Ք Ա Ղ Ա Ք Ա Կ Ա Ն Հ Ա Ս Ա Ր Ա Կ Ա Կ Ա Ն Շ Ա Բ Ա Թ Ա Թ Ե Ր Թ

Թ Ի Ւ 1 0 1 5 3 0 Հ Ո Կ Տ Ե Մ Բ Ե Ր 2 0 1 5

Եթէ ոչ վաղ երի տասար դութեան, բայց յատ կա պէս «Ակօս»ի հրա տարա կուած

թուական նե րէն մին չեւ մա հափոր ձի մը զոհ եր թա լը, Հրանդ Տին քի քա ղաքա կան գլխա ւոր նպա տակը կա րելի է հա մարել Թուրքիոյ ժո ղովրդա վարա ցու մը։ Հրանդ բո լոր խնդիր նե րու լու ծումին հա մար անհրա ժեշ տութիւն կը հա մարէր խօս քի ազա տու թեան, ժո ղովուրդի կազ մա կեր-պուածու թեան, մա մու լի ազա տու թեան յար մար խա րիս խի մը գո յու թիւնը։ Ար դա-րու թեան ար գելք հան դի սացո ղը, խիղ ճը եւ միտ քը կա լան քի տակ պա հողը առ կայ բռնա տիրա կան հաս կա ցողու թիւնն էր։ Այն էր որ ար գելք կ՚ըլ լար նաեւ հա յոց ար դար պա հանջնե րու բարձրա ձայն ներ-կա յանա լուն։

Հրանդ Տինք իր կեն դա նու թեան օրով շատ մեծ դժուարու թիւն ապ րե ցաւ այս միտ քը իր խօ սակից նե րուն հա մոզե լի դարձնե լու հա մար։ Հա յեր առ հա սարակ չէին ըմբռներ թէ իրենց դա տին հետ ի՞նչ կապ ու նի Թուրքիոյ ժո ղովրդա վարա կան եր կիր մը դառ նա լը։ Հա յը տու ժած էր եւ հա մոզուած թէ իր զրկան քը հասկնա-լի չէ թուրքին հա մար։ Այդ պատ ճա-ռաւ ալ բնաւ հո գը չէր թէ այդ թշնա մի երկրէն ներս բռնա տիրու թիւնը, թէ ո՛չ ժո ղովրդա վարու թիւնը կը տի րէ։ Հա յը կը փոր ձէր իր խնդի րը հա մաշ խարհա-յին մարդկու թեան փո խան ցել եւ անոնց ալ իրենց կար գին Թուրքիոյ վրայ ճնշե-լը ապա հովել։

Բա զում փոր ձե րով յայտնի դար ձաւ թէ ապար դիւն ռազ մա վարու թիւն մըն է այս։ Յոյ սը կա պել հա կառա կոր դի սայ-թա քու մին եւ տիւ ու գի շեր աղօ թել այդ սայ թա քու մին հա մար։

Հրանդ Տինք Հա յոց ցե ղաս պա նու-թեան ճա նաչու մին հա մար անհրա ժեշ-տութիւն կը սե պէր Թուրքիոյ ժո ղովրդա-վարա ցու մը։ Իսկ նա խորդ օր Երե ւանի մէջ մա մու լի ներ կա յացու ցիչնե րու դի մաց հան րա ծանօթ թուրք ընդդի մադիր Փնար Սէ լէք Թուրքիոյ ժո ղովրդա վարաց ման հա մար անհրա ժեշ տութիւն կը հա մարէր ցե ղաս պա նու թեան ճա նաչու մը։

Հրանդ Տին քի գա ղափա րը վեր ջա պէս սկսած է հայ կա կան սփիւռքի մօտ ալ իր անդրա դարձնե րը գո յաց նել։ Նա խապէս Թուրքիայէ ներս տե ղի ու նե ցող քա ղաքա-կան զար գա ցումնե րու դի մաց բո լորո վին ան հա ղորդ մնա ցող հայ կա կան սփիւռքը հի մա մօ տէն կը հե տաքրքրուի այդ զար-գա ցումնե րով, նոյ նիսկ կողմ կը դառ նայ ընտրու թեան մաս նակցող կու սակցու-թիւննե րու մէջ։

Թե րեւս ալ հա մաշ խարհա յին առու մով փո փոխու թիւններ կ՚ապ րուին։ Ներ կայ ժա մանակ նե րու մէջ եր կիրներ որ քան ալ սահ մաննե րու մի ջոցաւ իրար մէ ան ջա-տուած մնան, մար դիկ հետզհե տէ կողմ են հա րեւան երկրի զար գա ցումնե րուն։ Յի շենք Յու նաստա նի մէջ Սի րիզա յի յա ջողու թեան Թուրքիայէ ներս յա ռաջա-ցու ցած ոգե ւորու թիւնը։ Փո խադարձ ոգե ւորու թիւն մըն ալ նկա տուած էր, երբ ՀՏՓ 7 Յու նի սի ընտրու թիւննե-րուն յաղ թա հարեց իր դէմ դրուած տա սը տո կոսի պատ նէ շը։

Ծա նօթ իրո ղու թիւն է, ՀՏՓ այդ պատ-նէ շը փուլ տա լով 80 երես փո խան ներ ղրկեց Խորհրդա րան եւ ար գելք եղաւ Նա խագահ Էր տո ղանի կու սակցութեան՝ ԱՔՓ-ի առան ձին կա ռավա րու թիւն կազ մե լուն։ Այդ պատ ճա ռաւ Էր տո-ղան չե ղեալ հա մարեց ժո ղովուրդին կամ քը եւ պար տադրեց կան խա հաս ընտրու թիւն։ Թուրքիոյ հա սարա կու-թիւնը չորս ամիս ետք կրկին կ՚եր թայ ընտրու թեան սնտուկնե րուն դի մաց, ան գամ մը եւս իր կամ քը ներ կա յաց-նե լու հա մար։ Այս ժա մանա կահա տուա-ծին մէջ աւե լի քան 500 քա ղաքա ցիներ իրենց կեան քը կորսնցու ցին ստեղ ծուած պե տական բռնու թեան մէջ։ Ի տար բե րու-թիւն նա խորդ ընտրու թեան, այս ան գամ յստակ չէ թէ որ ար դիւնքը ի՞նչ հե տեւանք պի տի տայ։

Ի վեր ջոյ եր կընտրան քը բա րիքի ու չա րիքի մի ջեւ է եւ մեզ կ՚առաջ նորդէ դէ պի Ժո ղովուրդնե րու Ժո ղովրդա-վարութեան Կու սակցու թիւն, կամ աւե-լի ծա նօթ կրճա տումով՝ ՀՏՓ-ին։

Մենք ու Մերոնք

Հետեւելով Հրանդի Ուղիին

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

pakrates@yahoo.com

Ցեղասպանութեան ուրացումին դէմ մղած յամառ պայքարով ծանօթ, հրատարակիչ եւ մարդու իրաւունքներու պաշտպան Ռակըպ Զարաքօլու անգամ մը եւս կը հարկադրուի

Թուրքիոյ Դատական Ատեաններուն դիմաց իր անմեղութիւնը պաշտպանել։ Զարաքօլու կը պատրաստուէր 3-4 Նոյեմբեր 2015-ին Թել Ավիվի մէջ կայանալիք «Ցեղասպանութիւն՝ պատմութիւն եւ յիշողութիւն/ Հայոց ցեղասպանութեան դարադարձին ակնարկութիւն մը» միջազգային գիտաժողովին զեկոյցով մը մասնակցելու։ Ան այժմ կը մեղադրուի ՌՕԺ թվ. Կայանին մէջ 2010-ին իր հետ կատարուած հարցազրոյցի մը պատճառաւ։ Կը պնդուի որ Զարաքօլու անդամակցած է ահաբեկչական կազմակերպութեան։ Նկատի ունենալով որ հարցազրոյցը կատարուած է 2010-ին, այսօր կատարուած ամբաստանութիւնը բոլորովին ուրիշ նպատակի պիտի ծառայէ։ Հանրածանօթ մտաւորականը 22-23 Ապրիլ 2015 թուականին Երեւանի մէջ կայացած «Կլոպալ Ֆորում»ի ատենախօսներէն էր, ուր ընդգծած էր Թուրքիոյ կառավարութիւններուն ցեղասպանութեան իրողութեան հետ առերեսուելու դժկամութիւնը։

Զարաքօլուի դէմ նոր դատ

ՈՒՅԿԱՐ ԿԻՒԼԹԷՔԻՆ

Մանուկ Արմենակներու եւ Արմենուհիներու

հարազատ սեփականութիւնը՝ Քամփ

Արմէն, 175 օրուան դիմադրութենէ ետք

վերջապէս Երեքշաբթի, 27 Հոկտեմբերին

կալուածաթուղթի յանձնումով փոխանցուեցաւ

Կէտիկփաշայի Աւետարանական Եկեղեցւոյ։

Սոյն եկեղեցւոյ կողմէ պատկան

իշխանութիւններու թոյլտուութիւնով

գնուած տարածքին վրայ մանուկներու

աշխատութիւնով կառուցուած էր ճամբարի

շէնքերը։ «Ակօս»ի հիմնադիր Հրանդ Տինք

այդ մանուկներէն մէկն էր, որ կեանքի

յաջորդող տարիներուն ալ կնոջ Ռաքէլի

հետ միասին ծառայեց հոն ապաստանած

որբերուն կամ, ալ չքաւոր ընտանիքներու

զաւակներուն։ Տարիներ անց, պետութիւնը

1936-ի յայտարարագիրները պատրուակելով

գրաւեց ճամբարը։ Եկեղեցւոյ օրինական

պայքարը ապարդիւն մնաց եւ 1987-ին

Վճռաբեկ Ատեանի վաւերացումով կալուածը

ամբողջովին գրաւուեցաւ։

2011-ին Վաքըֆներու Օրէնքին մէջ

կայացած փոփոխութիւններով սկսաւ

փոքրամասնութիւններուն պատկանող եւ

պետութեան կողմէ գրաւուած կալուածներու

վերադարձուելու գործընթացը։ Այդ

հանգրուանին Աւետարանական Եկեղեցին

ալ դիմում կատարեց ընձեռուած առիթէն

օգտուելու համար։ Սակայն իշխանութիւնները

դիտել տալով թէ Քամփի գրաւումը տեղի

ունեցած է օրինական վճիռով, մերժեցին

ներկայացուած պահանջը։ Պետութիւնը

կալուածը փոխանցած էր առաջին տիրոջ։ Որ

ան ալ իր կարգին փոխանցեց ուրիշներուն։

Այսպէս ճամբարի վերջին սեփականատէր

Ֆաթիհ Ուլուսոյ 6 Մայիս 2015-ին, քանդիչ

սարքերով մտաւ տարածք եւ սկսաւ փլել

երախաներու ձեռքերով կառուցուած շէնքը։

Այս լսելով ճամբարին գտնուած Թուզլա թաղի

ՃՀՓ եւ ՀՏՓ կուսակցութեան շրջանային

վարիչները փութացին ճամբար, իսկոյն

տեղեակ պահելով նաեւ «Նոր Զարթօնք»

շարժումի գործիչները։ Քանդիչ սարքերը

վարող բանուորները իմանալով ճամբարի

պատմութիւնը, հրաժարեցան աշխատելէ եւ

դուրս հանեցին սարքերը։ Նոր Զարթօնք այդ

պահուն որոշեց տարածքը գրաւել եւ այդ

գրաւումի 175-րդ օրն էր որ իշխանութիւնները

յօժարեցան երիտասարդներու կամքին եւ 27

Հոկտեմբերին Թուզլայի Քաղաքապետարանի

մէջ կալուածի սեփականաթուղթը

պաշտօնապէս յանձնեցին Կէտիկփաշայի

Աւետարանական Եկեղեցւոյ փաստաբան

Սեպուհ Ասլանկիլին։

Այժմ հայ ժողովուրդը կը յայտնուի

նոր փորձադաշտի մը դիմաց, որն է

հասարակութեան համար ողջունելի

նախագիծով մը վերակենդանացնել

ճամբարը, որպէսզի ան շարունակէ

հիմնադիրներուն եւ ցարդ ծառայողներուն

որդեգրած առաքելութիւնը։

Քամփ Արմէն ազատագրուած

Խոր հրդա յին կար գե րու փլու զումէն ետք

խիստ ճգնա ժամի են թարկուացաւ

Հա յաս տա նի գե ղարուես տա կան կեան քը։

Նա խապէս պե տական հո վանա ւորու թիւն

վա յելող բազ մա թիւ երաժշտա կան հաս տա-

տու թիւններ դժուարա ցան իրենց գո յու թիւնը

շա րու նա կել։ Հա յաս տա նի Ֆիլ հարմո նիք

Նուագա խումբը, Ակա դեմա կան Աքա փել-

լա Երգչա խումբը, Թա թուլ Ալ թունեանի

Անուան Եր գի-Պա րի Ան սամպլը, Հա յաս-

տա նի Պե տական Պա րախումբը եւ բազ-

մա թիւ այլ կազ մեր հա զիւ մե կենաս նե րու

օժան դա կու թեամբ պա հեցին իրենց աշ խա-

տան քը։ Սա կայն Հա յաս տա նի երկրորդ

քա ղաք Կիւմրիի մէջ կա ցու թիւնը ալ աւե լի

ծանր էր։ Կիւմրի՝ որ ծա նօթ է իր արուես-

տի ոգիով, աւե լի ծանր կը տա նէր այդ

ճգնա ժամը բաղ դատմամբ մայ րա քաղաք

Երե ւանի։

Կիւմրիի երաժշտա կան գետ նի հա մար

յոյ սի աստղ մը դար ձաւ Խա չատու րեան

եղ բայրնե րու ող ջունե լի նա խաձեռ նութիւ նը՝

երաժշտա կան խումբ ստեղ ծել քաղաքին մէջ։

Երախ տա գիտու թեան եռա կողմ դրսե ւորում

մըն է կազ մուած խումբը, որ կո չուե ցաւ

Խա չատու րեան եղ բայրնե րու մօր անու նով՝

Գո հար։ Իրաւ ալ այս նա խաձեռ նութեան

երեք կող մե րը հա մազօր էին երեք սրբու-

թիւննե րու։ Սրբու թիւն է մայ րը եւ «Գո հար»

անու նի ըն ծա յած պա տիւը բա ւակա նին թանկ

նուէր է մօր հան դէպ։ Սրբու թիւն է հայ րե նի

եր կի րը եւ «Գո հար» սփիւռքա հայու մա տու-

ցած թան կա գին նուէր է կիւմրե ցի երա ժիշ-

տին։ Երախ տա պարտ ենք մեր ու սուցիչ-

նե րուն եւ Խա չատու րեան եղ բայրներ այդ

պարտքը լա ւագոյնս մա տու ցե ցին նո րակազմ

խումբին գե ղարուես տա կան վա րիչ կար-

գե լով իրենց եր բեմնի ու սուցի չը՝ Մել քո-

նեան Վար ժա րանի բազ մա մեայ կրթա-

կան մշակ Սե պուհ Աբ գա րեանը։ Խումբը

ար դա րացուց իր հիմ նադրու թիւնը, յա ջոր-

դող տա րինե րու ըն թացքին Հա յաս տա նի

եւ սփիւռքի զա նազան կեդ րոննե րու մէջ

սար քած իր հա մերգնե րով։ Նոյ նիսկ այդ

հա մերգնե րուն ներ կայ գտնուելու առիւ թը

չու նե ցող ներ «Գո հար»ի վաս տա կէն իրենց

բա ժինը ստա ցան թո ղար կուած տե սահո-

լովակ նե րու մի ջոցաւ։

«Գո հար» 29, 30, 31 Հոկ տեմբեր եւ 1

Նո յեմ բեր թուական նե րուն հիւ րա համերգնե-

րու շար քով կ՚այ ցե լէ Պէյ րութ, այս ան գամ

իբ րեւ գե ղարուես տա կան ղե կավար Գրի-

գոր Քու զի քեանի եւ խմբա վար Նա թալի

Գալստեանի առաջ նորդու թեամբ։ «Ակօս»ի

յա ռաջի կայ թի ւով լայ նօ րէն կ՚ար ձա գան-

գենք այս համերգներուն։

Փոք րա մաս նութիւննե րու պատ կա նող կա լուած նե րու պե տու թեան կող մէ օրի-

նական ինչ-ինչ անօ րինու թիւննե րով գրա-ւուե լու աւան դութիւ նը ծա նօթ իրո ղու թիւն է Թուրքիոյ մէջ։ Այդ իրո ղու թե նէն զերծ չեն մնա ցած երկրի ասո րիներն ալ։ Հա սարա-կու թեան ծա նօթ պատ մութիւն մըն է Մար-տի նի Միտ յաթ գա ւառի պատ մա կան Մօր Կապ րիէլ վան քի տա րածքնե րուն գրաւ ման ոդի սակա նը։ Հա կառակ որ բա զում դա րերէ ի վեր եկե ղեցիի տա րած քը սե փակա-նու թիւնը եղած էր ասո րի հա մայնքին, պե տու թիւնը կը փոր ձէր այդ սե փակա-նու թիւնը իւ րացնել ի շահ պե տական գան ձին։ Ասո րինե րը 2007 թուակա-

նէն այս կողմ իրա ւական պայ քար կը տա նին իրենց պատ կա նող տա րած քը վերստին ձեռքբե րելու հա մար։ Այդ պայ-քա րը վեր ջա պէս հա սաւ իր աւար տին եւ Վճռա բեկ Ատեանն ալ վա ւերա ցուց դա տարա նի որո շու մը։ Այսպէս ասո րինե-րը այժմ կ՚ապ րին իրենց պատ կա նածին վե րատի րանա լու զար մա նալի ու րա խու-թիւնը։ Եկե ղեց ւոյ հիմ նարկը նա խորդ շա բաթ տի րացաւ կալուածաթուղթին։ Այս առ թիւ հիմ նարկի ատե նապետ Իլեա Քը րըլ մազ յայտնեց թէ տա կաւին գրա-ւուած բազ մա թիւ կա լուած ներ ու նին, որոնց տի րանա լու հա մար պի տի շա րու-նա կեն օրի նական պայքարը։

«Գոհար» Պէյրութ կ՚այցելէ

Տէյրուլզաֆարան տիրացաւ իր սեփականութեան

Հա սած է ճա կատագ րա կան ընտրու-

թեան թուակա նը։ Թուրքիա Կի րակի,

1 Նո յեմ բերին ան գամ մը եւս կ՚եր թայ

ընտրու թեան, ճշդե լու հա մար Խորհրդա-

րանի նոր կազ մը։ Տա սը տո կոսի պատնէշի

բեր մամբ եր կար տա րինե րէ ի վեր միայն

երեք կու սակցու թիւններ կրնա յին մուտք

գոր ծել Խորհրդա րան։ Այսպէ սով ձայ նե րու

մե ծամաս նութիւ նը ստանձնող ԱՔՓ դիւ-

րաւ կը յա ջողէր կա ռավա րու թիւն կազ մե լու

հա մար հարկ եղած թի ւով երես փո խան-

ներ ու նե նալ։ Առա ջին ան գամ 7 Յու նիս

2015-ի ընտրու թիւննե րուն ՀՏՓ յաղ թա-

հարեց այդ պատնէշը եւ 80 պատ գա-

մաւոր նե րով Խորհրդա րան մտնե լով, ար գելք

եղաւ ԱՔՓ-ի առան ձին կա ռավա րու թիւն

կազ մե լուն։ Այդ եղաւ հիմ նա կան պատ-

ճա ռը, որ Նա խագահ Էր տո ղան ձգձգեց

կա ռավա րու թիւն կազ մե լու փոր ձե րը եւ

եր կի րը տա րաւ կան խա հաս ընտրու թեան։

Անցնող քա նի մը ամիս նե րը բա ւական

խոր վէր քեր բա ցին երկրի ըն կե րային

կեան քին մէջ։ Բո լոր պե տական հաս տա-

տու թիւննե րը լծուեցան իշ խող կու սակցու-

թեան քա րոզ չութեան գոր ծին։ Ռա տիոյի եւ

Հե ռուստա ցոյ ցի Վե րին Խոր հուրդ (RTÜK)ի ան դամ Էր սին Էօն կէլ յայ տա րարեց թէ

պե տական հե ռուստա կայա նը (TRT) վեր-ջին 25 օրե րու ըն թացքին 30 ժա մեր տրա-

մադ րած է ԱՔՓ-ի, 29 ժա մէր Նա խագահ

Էր տո ղանի, 5 ժա մեր ՃՀՓ-ի, 1 ժամ 10

վայրկեան ՄՀՓ-ի եւ միայն 18 վայրկեան

ՀՏՓ-ի լու րե րուն։ Միայն այս ցան կը

ան գամ կը պար զէ թէ կու սակցու թիւննե-

րը ինչ տե սակ ան հա ւասա րու թեան մէջ

կը մաս նակցին ընտրու թեան։

Կողմնակ ցութիւննե րը ստուեր կը թո ղուն

ընտրու թիւննե րու օրի նակա նու թեան վրայ։

Հա սարա կու թեան մօտ լուրջ մտա հոգու-

թիւն կայ ընտրու թիւննե րու խար դա խուե լու

հա ւանա կանու թեան մա սին։ Այդ իսկ պատ-

ճա ռաւ վեր ջին տա րինե րուն հրա պարակ

իջած է «Քուէ եւ Աւե լին» հա սարա կական

կազ մա կեր պութիւ նը, որ կը փոր ձէ կա մաւոր

դի տորդնե րու մի ջոցաւ կան խել ընտրու-

թեան սնտուկնե րու վրայ կա տարուելիք

հա ւանա կան խար դա խու թիւննե րը։ 43

քա ղաք նե րու մէջ 55 հա զար կա մաւոր ներ

դի մում կա տարած են դի տոր դի պաշ-

տօն ստանձնե լու հա մար։ Կ՚ակնկա լուի

թէ մին չեւ ընտրու թեան օրը այդ թի ւը

կը հաս նի 60 հա զարի։

Միւս կող մէ քա ղաքա կան վեր լուծա-

բան ներ կ՚ակնկա լեն թէ ընտրու թեան

ար դիւնքը շատ տար բեր պի տի չըլ լայ

նա խոր դէն։ Այս ալ հա մատա րած մտա-

հոգու թիւն կ՚առա ջաց նէ ժողովուրդին

մօտ, խորհելով թէ Նա խագահ Էր տո-

ղան ռազ մա տենջ քայ լե րու կրնայ ձեռ-

նարկե լ։

Դէպի բախտորոշ ընտրութիւն

ԼՈՒՍԱՆԿԱՐ՝ ՊԵՐՃ ԱՐԱՊԵԱՆ

Թուրքիոյ քա ղաքա կան վե րիվայ րումնե -րը անըն դունե լի պատ կերնե րով կը

ցնցեն հա սարա կական զգա ցումնե րը։ Բռնու թիւնը, վայ րա գու թիւնը եւ ոխը չեն գո հանար երի տասարդներ, կի ներ, երա -խաներ սպան նե լով եւ կը դի մեն սպան -նուած ան շունչ մար միննե րը սրբապղծե լու նող կա լի արար քին։ Սպա նուած կի ներու ան շունչ մար մի նը ամ բողջո վին մերկ վի -ճակով կը ցու ցադրուի քա ղաք նե րու մէջ։ Այդ պա հուն կը նկա րահա նուի եւ տե -սանիւ թը կ՚ուղղար կուի լրա տու գոր ծա -կալու թիւննե րուն։ Կամ ալ ու րիշ սպա ն-նուա ծի մը դիակը կը կա պուի զրա հապատ ինքնա շար ժի մը եւ քաշ կը տրուի քա -ղաքի փո ղոց նե րուն մէջ։ Նման երե -ւոյթնե րը մարդկանց մտա ծել կու տան մե ռել նե րու իրա ւունքնե րուն մա սին, որու հե տեւան քով Զմիւռնիոյ մէջ կազ մա կեր -պուեցաւ «Մենք Եւ Մեր Մե ռել նե րը»

խո րագ րեալ ասու լիս մը։Ասու լի սին մաս նակցող նե րը այս խո -

րագ րի ներ քեւ զե կու ցե ցին մե ռել նե րու դէմ ան յարգան քի զա նազան օրի նակ ներ։ Երեք հա սարա կական կազ մա կեր պութիւննե -րու, միասե ռական նե րու «Քաօս-ԿԼ», ալէ վինե րու «Հա ճը Պէք թա շը Վէ լի» մշա կոյ թի կեդ րո նը եւ գաղ թա կան նե -րու հար ցե րով զբա ղուող «Ժո ղովուրդնե -րու Կա մուրջը» միու թիւնը միաս նա բար կազ մա կեր պած են այս ասու լի սը, որ կա յացաւ Շա բաթ, 24 Հոկ տեմբերին, Զմիւռնիոյ «Քիւլթիւր Փարք» տա րած -քին մէջ։ Հա սարա կական գոր ծիչնե րէ եւ երի տասարդնե րէ բաղ կա ցած հե -տաքրքիր զան գուած մը, օր նի բուն հե -տեւե ցան երեք ան ջատ նիս տե րու ըն -թացքին ար ծարծուած ելոյթնե րուն։ Հարկ է նշել որ երե ւոյ թը ինքնին բա ւական յու զիչ էր, քա նի որ զե կու ցողներ ամէն

մէ կը կը ներ կա յաց նէր իր պատ կա նելու -թեան ան դամնե րուն ուղղուած յետ-մա -հու տան ջանքնե րու օրի նակ ներ։

Մի ջոցառ ման բա ցու մը կա տարեց Փրոֆ. Կէօք չէն Ալփքա յա, որ իր ելոյ -թին մէջ անդրա դար ձաւ սահ մա նադ -րութեան եւ օրէնսգիր քի ան շունչ մար -միննե րու իրա ւունքնե րուն վե րաբե րեալ յօ դուած նե րուն։

Կազ մա կեր պիչնե րը մտադ րած էին «միւ սը» հա մարուած նե րու ապ րած փոր -ձութիւննե րը տե սանե լի դարձնել։ Այդ պատճառով հրա ւիրուած էին տար բեր ազ գութիւննե րու, տար բեր սե ռային նա -խասի րու թիւն ու նե ցող նե րու եւ տար բեր հա ւատ քի հա կումնե րու ներ կա յացու ցիչնե -րը։ Այս զա նազա նու թիւնը մա նաւանդ շեշ տուած էր օրուան վեր ջին մէկ տե -ղու մին, երբ զմիւռնիաբ նակ յոյ նե րու ներ կա յացու ցիչ Թէոտո րա Հա ճու տի,

միասե ռական նե րու ներ կա յացու ցիչներ Ալի Էրօլ եւ Կա նիմէթ, Խա ղաղու թեան Մայ րե րու ներ կա յացու ցիչ Պէ հիյէ Եալ -չըն, հա յերու ներ կա յացու ցիչ Բագ րատ Էս դուգեան, ղը զըլ պաշ ալէ վի-պէք թա -շինե րու ներ կա յացու ցիչ Էր ճան Կէչ մէզ, չբացայայտուած մարդասպանութիւններու զո հերու ներ կա յացու ցիչ Սի նան Տէ միր -քա ն եւ նման անուններ առիթ ըն ձե-ռեցին որ ներ կա ները մարդկու թեան դէմ գոր ծուած այս յան ցագործութիւնները լսեն տարբեր տեսանկիւններէ։

ԱԿՕՍ 30 ՀՈԿՏԵՄԲԵՐ 20152

ԹՈՐՈՍ ԹՈՐԱՆԵԱՆ

Սիրելի Հրանդ,

Սա րո պէին, երբ քե զի կ՚ուղղեմ այս

տո ղերը, կար ծես քե զի հետ եմ Պոլ սոյ

մէջ 1996 թո ւի Օգոս տո սին։

Դուն կ՚ըսես. -Կ՚ու զեմ հար ցազրոյց

մը ու նե նալ ձեր հետ։

Ես կ՚ըսեմ. -Պատ րաստ եմ։

Կ՚աւելցնես. -Հար ցազրոյ ցը թրքե-

րէնով պի տի ըլ լայ։

-Թրքե րէնս կրնայ լաւ չհնչել, իմ գիտ-

ցածս Հա լէպի մէջ ապ րող հայ այնթապ-

ցի ներու վա ղեմի թրքե րէնն է։

Դուն կ՚ըսես. -Աւե լի լա՛ւ օթան թիք

կ՚ըլ լայ։

Տո ւի վեր նա գիրը. «Ան նէ մէ օնուն անա

լի սանը նը պէն էօղ րէթթիմ» (մօրս իր մայ-

րե նի լե զուն ես սոր վե ցու ցի)։

Ըսիր. -Այս վեր նա գիրը աւե լին է գան

գրո ւելիք յօ դուա ծը։

Սքան չե լի հան դի պում մըն էր լա ւատե-

սական խորհրդա ծու թիւննե րով։

Որ քա՜ն կ՚ու զէի կրկին հան դի պիլ քե զի։

Բաղ ձանքս իրա կանու թիւն դար ձաւ

աւե լի ուշ. 2003 թո ւակա նին։

Զանգ մը զիս կան չեց հե ռախօ սիս

մօտ. -Ալօ՜,

Ձայնդ էր։ Սի րելի Հրանդ ըսի, սա

ձեր ձայնն է։ Ուրտե ղէ՞ն կը խօ սիք։

Պա տաս խա նեցիք.- Դա մաս կո սէն։

-Ի՞նչ գործ ու նիք Դա մաս կո սի մէջ։

-Սու րիոյ Նա խագա հը 40 թուրք

ժուռնա լիստ հրա ւիրած էր Դա մաս կոս։ Այդ

քա ռասու նին մէջ եր կու հա յեր էինք, մէ կը

ես։ Հի մա պի տի գամ Հա լէպ, օթօ պիւ սի

մէջ եմ։ Հինգ ժա մէն Հա լէպ կը հաս նիմ,

քե զի հետ ըլ լալ կ՚ու զեմ երեք ժամ, ոչ

աւե լի ու կը վե րադառ նամ Դա մաս կոս,

քա նի ուշ գի շերին Իս թանպուլ պի տի

վե րադառ նանք։

Սպա սեցի Հա լէպի օթօ պիւսնե րու

կա յարա նին մէջ արա բերէն էլէֆ գի րին

պէս կանգնած։

Եկար։ Գիրկընթխառ նո ւեցանք։ Երեք

ժա մերը, երեք վայրկեանի պէս ան ցան։

Կարգ մը հայ կա կան վար ժա րան ներ,

հայ կա կան հի ւան դա նոց մը, հայ կա կան

ծե րանո ցը այ ցե լեցինք, երեք ժա մերը

սա հած էին։ Պի տի վե րադառ նա յիր երբ

ըսի.- Գի տե՞ս Հրանդ, այն ծե րանո ցը զոր

այ ցե լեցինք, այս տա րի նշե ցինք անոր

հաս տա տու մին 80 ամեակը։

-Իսկ երբ հոն էինք ին չո՞ւ չյայտնե-

ցիր 80 ամեակի նշու մը։

-Ի՞նչ պի տի ընէիր։

-Գրպանս Սու րիական թղթադ րամ

ու նիմ։ Այդ առի թին հա մար եղած գու-

մա րը կը նո ւիրէի։

-Ուշ չէ, հի մա տո ւէք, վա ղը կը յանձնեմ

ծե րանո ցին։

Հրան դին գրպա նէն 800 Սու րիական

թղթադ րամ ելաւ։

Յա ջորդ օրը գա ցի Հայ Ծե րանոց

եւ տո ւեալ գու մա րը փո խան ստա ցագի-

րըիյանձնե ցի հաս տա տու թեան քար տուղա-

րին, ըսե լով. «Երէ կուան հիւ րը մեկ նե ցաւ

Պո լիս, ծե րանո ցին նո ւիրե լով այս գու-

մա րը, որ պէս 80 ամեակի նո ւէր»։ Հրան-

դը ու րա խու թեամբ ըսաւ նաեւ ինչ լաւ է,

որ հա յերը տեղ մը եղած են միակամ

երբ լսեց թէ Հա լէպի Հայ Ծե րանո ցը կը

ղե կավա րուի հա յոց երեք յա րանո ւանու-

թիւննե րուն կող մէ։ Ծե րերը միացու ցած

են հա յերը։

Ստա ցագի րը առ նե լով մեկ նե ցայ։

2003-ին մեր վեր ջին տե սակ ցութիւնն

էր։ Չէի գի տեր, որ վեր ջինն էր։ Օր

մըն ալ, այդ 2004-ին էր ձայնդ եկաւ

Իս թանպու լէն։ Ու րա խացայ ճիշ դը, լսե լով

ձայնդ, որ կ՚ըսէր թէ «Ան նէան նէմ» գիր-

քը թարգմա նուած է հա յերէ նի։ Հա ճելի

էր լսել ինքնավստահ մար դու ձայնդ։

Այդ օրո ւան Պոլ սոյ Կեդ րո նական լի սէի

տնօ րէնու հին եկած էր Հա լէպ։ Գտայ այն

իջե ւանա տու նը, ուր կը գտնո ւէր յար գե լի

տի կինը, որ յանձն առաւ ձե զի փո խան-

ցել ստա ցագի րը Հայ Ծե րանո ցին։

Ալ չտե սայ ձեզ, ալ չլսե ցի ձեր այնքան

գօ տեպնդող ձայ նը։

2007, տխուր թո ւական։ Մա հուանդ

գոյ ժը աշ խարհով մէկ տա րածո ւեցաւ ու

հա րիւր հա զար ներ ոտ քի հա նեց մէկ

լո զունգի տակ. «Բո լորս Հրանդ Տինք

ենք, բո լորս Հայ ենք»։

Նոյն 2007 տխուր թո ւակա նին գու-

մա րուե ցաւ գոյ ժը անկրկնե լի բա նաս տեղծ

Զահ րա տին։ Հա լէպէն ու զե ցի խումբով մը

հաս նիլ Պո լիս ու ներ կայ ըլ լալ Կի կօ հե րոսը

եր գող Զահ րա տի թա ղու մին։ Ար ձա գանգ

չգտայ։ Պէյ րութ զան գե ցի կարգ մը հայ

գրող նե րու նոյն մեկ նումի հար ցով։ Պա -

տաս խան չստա ցայ։

Նոյն օրը երե կոյեան, սի րելի Հրանդ,

Հա լէպի Հայ Երի տասար դաց Ըն կե րակ -

ցութիւ նը դա սախօ սու թիւն մը կազ մա կեր -

պած էր նո ւիրո ւած ձեր յի շատա կին։ Օրո -

ւան դա սախօսն էի։ Զե կոյ ցիս աւար տին

պա տուի րուած թաք սիին վա րոր դը զիս կը

կան չէր, զիս փո խադ րե լու հա մար Այնթապ,

որ պէսզի Այնթա պէն Պո լիս հաս նէի օդա -

նաւով։ Այդ օրե րուն Հա լէպէն Պո լիս օդա -

նաւի գիծ գո յու թիւն չու նէր։

Ժա մանա կին հա սայ Պո լիս մաս նակցե -

լու հա մար ձեր ու իմ բա րեկա միս՝ Զահ -

րա տի թա ղու մին։

Տխրու թիւնս բազ մա պատ կո ւած էր։

Զահ րա տի թաղ ման արա րողու թիւննե -

րուն յա ջոր դող օրը այ ցե լու թիւն մը տո ւի

հո ղակոյ տիդ սի րելի Հրանդ։ Յու շարձանդ

չէր կանգնո ւած տա կաւին։ Գե րեզ մա նապա -

հը նկարդ բե րաւ հո ղակոյ տիդ վրայ դրաւ

որ պէսզի տեղ ւոյն վրայ նկա րուիմ ու եր -

կու խօսք ըսեմ հետդ խօ սած ըլ լա լու հա -

մար, ինչպէս խօ սեցայ Զահ րա տին հետ

եւս օր մը առաջ։

Շու տա փոյթ այ ցե լու թիւն մը տո ւի ըն տա-

նիքիդ Ար տա շէսին հետ, յու շանը ւէր մըն

ալ յանձնե լով քե զի պէս քաջ տիկ նոջդ

ներ կա ներու զար մա ցած աչ քե րուն առ ջեւ։

Հոն, հար սիդ եւս ծա նօթա ցայ, որ նոր

թոռ նուհի մը եւս պի տի բե րէր ըն տա նիքիդ,

երբ իմա ցայ թէ աղջնա կով մը պի տի

աւել նար ըն տա նիքիդ թի ւը, առա ջար կե-

ցի, որ Հրան դուհի կո չեն զայն։

Մեր զրոյ ցը աւար տին չհա սաւ։ Մեր

զրոյ ցը շա րու նա կելի է։

Ինչ լաւ էր, չեմ մոռ նար, որ հո ղակոյտդ

Մի սաք Մե ծարեն ցի դամ բա նէն հե ռու չէր։

Ինչ լաւ էր, որ Մե ծարեն ցի դամ բա նին

վրայ, այդ օրը մե խակ ներ կա յին։

Պոլ սոյ հա յերը չեն մոռ նար մեր մե ծերը։

Ու ոչ միայն պոլ սա հայե րը։

Թա ղու մովդ մեծ մը եւս աւել ցաւ հայ

մեկ նողնե րու շար քին վրայ յա ւիտեանս

յի շուե լու հա մար։ Յաղ թո ղի, մա հուան յաղ-

թո ղի երթդ պիտի շարունակուի։ Բարի

էիր, մնաս բարի։

Յ.Գ.

Այս գիրը կը յղեմ քեզի՝ Սիրելի Հրանդ,

Երեւանէն։ Գիտես ինչեր պատահեցան

մեկնումէդ ետք Սուրիոյ մէջ…

Փլատակներու վերածուեցան Հալէպի,

Դամասկոսի մէջ եւ այլուր բազմահազար

շէնքեր, մշակոյթի կոթողներ, մշակոյթի

հալածիչներու կողմէ։

Երեւանէն կը գրեմ։ Մշակոյթներու

մայրաքաղաք Երեւանէն, ուր գրեթէ ամէն

օր մշակութային ձեռնարկներ ոսկեշղթայ մը

կը կազմեն, ուր Սուրիայէն եկած, երկրին

մէջ ապաստան գտած հազարաւոր հայեր

կան, անունդ չմոռցող հայեր, անունովդ

երդում ընող հայեր։

Բարին ընդ բոլորին աղաւնիի թեւերով։

Թ.Թ.

Երեւան 24 Հոկտեմբեր 2015

ԷՐՄԷՆԻ ՀԱՐՖԼԷՐԻՅԼԷ

ԹՈՒՐՔՉԷ1 ՀԱՊԷՐ

Տէյրուլզաֆարան Մանասթըրընըն, Մարտինտէքի 439 տէօնիւմլիւք արազիսի էլլերինտէ թափուլարը օլմասընա

ռաղմէն 2006 եըլընտա եափըլան քատասթրօ չալըշմալարը սըրասընտա հազինէ ատընա թէսճիլլենտի։ Մանասթըր եէօնէթիմի քոնույու մահքէմէյէ թաշըտը։ Մահքէմէ արազինին վաքֆա իատէսինէ քարար վերտի։ Քարարըն եարկըթայ թարաֆընտան օնայլանմասընըն արտընտան վաքըֆ թափուլարընը կէրի ալտը։ Կեչթիղիմիզ հաֆթա թափուլարընը ալան մանասթըր վաքֆը եէօնէթիմ քուրուլու պաշքանը Իլիյա Քըրըլմազ, վաքֆա աիթ չոք սայըտա միւլքիւն հազինէ ատընա թէսճիլլի օլտուղունու վէ հուքուք միւճատելեսինի սիւրտիւրեճեքլերինի սէօյլետի։

Ուզուն մահքեմէ սիւրէճի

Վաքֆըն էլինտէ թափուլար օլմասընա ռաղմէն, 1970 եըլընտա եափըլան իլք քատասթրօ չալըշմալարը սըրասընտա թափուլամա իշլեմի եափըլմատը։ 2006 եըլընտա քատասթրօ

չալըշմալարը սըրասընտա իսէ թափուսու կէօրիւնմեյէն արազիլեր հազինէ ատընա թէսճիլլենտի։ Հազինէ ատընա եափըլան թէսճիլին արտընտան մանասթըր վաքֆը եէօնէթիմի 6 Քասըմ 2007-տէ արազիլերինի կէրի ալապիլմէք իչին հուքուք միւճատելեսինէ պաշլաըտը։ Մարտին Իքինճի Ասլիյէ Հուքուք Մահքեմէսինէ տաւա աչթը։ Տաւանըն արտընտան մանասթըր եէօնէթիմի 2011-տէ Վաքըֆլար քանունունտա եափըլան կեչիճի տիւզենլեմէ քափսամընտա, արազինին իատէսի իչին պաշվուրու եափթը։ Վաքըֆլար Կենել Մեճլիսի պաշվուրույու ռէտտէթթի։ Պաշվուրունուն ռէտտի իւզերինէ ենի պիր տաւա տահա աչըլտը։ 2013 եըլընտա պիլիրքիշի ռափորլարընը վէ թանըք իֆետէլերինի կէօզ էօնիւնէ ալան Ասլիյէ Հուքուք Մահքեմէսի թափուլարըն իատէսինէ քարար վերտի։ Պու քարարըն արտընտան Հազինէ տաւայը Եարկըթայա թաշըտը։ Եարկըթայ իսէ Հազինէնին իթիրազլարընը ռէտտէտէրէք թափունուն Տէյրուլզաֆարան Մանասթըրը Վաքֆընա վերիլմեսինէ քարար վերտի։

Տէյրուլզաֆարան Մանասթըրընըն հուքուք զաֆէրի

Հեռակայ զրոյց Հրանդ Տինքի հետ

ԺՈՒԼԻԱ ՔԻՒԹՆԱՌՕՂԼՈՒ

juliakutnaroglu@hotmail.com

22 Հոկտ ե մ բ ե ր ի ե ր ե կ ո յ եա ն կեանքիս ամենահետաքրքրական

փորձառութիւններէն մէկն էր, որ ապրեցայ։ Այդ փորձը ժամանակաւոր կերպով կուրանալ էր։ Կամաւոր կուրութիւն մըն էր այս։ Ես եւ ինձ նման շատեր լոյս արձակող կամ ցոլացնող բոլոր իրերը դուրսը թողեցինք եւ մտանք խոր մթութեան մէջ։ Ամբողջովին կորսնցուցինք մեր տեսնելու կարողութիւնը։ Տեսողութիւնը փոխարինեցինք լսողութեամբ։ Այսպէսով հետեւեցանք Մասիս Արամ Կէօզպէքի խմ բավար ո ւ թ եամ բ Պողազ ի չ ի Համալսարանի ճազային երգչախումբին, Վոլքան Աքքոչի խմբավարութեամբ «Սիրէնէ» խումբին, «Կրուփ Նար», «Կրուփ Հորիզոն» նուագախումբերուն, Արթիւր եւ Դալար Պաղտասարեան ամոլին կատարումներով ներկայացուած Կոմիտասեան երաժշտութեան։ Բագրատ Էսդուգեանն ալ Կոմիտասի կեանքէն դրուագներ փոխանցող վկայութիւններ արտասանեց։

Աւարտին զրուցեցինք միջոցառումի ե րաժ շտական վարի չ Արթի ւ ր Պաղտասարեանի հետ։ «Առաջին անգամ

Կոմիտաս Վարդապետի մահուան 75 ամեակին նման միջոցառում մը կազմակերպուեցաւ Նուրի Քայայի նախաձեռնութեամբ։ Այդ տարի հանդիսատեսներուն թիւը աւելի նուազ էր, քան բեմ բարձրացող երաժիշտներու։ Տարուէ տարի հետաքրքրութիւնը բարձրացաւ։ Անցնող տարիներուն այս միջոցառումին մասնակցութիւն բերին բազմաթիւ արուեստագէտներ։ Անոնց մէջ կը յիշեմ Գուրգէն եւ Գէորգ Տապաղեանները, Կիւլայ Ասլանը։ Մանաւանդ Ասլան մեծ հետաքրքրութիւն ստեղծեց Կոմիտասի կողմէ դաշնաւորուած «ազան»ի կատարումով»։

Յաջորդող Շաբաթ օր «Աչըք Ռատիօ» կայանէն սփռուող «Ռատիօ Ակօս»ի ժամուն հիւրն էր միջոցառումի հեղինակ Նուրի Քայա։ Այս համերգի մասին իր տպաւորութիւնները յայտնելէ ետք ան գոհունակութեամբ նշեց ներկաներու տպաւորութիւնը։ Միջոցառման ներկայ գտնուողներէն ոմանք նամակագրութեամբ փոխանցած էին իրենց տպաւորութիւնը, որ ինքնին խրախուսիչ էր միջոցառումը կազմակերպողի համար։

Օննիկ եւ Արա Տինքճեաններ

Նոյն օրերուն համերգի մը առթիւ

Իսթանպուլ կը գտնուէին անուանի երաժիշտներ ՝ Օննիկ ե ւ Արա Տինքճեանները։ «Քէնթ» մշակոյթի կեդրոնին մէջ սարքուած համերգին 86 ամեայ Օննիկ Տինքճեան աւելի քան երկու ժամ տեւող երգեցողութիւնով մեծ յուզում պատճառեց դահլիճը լեցնող հանդիսատեսին։ Ան հայկական բնաշխարհէն, յատկապէս Տիյարպէքիրէն, ժողովրդական երգերու հարուստ փունջ մը ներկայացուց ունկնդրին, մերթ խոր յուզումով, մերթ մեծ ոգեւորութիւն յառաջացնելով։

Արա Տինքճեանի ուտի ընկերակցութիւնը ալ աւելի կը ճոխացներ բեմի վրայ պարզուած պատկերը։ Համերգին իրենց մասնակցութիւնը բերին նաեւ հանրածանօթ տուտուկահար Էրթան Թէքին, քանոնահար Սերքան Հալիլի, պաս կիթարահար Արի Հերկել։ Արի Հերկել իր մշակումներով ալ ծանօթ երաժիշտ մըն է, որ նախապէս զանազան առիթներով աշխատած է Արա Տինքճեանի հետ։ Նոյնպէս Էրթան Թէքին նախապէս բազում անգամներ ընկերակցած է Տինքճեանին։ Երաժիշտներու այս միասնութիւնով բարձրորակ համերգ մըն էր, որ կայացաւ Շիշլիի «Քէնթ» սրահին մէջ։

Մենք եւ մեր մեռելները

Իսթանպուլի մէջ երգ երգոց

ԼՈՒՍԱՆԿԱՐ՝ ԺՈՒԼԻԱ ՔԻՒԹՆԱՌՕՂԼՈՒ

ԱԿՕՍ 30 ՀՈԿՏԵՄԲԵՐ 2015 3

ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ

dzovinarlok@gmail.com

Կարո՞ղ է ար դեօք ճա շակը զար գա նալ։

Այո՛, եթէ ճա շակ ու նես։ Խօս քը Մա լեանի

անուան կի նօդե րասա նի թատ րո նի մա սին

է։ Կի նօռե ժիսոր Հեն րիկ Մա լեանը, որը

ստեղ ծեց այդ թատ րո նը, ի ծնէ թա տերա-

կան ռե ժիսոր էր։ Նրա հա մար ընդհան րա-

պէս ամէն ինչ թատ րոն էր։ Խաղ։ Եւ այդ

խա ղի մէջ չկար կա րեւոր փաստ եւ երկրոր-

դա կան։ Կեան քը ինքնին ող բերգու թիւն է,

սա կայն եթէ նա յես կեան քին թա տերա կան

ակ նոցնե րով, ապա այն կը փո խի իր բնոյ-

թը, հնա րաւո րու թիւն տա լով ող բա լու հետ

մէկ տեղ նաեւ ծի ծաղել։

Հու մո րի ու սուցիչ նե րը

Մա լեանի առա ջին ու սուցի չը ռե ժիսու-

րա յի մէջ նրա հայրն էր, Սու րէն Մել քումի

Մա լեանը, որը ո՛չ մի կապ չու նէր կի նոյի

կամ թատ րո նի հետ։ Նա թառ էր նուագում

հար սա նիք նե րին եւ հո գեհան գիստնե րին, իսկ

տուն գա լուն պէս պատ մում էր տե սածն ու

լսա ծը գու նեղ, հիւ թեղ, հու մո րի եւ իմաս-

տութեան եր ջա նիկ շա ղախով, պատ մում

էր ժա մեր անընդհատ, մարդկա յին բա զում

բնա ւորու թիւննե րի, մարդկանց բա զում իրա-

վիճակ նե րի տե սանե լի նկա րագ րով, ինչպէս

գրում է Հեն րիկ Մա լեանը իր «Երկխօ սու-

թիւն եր րորդի հա մար» գրքում եւ՝ ընդգծե-

լով հօր հու մո րի անկրկնե լի շնորհքն ու

տա ղան դը, աւա՛ղ, ընդհա տում է հե տեւեալ

դի տողու թեամբ. «Քա նի որ նա իմ հայրն

է, ան հա մես տութիւն կը լի նէր նրան աւե-

լի գո վելը…»։

Նրա երկրորդ ու սուցի չը պէտք է հա մարել

Չափ լի նին, որին Մա լեանը պաշ տում էր։

Յե տո՞յ ինչ, որ պաշ տում էր, մարդկու թեան

մեծ մա սը նոյնպէս սի րում եւ պաշ տում է

Չապփլի նին։ Բայց Մա լեանը որ դեգրեց Չափ-

լի նեան գե ղագի տու թիւնը, որն է. ծի ծաղե լիի

խոր քում պահ պա նել վշտի կա րողու թիւնը

եւ վիշ տը հան գուցա լու ծել ծի ծաղով։ Եթէ

մեր հայ կա կան կի նոյում առ կայ է հու մո րը,

նուրբ եւ ներ քին հրճուանք ու բերկրանք

պատ ճա ռող, ապա դա Մա լեանի հու մորն

է։ Հե տաքրքիր է, որ նրա ֆիլ մե րում նկա-

րահա նուող դե րասան նե րը չդար ձան նրա

թատ րո նի դե րակա տար ներ, իսկ նրանց մէջ

կի նոյի եւ թատ րո նի հսկա ներն էին. Մհեր

Մկրտչեան, Սոս Սարգսեան, Խո րէն Աբ րա-

համեան, Մա յիս Գա րակէօզեան, Ար մէն Խոս-

տի կեան, Կիմ Երի ցեան… Ու րիշ սե րունդ

էր, ու րիշ դպրոց… Միայն երի տասարդ

Աշոտ Ադա մեանը, որի տա ղան դի շնոր հիւ

իրա կանա ցուեց «Կտոր Մը Եր կինք» ֆիլ-

մը, կի նոյից քայ լեց թա տերա բեմ։

Տա ղան դի ժա ռան գը

Հու մոր, հու մոր… մի՞թէ ներ կա յիս այսպէս

կո չուած ֆիլ մե րում պար տադրուող ծի ծաղը

ինչ-որ կապ ու նի հու մո րի հետ։ Հու մո րը

բա ցակա յում էր կի նոյում Մա լեանի օրով,

բա ցակա յում է մինչ օրս… Իսկ թատ-

րո նո՞ւմ։ Թատ րո նում հու մո րը յեն ւում էր

կա տակեր գունե րի տա ղան դի վրայ, օրի նակ,

Կարպ Խաչ վանքեանի, Սվետ լա նա Գրի-

գորեանի եւ այ լոց, որոնք եր կար տա րիներ

պա հեցին Պա րոնեանի անուան թատ րո նը

որ պէս քո մէտիայի ժան րի թատ րոն։ Այ սօր

Մա լեանի թատ րո նը միակն է իր տե սակի

մէջ, որը չլի նելով քո մէտիայի թատ րոն,

այ նուամե նայ նիւ ստանձնել է կա տակեր-

գա կան ժան րի դե րը։ Մա լեան թատ րոն

էլ ասե լով, այ սօր մենք ի նկա տի ու նենք

ար դէն Նա րինէ Մա լեանին։ Նրա ճա շակին։

Նրա հու մո րի զգաց մունքին, ժա ռան գած

հօ րից, մեծ հօ րից, այ նուհե տեւ Չափլի-

նից եւ ընդհան րա պէս այդ ժան րում ու նե-

ցած հա մաշ խարհա յին փոր ձից։ Ար դիւնքում

Նա րինէի բե մադ րութիւննե րը հա մակուած են

այնպի սի հու մո րով, որը նման չէ ար դէն

ոչ մի ու սուցչի ձե ռագ րին, այլ կրում է իր,

Նա րինէ-հե ղինա կի կնի քը։ Նա րինէական

հու մո րը կա ռու ցում է ծայ րաստի ճան սեղմ,

մի նիմու մի հասցրած գոր ծո ղու թիւն, ներ-

թա փան ցում է ին տո նացիայի, փլաս տի-

կայի, յատ կա պէս ման րա մաս նութիւննե րի

մէջ։ Իսկ դե րասա՞նը… Մա լեան թատ րո-

նի գե ղագի տական պա տեանում գտնուած

դե րասա նին այ լեւս դժուար թէ կա րողա-

նայ բա ւարա րել որե ւէ այլ մեկ նա բանող։

Ներ կա յացում, նուիրուած 35-ամեակին

Թւում էր, թէ 35-ամեակին թատ րո նը կը

ցու ցադրի դրուագ ներ իր ներ կա յացումնե րի

խա ղացան կից։ Բայց ո՛չ։ Թատ րո նը զար-

մացրեց մեզ ոչ թէ ան ցած ճա նապար հով,

այլ՝ չան ցած, չբե մադ րած, ծի ծաղի առար կայ

դարձրած դրուագ նե րով։ Ինչպէ՞ս կա րելի,

օրի նակ, ծի ծաղ առա ջաց նել ներ կա յաց նե-

լով «Անուշ» օփե րան։

Հնչում է «Ամ պի-ի տա կից ջուր է գա լիս»…

եւ աղ ջիկնե րը շուրջպար են կա տարում։

Աղ ջիկնե րից մէ կը… կա նացի հա գուստով

տղա մարդ է։ Դե րասան Լե ւոն Ղա զարեանը։

Թու մա նեանի «Կի կոսի մա հը»։ Ո՞վ չգի-

տի այդ հէքիաթը։ Իսկ ի՞նչ կը լի նի, եթէ գոր ծող ան ձինք տե ղադ րուեն ճա պոնա կան իրա կանու թեան մէջ։ Ան զուսպ ծի ծաղ կը լի նի։ Յատ կա պէս ծի ծաղե լի կը դի տուի Կի կոսի մա հը, առա ջացած մուրճով գլխին հա րուած ստա նալուց։ Ուղղա կի պէտք է տես նել, թէ ինչ զա ւեշ տա կան է Սա մուէլ Թո փալեան-Վա հագն Գաս պա րեան զոյ գը։ Նոյն զոյ գի կա տար մամբ ներ կա յացուեց դրուագ «Տոն Ժուան»ից։ Մինչ Տոն Ժուանը (Սա մուէլ Թո փալեան) փոր ձում էր կրա կից խոյս տալ, հե տեւե լով իր կրքե րին, Լե պորել-լոն (Վա հագն Գաս պա րեան) փոր ձում էր ձեռ քե րով պա հել իր չամ րա ցուած վար-տի քը, բա ցական չե լով «ռո ճիկս, ռո ճիկս»։ Իսկ Արա Սարգսեան-Սա մուէլ Թո փալեան-Գէոր գի Յո վակի մեան եռեակը պար զա պէս հան դի սատեսի վեր ջը տուեց, ներ կա յաց նե-լով մի հի նաւուրց ֆրան սիական ող բերգու-թիւն։ Պէտք է սե փական աչ քե րով տես-նել Նա րինէ Մա լեանի բե մադ րութիւննե րը։ Բե մում դեռ ոչինչ եւ ոչ ոք չկայ, իսկ ծի ծաղը ար դէն յայտնւում է քու լիսնե րից եւ խեղ դում հան դի սատեսին։ Թատ րո նի օդն է ան գամ լե ցուած ծի ծաղով։

Ներ կա յաց ման աւար տին Մշա կոյ-թի Նա խարա րու թեան պաշ տօ նեան բեմ բարձրա ցաւ, որ պէսզի շնոր հա կալա գիր-ներ եւ մե տալ ներ բա ժանի դե րասան նե-րին։ «Հա ճելի ժա մանակ անցկաց րինք», -ասաց…

Յար գարժամը պե տական պաշ տօ-

նեայ, հա ճելի ժա մանակ անցկաց նում են…

Փա ռուանա ռեստորանում։ Իսկ Մալեան

թատրոնը ժամանակից վեր է բարձրացնում։

Որովհետեւ թեւեր է բաժանում…

Ճումհուրիյէթի պայրամ մը տահա

էկաւ։ Էս աս պիչիմ օրերուն

աղէկ մը նօստալժի կ՚ըլլամ կիտէք։

Իւստէլիք աս տարի ալ չիֆտէ

հանրապետութեան տօն տեսայ։ Ուր

է ֆէստիվալ իլէն Միւռոնօրհնէք կար

տէ, էս ալ պակաս չմնամ ըսի եւ աս

թարաֆէն խումբով մը վազնի վազ

Երեւան կացի եա, իշտէ ան քէրթէյին

Հայաստանի Հանրապետութեան

տօնին ալ տէնք էկանք։ Ատ կիշերը

ի՜նչ աղուոր տօնախմբութիւն էղաւ,

էս ալ մերին հին վախիթներուն

պայրամի էյլէնճէները յիշեցի

հէլպէթ։ Մենք չօճոխ է իքէն հաթթա

տահա ետքն ալ, եանի եա մերին

սերունդին զաւակներն ալ չօճոխ

իքէն Ճումհուրիյէթի պայրամը շատ

էյլէնճէլի օր մըն էր մեզի համար։

Հարերը կամ մենծ հարերը առտու

կանուխ չօճոխներնուն ծառքէն

պռնած Թաքսիմին մէյտանը կը

տանէին։ Հոնտեղը խըյախ ըռէսմի

կէչիտ կ՚ըլլար։ Մենք ալ Թաքսիմին

հիմա շէնքը շնորհքը չմնացած ատ

կիւզէլիմ պախճային պատին վրան կը

նստէինք սաաթներով սէյիր կ՚ընէինք։

Պատկերներ կը քաշուէինք. Վստահ

էմ քիմ միջին տարիքի շատ մարդուն

տունը ատ հին թասասըզ օրերէն

մնացած պատկերներ կան։

Կէսօրէն վերջը մահալլէյի

արայի փողոցները չաթափաթ

պայթեցունելը մենծ քէֆ էր մեզի

համար։ Օրեր առաջէն եալվար

եախար հաւաքած խարչլըքներով,

ատ պիչիմ փաթլանկոչ պաներ,

մայթափներ եւլն. կ՚առնէինք։ Ատ

օրը մինչեւ կիշերուան ուշ ատենները

տուրսը կենալու հրաման ունէինք։

Մամաները պապաները, սիրտերնին

հանգիստ. Կլոխնին կէշ պան մը գալու

վախը չունեցած չօճոխներնին տուրսը

կը ձգէին։ Մինչեւ ուշ սաաթները

տուրսէն փաթ փաթ ծաներ կու գար,

հիմա կիշերը փաթ տէյի ծան մը էլլայ

նէ ամէն մարդ լեղապատառ կ՚ըլլայ

աճապամ զէնք մի՛ նետուեցաւ տէյիմ։

Պազի ալ ընտանեօք կիշերուան

ճաշէն ետքը կենէ Թաքսիմ կ՚երթցուէր,

գոյնզգոյն ճուրերը սէյր ընելու

համար։ Ատ խոշոր կէօքտէլէններն

ալ չշինուած Գուրթուլուշի պիւթիւն

տուներուն էտէւէն Թաքսիմին

ճուրերը, լուսերը հավային ֆիշէնքներ

կ՚երեւար։ Դրացիները թարացայէ

թարացա մուհապպէթ կ՚ընէին անոնց

նայելով։ Պիւթիւն ասոնք ապրի

նէ մարդ հիմակուան ժամանակին

նայելով, նօստալժի չըլլար

տէ ի՞նչ կ՚ըլլայ։

Պայրամ սէյրան

Մալեան թատրոնի 35-ամեակը

Հայոց առասպելները յաճախ են

պատկերում բնութեան այսուայն

երեւոյթները, բարիքները, գովերգում

գեղեցկութիւնը, արարման վեհութիւնը։

Աստուածներն այդքան օրինակելի են,

հպարտ ու վսեմ։ Չարը՝ պարտուող, բարին՝

յաղթող։ Բայց երբեմն մենք հանդիպում

ենք նաեւ, կարծես, բիրտ ու դաժան

աւանդապատումների։ Եւ սա, թերեւս,

հասկանալի է. կեանքը միատարր չէ, եւ

ինչպէս իրականութիւնն է բազմաշերտ,

այդպէս էլ իրականութիւնը պատկերող, կամ

էլ թէ՝ իրականութեան մեր ընկալումները

պատկերող առասպելներն են բազմագոյն։

Ուզում եմ ձեզ պատմել Աստծոյ

ու Սատանայի զրոյցներից մէկը, որ,

անշուշտ, աղերսներ ունի յունահռոմէական

աւանդութեան հետ, ինչը նոյնպէս

հասկանալի է. բազմամշակութային մեր

տարածաշրջանում բոլոր ժամանակներում

այնքան շատ էին այլեւայլ էթնոսները,

ազգերը, ժողովուրդները, որ բնականօրէն

միախառնւում, միաձուլւում էին եւ նրանց

մշակոյթները՝ միմեանց հարստացնելով,

միմեանց սնուցելով, ստեղծելով կարծես

մէկ ընդհանուր, բազում ծալքեր ունեցող

աշխարհագրութիւն, որը միեւնոյն ժամանակ

ինչ-որ հրաշքի միջոցով պահպանում էր

նաեւ իւրաքանչիւրի մաքուր մշակոյթը,

իւրաքանչիւր ազգի սիրտը։

Այսպիսի միջմշակութային երկխօսութեան

մէջ էր նաեւ նախապատմական

աշխարհը, եւ մեր տարածաշրջանում,

յատկապէս, իրար էին միահիւսուել

յունահռոմէական, իրանական ու հայկական

առասպելապատումները։ Յետագայում

առասպելների վրայ իր հետքը թողեց

նաեւ ժամանակը, եւ նոր ուսմունքի՝

քրիստոնէութեան պատկերումները եկան

շաղախելու հին աւանդազրոյցները։

Այսպէս, մեր այս առասպելապատումի

մէջ կը տեսնենք մի կողմից Աստծուն, միւս

կողմից՝ Սատանային, այնինչ հին ուսմունքի

մէջ, հեթանոսութեան ժամանակներում,

գոնէ հայերիս մօտ չկար Սատանայի

կերպար, աշխարի երկակի ընկալումն էլ

յստակ չէր։ Անշուշտ կար չարը, սակայն

ոչ բացարձակ առումով, այլ՝ մասնաւոր։

Զոր օրինակ վիշապը, որպէս չարիք էր

ընկալւում յաճախ, կարող էր եւ բարիք

լինել եւ պաշտուել, զի չոր ու ցամաք

օրերին վիշապն էր, որ բարեբեր անձրեւ

էր բերում ժողովրդին, կամ՝ Քաջքերը, որ

քրիստոնէութիւնից յետոյ առաւելապէս չար

ոգիներ էին յիշւում, ժամանակին Արտաւազդի

կապանքներն էին պահում եւ չէին թողնում,

որ նրա չարութիւնը տարածուի աշխարհով

մէկ։ Ասել է թէ՝ նման ուժերը առաւել

զօրութիւններ են, եւ իրենց էութեամբ ոչ չար

են, ոչ էլ՝ բարի, այլ մեր ընկալումներից

ելնելով կարող են մասնաւորապէս մեզ

չարիք կամ բարիք բերել, եւ կախուած

իւրայատուկ իրավիճակից՝ լինել բացասական

կամ դրական։ Ի դէպ՝ նոյնը կարելի է

ասել աստուածների մասին, եւ հենց մեր

միտքն է, որ կարող է Աստծուն դարձնել

Սատանայ, երեւոյթը ընկալել չար կամ

բարի։ Ահաւասիկ հայոց հին ուսմունքում

յիշւում էր, որ երեւոյթները, զօրութիւնները

ինքնին ո՛չ չար են, ո՛չ էլ բարի, սակայն

մեզ կամ այլոց համար կարող են լինել

վնասաբեր կամ բարեբեր։

Ասում են՝ ժամանակին քարերն ու ծառերը

մարդկանց նման շարժուել են, խօսել, կերել,

խմել։ Սատանան տեսնելով այդ, գալիս է

Աստծոյ մօտ, իրաւունք խնդրում, որ ինքն

էլ մի բան ստեղծի։ Աստուած քմծիծաղ

տալով ասում է.

—Թէ կարող ես՝ ստեղծիր։

Սատանան գնում է քարերի մօտ,

տեսնում, որ նրանք ոսկուն են թագաւոր

դարձրել, ասում է.

—Կայծքարն աւելի զօրաւոր է եւ կարող

է ոսկուց լաւ թագաւոր լինել։

Ասածը հաստատելու համար նա մի

տան մէջ խոտ, փայտ ու ցան է լցնում,

ապա առաջարկում է կայծքարին՝ երկաթին

բախուել։ Կայծքարն ու երկաթը բախւում

են իրար, կայծեր առաջացնում։ Կայծերն

ընկնում են տան մէջ լցրած չոր խոտի

վրայ, վառւում, կրակ ստեղծում։ Մարդիկ

ու քարերը հաւաքւում են կրակի շուրջը եւ

նրա միջից հանում խորոված պտուղներ ու

կենդանիներ, ապա ուտում դրանք։ Շատ

են հաւանում դրանց համը, սկսում են

այդ կրակից տանել իրենց տները, օճախ

սարքել, վրան կերակուր եփել։

Աստուած զայրանում է Սատանայի

վրայ, որ նա կրակի գաղտնիքը յայտնել

է մարդկանց, ասում է.

— Սպասիր, քո պատճառով այնպիսի

կրակ ստեղծեմ, որից սարսափեն մարդիկ։

Եւ նա ստեղծում է Աստծոյ կրակը՝

կայծակը, ուղարկում է երկիր։ Կայծակի

հենց առաջին հարուածից զոհւում են տասը

մարդ։ Սատանան սարսափահար փախչում

է եւ այլեւս Աստծոյ աչքին չի երեւում։

Աստուած պատժում է քարերին, զրկում

նրանց շարժուելու եւ ուտելու ունակութիւնից,

որովհետեւ մարդիկ կայծքարի միջոցով էին

իմացել կրակի գաղտնիքը։

Աստուած նոյն կերպ պատժում է նաեւ

ծառերին, որոնք իրենց կամքով վառելիք

էին դարձել մարդկանց համար։

Աստուածն ու Սատանան

Նմոյշներ հայոց վիպաշխարհէն ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ oksana.karapetian@gmail.com

Նարինէ Մալեան

Արա Սարգսեան եւ Սամուէլ Թօփալեան

Նարինէ եւ Հենրիկ Մալեան

ՆԱԶԼԸ ԹԷՄԻՐ ՊԷՅԼԷՐԵԱՆ

Ան ցեալ Հինգշաբ թի դա սախօ սու թիւն

մը տե ղի ու նե ցաւ Փա րիզի Արե ւելեան

Լե զու նե րու եւ Քա ղաքակրթու թիւննե րու

հա մալ սա րանա կան գրա դարան «ՊՈՒ-

ԼԱՔ»ի մէջ, նիւթ ու նե նալով Փա րիզի

«Յա ռաջ» օրա թեր թը։ Թեր թը հիմ նուած

է Շա ւարշ Մի սաքեանի (Զի մարա, 1884

Փա րիզ, 1957) կող մէ, 1925-ի Օգոս տո սին։

Շա ւարշ Մի սաքեան նա խապէս մէկ տա րի

վա րած է օրա թեր թին խմբագ րութիւ նը

1908-ին Արեւմտեան Հա յաս տա նի Կա րին

քա ղաքին մէջ, ապա Պո լիս գա լով աշ խա-

տակ ցած է նաեւ Ազա տամար տի խմբագ-

րութեան։ Երբ 1915-ին թուրք կա ռավա րու-

թիւնը կը ձեր բա կալէ հայ մտա ւորա կան ներ,

Մի սաքեանը թաքստո ցի կեանք ապ րե-

լով, աք սօ րէն կը խու սա փի մին չեւ 1916։

Ի վեր ջոյ ան ալ հա յու ճա կատագ րին

են թարկուելով կը բան տարկուի, մինչ առիթ

կը փնտռէր Պո լիսէն հե ռանա լու։ 1918-

ին զի նադա դարի շնոր հիւ ազատ կ՚ար-

ձա կուի, ու 1924-ին կը մեկ նի Ֆրան սա

իր ամուսնու թե նէն ետք։ Ահա այսպէ սով

«Յա ռաջ»ը կը վե րահաս տա տուի այս

ան գամ Փա րիզի գա ղու թին մէջ նախ

իբր եր կօ րեայ, ապա որ պէս օրա թերթ

1927-ին։ 1957-ին Շա ւարշ Մի սաքեանի

յան կարծա մահ ըլ լա լէն յե տոյ, իր աղ ջի-

կը, Ար փիկ Մի սաքեանը կը ստանձնէ

խմբագ րութեան պաշ տօ նը, միշտ հա ւատա-

րիմ մնա լով հօ րը մտա ծելա կեր պին ու

յանդգնու թեանը։ Ար փիկ Մի սաքեան կը

մա հանայ 2015-ին։

Ժա մանա կի ըն թացքին «Յա ռաջ» գրա-

ւած է հսկայ տեղ մը Ֆրան սա հայ գա ղու-

թին մէջ։ Ան դար ձած է ոչ միայն Փա րիզի,

այլ աշ խարհի չորս կող մը ցրուած հա յոց

ապաս տա նը, ուր սփիւռքա հայե րը առիթ

ու նե ցած են ապ րե լու իրենց հա յու թիւնը։

Սա կայն դժբախ տա բար այս օրա թեր թը

չկրցաւ տո կալ նիւ թա կան ու ըն կե րային

դժուարու թիւննե րուն, որոնք հայ մա մու լի

այ սօ րուան իրա կանու թիւնն են։ Ան փա կուե-

ցաւ 2009-ին։ «Յա ռաջ»ի բա ցակա յու թեամբ

ֆրան սա հայ հա մայնքը կորսնցուց ար տա-

յայ տութեան դաշտ մը, ուր կը ցո լանար

իր հո գին։ Ահա դա սախօսւթիւն մը որ

մօ տէն կը ծա նօթաց նէ «Յա ռաջ»ի նե րաշ-

խարհն ու կը նկա րագ րէ անոր տե ղը հայ

իրա կանու թեան մէջ։

Դա սախօ սու թիւնը սկսաւ ֆրան սա ցի

Պեն ժա մին Կի շառի խօս քով, որ անդրա-

դար ձաւ Յա ռաջի թուայ նացման ծրագ րին։

Ան պատ մեց թէ ՊՈՒ ԼԱՔ-ը եւ ԱՐԱՄ

Ըն կե րակ ցութիւ նը գոր ծակցե լով սկսած

են այս օրա թեր թը թուայ նացնել։ Յե տոյ

մի ջոցա ռու մը շա րու նա կեց յայտնի գրող

Գրի գոր Պըլ տեանի խօս քով, որ եր կար

տա րիներ աշ խա տակ ցած է օրա թեր թին

իր յօ դուած նե րով։ Ան բա ցատ րեց օրա-

թեր թին բո վան դա կու թիւնն ու ան ցեալը,

շեշ տե լով թէ «Յա ռաջ» կապ կը ստեղ ծէր

աշ խարհի բո լոր հա յու թեան հետ եւ դար-

ձած էր կա րեւոր կեդ րոն մը։ Իսկ Ար փի

Թո թոյեան, որ շուրջ երե սուն տա րիներ

աշ խա տած է «Յա ռաջ»ի մէջ, անդրա-

դար ձաւ թեր թին ներ քին ապ րումնե րուն,

որոնց շատ քիչ տե ղեակ է հան րութիւ նը։

Կ՚ար ժէ իր խօ սակ ցութեան տեղ տալ, որ

կը նկա րագ րէ հայ մա մու լի իւ րա յատուկ

ու հե տաքրքրա կան աշ խարհը։

«Այ սօր խօ սիլ «Յա ռաջ»ի վեր ջին

քա ռորդ դա րուն մա սին, «կար ու չկայ»ով

ըն տա նեկան պատ մութիւն մը պատ մե լու

կը նմա նի։ «Յա ռաջի ըն տա նիք» որա-

կու մը Ար փիկ Մի սաքեանինն էր. այդ

ըն տա նիքը կը բաղ կա նար խմբագ րութեան

ու տպա րանի անձնա կազ մէն, աշ խարհի

ամէն կող մի քոյր-եղ բայր եւ զար միկնե-

րէ. աշ խա տակից, թղթա կից, զա նազան

ձե ւի օգ նա կան նե րէ։

«Ըն տա նիք» բա ռին գոր ծա ծու թիւնը

ամէն ան գամ թե թեւ քմծի ծաղի մը պատ-

ճառ կ՚ըլ լար, բայց այ սօր կը խոր հիմ թէ

տե ղին բնո րոշում մըն էր։ Անոր «գլուխ»ն

ու «ան դամ»նե րը ճի՛շդ այդ վե րաբե րու մը

ու նէին գոր ծին նկատ մամբ, որ Ֆրան սա-

յի հայ կա կան ձայնն էր։ Ո՛չ դժուարու-

թիւն, կամ ան կա րելիու թիւն, ո՛չ ան հա-

մաձայ նութիւններ, հա կադ րութիւններ եր բեք

ար գելք եղան որ այդ ձայ նը հնչէր ամէն օր։

1984 Հոկ տեմբե րին, երբ մաս կազ-

մե ցի այդ ըն տա նիքին, հինգ ան դամ

ու նէր ան. խմբագ րա տան մէջ Ար փիկ

Մի սաքեանի հետ կար օգ նա կան խմբա-

գիր Հրանդ Աճէ մեանը, որ քա նի մը

տա րի ետք ԱՄՆ մեկ նե ցաւ։ Տպա րանը

կ՚աշ խա տէին Մի շէլը, Երուան դը, Յա րու-

թը։ Առա ջինը տպողն էր, եր կու միւսնե-

րը՝ գրա շար նե րը։ Նման գոր ծի հա մար

այս փոքր անձնա կազ մը շա տեր զար-

մա ցու ցած է, բայց պէտք չէ մոռ նալ որ

«Յա ռաջ»ը ետին ո՛չ կու սակցու թիւն, ո՛չ

ալ նե ցուկ կազ մա կեր պութիւն մը ու նէր.

ու նէր միայն նեղ օրի կռուան քա նի մը

բա րեկամ ներ։

Գոր ծը գլուխ հա նել կա րելի կ՚ըլ լար

դե րերու յստակ բա ժանու մով ու լա րուած

աշ խա տան քով։ Այդ աշ խա տան քին ան մի-

ջակա նը, ժա մերու հետ մրցե լու պար-

տադրո ղը առ տուան բա ժինն էր. այ սինքն՝

առա ջին եւ վեր ջին էջե րուն պատ րաստու-

թիւնը։

Ա. էջը տեղն էր օրուան լու րե րուն,

խմբագ րա կանին, օրը օրի նին, թուրք մա մու-

լին մե զի վե րաբե րող էջե րուն, «Տխրու-

նի»նե րուն, եւլն.։ Վեր ջին էջը յատ կա ցուած

էր ծա նու ցում եւ յայ տա րարու թիւննե րու,

մա հազդնե րու, ի հար կին նաեւ Ա. էջէն

աւել ցած գրու թեան մը շա րու նա կու թեան։

Ինչ կը վե րաբե րի դե րերու բաշ խումին,

խմբագ րութեան մէջ ֆրան սա կան ու մի ջազ-

գա յին լու րե րու բա ժինը ստանձնած էր

Ար փիկ Մի սաքեան։ Ինք կը գրէր նաեւ

«Տխրու նի» խո րագ րուած մա հագ րութիւննե-

րը, ամէն ան գամ որ ծա նօթ անձնա-

ւորութեան մը մա հուան լու րը հաս նէր։ Ան

առ տուն ժա մը 7։30-էն սե ղանին գլու խը

կ՚ըլ լար, աչ քը սե ղանը ծած կած թեր թե-

րուն, իսկ ական ջը՝ ձայ նասփիւ ռի լու րե-

րու հա ղոր դումնե րուն։ Պէտք էր կա րեւո-

րագոյննե րը ընտրել, թարգմա նել, ամ փո փել

ու մեկ նա բանել։ Խմբագ րա կան ու «Օրը

օրին»ը յա ճախ նա խորդ օրուընէ գո նէ

սե ւագ րութեան վի ճակին մէջ պատ րաստ

կ՚ըլ լա յին։

Այս «խո հանոց»ին մէջ իմ պար տա-

կանու թիւնս երե ւանեան լրա տուու թիւնը

պատ րաստել, թուրք մա մու լը աչ քէ անցնել

ու ար տատպե լիքը ընտրել էր։ Նո րէն

դա սաւո րելու, թարգմա նելու, ամ փո փելու,

մեկ նա բանե լու աշ խա տանք։

Օրուան երկրորդ կէ սին պէտք էր

յա ջորդ թի ւին, կամ թի ւերուն հա մար ներ-

սի էջե րու նիւ թեր պատ րաստել. յօ դուած,

թղթակ ցութիւն, թարգմա նու թիւն, գա ղու թի

լու րեր, հա սած ձե ռագիր ներ կար դալ ու

սրբագ րել, սփիւռքի մա մու լէն ար տատպե-

լու ար ժա նի էջեր ընտրել, պար բե րաբար

հար ցազրոյցներ ընել, նոր հա սած գիր-

քեր թեր թա տել, եւլն.։ Ասոնց զու գա հեռ

կար վար չա կան գոր ծը, հա շուա պահու-

թիւնը, որով կը զբա ղէր Ա. Մի սաքեան։

Ներ սի էջե րու այս աշ խա տան քին հետ

կար ան շուշտ ասոնցմէ շա րուած նե րուն ալ

փոր ձե րը կար դա լու, սրբագ րե լու գոր ծը։

Ատ կէ ետք կը տպուէին յա ջորդ թի ւին

ներ սի էջե րը։

Յա ռաջի առօ րեային մա սին աւե-

լի լման պատ կե րի մը հա մար, ընդհա-

նուր այս շե մային պէտք է աւելցնել

տա կաւին գրե թէ ամե նօրեայ այ ցե րը,

-բա րեկամ, աշ խա տակից, քա ղաքա կան

դէմք, արուես տա գէտ, ար տա սահ մա նէն

հիւ րեր, եւլն. -յե տոյ՝ ասու լիսնե րու, ձեռ-

նարկնե րու հե տեւե լու պար տա ւորու թիւնը,

շատ յա ճախ աշ խա տան քի ժա մերէն ետք,

ու հե ռաձայ նի կան չե րը... եր բեմն զուար-

ճա լի, եր բեմն զայ րացնող, եր բեմն ալ յու-

զիչ հար ցումնե րով, խնդրանքնե րով։

Տա րինե րու ըն թացքին «Յա ռաջ»ի

ըն տա նիքին կազմն ալ փո խուե ցաւ.

փա կու մէն քա նի մը տա րի առաջ Մի շէլը

հանգստեան կո չուե ցաւ, իրեն յա ջոր դեց

Ար մա նը. մի ջոց մը ետք Երուան դը առող-

ջա կան ծանր հար ցե րով հար կադրուեցաւ

քա շուիլ. անոր տեղն ալ եկաւ Յո վիկը որ

ամե նէն երի տասարդ ու վեր ջին ան դա մը

եղաւ ըն տա նիքին։

Յե տոյ օր մըն ալ վեր ջա կէտի որո շու-

մով հա սանք «չկայ»ի հանգրուանին. ամէն

բան վերջ գտաւ անակնկալ, ցա ւոտ կեր-

պով ու եր կինքէն ոչ մէկ խնձոր ինկաւ...»

ԱԿՕՍ Ք Ա Ղ Ա Ք Ա Կ Ա Ն Հ Ա Ս Ա Ր Ա Կ Ա Կ Ա Ն Շ Ա Բ Ա Թ Ա Թ Ե Ր Թ

ԱՐՏՕՆԱՏԷՐ՝ AGOS YAYINCILIK BASIM HİZMETLERİ SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. անունով՝ Րահիլ Տինք, ՀԻՄՆԱԴԻՐ՝

Հրանդ Տինք, ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ՎԱՐԻՉ՝ Եդուարդ Տանձիկեան, ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԽՄԲԱԳԻՐ՝ Ֆէրտա Պալանճար,

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ՎԱՐԻՉԻ ՕԳՆԱԿԱՆ՝ Գարին Գարագաշլը ՀԱՅԵՐԷՆ ԲԱԺՆԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ՝ Բագրատ Էսդուգեան

ՀԱՍՑԷ՝ Փափա Րոնգալլի փողոց, թիւ՝ 128, Հարպիյէ 34373 Շիշլի - ԻՍԹԱՆՊՈՒԼ Հեռաձայն՝ 0212 219 00 98 -

0212 219 50 82 Ֆաքս. 0212 219 50 81 ՏՊԱԳՐՈՒԹԻՒՆ՝ Տիւնիա Սիւփէր Վէպ Օֆսէթ Ա.Շ. 100. Եըլ Մահալլէսի,

Պաղճըլար-Իսթանպուլ ։ Հեռաձայն՝ 0212 629 08 08 ԲԱԺԱՆՈՐԴԱԳՐՈՒԹԵԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐ՝ Թուրքիա՝

6 ամսուան 90 ԹԼ. տարեկան 175 ԹԼ. Եւրոպա՝ 6 ամսուան 95 Եւրօ, տարեկան՝ 180 Եւրօ, Ամերիկա եւ Գանատա՝ 6 ամսուան 130 Տոլար,

տարեկան 250 Տոլար, Աւստրալիա՝ 6 ամսուան 150 Տոլար, տարեկան 275 Տոլար։ www.agos.com.tr - agos@agos.com.tr

- «Հայ Տո մար» կո չուած կայ քէ ջը

պի տի քննէք այ սօր, ծա նօթա նալու հա մար

հին հայ կա կան օրա ցոյ ցին։ Ապա, պի տի

շի նէք «Բուն Հայ կա կան» օրա ցոյց մը՝

ձեր այս շաբ թուան պար տա կանու թիւնը։

Հի մա, բա ցէ՛ք հա մակար գիչնե րը եւ գրե-

ցէ՛ք անոր հա մացան ցա յին հաս ցէն։

Աշա կերտներ, սա պար զա պէս մեր

դա սական շրջա նի օրա ցոյցն է. հոն չկան

Եր կուշաբ թի ներ, Երեք շաբթի ներ, Յու-

նուար ներ, Փետ րուար ներ...

- Պա րոն, ցան կեր են ամ բողջ...

Բա ռերը դժուար ըն թեռնե լի են։

- Գրա բար են, Մհեր, ժա մանա կի

ըն թացքին ձեր աչ քե րը կ՚ըն տե լանան։

Գրա շարե ցէք նախ՝ ամիս նե րը, տե սէ՛ք,

12 հատ են, -ինչպէս՝ եգիպ տա ցինե րը եւ

պար սիկնե րը ու նէին-, սկսե լով Նա ւասար-

դէն, վեր ջի նը՝ Հրո տից, իւ րա քան չիւրը՝ 30

օր, իսկ տա րուան աւել ցած հինգ օրե րուն

հա մար ստեղ ծեր ենք 13-րդ ամիս մը՝

Յա ւելեաց։ Դուք հի մա 13 էջե րու վրայ

դրէ՛ք այդ անուննե րը։ Իսկ շաբ թուան

եօթը օրե րուն հա մար պի տի գտնէք արե-

գակի, լուսնի եւ հե թանոս հա յերու ծա նօթ

հինգ մո լորակ նե րուն անուննե րը, ինչպէս

կ՚ընէին յոյ ներն ու հռով մէացի ները։

Երբ աշա կերտնե րը կը սկսին իրենց

օրա ցոյ ցե րը ձե ւաւո րել, առիթ կ՚ու նե նանք

դա սատուին հետ խօ սելու «տո մար» բա ռի

մա սին, հա ճոյք առ նե լով նաեւ՝ Աճա ռեանի

«Ար մա տական»էն մէջ բե րումներ ընե լէ։

- Աշա կերտնե րը հե տաքրքրա կան կը

գտնեն այս աշ խա տան քը։ Թէ՛ նոր բառ

կը սոր վին, եւ թէ՝ հա յոց մշա կոյ թի պատ-

մութիւ նը։ Ան շուշտ, պա րոն ստու գա բանու-

թիւն, մեր հին տո մարի մէջ կան դրա ցի

ժո ղովուրդնե րէ փո խառու թիւններ, ինչպէս՝

նոյ նինքն «տո մար» բա ռը։

- Յու նա րէն հա մեստ բառ մը, որ

այնքա՛ն հարստա ցուց մեր բա ռապա շարը։

Կու գայ «տո մարիոն» բա ռէն (τομάριον)։ Անի կա նուազա կանն է «տո մոս»ին, որ

«օրա ցոյց» մը ըլ լա լէ առաջ կը նշա-

նակէր «հա տոր», գիր քի՝ պա պիրո սի

հա տոր, նաեւ՝ վա ւերա գիր, մա գաղա-

թի կտոր։ Փո խառու թեամբ ան ցած է

այլ լե զու ներ. պարսկե րէն, արա բերէն՝

տու մար «գա լարեալ թուղթ», վրա ցերէն՝

տու մա րի «նիւ թե րու ցանկ, ըն դօ րինա կու-

թիւն», լա տինե րէն tomus, ֆրան սե րէն tome, լե հերէն եւ ռու սե րէն tom «գիր-

քի բա ժանում»։ Այդ բո լորին ար մա տը՝

«տեմ նօ» բայն է. հա տանել, կտրել։

- Որ մէ՝ նաեւ մեր «տոմ սակ»ը։

- Որ, նախ կը նշա նակէր «ոլո րուած

թուղթի վրայ գրուածք, մանր գրու թիւն,

նա մակ»։ Դա սական շրջա նին ու նե ցեր

ենք «Տոմս Մա հագոյժ» եւ «Տոմս Հար-

սա նեկան» ար տա յայ տութիւննե րը։

- Իսկ այժմ՝ պար զա պէս հան դէ սի

կամ ներ կա յաց ման մը մուտքի թուղթ

է... Մե զի տուած է ըն տիր բարդ բա ռեր.

տոմ սա կավա ճառ, բաժ նե տոմս, հրա ւիրա-

տոմս... Աշա կերտնե՛ր, հի մա գրա շարե-

ցէք օրե րը։ Տե սէ՛ք, ամ սուան 30 օրե րը

ու նին իրենց հա մապա տաս խան անուննե-

րը, հայ կա կան պան թէոնի աս տուած նե-

րը, նախ՝ Արեգ, ապա՝ Հրանդ։ Անի՛,

դուն 12-րդ օրն ես, իսկ դո՛ւն Անա հիտ,

19-րդ օրը։

- Եզա կի հարստու թիւն է նաեւ

«տո մար»ի ըն տա նիքը. տո մարա գէտ, զատ-

կա տոմար, պար զա տոմար, տո մարա-

կալու թիւն, ինչպէս նաեւ՝ հնա րամիտ

հայ առեւտրա կան նե րուն գիւ տը՝ կրկնա-

տոմար եւ վեր ջա պէս ան՝ որ սկսեր

էք ձեր աշա կերտնե րուն ներ կա յաց նել՝

տո մարա գիտու թիւն։

- Աշա կերտնե՛ր, գործ

մը եւս դեռ ու նիք...

ժա մերը։ Բայց, ո՛չ

1, 2, 3։ Նկա տեցէք,

թէ առան ձին ցանկ

մը կայ ժա մերու։

Հրա շալի երե-

ւոյթ. մեր նախ-

նի ները օրուան

24 ժա մերը չեն

թուար կած, այլ՝

անոնց տուեր են

յա տուկ անուններ։

- Պա րո՛ն. ըստ այդ ցան-

կին, կար ծեմ մեր դպրո ցը կը սկսի

ժա մը «Լու սա ճեմ»ին, կը ճա շենք ժա մը

«Փայ լա ծում»ին եւ դա սերը կը վեր ջա-

նան ժա մը «Ճա ռագայ թեալ»ին։

- Մօ տաւո րապէս, Վէմ։ Հի մա տե ղադ-

րե ցէք այդ բա ռերը։

- Կը նկա տեմ, թէ ձեր աշա կերտնե րուն

մէկ մա սը կի լիկեան ար մատներ ու նին։

- Մեծ հայ րե րը, մեծ մայ րե րը Մա րաշ-

ցի են, Այնթապ ցի, Սսե ցի՝ կամ Հա ճըն ցի։

- Հաճ նոյ հա յերը «տո մար»էն սե րած՝

ու նէին «դօ մոյ» բա ռը, որ կը նշա նակէր

«երա զահան», որով հե տեւ, տո մարա կան

գիր քե րը կը պա րու նա կէին նաեւ երազ-

նե րու մեկ նութիւններ։

Վեր ջին հար ցում մը

կ՚օգ նէ, որ լիակա տար

ըլ լայ աշա կերտնե-

րուն աշ խա տան քը.

- Պա րո՛ն, օրա-

ցոյ ցին վրայ ի՞նչ

տա րեթիւ պի տի

տպենք։

- 4508, Պեր-

ճուհի . . . 4508։

Յա ջորդ դա սին, կը

բա ցատ րեմ, թէ ին չո՛ւ

է այդպէս։

- Պա րոն, կը շա րու նա-

կէ նոյն աշա կեր տուհին սրա միտ

ծի ծաղով մը, «հա մացանց»ը internet է, որով հե տեւ՝ հասկնա լի է, «ցանց» net, հա մացանց՝ internet... Բայց, հա րիւր տա րի վերջ, թե րեւս մոռ ցած պի տի ըլ լանք

այս բա ցատ րութիւ նը, եւ պէտք պի տի

ըլ լայ «հա մացանց»ին հա մար գրել ստու-

գա բանական յօդուած մը։

ՏՈՄԱՐ

ԲԱՌԵՐՈՒ ԽՈՐՀՐԴԱՒՈՐ ԱՇԽԱՐՀԸ ՆՈՐԱՅՐ ՏԱՏՈՒՐԵԱՆndaduryan@agbumhs.org189

Դասախօսութիւն Փարիզ ի Յառաջ օրաթերթի մասին