А. Латипов. 2009 йыл

ва, Зәки Мәхмтов, Геннадий Родионов, Флрә Килдейәрова, Фәнәи Сәлихов, Евгений Суп-рун, Тәнзилә әнбаева, Ришат Рәхимов, Рәмил jәйзуллин, Ишморат Илбәков, Рөстәм Шәйхет-динов, Рим Хәсәнов, Роберт jәзизов, Абрар jабдрахманов, Салауат Низаметдинов, Марат Юлдыбаев, Илшат Яхин, Вәхит Хызыровтары ижады оланыс, онотолма>лы. Aыаныса аршы, улары айы берәре яты донъя-нан бик иртә китте, әммә йыр-модары ха-лы келендә йәшәен дауам итә. Билдәле шәхестәребее исемлеге таы ла оонора булыр ине, барыын да анап те мөмкин дә тгел, ә уыу йорто булас, уны бер быуата яын тарихында бихисап ижадсылара анат уйыуын и>әпкә аланда, улары телгә алып тмә гона булыр. Бына шул юарылытара өлгәшкән кешеләребе – орурлыыбы, бында ниндәйер баа бирегә мохтажлы та ю. Ошо исемдәр – әре к әйтеп тора.

– К&сәгилешлелек нисегерәк а%лана?– Училищела сәнәткә аши кешеләр эш-

ләй, йыр-мо, ижада тартылыусы балалар улар улына килеп эләгә. Бее уытыусылары-быы, хемәткәрәре эшенә мөкиббәнле-генә, торолоона и> китерлек, училищены тамамлап, тормошон ошондаы мо орамы-на баышлаан, хемәт кенәгәендә бер-ике генә юл яылан 50-шәр, 40-ар, 30-ар йыллап эшләселәр байта. Ошондай вари>тар, көс

буланда, бөтә традициялар алана, яыла-ры ла, әлбиттә, барлыа килә. >еш бар. Мә>әлән, бынан ун йыл элек төрлө конкурс-тара ееселәр аны ни бары 27 кеше була, бөгөн – 200-гә яын. Халы-ара кимәлдәге кон-курс-фестивалдәрә ееселәребе 32. Рәсәйә ошондай крәткестәргә өлгәшесе сәнәт йнәлешендәге таы ла берәй уыу йорто бар-мы икән? Ютыр… Вашингтонда ткәрелгән баянсылар конкурсынан Донъя Кубогын бее уыусы Олег Осипов (уытыусыы Владимир Владиславович Башинский) алып айтты. Шу-лай у баянсылар конкурсында Францияла ат-нашан Артур Латипов та Гран-приа лайы булды. Анна Дмитриева (уытыусыы Наталья Александровна Латышева) Испанияа барып «ХХI быуат сәнәте» халы-ара конкурсында 3-сө урынды яуланы, Зилиә Бәхтиева (Флрә jәлимйән ыы Нооманова) «Ду>лы моо» халы-ара конкурсында I премия лауреаты бу-лыуа өлгәште.

– У%ыусыларыы! баш%а өлкәлә лә ынат-май!ыр?

– Бее студенттарыбы республика әм ала кимәлендә ткәрелгән спорт ярыштарын-да, турнирара чемпион исемдәрен алып, учи-лищены абруйын ктәрә. Төрлө йылдара гер ктәре, көрәш буйынса призлы урындар яу-лап, уыу йортоно данын арттырыусылары исемдәрен оло кинәнес тойоо менән әйтә

Page 43: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

37 «ТАМАША» 1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

Музыка теорияы б&леге у%ытыусылары коллективы. 2010 йыл

алам: Илнур Зәкирйәнов (ынлы сәнәт блеге), Илсур Зарипов (башорт халы инструментта-ры), Анатолий Володин, Ярослав Королев (хор-

дирижер блеге), Вадим Бикбулатов (халы ин-струменттары блеге) . б. Тирә-яты тәртиптә тотоуа ла әемлек крәтеп, өмәләрә атна-шалар.

– У%ыусылар!ы- у-ышы – у%ытыусылар!ы- фи!а%әр хе!мәтене- ө!өмтәе. Шулай !а %а!аныштар у%ыу йортоно- матди-техник ба-заындаы хәл-торошона ла бәйлелер ул?

– Беә шарттар заман талабына ярашлы, бик яшы. 4 атлы уыу корпусы, тейешле кимәлдә йыазландырылан кабинеттар, 600 урынлы концерт залы, блоклы типтаы ятахана, спорт комплексы, бай китапхана әм музей, аудио әм видеоаппаратура, компьютер, музыка оралда-ры, сәхнә костюмдары – былары барыыны да уыу барышына ыай тәь>ире кире аыы. Шуа ө>тәп, уытыусыларыбы С. Н. Aолбари-сова, С. Ә. Хәмитова, Л. В. Глазырина, Д. Х. Ла-тыпова, Л. М. Горбунова, И. М. Ямалетдинов, Р. Р. Садиова, С. Е. Бурмистров, Н. Г. Йосопова, И. Э. Мельникова, И. М. Опарина, Е. М. Камало-ва, Л. Ф. Мансурова, А. А. Шмелева, Н. Ю. Пи-гова, Й. Ә. Сөләймәнов, Р. Й. Минлебаев, А. А. Мамлеева, j. С. Мөхәмәтова, Е. Г. Нуаева, Г. Г. Калитов, Р. Р. Маглиев, j. А. Мәлекасов, П. А. Кривошапко, Ш. Ш. Яупов, Н. Ә. Дауытов, А. К. Шмельков, Л. П. Брахфогель, Р. А. Ураз-бахтина, Н. Н. Хәсәншина, Т. С. Мансурова, Г. Б. Женихова, Р. З. Сафарова, З. j. Юлдыбаева, Л. В. Салтыкова, С. А. Слягузова, С. Т. jәлие-

У%ыу йорто алды әр ва%ыт йәмле әм та!а булын. 2010 йыл

Page 44: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

38«ТАМАША» 1 – 2011

ва, О. Ю. Крицина, Т. Б. Беляева, А. М. Арсла-нова әм баша бик кптәре төп эшенән тыш урта махсус уыу йорттарына методик әм ку-раторлы ярам итеәре, даими рәештә ка-миллыа ынтылыуарын да әйтергә кәрәктер. Тимәк, коллективтан бына шундай хемәт талап ителә, көс тгелә. Бөтәен бергә ушанда ына и ур ааныштарыбы – студенттарыбыы белемле, әләтле булыуына, төрлө рәре яу-лай алыуына өлгәшәсәкбе.

– Училище бына инде 88 йыл дауамында мә!әниәт әм сәнәт өлкәендә эшлә&се кадр!ар ә!ерләй. Йыл айын 100-!ән ашыу студент %улына диплом ала. Улар!ы- артабаны я!мышы ниндәй?

– Бегә килгән студенттар осралы рәеш-тә өнәр айламай, улары кбее баш-ланыс махсус белемгә эйә – дөйөм белем би-ре мәктәптәренән тыш улар махсус музыка мәктәбендә лә уый. Артабан уытыусылар улары о>талыын, маирлыын >терә, ямы-шын сәнәт менән бәйләене дөрө>лөгөнә инандырып, дәртләндереп-анатландырып ебә рә. Училищены тамамлаусылары 90–92 проценты юары уыу йорттарына уыра инә. Мә>әлән, 2010 йылды ына алайы, 50-нән ашыу студент уыуарын З. Исмәилев исемендәге Өфө дәләт сәнәт академияында дауам итә, 20-гә яыны М. Амулла исемендәге Башорт дәләт педагогия университетыны музыка фа-

культетында уый, бик кптәр Мәскә, Санкт-Петербург, Aазан консерваторияларында белем ала. Уыусыларыбы Башорт дәләт филар-монияында, Милли симфоник оркестра, ра-йон әм алалары музыка мәктәптәрендә, мәәниәт арайары, мәәниәт йорттарында хемәт юлын башлай. Улары барыына ла эштәрендә әм тормоштарында уыштар юл-даш булын.

– Ә-гәмәге! өсөн рәхмәт! =е!!е- теләктәре-ге!гә бе! !ә %ушылабы!.

Тарихҡа күҙ һалайыҡ

1859 йылда халыа музыкаль белем бире масаты менән Петербург әм Мәскә алала-рында «Рус музыка йәмиәте» (РМЙ) музыкаль-мәәни ойошма эшләй башлай. Улары асыуа аалы-устылы Рубинштейндар инициатива крәтә. Кп тә тмәй Киев, Тбәнге Новгород, Cарытау, Aазан, Псков, Омск, Одесса, Астрахань әм Өфө алаларында РМЙ-ны блексәләре асыла, ваыт те менән, улар училище йәиә консерватория итеп гәртелә. Өфөлә башта курстар, уыра 4 класлы музыка мәктәбе ни-геендә фортепиано әм вокал блектәренән торан музыка техникумы тәге уыусыларын абул итә. Был хәл 1922 йылда була, шуа крә лә хәерге Өфө сәнәт училищеыны тыуан йылын нә ошо дата менән бәйләйәр. 1926–

Быуындар бәйләнеше

Рәссамдар әм ынлы сәнәт б&леге у%ытыусылары коллективы. 2009 йыл

Page 45: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

39 «ТАМАША» 1 – 2011

1927 йылдара уыу йортонда музыка, ынлы сәнәт әм театр блектәре эшләй, 1936 йыла тиклем ул техникум тип йөрөтөлә. Aулдарына диплом алан белгестәр Башорт дәләт опе-ра әм балет театрыны хор әм оркестрын-да е ыанып эш башлай. Планлы рәештә музыканттар әерлә филармония асыр өсөн мөмкинселек бирә. Салауат, Сибай драма те-атрары ойошторола. Бөйөк Ватан уышы йылдарында техникумды бинаы хәрби госпи-талгә әерелә. Шулай а дәрестәр тутатылмай, фиаәр уытыусылар уыусылары йорт-тарында уыта. Әлбиттә, уыусылары 18-е туландары, теләктәре менән фронта китә. Йәш музыканттар, Өфөлә алан уытыусыла-ры менән хәрби частара, госпиталдәрә хәрби шефлы, мәәни хемәтләндере эштәре менән шөөлләнә.

1950 йылдар ааында музыка училищеы-ны оайлы эшләе әм Гнесиндар исемендәге Мәскә музыкаль-педагогия институтыны Өфө филиалы асылыуы баш алала Өфө дәләт сәнәт институты (хәерге Заир Исмәилев исемендәге Өфө дәләт сәнәт академияы) барлыа килеенә булышлы итә.

Республиканы халы артисы, Мәскә дәләт консерваторияын тамамлаан jата Сөләймәнов инициативаы әм Башортостан-

ды халы артисы, ул сатаы училище дирек-торы Камил Вәлиев фатихаы менән сәнәт училищеында урайсылар класы асыла. Ике ти>тә йыл ткәндән у Ришат Рәшит улы Рәхи-мов тырышлыында башорт халы музыка оралдары блеге эшләй башлай әм респуб-ликала тәге башорт халы инструменттары оркестры ойошторола. Бер к ваытта думбыра, ыл умы кластары асыла. Артабан республи-калаы тәге башорт халы музыка оралдары оркестры булдырыла.

Уан быуатты 70-се йылдарында эстрада йырары, ансамблдәре айырыуса популярлы осоро кисерә. Сәнәт әм мәәниәт етәкселәре был хәлгә битараф алмай, 1974 йылда учили-щела эстрада блеге асыла. Бөгөн иә училище-ны ур ике блегендә 11 өнәр буйынса белем бирелә.

Се! Тылаы… ЙыратаранАыла ла уЙәндәре иретерәйСихри бер мо.Уны тылаан келдәрКктәргә оса,jаләм килектәрен иләп,Йыанды оса.

Миләшә AАСИМОВА

Быуындар бәйләнеше

Симфо-джаз оркестр (етәксее Ф. Ф. Нимәтйәнов). 2009 йыл

Page 46: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

40«ТАМАША» 1 – 2011

Сәнғәт тормошобоҙҙо биҙәй,

рухи донъябыҙҙы байыта

Бында, әлбиттә, нимә генә тимә, мо, көй ха-кимлы итә. Асы тәрәләрән ишетелгән төрлө тауыштар теп барыусылары итибарын йәлеп итә, хатта бер мәлгә тутап алыусылар а була. Ситтән килеп инеселәр уытыусылары ына тгел, уыусылары да холо-фиеле, йө-сырайарыны икенсерәк булыуын тоя. Ике йө йылдан ашыу элек был тарафтара килеп ингән бөйөк классиктары көйәре йыр-мо өйгән башорт ерендә артабан профессио-наль кимәлдә өйрәнелеп, балышын, аәен тирә-яа ибә. Уыу йорто асыландан алып, башорт халы көйәре лә нылап өйрәнелә, ноталара алына. Мәәниәт орамы ене серле атмосфераы, йәшәйеше, тын алышы менән келдәре әсир итә.

Журнал уыусыларыбыы училищелаы айы бер блектәре эше менән яынданыра таныштырыу масаты менән бер нисә уытыу-сыа мөрәжәәт иттек. C – Башорт халы му-зыка оралдары блеге етәксее Ришат Рәшит улы Рәхимова. Ямышын ни өсөн урай менән бәйләне икән ул?

– Халы йырарын яратан аиләлә >кән-гәме, 3-сө класта уыан саымда у гармунда уйнара өйрәндем. Мине бәләкәй саымдан у төрлө концерттара йөрөттөләр, йырлай а, гар-мунда ла уйнай инем, конкурс-фестивалдәрә йыш атнаштым. Улары башлыса Тбә аса-баында ткәрелә ине. Атайымды да, әсәйем-де дә тауыштары моло, 12 баланы уныы баянда, гармунда уйнай. 7-се класта уыанда баянды ла «ауылыланым». Aурай менән тәге тапыр 3–4 йәштәр тирәендә к танышай-ным. Хәтеремдә, атайым шофер булып эшләй ине, мине йөк машинаында е менән урмана алып бары. Ул эше менән мәшл, мин шул тирәлә йөрөй торас, ур бер ләнде креп: «Атай, был ниндәй лән ул?» – тип ораным. Ул миә алатып бире. Aыаныс, хәер ул урман-да ундай лән >мәй инде… Атай е радионан гел генә урай моон, әллә айы бер ерәре бее көйәргә ошаана крә ытайары музыкаын тылара ярата ине. 5-селә уы ан-да йыр дәресе уытыусыы Әеләй Сөләймә-нов (ул бер нисә йылдан у И>ке Сибайа ксте әм унда фольклор ансамбле асты) бее, малайары, йыйып алды ла әр беребегә е эшләгән урайы тотторо. Мин кәәгә бәләкәй генә инем, блмәгә и арттан килеп ингәнемдә урайым ишеккә ы>ылып, ватылды

ла уйы. Әеләй аай ул урай тураында ле-генда өйләне, көйөн дә уйнап ишеттере. Ә мин урайым ватылана крә, сике уайылы тойоо кисереп, асы тәрәнән тыша сытым да ыым. Бик оа аайыбыы кенә кре-нергә лә оялып йөрөнөм. Шулай итеп, ул юлы өйрәнеп булманы. Aурайы тәге тапыр яын-дан өлкән апайымды туйында ишеттем, енәй яынан килгән бер оа бик о>та иттереп уйна-ны, мине тыныслы бөттө. 8-сене тамамлаас, уыуымды крше Ниәмәт ауылы мәктәбендә дауам иттем. Ул ауылда данлылы урайсы Кәрим аай Дияров йәшәй әм эшләй ине. Класташтарым менән уа бары, бегә әлегә ыыртыра өйрәнер өсөн берәр генә тишек уйып бире. Ә миә көй сыарыра кәрәк. «Миә тишек уйып биреге әле», – тип урайымды онам. Ул миә таы бере уя. Мин ситкәрәк ки-теп ыыртып арайым. Шунан таы ла киләм, таы ла. Инде барыы ла теәлләнгәс, бер яа барып «Тәрәк кл», «Ете ы», «Aарабай» көйәрен уйнап та алдым, бик йәтеш килеп сыты! Ә класташым Фәрит Раев: «Матансы, өйрәнергә килгән булан, ә е уйнай белә!» – ти. Cу, белмәй инем бит инде, бары тик эстән, келемдән гел генә модары көйләп йөрөгәнгә шулай ти уйнай алдым, быа бит ем дә ышан-май инем. Кәрим Дияров бее концерттара йөрөттө, шулай у төрлө конкурстара атнаша инек. Мәктәпте тамамлар алдынан ына ул ми-не ула jата Сөләймәнов яып ебәргән хатты тотторо. «Быйыл мин урай класы асам, ин бит тәрәк алып бараы, миә уыра 1–2 әләтле баланы ебәр», – тип яылайны унда. Cәм шун-да у «Совет Башортостаны» гәзитендәге Өфө сәнәт училищеыны урай класында уыра саырыу тураындаы иланды ла крәтте. Кәрим аай менән өйләшкәс, әерләнә лә баш-ланым. Аттестат алыу мәле етмәгәйне, класс етәксее менән химия уытыусыы Салауат Ал-лаяров мине медицина институтына уыра ба-рыра өгөтләй. Салауат аай е абул ите им-тиханында атнаша икән, шуа ла бее юары белемле табип булыуыбыы теләгәндер инде. Ул йылда медицина юлын айлаусылар кп бул-ды, бер ә ынатманылар әре, араларында билдәлеләре лә бар – Зөбәйер Мусин, мә>әлән, медицина фәндәре докторы.

jата Сөләймәнов ауылдан килгән ун ба-ла ны хәлен яшы алап, сәнәт институты (хәерге академия) ректоры Заир Исмәилев менән өйләшеп, ятаа урынлаштыры. Йә-шем етә лә, ни өсөндөр армия хемәтенә са-ырмай ыалаттылар, баа, бында ла jата аай тырышан икән. Шулай а 3-сө курста ар-

Быуындар бәйләнеше

Page 47: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

41 «ТАМАША» 1 – 2011

мия хемәтенә алындым. Ике йыл хемәт итеп айтас, уыуымды артабан дауам иттем. 4-се курста уыанда, jата Сөләймәнов миә е әйтеп, уытыусылыа ла эшкә абул итеәре тураында ариза яыры. Шулай итеп мин эшләй башланым, бына инде хәер 36 йыл. Ошо йылдар эсендә Бөтә Рәсәй конкурстары, Олим-пиаданы мәәни программаындаы сыыш (1980 й.), Татарстандаы ду>лы көндәре (1989 й.), Октябрьский алаында ткәрелгән Aурай байрамы конкурсында, Йомабай И>әнбаев, Иш-мулла Дилмөхәмәтов исемендәге конкурстара, «Ашаар тадары» республика фольклор бай-рамы, «Сәскә ат, Башортостан» төбәк-ара ха-лы ижады фестиваль-конкурстарында ее яулау яынан-яы дәрт әм сәм ө>тәне. 1979 йылдан алып Ауыл хужалыы институтыны (хәерге Башорт дәләт аграр университе-ты) урайсылар ансамбле менән етәкселек итә инем. 1982 йылда «халы» исемен алды, шул концерта jата аайы ла саырым, аатан уны: «Aурайа ла шундай концерт бирергә мөмкин тип к алдына ла килтергәнем ю ине», – тип әйтеенән аталы урайсыны ни тиклем дә кел тетрәнее кисереен аланым. Өлкәнәйгәйне лә инде, артабан jата аай «дил-бегәне» тотошлайы менән миә тотторо. Ми-

не ай-вайыма ис кнмәне. Институтта ла, учи-лищела ла эште дауам иттем, тәгеендә бер ни тиклем пауза ла яап алыра тура килде. БДАУ ректоры Илдар Исмәил улы jәбитов саырыуы буйынса ансамбль менән етәкселек итәм, йыл да «Студент яы» фестивалендә алдынылыты бирмәйбе.

Ришат Рәхимов класын тирмә рәешенә тап килтереп йыазландыран. Урта махсус уыу йорттары араында класс-кабинеттар менән ткәрелгән ярышта лауреат булыуа өлгәшә. Блмәгә от биргән әйберәр итибары йәлеп итә. Фотоальбомдар, бихисап Диплом әм Рәхмәт хаттары тупланан папкалар бындаы ситтән араанда тыныс, шулай а маирлыа, о>та-лыа ынтылышты асы саылдыра. Уытыу-сыны орурланырлы уыусылары кп, улар араында Рәмил jәйзуллин, Ишморат Илбәков, Салауат Кирәев, Таир Хәмитов, Рәдиф Бохар-баевтар хәер инде әре башалара урай тылсымыны серәрен өйрәтә. Халы музыка оралдары буйынса йәш башарыусылары Бөтә Рәсәй конкурсы лауреаты Ринат Камалов Санкт-Петербург консерваторияында дири-жерлыа уый, Марсель Вахитов Башорто-стан юлдаш телеканалында урай буйынса про-граммалар алып бара, Иршат jәниев Балалар

Быуындар бәйләнеше

Р. Рәхимов әм ауыл хужалыы институтыны- %урайсылар ансамбле Әбйәлил районында концерттан у-. 1984 йыл

Page 48: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

42«ТАМАША» 1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

әм >мерәр араындаы «Таланттар анатын-да» халы-ара конкурста лауреат исемен яулай. 1999 йылда 446 битлек өс ме тиражлы «Aурай» уыу улланмаын әерләй Р. Р. Рәхимов, әле-ге ваытта ул уыусылар әм уытыусылар өсөн бик файалы әсбап. Уытыусы остазы jата Сөләймәнов исемендәге I профессиональ урай-сылар конкурсы ойошторолоп, шуны эсендә фәнни-әмәли конференцияны гөрләп уыуын и>кә алып: «2012 йылда уны 100 йыллыын билдәлә ә шундай кимәлдә уарылын ине», – тигән теләген белдере.

Ришат Рәшит улынан урай менән бәйле булан мәәк хәл:

– Мин Белоруссияла, сик буйы әскәрә рен-дә хемәт иттем, ем менән бер нисә урай алып барайным. Йыйылыу пунктында хәрби билет тарыбыы алып китеп йыш йонсотас, бер нисә егет карауат а>тына инеп бо>то. Шул са радионан Ишмулла Дилмөхәмәтов-ты урай а уйнааны ишетелә. Ул көндән у әллә кпме ай тте. Aурайарымды «коптер-ка»ла алай инем, егеттәр, сержанттан рөхсәт орап, береен тотоп алып килгәндәр ә: «Уйна», – тиәр. Мин: «Рус көйәрен белмәйем бит әле», – тим. «Кәрәкмәй рус көйө, теге ваытта, карауат а>тында радионан тылап ятан көйәре уйна», – тиәр. Яташтарым, Башортостанды рус егеттәре, тыуан яты аынып, мине урайа уйнаан көйәре тулынланып тыланы.

«Йыр – сәнғәттең иң сағыу,

матур төрө», –

ти Рәсәй Федерацияыны атаанан мәәни-әт хемәткәре, Башортостан Республикаы-ны халы артисы, училищены вокаль сән-әт блеге етәксее, танылан йырсы Тәнзилә Хәмит ыы әнбаева. Ул – е лә ошо уыу йортон ыыл диплома тамамлап, артабан сәнәт институтында Бану Вәлиева класында белемен камиллаштыра. Классик ә>әрәр, ака-демик вокал, башорт опера йырарын өйрәне менән бер рәттән, концерттара, радио әм телевидение тапшырыуарында сыыш яай. Республика ына тгел, Бөтә Рәсәй, халы-ара кимәлдә ойошторолан фестиваль әм конкур-стара атнашып, уыштара өлгәшә. Ә инеш башы – Мәләез алаынан юл ала, уны, 1-се класс уыусыын, Марый Юркаева йырар өйрәтеп, ошо сәнәткә аши иттерә. Кескәй генә ысы ә>әрләнеп китеп «Таштуай», «Сәлимәкәй» кеек мәшр халы йырарын

башара. Әлбиттә, уны әсәе Рауза апайы да, өләсәе Йомабикәне дә тауыштары бик моло була. Мәләез алаыны 1-се гимна-зия уытыусыы Юрий Лобанов ноталары төшөндөрә, ә 10-сы класта уыан Тәнзиләгә иә совет осоронда ки популяр булан «Нам песня строить и жить помогает» («Йыр бегә төөргә әм йәшәргә ярам итә») конкурсында атнашыра тура килә, ул I дәрәжә лауреаты Дипломы менән бләкләнә. Жюриан кемдер уа Өфөгә уыра килергә тәдим итә. Учили-щела уны Аэлита Хәйрулла ыы Чембарисова класына ала. Ул, туыынсы ти>тәне валай башлауына арама>тан, әле лә эшләй, акаде-мик вокалдан дәрестәр бирә, кәәштәре менән ярам итә. Дртенсе курс студенты булан ы «Өфө-Галле ду>лыы» программаы сиктәрендә ткәрелгән осрашыуа атна-шып, Германияла булып айта. Шамил Зөфәр улы Aолбарисов эшкәртеендә дрт ы әм дрт егет башорт халы йыры «Ирәндек»те башара. Фольклор байрамынан ике я та бик ур тәь>ораттар ала.

«Йәдкәр» фольклор ансамблен кем генә и>ләмәй икән? Рухи аыа ыуаан халы бик ти арала итте уны. Тәнзилә Хәмит ыына был ансамбль менән дә етәкселек итергә тура ки-лә, филармонияла эшләгән осора профсоюз ой-ошмаы рәйесе вазифаын башара. Башорт-останды халы артисы Флрә jәлимйән ыы Нооманова, училище директоры Әхмәт Гәрәй улы Искәндәровтар саырыуы буйынса вокал блегенә уытыра килә. «Миә әлеге эшем ошай, – ти ул. – ем уытан балалара емде крәм. емде уытыусыларым менән эшләе лә ниндәйер йылы тойолар бирә. Aатмарлы ла, ыы та студенттар менән эшләе. Улар бит әр айыы характеры, әерлеге менән килә. Улары өйрәтәе, шул у ваытта е дә өйрәнәе. Сәхнә матур тауышты ына та-лап итмәй ул, йыры яратыра, уны мәәнәен төшөнөргә, келедәген тамашасыа еткерергә, уны менән бәйләнеш булдыра белергә кәрәк. Уыуа тырышмаан, мәәниәтле булыра ын-тылмаан, китапты ә уыан йырсыны киләсәге өмөтлө тгел, шуны алау мөим йәштәргә. Беә бик әләтле уыусылар бар, улар менән, улар өсөн эшләе лә еел: Айтуан Вәлмөхәмәтов, Айгиз Ханов, Алмаз Әйпов (уытыусылары Эльвира Венер ыы Рәхимо лова), Рәфис Ишбаев, Ильяс Кинйәолов, Алыу Фәхретдинова (уытыусы-лары Флрә jәлимйән ыы Нооманова), Илнар Миранов, Заир Хызыров (уытыусылары Римма Рушан ыы Садиова), Рәеф И>әнсурин, Диана Нурмөхәмәтова, Аида Нәсибуллина (уытыу-

Page 49: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

43 «ТАМАША» 1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

сылары Наилә jәбделхай ыы Йосопова), Рад-мир Хәсәнов, Юлиә Шәйбәкова (уытыусылары Башортостанды халы йырсыы, Ш. Бабич исемендәге премия лауреаты Вәхит jәлибай улы Хызыров), Азат Aарасурин, Лилиә Әбделмәно-ва, Рита Ва хитова (уытыусылары Башор-тостанды атаанан мәәниәт хемәткәре Адель Хәбиб ыы Шәйхелисламова), Таы-лыу Хәбирова (уытыусыы Зәйтнә Әхмәт ы-ы Сәрәрова), Айтуан Вәлмөхәмәтов, Айар Рә ипов (уытыусылары Башортостанды атаанан мәәниәт хемәткәре Әлфиә Кәрим ыы Низаметдинова), Индира Нимәтуллина (уытыусыћы Сима Иосифовна Мишурис). Бе-ә Ырымбур әм Силәбе өлкәләренән дә килеп уыйар.

Вокаль сәнәттә халыбыы мәшр йыр-арын башарыуа оролан конкурстар – е бер мәктәп. Унда атнашыусылар өсөн халы йырын башарыуа эталон булан Башорто-станды халы йырсыы, Салауат Юлаев ор-дены кавалеры, Салауат Юлаев исемендәге Дәләт премияы лауреаты Абдулла Солтанов-ты сыышы – оло бләк. Ул бит ене йыры, моо аша ер менән ккте тоташтыра, йөрәктәре айай. Олоо ла, кесее лә уны әм Рәсәй әм Башортостанды халы артисы, Салауат Юла-ев исемендәге Дәләт премияы лауреаты Фл-

рә Килдейәрованы йырлаандарын ә>әрләнеп тылайар. Уыусыларыбыы шундай бейек-лектәргә әйә – бее масатыбы.

Тәнзилә Хәмит ыы менән булан и>тәлек-ле ваиалары берее:

– 1994 йылда булды был осрашыу. Төркиәлә фольклор фестивалендә йөрөгән ваытта Гөл-тән Ураллы исемле мәәниәт хемәткәре бее унаа саыры (фестивалгә килеебее лә ул ойошторайны). Уны атаы, Мәхмт аай Бөйөк Ватан уышында атнашып, әсиргә элә гә, тыуан яына юл ябы, Америкаа алып сыалар, артабан ямыш уны Төркиәгә килтерә. Ул е сыышы менән Нуриман районыны И>те-рек ауылынан икән. Әсәе улыны и>ән булыуы-на тамсы ла шикләнмәй, уны аынып, зарыып, көтөп йәшәгән… 1972 йылда Мәхмт аайа, ниайәт, тыуан ятарына айтып әйләнергә на-сип була, әммә мерене уы көндәренә тик-лем көткән әсәе менән генә крешә алмай…

Бее менән осрашыра тип, Мәхмт аай әм уны ыы Гөлтән унаханаа килделәр. Әгәмәләшеп, тыуан ятары и>кә алып оа ултыры. Әлбиттә, к йәштәрен тыя алма-ны ул. Гөлтәнде, башорт ыыны, ни өсөн бее – башортостанлылары – фестивалдә ат-нашыра саырыуын, быны өсөн уны бегә юлланмалар әерләене сәбәбен аланы…

Вокал б&леге у%ытыусылары. 2010 йыл

Page 50: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

44«ТАМАША» 1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

Ҡыллы ҡоралһыҙ оркестрҙың

булыуы мөмкин түгел

«Был – бәхәсе, – ти оркестры ыллы оралдары блеге етәксее Бэлла Фәрит ыы Зайнагова. – Бее студенттар (курс айын 10–12-шәр егет әм ы) скрипка, альт, виолон-чель, контрабаста уйнара өйрәнеп, киләсәктә балалар музыка мәктәбе уытыусыы әм ор-кестр (ансамбль) артисы өнәрәрен ләштерә. ем виолончелистары әерләйем, скрипка буйынса Ф. Б. Улановская әм Б. М. Уланов-ская, Е. Х. Мансуровалар шөөлләнә. Кон-трабас серәренә С. Н. Писный өйрәтә, альт оралы буйынса дәрестәре Л. Ф. Ставицкая алып бара. Башортостан Республикаыны ат-аанан мәәниәт хемәткәре Б. О. Абдулбане-ев студент тары менән скрипкасылар ансамбле ойоштора, симфоник оркестр менән Башор-тостан Республикаыны атаанан мәәниәт хемәткәре Р. З. Әхмәтйәнов етәкселек итә. Әлеге ваытта бее уыусыбы Александра Родионова Гнесиндар исемендәге Рәсәй музыка академияында белем алыуын дауам итә, Ка-рина Сәйетова Маймонид исемендәге классик академияла уый. Aазан консерваторияын-да, Магнитогорск институтында юары белем алыра тырышыусы уыусыларыбы булыуы-на сике шатбы, бе бит улары бөртөкләп кенә йыябы, сөнки республика буйлап баш-ланыс махсус музыка мәктәптәрендә ыллы орала өйрәтеселәр ю анында. Ә бит ыл-лы оралы оркестр булмай».

Яңы исемдәргә ҡанат

ҡуйыусылар

Фортепиано блеге Өфө сәнәт учили-ще ын да асылан и тәгеләрене берее. Варшава консерваторияын тамамлаан му-зыкант М. И. Андржиевская, С. Т. Гербст, В. Х. Штегмандар уыта. Мәскә әм Петер-бург ала ла ры консерваторияларын тамамлап Өфө алаы на эшкә килесе М. А. Зайдентре-гер, Е. П. Сефе ровалар блекте артабан да нылап >ешенә булышлы итә. 1961 йылда баш алала Гнесиндар исемендәге музыкаль-педагогия инстиуты асылыу менән, баш ала-ла концерт тормошо таы ла йәнләнеберәк китә. 80-се йылдара училищены Концерт залы асылыу менән, Мәскә, Aа зан, Тбәнге Новгород, Cарытау, Екатеринбургты музы-каль йнәлештәге уыу йорттары менән тыы бәйләнеш булдырыла. Башортостанды ата-

анан артисы С. Г. Хәмиуллина, Башорто-станды атаанан мәәниәт хемәткәрәре А. М. Минков, Л.Г. Aоаярова, Л. П. Нехаева-лар – блекте тәге сыарылыш уыусыла-ры, профессиональ белем әм башарыусылар тәрбиәләә элекке традициялара таянып эш итә. Әлеге ваытта блек менән Диана Хәниф ыы Латипова етәкселек итә. Республикала йыл айын музыка мәктәптәре өсөн фәнни-п-рактик конференциялар ткәрелә, унда төрлө проблемалары хәл ите, уыш ааныу серәре тураында әгәмәләр орола, киләсәккә план-дар арала, әм, әлбиттә, о>талы кластары ойошторола. Д. Х. Латипова, «Яы исемдәр» республика программаыны рәйесе булара, лауреаттар әм дипломанттар әерлә буйын-са конкурстар ойоштороуа ур итибар бирә: «Cәр йәш музыкант өсөн сәхнә, унда сыыш яау тә лә мөим, шуа ла, фестивалдәр әм конкурстара атнашыр алдынан, бе уыу-сылары кәмендә 4–5 тапыр концерттара номер крәтеенә булышлы итәбе. Унда ба-лалары әрен ынап арау мөмкинселеге була, улар хатта анатланып китә. Башлыса бе улары Аксаков музейында, филармония әм Шаляпин залында ойошторолан концерт сара-ларына алып барабы. Бик әләтле ыар әм егеттәр белем ала беә: Мария Саретдинова ике тапыр Республика Президенты стипен-диаты, Италия, Австрия, Финляндияла ткән конкурстар лауреаты (уытыусыы Д. Х. Ла-типова), Нэля Кадраева, республика әм Бөтә Рәсәй конкурстарында еесе, әлеге ваытта уыуын Aазан консерваторияында дауам итә (уытыусыы Л. М. Горбунова), Антон Мель-ниченко Америкала стажировка тә (уытыу-сыы Н. А. Латышева), Динара Саиова Гне-синдар исемендәге Рәсәй музыка академияы аспиранткаы (уытыусыы С. А. Хәмитова)».

Әлбиттә, бөтә блектәр хаында ла өйләп те мөмкин тгел. Шулай а Эстрада сәнәтен >тереселәр тураында бер кәлимә: улар быйыл Мәәниәт министрлыыны Гранты-на өлгәшкән. Бында блек етәксее Йосоп Әхмәт улы Ахмедовты әм уны менән бергә эшләсе уытыусылары тырыш хемәте саыла. Улары хәерге ваытта исемдәре бөтә донъяа билдәле орурланырлы уыусылары байта: заманында «Ду>тар» ансамбле ойошто-роусы Марат Юлдыбаев, Земфира Рамазанова, Салауат Шәмсетдинов (билдәле эстрадасылар А. Цекало әм И. Ургант менән эшләй), Ольга Абдуллина Санкт-Петербург алаында эшләй, Динар Хөрмәтуллин, ошо у аланы Мәәниәт

Page 51: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

45 «ТАМАША» 1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

әм сәнәт институтында аспирантурала уыу менән бер рәттән дәрестәр ә алып бара.

Училищены дөйөм фортепиано (етәксее Л. В. Сал тыкова), рәссамдар (Й. Ә. Сөләймәнов), Cынлы сәнәт (Р. А. Вәлиуллин), дизайн (Л. И. Ха бибрахманова), дөйөм белем бире (М. М. Зәйнуллин) блектәрене уытыусы әм уыусыларыны да ааныштары баалап бөт көө. Айырым рәссамдар блегендә генә лә училищела меәрләгән кеше өнәри белем алан, картиналары менән Америка, Япония, Франция, Бельгия, Албания, Турция, Aытай, Aаастан әм Рәсәйе төрлө төбәктәрендә ойошторолан кргәмәләрә атнашан.

Китапхана, ис шике, уыу йортоно и кәрәкле эш урыны. Уны мөдире Эльза Минул-ла ыы Харисованы тырышлыы, әемле-ге менән фонд даими рәештә яыртыла, ту-лыландырыла. Ә музей – е айырым бер тема талап итә. Уыусылар а, уытыусылар а му-зейы училищены йәне тип и>әпләй, сөнки ул башорт профессиональ сәнәтене барлыа килее әм >ешене тарихын йәнләндерә. Уны ойоштороуа Мәскә консерваторияын тамам-

лаан, Опера әм балет театрында солистка бу-лып эшләгән әм училищела оа йылдар вокал блегендә уытан, республиканы атаанан мәәниәт хемәткәре Рәйсә Рәхим ыы Әхмәиева кп көс алан. Әлеге ваытта уны эшен Раиса Александровна Кузякова дауам итә. «Нисек, асан өлгөргәндер Рәйсә Рәхим ыы? Бик ур, кәрәкле эш алдыран бит. Музейа мәлмәт бик кп, мәәниәткә аылышлы те-малар кәрәк буланда бегә мөрәжәәт итәләр, диссертациялар яырлы материалдар бар», – ти ул эске бер орурлы менән.

Өфө сәнәт училищеы аланы и гзәл урындарыны берее булан Аксаков исе-мендәге паркка яын урынлашан. Урта махсус музыка колледжы, З. Исмәилев исмендәге Өфө дәләт сәнәт академияы, Башорт дәләт опера әм балет театры, Н. Сабитов исемендәге 1-се балалар музыка мәктәбе лә алы> тгел. Aы>аы, был тирәне баш аланы сәнәт әм ижад төбәге тип әйтергә лә була. Ә ундай урын-да эшлә, уыу – е бер бәхет.

Сәриә ИШЕМ\ОЛОВА

=улда – китапхана мөдире Э. М. Харисова. 2009 йыл

Page 52: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

46«ТАМАША» 1 – 2011

Конкурсҡа

Редакция почтаында төрлө темаа сцена-рийар орап яан хаттары и>тә тотоп, 2010 йыл башында конкурс илан иткәйнек. 18 ав-торан 34 сценарий алды. Авторар араын-да профессионал яыусы, яуаплы хемәткәр, мәктәп уытыусылары, мәәниәт йорто хе-мәткәрәре, китапханасы, халы ялдаы ябай ауыл кешеләре лә бар ине. jафури районы Сәйетбаба ауылынан килгән сценарийы 4 ав-тор яан. Ә бее конкурс шәхси ижадсы-лары о>талытарын асылау масатын и>тә тотайны. Конкурс шарттарына тап килмәгән киносценарий а килде. Aайы берәәрән бер, ике генә тгел, хатта 5–8 төрлө сценарий алды. Был хәл бер а атмарлытар тыуыра. Ике, өс сценарийан да арты ебәрмәәге ине киләсәктә.

Кптәр сценарий яыуа бик еел арай. Бай-рамды темаына аылышлы матур әр, эпитеттар табыра ла тееп яыра ла сыыра, тип уйлаусылар бар. Тә арауа еел кренә лә, бик ауыр әм мәшәәтле эш ул. Ти>тәләгән китап, унан да кберәк шиыр, анатлы әр эләп төрлө лек, белешмә ба>малары арап сыыу кәрәк. Драматик ә>әр ижад иткәндә - хәл башасара: теге йәки был персонажды нимә әйтеп, нимә эшләен бары тик автор е генә хәл итә. Ә сценарий йөкмәткеендә тари-хи йәки сәйәси дөрө>лөккә, концерт әм тама-шаны тәәйенләнешенә хилафлы килмәе мөим.

Таы ла келде ыраны – «ижади уры-лы», йәки плагиатлы. Әлбиттә, әгәр ә про-фессионал шаир йә яыусы е сценарий ижад итә, шиыр йә өйләмдәр а>тына авторын крәтеп торма>. Ә инде кемдедер хемәт «емешен», берәй китаптан, белешмәнән өөк улланаы икән, йәйә эсенә алып, сыанаты, авторы крәт!

Мәктәптә эшләселәре айы берәре дәрес уарыу пландарын да «сценарий» тип атаан. Шулай у, мәктәп йәки ауылды «юби-лей»арына арналан ямалар а килгән. Бер мәктәпте тантанаы бөтә республика халы өсөн әәмиәтле микән? Ошо хата ла уй-лааы ине. Концерт өсөн әерләнгән сцена-рийар менән дә шул у хәл. Aыылы сюжета оролан, ниндәй концерт була ла ниге итеп улланырлы сценарий яаы файалыра.

Кп – китапа яшы. Шул у талап сцена-рийара ла аыла. Алып барыусылар 5-7 ми-нут буйы сәхнәнән оон-оа шиырар уып,

ан әм даталары кп булан текстары өйләй башлаалар, иманым камил, тамашасылары яртыы залдан сыып китәсәк. Хатта концерт номерары араында ла паузаы 2–3 минут-тан артмаа яшыра. Онотмаы – сценарийа и мөиме – бер ваианы о>та итеп икенсее менән бәйлә, тамашасыла киләе сыыша ыыыныу уятыу әм әлбиттә, файалы мәлмәттәр бире, рухи тәрбиә.

Конкурса килгән эштәре араандан у шуны әйтергә була – дөйөм аланда, башорт телендә ижад итеселәр араында сцена-рийар яыу буйынса бер ни тиклем тәжрибә тупланан. Ярайы у о>та ижадсылар бар. Улары ижади омарын >тере йәәтенән мәәни ойошма, мәәниәт йорттары, мәк тәп-тәре етәкселеге, байрамдар уарыу өсөн яу-аплы хемәткәрәргә лә теләгебе бар. jәәттә, байрам йәки тантаналы сара уарыу маса-тында бер-ни тиклем аса бленә. Ойоштороу барышында и атмарлы эштәре береен башаран – сценарий яан кешеләре матди дәртләндере зарурлыын йыш ына «онота-лар». Ә төптән уйлаанда, байрам йәки сара-ны уышы, нигеә, сценарийа бәйле. Уыш-лы әм йөкмәткеле сара уарыу өсөн был хата кәмендә бер ай алдан хәстәрләй баш-лаалар ине тигән теләгебе ә бар. Сөнки бай-рамдары ойоштороусылар, әлеге лә шул «еел эш» тип уйлауанмы, әллә баша сәбәптәнме, сценарий яыуа бик а ваыт алдыралар.

Республика Халы ижады әге әм журнал редакцияыны берлектәге комиссияы сце-нарийар конкурсына йома яаны. Конкур-ста атнашыусылар:

Фәри+ә Йәәфәр ы+ы Аллаярова (Миәкә районы, Тамъян -Тайма> ауылы);

Лилиә Мирза ы+ы 4әбдрәхимова (Кыр-мы>алы районы,Aаба ауылы);

Әлиә Закирйән ы+ы Камалиева (Aариел районы, Кедесе ауылы);

Земфира Хәкимйән ы+ы Абутина (Ейәнсу-ра районы, Ибрай ауылы);

Раушания Сәлимйән ы+ы Саттарова (Көйөргәе районы, Яы юл ауылы);

Халиова В. (исеме яылмаан) (Стәрлета-ма алаы);

Раушания Хәнифйән ы+ы Хөснөтдинова (Дртөйлө алаы);

МиHылыу Фәйзрахман ы+ы Абдуллина (Өфө алаы);

Мусина Ш. В. (Кмертау алаы);

Еңеүселәрҙе ҡотлайбыҙ!

Page 53: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

47 «ТАМАША» 1 – 2011

Конкурсҡа

Гөлнур Мәрхәметдин ы+ы Семенова (Мә-ләез алаы);

Ми+хәт Ишмөхәмәт улы әм Айрат Ми+хәт улы Хәлиловтар ( jафури районы, Еем-Aаран ауылы);

Мәдән 4илвановтара (Өфө алаы) кон-курсты ойоштороусылар исеменән оло рәх-мә тебее еткерәбе! Киләсәктә йөкмәткеле-рәк, төөгөрәк әм файалыра сценарийар көтәбе!

Журналда и яшы тип табылан биш сце-нарий ба>ылды. Республика халы ижады әге белгестәре «Килен төшөрө» (Г. Хиса-метдинова), «Кәкк сәйе» (Ф. jөбәйуллина) сценарийарыны башорт халы йолаларын тергеегә булышыуы, сәхнәләштерегә еел, йөкмәткеле яылыуы, «Көнгәктауа сәсән мо сәскән» (Р. Aотлогилдина) тантанаы сце-нарийыны тарихи факттара бай булыуы, аралы шәхестәре данлау йәәтенән тәрби-әи әәмиәте, «Бәрәге байрамы» (М. Мөси-фуллин) сценарийын – ыылы темаа фәемле тамаша булыуы менән енсәлекле тинеләр. Бе ә улары бааламаларына ихлас ушылабы. Бее өсөн и мөиме – эште әр йәәттән дә сценарий алыптарына яын булыуы. Мөәрис Мөсифуллинды «Бәрәге байрамы» сцена-рийы төөк, башынан ааына тиклем төплө уйланылан, ыылы булыуы менән отошло. Сценарий яып арара теләселәр был яманы өлгө итеп уллана ала. Шулай у «Татыулы бәрәмәстәре» (Ә. Сафуанов) сценарийы, пье-саа яын жанра яыла ла, Яы Йыл кисәләре өсөн улай. 72 йәшлек Әнәс Мөсәит улы и оло йәштәге авторыбы булара та әерле бегә.

КОНКУРС ЙОМҒАҠТАРЫ:Беренсе урын – «Бәрәңге байрамы» сценарийы

(3сө һан, 2010 йыл) – авторы Мөҙәрис Ғәйнелғи5лем улы Мөсифуллин (Дүртөйлө ҡалаһы);

Икенсе урын – «Көнгәктауҙа сәсән моң сәс кән» – Байыҡ сәсәнгә арналған сценарий (4се һан, 2010 йыл) – авторы Рәзилә Фәтих ҡыҙы Ҡотлогилдина (Мәләүез ҡалаһы).

Өсөнсө урын – «Килен төшөрөү йолаһы» сценарийы (5се һан, 2010 йыл) – авторы Гөлсөм Исмәғзәм ҡыҙы Хисаметдинова (Мәләүез районы, Смаҡ ауылы).

Дәртләндере номинациялары:«Халы йолаларын тергее» номинацияы

Дипломына «Килен төшөрө йолаы» сцена-рийы авторы Г. Хисаметдинова әм «Кәкк сәйе» сценарийы авторы Фәрзәнә 4өбәй+уллина (Өфө алаы); «Тарихи тема» номинацияы Дипломы-на Р. *отлогилдина, «Aыылы тема» номина-цияы Дипломына М. Мөсифуллин әм Туйма-зы районы, Кәкребаш ауылынан Әнәс Сафуанов («Татыулы бәрәмәстәре») лайы булды!

Ееселәре барыын да отлайбы! Улара Дипломдар, иммәтле бләктәр тапшырылды.

Конкурс дауам итә. 2011 йылды декабрь айы-на тиклем еән йөкмәткеле сценарийар көтөп алабы. Конкурс шарттары гәрмәне. Тема, ав-торары йәше, шөөлө сикләнмәй. Бәләнеш те-лефоны, адрестары, исем-шәрифтәрегее яыра онотмаы. Конкурста ееселәр ижади бәйгелә артабан да атнаша ала. Әйәге, сәхнәләребее тәрән йөкмәткеле, ыылы, файалы, тәрбиәи байрам, кисәләр менән байытайы!

Конкурс комиссияы теләктәрен еткере&се Лилиә =АМАР

Мө!әрис Мөсифуллин Гөлсөм ХисаметдиноваРәзилә отлогилдина

Page 54: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

48«ТАМАША» 1 – 2011

– =е!!е баш%орт халы% йыр!арын о*та баш%арыусы ына итеп т&гел, хал%ыбы!!ы- рухи мира*ын пропагандалаусы, ошо йәәттән әйәт !ур эш баш%арыусы ла итеп беләбе!. Баш%орт халы% йыр!арыны- я!мышы, киләсәге, баш%арыусылары тураында фекер!әреге! менән урта%лашыы! әле. Ә-гәмәне шунан башлайы%.

– Халы йырарыны ямышын уйлаам, төндәр буйы йолай алмай ятам, хәлде яшыр-тыуы и изге бурыстарымды берее тип анайым. Радио, телевидение тапшырыуарын-да халы йырары бик а бирелә. Бөгөнгө ритм, тама, тө>ө, бер көнлөк йырар ха-лыты аын томалай кеек тойола. Мәшр башарыусылары исемдәре, йырары онотола баран кеек. Aайа Рәшиә Әхмәиева, Диа-

на Нурмөхәмәтова, Әсмә Шай моратова, Сө-ләймән Абдуллин, jата Сөләймәнов, Ишмул ла Дилмөхәмәтов, jабдрахман Хәбибуллин, Мә-әфр Хисмәтуллин, Мәфирә jәлиева, Фәриә Aудашева, Рамазан Йәнбәков, jәлиә Сол танова башаран хал ы йырары? Урта быуын йырсы-лары ла ирәк яырай. М. jәйнетдинов, Ф. Бик-булатов, Ф. Килдейәрова, j. Хәмзин, Р. Рәхи-мов, Т. әнбаева, Р. Сарбаева, Р. Анааева, А. Шаиевтар башаран халы йырары ирәк ишетелә. Йәштәрән Х. Йәнбирина, С. Ильясо-ва, С. Кейекбирина, Х. Шәрипов, А. Ти меров, Р. Амангилдина, В. Юлгилдина, М. Ис ужи-на әм башалары халы йырары бөтөнләй яырамай. Ни өсөн? Бер нисә йыл элек мин радио-телевидение өсөн «Алтын мира>» про-ектын яайным, уып сытылар а, шуны менән эш бөттө. Ул бик ур проект ине. Тейеш-ле мөхәррирәр табылманы, ыаныс. Cуы йылдара бик кп йыйынтытар ба>ылып сыты: «Башортто 100 йыры», мөхәррире М. Алкин, Ф. Килдейәрованы аудиокассета менән йыйын-тыы, Р. Сөләймәновты өс йыйынтыы, Р. Рәхи-мовты «Башорт халы йырары» . б. Был шат-лылы хәл, әммә ундаы йырары еренә еткереп башарыусылар кәрәк. Улар бар, тик ыыын-дырып, йөрәктәренә теләк уты тоандырыусы, өмөт уятыусы етәкселәр генә етешмәй.

Нисәмә йылдар сәнәт академияы эшләп килә, айа у фольклор әм музыка бел-

Яҙмышым – сәнғәт

Эшләгән эш ҡайҙа ла күренә...

Йырмоң һөйөүселәргә Флүрә Ноғоманованың исеме яҡшы таныш. Башҡорт халҡының бөтмәҫтөкәнмәҫ моң хазинаһына йән өрөүсе, оҙаҡ йылдар арымайталмай йәш таланттар тәрбиәләүсе йырсыпедагог менән әңгәмәне журнал уҡыусыларына тәҡдим итәбеҙ.

Флүрә Ғәлимйән ҡыҙы НОҒОМАНОВА 1936 йылда Ҡырмыҫҡалы районының Күлләр ауылында тыуған. Стәрлетамаҡ культураағартыу техникумын, Өфө сәнғәт училищеһын тамамлай. Ҡазан дәүләт консерваторияһының вокал бүлегендә белем ала. Илле йылға һуҙылған фиҙаҡәр эшмәкәрлегенең ун ике йылын Башҡорт дәүләт опера һәм балет театрына бағышлай, ҡалғандары Өфө сәнғәт училищеһында йырсылар әҙерләүгә арналған. Флүрә Ноғомановаға 1980 йылда – Башҡортостандың атҡаҙанған, 1991 йылда – Башҡортостандың халыҡ артисы исемдәре бирелгән.

Фл&рә Нооманова. 2007 йыл

Page 55: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

49 «ТАМАША» 1 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

гестәре? рә анап киткән йыйынтытара ингән ә>әрәре өстән бер өлөшө генә башарылан, ә аландары башарыусыын көтә. Ә быа тиклем нотаа ла алынмаан, бер асан да башарылмаан йырары ямышы нисек? Йылдар те менән, магнит та>малары кибә, башарыусылар а йылдан-йыл кәмей. Бе – йырсылар, музыка белгестәре, композиторар улдан килгәнде бөтәен дә эшләргә тейешбе, быны өсөн бөтә мөмкинселектәребе ә бар, тик теләк кенә булын. Миә ала, сәнәт ака-демияында халы йырары әге булдырыу за-рур. Халы йырарын башарыусылар блеген асыу төп бурыс булыра тейеш. Бында йыйын-тытары туплара, йырары хронологик ал-фавитлы ур фонотекаын ойошторора кәрәк, унда беренсе башарыусыларан алып бөгөнгө йәш йырсылары ямалары аланыра тейеш.

Фольклор, музыка белгестәре әерлә өсөн сәнәт училищеында быйылы уыу йылында у махсус бер төркөм асыра кәрәк, урта махсус белеме булмаандары сәнәт академияына абул итеп булмай бит инде.

Бәләкәй генә шатлылы хәлде лә әйтеп тәйем. Бына инде 5 йыл Рәсәйе атаанан, Башортостанды халы артисткаы, халы йырарын о>та башарыусы Тәнзилә әнбае-ва сәнәт училищеында уыта. Ул матур

итеп эшләй башланы, юиә блектә телде лә белмәгән уытыусылар кбәйеп киткәйне. «Йәдкәр» ансамблендә 25 йыл халы йырарын пропагандалауа көсөн, дәртен алан йырсы-ны яшы остаз булырына шигем ю.

Ф. Нооманова опера йырсыы була ла, бер к о>талы менән камерный, эстрада жанрарында ла ихлас эшләне. Ә башорт ха-лы йырары уны репертуарында айырым бер урын алып тора. «Илсе jайса», «Аым ыу», «Хисам», «Элмәлек», «Ильяс» .б. йырары ул енә бер сафлы, аә менән башара. Ар-тисты Мәскә, Ленинград, Aазан, Волгоград, Әстрахан, Aаастан, Aырыстан, збәкстан тамашасылары ла ихлас алышланы.

– Бына е! нисәмә йылдар Өфө сәнәт учи-лищеында йәштәр!е йыр сәнәте сер!әренә өйрәтәеге!. Ми-ә %ала, ул ауыр хе!мәт. Йәш кешене- тауышын профессиональ юла алыу өсөн у%ытыусы ниндәй сифаттара эйә булыра тейеш?

– Ауыр орау, әммә яуап биреп арайым әле. Бик атмарлы эш ул. Мине консерваториялаы уытыусым: «Йырсы уытыу – энә менән ойо аыуа ти», – тип әйтә торайны. Кп йылдар уытып, шул әре халыына ышандым.

Сулпан Кейекбир!ина, Фл&рә Нооманова, Фл&рә Килдейәрова, Сәй!ә Ильясова. 2001 йыл

Page 56: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

50«ТАМАША» 1 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

Уытыусы өнәрене тамыры сәнәт учили-щеында уыанда башланды. Училищела оло остаз, кп йырсылара юл асыусы Миләшә jәли ыы Мортазина класына эләктем. Әгәр уны класында уымаам, юары уыу йортона инә лә алма> инем. Ул тә темле, өнәренә торо, аыллы, сабыр, эшөйәр кеше. Мин әле лә уны алымдарын улланып уытам әм уа бик рәхмәтлемен.

Уытыусыа и тәә йәш йырсыла дөрө> тын алыу, йырлаанда әре аны әйте, башарылан ә>әре эстәлеген асыу, тауы-шыды ишетә беле, етешелектәреде таныу кеек сифаттар тәрбиәләргә бурыслы. Әлбиттә, темлек, сабырлы талап ителә йәш кешегә. Еел-елпе йырар менән мауыма>а, классик ә>әрәре кп башарыра кәрәк. И мөиме – эшенә сике бирелгән, төплө аыллы, тәрән белемле педагогтар ына ошо эште башара ала тип уйлайым. Бее арала бындай педагогтар анаулы ына. Мине уыусыларым педаго-гик эшмәкәрлек менән дә шөөлләнәләр әм уыштары кгә кренерлек. Сәнәт акаде-мияында Рәсәйе халы артисткаы Флрә Килдейәрова, Рәсәйе атаанан артисы Йәмил Әбделмәнов, Башортостанды халы артисткаы Ләйлә Әхмәтйәнова (сәнәт учи-лищеында уыта). Мин улары яшы, о>та педагог булыуарына ышанам әм тәжрибәмде урталашып барам. Aабул ите имтихандары ваытында бик әйбәт йырлаан уыусыны енә алып, арлы-бирле генә өйрәтеп сыаран-дар а ю тгел. Cанай китә, гөрләп торан, сәхнә йондоо булырай нисәмә йырсы юа сыты, уытыусыын табыу, уа ышаныу – төп мәсьәләләре берее. Ә бит әйбәт тауыш-ты, тәбиәттән бирелгән модо алап йырсы әерлә өсөн, уытыусынан оло ныышмалы-лы талап ителә.

Мин консерваторияла у педагогия серәре-нә төшөнөргә тырыштым, Aазанды аграр университетында вокал тәрәге булдырып, йәш йырсылар әерләгә тырышып-тыры-шып тотонайным. ен тик йырсы булам тип кенә уыандар а булды. Миә бер уыу-сыны ла айлап алыу бәхете теймәне, кемде тәәйенләйәр, шуны уыттым. jөммән, теге йәки был педагог уытып, йырсы белеме ала алмаан уыусылар мине класта булды. Әле лә бер уыусымды мин бишенсе педагогы. Шулай итеп, мине клас та кбее профессио-наль йәәттән >ә алмаан уыусылар уыны. Матанып әйтмәйем, кандидат булып ына алынан уыусылар, «ыыл» диплом менән сытылар, юары уыу йорттарын тамамланы-

лар. Бер ятан бындай уыусылары уытыуы әйбәт, улар тырыш булалар, тәбиәт биргән та-лантты самалы булыуы улары ны тырышып уыра мәжбр итә. Бөйөк Глинка: «Музыканы халы ижад итә, бе композиторар, уны тик эшкәртәбе», – тигән. Бында ла шулай, тауыш – ул тәбиәт бләге, шул бләкте әрәм-шәрәм итмәй уытып сыарыу – педагогтары изге бурысы. Әйтергә кәрәк, әр бер йырсы остаз була алмай, ә инде сәхнәлә оа ына йылдар эшләп, о>та уытыусы булып китә икән, был инде уыусылар өсөн икеләтә бләк. Сәхнәлә бер ә йырламаан кеше лә яшы уытыусы була ала, әммә бик ирәк бындай остаздар.

– =е! бай тәжрибә туплаан, исемдәре бөтә илгә таралан йырсылар ә!ерләгән у%ытыусы. Ф. Килдейәрова, Й. Әбделмәнов, Л. Әхмәтйәнова, Р. Әминева, Г. _лмә*%олова, Е. Гоголева (Мәскә&) әм баш%а к&птәр!е- исемдәрен атау ына ла етәлер тим. Ни өсөн сәнәт академияында эшләмәйеге!? Са%ырманылармы ни эшкә?

– Саырылар, театран киткән йылды у саырылар. Заир аай Исмәилева рәхмәт, ул е саыры. Мин бит декрета киткәнсе академияла ла (ул сата институт), опера теат-рында ла эшләнем, ә уынан унда барманым. Сәбәбе шул – ул ваытта пенсияны эш хаына арап тәәйенләйәр ине, сәнәт училищеын-да сәәткә арап тләй торайнылар, пенсияны кберәк алырмын тип уйлаанмындыр инде. Пенсия йәшенә барып еткәйнем, закон гәре лә уйы, бөтә эшләгәндәргә бер төрлө пен-сия тәәйенләнде. Әммә унда бармааныма кенмәйем, училищела юары белем алыу өсөн уыусылара «ниге» алыусы ла кәрәк бит, бына шул «нигее» емерелмә>лек итеп алыра тырыштым инде. Академияла бер сәхнә йондоо ла тәрбиәләп-уытып сыара алмаам, бына шунда оят булыр ине. Эшләгән эш айа ына була ла кренә ул, тырыш хемәте була – дан ине е эләп таба.

– Театран иртә киткәнеге. Башорт ком-позиторары ә>әрәрендә е бик саыу образ-дар тыуыран йырсы бит.

– Иртә тип, 12 йыл а мер тгел, аиләле кешегә театр эше бик ауыр йөк. Cулап ына балабы тыуы. Уны музыка мәктәбенә, гимна-стикаа, дөйөм мәктәпкә йөрөтө өсөн махсус бер кеше кәрәк ине. Хәтеремдә, бер йәйге гаст-ролгә сыарып ебәреләр. Балам йәш ярымлы ына. (Ә мин балаа 7 йәш тулансы гастролгә сыыра тейеш булмаанмын, закон бар икән, кем белгән инде ул законды.) Өйән баламды алдырып сыып киткәндә илай башлаайным, Балтас районына барып еткәнсе иланым. Бала

Page 57: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

51 «ТАМАША» 1 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

подъезд буйлап гитара сиртеп, тәмәке тартып, ыра эсеп йөрөмәен тиә, карьераа нөктә уяы инде, әсә кешене и төп бурысы – бала тәрбиәлә.

Киткәнемә кенмәйем. Р. Мортазинды «Дауыл» операындаы Яланбикә кеек, ми-не актерлы әм йырсы әләтемә тура килгән берәй саыу образлы партия яырар, бәлки, тип көткәйнем, булманы. Режиссеры, дирижеры ысырып, тбәнетеп арауын ктәрергә лә көс кәрәк бит. Aулыдан икенсе эш килә икән, ниә еде ынап арама>а? Быныы, ки-теемде икенсе сәбәбе.

ткән йыл «Ассы» шифаханаында ял иткән сата бер ханым 23 йылдан у мине танып, «Урал илселәре»ндә Әсә образын и>ендә тотоп, килеп рәхмәт әйтее е бер ыуаныс булды, тимәк, театра ла мер буша тмәгән. Ул ха-нымды исеме Земфира ине.

Опера әм балет театрында эшлә дәерендә Ф. Нооманова бик кп атмарлы әм төрлө кләмле ролдәр башара. Заир Исмәилев-ты «Салауат» операында Көнбикә, «Аиел тулындары»нда Гөлмария, «Aоаса» музы-каль комедияында Шәмсиә, Рәеф Морта-зинды «Дауыл» операында Яланбикә об-раздарын ур о>талы менән ынландыры. Йырсыны бай репертуарында сит ил, рус со-вет композиторарыны операларынан ролдәр ә кп булды.

– Радио, телевидение фондында е!!е- я!ма-ларыы! а! ыма%...

– Буланын да ирәк бирәләр радио аша. Мәрхм урайсы Абдулла Хәлфетдинов менән унлап башорт халы йырын яырайны. «Флрәне тауышы әйбәт яылан, әммә Аб-дулланы урайы флейта тауышына ошаш», – тигән ылтау табып, бөтөнләйгә юйыртып уйан бер эшем эйәе-музыкаль мөхәррир. Шулай бәкәлгә уыусылар радио- телевидение-ла кп булды. Унан, яылыу өсөн эргәдә о>та музыкант булыра тейеш, айа инде Р. Фәсхет-динов, Ә. jәйнетдиновтар? Бее осора фо-нограмма тигән әйбер ю ине, әле генә ул бар-лы-юлы тауышты техника йнәтә, әйбәтләп яа. Йырлаан репертуарымды дрттән бер өлөшө лә яылмаан. кенесле, әлбиттә, нимә эшләйе инде. Нисәмә йылдар буйы телеви-дениенан крәтмә>кә, радиолаы ямаларын бирмә>кә тигән мөөр а>тында булдым. Беә бит, ыаныса аршы, айырым вазифалы ке-

шеләр хәл итә ине артист-йырсы ямышын. Мин дә шул ауырлытары кисерем.

– Кешеләр!ә ниндәй сифаттар о%шай е!гә?– Мин кешеләре яалма холололарын, ике

йөлөләрен, алдасылары, арандары, у>ал-дары, ялауары, көнсөлдәре яратмайым. Ихлас, ярам улы уырлы, торо ду>, аыл-лы кәәшсе, тәрән белемле, келдәре саф, асы йөлө, тура ле кешеләре ихтирам итәм. jөммән, ниндәй генә өнәр эйәе булыуына арама>тан, талантлы, егәрле кешеләре яын крәм.

– =е!!е- а%саы! к&п була, нимәгә тотонор инеге!?

– Cәйбәт орау. Хыял-ниәттәрем кп мине. Нисәмә йылдар сәхнәлә башорт, рус, сит ил композиторарыны операларында матур об-раздар тыуыран, йәй була ауылдар буйлап и>ке автобустара гастролдәргә сыып, баяна ушылып йырлап тауышын туыран, ау-лыын юалтан әм шул хемәтте тамамлап халы яла сыан коллегаларым бар, ә пенсия-лары бик бәләкәй. Шул сәхнә әелдәрене әр береенә ө>тәмә пенсия тләр инем.

Киров районында бәләкәйерәк була ла, яы мунса алдырыр инем.

Етем балалары тәрбиәгә алан аиләләргә ай айын буланына ө>тәп матди ярам крәтер инем.

Шәхси балалар басаы ойошторор инем, төркөмдәргә тик 8–10 ына бала йыйып, тәрбиәселәргә эш хаын өсләтә тләр инем.

Aырмы>алы районында арттар йорто, «Йәшел сауалы» шифаханаы эргәендә йө урынлы була ла ял йорто төөтөр инем. Театр эшмәкәрәре союзы менән бергәләшеп, артис-тар, яыусылар шунда аулыын ныытыр ине.

– =е! бәхетлеме? =е!!е-сә, бәхет нимә ул? – Бәхет тигән нәмәне әр кем енсә алайыр

ул. Берәәр матди байлыты бәхет ти, икен-селәр а ына уыштара ирешее бәхет, ти .б. Минесә, бәхет – тормошода оло мөхәббәт хистәрен кисере, аулыыды әйбәт булыуы, кеше араында тейешле ихтирама лайы булыу, эшеде яратып башарыу, бала >тере, яын-туандарыды, ду>тарыды йылылыын той-оу, кешеләргә улдан килгәнсә изгелек ылыу, өммән, тормошто яратыу, әр тыуан көндө изге, мәрхәмәтле булыуына өйөнө. Бына ошо төшөнсәләрән тора кеек бәхет. Мин бәхетле.

. ШӘМСЕТДИНОВ ә!ерләне

Page 58: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

52«ТАМАША» 1 – 2011

Яңылыҡтар

Мәҙәниәт көндәлеге«Өфөлә – Шаляпин кистәре»

ХIII Халы-ара опера сәнәте фес-тивале ткәрелде. Башорт дәләт опера әм балет театрында ана дауамында баран фестивалдә А. Бородинды «Кенәз Игорь», П. Чайковскийы «Иоланта», С. Рахманиновты «Алеко», Ш. Гу-ноны «Фауст», Дж. Вердиы «Риголетто», «Аида» опералары уйылды. Тамашалара Германия, Белоруссия, Санкт-Петербург әм Мәскәән сәнәт о>талары ат-нашты. Йомалау концертында Асар Абдразаов А. Бойтоны «Мефистофель» операынан Ме-фистофель мәхиәен, Илдар Аб-дразаов менән «Севильский ци-рюльник»тан Дон Базилио арияын башары. Мәәниәт минис-тры тамашасылара, артистара, фестивалде ойошторора ярам итеселәргә рәхмәт белдере.

***

Башортостанда Рәсәйе атаанан, Башорто-

станды әм Татарстанды ха-лы артисткаы Фәриә Йәә ыы Aудашеваны и>тәлеге мәгеләштереләсәк. Башорто-стан Президенты Рөс тәм Хәми-тов тейешле Указа ул уйы. Документа ярашлы, Башорто-стан Республикаы Хөкмәтенә «Ду>лы моо» халы-ара башорт әм татар йырын башарыусылар фестиваленә Фәриә Aудашева исемен бирергә, уны тормошо әм ижады менән бәйле матери-алдаран дәләт аудио-видеоар-хивы төөргә, йырсыны тормо-шо әм ижады хаында «Алтын фонд» аудио-видеопродукцияы серияын әм документаль фильм сыарыра, Шишмә районыны Келәш ауылында йырсыны йор-т-музейын ойошторора, Өфөнө Октябрь революцияы урамын-даы 9-сы йортта барельефы менән мемориаль тататаш уйыра, уны и>тәлеген мәгеләштере менән бәйле сыымдары финанс-лау сыанатарын билдәләргә ушылды. Өфө алаы ала ок-ругы Советына – Өфө алаы урамдарыны береенә, Шишмә

районы муниципаль район Сове-тына – Шишмә эшселәр асабаы урамдарыны береенә Фәриә Aудашеваны исемен бирергә, Шишмә районы хакимиәтенә йырсыны исеме менән бәйле и>тәлекле урындары төөкләнде-рергә тәдим ителде.

***М. В. Нестеров исемендәге

Башорт дәләт художество му-зейында «ХХ быуатты гзәл ә>әрәре. Графика, живопись, скульптура, керамика» тигән кргәмә ткәреле менән бәйле тәдим ителгән ынлы сәнәт эштәрен кргәмәгә уйыу-сы Екатеринбург коллекционе-ры Александр Шадрин менән осрашыу булды. Музейа ки-леселәр әләм, кмер, майлы буяу, ябай ручка, тушь улланып төшөрөлгән литография әм ли-ногравюралар араында Пабло Пикассоны «Пикадор менән ат», «Цирк», «Рәссам о>таханаы», «Рәссам әм модель», «Корри-да», «Теодорар», Андрей Гро-сицкийы «Бирә», «Дегәнәк», «Көсөргәнеш», «Кейем», Василий Кандинскийы «Йондоар», Марк Шагалды «Каин әм Авель», Пауль Клеены «Ир-ат йөө» тигән, шулай у Сальва-дор Дали, Анри Матисс, Михаил Шемякин, Анатолий Зверев әм баша сәнәт о>таларыны гзәл ә>әрәре менән танышты.

***

Башортостан Рес публика-ы ны Милли музейында

хал ы быы бөйөк мәрифәтсе е Мифтахетдин Амуллаа арнал-ан кр гәмә эшләне. «Амулла э әре буйлап» тип исемләнгән был кргәмәне шаиры яташ-тары – рәссамдар аталы-уллы jаб-дулла әм Альберт Әхмәтшиндар әерләгән. Улар ижадтарында бөйөк мәрифәтсе Амулланы, уны ә>әрәрендәге мәгелек им-мәттәре саылдыран. Картина-лара шаиры бөйөк ыны, ижа-дыны сихри көсө, ундаы тәрән йөк мәткеле образдар саыу тө>тәр

аша бирелгән. Кргәмәлә барлы-ы 50-гә яын эш уйылайны.

***«Индиго» ала психологик-

медик-социаль булышлы ите әгене рок-студияында донъя кимәлендә билдәле саксофонсы, Гремми премияы номинанты, Башортостан Республикаы Президентыны мәәниәт буйын-са кәәшсее Олег Киреев йәш музыканттар менән осрашты. Унда «Нуленсе километр» джаз төркөмөнө «Aыш хаында йыр», «Aояш эләгәндә» тигән йырар яыраны. Студияла атнашыу-сылар хөрмәтле уна менән бергә музыкаль импровизация башары. Олег Киреев уы 10–15 йыл эсендә Башортостан-да бик кп музыканттар >еп сыыуын, донъя буйлап ене сыыштарында башорт көйәрен джаз йнәлешендә яыратыуын билдәләп тте. «Өфө уттары»нда Олег Киреев әм Американан килгән вокалистары концерты ла баш ала әм унатар өсөн шатлылы ваиа булды .

***

Конгресс-холда «Башорт-остан Республикаында

про фессиональ театр әм музы-ка сәнәтене бөгөнгө хәле әм >еш перспективалары» темаына «тәрәк ө>тәл»дә өйләше ойошторолдо. Сарала Башорто-стан Президентыны мәәниәт эштәре буйынса кәәшсее Олег Киреев, мәәниәт министры Асар Абдразаов атнашты. Ас ар Әмир улы 2011–2015 йыл-дара төбәктә мәәниәтте >тере буйынса программа булдырыу хаында әйтте. «Тәрәк ө>тәл» «Театр сәнәте» әм «Музыка сәнәте» тип аталан ике сек-цияла эшләне. БР Дәләт Йыйы-лышы – Aоролтай депутаты, Мәариф, фән, мәәниәт, спорт әм йәштәр эштәре буйынса ко-митет рәйесе урынба>ары Эльвира Юнысова закондары мәәниәт өлкәен еәтләе, әммә унда ла етешелектәр барлыына, шуны

Page 59: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

53 «ТАМАША» 1 – 2011

Яңылыҡтар

өсөн бергәләп эшлә мөимлегенә ба>ым яаны. «Музыка сәнәте» секцияында БР Композиторар союзы азаы, Салауат Юлаев исемендәге дәләт премияы лау-реаты Р. Сабитов, З. Исмәилев исемендәге Өфө дәләт сәнәтакадемияы ректоры Ә. Шафи-ова, Мәәниәт министрлыыны республика уытыу-методик әге директоры Е. Сәәәтуллина, му-зыка йәмиәте рәйесе Н. Дауытов сыыш яаны. Рәсәйе Гнесиндар исемендәге музыка академияы проректоры Т. Джандаровты фе-керәре сарала атнашыусылара шулай у ыыыныу уятты. Радио-телевидениела театр әм музыка сәнәтене ятыртылы-шы хаында «Башортостан» дәләт телерадиокомпанияыны директоры Г. Ибраимова, «Тама-ша» журналыны баш мөхәррире Ф. Aоааев, «Рампа» журналы-ны баш мөхәррире И. Тонконо-гий өйләне.

***

Өфө ала мәәниәт а рай-ында Башорт шәле рес-

публика кргәмә-йәрминкәе т те. БР Мәәниәт министрлыы, Республика халы ижады әге, Өфө ала хакимиәтене мәәни-әт әм сәнәт идаралыы бындай сараны икенсе тапыр ойошторо. Фестивалдә Башортостанды 17 райо нынан, 5 алаынан 100-ән ашыу о>та атнашты. Кргәмәгә 200-ән кберәк эш уйылды.

Сарала Ейәнсура, Мәләез, Көйөргәе райондары, Кмертау алаы о>таларынан ойошто-ролан дрт команда араында баран ярышта Ейәнсура районы-нан Зөлфиә Бикбулатова – «Ма-мы шәл», Көйөргәе районынан Нурия Солтанова – «Селтәрле шәл», Әбйәлил районынан Рәсилә Вәлиева «Йолаа ингән нәфис шөөлдәре алау әм >тере» номинацияларында гран-при яу-ланы. Cәр төрә бер нисә лауреат, дипломанттар билдәләнде, ко-манда араында Ейәнсура районы о>талары алдынылыты бирмәне, көйөргәеләр – икенсе, Мәләез районы әм Кмертау алаы маирары өсөнсө урынды алды.

Туылан шәл буйынса о>та-лы класы айырыуса йәштәр өсөн

фәемле булды. Шөөлдө оното-лоп баран бындай төрө хаын-да дәресте Әбйәлил районы Бу-ранол ауылынан Рәсилә Вәлиева ткәре.

***

Нефтселәр мәәниәт а-райында Фәйзи jәскәров

исемендәге халы бейеәре ан-самблене концерты тте. Ки-сәне тәге өлөшөндә башорт бейеәренә ө>төнлөк бирелеп, «Ете ы», «Зарифа», «Бөрйән ыары», «Cунарсылар», «Өс туан», «Бөркөтстан», «Кейә», «Сәскә атыусы урай» кеек оло мәәнә алынан бейеәр башарылды. Артабан «Гопак», «Сиртаки», «Кантри», «Камчатка кренештәре» .б. бейеәр тама-шасы келен әсир итте. Кисәлә яы башарыусылар – Башор-тостанды халы артистары Филс Aаабаев, Илсә Ноома-нова, Рөстәм Мөлөков, Алыу Шәфиуллина, Ринат Мәжитовтар а сыыш яаны. Фәйзи jәскәров исемендәге дәләт академия халы бейеәре ансамблене (етәксе-е – ансамбль солисткаы Альби-на Нуриманова) балалар әерлек студияына йөрөсе малай әм ыар «Птичий двор» бейеен крәтеп, ур уыш аанды, ул концерта матур биәк булды.

***

Нефт селәр мәәниәт а-райында III «Байы» рес-

публика телевизион конкурсыны ееселәре гала-концерта йыйыл-ды. Сараны етәксее әм авторы Рита Өмөтбаева йыл буйы дауам иткән конкурс тураында фе-керәре менән урталашып, бәйге-не ыыу барыуын билдәләне. Быйыл биш йөән ашыу (!) конкур-сант атнашан. Улар араынан 41 бәйгесе, өс медән ашыу тамаша-сы атнашан интерактив тауыш бире ярамында әм баалама төркөмө тарафынан лайылы тип табылып, финала ткән. «Шаян бейе – бишбарма», «Cай, килен», «Бабич ялыны» бейеәре өсөн Сулпан Асарова яы бейеә «И яшы бейе уйыу сы» тип та-ныла, «Әтәс, тауы, төйлөгән», «Ырымбур кадеттары» бейеәре өсөн кренекле балетмейс тер Риф

jәбитов кмәк бейеә «И яшы бейе уйыусы» тип табылды. «Бейее музыкаль ятан биәсе» номинацияында еегә «Aурса әм ы», «Aупшыай көгө ал-дында» бейеәрен музыкаль ятан биәгәне өсөн композитор Урал Иелбаев лайы булды. «Башорт бейеен >тергәне әм пропаган-далааны өсөн» номинацияында бейе о>талары Рәис Низаметди-нов, Әнәр Шафиов бааланды. «Ижади хемәттәшлек» номи-нацияында шаирә, журналист Лариса Абдуллина, Aариел районыны «Йәшлек» халы бейеәре ансамбле етәксее Рә-филә Мөнирова бләкләнде. Трио араында гран-приа Рәми jа рипов исемендәге республика башорт гимназияы егеттәре Ай-булат Нурмөхәмәтов, Динис Аб-драхманов, Тимур Шәйәхмәтов, Батыр Мөхәммәтовтары, пар-лы бейеәрә – Байматан ата лы-уллы Әсәт әм Әнфәр Нурмөхәмәтовтар лайы булды. Яы бейеәр араында гран-прины Әбйәлил районынан Илдар Сабитов менән «Янантау» шифа-ханаынан Әлиә Шәмсетдинова яуланы. Aалмы, Осетия, Хакас, Брәт, Татарстан республикала-рынан килгән бейе коллективта-рын да тамашасылар алыштара кмде. Байрам «Байы» компози-цияы менән тамамланды.

***БР Яыусылар союзы, М. А-

мулла исемендәге Башорт дәләт педагогия университеты, БР Ха-лытар ду>лыы йорто, «А тирмә» башорт милли-мәәни әге булышлыында халы-ара М. Амулла көндәре сиктәрендә М. Кәрим исемендәге Милли йәш-тәр театрында кренекле яыусы, Салауат Юлаев исемендәге дә-ләт премияы лауреаты Рәшит Солтангәрәевты тыуыуына 75 йыл тулыу айанлы хәтер кисәе булды.

Сәриә ИШЕМ\ОЛОВА ә!ерләне

Page 60: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

54«ТАМАША» 1 – 2011

Эстрада

Редакциянан. Һүҙлектә «эстрада» һүҙенә шундай аңлатмалар бирелгән. Тәүге мәғәнәһе – эстрада тип тамашасылар ал

дында артист һәм музыканттар сығыш яһай торған ҡалҡыу урын атала. Икенсе мәғәнәһе – төрлө концерт номерҙарынан торған еңелсә сәнғәт төрө. Бөгөнгө сәнғәтебеҙҙә эстрада жанры көндәнкөн киңерәк ҡолас ала. Сөнки төрлө йыйылыш, иҫтәлекле сара, юбилей кисәләре, реклама йыйындары уҙғарыла тора. Аудиторияны йәһәт кенә туплап, халыҡҡа яңы информация биреү зарурлығы ҙур. Тап шул мәлдә эстрада – йәғни сағыштырмаса еңел сәхнә сәнғәте ярҙамға килә. Эстрада артистары, йырсылары сығышы өсөн миллион һумдарға декорациялар яһатыу, оркестрҙар яллау, хор саҡырыу мөһим түгел. Бер йә ике артист хатта бер декорацияһыҙ ауыл сәхнәләрендә лә тамашасыларҙың күңелен күтәрә, йәки ихлас көлдөртә ала. Башҡортостаныбыҙҙа бик тә һәләтле эстрада артистары булды һәм бар. Һуңғы йылдарҙа шул эсте бошора – сәхнәләребеҙҙән Мәскәү йәки Юрмалала сығыш яһаған кимәлдәге юмористарыбыҙ аҙайҙы. Йәштәр ҙә ҡыйыу түгел һымаҡ. Сәбәптәрҙең береһе, моғайын, сәхнәлә сығыш яһаусыларҙың репертуар ҡытлығындалыр. Күп кенә журнал уҡыусыларыбыҙҙың һорауы буйынса беҙ ҙә «Эстрада» битен асырға булдыҡ. Һәм әлбиттә, башҡорт әҙәбиәтенең «иң отҡор, иң шаян, әсе телле» юмор оҫтаһы Агиш Ғирфанов ижадын тәҡдим итәбеҙ. Әгәр ҙә һеҙ ҙә сәхнәнән яңғырар актуаль монолог, ҡыҫҡа интермедия, скетчтар ижад итһәгеҙ, рәхим итегеҙ! Эстрадабыҙҙы бергәләп күтәрәйек!

Агиш /ИРФАНОВ

Йоҡлама, Сәйфетдин!Интермедия

Ө>тәл артында трә ултыра. Шаршау асыланда ике телефондан

өйләшә. Телефонды берее – ене ул а>тында эшләсенеке,

икенсее – ду>ыныы. Ике телефона ике төрлө өйләй.

1-се телефона. Крмәйеме ни, халы нисек йәшәй?! Көрсөк-кә килеп терәлде бит. Яры ял-аша ултыры. Эйе, оторан даръяны яры ялашта йөөп сы ыра итәбе. Шуа крә тик еде уйлауы ташла. Көнө-төнө халыты уйла. Шуны өсөн ете ат тиреде тк. Aуласа эсендәге тейен ыма йгер. Нимә? Отчет бирәе? Бир... Беләм мин ине отчетыды: теге ю, был ю, ме сәбәп.

Трубканы олаынан ситкә ала, йәни трубка быыр-быыр буша

%өйләй.

2-се телефона. Алло, ты-лайым, ду> кеше. Нимә быырай? Ә-ә, берә отчет бирә. Йә, хәлдәр нисек? Был арала ниәлер тауыш-тыны сымай. Нимә? Урта ди-ге буйлап круизда йөрөнөме? Мальта, те-те-те, Неаполь, Стам-бул?! И> киткес! Тимәк, Урта диге буйлатып әйләндруизда?! Aотлайым. Маладис әреә! Хә-ер тыламайар – өйлә. Ни мә? Бер барыуа уты ме эш ләне?

Беренсе трубканы шап итеп %ала.

әт ду>?! е баран, ә миә фик та ю. Бе бында мере ха-лы өсөн ткәрәбе, халы өсөн янабы, ә берәәр круиза йө рөй, аса уа. (Урынынан тора, ыа, ни эшләргә белмәй.) әт ду>, ә?! Төркиәне креме? Бее хата ни тиәр? Спекулянт, тиәр. Тауар осомо? Осо, әммә хөрт. Кофе, кн тә? Бәй, Рәсәйән кофе те-йәп бараымы ни? Ә-ә, Мальта, Неаполь. әт маладис әреә! Ә беәгеләренә? Нимә кәрәк? Бел мәйе, йәнәе. Японияа ба рып, машина алып айтыра кә рәк. «Тойота»мы, йөрөгәндә ойотамы – барыбер, тик осо бул ын. е ыуыта, е өйләшә торан япон ыуытысы. Са урыс! Эйе. Aып-ыыл, ялты-рап тора. Әлбиттә, япон магни-тофоны. Aайа шул тиклем? Cу, халы массаына. Халы кп бит беәре: оа, бажа. Aайнаа ына өсә. Балды, айынеле, оаса... Дөрө>, е өсөн йәшәй торан заман килде. Бары тик еде генә уйлара кәрәк. Ете ат тире фәәт е өсөн генә тгергә. Aуласа эсендәге те йен ыма йгер, әммә әреә эш-лә, еәреә, беәреә. Ю, ю, тыламайар. Тимәк, Япония ке>әлә? Матри, малай. Cо-о-о, са

тынысландым. Ниәлер бөркә булып киткәйне. Хуш, «Хәйрш». Ме йәшә, ду>!

Был трубканы %ала,

теге телефон шылтырай.

Эйе. Өөлдө шул. Cөйлә.

Трубканан ситкә %өйләй,

ара-ти рә хемәткәренә әйтеп ала.

Фә әт халыты уйла. Насар эш ләйеге. Тик егее арау-ы беләеге. Нимә, Бәләбәй тирәләй круиз? Cин Бишбләкме ни әле? Әсәйе ауырый? Хәергә булмай, туанайым. Бына биш атлы йортто төөп бөтәйек, унан Бәләбәй тирәләй генә тгел, хат-та Aандракл тирәләй круиза ебәрермен. Давайыы, бе тәә халыты уйлайы. Халы өсөн эшлә ин эшеде, халы өсөн бир ин көсөдө! (Трубканы ала.) Юа, понимаешь, тик әрен генә уйлайар. (Тирә-ятан улы менән итәк а>тына армай.) Фәәт әрене итәк а>ты-на көрәйәр. Ти-тиерәк, ти-тиерәк! Байып ал, байып ал! Йолама, Сәйфетдин! (Гйә ен уята.) Йолама, Сәйфетдин!..

Page 61: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

55 «ТАМАША» 1 – 2011

Эстрада

?атындар булып кейенгән ?әнәфи

менән /әрәфи инә.

4әрәфи. И>әнме, әйкәйем? Әллә сәләм дә бирмәй инде.

*әнәфи. Сәләм бирергә ваыт ю, әхирәткәйем.

4әрәфи. Ата, ата, ата! Ул ни тигән таы?

*әнәфи. Эш! Кооператива эшкә индем. Сәәте, минуты менән аса уабы. Бына ине менән биш минут өйләшеп торам, мине илле ум асам юала.

4әрәфи. Ыстаафирулла! Ми-ну тына ун уммы?

*әнәфи. Cөйләндермә, әхи-рәткәйем. Йгерем. Тамсы ла ваытым ю. А ына отлучка булдымы, эштән ыуалар. Унда профсоюз да, чурт та ярам итмәй. jәлләметдин е баш, е тш.

4әрәфи. Китсе әле!*әнәфи. Эйе, Сп кенә го-

на өсөн дә ыуа ла сыара. Бер

көн шулай баш төәтеп килгән Хәббивәлләмде әйттермәй төртөп сыары. Шул минутында. Уны арауы, айына ун ме тәкә алабы, әхирәткәйем. Бер көн шу-лай «jәлиәбаныу» спектакленә барым. Бәрие бит ме тәкә туй мәәренә ке аая: «Ме тәкә!» – ти бахырайым. Башы бутала, и>е китеп, йыылыра ына тора. «Ме тәкә!» – ти. Туй мәәре! Фи! Ул ме тәкәне хәер бе көнөндә эшләйбе.

4әрәфи. Әле айан киләе?*әнәфи. Хәйерниса әбейе

ейәнсәре Октябрина ауыра ал-ан бит. Елдән! Хәер биш ай-лы, ти. Шул: «Килеп кит әле», – тигәйне.

?әнәфи /әрәфие! олаына

%өйләй.

Әйә ситкәрәк китәйек әле. (Зала ымлап.) Бында барыы ла тылап ултыра.

Улар, бышылдаша-бышылдаша, ситкәрәк китеп, шаршау артына

сыалар. Бер ике-өс номер концерт к&р%әтелгәс кенә тегеләр сәхнәгә сыалар.

Баяыса бышылдаша-бышылдаша

инәләр.

*әнәфи. Теге ир: «Төшөртөн, биш ме тәкә бирәм», – тип әйтә ти. Бик ур урында эшләй, ти. Исемен бер кемгә лә белдертмәй, ти. Бына шундай-шундай эштәр, әхирәткәйем, бара-бара нишләр? Медәр ә миллиондар менән генә өйләшә торан замандар килде бит.

4әрәфи. Cөйләмә лә инде, әйкәйем.

*әнәфи. Эш тигәндән, мине унда көтәләр бит. (Сәәтенә а-рап.) Бөттө! jәлләметдин ыуы мине.

Сарылдап эшенә йгерә.

Сәхнәлә Әбей менән jәрәфи осраша.

4әрәфи. Нихәл, Мәхпьямал әбей?

Әбей. Арыу әле.4әрәфи. Нисек йәшәп ятаы?Әбей. Аллаа шөкөр. Утыным

да бар, бесәнем дә бар.4әрәфи. Улайа бик тә әйбәт.

Тимәк, өйө йылы, кәзә ту!Әбей. Өйөм ыуы, кәзәм ас!4әрәфи. Бына иә? Ниә

улай?Әбей. Ярамсым танауын

ктәре.4әрәфи. Бер ни ә аламайым.Әбей. Ярамсым бейеккә мен-

де. Юары, юары…

4әрәфи. Утын, бесәне тауа. Шулары алып төшөрмәйме?

Әбей. Ю шул. Алып төшмәй.4әрәфи. Әйт, алат! Фәлән,

ти, төгән, ти…Әбей. Утын, бесән килтерер

өсөн тәә уны ен килтерергә кәрәк. Ә уны килтереп булмай. Килтерергә көсөм етмәй.

4әрәфи. Ярамсы, мо айын, туаныдыр бит? Уны алып ки-лергә көс кәрәкме ни? Әйтте – килә. Aолаы бар – тылай.

Әбей. Әйткәнгә генә килә… Бороно әкиәттәрә генә ул – әйткәнгә килгән нәмәләр. Мейес е ыуа, утына баран. “Сим-сим, ас!» тигәнгә тау-аялар асы-лып киткән.

4әрәфи. Ә ин тауа арап ыс-ыр: «Aустым, туаным, энекә-шем, кил әле бында! Кил!» – тип.

Әбей. Aолаы ю шул уны. (КеBә%енән ыыл унлытары сы-ара) Бына былары крә тергә кәрәк. Шунан килә. Ләкин ул бик бейек менде...

4әрәфи. (а!лаандай итеп.) Ә-ә-ә…

Әбей. Ана, шул-шул. Бая-нан бирле шуны ла аламайы. (ӨBтән бауа бәйләнгән араы шешә%е төшә бирә. АBтында яыу «200 %ум») Ана ул! Юары, бик юары! Бутилка! Бутилка, улым! Берән-бер ярамсым…

Әбей теләнеп, шешәгә сәждә ыла.

ҠабаланИнтермедия

Ярҙамсы «танауын» күтәрҙе(диалог)

Page 62: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

56«ТАМАША» 1 – 2011

Һыҙҙырт ҡурайҙа!

Борон заманда Урал төбәгендә бер батыр йәшәгән. Уны даны тирә-яа та-ралан. Иленә яу менән ки-лесе дошмандары аяуы ыран, халыны нылы тая-нысы булан. Бынан тыш, уны яшы унарсы, мәргән усы, о>та урайсы, йырсы тип тә белгән ябай халы. Ирәндеккә менеп йыш ына урайа уй-нап йырлар булан. Уны көр тауышы алы>а, тау урмандар аша яырап, йәйләәге ке-шеләргә ишетелгән.

Оа ына ил улы бу-лып йөрөгәндән у, батыр өйләнеп, аилә ороп ебәрә. Aатыны уа улан табып бирә. Улы ла атаына ошап әййәр, көслө булып >еп етә. Aурайа атаынан да о>тара уйнаан, көс-әйрәте, та>ыллыы, мәр-гән леге менән атаынан кпкә уыран. Егет орона еткәс, атаы улын башлы-кле итә.

Бер көндө йәш батыр ай-ныыны йәйләенә барыра тип юла сыа. Көнө буйы барандан у, бер аланда уныра тутай. Иртән уя-нып атын алыра сыан-да, айандыр әжәп моло көй ишетә. Егет тмәй көй сыан ергә бара әм әжәп кренешкә тап була. Крше аланда бер төркөм торналар йыйылышып бейеп йөрөйәр икән. Уртала берәе моло итеп ысыра, ә аланда-ры уа ушылып, тәрәктә анаттарын аып өйрөлөп йөрөй башлайар. Торна-

лары кмәк тауышынан моло көй барлыа килә. Егет урайын сыарып был көйө уйнап арай. Онотоп уймайым тип яы көйө йыр-лай-йырлай атын табып алып, айныы йәйләенә ашыа. Йәйләгә еткәс тә урайын сыарып торналаран отоп алан көйө уйнап ебәрә. Халы моло көйө ишетеп егет янына йыйыла. «Бындай модо айан ишетте?» – тип орай ауыл ааалдарыны берее. Егет был көйө торна-ларан ишетеен, аландаы әжәп кренеште өйләп бирә. «Тигенгә тгел был. Торналар бейегән ерә яу булыр, кп ан ойолор, илгә бәлә килер, тигән боронолар», – ти ауыл арттары. Егет быны ишеткәс, яуа әерләнергә кәрәкле-ген алай. Aайныыны яу кейемен, уыш оралдарын алып, ирәре яуа йыйыра уша. Ырыу ааалдары егетте әскәр башлыы итеп тәәйенләй.

Йыйылан әскәрен, егет, торналар бейегән урына алып китә. Кп тә тмәй, ысынлап та яу килгәне кренә. Егет-те усылары к кременән у атып аршылай дошман-ды. Был дошман әскәрене төп көсөнә ярайы у зыян килтерә. Aаты уыш баш-ланып китә. Егет ен ыйыу уышсы, о>та әскәр баш-лы ы итеп крәтә был яуа. Эр гәләге кл ып-ыыл ан менән аплана. Дошман әс-

кәре бындай аршылыты көт мәгәнлектән, ы>ыма т мәй аса башлай. Егет әс-кәре менән улары артынан ыуа төшә.

Дошманды ееп айтан егетте ил батыры итеп дан-лайар. Илде отаран тор-наларан алан мо, «Сырау торна» көйө булып, халы араында тарала.

Сырау торна

3, 4, 5, 5, 5, 0, 1, 1, 5, 0, 1, 1, 0, 5, 5, 4, 5 // – 2 тапыр

5, 3, 4, 4, 4, 3, 5, 0, 5, 3, 4, 3, 4, 5, 3, 1 // – 2 тапыр

3, 3, 3, 2, 3, 4, 4, 4, 2, 2, 2, 1, 0, 1 // – 2 тап ыр

И>кәрмә: андар менән көй-ө уымын (тональность), но-талаы кеек дөрө> биреп бул-май.

Илдар ШӘРИПОВ

Сыңрау торна Хөрмәтле уҡыусылар!

«Һыҙҙырт ҡурайҙа!» рубрикаһын быйылғы йылда ла дауам итеп,

«Сыңрау торна» йырының тарихы менән таныштырмаҡсыбыҙ.

Page 63: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

57 «ТАМАША» 1 – 2011

Һыҙҙырт ҡурайҙа!

Сырау торна

*урай+ы схемаHы (Aурайа уйнара өйрәте өсөн схематик тәдим)

Page 64: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

58«ТАМАША» 1 – 2011

Әйтер һүҙем бар

Башҡорт театрының атаһы

Данлылы режиссер әм сәнәт әеле Вәли-улла Мортазин-Иманский+ы исемен Стәрле-тама башорт дәFләт драма театрына бирергә кәрәк, тигән нылы фекерәмен. Халы эше өсөн яуыздарса лтерелгән милләттәшебее исемен мәгеләштере булыр ине был.

Башорт профессиональ театрыны тыуыу мәле 1900 йыла тап килә. И тәге башорт те-атрын ойоштороусы кеше – Ырымбур ятарын-да тыуып >кән Вәлиулла Мортазин-Иманский була. 1919 йылда Башортостанды ул сатаы баш алаы Стәрлетамата башорт дәләт те-атрына ниге алына. Стәрлетаматаы Башорт театры менән бергә Х. Ибраимов, Д. Юлтый, М. Буранолов, М. jафури, А. Таиров кеек дра-матургтар а ижад бейеклектәрен яулай.

«Башорт туйы» (М. Буранолов), «Aараол» (Д. Юлтый), «Башмаым» (Х. Ибраимов, «Aыыл йондо» (М. jафури) пьесалары сәхнәнән төшмәй, Вәлиулла Мортазин етәкселек иткән труппаны ниге ташын хасил итә. Милли сәхнәне нылы >еш юлына ба>ыуында Иманскийы эләнеә-ре әм табыштары ур роль уйнай. Ул башорт халы обайырарына нигеләнгән драмалары сәхнәгә уя. Бороно өрөф-әәттәр, милли йырар әм бейеәргә бай тамашалары халы ур ыыыныу менән арай. Башорт театры-ны әленән-әле халы ижадына мөрәжәәт итее матур традицияа әерелә. Халыбыы бороно тарихына, азатлы, халы бәхете өсөн көрәшкән данлы шәхестәребегә арналан пьесалар тама-шасылары енә тарта. Драмалары импрови-

зация кренештәренә, романтик буяуара бай булыуы, көслө уй-тойолар менән уарылыуы – шул йылдараы театры оланыс енсәле-ге ул. Вәлиулла Мортазин ыйыу рәештә донъя әм рус классикаына мөрәжәәт итә. 1927 йылда Мәскәә ткән гастролдәр быны асы крәтә. Унда Д. Юлтыйы «Салауат» әм «Aараол»о, Лопе де Веганы «Cары шишмәе» пьесалары ур уыш аана. Шулай а театры төп нигеен милли авторары драмалары тәшкил итә.

Заманалар гәрә. Милләт тормошон саыл-дыран ә>әрәре сәхнәгә уйыу урыныс шөөлгә әйләнә. Режиссер әм артистары бур-жуаз милләтселектә әйепләйәр. Утыынсы йыл-дар ааында театр коллективы шәхес культына дусар ителә. Был ара көстәр театры >терегә ур көс алан артистары, сәнәт эшмәкәрәрен, драматургтары, режиссерары, шул и>әптән Вәлиулла Мортазинды ла, әйепеән әйеп-ле итеп, яла яып аталар, язалап лтерәләр. Был донъянан В. Мортазин кеек ваыты киткән бөйөк шәхестәр, артистар, сәнәт эшмәкәрәре урынына яы көстәр килде. А. Мөбәрәков, Б. Имашев, В. jәлимов, j. Шамуов, Р. Янбулато-ва, Ә. Садиова, Р. Фәйзи, Р. Сыртланов .б. кеек әләтле актерар башорт театры данын ктәреп бөгөнгөгә алып килделәр. Вәлиулла Мортазин-Иманский урынына режиссерлы эшен актер-лы хемәте менән бергә алып баран уны шәкерттәре Б. Имашев, В. jәлимов, Р. Фәйзи, А. Мөбәрәковтар килде. Стәрлетама Башорт дәләт драма театрыны бөгөнгө уыштарында Вәлиулла Мортазин-Иманскийы өлөшө ур.

Марс НУРИЕВ

«Китапхана5театр» алымын ҡулланам

Китапхана – кешелек аҡылын бергә туплаған изге урын ул. Ә беҙ, китапханасылар, ошо бихисап сығанаҡтарҙы бер системаға һалып, мәғлүмәти өлкәләргә бүлеп, уҡыусыларға кәрәкле китапты тәҡдим итәбеҙ. Рухи табиптар кеүекбеҙ. Тиҫтә йылдан ашыу китапханасы булып эшләп байтаҡ тәжрибә тупланым. Махсус белемем булһа ла, тәүҙә бер нисә йыл Мәләүез мәҙәниәт йортонда, йырмоң даирәһендә эшләргә тура килде. Бала саҡтан әсәйем, тирәяҡ мөхиттән ҡаныма һеңгән йырмоң донъяһында ҡайнап эшләү миңә китапханала эшләгәндә лә ярҙам итте.

Китап үҙе тураһында үҙе «һөйләй» алмай. Китап уҡыусыға китаптың эстәлеген телдән һөйләү күңелһеҙ. Шуға мин уларға теге йәки был әҫәрҙән өҙөктәрҙе сәхнәләштереп, шиғыр китаптары булһа, йырҙар менән аралаштырып, юмор, сатира өлкәһенән булһа,

төрлө интермедия, скетчтарҙы «уйнап» күрһәтеп, төрлө осрашыуҙар үткәрә башланым. Хәҙер «инновация алымы» тип күп һөйләйҙәр. Был ысулды ла мин шул алымдарҙың береһе тип әйтер инем. Үҙемсә, был алымды «Китапхана 5 театр» тип атаным. Китапханабыҙҙың сәсән, драматург Мөхәмәтша Буранғолов исемен йөрөтөүе лә беҙҙең башланғысҡа тап килеп тора һымаҡ. Тәүҙәрәк шаушыулы «китап туйҙары»н аңламаусылар ҙа булды. Һуңғы йылдарҙа, киреһенсә, башҡа китапханалар ҙа методик эшкә ҡасандыр мәҙәниәт йортонда эшләгәндәрҙе йәлеп итә башланылар.

«Китап туй»ҙарында ҡатнашырға теләүселәр ҙә, тамашасылар ҙа артты. Һуңынан был китапты сиратҡа яҙылып алып уҡый башланылар. Китапхана янында үҙебеҙҙең кескәй ижади коллектив барлыҡҡа килде: кемдер шиғыр, арнауҙар яҙа, кемдер декорациялар уйлай, кемдер ролдәрҙе башҡара… Ә уйлап ҡараһаң, бөтә был ойоштороу эшен атҡарғансы ғына ла ул китапты күпме кеше уҡып сыға!

Page 65: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

59 «ТАМАША» 1 – 2011

Әйтер һүҙем бар

Драматургтарһыҙ

үткән фестиваль

Стәрлетама алаында Республика йы-лына арналан Башорт драматургияыны Беренсе республика театр фестивале тте. Башортостандаы бөтә 11 өнәри театр тама-шасы хөкөмөнә ене репертуарынан башорт драматургтары ә>әрәре буйынса уйылан төрлө спектаклдәрен тәдим итте. Фестиваль, лакмус аыы кеек, театры яшы ятарын да, уны проблемаларын да саылдыры.

Бөтә театрары да тиерлек төп етеше-леге булып... драматургия тора. Мостай Кәрим, Флорид Бләков, Нәжиб Асанбаев кеек билдәле драматургтар менән ә>әрен сәхнәлә тә кргән яыусылары саышты-рыу – бик к дөрө> тә тгелдер. Тәжрибәле драматургтары ә>әрәре әр ялап та ка-мил (рәхәтләнеп уйна ына). Ә «мейестән яы сыан» пьесаны сәхнәгә уйыр өсөн режиссера автор менән оа әм ентекле эшләргә тура килә. Был йәәттән М. jафури исемендәге Башорт дәләт академия драма театрыны Салауат Әбзәр пьесаы буйынса уйылан «Хыялый» спектаклен атап тмәй булма>. Йәш режиссер Ары>лан Йәнбәков ав-тор менән тыы бәйләнештә ижад иткәнлеге иелә. Тамаша теәл, бер бөтөн сәхнә ә>әре килеп сыан. А. Мөбәрәков исемендәге Си-бай дәләт башорт драма театры автора ту-лыынса ышанып, бер ни тиклем яылыш юл-дан киткән. Шуа ла Тәнзилә Дәләтбирина

пьесаы буйынса уйылан «Юалтыу» спек-таклен араанда бик кп орауар, алашыл-маусанлытар тыуы.

Театрары таы ла бер ур етешеле-ге – спектаклдәре музыкаль ятан биәле-ше. Спектаклдә музыка асан барлыа килә? Мине уйлауымса, музыка сәхнәләге персонаж ды менән әйтеп бөтөрә алмаан хис-тойоларын көсәйте йәәтенән тыуа. Ул – тамашасы менән сәхнәләге актеры бер бөтөн итергә ярам итесе кгә кренмәгән сылбыр. Шуныы кенесле, фестиваль спектаклдәре-не кбеендә музыка тик фон ыма ына улланыла…

Таы ла актерары уйнау о>талыыны лпәнерәк булыуы келде ыры. эшенән ниндәйер ситләше бар ыма... Ә бына ре-жиссура, киреенсә, ыуандыры! Йәш, бай фантазиялы, әем, ижади әләттәр асылды. Мә>әлән, Ары>лан Йәнбәков, Гзәл Абирина, Айнур Сәфиуллин...

Ни генә булмаын, беренсе ойма төйөрө булмай. Театрары бер-береене, ә тә си-ратта, ене тышы әм эске торошона ситтән к алыу, моайын, артабан тырышып ижад итегә етди йнәлеш булыр.

Эльвира ИСУЖИНА,Өфө %алаы

Редакциянан. Башорт драматургия%ыны!

Беренсе республика театр фестиваленән ре-портажды журналыбыы! 2-се %анында уыр%ыы.

Мәҫәлән, М.Буранғолов сәсәндең рухына бағышлап, ижадын данлап, үҙебеҙҙә лә сәсәндәр бәйгеһе ойоштороп ебәрҙек. Шулай уҡ М.Кәрим ижадынан да кисәуйланыу, кисәдиалог, күренекле яҡташыбыҙ Фәнил Күзбәковтың «Йәшәйеш ҡанундары» китабы буйынса ижадирухиәт байрамы, Салауат Юлаев ижадына, Байыҡ сәсәндең тыуыуына 300 йыл тулыуға, Баязит Бикбайҙың «Ҡаһым түрә» драмаһына

һәм яҡташ яҙыусыларҙың китаптарына бағышланған шундай кисәләр әлдәнәле уҙғарылып тора. Минеңсә, «китапханатеатр» алымы китап уҡыусылар һанын арттырыуҙың яңы һәм отошло юлы.

Рәзилә ҠОТЛОГИЛДИНА, М.Буранғолов исемендәге башҡорт ҡала

китапханаһының башҡорт теле секторы мөдире.Мәләүез ҡалаһы

Хаттар!ы баќмааЛ. ӘЙЕПОВА ә!ерләне

Page 66: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

60«ТАМАША» 1 – 2011

«Тамаша» почтаһы

Когда я узнала, что у нас, в Уфе, будет прохо-дить выставка картин и этюдов А. Куинджи, была очень обрадована тому, не потому, что мне до-сель не доводилось видеть их, меня воодушевило другое – мои земляки-уфимцы и гости города по-знакомятся с ними. На его картинах больше всего поражает игра света. Свет – очарование, и сила света, его иллюзия – цель его картин. Вся суть этого явления заключалась, конечно, в самом Ку-инджи, в его феноменальности, личной, врожден-ной оригинальности.

Мне многое, почти все, понравилось, и я чув-ствую, что должна была поделиться своими впе-чатлениями и с читателями журнала «Тамаша».

Такими словами характеризовал И.Е. Репин творчество одного из самых ярких и загадочных русских художников Архипа Ивановича Куинджи. Его знаменитые «Вечер на Украине», «Ночное» и множество живописных этюдов «затворническо-го периода» Крыма, Кавказа, а также эскизы и этюды к эффектной «Лунной ночи на Днепре» уфимский зритель увидел в залах Башкирского государственного художественного музея им. М. В. Нестерова.

Государственный Русский музей Санкт-Пе-тербурга в данной экспозиции представил 77 жи-вописных полотен прославленного мастера пей-зажной живописи.

Незабываемое впечатление оставила картина «Ладожское озеро» (1871), созданная художником на острове Валаам. Новаторство живописца про-слеживается практически в каждом его произве-дении – в пленэрных пейзажах 1890-х годов «Море. Крым», «Ай-Петри. Крым», где световоздушное пространство решается посредством тональной живописи, превращая природу в романтический образ. Живописные этюды «Парусник в море» (1876–1890), «Степь. Пасмурный день» (1890–1895), «Прибой» (1900-е), с низко опущенной линией горизонта, позволяют показать бездонное небо,

удивительные оттенки и нюансы серого, белого цвета, придающие произведению особый харак-тер, от торжественного до элегического. Широко и свободно написаны камерные этюды с мотивом облака («Облако над горной долиной», «Облако над полем ржи». Полдень» – 1890-е).

Тяга к просторному небу, космическому ми-розданию приводит художника к созданию це-лой серии горных пейзажей («Снежные верши-ны. Кавказ», «Эльбрус днём», «Казбек вечером» – 1900-е). Другая страсть Куинджи – его «лунные ночи». Вниманию зрителей была предоставлена редчайшая возможность увидеть на выставке се-рию этюдов к знаменитой картине «Лунная ночь на Днепре», имевшая в своё время небывалый ус-пех. Великий князь Константин Константинович, владелец этой картины, восхищённый её поэти-ческой красотой, восторженно писал: «Захваты-вает дух, не можешь оторваться от ослепляющей волшебной картины…». Как и в монументальном полотне, в небольших этюдах 1876–1895 годов фосфорический свет луны также манит своей та-инственностью и загадочностью.

Во всём многообразии так же были выстав-лены мини-этюды 1876–1900 годов. Вновь взгляд зрителей очаровали клумбы цветов у подножия Кавказских гор и морские прибои у скалистого берега Крыма, тихая заводь лесной глуши и про-скальзывающий сквозь листву луч солнечного света; поля, луга, просторы, умытые дождём; си-реневый туман над зимнею рекой, да сумерек по-кой, сгустившийся над бездной. Прекрасны в сво-ей земной первозданности величественные дубы на фоне светлого неба, либо томного заката.

Завершили выставку живописные произведе-ния Куинджи («Скала» и «Терек»), вошедшие в состав коллекции Нестеровского музея, подарен-ные художником М.В. Нестеровым своему родно-му городу в 1913 году.

Ольга ПОЛЕНОК

«ИЛЛЮЗИЯ СВЕТА БЫЛА ЕГО БОГОМ…»

Page 67: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

61 «ТАМАША» 1 – 2011

Сканворд

54

1

3

2

Илд

ар /

ӘБ

ИТ

ОВ

тө

өнө

Page 68: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

62«ТАМАША» 1 – 2011

Викторина

Иғтибар, викторина!

Ҡәҙерле дуҫтар! Йыл буйы барған викторина уйыны

аҙағына килеп етте. Сәнғәткә битараф булмай, ваҡыт табып, әүҙем ҡатнашҡанығыҙ өсөн бөтәгеҙгә лә рәхмәт!

Шулай итеп, икенсе ярты йыллыҡ һөҙөмтәләрен ҡушып, йыллыҡ еңеүселәрҙе атап үтәбеҙ:

I урын – ҒӘЛЛӘМОВА Фирҙәүес, Йылайыр районы, Матрай ауылы – сәй сервизы менән бүләкләнә.

II урын – АҠҠОЛОВА Фәүзиә, Ишембай ҡалаһы – блендер менән бүләкләнә.

III урын – НИЗАМЕТДИНОВА Факиһа, Ҡырмыҫҡалы районы, Иҫке Муса ауылы – үтек менән бүләкләнә.

Шулай уҡ журналдың редколлегияһы ҡарары менән «Тамаша»ның Маҡтау грамотаһы менән сираттағы уҡыусыларыбыҙ бүләкләнә:

Мөхәмәтшина С., Балаҡатай районы, Айҙаҡай ауылы.

Миһманова Р., Әбйәлил районы, Амангилде ауылы.

Фәхретдинов Ғ., Баймаҡ районы, Йылым ауылы.

Шиһапова Р., Миәкә районы, Шатмантамаҡ ауылы.

Еңеүселәрҙе ҡотлайбыҙ! Барығыҙға ла Яңы йыл яңы шатлыҡтар, уңыштар, ғаилә бәхете, яңынаняңы үрҙәр килтерһен! Тормошоғоҙ мул, ырыҫлы, ҡотло булһын, кәйефегеҙ – күтәренке, күңелегеҙ – тыныс, саф, яҡты булһын!

(Бүләктәрҙе үҙегеҙ йәки туғандарығыҙ аша өс ай эсендә редакцияға килеп алыуығыҙ һорала.)

V тур һорауҙарына яуаптар:

1. Режиссер Вәли jәлимов Н. Асанбаевты 1963 йылда «Кәләш әйттергәндә» әм 1965 йылда «Кеше бәхете» исемле ә>әрәрен сәхнәләштерә.

2. «Лев Толстой башорт далаларында» кар-тинаыны авторы Әмир Ары>ланов.

3. «Ирәндек модары – 2008» төбәк-ара кон-курсында Гран-приа Хәйбулла районыны jә-лиәхмәт ауылы егете Сәйет Билалов лайы була.

4. Йырсы Зилә Усманова Бөрйән районы И>ке Собханол ауылында тыуан.

5. Башортостанды халы артисткаы Рәшиә Туйсина.

6. Данлылы йырсы Мәәфр Хисмәтуллин. 7. М. jафури исемендәге Башорт дәләт ака-

демия драма театры. 8. Композитор Ләйлә Исмәилева. 9. Башортостан Республикаыны милли

симфоник оркестры дирижеры Таир Камалов. 10. Билдәле кинорежиссер Әмир Абдразаов.

Хөрмәтле дуҫтар!

Викторинаны 2011 йылда ла дауам итәбе. Был бәйгелә еесене нисек билдәләебе ту-раында таы ла бер абат и>егегә төшөрәбе: дөрө> яуаптар өсөн 2 мәрәй яыла. ене хатын и алдан ебәргән уыусыа – 1 мәрәй, икенсе булып ебәресегә – 0,5 мәрәй ө>тәлә.

Шулай итеп, 2011 йылды тәге яртыында ееселәргә: беренсе урына – электр сәйнге, икенсе урына – тек, өсөнсөгә – фен тапшы-рыла. Йыл ааында әр тураы мәрәйәре ушып, дөйөм еесе билдәләнәсәк. Викторина-лаы орауара яуапты журналыбыы уы йылдара сыан андарында таба алаыы.

2011 йыл викторинаһының I тур

һорауҙары:

1. Данлылы йырсыбы Фәриә Aудашеваа нисәнсе йылда РСФСР-ы атаанан артист-каы исеме бирелә?

Сәнғәтте беләһегеҙме?

Page 69: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

«ТАМАША» 1 – 2011

Викторина

63

2. Бөйөк шәхес Әхмәтзәки Вәлиди бюсы Башортостанды айы алаында урын-лашан? Уны скульпторын атаы.

3. М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры ниндәй гәзит сыара башлаан?

4. Рәссам Урал Мөхәмәтшин ниндәй әм нисәнсе йылда ижад иткән картинаы өсөн лау-реат исеме әм диплом ала?

5. «Парижа китәм!» пьесаыны авторын атаы.

6. Кем ул Дамир Ишемолов?7. Шаир Рәмил Йәнбәк «Тамаша» журна-

лында нисәнсе йылдара эшләй? 8. «Мәктәп вальсы» йырыны авторарын

атаы. 9. Был рәттә танылан йырсы атыны

менән. Кем ул?

10. Фотола билдәле сәнәт әелдәрене аи-ләе. Исем-шәрифтәрен әйт?

Айгөл СОЛТАНОВА ә!ерләне

Page 70: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

64«ТАМАША» 1 – 2011

Күңел нағыштары

…Ике бите алмалай, йөәре-нән яты нур ибелә, башын-даы яулыыны ике осо эйәк а>тынан бәйләнгән, алан ике яы идәренә төшөп араын аплаан. Йөөнә ниндәйер бер кркәмлек ө>тәгән йыйырсытар оайлы тормош юлы ткәнлеге тураында өйләй, ә шулай а ул кел матурлыын алай алан. Aайа, асан төшөргәндер Рәмил Исмәил улы Килмәмәтов, әммә «Нәнәй» тип исемләнгән был фо-торәтте кре менән мин унан бик оа айырыла алмай тором. Йө ыаттары ошаш булмаа ла, емде нәнәйемде (беә, Ту йылаы буйында, өләсәй, арт-әсәй әре урынына кберәк нәнәй, артнәй әре улла-

ныла) хәтерләтте. Ул да шулай яымлы, ихтирамлы, изге кел-ле кеше булды. Бер фото. Ә кпме тәь>ораттар?!

Рәмил Исмәил улы Кил-мәмәтов Благовар районыны Aаралы ауылынан. Атаы тимер юлында эшләй, әсәе – йорт ху-жабикәе. Бала саында бигерәк тә шу булан малайары бер а тыныс хололоа әйләнмә>ме тигән ниәттә ата-әсә 12 йәше менән баран Рәмилгә фотоаппа-рат атып алып бирә. «Мир» мо-деле ине ул, – тип хәтерләй Рәмил Исмәил улы. – Фоторәттәр тө-шөрө менән ны мауыып киттем. Шул сатан алып фотоаппараттан ис айырыланым ю. Әсәйемде дә йәшертен генә хыялы ине бит, гел генә матурлыты крә: «Их, шуны фотоа төшөрөп алыра!» – тип уя торайны. Уытыусым Ратмир Якиев та был шөөл менән ыыыныуымды таы ла артты-ра төштө. Әлбиттә, билдәле бер етди өнәр тип уйламаным фото төшөрөе, бары тик ауылдаш-тарымды тенесен кире амай инем. Cөнәр айлаанда инде юл-дарым урау булды: Өфө авиация институты (уны тамамламаным), хәрби училище, Төмән культу-ра-аартыу училищеы, Мәскә дәләт мәәниәт институты...»

Әлеге ваытта Р. И. Килмә мә-тов Республика халы ижады әге-не кино-фотоблегенә етәкселек итә. 35 йыл эсендә ул Башорто-стан Республикаы (элекке осора Башортостан АССР-ы) Рәссам-дар союзын ойоштороусы, уны етәксее, Рәсәй Федерацияы Фоторәссамдар союзы секрета-ры, 60 шәхси кргәмә авторы, 150 төркөмдәш кргәмәләрә атна-шыусы: Германия, Төркиә, Гол-ландия, Швейцария, АAШ, Испа-ния, Франция, Мысыр әм баша илдәрә булан. Кргәмәләре айа ына ткәрелмәен, улары исеме мотла «Башортостан»,

«Йорт» кеек әр менән ушы-лып атала. Уны «Башортостан – мине йөрәгемдә», «Башорт-остан – атай йортом» исемле фо-тоальбомдарын араан әр кеше республикабы тарихын, тормо-шон, улышын, уны кешеләрен, тәбиәтен тәрәнерәк алаяса, сөнки улары барыы ла уны ынсыл, ткер арашы, игер йөрәге аша ткән (1992 йылда ойошторолан халы-ара фото-круизда фототәнитсе, «Кодак» фирмаыны Европа блеге кон-сультанты Дэвид Кэмпбелл юа ына уны эштәрен баалап, «Мистер кәр» тип атамай).

– «Рәсәйә дәләт наградаы менән бләкләнгән фоторәссам-дар барма менән генә анарлы. Салауат Юлаев исемендәге Дәләт премияы менән бләкләп, рес-публика етәкселеге мине ижа-дымды юары бааланы, әм бы-ны менән мин сике орурланам, артабан да фотохемәтемде дауам итәсәкмен», – ти рәссам Рәмил Килмәмәтов. Ул Башортостан-ды ысын патриоты! Еребее гзәл, кешеләре бәхетле булыуы-на ихлас ышана, киләсәктә таы ла кркәмерәк буласа, тип инана. Был турала уны фоторәттәре өйләй.

Коллегаы Рәмил Нафиов:– Рәмил Исмәил улы мине

өсөн остаз ына тгел, атайым кеек крәм уны, улы Радик, ыы Роза менән ду>бы. Рәмил аай тәрән аыллы, төплө, уйлы кеше. Эш, тыуан ер, аилә, ду>тар – уны өсөн был төшөнсәләр тә лә изге әм әерле. Ул әр са яылыа ынтыла, заманса тех-нологиялар менән ыыына, улары эшендә файалана. Ысын хемәт кешее ул, бер-нисә кадр өсөн әллә айара юллана, көн, ауа торошо ла уны тутата ал-май.

Сәриә КУЧАЕВА

Туҡта, мәл! Һин бик гүзәл!

Салауат Юлаев исемендәге Дә&ләт премияын тапшыранда.

«Баш%ортостан Республикаыны- тирә-я%

мөхитте а%лау министры булып эшләгәндә, бе! Рәмил Исмәил улы

менән экспедициялар!а йөрөнөк, республиканы- йылъя!маы булыр!ай бик к&п фотолар

төшөр!өк», – тип и*кә алды БР Президенты Р.З. Хәмитов.

2010 йыл

Page 71: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

Рәмил Килмәмәтовты фотоћрәттәре

Рәсәй чемпионы Максим Чудов. 2006 йыл

Коллегаы Рәмил Нафи$ов. 2009 йыл Хәтер. Рейхстаг$а байра$ $а(а)ан баш$орт $аарманы *әзи ,азыхан улы Заитовты

әйкәле янында уны $атыны. 2007 йыл

Page 72: "Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл

Килен төшөрө йолаынан кренеш. 2008 йыл

Толпар. 2006 йыл

атыуа хаы ирекле. Индексы 73874.