ΠΡΑΚΤΙΚΑ 1 - geotee.gr€¦ · Κόκκινο ελάφι. Ένα ποσοστό 2-3% κάηκε στην πυρκαγιά. Δεν είναι γνωστό αν υπάρχουν

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ

1

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΕΩΤ.Ε.Ε.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ Συστήθηκε με απόφαση του Δ.Σ. του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. στην 12η/3-7-2007

συνεδρίασή του, για να παρακολουθεί τα έργα για την αποκατάσταση της Πάρνηθας μετά την φωτιά της 18 Ιουνίου 2007.

Τελικά μετεβλήθη σε αρωγό των προσπαθειών των συναδέλφων και υπηρεσιών που ανέλαβαν και εκτέλεσαν τα έργα.

Τα μέλη της Επιτροπής που ορίστηκαν αρχικά είναι οι : 1. Αμοργιανιώτης Γιώργος, Δασάρχης Πάρνηθας 2. Ντούρος Γιώργος, Διευθυντής Αισθητικών Δασών, Δρυμών & Θήρας

Υπ.Α.Α.Τ. 3. Σπαθής Δημήτρης, Πρόεδρος Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού

Πάρνηθας 4. Μπαλούτσος Γιώργος, Ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ 5. Ζαρίφης Γιώργος, Δασολόγος στο Δασαρχείο Πάρνηθας 6. Μπρόφας Γιώργος, Ερευνητής ΕΘΙΑΓΕ 7. Παπίκα Σύλβια, Δασολόγος στο Δασαρχείο Πάρνηθας

Ως συντονιστής της Επιτροπής ορίστηκε το μέλος του Δ.Σ. του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. κ. Ηλίας Αποστολίδης, Δασολόγος.

Από την πρώτη συνεδρίαση και σε όλες τις επόμενες συμμετείχε σαν κανονικό μέλος και ο συνάδελφος Άνδρου Απόστολος, Διευθυντής Αναδασώσεων Αττικής.

Οι συνεδριάσεις ήταν 4 και έγιναν:

1η Συνεδρίαση: Τετάρτη 18 Ιουλίου, 18:00, Γραφεία Δασαρχείου Πάρνηθας 2η Συνεδρίαση: Τετάρτη 25 Ιουλίου ,18:00, Γραφεία Φορέα Διαχείρισης

ΕΔΠ 3η Συνεδρίαση: Τετάρτη 8 Αυγούστου, 18:00, Γραφεία Δ/νσης

Αναδασώσεων Αττικής 4η Συνεδρίαση: Τετάρτη 29 Αυγούστου, 12:00, Γραφεία ΓΕΩΤ.Ε.Ε.

(Διδότου 26) Συνοπτικά τα θέματα που συζητήθηκαν σε κάθε μία ήταν:


2

1η Συνεδρίαση Θέματα που συζητήθηκαν:

• Σύνταξη πινάκων υλοτομίας για την ελάτη • Εύρεση ξύλου για τα αντιδιαβρωτικά έργα • Εκπόνηση μελέτης για την πεύκη • Τρόπος κατασκευής των κορμοφραγμάτων • Σπορά με ψυχανθή • Συνεταιρισμοί, τρόπος εργασίας, κατανομή σε υπολεκάνες • Μελέτη αναδάσωσης από την Διεύθυνση Αναδασώσεων με την

βοήθεια από τους κ. Σμύρη και κ. Στεφανίδη • Κατάσταση του πληθυσμού των ελαφιών

Συνολικά κάηκαν 56.000 στρέμματα, 36.000 στον Νομό Αττικής και 20.000 στον Νομό Βοιωτίας.

Πραγματοποιήθηκε η σύνταξη 2 πινάκων υλοτομίας για την ελάτη. Υπάρχει όμως πρόβλημα με την εύρεση ξύλου για τα αντιδιαβρωτικά έργα. Για το πευκοδάσος η εκπόνηση μελέτης είναι σε εξέλιξη. Για τα φράγματα αποφασίζεται ότι οι κορμοί δεν θα είναι μεγαλύτεροι των 3 μέτρων και πρέπει να έρχονται σε επαφή με το έδαφος. Προτείνεται και σπορά με ψυχανθή, (υδροσπορά με είδη μονοετή), Σαρζανέτ – φράγματα στα ρέματα- κορμοδέματα-σπορά (βρώμη – σίκαλη – κριθάρι)

Αποφασίζεται ότι θα δουλέψουν συνεταιρισμοί σε 10 υπολεκάνες απορροής στο άμεσο χρονικό διάστημα. Αμέσα θα εκπονηθεί και η μελέτη αναδάσωσης από την Διεύθυνση Αναδασώσεων με την βοήθεια των κ. Σμύρη και κ. Στεφανίδη.

Για τα ελάφια, η πλήρης εικόνα για την κατάστασή τους θα φανεί μετά από την περίοδο αναπαραγωγής τους. Κάηκαν 3-4 % του συνολικού πληθυσμού, μέχρι σήμερα τα γνωστά καμένα άτομα είναι 6. Αναμένεται μεγάλη αύξηση του πληθυσμού στα βόρεια. Μεγάλος κίνδυνος τραυματισμών στα αρσενικά και αρρώστιες.

Προτείνονται σπορές σε απόμακρα σημεία για τα ζώα και περίφραξη προς Εθνική Οδό (προς Ωρωπό). Τα ζώα θα είναι χαμηλά μέχρι την άνοιξη.


• Συνεταιρισμοί, έλλειψη προσωπικού επίβλεψης • Χρονοδιάγραμμα • Έλλειψη ξύλου για τα κλαδοπλέγματα


3

• Κορμοφράγματα, ξερολιθιές, φράγματα • Έρευνα για το θέμα αναδάσωσης της ελάτης • Επισκέψεις σε περιοχές που αντιμετώπισαν παρόμοιο πρόβλημα • Είδη που πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την αναδάσωση • Δέσμευση υλικού από διάφορα φυτώρια

Οι Συνεταιρισμοί έχουν εγκατασταθεί στην Πάρνηθα, μόνο που η

δουλειά που καλούνται να κάνουν διαφέρει από αυτή που ήξεραν. Στο ελατοδάσος άρχισαν οι εργασίες και τα έργα προχωρούν με καλό

ρυθμό, δεν υπάρχει πρόβλημα με το χρονοδιάγραμμα. Τα έργα έχουν χωριστεί σε 10 λεκάνες και υπολεκάνες, το γεγονός αυτό δημιουργεί την ανάγκη επίβλεψης από 10 άτομα, που θα εργάζονται και τα απογεύματα και τις αργίες.

Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με τα κλαδοπλέγματα, γιατί δεν υπάρχει αρκετό ξύλο και το υπάρχον είναι κακής ποιότητας.

Τώρα γίνονται τα κορμοφράγματα, στη συνέχεια θα γίνουν ξερολιθιές στον ασβεστόλιθο με μεγάλες κλίσεις, φράγματα στα ρέματα κλπ

Η αναδάσωση της ελάτης είναι ένα θέμα για το οποίο χρειάζεται έρευνα. Ήδη έχει δεσμευτεί ο,τι υλικό υπάρχει . Πρέπει όμως να γίνουν επισκέψεις και σε άλλες περιοχές που αντιμετώπισαν το ίδιο πρόβλημα.

Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί ως πρόδρομο το Juniperus oxycedrus . H Προηγούμενη κατάσταση του δάσους ήταν Δρυς – Ελάτη (Μαυρομάτης)

Η ελάτη πρέπει να είναι το βασικό είδος της αναδάσωσης. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν και άλλα είδη (Q. ilex, J. oxycedrus, Berberis, Crataegus monogyna, …………….)

Προκύπτουν τα παρακάτω θέματα: • Σπόρος • Φυτά • Εποχή φύτευσης • Προδάσος • Τρόπος Φύτευσης • Χειρισμός στα Ρέματα • Ανοιχτές εκτάσεις • Που βρίσκεται η ελάτη • Σπόροι • Μαύρη πεύκη • Πλατάνια


4

Η αναδάσωση της ελάτης μπορεί να ξεκινήσει όπου υπήρχε, αλλά σε καλές θέσεις, σε προβληματικές θέσεις θα φυτευτεί J. Oxycedrus.

Στην Πάρνηθα η μαύρη πεύκη δεν αναγεννάται καλά. Σε ασβεστόλιθο δεν υπάρχει μαύρη πεύκη, επίσης η περίοδος αναδασώσεων είναι μικρή, Νοέμβριος – Δεκέμβριος και τέλη Φεβρουαρίου – αρχές Μάρτη, λόγω του χιονιού.

Διευθύνουσα Υπηρεσία: Διεύθυνση Αναδασώσεων, Προϊστάμενη

Υπηρεσία: Φορέας Διαχείρισης. Θα δουλέψουν συνεταιρισμοί και όχι εργολάβοι. Δουλεύουν 235 υλοτόμοι. Τα χρήματα από την Εθνική θα τα διαχειριστεί ο Φορέας.

Ταϋγετος : Μετά την φωτιά εμφανίστηκε η Καστανιά Μαίναλο: Φυτεύτηκε το 80% της επιφάνειας. Η μαύρη πεύκη πάει

άριστα. Η ελάτη του 2002 είναι καλή, Αλλά έχει ανταγωνισμό. Η ελάτη έχει νεκρώσεις του επικόρυφου οφθαλμού. Σε paper pots 2 έτών δεν ξεράθηκε παρά τις βροχές.


• Διχογνωμία για τις υλοτομίες • Μέθοδοι αναδάσωσης ελάτης • Μέθοδοι αναδάσωσης μαύρης πεύκης • Κατάσταση της πανίδας

Υπάρχει διχογνωμία για τα δένδρα που θα μείνουν όρθια. Ελάτη: στα πιο άγονα εδάφη όπου ήταν προστατευόμενη ή

σκιαζόμενη και φυτεύτηκε πάει καλά, όπου φυτεύτηκε στα ανοιχτά έχει πρόβλημα.

Μαύρη πεύκη: όπου φυτεύτηκε πήγε καλά χωρίς άρδευση. Η επιτυχία στα στην χειρότερη περίπτωση ήταν 30 %. Οι βόρειες πλευρές είχαν πολύ καλύτερη επιτυχία.

Έχουν δεσμευτεί 85.000 φυτά διετή ελάτης από την Βυτίνα και 28.000 φυτά μαύρης πεύκης από την Λιβαδειά

Για την πανίδα της Πάρνηθας και ιδιαίτερα για τα ελάφια θα ζητηθεί η βοήθεια της κ. Κομνηνού (κτηνίατρος) και του κ. Παπαγεωργίου (Καθηγητής Θηραματοπονίας).


5


• Μέθοδοι φύτευσης ελάτης Τα Πρακτικά της Επιτροπής θα ζητηθεί από το ΓΕΩΤ.Ε.Ε. να

εκδοθούν, ώστε να μπορέσουν να βοηθήσουν τους συναδέλφους που χειρίζονται θέματα προστασίας εδαφών, αντιπλημμυρικά και αναδασώσεις ελάτης.

Το Κοινό κείμενο της Επιτροπής πρέπει να συνταχθεί άμεσα (θέσεις ΓΕΩΤ.Ε.Ε.)

Θέμα με την φύτευση της ελάτης Θα ζητηθεί η άποψη γενετιστή για την ελάτη (Πανέτσος – Ματζίρης),

καθώς επίσης και τι αναφέρει στο βιβλίο του ο Μουλόπουλος. Από Μαίναλο θα μεταφερθούν τα φυτάρια ελάτης σε paper pots. Υπάρχει επιστολή του Γεωργίου Νάκου σε εφημερίδα. Θα ζητηθούν οι απόψεις του Κωνσταντινίδη Παύλου. Η Επιτροπή κατά την διάρκεια των συνεδριάσεών της συγκέντρωσε

τα παρακάτω άρθρα και κείμενα:


6

ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟ Δ.Σ. ΤΟΥ ΓΕΩΤ.Ε.Ε. Η Φωτιά Στην Πάρνηθα κάηκαν συνολικά 56.000 στρέμματα, 36.000 στον

Νομό Αττικής και 20.000 στον Νομό Βοιωτίας. Σε μια τέτοιου βαθμού τεράστια οικολογική καταστροφή, τα προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν είναι πολλά και αφορούν τόσο στους τρόπους αντιμετώπισης των άμεσων επιπτώσεων (διάβρωση, πλημμύρες) όσο και στους τρόπους αποκατάστασης της βλάστησης και της πανίδας της Πάρνηθας. Η επιτροπή εκτός και των απόψεων των μελών της, ζήτησε, συζήτησε και αξιολόγησε απόψεις και άλλων επιστημόνων με σκοπό την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της καταστροφής αυτής. Επιπλέον αποφασίστηκε να ζητηθεί η συμβολή γενετιστών, κτηνιάτρων, και θηραματοπόνων.

Η Επιτροπή έκανε τις παρακάτω διαπιστώσεις: Αναδάσωση. Η μελέτη αναδάσωσης συντάσσεται αλλά με αργούς

ρυθμούς, λόγω έλλειψης προσωπικού, ιδιαίτερων μέτρων, και φιλολογίας που έχει αναπτυχθεί για πως πρέπει να γίνει η αναδάσωση της ελάτης (προμήθεια σπόρων από δένδρα σπορείς της Πάρνηθας).

Έχουν δεσμευτεί 80.000 χαρτογλαστρίδια ελάτης από την Βυτίνα. Κόκκινο ελάφι. Ένα ποσοστό 2-3% κάηκε στην πυρκαγιά. Δεν είναι

γνωστό αν υπάρχουν φαινόμενα λαθροθηρίας στα εναπομείναντα άτομα. Tα ελάφια προκαλούν επιβάρυνση στο άκαυτο κομμάτι και αναμένεται ότι θα δημιουργήσουν προβλήματα στην αναδάσωση. Ήδη καταστρέφουν τα πρεμνοβλαστήματα και κορμοβλαστήματα των πλατυφύλλων. Υπάρχει φόβος για αρρώστιες από τους τραυματισμούς τους από τη φωτιά.

Αντιδιαβρωτικά – Αντιπλημμυρικά: Αναμένεται ότι θα ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος του Οκτώβρη. Υπάρχει προβληματισμός αν θα έπρεπε να κατασκευαστούν κλαδοπλέγματα, γιατί δεν αποσυντίθενται εύκολα και αποτελούν τροφή μελλοντικών πυρκαγιών.

Η Επιτροπή προτείνει τα παρακάτω: Να διοργανωθούν το συντομότερο δυνατό 2 Ημερίδες υπό την αιγίδα

του ΓΕΩΤ.Ε.Ε. και με την συμμετοχή των συλλόγων της Π.Ε.Δ.Δ.Υ.


7

και της Π.Κ.Δ. Σαν χρόνος πραγματοποίησης προτείνεται ο Νοέμβριος 2007. Η πρώτη θα αφορά το κόκκινο ελάφι και τον κρητικό αίγαγρο της

Πάρνηθας και θα ζητηθεί βοήθεια από κτηνίατρους και θηραματοπόνους και η δεύτερη την αποκατάσταση της βλάστησης, κυρίως της

ελάτης. Να εκδοθούν τα πρακτικά της Επιτροπής μαζί με τα σχετικά άρθρα Το νέο Δ.Σ. μετά τις εκλογές να ορίσει νέα επιτροπή

παρακολούθησης των έργων αποκατάστασης σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας, η οποία θα κάνει προτάσεις για την οργάνωση της αποκατάστασης σε κάθε περιοχή που πλήττεται από μια φυσική καταστροφή.

Η Πάρνηθα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο παρακολούθησης της επιτροπής με έμφαση στα παρακάτω θέματα: • Στην παρακολούθηση των αντιδιαβρωτικών και

αντιπλημμυρικών έργων και κυρίως το πώς ανταποκρίνονται στις βροχές.

• Στην παρακολούθηση των έργων αναδάσωσης κυρίως ως προς τα χρονοδιαγράμματα και την εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς τις μεθόδους που ακολουθήθηκαν

• Στην παρακολούθηση του πληθυσμού των ζώων, κυρίως του κόκκινου ελαφιού και του κρητικού αίγαγρου, ως προς τις επιπτώσεις που έχει η φωτιά στην συμπεριφορά των πληθυσμών, δηλαδή τις ζημιές που θα παρατηρηθούν πέραν των συνήθων στο καμένο και στο άθικτο τμήμα του βουνού.

Αθήνα 15 Οκτωβρίου 2007


8

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ (ΑΡΘΡΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ)

Καρέτσος Γιώργος Αρχικές σκέψεις και προτάσεις για την αποκατάσταση του καμένου ελατοδάσους του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας……………………….9

Μπαλούτσος Γεώργιος Προτεινόμενα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυ-ρικά έργα στην καμένη περιοχή της Πάρνηθας..16

Καπράλος Ηλίας Παρατηρήσεις και απόψεις για την φυσική – τεχνητή εγκατάσταση της ελάτης σε καταστρα-φείσες περιοχές……………………………………………20

Μπαλούτσος Γεώργιος Επείγοντα έργα αποκατάστασης καμένων περιοχών……………………………………………..……..24

Γεώργιος Καρέτσος, Οι προτάσεις των εργαστηρίων Δασικής Οικολο- Ευαγγελία Δασκαλάκου γίας και Δασικής Διαχειριστικής του Ινστιτούτου

Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων για την αποκατάσταση το Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας…27

Παπίκα Σύλβια Σύντομη ανασκόπηση της σημερινής κατάστα- σης του κόκκινου ελαφιού της Πάρνηθας……….29

Μπαλούτσος Γεώργιος Ο κίνδυνος πλημμύρας σε λεκάνες απορροής μετά από πυρκαγιά……………………………………….31

Μπαλούτσος Γεώργιος Η οριακότητα των φυσικών συνθηκών στο ελατοδάσος της Πάρνηθας………………………37

Μπρόφας Γεώργιος Προστασία των εδαφών και αποκατάσταση της βλάστησης στην Πάρνηθα μετά την πυρκαγιά…41

Κωνσταντινίδης Παύλος Το πρόβλημα της αποκατάστασης των καιγόμενων δασών στην Ελλάδα……………………46

Ντάφης Σπύρος Η ζωή επιστρέφει στα καμένα της Πάρνηθας…..57

Ντάφης Σπύρος Τα τρία επίπεδα πυροπροστασίας των δασικών εκτάσεων…………………………………………………….61

Αθήνα 15 Οκτωβρίου 2007


9

Αρχικές σκέψεις και προτάσεις για την αποκατάσταση του καμένου ελατοδάσους του Εθνικού Δρυμού

Πάρνηθας

Γεώργιος Καρέτσος Δασολόγος – Ερευνητής, Εργαστήριο Δασικής Οικολογίας Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών

Προϊόντων Όπως έχουμε διαπιστώσει από τη διαθέσιμη βιβλιογραφία, η

αποκρυσταλλωμένη επιστημονική εμπειρία για την αποκατάσταση των καμένων ελατοδασών είναι περιορισμένη. Επιπλέον, οι φετινές πυρκαγιές κάνουν επιτακτική την ανάγκη να συγκεντρώσουμε όλη την επιστημονική γνώση όχι μόνο για τα ελατοδάση άλλα και για τα ορεινά οικοσυστήματα που στο παρελθόν δεν εμφάνιζαν συχνές πυρκαγιές. Οπωσδήποτε θα κληθούμε να καταθέσουμε και για αυτά τις επιστημονικές μας απόψεις, ως ο καθ’ ύλην αρμόδιος επιστημονικός κλάδος. Είναι ευκαιρία λοιπόν να αποδείξουμε ότι είμαστε ικανοί και αδιαμφισβήτητα οι μοναδικοί ίσως που μπορούμε να εφαρμόσουμε με συνέπεια τις ενδεδειγμένες πρακτικές για την αποκατάσταση των καμένων περιοχών.

Ως γενική αρχή ισχύει ότι «η φύση γνωρίζει καλύτερα». Κατά συνέπεια στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να γνωρίζουμε τους μηχανισμούς που χρησιμοποιεί η ίδια η φύση για την αποκατάσταση. Επειδή όμως η φυσική διαδικασία είναι πάρα πολύ αργή, εμείς με διάφορους χειρισμούς πρέπει να επισπεύσουμε αυτούς τους ρυθμούς ώστε να έχουμε γρηγορότερα το ποθητό αποτέλεσμα.

Όσον αφορά τα οικοσυστήματα των σκληρόφυλλων πλατύφυλλων ειδών και τα πευκοδάση της χαλεπίου και τραχείας πεύκης, εφόσον αποτελούν εξειδικευμένα είδη που αναγεννώνται μετά τη φωτιά, καλό θα είναι να μην ασχοληθούμε άμεσα, αλλά να περιμένουμε τη φυσική αποκατάσταση. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί φυσική αδυναμία λόγω έλλειψης τράπεζας σπερμάτων στο έδαφος, επεμβαίνουμε το συντομότερο μετά το δεύτερο έτος της πυρκαγιάς. Δεν είναι σκόπιμο επί του παρόντος να αναπτύξουμε άλλες σκέψεις για το ζήτημα αυτό, δεδομένου ότι η επιστημονική μας γνώση είναι επαρκής.

Θα επιχειρήσουμε εδώ να αναπτύξουμε ορισμένες απόψεις και να


10

καταθέσουμε εμπειρίες για τα καμένα ελατοδάση. Είναι γεγονός ότι κατά το παρελθόν τα ελατοδάση καιγόταν πολύ σπάνια και σε μικρή συνήθως έκταση. Στις περιπτώσεις αυτές η δασική υπηρεσία δεν κατέβαλε ουσιαστικά προσπάθειες αποκατάστασης. Υπάρχουν βέβαια τεχνικές αναγέννησης των ελατοδασών στα πλαίσια διαχειριστικών πρακτικών. Σύμφωνα μ’ αυτές η ελάτη αναγεννάται σε υπόσκιες καταστάσεις με την προστασία του μητρικού δάσους, που εξασφαλίζει συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας ιδανικές για την ανάπτυξη των νεαρών φυτών που θα αποτελέσουν το μελλοντικό δάσος. Γνωρίζουμε επίσης ότι η ελάτη είναι σκίαντοχο είδος στα πρώτα χρόνια του βίου της και δύναται να αντέχει σε συνθήκες καταπίεσης, πλέον των 60 χρόνων. Όταν όμως εξασφαλίσει το απαραίτητο φως αναπτύσσεται κανονικά.

Επιπλέον γνωρίζουμε, ότι η ελάτη αναπτύσσεται απρόσκοπτα σε καρασπεδικές καταστάσεις ελατοδασών και σε μικρή απόσταση από το μητρικό δάσος, στα πρανή των δρόμων και σε μικρής έκτασης ξέφωτα. Θα πρέπει να προσθέσουμε εδώ, ότι στις περιοχές όπου τα ελατοδάση είχαν καταστραφεί στο παρελθόν κυρίως στις περιοχές άνω των δασοορίων, για την εξασφάλιση, εκ μέρους των βοσκών, θερινών βοσκοτόπων, επανέρχεται δειλά ή με πιο γρήγορους κατά περίπτωση ρυθμούς, ανάλογα με τον περιορισμό της πίεσης της βοσκής. Είναι γεγονός ότι η βοσκή περιορίζεται βαθμιαία και η άσκηση της νομαδικής κτηνοτροφίας φαίνεται να οδηγείται στο τέλος της. Επομένως και τα ελατοδάση θα επανέλθουν.

Ο μηχανισμός φυσικής επανεγκατάστασης του ελατοδάσους στις περιπτώσεις αυτές σε γενικές γραμμές είναι ο εξής: Στις ορεινές περιοχές των βοσκοτόπων αναπτύσσονται σε πρώτη φάση ακανθώδη φυτά ως αποτέλεσμα αρνητικής επιλογής των βοσκόντων ζώων. Παλαιότερα αυτά απομακρυνόταν ή συνήθως καίγονταν από τους βοσκούς, ώστε να διατηρηθεί ελεύθερος ο βοσκότοπος. Τώρα όμως αυτή η πρακτική εγκαταλείπεται και η ελάτη σιγά - σιγά εμφανίζεται μέσα από τους θάμνους των ακανθωδών φυτών που προαναφέραμε. Τα ακανθώδη αυτά είδη, που αποτελούν πρόσκοπα είδη και λειτουργούν ως προδάσος, είναι συνήθως στις περιοχές αυτές οι άρκευθοι (Juniperus communis και J. oxycedrous σε χαμηλότερα υψόμετρα).

Πολλές φορές έχουμε διαπιστώσει ότι σε αντίστοιχες παλιές καμένες περιοχές πριν από 60 και πλέον χρόνια (επονομαζόμενες «καψάλες») και πάνω από το υψόμετρο των 1400 συνήθως μέτρων, εγκαθίστανται και είδη αρκεύθου που δεν αποτελούν επιθυμητή τροφή για τα ζώα, όπως η δυσοσμοτάτη άρκευθος (Juniperus foetidissima) (προσωπική εμπειρία από Παρνασσό και Οίτη) και η υψηκάρινος άρκευθος (Juniperus excelsa) σε βορειότερες περιοχές. Και τα δύο παραπάνω είδη δημιουργούν κατά περίπτωση δάση, ή προδάση, που φαίνεται ότι θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο πριν την εγκατάσταση των ελατοδασών και όχι μόνο.


11

Η δασική υπηρεσία χρησιμοποιούσε στις αναδασώσεις στο παρελθόν ελάτη, όχι όμως για την αποκατάσταση καμένων δασών αλλά για συμπληρώσεις σε περιπτώσεις διαχειριστικών αστοχιών ή την κάλυψη διακένων. Επιπλέον, ως διαχειριστική πρακτική αλλά και πάλι για την εξυπηρέτηση της διαχείρισης, χρησιμοποιούσε μαύρη πεύκη για τη δημιουργία προδάσους, όπου η φυσική αναγέννηση αδυνατούσε, με την προοπτική να εξασφαλίσει μελλοντικά την υπόσκια αναγέννηση της ελάτης. Η πρακτική αυτή μπορούμε να πούμε ότι ήταν επιτυχής σε αναδασωμένες με μαύρη πεύκη περιοχές που γειτνίαζαν με δάση ελάτης.

Εξάλλου, σε πειράματα που εγκατέστησε ο συνάδελφος Μπρόφας με σκοπό την αποκατάσταση στείρων υλικών από την εκμετάλλευση βωξίτη στη Γκιόνα και σε υψόμετρα 1200 και πλέον μέτρων, με φύτευση τριετών φυταρίων ελάτης απευθείας στο «αφιλόξενο» υλικό και σε μεγάλα ανοίγματα μακριά από δασογενές περιβάλλον, διαπιστώθηκε ότι τα φυτά αναπτύσσονταν κανονικά. Θα πρέπει να πούμε βέβαια ότι χρησιμοποίησε μια τεχνική, σύμφωνα με την οποία, κάθε λάκκος καλύπτονταν από πλαστικό που άφηνε εκτεθειμένο το υπέργειο τμήμα του φυτού, δεν επέτρεπε τον ανταγωνισμό από τα διάφορα ποώδη είδη που πιθανόν να φύτρωναν στο λάκκο και επιπλέον εγκλώβιζε την υγρασία του εδάφους, που υγροποιούνταν στην επιφάνεια του πλαστικού και έρεε εν είδη χοάνης κοντά στο ριζικό σύστημα του φυτού. Τα φυτά επιβιώνουν και αναπτύσσονται κανονικά εδώ και 17 έτη.

Είναι χρήσιμο να εκθέσουμε και τις παρατηρήσεις που είχαμε από πρόσφατη επίσκεψή μας στο Μαίναλο, όπου το τοπικό δασαρχείο Βυτίνας μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1998, προέβη σε αναδασώσεις μαύρης πεύκης και ελάτης το 2002. Χρησιμοποίησε τριετή φυτάρια και των δύο ειδών. Η μαύρη πεύκη φυτεύτηκε εκτενώς ενώ η ελάτη σε επιλεγμένες θέσεις, κυρίως σε μισγάγγειες ρεμάτων σε βόρειες αλλά και σε νότιες εκθέσεις και σε ασβεστολιθικό υπόβαθρο. Οι αναδασώσεις έλαβαν χώρα σε υψόμετρα 1100 έως 1400 μέτρων περίπου. Διαπιστώσαμε ότι οι αναδασώσεις μαύρης πεύκης ήταν άριστες και σε ορισμένες περιπτώσεις το ύψος των νεαρών φυτών έφτανε τα 2 μέτρα. Αντίθετα η ελάτη δεν ξεπερνούσε τα 15 εκατοστά αν και παρήλθαν πέντε έτη από τη φύτευση. Σημειώνουμε όμως ότι δεν παρατηρήσαμε νεκρά φυτά, δηλαδή η ελάτη επιβίωνε, αλλά διαπιστώσαμε ότι εμφάνιζε πλήθος βλαστών χωρίς όμως να είναι σαφής επικόρυφος βλαστός. Σε συζητήσεις που κάναμε με συναδέλφους εκφράστηκε η άποψη, ότι η ελάτη τα πρώτα έτη αναπτύσσει πλάγιους βλαστούς και στη συνέχεια αναπτύσσεται σε ύψος. Αν κάτι τέτοιο είναι αληθές, θα πρέπει στα επόμενα έτη να παρατηρήσουμε καθ’ ύψος αύξηση.

Θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε ορισμένες παρατηρήσεις ακόμη που πιθανόν να διευκόλυναν στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης άποψης.


12

Πολλά από τα νεαρά άτομα της ελάτης των αναδασώσεων, έφεραν νεκρούς ετήσιους βλαστούς που δεν γνωρίζουμε την ακριβή αιτία τους. Επικρατεί η άποψη ότι είναι προσβολή εντόμου χωρίς να αποκλείεται και η πιθανή επίδραση κάποιου όψιμου παγετού. Αντίθετα σε φυσική αναγέννηση σε κρασπεδικό και σε γειτονία με τις αναδασώσεις δάσος τα νεαρά άτομα ήταν απόλυτα υγιή.

Τέλος επισκεφθήκαμε παλαιότερες αναδασώσεις μαύρης πεύκης ηλικίας 45 ετών περίπου. Διαπιστώσαμε ότι υπήρχε αναγέννηση ελάτης στον υπόροφο, η οποία ήταν πλουσιότερη σε περιπτώσεις γειτονίας με αναπτυγμένο δάσος ελάτης.

Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι αναδασώσεις του Μαινάλου, θα μπορούσαν να δώσουν χρήσιμα στοιχεία στα αμέσως επόμενα χρόνια και να αποτελέσουν εμπειρία που θα κατευθύνει τις αναδασωτικές πρακτικές της ελάτης στην Πάρνηθα και αλλού.

Για να κατευνάσουμε την αγωνία μας για το μέλλον του ελατοδάσους της Πάρνηθας θα ήταν σκόπιμο να παραθέσουμε ορισμένες σκέψεις και προτάσεις που θα επέτρεπαν τη χρήση ορισμένων δασοκομικών πρακτικών. Είναι γνωστό από τη διαθέσιμη βιβλιογραφία (Απατσίδης, Σταματόπουλος) ότι η Κεφαλληνιακή ελάτη της Πάρνηθας, αποτελεί οριακό ως προς τα ξηρο-θερμοόριά της δάσος. Μόνο στα βόρεια τμήματά της φαίνεται να αποτελεί ένα τυπικό δάσος της Στερεάς στην Αττική. Τα νότια και δυτικά τμήματα του ελατοδάσους της Πάρνηθας φαίνεται ότι ευνοήθηκαν από «ευτυχείς» κλιματικές συνθήκες του παρελθόντος και έλλειψη ανθρώπινης πίεσης σε εποχές που η Αττική ερημώθηκε από τον πληθυσμό της, χωρίς να γνωρίζουμε τον ακριβή χρόνο και τους μηχανισμούς εγκατάστασης ακριβώς. Γνωρίζουμε επίσης ότι η αναγέννηση του ελατοδάσους στις δυσμενείς αυτές περιοχές ήταν προβληματική και τα ελάχιστα νεαρά φυτά δεν ξέφυγαν πέραν από τα όρια της προβολής της κόμης στο έδαφος. Επίσης θα πρέπει να σημειώσουμε ότι πέρα από τις αντίξοες κλιματικές συνθήκες και η βοσκή, των ελαφιών κυρίως, να μην επέτρεπε την αναγέννησή της.

Το εδαφικό υπόβαθρο των προβληματικών αυτών συστάδων της ελάτης είναι σκελετικό και εμφανίζεται μόνο στις σχισμές και τις ρωγματώσεις του ασβεστολίθου. Σε αναλύσεις φύλλων που έγιναν από το εργαστήριο εδαφολογίας του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών είχαν διαπιστωθεί τροφοπενίες από έλλειψη αζώτου και φωσφόρου. Η παρατεταμένη ξηρή περίοδος της φετινής άνοιξης επίσης και ο καύσωνας στην αρχή του καλοκαιριού κατέστησαν το ισοζύγιο του διαθέσιμου εδαφικού νερού σε ανεπάρκεια, καθιστώντας το δάσος περισσότερο ευάλωτο στην επέλαση της φωτιάς.

Ανεξάρτητα από τις οριακές συνθήκες ανάπτυξης του ελατοδάσους θα


13

παραθέσουμε και ορισμένες σκέψεις για τη σύνθεσή του. Το εν λόγω δάσος, όπως αναφέρει σε προσωπικές συζητήσεις ο Μαυρομμάτης, είναι βέβαιο ότι στο παρελθόν και πριν την εμφάνιση του ανθρώπου στην Αττική, ήταν μικτό δάσος ελάτης, πλατυφύλλου και χνοώδους δρυός. Αυτό προκύπτει και από τη σημερινή σύνθεση και τις δειγματοληψίες που πραγματοποιήσαμε στα πλαίσια του προγράμματος «NATURA 2000», στις οποίες η εμφάνιση των παραπάνω δρυών στον υπόροφο της ελάτης ήταν συχνή στις περιπτώσεις βαθύτερων εδαφών, τόσο σε ασβεστόλιθο όσο και σε φλύσχη. Τα δρυοδάση αυτά υποβαθμίστηκαν και καταστράφηκαν στην εξυπηρέτηση των ανθρωπίνων αναγκών και της βοσκής στο παρελθόν. Στις περιπτώσεις αυτές επιβάλλεται να ευνοηθούν τα αναβλαστήματα των δρυών που θα προκύψουν μετά τη φωτιά και πιθανόν να ενεργοποιηθούν οφθαλμοί και σε πρέμνα δρυών που φυσιολογικά θεωρούνται νεκρά. Αυτό θα φανεί την ερχόμενη άνοιξη ή ακόμη και νωρίς το ερχόμενο φθινόπωρο. Σκόπιμο εξάλλου θα ήταν και η ενίσχυση των περιοχών αυτών με αναδασώσεις πλατυφύλλου και χνοώδους δρυός με διπλό στόχο, την επανίδρυση του απολεσθέντος δρυοδάσους και την αύξηση της βιοποικιλότητας και της σταθερότητάς του κατά συνέπεια, μελλοντικά.

Όσον αφορά τη βιολογία της ελάτης σύμφωνα με τον Panetsos (1975) και Πανέτσος (1976) αναφέρουμε τα εξής: Η ελάτη είναι μόνοικο είδος, ανθίζει Μάιο με Ιούνιο. Τα θηλυκά άνθη (κιτρινοπράσινοι κωνίσκοι), εμφανίζονται στους ετήσιους βλαστούς στα ψηλότερα τμήματα της κόμης. Τα αρσενικά άνθη (κόκκινοι ίουλοι), εμφανίζονται σε ομάδες στην κάτω πλευρά των ετησίων βλαστών. Η ωρίμανση των κώνων εμφανίζεται κατά τον Σεπτέμβριο με Οκτώβριο του έτους άνθησης. Η διασπορά των σπερμάτων γίνεται τον Οκτώβριο, ενώ το αναπαραγωγικό στάδιο εμφανίζεται στα 20 με 25 έτη και σε φυσικούς πληθυσμούς στα 30 με 35 έτηΗ μέγιστη παραγωγή σπερμάτων εμφανίζεται στα 60 με 100 έτη. Ο αριθμός των σπερμάτων ανά κώνο ανέρχεται στα 55 με 340. Η φύτρωση επιτυγχάνεται σε ποσοστό 25 με 70% με ψυχρή στρωμάτωση στους 3-5° C για 2 μήνες. Τέλος η πληροκαρπία εμφανίζεται κάθε 2-4 έτη. Σε πρόσφατη μελέτη της φυσικής αναγέννησης της κεφαλληνιακής ελάτης (Σταματόπουλος 1995) αναφέρεται ότι τα δυνητικά φυτρώσιμα σπέρματα από τον πληθυσμό της Πάρνηθας ανέρχονται στο 11%. Τα τεκμηριωμένα στοιχεία για την παρατηρηθείσα θνησιμότητα του είδους στον Εθνικό Δρυμό καθώς και για τη γήρανση του δάσους είναι ακόμα φτωχότερα (Tsopelas et al. 2004).

Όπως είναι γνωστό δεν υπάρχει διαθέσιμο φυτευτικό υλικό της τοπικής κεφαλληνιακής ελάτης της Πάρνηθας. Δυστυχώς το φυτώριο που υφίστατο στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, έχει κλείσει εδώ και πολλά χρόνια, όπως και άλλα φυτώρια της δασικής υπηρεσίας σε άλλες περιοχές της χώρας μας. Στο


14

σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι κατά την άποψή μας θα πρέπει να εξαντλήσουμε όλες τις δυνατότητες να εξασφαλίσουμε φυτευτικό υλικό από την Πάρνηθα . Αυτό επιβάλλεται από τη γενετική προσαρμογή του είδους στις συνθήκες της περιοχής. Κατά την άποψή μας θα πρέπει να αποφευχθεί εντελώς η χρήση ελάτης από την περιοχή του Μαινάλου, αν και αδρομερώς φαίνεται ότι αποτελεί το ίδιο είδος. Σύμφωνα με το Μητσόπουλο (1983) που χρησιμοποίησε προελεύσεις ελάτης από το σύνολο της χώρας για τον προσδιορισμό της ποικιλότητας του είδους διαπίστωσε ότι οι προελεύσεις της Πελοποννήσου (Μαίναλο, Ταΰγετος, Πάρνωνας) ξεχωρίζουν από εκείνες της Στερεάς (Παρνασσός, Οίτη, Ελικώνας, Πάρνηθα), ενώ τονίζει ότι η γενετική ποικιλότητα στις γειτονικές ομάδες είναι μικρή χωρίς να παύει να υπάρχει. Χαρακτηριστικά αναφέρει την εμφάνιση γενετικών ασυνεχειών, οι οποίες οφείλονται στη ληστρική εκμετάλλευση των ελατοδασών κατά το παρελθόν και την επαναδημιουργία των σημερινών δασών από αποκομμένους πληθυσμούς. Ως εκ τούτου είναι σκόπιμο να στραφούμε στην συγκέντρωση σπερμάτων από την ίδια την Πάρνηθα και σε περίπτωση αδυναμίας στα πλησιέστερα όρη (Κιθαιρώνας, Ελικώνας). Όπως διαπιστώσαμε σε πρόσφατη επίσκεψή μας στην περιοχή, υπάρχουν άτομα ελάτης με κώνους και κατά συνέπεια θα ήταν δυνατό να συγκεντρωθεί ικανός αριθμός υγιών σπερμάτων για παραγωγή φυταρίων, αν και η φετινή χρονιά δεν είναι χρονιά πληροκαρπίας.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι δεν πρέπει να βιαστούμε και να προχωρήσουμε σε αναδασώσεις με φυτευτικό υλικό άλλων περιοχών, εφόσον υφίσταται κίνδυνος γενετικής διαφοροποίησης, τις συνέπειες της οποίας δεν γνωρίζουμε. Περισσότερο ανεκτικοί θα πρέπει να είμαστε στη χρήση της μαύρης πεύκης, η οποία και στο παρελθόν είχε εισαχθεί στην Πάρνηθα. Όπως έχουμε διαπιστώσει η μαύρη πεύκη αναπτύσσονταν επιτυχώς στην περιοχή και θα πρέπει να θεωρήσουμε ευτυχές το γεγονός ότι αδυνατούσε να αναγεννηθεί φυσικά πράγμα που σημαίνει ότι απλά φιλοξενείται για κάποιο διάστημα, μακρύ έστω αλλά όχι μόνιμο.

Τέλος θα πρέπει να εξετάσουμε και τη χρήση άλλων τοπικών ειδών πλατυφύλλων κυρίως, των οποίων ο ρόλος περιορίστηκε στο παρελθόν λόγω των ανθρωπίνων επιδράσεων. Κατ’ αρχή θα πρέπει να αναμένουμε αν και ήδη έχουν εμφανιστεί τα πρώτα αναβλαστήματα του πουρναριού (Quercus coccifera), το οποίο θα παίξει ίσως τον κυρίαρχο ρόλο διαδοχής της ελάτης στις περιοχές της κοινής εμφάνισης. Πολλά ακανθώδη είδη όπως ο κράταιγος και βερβερίδα θα πρέπει να επανεγκατασταθούν, αν και πιστεύουμε ότι θα αναβλαστήσουν και θα πρέπει να τα πολλαπλασιάσουμε ώστε να παίξουν και το ρόλο του προδάσους αλλά και να αυξήσουμε την παρουσία τους στην περιοχή. Επίσης πρέπει να αναφέρουμε την τρέμουσα λεύκη και τη σπουδαιότητά της, εφόσον αποτελεί και είδος της περιοχής που προϋπήρχε. Η αριά και η οστρυά θα πρέπει να εγκατασταθούν εκ νέου,


15

τουλάχιστον κατά μήκος των ρεμάτων. Δεν πρέπει να παραμελήσουμε τα σπάνια είδη Malosorbus florentina και Amelanchier chelmea, για τα οποία θα πρέπει να εξασφαλίσουμε την αναγέννηση και τον πολλαπλασιασμό τους.

Τέλος θεωρούμε ότι πέραν των αρχικών ενεργειών θα πρέπει να επιχειρήσουμε μια σειρά επιστημονικών εργασιών και να καταμετρήσουμε ή να ερευνήσουμε τη συμπεριφορά των παραπάνω ειδών στο εργαστήριο και στην ύπαιθρο, ώστε να αποτελέσουν σταθερό επιστημονικό βάθρο για μελλοντικές αντίστοιχες δράσεις και να μη κατηγορηθούμε για επιστημονική ανεπάρκεια από άλλους που εποφθαλμιούν τον επαγγελματικό μας χώρο.

Αθήνα 28-7-2007


16

Προτεινόμενα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα

στην καμένη περιοχή της Πάρνηθας

Δρ. Γεώργιος Μπαλούτσος Ερευνητής (Δασολόγος – Υδρολόγος) Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών

Οικοσυστημάτων & Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων, Τέρμα Αλκμάνος, 115 28 Ιλίσια, Αθήνα,

τηλ.: 210 7782125, 210 7783750, fax: 210 7784602, e-mail: [email protected] Η εκδήλωση πυρκαγιάς σε μια περιοχή έχει σοβαρότατες οικονομικές,

κοινωνικές, περιβαλλοντικές, οικολογικές, αισθητικές, πολιτιστικές κ.λ.π. επιπτώσεις σ’ αυτή και στους κατοίκους που διαμένουν κατάντη της καμένης περιοχής. Ειδικότερα, από την πυρκαγιά επηρεάζονται η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής, η συγκράτηση και στη συνέχεια η κατανομή της βροχής που φθάνει στην επιφάνεια του εδάφους, η πλημμυρική απορροή και οι παροχές των υδατορευμάτων της, οι φυσικές και χημικές ιδιότητες του εδάφους της καθώς επίσης η ποιότητα του νερού και του αέρα.

Από τις επιπτώσεις αυτές η αύξηση του κινδύνου τόσο της διάβρωσης του εδάφους της καμένης περιοχής, όσο και της εκδήλωσης πλημμυρών στις αντίστοιχες πεδινές γεωργικές και οικιστικές περιοχές είναι μεταξύ των σοβαρότερων.

Ο κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους είναι πολύ υψηλός και στην καμένη περιοχή της Πάρνηθας αφού η ένταση της φωτιάς ήταν τόσο υψηλή ώστε η βλάστηση σε ένα μεγάλο τμήμα αυτής καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό. Επιπλέον, πολλά από τα υδατορέματα της Πάρνηθας που ξεκινούν από την καμένη περιοχή καταλήγουν σε αγροτικές και οικιστικές περιοχές. Επομένως και ο κίνδυνος εκδήλωσης πλημμυρών σ΄ αυτές τις περιοχές είναι μεγάλος αν εκδηλωθούν ισχυρές βροχοπτώσεις.

Για τους λόγους αυτούς είναι απαραίτητη η λήψη μέτρων και η κατασκευή αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων στην καμένη περιοχή της Πάρνηθας. Είναι βέβαια φανερό πως η προστασία του εδάφους από διάβρωση στην καμένη περιοχή είναι αναγκαία όχι μόνο για λόγους εξομάλυνσης των πλημμυρικών επιπτώσεων στην κατάντη περιοχή, αλλά και για την ανόρθωση του δασικού οικοσυστήματος.

Ο σχεδιασμός των εργασιών πρέπει να αρχίσει με το διαχωρισμό πρώτα των καμένων εκτάσεων σε εκείνες που έχουν μητρικό πέτρωμα το


17

φλύσχη και σε εκείνες που έχουν τον ασβεστόλιθο, αφού τα περισσότερα από τα έργα στις δύο αυτές περιοχές θα είναι διαφορετικά.

Και στις δύο γεωλογικά διαφορετικές περιοχές θα κατασκευαστούν έργα τόσο σε θέσεις των πλαγιών των λεκανών απορροής τους, όσο και στα υδατορέματά τους. Τα έργα πρέπει να είναι «περιβαλλοντικά αποδεκτά» και το υλικό κατασκευής τους να ληφθεί, όσο αυτό είναι δυνατόν, από την περιοχή που κάηκε.

Για την περιοχή με φλύσχη και μάργες προτείνεται η

κατασκευή των παρακάτω έργων :

Α : Στις πλαγιές των υδρολογικών λεκανών 1. Κορμοδέματα κατά την έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών.

Σκοπός των έργων αυτών είναι: • Η αποφυγή δημιουργίας εκτεταμένης επιφανειακής απορροής και στη

συνέχεια διάβρωσης του εδάφους στις πλαγιές της λεκάνης. • Η συγκράτηση εδαφικού υλικού, η προσωρινή ταμίευση όσο το

δυνατόν μεγαλύτερου όγκου νερού και η βαθμιαία διήθηση και διείσδυση αυτού στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους.

• Η δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών αποκατάστασης και προστασίας της βλάστησης. Η επιλογή των θέσεων κατασκευής τους, καθώς και η απόσταση

μεταξύ των σειρών των κορμοδεμάτων, πρέπει να επιλεγούν από τεχνικούς των φορέων κατασκευής των έργων με επιτόπιες επισκέψεις στην περιοχή. Είναι βέβαια φανερό πως κατά την κατασκευή των κορμοδεμάτων πρέπει να ακολουθηθούν συγκεκριμένες προδιαγραφές ώστε να αποφευχθεί η μηδενική ή μειωμένη λειτουργικότητα. Συνιστάται η κατασκευή κορμοδεμάτων από καμένα δένδρα πεύκων όπου αυτά είναι διαθέσιμα και όχι ελάτης αφού τα πρώτα αντέχουν περισσότερο στη σήψη. 2. Κατασκευή βαθμίδων (αυλάκων) κατά την έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών με τη χρήση ειδικού μηχανήματος. Το μέτρο αυτό συνιστάται σε πλαγιές προσπελάσιμες και μικρής κλίσης (> 25%). Ο σκοπός των αυλάκων είναι ίδιος με εκείνον των κορμοδεμάτων.

Άλλες τεχνικές προστασίας των πλαγιών που εφαρμόσθηκαν σε διάφορες χώρες είναι: • Φράκτες από συρματόπλεγμα και ξύλινους πασσάλους κατά την

έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών. • Βαθμίδες που κατασκευάζονται από ειδικό μηχάνημα.


18

• Διασκορπισμός κομμένου χόρτου ή άχυρου στις πλαγιές και ανάμιξη αυτού με το έδαφος.

• Υλοτομία των καμένων δέντρων, ρίψη αυτών δεξιά ή αριστερά κατά τις χωροσταθμικές καμπύλες, αποκλάδωση και παραμονή των κορμών στο έδαφος.

• Διάνοιξη τάφρων - δεξαμενών για την ταμίευση της επιφανειακής απορροής και των φερτών υλών. Β: Στην κοίτη των υδατορευμάτων του φλύσχη

1. Κορμοφράγματα και κατά προτίμηση από δένδρα πεύκης για μεγαλύτερη διάρκεια.

2. Φυτεύσεις δενδρυλλίων σπάρτου και ακακίας ή άλλου κατάλληλου είδους στη πρανή των υδατορευμάτων. Για τις περιοχές με ασβεστόλιθο προτείνεται η κατασκευή των

παρακάτω έργων: Α. Στις πλαγιές των υδρολογικών λεκανών

1. Κατασκευή βαθμίδων από ξηρολιθοδομή (πεζούλια μικρού ύψους) ή από συρματοκιβώτια κατά την έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών με τη χρήση ασβεστόλιθου που είναι διαθέσιμος σ’ αυτές τις θέσεις. Τα έργα αυτά είναι αποτελεσματικά, μεγάλης διάρκειας, «δένουν» με το περιβάλλον και το κόστος τους είναι σχετικά μικρό αφού η πρώτη ύλη βρίσκεται επί τόπου. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην καλή κατασκευή αυτών ώστε να μην παρασυρθούν το χειμώνα από το χιόνι προς τα κατάντη. Η δυνατότητα μεταφοράς χώματος και ρίψης αυτού πίσω από τις βαθμίδες αυτές πρέπει να εξετασθεί σοβαρά σε θέσεις που στερούνται εδάφους. Αυτό θα βοηθήσει στην «επανεμφάνιση» της βλάστησης.

2. Η κατασκευή κορμοδεμάτων στον ασβεστόλιθο συνιστάται μόνο σε τυχόν θέσεις με βαθύ έδαφος. Β. Στις κοίτες των υδατορευμάτων με ασβεστόλιθο Κατασκευή μικρών φραγμάτων από ξηρολιθοδομή ή καμένους

κορμούς δένδρων και κατά προτίμηση πεύκης για μεγαλύτερη διάρκεια. Οι θέσεις κατασκευής των φραγμάτων αυτών στην κοίτη των υδατορευμάτων πρέπει να επιλέγονται από τους υπευθύνους επίβλεψης των συνεργείων κατασκευής τους.


19

Τονίζεται ακόμα πως σ’ όλους τους δρόμους της καμένης περιοχής πρέπει να γίνει συντήρηση και βελτίωση του αποστραγγιστικού τους δικτύου για αποφυγή διαβρώσεων στις κατάντη πλαγιές τους.

Πρέπει επίσης να επισημανθεί πως δεν θεωρούνται αποτελεσματικά και λειτουργικά για την περιοχή τα παρακάτω έργα: • Κλαδοπλέγματα (κλαδοσωροί) από καμένους κλάδους πεύκης ή

ελάτης. Το υλικό αυτό δεν έχει συνοχή με την επιφάνεια της πλαγιάς και

επομένως αδυνατεί να συγκρατήσει όχι μόνο την επιφανειακή απορροή αλλά ακόμα και τα εδαφικά υλικά. Επιπλέον αποτελεί και εύφλεκτη ύλη για έναρξη και επέκταση μελλοντικών πυρκαγιών. Για τους παραπάνω λόγους αυτό το μέτρο δεν πρέπει να επιλεγεί. • Η κατασκευή νέων δρόμων για να μη δημιουργηθούν καινούργιες

εστίες παραγωγής φερτών υλών. Όλα τα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα θα κατασκευαστούν

στο ορεινό τμήμα της λεκάνης. Όμως, όσα έργα και αν κατασκευαστούν μετά την πυρκαγιά στο τμήμα αυτό, ένα μέρος της πλημμυρικής απορροής της λεκάνης, σε περίπτωση ισχυρής βροχής, θα φθάσει στην κοίτη της πεδινής γεωργικής και οικιστικής περιοχής της και θα καταλήξει σε κάποιο φυσικό αποδέκτη. Η εξέλιξη αυτή θα είναι βέβαια φυσιολογική εφόσον στην πεδινή κοίτη δεν έχουν γίνει ανθρώπινες επεμβάσεις ώστε να έχουν μειώσει ή εξαφανίσει τη χωρητικότητα της. Στην αντίθετη περίπτωση, η απορροή του υδατορεύματος θα καλύψει τις πεδινές ή οικιστικές περιοχές με τα γνωστά αποτελέσματα σ' αυτές τις περιπτώσεις.

Οι παραπάνω συνθήκες κάνουν επιτακτική την ανάγκη αντιμετώπισης των πλημμυρών σε επίπεδο λεκάνης απορροής και όχι μόνο για το ορεινό ή μόνο το πεδινό της τμήμα. Η ανάγκη αυτή αναγνωρίζεται και από όλες τις χώρες της ΕΕ και περικλείεται στην οδηγία 2000/60/ΕΚ που αναφέρεται στον τομέα της πολιτικής των υδατικών πόρων.

Αθήνα, 18 Ιουλίου 2007


20

Παρατηρήσεις και απόψεις για την φυσική – τεχνητή εγκατάσταση της ελάτης σε καταστραφείσες περιοχές

Ηλίας Καπράλος

Δασολόγος, Διευθυντής Δασών Βοιωτίας

Tο θέμα της επανεγκατάστασης της ελάτης (Abies cephalonica) σε περιοχές ή θέσεις που καταστράφηκαν από πυρκαγιά, μεταλλεία κλπ είναι πάρα πολύ μεγάλο και ενδιαφέρον τόσο από περιβαλλοντική άποψη όσο και από άποψη παραγωγής ξύλου.

Στη δασική πράξη συνήθως ακολουθείται η ασφαλής πρακτική της δημιουργίας προδάσους ώστε δια της φυσικής εξάπλωσης να έχουμε την εγκατάσταση της ελάτης σε συγκεκριμένη έκταση. Για την άμεση όμως εγκατάσταση της ελάτης σε γυμνές ή καταστραφείσες περιοχές και επειδή δεν υπάρχει επαρκής εμπειρία στο θέμα αυτό, θα πρέπει να ακολουθήσουμε την φυσική διαδικασία και να μιμηθούμε προς τούτο την φύση.

Οι κατωτέρω απόψεις του υποφαινομένου προέρχονται από συνεχείς παρατηρήσεις, επί 30 έτη, στη ζώνη εξάπλωσης της ελάτης στους Νομούς Εύβοιας, Βοιωτίας και Φωκίδας δηλαδή στην οριακή ζώνη εξάπλωσής της.

Οι γενικοί καθοριστικοί παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η εξάπλωση της ελάτης στην ζώνη αυτή είναι οι ακόλουθοι:

Α. Η επάρκεια καλής ποιότητας σπόρων. Όπως είναι γνωστό η πληροκαρπία και η ύπαρξη σπόρων είναι περιοδική και η ποιότητα των (φυτρωτικότητα) εξαρτάται από την ηλικία των δένδρων της ελάτης και ενδεχομένως και από άλλους παράγοντες.

Β. Οι επαρκείς βροχοπτώσεις τα χρονικά διαστήματα από 1ης Μάη έως 15 Ιουνίου και από 20 Ιουλίου έως 20 Αυγούστου. Είναι δηλαδή τα κρίσιμα χρονικά διαστήματα που υποφέρουν λόγω της ξηρασίας τα αρτίφυτα της ελάτης. Ανυπαρξία συνήθως βροχών αυτές τις περιόδους έχει ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή των.

Γ. Το έδαφος – μητρικό πέτρωμα Στις περιοχές των ανωτέρω Νομών και στην ζώνη της ελάτης

απαντώνται συνήθως οι ασβεστόλιθοι, με διαφόρους τύπους και τα αντίστοιχα εδάφη που προκύπτουν από την αποσάθρωσή των. Σε πολύ λίγες περιπτώσεις απαντώνται άλλα πετρώματα και εδάφη (αργιλλικοί


21

σχιστόλιθοι, πυριγενή ) στα οποία η ελάτη ευδοκιμεί καλύτερα και εγκαθίσταται ευκολότερα.

Δ. Το υψόμετρο. Γενικά με την αύξηση του υψομέτρου βελτιώνονται οι φυσικές συνθήκες εγκατάστασης της ελάτης.

Ε. Η ύπαρξη βοσκής είναι καταστροφική για την επιβίωση των νεαρών φυτών ελάτης και δυστυχώς ασκείται έντονα με ορατές τις συνέπειές της.

Στ. Η θερμοκρασία εδάφους . Η οποία καθορίζεται – ρυθμίζεται από την ύπαρξη προδάσους (σκιά) και από την έκθεσή του στον ορίζοντα ( νότιες, βόρειες κλπ).

Όπως γίνεται αντιληπτό, για να υπάρξει και να επιβιώσει αναγέννηση της ελάτης πρέπει να συνδυασθούν απαραίτητα τουλάχιστον οι Α και Β παράγοντες, γεγονός σπάνιο και γι αυτό έχουμε βραδεία και εξαιρετικά δύσκολη την εξάπλωσή της αφού συνήθως δεν συνυπάρχουν, παράλληλα όμως υπάρχει η βοσκή .

Γενικά όμως οι συνθήκες εξάπλωσης καθορίζονται αποφασιστικά από την έκθεση ως προς τον ορίζοντα των εδαφικών επιφανειών . Έτσι οι νότιες εκθέσεις έχουν τις δυσμενέστερες συνθήκες οι οποίες ελάχιστα διαφοροποιούνται από το υψόμετρο των 900μ. και άνω καθώς και στις ανατολικές - δυτικές εκθέσεις.

Απεναντίας στις βόρειες εκθέσεις επικρατούν οι πλέον ευνοϊκές συνθήκες και γι αυτό έχουμε εκεί την φυσική εξάπλωση της ελάτης σε αντίθεση με τις νότιες εκθέσεις του ίδιου ή και μεγαλύτερου υψομέτρου. Στο μεγαλύτερο τμήμα της ζώνης της ελάτης και κυρίως στα μικρά υψόμετρα μετά την πυρκαγιά αναδημιουργείται προδάσος από πολλά και διάφορα είδη που υπάρχουν ως υπόροφος στο πριν την πυρκαγιά δάσος ελάτης .

Αξίζει να σημειωθεί ότι παρατηρείται αναγέννηση της ελάτης χωρίς την ύπαρξη προδάσους αλλά μόνο στις βόρειες και σκιερές εκθέσεις και σε πρόσφατα αναμοχλευθέντα εδάφη.

Κατά συνέπεια εφ όσον έχουμε επάρκεια καλής ποιότητας σπόρων, προδάσος, βόρειες και σκιερές εκθέσεις και αναμοχλευθέντα εδάφη στις καταστραφείσες επιφάνειες (πυρκαγιές, μεταλλεία, τεχνικά έργα ) αργά ή γρήγορα θα δημιουργηθεί πάλι δάσος ελάτης.

Δυστυχώς όμως οι πυρκαγιές στα ελατοδάση καταστρέφουν όχι μόνο τα δένδρα και τους σπόρους αλλά και όλα τα δένδρα, ακόμα και αυτά που δεν θα καούν αρκεί η φωτιά να αγγίξει τον λεπτό φλοιό των οπότε έχουμε νέκρωση του καμβίου και στη συνέχεια σάπισμα του κορμού – καταστροφή του δένδρου.


22

Όπως γίνεται αντιληπτό, ο συνδυασμός των ανωτέρω παραγόντων έχει ως αποτέλεσμα να μην επανέρχονται τα ελατοδάση που καίγονται στις ανωτέρω περιοχές και να έχουμε τεράστιες εκτάσεις στα βουνά της περιοχής (Γκιώνα, Βαρδούσια, Παρνασσός, Ελικώνας, Κιθαιρώνας, Δίρφυς, Ξεροβούνι κλπ) γυμνές αφού καμιά προσπάθεια ανόρθωσης και επαναφοράς του δάσους δεν έγινε.

Η δε βοσκή ολοκληρώνει την καταστροφή και διατηρεί την γύμνια των εδαφών.

Έχουμε την άποψη ότι η Δασική Υπηρεσία πρέπει να αλλάξει πολιτική και να δοθεί σχεδόν αποκλειστική προτεραιότητα στην επαναφορά του δάσους στην ζώνη της ελάτης για τους εξής συνοπτικούς λόγους : • Αναβάθμισης περιβάλλοντος ,συγκράτησης εδαφών και παραγωγής

νερού. • Παραγωγή ξύλου – βιομάζας • Θα δοθεί εργασία στους παραδασόβιους ορεινούς πληθυσμούς • Μεγαλύτερη απόδοση των χρηματικών πόρων που θα επενδυθούν • Το δάσος που θα δημιουργηθεί διατρέχει λιγότερους κινδύνους από

τις πυρκαγιές σε σχέση με τα πευκοδάση της χαμηλής ζώνης. Στις μεγάλες λοιπόν καμένες εκτάσεις των δασών της ελάτης δεν

υπάρχουν κυρίως σπόροι για την αναγέννηση του δάσους και κατά συνέπεια εφ όσον θέλουμε την αποκατάσταση και επαναφορά του δάσους σε σύντομο χρονικό διάστημα (20 έτη) αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τεχνητό τρόπο, δηλαδή την φύτευση βωλοφύτων ηλικίας τουλάχιστον τριών ετών. Τα φυτά πρέπει να προέρχονται από σπόρους που θα συλλέγονται από δένδρα με τους καλύτερους φαινότυπους της περιοχής όπου και θα φυτευτούν. Εφόσον δεν υπάρχουν κατάλληλοι σπόροι, μπορεί ή επιβάλλεται να δημιουργηθούν φυτά από την καλλιέργεια κατάλληλων κυττάρων των δένδρων με την εφαρμογή μεθόδων της Βιοτεχνολογίας.

Οι φυτεύσεις των φυτών όλων των ειδών και ειδικότερα της ελάτης πρέπει να γίνονται σε κατάλληλα προετοιμασμένο έδαφος, σε λάκκους ή αυλάκια βάθους τουλάχιστον μέχρι τα 0,70 μ (περίπου του σημείου μονίμου μαρασμού του εδάφους), χωρίς σκίαση στις βόρειες εκθέσεις, με ατομική όμως σκίαση στις νότιες, ανατολικές και δυτικές εκθέσεις. Οι λάκκοι και τα αυλάκια πρέπει να διανοίγονται με επιμέλεια ( μηχανικά μέσα, εκρηκτικά ) και εφ όσον δεν υπάρχει φυτική γη να συμπληρώνεται. Στις νότιες εκθέσεις οι φυτεύσεις της ελάτης πάντα με ατομική σκίαση θα γίνονται από το υψόμετρο των 800μ και άνω. Κάτω από αυτό το υψόμετρο επιβάλλεται να δημιουργείται προδάσος με είδη την Τραχεία, Χαλέπιο, Μαύρη πεύκη, κέδρα, σπάρτα, κράταιγο κλπ ανάλογα με το έδαφος και την περιοχή.


23

Για την εξασφάλιση της επιτυχίας των φυτεύσεων επιβάλλεται να κατασκευάζεται δίκτυο στάγδην ποτίσματος με συχνότητα ανάλογα την περιοχή και τις ανάγκες των φυτών.

Στις κατεστραμμένες εκτάσεις από πυρκαγιά ή μεταλλεία στην ζώνη της ελάτης (άνω των 800μ) πρέπει να εγκαθίστανται μικτές συστάδες ελάτης, Μαύρης πεύκης, ακακίας-σπάρτου με αντίστοιχα ποσοστά μείξης 60%, 30%, και 10%. Παράλληλα πρέπει να εγκαθίστανται και ποώδης βλάστηση με την μέθοδο της υδροσποράς με είδη της περιοχής και κυρίως ψυχανθή για την βελτίωση των εδαφών, καθώς και την φακελωτή για μελισσοκομικούς σκοπούς .

Για την επιτυχία των ανωτέρω απαιτείται ρύθμιση και τήρηση της απαγόρευσης της βοσκής.

Επιβάλλεται, λοιπόν, η κατάρτιση και η εφαρμογή προγράμματος ανόρθωσης – αναδημιουργίας των δασών στην ζώνη της ελάτης σε εθνικό επίπεδο και εκτιμώ ότι η χρηματοδότησή του μπορεί να γίνει άνετα από Εθνικούς πόρους, από το Δ΄ΚΠΣ, από το Κεντρικού Ταμείου Γεωργίας Κτηνοτροφίας και Δασών (KTΓΚ&Δ) και άλλων Κοινοτικών, ιδιωτικών κλπ πόρων που μπορεί να εξευρεθούν.

Οι Δασικές Υπηρεσίες του Ν. Βοιωτίας αυτή την περίοδο εκτελούν δυο δράσεις στον Ελικώνα και τον Κιθαιρώνα που σκοπό έχουν την δημιουργία προδάσους Μαύρης πεύκης σε εκτάσεις που υπήρχε δάσος ελάτης και καταστράφηκε από πυρκαγιά. Είναι πρόδρομες–πειραματικές, σε επίπεδο δασικής πράξης, αναδασώσεις και με την αξιολόγηση των λαθών και αποτελεσμάτων θα μας οδηγήσουν να υιοθετήσουμε την καλύτερη τεχνική ώστε να επιτυγχάνεται άριστα ο σκοπός με την μικρότερη δαπάνη. Η χρηματοδότηση αυτών των αναδασώσεων έγινε από το Περιφερειακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας στα πλαίσια του Γ΄ ΚΠΣ.

Σήμερα το πρόβλημα είναι έντονο μετά την καταστροφή της Πάρνηθας . Η περίπτωση της οποίας λόγω του Εθνικού Δρυμού είναι κάτι το ξεχωριστό και απαιτεί λεπτομερή, εξειδικευμένη μελέτη και προσεκτική εφαρμογή.

Εκτιμούμε όμως ότι οι ανωτέρω γενικές παρατηρήσεις και απόψεις έχουν και εκεί εφαρμογή. Και είναι ευκαιρία να διαμορφωθεί συγκεκριμένη πρακτική εφαρμογή και να δοθεί σαν εργαλείο στους Δασολόγους της πράξης προς εφαρμογή και στις λοιπές ανάλογες περιπτώσεις .

Φαίνεται ότι η συνταρακτική κραυγή της Πάρνηθας ξύπνησε και συντάραξε αρμοδίους και ειδικούς, πολιτικούς και απλούς πολίτες. Όλοι εσείς δεν ακούτε τις κραυγές των άλλων βουνών; ούτε οι αρμόδιοι ούτε οι ειδικοί;


24

Επείγοντα έργα αποκατάστασης καμένων περιοχών

Δρ. Γεώργιος Μπαλούτσος

Ερευνητής (Δασολόγος – Υδρολόγος) Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων & Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων,

Τέρμα Αλκμάνος, 115 28 Ιλίσια, Αθήνα, τηλ.: 210 7782125, 210 7783750, fax: 210 7784602, e-mail: [email protected]

Η εκδήλωση δασικών πυρκαγιών έχει δυστυχώς πάντοτε σοβαρές κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές, οικολογικές, αισθητικές, πολιτιστικές κλπ. επιπτώσεις όχι μόνο στις περιοχές που καίγονται αλλά και στις γεωργικές και οικιστικές περιοχές που συνορεύουν. Η εξομάλυνση όμως των επιπτώσεων που αναφέρθηκαν απαιτεί στις περισσότερες περιπτώσεις τη λήψη μέτρων και την κατασκευή έργων με υψηλή προφανώς δαπάνη. Επομένως, αν η έκταση των καμένων περιοχών είναι μεγάλη, όπως συνέβη το φετινό καλοκαίρι στη χώρα μας, τότε πριν τη λήψη οποιονδήποτε μέτρων, επιβάλλεται μία ιεράρχηση αυτών των περιοχών από τους θεσμοθετημένους τοπικούς φορείς, ανάλογα με τον κίνδυνο απώλειας ανθρώπινων ζωών και απώλειας περιουσιών από πλημμύρες που μπορούν να εκδηλωθούν από ισχυρές βροχοπτώσεις μετά την πυρκαγιά.

Στις πρώτες «σειρές» μιας τέτοιας αξιολόγησης πρέπει να βρίσκονται επίσης και οι καμένες περιοχές που κινδυνεύουν μόνο από διάβρωση του εδάφους αφού σε μια τέτοια περίπτωση το οικοσύστημα δύσκολα μπορεί να αποκατασταθεί με φυσικές διεργασίες. Ο κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους είναι μεγάλος όταν αυτό μετά την πυρκαγιά, έχει μικρή ικανότητα να απορροφά το νερό της βροχής, όταν είναι αβαθές και επικλινές και όταν έχει καεί κάθε είδος οργανικής του ουσίας από τη μεγάλη ένταση (θερμότητα) της φωτιάς.

Αυτό σημαίνει πως σε μια καμένη λεκάνη απορροής μπορούν να ληφθούν μέτρα και να κατασκευασθούν έργα είτε στο σύνολο αυτής είτε σε ορισμένες μόνο θέσεις, ανάλογα με τους κινδύνους που υπάρχουν όταν αρχίσουν οι βροχές. Υπάρχουν προφανώς και καμένες λεκάνες απορροής οι οποίες μπορούν να αποκατασταθούν με φυσικές διεργασίες όταν δεν υπάρχουν άμεσοι κίνδυνοι διάβρωσης του εδάφους και πλημμυρών και όταν οι κλιματικές και λοιπές φυσικές συνθήκες είναι ευνοϊκές.


25

Σύμφωνα με τα προηγούμενα, τα απαιτούμενα έργα για μια υποβαθμισμένη και επιρρεπή σε κινδύνους καμένη λεκάνη απορροής μπορούν να διακριθούν σε τέσσερις γενικές κατηγορίες:

1. Σε έργα πρώτης γραμμής άμυνας κατά της διάβρωσης του

εδάφους στις καμένες πλαγιές της, κατά της υποβάθμισης αυτών για αποκατάσταση της βλάστησης και κατά της δημιουργίας πλημμυρών από επιφανειακή απορροή και φερτά υλικά. Στην κατηγορία αυτή των έργων υπάγονται τα κορμοδέματα, τα κλαδοπλέγματα, οι τοίχοι μικρού ύψους από ξηρολιθοδομή ή τσιμεντόλιθους, οι βαθμίδες και αύλακες, ο διασκορπισμός ξηρού χόρτου ή άχυρου και η κάλυψη αυτών με κλάδους των καμένων δένδρων, καθώς και πληθώρα άλλων έργων που επιλέγονται ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες της κάθε περιοχής.

2. Σε έργα δεύτερης γραμμής άμυνας στις κοίτες των καμένων υδατορευμάτων. Σκοπός των έργων αυτών είναι η συγκράτηση φερτών υλών, η μείωση της ταχύτητας του νερού και η προστασία της κοίτης από διάβρωση. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλα τα μικροφράγματα από κορμούς καμένων δένδρων, λίθους, από συρματοκιβώτια σκύρων, από τσιμεντόλιθους, από σάκους άμμου κλπ.

3. Σε έργα τρίτης γραμμής άμυνας: Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τα έργα συντήρησης (διάνοιξης) του δικτύου αποστράγγισης των δασικών δρόμων της καμένης περιοχής ώστε το νερό από αυτό να καταλήγει στην κοίτη του πλησιέστερου υδατορεύματος. Στην αντίθετη περίπτωση, μεγάλη ποσότητα νερού από το φραγμένο δίκτυο θα καταλήξει στις πλαγιές της λεκάνης και η διάβρωση του εδάφους θα είναι δραματική. Στην ίδια γραμμή άμυνας υπάγονται και τα έργα συντήρησης των οχετών και γεφυρών των δασικών δρόμων.

4. Σε έργα τέταρτης γραμμής άμυνας: Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα καθαρώς τεχνικά έργα που κατασκευάζονται στην κοίτη του υδατορεύματος που διασχίζει την αντίστοιχη πεδινή γεωργική, βιομηχανική ή οικιστική περιοχή της ορεινής λεκάνης απορροής. Στα έργα αυτά υπάγονται τα μεγάλα φράγματα ανάσχεσης (προσωρινής συγκράτησης) της πλημμυρικής απορροής του υδατορεύματος, τα φράγματα από σκυρόδεμα για συγκράτηση φερτών υλών, η διάνοιξη της αποφραγμένης κοίτης του υδατορεύματος από ανθρώπινες επεμβάσεις και άλλα. Οι παραπάνω κατηγορίες έργων εξομαλύνουν προφανώς τον κίνδυνο

διάβρωσης του εδάφους στην καμένη περιοχή και τον κίνδυνο εκδήλωσης πλημμυρών στην αντίστοιχη πεδινή περιοχή. Όμως οι δασικές πυρκαγιές δε


26

γνωρίζουν δυστυχώς σύνορα με τις γεωργικές ή οικιστικές περιοχές και έτσι στο διάβα τους καταστρέφουν και αυτές. Στις περιπτώσεις αυτές τον πρώτο λόγο έχουν βέβαια οι αρμόδιοι φορείς της πολιτείας για την αποζημίωση των πληγέντων. Στη συνέχεια όμως και οι ίδιοι οι πληγέντες πρέπει να προστατέψουν τις κατοικίες τους, τις καμένες καλλιέργειες και τους οπωρώνες τους από πιθανές πλημμύρες και τη διάβρωση του εδάφους με τη λήψη απλών και λειτουργικών μέτρων και έργων που θα προταθούν από τις κατά τόπους αρμόδιες υπηρεσίες. Τέτοια μέτρα είναι η διάνοιξη βαθμίδων στις καλλιέργειες κάθετων προς τη μέγιστη κλίση, η συντήρηση των αυλάκων γύρω από αυτές και τους οικισμούς τους, η κατασκευή λίθινων μικροβαθμίδων κλπ. Τα μέτρα αυτά, αν και απλά, συμβάλλουν στην εξομάλυνση σοβαρών επιπτώσεων στους οικισμούς και στις γεωργικές καλλιέργειες από πλημμύρες και διάβρωση του εδάφους μετά την πυρκαγιά.

Οι δασικές πυρκαγιές όμως, όπως τονίστηκε και στην αρχή, έχουν πολλές, πολύπλοκες, αλληλοεπηρεαζόμενες και μακροχρόνιες επιπτώσεις. Επομένως μπορούν να καταταγούν στις πιο επικίνδυνες φυσικές καταστροφές και η ορθολογική οργάνωση της πρόληψης αυτών μπορεί να είναι η πιο αποτελεσματική αντιμετώπισή τους.


27

Οι προτάσεις των εργαστηρίων Δασικής Οικολογίας

και Δασικής Διαχειριστικής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων

για την αποκατάσταση του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας

Γεώργιος Καρέτσος, Δασολόγος – Ερευνητής Ευαγγελία Δασκαλάκου, Δασολόγος – Ερευνήτρια

1. Όλες οι πρόσφατα καμένες εκτάσεις πρέπει να προστατευθούν άμεσα από τους επίδοξους καταπατητές και τη βοσκή.

2. Η ακριβής χαρτογράφηση και η λεπτομερής παρακολούθηση (με δορυφορικές εικόνες, αεροφωτογραφίες κ.λπ) των καμένων εκτάσεων είναι αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε.

3. Η φυσική μεταπυρική διαδοχή των καμένων οικοσυστημάτων πρέπει να γίνει σεβαστή από τον άνθρωπο.

4. Καμιά φυτευτική παρέμβαση δεν πρέπει να επιδιωχθεί στα οικοσυστήματα των αείφυλλων πλατύφυλλων (που διαθέτουν μηχανισμό αναβλάστησης μετά από φωτιά) και της χαλεπίου πεύκης (προσαρμοσμένο είδος που αναγεννάται φυσικά μετά τη φωτιά) τουλάχιστον τα δυο-τρία πρώτα μεταπυρικά έτη. Η παρακολούθηση της φυσικής αναγέννησης των εν λόγω καμένων εκτάσεων θα μας υποδείξει πότε και αν χρειάζονται επιπλέον παρεμβάσεις.

5. Καμιά φυτευτική παρέμβαση δεν πρέπει να επιδιωχθεί στα ελατοδάση πριν εξασφαλιστεί ντόπιο φυτευτικό υλικό.

6. Ας περιμένουμε τρία χρόνια τουλάχιστο, ώστε να διερευνήσουμε ποιοι μηχανισμοί αποκατάστασης θα αναπτυχθούν φυσικά και στη συνέχεια να κάνουμε επεμβάσεις.

7. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι το φυσικό δάσος που επικρατούσε πριν τις ανθρώπινες επεμβάσεις ήταν ένα μικτό δρυοδάσος με ελάτη, Σε αρκετές περιοχές της Πάρνηθας, ακόμη και σήμερα, στον υπώροφο της ελάτης υφίστανται φυτά της χνοώδους δρυός. Στις περιπτώσεις αυτές (κυρίως σε βαθιά εδάφη επί φλύσχη και ασβεστόλιθου) αναμένεται η δρυς να αναγεννηθεί φυσικά και θα πρέπει να υποστηριχθεί.


28

8. Ο ρόλος των ελαφιών και οι πιθανές ζημιές που θα προκαλέσουν στην αναγέννηση θα πρέπει να διερευνηθεί στην προκειμένη περίπτωση και πιθανόν να χρειαστεί ο περιορισμός τους ή η προσωρινή απομάκρυνσή τους.

9. Θα πρέπει να επισπεύσουμε την παραγωγή και εξεύρεση του κατάλληλου φυτευτικού υλικού για την αποκατάσταση των περιοχών του ΕΔ που δεν αναγεννώνται φυσικά.

10. Πειραματική διερεύνηση της κατάλληλης μεθόδου αποκατάστασης του ελατοδάσους στον ΕΔ και μακροπρόθεσμη εφαρμογή των ερευνητικών αποτελεσμάτων.

11. Τα καμένα ιστάμενα δένδρα πρέπει να κοπούν. Όσα από αυτά δεν χρησιμοποιηθούν στα αντιδιαβρωτικά έργα, να αφεθούν παράλληλα με τις χωροσταθμικές στο έδαφος και αν είναι δυνατόν να τεμαχιστούν.

12. Η εισαγωγή ξενικών ειδών σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υιοθετηθεί στις αναδασωτικές εργασίες, αφού ο ΕΔ χαρακτηρίζεται από μεγάλη βιοποικιλότητα και δεν αποτελεί απλή περίπτωση άλσους ή περιαστικού δάσους. Η χρήση ξενικών ειδών θα οδηγήσει μακροπρόθεσμα στην αλλοίωση των φυσικών χαρακτηριστικών του ΕΔ, πέραν του ότι δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η συμπεριφορά αυτών των ειδών (εκτοπισμός ντόπιων ειδών, υπερβολική επέκταση των εισαχθέντων, αδυναμία αντιμετώπισης του προβλήματος κλπ).

13. Μελέτη και κατασκευή αντιδιαβρωτικών – αντιπλημμυρικών έργων, ήπιου χαρακτήρα και «φιλικών» προς το περιβάλλον, στα σημεία εκείνα που τεκμηριωμένα επιβάλλεται η ανθρωπογενής παρέμβαση με τεχνικά έργα.

14. Προστασία συντήρηση και βελτίωση των ήπιων δασοτεχνικών έργων όπου αυτό απαιτείται για το μέλλον.

15. Ιδιαίτερη προσοχή συνίσταται στη χρήση μηχανικών μέσων για την ολοκλήρωση των εργασιών στις καμένες εκτάσεις, ώστε να μη δημιουργούνται οχλήσεις στην πιθανή αναγέννηση και στους υπόλοιπους ζωντανούς οργανισμούς.

16. Τέλος, πρέπει να εργαστούμε με συνέπεια, μακριά από προκλήσεις δήθεν επιστημονικές, μακριά από τηλεοπτικές φανφάρες, ώστε να αποδείξουμε ότι, ως επιστημονικός κλάδος, είμαστε ακόμη ικανοί να διαχειριστούμε σωστά ακόμη και τα πλέον «ευαίσθητα» οικοσυστήματα.

Αθήνα 25-7-2007


29

Σύντομη ανασκόπηση της σημερινής κατάστασης του κόκκινου ελαφιού της Πάρνηθας

Σύλβια Παπίκα, Δασολόγος

Μετά την πυρκαϊά τις 27/06/2007, που η καταστροφική της δράση

είχε ως αποτέλεσμα να αποτεφρωθεί ένα μεγάλο τμήμα του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, με ανυπολόγιστες αρνητικές για το περιβάλλον επιπτώσεις, οι προσπάθειες όλων των ειδικών πανεπιστημίων, κρατικών φορέων, μη κυβερνητικών οργανώσεων και κυρίως των δασικών υπηρεσιών, στράφηκαν προς την επείγουσα ανάγκη «κατάθεσης» των επιστημονικών τους γνώσεων και εμπειριών, με στόχο να δοθούν εγκαίρως συγκεκριμένες προτάσεις και να ληφθούν (όσο τον δυνατόν πρωτύτερα) άμεσα μέτρα και αποφάσεις τόσο για την αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων μέσω των αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων και της ακόλουθης αναδάσωσης, όσο και για την προστασία του πληθυσμού διαφόρων ειδών της Ελληνικής χλωρίδας και πανίδας, που έχασαν ένα μεγάλο ποσοστό σημαντικών βιοτόπων διαβίωσης, ανάπτυξης και αναπαραγωγής. Πρόκειται για επίπονες προσπάθειες και εργασίες, πολύπλοκα και δαπανηρά έργα, μακροπρόθεσμης διαρκείας και απόδοσης, που στις περισσότερες περιπτώσεις τα αναμενόμενα για το περιβάλλον αποτελέσματα, δέχονται υψηλή κριτική και εσπευσμένη πίεση πριν καν εφαρμοσθούν τα αναγκαία σε παρόμοιες καταστάσεις μέτρα. Η πρόκληση είναι μεγάλη, όμως ελπίζω και θέλω να πιστεύω πως διαθέτουμε τα κατάλληλα «όπλα», αν και ελάχιστα προς το παρόν μέσα, ώστε να βγούμε νικητές στον δύσκολο αυτόν αγώνα.

Μετά το πέρασμα της πύρινης λαίλαπας, που αφάνισε το μεγαλύτερο μέρος του πολύτιμου Ελατοδάσους του ορεινού όγκου της Πάρνηθας και μεταμόρφωσε σε στάχτη και κάρβουνα τεράστια έκταση Πευκοδάσους και σπουδαίων φυτοκοινωνιών του Μεσογείου, βρέθηκαν δυστυχώς στα απομεινάρια της πυρκαγιάς αρκετά αποτεφρωμένα είδη της Ελληνικής πανίδας - λαγούς, νυφίτσες, πετροκούναβα, χελώνες, φίδια, νεοσσούς διαφόρων εδαφοβίων και αρπακτικών πτηνών, ελαφιών κ.α., ενώ προκλήθηκε πλήρη καταστροφή και αφανισμός σχεδόν όλων των μικροοργανισμών και (εντο-) εδαφοβίων ειδών πανίδας. Τα «θύματα» της πυρκαγιάς ήταν κυρίως νεοσσοί και νεογέννητα ή μικρά σε ηλικία θηλαστικά, ανήμπορα να αποφύγουν την ερχόμενη καταστροφή, εφόσον η πυρκαγιά εκδηλώθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα και σχεδόν «συνέπεσε» με την εποχή φωλιάσματος και γέννας. Μεμονωμένος αριθμός ενήλικων ελαφιών, κυρίως θηλυκών ατόμων, βρέθηκαν αποτεφρωμένα σε διάσπαρτες θέσεις και μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους,


30

ενώ σε ορισμένα σημεία και κυρίως στα ρέματα η απώλεια ήταν αποτέλεσμα του εγκλωβισμού του ζώου. Επίσης βρέθηκαν μικρά και θηλυκά, με καμένες οπλές και σχεδόν ανέπαφο από την πυρκαγιά σώμα, τα οποία υπέκυψαν λόγω ασφυξίας. Παρόλα αυτά, ο συνολικός αριθμός των αποτεφρωμένων ελαφιών, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων του εκτροφείου, σε πρώτη εκτίμηση ανέρχεται σε 15-18 άτομα, ενώ αναμένεται μελλοντικά αύξηση του ποσοστού απώλειας, λόγω εντοπισμού τραυματισμένων, ανήμπορων και ορφανών ελαφιών, καθώς επίσης και ελαφιών με μολυσμένες πληγές, ορισμένα εκ των οποίων βρίσκονται σε κατάσταση σήψης.

Ευτυχώς, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του Κόκκινου ελαφιού έχει διασωθεί και έχει διαφύγει σε ανέπαφες από την πυρκαϊά περιοχές. Στην προσπάθεια παροχής βοήθειας και ευκολότερης πρόσβασης των περιπλανώμενων μετά την πυρκαϊά ελαφιών τοποθετήθηκαν δεξαμενές- ποτίστρες σε κατάλληλα επιλεγμένες θέσεις περάσματος και συγκέντρωσης ελαφιών, ενώ με μέριμνα του Δασαρχείου Πάρνηθας τοποθετήθηκαν τροφές (τριφύλλι, καλαμπόκι) σε διάφορα σημεία και κατά τρόπο, έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η σταδιακή απομάκρυνση των ελαφιών από τις καμένες εκτάσεις και όσο το δυνατόν η ομαλή κατεύθυνση τους στις ανέπαφες από την πυρκαϊά περιοχές. Παρά τις προσπάθειες μας, ένας μικρός αριθμός ελαφιών παρέμεινε εντός των ανέπαφων από την πυρκαϊά συστάδων δένδρων του καμένου ελατοδάσους όπου βρίσκουν κυρίως καταφύγιο, νερό και τροφή, αν και σε ελάχιστη ποσότητα. Στα σημεία αυτά, συνεχίζεται η καθημερινή ρίψη τροφής, κυρίως τριφύλλι και καλαμπόκι, ως προς την συμπλήρωση της φυσικής τροφής και εξασφάλιση των αναγκαίων ποσοτήτων σε σχέση με τον αριθμό ελαφιών ανά μονάδος επιφανείας.

Μας περιμένει ένας δύσκολος αγώνας για την αναγέννηση και αποκατάσταση της βλάστησης, καθώς και για την αποκατάσταση βιοτόπων πολύτιμων ειδών της άγριας πανίδας της Πάρνηθας, όπου η συμμετοχή όλων μας είναι αναγκαία, ενώ θεωρείται χρέος και τιμή, ειδικά για εκείνους, που σέβονται και πονούν την Πάρνηθα.

Επειδή πρόκειται για ενέργειες, και επεμβάσεις, πρωτότυπου χαρακτήρα για τη σωτηρία και την προσαρμογή του ζωικού πλούτου, που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή εφαρμογής λόγω της μακροπρόθεσμης επίδρασης τους στα είδη χλωρίδας και πανίδας, προτείνω σε σύντομο χρονικό διάστημα να γίνει νέα συνάντηση των μελών της επιτροπής, όπου να συζητηθούν αναλυτικότερα τα αναγκαία μέτρα τόσο για την προστασία της ποώδους βλάστησης επί των καμένων περιοχών και των φυταρίων της μετέπειτα αναδάσωσης από την βόσκηση των ελαφιών, όσο και για την λήψη άμεσων αποφάσεων σχετικά με την διαχείριση του Κόκκινου ελαφιού της Πάρνηθας.


31

Ο κίνδυνος πλημμύρας σε λεκάνες απορροσής μετά από πυρκαγιά. Μέτρα και έργα μείωσης των επιπτώσεων

Γεώργιος Μπαλούτσος

Ερευνητής (Δασολόγος – Υδρολόγος) Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων & Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων,

Τέρμα Αλκμάνος, 115 28 Ιλίσια, Αθήνα, τηλ.: 210 7782125, 210 7783750, fax: 210 7784602, e-mail: [email protected]

Η εκδήλωση πυρκαγιάς σε μία λεκάνη απορροής έχει σοβαρότατες

οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, οικολογικές, αισθητικές, πολιτιστικές κ.λπ. επιπτώσεις σ' αυτή και στους κατοίκους που διαμένουν κατάντη της καμένης περιοχής. Ειδικότερα, από την πυρκαγιά επηρεάζονται η χλωρίδα και η πανίδα της λεκάνης, η συγκράτηση και στη συνέχεια η κατανομή της βροχής που φθάνει στην επιφάνεια του εδάφους, η πλημμυρική απορροή και οι παροχές των υδατορευμάτων της, οι φυσικές και χημικές ιδιότητες του εδάφους της καθώς επίσης η ποιότητα του νερού και του αέρα.

Η σοβαρότερη από τις παραπάνω επιπτώσεις της πυρκαγιάς είναι η αλλαγή των μηχανισμών μετατροπής της βροχής σε απορροή στο υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης, σε σχέση με εκείνους τους μηχανισμούς που επικρατούσαν πριν τη φωτιά. Έτσι δημιουργούνται νέες και πολύ δυσμενείς συνθήκες που οδηγούν στην εκδήλωση πλημμυράς ακόμα και από ύψη βροχής μικρής σχετικά περιόδου επαναφοράς. Η εκδήλωση πλημμυράς με τη σειρά της, όχι μόνο επιδεινώνει τις επιπτώσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω στην καμένη λεκάνη απορροής αλλά τις επεκτείνει στις γεωργικές και κατοικημένες περιοχές κατάντη αυτής.

Στην Ελλάδα οι πυρκαγιές στην πλειοψηφία τους εκδηλώνονται την περίοδο Ιουλίου- Σεπτεμβρίου ενώ οι βροχές μπορεί να αρχίσουν και από τον Οκτώβριο. Κατά συνέπεια, ο χρόνος για μία ολοκληρωμένη μελέτη αντιπλημμυρικής προστασίας των κατοικημένων και γεωργικών περιοχών, στα κατάντη μίας καμένης λεκάνης απορροής, είναι περιορισμένος. Στην περίπτωση αυτή οι τεχνικοί των υπευθύνων φορέων πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους μία ποικιλία μέτρων και έργων εξομάλυνσης των επιπτώσεων από πλημμύρες σε καμένες λεκάνες απορροής, ώστε να επιλέγουν και υλοποιούν, σε σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα και ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες της κάθε περιοχής, τα πλέον κατάλληλα από αυτά.


32

Στη χώρα μας και το φετινό καλοκαίρι εκδηλώθηκαν ορισμένες δασικές πυρκαγιές και μάλιστα σε δασικά οικοσυστήματα ανάντη κατοικημένων περιοχών. Επομένως είναι υπαρκτός ο κίνδυνος πλημμυράς σε περίπτωση που οι καμένες περιοχές δεχθούν ισχυρή βροχόπτωση τουλάχιστον στα επόμενα 4-5 χρόνια που εκτιμάται πως θα επιτευχθεί ανόρθωση του οικοσυστήματος και ικανοποιητικές υδρολογικές συνθήκες. Για το λόγο αυτό η λήψη μέτρων και η κατασκευή προσωρινών έργων μέχρι την αποκατάσταση της βλάστησης στις καμένες περιοχές πρέπει να εξετασθεί πολύ σοβαρά. Αναλυτικότερα, και αν ακόμα η υδρολογική διακινδύνευση, δηλαδή η πιθανότητα να εκδηλωθεί πλημμυρά τουλάχιστον μία φορά στα επόμενα 4-5 χρόνια είναι μικρή τα έργα θα πρέπει να εκτελεσθούν. Και τούτο γιατί το κόστος των ζημιών θα είναι πολύ υψηλότερο από εκείνο των μέτρων και έργων, λόγω των συνθηκών της πυρκαγιάς. Ένας άλλος λόγος που επιβάλλει τα μέτρα και έργα είναι η συνεισφορά τους στην ταχύτερη οικολογική και υδρολογική αποκατάσταση της λεκάνης. Στο υπόλοιπο μέρος του άρθρου αναφέρονται περιληπτικά οι μεταβολές που λαμβάνουν χώρα σε μία λεκάνη απορροής μετά από πυρκαγιά και συμβάλλουν στη δημιουργία πλημμυράς καθώς επίσης και διάφορες κατηγορίες μέτρων και έργων που είναι αναγκαίες για τη μείωση των επιπτώσεων από πλημμυρά στα 4-5 χρόνια μετά την πυρκαγιά.

Διαχρονικές αλλαγές σε καμένη λεκάνη απορροής και εκδήλωση

πλημμύρας Ο κυριότερες μεταβολές και διεργασίες που λαμβάνουν χώρα σε μία

λεκάνη απορροής μετά από πυρκαγιά και συμβάλλουν στην εκδήλωση πλημμυράς αναφέρονται περιληπτικά παρακάτω: • Καταστροφή της βλάστησης και δημιουργία υδρόφοβου στρώματος

εντός του εδάφους από καύση οργανικής ουσίας και διείσδυση χημικών ενώσεων σ' αυτό.

• Αύξηση ύψους βροχής στην επιφάνεια της λεκάνης μετά από πυρκαγιά, λόγω έλλειψης βλάστησης και υδατοσυγκράτησης.

• Συγκράτηση λιγότερης βροχής στην επιφάνεια του εδάφους λόγω καύσης των επιφανειακών φυτικών υπολειμμάτων (φυλλάδας, χούμου κ.λπ.).

• Κατακερματισμός των εδαφικών συσσωμάτων από τη βροχή απόφραξη των πόρων του εδάφους και μείωση της ταχύτητας διήθησης της βροχής σ' αυτό.

• Μείωση της ταχύτητας διήθησης της βροχής στο έδαφος και λόγω απόφραξης των πόρων του από τα υπολείμματα της καύσης.


33

• Εκτεταμένη δημιουργία επιφανειακής απορροής στις πλαγιές της λεκάνης.

• Μείωση της αντίστασης του εδάφους στην παράσυρση από επιφανειακή απορροή λόγω έλλειψης βλάστησης.

• Διάβρωση και παράσυρση του εδάφους από τις πλαγιές της λεκάνης προς τα κατάντη και τις κοίτες των υδατορευμάτων.

• Σημαντική και απότομη αύξηση της υδατοστερεοπαροχής στην κοίτη των υδατορευμάτων σε περίπτωση βροχής.

• Διάβρωση του πυθμένα και των πρανών της κοίτης των υδατορευμάτων και μεταφορά της απορροής και των υλικών διάβρωσης προς τα κατάντη.

• Δημιουργία πλημμυρικών φαινόμενων στην πεδινή γεωργική και κατοικημένη περιοχή της λεκάνης με πληθώρα δυσμενών επιπτώσεων.

• Υπερχείλιση της πεδινής κοίτης του υδατορεύματος και επιδείνωση της κατάστασης σε περίπτωση ύπαρξης ανθρωπίνων επεμβάσεων. Αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά μέτρα και έργα σε καμένες

λεκάνες απορροής Ολοκληρωμένες προτάσεις μέτρων και έργων για την εξομάλυνση των

επιπτώσεων από πλημμύρες σε καμένες λεκάνες απορροής δεν έχουμε υπόψη αν έχουν προταθεί. Αντίθετα όμως, υπάρχει σημαντικός αριθμός περιπτώσεων όπου μία ή και περισσότερες κατηγορίες μέτρων και έργων εφαρμόσθηκαν και αξιολογηθήκαν σε καμένες λεκάνες απορροής στην Αμερική στην Αυστραλία, στις μεθοριακές χώρες συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας κ.λπ. Αυτό φανερώνει ότι υπάρχει πληθώρα μέτρων και έργων εξομάλυνσης των επιπτώσεων από πλημμύρες σε καμένες υδρολογικές λεκάνες, τα οποία εφαρμόζονται ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες κάθε λεκάνης. Με γνώμονα τα παραπάνω, ακολουθεί μία περιληπτική αναφορά σε όσο το δυνατόν περισσότερες κατηγορίες μέτρων και έργων, ώστε οι τεχνικοί να μπορούν να επιλέγουν σύντομα και ανάλογα με την περίπτωση που αντιμετωπίζουν, τα πιο αποτελεσματικά από αυτά.

Τα μέτρα και έργα σκοπεύουν: • Στην αποφυγή δημιουργίας εκτεταμένης επιφανειακής απορροής και

διάβρωσης του εδάφους στις πλαγιές της λεκάνης, από ισχυρή βροχόπτωση.

• Στη συγκράτηση όσο το δυνατό μεγαλύτερου όγκου νερού πίσω από τα έργα και εντός του εδάφους των πλαγιών και της κοίτης των υδατορευμάτων, για τη μείωση των πλημμυρικών απορροών και παροχών στο στόμιο της λεκάνης.


34

• Στην προστασία της κοίτης των υδατορευμάτων από διάβρωση και εκσκαφή και τη δημιουργία συνθηκών απόθεσης φερτών υλών.

• Στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών αποκατάστασης και προστασίας της βλάστησης. Κατηγορίες και περιγραφή μέτρων και έργων Γενικά μέτρα και έργα

• Πλήρης απαγόρευση της βοσκής για προστασία της νέας βλάστησης και αποφυγή κατακερματισμού του καμένου δάσους.

• Κήρυξη της περιοχής ως αναδασωτέας. • Συντήρηση και βελτίωση του αποστραγγιστικού δικτύου των

υπαρχόντων δρόμων, για αποφυγή διαβρώσεων στις πλαγιές της λεκάνης.

• Αποφυγή διάνοιξης νέων δρόμων για να μη δημιουργηθούν καινούριες εστίες παραγωγής φερτών υλών.

• Αποφυγή μετατόπισης της καμένης ξυλείας δια σύρσεως. Έργα στις πλαγιές της λεκάνης Κορμοδέματα: Τα κορμοδέματα χρησιμοποιούνται σε καμένες λεκάνες

απορροής της Ελλάδας από το 1995, ενώ στην Αμερική χρησιμοποιηθήκαν για πρώτη φορά γύρω στο 1985. Η αποτελεσματικότητα τους όμως δέχεται συχνά στη χώρα μας αρνητική κριτική. Η κριτική αυτή κατά τη γνώμη μας, απορρέει περισσότερο από την αναποτελεσματικότητα των έργων λόγω πλημμελούς επίβλεψης και επομένως μη εφαρμογή των κανόνων κατασκευή τους, παρά από την πραγματική ακαταλληλότητά τους για το σκοπό που κατασκευάζονται. Τα κορμοδέματα διαρκούν 4-5 περίπου χρόνια και κατά το διάστημα αυτό πρέπει να έχει επανεγκατασταθεί η βλάστηση για την προστασία του εδάφους της λεκάνης από τη διάβρωση. Για να είναι αποτελεσματική η χρήση των κορμοδεμάτων πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη σημασία:

Στην επιλογή των θέσεων κατασκευή τους: Δε συνιστάται η κατασκευή κορμοδεμάτων στις υψηλότερες θέσεις της λεκάνης (κορυφές), στα κυρτά τμήματα (ράχες), στα βαθιά εδάφη, σε θέσεις πετρώδεις ή με κυματοειδή επιφάνεια, σε ασβεστολιθικά πετρώματα και γενικά σε θέσεις που δε δημιουργείται επιφανειακή απορροή ή τα κορμοδέματα δεν έχουν καλή επαφή με το έδαφος.

ΣΤΟ υλικό κατασκευή τους: Τα δένδρα (πεύκα, έλατα) που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή κορμοδεμάτων πρέπει να είναι ευθυτενή και όσο το δυνατόν μεγαλύτερης διαμέτρου (μεγαλύτερης των 15-20 εκατοστών). Η αποκλάδωση πρέπει να "γίνεται σύρριζα στον κορμό.


35

Στις μεθόδους κατασκευής τους: • Οι κορμοί πρέπει να τοποθετούνται στην πλαγιά κατά την έννοια των

χωροσταθμικών καμπύλων και να έχουν μηδενική κλίση. Η στερέωση γίνεται με ξύλινους πασσάλους.

• Μικρό μήκος κορμών (2-3 μέτρα) και μικρή ανασκαφή του εδάφους επιτρέπει καλύτερη επαφή με αυτό και ασφαλέστερη συγκράτηση των φερτών υλών και της επιφανειακής απορροής.

• Ξηρό χόρτο ή άχυρο τοποθετείται ανάντη των κορμών σε πολλές χώρες, για αποδοτικότερη λειτουργία των κατασκευών.

• Οι συνενώσεις (αρμοί) των κορμών δεν πρέπει να επιτρέπουν την παράσυρση εδαφικού υλικού προς τα κατάντη.

• Οι συνδέσεις των κορμών (αρμοί) της μίας σειράς πρέπει να αντιστοιχούν στο μέσον του κορμού της επόμενης σειράς.

• 'Όταν τοποθετούνται δυο ή περισσότεροι κορμοί υπό μορφή δέματος, η σύνδεση πρέπει να είναι συμπαγής για τη συγκράτηση των φερτών υλών.

• Ύψος (πάχος) κορμοδεμάτων 25-30 εκατοστών και ανάλογα βέβαια με την θέση κατασκευής, θεωρείται ικανοποιητικό.

• Η απόσταση μεταξύ των κορμών επιλέγεται ανάλογα με την κλίση του εδάφους, τις εντάσεις και τη διάρκεια των βροχών που επικρατούν στην περιοχή τη διάμετρο των κορμών, την ύπαρξη οικισμών κατάντη της καμένης περιοχής, τις διαθέσιμες πιστώσεις κ.λπ.

• Η έναρξη κατασκευής των σειρών γίνεται από τα ανάντη προς τα κατάντη της πλαγιάς.

• Το παραμένον ανώτερο και λεπτό τμήμα κάθε κορμού τοποθετείται κάθετα προς την κορμοσειρά στα σημεία ένωσης των κορμών, για καλύτερη συγκράτηση και σταθεροποίηση των φερτών υλών.

• Οι κλάδοι των χρησιμοποιηθέντων κορμών πρέπει να επιστρώνονται σε θέσεις με αυλακωτή διάβρωση (μονοπάτια, σύρτες μετατόπισης ξυλείας) και έχοντας τη βάση τους προς τα κατάντη (κλαδοστρώματα). Η στερέωση γίνεται με πασσάλους. Κλαδοπλέγματα: Τα κλαδοπλέγματα αποτελούν πολύ καλό μέσο

προστασίας του εδάφους από τη διάβρωση όταν κατασκευάζονται από κατάλληλα υλικά (χλωροί και εύκαμπτοι κλάδοι από ιτιά, λυγαριά, σκληθρο, κουμαριά, ακακία, πλάτανο κ.λπ.). Τέτοια όμως υλικά σε μία καμένη λεκάνη απορροής δεν υπάρχουν και η μεταφορά τους από άλλη περιοχή είναι αντιοικονομική

Αντί των κλαδοπλεγμάτων, σε πολλές περιπτώσεις καμένων λεκανών απορροής στην Ελλάδα, χρησιμοποιήθηκαν «κλαδοσωροί» από κοπή κλάδων των καμένων δένδρων. Τα έργα αυτά κατασκευάσθηκαν κατά την έννοια των


36

χωροσταθμικών καμπυλών και δεν είχαν καμιά σύνδεση με το έδαφος, καθώς και μεταξύ των κλάδων, λόγω έλλειψης φύλλων, κλαδίσκων, καθώς και ελαστικότητας των χονδρότερων κλάδων. Κατά συνέπεια η αποτελεσματικότητα τους είναι ελάχιστη ή μηδενική. Επιπλέον, αποτελούν και εύφλεκτο υλικό για μελλοντικές πυρκαγιές. Επομένως η συνέχιση της χρήσης τους δε συνιστάται σε καμία περίπτωση καμένων περιοχών.

Τοίχοι από ξηρολιθοδομή Οι τοίχοι αυτοί κατασκευάζονται παράλ-ληλα προς τις χωροσταθμικές καμπύλες και η επιλογή τους ως μέτρο προστασίας καθορίζεται κυρίως από την ύπαρξη διαθέσιμων λίθων στην περιοχή

Ο θέσεις κατασκευής τους στην καμένη λεκάνη καθορίζονται με τα κριτήρια των κορμοδεμάτων. Οι τοίχοι μπορεί να είναι συνεχόμενοι ή διακοπτόμενοι.

Λόγω έλλειψης λίθων και κορμών σε μια καμένη λεκάνη απορροής και ανάλογα με τη σπουδαιότητα της κατάντη περιοχής για προστασία, παρόμοιοι τοίχοι είναι δυνατόν να κατασκευασθούν με σάκους άμμου) σκύρων ή με τσιμεντόλιθους.

Φράκτες από συρματόπλεγμα και ξύλινους πασσάλους: Για την κατασκευή τους τοποθετούνται κατακόρυφα στο έδαφος και κατά την έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών, ξυλινοι πάσσαλοι ανά 50 εκ. περίπου και ύψους 40-50 εκατοστών. Στα ανάντη αυτών προσαρμόζεται συρμάτινο πλέγμα του ιδίου ύψους (σίτα) με βρόγχους 1,5-2 εκατοστών και εσωτερικά ενισχύεται με μικρούς λίθους, κλάδους, φύλλα, χώμα κ.λπ.

Βαθμίδες και αύλακες: Η κατασκευή βαθμίδων και αυλάκων κατά την έννοια των χωροσταθμικών καμπυλών πρέπει να εξετάζεται σε πλαγιές καμένων λεκανών απορροής με μικρή κλίση ώστε να είναι δυνατή η προσπέλαση και λειτουργία ειδικού μηχανήματος.

Σκοπός των έργων αυτών είναι η συγκράτηση επιφανειακής απορροής, φερτών υλών και η διάσπαση του υδρόφοβου στρώματος του εδάφους, που συχνά δημιουργείται μετά από πυρκαγιά.

Άλλα έργα προστασίας των πλαγιών: • Διασκορπισμός κομμένου χόρτου ή άχυρου στις πλαγιές και ανάμειξη

με το έδαφος. • Υλοτομία των καμένων δένδρων, ρίψη κατά τις χωροσταθμικές

καμπύλες, πλήρης αποκλάδωση και παραμονή του υλικού στο έδαφος. • Διάνοιξη τάφρων - δεξαμενών, για την ταμίευση της επιφανειακής

απορροής και των φερτών υλών. Προστασία των πλαγιών με υλικά νέας τεχνολογίας: Στην κατηγορία

των υλικών νέας τεχνολογίας για την προστασία του εδάφους υπάγονται οι γεωκυψέλες, τα γεωυφάσματα, τα βιοπλέγματα, τα προφυ-τεμένα στρώματα


37

κ.λπ. Αυτά αποτελούνται από πλέγματα γιούτας, ίνες καρύδας, άχυρο, συνθετικές ίνες και άλλα υλικά. Η επιλογή τους εξαρτάται από την ανάγκη προστασίας κατοικημένων περιοχών και από τις διαθέσιμες πιστώσεις.

Έργα στο υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης Φράγματα από κορμούς καμένων δένδρων (κορμοφράγματα):

Κατασκευάζονται σε κατάλληλες θέσεις του ανώτερου τμήματος των υδατορευμάτων και πιο συγκεκριμένα σε υδατορεύματα 1ης και 2ης τάξης. Οι κορμοί τοποθετούνται κατακόρυφα ή παράλληλα προς τη διατομή του υδατορεύματος και στερεώνονται στα πρανή και τον πυθμένα της κοίτης.

Φράγματα από ξηρολιθοδομή Η επιλογή των συγκεκριμένων φραγμάτων στηρίζεται στην ύπαρξη διαθέσιμων λίθων στην περιοχή

Η κατασκευή τους πρέπει να ακολουθεί τους γνωστούς κανόνες, ώστε να αυξάνεται η διάρκεια λειτουργίας και η αποτελεσματικότητα τους.

Ξυλολίθινα φράγματα: Η διαθεσιμότητα ικανής ποσότητας κορμών καμένων δένδρων και λίθων στην περιοχή είναι ο κυριότερος παράγοντας επιλογής αιτών των έργων.

Φράγματα από συρματόπλεκτα κιβώτια: Η κατασκευή τους επιλέγεται όταν υπάρχουν διαθέσιμοι λίθοι μικρών διαστάσεων.

Φράγματα από σάκους άμμου ή σκύρων: Τα συγκεκριμένα έργα μπορεί να κατασκευασθούν σε καμένες λεκάνες απορροής που δεν παρέχουν κανένα επιτόπιο υλικό για την κατασκευή διαφορετικών φραγμάτων. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η εκδήλωση πυρκαγιάς σε γαιώδεις λεκάνες με βλάστηση νεαρής ηλικίας.

Φράγματα από σκυρόδεμα ή λιθοδομή Τα φράγματα αυτά κατασκευάζονται στις χαμηλότερες θέσεις της κοίτης του υδατορεύματος. Ως υλικό κατασκευής συνιστάται το σκυρόδεμα ώστε να μειώνεται σημαντικά ο χρόνος κατασκευής τους πρν την έναρξη της βροχερής περιόδου Μειονέκτημα του σκυροδέματος είναι η μη συμβατότητα με το περιβάλλον. Παρόμοια φράγματα είναι δυνατόν να κατασκευασθούν και από λιθοδομή ώστε

να έχουν καλύτερη περβαλλοντική προσαρμογή. Όμως, η πίεση του χρόνου για να αποπερατωθεί η κατασκευή πριν την έναρξη των βροχών, μειώνει τις πιθανότητες επιλογής τους.

Φράγματα ανάσχεσης της πλημμυρικής απορροής: Τα φράγματα ανάσχεσης (προσωρινής συγκράτησης) κατασκευάζονται σε θέσεις που έχουν προσπέλαση και η γεωμορφολογία τους επιτρέπει την ταμίευση μεγάλων όγκων απορροής. Ως ολικό κατασκευής αυτών των έργων χρησιμοποιείται το σκυρόδεμα, για λόγους κυρίως ταχείας αποπεράτωσης. Μετά την κατασκευή τους, είναι απαραίτητη η φυτευτή κατάλληλων φυτικών ειδών για περιβαλλοντικούς, αισθητικούς και άλλους λόγους.


38

Αντιμετώπιση των πλημμυρών σε επίπεδο λεκάνης απορροής

Τα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά μέτρα και έργα που αναφέρθηκαν προηγούμενα λαμβάνονται στο ορεινό τμήμα της καμένης λεκάνης. Όμως, όσα μέτρα και έργα και αν ληφθούν και κατασκευασθούν μετά την πυρκαγιά στο τμήμα αυτό, ένα μέρος της πλημμυρικής απορροής της λεκάνης, σε περίπτωση ισχυρής βροχής, θα φθάσει στην κοίτη της πεδινής γεωργικής και αστικής περιοχής της και θα καταλήγει σε κάποιο φυσικό αποδέκτη. Η εξέλιξη αυτή θα είναι βέβαια φυσιολογική εφόσον στην πεδινή κοίτη δεν έχουν γίνει ανθρώπινες επεμβάσεις ώστε να έχουν μειώσει ή εξαφανίσει τη χωρητικότητα της. Στην αντίθετη περίπτωση, η αποροοή του υδατορεύματος θα καλύψει τις πεδινές ή αστικές περιοχές με τα γνωστά αποτελέσματα σ' αυτές τις περιπτώσεις.

Ο παραπάνω συνθήκες κάνουν επιτακτική την ανάγκη αντιμετώπισης των πλημμυρών σε επίπεδο λεκάνης απορροής και όχι μόνο για το ορεινό ή το πεδινό της τμήμα. Η ανάγκη αυτή αναγνωρίζεται και από όλες τις χώρες της ΕΕ και περικλείεται στην οδηγία 2000/60/ΕΚ που αναφέρεται στον τομέα της πολιτικής των υδατικών πόρων.

Γι' αυτό πρέπει να υπενθυμίζεται συχνά στους πολίτες πως η φύση επαναφέρει κάθε διατάραξη της ισορροπίας της με τρόπο βίαιο και ασυγκράτητο. Επομένως είναι μεγάλο λάθος οι επεμβάσεις στις κοίτες των υδατορευμάτων αφού κάποια χρονιά στο μέλλον τα πλημμυρικά νερά θα σαρώσουν τα πάντα γύρω τους για να ανοίξουν την τεχνητά μπαζωμένη κοίτη που διαμόρφωσαν οι γεωμορφολογικές και κλιματικές συνθήκες της περιοχής στο διάβα του χρόνου Και αυτό θα έχει προφανώς ιδιαίτερα δυσμενείς επιπτώσεις όταν εκδηλωθεί πυρκαγιά για τους κατοίκους της πεδινής περιοχής όπου έγιναν οι επεμβάσεις.


39

Η οριακότητα των φυσικών συνθηκών στο ελατοδάσος

της Πάρνηθας

Γεώργιος Μπαλούτσος Ερευνητής (Δασολόγος – Υδρολόγος) Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών

Οικοσυστημάτων & Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων, Τέρμα Αλκμάνος, 115 28 Ιλίσια, Αθήνα,

τηλ.: 210 7782125, 210 7783750, fax: 210 7784602, e-mail: [email protected]

Η οριακότητα των φυσικών συνθηκών όπου αναπτύσσεται το ελατοδάσος της Πάρνηθας έχει τονισθεί πολλές φορές στο παρελθόν από διάφορους μελετητές του και κυρίως μετά τη μεγάλη πυρκαγιά που εκδηλώθηκε στην περιοχή στα τέλη του περασμένου Ιουνίου. Εκείνο όμως που ίσως δεν κατανοήθηκε πλήρως από τις οριακές του συνθήκες, είναι η επίδραση που έχει το μικρό σχετικά υψόμετρο της Πάρνηθας (1413 μ.) στη δυνατότητα της φυσικής ή τεχνητής «επανίδρυσης» του ελατοδάσους μετά την πυρκαγιά και στην επιβίωση γενικά αυτού.

Αναλυτικότερα, το θέμα της επανίδρυσης του ελατοδάσους στην Πάρνηθα συζητήθηκε πολύ τελευταία λόγω των δυσκολιών ανάπτυξης αυτού του δασικού είδους με φυσική αναγέννηση ή τεχνητή αναδάσωση στο «εξωδασωγενές» περιβάλλον που δημιουργήθηκε μετά την πυρκαγιά. Για τη διαλεύκανση του θέματος αυτού, εκτός των άλλων, ελήφθησαν υπόψη και οι αναδασώσεις ελάτης που είχαν πραγματοποιηθεί στο παρελθόν σε άλλους ορεινούς όγκους της χώρας με διαφορετικό υψόμετρο από εκείνο της Πάρνηθας (π.χ. Μαίναλο 1980 μ., Ταΰγετος 2404 μ., Πάρνωνας 1935 μ., Παρνασσός 2457 μ. κλπ) . Τέτοιες συγκρίσεις επιτυχίας ή αποτυχίας των αναδασώσεων ελάτης με εκείνες στην Πάρνηθα, δεν μπορούν δυστυχώς να γίνουν επειδή οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στη ζώνη της Πάρνηθας που φύεται η ελάτη (1000 – 1350 μ.), είναι τελείως διαφορετικές από εκείνες που επικρατούν στην ίδια υψομετρική ζώνη (1000 – 1350 μ.) των άλλων ορεινών όγκων που αναφέρθηκαν.

Αυτό οφείλεται στη «διαφορά» του ορεινού όγκου που υψώνεται επάνω από τα 1350 μ. στα τέσσερα προηγούμενα βουνά. Αναλυτικότερα η διαφορά αυτή λόγω των ανοδικών (θερμών) και καθοδικών (ψυχρών) κινήσεων του ανέμου κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας


40

αντίστοιχα, δημιουργεί στη ζώνη των 1000 – 1350 μ. τέτοιες συνθήκες βροχής, υγρασίας και θερμοκρασίας αέρος, ανέμου κλπ. που ευνοούν την ανάπτυξη της ελάτης πολύ περισσότερο σε σχέση με εκείνες της Πάρνηθας. Επομένως το μικρό σχετικά υψόμετρο της Πάρνηθας είναι εκείνο που δημιουργεί οριακές συνθήκες ανάπτυξης της ελάτης και όχι το μικρό γεωγραφικό της πλάτος. Αυτό άλλωστε γίνεται αντιληπτό από την καλύτερη ανάπτυξη που έχουν τα ελατοδάση στην ίδια υψομετρική ζώνη των βουνών της Πελοποννήσου τα οποία έχουν μικρότερο γεωγραφικό πλάτος αλλά μεγαλύτερο υψόμετρο. Με άλλες λέξεις, αν ο Παρνασσός και ο Όλυμπος βρισκόταν δίπλα από την Πάρνηθα (είχαν δηλαδή το ίδιο γεωγραφικό πλάτος), τότε το ελατοδάσος των δύο τελευταίων βουνών στη ζώνη των 1000 – 1350 μ. θα ήταν υγιέστατο και ζωτικότατο σε σχέση με εκείνο της Πάρνηθας.

Οι παραπάνω ιδιαιτερότητες στα κλιματικά χαρακτηριστικά των ζωνών ίδιου υψομέτρου ορεινών όγκων που έχουν όμως διαφορετικό συνολικό υψόμετρο, πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη και κατά το σχεδιασμό «επανίδρυσης» του ελατοδάσους της Πάρνηθας μετά την πυρκαγιά.


41

Προστασία των εδαφών και αποκατάσταση της βλάστησης στην Πάρνηθα μετά την πυρκαγιά

Γεώργιος Μπρόφας Δασολόγος - Ερευνητής

Προστασία των εδαφών Το πρώτο, μετά την απογύμνωση του εδάφους, έτος είναι ιδιαίτερα

κρίσιμο για την προστασία του από τη διάβρωση. Στα επιχώματα των δρόμων βρέθηκε ότι το πρώτο αυτό έτος λαμβάνει χώρα το 80% της διάβρωσης για περίοδο μετρήσεων 8 ετών (Megahan & Kidd, 1972), και ότι οι καλυμμένες με ποώδη βλάστηση επιφάνειες χαρακτηρίζονται από 10 φορές μικρότερη διάβρωση σε σχέση με τις γυμνές επιφάνειες (Barnett, 1967). Κατά συνέπεια θα πρέπει να ληφθούν όποια πρόσφορα μέτρα προστατεύουν το έδαφος και μάλιστα άμεσα.

Η δημιουργία κορμοπλεγμάτων αλλά και κλαδοπλεγμάτων, όπως αυτή προτάθηκε από τον συνάδελφο κ. Μπαλούτσο, και κατά τη δική μας εκτίμηση είναι απαραίτητη και θα βοηθήσει σε αυτή την κατεύθυνση.

Για τα κορμοπλέγματα αλλά και τα κλαδοπλέγματα επειδή συνήθως δεν επιτυγχάνουν καλή επαφή με το έδαφος προτείναμε την τοποθέτηση Juta (είδος χονδρής λινάτσας) στην επαφή των κορμοπλεγμάτων αλλά και κλαδοπλεγμάτων με το έδαφος. Το μάτι Juta θα πρέπει να είναι μικρό ώστε να συγκρατεί όσο το δυνατό περισσότερα υλικά διάβρωσης. Σε πολλές περιπτώσεις είναι απαραίτητη η τοποθέτηση διπλής στρώσης Juta για καλλίτερα αποτελέσματα.

Στις περιπτώσεις που δεν υπάρχουν αρκετοί κορμοί και κλαδιά συνίσταται η χρήση ξυλίνων πασσάλων και η χρήση αποκλειστικά Juta με διπλή στρώση η οποία θα αντικαταστήσει τους κορμούς και τα κλαδιά.

Σε ορισμένες ευδιάβρωτες και προβληματικές επιφάνειες μπορεί να απλωθεί η Juta και να καλύψει το έδαφος, αφού στερεωθεί καλά με δίχαλα. Έχει βρεθεί ότι προσφέρει καλή προστασία στο έδαφος άμεσα αλλά και βοηθώντας την εγκατάσταση της βλάστησης.

Επίσης πιστεύουμε ότι κάθε οργανική ύλη (συμβατή με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος) που μπορεί να εναποτεθεί στη γυμνή επιφάνεια προσφέρει σημαντική προστασία στο έδαφος από τη


42

διαλυτική κρούση των σταγόνων της βροχής και την παρασυρτική δύναμη του νερού στη συνέχεια.

Εγκατάσταση της βλάστησης Η βλάστηση έχει πολλαπλούς σκοπούς να εκπληρώσει. Η

σταθεροποίηση εδαφών, η προστασία από τη διάβρωση, η παροχή τροφής και καταφυγίου στην πανίδα, η βελτίωση του εδάφους και των οπτικών χαρακτηριστικών του τοπίου είναι οι κυριότερες λειτουργίες της βλάστησης που θα εγκατασταθεί. ΄

Η τεχνητή εγκατάσταση της βλάστησης με αναδασώσεις αφορά στη ζώνη της ελάτης, ενώ στη ζώνη της χαλεπίου πεύκης και εκείνης των αειφύλλων πλατυφύλλων δεν θα γίνουν αναδασώσεις, αλλά θα περιμένουμε την φυσική εξέλιξη της βλάστησης και θα διενεργήσουμε αναδασώσεις μετά το δεύτερο έτος στις επιφάνειες που θα παραμείνουν γυμνές απόξυλώδη βλάστηση. Ας σημειωθεί ότι ένα ποσοστό της τάξεως 20-30% περίπου φυτρώνει το δεύτερο έτος. Περισσότερες πληροφορίες για την αναγέννηση της χαλεπίου πεύκης μπορεί να δώσει η συνάδελφος Βάλια Δασκαλάκου.

Επιλογή των ειδών Τα είδη που θα χρησιμοποιηθούν θα είναι εντόπια που προϋπήρχαν

στην Πάρνηθα με εξαίρεση την Pinus nigra. Τα είδη αυτά περιλαμβάνουν την Abies cephallonica, Quercus conferta, Q. ilex Q. brachyphylla, Spartium junceum, Juniperus oxycedrus, Berberis cretica. Τα τελευταία δυο είδη όπως και Rosa sp μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως προστατευτικά κυρίως για την μελλοντική φυσική εγκατάσταση της ελάτης.

Μολονότι έχει υποστηριχθεί από πολλούς ότι η εγκατάσταση της ελάτης θα πρέπει να αποφεύγεται σε υπαίθρια ανοικτά περιβάλλοντα, πειράματα του Εργαστηρίου μας (Αρχιτεκτονικής Τοπίου και Αποκατάστασης Περιβάλλοντος) έδειξαν ότι η ελάτη μπορεί να εγκατασταθεί και να επιβιώσει σε ανοικτούς χώρους (αδημοσίευτα αποτελέσματα).

Οι πειραματικές επιφάνειες που εγκαταστάθηκαν αφορούν σε τρεις χώρους στην περιοχή της Γκιώνας και του Παρνασσού και συγκεκριμένα: Κοινότητα Γραβιάς, 1. Θέση Κουκουβίστα 5, υψόμετρο 800 περίπου μέτρα, έκθεση ανατολική, έτος εγκατάστασης 1994, 2. Θέση Κορομηλιούλα υψόμετρο 1200μ περίπου, επίσης με έκθεση ανατολική, έτος εγκατάστασης 1997 και Αγγέλως Χωράφι-Κοινότητα Δροσοχωρίου, υψόμετρο 1400 περίπου μέτρα, έκθεση νοτιοδυτική, έτος εγκατάστασης 1997. Τα φυτάρια ελάτης που χρησιμοποιήθηκαν ήταν 3ετή. Με εξαίρεση την τελευταία πειραματική επιφάνεια της οποίας το ποσοστό επιβίωσης ήταν σχετικά


43

χαμηλό (51%), οι υπόλοιπες παρουσίασαν υψηλό ποσοστό επιβίωσης (60-90%). Η ανάπτυξη βέβαια είναι σχετικά περιορισμένη δεδομένου ότι οι πειραματικές αυτές επιφάνειες εγκαταστάθηκαν σε στείρα ασβεστολιθικά υλικά βωξιτικών εκμεταλλεύσεων, τα οποία χαρακτηρίζονται από έντονη έλλειψη θρεπτικών στοιχείων (Ν, Ρ, Κ).

Παρατηρήσεις επίσης σε αναδασώσεις καμμένου ελατοδάσους στον Παρνασσό σε ανοικτά περιβάλλοντα δείχνουν ότι η ελάτη εξελίσσεται μέχρι σήμερα κανονικά (ηλικία αναδασώσεων κατ’ εκτίμηση μεγαλύτερη των 12 ετών).

Με δεδομένα τα παραπάνω προτείνουμε την απευθείας εγκατάσταση της ελάτης σε πρώτη δόση στις καλλίτερες θέσεις (μισγάγγειες, ήπια πρανή ρεμμάτων, επίπεδες ή μικρής κλίσης επιφάνειες με εδάφη μετρίως ως βαθιά και εκθέσεις Β, ΒΑ, Α αλλά και ΒΔ.), ενώ θα αποκλεισθεί ή θα έχει πολύ μικρή συμμετοχή στις υπόλοιπες θέσεις. Οι αναδασώσεις αυτές βέβαια θα γίνουν μέσα στα όρια που προϋπήρχε η ελάτη.

- Φύτευση Η φύτευση των φυτών πραγματοποιείται το φθινόπωρο κάθε έτους

και αμέσως μετά τις πρώτες βροχές, μπορεί δε να συνεχισθεί μέχρι τον Ιανουάριο. Μετά την περίοδο αυτή είναι επίσης δυνατή η συνέχιση της φύτευσης αλλά οι περιποιήσεις που απαιτούν τα φυτά είναι πολύ μεγαλύτερες, όπως και οι απώλειες.

Τα φυτά μετά την παραλαβή και μέχρι τη φύτευσή τους, εφόσον δεν φυτευτούν αμέσως, ποτίζονται κάθε τρεις ημέρες περίπου. Η μεταφορά των φυτών από το φυτώριο στον τόπο φύτευσης γίνεται με κλειστά αυτοκίνητα. Για τη μεταφορά τους τοποθετούνται πάνω σε τελάρο και δεν τα πιάνονται από το υπέργειο τμήμα, δηλ. το βλαστό. Η αφαίρεση της πλαστικής σακούλας γίνεται με προσοχή ώστε να μη διαλυθεί η μπάλα του χώματος που περιβάλλει το ριζικό σύστημα.

Έχει βρεθεί ότι η απώλεια-ξήρανση των φυτών κατά το πρώτο έτος από τη φύτευσή τους συνδέεται κατά κύριο λόγο με τις κακές συνθήκες μεταφοράς και περιποίησης των φυτών από την παραλαβή τους στο φυτώριο μέχρι τη φύτευσή τους στην τελική τους θέση όπως επίσης και με κακή φύτευση.

Τα γυμνόρριζα μεταφέρονται σε δέματα. Το ριζικό σύστημα των γυμνόρριζων θα είναι μέσα σε χώμα το οποίο θα συγκρατείται με ύφασμα (λινάτσα) και θα διατηρείται υγρό. Λαμβάνεται πρόνοια ώστε να αποφεύγεται η έκθεση του ριζικού συστήματος των γυμνόρριζων φυτών έστω και για λίγα λεπτά στον ήλιο. Μπορεί επίσης το ριζικό σύστημα να εμβαπτισθεί σε υδροζελατίνες


44

Για την ελάτη χρησιμοποιούνται 3-4ετή φυτά, εύρωστα, αναπττυγμένα σε σακκουλάκια, ενώ αποφεύγονται τα γυμνόριζα αλλά και τα αναπτυγμένα σε χαρτογλαστρίδια. Τα φυτάρια της Pinus nigra θα είναι 2ετή. Το υλικό που θα χρησιμοποιηθεί για την πλήρωση των πλαστικών σακουλιών δεν θα πρέπει να περιέχει μεγάλη ποσότητα τύρφης και περλίτη δηλ το υλικό να μοιάζει με το έδαφος στο οποίο θα χρησιμοποιηθεί.

Για την καλλίτερη επιτυχία της φύτευσης καλό είναι το υπέργειο τμήμα να μην είναι πολύ αναπτυγμένο και η σχέση του μήκους του με το αντίστοιχο του ριζικού συστήματος να είναι μικρότερο ή το πολύ ίσο με τη μονάδα, αν και για την ελάτη δεν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα. Στην περίπτωση των πλατύφυλλων δένδρων και θάμνων η σχέση αυτή μπορεί να επιτευχθεί με το κόψιμο του υπέργειου τμήματος σε συγκεκριμένο ύψος.

Η εγκατάσταση των δένδρων και θάμνων γίνεται με φύτευση, συστήνεται δε η μέθοδος της χαμηλής φύτευσης. Καλά αποτελέσματα επιβίωσης των φυτών έχει δώσει και η κάλυψη του λάκκου συντήρησης με πλαστικό διαμέτρου 40-50 εκ., από την οπή στο κέντρο του οποίου διέρχεται το φυτό. Το πλαστικό στη συνέχεια καλύπτεται με έδαφος για να προστατεύεται από τον ήλιο. Το πλαστικό προστατεύει αποτελεσματικά το νερό του εδάφους από την εξάτμιση και δεν επιτρέπει την ανάπτυξη παρεδαφιαίας βλάστησης. Στο χώμα που θα πληρώσει το λάκκο φύτευσης περιμετρικά του ριζικού συστήματος του φυτού μπορεί να προστεθεί υδροζελατίνη (Stockosorb, Terasorb κ.α.) η χρήση της οποίας έδωσε καλά αποτελέσματα, όταν καλυπτόταν από πλαστικό επικάλυψης ή από στρώμα εδάφους που δεν περιείχε υδροζελατίνη (Μπρόφας κ.α. 2000).

Οι φυτεύσεις δεν γίνονται σε ευθείες γραμμές ενώ οι μεταξύ των φυτών αποστάσεις ποικίλλουν από 0,60μ-2,0μ, ώστε να δίνουν περισσότερο τη εικόνα φυσικής αναγέννησης και μετέπειτα φυσικού δάσους. Ο προτεινόμενος σύνδεσμος είναι πυκνός με τη σκέψη να καλύψει τις απώλειες των πρώτων ετών.

Δε φυτεύουμε μεγάλες επιφάνειες με ένα είδος, αλλά αναπτύσσουμε τα διάφορα είδη και κυρίως την ελάτη και μαύρη πεύκη, σε συδενδρίες το μέγεθος των οποίων εξαρτάται από τις τοπογραφικές και οικολογικές συνθήκες. Αυτό είναι απαραίτητο τόσο για οικολογικούς όσο και πρακτικούς λόγους. Π.χ. αστοχίας ενός είδους ή προσβολής του από έντομα κ.λ.π. η αποτυχία δε θα είναι ιδιαίτερα εμφανής δεδομένου ότι η ξήρανση δε θα καταλαμβάνει μεγάλη επιφάνεια.

Βιβλιογαφία

-Barnett, A. P., Diseker, E. G., and Richardson, E. C., 1967. Evaluation of mulching methods for erosion control on newly prepared and seeded highway black-slopes. Agron. J., 59: 83-85.


45

-Megahan, W.F. and Kidd W.J. 1972. Effect of logging roads on sediment production rates in Idaho Batholithe. USDA Forest Service, Research Paper INT-123, pp 14.

-Μπρόφας, Γ, Ανδρέου Γ., Βαρελίδης Κ. και Γ. Μάντακας, 2000. Η επίδραση του συνθετικού πολυμερούς Stockosorb στην επιβίωση της ελάτης και μαύρης πεύκης σε φυτεύσεις αποθέσεων στείρων ασβεστολιθικών υλικών από εκμεταλλεύσεις βωξίτη. 3ο Συνέδριο Ορυκτού πλούτου, ΤΕΕ, Αθήνα 22-24 Νοεμβρίου 2000, σελ.243-246.

-Μπρόφας, Γ., 2000. Αποκατάσταση του τοπίου διαταραγμένων περιοχών από μεταλλευτικές και λατομικές δραστηριότητες. Πρακτικά Συνεδρίου Ελληνικής Δασολογικής Εταιρείας, Κοζάνη, 17-21 Οκτωβρίου. Σελ 52-66.


46

Το πρόβλημα της αποκατάστασης των καιγόμενων

δασών στην Ελλάδα

Παύλος Κωνσταντινίδης Δασολόγος - Ερευνητής

Εισαγωγή Η επόμενη ημέρα των δασικών πυρκαγιών βρίσκει τις δασικές

υπηρεσίες στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης και κυρίως για την ταχύτητα δημιουργίας των έργων αποκατάστασης. Κάτω από την τρομακτική πίεση της κοινής γνώμης, η οποία ενημερωμένη μόνο από τα ΜΜΕ, αγωνιά από τον κίνδυνο των πλημμυρών και των διαβρώσεων και της αποκατάστασης της βλάστησης των καμένων εκτάσεων, καλούνται περιφερειακές δασικές υπηρεσίες να φέρουν σε πέρας, ένα τιτάνιο έργο. Παραβλέποντας όλοι τη συνειδητή πολιτική απόφαση, της υποβάθμισης και αποδυνάμωσης των δασικών υπηρεσιών, της διάλυσης του συνδετικού υπηρεσιακού ιστού κεντρικής υπηρεσίας με τις περιφερειακές μονάδες, πολίτες, ΟΤΑ, κυβέρνηση απαιτούν την άμεση αποκατάσταση ακόμη και του περιβάλλοντος.

Στην ισχυρή αυτή πίεση οι δασικές υπηρεσίες στερούμενες της προστασίας μιας κεντρικής πολιτικής σε θέματα αποκατάστασης των δασών, υποχρεούνται να υλοποιήσουν έργα, τα οποία τις περισσότερες φορές αποτελούν απλά τη βιτρίνα μιας φαινομενικής κινητοποίησης της κρατικής μηχανής, παρά έργα ουσίας. Σε αυτή την κατάσταση ελάχιστα προσέφεραν τόσο τα Πανεπιστημιακά, όσο και τα Ερευνητικά ιδρύματα της χώρας, τα οποία θα μπορούσαν με ένα συντονισμένο τρόπο να δημιουργήσουν ένα προστατευτικό τοίχο προς τους πιεζόμενους δασικούς υπαλλήλους.

Σήμερα οι ανάγκες που δημιούργησαν οι πυρκαγιές είναι πέρα από τις ανθρώπινες δυνατότητες. Υπάρχουν οικολογικές καταστροφές που ξέφυγαν από τις συνήθεις. Τα καμένα ελατοδάση και δάση μαύρης πεύκης δημιουργούν μη αναστρέψιμες καταστάσεις που ακόμη και η πιο γενναιόδωρη χρηματοδότηση δε είναι ικανή να τις ανατρέψει. Το ίδιο και χειρότερο είναι η καταστροφή του οικονομικού ιστού, αφού συγχρόνως με τα δάση κάηκαν και γεωργικές καλλιέργειες, οι οποίες αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της επιβίωσης των τοπικών πληθυσμών.


47

Εκείνο που δεν ήταν και παραμένει μη ορατό στην κοινωνία είναι ότι, για να υπάρξει έστω και εν μέρει αποκατάσταση των δασικών οικοσυστημάτων, αλλά κυρίως για να μην ξανασυμβούν και πάλι τα ίδια σε κάποιο άλλο μέρος της χώρας, πρέπει να αναβαθμισθεί η δασική υπηρεσία. Η προσπάθεια όλων θα πρέπει να επικεντρωθεί σε αυτό ακριβώς το ζήτημα. Πρέπει οπωσδήποτε και με κάθε τρόπο να αναδείξουμε το ολοφάνερο ότι δηλαδή μια κουρασμένη, απογοητευμένη και απογυμνωμένη υπηρεσία είναι αδύνατο να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των καιρών, που είναι η προστασία και η αποκατάσταση των δασών μας. Θα πρέπει να αντιληφθούν πρώτα οι πολίτες ότι το συμφέρον του τόπου μας είναι η δημιουργία ενός ισχυρού, δυναμικού μηχανισμού διαχείρισης της ορεινής υπαίθρου. Έτσι μόνο θα πεισθεί και ο κρατικός μηχανισμός ότι η πολυδιάσπαση της φροντίδας του δάσους θα προκαλέσει στο μέλλον, ακόμη μεγαλύτερες καταστροφές.

Όμως η επόμενη ημέρα έφθασε και όλοι ήμαστε υποχρεωμένοι να τη δούμε κατά πρόσωπο. Πέρα από τις ελλείψεις ήμαστε υποχρεωμένοι να προστατέψουμε αυτό που μας εμπιστεύθηκαν, έστω και με τις αδυναμίες που υπάρχουν. Έχοντας την επιστημονική γνώση και την αίσθηση του καθήκοντος, θα πρέπει να δώσουμε τη μάχη μέσα στις στάχτες. Το άρθρο αυτό δεν έχει ως σκοπό να υποδείξει σε κανέναν τι πρέπει να κάνει και πώς να το κάνει. Όμως το μεγάλο κενό που δημιουργήθηκε από την απαράδεκτα αργή κάλυψη των θέσεων που οι παλιότεροι δασολόγοι άφησαν, έχει προκαλέσει ένα κενό, και συσσωρεμένη εμπειρία δεκάδων χρόνων σε πολλές περιοχές δεν υπάρχει. Τη φετινή χρονιά δεν κάηκαν μόνο θερμόβια πεύκα και αείφυλλοι σκληρόφυλλοι θάμνοι. Οι φωτιές στις υψηλότερες ζώνες των θερμόβιων και ψυχρόβιων φυλλοβόλων, της μαύρης πεύκης και της ελάτης είναι πρωτόγνωρες και η μέθοδος αποκατάστασή τους διαφοροποιείται κατά περίπτωση. Έτσι η όποια εμπειρία ενός ατόμου που την τελευταία εικοσαετία παρακολουθεί τις μεταπυρικές καταστάσεις μπορεί να φανεί χρήσιμη.

Τι πρέπει να γίνει Οι δασικές υπηρεσίες στις πληγείσες περιοχές θα επικεντρωθούν

αφενός μεν στην προστασία του οικοσυστήματος από τον κίνδυνο μεγαλύτερης υποβάθμισης και καταστροφής, και αφετέρου στην ανόρθωση του καμένου δάσους, δηλαδή την υποβοήθησή του ώστε να επανέλθει στην προηγούμενη δομή και κατάστασή του, όπου αυτή είναι δυνατή. Οι ενέργειες αυτές περιλαμβάνουν λήψη σειράς θεσμικών μέτρων όπως είναι η κήρυξη της περιοχής που κάηκε ως αναδασωτέας και η εκτέλεση έργων σταθεροποίησης των εδαφών απέναντι στον κίνδυνο διάβρωσης,


48

συγκράτησης προϊόντων ενδεχόμενης διάβρωσης, αναδασώσεις, φύλαξη της περιοχής κ.λ.π.

Η κήρυξη μιας δασικής έκτασης ως αναδασωτέας οδηγεί σε δεσμεύσεις και ενέργειες που στοχεύουν στη διατήρηση του προϋπάρχοντα χαρακτήρα της περιοχής, την αποφυγή αλλαγής χρήσης του δάσους, την προώθηση ενεργειών αναδάσωσης της καμένης έκτασης και την προστασία της από ενέργειες καταπατήσεων, οικοπεδοποίησης, βόσκησης και γενικά ενεργειών που μπορούν να βλάψουν την ομαλή ανόρθωση του διαταραχθέντος οικοσυστήματος. Όμως αυτό σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει και αναδάσωση.

Ήδη υπάρχουν πολλές δυσκολίες που πρέπει να αντιμετωπισθούν που δεν έχουν να κάνουν με την επιστημονική γνώση, αλλά συνδέεται συχνά και με προβλήματα εφαρμογής που έχουν να κάνουν με τις εκκρεμότητες που υπάρχουν στο ιδιοκτησιακό κυρίως καθεστώς των δασικών εκτάσεων, αλλά και στις ελλείψεις των δασικών υπηρεσιών σε έργα υποδομής, όπως είναι το δασικό κτηματολόγιο, το δασολόγιο και άλλα.

Με την καταστροφή της βλάστησης το έδαφος εκτίθεται μετά την πυρκαγιά στη δράση της βροχής και των άλλων καιρικών συνθηκών (άνεμος, θερμοκρασίες κ.λ.π.). Άμεση είναι η απειλή της έκπλυσης των θρεπτικών συστατικών και η διάβρωση των εδαφών. Εάν συμβεί αυτό, η μείωση της παραγωγικότητας και η μη αναστρέψιμη απώλεια ενός φυσικού πόρου που η παρουσία του είναι προϋπόθεση για την ανόρθωση και την παραπέρα λειτουργία του οικοσυστήματος είναι δεδομένη.

Για την προστασία και σταθεροποίηση των εδαφών μετά την πυρκαγιά λαμβάνεται συνήθως μια σειρά από συνδυασμένα μέτρα όπως είναι η σπορά ή η φύτευση δενδρυλλίων, η επεξεργασία του εδάφους και η τοποθέτηση κατάλληλων κορμοσειρών, κλαδοσωρών και κλαδοπλεγμάτων, καθώς και η κατασκευή μικρών ή και μεγάλων φραγμάτων για τη συγκράτηση των στερεών υλικών που παρασύρονται από το νερό της βροχής. Το ερώτημα που θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στη συνέχεια είναι η απόδοση αυτών των έργων και κυρίως τα όποια προβλήματα μπορεί να δημιουργήσουν. Διότι εκτός από την όποια θετική επίδραση των έργων αυτών στην προστασία και ανόρθωση ενός διαταραγμένου δασικού οικοσυστήματος προκύπτουν συχνά και αρνητικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα όταν παρατηρούνται υπερβολές, οι οποίες εκτός των άλλων οδηγούν και σε υψηλές δαπάνες και αναίτια διατάραξη των εδαφικών συνθηκών, συχνά δε και σε καθυστέρηση στην ανάκαμψη του δάσους και άλλοτε σε αυξημένους κινδύνους νέας φωτιάς εξαιτίας συσσώρευσης ξηρής βιομάζας στην ήδη καμένη έκταση.

Επιβάλλεται επίσης η απαγόρευση της βόσκησης στην καμένη έκταση για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, τόσο εξαιτίας της αύξησης του


49

κινδύνου διάβρωσης που προκαλούν τα κτηνοτροφικά ζώα, όσο και της άμεσης απειλής καταστροφής της βλάστησης που δημιουργείται με τη φυσική ή την τεχνητή αναδάσωση της καμένης έκτασης. Το μέτρο του περιορισμού της βοσκής αποτελεί βασική λύση του προβλήματος προστασίας και ανόρθωσης των καιγόμενων δασών στη χώρα μας. Εκτιμάται ότι η καταστροφή ή απλά η υποβάθμιση από ανώτερες (υψηλά δάση) σε κατώτερες δομές εξέλιξης (θάμνοι, φρύγανα) πολλών δασών της μεσογειακής ζώνης, δεν οφείλεται αποκλειστικά στη φωτιά, αλλά κυρίως στις εκχερσώσεις για γεωργικούς σκοπούς και στην ανεξέλικτη βόσκηση κτηνοτροφικών ζώων στις καμένες εκτάσεις, κάτι που συνεχίζεται ακόμα και σήμερα, παρά τις ρυθμίσεις και απαγορεύσεις της κτηνοτροφίας.

Όλα τα μέτρα που θα παρθούν θα πρέπει να συμβάλλουν στην ανόρθωση του δασικού οικοσυστήματος που διαταράχθηκε από δασική πυρκαγιά. Κορυφαία όμως δράση αποτελεί η αναδάσωση και εν συνεχεία, κατά τα πρώτα έτη μετά από αυτήν, η καλλιέργεια του νεοδημιουργούμενου δάσους.

Μια σειρά ερωτηματικά ή ζητήματα, όπως είναι η επιλογή της μεθόδου (φυσική ή τεχνητή αναδάσωση), η άμεση ή μετά περίοδο αναμονής επέμβαση, η επιλογή των κατάλληλων ειδών, η τεχνική της σποράς ή φύτευσης, η διαθεσιμότητα των κατάλληλων ειδών απασχολούν κάθε φορά τους υπεύθυνους για τις αναδασώσεις δασολόγους και από τη ορθότητα των επιλογών τους εξαρτάται και ο βαθμός επιτυχίας μιας αναδάσωσης.

Όπως ήδη αναφέρθηκε η Δασική Υπηρεσία, πιεζόμενη από την κοινή γνώμη για "σωτηρία" και άμεση αναδημιουργία ενός καμένου δάσους, ιδιαίτερα όταν αφορά τα περιαστικά δάση, προβαίνει σε ταχύτατες παρεμβάσεις στα καμένα δάση. Η λογική του επείγοντος, δηλαδή της άμεσης παρέμβασης, αφαιρεί τη νηφάλια και ολοκληρωμένη προσέγγιση του προβλήματος, όπου μπορούν να εξεταστούν διεξοδικότερα τα συν και τα πλην κάθε απόφασης. Αντίστροφα, τα δάση που καίγονται και βρίσκονται μακριά από μεγάλα αστικά κέντρα συχνά "εγκαταλλείπονται" αφήνοντας το έργο της αναδάσωσης αποκλειστικά και μόνο στη φύση.

Η αντικατάσταση των αυτοχθόνων δασικών ειδών της μεσογειακής ζώνης, όπου αυτή εφαρμόσθηκε με στόχο την αύξηση της αντίστασης του νεοδημιουργούμενου δάσους απέναντι στη φωτιά με λιγότερο εύφλεκτα είδη, με είδη δηλαδή άλλων ζωνών που δεν διαθέτουν τις οικολογικές προσαρμογές των ειδών της μεσογειακής ζώνης είναι ένα ενδεχόμενο (για τα περιαστικά δάση), το οποίο όμως οδηγεί όμως με τρόπο βέβαιο σε αποτυχίες και συνδέεται συχνά με σοβαρές περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις.


50

Ένα ερώτημα που σπάνια τίθεται, όμως είναι σημαντικότατο αφορά στη διαθεσιμότητα των κατάλληλων για αναδασώσεις φυτών, από τα κρατικά φυτώρια. Από έρευνα που διενεργήθηκε στα πλαίσια ερευνητικών προγραμμάτων, έδειξε ότι :

Οι Δασικές Υπηρεσίες δείχνουν προτίμηση στα Ελληνικά δασικά είδη. Το 87% των παραγόμενων φυταρίων αποτελούνται από είδη της Ελληνικής χλωρίδας ή έχουν προσαρμοσθεί άριστα σε αυτήν και φέρονται ως αυτόχθονα είδη. Η παραγωγή των ξενικών ειδών περιορίζεται συνήθως σε δένδρα και θάμνους που χρησιμοποιούνται για καλλωπιστικούς σκοπούς (κήπους, αστικά άλση κλπ.) και σε αισθητικές αναδασώσεις, κατά μήκος των μεγάλων δρόμων, των αντιπυρικών λωρίδων και αλλού.

Όμως η αναλογία μεταξύ μεσογειακών και μη μεσογειακών ειδών που παράγουν τα κρατικά φυτώρια είναι 25% προς 75%. Υπάρχει, δηλαδή, ένα σημαντικό έλλειμμα σε διαθέσιμα φυτάρια για αναδασώσεις στις πυρόπληκτες περιοχές. Ενδεικτικά αναφέρεται εδώ ότι οι δυνατότητες να φυτευθούν σχίνα και αγριελιές, βασικά είδη της ζώνης της ελιάς και χαρουπιάς (Oleo-lentiscetunm), έφθανε το χειμώνα του 1998, μόλις τα 7,5 στρέμματα για το πρώτο και 351 στρέμματα για το δεύτερο είδος.

Όλα τα παραπάνω επισημαίνουν, από τη μια πλευρά, το γεγονός ότι ο χειρισμός μεταπυρικών καταστάσεων είναι μια πολύ σοβαρή και σχετικά δύσκολη υπόθεση που δεν αφορά μόνο τις εκτάσεις που καίγονται κάθε καλοκαίρι, αλλά το φυσικό περιβάλλον στο σύνολό του και υποδεικνύουν, από την άλλη, ότι η παρέμβαση μετά από μια σοβαρή πυρκαγιά σε ένα μεσογειακό οικοσύστημα δεν μπορεί να γίνεται αβασάνιστα, ούτε να υλοποιείται κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης και της επιτακτικότητας για λήψη κάποιων αποφάσεων. Είναι ανάγκη, δηλαδή, να υπάρχει πάντα πρόβλεψη, από τις δασικές υπηρεσίες, για αποθέματα αναδασωτικού υλικού στα κρατικά φυτώρια και οι παρεμβάσεις που θα αποφασίζονται να διέπονται και να καθοδηγούνται από βασικές οικολογικές αρχές, με σημαντικότερη αυτή:

"της μικρότερης δυνατής διαταραχής του οικοσυστήματος και της ανάγκης δημιουργίας πολυσύνθετων οικολογικά ορθών και ολοκληρωμένων οικοσυστημάτων".

Είναι ανάγκη επίσης να καθορισθεί μια σαφής εθνική πολιτική για τα θέματα των αναδασώσεων, ιδιαίτερα των πυρόπληκτων περιοχών, ώστε η όλη προσπάθεια να μην κινείται κάθε φορά στο επίπεδο του αυτοσχεδιασμού και των πειραματισμών, αλλά να υπάρχουν σχέδια αποκατάστασης για κάθε πυρόπληκτη περιοχή, έτοιμα πριν ακόμα ενσκύψει η λαίλαπα της φωτιάς, ώστε να υπάρχει επαρκής ετοιμότητα, νηφάλιος και σωστός προγραμματισμός επέμβασης μετά τη φωτιά. Είναι αναγκαία επίσης η αυξημένη μέριμνα της κεντρικής εξουσίας ώστε να υπάρξει ένα ασφαλές


51

και αποτελεσματικό θεσμικό - νομοθετικό πλαίσιο, επαρκής επιστημονική έρευνα και ενημέρωση πάνω στα ζητήματα των πυρκαγιών των μεσογειακών δασικών οικοσυστημάτων, αλλά και αποτελεσματικοί θεσμοί διοίκησης, προστασίας και διαχείρισης των δασών και δασικών εκτάσεων εν γένει.

Γενικά η διαδικασία των αναδασώσεων είναι μια δύσκολη υπόθεση. Προϋποθέτει ότι οι σχεδιαστές τους θα πρέπει να ταυτίσουν τη λογική τους με τη λογική της φύσης, που έχει αποκτήσει δομές της και νομοτέλειες που σφυρηλατήθηκαν κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων χρόνων. Τα φυσικά οικοσυστήματα που αναπτύσσονται σε κάθε κομματάκι γης του πλανήτη μόνο τυχαία δεν βρίσκονται εκεί. Μέσα από τις διαδικασίες της προσαρμογής και της φυσικής επιλογής στη φύση υπάρχει μια διαρκής εξέλιξή τους, αλλά πάντα και ανάλογα με τις κλιματικές συγκυρίες διατηρείται μια ισορροπία μεταξύ τους. Και μέσα όμως στα ίδια τα οικοσυστήματα υπάρχει μια σταθερή διαδικασία όπου κάθε φυτικό είδος αποκτά το χώρο που του ανήκει, πάντα όμως σε μια ισορροπία με τα υπόλοιπα, που σταθεροποιεί το σύνολο του πληθυσμού και κάνει βιώσιμη ολόκληρη τη φυτοκοινωνία.

Τα τελευταία χρόνια ο άνθρωπος παρεμβαίνει στη φύση με τα τεχνολογικά μέσα που επινόησε πολύ εύκολα και σε μεγάλες εκτάσεις. Η δύναμη που απέκτησε τον κάνει να παραβλέπει τις ανάγκες της φύσης για ισορροπία και σταθερότητα. Η ευκολία με την οποία μπορεί να ξηλώσει δάση και να φυτέψει νέα είδη, τον έκαναν να αισθάνεται δυνατότερος, σοφότερος και σημαντικότερος από τη φύση. Τις προσωπικές εμπειρίες που αποκτά στα 30-35 χρόνια που είναι ενεργός επαγγελματικά τις θεωρεί πολύ ορθότερες από τα εκατομμύρια χρόνια που λειτουργεί η φύση.

Μεταπυρική διαχείριση μεσογειακών οικοσυστημάτων. Μετά από μια έντονη αμφισβήτηση που κορυφώθηκε στο τέλος της

προηγούμενης δεκαετίας, σήμερα είναι γενικά παραδεκτό, ότι στα μεσογειακά δάση δεν χρειάζεται καμιά αναδασωτική παρέμβαση, παρά μόνο προστασία των καμένων εκτάσεων. Στην αλλαγή αυτή συντέλεσε ιδιαιτέρα η πυρκαγιά του περιαστικού δάσους της Θεσσαλονίκης, όπου επιχειρήθηκε όχι μόνο αναδάσωση, αλλά και αλλαγή της φυσιογνωμίας του δάσους με τη λογική ότι η εισαγωγή πλατυφύλλων δένδρων θα το κάνει περισσότερο ανθεκτικό στη φωτιά. Φυσικά οι φετινές πυρκαγιές απέδειξαν ότι όλα τα δάση καίγονται, όταν οι καιρικές συνθήκες κινούνται σε ακραίες τιμές. Από την άλλη όμως αποδείχθηκε ότι η επιβίωση των φυλλοβόλων, σε μια περιοχή με λίγες εποχιακές βροχές είναι αδύνατη, αφού τα φυτά αυτά απαιτούν τεράστια ποσά εδαφικού νερού για την παραγωγή νέου φυλλώματος κάθε άνοιξη και επίσης δεν διαθέτουν προσαρμογές


52

εξοικονόμησης νερού σε ξηρές περιόδους (κλείσιμο στοματίων, σκληροφυλλία κ.λ.π.).

Τα μεσογειακά είδη έχουν μια καταπληκτική προσαρμογή στις πυρκαγιές. Διατηρώντας τεράστια αποθέματα σπόρων είτε στα κουκουνάρια, είτε σε σχισμές της γης και αποθέματα κοιμώμενων οφθαλμών σε ειδικά διαμορφωμένους κόμβους του ριζικού συστήματος, μπορούν να αναγεννηθούν γρήγορα, εύκολα και άκοπα και ανέξοδα. Αρκεί να προστατευθούν. Δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο που κάηκε μεσογειακού τύπου δάσος, προστατεύθηκε και δεν αναγεννήθηκε με φυσικό τρόπο. Ακόμη και εκεί που επιχειρήθηκε η φύτευση θερμόβιων πεύκων, η προσπάθεια απέτυχε, αφού τα φυσικά αναγεννώμενα πεύκα έπνιξαν στην κυριολεξία τα φυτεμένα.

Επομένως οποιαδήποτε παρέμβαση και αν επιχειρηθεί το μόνο που θα κάνει είναι να διαταράξει το ταλαιπωρημένο από τη φωτιά οικοσύστημα, προκαλώντας μόνο προβλήματα. Η είσοδος βαρέων οχημάτων, το ρίπερ, το άνοιγμα των λάκκων σκεπάζουν ή καταστρέφουν τεράστιες ποσότητες σπόρων, ενώ εκριζώνουν χιλιάδες θάμνους, η ταχύτατη πρεμνοβλάστηση των οποίων θα προστάτευε σε σύντομο χρόνο το απογυμνωμένο έδαφος.

Ακόμη και σε διπλοκαμένες περιοχές απαιτείται σύνεση και υπομονή. Κάθε άσκοπη παρέμβαση θα καταστρέψει τους θάμνους που προσπαθούν σε σύντομο χρόνο να χρησιμοποιήσουν τα εναπομείναντα θρεπτικά αποθέματα για τα νέα παραβλαστήματα. Το πρόβλημα παρουσιάζεται στην έλλειψη του αναγεννητικού υλικού των πεύκων. Η λύση σε αυτό το πρόβλημα είναι η σπορά. Δηλαδή να αντιγράψουμε τη φύση εάν είχε πεύκα. Η εμπειρία της διαχείρισης των διπλοκαμένων του Υμηττού από την Διεύθυνση Αναδασώσεων Αττικής είναι θετικότατη, αφού η επιτυχία του εγχειρήματος ήταν απόλυτη.

Ακόμη και σε γυμνές περιοχές θα πρέπει, εφόσον αποφασισθεί αναδάσωση, να μην αγνοηθεί η οικολογική ανάγκη των φυτών. Η φύτευση μόνο δένδρων, χωρίς τους μεσογειακούς θάμνους θα δημιουργήσει ανάπηρα και θνησιγενή οικοσυστήματα, τα οποία στην καλύτερη περίπτωση θα αποτελέσουν τροφεία διαφόρων εντόμων.

Εφόσον υπάρχουν πληροφορίες για την προϋπάρχουσα βλάστηση αυτές θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν, ώστε να επιχειρηθεί η αναδημιουργία παρόμοιου οικοσυστήματος. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση πρέπει πριν από οποιαδήποτε παρέμβαση να προηγηθεί η ανάλυση του χώρου.

Ανάλυση του χώρου σημαίνει ότι κάθε βασικός παράγοντας που επηρεάζει την ανάπτυξη των φυτών πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να συνυπολογίζεται. Πολλές φορές έστω και ένας παράγοντας να είναι αρνητικός για ένα είδος τότε μπορεί ολόκληρη η προσπάθεια να αποτύχει. Η


53

αποτυχία δεν αφορά μόνο τις οικονομικές παραμέτρους των αναδασώσεων, αλλά κυρίως και την οικολογική διαταραχή που επιφέρεται στο φυσικό οικοσύστημα που προϋπήρχε, το οποίο όσο και υποβαθμισμένο και αν είναι συνεχίζει να λειτουργεί και να δίνει ελπίδες μελλοντικής αναβάθμισης εφόσον οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που επέφεραν την υποβάθμιση (βοσκή, συχνές πυρκαγιές κ.λ.π.) έπαυαν να υπάρχουν.

Με την πρόοδο της τεχνολογίας η ανάλυση του χώρου είναι σήμερα μια σχετικά εύκολη διαδικασία. Τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών με τις δυνατότητες που διαθέτουν δίνουν τη δυνατότητα να αναλύεται κάθε τμήμα του εδάφους σε πολλαπλά επίπεδα πληροφοριών, τα οποία μπορούμε να επεξεργασθούμε, να υπολογίσουμε και να επεξεργασθούμε στατιστικά. Αυτό σημαίνει αντικειμενική πληροφορία χωρίς τα λάθη που επιφέρουν οι υποκειμενισμοί.

Μεταπυρική διαχείριση θερμόβιων και ψυχρόβιων πλατύφυλλων δασών

Οι φετινές πυρκαγιές έκαψαν σε πολλές ορεινές περιοχές δάση που χαρακτηρίζονται ως δύσφλεκτα (δρυοδάση, καστανοδάση και οξιές).

Η εμπειρία μας στη μεταπυρική εξέλιξη των δασών αυτών αποκτήθηκε στο Άγιο Όρος μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1990. Οι καταγραφές μας που έγιναν τα επόμενα χρόνια έδειξαν ότι και τα τρία είδη ανέπτυξαν ταχύτατα παραβλαστήματα, τα οποία σύντομα απέκτησαν μεγάλο ύψος.

Επομένως κάθε απόπειρα παρέμβασης σε αυτά τα δάση θα είναι μάταιη και άχρηστη. Ούτε και η αλλαγή της φύσης του οικοσυστήματος είναι εφικτή αφού τα είδη αυτά και ιδίως η δρυς και η οξιά, παρουσιάζουν υψηλή προσαρμογή στις περιοχές που εμφανίζονται και δύσκολα εκτοπίζονται από άλλα είδη. Πέρα αυτού και οικονομικά δεν συμφέρει η αλλαγή δένδρων που είναι εκμεταλλεύσιμα είτε ως τεχνικό ξύλο, είτε ως καυσόξυλα.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα πιθανόν να αντιμετωπίζει η καστανιά. Μπορεί να αντιδρά πολύ καλά μετά τη φωτιά, όμως διατρέχει ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο εκτόπισης από τα ισχυρότερα είδη της οξιάς και της δρυός στις περιοχές που συνυπάρχουν. Για το λόγο αυτό ίσως χρειάζεται καλλιεργητική υποστήριξη. Το πρόβλημα της εκτόπισης της καστανιάς υπάρχει και σε μη καμένα δάση, αφού ως ξενικό είδος και παρά την μακρόχρονη εγκατάστασή της στη χώρα μας, εν τούτοις σε καμιά περίπτωση δεν μπόρεσε να δημιουργήσει ανταγωνιστικούς μηχανισμούς προς τα γηγενή πλατύφυλλα είδη, ούτε ακόμη και ως προς την ελάτη. Όμως σε περιοχές που κάηκαν και η ελάτη εισχωρούσε στο οικοσύστημα


54

της καστανιάς, η φωτιά θα μπορούσαμε να πούμε ότι επιδρά θετικά για την τελευταία, αφού μειώνει τον ανταγωνισμό.

Μεταπυρική διαχείριση μαύρης πεύκης. Και οι πυρκαγιές σε δάση μαύρης πεύκης είναι σπάνιες. Όμως όταν

συμβούν προκαλούν τοπικές νεκρώσεις του καμβίου, αφού τα μεγάλα δένδρα διαθέτουν παχύ φλοιό που προστατεύει το δένδρο από ολική νέκρωση. Από την άλλη στα μεγάλης ηλικίας δένδρα οι βελόνες περιορίζονται σε λίγα κλαδιά σε μεγάλη απόσταση από το έδαφος. Από τις λίγες εμπειρίες που έχουμε για πυρκαγιές της μαύρης πεύκης είναι αυτές της Βάλια Κάλντα (1988 & 1993), όπου ελάχιστα πεύκα είχαν νεκρωθεί. Επίσης στο δάσος μαύρης πεύκης της Σιθωνίας, όπου πολλά δένδρα είναι ηλικίας μεγαλύτερης των 200 χρόνων είναι εμφανή τα σημάδια από πυρκαγιές στο φλοιό των δένδρων με πιο πρόσφατα από την πυρκαγιά του 1945.

Δεν γνωρίζουμε ακόμη το τι συνέβη με τις φετινές πυρκαγιές, όπου και το φαινόμενο εξελίχθηκε τις περισσότερες φορές με ιδιαίτερη σφοδρότητα. Σε κάθε περίπτωση πριν ακόμη αποφασισθεί η απομάκρυνση των φαινομενικών δένδρων, είναι απαραίτητο να επιβεβαιωθεί η νέκρωσή τους, διότι θα χρειασθούν σπορείς.

Μεταπυρική διαχείριση ελατοδασών Οι φωτιές στα έλατα είναι οι δυσκολότερες. Οι κώνοι της ελάτης είναι

λεπτοί και εύφλεκτοι και δεν μπορούν σε καμιά περίπτωση να προστατέψουν τους σπόρους από τις φλόγες. Έτσι μετά τη φωτιά δεν υπάρχει το απαραίτητο υλικό που θα υποστηρίξει τη φυσική αναγέννηση.

Όμως ούτε η τεχνητή αναδάσωση είναι εξασφαλισμένη. Η ελάτη, ως σκιόφυτο και σκιόφιλο είδος, σε νεαρή ηλικία διαθέτει έναν ιδιαίτερα λεπτό και ευαίσθητο φλοιό, που είναι ανίκανος να προστατέψει το κάμβιο, ακόμη και από μέτριες θερμοκρασίες. Έτσι οι φλοιοκαύσεις στο απογυμνωμένο από την πυρκαγιά έδαφος είναι συχνές, με αποτέλεσμα την αποτυχία κάθε προσπάθειας.

Η μοναδική εμπειρία που έχουμε από πυρκαγιές σε ελατοδάση, είναι αυτές του Μαίναλου, όπου οι μεταπυρικοί διαχειριστές από την τοπική δασική υπηρεσία, επέλεξαν τη δημιουργία προ-δάσους με μαύρη πεύκη και στη συνέχεια την επανεισαγωγή φυσικά ή τεχνητά της ελάτης υποσκίως. Υποστηρίζουμε την προσπάθεια ως ορθή και οικολογικά αποδεκτή. Επισκεφθήκαμε δύο φορές την περιοχή και τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Η μαύρη πεύκη σε καλά εδάφη αναπτύσσεται σχετικά γρήγορα, ενώ και η ίδια η τεχνητή αναδάσωσή της είναι εύκολη.


55

Δεν ξέρουμε ακόμη τις εκτάσεις ελατοδασών που κάηκαν. Εάν επιλεχθεί η δημιουργία προδάσους μαύρης πεύκης, θα πρέπει να υπάρχουν επαρκείς ποσότητες φυταρίων. Σε αντίθετη περίπτωση είναι απαραίτητο η πρόβλεψη για τα επόμενα χρόνια, η δημιουργία νέων φυταρίων στα κρατικά φυτώρια και μάλιστα εάν είναι δυνατό με τοπικό σπόρο.

Αντιδιαβρωτικά – αντιπλημμυρικά έργα. Η πίεση όλων για τη γρήγορη λήψη αντιδιαβρωτικών και

αντιπλημμυρικών έργων προς τις δασικές υπηρεσίες είναι τεράστια. Η χωρίς προηγούμενους σχεδιασμούς εκτέλεση έργων που θα καθορίσουν την ανάπτυξη και ασφάλεια του αναγεννόμενου μετά τις πυρκαγιές δάσους, μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα από ότι η ίδια η φωτιά.

Φυσικά τα έργα αυτά είναι αντικείμενο της ορεινής υδρονομικής. Όμως η εξειδίκευσή μας σε θέματα μεταπυρικής διαχείρισης και η πορεία του δάσους τα επόμενα χρόνια, μας υποχρεώνει να θέσουμε υπόψη των σχεδιαστών της επόμενης ημέρας, τα στοιχεία εκείνα που η έρευνα υπέδειξε και τα οποία είναι τραγικό λάθος να αγνοήσουμε.

Το μεγαλύτερο κατά τη γνώμη μας λάθος είναι η δημιουργία των κλαδοπλεγμάτων. Η τοποθέτηση χιλιάδων μέτρων ξηρής, εύφλεκτης καύσιμης ύλης σε διάταξη καύσης, μπορεί να αποτελέσει αιτία νέας πυρκαγιάς πριν ακόμη της ωρίμανση του δάσους, με μη αναστρέψιμα αποτελέσματα. Γνωρίζουμε ότι η θέση μας αυτή έχει δεχθεί σοβαρές αντιδράσεις από τοπικές υπηρεσίες που τα εφάρμοσαν. Όμως ήμαστε πεπεισμένοι, ότι στο πολύ σοβαρό αυτό θέμα θα πρέπει να επιμείνουμε, διότι τα κλαδοπλέγματα στην πραγματικότητα θα αποτελέσουν έναν εμπρηστικό μηχανισμό στο δάσος τουλάχιστον για δύο δεκαετίες. Οι εμπνευστές τους έκαναν ένα τραγικό λάθος επιμένοντας παρά τις προειδοποιήσεις μας ότι τα κλαδιά, ως οργανική ύλη θα είχαν αλλοιωθεί και αποικοδομηθεί σε μερικά χρόνια. Οι δικές μας καταγραφές σε μόνιμες επιφάνειες έδειχναν ότι τα νεκρά οργανικά τμήματα των καμένων δένδρων και θάμνων έμεναν αναλλοίωτα για πάρα πολλά χρόνια. Η εξήγηση που δώσαμε και την ονομάσαμε το φαινόμενο της φρυγανιάς, έχει να κάνει με την εσωτερική αφύγρανση που υπέστησαν τα κλαδιά από τις υψηλές θερμοκρασίες που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της φωτιάς. Δηλαδή όπως μια φέτα φρέσκο ψωμί αλλοιώνεται ταχύτατα, ενώ εάν την αποξηράνουμε και την κάνουμε φρυγανιά παραμένει απρόσβλητο από τους σαπροφυτικούς μύκητες για πολλές δεκαετίες, έτσι και τα κλαδιά των δένδρων μετατράπηκαν σε αναλλοίωτα υλικά (είναι γνωστό οι σαπροφυτικοί μύκητες που τρέφονται με νεκρή οργανική ύλη χρειάζονται απαραίτητα υγρασία).


56

Ο ομότιμος καθηγητής κ. Δ. Κωτούλας κατά τη διάρκεια της μεγάλης πυρκαγιάς της Κασσάνδρας, σε δηλώσεις του στα ΜΜΕ, πρότεινε με μεγάλη γενναιότητα τη μη χρησιμοποίηση των κλαδοπλεγμάτων. Εκείνο που πρότεινε είναι τα ανοιχτά και καθαρά ρέματα.

Σε ό,τι αφορά στα κορμοδέματα θα ήμασταν περισσότερο θετικοί, με την έννοια ότι αποτελούν βαρύτερα καύσιμα και ότι επί της ουσίας μπορούν να μειώσουν τη διάβρωση. Όμως εάν υπάρχουν οικολογικές ή μη επιπτώσεις θα το ξέρουμε σε λίγα χρόνια, όταν θα τελειώσει μια σειρά παρατηρήσεων εκεί που τοποθετήθηκαν. Μέχρι σήμερα σε δύο περιπτώσεις που προσπαθήσαμε να τα βάλουμε σε παρακολούθηση δυστυχώς δεν τα καταφέραμε διότι και στις δύο περιπτώσεις τους κορμούς τους αφαίρεσαν κρυφά κάτοικοι, οι οποίοι πιθανά τους χρησιμοποίησαν ως καύσιμο για τα τζάκια.


57

Η ζωή επιστρέφει στα καμένα της Πάρνηθας.

Πλατύφυλλα δέντρα και πεύκα αναγεννώνται χωρίς παρέμβαση – Αναδάσωση για την ελάτη

Σπύρος Ντάφης

Ομότιμος Καθηγητής Δασολογίας του ΑΠΘ και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας.

Αυτή την εβδομάδα ολοκληρώνονται, όπως όλα δείχνουν, οι εργασίες αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων στην Πάρνηθα. Αν και θεωρείται ότι όλα έγιναν «όπως πρέπει» και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα, όσοι γνωρίζουν εξηγούν ότι το στοίχημα με τον καιρό παραμένει. Εφόσον οι βροχές έρθουν σταδιακά, δεν θα υπάρχουν προβλήματα. Στην περίπτωση καταιγίδων είναι σίγουρο ότι θα συμβούν καταστροφές. Οσον αφορά επίσης τις παρεμβάσεις για την αναγέννηση του καμένου δάσους στην περιοχή, οι επιστήμονες συζητούν για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν. Ωστόσο αξίζει να σημειωθεί ότι τα πρώτα προβλήματα έκαναν ήδη την εμφάνισή τους, καθώς είναι δύσκολο να βρεθεί σπόρος ελάτης στις γειτονικές των καμένων περιοχές.

Ο ομότιμος καθηγητής Δασολογίας του ΑΠΘ κ. Σπ. Ντάφης, μέλος του διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, ειδικός στα θέματα αναγέννησης των δασών, έλαβε μέρος σε σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή του Εθνικού Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού, το δασαρχείο Πάρνηθας και τη Διεύθυνση Αναδασώσεων προκειμένου να συνεισφέρει με την πείρα του, στην ανταλλαγή απόψεων για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος στην Πάρνηθα. Ο ίδιος ο κ. Ντάφης μιλώντας στη «Κ» επισήμανε ότι μεγάλο πρόβλημα όσον αφορά την αναγέννηση του δάσους αποτελεί ο μεγάλος πληθυσμός ελαφιών που βρίσκονται στην Πάρνηθα, κάποια από τα οποία θα μπορούσαν να μεταφερθούν στο κτήμα Τατοΐου. Στο παρακάτω άρθρο εξηγεί την αναγκαιότητα των εργασιών που πραγματοποιούνται στην Πάρνηθα και το τι πρέπει να γίνει όσον αφορά την αναγέννηση του δάσους.

Επειτα από μια πυρκαγιά σε ένα ορεινό δάσος, όπως αυτό της Πάρνηθας, έχουμε να αντιμετωπίσουμε δύο προβλήματα κατά σειρά ιεράρχησης. Το πρώτο και άμεσο πρόβλημα αφορά τη διάβρωση του


58

εδάφους και τον κίνδυνο πλημμυρών, που μπορεί να αποβούν το ίδιο καταστροφικές με την πυρκαγιά αυτή καθαυτή.

Λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που αναπτύσσονται στην επιφάνεια του εδάφους και της τέφρας, δημιουργείται ένα υδρόφοβο στρώμα, μια κρούστα, πάχους 5 - 6 χιλιοστών, το οποίο εμποδίζει το νερό της βροχής να διηθηθεί μέσα στο έδαφος και το αναγκάζει να απορρέει επιφανειακά. Με αυτόν τον τρόπο, το ποσοστό της βροχής που απορρέει επιφανειακά, από 1,5 - 5% που ήταν πριν από την πυρκαγιά μπορεί να φθάσει στα 85 - 90% με ταυτόχρονη αύξηση της παρασυρτικής δύναμης του νερού, με αποτέλεσμα τη διάβρωση του εδάφους και την πρόκληση καταστροφικών πλημμυρών.

Για την αποτροπή αυτών των κινδύνων δημιουργούμε κλαδοπλέγματα, κορμοσειρές και κορμοφράγματα. Κόβουμε τους κορμούς των καμένων δένδρων και τους τοποθετούμε στο έδαφος, παράλληλα με τις ισοϋψείς (κορμοσειρές) ή δημιουργούμε κορμοφράγματα τοποθετώντας δύο κορμούς τον έναν επάνω στον άλλον ή όταν δεν έχουμε χονδρούς κορμούς δημιουργούμε κλαδοπλέγματα, τα οποία διατάσσονται επίσης παράλληλα με τις ισοϋψείς. Επίσης δημιουργούνται μικρά κορμοφράγματα στις κοίτες των δευτερευόντων ρεμάτων για την αποφυγή διάβρωσης των πρανών τους και για τη συγκράτηση των παρασυρόμενων στερεών υλικών.

Ετσι, πετυχαίνουμε τρία πράγματα: σπάμε την υδρόφοβη κρούστα και συνεπώς αυξάνουμε τη διηθητική ικανότητα του εδάφους, μειώνουμε την ταχύτητα και συνεπώς την παρασυρτική δύναμη του νερού, περιορίζοντας τη διάβρωση του εδάφους, και αναγκάζουμε το νερό να διηθηθεί μέσα στο δασικό έδαφος. Τα έργα αυτά έχουν περισσότερο αντιδιαβρωτικό και λιγότερο αντιπλημμυρικό χαρακτήρα, παρότι μειώνουν σημαντικά τις πλημμυρικές αιχμές, γι’ αυτό είναι ίσως σκόπιμο να συμπληρώνονται με αντιπλημμυρικά έργα στο πεδινό τμήμα των κοιτών απορροής των ρεμάτων.

Χαλέπιος και μαύρη πεύκη

Το δεύτερο πρόβλημα αφορά την αποκατάσταση του καμένου δάσους. Στην περίπτωση της Πάρνηθας, τα καμένα δάση ανήκουν σε δύο κλιματικές ζώνες. Στη μεσογειακή ζώνη, η οποία καλύπτεται από δάση χαλεπίου πεύκης, και στη ζώνη των ορεινών μεσογειακών κωνοφόρων της μαύρης πεύκης και της ελληνικής (κεφαλληνιακής) ελάτης.

Σε ό,τι αφορά τη χαλέπιο πεύκη, είναι ένα είδος προσαρμοσμένο στις πυρκαγιές και αναγεννάται εύκολα έπειτα από αυτές. Η χαλέπιος πεύκη ανθοφορεί σχεδόν κάθε έτος και οι κώνοι της ωριμάζουν την τρίτη άνοιξη, μετά τη γονιμοποίησή τους. Μετά την ωρίμανση οι κώνοι δεν ανοίγουν,


59

αλλά παραμένουν κλειστοί για 10, 15 ή και περισσότερα έτη με φυτρώσιμους σπόρους. Οι κλειστοί κώνοι δεν καίγονται και ούτε ανοίγουν κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς. Αν όμως επισκεφθεί κανείς ένα καμένο δάσος χαλεπίου πεύκης 2 ημέρες (48 ώρες) μετά την πυρκαγιά θα διαπιστώσει μια βροχή από σπόρους που πέφτουν στο έδαφος. Οι σπόροι αυτοί φυτρώνουν το φθινόπωρο και αφού έχουν πέσει τουλάχιστον 25 mm βροχής, που σημαίνει ότι υπάρχει αρκετή υγρασία στο έδαφος. Σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της φυσικής αναγέννησης της χαλεπίου πεύκης παίζει η λαδανιά, η οποία εμφανίζεται σε αφθονία μετά την πυρκαγιά. Η λαδανιά αφενός προστατεύει τα νεαρά φυτάρια από την άμεση ηλιακή ακτινοβολία και αφετέρου, καθώς ο μύκητας που δημιουργεί μυκόρριζα στη λαδανιά δημιουργεί επίσης μυκόρριζα στη χαλέπιο πεύκη, αυξάνεται μέχρι και 100 φορές η ικανότητα πρόσληψης νερού από τις ρίζες και συνεπώς η δυνατότητα επιβίωσης των φυταρίων.

Εφόσον λοιπόν τα δένδρα που κάηκαν έχουν μια ηλικία μεγαλύτερη των 15 ετών, η φυσική αναγέννηση της χαλεπίου πεύκης είναι εξασφαλισμένη και δεν χρειάζεται καμία αναδάσωση. Σε ό,τι αφορά τα πλατύφυλλα είδη, είτε είναι αυτά αείφυλλα όπως ο πρίνος, η αριά κ.λπ. είτε είναι φυλλοβόλα όπως τα πλατάνια, οι λεύκες, οι δρύες κ.λπ., ανανεώνονται πολύ γρήγορα μετά την πυρκαγιά. Στην Πάρνηθα ήδη έχουν πρεμνοβλαστήσει δίνοντας το πρώτο ελπιδοφόρο μήνυμα. Εχουν επίσης βλαστήσει τα πρώτα φθινοπωρινά βολβογεώφυτα όπως τα κυκλάμινα, οι διώχτρες, οι κρόκοι.

Διαφορετικά όμως είναι τα πράγματα στα δάση των ορεινών μεσογειακών κωνοφόρων, όπως της μαύρης πεύκης και της ελάτης. Η μαύρη πεύκη με τον χονδρό φλοιό της είναι προσαρμοσμένη σε έρπουσες πυρκαγιές οι οποίες διευκολύνουν τη φυσική αναγέννησή της, αλλά δεν αντέχει σε επικόρυφες πυρκαγιές και δεν αναγεννάται φυσικά έπειτα από αυτές. Η ελάτη δεν είναι προσαρμοσμένη ούτε στις έρπουσες ούτε στις επικόρυφες πυρκαγιές. Στην περίπτωση αυτή, μπορεί να χρειαστεί να επέμβουμε τεχνητά με αναδασώσεις.

Για τη μαύρη πεύκη, το εγχείρημα είναι σχετικά εύκολο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σπορές ή φυτεύσεις με μονοετή ή διετή φυτάρια, γυμνόρριζα ή βωλόφυτα (με ριζόχωμα). Εκεί που πρέπει να δοθεί προσοχή είναι στην επιλογή της περιοχής προέλευσης του υλικού σποράς που πρέπει να είναι όσο γίνεται πιο κοντά προς τις καμένες επιφάνειες.

Κεφαλληνιακή ελάτη

Για την ελάτη τα πράγματα είναι πιο δύσκολα, γιατί είναι ένα είδος που δημιουργεί τελικές φυτοκοινωνίες και συνεπώς είδος με μικρότερο


60

εύρος οικολογικής ανοχής. Μπορεί όμως και εδώ να χρησιμοποιηθούν φυτεύσεις τετραετών φυταρίων, τα οποία έχουν σκληρυνθεί τα 2 τελευταία χρόνια (τρίτο, τέταρτο) πριν από τη φύτευση. Δεν χρειάζεται πάντοτε προδάσος και εξηγώ γιατί. Υπάρχει διαφορά μεταξύ δασικού εδάφους, το οποίο έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε χούμο, και ορυκτού εδάφους, έπειτα από πυρκαγιά, γιατί η ελάχιστη ποσότητα υγρασίας που απαιτείται για την επιβίωση των φυταρίων ανέρχεται στο μισό μέχρι και το ένα τρίτο στο ορυκτό έδαφος από ό,τι στο χουμώδες δασικό έδαφος. Αν επισκεφθεί κάποιος ένα δάσος ελάτης θα δει ότι ακόμα και τα ηλιαζόμενα πρανή των δασικών δρόμων είναι γεμάτα από φυτάρια ελάτης. Στον Ταΰγετο βλέπει κανείς την ελάτη να εγκαθίσταται σε εγκαταλειμμένους αγρούς. Συνεπώς μπορούμε να εγκαταστήσουμε την ελάτη και χωρίς προδάσος και εδώ παίζει μεγάλο ρόλο η περιοχή προέλευσης των σπόρων.

Καθημερινή 07/08/2007


61

Τα τρία επίπεδα πυροπροστασίας των δασικών εκτάσεων

Σπύρος Ντάφης

Ομότιμος Καθηγητής Δασολογίας του ΑΠΘ και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Παρακολουθώντας τις δηλώσεις του καθ’ ύλην αρμόδιου υπουργού

Δημόσιας Τάξης, στον οποίο υπάγεται η Πυροσβεστική Υπηρεσία και συνεπώς η ευθύνη δασοπυρόσβεσης, αναρωτήθηκα αν είναι δυνατόν μετά τα όσα τραγελαφικά συνέβησαν τα προηγούμενα έτη, από το 1998 που μεταφέρθηκε κατά τον πιο άγαρμπο και χωρίς κανέναν σχεδιασμό η ευθύνη της δασοπυρόσβεσης από τη Δασική στην Πυροσβεστική Υπηρεσία, να μην έχουν διδαχθεί οι πολιτικοί μας απολύτως τίποτε. Το λιγότερο που θα περίμενε κανείς να αντιληφθεί η Πολιτεία, μετά και την εμπειρία τόσων ετών δασικών πυρκαγιών, είναι ότι οι δασικές πυρκαγιές, όταν πάρουν διαστάσεις, δεν σβήνονται όσα μέσα κι αν διατίθενται αλλά σβήνουν από μόνες τους αφού έχουν ολοκληρώσει την καταστροφή. Δεν το μπόρεσαν οι Αυστραλοί, οι Αμερικανοί στη Φλώριδα όπου τα δάση καίγονταν επί εβδομάδες, οι Καναδοί, οι Ισπανοί, με ποια λογική θα το μπορούσαμε εμείς;

Η πυροπροστασία των δασών μας, γιατί για πυροπροστασία πρέπει να μιλάμε και όχι για δασοπυρόσβεση, έχει τρία διακριτά επίπεδα ή φάσεις.

Πυροπροστασία ίσον πρόληψη. Το πρώτο επίπεδο, το σημαντικότερο, αποτελεσματικότερο και το λιγότερο δαπανηρό είναι η πρόληψη. Οι πυρκαγιές πρέπει να προλαβαίνονται. Για τον σκοπό αυτόν παίρνονται:

1. Καθαρά δασοκομικά μέτρα όπως ο κατάλληλος χειρισμός των εύφλεκτων δασών της μεσογειακής ζώνης με κατάλληλες αραιώσεις, κλαδεύσεις και απομάκρυνση του εύφλεκτου υπόροφου κατά μήκος των δρόμων ώστε να καταστούν λιγότερο εύφλεκτα και να εμποδίζεται η μετατροπή των έρπουσων πυρκαγιών σε επικόρυφες. Η διάνοιξη αντιπυρικών λωρίδων που απαιτείται από ορισμένους ανίδεους το μόνο που καταφέρνουν είναι να προσβάλλουν βάναυσα το τοπίο και να προκαλούν τη διάβρωσή του εδάφους χωρίς να αποτρέπουν τη διάδοση της πυρκαγιάς.

2. Αστυνομικά μέτρα δηλ. μέτρα αστυνόμευσης και επιτήρησης της περιοχής με συνεχείς περιπολίες για την αποτροπή εμπρησμών, αλλά


62

και την έγκαιρη ανίχνευση εστιών πυρκαγιάς και την άμεση κατάσβεσή τους.

3. Μέτρα ενημέρωσης του κοινού και κυρίως των επισκεπτών για τους κινδύνους εκδήλωσης πυρκαγιών.

Σε όλον τον κόσμο την ευθύνη πρόληψης των πυρκαγιών την έχουν οι δασικές υπηρεσίες. Στις μεσογειακές χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης όπως η Ιταλία και η Πορτογαλία υπάρχουν ειδικά ένστολα και ένοπλα σώματα, όπως η Guarda Forestale της Ιταλίας και το Corpo Florestal της Πορτογαλίας, τα οποία έχουν την ευθύνη εφαρμογής της Δασικής Νομοθεσίας και της προστασίας του δάσους.

Στην Ισπανία την ευθύνη αυτή είχε το Ινστιτούτο Προστασίας της Φύσης (ICONA), το οποίο ανήκε στο υπουργείο Γεωργίας (Δασική Υπηρεσία) και τώρα μεταφέρθηκε ως Γενική Γραμματεία Προστασίας της Φύσης στο υπουργείο Περιβάλλοντος. Υπό τη Γενική Γραμματεία Προστασίας της Φύσης υπάγεται ειδική Υπηρεσία πρόληψης και κατάσβεσης δασικών πυρκαγιών (Servicio de prevencion y extincion de incendios forestales), η οποία συνεργάζεται στενά με τη Δασική Υπηρεσία. Με το αποκεντρωτικό σύστημα της Ισπανίας η ευθύνη έχει μεταφερθεί στις αυτόνομες περιφέρειες σε συνεργασία πάντοτε με την Υπηρεσία πρόληψης και κατάσβεσης Δασικών Πυρκαγιών και τις περιφερειακές δασικές υπηρεσίες.

Η άμεση πυρανίχνευση. Το δεύτερο επίπεδο αφορά την άμεση πυρανίχνευση, την έγκαιρη αναγγελία της πυρκαγιάς και την άμεση παρέμβαση, το αργότερο σε 15 λεπτά από την εκδήλωση της πυρκαγιάς. Για τον σκοπό αυτόν απαιτείται ένα ικανοποιητικό δίκτυο παρατηρητηρίων (πυροφυλακίων) κατάλληλα εξοπλισμένων με όργανα κατόπτευσης, πυρανίχνευσης και επικοινωνίας, επαρκώς επανδρωμένων με εξειδικευμένο προσωπικό και η διάθεση και διασπορά επαρκών σε αριθμό, ευκίνητων πυροσβεστικών μέσων και ομάδων δασοκομάντος που θα είναι σε θέση να βρίσκονται στην εστία της εκδηλωθείσης πυρκαγιάς σε διάστημα μικρότερο των 15’ το αργότερο.

Η Δασική Υπηρεσία είχε δημιουργήσει ένα τέτοιο δίκτυο πυροφυλακίων, κατασκευασμένων με ξύλο και συνεπώς προσαρμοσμένων στο περιβάλλον, δεν είχε όμως πάντοτε τη δυνατότητα επαρκούς επάνδρωσής τους λόγω έλλειψης προσωπικού και πιστώσεων. Επίσης είχε διασπείρει τα, έστω λίγα, πυροσβεστικά της μέσα σε κρίσιμα σημεία ώστε να είναι δυνατή μια άμεση παρέμβαση.

Τη σημασία αυτού του επιπέδου πυροπροστασίας μας τη δίνει το παράδειγμα της Κασσάνδρας Χαλκιδικής. Το 1997 είχαν εκδηλωθεί κατά τη διάρκεια του θέρους 187 πυρκαγιές, οι οποίες χάρη στην άρτια οργάνωση


63

της πυρανίχνευσης, έγκαιρης αναγγελίας και άμεσης παρέμβασης από τα διάσπαρτα ευκίνητα πυροσβεστικά μέσα έσβησαν όλες εν τη γενέσει τους χωρίς να αντιληφθεί κανείς τρίτος τίποτε. Το 1998 εκδηλώθηκαν δύο μόνο πυρκαγιές οι οποίες πήραν διαστάσεις και έκαψαν σχεδόν τα μισά δάση της Κασσάνδρας, διότι απλούστατα με τη μεταφορά της ευθύνης πυροπροστασίας από τη Δασική Υπηρεσία στην Πυροσβεστική το σύστημα δεν λειτούργησε όχι μόνο στην Κασσάνδρα αλλά παντού. Τα αποτελέσματα είναι πια γνωστά.

Στη χώρα μας η Δασική Υπηρεσία μετά τον παροπλισμό της και τη μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων πυροπροστασίας στην Πυροσβεστική Υπηρεσία έχει καταστεί «αδρανής και απλός θεατής». Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί και για ποιους λόγους, πέρα από το καπρίτσιο κάποιου υπουργού, το κράτος απαρνήθηκε αν δεν απαγόρευσε την προσφορά των υπηρεσιών εκατοντάδων ανθρώπων, οι οποίοι είναι γνώστες του χώρου, αφού ζουν και εργάζονται σ’ αυτόν και διαθέτουν μακροχρόνιες γνώσεις και εμπειρία στα θέματα των δασικών πυρκαγιών και οι οποίοι στο κάτω κάτω πληρώνονται εκτός των άλλων και για να προστατεύουν τα δάση!!!

Συντονισμός από δασάρχη. Το τρίτο επίπεδο αφορά τη δασοπυρόσβεση αυτή καθαυτή. Εάν παρ’ όλες τις προσπάθειες πρόληψης και άμεσης παρέμβασης η πυρκαγιά δεν μπόρεσε να τεθεί υπό έλεγχο και πάρει διαστάσεις τότε αρχίζει το πλέον δύσκολο, σύνθετο και πολυδάπανο έργο της δασοπυρόσβεσης ή καλύτερα της αναχαίτισης της πυρκαγιάς.

Στη φάση αυτή μετέχει, οφείλει να μετέχει, η Δασική Υπηρεσία με τον κατάλληλο, ευκίνητο, εξοπλισμό της και το ειδικά εκπαιδευμένο και έμπειρο προσωπικό της, η Πυροσβεστική Υπηρεσία η οποία πρέπει να εφοδιασθεί με περισσότερο ευκίνητα μέσα γιατί τα βαριά και δυσκίνητα οχήματα που διαθέτει είναι ακατάλληλα για κίνηση σε δασικούς δρόμους γι’ αυτό η κυρία αποστολή της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας συνίσταται στην προστασία κτιριακών εγκαταστάσεων και οικισμών που βρίσκονται εντός της απειλούμενης περιοχής, η αεροπορία με τα πυροσβεστικά αεροπλάνα και ελικόπτερα των οποίων κύρια αποστολή είναι έγκαιρη κατάσβεση και η αναχαίτιση της εν εξελίξει πυρκαγιάς και χερσαίες δυνάμεις από δασοπυροσβέστες, δασεργάτες, δυνάμεις του στρατού, εθελοντές, των οποίων αποστολή είναι το τελικό σβήσιμο της πυρκαγιάς που έχει ήδη τεθεί υπό έλεγχο και κυρίως η επαγρύπνηση από τυχόν αναζωπυρώσεις.

Το δυσκολότερο μέρος της επιχείρησης είναι ο συντονισμός. Και εδώ είναι που γίνεται το «μπάχαλο» στη χώρα μας, γιατί ο καθένας, υπουργός, γενικός γραμματεύς, περιφερειάρχης, νομάρχης, στρατηγός θεωρεί τον εαυτό του ως αυτονοήτως ικανό να συντονίσει μια τόσο δύσκολη και σύνθετη επιχείρηση. Σε όλον τον κόσμο, ανεξάρτητα από το ποιες δυνάμεις μετέχουν στη δασοπυρόσβεση, την ευθύνη συντονισμού την έχει ο τοπικός


64

δασάρχης. Αυτός γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλον το ανάγλυφο της περιοχής του, το οδικό δίκτυο, τις θέσεις υδροληψίας, την ευφλεκτότητα των οικοσυστημάτων της περιοχής δικαιοδοσίας του, τις πιθανές κατάλληλες θέσεις αναχαίτισης της πυρκαγιάς, τις θέσεις που επιδέχονται την εφαρμογή του αντίπυρος, το διαθέσιμο προσωπικό σε δασικούς υπαλλήλους, δασοπυροσβέστες και δασεργάτες, τις τυχόν απειλούμενες κτιριακές εγκαταστάσεις και οικισμούς ενώ γνωρίζει την οικολογία και τις ιδιαιτερότητες των δασικών πυρκαγιών.

Καθημερινή 08/07/2007

ΕΚΔΟΣΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ- ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΑΦΝΗΣ – ΓΕΩΛΟΓΟΣ

ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΛΙΘΟΓΡΑΦΙΑ

Ι. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ – Θ. ΨΑΡΡΑΣ Ο.Ε. ΝΕΑ ΡΑΙΔΕΣΤΟΣ

ΤΗΛ. 2310.466776, FAX: 2310.466699

Documents

ΠΡΑΚΤΙΚΑ 1 - geotee.gr€¦ · Κόκκινο ελάφι. Ένα ποσοστό 2-3% κάηκε στην πυρκαγιά. Δεν είναι γνωστό αν υπάρχουν