ΔΗΜΟΣ ΕΥΡΥΜΕΝΩΝ

Μπριγιάνιστα. → Βασιλόπουλο. Το παλαιό όνομα του χωριού, Mprianitsa (τούρκικη σύνθετη λέξη που σημαίνει τόπος με πολλά νερά ) Σύμφωνα με τον Οικονόμου προέρχεται από το βουλγαρικό mrjana «είδος ψαριού των γλυκών νερών» και τη σλαβική κατάληξη –ista . Άλλοι υποστηρίζουν την άποψη ότι το όνομα δόθηκε στο χωριό σύμφωνα με μια παράδοση, η οποία λέει ότι ένας Πρίγκιπας

έμεινε στο χωριό για μερικές ημέρες καθώς «Βασιλόπουλο» σημαίνει τον πρίγκιπα στην ελληνική γλώσσα.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Σύμφωνα με την παράδοση κατά τα ύστερα μεσαιωνικά χρόνια το χωριό βρισκόταν νοτιότερα, ότι η πρώτη θέση του χωριού ήταν στην αποκαλούμενη περιοχή «Πάγκαλη» Pagali, κοντά στο Δεσποτικό, αλλά οι κάτοικοί του μετακινήθηκαν στη σημερινή τοποθεσία λόγω κάποιου λιμού. Από ιστορικά στοιχεία προκύπτει ότι το χωριό πυρπολήθηκε στη θέση αυτή, αντιστεκόμενο στις επιδρομές των Αλβανών λιάπηδων και κλεφτών καθώς το κάψανε, για άρνηση καταβολής του φόρου. Στη θέση «πάγκαλη» ακόμα και σήμερα είναι χαλάσματα σπιτιών.Λόγω των αλβανικών επιδρομών από τις οικογένειες τον λιάπηδων, οι κάτοικοι αναγκαστήκανε την περίοδο 1650-1700 να εγκαταλείψουν το χωριό Επέστρεψαν με την προστασία πλέον των Τούρκων κατακτητών περί το 1750 Επί Τουρκοκρατίας ανήκε αρχικά στο οθωμανικό κράτος, μέχρι που αγοράστηκε το 1748 από τρεις Τσεπελοβίτες. Από τους κληρονόμους τους το αγόρασε αργότερα ο Αλή πασάς και το δώρισε στην αδελφή του Σαχνισά. Προς τα τέλη του 19ου αι. ανήκε στον εγγονό της τελευταίας, Μαλήκ Πασά, του οποίου η οικογένεια το πώλησε τελικά στους κατοίκους του χωριού το 1900. Απελευθερώθηκε μαζί με τα Ιωάννινα το 1913.

Η κύρια εκκλησία του χωριού είναι οι Δώδεκα Απόστολοι και παρεκκλήσι είναι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου.

ΓΕΦΥΡΙΑ

Σε  απόσταση  300 μέτρων  από  το  Δημοτικό  Διαμέρισμα  Βασιλοπούλου  υπάρχει  το  γεφύρι  «Γκουσντάνη». Πρόκειται  για  παραδοσιακό  πέτρινο  γεφύρι,  που  θεωρείται  ότι  έχει  κατασκευαστεί  το  1300  περίπου,  αποτελεί  χαρακτηριστικό  δείγμα  της  αρχιτεκτονικής  της  περιοχής  και  διατηρείται  σε  καλή κατάσταση

Σιούτιστα → Καστρί. Προέρχεται σύμφωνα με τον Vasmer από το σλαβικό šutБ «ο χωρίς κέρατα» και τη σλαβική κατάληξη –ista, για να δηλώσει το βουνό με τις χωρίς κέρατα γίδες. Η αρχική λέξη απ’ όπου σχηματίζεται το τοπωνύμιο είναι γνωστή σε πολλές γλώσσες. Πατρίδα της φαίνεται να είναι πατρίδα της η Ρουμανία, απ’ όπου με τις μετακινήσεις Ρουμάνων βοσκών διαδόθηκε σε ευρύτατο γεωγραφικό χώρο. Πιο πιθανή βέβαια είναι η ετυμολόγηση από την αλβανική šut/ë «ελαφίνα», για λόγους σημασιολογικούς, αφού είναι λογικότερο να ονομαστεί ένας τόπος ως ελαφότοπος, παρά «ως τόπος με ακέρατες γίδες» Στην περιοχή χρησιμοποιούνται εξίσου συχνά τα παλαιά ονόματα «Σιούτιστα» για το χωριό και «Σιουτιστινός» για τον κάτοικό του, αν και επισήμως καταργήθηκαν το 1950. Η ονομασία Καστρί αποτελεί σύνηθες τοπωνύμιο για ορεινές περιοχές του νομού. Υπάρχει άλλο ένα χωριό στο Λάκμο με το ίδιο όνομα, καθώς και αρκετά υψώματα.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το Καστρί ιδρύθηκε από Σουλιώτες φυγάδες ως Σιούτιστα, από το σλαβικό όνομα του Κασιδιάρη που παραπέμπει σε κατσίκα δίχως κέρατα (η ονομασία Κασιδιάρης υιοθετήθηκε αργότερα). Η επιλογή της τοποθεσίας οφείλεται στην ανάγκη πλήρους απόκρυψης από της τουρκαλβανούς, αφού περιβαλλόμενο κυκλικά από τρεις κορυφές του βουνού, το χωριό δεν ήταν ορατό από πουθενά εκτός από την είσοδό του! Το ακριβές έτος ίδρυσης είναι άγνωστο, αλλά τοποθετείται στα πρώτα χρόνια μετά την κατάλυση της Σουλιώτικης Συμπολιτείας από τον Αλή Πασά το 1803.

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Η πρώτη αναφορά στο χωριό εμφανίζεται στο βιβλίο προσκομιδής της Μονής Σωσίνου. Επίσης ο άγγλος αξιωματικός Πυροβολικού Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ το αναφέρει ως «Shútista» σε περιηγητικό χρονικό που εκδόθηκε το 1835. Σε καταγραφή του 1856 εμφανίζονται 12 σπίτια και 18 οικογένειες και αποκαλείται εθνικό, δηλαδή δεν ανήκε σε κάποιο οθωμανικό ίδρυμα ή αξιωματούχο, όπως άλλα χωριά της περιοχής. Το 1865 αναφέρεται από τους μουχταροεπιτρόπους του (χαμηλόβαθμοι τοπικοί παράγοντες) ότι λειτουργούσε σχολείο, το οποίο όμως δε λειτουργεί σε αντίστοιχη αναφορά του 1887.Τέλος, στο «σαλναμέ» του βιλαετίου Ιωαννίνων για το οικονομικό έτος 1311 (Μάρτιος 1895 έως Φεβρουάριος 1896), όπου διασώζεται η τελευταία αναλυτική απογραφή της οθωμανικής περιόδου, το χωριό περιλαμβάνει 14 «χανέδες» (οικογένειες) και συνολικά 87 κατοίκους.

Μνημείο αυτής της περιόδου είναι η μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Είναι  μονόχωρη  ξυλόστεγη  βασιλική  (ζωγραφίστηκε  το  1913).  Στο  προαναφερόμενο  μοναστήρι  υπάρχει  η  εικόνα  της  Παναγίας  Οδηγήτρας  ιστορημένη  το  έτος  1586.  Σε  επιγραφή  έξω  από  το  μοναστήρι  αναγράφεται  ότι  ανακαινίστηκε  το  1909.     Σύμφωνα  με  δήλωση  του  ηγουμένου  του  Αγάπιου,  το  μοναστήρι  είχε  στην  κατοχή  του  «χωράφια  ποτιστικά  και  ξερικά  (στρέμματα  119)  από  τα  οποία  το  1/10  δινόταν  στο  σπάχη  Γιακούμ  Πεσβάνμπεη  και  το  1865  «εις  το  βασιλικόν  χαζνέν».    Επίσης  το  μοναστήρι  λειτουργούσε  παλιότερα  και  ως  φρενοκομείο  της  επαρχίας,  όπου  πήγαιναν  νέα  κυρίως  άτομα  με  ψυχικές  ασθένειες  και  ο  ηγούμενος  προσπαθούσε  να  τους    συνετίσει  με  ξύλο,  νηστείες  και  δέσιμο.  Ακόμη  και  σήμερα  είναι  στη  θέση  τους  σύνεργα  των  μεθόδων  που  χρησιμοποιούσε  (κρικέλες,  αλυσίδες).    Ελλείψει σχετικής τεκμηρίωσης, δεν είναι γνωστό εάν η μονή ιδρύθηκε μαζί με το χωριό ή πρόκειται για μετεξέλιξη παλαιότερης. Σήμερα σημείο αναφοράς του Καστρίου και μοναδικό τεχνητό αξιοθέατό του είναι το καθολικό της κατεστραμμένης μονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του οποίου οι τοιχογραφίες έχουν μερικώς αποκατασταθεί.

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Παρά την κατακύρωση των Ιωαννίνων στην Ελλάδα με τη λήξη του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου (1913), το 1917 η περιοχή κατελήφθη από ιταλικά στρατεύματα που επεδίωκαν την προσάρτηση τμήματός της στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος. Μαρτυράται ότι τμήμα του χωριού είχε δει με συμπάθεια την ιταλική κατοχή για πρακτικούς λόγους, ελπίζοντας πως θα απήλλασσε τον Κασιδιάρη από το «κατσαπλίκι» (ζωοκλοπή). Μάλιστα ο πρόεδρος κι ο γραμματέας του χωριού συνελήφθησαν ως ζωοκλέφτες και εγκλείσθηκαν σε φυλακή στην Ιταλία. Την ίδια περίοδο η μονή αγόρασε μικρά χωράφια στην κοιλάδα του Άνω Καλαμά (έξω από το χωριό Μαζαράκι) προερχόμενα από εγκαταλελειμμένα τουρκικά τσιφλίκια, με χρήματα που πιθανώς προέρχονταν από δωρεές ληστών. Κάποια χωράφια δόθηκαν επίσης στις οικογένειες του χωριού με αναδασμό, όταν εγκαθιδρύθηκε οριστικά η ελληνική κυριαρχία. Η περιοχή αυτή έως σήμερα αποκαλείται «Καλύβια Σιουτιστινά» από τα πρόχειρα παραπήγματα όπου διέμεναν οι χωριανοί, όταν κατέβαιναν στον κάμπο για τις αγροτικές εργασίες. Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο ξεκίνησε η περίοδος της μαζικής μετανάστευσης. Η αρχή έγινε από μέλη του Δημοκρατικού Στρατού που διέφυγαν σε χώρες του ανατολικού μπλοκ. Ακολούθησε στα επόμενα χρόνια η πλειοψηφία του χωριού σε αναζήτηση καλύτερης τύχης, με προορισμό κυρίως την Αθήνα ή τη Δ. Γερμανία και λιγότερο προς την Αυστρία. Το Δημοτικό Σχολείο έκλεισε οριστικά το καλοκαίρι του 1955. Η εσωτερική μετανάστευση συνεχίσθηκε έως και τη δεκαετία του '80 με δύο μορφές - είτε ως πλήρης μετοίκηση των οικογενειών, είτε ως μετανάστευση των ανδρών της οικογένειας.

Δέλινο- Δέλνο → Δελβινακόπουλο. Από το σλαβικό delБ «σύνορο, οροσειρά, λόφος» και τη σλαβική κατάληξη –inБ.  

Όπως  αναφέρεται  στη  στατιστική  του  Αραβαντινού  ήταν  τσιφλίκι  του  Αλή  Πασά  και  ιμπλιάκι  μετά  το  θάνατό  του,  υπάγονταν  εκκλησιαστικά  στη Βελά  και  Κόνιτσα και  ήταν  ιδιόκτητο.  Το  1854  κατά  την  ηπειρωτική  επανάσταση  του  Γρίβα  λεηλατήθηκε  και  κάηκε  από  τους  Αρβανίτες  του  Σουλεϋμάν  Ταχήρη.  Λίγο  αργότερα  18  Νοεμβρίου  1865,  σύμφωνα  με  δήλωση  του  παπά  και  των  Μουχταρογερόντων, αναγράφεται  ως  ιμπλιάκι.  Από  τη  γνωστή  έκθεση  της  επισκοπής  Βελάς  και  Κόνιτσας,  προκύπτει  ότι  το  Δελβινακόπουλο  αριθμούσε  27  οικογένειες  (έτος  δημοσίευσης  1873-74). Στα  τέλη  του  περασμένου  αιώνα,  το  χωριό  κατά  το  ήμισυ  ήταν  εθνικό  (ιμπλιάκι).  Την  ίδια  εποχή  οι  κάτοικοι  υποφέρουν  από  τις  υπηρεσίες  των  υπαλλήλων  των  εθνικών  κτημάτων. Το  χωριό  παρέμεινε  υπό  το  προαναφερόμενο  καθεστώς  για αρκετό -μετά  την  απελευθέρωση- διάστημα  (περιλαμβανόταν  στον  κατάλογο των  79  ιμπλιακοποιηθέντων  κεφαλοχωρίων  της  Ηπείρου  πρώην  τσιφλικιών  του  Αλή,  που  ανέκτησαν  τη  γη τους  το  1924). Ακόμη  σύμφωνα  με  την  εκπαιδευτική  έκθεση   Βελάς  Κόνιτσας,  στο  χωριό  υπήρχε  και κατώτερο κοινό  σχολείο  το  οποίο  συνεχίζει  να  λειτουργεί, σύμφωνα  με  την  εκπαιδευτική  στατιστική  του  1898  και  χαρακτηρίζεται  ως  δημοτικό.   

   Σπήλιο. →.Σπήλαιο. Από   το  πλήθος  των  εκκλησιών  του,  φαίνεται  ότι είναι  ένας  από τους  πρωιμότερους  οικισμούς  του τόπου  μας.  Στις  αρχές  του  περασμένου  αιώνα  το  χωριό  ήταν  τσιφλίκι  και  ανήκε  σε  δύο  γαιοκτήτες. Σύμφωνα  με  άλλο  κείμενο  οι  κάτοικοι  μετοίκησαν για  άγνωστο  λόγο  στις  8  Σεπτεμβρίου  1823.  Το  1856,  σύμφωνα  με  τη  στατιστική  του  Αραβαντινού,  το  χωριό  υπάγονταν  στην  επισκοπή   Βελάς  και  Κόνιτσας  και  ήταν  ιδιόκτητο.  Δέκα  χρόνια  αργότερα  κατά   το  μαρτυρικό  ενυπόγραφο  των  γερόντων  του  (5  Ιουνίου  1866),  φέρεται  σαν  τσιφλίκι  πολλών  ελιακοσαίμπηδων (δηλ. τσιφλικομεριδιούχων).  Στα τέλη  του  περασμένου  αιώνα  διατηρούνταν  το  ίδιο  ιδιοκτησιακό  καθεστώς.    Ο  τελευταίος  ιδιοκτήτης  του  χωριού  ήταν  ο  Γραμμενοχωρίτης  Σπ.  Σπέγγος,  από  τον  οποίο  και  το  εξαγόρασαν  οι  κάτοικοι.  Στην   προαπελευθερωτική  περίοδο  παρουσίασε  ζωηρή  επαναστατική  κίνηση  (ήταν  από  τα  πρώτα  χωριά  που  μοιράστηκαν  όπλα  από  το  Κομιτάτο).   Σύμφωνα  με  πηγές,  στα  τέλη  του  περασμένου  αιώνα,  ο  οικισμός  αυτός συνέχιζε  να  διατηρεί  το   «στοιχειωδέστατο»  σχολείο  του.   Τέλος  πέρα  από  τον  οικισμό  του  Σπηλαίου,  βρισκόταν  κατά   το  μέσο  ψηλής  ράχης  λεγόμενης  Ζαλανέτσι,  χωριό  ομώνυμο  το  οποίο  σύμφωνα  με  την  παράδοση  βούλιαξε  και  χάθηκε  από  βαρύ  αμάρτημα  του  παπά  του.  Ένας  κόκορας  που  απέμεινε  λαλούσε  για  καιρό  πλακωμένος  μέσα  στα  χαλάσματα.   

Βελτσίστα → Κληματιά Νεολογισμός προφανώς από την καλλιέργεια πολλών αμπελιών. Κατά τον Vasmer προέρχεται από το σλαβικό vъlko/vъlco «ο λύκος» και την κατάληξη -ista.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Αναφέρεται  ότι  στις  ΝΔ  παρυφές  του  χωριού  και  συγκεκριμένα  στη  θέση  Παναγιά  βρισκόταν  η  οχυρή  Μολοσσική  πόλη  Ευρυμεναί  και  πιθανότατα  η  ακρόπολή  της.  Σημάδια  του  τείχους  της  σώζονται  σε  τρεις  θέσεις.  Σε αυτήν  κατέφυγε  ο  Αιακίδης  Αλκέτας  καταδιωκόμενος  από  το  Μακεδόνα  Κάσσανδρο  ενώ  την  κατέστρεψε  ο  Ρωμαίος  στρατηγός  Αιμίλιος  Παύλος  κατά  το  167  π.Χ.

Επίσης  αναφέρεται το όνομα, σε  χρυσόβουλο  του  αυτοκράτορα  Ανδρονίκου  Παλαιολόγου  του  Πρεσβυτέρου  τον  Ιούνιο  του  1321.  Λίγο  αργότερα  (1380)  μνημονεύεται  στο  Χρονικό  των  Γιαννίνων,  γνωστότερο  ως  Χρονικό  των  μοναχών  Κομνηνού  και  Πρόκλου,  το  Κάστρο  της,  πώς  περιήλθε  μαζί  με  τα  άλλα  της  περιοχής,  κατεχόμενο  από  Αρβανίτες,  στο  Σέρβο  Δεσπότη  των  Γιαννίνων  Θωμά  Πρελούμπο.  Λίγο  μετά  το  θάνατό  του  1384  το  χωριό  καταλήφθηκε  από  τους  Μαλακασαίους (Αλβανικό  φύλο)  που  αποστατούν  στο  Δεσποτάτο.

Στις  αρχές  του  περασμένου  αιώνα,  το  χωριό  αποτελούσε  ένα  από  τα  μεγαλύτερα  χωριά  της  επαρχίας  αφού  αριθμούσε,  σύμφωνα  με  μαρτυρία  του  Αθανάσιου  Ψαλίδα,  150  σπίτια.  Από  τα  μέσα  του  18ου  αιώνα,  το  χωριό  ήταν  τσιφλίκι  του  Σουλεϊμάν  πασά  Διοικητή  Ιωαννίνων  και  της  γυναίκας  του  Αισέ.  Στη  συνέχεια  περιήλθε  στη  δικαιοδοσία  του  Αλή  και  του  γιού του  Μουχτάρ.  Στα  τέλη  του  περασμένου  αιώνα  (1887)  ανήκε  κατά  τα  2/3  στο  Σουλτάνο  Χαμίτ  Β΄ και  το  υπόλοιπο  σε  διάφορους.  Στις  19  Ιουνίου  1898,  το  χωριό  Βελτσίστα   τέθηκε   σε   δημόσιο   πλειστηριασμό    και πολλοί  χωριανοί  επωφελήθηκαν  και  εξαγόρασαν  τη  γη  τους.

Μετά  την  ανακήρυξη  του  Τουρκικού  Συντάγματος (1908),  το  χωριό  περιήλθε  (κατά  το  μέρος  που ανήκε    στο    Σουλτάνο)    στο  τουρκικό  Δημόσιο  και αποτελούσε  ένα  από  τα  ιμπλιακοποιημένα  χωριά  της Ηπείρου  των  οποίων  οι  κάτοικοι  είχαν  ζητήσει  -με  υπομνήματα  προς  το  Σουλτάνο  και  την  τουρκική  κυβέρνηση  (1904  και  1908)- την  εξαγορά  τους  χωρίς  αποτέλεσμα.  Μετά  την  απελευθέρωση  τα  ιμπλιακοποιημένα  αυτά  χωριά  (79  σε  όλη  την  Ήπειρο)  περιήλθαν  στο  Ελληνικό  Δημόσιο,  απελευθερώθηκαν  δυνάμει  του  γενικού  αγροτικού  νόμου  το  1919  και  διανεμήθηκαν  στους  κατοίκους  τους  το  1922.

Κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και μετά την λήξη της, η περιοχή δεινοπάθησε από άτακτους Αλβανούς οι οποίοι καταλήστεψαν τις περιουσίες των χριστιανών και όχι μόνο.

Ο Μεχμέτ Ρεσίτ Πασιάς ή Κιουταχής που είχε αναλάβει στρατιωτικός διοικητής στα Γιάννινα, μετά την σφαγή του Αλή στα 1822, πήρε τα μέτρα του, προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση. Μη ξεχνάμε ότι οι αλβανοί, στρατιωτική δύναμη του Αλή, αποτελούσαν για τον τουρκικό στρατό εχθρική δύναμη, μετά τον θάνατο του Τεπελενλή. Στα πλαίσια αντιμετώπισης των άτακτων αλβανικών συμμοριών, έχουμε την μάχη της Βελτσίστας στις 30 Ιουλίου 1830, όπου διοικητής των τουρκικών δυνάμεων είναι ο γιος του Κιουταχή Εμήν πασιάς. Οι αλβανοί ηττήθηκαν και υποχώρησαν στα στενά του Καλαμά κάτω από την Βελτσίστα. Εκεί στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου παθαίνουν μεγάλη καταστροφή, σε βαθμό που το εκκλησάκι να πάρει τον προσωνύμιο Άγιος Νικόλαος ο Φονιάς.

Το έτος 1847 εκδηλώνεται δεύτερη εξέγερση αλβανών. Γνωστή ως εξέγερση του Γκιωλέκα από το όνομα του αρχηγού της Ζεϊνέλ Γκιωλέκα. Μια επανάσταση που κράτησε για πέντε περίπου μήνες. Οι πολεμικές επιχειρήσεις, να τις χαρακτηρίσουμε έτσι, επεκτάθηκαν μέχρι και την περιοχή των χωριών «πέραν του Καλαμά»Για τα γεγονότα αυτά ο Εμ. Γεωργιάδης στο βιβλίο του «ΖΙΤΣΑ» το οποίο εκδόθηκε στα 1889 στην σελίδα 27 του βιβλίου αναφέρει:«...Όταν εν έτει 1847 εστασίασαν κατά της δουλείας τα χριστιανικά χωριά της δεξιάς όχθης του Καλαμά, έτρεξαν και οι Ζιτσαίοι εις βοήθειάν των, αλλά δυστυχώς συναπέτυχαν όλοι...»

Το 1854, όπως αναφέρει ο Αραβαντινός, προκλήθηκε στην κατεχόμενη ακόμη από τους  Τούρκους Ήπειρο, επανάσταση. Στα πλαίσια της, είναι γνωστή η μάχη που έγινε στις 2 Απριλίου 1854 μεταξύ των δυνάμεων του Σουλεϋμάν Ταχήρ και των ανδρών του Παπαγεωργίου στα υψώματα μεταξύ Βελτσίστας και Αραχωβίτσας.

Όσον  αφορά  την  εκπαίδευση,  στα  μέσα  του  περασμένου  αιώνα  στο  χωριό  υπήρχε  και  σχολείο  των  κοινών  γραμμάτων.  Κατά  το  1879  υπήρχε  Αλληλοδιδακτικό  σχολείο  με  40  παιδιά.  Το  1898  το  Σχολείο  περιελάμβανε  κοινό  Δημοτικό  και  Ελληνικό  με  2  τάξεις  και  113  μαθητές.

            Το  χωριό  διαρρέει  ο  Βελτσιστινός  ποταμός  (παραπόταμος  του  Καλαμά).  Στη  χαράδρα  από  όπου  περνάει  ο  Βελτσιστινός  υπήρχαν  παλαιότερα  7  μύλοι  οι  οποίοι  με  τη  βοήθεια  των  μυλωνάδων  κατέστρεψε  στις  10  Φλεβάρη  1913,  σύμφωνα  με  διαταγή  του  Ελληνικού  Στρατηγείου,  ο  Καπετάν  Κρομμύδας.

 

Οι περίφημοι μύλοι της Βελτσίστας.Γκρεμίστηκαν και μπαζώθηκαν από το ρέμααλλά τώρα ξαναβγαίνουν στο φως!

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

του  Αγίου  Δημητρίου,  που   βρίσκεται  σχεδόν  στο  κέντρο  του  χωριού,  αποτελεί  χαρακτηριστικό  τύπο  απλής  μονόκλιτης  σταυρεπίστεγης  βασιλικής  μόνο  που  δεν  παρουσιάζει  εξωτερικά  ελεύθερο  σταυρό.  Ο  εγκάρσιος  κυλινδρικός  θόλος,  που  εξέχει  από  την  υπόλοιπη  σκεπή  δε  βγαίνει  έξω  από  τους  πλάγιους  τοίχους  και  έτσι  σχηματίζεται  ελεύθερος  σταυρός  στο  σχέδιο  της  εκκλησίας.  Έτος  ανέγερσης  της  εκκλησίας  αυτής  είναι  το  1516.  Οι  τοιχογραφίες  είναι  αξιόλογες  και  καλύπτουν  όλη  την  εσωτερική  επιφάνεια  της  εκκλησίας.  Όμως  παρουσιάζουν  έντονα  σημάδια  φθοράς  και  χρειάζονται  συντήρηση,  διότι  διαφορετικά  ελλοχεύει  ο  κίνδυνος  να  καταστραφούν. Μελέτες του παρελθόντος έχουν επισημάνει ότι υπάρχει ομοιότητα στην τεχνοτροπία της εικονογράφησης του συγκεκριμένου ναού με αυτή του γειτονικού ναού της Μεταμόρφωσης Σωτήρος, αλλά και με την εικονογράφηση της Μονής Φιλανθρωπινών στο Νησί των Ιωαννίνων. «Και στα δύο μνημεία είναι βεβαιωμένη η καλλιτεχνική δράση του αξιόλογου ζωγράφου του 16ου αιώνα, Φράγκο Κονταρή.

των   Ταξιαρχών,  που  βρίσκεται  κοντά  στην  εκκλησία  του  Αγίου   Δημητρίου  και  αποτελεί  ξυλόστεγη  Βασιλική . Είναι  η  αρχαιότερη  από  όλες  τις  εκκλησίες  του  χωριού  και  αναφέρεται  σε  χρυσόβουλο  του  αυτοκράτορα  Ανδρόνικου  Παλαιολόγου  του  πρεσβύτερου,   στα  1321. 

Από  την  προαναφερόμενη  πηγή  προκύπτει  ότι  στα  χρόνια  της  Αυτοκρατορίας  η  εκκλησία  αυτή  λειτουργούσε  σα  μοναστήρι  με  καλόγερους  και  κτήματα  και  ανήκε  στη  Μητρόπολη  Ιωαννίνων.  Υπάρχουν  ελάχιστα  ακαθόριστα  ίχνη  τοιχογραφιών  τα  οποία  μαρτυρούν  ότι  στο  ναίδριο  παλιότερα  υπήρχαν  τοιχογραφίες. της   Κοιμήσεως   της   Θεοτόκου (ή  της  Παναγιάς),   που   βρίσκεται  

στη  νότια  παρυφή  του  χωριού  και  είναι  χτισμένη  στο  χείλος  γκρεμού  και  πάνω σε  βράχο. ΄Ετος   ανέγερσης   της   εκκλησίας  αυτής  είναι  το  1516.  Η  εκκλησία  αυτή  έχει  έντονα  σημάδια  φθοράς  και  είναι  ερειπωμένη.

 

του  Αγίου  Νικολάου,  που  βρίσκεται  στην  ίδια  περιοχή  και  λίγο  πιο  κάτω  από  την  προαναφερόμενη  εκκλησία.  Σε  αυτή  την  εκκλησία  υπάρχουν  εννιά  καλοπελεκημένοι  πουρόλιθοι,  οι  οποίοι  πλαισιώνουν  το  φεγγίτη  της  κόγχης  του  ναού  με  σκαλισμένα  πάνω  τους  αραβουργήματα  σπάνιας  τέχνης.  Η  αναφερόμενη  εκκλησία  είναι  σχεδόν  εγκατειλημμένη.

της  Μεταμόρφωσης  του  Σωτήρος,  που  βρίσκεται  στα  βόρεια  του   χωριού  και  αποτελεί  καθολικό  τύπο  μονιδρίου.  Στην  εκκλησία  αυτή  σημαντικό  ενδιαφέρον  παρουσιάζουν  οι  τοιχογραφίες  στο  εσωτερικό  του  ναού.  Στο  προαύλιο  της  εκκλησίας  υπάρχουν  ίχνη  κτιρίων,  που  στεγαζόταν  οι  καλόγεροι  και  κάτω  από  αυτά  υπάρχουν  δύο  θολωτά  υπόγεια,  που  λειτουργούσαν  ως  χώροι  φύλαξης  των  προμηθειών  τους  και  όπου   σύμφωνα  με  την  παράδοση  λειτούργησαν  και  ως  κρυφό  σχολειό.   Έτος  ανέγερσης  του  ναού  είναι  το  1568.

του   Αγίου  Αθανασίου,  που  βρίσκεται  λίγο  πιο  πέρα  από  την  εκκλησία  της  Μεταμόρφωσης  του  Σωτήρος.  Σε  αυτή  την  εκκλησία  ενδιαφέρον  παρουσιάζουν  οι  εναπομένουσες  τοιχογραφίες  στους  τέσσερις  ασυνήθιστα  ισομεγέθεις  τοίχους  και  ο  περίτεχνος  τρούλος  που  παρουσιάζει  σημάδια  έντονης  φθοράς  και  είναι  έτοιμος  να  καταρρεύσει.  Πάντως  η  εκκλησία  δείχνει  πως  στον  καιρό  της  αποτελούσε  κομψοτέχνημα.

του  Αγίου  Μηνά,

του  Αγίου  Κωνσταντίνου.