2 3 Π A Γ K Ο . Σ M I A I Σ T O P I A Γεώργιος T Τσερεβελάκης

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΑΠΟ TON ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΕΩΣ TH XOYNTA

ΠεριεχόμεναΕΙΣΑΓΩΓΗ 6

O ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ KAI Ol ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ 10

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ TOY Ο 0Ω Ν Α (1833-1862) 24

H ΠΕΡΙΟΔΟΣ TOY ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α ’ (1863-1913) 56

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ TOY 20ού ΑΙΩΝΑ 74

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ KATA THN ΠΕΡΙΟΔΟ 88 TOY ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1923-1940)

H ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ KAI O ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 96

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΑΠΟ TO 1950 ΕΩΣ TO 1974 104

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 113

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 114

Εισαγωγή

Λαϊκή παράσταση με &έμα τους πανηγυρισμούς για την έξωση του Ο&ωνα. Δεξιά διακρίνεται η τριανδρία που άσκησε τηδιακυβέρνηση μέχρι τη σύγκληση της Εθνοσυνέλευσης (Αθήνα, Γζννάδειος Βιβλιοθήκη).

O Ελληνισμός παρουσιάζει μια μοναδική ι­διοτυπία ανά τους αιώνες, σε σχέση με τους υ­πόλοιπους λαούς της Ευρώπης: η ιστορία του είναι μια ιστορία αδιάλειπτης πάλης για επι- 6ίωση που διακρίνεται από την ενσυνείδητη α­γωνία για την προάσπιση της εθνοφυλετικής του υπόστασης, της γλώσσας και της πολιτι­στικής του ταυτότητας. H αγωνία αυτή καλ­λιέργησε μια ευρεία ιδεολογία αντίστασης η οποία, μέσω του Βυζαντίου, συνέχισε να υφί- σταται και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ε- πανασυνδέοντας τον νέο Ελληνισμό με τις αρχαίες του καταβολές. H εθνική συνείδηση, που αφυπνίσθηκε και μορφοποιήθηκε στους ύστερους βυζαντινούς αιώνες, ενδυναμώθη­κε στην περίοδο της τουρκικής δουλείας και κατέληξε να διαμορφωθεί σε μιαν ακλόνητη

θέληση για ελευθερία και ανεξαρτησία.O Ελληνισμός δεν είχε ποτέ πραγματικούς

συμμάχους, υπερασπιστές ή συμπαραστάτες. Πάντοτε ήταν αντιμέτωπος με τον κατατρεγ­μό, τον διωγμό και την περιφρόνηση, λόγω της επιθετικότητας των ιμπεριαλιστών γειτό­νων του. Για παράδειγμα, οι Σταυροφορίες τον 11ο και 12ο αιώνα κλόνισαν σημαντικά το Βυζάντιο και οδήγησαν στην κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1204. Με αφορμή αυτό το ολέθριο συμδάν, γεννήθηκε μια εμ6ρυακή μορφή εθνικής συνείδησης μέσω της αντίστα­σης κατά των Λατίνων. Ουσιαστικά η Δύση, με την ασφυκτική πολιτική και στρατιωτική της πίεση επί των Βυζαντινών, αποσάθρωσε την κρατική δομή του Βυζαντίου καιπρολείανε το έδαφος για τη μεταγενέστερη υποταγή του

6

στους Οθωμανούς. H Δύση σφετερίσθηκε με io v πιο αήθη ιρόπο τους πνευματικούς θη­σαυρούς που είχε διαφυλάξει το Βυζάντιο επί πολλούς αιώνες. Γενικότερα, αγνόησε το Βυ­ζάντιο, το καθύβρισε και απέκρυψε με μεθο­δικό τρόπο την καίρια συμβολή του στο φαι­νόμενο της ευρωπαϊκής Αναγέννησης.

Μετά τον επιθανάτιο ρόγχο του Βυζαντίου τον 15ο αιώνα και την τελική του υποταγή στους Οθωμανούς το 1453, ο Ελληνισμός υπέ- στη επί περίπου τρεις αιώνες τους φενακι- σμούς των δυτικοευρωπαϊκών Δυνάμεων. Εκμεταλλευόμενοι επιτήδεια τους πόθους των Ελλήνων για ελευθερία, παρείχαν κίβδηλες υ­ποσχέσεις για στρατιωτική ενίσχυση και τους παρέσυραν σε ολέθριες εξεγέρσεις. Oi Ελλη­νες επαναστατούσαν από ευπιστία ή και από­γνωση, αλλά κατά κανόνα αφήνονταν έρμαιοι στις εκδικητικές διαθέσεις των Οθωμανών. Οποιαδήποτε προσπάθεια των Ελλήνων για ε­θνική αυτοδιάθεση απορριπτόταν από τις δυ­νάμεις της χριστιανικής Δύσης. Αυτή η αρνητι­κή διάθεση των ευρωπαϊκών Δυνάμεων ερμη­νεύεται με βάση την επιθυμία τους να υπερα­σπίζονται την ακεραιότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, προκειμένου να μην προκύψει ένα ανεξάρτητο και ισχυρό ελληνικό έθνος, που θα ήταν σε θέση, με τη μακροχρόνια ναυ­τική του παράδοση και τις γερές πολιτιστικές του καταβολές, να εξελιχθεί σε μια επικίνδυνη ανταγωνιστική δύναμη στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Oi Ελληνες όμως, όταν συνειδητοποίησαν ότι παρά τις ευφάνταστες ελπίδες τους, ούτε από τους ομόθρησκους Λατίνους ούτε από τους Ρώσους (το λεγόμενο «ξανθό γένος») υ­πήρχε πιθανότητα να βοηθηθούν για να απο­κτήσουν την ελευθερία και την πολιτική τους ανεξαρτησία, δεν παραμέλησαν τον τελικό τους σκοπό. Με αποκλειστικά δικούς τους α­γώνες και θυσίες απέσεισαν τον ζυγό των Τούρκων, αλλά βρέθηκαν και πάλι αντιμέτω­ποι με τον εχθρικό συνασπισμό των Μεγάλων Δυνάμεων. Κατά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις θορυ- βήθηκαν διότι δεν ήθελαν να διαταραχθεί η ευρωπαϊκή πολιτική ισορροπία. Γι’ αυτό υιοθέ­τησαν εχθρική στάση έναντι των επαναστατη- μένων Ελλήνων, τους οποίους θεωρούσαν στην αρχή κοινούς ταραχοποιούς με τάσεις καρμποναρισμού, δηλαδή συνασπισμένους α- νατροπείς της καθεστηκυίας τάξης στην Οθωμανική αυτοκρατορία. O δυναμισμός των Ελλήνων εκείνη την περίοδο θα αποτελούσε, κατά την άποψη των Μεγάλων Δυνάμεων, την πρωταρχική αιτία για τη διατάραξη της πολιτι­κής μορφολογίας ολόκληρης της ηπείρου, α­

φού θα έδινε το παράδειγμα για μελλοντικές εξεγέρσεις δυσαρεστημένων εθνοτικών ή κοι­νωνικών ομάδων.

0 σφοδρός ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων στον ελληνικό χώρο εξαιτίας της υ­ψηλής του γεωστρατηγικής σπουδαιότητας, εμπόδισε την Ελλάδα να αναδειχθεί σε ένα ι­σχυρό κράτος, που θα περιελάμβανε όλο τον Ελληνισμό στους κόλπους του. To ελληνικό έ­θνος, εάν δεν αντιμετώπιζε την εχθρότητα των Μεγάλων Δυνάμεων, θα είχε τη δυνατότη­τα να εξελιχθεί κατά τον 19ο αιώνα σε έναν σημαντικό και ρωμαλέο παράγοντα επιρροής και διεθνούς ακτινοβολίας.

01 δυτικοευρωπαϊκές Δυνάμεις απέτυχαν να καταστείλουν την Ελληνική Επανάσταση, λόγω της επιμονής, της αντοχής και της καρ­τερικότητας του ελληνικού έθνους. Κατόρ­θωσαν όμως να την ελέγξουν με τις διαρκείς επεμβάσεις τους, με τις ραδιουργίες και τους εκμαυλισμούς, μέσω των κομματικών φα­τριών, με τη χορήγηση ληστρικών δανείων και με την υποκίνηση εμφυλίων πολέμων. Τέλος, μη μπορώντας να πράξουν διαφορετικά, συμ­φώνησαν από κοινού στη δημιουργία ενός μι­κρού, ανίσχυρου και εξαρτημένου κράτους με περιορισμένη ενδοχώρα και αδύναμη οικονο­μία, χωρίς καμία ελπίδα ευημερίας και ασφά­λειας. Ετσι, ο απελευθερωτικός αγώνας δεν είχε το αναμενόμενο αποτέλεσμα για το χει­μαζόμενο έθνος. Ουσιαστικά, το μεγαλύτερο μέρος του αλύτρωτου Ελληνισμού δεν συμπε- ριελήφθη στα όρια του νεότευκτου κράτους.

Oi Ελληνες αγωνίσθηκαν με πάθος για την ποθούμενη ελευθερία. Πολέμησαν για ανε­ξαρτησία και δημοκρατία, αλλά δεν καρπώθη- καν ούτε την ανεξαρτησία ούτε τη δημοκρα­τία. Oi «Προστάτιδες» και «Εγγυήτριες» Δυ­νάμεις, οι κατ’ επίφασιν υπερασπιστές των Ελλήνων, επέβαλαν την ελέω Θεού μοναρχία, έναν Βαυαρό ηγεμόνα και θεσμούς αλλότρι- ους προς την ελληνική ιδιοσυγκρασία και το πολιτισμικό αισθητήριο των Ελλήνων.

H μοναρχία ήταν ξένος θεσμός και η δυ­ναστεία αλλοεθνής, γεγονός που οδήγησε στο αναπόδραστο αποτέλεσμα της άμεσης κηδεμονίας από τους Ευρωπαίους. Oi διορι­σμένοι και εξαρτημένοι μονάρχες θα ενσάρ­κωναν περίπου επί έναν αιώνα τον ρόλο του επίσημου εκπροσώπου των Μεγάλων Δυνά­μεων, ακόμη και του πράκτορά τους. Απόδει­ξη του ετεροκαθορισμού των μοναρχών από τις Μεγάλες Δυνάμεις αποτελεί το διάγγελ­μα του Οθωνα που απηύθυνε στον ελληνικό λαό όταν κατέφθασε στο Ναύπλιο. Ανέφερε ότι αναλάμβανε τον θρόνο του Βασιλείου της Ελλάδας για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 7

H ηρωίδα της Ακρόπολης, συμβολική παράσταση της ava γεννώμενης Ελλάδας (πίνακας του Νικολά -Λ ο υ ί - Φρανσουά Γκος, Α&ήνα, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου).

που συνεπαγόταν η αποδοχή του στέμματος από τις μεσιτεύουσες Μεγάλες Δυνάμεις.

Ολόκληρος ο 19ος αιώνας υπήρξε για την Ελλάδα μια σειρά διαδοχικών επεμβάσεων, α- νηλεών εκβιασμών και εθνικών ευτελισμών. Oi Μεγάλες Δυνάμεις κλιμάκωσαν σταδιακά τις πιέσεις τους και τις αναμίξεις τους, από τον διορισμό δουλικών κυβερνήσεων και τους οι­κονομικούς καταναγκασμούς ως τον ναυτικό αποκλεισμό και τη στρατιωτική κατοχή.

H ξενοκρατία που επιβλήθηκε στην Ελλά­δα δεν οφειλόταν στην εκμετάλλευση πλου- τοπαραγωγικών πηγών, αλλά στην επιθυμία των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων να διατηρούν υπό τον έλεγχό τους τη σπουδαία στρατηγι­κή θέση της Ελλάδας. To κίνητρο, λοιπόν, δεν ήταν η οικονομική απομύζηση, αλλά ο πολιτικός έλεγχος μιας αδύναμης κρατικής οντότητας, χωρίς το αναγκαίο υπόβαθρο για περαιτέρω ανάπτυξη. Oi Ευρωπαίοι ενδιαφέ- ρονταν μόνο για την εξυπηρέτηση των χορη- γηθέντων δανείων και για τον έλεγχο της ε­ξωτερικής πολιτικής μέσω του Θρόνου και των υπάκουων κομματαρχών.

H ελληνική ιστορία μετά την απελευθέρω­ση από τους Τούρκους είναι κυρίως μια αλλη­λουχία ξένων επεμβάσεων. Oi Μεγάλες Δυνά­

μεις, οπότε το έκριναν αναγκαίο για τα συμ- φέροντά τους, επενέβαιναν στο κοινωνικοοι­κονομικό γίγνεσθαι της χώρας, επιδιώκοντας να επιβάλουν τις κατά περίσταση αποφάσεις τους. H μοίρα της Ελλάδας, η εθνική της πο­ρεία, το πολίτευμα, η εξωτερική πολιτική, κα­θορίζονταν από τα κέντρα εξουσίας στη Δυτι­κή Ευρώπη. Συνέπεια όλων των παραπάνω ή­ταν λαϊκές συμφορές και κατάφωρες εθνικές ταπεινώσεις.

Oi Ελληνες σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα μέχρι και το 1941, αγωνίσθηκαν σφοδρά για την ελευθερία, την ανεξαρτησία και τα ε­θνικά τους δίκαια, χωρίς καμία βοήθεια και α­ντιμετωπίζοντας παντού εχθρούς. Πολλές οι φορές το ελληνικό έθνος προδόθηκε και τα ε- πιτεύγματά του καταβαραθρώθηκαν, λόγω των ξένων επεμβάσεων.

To σύνδρομο, όμως, της υποτέλειας ήταν διαχρονικό. Από την εποχή της σύστασης του ελληνικού κράτους καλλιεργείται η αίσθηση από την πολιτική ηγεσία ότι η εξάρτηση είναι δεδομένη και ότι η Ελλάδα χρειάζεται «προ­στάτες». Χαρακτηριστικότατο δείγμα της ε­ξάρτησης στον τομέα της εξωτερικής πολιτι­κής αποτέλεσε και το επεισόδιο των Ιμίων το 1996, όταν η πολιτική ηγεσία απηύθυνε δημό­σιο «ευχαριστώ» προς τους «προστάτες», που κατάφεραν να αποσοβήσουν έναν πιθανό πό­λεμο με την Τουρκία. O πρωθυπουργός Χαρί­λαος Τρικούπης έλεγε το 1883: «H Ελλάδα εί­ναι μικρή χώρα και δεν θα μπορέσει να αξιώσει ποτέ την άσκηση ανεξάρτητης εξωτερικής πο­λιτικής». H εξάρτηση θεωρείτο δεδομένη και από τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο, ο οποίος δήλωνε ότι η χώρα οφείλει να αποδίδει ίση ευ­γνωμοσύνη προς όλες τις Προστάτιδες Δυνά­μεις. O Ελευθέριος Βενιζέλος επέμενε ότι μό­νο με την πρόσδεση της Ελλάδας στο αγγλικό άρμα θα μπορούσαν να υλοποιηθούν οι εθνι­κές διεκδικήσεις. Επίσης, ο Γ Παπανδρέου θε­ωρούσε ουτοπικό το όραμα μιας ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής.

H ξενική επέμβαση καιπροστασία κορυφώ- θηκε τον 20ό αιώνα. H ατυχής συνέπεια ήταν ένας φαύλος κύκλος κρίσεων, οδυνηρών εθνι­κών περιπετειών και κακοπαθημάτων για ολό­κληρη την ελληνική κοινωνία. Oi Ελληνες έζη- σαν δύο παγκόσμιους πολέμους, δύο ξενικές κατοχές, δύο εμφύλιους σπαραγμούς, τρεις δικτατορίες και μια σωρεία πραξικοπημάτων Επίσης, υπέστησαν τα δεινά των ξενικών πα­ρεμβάσεων, των πολιτικών κλυδωνισμών, της οικονομικής καχεξίας και της γενικότερης κοι­νωνικής αστάθειας. Oi σκληρές αυτές δοκιμα­σίες και αντιξοότητες έθεσαν σημαντικά προ­σκόμματα στον εκσυγχρονισμό του ελληνικο.

8

κράτους και στον εν γενει μετασχηματισμό του κοινωνικού ιστού. H Μικρασιατική Κατα­στροφή (1922) και ο Εμφύλιος Πόλεμος (1946- 1949), οι κατ' εξοχήν εθνικές συμφορές του 20ού αιώνα, ήταν συνέπειες της διαρκούς ε­ξάρτησης και των βάναυσων ξένων επεμβάσε- ων. Απορρόφησαν όλη τη ζωτικότητα του λα­ού, κατέστησαν τη χώρα καχεκτική σε όλους τους τομείς και ανέστειλαν κάθε προσπάθεια άσκησης ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής. O αγώνας στον οποίο είχε αποδυθεί το ελληνι­κό έθνος στόχευε αποκλειστικά στην εθνική ε­πιβίωση. H Ελλάδα δεν απολάμβανε την υπό­ληψη και την αναγνώριση των αγώνων και των θυσιών της από τους Ευρωπαίους.

To ελληνικό έθνος ήταν το θύμα και των δύο παγκόσμιων πολέμων, λόγω του ότι οι Με­γάλες Δυνάμεις το αντιμετώπιζαν ως ένα όχη­μα πραγμάτωσης των συμφερόντων τους, αλ­λά και επειδή οι πολιτικοί ηγέτες της χώρας ή­ταν φαύλοι ή διακρίνονταν από μωρία. O ελλη­νικός λαός και στις δύο παγκόσμιες συρρά­ξεις ήταν στο πλευρό των νικητών, καταβάλ­λοντας βαρύ τίμημα σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Εντούτοις, τα δίκαιά του ενταφιάσθη- καν και συντρίφτηκαν αποτρόπαια μετά από δύο εθνικές τραγωδίες.

Oi Ελληνες αγωνίσθηκαν με φοβερή επι­μονή για την ανεξαρτησία τους, όσο κανένα άλλο έθνος. Ωστόσο, αποτέλεσαν εξιλαστήριο θύμα των στρατηγικών και πολιτικών ανταγω­νισμών των Μεγάλων Δυνάμεων, ταπεινούς δέκτες εξευτελισμών και παντοειδών υπονο­μεύσεων. Με τους πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων ως αρχηγούς των πολιτικών κομμά­των στην Ελλάδα, με τη μοναρχία να ασκεί κα­θήκοντα τοποτηρητή των Ευρωπαίων, με ε­θνικές συμφορές και τυραννικά καθεστώτα, η χώρα δεν γνώρισε ούτε κοινωνική γαλήνη ού­τε γνήσιο δημοκρατικό βίο.

H Ελλάδα, χωρίς πολυμερή, ανθρωπιστική και πολυεπίπεδη παιδεία, χωρίς πολιτιστική αυτοδυναμία, δεν ήταν σε θέση να επιτύχει πολλά. H διαφθορά διαιωνιζόταν, η κοινωνική αδικία κορυφωνόταν και η συνολική καθυστέ­ρηση της χώρας ήταν μια αναπόφευκτη πραγ­ματικότητα. Ολα αυτά ήταν οι άθλιες συνέπει­ες της συνεχούς παρέμβασης των Μεγάλων Δυνάμεων, που ουσιαστικά ποδηγετούσαν τη χώρα και καθόριζαν τις τύχες ενός ολόκληρου έθνους. Γι’ αυτό, λοιπόν, είναι επιτακτικό να διερευνηθούν και να ιχνηλατηθούν προσεκτι­κά όλα τα ιστορικά αίτια και τα γεγονότα που συνέβαλαν ώστε η Ελλάδα (από την ίδρυση του κράτους το 1833 έως και το 1974), να τελεί σε μια αδιάλειπτη αναταραχή, σε όλες τις εκ­φάνσεις του δημόσιου βίου. H ξενοκρατία, μια

αναμφισβήτητη πραγματικότητα για την Ελλά­δα, ματαίωσε πολλές φορές τις ελπίδες για ε­ξυγίανση και ανόρθωση. Oi ξένες παρεμβά­σεις στην Ελλάδα από την εποχή του Καποδί- στρια έως και την τουρκική εισβολή στην Κύ­προ το 1974, έστρεψαν πολλές φορές τις τύ­χες της χώρας προς το χειρότερο, επιβάλλο­ντας ακόμη και με βίαιο τρόπο τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, όταν οι τελευταίες το έκριναν απαραίτητο.

To παρόν βιβλίο επιτελεί έναν δύσκολο ρόλο: να αποκαλύψει την ιστορική αλήθεια και να αποκαταστήσει τα γεγονότα στην πραγματική τους διάσταση. Επειδή πολλές φορές η αλήθεια είναι επιμελώς κρυμμένη πί­σω από πολιτικές ιδιοτέλειες και ιδεολογικά προσωπεία, χρειάζεται να αποκαλυφθεί, ώστε να καταστούν γνωστά όλα τα στοιχεία που συ­νέθεταν τις ποικίλες ανομίες και προδοσίες που υπέστη το ελληνικό έθνος ανά τους αιώ­νες από τους κατ’ όνομα μόνον «ευεργέτες» και «σωτήρες» του.

Συμβολική απεικόνιση των Προστάτιδων Δυνάμεων, οι παρεμβάσεις των οποίων έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στη Νεοελληνική Ιστορία, ιδίως κατά τον 19ο αιώνα. Από αριστερά διακρίνονται ο τσάρος Νικόλαος Α ’, η βασίλισσα Βικτωρία και ο Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος Φίλιππος (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔ> < ι >

O Καποδίστριας και οι Μεγάλες

Δυνάμεις

Παράσταση μιας συνεδρίασης του Συνεδρίου της Βιέννης, όπου διακρί&ηκε ο Καποδίστριας.

H ΕΚΛΟΓΉ TOY ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ KAI H ΑΦΙΞΗ TOY ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

O Ιωάννης Καποδίστριας Υεννήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1776 στην Κέρκυρα. Ηταν το έκτο παιδί του κόμη Αντωνίου Καποδίστρια και της Διαμαντίνας Γονέμη, που καταγόταν από την Κύπρο. Και οι δυο οικογένειες προέρχο­

νταν από την τάξη των ευγενών, καθώς ήταν εγγεγραμμένες στη «Χρυσή Βίβλο» (Libro d'Oro) και έφεραν τίτλους ευγενείας. O Αντώ­νιος Καποδίστριας καταγόταν από παλαιότατη βυζαντινή οικογένεια που εγκαταστάθηκε αρ­χικά στις δαλματικές ακτές και αργότερα στο ακρωτήριο της Ιστρίας, στην Αδριατική (Capo d’ lstria), από όπου έλαβε και το όνομα η οικο­γένεια των Καποδίστρια.

10

O Ιωάννης Καποδίστριας μεγάλωσε σε ένα πατριαρχικό περιβάλλον, με έντονη θρησκευτι­κή αγωγή και από τους δύο γονείς του. Τα πρώτα γράμματα τα διδάχθηκε από δασκάλους του τό­που του. Εκτός από τα εγκύκλια μαθήματα διδά­χθηκε και ξένες γλώσσες, όπως ήταν συνηθι­σμένο για τα άτομα της κοινωνικής του τάξης.

To 1794έφυγεγια τη Βενετίαγιανασπουδά- σει Ιατρική στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Στην Ιταλία, όμως, έπνεε τότε ο άνεμος των ε­παναστατικών ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης και των διακηρύξεων των υλιστικών θεωριών. O Καποδίστριας Βρέθηκε ξαφνικά από το συντη­ρητικό περιβάλλον του σπιτιού του και της κλει­στής κοινωνίας της Κέρκυρας, μέσα στην έξαρ­ση του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού. Παρέμει- νε όμως ανεπηρέαστος, λόγω της ισχυρής του προσωπικότητας, καθώς ήταν πολέμιος όλων

Προσωπογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια (1776-1831) (λι&ογραψία τou A.PBrjulloff, περί το 1826-28).

των ιδεών που αποσκοπούσαν στην καταστρα- τήγηση κάθε ισορροπίας στο πολιτικό σκηνικό.

Σε ηλικία 21 ετών, ο Καποδίστριας επέστρε­ψε στην Κέρκυρα, όπου άρχισε να ασκεί το ε­πάγγελμα του χειρουργού. Παράλληλα με την ά­σκηση της Ιατρικής ανέπτυξε και έντονη φιλο­λογική δράση. To 1802 πρωτοστάτησε στην ίδρυ­ση της «Φιλολογικής Εταιρείας των Φίλων». Στις 23 Μαϊου 1802 ιδρύθηκε καιο «Εθνικός Ιατρικός Σύλλογος». Σκοπός του ήταν η μέριμνα για την υγεία των κατοίκων των Επτανήσων και η επι­στημονική κατάρτιση καιπληροφόρηση των με­λών του. Γενικός γραμματέας του συλλόγου ή­ταν ο Καποδίστριας, που προέβαινε συχνά σε α­νακοινώσεις με πρωτότυπο περιεχόμενο.

O Καποδίστριας οδηγήθηκε γρήγορα στον πολιτικό στίβο. Σε πολύ νεαρή ηλικία, διέπρεψε στην κυβέρνηση της βραχύβιας κυβέρνησης της

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EA.'

Προσωπικά αντικείμενα του I. Καποδίστρια (ρολόγια, σφραγίδες, δαχτυλίδια). Σήμερα εκτί9ενται στο ΕΘνικό Ιστορικό Μουσείο.

Επτανησιακής Δημοκρατίας, του πρώτου μορ­φώματος νεοελληνικού κράτους. Εργάσθηκε με ιδιαίτερο ζήλο για την οικονομική ανάπτυξη των Ιονίων Νήσων, για την καλυτέρευση των δημο­σίων οικονομικών, για την κοινωνική ανύψωση του λαού, για την προαγωγή της παιδείας και για την ενίσχυση των γραμμάτων και των τεχνών.

To 1807, ύστερα από τη συνθήκη του Τιλσίτ, η Επτανησιακή Δημοκρατία έπαυσε να υπάρχει, και τον επόμενο χρόνο ο Καποδίστριας δέχθηκε πρόσκληση να αναλάβει υπηρεσία στο ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών. Ετσι, το 1809 μετέ6η στην Αγία Πετρούπολη.

Στη διπλωματική υπηρεσία της Ρωσίας ο Ka- ποδίστριας είχε εξαιρετική επιτυχία ήδη την πε­ρίοδο 1811-1812. H θητεία του στη ρωσική πρε­σβεία της Βιέννης τον ανέδειξε σύντομα ως τον πιο ιδιοφυή ειδικό στα ζητήματα της Βαλκανι­κής. Oi εισηγήσεις του σχετικά με τους λαούς των χωρών της έδειχναν τη διορατικότητά του.

H τοποθέτησή του το 1812 στο Βουκουρέ­στι, ως διευθυντή του διπλωματικού γραφείου του αρχιστρατήγου του Ρωσικού Στρατού του Δούναβη, έφερε τον Καποδίστρια σε επαφή με τα οξυμμένα προβλήματα των λαών της περιο­χής. Λίγο αργότερα, κατά την προέλαση του Na- πολέοντα, ο Ρωσικός Στρατός του Δούναβη κι- νήθηκε βόρεια, προς αντιμετώπιση των γαλλι­κών στρατευμάτων. Ετσι ο Καποδίστριας βρέθη­κε κοντά στα πεδία των μαχών και γνώρισε εκ του σύνεγγυς τη σκληρή ζωή του στρατοπέδου και τους νόμους του πολέμου.

Σε αναγνώριση της αξίας του και των ως τότε λαμπρών υπηρεσιών που προσέφερε σε διπλωμα­τικό επίπεδο στη Ρωσία, επιφορτίσθηκε από τον Ρώσο αυτοκράτορα με τη δυσχερέστατη αποστο­λή να διαχειρισθεί το Ελβετικό Ζήτημα ως εκπρό­σωπος της Ρωσίας. Στην Ελβετία, παρά τις έντο­νες αντιδράσεις των συναδέλφων του διπλωμα­τών, κατόρθωσε να συμβάλει αποφασιστικά στην εσωτερική ειρήνευση της χώρας και στην εξα­σφάλιση της εδαφικής της ακεραιότητας.

Συνέπεια της επιτυχίας του στην Ελβετία ή­ταν να συμπεριληφθεί η ρωσική αντιπροσωπεία στο Συνέδριο της Βιέννης (1814-1815). Εκείπρώ- τα (και μετά στο Παρίσι) αποκαλύφθηκε διεθνώς η πολιτική αγχίνοια και η υψηλοφροσύνη του μεγάλου διπλωμάτη. Μετά από εισηγήσεις του ρυθμίσθηκαν οξύτατα προβλήματα, με αποτέ­λεσμα την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής ισορ­ροπίας δυνάμεων. Δίκαια θα μπορούσε να ovo- μασθεί ο «αρχιτέκτονας της ευρωπαϊκής ειρή­νης» για όλο τον 19ο αιώνα.

Οταν εξερράγη η επανάσταση των Ελλήνων, το 1821, ο Καποδίστριας ταυτίσθηκε με τους σκοπούς του απελευθερωτικού αγώνα και ξεκί­νησε να εργάζεται άοκνα για την ευόδωση της τιτάνιας προσπάθειας του ελληνικού έθνους. Είχε όμως να αντιμετωπίσει την αρνητικότητα του τσάρου Αλεξάνδρου Α’ έναντι του κρίσιμου αγώνα των Ελλήνων, με αποτέλεσμα να προβλη­ματίζεται ακόμη και για την παραμονή του στη θέση του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας. Τις ανησυχίες και τον προβληματισμό του εξέθεσε σε μια επιστολή-υπόμνημα, που έστειλε στον μητροπολίτη Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας, στην Πίζα, στις 17 Ιουλίου του 1821. Σ ’ αυτήν επανέλαβε τις γνωστές του θέσεις ότι καμία ηθική δύναμη δεν μπορούσε να εξαναγκάσει την Τουρκία να σεβα- σθεί το διεθνές δίκαιο, παρά μόνο η δύναμη των όπλων. Είναι σημαντικό ότι σ’ αυτή την επιστολή καθόριζε τη θέση του απέναντι στην ελληνική ε­πανάσταση σε σχέση με την υψηλή θέση που κα­τείχε στη Ρωσία. Υποστήριξε ότι θα παρέμενε στη θέση του υπουργού Εξωτερικών όσο θα ή­ταν ωφέλιμος στους Ελληνες. Ομως η αντίστρο­φη μέτρηση είχε ήδη αρχίσει. H πρότασή του να διορισθούν πρεσβευτές της Ρωσίας στο Λονδί­νο και στη Βιέννη ο Στρογκανώφ και ο Πέτρος Τολστόι, απορρίφθηκε από τον τσάρο. O διορι­σμός του Δ. Τάτιστσεφ στη Βιέννη και η περίερ­γη στάση του όταν επέστρεψε στην Αγία Πε­τρούπολη από τη Βιέννη, χωρίς να ενημερώσει τον προϊστάμενό του υπουργό για τις συνομι­λίες που είχε με τον Μέττερνιχ, ήταν ένα ύπου­λο κτύπημα κατά του Καποδίστρια. O Καποδί- στριας διαμαρτυρήθηκε για τη στάση αυτή στον τσάρο, όπως επίσης για τις εκπεφρασμένες θέ­σεις του Τάτιστσεφ.

Στις αρχές του 1822 ο Καποδίστριας εισηγή- θηκε στον τσάρο τη διεξαγωγή συνομιλιών με ε­πίκεντρο τη ρύθμιση του ελληνικού ζητήματος, ώστε να κλείσει με υπογραφή συνθήκης. O τσά­ρος όμως επιθυμούσε για τις κρίσιμες αυτές διαπραγματεύσεις να διορίσει πολιτικούς φιλικά προσκείμενους προς τον Μέττερνιχ. O Καποδί- στριας σύντομα αντιλήφθηκε ότι ο τσάρος Αλέ­ξανδρος ήταν αποφασισμένος να ακολουθήσει την Αυστρία στη ρύθμιση του Ανατολικού Ζητή­

Χαρακτηριστική προσωπογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια.

ματος. Καθημερινά, λοιπόν, η σχέση του με τον τσάρο καθίστατο δυσχερέστερη. Γι’ αυτό, τον Ιούνιο του 1822 αποφάσισε να παραιτηθεί και να αποσυρθεί από τη διπλωματία. O τσάρος, αφού μάταια προσπάθησε να τον μεταπείσει, συναίνε- σε τελικά δίδοντάς του άδεια για το εξωτερικό με αόριστη διάρκεια.

Πριν, όμως, αναχωρήσει από την Αγία Πε­τρούπολη, ο Καποδίστριας συνέταξε και έστειλε ένα υπόμνημα προς τους αγωνιζόμενους Ελλη­

νες. Με αυτό τους κατατόπιζε για το διαμορφω­μένο σκηνικό στην ευρωπαϊκή πολιτική κονίστρα και ειδικότερα για τη στάση των Ευρωπαίων απέ­ναντι στο ελληνικό ζήτημα. Ανέλυε λεπτομερεια­κά τη στάση της Ρωσίας, καταφερόταν με δριμύ- τητα κατά της Αγγλίας και της Αυστρίας, που υ­πονόμευαν τους Ελληνες με οποιοδήποτε μέσον μπορούσαν να μετέλθουν αποσιωπώντας αντί­στοιχα τις Βαναυσότητες των Τούρκων. Τέλος, εμψύχωνε τους Ελληνες, προσπαθώντας να

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ Σ

τους τονώσει το ηθικό και να εξάρει τον πατριω­τισμό τους με παραδείγματα επιφανών προσωπι­κοτήτων από την Αρχαία Ελλάδα.

O Καποδίστριας εγκατέλειψε την Αγία Πε­τρούπολη στις 19Αυγούστου 1822. Μετά από λί­γο έφθασε στη Φρανκφούρτη, για να κατευθυν- θεί αμέσως μετά στην Ελβετία (Γενεύη). Στις αρ­χές του 1825 αποφάσισε να κινητοποιήσει τις ελληνικές κοινότητες στην Ελβετία, με τη βοή­θεια των οποίων ήλπιζε ότι θα ασκούσε πίεση στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για το θέμα της Ελλάδας. Επίσης, το1825 το φΛελληνικό κίνημα αναζωπυρώθηκε σε όλη την Ευρώπη, με κρυφή κινητήρια δύναμη τον Καποδίστρια.

Στις 19 Ιανουαρίου του 1825 ο Καποδίστριας δέχθηκε την επίσκεψη του Σίφερλι, απεσταλμέ­νου του επίδοξου ηγεμόνα της Ελλάδας, πρίγκι­πα Λεοπόλδου του Σαξ-Κόμπουργκ. O πρίγκιπας προσπάθησε να βολιδοσκοπήσει τις απόψεις του Καποδίστρια σχετικά με πιθανή κάθοδό του στην Ελλάδα με τον τίτλο του ηγεμόνα. Σε ερώ­τηση του Σίφερλι αν ο Καποδίστριας μπορούσε να αφιερώσει τον εαυτό του στο ελληνικό ζήτη­μα, ο τελευταίος απάντησε ότι αυτό δεν ήταν δυνατόν, γιατί κάθε ενέργειά του θα την απέδι­δαν στην υποκίνηση της Ρωσίας.

H εξοχική κατοικία τοu I. Καποδίστρια στην Κουκουρίτσα της Κέρκυρας, σήμερα «Μουσείο Καποδίστρια» (ψωτ. A. Πρασσά).

Επίσης, το 1825, ο Καποδίστριας δέχθηκε στη Γενεύη την επίσκεψη του Στράτφορντ Κάν- νινγκ, πρεσβευτή της Μ. Βρετανίας στην Κων­σταντινούπολη. Oi Ελληνες, απελπισμένοι για την έκβαση της επανάστασης, είχαν ήδη απευ­θυνθεί στην Αγγλία, ζητώντας την αποκλειστική προστασία της. O Κάννινγκ μάλλον πραγματο­ποίησε το συγκεκριμένο ταξίδι γιατί είχε λάβει εντολές από την κυβέρνησή του να βολιδοσκο­πήσει τον Καποδίστρια αναφορικά με το θέμα της πιθανής ανάληψης της προστασίας της Ελλάδας από τηνΑγγλία. O Καποδίστριας, μπρο­στά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αντέδρασε κατη­γορηματικά, γιατί θεωρούσε ότι η αγγλική προ­στασία θα απέβαινε επιζήμια για τους Ελληνες.

Ev τω μεταξύ, την 1η Δεκεμβρίου του 1825 ο τσάρος Αλέξανδρος Α’ πέθανε. O θάνατός του

συγκλόνισε ψυχολογικά τον Καποδίστρια. Μετά από αυτό το γεγονός, ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου είχε επαφές με διπλωματικούς αξιωματούχους της Γαλλίας για διάφορα θέματα. Tov Ιούνιο του1826 εγκατέλειψε τη γαλλική πρωτεύουσα με προορισμό τις Βρυξέλλες. Από εκεί, μετά από διάφορες επαφές με ξένους διπλωματικούς εκ­προσώπους, κατευθύνθηκε πάλι προς τη Γενεύη, όπου αφοσιώθηκε στην ενίσχυση του φιλελληνι- κού κινήματος. H προσοχή του ήταν πλέον στραμμένη προς την Ελλάδα και το μέλλον της.

Στην επαναστατημένη Ελλάδα τα πράγματα ήταν εξαιρετικά δύσκολα: οι Τούρκοι πολιορ­κούσαν το Μεσολόγγι, ο Ιμπραήμ λεηλατούσε τον Μοριά και οι επαρχιακές διοικήσεις της Πε- λοποννήσου, της Δυτικής και της Ανατολικής Ελλάδας είχαν πάψει να λειτουργούν. Από τον Απρίλιο του 1825, τη διοίκηση του Μεσολογγίου είχε αναλάβει μια τριμελής επιτροπή, σώμα που είχε επιφορτισθεί με το καθήκον της οργάνω­σης της άμυνας της πόλης. Ανάλογη επιτροπή είχε εκλεγεί για να οργανώσει την άμυνα της Ανατολικής Ελλάδας. Μια άλλη επιτροπή, με έ­δρα τη Σύρο, είχε το καθήκον να συλλέγει χρή­ματα από τα νησιά.

Στις 6/18 Απριλίου 1826, τέσσερεις ημέρες πριν την πτώση του Μεσολογγίου, συνήλθε στην Πιάδα, κοντά στην Επίδαυρο, η Γ ’ Εθνοσυνέλευ­ση, την οποία αποτελούσαν 127 αντιπρόσωποι. H σύγκλησή της είχε καθυστερήσει λόγω διαφω­νιών που σχετίζονταν με την έδρα της. Μετά από κάποιους έντονους διαξιφισμούς μεταξύ των α­ντιπροσώπων, η Εθνοσυνέλευση αποφάσισε να αναβάλει τις εργασίες της ω'ς τον επόμενο Σε­πτέμβριο. H Εθνοσυνέλευση βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Κολοκοτρώνη, του Ζαϊμη και του Λό- ντου, παλαιών συμμάχων που είχαν ηττηθεί στον εμφύλιο πόλεμο του 1824. Oi τρεις ηγέτες (ακό­μη και ο Κολοκοτρώνης) υποστήριζαν την έκκλη­ση για μεσολάβηση της Μεγάλης Βρετανίας, με σκοπό την άμβλυνση των οξέων προβλημάτων που ταλάνιζαν την επανάσταση και απειλούσαν τη βιωσιμότητά της. Είχαν την αίσθηση ότι η Αγγλία προσπαθούσε να επιτύχει έναν διακανο­νισμό που θα γινόταν τελικά αντικείμενο δια­πραγματεύσεων με τη Ρωσία και ίσως με τη Γαλ­λία. Καταλάβαιναν ότι το καλύτερο θα ήταν να α­ποδεχθούν τη βρετανική πρόταση για εγκαθί­δρυση ενός ελληνικού κράτους φόρου υποτε­λούς στον σουλτάνο και μετά να διαπραγματευ- θούν τους συνοδευτικούς όρους που θα διαμόρφωναν την τελική πολιτειακή μορφή του νεότευκτου κρατικού μορφώματος.

Εχοντας καταργήσει όλα τα άλλα διοικητικά όργανα, η Συνέλευση περάτωσε τις εργασίες της σε ένα δεκαήμερο και άφησε στις προανα- φερθείσες επιτροπές τη διακυβέρνηση της χώ­

14

ρας. Oi δυσχέρειες ήταν τεράστιες: το δημόσιο ταμείο ήταν άδειο, εθνικό εισόδημα δεν υπήρχε καιπαντού η πίεση του εχθρού καθίστατο εντο­νότερη. Λόγω της ζοφερής κατάστασης στα δη­μόσια οικονομικά, από τον Ιούλιο του 1826 οι δα­πάνες των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων καλύπτονταν αποκλειστικά από ξένα χρήματα. Tov ίδιο χρόνο η ενίσχυση έλαβε ακόμη μεγαλύ­τερες διαστάσεις, και μαζί με την αμερικανική συμβολή ανήλθε στο ύψος των 70.000 λιρών.

Με την πάροδο του χρόνου είχαν σχηματι- σθεί αντίπαλες ομάδες οι οποίες, λόγω διαφω­νιών στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, έ­τρεφαν μεγάλη έχθρα η μια για την άλλη. Επί αρκετούς μήνες τα «παλαιά κόμματα», το αγγλι­κό, το γαλλικό, το καποδιστριακό και το ρωσικό, είχαν πάψει να έχουν ευκρινείς απόψεις. Ολα τα κόμματα δέχθηκαν εξαρχής την αγγλική διαμε- σολάβηση, επειδή καταλάβαιναν ότι θα σηματο­δοτούσε την επέμβαση της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. O ηγέτης κάθε παράταξης προσ­δοκούσε να αποκτήσει εξέχουσα θέση στο νέο καθεστώς που θα εγκαθιδρυόταν.

O Κολοκοτρώνης είχε επιδιώξει κάποιο διά­στημα να φέρει στην Ελλάδα τον Καποδίστρια. Πάρα πολλοί Ελληνες πίστευαν πως εκείνο που χρειαζόταν αμέσως η χώρα ήταν ένας έμπειρος διπλωμάτης για να διεξάγει με επιτυχία τις δια­πραγματεύσεις με τις Μεγάλες Δυνάμεις. O Κο­λοκοτρώνης είχε αντιληφθεί και κάτι ακόμη: ότι, για να έλθει ο Καποδίστριας στην Ελλάδα, έπρεπε να συμφωνήσουν και οι Αγγλοι. Δεν εί­ναι λοιπόν περίεργο ότι, προκειμένου να αποκα- ταστήσει τις σχέσεις του με τους αγγλικούς κύ­κλους, προσπάθησε ακόμη μια φορά να φέρει στην Ελλάδα τον στρατηγό Τσωρτς. Υπολόγιζε ότι με τον Καποδίστρια ως κυβερνήτη και με τον Τσωρτς ως αρχιστράτηγο, η επιρροή του θα ήταν τεράστια.

Στο μεταξύ ο Τζωρτζ Λη, πρώην γραμματέας των Ελλήνων πληρεξουσίων στην Αγγλία, είχε καταφθάσει μαζί με τον Εντουαρντ Μπλάκιερ στην Ελλάδα για να αποσπάσει από την κυβέρ­νηση μια πρόσκληση για τον Τσωρτς, ώστε να α- ναλάβει τη διοίκηση των ελληνικών στρατιωτι­κών δυνάμεων. O Μπλάκιερ, όσο βρισκόταν ακό­μη στα Επτάνησα, είχε συναντήσει πολλούς κα- ποδιστριακούς, οι οποίοι τον είχαν πείσει ότι η μόνη ελπίδα για την Ελλάδα ήταν να εκλεγεί κυ­βερνήτης ο Καποδίστριας. Οταν ο Μπλάκιερ έ- φθασε στην Ελλάδα, διαπίστωσε ότι το καποδι- στριακό κόμμα είχε ευρεία απήχηση στα μεσαία στρώματα. H αλήθεια είναι ότι το μόνο πρόσφο­ρο πρόσωπο για τη θέση του κυβερνήτη ήταν ο Καποδίστριας, αφού όλοι οι άλλοι υποψήφιοι (Μαυροκορδάτος, Υψηλάντης, Κωλέττης, Ko- ντουριώτης) δεν είχαν καταφέρει να σταθούν

στο ύψος των περιστάσεων αφότου είχε ξεσπά­σει η επανάσταση. Αντίθετα, ο Καποδίστριας δεν είχε ζήσει ποτέ ανάμεσα στους Ελληνες και δεν είχε εμπλακεί στις εσωτερικές τους έριδες. Ουσιαστικά, γύρω από το όνομά του είχε σχημα- τισθεί ένας θρύλος. O Καποδίστριας ήταν ανώ­τερος άνθρωπος για να εμπλέξει το όνομά του σε μηχανορραφίες: θα περίμενε υπομονετικά έως ότου τον καλέσουν οι ίδιοι οι Ελληνες να θέσει στη διάθεση του έθνους τη διπλωματική του πείρα και τα διοικητικά του προσόντα.

Κατάτη διάρκεια τουχειμώνατου 1826-1827, η ιδέα της άφιξης του Καποδίστρια είχε διαδο­θεί σχεδόν σ’ όλη την Ελλάδα από τους καποδι- στριακούς, που οργάνωναν τη δράση τους από την Κέρκυρα χρησιμοποιώντας ως κάλυψη μια φιλανθρωπική επιτροπή. Μέλη της επιτροπής αυτής ήταν και ο λόρδος Γκίλφορντ και ο J.A. Tool, κρατικός λειτουργός στα Επτάνησα. Τις συ­γκεκριμένες δραστηριότητες τις αναλάμβαναν κάποιοι πράκτορες, οι οποίοι μοίραζαν χρήματα και προπαγάνδιζαν αυτόβουλα υπέρ της εκλο­γής του Καποδίστρια. Με αυτόν τον τρόπο, οι καποδιστριακοί δεν προσδοκούσαν μόνο να ενι- σχύσουν την αντίσταση κατά των Τούρκων αλλά και να προσελκύσουν οπλαρχηγούς στο πλευρό τους. Επίσης, προσπαθούσαν να διασκεδάσουν κάθε υπόνοια έναντι της Αγγλίας, ότι δήθεν α- ποτελούσαν ένα ρωσόφιλο κόμμα, διότι είχαν καταλάβει ότι δίχως την υποστήριξή της δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν κανένα από τα σχέδιά τους. Μέσω του Ελβετού φιλέλληνα

O Γοαμματέας της Εττικρατείας («πρω&υπο up γό ς » ) επί Ιωάννη Καποδίστρια, Σπυρίδων Τρικούπης (φωτ. Ιστορία του ελληνικού έθνους, τ. 12).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAAAAA

Ελαφρύ πεζικό στα χρόνια του Ο&ωνα

(πίνακας του Ludwig Koelnberger).

Εϋνάρδου, είχαν συνάψει φιλικές σχέσεις με τον λόρδο Κόχραν και ταυτόχρονα παρότρυναν τον στρατηγό Τσωρτς να μεταβεί στην Ελλάδα. 0 Μπλάκιερ πρότεινε να καλέσουν τον Καποδί- στρια το ταχύτερο δυνατόν για να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. O Κολοκοτρώνης, αν και είχε ταχθεί υπέρ του Καποδίστρια, δίσταζε να εκφράσει ανοικτά την άποψή του, γιατί πί­στευε ότι ο Καποδίστριας δεν θα ήταν αποδε­κτός από την Αγγλία. Από την άλλη πλευρά ό­μως, η αγγλική διπλωματία ήταν ευνοϊκά διατε­θειμένη υπέρ του Καποδίστρια, για τον οποίο έ­τρεφε πολλές ελπίδες ότι θα μπορούσε να κα­ταστεί άριστο όργανο της βρετανικής πολιτικής.

Στις 25 Φεβρουαρίου/9 Μαρτίου 1827 ο Τσωρ­τς αποβιβάσθηκε στο Πόρτο Χέλιτης Ερμιονίδας. Ακριβώς την προηγούμενη ημέρα ο λόρδος Κό­χραν εισέπλεε στο Αιγαίο με το μπρίκι «Σωτήρ» και με δύο γολέτες. O Τσωρτς, τον οποίο εκτιμού­σαν πολύ οι περισσότεροι Ελληνες, χάρη στην υ­πομονή που τον διέκρινε γεφύρωσε το χάσμα που υφίστατο μεταξύ των αντιμαχόμενων μερών πεί­θοντας τους εκπροσώπους των δυο παρατάξεων να συγκροτήσουν μια ενιαία Συνέλευση.

Τελικά, στις 24 Μαρτίου/5 Απριλίου 1827, η ε­νιαία Συνέλευση στην Τροιζήνα ήταν γεγονός, αρχίζοντας τις εργασίες της μέσα σε μια θυελ­λώδη ατμόσφαιρα. Μια νέα δυσκολία παρουσιά- σθηκε όταν έφθασε η στιγμή να εκλεγεί ο Καπο- δίστριας κυβερνήτης της Ελλάδας: ο Κουντου- ριώτης και οι νησιώτες αποχώρησαν από τη Συ­νέλευση και εγκαταστάθηκαν σε ένα γειτονικό μοναστήρι. Οταν, όμως, ζήτησαν τη γνώμη του

Τσωρτς, του Κόχραν και του Μπλάκιερ, και οι τρεις εκφράσθηκαν κατηγορηματικά υπέρ του Καποδίστρια. H γνώμη του Τσωρτς είχε περισσό­τερη βαρύτητα, επειδή τον θεωρούσαν εκπρό­σωπο της αγγλικής κυβέρνησης. O Ρόουαν Χά- μιλτον, επικεφαλής του Βρετανικού Ναυτικού στην Ανατολή, τον οποίο επίσης συμβουλεύθη- καν, είπε στον Κολοκοτρώνη: «Πάρτε τον Καπο- δίστρια ή όποιον διάβολο θέλετε, διατί εχαθή- κατε». Εξουσιοδοτήθηκε λοιπόν ο Κολοκοτρώ­νης να διαπραγματευθεί το θέμα του Καποδί- στρια με τον Χάμιλτον, με την ελπίδα ότι εκεί­νος θα διαφωνούσε και έτσι θα ακυρωνόταν η ε­κλογή του Καποδίστρια. O Χάμιλτον όμως αποστασιοποιήθηκε. Συμβούλευσε επίσης τους αποχωρήσαντες νησιώτες να επιστρέψουν στην Τροιζήνα, προβάλλοντας το επιχείρημα πως, αν ενεργούσαν διαφορετικά, δεν θα υπήρχε ελλη­νική κυβέρνηση για να διαπραγματευθεί με τις Δυνάμεις. Oi νησιώτες, μη μπορώντας να κά­νουν αλλιώς, συμφώνησαν με μεγάλη δυσφορία.

Είναι γεγονός ότι η υπόδειξη του Καποδί- στρια ικανοποιούσε τους ρωσόφιλους και προ- κρίθηκε ως αντιστάθμισμα για την παρουσία Αγγλων στρατιωτικών επικεφαλής των χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων. Oi Αγγλοι ουσιαστικά δεν αντέδρασαν, αφού ήταν ικανοποιημένοι με την παρουσία δύο Αγγλων στρατιωτικών επικε­φαλής των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Επί­σης, η γενικότερη τάση στην Ελλάδα αντιμετώ­πιζε θετικά την προστασία από την Αγγλία.

Στις 30 Μαρτίου/11 Απριλίου, ο Καποδί- στριας εκλέχθηκε Κυβερνήτης της Ελλάδας για

16

επτά χρόνια, και τρεις ημέρες αργότερα συ- γκροτήθηκε μια προσωρινή Αντικυβερνητική Επιτροπή για να αναπληρώνει τον νέο Κυβερνή­τη έως ότου έλθει στην Ελλάδα. Μέλη της ήταν ο νεαρός Γεώργιος Μαυρομιχάλης, ο Ψαριανός Ιωάννης Μηλαϊτης και ο Ιωαννούλης Νάκος: ό­λοι άσημα πρόσωπα, αποδεκτά από όλες τις πα­ρατάξεις για ευνόητους λόγους.

H Συνέλευση, αφού πρώτα αποφάσισε να α­ναθέσει την εκτελεστική εξουσία σε έναν άνθρω­πο και να καλέσει τον Καποδίστρια για να αναλά- 6ει το αξίωμα του Κυ6ερνήτη, διόρισε και μια ε­πιτροπή για να ετοιμάσει το σχέδιο του νέου Συ­ντάγματος. To Σύνταγμα αυτό ήταν έργο του Μαυροκορδάτου, ο οποίος, ως αντίθετος με την εκλογή του Καποδίστρια, κατέβαλλε προσπάθει­ες για να περιορίσει τις εξουσίες του Κυβερνήτη.

O Καποδίστριας έμαθε τα νέα για την εκλο-

O Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (Κωνσταντινούπολη, 1791 - Αίγινα, 1865) ήταν σφοδρός αντίπαλος του I. Καποδίστρια. Ανυπόγραφο πορτραίτο (ελαιογραφία, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

γή του κατά τα τέλη Απριλίου του 1827, όταν βρισκόταν ακόμη στο Παρίσι. To ψήφισμα όμως της Συνέλευσης της Τροιζήνας περιήλθε στην κατοχή του στα τέλη Ιουνίου. Εκείνη την περίο­δο βρισκόταν στην Αγία Πετρούπολη, όπου είχε φθάσει στα τέλη Μαϊου. Κατά πάσα πιθανότητα, έλαβε μέρος σε κάποιες διπλωματικές συζητή­σεις. Κυκλοφόρησε μάλισταη φήμη ότι επρόκει- το να αναλάβει και πάλι καθήκοντα στη ρωσική υπηρεσία. H φήμη όμως αυτή αποδείχθηκε α­στήρικτη. Στις 26 Ιουνίου, ο τσάρος δέχθηκε την παραίτησή του. Δεν υπάρχει όμως κάποια ένδει­ξη ότι πραγματοποιήθηκε κάποια μυστική συ­νεννόηση, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί ο Καπο- δίστριας για την εμπέδωση της ρωσικής επιρ­ροής σε μια Ελλάδα υποτελή στον σουλτάνο.Φαίνεται ότι ο τσάρος δεν πίστευε ότι ήταν σκό­πιμο για τον Καποδίστρια να δεχθεί το αξίωμα

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ί

To Κυβερνείο («Παλάτι του Καποδίστρια»)

στο Ναύπλιο. To κτίριο καταστράφηκε το 1926

από πυρκαγιά.

του Κυβερνήτη, και ότι ο Καποδίστριας απέ- κρουε την ιδέα να παραμείνει η Ελλάδα φόρου υποτελής στον σουλτάνο. Τελικά, ο τσάρος πρέ­πει να έπεισε τον Καποδίστρια ότι σε 6άθος χρόνου η απουσία πλήρους ανεξαρτησίας δεν είχε μεγάλη σημασία. Από την άλλη, ο Καποδί- στριας πρέπει να έπεισε τον τσάρο πως η ανά­ληψη των καθηκόντων του Κυβερνήτη από τον ίδιο θα διευκόλυνε την εφαρμογή της συνθήκης που επρόκειτο να υπογραφεί. Τότε πρέπει να κα­τέληξαν σε κάποια συνεννόηση. Σε επιστολή του προς τον τσάρο, με ημερομηνία 14 Ιουλίου1827, ο Καποδίστριας δέχθηκε χωρίς επιφυλά­ξεις τη Συνθήκη της 6ης Ιουλίου 1827 και συνέ­χισε υπογραμμίζοντας την ανάγκη για οικονομι-

ροής στο νέο κράτος. H απόφαση, 6έ6αια, της Αγγλίας να φθάσει ο νέος ΚυΘερνήτης στην Ελλάδα με αγγλικό πολεμικό πλοίο, αποτελούσε έμμεση αναγνώριση του αξιώματος του Καποδί- στρια και της ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Με αυ­τόν τον τρόπο η αγγλική διπλωματία κέρδισε ση­μαντικό προβάδισμα έναντι των άλλων ευρωπαϊ­κών Δυνάμεων στο νεοσύστατο κράτος.

Tov Νοέμβριο του 1827 ο Καποδίστριας έ- φθασε στη Γενεύη. Εκεί συναντήθηκε με τον Εϋνάρδο, όπου συζήτησαν τα γενικότερα προ­βλήματα του φιλελληνικού κινήματος. Στις 6 Νοεμβρίου 1827 αναχώρησε από τη Γενεύη, με πρώτο σταθμό του ταξιδιού του το Τορίνο. Εκεί πληροφορήθηκε το γεγονός της ναυμαχίας του

κή και στρατιωτική ενίσχυση. Στις αρχές Αυγού- στου του 1827 πήγε στο Βερολίνο (όπου δεν βρήκε ενθουσιώδη ανταπόκριση) και στις 15Au- γούστου έφθασε στο Λονδίνο. O πρωθυπουρ­γός Ουέλλινγκτον του φέρθηκε εχθρικά και ο Γεώργιος Δ ’ άπρεπα, διότι τον θεωρούσαν φερέ­φωνο της ρωσικής πολιτικής. Στο Λονδίνο δεν συνέβη τίποτα και έτσι στις 22 Σεπτεμβρίου1827 ο Καποδίστριας έφυγε για να μεταβεί στις Βρυξέλλες. Εκεί, αλλά και στο Παρίσι, είχε πολ­λές επαφές με διάφορους υψηλούς διπλωματι­κούς αξιωματούχους, με σκοπό την απόσπαση ευνοϊκών αποφάσεων για παροχή υλικής αρω­γής προς την Ελλάδα. Οτιδήποτε κι αν έκανε ή­ταν μάταιο, γιατί όλοι με τους οποίους είχε έλ­θει σε επαφή, τον θεωρούσαν είτε όργανο των Ρώσων είτε έναν κοινό επαναστάτη.

Παρά το αρνητικό κλίμα, ο πρεσβευτής της Αγγλίας στο Παρίσι, Γκράνβιλ, πληροφόρησε τον Καποδίστρια ότι η κυβέρνησή του αποφάσισε ότι ο Κυβερνήτης της Ελλάδας θα ταξίδευε για τη χώρα του με αγγλικό πολεμικό πλοίο. H αγγλική διπλωματία θεώρησε ότι αυτή η κίνηση θα μπο­ρούσε να αποτελέσει μια ευκαιρία άσκησης επιρ-

Ναυαρίνου. Στο Τορίνο επισκέφθηκε τυπικά τους πρεσβευτές της Αγγλίας και της Γαλλίας, χωρίς όμως να συναντήσει τον πρεσβευτή της Αυστρίας. Μετά από το Τορίνο, έφθασε στο λι- μάνιτης Αγκώνας, στις20 Νοεμβρίου 1827. Ηλπι- ζε ότι εκεί θα τον περίμενε αγκυροβολημένο το αγγλικό πολεμικό πλοίο και ότι θα απέπλεε αμέ­σως για την Ελλάδα. Στο ιταλικό λιμάνι περίμενε όμως επί 40 ημέρες. Αυτή η αργοπορία των Αγγλων είναι ανερμήνευτη και περίεργη. To πι­θανότερο είναι ότι ήθελαν να καθυστερήσουν την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα, με σκοπό να βολιδοσκοπήσουν την κατάσταση και τον Κυβερνήτη, ως πρόσωπο, προτού εγκατα­σταθεί σε ελληνικό έδαφος. O ναύαρχος Κό- δρινγκτον έλαβε διαταγή να διαθέσει ένα πολε­μικό στον νέο κυβερνήτη της Ελλάδας μόλις στις 28 Νοεμβρίου. To μόνο διαθέσιμο πλοίο ή­ταν το <<Warspite>> το οποίο, επειδή είχε μεγάλο εκτόπισμα, δεν μπορούσε να αγκυροβολήσει στην Αγκώνα. O Κόδρινγκτον αναγκάσθηκε εκ των πραγμάτων να αποστείλει την κορβέτα «Wolf», η οποία έφθασε στην Αγκώνα στις 27 Δε­κεμβρίου 1827.

18

Την 1η Ιανουαρίου του 1828 η αγγλική κορ- βέτα απέπλευσε από την Αγκώνα με τον Καπο- δίστρια και την ακολουθία του. Στις 6 Ιανουα- ρίου συνάντησαν ανοικτά των αλβανικών α­κτών το «Warspite», στο οποίο επιβιβάσθηκαν μεσοπέλαγα. To πλοίο όμως, αντί να κατευ- θυνθεί προς την Ελλάδα, αγκυροβόλησε στις 9 Ιανουαρίου στη Μάλτα. Εκεί περίμενε τον Καποδίστρια ο ναύαρχος Κόδρινγκτον. To τα­ξίδι στη Μάλτα μάλλον πραγματοποιήθηκε με­τά από εντολή της αγγλικής κυβέρνησης, ώ­στε ο Κόδρινγκτον να γνωρίσει τον νέο Κυ­βερνήτη και να ανταλλάξουν απόψεις. O Ka- ποδίστριας, σε συζήτηση που είχαν, τόνισε ότι το νεοσύστατο κράτος θα χρειαζόταν τη βοή­θεια των Μεγάλων Δυνάμεων, και μάλιστα από τους πολεμικούς τους στόλους για να πατα­χθεί η πειρατεία, να εκδιωχθούν οι Τούρκοι ο­ριστικά κ.ά. O Κόδρινγκτον πρότεινε να διατε­θούν τρία πολεμικά πλοία, ένα από τον στόλο κάθε Δύναμης. Την πρόταση αυτή την αποδέ­χθηκαν οι ναύαρχοι της Γαλλίας, Ντε Ριγνύ, και της Ρωσίας, Χέυδεν. Με αυτόν τον τρόπο κάθε Δύναμη θα ήταν ικανοποιημένη και η Αγγλία δεν θα είχε έτσι το προβάδισμα επιρ­ροής στο νέο κράτος. O νέος Κυβερνήτης θα έφθανε στην Ελλάδα με την προστασία και των τριών Δυνάμεων, υφισταμένης όμως της υποβόσκουσας αρνητικότητας της Αγγλίας ως προς την επιλογή του.

Την2α/14η Ιανουαρίου 1828, το «Warspite» α­ναχώρησε για την Ελλάδα με τον Καποδίστρια και την ακολουθία του. Στις 6/18 Ιανουαρίου1828 εισέπλευσε στο λιμάνι του Ναυπλίου. H ά­φιξη του Κυβερνήτη χαιρετήθηκε με κανονιοβο­λισμούς. Την επόμενη ημέρα επιβιβάσθηκαν στο πλοίο διάφοροι αξιωματούχοι για να χαιρε­τήσουν τον Καποδίστρια. Την 8η/20ή Ιανουαρί- ou, ο Καποδίστριας αποβιβάσθηκε για να παρα­κολουθήσει τη δοξολογία στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Την επόμενη ημέρα το αγγλικό πλοίο αναχώρησε με προορισμό την Αίγινα. Στη μέση του Σαρωνικού η νεότευκτη φρεγάτα «Ελλάς» χαιρέτησε το αγγλικό πλοίο και ο Μια- ούλης επιβιβάσθηκε σ’ αυτό για να χαιρετήσει τον Κυβερνήτη. Στις 11/23 Ιανουαρίου το «Warspite» έφθασε στην Αίγινα. Την επόμενη η­μέρα πραγματοποιήθηκε η υποδοχή του νέου Κυβερνήτη. Ετσι, μετά από αρκετό καιρό, λόγω της σκόπιμης αργοπορίας που προκάλεσαν οι Αγγλοι για να διερευνήσουν τις διαθέσεις και τις απόψεις του Καποδίστρια, ο νέος Κυβερνή­της κατέφθασε στην Ελλάδα, ευαγγελιζόμενος μια νέα εποχή για την πολύπαθη χώρα. Tov τε­λευταίο λόγο όμως είχαν οι Αγγλοι, αποδεικνύο- ντας έτσι τον καταλυτικό τους ρόλο στην «προ­στασία» του νέου κράτους.

Είναι αληθές ότι ο Καποδίστριας, κατά τη διάρκεια της ανάδειξης και εκλογής του ως Κυ­βερνήτη της Ελλάδας, αντιμετώπισε πολλές δυ­σχέρειες, που σχετίζονταν με τις ισορροπίες δυ­νάμεων στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Θεωρείτο όρ­γανο της ρωσικής πολιτικής και αυτό συνιστού- σε την αιτία για να αντιμετωπίζεται εχθρικά ή έ­στω καχύποπτα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Κατά κύριο λόγο, τον Καποδίστρια προέκρινε η καποδιστριακή παράταξη που δρούσε με έδρα τα Επτάνησα και η οποία μάλ­λον επικουρείτο άτυπα από τις τοπικές αγγλικές Αρχές. Oi Αγγλοι δεν αντέδρασαν στην εκλογή του επειδή η παρουσία διακεκριμένων Αγγλων στρατιωτικών ήταν αρκετή για να είναι ικανοποι­ημένο το αγγλικό διπλωματικό επιτελείο. Θέλη­σαν όμως να αναμιχθούν διαθέτοντας το πλοίο που θα έφερνε τον νέο Κυβερνήτη στην Ελλά­δα. H εκλογή του Καποδίστρια ήταν αποτέλεσμα της συνδυασμένης δράσης της καποδιστριακής παράταξης και φιλελληνικών κύκλων φιλικά προσκείμενων προς τον νέο Κυβερνήτη.

ΣΤΑΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ KATA TO Y ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ

O Καποδίστριας, μόλις ήλθε στην Ελλάδα, έ­λαβε κάποιες κρίσιμες αποφάσεις που αφορού­σαν την οργάνωση του νεοσύστατου κράτους. Με επιδέξιους χειρισμούς κατόρθωσε να εξα­σφαλίσει ένα είδος εν λευκώ εξουσιοδότησης για το μέλλον, ώστε να παραμείνει απερίσπα­στος στην ενασχόλησή του με ζητήματα του κράτους. Ορισμένοι όμως αντέδρασαν σ’ αυτή τη μονομερή συγκέντρωση εξουσιών στα χέρια του Κυβερνήτη. Εκτόξευσαν, λοιπόν, κατηγο­ρίες εναντίον του για συγκεντρωτισμό και αυ- ταρχικότητα. H αντιπάθεια προς τον Καποδί- στρια εκφραζόταν κυρίως από τους πανίσχυ­ρους Υδραίους πλοιοκτήτες, οι οποίοι έβλεπαν καθημερινά να συρρικνώνεται η επιρροή τους. Για όλους αυτούς ήταν επιτακτικό να εξουδετε­ρωθεί ο Καποδίστριας, αφού αποτελούσε την κύρια απειλή για τα συμφέροντά τους. H δημοτι­κότητα του Καποδίστρια, η επιμονή του στην ε­φαρμογή των νόμων και ο παραγκωνισμός ηγετι­κών στελεχών του Αγώνα, ενίσχυσαν την αντιπο­λίτευση και δημιούργησαν δυσαναπλήρωτο πο­λιτικό χάσμα.

Σε κύριους φορείς του αντιπολιτευτικού α­γώνα κατά του Καποδίστρια αναδείχθηκαν όσοι ευνοούσαν την πρόσδεση στο άρμα της Αγγλίας, οι οποίοι παράλληλα διατηρούσαν την προσδοκία ότι η χώρα μελλοντικά θα κυβερνάτο από ένα «αγγλικό» κόμμα. Οσοιδιάκειντο φιλικά προς τη Γαλλία τήρησαν μετριοπαθή στάση στο πλαίσιο της άσκησης της αντιπολιτευτικής τους

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 19

δράσης. Ορισμένοι στρέφο­νταν με μένος κατά της κυ- βερνητικής πολιτικής, γιατί δεν είχαν καταφέρει να εξα­σφαλίσουν κάποιο διορισμό σε δημόσια θέση ή να καρπω- θούν πολιτικά οφέλη. Ως δι­καιολογία για τη δράση τους προέΒαλλαν την παραχώρηση συνταγματικών ελευθεριών, που φαινόταν αδύνατη κατά τις τότε περιστάσεις, αφού μόνο μία συγκεντρωτική κυ­βέρνηση θα ήταν σε θέση να εξαλείψει το χάος που επι­κρατούσε αμέσως μετά την α­πελευθέρωση.

Αξιομνημόνευτο είναι το στοιχείο ότι οι αντιδραστικές

..·*«. »~ ~~ ενέργειες κατά του Κυβερνή-,;. *><Av. ' * ' ^ r V . * * .^ "..-r.. ’" ' τη ενισχύονταν από τους πρε-,'....... ·. - ··■■■ ■'■■■-' s · ■ · σβευτές της Γαλλίας και της£ . '^ £ ^ '* Ζ .’~ · £ # ~ * «■*....... . Αγγλίας (περισσότερο όμως*~ν»*- *- ^c- ■ *! & i ........... .. '' " της Αγγλίας), οι οποίοι τον χα-• .,. & v *y **-► »-·- r*v««.»... l 11 ^1 Λ«Ζ·~·- W ' *»··' *~Kh* - <>*v *·*.·-* ρακτήριζανπρακτορατηςΡω- *«··'■ Λ*· >>»ν Η·»-; ~·~ ,»** ·' σίσς, προκειμένου να αμαυ-,Ά'3*Λ*~ '/Λ’ **>*>**~ ^’ ---- 1 ' ' 1 Λ' " , -£ΰ ,¾,,. -i ih ■' »*»·< ♦*»*» >~*~7 ρωσουντηδημοτικοτητατου....- < ,v> w ~^»~- « »-· *-'--1" '-" -'"- Μάλιστα δεν αρκέσθηκαν σ’Λνφ^Α «"*-’-■ «* "- ',l$ - 'i$ l(,^ ^ αυτό, αλλά και βοηθούσαν

W ; "'ν\" συστηματικά την αντιπολίτευ-iwj*** r'^""* - f f ' i ' y 9 ση με συμβουλές και προτρο-/ 0f*tf"& , . , ,..vuJ-, w - πες. H Αγγλια αντιδρουσε

στην εκλογή του Καποδί- στρια, γιατί απέβλεπε στην ε­γκαθίδρυση ενός απολυταρχι­

κού πολιτεύματος με έναν βασιλέα της αρεσκεί- ας της, σύμφωνα με τις αποφάσεις των τριών Προστάτιδων Δυνάμεων.

H δυσαρέσκεια ξεκίνησε από την οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων στη Μάνη, τον Ιούνιο του1828, όταν ο Κυβερνήτης αντικατέστησε τον Ιω­άννη Μαυρομιχάλη από τη θέση του φρούραρ­χου Μονεμβασίας, για να αποσοβηθεί σύγκρου­ση με τους εντόπιους οπλαρχηγούς. H δυσαρέ­σκεια διογκώθηκε ακόμη περισσότερο όταν ο Καποδίστριας δεν ανταποκρίθηκε εντελώς στα οικονομικά αιτήματα του Πετρόμπεη Μαυρομι­χάλη και δεν κατάφερε να απελευθερώσει τον αδελφό του, Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη, που εί­χε συλληφθεί από τους Γάλλους για πειρατεία.

Επίσης, αρνητικό αποτέλεσμα είχαν οι προ­σπάθειες του Κυβερνήτη να τιμήσει τους ισχυ­ρούς αντιφρονούντες με αξιώματα. O Μαυρο- κορδάτος παραιτήθηκε από το «Φροντιστήριο των Ναυτικών», διατηρώντας όμως τη θέση του μέλους της επιτροπής ελέγχου των οικονομικών αποζημιώσεων των νησιών, γιατί αυτό συνέφερε

Επιστολή του Ανδρέα Μιαούλη προς τον μοίραρχο Αντώνιο Κριεζή (14 Ιουλίου 1831),με την οποία τον ενημέρωνε για την απόφαση των «οικοκυραίων» της Υδρας να μεταβεί (ο Κριεζής) στον Πόρο με 120 ναύτες και να καταλάβει «το εκεί ελλιμενισμένον δίκροτον η Ελλάς» (Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, Αρχείο Αντωνίου Κριεζή, φάκ. 11, έγγρ . 6).

^ ~ i/l 'l ΎΛΓ f R j / y H * f ' t^ ' r-J* ‘ i* h 'f la S ~

*,:/S*-A*'t* **"/Y%',

Α·9* Vr p,.*‘i ‘.’*°«' iV&*i>*. j/.■ ’’ -k**'iv- r* < / ,f , *Wp**S-, ί^ .< \ < ·:,··ι~ · e y * q y / f * r s V *

* « IZ B - r * * 9 * | r t ^ & f t < J i < '" > y ^ ' <x*j r /

a('.-*ii, 9. ’ Aj tqiYf\ntf r~- A ry.v ' (^jf 0J.W.4. /| » ^ . » , v , . « 9.'„'^fy,U

’’a fY^ ft "’* V SAj,-ir "· rwii 'ij1 Ii *«*«* <fafr'* -

. > , » * ' *W ', * f ri "* f**fP"*ai|nc

h S /A ^ r f t e / . > ' * S

i i i · , .iy " 4 « ~ '■ · ·? ·■: " S * - * '- n ■ ’ ' ' ' “ —

« ■ „ W * » . · > ' · ' » ? - ' ^ · · ' ~ * H , ^ . ' ' S ' - ' J ' - i~rf»M ■'/· · ι · · ;ν · - V r - v S ' v ’.^ r ’-’ V '

τους Υδραίους πλοιοκτήτες. O Κουντουριώτης με τον Μιαούλη παραιτήθηκαν από τη Γερουσία, ενώ ο Σπυρίδων Τρικούπης είχε παραιτηθεί από τη θέση του υπουργού των Εξωτερικών. Επίσης, η παραίτηση του Λεοπόλδου, του μελλοντικού ηγεμόνα της Ελλάδας, όξυνε περαιτέρω τα πολι­τικά πάθη. O Καποδίστριας κατηγορήθηκε ότι ο ίδιος εξώθησε τον Λεοπόλδο σε παραίτηση, ε­πειδή του περιέγραψε την κατάσταση στην Ελλάδα με τα πιο μελανά χρώματα και εξαιτίας του ότι προσδοκούσε μια στενότερη εξάρτηση της Ελλάδας από τη Ρωσία.

H αντιπολίτευση μετέφερε το στρατηγείο της στην Υδρα. Oi άρχοντες του νησιού ήταν ε­ξαιρετικά δυσαρεστημένοι, αφού ο Καποδί- στριας δεν είχε επιλύσει το θέμα των πολεμι­κών αποζημιώσεων των Υδραίων πλοιοκτητών. Ιθύνων νους αυτής της πολιτικής ήταν ο αρχη­γός του αγγλικού κόμματος, Αλέξανδρος Μαυ- ροκορδάτος, ο οποίος ήταν ήδη εγκατεστημέ­νος στην Υδρα. Στη Μάνη συνεχίζονταν οι αντι- κυβερνητικές εκδηλώσεις, οι οποίες υποκινού­ντο από την οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων. Ετσι, λοιπόν, τον Δεκέμβριο του 1830, εκδηλώ­θηκαν σοβαρές ταραχές στο Λιμένι της Μάνης, επειδή οι Μαυρομιχαλαίοι ήθελαν να καλύψουν τη διαρπαγή των δημοσίων εσόδων, την οποίαν είχαν διαπράξει, με την πρόφαση ότι με αυτά θα πληρώνονταν οι στρατιώτες. O Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, στην προσπάθειά του να μετα­βεί από το Ναύπλιο στο Λιμένι, συνελήφθη από τον Κανάρη ύστερα από διαταγή του Καποδί- στρια. Παράλληλα, η στάση στο Αιγαίο έπαιρνε ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Στα τέλη Μαϊου 1831 συγκροτήθηκε στην Υδρα «Συνταγματική Επι­τροπή» αποτελούμενη από τους πιο ισχυρούς αντιπάλους του Καποδίστρια. H Επιτροπή αυτή υποχρέωσε τη διορισμένη από την κυβέρνηση δημογεροντία να εγκαταλείψει την Υδρα, αναγ- γέλοντας την ανάληψη της διακυβέρνησης του νησιού. O Καποδίστριας σκέφθηκε να εφαρμό­σει ναυτικό αποκλεισμό του νησιού, αλλά αυτό ήταν ανέφικτο, καθώς δεν υπήρχαν επαρκή κρατικά πλοία.

Μπροστά στη δίνη των προβλημάτων, ο Ka- ποδίστριας, στις 17 Ιουνίου 1831, επιδίωξε τη μεσολάβηση των τριών Προστάτιδων Δυνάμε­ων, ζητώντας τους να παρέμβουν και να κατα- στείλουν την ανταρσία στην Υδρα, αποκλείο­ντας το λιμάνι του νησιού. Ενώ όμως οι αντι­πρόσωποι των τριών Δυνάμεων διαβεβαίωναν εγγράφως τον Καποδίστρια ότι βρίσκονταν στο πλευρό του, παρασκηνιακά ο Αγγλος και ο Γάλ­λος αντιπρόσωπος ενθάρρυναν τους αντικαπο- διστριακούς στην Υδρα. Ενισχυμένοι, λοιπόν, οι επαναστάτες από τη συμπαράσταση των ξένων αντιπροσώπων, δεν έδειχναν καμία διάθεση συ-

20

ναλλαγής. O Καποδίστριας δεν είχε άλλη επιλο­γή παρά να εξοπλίσει και να επανδρώσει τα πο­λεμικά πλοία που ναυλοχούσαν στον ναύσταθ­μο του Πόρου. To σχέδιό του όμως κατέστη γνωστό, με αποτέλεσμα ο Μιαούλης να επιτεθεί στον Πόρο και να καταλάβει τα πλοία που ναυ­λοχούσαν εκεί. O Καποδίστριας δεν είχε άλλη λύση από το να στηριχθεί στη ρωσική βοήθεια. Στην περιοχή είχαν ήδη καταπλεύσει μοίρες των στόλων των τριών Δυνάμεων. Λόγω της πα­ρουσίας τους, η θέση των Υδραίων αρχόντων διαρκώς επιδεινωνόταν. H κορβέτα «Νήσος των Σπετσών» καταστράφηκε από τα πυροβόλα των ρωσικών πλοίων και μια άλλη αιχμαλωτίσθηκε. Στις 30 Ιουλίου 1831 οι Υδραίοι ναύτες, πανικό­βλητοι μπροστά στο ενδεχόμενο γενικευμένης σύγκρουσης με το Ρωσικό Ναυτικό, εγκατέλει- ψαν τις θέσεις τους. Την επόμενη ημέρα, ο Μιαούλης βρέθηκε μόνος με 20 άνδρες στο πλοίο «Ελλάς». Μετά από πολλές διαβουλεύ- σεις, αποφασίσθηκε οι διοικητές της αγγλικής και της γαλλικής μοίρας, Λάιονς και Λαλάντ, να μεταβούν στην Υδρα για να πείσουν τους προ­κρίτους να δώσουν εντολή στον Μιαούλη να παραδώσει τα πλοία του εθνικού στόλου στην

κυβέρνηση, ενώ ο Κυβερνήτης δεσμευόταν ότι θα έδινε αμνηστία σε όσους έλαβαν μέρος στα γεγονότα του Πόρου και θα δημοσίευε αμέσως διάταγμα της Εθνικής Συνέλευσης, οπότε το αί­τημα της αντιπολίτευσης θα ικανοποιείτο. Την 1η Αυγούστου 1831, ο Μιαούλης επηρεασμένος από τις συνεχείς λιποταξίες των ανδρών του, έ­δωσε διαταγή να τοποθετηθούν φιτίλια σε κά- ποια πλοία. Oi κινήσεις ενός ρωσικού πλοίου στον όρμο της μονής του Πόρου, πανικόβαλαν τον Μιαούλη, που θεώρησε ότι επρόκειτο να δεχθεί εχθρική επίθεση. Κατά συνέπεια, διέτα­ξε να πυροδοτηθούν τα φιτίλια και έτσι ανατι- νάχθηκαν τα πλοία «Ελλάς» και «Υδρα».

H είδηση αυτή συγκλόνισε τον Καποδίστρια. Ρωσικές βάρκες αποβίβασαν κυβερνητικά στρα­τεύματα στον Πόρο. Oi στρατιώτες αυτοί όρμη- σαν στην πόλη και άρχισαν να την λεηλατούν βί­αια, σαν να επρόκειτο για εχθρική περιοχή. Μετά από αυτά τα γεγονότα, ο Καποδίστριας επιτάχυ­νε την ημερομηνία σύγκλησης Εθνικής Συνέλευ­σης, ελπίζοντας ότι οι Υδραίοι θα υποχωρούσαν. Μετά τη δημοσίευση του σχετικού διατάγματος, οι Υδραίοι διαμαρτυρήθηκαν διαφωνώντας για τον τόπο της Συνέλευσης, την οποία ήθελαν να

Αναπαράσταση της δολοφονίας του I. Καποδίστρια έξω από τον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο (πίνακας του Μουσείου Μπενάκη).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 21

O πατέρας του Ο&ωνα και

βασιλέας της Βαυαρίας,

Λουδοβίκος Α ’.

διοργανώσουν οτην Υδρα, υπό την εποπτεία της «Συνταγματικής Επιτροπής». Αφού οι Υδραίοι διατηρούσαν την άκαμπτη αδιαλλαξία τους, ο Καποδίστριας αποφάσισε να διατάξει τον απο­κλεισμό του νησιού. Ομως, στη Μάνη οι Μαυρο- μιχαλαίοι υποκίνησαν ανταρσία και ακολούθη­σαν οι άρχοντες των Κυκλάδων. Στις 22 Αυγού- στου 1831 ο Καποδίστριας απηύθυνε στους πλη­ρεξουσίους του Λονδίνου έγγραφο για το ελλη­νικό ζήτημα, στο οποίο εξέθετε τις αγωνίες του για την διαμορφωθείσα κατάσταση στην Ελλάδα και ζητούσε ακόμη μια φορά την επέμβασή τους για την αποκατάσταση της τάξης. Υπογράμμιζε με έμφαση την ανερμήνευτη στάση των αντιπρο­σώπων της Αγγλίας και της Γαλλίας, που ενθάρ- ρυναν την επαναστατική ενέργεια των Υδραίων, οι οποίοι διακήρυτταν ότι είχαν με το μέρος τους την Αγγλία και τη Γαλλία. To έγγραφο αυτό όμως έμεινε αναπάντητο. Oi Υδραίοι, συνεπικουρού- μενοι από τους Αγγλους και τους Γάλλους που υ­πονόμευαν διαρκώς το έργο του Κυβερνήτη, συ­νέχιζαν απτόητοι τη στασιαστική τους δράση.

To βέβαιο είναι ότι το χρονικό διάστημα πριν τη δολοφονία του, ο Καποδίστριας είχε απωλέ- σει τον έλεγχο της εξουσίας, γιατί η αντιπολί­τευση κατείχε νευραλγικές θέσεις στον διοικη­τικό μηχανισμό. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1831, ο Ka- ποδίστριας έγραψε στον Ελβετό φίλο του EO- νάρδο σχετικά με την κατάσταση στην Ελλάδα ότι η κύρια αιτία της εσωτερικής αναστάτωσης ήταν η ξένη παρέμβαση. Αναγνώριζε ότι οι κύρι­οι υποκινητές της στασιαστικής ενέργειας της Υδρας ήταν οι αντιπρόσωποι των τριών Δυνάμε­ων, που ενεργούσαν βάσει του συμφέροντος των κυβερνήσεών τους. Γεγονός ήταν ότι οι α­ντιπρόσωποι της Αγγλίας και της Γαλλίας υπονό­μευαν συστηματικά το ανορθωτικό έργο του Ka-

ποδίστρια, για τον λόγο ότι τον θεωρούσαν υπο­χείριο των Ρώσων και σημαντικό εμπόδιο στην ε­πιβολή της επιρροής τους στο νέο κράτος.

H ΔΟ ΛΟΦ ΟΝΙΑ TO Y ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ KAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ Μ ΕΓΑΛΩ Ν ΔΥΝΑΜ ΕΩΝ

H πολιτική του Καποδίστρια είχε ως αποτέ­λεσμα τη στέρηση σημαντικών οικονομικών α­πολαβών από διάφορους τοπικούς άρχοντες, προκαλώντας οικονομική κρίση σε παράγοντες που ανέμεναν ως πανάκεια τις οικονομικές απο­ζημιώσεις. H δυσαρέσκειά τους εκδηλώθηκε έ­ντονα, με τη μορφή εξεγέρσεων στις νησιωτικές και στις παράκτιες περιοχές της χώρας.

Την ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα ενέτειναν οι πολιτικοί αντίπαλοι του Κυβερνήτη και κυρίως το φερέφωνο της Αγγλίας, ο Μαυροκορδάτος, χρησιμοποιώντας ως όργανο πολεμικής την ε­φημερίδα «Απόλλων», που εξέδιδε ο Αναστά­σιος Πολυζωίδης στην Υδρα. Πριν τη δολοφονία, η συγκεκριμένη εφημερίδα δημοσίευε κείμενα υπογεγραμμένα από τον Αλέξανδρο Σούτσο, δη­μιουργώντας έτσι το κατάλληλο αρνητικό κλίμα που θα οδηγούσε στον φόνο του Καποδίστρια από τους Μαυρομιχαλαίους.

Σταδιακά είχε διαμορφωθεί η αντίληψη ότι η εκτέλεση του Καποδίστρια ισοδυναμούσε με τυ- ραννοκτονία. H απόφαση του Γεωργίου και του Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη να σκοτώσουν τον Καποδίστρια ενισχυόταν από την υφέρπουσα α­ντίληψη ότι θα αναδεικνύονταν σε ήρωες, όπως επίσης και από τις ρητές υποσχέσεις των διπλω­ματών της Αγγλίας και της Γαλλίας πως θα τους βοηθούσαν και θα τους προστάτευαν. Για μια α­κόμη φορά οι αντιπρόσωποι των Μεγάλων Δυνά­μεων στην Ελλάδα αναμίχθηκαν ενεργά στα ε­σωτερικά πράγματα της χώρας, εξωθώντας την Ελλάδα στο πολιτικό χάος και την αναρχία.

O γραμματέας της Επικρατείας, Νικόλαος Σπηλιάδης, ανέφερε στα απομνημονεύματά του ότι ξένοι υποκίνησαν τη στάση στην Υδρα, γιατί ο Καποδίστριας ήταν ένας ικανότατος πολιτικός ο οποίος με τις ενέργειές του είχε καταφέρει να αναζωογονήσει το εμπορικό ναυτικό της χώρας, που αποτελούσε πρόσκομμα για το εμπόριο των Ευρωπαίων στη Μεσόγειο. Επίσης, ανέφερε ότι οι Ευρωπαίοι, μην έχοντας κατορθώσει τίποτε με τις υποκινούμενες από αυτούς στάσεις ανά την επικράτεια, παρότρυναν προς τη δολοφονία του Καποδίστρια, ονομάζοντάς τον «τύραννο», χαλ­κεύοντας δηλαδή μία ενορχηστρωμένη προπα­γάνδα κατά του Κυβερνήτη, που σκοπό είχε αρ­χικά την πολιτική του συντριβή, αλλά όμως κατέ­ληξε στο θλιβερό συμβάν της δολοφονίας του.

H φημολογία για την επικείμενη δολοφονία

του Καποδίστρια είχε ήδη εξαπλωθεί και είχε καταστεί γνωστή στον ίδιο. O Κυβερνήτης δεν φοβόταν προσωπικά. Oi Μαυρομιχαλαίοι όμως ήταν αποφασισμένοι να τον δολοφονήσουν, α­φού θεωρούσαν ότι η συμπεριφορά του προς αυτούς ήταν άκρως προσβλητική και για τον πρόσθετο λόγο ότι κυκλοφορούσαν στο Ναύ­πλιο υπό επιτήρηση,

H δολοφονία είχε ορισθείγια την Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 1831.0αδελφόςόμως του Καποδί- στρια, Αυγουστίνος, φοβούμενος τις φήμες που ήθελαν τους δολοφόνους να του έχουν στήσει ενέδρα στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, ε­μπόδισε τον Κυβερνήτη να μεταβεί στον ναό. Μια εβδομάδα αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου, ο Κυβερνήτης μετέβη στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, συνοδευόμενος από τον φρουρό του Γεώργιο Κοζώνη, ο οποίος ήταν μονόχειρας. O Κοζώνης συνόδευσε τον Καποδίστρια στον ναό επειδή ο δεύτερος φρουρός, ο Δημήτριος Λεωνίδας, ήταν ασθενής.

Oi Μαυρομιχαλαίοι ήταν ήδη στην εκκλησία. Οταν ο Καποδίστριας έφθασε στον ναό, εκείνοι στέκονταν εκατέρωθεν της εισόδου. Αμέσως του επιτέθηκαν και τον τραυμάτισαν θανάσιμα, ο πρώτος πυροβολώντας τον και ο δεύτερος μα- χαιρώνοντάς τον στην κοιλιακή χώρα. O Κοζώ­νης πυροβόλησε τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχά- λη και τον τραυμάτισε. To παριστάμενο πλήθος επιτέθηκε εναντίον του Κωνσταντίνου και τον έ­συρε στους δρόμους του Ναυπλίου, έως ότου ο Χρήστος φωτομάρας τον αποτελείωσε δίδοντάς του τη χαριστική βολή.

O Γεώργιος Μαυρομιχάλης τράπηκε σε φυ­γή, ζητώντας άσυλο στο σπίτι του πρεσβευτή της Γαλλίας, Ρουάν, στοιχείο που αποδεικνύει την ανάμιξη του ξένου παράγοντα στο περιστα­τικό της δολοφονίας. Ομως, κάτω από την πίεση του λαού, παραδόθηκε και φυλακίσθηκε στο Παλαμήδι. Μερικές ημέρες αργότερα καταδικά­σθηκε σε θάνατο από στρατιωτικό δικαστήριο και εκτελέσθηκε.

O Ιωάννης Καποδίστριας ήταν η επιλογή των ίδιων ανθρώπων οι οποίοι στη συνέχεια μετα- τράπηκαν σε αντιπάλους και άσπονδους ε­χθρούς του. Είναι γεγονός ότι η Γ Εθνοσυνέ­λευση, όταν αποφάσισε την ανάδειξή του ως κυ­βερνήτη της Ελλάδας, δεν είχε αντιληφθεί πό­σο μεγάλες θυσίες χρειάζονταν προκειμένου τα ερείπια που άφησε πίσω της η παρηκμασμένη ο­θωμανική διοίκηση να μεταβληθούν σε οργανω­μένο αστικό κράτος.

Τα κίνητρα της δολοφονίας του Καποδίστρια ήταν οικονομικής φύσης και δεν σχετίζονταν καθόλου με την το αίτημα-πρόφαση της αντιπο­λίτευσης για την παροχή Συντάγματος. Oi κύρι­οι αίτιοι της δολοφονίας του Καποδίστρια δεν ή-

GPKOS i m ΝΑΥΤΙΚΩΝ.E v i'K m v . rr,* A v i a ? κ « ί is -.n :h m Τ ρ ιά δ ο ς δ ρ κ & μ α · . ν ά γ Α ά ζω ύ ψ χ ψ rJ.~w r . ; b ;

t b v K iA tiY rfTr,'! Tfl ; f c u a J o ; , κ α ί -.m fa t e fa w ;0 $ u tv είς τ< ΰ ι; ν ό μ ο ν;»

ό ρ κ £ ;μ α · . ν ά φ ν).άςω μ ί ά κ ν . & ’. α ν , ~Λ 's7ti& ή K A ip r ,c % μ.’ in rs rX J ir , χ ρ έ η , κ α Ι

; χ ρ ε ί α ς κ α λ α ^ η ; ν « χ ύ ? ω κ α ί r 'r t c > ).s u ta ία ν ο α ν & α τ Λ α ΐ μ α τ ί ς α υ owt τ ή ν ο Ο λ α ξ ι ν * f a t i v .

O f/.% cy.r., czt o iv 6 & ω c x c x : : ' i 7 i : , ή σ υ ν & ά μ ε *. <α zccsa3 s ^ zs r& jfa i, ir J . x v j h r.tio j

jrx ,ft-.C i ενς κ ά ν ε ν α ν « λ ) ,ο ν r .'rA ο α τ α γ ή ν τ ή ς Κ ο β ε ρ ν η ϊ ί ω ί , z r . i v . Ο ί).ω Υ .μ ν .ν .ή π 1. T s v

$ stvaz v i “ * ι ά v 4 ο ν γ κ α τ α τ β δ ώ z i; c iv a ύττ,ν r p s 2 s ?ναν.

'C ό ρ κ ί ζ ο μ α ι , i r . I y w ΰπ& r rp s v O u v 5 jv p j ^ i π λ ή ρ ω μ α το 5 x h iv j , δελω rs jw iy y . μ ζ - ά

> 5 μ ϊ γ Ο ? ί ϊ ί τ : ^ α σ ί « ς δ ιά τ ή ν i n ’ α ΐ τ ή δ ν α τ η ρ η ^ ν τ ή ; π ε ι θ α ρ χ ί α ; κ α ί ε ν τ α ξ ί α ς , κ α Ι 5 « τ ή ν ά - ^o * g fftp« λ ι ι α ν to O z)>e(ov ( « ira v « $ * « μ & «*^ * « » 4u#fc*t** « ϊ «λώω.)

C < ό ρ κ ί ζ ο μ α ι δ τ ι δέλω ε ι^ δ α ι 2v:A cu ά μ & ο χ ο ς ά τ δ z a c a r / έ τ α φ « ί« ν *

E v vty"eu*4^v τ η < J ^ y % < rK f* (·* ·» * 8 3 /

ταν καθόλου προσηλωμένοι στις αρχές της συ­νταγματικής πολιτείας, αφού η πολιτική τους δραστηριότητα δεν αποκάλυπτε κάτι τέτοιο. Ενέργησαν με προσωπικά κίνητρα, με γνώμονα τη στείρα φιλοδοξία και το οικονομικό όφελος. To θλιβερό γεγονός της δολοφονίας είχε την κάλυψη και την ανενδοίαστη προτροπή των α­ντιπροσώπων των Μεγάλων Δυνάμεων και κυ­ρίως της Αγγλίας, η οποία ήταν ρητά αντίθετη προς το πρόσωπο του Καποδίστρια, αφού τον θεωρούσε υποχείριο της Ρωσίας.

O θάνατος του Καποδίστρια ήταν τραγικός, γιατί έγινε η αιτία να επικρατήσει στο νεότευκτο κράτος μια πολιτική πρακτική που καθοδηγείτο από μεμονωμένα συμφέροντα, τα οποία υπονό­μευαν το δημόσιο συμφέρον. Ταυτόχρονα, σημα­τοδότησε την απαρχή της εκτεταμένης ανάμι­ξης του ξένου παράγοντα στα εσωτερικά ζητή­ματα, καταδεικνύοντας έτσι την εξάρτηση του νεοελληνικού κράτους από την Ευρώπη.

O όρκος πίστης προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια του αντιναυάρχου βπετσ ιώ τη) Γεωργίου Ανδρούτσου (Γ.Α.Κ., Συλλογή Βλαχογιάννη Καποδιστριακής Περιόδου, ψάκ. 110, έγγρ . 41).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

H βασιλεία του Όθωνα

(1833- 1862)

Ρομαντική απεικόνιση του Ο&ωνα με παραδοσιακή αμφίεση σε νεαρή ηλικία.

H ΕΚΛΟΓΉ TOY ΟΘΩΝΑ KAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜ ΕΩ Ν

Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, που υπέγραψαν από κοινού οι Εγγυή- τριες Δυνάμεις (Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Ρω­σία), ορίσθηκε πρώτος «Ηγεμών της Κυρίαρχης Ελλάδος» ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Σαξ-Κό- μπουργκ. Ομως, αυτή η επιλογή δεν ευοδώθηκε και σύντομα οδηγήθηκε σε αδιέξοδο. O πρίγκι­πας Λεοπόλδος, μετά από συνεννόησή του με τον Καποδίστρια, προέβαλε σημαντικές εδαφι­κές αξιώσεις, προκειμένου να δεχθεί να ανέλθει στον ελληνικό θρόνο. H κατηγορηματική άρνη­ση των Μεγάλων Δυνάμεων να ικανοποιήσουν τα αιτήματά του, που σχετίζονταν με την παρα­χώρηση περισσότερων εδαφών στο νέο κράτος, ως βασική προϋπόθεση για τη βιωσιμότητά του, προκάλεσε την παραίτηση του Λεοπόλδου. O ί­διος, σε σχετική επιστολή του, ισχυρίσθηκε ότι δεν θα μπορούσε να αναλάβει την ηγεμονία ε­νός λαού χωρίς να είναι σε θέση να υλοποιήσει τα δίκαια αιτήματά του. O λόγος ήταν ότι ο λαός αυτός (οι Ελληνες) θα τον θεωρούσε αποκλει­στικό αίτιο της δυσμενούς κατάστασής του.

O Λεοπόλδος παραιτήθηκε στις 9/21 Μαϊου του 1830 και έτσι τέθηκε εκ νέου το ζήτημα ε­κλογής ενός ηγεμόνα για την Ελλάδα, το οποίο έμελλε να ρυθμισθεί από ξένα κέντρα λήψης α­ποφάσεων, απόντων των Ελλήνων. To ζήτημα για την επιλογή του νέου ηγεμόνα επιλύθηκε από τη Διάσκεψη του Λονδίνου.

O βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Λ ’, του οποίου το γόητρο στην Ελλάδα ήταν αυξη­μένο εξαιτίας της φιλελληνικής του στάσης, ε- πιδόθηκε μετά την παραίτηση του Λεοπόλδου

24

σε επίμονες προσπάθειες για να διορισθεί ηγε­μόνας της Ελλάδας κάποιος Βαυαρός πρίγκι­πας. Τελικά επιλέχθηκε ο γιος του Οθων, Κάποια άλλα όμως θέματα απασχολούσαν τότε τις Προ­στάτιδες Δυνάμεις. Ετσι, όταν η Διάσκεψη του Λονδίνου έλαβε με το πρωτόκολλο της 14ης/26ης Σεπτεμβρίου του 1831 σπουδαίες α­ποφάσεις για το ελληνικό ζήτημα, περιορίσθηκε μόνο στην έκφραση της ανάγκης να εκλεγεί έ­νας νέος ηγεμόνας για την Ελλάδα όσο το δυνα- τόν συντομότερα.

Υπήρχαν, όμως, πολλά εγγενή προβλήματα σχετικά με την αποδοχή του νεαρού Βαυαρού πρίγκιπα από τις Μεγάλες Δυνάμεις. O Οθων δεν ήταν αποδεκτός από τους Ρώσους γιατί δεν ή­ταν Ορθόδοξος, και από τους Αγγλους γιατί ή­ταν μόλις 17 ετών, κάτι που θα συνεπαγόταν τη συνέχιση της εξουσίας του Καποδίστρια περισ­σότερα χρόνια, μέχρι να ενηλικιωθεί ο Οθων. Ev τω μεταξύ, ο βασιλιάς της Βαυαρίας αποπειρά- θηκε να αμβλύνει αυτά τα προβλήματα με πολ­λούς τρόπους. Οταν, όμως, μεσολάβησε η δολο­φονία του Καποδίστρια, που συνέβη με τις «κα­τευθυντήριες» οδηγίες των διπλωματικών αντι­προσώπων της Γαλλίας και της Αγγλίας, στην Ελλάδα επικράτησε αναρχία. H κατάσταση πια ή­

ταν ώριμη για την εκλογή του Οθωνα ως ηγεμό­να της Ελλάδας, αφού δεν υπήρχε άλλος υποψή­φιος για τον θρόνο. Ετσι, η Διάσκεψη του Λονδί­νου, με το πρωτόκολλοτης 1 ης/13ης Φεβρουαρί- ou 1832, πρότεινε τον Οθωνα ως ηγεμόνα της Ελλάδας. Επακολούθησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των τριών Δυνάμεων και του βασιλιά της Βαυαρίας, με στόχο τη νομική και οικονομική κα­τοχύρωση του νέου υποψηφίου ηγεμόνα.

O Βρετανός υπουργός Πάλμερστον, με έγ­γραφό του από τις 8/20 ΦεΒρουαρίου 1832, πλη­ροφόρησε τον Ντώκινς, τον διπλωματικό αντι­πρόσωπο της Αγγλίας στην Ελλάδα, για την ε­κλογή του Οθωνα και συνέστησε να την γνωστο­ποιήσουν εμπιστευτικά οι διπλωματικοί αντι­πρόσωποι των τριών Δυνάμεων στον Αυγουστίνο Καποδίστρια και σε όσους από τους αρχηγούς της αντιπολίτευσης έκριναν σκόπιμο, με την κρυφή προσδοκία ότι αυτή η γνωστοποίηση θα συνέβαλλε στην κατάπαυση της πολιτικής οξύ­τητας και στην καταστολή των πολιτικών παθών.

O Αυγουστίνος Καποδίστριας παρουσιάσθη- κε στις 17 Μαρτίου 1832 στην Ε ’ Εθνική Συνέ­λευση και ανακοίνωσε επίσημα την εκλογή του Οθωνα. Τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης άκουσαν με ιδιαίτερη ικανοποίηση την αγγελία αυτής της

O 05ων αποβιβάζεται στο Ναύπλιο, όπου τον υποδέχονται μέλη της Γερουσίας.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ E

O σ τρα τηγός Κά ρολος Εϋδεκ. O Γκ έο ρ γ κ ψον Μάουρερ,κα 9η γητής της Νομικής στο πανεπιστήμιο τη ς Χαϊδελβέργης.

είδησης, την οποία θεώρησαν προάγγελο της εσωτερικής ει­ρήνευσης στη χώρα.

Στις 14/26 Απριλίου του 1832 ο πληρεξούσιος της Βαυα­ρίας στο Λονδίνο, De Cetto, υπέ- βαλε προς τη Διάσκεψη του Λονδίνου υπόμνημα, με το ο­ποίο ζητούσε ο Οθων να έχει τον τίτλο του Βασιλιά, το έδα­φος του ελληνικού κράτους να δ ιευρυνθεί με καθορισμό των Βορείων συνόρων του από τον Αμβρακικό Κόλπο ως το Αιγαίο, να συγκροτηθεί στρατός από3.500 Βαυαρούς στρατιώτες, μι­

σθοδοτούμενους από την Ελλάδα, να αποφαν- θεί ο ελληνικός λαός για την εκλογή του Οθωνα και τον τρόπο διαδοχής του και να μην τεθεί σε εφαρμογή το προετοιμαζόμενο στην Ελλάδα Σύνταγμα. Τέλος, να είναι η κυβέρνηση της χώ­ρας απόλυτα συγκεντρωτική και μοναρχική και να επιφυλαχθεί στον Οθωνα το δικαίωμα να ικα­νοποιήσει τον εθνικό πόθο για Σύνταγμα όπως η πείρα θα υπαγόρευε σ ’ αυτόν, με εξουσιοδότη­ση να προνοήσει ο ίδιος για τους πολιτικούς θ ε ­σμούς της χώρας, σύμφωνα προς τις ανάγκες της και την πολιτιστική της κατάσταση.

Oi πληρεξούσιοι των τριών Δυνάμεων στη Διάσκεψη του Λονδίνου απέστειλαν με διακοί- νωσή τους στον πληρεξούσιο της Βαυαρίας τις αντιπροτάσεις τους, με πρωτόκολλο που έφερε ημερομηνία 14/26Απριλίου 1832, στο οποίο ήταν συνημμένο και ένα σχέδιο συνθήκης μεταξύ των τριών Δυνάμεων και της Βαυαρίας. Στο σχέ­διο αυτό δηλωνόταν ότι οι τρεις Δυνάμεις θα προσέφεραν το Στέμμα της Ελλάδας στον πρί­γκιπα Οθωνα της Βαυαρίας και ότι ο Βασιλιάς της Βαυαρίας, ως επίτροπος του ανήλικου γιου του, θα αποδεχόταν υπέρ αυτού το Στέμμα της

O κόμης Λουδοβίκος ψον Αρμανσμπεργκ, επικεφαλής του συμβουλίου της αντιβασιλείας.

Ελλάδας. Είναι σημαντικό ότι μέσα στο κείμενο του σχεδίου υπήρχε η διατύπωση ότι οι τρεις Προστάτιδες Δυνάμεις ασκούσαν δικαίωμα που τους είχε παραχωρήσει το ελληνικό έθνος. To «δικαίωμα» όμως αυτό συνδεόταν με τη 6οή- θειά τους να αποκτήσουν οι Ελληνες την ανε­ξαρτησία τους και όχι με τη δυνατότητά τους να επιλέγουν αυτόΒουλα οποιονδήποτε ξενόφερτο δυνάστη, ολότελα ανοίκειο με την ελληνική πο­λιτιστική πραγματικότητα. H εξουσιοδότηση αυ­τή είχε δοθεί μάλλον με το από 23 Ιουλίου/4 Au- γούστου 1830 έγγραφο της Γερουσίας προς τον Καποδίστρια, που διαΒιΒάσθηκε από τον ΚυΒερ- νήτη στον Ντώκινς στις 24 Ιουλίου/5 Αυγούστου 1830, στο οποίο δηλωνόταν ότι η Γερουσία, όπως και το έθνος, επιθυμούσε την εκλογή ενός νέου ηγεμόνα και ότι ανέμενε τις οριστικές αποφά­σεις των Προστάτιδων Δυνάμεων για το θέμα αυτό, καθώς επίσης και με το από 9/21 Ιανουαρί- ou έγγραφο της Ε ’ Εθνικής Συνέλευσης, με το οποίο ζητείτο η επίσπευση από τις τρεις Δυνά­μεις της εκλογής ηγεμόνα της Ελλάδας. Ουσια­στικά, έτσι επιΒεΒαιωνόταν η απόλυτη εξάρτηση της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας εκείνης της ε- ποχής η οποία, αντιμέτωπη με το διαρκές χάος που επικρατούσε, άφησε στην απόλυτη δικαιο­δοσία των Ευρωπαίων ένα καίριο ζήτημα για την εδραίωση και την εξέλιξη των πολιτικών και κοι­νωνικών θεσμώ ν της χώρας. O i ευρωπαϊκές Δ υ ­νάμεις για άλλη μια φορά απέβαιναν οι κύριοι ρυθμιστές των πραγμάτων της χώρας.

Στους κύριους όρους του σχεδίου της προα- ναφερθείσας συνθήκης, όπου επαναλαμΒάνο- νταν οι περισσότεροι όροι του υποΒληθέντος Βαυαρικού υπομνήματος, περιλαμΘάνονταν και οι ακόλουθοι: ότι η Ελλάδα, υπό την κυριαρχία του Οθωνα και την εγγύηση των τριών Δυνάμε­ων, θα ήταν ανεξάρτητο κράτος, ότι ο Οθων θα έφ ερε τον τίτλο του Βασιλιά της Ελλάδος και ότι οι τρεις Δυνάμεις υπόσχονταν την εγγύηση δα­νείου έως 60.000.000 φράγκα, το οποίο θα συνή ­πτε ο Οθων ως Βασιλιάς της Ελλάδας.

To σχέδιο αυτό, με κάποιες επουσιώδεις τροποποιήσεις, έγινε το κείμενο της Συνθήκης του Λονδίνου της 25ης Απριλίου/7ης Μαϊου του 1832, που υπογράφηκε από τους πληρεξουσίους των τριών Δυνάμεων και της Βαυαρίας στις 29 Απριλίου/11 Μαϊου 1832. Με τη συνθήκη αυτή o- ριστικοποιήθηκε η αναγόρευση του Οθωνα ως Βασιλιά της Ελλάδας και το ελληνικό κράτος έ- λαΘε την ονομασία «Βασίλειον της Ελλάδος».

Την ημέρα κατά την οποία υπογράφηκε η συνθήκη, οι πληρεξούσιοι των τριών Δυνάμεων στη Διάσκεψη του Λονδίνου απηύθυναν προκή­ρυξη προς τους Ελληνες, αναγγέλλοντας την ε ­κλογή του Οθωνα, υπογραμμίζοντας τη σημασία της και κάνοντας έκκληση προς τους Ελληνες

26

να υποστηρίξουν τον νέο βασιλιά στην προσπά- θειά του να εξασφαλίσει την τάξη, την ευνομία και να δώσει οριστικό Σύνταγμα στη χώρα.

Μ ε τη συνθήκη, λοιπόν, της 29ης Απριλί- ου/11ης Μαϊου, το αξίωμα του Οθωνα κατοχυ­ρώθηκε και απέκτησε διαρκή βάση, αφού συμ­φώνησαν σε διεθνές επίπεδο πρώτα οι Μεγάλες Δυνάμεις και μετά η Βαυαρία. Από την άλλη, το επίσημο ελληνικό κράτος, που δεν είχε αποκτή­σει ακόμη διεθνή αναγνώριση ως κυρίαρχη κρα­τική οντότητα, δεν έλαβε καθόλου μέρος στις συνομιλίες που οδήγησαν στην υπογραφή της συνθήκης. H απουσία του ελληνικού κράτους πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα, επειδή προϋπέθε­τε ότι ούτε ο Οθων ούτε ένα νόμιμα συγκροτη­μένο ελληνικό αντιπροσωπευτικό σώμα θα μπο­ρούσαν, ως νόμιμοι εκπρόσωποι του ελληνικού κράτους και σε διεθνώς αναγνωρισμένη βάση, να τροποποιήσουν ή να απορρίψουν άρθρα της συνθήκης. Επίσης, η ίδια η συνθήκη δεν περιεί­χε κάποιο άρθρο για την επικύρωσή της από τον Οθωνα ή από άλλο νόμιμα εξουσιοδοτημένο όρ­γανο που θα ενεργούσε στο όνομα του ελληνι­κού κράτους. Ολα τα παραπάνω αποτελούν προ­φανείς αποδείξεις του βαθμού υποτέλειας και εξάρτησης της Ελλάδας από την Ευρώπη, κα­θώς, προκειμένου να αποκτήσει διεθνή αναγνώ­ριση, αποδεχόταν άκριτα ό,τι προέκριναν για το πολιτειακό καθεστώς της οι Μεγάλες Δυνάμεις.

Τα άρθρα της συνθήκης, με την οποία επικυ­ρώθηκε η εκλογή του Οθωνα, συνοψίζονται σε τέσσερεις κατηγορίες. Κατ’ αρχήν, το έγγραφο που αναγνώριζε τον Οθωνα ως κληρονομικό μο­νάρχη με τον τίτλο του βασιλιά, καθιέρωνε την κληρονομική διαδοχή σύμφωνα με τα πρωτοτό­κια, καθορίζοντας ότι ο νεώτερος αδελφός του Οθωνα και οι κληρονόμοι του θα έπαιρναν τον θρόνο, εάν ο τελευταίος δεν άφηνε άρρενες α­πογόνους. Μ ε τον ίδιο τρόπο διασφαλιζόταν η διαδοχή για τον μικρότερο αδελφό του Οθωνα, εφόσον και ο δεύτερος αδελφός δεν θα είχε άρ­ρενες κληρονόμους. Δεύτερον, εξουσιοδοτού­σε τον βασιλιά Λουδοβίκο να ορίσει τριμελή α- ντιβασιλεία που θα ασκούσε τη βασιλική εξου­σία ως την ενηλικίωση του Οθωνα, η οποία κα­θορίσθηκε για την 1η Ιουνίου 1835, όταν θα είχε συμπληρώσει τα είκοσί του χρόνια. Τρίτον, υ­πήρχε η πρόβλεψη για τον σχηματισμό ενός στρατιωτικού σώματος αποτελουμένου από3.500 άνδρες που θα αντικαθιστούσε τα γαλλικά στρατεύματα που βρίσκονταν στην Ελλάδα, προβλέποντας επίσης τη χρησιμοποίηση ορι­σμένων Βαυαρών αξιωματικών που θα β οη θού ­σαν στην οργάνωση του Ελληνικού Στρατού. Τέ­λος, έθετε το ανεξάρτητο ελληνικό βασίλειο υπό την εγγύηση των τριών Δυνάμεων, ενώ ταυ­τόχρονα δινόταν η υπόσχεση για ξένα δάνεια,

εγγυημένα από τις τρεις Δυνάμεις, των οποίων το ποσό καθορίσθηκε σε 60.000.000 φράγκα.

Αυτά τα βασικά άρθρα, που περιγράφονται ως οι όροι βάσει των οποίων ο βασιλιάς Λ ου δο ­βίκος Α ’ της Βαυαρίας απ οδέχθηκε το Στέμμα της Ελλάδος εκ μέρους του γιου του, περιορί- σθηκαν στο να εξασφαλίσουν στο ελληνικό κρά­τος από τη μια την αναγκαία ασφάλεια για την πρόοδό του και από την άλλη στον Οθωνα τα α­παραίτητα εχέγγυα, δηλαδή στρατό, χρήματα και την «προστασία» των Μεγάλων Δυνάμεων, ώστε να μπορέσει να αποκτήσει σταθερή εξου­σία σε μια χώρα που δεν φημιζόταν ούτε για τη μακραίωνη μοναρχική της παράδοση αλλά ούτε καιγια τα φιλικά της αισθήματα προς τον θεσμό της βασιλείας. Τα άρθρα αυτά, αν και εξασφάλι­ζαν πλεονεκτήματα στην Ελλάδα, εντούτοις δη ­μιουργούσαν έμμεσα ένα βαυαρικό προτεκτο­ράτο, ενισχύοντας την εξουσία των τριών Προ- στάτιδων Δυνάμεων και τον βαθμό ελέγχου τους επί του νέου κράτους.

Σχεδόν σε όλο το διάστημα του 19ου αιώνα οι Μεγάλες Δυνάμεις, ο βασιλιάς και οι ίδιοι οι Ελληνες επικαλέσθηκαν κατά καιρούς την εγ-

Oi αντιπρόσωποι των Ελλήνων στο Μόναχο,Α. Μιαούλης,K. Μ πότσαρης και Δ ημ. Πλαπούτας, προσέφεραν στον νέο βασιλιά την αφοσίωση και την υποταγή του Ε&νους.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΑΛΑΔΑ 27

O 09ω ν, βασιλιάς της Ελλάδας

(Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη).

γύηση των τριών Δυνάμεων, εφόσον αυτό εξυ­πηρετούσε τους σκοπούς τους. Είτε στερείτο, υπό αυστηρή νομική έννοια, από ουσιαστικό πε­ριεχόμενο, είτε όχι, η φράση που αναφερόταν στην εγγύηση θεω ρήθηκε εντούτοις καίρια από τις τρεις Δυνάμεις, ώστε να την συμπεριλάβουν στην ανάλογη συνθήκη του 1863, που υπογρά- φηκε την εποχή κατά την οποία ο πρίγκιπας Γε­ώργιος επιλέχθηκε για να αντικαταστήσει τον Οθωνα ως βασιλιάς των Ελλήνων.

Ορισμένες δυσχέρειες ίσως να προκλήθη- καν από την αποτυχία των τριών Δυνάμεων να καθορίσουν με ακρίβεια τη φύση της εγγύησης. Είναι όμως πιθανό αυτή η ασάφεια να τους επέ­τρεπε να δικαιώνονται ευκολότερα σε περιπτώ­σεις επεμβάσεων χωρίς να περιορίζεται η ελευ ­θερία των ενεργειών τους με συγκεκριμένες υ­ποχρεώσεις. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το ειδικό καθεστώς κάτω από το οποίο ενεργούσαν ως Εγγυήτριες Δυνάμεις χρησίμευε ως νόμιμη και ψυχολογική Θάση για να ασκούν επιρροή και έλεγχο, οι πραγματικές ευκαιρίες για τις Δυνά­μεις δημιουργήθηκαν κυρίως ως αποτέλεσμα δύο βασικών παραγόντων: από τους φιλόδοξους στόχους της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και από τις εσωτερικές δυσκολίες της χώρας.

To δάνειο το οποίο εγγυήθηκαν οι τρεις Δ υ ­νάμεις επρόκειτο να καταβληθεί σε τρεις δό ­σεις από 20.000.000 η καθεμία. Ομως, η εγγύηση των Δυνάμεων αφορούσε την πρώτη δόση. Στη συνθήκη δεν αναφερόταν τίποτα για τη δεύτε ­ρη και τηντρ ίτη δόση, εκτός από το ότι θα προ­χωρούσαν στη σύναψή τους «σύμφωνα με τις α­νάγκες του ελληνικού κράτους, ύστερα από συ­νεννόηση των τριών Δυνάμεων και του βασιλιά». Εφ όσον λοιπόν η εγγύηση δεν κάλυπτε αυτόμα­τα και τα υπόλοιπα δύο μέρη του δανείου, κάθε

Δύναμη χωριστά θα μπορούσε να χρησιμοποιή­σει αυτό το μέσον (όπως συνέβαινε συχνά) για να ασκεί πίεση στον βασιλιά, άλλοτε υποστηρί­ζοντας τις απόψεις του διπλωματικού της εκ ­προσώπου στην Αθήνα και άλλοτε παρέχοντας προστασία στο κόμμα που υποστήριζε τα συμ- φέροντά της.

H συνθήκη απαιτούσε από το ελληνικό κρά­τος την ετήσια καταβολή, από το δημόσιο τα­μείο, του τοκοχρεωλυσίου για την εξόφληση του δανείου των 60.000.000 φράγκων. Τα εισοδή­ματα του κράτους δεν θα μπορούσαν να χρησι­μοποιηθούν για κανέναν άλλο σκοπό παρά μόνο όταν θα είχαν τακτοποιηθεί οι υποχρεώσεις προς τους δανειστές. Καθώς στο κείμενο της συνθήκης αναφερόταν ότι οι διπλωματικοί εκ ­πρόσωποι των τριών Δυνάμεων οτην Αθήνα έ- πρεπε να επιβλέπουν την καλή εκτέλεση αυτής της πρόβλεψης, ήταν πολύ φυσικό η συνθήκη, με τον τρόπο που ήταν διατυπωμένη, να ανοίγει τον δρόμο σε κάθε είδους επέμβαση στα δημο­σιονομικά και πολιτικά πράγματα της Ελλάδας.

Δύο σημαντικά θέματα που προέκυψαν την περίοδο 1833-1844, το Σύνταγμα και η διαδοχή, προήλθαν επίσης από την ασάφεια της σ υνθή ­κης που δεν είχε καθορίσει ότι: 1) ο Οθων όφει- λε να κυβερνήσει με βάση το Σύνταγμα, 2) ότι ή ­ταν υποχρεωμένος να ασπασθεί την Ορθοδοξία, ή τουλάχιστον ότι μη Ο ρθόδοξο άτομο δεν θα είχε δικαίωμα στη διαδοχή, και, 3) ότι η εκλογή του έπρεπε να επικυρωθεί από κάποιο νομότυ­πα αναδεδειγμένο όργανο του ελληνικού έ ­θνους. Ολες αυτές οι παραλείψεις ήταν σκόπι­μες, προκειμένου να υπάρχει το περιθώριο ε ­πέμβασης από τις Μεγάλες Δυνάμεις στα εσω­τερικά πράγματα της χώρας.

O Οθων και η βασιλική συνοδεία του έφθα- σαν στην Ελλάδα με την αγγλική φρεγάτα «Μα- γαδασκάρη», που αγκυροβόλησε στο λιμάνι του Ναυπλίου στις 20 Ιανουαρίου του 1833. O νέος ηγεμόνας ήταν πολιτικά εγκλωβισμένος από την ασαφή συμφωνία που είχε συναφθεί με τις Μεγάλες Δυνάμεις, και έτσι η χώρα ήταν ανα­γκασμένη να κηδεμονεύεται διαρκώς από τον ξένο παράγοντα. Ακόμη και τα μέλη της Αντιβα- σιλείας, που άσκησαν την εξουσία μέχρι την ε- νηλικίωση του Οθωνα, διάκειντο καθένα φιλικά σε μία από τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις. H Αγγλία, βέβαια, κατείχε την πρωτοκαθεδρία. Γε­νικά, η συγκεκριμένη πρακτική, της μονομε­ρούς στήριξης από μια από τις Προστάτιδες Δυ­νάμεις, προκάλεσε μεγάλα προβλήματα και έ ­θ εσ ε την πολιτική σκηνή επί σαθρών βάσεων. H ανάμιξη και η επέμβαση του ξένου παράγοντα ακόμη καιγια ασήμαντα ζητήματα, λειτούργησε αποσταθεροποιητικά, όξυνε τα πάθη μεταξύ ε ­κείνων που επιθυμούσαν και επιδίωκαν για ευ-

νόητους λόγους την υποστήριξή του και δημι­ούργησε ατμόσφαιρα πολιτικής διαπλοκής που θα χαρακτήριζε την ελληνική πολιτική σκηνή επί πολλές δεκαετίες.

H ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗTH I 3ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1843

Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια ακο­λούθησε μια περίοδος πλήρους αναρχίας και σφοδρών εμφύλιων συγκρούσεων. H κατάσταση ήταν χαώδης και όλοι οι Ελληνες ανέμεναν με α­νυπομονησία την έλευση του Οθωνα.

O Οθων απο6ι6άσθηκε στο Ναύπλιο στις 25 Ιανουαρίου 1833. Tov υποδέχθηκαν με ενθ ο υ ­σιώδεις πανηγυρισμούς χιλιάδες λαού, που εί­χαν συρρεύσει από όλη την Ελλάδα. O ελληνι­κός λαός έβλεπε στο πρόσωπο του νέου βασιλιά τον εγγυητή της εσωτερικής συμφιλίωσης και ειρήνευσης, της τάξης και της ασφάλειας.

Μαζί με τον Οθωνα αποβιβάσθηκε στο Ναύ­πλιο και η τριμελής Αντιβασιλεία, η οποία θα α­

σκούσε κυριαρχικά δικαιώματα έως την ενηλι- κίωση του Οθωνα, την 1η Ιανουαρίου 1835, όταν ο τελευταίος θα συμπλήρωνε το 20ό έτος της η ­λικίας του. O βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβί­κος Α ’ ονόμασε αντιβασιλείς τον κόμητα Αρμαν- σμπεργκ, τον καθηγητή της Νομικής στο πανε­πιστήμιο της Χαϊδελβέργης Μ άουερ και τον στρατηγό Εϋδεκ.

H αντιβασιλεία άσκησε την εξουσία απολυ­ταρχικά. Συγκέντρω σε όλες τις εξουσίες στα χέ ­ρια της, χωρίς να παραχωρήσει Σύνταγμα. Διόρι­ζε κυβέρνηση, αλλά χωρίς να έχει η τελευταία το δικαίωμα άσκησης διατακτικής εξουσίας. H α- ντιβασιλεία έκανε χρήση της εξουσίας της προς όφελος του κράτους. Οργάνωσε το πρώτο διοι­κητικό σύστημα της χώρας, έθεσε τις βάσεις της στρατιωτικής οργάνωσης, ίδρυσε το σώμα της Χωροφυλακής, διαίρεσε το βασίλειο σε 10 νομούς, 47 επαρχίες και σε δήμους, έθεσε σε ε ­φαρμογή τον Οργανισμό της δημόσιας εκπαί­δευσης, οργάνωσε τη δικαιοσύνη και εξέδωσε τον Οργανισμό των Δικαστηρίων, τον Ποινικό

H άφιξη του Οθωνα στην Αθήνα (ελαιογραφία του Peter Von H ess, Μόναχο, Νέα Πινακοθήκη).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 29

H αναχώρηση του OSwva

από τη Βαυαρία.

Κώδικα και την Ποινική και Πολιτική Δικονομία. Επίσης, διαχώρισε την Εκκλησία της Ελλάδος από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και την ανακήρυξε αυτοκέφαλη, ενώ παράλληλα προέβη στην εκτέλεση έργων επωφελών για την ανάπτυξη της χώρας.

H αντιβασιλεία τοποθετούσε σε όλες τις καίριες θέσεις του κρατικού μηχανισμού Βαυα- ρούς. Είναι ενδεικτικό ότι, κατά τα τέλη του 1834, στις Ενοπλες Δυνάμεις της χώρας υπηρε­τούσαν 5.000 Βαυαροί και ελάχιστοι Ελληνες. H κατάσταση αυτή, γνωστή ως Βαυαροκρατία, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις που συχνά λάμ- 6 avav τη μορφή ένοπλων εξεγέρσεων.

Στις 20 Μαϊου 1835, ο Οθων συμπλήρωσε το 20ό έτος της ηλικίας του, κηρύχθηκε ενήλικος και ανέλαΘε αμέσως τα καθήκοντά του. H κοινή γνώμη διατηρούσε την πεποίθηση ότι η άμεση ανάληψη της άσκησης της βασιλικής εξουσίας από τον μονάρχη θα σηματοδοτούσε το τέλος

της αντιβασιλείας, της Βαυαροκρατίας και την άνοδο των Ελλήνων στην εξουσία. Oi προσδο­κίες όμως αυτές σύντομα διαψεύσθηκαν. H αιτία ήταν ότι η αντιβασιλεία τυπικά έπαψε να υπάρ­χει, κατ’ ουσίαν, όμως, συνέχισε να υφίσταται με μόνο αντιβασιλέα τον Αρμανσμπεργκ, τον οποίο ο Οθων διατήρησε ως σύμβουλό του διορίζο- ντάς τον αρχικαγκελλάριο με πλήρεις εξουσίες.O διορισμός αυτός προκάλεσε την έντονη δυ ­σφορία του ελληνικού λαού, η οποία εντάθηκε λόγω της συνέχισης της παρουσίας Βαυαρών σε όλες τις υψηλές θέσεις.

Για να εξανεμισθεί η υφέρπουσα δυσφορία και να προληφθούν τυχόν εξεγέρσεις, ο Οθων έ ­λαβε ορισμένα μέτρα. To πρώτο ήταν η υιοθέτη­ση διατάγματος για να δοθούν σε ελληνικές οι­κογένειες εκτάσεις από τις εθνικές γαίες. To πο­λύ σημαντικό αυτό μέτρο δεν σχετιζόταν μόνο με την ενίσχυση των αγωνιστών, αλλά και με την παροχή δανείων σε σημαντικό αριθμό πολιτών

30

για την αγορά γης. Επιπρόσθετα, ο Οθων έδωσε χάρη στον Κολοκοτρώνη και στον Πλαπούτα, που είχαν καταδικασθεί σε θάνατο, και παρέσχε αμνηστία σε όλους τους στρατιώτες που είχαν λιποτακτήσει από τις τάξεις του Στρατού και του Ναυτικού. Τέλος, ίδρυσε το σώμα της βασι­λικής φάλαγγας, που αποτελείτο αποκλειστικά από Ελληνες, καθώς και το Συμβούλιο της Επι- κρατείας (του οποίου τα μέλη διορίζονταν από τον βασιλιά), ένα συμβουλευτικό σώμα για την προώθηση του νομοθετικού έργου, το οποίο ό­μως δεν αποτελούσε σε καμία περίπτωση ένα σώμα αντιπροσώπων του λαού. Ταυτόχρονα λει­τουργούσε και ως Ανώτατο Δικαστήριο.

Παρά την υιοθέτηση αυτών των μέτρων, η δυσφορία και η αγανάκτηση των λαϊκών στρω­μάτων συνέχιζε να υφίσταται. Στις 10/22 Μαϊου του 1836 ο Οθων αναχώρησε για τη Γερμανία, ό ­που στις 10//22 Νοεμβρίου 1836 νυμφ εύθηκε τη δούκισσα Αμαλία. Κατά τη διάρκεια της απου­σίας του, η άσκηση της Αντιβασιλείας είχε ανα­τεθεί στο υπουργικό συμβούλιο και στον Αρμανσμπεργκ. H εξουσία όμως περιήλθε καθ’ ολοκληρία στον Αρμανσμπεργκ, επειδή, ως ι­σχυρός άνδρας του καθεστώτος, δρούσε ανεξέ­λεγκτα και κατά την κρίση του. Αυτή όμως η αυ­θαιρεσία κατέστη η αιτία της γενίκευσης της κα­τακραυγής του λαού εναντίον του. Επομένως, όταν ο Οθων ήλθε στην Ελλάδα με την Αμαλία, στις2/14Φεβρουαρίου 1837, έπαυσε τονΑρμαν- σμπεργκ και στη θέση του διόρισε τον Ρού- ντχαρτ. O διορισμός του Ρούντχαρτ προκάλεσε δυσμενή εντύπωση στον λαό, αφού και αυτός ή ­ταν Βαυαρός, άρα όργανο της ξενοκρατίας.

H αντιπολιτευτική πρακτική κατά του Ρού ­ντχαρτ διαρκώς εντεινόταν, και έτσι ο ίδιος ζή­τησε από τον Οθωνα είτε ελευθερία κινήσεων είτε την οριστική παύση του. O Οθων προέκρινε τη δεύτερη επιλογή. Ετσι, στις 20 Δεκεμβρίου του 1837 ο Ρούντχαρτ παραιτήθηκε και αναχώ­ρησε από την Ελλάδα.

Ακόμη και μετά την απομάκρυνση του Ρού ­ντχαρτ, ο Οθων δεν διόρισε Ελληνα πρωθυ­πουργό. Πιθανώς να μη θεω ρούσε κανέναν Ελληνα ικανό να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ενός τόσο απαιτητικού αξιώματος. Ετσι, α νέθε­σε στον Κωνσταντίνο Ζωγράφο τη «Γραμματεία της Επικρατείας επί του Βασιλικού Οίκου και επί των Εξωτερικών», αλλά δεν τον όρισε πρόεδρο του υπουργικού συμβουλίου και πρωθυπουργό. Την προεδρία της κυβέρνησης τη διατήρησε ο ί­διος. O Ζωγράφος, από τη θέση του ως υπουρ­γός των Εξωτερικών, ασχολήθηκε με την εξομά­λυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Oi προ- σπάθειές του ευωδόθηκαν και στις 3/15 Μαρτί­ου 1840 υπογράφηκε στην Κωνσταντινούπολη ε ­μπορική συνθήκη δεκαετούς διάρκειας, η οποία

όμως δεν επικυρώθηκε από την ελληνική κυ­βέρνηση και τον Οθωνα, αφού προκάλεσε έντο ­νη λαϊκή δυσφορία. Ετσι, στις 16/28 Μαϊου του 1840, ο Ζωγράφος παραιτήθηκε.

H Οθωμανική αυτοκρατορία, εκμεταλλευό­μενη τη μη επικύρωση της συνθήκης, σκλήρυνε τη στάση της έναντι της Ελλάδας. Υιοθέτησε πιεστικότατα μέτρα κατά των ελληνικών πλοίων που ελλιμενίζονταν σε τουρκικά λιμάνια, επιβά­ρυνε δασμολογικά τα ελληνικά προϊόντα και πε­ριόρισε τις αρμοδιότητες των Ελλήνων προξέ­νων. Αυτές ήταν οι κυριότερες εκδηλώσεις οξύ­τητας μεταξύ των δύο χωρών. H κατάσταση ε- κτραχύνθηκε περισσότερο λόγω της έξαψης πα­τριωτισμού που άρχισε να κυριεύει τον ελληνικό λαό, που οραματιζόταν νικηφόρους πολέμους κατά των Τούρκων. Σ ’ αυτή τη δυσμενή κατάστα­ση μπορούμε να προσθέσουμε τη διοικητική και οικονομική καχεξία, που έδινε μια εντελώς απο- θαρρυντική εικόνα για το σύνολο του κράτους.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο Οθων με την ενθάρρυνση ξένων Δυνάμεων, ιδιαίτερα της Γαλλίας, διόρισε στις 22 Φεβρουαρίου πρωθυ­

O Φρ. Γκιζώ, σημαντικός Γάλλος ιστορικός και υπουργός Εξωτερικών της Γ ιλλία ς , παρενέβη στις εσω τερικές υπο9έσεις της Ελλάδας.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

O Δ ημήτριος Καλλέργης, επικεφαλής της Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου.

πουργό τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, επιθυ­μώντας να καθησυχάσει την κοινή γνώμη και u- πακούοντας στις υποδείξεις της καιροσκοπικής πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων. O Μαυρο- κορδάτος, προκειμένου να αναλάβει την πρωθυ­πουργία, ζήτησε να πραγματοποιηθούν κάποιες μεταρρυθμίσεις, με σκοπό τον σχετικό περιορι­σμό των εξουσιών του βασιλιά. O i προτάσεις του δεν έγιναν αποδεκτές από τον τελευταίο, και έτσι ο Μαυροκορδάτος υπέβαλε την παραί­τησή του για λόγους υγείας, η οποία έγινε δεκτή στις 10/22 Αυγούστου 1841. O Οθων, λοιπόν, α- νέλαβε την πρωθυπουργία, αλλά δεν είχε τη δυ ­νατότητα να αντιληφθεί (ή απλώς δεν ήθελε) ότι τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα χρειάζονταν αλλαγή. O Οθων ή θελε να έχει μία κυβέρνηση ά­μεσα ελεγχόμενη από τον ίδιο.

E v τω μεταξύ, η κακή κατάσταση της διοίκη­σης επιδεινωνόταν ραγδαία και ο Τύπος ασκού­σε δριμεία κριτική κατά των απροκάλυπτων ξέ­νων επεμβάσεων στα εσωτερικά της χώρας. Tov Ιανουάριο του 1843 η Ελλάδα ανακοίνωσε προς τις τρεις Προστάτιδες Δυνάμεις ότι αδυνατούσε ναπληρώσειτα τοκοχρεωλύσια του δανείου των60.000.000 φράγκων για το εξάμηνο που έληγε την 1η Μαρτίου, χωρίς τη σύναψη νέου δανείου με δική τους εγγύηση. H ανακοίνωση αυτή αντι- μετωπίσθηκε πολύ αρνητικά και από τις τρεις

Δυνάμεις. H Ρωσία απηύθυνε μια έντονα αρνητι­κή και επιτιμητική διακοίνωση, κατηγορώντας την πολιτική ηγεσία της Ελλάδας ότι διασπάθιζε το δημόσιο χρήμα σε άσκοπες στρατιωτικές δα­πάνες που δεν είχαν καμία σημασία. Ως εκ τού­του, λοιπόν, η πίεση των τριών Δυνάμεων έγινε αφόρητη, και την 5η Ιουλίου 1843 αυτές συμφώ­νησαν σε πρωτόκολλο, που αποτέλεσε τη βάση για την οικονομική συμφωνία που υπέγραψε η Ελλάδα στις 2/14 Σεπτεμβρίου. Μ ε αυτήν καθο­ριζόταν ο ετήσιος τόκος και η απόσβεση του δα­νείου. Επίσης, καθορίσθηκαν ορισμένα έσοδα του κράτους που θα εξυπηρετούσαν το δάνειο.Oi πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων θα επέ­βλεπαν τη συνολική διαδικασία. Συνεπώς, οι Δυ­νάμεις όχι μόνο κατέλυσαν την οικονομική αυ­τονομία της χώρας, αλλά και απαιτούσαν τη στα­διακή μείωση όλων των δαπανών. H κατάσταση, εξελισσόταν αρνητικά και οδηγούσε προς μια γενικευμένη επανάσταση.

H οργάνωση αυτής της επανάστασης άρχισε το φθινόπωρο του 1842, όταν η αντιπολίτευση αποφάσισε να καταφύγει στη χρήση βίας, ως μο­ναδικού μέσου για να υλοποιηθούν οιαναγκαίες μεταρρυθμίσεις. H κίνηση είχε αυστηρά συνω­μοτικό χαρακτήρα. Στην ηγεσία της συνωμοσίας αντιπροσωπεύονταν και τα τρία κόμματα: το ρω­σικό με τον Ανδρέα Μεταξά, το αγγλικό με τον Ανδρέα Λόντο και το γαλλικό με τον Ρήγα Παλα- μήδη. Στόχος των «επαναστατών» ήταν η παρα­χώρηση συντάγματος και η απομάκρυνση των Βαυαρών από τις δημόσιες θέσεις.

Tov Αύγουστο του 1843 μυήθηκαν στη συνο- μωσία ο συνταγματάρχης και επικεφαλής του Ιππικού της πρωτεύουσας, Δημήτριος Καλλέρ­γης, ο συνταγματάρχης Σπυρομήλιος, διοικητής της Σχολής Ευελπίδων, και ο συνταγματάρχης Σκαρβέλης, διοικητής του Πεζικού, όλοι μέλη του ρωσικού κόμματος που όπως φαίνεται, προ­ετοίμασε την όλη κίνηση, προκειμένου να κλονί­σει την πολιτική «αυθεντία» του Οθωνα.

Ως ημέρα της εξέγερσης είχε ορισθεί αρχικά η 25η Μαρτίου 1844. Νωρίτερα, όμως, άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες για την επαπειλουμένη ε ­πανάσταση, ενώ από την άλλη η παραχώρηση συ­ντάγματος φαινόταν ως μόνη διέξοδος από το χάος που επικρατούσε. Oi ηγέτες, λοιπόν, της συνωμοσίας συμφώνησαν να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους την 1η Σεπτεμβρίου 1843. To σχέδιο προέβλεπε αποκλεισμό των ανακτόρων από τον Καλλέργη και τον Σκαρβέλη, ενώ ο Μακρυγιάν- νης θα προκαλούσε αντιπερισπασμό με τους άν- δρες του. H εξέγερση όμως αναβλήθηκε για το επόμενο βράδυ. H κυβέρνηση, έχοντας πληρο- φορηθεί τα σχέδια των συνωμοτών, αποφάσισε να αποκλείσει τον Μακρυγιάννη και τους οπα­δούς του στο σπίτι του. To πρωί της 2ας Σεπτεμ-

32

6piou τμήματα της Χωροφυλακής και του Στρα­τού περικύκλωσαν το σπίτι του Μακρυγιάννη. Συνάμα, κηρύχθηκε επιφυλακή και τα μέτρα φρούρησης των ανακτόρων εντάθηκαν.

To 6ράδυ της 2ας Σεπτεμβρίου, υποστηρι- κτές του Μακρυγιάννη διέσπασαν τον κλοιό και εισήλθαν στο σπίτι του τελευταίου. Oi χωροφύ­λακες άρχισαν να πυρο6ολούν και οι έγκλειστοι ανταπέδωσαν. O Καλλέργης, ακούγοντας τους πυροΘολισμούς, έτρεξε στον στρατώνατου Ιππι­κού στο Μοναστηράκι και όρκισε τη φρουρά να βοηθήσει το έθνος να απαλλαγεί από την απολυ­ταρχική διοίκηση του Βασιλιά και τη φαύλη ξενο­κρατία. E v συνεχεία, έδωσε διαταγή ένας λόχος των ακροβολιστών να λύσει την πολιορκία του σπιτιού του Μακρυγιάννη και κάποιοι άνδρες να ανοίξουν τις φυλακές του Μ εντρεσέ (στην Πλά­κα), να παραλάβουν τους κρατουμένους και να κατευθυνθούν μαζί τους στα ανάκτορα.

Τοπρω ίτης3ης Σεπτεμβρίουτου 1843, ο Καλ­λέργης ξεκίνησε με τον Στρατό για τα ανάκτορα. Κατά την πορεία τους μέσα από τις οδούς της Αθήνας, οι κάτοικοι ζητωκραύγαζαν υπέρ του έ­θνους και του Συντάγματος. Τελικά, ο Καλλέργης

με τον στρατό έφθασε μπροστά από τα ανάκτο­ρα. O Οθων βρισκόταν στο εσωτερικό τους. όταν άκουσε τις θριαμβικές ιαχές και πληροφορήθηκε ότι επρόκειτο για ανταρσία. Εστειλε τότε τον υ­πουργό Στρατιωτικών και τον υπασπιστή του να διατάξουν τον Στρατό να επιστρέψει στους στρα­τώνες. Αμέσως όμως οι δύο άνδρες συνελήφθη- σαν. Τότε εμφανίσθηκε ο ίδιος σ’ ένα παράθυρο των ανακτόρων και ρώτησε τον Καλλέργη τι ζη­τούσε. O Καλλέργης απάντησε ότι ζητούσαν σύ­νταγμα. O βασιλιάς απάντησε ότι θα μεριμνούσε για το αίτημα αυτό, αφού διαλύονταν οι εξεγερ- μένοι. O Καλλέργης, όμως, επέμεινε στο αίτημά του και φάνηκε αδιάλλακτος.

E v τω μεταξύ, ο Καλλέργης έστειλε στρατιω­τικά τμήματα που έθεσαν τους υπουργούς σε κατ’ οίκον περιορισμό και ανέλαβαν τη φρούρη­ση κτιρίων δημοσίων υπηρεσιών. Μετά από πολ­λές διαβουλεύσεις, συντάχθηκε ανακοίνωση προς τον λαό, με την οποία το Συμβούλιο της Επικρατείας αναγνώριζε το κίνημα. Επίσης, συ­ντάχθηκε μια αναφορά από το Συμβούλιο της Επικρατείας προς τον βασιλιά, με την οποία ο τελευταίος υιοθετούσε τα αιτήματα της επανά-

Χαρακτηριστικός πίνακας με βέμα την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου. O στρα τηγός Δ . Καλλέργης, έφιππος εμπρός από τα Ανάκτορα, ενώ δεξιά, στο παρά&υρο, έχουν εμφανιστεί ο 09ω ν και η Αμαλία (αγνώστου ζωγράφου, συλλογή Λάμπρου Ευταξία).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

H άφιξη του 0&ωνα

στο Ναύπλιο.

στασης. Παράλληλα, εκλέχθηκε μια επιτροπή, για να παρουσιάσει τις αποφάσεις στον Οθωνα προς επικύρωση και υπογραφή.

Τις πρωινές ώρες η επιτροπή, συνοδευόμε- νη από στρατιώτες, έφθασε στην πλατεία των ανακτόρων και παρουσίασε τις αποφάσεις του Συμβουλίου στον βασιλιά. O Οθων δ έχ θη κε τα κείμενα, αλλά επειδή δ εν μπορούσε να λάβει αυτόβουλα απόφαση, ζήτησε να συμβουλευθεί τους ξένους πρεσβευτές, προτού εκφ έρει την τελική του κρίση. To αίτημά του δεν έγινε δεκτό και του ζητήθηκε να απαντήσει το συντομότε­ρο. Αργότερα, οι ξένοι π ρεσβευτές προσπάθη­σαν να εισέλθουν στο παλάτι και να επικοινωνή­σουν με τον βασιλιά, αλλά ο Καλλέργης, δείχνο ­ντας τα γνήσια πατριωτικά αισθήματά του, τους απαγόρευσε την είσοδο αδιαφορώντας για το τι εκπροσωπούσαν. Προέβη σε αυτή την πράξη

διότι γνώριζε ότι, αν τους επέτρεπε να εισέλ­θ ο υ ν στον παλάτι, οποιαδήποτε μελλοντική α­πόφαση του βασιλιά θα εκπορευόταν από τη δι­κή τους θέληση. O Οθων, λοιπόν, μπροστά στην ατυχή γι’ αυτόν έκβαση, αποφάσισε να δεχθεί τα αιτήματα των επαναστατών. Υπήρξε όμως ένα πρόβλημα, γιατί δεν δ έχ θη κε να υπογράψει τα διατάγματα σύμφωνα με τα οποία οι πρωτερ­γάτες θα επιβραβεύονταν και η 3η Σεπτεμβρίου θα καθιερωνόταν ως εορτή. Οταν έφθασαν οι απεσταλμένοι των τριών Δυνάμεων, ο Οθων τους ζήτησε να μεσολαβήσουν για να αποσοβη- θεί η κρίση. Tou τέθη κε το δίλημμα από τον ίδιο τον βασιλιά (ο οποίος, λόγω της απειρίας και της απροθυμίας του, δ εν ήξερε τι να πράξει), αν θα έπρεπε να υποχωρήσει στο αίτημα των επα­ναστατών να αναγνωρισθεί με διάταγμα η προ­σφορά τους στο έθνος ή όχι. Oi πρεσβευτές

34

των Μεγάλων Δυνάμεων, αφού δεν κατάφεραν να πείσουν τους υπουργούς να μην επιμείνουν στην υπογραφή των σχετικών διαταγμάτων, συμβούλευσαν τον Οθωνα να υποχωρήσει σ ’ αυτό το θέμα και του υποσχέθηκαν κάθε υπο­στήριξη για την ανόρθωση του κλονισθέντος Βασιλικού του κύρους. O Οθων υπέγραψε το διάταγμα, με το οποίο η 3η ΣεπτεμΒρίου ανα­γνωρίσθηκε ως «εορτάσιμη ημέρα», καθώς και το διάταγμα με το οποίο απονεμήθηκε η Βασιλι­κή ευαρέσκεια στον Καλλέργη, στον Μακρυ- γιάννη και σε όλους τους άλλους αξιωματικούς για τη διατήρηση της ασφάλειας και της τάξης κατά την ημέρα των γεγονότων.

Μετά την υπογραφή των παραπάνω διαταγ­μάτων και τη δημόσια ανακοίνωσή τους το πρωί της 3ης ΣεπτεμΒρίου, ο Στρατός παρήλασε μπροστά από τα ανάκτορα επευφημώντας τον «συνταγματικό Βασιλιά Οθωνα Α ’». Μ ε αυτόν τον τρόπο τελείωσε αναίμακτα η Συνταγματική Επανάσταση της 3ης ΣεπτεμΒρίου του 1843.

Λίγες ημέρες αργότερα, ο Δημήτριος Καλ­λέργης, που διορίσθηκε στρατιωτικός διοικητής Αθηνών, δημοσιοποίησε μια ενυπόγραφη προ­κήρυξή του προς τον λαό, στην οποία υπ ερθε­μάτιζε για τις πολύτιμες κατακτήσεις της επανά­στασης και προέτρεπε τον λαό να αντιμετωπίσει ευνοϊκά τον «συνταγματικό θρόνο», όπως ο ί­διος ανέφερε. Αυτό δηλώνει ότι πίστευε πως ο επαναστατικός αγώνας αναβίβασε πολιτικά τον θεσμό και όχι τον ίδιο τον βασιλιά. Επίσης, εξέ- φρασε τη λανθασμένη (κατά τη γνώμη μας) πε­ποίθηση ότι οι ξένοι απομακρύνθηκαν πλέον από τον βασιλιά και ότι δεν θα τον επηρέαζαν πια. Στη δυσχερή θέση, όμως, στην οποία βρι­σκόταν ο Οθων, μάλλον θα ήταν περισσότερο ευεπίφορος στην επιρροή των ξένων.

Την επομένη της Συνταγματικής Επανάστα­σης ο πρωθυπουργός Ανδρέας Μεταξάς ενημέ ­ρωσε τις ξένες κυβερνήσεις (μέσω των πρε­σβευτών τους) με έγγραφό του, στο οποίο τόνιζε ότι το έθνος επιθυμούσε το συνταγματικό πολί­τευμα. Τέλος, ο Μεταξάς απηύθυνε έκκληση προς τους πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων να ανακοινώσουν το έγγραφο στις κυβερνήσεις τους και εξέφραζε την πίστη του ότι η Ελλάδα, υπό συνταγματικό μονάρχη που θα της εξασφά­λιζε εθνική ευημερία, θα εξακολουθούσε να χαί­ρει της στοργής των Μεγάλων Δυνάμεων.

Oi Μεγάλες Δυνάμεις, όμως, θορυΒήθηκα ν σε μεγάλο Βαθμό από τα γεγονότα της 3ης Σ ε ­πτεμΒρίου 1843. Στην Αγγλία, ο πρωθυπουργός αποδοκίμασε έντονα το κίνημα και μόνον ο υ­πουργός Εξωτερικών Αμπερντήν απάντησε ευ- μενώς στο έγγραφο της ελληνικής κυβέρνησης. Στη Γαλλία, ο υπουργός Εξωτερικών Γκιζώ απο­δέχθη κε τα γεγονότα, χωρίς να εκφράσει την α­

ντίθεσή του. Στη Ρωσία, ο αυτοκράτορας Νικό­λαος Α ’ αποδοκίμασε με σφοδρότητα ταγεγονό- τα και διακήρυξε ότι στο εξής δεν θα είχαν εν ­διαφέρον γι’ αυτόν τα ελληνικά πράγματα. Επι­πλέον, κατήργησε εν μέρει τη ρωσική πρεσβεία στην Αθήνα, άφησε τη θέση του πρεσβευτή κε ­νή για πολύ καιρό και στη θέση του τοποθέτησε έναν επιτετραμμένο. Επίσης, οι γερμανικές κυ­βερνήσεις της εποχής καταδίκασαν το κίνημα.

H πολιτειακή μεταβολή η οποία συντελέ- σθηκε στην Αθήνα συζητήθηκε στη διαρκή διά­σκεψη των τριών Μεγάλων Δυνάμεων και του α­ντιπροσώπου της Βαυαρίας στο Λονδίνο και επι­κυρώθηκε με το πρωτόκολλο της 5ης /17ης Νο­εμβρίου 1843.

H μεταβολή της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 δεν έλυσε κανένα από τα οξέα προβλήματα του ελληνικού λαού, ούτε προώθησε ουσιαστικά τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας. Εντούτοις, δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγο­νός ότι αποτέλεσε το υπόΒαθρο για περαιτέρω πολιτικές κατακτήσεις έναντι της μοναρχίας. Oi Μεγάλες Δυνάμεις θέλησαν να επέμβουν για να διαφυλάξουν τη μοναρχία, αλλά, αντιμέτωποι με τη λαϊκή θέληση και τα τετελεσμένα γεγονότα, υποχώρησαν, επέδειξαν διαλλακτικότητα και, τέλος, επικύρωσαν την πολιτειακή μεταβολή. H Συνταγματική Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 υπήρξε το αποτέλεσματης διογκούμε- νης δυσαρέσκειας του λαού κατά της Βαυαρο­κρατίας και της γενικότερης κακοδιοίκησης του κράτους. Oi Μεγάλες Δυνάμεις προσπάθησαν να επέμβουν για να αμβλύνουν το πρόΒλημα, αλλά το μόνο που κατάφεραν ήταν να προτρέψουν τον Οθωνα να υποχωρήσει, προκειμένου να ικα­νοποιηθεί ο λαός και να μη γεννηθούν περαιτέ­ρω προβλήματα. O ρόλος λοιπόν των ευρωπαϊ­κών Δυνάμεων στο κίνημα ήταν κυρίως κατευνα- στικός, για να μην οδηγηθούν τα πράγματα σε ε ­κτροπή της καθεστηκυίας τάξης την οποία ευνο­ούσαν σι ίδιες, λόγω των συμφερόντων τους.

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ KATA TH ΒΑΣΙΛΕΙΑ TOY ΟΘΩΝΑ

H εξωτερική πολιτική του Οθωνα διαμορφώ­θηκε με βάση την εθνικιστική αντίληψη περί μιας μεγάλης και ένδοξης Ελλάδας, Εκφραστές της πολιτικής αυτής, που έμεινε γνωστή ως «Μεγάλη Ιδέα», ήταν οι εκάστοτε πρωθυπουρ­γοί των κυβερνήσεω ν της εποχής, με υπέρμαχο και πρωτοπόρο τον Ιωάννη Κωλέττη.

O Ιωάννης Κωλέττης ευνοούσε την αλυτρω- τική πολιτική και την έξαρση του εθνικιστικού συναισθήματος. Κατά την άνοδό του στην εξου­σία, το 1844, είχε ήδη αποσπάσει τη γαλλική υπο­

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3l

στήριξη, γεγονός που του προσέδιδε μεγάλη δύ ­ναμη και ακλόνητο κύρος στους ελληνικούς πο­λιτικούς κύκλους της εποχής. To κύρος του αυ­ξήθηκε και από μια γαλλική διπλωματική πρωτο­βουλία στο τέλος του 1844, όταν ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας, Φραγκίσκος Γκιζώ, προ­σπάθησε να προσεγγίσει τις Αυλές της Αυ­στρίας, της Πρωσσίας και της Βαυαρίας για να υ­ποστηρίξουν τον Κωλέττη. H Ρωσία αρχικά τον ευνοούσε αλλά σε περιορισμένο βαθμό. Ενα από τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα της γαλλικής πρωτοβουλίας ήταν η αντίθεση της Αγγλίας σε ό,τι εξέφραζε η πολιτική του Κωλέττη.

O Κωλέττης ήταν παράτολμος πολιτικός ως προς την εξωτερική του πολιτική, αφού επιδίω­κε τη δημιουργία μιας μεγάλης Ελλάδας. H τά­ση του να ταυτίζεται με τη Μεγάλη Ιδέα φαίνε­ται ότι βασίζεται σε μια ερμηνεία της αγόρευ­σής του τη 14η Ιανουαρίου 1844 στην Εθ νο σ υ ­νέλευση, με αφορμή τις διαφωνίες στο ζήτημα των αυτοχθόνων και των ετεροχθόνων. Σχετικά με την εξωτερική του πολιτική, θα ήταν χρήσι-

Χρυσόεικοσάδραχμο της εποχής του Οθωνα. κοπής 1833.

μο να εξετάσουμε την αλληλογραφία του με τον Φραγκίσκο Γκιζώ. O Γκιζώ, σε επιστολή του προς τον Κωλέττη, του συνιοτούσε νηφαλιότη­τα και να σκέπτεται μακροπρόθεσμα, διότι με πολιτικούς εκβιασμούς και με παράκαιρες εκ ­δηλώσεις ενθουσιασμού η Ελλάδα δ εν επρόκει- το να καταφέρει τίποτα. O Γκιζώ ενδιαφερόταν βέβαια για την εδραίωση της γαλλικής επιρ­ροής στην Ελλάδα. O Κωλέττης, από την πλευ­ρά του, σκόπευε να ισχυροποιήσει τη θέση του και δεν έφ ερνε αντίρρηση σε ό,τι τον συμβού­λευε ο Γάλλος προστάτης του. Αρα, η πολιτική του ήταν καιροσκοπική, βασιζόμενη σε μια ρεα­λιστική θεώρηση των εσωτερικών και εξωτερι­κών υποθέσεων του κράτους.

O Κωλέττης είχε εξασφαλίσει κυβερνητική σταθερότητα, λόγω της υποστήριξης που του

παρείχαν οι Μεγάλες Δυνάμεις και ο ίδιος ο Οθων. H σταθερότητα αυτή είχε ως τίμημα την κυβερνητική απραξία και ακινησία. H κυβερνη ­τική απραξία δημιούργησε δυσαρέσκειες ανά­μεσα στους υποστηρικτές της κυβέρνησης η ο­ποία, αν και έδινε άπλετες υποσχέσεις για την ευημερία της χώρας, είχε όμως να αντιμετωπί­σει πολλές αντίρροπες δυνάμεις, που ανέστελ- λαν το δημιουργικό της όραμα και πνοή.

Μόλις ο Κωλέττης απεβίωσε, η Ελλάδα β ρ έ ­θη κε σε μια κρίσιμη καμπή ως προς τις διεθνείς σχέσεις της. Oi Μεγάλες Δυνάμεις είχαν πιστέ­ψει στην αξιωσύνη του Ελληνα πολιτικού και α­ντιμετώπισαν με απαισιοδοξία το μέλλον της χώρας μετά τον θάνατό του. O Οθων εμπιστευ­όταν τον Κωλέττη όχι γιατί τον εκτιμούσε προ­σωπικά, αλλά γιατί είχε την ανεπιφύλακτη υπο­στήριξη των κυβερνήσεω ν της Γαλλίας, της Αυ­στρίας, της Πρωσσίας και της Βαυαρίας. Μετά τον θάνατο του Κωλέττη, διόρισε πρωθυπουρ­γό τον Κίτσο Τζαβέλλα, ο οποίος ανήκε στην κωλεττική παράταξη. Κύριο έργο της κυβέρ νη ­σης του Τζαβέλλα ήταν η αποκατάσταση των δι­πλωματικών σχέσεων με την Οθωμανική αυτο­

κρατορία. Στις 9/21 Αυγούστου 1847, η τε- f e t λευταία απηύθυνε υπόμνημα προς τους 8 ¾ * , αντιπροσώπους της Αγγλίας, Ρωσίας, g E f l & Γαλλίας, Αυστρίας και Πρωσσίας, στο P s Q K a οποίο τόνιζε ότι η ευ θ ύ νη για τη συ- ^ ¾ ¾ ¾ νέχιση της ελληνοτουρκικής δια- T O & jp 8 i φοράς (συνοριακά επεισόδια υπο-

§ H s 3 g κινούμενα και από τις δύο πλευ- p B s S p ? ρές) βάρυνε αποκλειστικά την

g g R p jf Ελλάδα και ότι η τελευταία θα έ- B g p ? π ρεπ εναυπ οχω ρήσει,γιατίαλλιώ ςη P p ^ Οθωμανική αυτοκρατορία θα λάμβανε

μέτρα που θα απέβλεπαν στον οικονομι­κό αποκλεισμό των Ελλήνων από τα εδάφη

της. Αυτό θα σήμαινε νέκρωση της ελληνικής ναυτιλίας κα ιτου εμπορίου.

Στην τουρκική αδιαλλαξία η ελληνική κυβέρ ­νηση απάντησε με υπόμνημα που απηύθυνε ο υ­πουργός Εξωτερικών Γεώργιος Γλαράκης στις 4/16 0κτωβρίου 1847 προς τις (πέντε πλέον) Μ ε­γάλες Δυνάμεις. Με μοναδική μαεστρία, ο Γλα­ράκης, αφού περιέγραφε το υποβόσκον πρόβλη­μα, τόνιζε ότι η χώρα ήταν πρόθυμη να οδηγηθεί σε συμβιβασμό τον οποίο θα υποδείκνυαν οι Μ ε ­γάλες Δυνάμεις. H εξομάλυνση των σχέσεων με­ταξύ των δύο χωρών πραγματοποιήθηκε με τη μεσολάβηση του τσάρου Νικολάου Α ’, την οποία αιτήθηκε ο ίδιος ο Οθων, που ήταν άρρηκτα δε ­μένος στο άρμα της ρωσικής πολιτικής. O τσά­ρος, σε επιστολή του προς τον Οθωνα τη 18η Οκτωβρίου 1847, εξέφρασε τη θλίψη του γιατί η ελληνική κυβέρνηση δεν ακολούθησε τις συμ­βουλές της Ρωσίας κατά τη διάρκεια της κρίσης.

36

Τρεις ημέρες μετά την επιστολή του τσάρου, ο Ρώσος υπουργός των Εξωτερικών, Νέσελροδ, ενημέρω σε τον επιτετραμμένο της Ρωσίας στην Αθήνα, Περσιάνι, ότι η κυβέρνηση Τζαβέλλα θα έπρεπε να ενεργήσει προς την κατεύθυνση της άμβλυνσης της κρίσης μεταξύ Οθωμανικής αυ­τοκρατορίας και Ελλάδας. Σύμφωνα με τον Ν έ­σελροδ, η νέα ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να αποδεσμευθεί από την εθνικιστική πολιτική του Κωλέττη και να ικανοποιήσει ηθικά την

H βασίλισσα Αμαλία (ΑΘήνα. EdviK0 Ιστορικό Μουσείο).

Οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά και να αναθερ- μάνει τις σχέσεις της με την Αγγλία, αναθέτο­ντας ένα ή δύο υπουργεία σε στελέχη του αγ­γλικού κόμματος, που θα ήταν ικανά να εμπνεύ- σουν εμπιστοσύνη στη Μεγάλη Βρετανία.

Oi προτάσεις της Ρωσίας δικαίωσαν τις τουρκικές θέσεις και, ενώ ο πρεσβευτής της Γαλλίας φαινόταν να μην αναμιγνύεται στην υ­πόθεση, οι π ρεσβευτές της Αυστρίας, της Πρωσσίας και της Βαυαρίας συνιστούσαν στον

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 37

Οθωνα να α π οδεχθείτη ρωσική πρόταση. Μετά από πολλές συσκέψεις του Οθωνα με το υ ­πουργικό του συμβούλιο, παρόντων αντιπρο­σώπων των Μεγάλων Δυνάμεων, η ελληνική κυ ­βέρνηση έσ τ ε Λ ε επιστολή στην οθωμανική, με την οποία εξέφραζε τη λύπη της για ένα επει­σόδιο με τον πρέσβη της Οθωμανικής αυτο­κρατορίας Μ ουσούρο, H επιστολή έγινε δεκτή με έκδηλη ικανοποίηση από την πλευρά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο Μ ουσούρος ε ­πέστρεψε στην Ελλάδα και οι σχέσεις των δύο χωρών αποκαταστάθηκαν με την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων.

Απορροφημένη η κυβέρνηση του Τζαβέλλα με τη διευθέτηση του «επεισοδίου Μουσού- ρου», δεν ασχολήθηκε επισταμένα με τα οξύτα- τα εσωτερικά προβλήματα που είχαν ανακύψει.Oi ενέργειές της ήταν αναποτελεσματικές και δ εν επέλυσαν ούτε στο ελάχιστο τα προβλήμα­τα που αντιμετώπιζαν οι πληθυσμοί κυρίως των αγροτικών περιοχών, τους οποίους μάστιζαν, ε ­κτός από τη ληστεία, η φτώχεια, η αμάθεια και οι αρρώστιες.

To φθινόπωρο του 1847 άρχισαν να εμφανί­ζονται ανταρτικά σώματα στη Στερεά Ελλάδα και στην Πελοπόννησο. Επίσης, τα κρούσματα ληστείας στις π ροηγούμενες περιοχές του Βα ­σιλείου πολλαπλασιάσθηκαν. Στην Αττική εξα­κολουθούσε να δρα με 30 άνδρες ο λήσταρχος Μπέμπης, ο οποίος σκοτώ θηκε από καταδιω­κτικό απόσπασμα που έστειλε εναντίον του η κυβέρνηση . H έξαρση της ληστείας ήταν τόσο μεγάλη, ώστε σ ’ αυτήν συμμετείχαν και αξιω­ματικοί του Στρατού, όπως συνέβη στην Πά­τρα με τον λοχαγό Μ ερεντίτη , ο οποίος απο­λάμβανε την αγγλική προστασία. Tov Δ ε κ έ μ ­βριο του 1847 ο Μ ερεντίτης συνέλαβε τον δι­οικητή της φρουράς της πόλης, λήστεψε την Εθν ική Τράπεζα και απαίτησε από τους κατοί­κους τεράστια χρηματικά ποσά. Τελικά, προ- κειμένου να αποφύγει τη σύλληψη, βρήκε άσυ­λο σε αγγλικό πλοίο, που δ ιευκόλυνε τη φυγή του. Κύριος υπ εύθυνος για την πρόκληση τα­ραχών και αναστατώσεων τέτοιου είδους ήταν η αγγλική πρεσβεία και ιδίως ο πρεσβευτής Λάυονς, ο οποίος προσπαθούσε να δημ ιουργή ­σει στην Ελλάδα μια κατάσταση αναρχίας, για να υπονομεύσει τον «ρωσόφιλο» (πολλές φο­ρές και «γαλλόφιλο») Οθωνα.

Μετά τις εξεγέρσεις των Σέρβων κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα και την Ελληνική Επανάσταση του 1821, μια νέα μεγάλη κρίση του Ανατολικού Ζητήματος εκδηλώ θηκε και πάλι στα μέσα του 19ου αιώνα. H κρίση αυτή κατέληξε στον Κριμαϊκό Πόλεμο, που διήρκησε από το 1853 ως το 1856. H Οθωμανική αυτοκρα­τορία, η Αγγλία, η Γαλλία και η Αυστρία κήρυξαν

τον πόλεμο κατά της Ρωσίας. E v τω μεταξύ, στη Βαλκανική έπνεε επαναστατικός άνεμος. O θ ρ η ­σκευτικός χαρακτήρας τον οποίο προσπάθησε να προσδώσει στον πόλεμο η Ρωσία, είχε μεγάλη απήχηση στα εκατομμύρια Ορθοδόξω ν της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Στην Ελλάδα επικρατούσε μεγάλος ενθ ο υ ­σιασμός. H Μεγάλη Ιδέα φαινόταν πλέον πραγ­ματοποιήσιμη. Στην εντύπωση αυτή συνέβαλλε και η ρωσική διπλωματία. Υψηλόβαθμοι αξιωμα- τούχοι του Ρωσικού Στρατού είχαν επισκεφθεί τον Πειραιά και την Αθήνα, όπου έγιναν δεκτοί από τον Οθωνα και τον υπουργό Εξωτερικών Α. Πάικο. Παράλληλα ο κόμης Νέσελροδ επισκέ- φθηκε τη Σύρο. H παρουσία των Ρώσων επισή­μων στην Ελλάδα αρκούσε για να ενθαρρυνθεί η πίστη στη Μεγάλη Ιδέα.

Στο διάστημα αυτό είχαν αρχίσει να οξύνο- νται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις με αφορμή την απαίτηση της Υψηλής Πύλης να της επιστρα- φούν κάποια χωριά που κακώς είχαν ενταχθεί στην ελληνική επικράτεια. Oi απαιτήσεις αυτές είχαν προκαλέσει συγκέντρωση ελληνικών στρατευμάτων στη μεθόριο. H κατάσταση επι­δεινώ θηκε όταν τον Ιούνιο του 1853 η Οθωμανι­κή αυτοκρατορία αναγκάσθηκε να αποσύρει από τα σύνορα τις τακτικές δυνάμεις της και να τις αντικαταστήσει με Αλβανούς ατάκτους.

Μέσα στη δίνη αυτών των εξελίξεων, τον Ιανουάριο του 1854 ξεσηκώ θηκαν οι κάτοικοι της περιοχής Ραδοβιζίου της Αρτας και μετά ό­λες οι γύρω περιοχές. Σε σύντομο χρονικό διά­στημα το κίνημα εξαπλώθηκε σ ’ όλη την Ηπει­ρο και οι επαναστάτες απείλησαν ακόμη και τα Ιωάννινα. Στα μέσα του Φεβρουαρίου, η επανά­σταση εξαπλώθηκε στη δυτική Θεσσαλία και στη Μακεδονία.

Οταν έφθασαν στην Αθήνα οι ειδήσεις της επανάστασης, κορυφώ θηκε ο ενθουσιασμός και επικράτησε πολεμική ατμόσφαιρα. Επίσης, πολ­λοί αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού έσπευ- σαν να συνδράμουν το επαναστατικό κίνημα στις υπόδουλες περιοχές, υποβάλλοντας τις πα­ραιτήσεις τους. Αρχηγός του όλου αγώνα ορί­σθηκε ο στρατηγός Κίτσος Τζαβέλλας. Αυτόν τον ενθουσιασμό συμμερίσθηκε το βασιλικό ζεύγος και σύσσωμη η κυβέρνηση. Κύριο ρόλο σ’ όλες τις ενέργειες έπαιζε ο υπουργός των Στρατιωτικών Σκαρλάτος Σούτσος, που συνερ­γαζόταν απευθείας με τον ίδιο τον βασιλιά. Ομως οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν ήδη εκδηλω­θεί υπέρ της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και οι πρεσβευτές της Ελλάδας στο εξωτερικό προει­δοποιούσαν την ελληνική κυβέρνηση για τους κινδύνους που διέτρεχε το κράτος.

H διπλωματική πίεση των Αγγλογάλλων στην Ελλάδα δεν άργησε να εκδηλωθεί. Στις

38

12/24 Φεβρουαρίου 1854 οι πρεσβευτές της Γαλ­λίας και της Αγγλίας στην Αθήνα πραγματοποί­ησαν παράσταση στον Οθωνα σχετικά με το θ έ ­μα της υποστήριξης που παρείσχε η κυβέρνηση στους επαναστατημένους πληθυσμούς της κε ­ντρικής καιτης βόρειας Ελλάδας. Επίσης, έγρα­ψε στον Οθωνα και ο αυτοκράτορας της Γαλ­λίας Ναπολέων Π , με συμβουλευτικό τόνο αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

E v τω μεταξύ, ο επαναστατικός αναβρα­σμός εξαπλωνόταν. Oi συνεχόμενες συγκρού ­σεις των επαναστατών με τους Τούρκους, η έ ­ξαρση στο εσωτερικό της χώρας και οι διαδό­σεις ότι ο Οθων θα τίθετο επικεφαλής όλων των επαναστατών, ανησύχησαν τους Τούρκους και τους Ευρωπαίους συμμάχους τους, που έ ­λαβαν την απόφαση να εντείνουν τις πιέσεις τους. Oi Μ εγάλες Δυνάμεις τήρησαν πολύ αυ­στηρή στάση έναντι της Ελλάδας. H Γαλλία συ- νιστούσε πιεστικά την αναστολή των επανα­στατικών κινημάτων, ενώ η Αγγλία υποστήριζε φανατικά τους Τούρκους. Γενικά, οι Μ εγάλες Δυνάμεις διάκειντο αρνητικά προς την Ελλάδα και είχαν λάβει την απόφαση να τερματίσουν με οποιονδήποτε τρόπο την «εμπλοκή» της ε ­πίσημης Ελλάδας στις επαναστατικές ενέργει­ες στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα. Τα γαλλι­κά πλοία παρεμπόδιζαν τον ανεφοδιασμό των επαναστατών σε άνδρες και πολεμικό υλικό. Προτάθηκαν πολλά σχέδια, όπως ναυτικός α­ποκλεισμός της χώρας, αποστολή αγγλογαλλι- κών στρατευμάτων στην Ηπειρο ή στη Θεσσα­λία, ή ακόμη και προσωρινή κατοχή των Κυκλά­δων. Τελικά, αποφασίσθηκε η κατάληψη του Πειραιά, η οποία είχε ως συνέπεια την επιβολή ουδετερότητα ς στην Ελλάδα. Ετσι, η κυ β έρ νη ­ση αναγκασμένη πια από την εξέλιξη των πραγ­μάτων, ανακάλεσε όλους τους αξιωματικούς που είχαν ενταχθεί σε ανταρτικά σώματα. To α­ποτέλεσμα όλων αυτών ήταν ο επαναστατικός αγώνας στην Ηπειρο και στην Μ ακεδονία να κα- ταδικασθεί σε αποτυχία,

H κατοχήτου Πειραιάτερματίσθηκετο 1857, όταν τα ξένα στρατεύματα αποχώρησαν οριστι­κά και η εσωτερική πρόοδος της χώρας συνεχί- σθηκε, χάρη σε ένα ευρύτερο φάσμα ευμενών συγκυριών. H περίοδος 1855-1861 ήταν αρκετά γόνιμη για την Ελλάδα, αφού σημειώθηκε οικο­νομική ανάπτυξη.

Καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη των οικονομι­κών δομών του κράτους έπαιξε η δ ιεθνής επι­τροπή ελέγχου των οικονομικών της χώρας, που εγκαταστάθηκε στην Αθήνα στις 18Φεβρουαρί- ou 1857. Την επιτροπή απάρτιζαν αντιπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων, και σκοπό είχε να εξε­τάσει τη δημοσιονομική κατάσταση της Ελλά­δας. Κύρια αποστολή της ήταν να διερευνήσει η

δυνατότητα του ελληνικού δημοσίου να εξυπη­ρετήσει το δάνειο των 60.000.000 που είχε χορη- γ η θ ε ίτ ο 1832.

0 έλεγχος των δημοσίων οικονομικών της Ελλάδας επιβλήθηκε ως εκβιασμός για την ανε­πίσημη συμμετοχή της τελευταίας σε ενέργειες που έβλαπταν τα συμφέροντα των Μεγάλων Δ υ ­νάμεων. Ουσιαστικά, βρέθηκε μια αφορμή για να επέμβουν οι Ευρωπαίοι ακόμη μια φορά στα ε ­σωτερικά του κράτους.

H δ ιεθνής επιτροπή εργάσθηκε δύο χρόνια και, ύστερα από την πραγματοποίηση 60 συνε­δριάσεων, εξέδωσε μια «Γενική Εκθ εσ η » , που υπογράφηκε από τους τρεις πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων στην Αθήνα και τυπώθηκε στο Λονδίνο το 1860. H επιτροπή συνέλεξε πλη­ροφορίες που αφορούσαν τους διάφορους το ­μείς προσόδων του ελληνικού κράτους. Επι­πλέον, ζήτησε έλεγχο των οικονομικών της χώ­ρας από το 1845.

Περιληπτικά, τα συμπεράσματα της επιτρο­πής ήταν τα εξής: 1)Υπήρχε κακοδιοίκηση. 2) Oi προσπάθειες ήταν ατελέσφορες για την εφαρ­μογή των νόμων από την πλευρά των φορέων της Διοίκησης. 3) Ελεγχος των πράξεων της Δι­οίκησης δεν υφίστατο,

01 Μεγάλες Δυνάμεις, μέσω της «Γενικής Εκθεσης», απαίτησαν να καταβάλλονται κάθε χρόνο από το ελληνικό κράτος 900.000 φράγκα

O Κων. Κανάρης (εδώ, κατά τη γεροντική του ηλικία) ως πρωθυπουργός την περίοδο της βασιλείας του Οθωνα, ακολούθησε μετριοπαθή πολιτική αλλά συνάντησε την αντίδραση της α γγλική ς κυβέρνησης.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

O Λ//Λος πρεσβευτής, Εντμουντ Λάυσνς, ουσιαστικά διετέλεσε άτυπος κυβερνήτης της Ελλάδας την περίοδο της βασιλείας του 09ωνα (Α&ήνα, Γεννάδειος Βιβλιο&ήκη).

για την εξόφληση του δανείου των 60.000.000. H ελληνική κυβέρνηση αναγκάσθηκε να δεχθεί αυτό το ποσό. Την απαίτησή τους αυτή οι Μεγά­λες Δυνάμεις δεν την στήριξαν μόνο σε διαπι­στώσεις που προέκυψαν από τον έλεγχο των οι­κονομικών της χώρας, αλλά και σε υποδείξεις τους για εκσυγχρονισμό της κρατικής μηχανής, όχι μόνο στον δημοσιονομικό τομέα, αλλά και με βάση ένα ευρύτερο πρόγραμμα, που θα όφειλαν να ακολουθήσουν οι ελληνικές κυβερνήσεις κα­τά την κρίση τους.

H ΑΓΓΛΙΚΗ «ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ»: TO ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ «ΠΑΤΣΙΦΙΚΟ»KAI TA «ΠΑΡΚΕΡΙΚΑ»

Στις 15 0κτωβρίου 1848 ανέλαβετηνπρωθυ- πουργία ο Κωνσταντίνος Κανάρης.

Από την περίοδο της κυβέρνησης Κανάρη (τα μέλη της οποίας προέρχονταν από τη γαλλό­φιλη και τη ρωσόφιλη παράταξη), ξεκίνησαν εκ νέου οι πιέσεις του Αγγλου πρεσβευτή, οι οποί­ες κορυφώθηκαν το καλοκαίριτου 1849 καιπρο- σέλαβαν απαράδεκτη μορφή το πρώτο εξάμηνο του 1850. Την περίοδο αυτή συνέβησαν χαρα­κτηριστικά γεγονότα που ερέθισαν την αγγλική πολιτική. Στην Αθήνα και σε πόλεις της Πελο- ποννήσου έβρισκαν καταφύγιο Επτανήσιοιπρό- σφυγες, οι οποίοι, κυνηγημένοι από τις αγγλι­κές Αρχές μετά τον επαναστατικό αναβρασμό

του 1848 στην πατρίδα τους, έβρισκαν καταφύ­γιο στην ελεύθερη Ελλάδα. O Τύπος της εποχής καταχωρεί ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τον α­ριθμό και την προέλευση των προσφύγων και για τις δυσχέρειες τις οποίες αντιμετώπισαν σε κάποιες περιπτώσεις, καθώς η πολιτεία ήταν υ­ποχρεωμένη να περιορίζει τη δραστηριότητά τους για να μην προκαλεί την αντίδραση της αγ­γλικής πρεσβείας. Εκτός όμως από τους Επτα- νήσιους, έφθασαν το 1849 στην Ελλάδα κύματα Πολωνών, Ούγγρων και Ιταλών προσφύγων οι ο ­ποίοι, παρά τις διαμαρτυρίες ορισμένων πρε­σβευτών, γίνονταν δεκτοί με συμπάθεια από τον ελληνικό πληθυσμό. Μ ε ιδιαίτερο ενδιαφέ­ρον εργάσθηκε μια δεκαμελής επιτροπή για την περίθαλψη αυτών των προσφύγων.

Ολα τα παραπάνω είχαν ως άμεση συνέπεια την επιδείνωση των αγγλοελληνικών σχέσεων. Καθώς η Ελλάδα απομακρυνόταν εξαιτίας των διεθνών εξελίξεων από τον ασφυκτικό εναγκα­λισμό της Γαλλίας, η Ρωσία, φροντίζοντας για τη διατήρηση του πολιτειακού καθεστώτος και προσωπικά για τον ίδιο τον Οθωνα, είχε ταχθεί απροκάλυπτα με τον βασιλικό θεσμό στην Ελλά­δα. O Ρώσος πρεσβευτής στην Αθήνα, Περσιάνι, με έγγραφο που απηύθυνε στα ρωσικά προξε­νεία της Ελλάδας, τόνιζε την ύψιστη σπουδαιό- τητα που είχε η μοναρχία για την Ελλάδα. Υπο­γράμμιζε επίσης ότι κάθε αντίθεση προς τη βα­σιλεία θα ακύρωνε κάθε κατάκτηση της χώρας.

Ετσι, η βαθμιαία στροφή της Ελλάδας προς τη Ρωσία φαινόταν εκ των πραγμάτων δικαιολο­γημένη, ενώ οι βαθύτεροι στόχοι της ρωσικής πολιτικής δεν απέβλεπαν, όπως ήταν ευνόητο, στην ικανοποίηση των εθνικών πόθων της Ελλά­δας ή στην επίλυση των οικονομικών της προ­βλημάτων, αλλά στη ρύθμιση των ζητημάτων που ανέκυπταν στην περιοχή από την οξύτητα που είχε λάβει το Ανατολικό Ζήτημα. H Ρωσία, για να εξασφαλίσει μια προσέγγιση με την Αγγλία, ήταν διατεθειμένη να αφήσει το Αιγαίο και την Ελλάδα στην αγγλική επιρροή, τη στιγμή ακριβώς που η αγγλική διπλωματία επιδίωκε με κάθε τρόπο να καταλάβει τη θέση που άφηνε κενή η απομάκρυνση της Γαλλίας.

H Αγγλία, όμως, αντί να επιδιώξει με την πο­λιτική της τον προσεταιρισμό της ελληνικής κοινής γνώμης, του Τύπου και της κυβέρνησης, θ έλησε να ασκήσει πολιτική εκβιασμού και τα­πείνωσης της ελληνικής κυβέρνησης προκαλώ- ντας έντονη αντίδραση, που τελικά οδήγησε στο αντίθετο αποτέλεσμα, στην προσωρινή συ­σπείρωση του λαού γύρω από τον θρόνο και στη στροφή του ελληνικού λαού για άλλη μια φορά προς τη Ρωσία.

Μια πρώτη εκδήλωση της εκβιαστικής πολι­τικής της Αγγλίας έναντι της Ελλάδας σημειώ­

¢0

θη κε με την ανακίνηση του ζητήματος των νη ­σιών Ελαφονήσου και Σαπιέντζας, nou είχε ανα- κύψει δέκα χρόνια πριν. To 1839 ο Αγγλος αρμο­στής της Επτανήσου, με έγγραφό του στον Ελληνα υπουργό των Εξωτερικών, υποστήριζε ότιη Ελαφόνησος, που βρίσκεται κοντά στα Κύ ­θηρα και η έκταση της οποίας είναι μόλις 21 τ ε ­τραγωνικά χιλιόμετρα, ανήκε στην Ιόνιο Πολι­τεία. Για το ίδιο ζήτημα είχε απευθύνει διακοί- νωση και ο Αγγλος πρεσβευτής Λάυονς στην ελληνική κυβέρνηση το 1841, χωρίς ωστόσο να λάβει απάντηση. To 1843, με νέα του διακοίνω- ση, ο Λάυονς διαμαρτυρόταν και για την ελλη­νική «κατοχή» της Ελαφονήσου και διατύπωνε αξιώσεις για τη Σαπιέντζα, κοντά στη Μεθώνη. Από το 1843 έως το 1849,’το ζήτημα είχε τεθεί στο περιθώριο, αλλά ξαφνικά τον Μάρτιο και τον Ιούλιο του 1849, πρώτα ο Λάυονς και ύστε­ρα ο διάδοχός του στην αγγλική πρεσβεία, Ουάις, δήλωσαν ότι όχι μόνο η Ελαφόνησος και η Σαπιέντζα, αλλά και άλλα νησιά, που βρίσκο­νταν απέναντι στην Πελοπόννησο και την Ηπει- 0 0 . υπάγονταν στην Ιόνιο Πολιτεία. H αξίωση αυτή, τόσο του Αγγλου αρμοστή των Επτανή­σων, όσο και της αγγλικής πρεσβείας στην Αθή- • α. θεω ρήθηκε απαράδεκτη από τις ελληνικές <υβερνήσεις, που στηρίχθηκαν σε διεθνείς

πράξεις σχετικές με το καθεστώς και τα όρια της Επτανήσου Πολιτείας.

Μια άλλη απόδειξη της εχθρικής στάσης έ ­ναντι της Ελλάδας παρέσχε η Αγγλία με τον τρό­πο που υποστήριξε και που εκμεταλλεύθηκε πο­λιτικά την υπόθεση «Πατσίφικο».

O Εβραίος Δαβίδ Πατσίφικο είχε γεννηθεί στο Γιβραλτάρ και είχε αποκτήσει το 1820 την πορτογαλική υπηκοότητα. To 1836 διορίσθηκε πρόξενος της Πορτογαλίας στην Αθήνα και πα- ρέμεινε στη θέση αυτή ως το 1842, όταν απολύ­θη κε λόγω κατάχρησης. Λίγο αργότερα απέκτη­σε την αγγλική υπηκοότητα και, ως Αγγλος πια υπήκοος, εξακολουθούσε να μένει στην Αθήνα, ζώντας κυρίως από τα βοηθήματα της δούκισ- σας της Πλακεντίας.

Tov Απρίλιο του 1849, κατά τις εορτές του Πάσχα, ομάδες Αθηναίων εμποδίσθηκαν να πραγματοποιήσουν ένα παλαιό έθιμο, σύμφωνα με το οποίο κατά τη Μεγάλη Παρασκευή (σε άλ­λα μέρη κατά την Ανάσταση) έπρεπε να καεί ένα ομοίωμα του Ιούδα. H απαγόρευση αυτή εξόργι­σε τον αθηναϊκό όχλο ο οποίος, οδηγημένος από το πάθος του, στράφηκε εναντίον του σπι­τιού του Πατσίφικο και κατέστρεψε κάποια έπι­πλά του. O Πατσίφικο, παμπόνηρος και άριστος τυχοδιώκτης, με την ιδιότητα του Αγγλου υπη­

Πολιτικές συζητήσεις σε καφενείο της οθωνικής περιόδου (Αθήνα, Ιστορικό Μουσείο).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 41

* Y “ψ

««?**

ψo

mga

gg

κόου, ζήτησε την προστασία και την υποστήριξη της αγγλικής πρεσθείας, υποστηρίζοντας ότι η ζημιά που του είχε προκληθεί έφθανε τις887.000 δραχμές, επειδή εκτός από τα έπιπλά του είχαν καταστραφεί ή και κλαπεί πιστωτικά πορτογαλικά έγγραφα αξίας 665.000 δραχμών. H ελληνική κυβέρνηση συνέστησε να καταφύγει ο Πατσίφικο στην ελληνική δικαιοσύνη, αλλά αυ­τός ζήτησε την παρέμβαση της αγγλικής πρε­σβείας, η οποία υιοθέτησε τις απαιτήσεις του, όχι επειδή τις θεω ρούσε δίκαιες, αλλά γιατί της δινόταν μια νέα ευκαιρία για να φέρει σε δύσκο ­λη θέση την ελληνική κυβέρνηση.

Παρά την αντικατάσταση του πρεσβυετή Λάυονς από τον Ουάις, η αγγλική πολιτική δεν άλλαξε γραμμή πλεύσης. O υπουργός Εξωτερι­κών της Αγγλίας Πάλμερστον, στον οποίο έφθα- σε η υπόθεση, την παρέπεμψε στο συμβούλιο νο­μικών του βρετανικού Στέμματος, που αποφάν- θηκε υπέρ της καταβολής χρηματικής αποζημίω­σης στον Πατσίφικο από το ελληνικό κράτος. H Ελλάδα δεν ήταν εφικτό να υποχωρήσει σ’ αυτές τις εξωφρενικές αξιώσεις, και η στάση της, υπε­ρήφανη και αξιοπρεπής, οδηγούσε στη σταδιακή επιδείνωση των ελληνοαγγλικών σχέσεων.

Εκτός από τα δύο ζητήματα που αναφέρθη­καν παραπάνω, είχαν ανακύψει (ή είχαν έντεχνα προκληθεί) κατά τα χρόνια αυτά και άλλες α­φορμές δυσαρεσκειών εναντίον της Ελλάδας. Tov Σεπτέμβριο του 1846 είχαν ληστευθεί από Ελληνες έξι μικρά πλοία με αγγλική σημαία. To επεισόδιο είχε σχεδόν λησμονηθεί (παρά το ότι τότε είχε προκαλέσει την έντονη διαμαρτυρία του Λάυονς), όταν, τον Ιανουάριο και Μάρτιο του 1849, ανακινήθηκε από την αγγλική πρε­σβεία, που απαιτούσε ένα σημαντικό ποσό για την αποζημίωσή τους, ενώ στην πραγματικότη­τα δεν επρόκειτο (σύμφωνα με την ομολογία αγ­γλικής πηγής) παρά μόνο για κάποια μικρά πλοι­άρια που ανήκαν σε Επτανησίους. Ανάλογα γε ­γονότα είχαν διογκωθεί από την αγγλική πλευ­ρά, όπως π.χ. η φυλάκιση από τις ελληνικές Αρχές δύο Ζακυνθίων-Αγγλων υπηκόων, η «πε­ριφρόνηση» της αγγλικής σημαίας στην Πάτρα κ.ά. Στις δύο κύριες αφορμές των αγγλικών ε ­κβιασμών προστέθηκε μια τρίτη, η άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης να ικανοποιήσει την α­παίτηση του Σκώτου ιστορικού Γεωργίου Φίν- λεϋ, για την αξία του οικοπέδου του, που είχε περιληφθεί στον κήπο των ανακτόρων, ο οποίος είχε αρχίσει να δημιουργείται από το 1840 με πρωτοβουλία της βασίλισσας Αμαλίας. Για το οι­κόπεδο αυτό, έκτασης 2.600 τ. πήχεων, ο Φίνλεϋ ζητούσε το υπερβολικό για την εποχή εκείνη ποσό των 45.000 δραχμών, ενώ τα ποσά με τα ο­ποία είχαν αποζημιωθεί ιδιοκτήτες οικοπέδων στην ίδια θέση ήταν πολύ χαμηλότερα.

H προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης να επιλυθεί η διαφορά με διαιτητές, προσέ- κρουσε αρχικά στην άρνηση του Φίνλεϋ, αλλά α­κόμη και όταν ο ίδιος δ έχθη κε τη λύση που πρό- τεινε η κυβέρνηση της Ελλάδας, η αγγλική κυ­βέρνηση εξακολουθούσε να προβάλει με επιμο­νή τις αξιώσεις της.

Στις 4 Ιανουαρίου 1850 ένας ισχυρός αγγλι­κός στόλος υπό τον ναύαρχο Πάρκερ, που βρι­σκόταν στο Αιγαίο και είχε περάσει προηγουμέ­νως από την Κωνσταντινούπολη, στάθμευσε έξω από τον Πειραιά. O Αγγλος ναύαρχος και ο Αγγλος πρεσβευτής ζήτησαν την ίδια ημέρα να συναντήσουν τον υπουργό των Εξωτερικών Λό- ντο και του δήλωσαν ότι, αν η ελληνική κυβέρ ­νηση δεν ικανοποιούσε τις δίκαιες απαιτήσεις των Αγγλων υπηκόων, η Αγγλία θα ήταν υποχρε­ωμένη να λάβει τα μέτρα που θεω ρούσε ανα­γκαία. Παρά την προσπάθεια του Λόντου να α- ντικρούσει τους αγγλικούς ισχυρισμούς, ο Ουάις του επέδωσε τελεσιγραφική διακοίνωση, σύμφωνα με την οποία έπρεπε να δοθεί απάντη­ση σε 24 ώρες. Σε περίπτωση που η Ελλάδα δεν θα ικανοποιούσε τις βίαιες αγγλικές αξιώσεις, δηλωνόταν ότι ο ναύαρχος Πάρκερ θα ήταν υ­ποχρεωμένος να ενεργήσει βάσει των διαταγών της κυβέρνησής του.

O Λόντος ζήτησε εύλογο χρόνο για να μελε­τήσει την κατάσταση, αλλά ο Ουάις, μετά την εκπνοή της διορίας του τελεσιγράφου, επιβιβά­σθηκε στην ναυαρχίδα της μοίρας του αγγλικού στόλου και κήρυξε τον αποκλειομό του Πέιραιά και έμμεσα της Σύρου, της Κορίνθου και των Πατρών, καθιστώντας γνωστό με επιστολή του προς τον Ελληνα υπουργό των Εξωτερικών ότι ο Αγγλος ναύαρχος δεν θα επέτρεπε σε κανένα πλοίο της ελληνικής κυβέρνησης να αποπλεύ- σει από τον Πειραιά.

H διαμαρτυρία της ελληνικής κυβέρνησης, που επιδόθηκε αμέσως στον Αγγλο πρεσβευτή, φανερώνει ότι η Ελλάδα δεχόταν με αξιοπρέ­πεια την εκβιαστική ενέργεια μιας δύναμης ενα­ντίον της οποίας δεν μπορούσε να πολεμήσει με τα ίδια όπλα.

O ναυτικός αυτός αποκλεισμός δημιουργού­σε μια κρίσιμη κατάσταση όχι μόνο για τον επισι­τισμό του πληθυσμού της ελληνικής πρωτεύου­σας, αλλά και για τις σχέσεις της Αγγλίας με τις άλλες Δυνάμεις, των οποίων τα οικονομικά συμ­φέροντα θίγονταν από τα αγγλικά μέτρα. Σ ’ αυ­τή την οξύτατη φάση των ελληνοαγγλικών σχέ­σεων η αντίδραση της κοινής γνώμης της Ελλά­δας υπήρξε απόλυτα επιδοκιμαστική για τις ε ­νέργειες της κυβέρνησης, και ιδιαίτερα του Οθωνα και του Λόντου.

O Οθων, του οποίου η δημοτικότητα είχε μειωθεί αισθητά, ανακτούσε το χαμένο του κύ-

ρος, και, καθώς η αγγλική πολιτική στρεφόταν σταδιακά εναντίον του, ο λαός τον μετέβαλλε σε εθνικό σύμβολο, στο πρόσωπο του οποίου η Αγγλία προσέβαλλε ολόκληρο τον Ελληνισμό. Από τις πρώτες ημέρες του αποκλεισμού, όπως προκύπτει από την αρθρογραφία των εφ ημερί­δων και από εμπιστευτική έκθεση προς τον Γάλλο υπουργό των Εξωτερικών, άρχισε να πα- ρατηρείται διαρροή των οπαδών του αγγλικού κόμματος προς το ρωσικό και το γαλλικό. Oi φοιτητές του Πανεπιστημίου ζητούσαν να συ­γκροτήσουν φάλαγγα για την τήρηση της τά­ξης στην πόλη, οι αξιωματικοί δήλωσαν στην κυβέρνηση ότι ήταν έτοιμοι να αποποιηθούν

Χιουμοριστική απεικόνιση της «προστασίας» που προσέφερε η Ρωσία στους Ελληνες κατά τον Wo και 19ο αιώνα (Α9ήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

τη μισθοληψία τους και ότι έθετα ν τους μι­σθούς τους στη διάθεση της κυβέρνησης για να δ ιευ θ ετη θο ύ ν οι ο ικονομικές εκκρ εμ ό τη ­τες, και οι παλαιότερα αγγλόφιλοι έμποροι της Σύρου και των Πατρών μεταστρέφονταν στο α- ντιαγγλικό ρεύμα που είχε κυριαρχήσει στα α­στικά κέντρα και στην ύπαιθρο.

H απαράδεκτη ενέργεια του αποκλεισμού των ελληνικών λιμανιών από τον αγγλικό στόλο, η κατάσχεση εμπορευμάτων που μεταφέρονταν από πλοία στην περιοχή του Αιγαίου και η συ­γκέντρωση στη Σαλαμίνα των ελληνικών πλοια­ρίων που βρέθηκαν στις αποκλεισμένες περιο­χές προκάλεσαν, εκτός από την αγανάκτηση

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ

O /. Κω λέττης έπαιξεπρωταγωνιστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου του Ο&ωνα (Α&ήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

των Ελλήνων, και την έντονη δυσφορία των πρε­σβευτών της Γαλλίας και της Ρωσίας στην Ελλά­δα, που έσπευσαν να ενημερώ σουν αμέσως τις κυβερνήσεις τους.

O Περσιάνι, με διακοίνωσή του προς τον Ουάις την 1 η/13η Φεβρουαρίου 1850, επισήμαι- νε τους κινδύνους που εγκυμονούσε η π ρόθε­ση της Αγγλίας να καταλάβει τα δύο διεκδικού- μενα νησιά χωρίς να ειδοποιηθεί π ροηγουμέ­νως η ρωσική Αυλή. Πριν όμως πληροφορηθεί την αντίδραση της Ρωσίας, ο υπουργός Εξωτε­ρικών της Αγγλίας Πάλμερστον είχε αποστείλει επιστολή προς τον Ουάις, στην οποία έγραφε ότι δ εν υπήρχε ζήτημα διεκδίκησης των νησιών, αλλά ζήτημα απομάκρυνσης από αυτά των Ελλήνων υπηκόων.

Δριμύτερη υπήρξε η γαλλική αντίδραση, που εκδηλώ θηκε όχι μόνο στη γαλλική εθνοσυνέλευ­

ση (μέλος της οποίας ήταν και ο πρώην πρε­σβευτής στην Ελλάδα Πισκατόρυ), αλλά και στις γαλλικές εφημερίδες, που τοποθετούσαν το ζή­τημα στην πρώτη σειρά του ενδιαφέροντος. Πρέπει να σημειωθεί ότι η σχετική με τη στάση της Αγγλίας αγόρευση του Πισκατόρυ ήταν ένας θερμότατος ύμνος για ό,τι είχε επιτύχει ο ελλη­νικός λαός εν μέσω αντίξοων συνθηκών.

H γαλλική κυβέρνηση, στην επιδίωξή της να βοηθήσει στην άρση του αποκλεισμού, έστειλε στο Λονδίνο τον διαπρεπή διπλωμάτη Εδουάρ- δο Ντρουέν ντε Λουύ, που θα συναντούσε τον Πάλμερστον για να του γνωστοποιήσει τις από­ψεις της Γαλλίας και να προσφέρει τις καλές υ­πηρεσίες του. H παρέμβαση του Γάλλου διπλω­μάτη υπήρξε αποφασιστική. O Πάλμερστον έ ­στειλε οδηγίες στον Ουάις για την προσωρινή α­ναστολή του αποκλεισμού, και ο Αγγλος πρε­σβευτής στην Αθήνα ενημέρω σε αμέσως τον Γάλλο συνάδελφό του, στον οποίο ανακοίνωσε ότι «η αναστολή του αποκλεισμού θέλει γίνει ε ­ντός προθεσμίας ευλόγου, τα δε ήδη κατασχε- θέντα υπό του αγγλικού στόλου θέλουσι μένει εν τη τούτου κατοχή μέχρι της οριστικής περα- τώσεως του συμβιβασμού».

Ανάλογη υπήρξε και η αντίδραση της Ρω­σίας. O τσάρος Νικόλαος Α ’ έστειλε στην Αθήνα τον υπασπιστή του, γεγονός που έδειχνε το ιδι­αίτερο προσωπικό του ενδιαφέρον για τις ελλη­νικές υποθέσεις. Συγχρόνως, ο Ρώσος υπουρ­γός Εξωτερικών Νέσελροδ, με διακοίνωσή του της 7ης/19ης Φεβρουαρίου 1850, χαρακτήριζε τις ενέργειες του αγγλικού στόλου «απαράδε­κτες, βίαιες και παράδοξες» και προειδοποιού­σε ότι «περί του ζητήματος των νησιδίων η αυ- τοκρατορική κυβέρνησις διακηρύττει ρητώς ότι η αγγλική κυβέρνησις δεν δύναται να θίξη σπι­θαμήν γης ελληνικής άνευ συναινέσεως της Ρω­σίας και της συμμάχου Γαλλίας».

Δύο, ακόμη εντονότερες, διακοινώσεις του Νέσελροδ της 6ης/18ης Μαρτίου 1850, ανάγκα­σαν την αγγλική κυβέρνηση να απελευθερώσει τα ελληνικά πλοία που είχαν συλληφθεί και να ε ­πιδιώξει έναν συμβιβασμό που δεν θα ήταν μει- ωτικός για το γόητρο της Αγγλίας.

E v τω μεταξύ, ένας ειδικός Γάλλος απεσταλ­μένος στην Αθήνα είχε επανειλημμένες αλλά ά­καρπες συναντήσεις με τον Ουάις, ο οποίος στα μέσα Απριλίου δήλωνε ότι ο αποκλεισμός (ο οποίος ύστερα από τις αγγλικές και γαλλικές πιέσεις είχε αρχίσει να γίνεται ηπιότερος) θα ε- παναλαμβανόταν, αν η Ελλάδα δεν παραδεχό­ταν όλες τις αγγλικές αξιώσεις. Πράγματι, ο α­ποκλεισμός ξανάρχισε και έληξε το καλοκαίρι του 1850. Υστερα από μακρές συζητήσεις, στις 6 Ιουλίου 1850 ο Ουάις και ο Λόντος υπέγραψαν σύμβαση, σύμφωνα με την οποία η αγγλική πρε­

44

• ' ' -8 f tS 9 SSi

σβεία θα επέστρεφε το ποσό των 150.000 που είχε κρατηθεί ως εγγύηση για την αποζημίωση του Πατσίφικο, αλλά η ελληνική κυβέρνηση ή ­ταν υποχρεωμένη να καταβάλει το αναγκαίο ποσό, «εάν μετ ’ αυστηράν έρευναν αποδειχθή ότι εβλάβη εκ της απωλείας ή καταστροφής των εγγράφων». H έρευνα που διεξήχθη στα πορτογαλικά αρχεία απέδειξε ότι η πορτογαλι­κή κυβέρνηση όφειλε στον Πατσίφικο μόνο 3.850 δραχμές.

To ζήτημα των δύο νησιών δεν αντιμετωπιζό­ταν στη σύμβαση αυτή, το τέταρτο άρθρο της o- ποίας καθόριζε ότι «αι αξιώσεις της Αυτού Βρετ- τανικής Μεγαλειότητος αι αναφερόμεναι εις το εγγυημένον υπό των τριών Δυνάμεων δάνειον και εις τας νήσους Σαπιέντζαν και Ελαφόνησον εξαιρούνται από της συμβάσεως ταύτης».

O αποκλεισμός των ελληνικών λιμανιών από τον αγγλικό στόλο είχε ως στόχο την επίδειξη ι­σχύος προς την ελληνική κυβέρνηση, αλλά και την επιβολή με τρόπο βίαιο και άμεσο της εκπλή­ρωσης των βρετανικών συμφερόντων. Τα επεισό­

δια της δήθεν «προσβολής» Βρετανών υπηκόων ήταν σι εύλογες αφορμές για να εδραιώσουν οι Αγγλοι την επιρροή τους στην Ελλάδα.

O ΚΡΙΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ KAIO ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ TOY ΠΕΙΡΑΙΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΓΛΟΓΑΛΛΟΥΣ

0 Κριμαϊκός Πόλεμος ήταν η αιτία για να ε ­παναστατήσουν οι Ελληνες στις αλύτρωτες πε­ριοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Πολλοί αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού κατέθεσαν τις παραιτήσεις τους στην κυβέρνηση, προκει- μένου να συμμετάσχουν στα ανταρτικά σώματα που σχηματίσθηκαν για να δράσουν κυρίως στην Ηπειρο και στη βόρεια Ελλάδα.

01 προηγούμενες ενέργειες, όπως και η ανε­πίσημη υποστήριξη που έδωσε η ελληνική κυ­βέρνηση σ ’ αυτές τις ομάδες, ήταν φυσικό να προκαλέσει τη μήνι των Μεγάλων Δυνάμεων. Στις 30 Μαρτίου/11 Απριλίου 1854 οι π ρεσβευ­τές Ρουάν της Γαλλίας και Ουάις της Αγγλίας α-

To παλαιό Στρατιω τικό Νοσοκομείο (σήμερα, δίπλα στο νέο Μουσείο τη ς Ακρόπολης), κτίσμα του W. von Weiler (1834-36), την περίοδο της βασιλείας του Ο&ωνα.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EA 45

O Οΰων με φουστανέλα (ελαιογραφία του Carl Rahl).

νή γ γει- λαν επίσημα

στον υπουργό των Εξωτερικών Α. Πάικο ότι

τα πολεμικά πλοία των χωρών τους είχαν διατα- χθεί να επισκέπτονται τα ελληνικά λιμάνια και να npo6 a ivouv σε κατάσχεση των πλοίων που θα μετέφ εραν όπλα και πολεμοφόδια. Ανάλογη διακοίνωση επιδόθηκε και στις 8/20 Απριλίου 1854, ενώ δύο ημέρες αργότερα μια πολύ αυ­στηρή βρετανική οδηγία αναφερόταν στην τύ ­χη του θρόνου του ίδιου του Οθωνα και στο μέλλον της δυναστείας. Τελικά, στις 29 Απριλί- ου/11 Μαϊου οι δύο π ρεσβευτές επέδωσαν τε ­λεσίγραφο με πενθήμερη προθεσμία με το ο­ποίο ζητούσαν από τον Οθωνα να αποκηρύξει ε- πίσηματις «εγκληματικές» πράξεις των αξιωμα­τικών που είχαν προσχωρήσει στα κινήματα τα οποία δρούσαν στις επαναστατημένες περιοχές υπό οθωμανική κατοχή και να τους καλέσει, με την απειλή κυρώσεων, να επανέλθουν σε λίγες ημέρες στο ελληνικό έδαφος. H ελληνική κυ ­βέρνηση επιχείρησε μάταια να επιτύχει παράτα­ση της προθεσμίας και συμπαράσταση από τις άλλες Δυνάμεις. Τελικά ο Οθω ν αναγκάσθηκε να υποκύψει. Στις 12/24 Μαϊου 1854 καταρτί­σθηκε το κείμενο της βασιλικής διακήρυξης και ολοκληρώ θηκε η επιλογή νέων υπουργών, ενώ την ίδια ημέρα έφθαναν στον Πειραιά και τα γαλλικά πλοία που μετέφ εραν τη μεραρχία του

στρατηγού Forey (3.000 άνδρες), η οποία την ε ­πομένη κατέλαβε την πόλη. Λίγο αργότερα κα- τέφθασε και το 97ο αγγλικό Σύνταγμα Πεζικού και τη διοίκηση όλων των δυνάμεων ανέλαβε ο Γάλλος ναύαρχος, βαρόνος de Tinan.

To απόγευματης 14/26 Μαϊου 1854, στη διάρ­κεια επίσημης τελετής στην αίθουσα του θ ρ ό ­νου με την παρουσία των πρεσβευτών της Γαλ­λίας και της Αγγλίας, ο Οθων ανέγνωσε τη δια­κήρυξη της ουδετερότητας που του είχαν επι­βάλει οι δύο Δυνάμεις και αποχώρησε αμίλητος, αφού πρώτα άκουσε την απάντηση του Αγγλου πρεσβευτή Ουάις. H νέα κυβέρνηση που επέβα­λαν οι Αγγλογάλλοι, το επιλεγόμενο από τον λαό «Υπουργείον Κατοχής», συγκροτήθηκε από τον Αλέξανδρο Μ αυροκορδάτο (που δεν είχε ακόμη επιστρέψει από το Παρίσι) ως πρωθυπουργό και υπουργό των Οικονομικών, τον Κωνσταντίνο Ka- νάρη ως προσωρινό πρόεδρο της κυβερνήσεως και υπουργό των Ναυτικών, και τους Ρήγα Παλα- μήδη των Εσωτερικών, Γ Ψύλλα της Παιδείας και των Εκκλησιαστικών, Π. Αργυρόπουλο των Εξωτερικών και Π. Καλλιγά της Δικαιοσύνης. Στο υπουργείο των Στρατιωτικών επέβαλαν τον Δημ. Καλλέργη, πρόσωπο που ο Οθων αντιπα­θούσε ιδιαίτερα εξαιτίας της επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843.

H κυβέρνηση αυτή έσπευσε να ανακαλέσει με αυστηρές προειδοποιήσεις και απειλές ό­λους τους αξιωματικούς που είχαν προσχωρή­σει στα επαναστατικά κινήματα, και γενικά να a- ξιοποιήσει τις παράλογες αξιώσεις των Αγγλο- γάλλων. Επίσης, πριν ακόμη ορκισθεί, έπειτα από απαίτηση του Καλλέργη (π ο υ . ασκούσε πραγματική δικτατορία ως την άφιξη του Mau- ροκορδάτου) απέλυσε τους υπασπιστές του Οθωνα, υποστράτηγους Ιωάννη Κολοκοτρώνη, Σπυρομήλιο, Ιωάννη Μαμούρη και Γαρδικιώτη Γρίβα, και έθεσ ε σε διαθεσιμότητα τον πρώην υπουργό των Στρατιωτικών Σκαρλάτο Σούτσο. Επίσης απομάκρυνε τον Βέτλαντ, προσωπικό γραμματέα του Οθωνα. E v τω μεταξύ, με πρω­τοβουλία του Ρουάν και τη συγκατάθεση του Ουάις, είχαν σταλεί διπλωμάτες στη Θεσσαλία, για να πείσουν τους αρχηγούς των σωμάτων να εγκαταλείψουν τον αγώνα και να επιστρέψουν στην Ελλάδα, αποστολή που είχε επιτυχία. Oi δι­πλωμάτες αυτοί ήταν ο Αύγουστος Γκερέν (Guerin), πρόξενος της Γαλλίας στη Σύρο, εγκα­τεστημένος επί 25 χρόνια στην Ελλάδα, και ο Αγγλος πρόξενος Μέρλιν. Κατά τα μέσα Ιουλίου 1854 επέστρεψε τελευταίος στο ελληνικό έδα­φος και ο στρατηγός Χριστόδουλος Χατζηπέ- τρος, παρά τη λαμπρή του νίκη στη μάχη της Καλαμπάκας στις 10 Μαϊου 1854. O αγώνας των αλύτρωτων Ελλήνων καταδικάσθηκε με τη βίαιη επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, που επιθυ­

46

μούσαν να διατηρηθεί αλώβητο το status quo της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

To «Υπουργείο Κατοχής», με τα αυστηρά μέ­τρα που έλαβε, πέτυχε την επάνοδο των περισ­σότερων στρατιωτικών από την Ηπειρο, Θεσσα­λία και Μακεδονία, καθώς και την επικράτηση μιας σχετικής τάξης στη Στερεά Ελλάδα, ιδίως στις παραμεθόριες περιοχές, καθώς μετά την ε ­πάνοδο των επαναστατικών σωμάτων είχε αρχί­σει να αναβιώνει η ληστεία σε όλη την Ελλάδα. Φοβερή ληστρική συμμορία ήταν του αρχιληστή Μελλούνα ο οποίος, με υπαρχηγό τον Χρήστο Νταβέλη, λυμαινόταν κυρίως τη Λοκρίδα, Φωκί­δα, Βοιωτία, και Αττική, φθάνοντας ακόμη ως και τα προάστια της Αθήνας. Εξάλλου μεγάλες λαφυραγωγίες πραγματοποιούντο σε βάρος όχι μόνο των Τούρκων αλλά και πολλών Ελλήνων κατοίκων της Ηπείρου και της Θεσσαλίας.

Oi σχέσεις του Οθωνα με τη νέα κυβέρνηση δεν ήταν καθόλου καλές, ιδίως μέχρι την επι­στροφή του Μαυροκορδάτου από το Παρίσι τον Ιούλιο του 1854. O Καλλέργης, που είχε την αμέ- ριστη υποστήριξη των Γάλλων και περιστοιχιζό­ταν από ανθρώπους που είχαν συμμετάσχει στην επανάσταση του 1843, ασκούσε δικτατορι- κή εξουσία, ενώ ο Οθων, απομονωμένος από τους πρεσβευτές των Δυνάμεων (εκτός από ε ­κείνους της Βαυαρίας και της Πρωσσίας), προ­σπαθούσε να αντιδράσει καθυστερώντας την υ­πογραφή διαφόρων διαταγμάτων. Oi διαρκείς προστριβές του Οθωνα με τον Καλλέργη, πίσω

από κάθε ενέργεια του οποίου βρίσκονταν οι Γάλλοι, είχαν οξύνει τόσο την κατάσταση, ώστε στο αρχηγείο του στρατού κατοχής να γίνεται λόγος και για κατάληψη των Αθηνών. Επιπλέον, ο Ναπολέων P , ο αυτοκράτορας της Γαλλίας, σκεπτόταν ακόμη και την εκθρόνιση του Οθωνα και την αντικατάστασή του με τον πρίγκιπα Carignano, εξάδελφο του συμμάχου του βασιλιά της Σαρδηνίας. To σχέδιο όμως αυτό δεν έγινε αποδεκτό από την αγγλική κυβέρνηση.

Στο μεταξύ, λόγω του ανθυγιεινού κλίμα­τος του Πειραιά, η κατοχή των Αγγλογάλλων ε- πεκτάθηκε το καλοκαίρι του 1854 ως τα Πατή­σια και την Πεντέλη. Oi δυνάμεις κατοχής α- σχολήθηκαν και με πολλά κοινωφελή έργα, αλ­λά με τους προκλητικούς στρατιωτικούς περι­πάτους τους στην Αθήνα (ακόμη και μπροστά από τα ανάκτορα), με την ιταμή συμπεριφορά τους και τα επεισόδια που προκαλούσαν με Ελληνες πολίτες και υπαλλήλους (όπως η κατα­στροφή των πιεστηρίων της εφημερίδας «Αιών» και η απαγωγή στον Πειραιά του εκδότη της Ιωάννη Φιλήμονα, η σύλληψη και η φυλάκι­ση του Κωνσταντίνου Λεβίδη, διευθυντή και αρχισυντάκτη της εφημερίδας «Ελπίς», η ε ­πέμβασή τους ακόμη και στα εσωτερικά ζητή­ματα της διοίκησης του κράτους, π.χ. στη μετά­θεση αξιωματικών και δικαστικών), ενέτειναν την αγανάκτηση του πληθυσμού και ενίσχυσαν τη δημοτικότητα του Οθωνα.

Την αγανάκτηση του λαού αύξησε σε μεγάλο

To συνέδριο που πραγματοποιή&ηκε στο Παρίσι το 1856, με το οποίο έληξε επίσημα ο Κριμαϊκός Πόλεμος.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ

O 0 9 ω ν και η Αμαλία ζητούν από τους στρα τηγούς να ανταποκρι9ούν στις προσδοκίες του Ε9νους κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο (Α9ήνα, Ε9νικό Ιστορικό Μουσείο).

βαθμό και η εμφάνιση της χολέρας, την οποία μετέφεραν τα γαλλικά στρατεύματα από τη Βάρνα και η οποία εκδηλώ θηκε πρώτα στις δυ ­νάμεις κατοχής στον Πειραιά. Επειδή μάλιστα οι Αρχές κατοχής δεν επέτρεψαν τότε την τήρηση των απαραίτητων αυστηρών υγειονομικών μέ­τρων, η επιδημία διαδόθηκε γρήγορα στην Α θ ή ­να και επί πέντε μήνες κατέτρυχε την πρωτεύ­ουσα. H χολέρα προκάλεσε τον θάνατο 3.000 α­τόμων, δηλαδή του 1/10 του πληθυσμού της πρωτεύουσας που δεν υπερέβαινε τις 30.000 κα­τοίκους. O Νοέμβριος του 1854, κατά τον οποίο πέθαναν τουλάχιστον 800 άτομα, υπήρξε ο χει­ρότερος μήνας. H επιδημία έπληξε το τμήμα της πόλης όπου κατοικούσαν (υπό άθλιες σ υνθή­κες) πρόσφυγες, διωγμένοι από τις τουρκοκρα­τούμενες ελληνικές περιοχές μετά την όξυνση

και διακοπή των ελληνοτουρκικών σχέσεων.To μοναδικό, ίσως, αξιόλογο επίτευγμα της

κυβέρνησης Μαυροκορδάτου υπήρξε η επανά­ληψη των διπλωματικών σχέσεων με την Υψηλή Πύλη και η υπογραφή ανάμεσα στις δύο χώρες μιας εμπορικής συνθήκης που εκκρεμούσε επί πολύ καιρό. H συνθήκη αυτή, που προβλεπόταν από τη Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης της 21ης Ιουλίου 1839, δεν είχε ποτέ συνομολογη- θεί, αφού το προσχέδιό της, που υπογράφηκε α­νάμεσα στην Ελλάδα και την Οθωμανική αυτο­κρατορία το 1840 από τον Κωνσταντίνο Ζωγρά­φο και τον Μ εχμέτ Ρεσήτ Πασά, δεν είχε επικυ­ρωθεί από τον Οθωνα.

Γενικά πάντως η θέση της κυβέρνησης, και κυρίως του ίδιου του Μαυροκορδάτου, δεν ήταν ισχυρή. Oi Σύμμαχοι, ιδίως οι Αγγλοι, δ εν ήταν

48

πολύ ευχαριστημένοι μαζί του και τον κατηγο­ρούσαν για αδυναμία. O Μ αυροκορδάτος δεν α- πολάμβανε επίσης την εμπιστοσύνη και τη συ­μπάθεια του Οθωνα ενώ, εξαιτίας της Κατοχής, ο λαός ήταν εχθρικά διατεθειμένος απέναντί του. ΓΥ αυτό όταν προέκυψε ένα σοβαρό επει­σόδιο ηθικής τάξης, εξαιτίας ανάρμοστης συ­μπεριφοράς του Καλλέργη προς το Βασιλικό ζεύγος, ο Μ αυροκορδάτος αναγκάσθηκε να πα­ραιτηθεί στις 28 Σεπτεμβρίου του 1855, έχοντας χάσει πια και το τελευταίο στήριγμά του, την ε ­μπιστοσύνη των δυνάμεων κατοχής.

H νέα κυβέρνηση απαρτίσθηκε από τον Δη- μήτριο Βούλγαρη ως πρωθυπουργό και υπουργό των Εσωτερικών. H κυβέρνηση Βούλγαρη επι­βίωσε ως τον Νοέμβριο του 1857 και επί των η ­μερών της πραγματοποιήθηκε η αποχώρηση του στρατού κατοχής (στις 15 Φεβρουαρίου 1857), ύστερα από έντονο διάβημα της ρωσικής κυβέρνησης.

H αποχώρηση του στρατού κατοχής συνετέ- λεσε στην πλήρη αποκατάσταση ησυχίας και o- μαλότητας στο ελληνικό κράτος, η οποία επέ­τρεψε στις κυβερνήσεις εκείνων των χρόνων να επιδοθούν σε παραγωγικά έργα. Παράλληλα, άρχισαν να πραγματοποιούνται ζυμώσεις στην πολιτική ζωή της χώρας και να διαφαίνονται στον πολιτικό της ορίζοντα προσωπικότητες και νέοι αγωνιστές, που θα διαδραμάτιζαν αποφασι­στικό ρόλο στον αντιδυναστικό αγώνα και στην έξωση του Οθωνα, ενώ τα τρία παλαιά κόμματα, το «ρωσικό», το «γαλλικό», το «αγγλικό», έπαυ­σαν ουσιαστικά να υπάρχουν, αφότου η κοινή γνώμη έχασε την εμπιστοσύνη της στις «Προ- στάτιδες» Δυνάμεις, που τόσο είχαν ταλανίσει και εξευτελίσει τη χώρα διεθνώς.

O Βούλγαρης κυβέρνησ ε με άνεση τη χώρα κατά την περίοδο της ξένης κατοχής, καθώς και κατά τους λίγους μήνες μετά απ’ αυτήν κα­τά τους οποίους συνεχίσθηκε η πρωθυπουργία του. Επειδή όμως είχε αυταρχική προσωπικό­τητα, ήλθε τελικά σε σύγκρουση με τον βασι­λιά, λόγω των απροκάλυπτων παρεμβάσεων του τελευταίου. Εντούτοις, όταν υπέβαλε την παραίτηση της κυβέρνησής του, στις 13 Ν οεμ ­βρίου του 1857, ο Βούλγαρης πίστευε ότι ο Οθω ν θα του έδινε και πάλι εντολή σχηματι­σμού κυβέρνησης.

O Οθων, όμως, που είχε και πάλι εξασφαλί­σει την εξωτερική υποστήριξη, επέμενε να α­γνοεί τις συνταγματικές του δεσμεύσεις και δ έ ­χθ η κε με έκδηλη ανακούφιση την παραίτηση του Βούλγαρη. Την ίδια ημέρα ανέθεσε την ε ­ντολή στον πρώην υπασπιστή του Αθανάσιο Μιαούλη και όρκισε τη νέα κυβέρνηση που πα- ρέμεινε στην εξουσία δύο χρόνια και τήρησε πειθήνια στάση απέναντι στον Οθωνα.

Τα χρόνια αυτά χαρακτηρίζονται από σοβα­ρές προσπάθειες οικονομικής ανασυγκρότησης της χώρας. O i μεταβολές της κοινής γνώμης, συνέπεια των απρόβλεπτων συνθηκών που επι­κράτησαν στην Ελλάδα λόγω διεθνών εξελίξεων αντίθετων προς το δημόσιο αίσθημα, η πρόσκαι­ρη εγκατάλειψη μεγαλεπήβολων ονείρων για την απαρχή της απελευθέρωσης των υπόδου­λων Ελλήνων, επέβαλλαν στα χρόνια μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο την ανάγκη να αναζητηθεί διέ­ξοδος προς την οικονομική ανάπτυξη της χώ­ρας. O i Ελληνες συνειδητοποίησαν ότι έπρεπε να αξιοποιήσουν ό,τι είχαν στα χέρια τους παρά να περιμένουν την υλοποίηση των ονείρων τους, που ούτως ή άλλως αναβάλλονταν ή μα­ταιώνονταν. Ετσι προτεραιότητα είχε η σύντονη προσπάθεια για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, τη μόνη διέξοδο από την αποτελμάτωση. Μετά, λοιπόν, την αποχώρηση των στρατευμά­των κατοχής, αναλήφθηκαν αναπτυξιακές πρω­τοβουλίες με στόχο την άνοδο του οικονομικού επιπέδου της Ελλάδας μέσω έργων υποδομής, που θα έθετε τη χώρα σε μια νέα τροχιά προό­δου. H ξένη λοιπόν επέμβαση και η τετράχρονη δ ιεθνής κατοχή του Πειραιά λειτούργησαν ευ ­εργετικά, συσπειρώνοντας τους Ελληνες και α- ποδεικνύοντάς τους ότι, για να προοδεύσουν, έ ­πρεπε να στηρίζονται αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις και ικανότητες.

H ΑΝΑΤΡΟΠΗ TOY ΟΘΩΝΑKAI H ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

O αντιδυναστικός αγώνας, που κατέληξε στην έξωση του Οθωνα, διήρκεσε μια τριετία. Ως το 1859 δεν προβαλλόταν ο πραγματικός χαρακτήρας του, γιατί αυτό θα επέσυρε κυρώ­σεις, ενώ παράλληλα η ευρύτερη κοινή γνώμη δεν ήταν ακόμη έτοιμη. H καταδίκη ενός ποιη­τή ή εκδότη εφημερίδας για προσβολή του προσώπου των βασιλέων, είχε ακόμη τον πε­ριορισμένο χαρακτήρα μιας ατομικής υπ όθε­σης, αποτελώντας ένα είδος μεμονω μένου κρούσματος. H υπερήφανη στάση, όμως, του Οθωνα κατά την ξένη κατοχή είχε ικανοποιήσει την κοινή γνώμη.

Πάντως, παρότι το 1858 η πολιτική κατά­σταση στην Ελλάδα παρουσιαζόταν αρκετά ή ­ρεμη, το ζήτημα της διαδοχής υπέβοσκε πά­ντα, παρέχοντας αφορμή για συζητήσεις στους κόλπους της αντιπολίτευσης. To θέμ α της δια­δοχής, εκτός από τους Ελληνες, απασχολούσε και τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις, οι οποίες με τη σ υνθήκη του 1832 είχαν καθορίσει «τα του ελληνικού θρόνου πράγματα». Ετσι, στη Σ υ ν ­διάσκεψη του Λονδίνου του Νοεμβρίου 1852,

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 49

O Θ. Γοίβας, ανώτατος στρατιωτικός επί Οθωνα, κινήθηκε επανειλημμένα εναντίον του ηγεμόνα του (Αθήνα, Γζννάδειος Βιβλιοθήκη).

στην οποία έλαβαν μέρος αντιπρόσωποι των Δυνάμεων, της Ελλάδας και της Βαυαρίας, είχε αποφασισθεί, παρά τις αντιρρήσεις του Βαυα- ρού πληρεξουσίου, ότι σε περίπτωση θανάτου του βασιλιά Οθωνα χωρίς απογόνους, οι πρίγκι­πες του βαυαρικού θρόνου θα ήταν υποχρεω­μένοι, προκειμένου να δια δεχθούν τον Οθωνα, να συμμορφ ω θούν με το άρθρο 40 του ελληνι­κού Συντάγματος.

Πρόβλημα αποτελούσε το πρόσωπο που θα διαδεχόταν τον Οθωνα, εφόσον και οι δύο αδελ­φοί του Βασιλιά δεν ήταν διατεθειμένοι να συμ­μορφω θούν προς το άρθρο αυτό. Ετσι, η προσο­χή ορισμένων Ελλήνων πολιτικών, ανάμεσα στους οποίους πρωταρχικό ρόλο έπαιζε ο Αλέ­ξανδρος Κουμουνδούρος, στράφηκε προς τον πρίγκιπα Πέτρο Ολντενμπουργκ. αδελφό της Αμαλίας, που ασκούσε εκείνη την εποχή την α- ντιβασιλεία. Ενώ όμως ο Οθων απουσίαζε στη Γερμανία, αντέδρασε έντονα ο Βαυαρός πρε­σβευτής στην Ελλάδα Φέδερ . ο οποίος αντΛαμ- βανόταν ότι τυχόν ανάληψη του θρόνου από τον πρίγκιπα Πέτρο θα σήμαινε το τέλος της βαυα­ρικής δυναστείας, H αντίθεσή του τον οδήγησε σε σφοδρή αντιπαράθεση με την Αμαλία, με α­ποτέλεσμα να ανακληθεί στη Βαυαρία.

Από τις αρχές του 1859 η αντιπολιτευτική κί­νηση απέναντι στο καθεστώς άρχισε να παίρνει πιο ενεργή μορφή. Τα πνεύματα οξύνθηκαν με αφορμή τη δίκη και καταδίκη του ποιητή Α λε ­ξάνδρου Σούτσου, τον Φεβρουάριο του 1859, ε- ξαιτίας της κυκλοφορίας της ποιητικής του συλ­

λογής «Περιπλανώμενος», στην οποίο καυτη­ρίαζε με πολλά υποννοούμενα το απολυταρχικό σύστημα του Οθωνα.

Επιπλέον, από την αρχή του 1859, φαίνεται ότι είχε ιδρυθεί στην Αθήνα μια μυστική πολιτι­κή εταιοία. με πρωτοβουλία του Θεοδώρου Γεν­ναίου Κολοκοτρώνη, ο οποίος με το ψευδώνυμο «Φαλέζ» δημοσίευε χρονογραφήματα. Στην ε ­ταιρία αυτή, που αρχικό σκοπό είχε τη δ ιεκδίκη­ση περισσότερων συνταγματικών ελευθεριών, συμμετείχαν άνθρωποι από όλες τις κοινωνικές τάξεις και επαγγέλματα.

To αντικαθεστωτικό ρεύμα ενδυναμώ θηκε μ ετά την κήρυξη του πολέμου μεταξύ Αυστρίας και Σαρδηνίας. O ελληνικός λαός συγκινήθηκε από τον αγώνα των Ιταλών για την αποτίναξη του αυστριακού ζυγού, και από την πρώτη στιγ­μή θέλησε να τους συμπαρασταθεί με κάθε τρό ­πο. H έξαψη ογκώθηκε, όταν διαδόθηκε ότι η κυβέρνηση, έπειτα από συμφωνία με κάποιους εμπόρους της Τεργέστης, σκόπευε να επιτρέψει την ανάρτηση της ελληνικής σημαίας σε αυ­στριακά πλοία. Χειρότερη εντύπωση προκάλεσε η πληροφορία της παρισινής εφημερίδας «Courrier de Dimanche» για μυστική συμφωνία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Αυ­στρίας, με την οποία η δεύτερη αναλάμβανε να ενισχύσει με στρατό την πρώτη, αν εκδηλώνο­νταν απελευθερωτικά κινήματα στη Βαλκανική. To θέμα έλαβε μεγάλες διαστάσεις και έφθασε στη Βουλή, όπου ο υπουργός Εξωτερικών Pa- γκαβής δήλωσε ανεπιφύλακτα ότι πρόθεση της ελληνικής κυβέρνησης ήταν να παραμείνει αυ­στηρά ουδέτερη. Ταυτόχρονα διαβεβαίωσε ότι τις ίδιες υποσχέσεις είχε δώσει και στους πρε­σβευτές των τριών Μεγάλων Δυνάμεων.

Στο πλαίσιο αυτών των γεγονότων εντάσσο­νται και τα σοβαρά επεισόδια που συνέβησαν στις 10 Μαϊου 1859 στο πεδίο του Αρεως, που έ ­μειναν γνωστά ως «Σκιαδικά». Αυτά ξεκίνησαν από μια εκδήλωση άσχετη προς το πρόσωπο του βασιλιά και κατέληξαν σε μία δριμεία αντικαθε- στωτική αντίδραση. Την πατρότητα της ιδέας από την οποία προέκυψε η εκδήλωση, είχε ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, υπουργός των Εξωτερικών, ο οποίος σε οικογενειακές του συ­ζητήσεις μιλούσε για την εθνική ανάγκη υπο­στήριξης της εγχώριας παραγωγής, την οποία θα βοηθούσε το παράδειγμα της αγοράς ντό­πιων προϊόντων από την εύπορη τάξη. O γιος του Κλέων διέδωσε την ιδέα στο γυμνάσιο και πολλοί φοιτητές και μαθητές βγήκαν περίπατο φορώντας ψάθινα καπέλλα από τη Σίφνο, τα «σκιάδια», στολισμένα με γαλανόλευκες κορ- δέλλες. Αλλά οι εισαγωγείς καπέλλων από το ε ­ξωτερικό, που υφίσταντο ζημία από αυτήν την πρωτοβουλία, έστειλαν υπαλλήλους τους με a-

50

στεία και κουρελιασμένα καπέλλα για να διακω­μωδήσουν τους μαθητές, με αποτέλεσμα να προκληθούν επεισόδια. O διευθυντής της Αστυ­νομίας Δημητριάδης επιτέθηκε στους μαθητές συλλαμΒάνοντας μερικούς και φυλακίζοντας άλλους, προκειμένου να προσφέρει εκδούλευ ­ση στον θρόνο.

Τα επεισόδια συνεχίσθηκαν και την επόμενη ημέρα. Πλήθος λαού και σπουδαστών σ υγκε­ντρώ θηκε μπροστά από το πανεπιστήμιο από ό ­που κα τευθύνθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών, απαιτώντας από τον υπουργό την παύση του α­στυνομικού διευθυντή. H απάντηση του υπουρ­γού δ εν ικανοποίησε τους συγκεντρω μένους και έτσι τα πνεύματα οξύνθηκαν στο έπακρο, Oi νέοι επέστρεψαν ξανά στο πανεπιστήμιο, όπου η συνάθροιση έπαιρνε όλο και απειλητικότερο χαρακτήρα, οπότε ο φρούραρχος της Αθήνας Σούτσος, επικεφαλής στρατιωτικής δύναμης, πολιόρκησε τον χώρο και διέλυσε το πλήθος. O Δημητριάδης, όπως ήταν αναμενόμενο, παύθη­κε από τη θέση του και οι μαθητές που είχαν συλληφθεί αποφυλακίσθηκαν. H πρώτη αυτή εκδήλωση του λαού κατά της απολυταρχίας εί­χε επιτυχία και η φωνή της αντιπολίτευσης i- σχυροποιήθηκε. Ετσι, τα «Σκιαδικά» αποτέλε- σαν την απαρχή των γεγονότων που οδήγησαν στην έξωση του Οθωνα με πρωτοστάτη τη φοι- τητιώσα νεολαία.

Από το 1861 το αντιπολιτευτικό ρεύμα ενι- σχυόταν καθημερινά. H κατάσταση ήταν εκρη ­κτική όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και στις επαρ­χίες. Στην Αθήνα η ατμόσφαιρα φορτιζόταν συ­νεχώς, λόγω της στενής παρακολούθησης πολι­τών από την Αστυνομία. Επίσης, σύσσωμος ο Τύ­πος είχε ταχθεί στο πλευρό της αντιπολίτευσης. Τα γραφεία της εφημερίδας «To Μ έλλον της Πα- τρίδος» έγιναν το κέντρο της αντιδυναστικής κίνησης. Εκεί σύχναζαν όχι μόνο φοιτητές, αλλά και λόγιοι. Αγώνα κατά του οθωνικού καθεστώ­τος είχαν αναλάΒει και Ελληνες της διασποράς, όπως ο ομογενής του Λονδίνου Στέφανος Ξένος ο οποίος, λόγω της δύναμης και των γνωριμιών του στην αγγλική πρωτεύουσα, ενίσχυε σημα­ντικά την αντιοθωνική προπαγάνδα, που προερ­χόταν κυρίως από την Αγγλία. O Ξένος κυκλοφό­ρησε στο Λονδίνο το περιοδικό «Βρετανικός Αστήρ», που είχε μεγάλη απήχηση σε όλον τον Ελληνισμό.

Στο μεταξύ, στην Αθήνα διογκωνόταν η α­ντίδραση της νεολαίας και πολλών αξιωματι­κών εναντίον του Οθωνα, τον οποίον κατηγο­ρούσαν ότι παραΒίαζε το Σύνταγμα, καθιερώ­νοντας δεσποτικό σύστημα. H κατάσταση εντά- θ η κε τον Μάιο του 1861, όταν καταγγέλθηκε στην κυΒέρνησ η η ύπαρξη συνωμοσίας ενα­ντίον του καθεστώτος.

Ενώ η κατάσταση οξυνόταν καθημερινά, στις 6 ΣεπτεμΒρίου η πρωτεύουσα αναστατώθη­κε από τη δολοφονική απόπειρα εναντίον της Βασίλισσας Αμαλίας ενώ επέστρεφε από τον α­πογευματινό της περίπατο. Επίδοξος δολοφό­νος ήταν ο 18άχρονσς Αριστείδης Δόσιος, ο ο­ποίος συνελήφθη αμέσως και οδηγήθηκε ενώ­πιον του υπουργικού συμΘουλίου, όπου ομολό­γησε την πράξη του, χωρίς να κατονομάσει κά­ποιους συνεργάτες. Αλλες, όμως, μαρτυρίες α­ναφέρουν ότι η δολοφονική απόπειρα δεν ήταν προσωπική απόφαση του Δόσιου, αλλά ότι είχε σχεδιασθεί από ομάδα αντιπολιτευομένων στα γραφεία της εφημερίδας «To Μ έλλον της Πατρί­

O ΛόρδοςΠάλμερστον,υπουργόςΕξωτερικώντης Αγγλίαςτην περίοδοτου 09ωνα(Α9ήνα.ΓεννάδειοςΒιβλιο&ήκη).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 51

δας». Κατά τη δίκη ο Δόσιος καταδικάαθηκε σε θάνατο. H ποινή όμως δεν εκτελέσθηκε. Με πα­ρέμβαση της Αμαλίας, η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά.

Μετά τη δολοφονική απόπειρα, το αντιδυνα- στικό μένος του λαού μειώθηκε. Επιπλέον, από όλη τη χώρα έφθασαν επιτροπές για να εκδηλώ­σουν στη βασίλισσα τη χαρά των κατοίκων για τη διάσωσή της. Μια τέτοια επιτροπή στάλθηκε και από την Κωνσταντινούπολη, σημαντικό κέντρο του αντιοθωνικού καθεστώτος, η οποία όμως, ε ­κτός από τα αισθήματα χαράς για τη διάσωση της Αμαλίας, ανέφερε στην προσφώνηση και την ευχή για σωστή εφαρμογή του Συντάγματος.

Σύντομα όμως κατασίγασαν τα φιλοβασιλικά αισθήματα και εκδηλώ θηκε μια νέα συνωμοσία υπαξιωματικών, με στόχο την απαγωγή του Οθωνα την ημέρα που θα επέστρεφε από το τα­ξίδι του στην Ευρώπη. To σχέδιο δεν πραγματο- ποιήθηκε αλλά η ατμόσφαιρα στην Αθήνα ήταν πολύ ηλεκτρισμένη, εξαιτίας του γεγονότος ότι η επίσημη εξουσία χρησιμοποιούσε πολλές φο­ρές άνομους τρόπους για να προστατεύει τα κρατικά συμφέροντα.

Μέσα σ’ αυτή την ατμόσφαιρα κυκλοφορού­σαν φήμες ότι θα πραγματοποιείτο κυβερνητι­κή αλλαγή και υπήρχε η άποψη ότι ο ναύαρχος Κανάρης θα καλείτο από τον βασιλιά για να επι­βάλει τάξη στην έκρυθμη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί. Πραγματικά, στις 10 Ιανουαρίου 1862 η ναύαρχος Κανάρης κλήθηκε από τον Οθωνα στα ανάκτορα, ζήτησε διήμερη π ροθε­σμία και στις 12 Ιανουαρίου υπέβαλε μακροσκε­λές υπόμνημα για την κατάσταση της χώρας και τα μέτρα για τη βελτίωσή της.

Τελικά, όμως, η ματαίωση σχηματισμού κυ­βέρνησης από τον Κανάρη υπήρξε εξαιρετικά δυσμενής για το οθωνικό καθεστώς. Oi αντικα- θεστωτικές εκδηλώσεις επεκτάθηκαν σε πολ­λές επαρχίες. Χαρακτηριστικό της εκρηκτικής κατάστασης που επικρατούσε στη χώρα είναι το υπόμνημα του υπουργού Εσωτερικών X. Χριστό- πουλου. Σύμφωνα με αυτό, τα πνεύματα παρου­σιάζονταν περισσότερο ανήσυχα στην Τρίπολη, το Αργος, τη Σύρο και την Πάτρα. Στο προοίμιο του υπομνήματος αναφερόταν ακόμη ότι η α­τμόσφαιρα ήταν περισσότερο ηλεκτρισμένη στους νομούς Αττικής, Κυκλάδων, Μεσσηνίας, Λακωνίας και Αρκαδίας και λιγότερο στην Ε ύ ­βοια, Φθιώτιδα, Φωκίδα, Ακαρνανία και Αιτωλία.

H μεγαλύτερη αντίδραση εκδηλώ θηκε στο Ναύπλιο, το οποίο η φυλάκιση και εκτόπιση πολ­λών αξιωματικών εκεί μετέβαλε στο σημαντικό­τερο αντιδυναστικό κέντρο ήδη από το 1861. Συ ­χνές ήταν οι συγκεντρώσεις και συζητήσεις α­νάμεσα σε νέους επιστήμονες και αξιωματικούς και σχεδόν καθημερινοί οι λίβελλοι που γράφο­

νταν εναντίον του καθεστώτος.Οπως ήταν φυσικό, οι ειδήσεις από τα πρώτα

γεγονότα στο Ναύπλιο κατατάραξαν την κυβέρ ­νηση και τον βασιλιά. Μ ε αστραπιαία ταχύτητα αποφασίσθηκε να οργανωθεί στρατόπεδο στην Κόρινθο υπό την αρχηγία του υποστρατήγου Χαν, ενώ ο Γενναίος Κολοκοτρώνης στάλθηκε στους Μύλους, για να θέσει την κατάσταση υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης.

Τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση κατά των επαναστατικών εστιών σύντομα τελεσφ όρη­σαν, αλλά, παρά την καταστολή των επαναστά­σεων, ο Οθω ν φαίνεται ότι είχε αντιληφθεί ότι έπρεπε να προβεί σε ορισμένες παραχωρήσεις. Ετσι εξηγείται η έκδοση διατάγματος για τη σύ­γκληση της Βουλής, όπου έμελλε να συζητηθεί νομοσχέδιο για σύσταση εθνοφυλακής και τρο­ποποίηση του εκλογικού νόμου. H επίσκεψη του έκτακτου Αγγλου απεσταλμένου Ερρίκου Ελιοτ αποκάλυψε περισσότερο τη δυσχερή θ έ ­ση του Οθωνα. H Αγγλία ευνοούσε κάθε αντικα- θεστωτική ενέργεια που θα απέβλεπε στην υ­πονόμευση του Οθωνα. O Ελιοτ, μόλις έφθασε στην Αθήνα, επέδωσε στον βασιλιά έγγραφο του Αγγλου υπουργού Εξωτερικών Ράσσελ, με το οποίο ζητούσε διάλυση της Βουλής, αλλαγή της κυβέρνησης, αποδοχή των αιτημάτων της αντιπολίτευσης και διενέργεια εκλογών, ανεπη­ρέαστων από κυβερνητικές πιέσεις. O Οθων, ό­μως, δεν επηρεάσθηκε καθόλου από την ιταμό- τητα των αιτημάτων και προέβη μόνο σε μια πα­ραχώρηση, στη μεταβολή της κυβέρνησης. Στις 26 Μαϊου 1862, μετά και από τις πιέσεις των Αγγλων, σχηματίσθηκε νέα κυβέρνηση (η τε ­λευταία επί της βασιλείας του Οθωνα). H κατά­σταση όμως δεν άλλαξε. H αντιπολίτευση διαπί­στωσε ότι καμία βελτίωση δεν επήλθε από την κατάρτιση νέας κυβέρνησης. Παράλληλα, η φι­λοβασιλική μερίδα κατηγορούσε τους αντικα- θεστωτικούς για τα πρόσφατα αιματηρά επει­σόδια στο Ναύπλιο και στη Σύρο.

E v τω μεταξύ, ενώ οι αντικαθεστωτικές ε ­νέργειες ήταν σε έξαρση και τα πάθη αναμο- χλεύονταν με την ανάμνηση του τραγικού επι­λόγου των πρόσφατων επαναστάσεων, η προ­σοχή του Οθωνα στράφηκε στα εξωτερικά ζητή­ματα και στις σχέσεις της Ελλάδας με το Πεδε- μόντιο, το οποίο, ενόψει της κήρυξης πολέμου με την Αυστρία, επιζητούσε την πρόκληση τα­ραχών στη Βαλκανική. Γι’ αυτόν τον λόγο έφθα­σε στην Αθήνα ο Τερ. Μαμιάνης, αντιπρόσωπος του βασιλιά Βίκτωρα-Εμμανουήλ, και άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για σύναψη συμμαχίας ανά­μεσα στο Τορίνο και την Αθήνα. O Οθω ν σκέ- φ θηκε να οργανώσει ένα κίνημα στην Οθωμανι­κή αυτοκρατορία με τη συνεργασία του Βίκτω­ρα-Εμμανουήλ και του Ιταλού επαναστάτη Γαρι-

: Παγαοιμιχΐ)- * χόλχος

- y B< >X&sit- Σ »ίτ9ί ,

Σα ο β έ^ ΐφ

(Βόρ. Ξ-ορά&ε;) Λ^ « Q

Λχιμονόνη<τοι ,_ ί-ΙΙϊλαγν.ήσ!

«C?

^ + ^ C / v » « ? * « * »=-i'-J3&i* v. ΊΓλκΛρόμΐϊ - ,

B v- -***·*«Η > *

( 'A v i * M r i p j t ) ^ ^ "* ..J ^ ' Kopmv<*n (ΚβλλΛρόμη* I

, Ν Ο Μ Ο Γ ^

AKAPNANIAI KAI ΑΙΤΩΛΙΑΣ

N O . M O r E Y B O I A Σ

S s s * -< &F * ·ΓΔ&αγοΑττο <’Α§τακοφ®:

L><& rf ■-■''■A i j i : '1¾.-'!¾- Ν ··ι ϊ

-> ^ :¾ ½

Z & ί(Χα2α)®®~^ X ^ · r^ X

Maoτ- fX33 Κ ^ Λ ',-— - '^ - . - —-..

" - ' . «*fcu ' - ^ £ ‘ <%SL

I '· .. , Ταλάνττ* - < v . 4

^ Β ^ ώ ρ Μ Aypiwov) ^ ΝΟΜ ΟΣ ΦΩΚΙΔΟ Σ K A I^ A 0 K P Id 0 f'^ ^

' ' ' ' # iS s f In S ■ i t o B f c ^ f f l M * M * i < > ^ , ^ * j 2

, : " - i 4 * » * - - Λ ' ν ~ * - : ¾ ¾ ¾ * . <'-"*■ s ^ " * - , , . j - i " v > <J ' 0C ^ & ΛΟ^.ΓΤτίτΓΓηΓΑΤνιηιΛ® ' 0 . ^ ' -

+ B

<f^fc^PO S<

«,° ;,·'· ■.< K a

v. Σκύρος1-

v. E5^oia ( Εύρ-.πος)

TO SAAH NlKO Κ ΡΑ ΤΟ Σ KATA TA ΠΡΩΤΑ XPONIA

ΤΗ Σ Β Α ΣΙΛ ΕΙΑ Σ TOY ΟΘΩΝΟΣ ® ΓΓρωτΕύουσίξ Νομών

® ΠρωτίύουσΕί Έτταρχιών

1 * "E8pts Έτπσκοττων

φ "Αρειο; Πάγος

^ r Έμττοροδι«Ιβ

^ Δικαστήρια Έφετών

^ t Σιτουδαιότίρα λιμάνια

S Φρούρια πού τταραΒώΘηκαν &vb τούς Τούρκους τό 1833

ES*%j| Ίών.ον Kp0rros

I Έδάφη ύττό όθωμανική κυριορχΙα.

" * * * S

Bc<rriiaa (A Iyiov)* \

H f

' . ’ & , ^ < r i f c H * S

r f i ^ 1Y ^ ©Καλά^υτα (Κίναιβο)

^ K b V * '

s nupyos (ΓΤΟλοζ Τ^ιφυΛιακή)

' ' ^ * i ^ % j L ^ 4 ^ 0 £ | . · * * * + ^ V 1 ·: " " "W βΦοΛώρ. 4* Q cV lllt'0 ^ Φ °fi/A V AV. ΙΙόρο;'7¾> O (Παρp M n ) T f '% J p r r f a m ,& ^ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ % . ~ '4&poS4 . ¾ , - 5 · I KapOrcnvS (ΤρίτΑλ.ς)>- - ^ ¾ ¾ ^ ^

W t / (r 6 p r w a ) « . * * \ m > ^ . . ^

< , % ' · * £ # * * . * * * ' % ' 4 * % -^ T rrr^ .(T m ap n vo s )N ^ VpwT6s C lp ao .< i^ , < \ ^ 1 ^

’®®° *\ 4 » ^"*XpCraa|a

* Αΐ Β°ιατΐΑΖ ' ^ K . i-V·.' 4 * _ & A5j>K&py<rroc

f iC f s - β^ΑΘ Η Ν ΑΙ Ί ^ 1 ^ 3\ M f ie r . I p f K 7 ν Ά νδρο; ,. , . ........ -■· > -K i!0 .Mnnt. i m . - r ' . .

W 1 i K t s S # ^ > τ ' · - - V m > ^ k e J

) : * x u ι * ^n '->· r> ν .,-, ··.; . .>’ *^3T

· n>'% , ' S i ' ' ,' -- '''' ~ *" ή Μ ΛΓ^τάρ.® f J ^

'ApKa6ia (ΚυτταρισσΙα^* 5 ^ ^ ¢ .^ *^ ^ ’ Λ

ς χ

^ K J^ > K - * r ^ c e J 5 rΑκρ. J-o<<vioy /lKta) ^(IV,o;* ’^ , ^ o T f lW ν

, C ^ ' ^ # . , ν . Α § , -

ν. ’ Ix xp ί ι ( Xiwtpia)

1 i # Α νδροδ

tf' I ¥ ί , ω ΰ ι ; ' s s s , i ^% (Στίννκληροί)Πύλθ5 (Ν ιό Μ κ τ^ ^ ·^ ^ ? l

Μ.θώνή»

(Mi-fa>.>j Λφ.ο?)N O M O Σ K Y K Λ A Δ Ω N

V. Slpi90-^*w

L . ? ' u m p r ' Λ » ^ ¾

S SB^ . ° .

Αψ,οζ !.Niixpri ΔψΛ;)

·. Νάξο;

C

H S

N O M O Σ ^A A K Ω N I A Σ \

ΓκαρδβμοΟλα) ΐ nX4roarfJ* ^ .

’■ Πά?'5'_:0 Χ $ · ρΛύ&ξόςϊ

- ^ : ; a L i \ :

V ,X1 Ηαραβωνησι (ΓύΟίΐον) -

, .^ : ; ν,Κίμωλο?

' X r * * K Q < 1 Ποχ,*Ww(raeA^' ^H***^Staw4^ 1¾ Τ,

« . . . · β ν , :> '■ W ^ - U i O T *,. Μί>„ -. ' >:ν. 'Ρ'./.ίγινΛί'^ i IIoi.'jy.*vSf,<.;i

Άμ*ργδί

^ a ; v ^ w p . ! .A r fy ;

>»f<»iiS s B a

ί ·>. Κύθηρα

θάλδι. Μάλιστα, αποφασίσθηκε να σταλούν στην Ιταλία για συνεννόηση πιστοί συνεργάτες του. Μ ε αυτή τη μέθοδο επιδιώχθηκε να στρα­φεί η προσοχή του λαού από τα εσωτερικά στα εθνικά θέματα. Ta ανεδαφικά αυτά σχέδια ναυ­άγησαν, όχι μόνο γιατί έγιναν γνωστά στην αντι­πολίτευση, αλλά γιατί κυρίως αναμίχθηκε η Αγγλία. O Αγγλος πρεσΘευτής στην Αθήνα, Σκάρλετ, επέδωσε στον Οθωνα, τον Αύγουστο του 1862, αυστηρή διακοίνωση του Αγγλου υ­πουργού Εξωτερικών Ράσσελ, σύμφωνα με την οποία υπήρχαν πληροφορίες για τη διατάραξη των ελληνοτουρκικώ ν σχέσεων, με υπαιτιότητα της ελληνικής πλευράς. H διακοίνωση κατέληγε με την απειλή ότι, σε περίπτωση κατά την οποία η Ελλάδα θα αναλάμΘανε τέτοια πρωτοβουλία, υπεύθυνος θα ήταν ο ίδιος ο Οθων, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η Αγγλία θα προέβαινε σε ενέρ ­γειες εναντίον του.

Παράλληλα, η δράση των αντικαθεστωτικών καθίστατο καθημερινά εντονότερη. Oi συνωμό­τες βρίσκονταν σε στενή επικοινωνία μεταξύ

τους και προωθούσαν σχέδια για κοινές ενέρ ­γειες με στόχο την έξωση του βασιλικού ζεύ­γους. To μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης είχε επίσης στραφεί εναντίον του βασιλιά, όπως και σύσσωμη η στρατιωτική ηγεσία.

Oi πληροφορίες που κατέφθαναν από την επαρχία ήταν άκρως ανησυχητικές. Αδιαφορώ­ντας γι’ αυτές, ο Οθων και η Αμαλία αποφάσι­σαν να π εριοδεύσουν στην επαρχία, ελπίζο­ντας ότι θα εξουδετέρω ναν τις συνωμοτικές πράξεις των αντιπάλων τους και θα βελτίωναν την εικόνα τους στον λαό. Στην απόφαση αυτή αντιτάχθηκαν οι πιο στενοί συνεργάτες του βα­σιλιά, διότι θεω ρούσαν ότι ήταν μεγάλο σφάλ­μα ο Οθων να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα ενώ σοβούσε σοβαρή κρίση, To βασιλικό ζεύ­γος, όμως, αμετακίνητο στην απόφασή του, ε ­πιβιβάσθηκε στο πλοίο «Αμαλία» το βράδυ της 1ης προς 2a Οκτωβρίου 1862 και αναχώρησε για την περιοδεία.

Oi φόβοι των στενών συνεργατών του Οθω­να δεν άργησαν να επαληθευθούν. O στρατηγός

H διοικητική και οικονομική διάρ&ρωση του ελληνικού βασιλείου επί ΟΘωνα (Ιστορία του Ελληνικού E9vouq, τ. Ι Γ ’).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Θ. Γρίβας, μαθαίνοντας την αναχώρηση του Βα­σιλιά και σκοπεύοντας να τον αιχμαλωτίσει όταν θα έφθανε στη Βόνιτσα, αποφάσισε να επισπεύ­σει κατά μία ημέρα την έναρξη της επανάστα­σης. Γι’ αυτό έστειλε αμέσως στη Βόνιτσα τον α­ξιωματικό Στάικο, ο οποίος, αφού ίχε συνεννοή- θη κε με τους αξιωματικούς της φρουράς, κλεί- σθηκε μαζί τους στο φρούριο, αναγγέλλοντας ότι σύντομα θα έφθανε και ο Γρίβας με στρατό, όπως και όντως έγινε. Αμέσως συνελήφθησαν ό­λοι οι κρατικοί αξιωματούχοι που είχαν κατα- φθάσει στην πόλη για να υπ οδεχθούν τον βασι­λιά, ενώ ο Γρίβας έσπευσε στον Βάλτο, όπου οι αξιωματικοίΑθ. Ισκος, Σκυλοδήμος και K. Στρά- τος ετοιμάζονταν να βαδίσουν εναντίον του. Σύ ­ντομα όμως κατέβαλε την αντίστασή τους. Αυτό που απέμενε πλέον ήταν η θριαμβευτική πορεία προς την Αθήνα. Οταν όμως ο Γρίβας έφθασε στο Αγρίνιο με τον στρατό του, πληροφορήθηκε ότι στην πρωτεύουσα είχε εκραγεί στάση στις 10 Οκτωβρίου. Στο Αγρίνιο ο Γρίβας διέλυσε τον στρατό του. Κράτησε μόνο δύο τάγματα, από 500 άνδρες το κάθε ένα. E v τω μεταξύ, όλη η χώ­ρα βρισκόταν σε αναβρασμό και επαναστατικός αέρας έπνεε παντού.

Τα νέα της επανάστασης στη Βόνιτσα βρή ­καν τον Οθωνα στην Καλαμάτα και άλλαξαν άρ­δην το πρόγραμμα της περιοδείας. Αμέσως απο- φασίσθηκε η επιστροφή στην Αθήνα, εφόσον υ­πήρχε ο κίνδυνος να ξεσπάσει και εκεί στάση.

H στιγμή για επανάσταση στην Αθήνα ήταν πιο κατάλληλη παρά ποτέ. H πόλη ήταν εντελώς άδεια από στρατιωτικές δυνάμεις, επειδή αυτές είχαν διαταχθεί να κινηθούν κατά του Γρίβα. Ετσι, η θέση των συνωμοτών ήταν πλεονεκτική, καθώς μάλισταη κυβέρνηση του Γενναίου Κολο- κοτρώνη δεν έδειχνε την απαιτούμενη προσο­χή. To βράδυ της 10ης προς 11η Οκτωβρίου η α­τμόσφαιρα στην Αθήνα ήταν πολύ συγκεχυμέ­νη. O i αρχηγοί της συνωμοσίας είχαν κρυφτεί, ενώ οι λίγοι νέοι που εμφανίσθηκαν στους δρό ­μους διασκορπίσθηκαν από την Αστυνομία και κατευθύνθηκαν στον στρατώνα του Πυροβολι­κού, που στο μεταξύ είχε ήδη στασιάσει. Στον ί­διο στρατώνα είχαν συγκεντρωθεί και άλλοι στρατιωτικοί και πολίτες. Ανάμεσά τους ήταν και οι Βούλγαρης, Δεληγιώργης, Κουμουνδούρος, Ζαϊμης και Καλλιφρονάς, οι οποίοι το πρωί της 11ης Οκτωβρίου 1862 ανήγγειλαν με σύντομο ψήφισμα στον ελληνικό λαό την κατάργηση της βασιλείας του Οθωνα και τη σύσταση προσωρι­νής κυβέρνησης από τους Βούλγαρη, Κανάρη και Μπενιζέλο Ρούφο ως τη σύγκληση Εθνικής Συνέλευσης.

Αμέσως ο Βούλγαρης κα τευθύνθηκε στο πα­νεπιστήμιο, όπου βρισκόταν η Γερουσία, ενώ ο Παπαδιαμαντόπουλος, επικεφαλής του στρατού

και πολύ λαού, έφθασε στα ανάκτορα και τα κα­τέλαβε, χωρίς αντίσταση. Ακολούθησε η σφρά­γιση των δωματίων των ανακτόρων. Επίσης, κα­ταλήφθηκε το κτίριο της Αστυνομίας, ενώ ο Βούλγαρης έδωσε εντολές να σταλεί τηλεγραφι­κό μήνυμα στις επαρχίες ότι η βασιλεία καταλύ­θηκε. Τελικά, έγινε εφικτός ο σχηματισμός και νέας κυβέρνησης.

Ενώ η βασΛεία του Οθωνα είχε πια καταλυ­θεί, το απόγευμα της 11ης Οκτωβρίου 1862 έ ­φθασε έξω από το λιμάνι του Πειραιά το πλοίο «Αμαλία>> στο οποίο επέβαινε το βασιλικό ζεύγος. Είχε όμως ήδη συγκεντρωθεί στην ακτή πλήθος λαού, για να εκφράσει τα αντιβασιλικά του αισθή­ματα. O Γάλλος αντιναύαρχος Τουσάρ ανέβηκε α­μέσως στο «Αμαλία» και ανήγγειλε στον Οθωνα την εξέλιξη των γεγονότων. Συμβούλευσε μάλι­στα να μην καταπλεύσει το πλοίο στο λιμάνι γιατί τα πνεύματα ήταν πολύ οξυμμένα. H Αμαλία πρό- τεινε να επιστρέψουν στην Καλαμάτα, όπου θα γίνονταν δεκτοί με ενθουσιασμό από τους κατοί­κους. O Οθων όμως βρισκόταν σε μια πολύ τα­ραγμένη ψυχολογική κατάσταση. Σε λίγο κατέ- φθασε και ο Γάλλος πρεσβευτής Βουρέ που εξέ­θεσε στον βασιλιά με λεπτομέρειες τα γεγονότα. Στη συνέχεια προσήλθαν και οι υπόλοιποι πρε­σβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων. H γνώμη όλων ήταν ότι, αφού η εξουσία είχε περιέλθει πλήρως στα χέρια των επαναστατών, ο Οθων έπρεπε να αναχωρήσει από την Ελλάδα. Την ίδια νύκτα το «Αμαλία», συνοδευόμενο από το αγγλικό «Σκύλ­λα» και το γαλλικό «Ελαφος», προσορμίσθηκε στη Σαλαμίνα.

Την 12η Οκτωβρίου ο Οθων είχε πια λάβει την απόφαση να φύγει από την Ελλάδα. Ζήτησε μόνο από τον Αγγλο πρεσβευτή να ταξιδέψει με τη «Σκύλλα» ως τη Βενετία, παρότι θα μπορού­σε να χρησιμοποιήσει το «Αμαλία». Αμέσως με­τά, το βασιλικό ζεύγος επιβιβάσθηκε στο αγγλι­κό πλοίο, μαζί με πολλά μέλη της ακολουθίας του που δεν δέχθηκα ν να εγκαταλείψουν. Την ί­δια ημέρα, η «Σκύλλα», ακολουθούμενη από την «Ελαφο», αναχώρησε από τη Σαλαμίνα και στις 17 Οκτωβρίου 1862 έφθασε στη Βενετία, από όπου το βασιλικό ζεύγος και η συνοδεία του μετέβησαν σιδηροδρομικώς στο Μόναχο.

Πριν αναχωρήσει οριστικά από την Ελλάδα, ο Οθων συνέταξε προκήρυξη προς τον ελληνικό λαό, που δημοσιεύθηκε αργότερα από τις εφη­μερίδες της Κέρκυρας και της Τεργέστης, και στην οποία δήλωνε την αγάπη του για την Ελλά­δα και τη λύπη του γιατί η τροπή των πραγμάτων θα προκαλούσε νέα προβλήματα στη χώρα με την οποία που τόσο πολύ είχε δεθεί.

Από το Μόναχο, όπου παρέμεινε λιγότερο από έναν χρόνο , το βασιλικό ζεύγος αποσύρ­θ η κε στη Βα μβέργη , όπου έζησε στην αφά-

νεια, O Οθω ν πέθανε στις 14/26 Ιουλίου 1867 μετά από μακρά αρρώστεια και τάφηκε σε μια εκκλησία στο Μόναχο, φορώντας την ελληνική φουστανέλα. Οκτώ χρόνια αργότερα πέθανε και η Αμαλία (1875).

O Οθων ήταν ένας άπειρος πρίγκιπας, που κλήθηκε να κυβερνήσει μια χώρα με ποικίλα και πολύπλοκα προβλήματα, η οποία χρειαζόταν έ ­ναν ηγέτη με εμπειρία, όπως τον Καποδίστρια. Ως άνθρωπος, ο Οθων ήταν άδολος, πράος και αθεράπευτα ρομαντικός ως προς την ιδέα του για την ιδανική Ελλάδα. H ατυχής πολιτική του, αλλά και η αγγλική υπονομευτική πολιτική πρα­κτική, συνετέλεσαν στη φθορά και στην έξωσή του. H Αγγλία υπήρξε από την αρχή απηνής α­ντίπαλος του Οθωνα, αναφορικά με όλες τις επι­λογές του. H Μεγάλη Ιδέα, ο συνεκτικός κρίκος του Οθωνα με το ελληνικό έθνος, οδήγησε στην αποξένωσή του από τον λαό, καθώς, λόγω σφο­δρής αντίδρασης των Μεγάλων Δυνάμεων, δεν κατάφερε να επιτύχει τα επιθυμητά γι’ αυτόν α­ποτελέσματα.

Μετά την έξωση του Οθωνα, ακολούθησε μια μεταπολιτευτική περίοδος. Με το ψήφισμα της 11ης Οκτωβρίου 1862, παύθηκε η δυναστεία του Οθωνα και ανατέθηκε η εκλογή νέου ηγεμό ­να στην εθνική «συντακτική» συνέλευση που ε- πρόκειτο να συγκληθεί. Παράλληλα, συστήθηκε τριμελής επιτροπή με τον τίτλο «Προσωρινή κυ- βέρνησις», η οποία θα κυβερνούσε το κράτος.

H προσωρινή κυβέρνηση πολιτεύθηκε με σύνεση και περισσή περίσκεψη. Εντούτοις είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα στους το­μείς της δημόσιας τάξης και των δημοσίων οικο­νομικών. Τα προβλήματα που αφορούσαν τη δη­μόσια τάξη λύθηκαν έως έναν βαθμό, αλλά τα προβλήματα των οικονομικών αντιμετωπίσθη- καν με τον «προσφιλή» τρόπο της δανειοδότη­σης: εκδόθηκε ομολογιακό δάνειο το ύψος του οποίου έφθανε τα 6.000.000 δραχμές και παράλ­ληλα εξουσιοδοτήθηκε ο προσωρινός επιτε­τραμμένος της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπο­λη, Πέτρος Ζάννας, να διαπραγματευθεί δάνειο200.000 λιρών στερλινών.

Εκδίδοντας ψήφισμα στις 19 Νοεμβρίου για την εκλογή νέου βασιλιά, η προσωρινή κυ β έρ ­νηση παραβίασε το ψήφισμα της 11ης Οκτω­βρίου, με το οποίο η ενέργεια για την εκλογή νέου ηγεμόνα είχε ανατεθεί στην Εθνική Συ νέ ­λευση. Είχε όμως τους λόγους της. Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 22ας Ia- νουαρίου/3ης Φεβρουαρίου 1830, ο βασιλιάς της Ελλάδας δεν έπρεπε να είναι μέλος των η ­γεμονικώ ν οικογενειών των χωρών που είχαν υ­πογράψει τη Σ υνθήκη της 6ης Ιουλίου 1827. Ομως, επί πολλά χρόνια, η αγγλική διπλωματία υπονόμευε τη δυναστεία του Οθωνα, με σκοπό

να γίνει δυνατή η άνοδος στον ελληνικό θρόνο του πρίγκιπα Αλφρέδου, δ ευτερότοκου γιού της βασίλισσας Βικτωρίας, και να εδραιωθεί έ ­τσι η αγγλική επιρροή στην Ελλάδα. O i Αγγλοι διπλωμάτες άφηναν έντεχνα να εννοηθεί ότι η ανάληψη του στέμματος από αυτόν θα συνο­δευότα ν από κάποια δωρεά, και συγκεκριμένα από την ενσωμάτωση των Ιονίων Νήσων στην Ελλάδα. To όνομα του Αλφ ρέδου είχε γίνει δη ­μοφιλές στην Ελλάδα, αν και πολλοί ευ νοού ­σαν την άνοδο στον θρόνο του ανιψιού του Οθωνα, πρίγκιπα της Βαυαρίας Λουδοβίκου . Τελικά, η προσωρινή κυβέρνηση, ύστερα και από υπόδειξη του Αγγλου ειδικού απεσταλμέ­νου Ελιοτ, αποφάσισε να προκηρύξει δημοψ ή­φισμα, κατά το οποίο ο λαός δεν θα έκρινε β έ ­βαια με βάση τα δεσμευτικά νομικά κείμενα, αλλά σύμφωνα με τις κατευθύνσεις των πολιτι­κών αρχηγών. Σ ’ αυτό εκτός από τον Αλφρέδο, υποψήφιος ήταν και ο Ο ρθόδοξος δούκας Νι­κόλαος Λόυχτεμπ εργκ, εγγονός του θετού γυι- ou του Μεγάλου Ναπολέοντα, Ευγενίου Μπω- αρναί, ο οποίος δ ιέθετε την αγγλική και γαλλι­κή υποστήριξη. H υποψηφιότητα του Νικολάου ήταν σημαντική, και απασχολούσε σοβαρά τον Πάλμερστον που είχε πρόσκαιρα λησμονήσει τη δέσμευση που απέρρε από το Πρωτόκολλο του Λονδίνου και προωθούσε την ιδέα της ε ­κλογής του Αλφ ρέδου. H βασίλισσα Βικτωρία ό ­μως είχε αντίθετη γνώμη, και έτσι η βρετανική πολιτική τροποποιήθηκε. Μετά από εισήγηση του Βρετανού πρεσβευτή στην Αθήνα, Πέτρου Σκάρλετ, η αγγλική κυβέρνηση πρότεινε (και η ρωσική απ οδέχθηκε) να ανανεωθεί η ισχύς του Πρωτοκόλλου του 1830 και να εξαιρεθούν έτσι αυτόματα και οι δύο υποψήφιοι. Νέες δυσχέ­ρειες προκλήθηκαν τόσο από τη διατύπωση της άποψης ότι ο Νικόλαος δεν έπρεπε να εξαι­ρεθεί, όσο και από την αύξηση του ρεύματος υ­πέρ του Αλφ ρέδου. Τελικά, η γαλλική κυ β έρ νη ­ση πέτυχε με κατάλληλα διαβήματα να συμφω­νήσ ουν τόσο η αγγλική όσο και η ρωσική κυ ­βέρνηση στην αδυναμία εκλογής και των δύο πριγκίπων. H συμφωνία αυτή υπογράφηκε στο Λονδίνο στις 22 Ν οεμβρίου/4Δεκεμβρίου 1862, στάλθηκε στην Αθήνα με αγγελιαφόρο και ανα­κοινώ θηκε στην ελληνική κυβέρνηση στις 3/15 Δεκεμβρίου 1862 με έγγραφο που της επέδω­σαν οι πρεσβευτές των τριών Δυνάμεων στην Αθήνα. Παρά ταύτα, στο π ροκηρυχθέν δη μ ο ­ψήφισμα νικητής αναδείχθηκε ο Αλφρέδος με συντριπτική πλειοψηφία.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 55

H περίοδος του Γ εωργίου Α’

(1863- 1913)

H ΕΚΛΟΓΉ TOY ΓΕΟΡΓΙΟΥ Α ’ O l ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Τη Δευτέρα, 10 Δεκεμβρίου 1862, ουνήλθε σε συνεδρίαση η Εθνική Συνέλευση που προήλ­θε από τις εκλογές.

Την 21η Ιανουαρίου 1863, ο πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης κατέθεσε στη Συνέ ­λευση την προσωρινή εξουσία που είχε αποδε­χθεί με το ψήφισμα της 11ης Οκτωβρίου 1862. Επειδή όμως με την κατάθεση της εξουσίας από την προσωρινή κυβέρνηση και την αυτόματη παραίτηση των μελών της δημιουργείτο κυβερ ­νητική χηρεία, η Συνέλευση εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο όριζε ότι ή κυβέρνηση θα εξακο­λουθούσε να διατηρεί την εκτελεστική εξουσία.

Στις 30 Ιανουαρίου 1863 η Εθνική Συνέλευση εξέλεξε με απόλυτη πλειοψηφία τους Δ. Βο ύ λ ­γαρη και Μπενιζέλο Ρούφο εκ νέου ως μέλη της προσωρινής κυβέρνησης. Επειδή για το τρίτο μέλος δεν είχε εξασφαλισθεί απόλυτη πλειοψη­φία, επαναλήφθηκε η ψηφοφορία και εξελέγη ο K. Κανάρης, Τη 2α Φεβρουαρίου 1863 ορκίσθηκε η προσωρινή κυβέρνηση.

E v τω μεταξύ η Συνέλευση, που αντιμετώπι­σε το τετελεσμένο γεγονός του δημοψηφίσμα­τος για την εκλογή βασΛιά, είχε εκδώσει από τις 22 Ιανουαρίου 1863 ψήφισμα, ως εκπρόσωπος του κυρίαρχου λαού μετά τις εκλογές, δηλώνο­ντας ότι αναγνώριζε επίσημα τη χηρεία του ελ­ληνικού Θρόνου. Την ίδια ημέρα, αφού αναγνώ- σθηκαν από τον πληρεξούσιο Πάνο Κορωναίο τα πρακτικά της τελικής καταμέτρησης του δημο­ψηφίσματος, η Συνέλευση εξέδωσε και άλλο ψή­φισμα, με το οποίο αποδεχόταν τη λαϊκή βούλη­ση, πέρα από κάθε διεθνή δέσμευση, κηρύσσο­ντας ότι ο πρίγκιπας Αλφρέδος είχε εκλεγεί βα­σιλιάς των Ελλήνων, βάσει της θέλησης του

Εθνους. Αυτό γνωστοποιήθηκε αμέσως στο Λ ον ­δίνο. Οπως ήταν αναμενόμενο, η απάντηση της αγγλικής κυβέρνησης ήταν αρνητική. H αγγλική κυβέρνηση συμβούλευε να βρεθεί βασιλιάς που δεν θα επιδίωκε την κατάλυση του Συντάγμα­τος, δήλωνε μέσω του Ελιοτ ότι η παραχώρηση των Ιονίων Νήσων είχε ήδη αποφασισθεί και πρό- τεινε την εκλογή του δούκα του Σαξ Κόμπουργκ Γκότα, Ερνέστου. O Ερνέστος, όμως, μετά από πολλές συσκέψεις, δεν αποδέχθηκε το ελληνικό Στέμμα, όπως δεν το αποδέχθηκαν και άλλα μέ­λη του οίκου των Κόμπουργκ στα οποία προτά- θηκε να διαδεχθούν τον Οθωνα.

Μετά τις διαδοχικές προσφορές του ελληνι­κού Στέμματος από τις Μεγάλες Δυνάμεις και τις αντίστοιχες αποποιήσεις του από τους κατά και­ρούς υποψηφίους, που δεν δέχονταν τους σκλη­ρούς όρους των Μεγάλων Δυνάμεων (όπως τη μη ανάπτυξη Ενόπλων Δυνάμεων!), ο πληρεξούσιος Πυλίας, Μ. Σχινάς, υπέβαλε πρόταση στη Συνέ­λευση (μάλλον με υπόδειξη της αγγλικής διπλω­ματίας) να συγκροτηθεί επιτροπή με σκοπό την υπόδειξη βασιλιά. To έργο αυτό ανατέθηκε στη διπλωματική επιτροπή της Συνέλευσης.

Ηδη όμως η προτίμηση της Αγγλίας είχε στραφεί προς τον Δανό πρίγκιπα Γεώργιο-Γου- λιέλμο, τον οποίο είχε εκτιμήσει δεόντως ο Β ρ ε ­τανός πρωθυπουργός Πάλμερστον, όταν τον εί­χε συναντήσει στους γάμους του πρίγκιπα της Ουαλλίας, Εδουάρδου, με την αδελφή του Γεωρ­γίου, Αλεξάνδρα.

Στις 18 Μαρτίου του 1863, ο πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης Z. Βάλβης ανακοίνωσε στην Εθνική Συνέλευση ότι οι τρεις Δυνάμεις πρότειναν ως βασιλιά τον πρίγκιπα Γουλιέλμο- Γεώργιο, ότι σ' αυτό συναινούσε ο βασιλιάς της Δανίας και ότι η ελληνική κυβέρνηση πρότεινε με ψήφισμα της εθνικής αντιπροσωπείας να α-

νακηρυχθεί ο νέος πρίγκιπας βασιλιάς της Ελλάδας. Αμέσως η Εθνική Συνέλευση εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο αναγόρευσε τον Γουλιέλ- μο-Γεώργιο «βασιλέα των Ελλήνων», χρησιμο­ποιώντας αυτή την ορολογία προκειμένου να θεωρείται ότι υπό το στέμμα του υπάγονταν και όλοι οι αλύτρωτοι Ελληνες.

Την ίδια ημέρα εκδό θ η κε προκήρυξη για το ίδιο θέμα προς όλον τον ελληνικό λαό. Στην Αθήνα πραγματοποιήθηκαν πανηγυρισμοί και στρατιωτικές παρελάσεις και διατάχθηκε γενι­κή φωταψία της πόλης. H απόφαση κοινοποιή- θ η κε και στον Βρετανό έκτακτο απεσταλμένο Ελιοτ, ο οποίος μετά από λίγες ημέρες αναχώ­ρησε από την Ελλάδα.

Στις 24 Μαρτίου 1863 σ υγκροτήθηκε τριμε­λής επιτροπή, με αποστολή την προσφορά στον Γεώργιο του ελληνικού Στέμματος. Μέλη της ή-

Εφιππος, ο Γεώ ργιος Α ’ εισέρχεται στη Θεσσαλονίκη, τον Οκτώβριο του 1912 (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

ταν ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Θρασύβουλος Ζαϊμης και ο Δημήτριος Γρίβας, οι οποίοι ύστερα από έξι ημέρες έφυγαν για τη Δανία.

Στις 13 Απριλίου 1863 η επιτροπή έφθασε στην Κοπεγχάγη και έγινε δεκτή με τιμές από τον βασιλιά της Δανίας Φρειδερίκο Z '. H επιτρο­πή όμως δεν κατάφερε να αποπερατώσει αμέ­σως την αποστολή της, γιατί ο Φρειδερίκος δεν ήθελε να δώσει την τελική του έγκριση προτού γίνουν δεκτοί οι εξής όροι: παραίτηση της βαυ­αρικής δυναστείας από τον ελληνικό θρόνο, προσάρτηση των Ιονίων Νήσων στην Ελλάδα και ενίσχυση της βασιλικής χορηγίας από τις τρεις Δυνάμεις. Επειδή όμως η βαυαρική δυνα­στεία δ εν δεχόταν να παραιτηθεί από τα δικαιώ- ματά της επί του ελληνικού θρόνου, οι τρεις Δυνάμεις έκαναν χρήση των «δικαιωμάτων» τους που απέρρεαν από τις συνομολογηθείσες

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 57

συνθήκες θεωρώντας ότι η βαυαρική δυνα­στεία είχε ντε φάκτο εξωσθεί από τον ελληνικό θρόνο. Ετσι, συγκατέθεσαν στην άνοδο του Γουλιέλμου-Γεωργίου στον θρόνο της Ελλάδας με την επωνυμία «Γεώργιος A', βασιλεύς των Ελλήνων». H συγκατάθεση δόθηκε , αφού οι α­ντιπρόσωποι των τριών Δυνάμεων υπέγραψαν τρία πρωτόκολλα στις 4/16 Μαϊου, 15/27 Μαϊου και 24 Μαϊου/5 Ιουνίου 1863, με τα οποία «ενέ- κριναν» τις πράξεις του ελληνικού κράτους, α- ποδεικνύοντας έτσι ότι το ελληνικό κράτος ή ­ταν υποτελές και ότι δεν ήταν σε θέση να α­σκήσει κυριαρχικά δικαιώματα και ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Προστέθηκε μάλιστα και δήλωση του Αγγλου υπουργού των Εξωτερικών, Τζων Ράσσελ, ότι σε περίπτωση ένωσης της Επτανήσου με την Ελλάδα, θα προτεινόταν στην κυβέρνηση της Επτανήσου να προσθέτει κάθε χρόνο 10.000 λίρες στερλίνες στη χορηγία του νέου βασιλιά, ενώ σι τρεις αντιπρόσωποι των Δυνάμεων θα επιβεβαίωναν ότι θα β ο η θ ο ύ ­σαν οικονομικά τον νέο βασιλιά.

O Φρειδερίκος, όταν οι όροι του έγιναν δ ε ­κτοί, συμφώνησε στην αποδοχή του ελληνικού στέμματος από τον Γεώργιο. Στις 25 Μαϊου/6 Ιουνίου 1863 έγινε με μεγάλη μεγαλοπρέπεια η τελετή προσφοράς του ελληνικού στέμματος στον Γεώργιο. Κάθε λεπτομέρεια της τελετής α- ναφέρεται σε έκθεση την οποία τα μέλη της επι­τροπής έστειλαν στη Συνέλευση.

Στις 15 Ιουνίου 1863, με το ψήφισμα Μ Γ ’, η Εθνοσυνέλευση ανακήρυξε ενήλικο τον νέο βα­σιλιά (ο οποίος δεν είχε συμπληρώ σειτα18χρό- νια του) για να μην επαναληφθεί η δυσάρεστη περιπέτεια ενός νέου Συμβουλίου της Αντιβασι- λείας, όπως εκείνου επί Οθωνα. O Γεώργιος, ό ­ταν πήρε το κείμενο του ψηφίσματος στα χέρια του, απάντησε στην Εθνική Συνέλευση με διάγ­γελμά του την 18η/30ή Ιουλίου 1863, ευχαριστώ­ντας την γιατί τον τίμησε με την εμπιστοσύνη της και δηλώνοντας ότι, αν ευοδωνόταν το ζή­τημα της ένωσης των Επτανήσων, θα μετέβαινε αμέσως στην Ελλάδα. Μ ε λίγα λόγια, ανέμενε την επίνευση της Αγγλίας για να αναλάβει τα νέα καθήκοντά του, αυτά του «άτυπου αρμοστή» της Μεγάλης Βρετανίας.

H εκλογή του Γεωργίου Α ’ στον ελληνικό θρόνο επικυρώθηκε με τριμερή συνθήκη που υ­πέγραψαν στο Λονδίνο την 1η/13η Ιουλίου 1863 η Γαλλία, η Αγγλία και η Ρωσία. Στα 15 άρθρα της επαναλαμβανόταν με έμφαση η συναίνεση των Μεγάλων Δυνάμεων στην εκλογή του Γεωργίου, η αναγνώριση της Ελλάδας ως κράτους μοναρ­χικού, ανεξάρτητου και συνταγματικού, όπως και η απόφαση ότι τα όρια του ελληνικού κρά­τους θα επεκτείνονταν με την προσάρτηση των Ιονίων Νήσων. Επίσης, δηλώ θηκε ότι οι διάδοχοι

του Γεωργίου θα ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Ακόμη, υπογραμμίσθηκε ότι, μετά και την ανάρ­ρηση του Γεωργίου στον θρόνο, οι οικονομικές υποχρεώσεις της Ελλάδας δεν θα μεταβάλλο­νταν και ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις θα παρακο­λουθούσαν συστηματικά τη χώρα ως προς την ε ­κτέλεση των ποικίλων και επαχθών υποχρεώσε- ών της έναντι της τυχοδιωκτικής πολιτικής των ευρωπαϊκών Δυνάμεων εκείνης της εποχής.

To ελληνικό Στέμμα περιφέρθηκε πολύ ανά την Ευρώπη και π ροσφέρθηκε σε πολλούς υπο­ψηφίους, ώσπου να καταλήξει στη Δανία και να γίνειαποδεκτό από τον Γεώργιο. Καταλυτικό ρό­λο σ ’ αυτό έπαιξε η βρετανική διπλωματία, που θεώ ρησε ότι ο νεαρός πρίγκιπας θα ήταν η ιδα­νικότερη επΛογή, με την έννοια ότι θα εξυπη­ρετούσε τα συμφέροντά της ως πειθήνιο όργα­νο. H εκλογή του Γεωργίου έγινε αποδεκτή από όλες τις ευρωπαϊκές Δυνάμεις, καθώς θεώ ρη­σαν ότι μέσω αυτού η επιρροή καθεμίας θα εξι­σορροπείτο στην Ελλάδα και ότι δεν θα αντιμε­τώπιζαν κανένα πρόβλημα στο μέλλον. Ανεξάρ­τητα από όλα τα παραπάνω, ο Γεώργιος Γκλύκ- σμπουργκ αποτέλεσε, στην αρχή τουλάχιστον, τον «δούρειο ίππο» της Αγγλίας στα εσωτερικά ζητήματα της Ελλάδας, καθώς η πρώτη ευνοού­σε εξαρχής την εγκαθίδρυση μιας βασιλικής δυ ­ναστείας υπάκουης στα βρετανικά συμφέροντα.

O ΓΑΜΟΣ TOY ΓΕΩΡΓΊΟΥ

Στις 22 Μαρτίου 1865 δημοσιεύθηκε στην ε ­φημερίδα «Εθνοφύλαξ» η παρακάτω διάψευση: «Τα θρυληθέντα περί αρραβώνων της A.M. του βασιλέως Γεωργίου μετά της θυγατρός του με­γάλου δουκός της Ρωσίας Κωνσταντίνου ανηρέ- θησαν ημιεπισήμως υπό τινος των υπουργικών οργάνων».

To 1865 είχε αρραβωνιασθεί η αδελφή του Γεωργίου, Μαρία-Σοφία-Φρειδερίκη-Δάγμαρ, σε ηλικία 18 ετών, με τον μεγάλο δούκα Νικόλαο, διάδοχο του ρωσικού θρόνου. H ρωσική Αυλή ε ­πιζητούσε ταυτόχρονα να αρραβωνιάσει τον Ελληνα βασιλιά με την Η ά χρ ο νη Ολγα, πρώτη εξαδέλφη του Νικολάου και κόρη του μεγάλου δούκα Κωνσταντίνου, αδελφού του τσάρου Αλεξάνδρου B ’.

H κυβέρνηση Κ ουμουνδούρου κατέθεσε νομοσχέδιο στη Βουλή ώστε να ανατεθεί η αντι- βασιλεία στον θείο του βασιλιά, πρίγκιπα Ιωάν­νη, για όσο διάστημα θα διαρκούσε η απουσία του βασιλιά εκτός του κράτους. To νομοσχέδιο ψηφίσθηκε αμέσως και απέκτησε ισχύ νόμου, ενώ υπογράφηκε από τον Γεώργιο στις 31 Δ ε ­κεμβρίου 1866.

Στις 20 Δεκεμβρίου 1866 προβλεπόταν ότι ο βασιλιάς θα αναχωρούσε για το εξωτερικό πολύ

σύντομα και ότι το ταξίδι του θα γινόταν για συ­γκεκριμένο σκοπό, τον οποίο γνώριζε η κυβέρ ­νηση. To ταξίδι όμως αναΘαλλόταν, διότι η ρωσι­κή διπλωματία είχε εμποδίσει τον Γεώργιο να ε ­πισπεύσει τον προσχεδιασμένο γάμο του με την πριγκίπισσα Ολγα προκειμένου να μη θεω ρηθεί ότι ο βασιλιάς των Ελλήνων σκόπευε να εξυπη­ρετήσει τα ρωσικά συμφέροντα. H αλήθεια ήταν ότι η οικογένεια του Γεωργίου είχε συνδεθεί με την τσαρική και έτσι ήταν αναπόφευκτη η προ­σέγγιση του νέου βασιλιά από τη Ρωσία.

Στις 9 Απριλίου 1867 ο πρίγκιπας Ιωάννης ορκίσθηκε στη Βουλή των Ελλήνων ως αντιβασι- λιάς και ο Γεώργιος ήταν έτοιμος να αναχωρή­σει. O ελληνικός λαός, όμως, δεν γνώριζε τον λόγο. Επιπλέον, για να μην τον ενοχλήσει με ε ­ρωτήσεις η Βουλή, ο Κουμουνδούρος, αμέσως μετά την ορκωμοσία του αντιβασιλιά, διάβασε το διάταγμα που όριζε ότι η σύνοδος της Β ο υ ­λής είχε ολοκληρωθεί.

O Γεώργιος αναχώρησε την επομένη της ορ ­κωμοσίας του θείου του με το ελληνικό πλοίο «Πατρίς» για τη Μασσαλία, όπου έφθασε το Σάβ­βατο 15 Απριλίου. Την Κυριακή το απόγευμα ή ­ταν στο Παρίσι και τη Δευτέρα συναντήθηκε με τον αυτοκράτορα της Γαλλίας Ναπολέοντα Γ ’. Αμέσως μετά πήγε στο Λονδίνο, όπου βρισκόταν η μητέρα του, κοντά στην αδελφή του. Στο Παρί­σι επέστρεψε στις 21 Απριλίου. Αφού ξανασυνα- ντήθηκε με τον Ναπολέοντα, έφυγε στις 25 Απριλίου για το Βερολίνο και από εκεί για την Αγία Πετρούπολη. H πορεία του ταξιδιού του α- ποδεικνύει ότι μερίμνησε πρώτα να ενημερώσει τις Μεγάλες Δυνάμεις και μετά να προβεί στον γάμο του με τη Ρωσίδα πριγκίπισσα. H επιλογή της συζύγου του έπρεπε να συμβαδίζει με τα συμφέροντα καιτις βλέψεις κάθε Δύναμης. Στην Αγία Πετρούπολη τον υποδέχθηκαν με όλες τις τιμές, στις 30 Απριλίου 1867. Τέσσερις ημέρες αργότερα τελέσθηκαν οι αρραβώνες του με τη 16άχρονη πριγκίπισσα Ολγα, όπως τηλεγράφησε ο Ελληνας πρεσβευτής Σπυρ. Μεταξάς.

Παρά την σιωπή της κυβέρνησης, η ελληνι­κή κοινή γνώμη δεν αιφνιδιάσθηκε, διότι ο Τύ­πος δημοσίευε πληροφορίες που προοιωνίζο­νταν το γεγονός. H πρώτη επίσημη πληροφορία δημοσιεύθηκε την 9η Μαϊου 1867, αποκαλύπτο­ντας τον ήδη τελεσθέντα αρραβώνα του Γεωργί­ου με την Ολγα.

Από τη ρωσική πρωτεύουσα ο Γεώργιος με- τέβη στις 11 Μαϊου στην Κοπεγχάγη και 20 ημέ ­ρες αργότερα επέστρεψε στην Αγία Πετρούπο­λη, όπου στις 26 Ιουνίου έγινε η θρησκευτική τε ­λετή των αρραβώνων στην εκκλησία του Τσάρ- σκοε Σέλο. Μετά από δύο ημέρες έφυγε πάλι για την Κοπεγχάγη. O γάμος του έγινε με κάθε επισημότητα στις 15 Οκτωβρίου 1867. H είδηση

για την τέλεσή του έφθασε στην Αθήνα στις 21 Οκτωβρίου και το γεγονός εορτάσθηκε τόσο από την κυβέρνηση όσο και από τον λαό.

O γάμος του Γεωργίου είχε πολιτικά κίνητρα: αποσκοπούσε στον αναπροσδιορισμό των πολι­τικών σχέσεων των Μεγάλων Δυνάμεων μεταξύ τους. Σκοπός του γάμου ήταν να αναθερμαν- θ ούν οι σχέσεις των ευρωπαϊκών Δυνάμεων με τη Ρωσία, αφού η Γαλλία, η Αγγλία και η Πρωσ- σία, για δικούς της λόγους καθεμία, ευνοούσαν τη σύμπηξη μιας συμμαχίας με την τσαρική Ρω­σία, προκειμένου η τελευταία να εγγυηθεί την ακεραιότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και έτσι να προστατευθούν τα συμφέροντά τους που απειλούντο από την επεκτατικότητα

Πορτραίτο του Γεωργίου Α ’ κατά τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAAAAA

Χάλκινο πεντάλεπτο της Κρητικής Πολιτείας.

των Ρώσων. O Γεώργιος Γκλύξμπουργκ παρείχε την κατάλληλη ευκαιρία στις Μεγάλες Δυνάμεις για να προωθήσουν τις βλέψεις τους στον ευρύ ­τερο γεωπολιτικό χώρο της Ευρώπης.

TO ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ TOY ΔΗΛΕΣΙ (1870)

To ζήτημα της ληστείας, που ταλάνιζε το ελ ­ληνικό κράτος από τη σύστασή του, βρέθηκε στο προσκήνιο από ένα απρόοπτο γεγονός που συγκλόνισε την πολιτική ζωή της χώρας. Στις 30 Μαρτίου/11 Απριλίου 1870, μια ομάδα ξένων πε­ριηγητών, κατά την επιστροφή της από μια εκ ­δρομή στον Μαραθώνα, δ έχθηκε την επίθεση ληστών στο Πικέρμι, όπου και περιήλθε σε κα­τάσταση ομηρίας. Ανάμεσα στους εκδρομείς ή ­ταν ένας Βρετανός λόρδος και μέλη διπλωματι­κών σωμάτων στην Ελλάδα. Αρχηγός της συμμο­ρίας ήταν ο Τάκος Αρβανιτάκης και υπαρχηγός ο αδελφός του Χρήστος. H είδηση της αιχμαλω­σίας προκάλεσε την κινητοποίηση της ελληνι­κής κυβέρνησης αλλά και των εκπροσώπων των Μεγάλων Δυνάμεων στην Αθήνα.

Στις διαπραγματεύσεις με τους ληστές έλα­βε μέρος και ο Αγγλος πρεσβευτής στην Αθήνα, Ερσκιν. Αρχικά, οι ληστές ζήτησαν υπέρογκα λύ­τρα και να σταματήσει η καταδίωξή τους από τα αστυνομικά αποσπάσματα. E v συνεχεία, περιό­ρισαν το ποσό των λύτρων στις 25.000 λίρες Αγγλίας, αλλά παράλληλα ζήτησαν να τους δο ­θεί αμνηστία. E v τω μεταξύ, είχαν απελευθερώ­σει τις γυναίκες και τον Αγγλο λόρδο Μονκά- στερ. To αίτημα όμως για την αμνηστία προσέ- κρουε στις διατάξεις του Συντάγματος του 1864, που επέτρεπε την χορήγηση αμνηστίας μόνο για πολιτικά αδικήματα. H αγγλική κυβέρ ­νηση πίεζε έντονα για να δοθεί η αμνηστία στους ληστές και να λήξει αυτό το αποτρόπαιο επεισόδιο που αμαύρωνε διεθνώς τη χώρα. H κυβέρνηση Ζαϊμη, όμως, παρέμεινε αμετάπει­στη και ακλόνητη στην πεποίθησή της να μην αρθούν οι σχετικές διατάξεις του Συντάγματος,

παρά τις πιέσεις που δεχόταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Στη στάση αυτή παρέμεινε αμετάπει­στη ακόμη και όταν ο Αγγλος υπουργός Εξωτε­ρικών Κλάρεντον δήλωσε ειρωνικά ότι δεν μπο­ρούσε να δώσει καμία σημασία σε αυτή την από­φαση της ελληνικής κυβέρνησης, επειδή το ελ ­ληνικό Σύνταγμα παραβιαζόταν πολύ συχνά. H ελληνική κυβέρνηση, για να ξεφύγει από το α­διέξοδο, έστειλε στους ληστές (που βρίσκονταν στον Ωρωπό) τον συνταγματάρχη Θεαγένη, προκειμένου να τους πείσει να ελευθερώ σουν τους αιχμαλώτους και να εγκαταλείψουν τη χώ­ρα, χωρίς όμως να τους χορηγηθεί αμνηστία. Oi ληστές όμως απέρριψαν τις προτάσεις της κυ­βέρνησης, επειδή ήταν δύσπιστοι.

Λίγες ημέρες μετά τη συνάντηση του Θεα­γένη με τους ληστές, στις 9/21 Απριλίου 1870, καθώς η συμμορία μετακινείτο προς το Δήλεσι με σκοπό να περάσει στη Βοιωτία και ύστερα να διαβεί τη μεθόριο, συγκρούσθηκε με ένα στρα­τιωτικό απόσπασμα. To αποτέλεσμα ήταν να σφαγούν οι αιχμάλωτοι και να φ ονευθούν ή να συλληφθούν οι περισσότεροι ληστές.

H είδηση της σφαγής προξένησε σάλο σε ο­λόκληρη την Ευρώπη. Δημοσιεύθηκα ν πολλά δυσφημιστικά άρθρα κατά της Ελλάδας, ιδιαίτε­ρα στον αγγλικό Τύπο. Γιατο έγκλημαθεω ρήθη- κε υπαίτιο ολόκληρο το ελληνικό έθνος. Ανάλο­γες υπήρξαν και οι αντιδράσεις του γαλλικού καιτου ιταλικού Τύπου. Παράλληλα, διατυπώθη­καν επίσημα απειλές για μια ανοικτή επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στην Ελλάδα, ακόμη και για κατάληψη ενός μέρους της ελληνικής ε ­πικράτειας. H άρνηση όμως της Ρωσίας να λάβει μέρος σε συλλογικά διαβήματα κατά της Ελλά­δας, καθώς επίσης και το γεγονός ότι η κατά­σταση ήταν τεταμένη λόγω της επικείμενης έ ­κρηξης του Γαλλοπρωσικού Πολέμου, απέκλει­σαν κάθε σκέψη για δυναμικές ενέργειες. Ετσι, η αγγλική κυβέρνηση περιορίσθηκε να ζητήσει τη συμμετοχή Αγγλων νομικών στην επιτροπή έ ­ρευνας και στη δίκη των ληστών, καθώς και α­ποζημίωση των συγγενών των θυμάτων.

Τις πρωτοβουλίες αυτές προκάλεσε η διά­χυτη τότε εντύπωση ότι στην υπόθεση της απα­γωγής και στον όλο χειρισμό των διαπραγμα­τεύσεων με τους ληστές είχαν αναμιχθεί παρά­γοντες της ελληνικής πολιτικής ζωής ω θούμε­νοι από προσωπικά ελατήρια. Υπήρχαν υπόνοιες ότι ηγέτες της αντιπολίτευσης είχαν ενθα ρρύ ­νει τους ληστές να επιμείνουν στο αίτημά τους για αμνηστία, με την ελπίδα να οδηγήσουν την κυβέρνηση σε αδιέξοδο και να την εξαναγκά­σουν σε παραίτηση. H εξεταστική όμως επιτρο­πή που συγκροτήθηκε δ εν εντόπισε κανένα στοιχείο που θα μπορούσε να στηρίξει κάποια κατηγορία. Αντίθετα, επιβεβαίωσε το γεγονός,

60

ότι ο Αγγλος γαιοκτήμονας της Εύβοιας Φρανκ Νόελ, που είχε αναλόβει μεσολαβητικό ρόλο με παράκληση του πρεσβευτή Ερσκιν, διατηρούσε στην υπηρεσία του αδελφούς των ληστών Αρβανιτάκηδων.

Ασχετα όμως από τα πορίσματα των ανακρι- τικών Αρχών και τις αποφάσεις του δικαστηρί­ου, η εγκυρότητα των οποίων δεν αντέχει σε κριτική έρευνα, υπήρχαν πολλά σημεία που ενο ­χοποιούσαν τόσο την κυβέρνηση, όσο και την αντιπολίτευση. O χειρισμός της υπόθεσης από την κυβέρνηση, τόσο στο στάδιο των διαπραγ­ματεύσεων με τους ληστές, όσο και στο στάδιο των ανακρίσεων, ήταν κάθε άλλο παρά άψογος. H σύντονη καταδίωξη της συμμορίας ήταν κάτι που επέβαλλε η τιμή της χώρας αλλά, ως τη στιγμή που αποφασίσθηκε να αποκλεισθούν οι ληστές στον Ωρωπό, μεσολάβησαν ενέργειες και αποφάσεις διαφόρων κυβερνητικώ ν παρα­γόντων που εξέθεταν την Ελλάδα. Oi ενέργειες αυτές έδιναν την εντύπωση ότι αυτό που επι­δίωκαν οι Αρχές ήταν η σύγκρουση με τη συμ­μορία και η σφαγή ληστών και αιχμαλώτων, ώ­στε να εξαφανισθεί κάθε ενοχοποιητικό στοι­χείο. Σοβαρή ευθύνη βαρύνει και τον Βρετανό

πρεσβευτή, γιατί με δική του πρωτοβουλία ήλ­θ ε σε επαφή με τους ληστές και τους έδωσε την εντύπωση ότι θα αναστελλόταν κάθε κατα­διωκτικό μέτρο, παρά την αντίθετη θέσ η της ελληνικής κυβέρνησης.

H εκτέλεση των τεσσάρων ξένων ομήρων στο Δήλεσι προκάλεσε βαθειά συγκίνηση στην ελληνική κοινή γνώμη της εποχής. Κάτω από το προσβλητικό μαστίγωμα της ευρωπαϊκής αρ- θρογραφίας, εξαπολύθηκε ανελέητο κυνηγητό κατά των ληστών. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, πολλοί ληστές κατέφυγαν στην οθωμανική επι­κράτεια προκειμένου να διαφύγουν τη σύλλη­ψη. H ανάμιξη της Αγγλίας στο επεισόδιο του Δήλεσι αποσκοπούσε στην πολιτική εκμετάλ­λευση ενός γεγονότος που κηλίδωσε τη φήμη της Ελλάδας διεθνώς. H ανάμιξη των ξένων πα­ραγόντων στο έγκλημα οδήγησε την ελληνική κυβέρνηση σε αδιέξοδο, αφού οι Ευρωπαίοι δι­πλωμάτες που αναμίχθηκαν, ουσιαστικά έτειναν χείρα βοηθείας στους ληστές, μη επιτρέποντας στην ελληνική κυβέρνηση να αντιδράσει αποτε­λεσματικά. Τελικά, θα μπορούσαμε να ισχυρι- σθούμε, με κάποια επιφύλαξη, ότι το επεισόδιο στο Δήλεσι ήταν σ κηνοθετημένο από την αγγλι-

Στιγμιότυπο από τη διεξαγωγή της δίκης για το Επεισόδιο του Δήλεσι (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 61

O Γεώ ργιος A ’ σε νεαρή ηλικία

(1863), κατά τη διάρκεια

επίσκεψής του στο Λονδίνο.

κή διπλωματία, για να οδηγήσει την ελληνική κυ­βέρνηση σε αδιέξοδο και έτσι να την καταστή­σει τρωτή για μία ακόμη φορά. Στόχος ήταν η καταστρατήγηση της εθνικής αξιοπρέπειας των Ελλήνων, με τον πιο ύπουλο και απεχθή τρόπο που θα μπορούσε να επινοηθεί.

H ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΡΩΜΥΛΙΑΣ

Oi σχέσεις του Ελληνισμού με τους βόρει­ους γείτονές του ήταν πάντα τεταμένες και με­ταβάλλονταν διαρκώς λόγω της ραγδαίας εξα­σθένισης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της εθνικής αφύπνισης των όμορων βαλκανικών λαών. To Ανατολικό Ζήτημα οξύνθηκε επικίνδυ­να λόγω της κατάρρευσης της Οθωμανικής αυ­τοκρατορίας στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Στο πρόβλημα αυτό είχαν ε- μπλακεί και οι Μεγάλες Δυνάμεις, με κυριότε- ρες τη Μεγάλη Βρετανία και τη Ρωσία. Oi βαλ­κανικοί λαοί απλά χρησίμευσαν ως πιόνια στη δι­πλωματική σκακιέρα.

Από τη λήθη του παρελθόντος ανασύρθη­καν ξεχασμένες ιστορικές πτυχές που ευνοού ­σαν τη σφυρηλάτηση της εθνικής συνείδησης των βαλκανικών λαών, πολλές φορές κατά τρό ­πο που διευκόλυνε τις επιδιώξεις άλλων χωρών. Στην ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής η Ρω­σία «ανακάλυψε» το βουλγαρικό έθνος, προκει- μένου να εξασφαλίσει με έμμεσο τρόπο ένα ση­μαντικό προγεφύρωμα. H προσπάθεια, λοιπόν, για τη δημιουργία βουλγαρικού κράτους τον 19ο αιώνα προκάλεσε ευρύτερη αστάθεια στα

Βαλκάνια, υπήρξε η αιτία για μια σειρά πολέ­μων, ενώ για τον Ελληνισμό είχε ως αποτέλε­σμα την οριστική εκρίζωσή του από τη βόρεια Θράκη, έναν χώρο στον οποίο η ελληνική πα­ρουσία μαρτυρείται από την Αρχαιότητα και ο οποίος, χωρίς την ανάμιξη των Μεγάλων Δυνά­μεων, θα ανήκε μέχρι σήμερα στον δικαιωματι­κό κάτοχό του: την Ελλάδα.

Tov 19ο αιώνα εξελίσσονταν οι προσπάθειες για την εθνική αφύπνιση των Βουλγάρων. Πρω­τοστάτης σ ’ αυτόν τον τομέα υπήρξε ο βουλγα­ρικός Κλήρος, που διέδιδε χονδροειδείς ανακρί­βειες για την ιστορική καταγωγή των Βουλγά­ρων. Επίσης, πολλοί Βούλγαροι είχαν υπηρετή­σει στον Ρωσικό Στρατό κατά την περίοδο των ρωσοτουρκικών πολέμων του 19ου αιώνα. Oi αυ- τόδηλες, λοιπόν, ενδείξεις πίστης των Βουλγά­ρων προς τη Ρωσία, αλλά κυρίως η γεωγραφική εγγύτητα της Βουλγαρίας προς την Κωνσταντι­νούπολη, είχαν ως συνέπεια οι Βούλγαροι να θ ε ­ω ρηθούν σημαντικότεροι σύμμαχοι από τους Ελληνες ή από τους Σέρβους. Ετσι, η Ρωσία ενί- σχυσε τις προσπάθειες των Βουλγάρων για ε ­θνική αφύπνιση. H ενίσχυση αυτή έλαβε ισχυρό­τερο χαρακτήρα, όταν δ ιακηρύχθηκε από τη Ρω­σία το δόγμα του Πανσλαβισμού.

To πρώτο βήμα για την ίδρυση βουλγαρικού κράτους έγινε με δύο διαδοχικές επαναστάσεις των Βουλγάρων, τον Σεπτέμβριο του 1875 και τον Μάιο του 1876. Oi επαναστάσεις αυτές σύ­ντομα κατεστάλησαν από τον Οθωμανικό Στρα­τό και πνίγηκαν στο αίμα, καθώς ήταν ανοργά­νωτες. Oi τουρκικές όμως βιαιοπραγίες προξέ­νησαν τη διεθνή κατακραυγή και, σε συνδυα­σμό με τη σοβούσα βαλκανική κρίση, εξερράγη ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος του 1877-78. O πόλε­μος αυτός οδήγησε στη συντριβή του Οθωμανι­κού Στρατού και στην προέλαση του Ρωσικού έως και το προάστιο του Αγίου Στεφάνου, κοντά την Κωνσταντινούπολη, όπου και υπογράφηκε η ομώνυμη συνθήκη ειρήνης στις 3 Μαϊου του 1878. Συνέπεια αυτής της συνθήκης ήταν η δη ­μιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας, με όρια που κάλυπταν σχεδόν ολόκληρη τη Μακεδονία.

H υπερβολική αύξηση της ισχύος της Ρω­σίας στη Βαλκανική θορύβ ησ ε τις υπόλοιπες Δυνάμεις, ιδίως την Αγγλία, η οποία επιδίωκε τη διατήρηση της ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Π ροκειμένου λοιπόν να δ ιευ θ ε ­τηθούν τα αντικρουόμενα συμφέροντα των Μ ε ­γάλων Δυνάμεων, σ υγκλήθηκε συνέδριο στο Βερολίνο το 1878, το οποίο κατέληξε στην υπο­γραφή της ομώνυμης συνθήκης που ορ ιοθε ­τούσε εκ νέου τα σύνορα στη Βαλκανική. Ως προς τα βουλγαρικά εδάφη, η συνθήκη καθόρι­ζε ότι θα ιδρύονταν δύο ηγεμονίες, υποτελείς στον σουλτάνο, η Βουλγαρία και η Ανατολική

Ρωμυλία, με πρωτεύουσες αντίστοιχα τη Σόφια και τη Φιλιππούπολη. H ίδρυση της Βουλγαρικής ηγεμονίας ικανοποιούσε αρχικά τα δίκαια των Βουλγάρων. Παράλληλα αποκαθιστούσε την ι­σορροπία μεταξύ των αλληλοσυγκρουόμενω ν συμφερόντων της Αυστροουγγαρίας και της Ρωσίας στα Βαλκάνια. H ίδρυση της Ανατολικής Ρωμυλίας, με πλειοψηφία κατοίκων χριστιανι­κής καταγωγής, παρείχε το υπόβαθρο για μελ­λοντικές περιπλοκές. O διοικητής της επρόκει- το να είναι Χριστιανός και στο Σύνταγμά της προβλεπόταν ισονομία για όλους τους κατοί­κους. H ίδρυση της Ανατολικής Ρωμυλίας ήταν απλά ένας σταθμός κατά την υλοποίηση του ο ­ράματος για τη δημιουργία μιας Μεγάλης Β ο υ λ ­γαρίας. Από την άλλη πλευρά, τα βουλγαρικά σχέδια διευκολύνονταν, γιατί η Ανατολική Ρω­μυλία ήταν ένα τεχνητό κρατίδιο.

Κατάτις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώ­να, το ελληνικό στοιχείο στη βόρεια Θράκη είχε αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό, στοιχείο που απο- τελούσε αντίποδα στα επεκτατικά σχέδια των Βουλγάρων. Oi Βούλγαροι, ό,τι κι αν μετέρχο­νταν για να επιβληθούν, δεν μπορούσαν να υλο­ποιήσουν πλήρως τα σχέδιά τους, διότι ήταν πνευματικά και οικονομικά καθυστερημένοι.

H προσπάθεια για την πλήρη επιΒολή του βουλγαρικού στοιχείου συνεχίσθηκε και μετά

την ίδρυση της Ανατολικής Ρωμυλίας. Πρώτος η ­γεμόνας της διορίσθηκε ο βουλγαρικής καταγω­γής Αλέξανδρος Βογορίδης. O Βογορίδης σχη­μάτισε την κυβέρνησή του μόνο από Βουλγά­ρους, ενώ την πρώτη ημέρα της εγκατάστασής του στην πρωτεύουσα Φιλιππούπολη, το φιρμά- vi του διορισμού του διαβάσθηκε μόνο στα Τουρκικά και στα Βουλγαρικά. E v συνεχεία, η φι- λοβουλγαρική του πολιτική συνεχίσθηκε και εί­χε ως αποτέλεσμα τον πλήρη αποκλεισμό των Ελλήνων από τα διοικητικά αξιώματα.

Oi Ελληνες της περιοχής εξέφραζαν έτσι μια δικαιολογημένη αγανάκτηση, αφού ασκούντο εις βάρος τους ποικίλοι περιορισμοί. Τα παράπο­νά τους όμως δεν εισακούονταν. Υπερασπιστής τους αναδείχθηκε ο Ελληνας πρόξενος στη Φι- λιππούπολη Αθανάσιος Ματάλας, ο οποίος, πα­ρά τις επανειλημμένες αναφορές που απηύθυνε στην ελληνική κυβέρνηση, δεν είχε καταφέρει τίποτε. Γενικά, η ελληνική κυβέρνηση κώφευε η ­θελημένα στο θέμα της Ανατολικής Ρωμυλίας, διότι είχε στραμμένη την προσοχή της στο Κρη­τικό Ζήτημα, απ’ όπου προσδοκούσε μεγαλύτε­ρα οφέλη.

H Ανατολική Ρωμυλία είχε όμως προδιαγε­γραμμένο μέλλον: η ένωσή της με τη Βουλγαρία ήταν προκαθορισμένη. H ένωση αυτή πραγμα- τοποιήθηκε με ένα αναίμακτο πραξικόπημα στις

Λαϊκή εικόνα, η οποία avaπαριστά μια επιδρομή του Μπόρις Σαράψωφ και των κομιτατζήδω ν του σε ένα μακεδονικό χωριό. Τους ακολουθούν, ως όμηροι, οι χωρικοί.

ΞΕΝΕΣ ΕΓΙΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 63

Κρητικοί επαναστάτες του 1897(περιοδικό London Illustrated News).

18 Σεπτεμβρίου 1885. Oi προϋποθέσεις για την εκδήλωσή του ε ίχα ντεθείπ ολύ νωρίς. Ηδη από την άνοιξη του 1880 η Βουλγαρία είχε διαθέσει800.000 φράγκα σε επιτροπές προβοκατόρων στην Ανατολική Ρωμυλία. Παράλληλα, είχε ιδρυ­θεί στην Βουλγαρία μυστικό κομιτάτο, με σκοπό την ένωση των «δύο Βουλγαριών». Πράκτορες αυτού του κομιτάτου διέτρεχαν τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1885 ολόκληρη την Ανα­τολική Ρωμυλία, οργανώνοντας τη συνωμοσία. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1885 εκδηλώ θηκαν οι πρώ­τες ενέργειες του πραξικοπήματος. Στο χωριό Παναγιούριστε κάποιοι άρχισαν να διαδηλώνουν υπέρ της ένωσης με τη Βουλγαρία. Την επόμενη ημέρα οι ταραχές εξαπλώθηκαν και σε δύο ακό- μαχωριά, κοντά στη Φιλιππούπολη. H κυβέρνη ­ση έστειλε δύο αντιπροσώπους για να κατευνά­σουν την ένταση, ο ένας όμως συνελήφθη από τους εξεγερθέντες και κρατήθηκε. Ετσι, στις 16 Σεπτεμβρίου 1885 η κεντρική επιτροπή των συ­νωμοτών εξέδωσε διαταγές που προέβλεπαν τη συγκρότηση ομάδων σε διάφορα σημεία κοντά στη Φιλιππούπολη και προώθησή τους προς την πρωτεύουσα. Αξιοσημείωτο είναι ότι σχεδόν το μεγαλύτερο μέρος της εθνοφυλακής ήταν υπό τον έλεγχο των συνωμοτών.

Στις 17 Σεπτεμβρίου 1885 οι ταραχές εξα­πλώθηκαν, με το πρόσχημα της επιβολής νέων φόρων. To ίδιο βράδυ εκδηλώ θηκε πραξικόπη­μα, στο οποίο συμμετείχαν μόνο οι ομάδες της περιοχής της Φιλιππούπολης. Oi συνωμότες ει- σήλθαν στην πόλη και συνέλαβαν τον Γερμανό

αρχηγό της Χωροφυλακής, όπως επίσης και τον ηγεμόνα της Ανατολικής Ρωμυλίας, Κρέστοβιτς. Σ ' αυτόν δήλωσαν ότι η ένωση της Ανατολικής Ρωμυλίας με τη Βουλγαρία ήταν τετελεσμένη. O Κρέστοβιτς δ έχθη κε τη διαμορφωθείσα κατά­σταση και δ εν πρόβαλε καμία αντίσταση.

To επόμενο πρωί κηρύ χθηκε η ένωση των «δύο Βουλγαριών» και ο στρατός της ηγεμονίας στάλθηκε στα σύνορα. Παράλληλα, αντιπροσω­πεία Βουλγάρων της Ανατολικής Ρωμυλίας στάλθηκε στη Βουλγαρία για να ζητήσει από τον Γερμανό βασιλιά της, Αλέξανδρο Βάττεν- μπεργκ, να έλθει στη Φιλιππούπολη και να δε- χ θ ε ίτ η ν ένωση.

Αρχικά, το πραξικόπημα στρεφόταν ενα­ντίον της οθωμανικής κυριαρχίας στην Ανατολι­κή Ρωμυλία. H τουρκική αντίδραση άργησε ό­μως να εκδηλωθεί. O βεζίρης Σαϊντ Πασάς συ- γκάλεσε το υπουργικό συμβούλιο στην Κωνστα­ντινούπολη, αμέσως μόλις αντιλήφθηκε ότι η Ρωσία δεν είχε καμία ανάμιξη στο πραξικόπημα. Στο συμβούλιο αποφασίσθηκε να σταλούν 6.000 άνδρες και να καταλάβουν την Φιλιππούπολη. O σουλτάνος, όμως, Αβδούλ Χαμήτ δεν υπέγραψε την απόφαση, γιατί ανέμενε την εξουσιοδότηση των Μεγάλων Δυνάμεων.

Από την άλλη πλευρά, η Ανατολική Ρωμυλία ενδιέφ ερε και τις Μεγάλες Δυνάμεις, γιατί πα- ραβιαζόταν η Συνθήκη του Βερολίνου του 1878 και επιπλέον θίγονταν τα συμφέροντά τους στη Βαλκανική. H Μ. Βρετανία όμως και η Ρωσία δεν αντέδρασαν αμέσως. H πρώτη απέβλεπε στην έ-

64

νωση των «δύο Βουλγαριών», την απαγκίστρωση της Βουλγαρίας από το άρμα του Πανσλαβισμού και την επέκταση της επιρροής της στη Βουλγα­ρία. Oi Ρώσοι αντέδρασαν αποκηρύσσοντας τον Βούλγαρο βασιλιά. Από την άλλη, όμως, οι Ρώσοι δ εν ήθελαν να αντιτεθούν στο βουλγαρικό εθνι­κό αίσθημα. Γι’ αυτό, λοιπόν, πραγματοποιήθη- κε στην Κωνσταντινούπολη διάσκεψη των πρε­σβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων, στις 5 Ν οεμ­βρίου 1885. Σε αυτήν αποφασίσθηκε η επαναφο­ρά στο καθεστώς που ίσχυε πριν το πραξικόπη­μα στην Ανατολική Ρωμυλία. Για τον σκοπό αυτό θα έπρεπε η Οθωμανική αυτοκρατορία να στεί­λει στην περιοχή μία αντιπροσωπεία για να διε- ρευνήσει αν οι κάτοικοι επιθυμούσαν να επι- στρέψουν στο παλαιό καθεστώς. H πλειονότητα βέβαια των κατοίκων, που είχε εμποτισθεί με το πάθος για αυτοδιάθεση, απάντησε αρνητικά. Oi εργασίες της διάσκεψης συνεχίσθηκαν μέχρι τις 5 Απριλίου 1886 και τελικά επιλέχθηκε μια συμβιβαστική λύση: ο βασιλιάς της Βουλγαρίας θα θεωρείτο ηγεμόνας της Ανατολικής Ρωμυ­λίας, αν και οι δύο χώρες θα είχαν διαφορετικό κρατικό status.

H απροθυμία των Μεγάλων Δυνάμεων να α- ντιδράσουν δυναμικά στο απεχθές πραξικόπη­μα της Ανατολικής Ρωμυλίας, επέδρασε αρνητι­κά στα συμφέροντα των υπόλοιπων βαλκανικών κρατών, αφού έτσι περιορίζονταν από την επέ­κταση της βουλγαρικής επικράτειας. H κυβέρ ­νηση Δεληγιάννη το μόνο που έπραξε ήταν να απαιτήσει την αποζημίωση της Ελλάδας με την παραχώρηση της Κρήτης, η οποία δονείτο εκεί­νον τον καιρό από το σύνθημα για ένωση με την Ελλάδα. H λύση όμως αυτή έθιγε καίρια τα συμ­φέροντα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η ο­ποία απέστειλε μονάδες τακτικού στρατού στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Προκειμένου να απο­φ ευχθεί η ένοπλη σύγκρουση, οι Μεγάλες Δ υ ­νάμεις απαίτησαν τον αφοπλισμό της Ελλάδας και προέβησαν σε ναυτικό αποκλεισμό, επιβάλ­λοντας για ακόμη μία φορά την ανθελληνική πο­λιτική τους (Απρίλιος 1886).

To πραξικόπημα στην Ανατολική Ρωμυλία, που οδήγησε στην ένωσή της με τη Βουλγαρία, ευνοήθηκε από την ευμενή ουδετερότητα των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες σκόπευαν έτσι να θ έσ ουν ένα πρόσκομμα στην ανέλιξη του συνεχώς ενισχυόμενου Ελληνισμού. Επίσης, στην προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία έπαιξε ρόλο και η απραξία της ελληνικής κυβέρνησης, που είχε στρέψει το ενδιαφέρον της στην προσάρτηση της Κρήτης. Παρά τις όποιες ενέργειες για τον βίαιο ε- κβουλγαρισμό της Θράκης, με τη βοήθεια της Ρωσίας και της Αγγλίας, η βουλγαρική προσπά­θεια απέτυχε παταγωδώς. H προσάρτηση της

Ανατολικής Ρωμυλίας δ εν έχει αναγνωρισθεί με καμία διεθνή πράξη, γεγονός που αποδεικνύει τη φαυλότητα της συγκεκρ ιμένης ενέργειας. H βίαιη εκρίζωση του ακμάζοντος ελληνικού στοιχείου και ο παράλληλος διωγμός του ήταν το αποτέλεσμα της ανθελληνικής πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες, στον βωμό των συμφερόντω ν τους, δεν δίστασαν να παρα­χω ρήσουν μια κατ’ εξοχήν ελληνική περιοχή με ιστορία αιώνων σε ένα κράτος που γενν ή θ η κε από το πουθενά, χωρίς κανένα γεωγραφικό και γεωπολιτικό υπόβαθρο.

Ο Γ ε ώ ρ γ ιο ς Α ’ εμφανίζεται παρορμητικός κατά τις παραμονές του Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897 (ΑΘήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

H ΕΠΙΒΟΛΗ TOY ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ (1897)

O Δ ιεθνής Οικονομικός Ελεγχος της Ελλά­δας από τις Μεγάλες Δυνάμεις ήταν η συνέπεια του ατυχούς Ελληνοτουρκικού Πολέμου του1897. Από το 1893, οπότε είχε κηρυχθεί η πτώ­χευση του ελληνικού κράτους, όλες οι προσπά­θειες για συμβιβασμό ή για κάποια ευνοϊκή ρύθμιση με τους δανειστές της χώρας είχαν α- ποτύχει. H αιτία ήταν κυρίως ότι οι ξένοι ζητού­σαν παροχή έκτακτων εγγυήσεων, μια μορφή ε ­λέγχου, ενώ οι ελληνικές κυβερνήσεις προσπα­θούσαν να αποφύγουν με οποιονδήποτε τρόπο μια τέτοια βίαιη επέμβαση στα οικονομικά του κράτους. H συντριβή όμως της χώρας στο πολε­μικό πεδίο έδινε το ποθητό έναυσμα στους Eu-

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΧ EAAAiA

Υποδοχή του ύπατου αρμοστή της Κρή τη ς,

πρίγκιπα Γεωργίου από τους ναυάρχους

κατά την άφιξή του στο λιμάνι

της Σούδας, στις 9Δ εκεμβρίου 1898.

ρωπαίους για να εφαρμόσουν τα σχέδιά τους. Σύμφωνα με τις διεθνείς αρχές η Ελλάδα, αφού ηττήθηκε, έπρεπε να καταβάλει στην Οθωμανι­κή αυτοκρατορία πολεμική αποζημίωση, η ο­ποία μετά από διαπραγματεύσεις ορίσθηκε στο ποσό των 4.000.000 τουρκικών λιρών, δηλαδή95.000.000 χρυσά φράγκα. To ποσό αυτό ήταν α­δύνατο να βρεθεί και γ Γ αυτό έπρεπε να συνα- φθεί νέο δάνειο, που δ εν ήταν δυνατό να συμ- φωνηθεί εάν δ εν ρυθμίζονταν τα παλαιά χρέη και δεν παρέχονταν ασφαλείς εγγυήσεις στους δανειστές. Μπροστά σ’ αυτό το αδιέξοδο, τα πράγματα οδηγούσαν στο επιδιωκόμενο αποτέ­λεσμα για τους ξένους: τον έλεγχο των οικονο­μικών της χώρας, μια ακόμη ταπείνωση της χει­μαζόμενης Ελλάδας από την απληστία των Μ ε ­γάλων Δυνάμεων.

O οικονομικός έλεγχος συνδέεται με τα αί­τια του πολέμου του 1897. H Γερμανία, προβλέ- ποντας την ελληνική ήττα, εξώθησε έμμεσα σε

πόλεμο την Ελλάδα, με τη Βοήθεια πρακτόρων, ώστε να εξαναγκασθεί να αποδεχθεί τον έλεγ­χο. H ενθάρρυνση για να εμπλακεί η Ελλάδα σε πόλεμο με την Οθωμανική αυτοκρατορία προήλθε από τη διπλωματική υποκίνηση της Γερμανίας, η οποία, αφού εξασφάλισε τον έλεγ­χο των οικονομικών, σταμάτησε να αντιτίθεται στη φιλελληνική λύση του Κρητικού Ζητήματος. H Γερμανία, όμως, αν και πρωτοστάτησε, δεν ή ­ταν η μοναδική ενδιαφερομένη. Oi Μεγάλες Δ υ ­νάμεις, στις οποίες η Ελλάδα εμπιστεύθηκε τις διαπραγματεύσεις για την προκαταρκτική συν­θήκη ειρήνης, επωφελήθηκαν για να εξυπηρε­τήσουν τα δικά τους συμφέροντα.

Μετά την ήττα η ελληνική κυβέρνηση, κατέ­βαλε τις ύστατες προσπάθειες να συμβιβασθεί με τους δανειστές και να αποτρέψει τον επικεί­μενο έλεγχο. Ολες όμως οι προσπάθειες έπε­σαν στο κενό. Ετσι, η Ελλάδα αναπόφευκτα δ έ ­χθ η κε στον έλεγχο.

66

\ / 'o$$htij .ef

i. 'A%tto$

S n . ' Κα0ίλα·J

• *4e tei. .l/fy0Ajf Π φ ν , , ι

i . Όαταόβον ( Beyo^qittij

Μ W fJ Htfiiw . · « " ? < # , i , ! , V * & * t o

♦T*‘ * ^ i ^ββτοριά# . ^'a(rrpeJ|j. Χαλκιδική

Blpoice* Λ .... *Πολύγυροί Jf^ te tip fvn * 7 < % ^

\ 'S g f wt-^β ΠΑβΤβμών _ % * ‘ >

’Ελασπών* ”

Vw<X *Z oOvt (Λβμί«)Σ τ ε ρ ε ά Έ λ λ ά ς ^<¾ ,

# Bp«x«pi('Aypiwiow) '^¾.

« ~

% a x r 'V \ ‘ΑM*<raX6wi* ,. #NaCftrcoeTes

4 - ,.. ΤΤάτρα#**“ ' .....*............. .....W f l lB S ‘ ^β<· » » « t_>V-‘--

(A iyvw ) * * t f< U - _ ^

θ p ά x η

*Tapvo$es9'AyvA.

' ·Λάριάτα

. ^ 4 « * . θ £ σ β α λ ί “ <* t t o* Καρδίτσα* / <tfSHp*oXa -...

Δομοκάϊ*· -

‘Α&ραμύτιον·

. Σχίιβο;-

^ ί . Ά γ . Eae^s*Tu<

ι V

* 4iXtoiaotia»Κυδωνίαι (Ά φ αλ ί)

Μυτιλήνη<» *Οέργαμοξ

Λ £

•Σάλωνα (Άμφισΰα)

2, Aaaraii

•Βοοτίτσα 7 0 * ό <·“ * ‘ * ri i

Mfyapcn*

K<jp1vfc5*

Π ίλ ο π ό ν ν η β σ ος

TpswsXrro4 (Τρίττολ >·

«ε«βΛίΓί

•Χθ λβ5

^ < ¾ .

ιολκξ '

ΑΙγτ**

m

•Σμύρνη

ίν. 'Avipoi

C- 1 vo<v. Jfxapti(Nuutpt&)

W^rA5V. Udpoc

~ - ' ' ^ *l'*pa

v. Σύρο;, -fv,,v· Μύχβνος•ΈρμοίΛΤ&Α* (Σύρα)

^ - *,' Σπέτααι •Μυστρβϊ φ τά ρ τη ;

v. Σίρΐ9°~/ "iV. Xi9VOC | ; 5 >

v. 'Avtia*poi

Κίμωλο;

\

Κύ6η(

,·. 'V. Σ ravflpo'v. (rW;,„ ,

(Sxvrcptvtj) .·.

■. Νάξο;

I , φ. Δονοΰβα

£θ% *' ,f*$y*' Άμοργλς V. Ίος (N ti)

v. Σάμος ;.

, ; _ : _ ^ w ,fc V # C ^ £ ^ i

* * K

f i . ^ ¾ i A * W . ,

• \> f *· Κ ά λ 'ίμ ν ο < 3 \,* S

a * <«

. κ

, Νίβυρρς

j. Κύθηρα

•tomrtpM

Σε άρθρο της προκαταρκτικής συνθήκης ει­ρήνης της 6ης/18ης Σεπτεμβρίου 1897 που ava- φερόταν στην πολεμική αποζημίωση, προστέ­θη κε όρος ότι, για να διευκολυνθεί η ταχεία α­ποπληρωμή της αποζημίωσης, ο διακανονισμός θα γινόταν με βάση τα συμφέροντα των δανει­στών της Ελλάδας. Επίσης, δηλωνόταν ότι η Ελλάδα θα ψήφιζε νόμο που θα ρύθμιζε τη λει­τουργία επιτροπής που θα ήλεγχε την είσπραξη των προσόδων προκειμένου να εξυπηρετηθεί λυσιτελέστερα η εξόφληση του χρηματικού πο­σού της αποζημίωσης.

H προαναφερθείσα διάταξη δεν είχε καμία θέση σε μία συνθήκη που αφορούσε την αποκα­τάσταση των ειρηνικών σχέσεων ανάμεσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και την Ελλάδα, και έ ­

τσι η έκπτωση της εθνικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας ήταν προφανής. H ελληνική κυβέρνη ­ση, ευρισκομένη προ τετελεσμένων γεγονότων, δεν μπορούσε να πράξει αλλιώς.

O οικονομικός έλεγχος ήταν το τίμημα που πλήρωσε η Ελλάδα στις Μεγάλες Δυνάμεις ως α­νταμοιβή τους γιατί διέκοψαν την προέλαση των Τούρκων, συνηγόρησαν στην εκκένωση της Θεσσαλίας και εγγυήθηκα ν το δάνειο της πολε­μικής αποζημίωσης.

Tov Οκτώβριο του 1897 έφθασαν στην Α θ ή ­να οι απεσταλμένοι των Μεγάλων Δυνάμεων για τη σύνταξη του νόμου βάσει του οποίου θα ε- γκαθιδρυόταν και θα λειτουργούσε ο έλεγχος.Oi διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και στη Δ ιεθνή Επιτροπή, σχετικά με

Oi επεκτάσεις του ελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα πραγματοποιή&ηκαν με την έγκριση των Μ. Δυνάμεων (Ιστορία του Ελληνικού Ε&νους, τ. Ι Γ ) .

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 67

O πρίγκηπας Γεώ ργιος έφ&ασε στα Χανιά ως ύπατος αρμοστής των Μεγάλων Δυνάμεων στις ΘΔεκεμβρίου 1898. Σ το ν εξώστη του Δ ιοικητηρίου Χανίων εκφωνεί λόγο προς τους κατοίκους των Χανίων, μία ημέρα μετά την επίσημη εγκατάστασή του στη Μεγαλόνησο.

τα όρια του ελέγχου, συνάντησαν πολλές δυ ­σκολίες. H ελληνική πλευρά προσπαθούσε να ε ­πιτύχει, παράλληλα με έναν ευνοϊκό συμβιβα­σμό, όσο το δυνατόν μικρότερη επέμβαση στη διοίκηση του κράτους, αλλά προσέκρουε στην απαίτηση των ξένων για ασφαλείς εγγυήσεις. Καμία από τις Δυνάμεις δ εν έδειξε κατανόηση και εύνοια προς την Ελλάδα.

O i εργασίες της Επιτροπής διήρκεσαν τρεις μήνες και περατώθηκαν στις 21 Ιανουαρίου1898. O σχετικός νόμος ψηφίσθηκε από την ελ­ληνική Βουλή στις 21 Φεβρουαρίου 1898 και ο Δ ιεθνής Οικονομικός Ελεγχος άρχισε να λει­τουργεί στις 28 ΑπρΛίου 1898. H επίσημη ονομα­σία του οργανισμού, που ουσιαστικά ανέλαβε τη διαχείριση της ελληνικής οικονομίας, ήταν αρχι­κά Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου. O όρος αυτός α- ντικαταστάθηκε ύστερα από ένα νχρόνο με τον όρο «Διεθνής Οικονομική Επιτροπή», αλλά στη συνείδηση όλων παρέμεινε η λέξη «Ελεγχος», γιατί αυτό ήταν στην πραγματικότητα.

Την επιτροπή αποτελούσαν έξι μέλη, αντι­πρόσωποι καθεμιάς από τις Μεγάλες Δυνάμεις που είχαν υπογράψει την προκαταρκτική σ υνθή ­κη ειρήνης. Αυτά βρίσκονταν σε άμεση σχέση

με τον Ελληνα υπουργό Οικονομικών.Για την υπηρεσία του δημοσίου χρέους εκ-

χω ρήθηκαν στον Δ Ο Ε ποικίλες πηγές εσόδων και επικουρικές εγγυήσεις, που προέρχονταν κυρίως από δασμούς τελωνείων. Για μεγαλύτε­ρη απόδοση, ο Δ Ο Ε είχε την εποπτεία των δη­μοσίων υπηρεσιών που ήταν αρμόδιες για την είσπραξη των υπέγγυων προσόδων. Αυτό έγινε αιτία για συνεχείς διενέξεις με τις ελληνικές κυβερνήσεις, γιατί οι προσλήψεις, απολύσεις, μεταθέσεις και προαγωγές των υπαλλήλων αυ­τών των υπηρεσιών υπόκειντο στην έγκριση του Δ Ο Ε.

O κατάπτυστος οικονομικός έλεγχος που ε ­πιβλήθηκε στην Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα επα­χθής, αλλά, αποβλέποντας πάντα στο συμφέρον των ομολογιούχων, είχε και ορισμένες ευνοϊκές επιπτώσεις για την ελληνική οικονομία. O νόμος ΒΦΙΟ’ περιείχε διατάξεις που περιόριζαν την α­ναγκαστική κυκλοφορία και έτσι βοηθούσαν τη νομισματική σταθερότητα και τη βελτίωση της εξωτερικής αξίας της δραχμής. Επίσης, με τον έλεγχο εμπεδώθηκε η ελληνική πίστη, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα σύναψης νέων δανείων, που απέβησαν χρήσιμα για την Ελλάδα στα χρ ό ­νια που ακολούθησαν.

TO ΚΡΗΤΙΚΟ ZHTHMA KAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ

ΔΥΝΑΜΕΩΝΠρος τα τέλη του 19ου αιώνα η Ελλάδα αντι­

μετώπισε πολύ πιο έντονα από την εποχή του Κριμαϊκού Πολέμου τα διεθνή συμφέροντα και τον έντονο ανταγωνισμό των Μεγάλων Δυνάμε­ων, όπως αυτός εκδηλωνόταν στο Ανατολικό Ζή ­τημα. Επίκεντρο της διαπλοκής έγινε το Κρητι­κό Ζήτημα, το οποίο έτσι αποτέλεσε μια φάση του γενικότερου προβλήματος. H Κρήτη είχε αυξημένη γεωστρατηγική σημασία για τους Ε υ ­ρωπαίους. Ιδίως για την Αγγλία, ήταν ένας εν ­διάμεσος σταθμός στον δρόμο προς τις Ινδίες. H προβολή του Κρητικού Ζητήματος σε διεθνή πλαίσια έγινε από πρόσωπα ανεύθυνα, τα οποία δεν γνώριζαν καθόλου την ιδιαίτερη κατάσταση στην οποία βρισκόταν το νησί, ούτε είχαν τη δυ ­νατότητα να κινηθούν επιδέξια στα διεθνή fora διαπραγματεύσεων. Αυτή η αβελτηρία διαχείρι­σης ενός τόσο λεπτού ζητήματος οδήγησε τη χώρα σε ταπεινώσεις και ανεπιθύμητες περιπέ­τειες, όπως η ήττα του 1897.

H διπλωματική δραστηριότητα των Μεγάλων Δυνάμεων επικεντρωνόταν στην προβολή δύο βασικών θεμάτων: στο ζήτημα της τύχης των Χριστιανών υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρα­τορίας και στο ζήτημα των μεταρρυθμίσεων που θα προωθούντο με βάση το κατάλληλο νομολο-

68

γικό πλαίσιο που θα παρείχε ο σουλτάνος. Ανά­λογα όμως με τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυ­νάμεων και τις συνθήκες που υπέγραφαν με την Οθωμανική αυτοκρατορία, οι μεταρρυθμίσεις εί­χαν περισσότερο χαρακτήρα διπλωματικών παγι­δεύσεων παρά πραγματικού ενδιαφέροντος για τη βελτίωση της κατάστασης της νήσου.

Από το 1821 και εξής η Κρήτη βρισκόταν διαρκώς σε επαναστατικό αναβρασμό, με πάγιο αίτημα την ένωση με την Ελλάδα. Oi επαναστά­σεις του 1833, του 1841 κα ιτου 1858 κατέληξαν στη Μεγάλη Επανάσταση του 1866, με μοναδι­κό αποτέλεσμα την παραχώρηση του Οργανι­κού Νόμου. Oi συνθήκες του Αγίου Στεφάνου και του Βερολίνου του 1878, οδήγησαν ύστερα από μια νέα κρητική επανάσταση στη γνωστή «Σύμβαση της Χαλέπας». H σύμβαση αυτή είχε πολλά ελαττώματα και άφηνε άλυτα πολλά ε ­σωτερικά προβλήματα. Μια από τις αιτίες ήταν

κανένα ευεργετικό αποτέλεσμα για τους ίδιους τους Κρήτες.

Ενας από τους κύριους στόχους των αιτιά­σεων κατά της κακοδαιμονίας ήταν και ο εκά- στοτε Χριστιανός γενικός διοικητής. Τους πε­ρισσότερους διοικητές τους είχαν εξαναγκάσει σε παραίτηση, μεταβάλλοντάς τους σε απόλυτα πειθήνια όργανα της Υψηλής Πύλης, που δεν μπορούσαν να υποστηρίξουν καθόλου τα δίκαια των Κρητών. Ενώ η θητεία τους ήταν πενταετής, σε δέκα χρόνια άλλαξαν πέντε διοικητές.

Γενικά, σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν σταθερά α­ντίθετη προς την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και αυτές επενέβαιναν δυναμικά στα ε ­σωτερικά της Κρήτης, μόνον όταν διέτρεχαν με­γάλο κίνδυνο οι Ευρωπαίοι υπήκοοι που διαβι- ούσαν στο νησί, με αποτέλεσμα να απειλούνται καίρια τα συμφέροντά τους.

η πλημμελής εφαρμογή των εκλογικών διαδι­κασιών. Στην κακή αυτή κατάσταση αναφέρεται ο Ελευθέρ ιος Βενιζέλος σε κείμενό του για την Κρητική Επανάσταση του 1886 εξηγώντας ότι στην κατάσταση αυτή συνέβαλε το ελαττωμα­τικό εκλογικό σύστημα, που μετέβαλλε όλους σε «εμμανείς πολιτευτάς». Είναι αληθές ότι η Υψηλή Πύλη με αυτό το σύστημα θέλησε να τα­πεινώσει τον κρητικό λαό, εξωθώντας τον σε έ ­ναν φαύλο κύκλο εκλογικών διαδικασιών, χωρίς

Σημείο καμπή στην εξέλιξη των πολιτικών πραγμάτων στο νησί αποτέλεσε η λεγόμενη «Μεταπολιτευτική Επανάσταση», που εξερράγη στις 3 Σεπτεμβρίου 1895 στο Κλήμα Αποκορώ- vou, με ηγέτη τον Μανούσο Κούνδουρο. Αίτημα της «επανάστασης» ήταν να διορισθεί διοικητής ομόφυλος και ομόδοξος με την πλειονότητα του πληθυσμού και το πολίτευμα να διατελεί υπό την εγγύηση των Μεγάλων Δυνάμεων.

H οθωμανική διοίκηση αντέδρασε βίαια και

Oi Μ εγάλες Δυνάμεις βομβαρδίζουν τους επαναστάτες του Ακρωτηρίου.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Κρητικοί επαναστάτες στα βουνά της Κρήτης

(από το περιοδικό Illustrated London

News, 1897).

παρακίνησε τον μουσουλμανικό όχλο και τα σώ­ματα ασφαλείας να προβούν σε σφαγές και διά­φορες φρικαλεότητες, που συνέβησαν στις 11 Μαϊου 1896 στα Χανιά. Oi Μεγάλες Δυνάμεις ό­μως επενέ6ησαν δυναμικά και απέστειλαν στα Χανιά μοίρες των πολεμικών τους στόλων. Επί­σης, με τη μετάβαση τακτικού Οθωμανικού Στρα­τού στο νησί δημιουργήθηκε πολεμικό κλίμα.

Τότε ο σουλτάνος εξέδωσε διάταγμα για σύ­γκληση της Γενικής Συνέλευσης και υποσχέθη- κε αμνηστία, ενώ σταμάτησαν οι εχθροπραξίες και διορίσθηκε νέος Χριστιανός γενικός διοικη­τής Κρήτης. Στις 31 Αυγούστου 1896, υπό την πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Κρήτη» ένας νέος κανονι­σμός, με τον τίτλο «Νέος Οργανικός Νόμος».

Τα πράγματα όμως δεν εξελίχθηκαν ομαλά. Λόγω των έντονων τουρκικών αντιδράσεων κα­τά την εφαρμογή του νέου οργανισμού, η Κρήτη οδηγήθηκε σε νέα επανάσταση. H Επανάσταση του 1897 δεν προέβαλε το αίτημα της Αυτονο­μίας αλλά αυτό της Ενωσης, για να επανέλθει μετά από πολλές αντεγκλήσεις στην αποδοχή

της Αυτονομίας. To αποτέλεσμα ήταν αναπό­φευκτο, εξαιτίας του διπλωματικού παιχνιδιού των Μεγάλων Δυνάμεων στο Κρητικό Ζήτημα.

H δ ιεθνής όψη του Κρητικού Ζητήματος ή ­ταν άμεσα συνυφασμένη με τον ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών και του τοπικού εθνικού στοιχείου. H γεωγραφική θέση της Κρήτης, η ο­ξύτητα των εθνικών διεκδικήσεων και η στενή διασύνδεσή τους με τη γενικότερη Ανατολική περιπλοκή, έτειναν να καταστήσουν το Κρητικό πρόβλημα ένα από τα κρισιμότερα, τόσο για την εξέλιξη του Ανατολικού Ζητήματος, όσο καιγια τη γενικότερη μεσογειακή ισορροπία.

H γεωγραφική θέση της Κρήτης, που βρίσκε­ται στο μεταίχμιο των θαλάσσιων οδών από το δυτικό έως το ανατολικό άκρο της Μεσογείου και από την Ευρώπη έως την Εγγύς Ανατολή, εί­χε προκαλέσει νωρίς το ζωηρό ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων. To ενδιαφέρον ιδιαίτερα για το λιμάνι της Σούδας ήταν πολύ έντονο, λό­γω της οχυρής του θέσης. H Αγγλία, η Γαλλία και η Ιταλία απέβλεπαν στον έλεγχο αυτής της το ­ποθεσίας, ώστε να έχουν υπό την κατοχή τους

70

έναν ενδιάμεσο σταθμό προς τη διώρυγα του Σουέζ. H Γερμανία, η Αυστροουγγαρία και η Ρω­σία θεω ρούσαν την Κρήτη ένα αποφασιστικό σημείο γεωστρατηγικής στήριξης για πιθανή δι­είσδυση στην Ανατολική Μεσόγειο. Σ ’ αυτό ό­μως το διεθνές ενδιαφέρον ορθωνόταν ως ε ­μπόδιο η εσωτερική κατάσταση στο νησί. Oi Κρήτες ανέκαθεν έτρεφαν ακλόνητη πίστη στην εθνική τους αποκατάσταση, η οποία όμως προ- σέκρουε σε σοβαρές αντιδράσεις. Ακόμη και με­τά το 1898, η Υψηλή Πύλη, ψιλή επικυρίαρχος της Κρήτης, δ εν είχε παύσει να ανθίσταται στα­θερά στη λύση της Ενωσης. Στις τελευταίες δ ε ­καετίες του 19ου αιώνα, τα χριστιανικά βαλκανι­κά κράτη προέβαλλαν εντονότερη την αξίωση για ικανοποίηση των εδαφικών τους δ ιεκδική­σεων, αν η Κρήτη προσαρτάτο στην Ελλάδα.

H εμπλοκή της Κρήτης στο γενικότερο αδιέ­ξοδο του Ανατολικού Ζητήματος αποτελούσε το σοβαρότερο εμπόδιο για την ικανοποίηση του ενωτικού αιτήματος των Κρητών. O i ευρω­παϊκές κυβερνήσεις ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητες σε ένα ενδεχόμενο γενικευμένης βαλκανικής κρίσης. H προσπάθεια της ελληνικής κυ β έρ νη ­σης να διαχωρίσει το Κρητικό από το όλο βαλ­κανικό πρόβλημα αποδείχθηκε μάταιη. H Ρω­σία και οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες βάσι­ζαν τη συνολική βαλκανική τους πολιτική στην ανάγκη της διατήρησης του status quo. Oi δυτικές ευρωπαϊκές Δυνάμεις ή ­ταν λιγότερο απόλυτες και περισσότε­ρο ευέλικτες. H γαλλική κυβέρνηση συνεχώς εισηγείτο τη στενή συνεργα­σία μεταξύ της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ιταλίας προκειμένου να δια- σφαλισθεί η κρατούσα κατάσταση στα Βαλκάνια και να αποφευχθεί κά­θ ε μονομερής δράση.

Oi εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα έλαβαν ευνοϊκή τροπή για τους Κρή­τες με τη μεγάλη επανάσταση του 1897, που έθεσε τα θεμέλια για την Κρητική Πολιτεία του 1898. Εισα- κούοντας τον αγωνιώντα κρητικό λαό που διψούσε για αυτοδιάθεση, οι Μεγάλες Δυνάμεις επέδωσαν στην Υψηλή Πύλη στις 24 Ιουνίου 1896 κοινή διακοίνωση, με την οποία απαιτούσαν να ληφ θούν άμεσα μέ­τρα για την καλυτέρευση των συν­θηκών ζωής των Χριστιανών κατοί­κων της νήσου. Στη συνέχεια, οι πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμε­ων στην Κωνσταντινούπολη εκπόνη­σαν σχέδιο κανονισμού για την Κρή­τη, που επιδόθηκε στον σουλτάνο στις 25 Αυγούστου 1896 και έγινε δ ε ­

κτό την επομένη. O κανονισμός αυτός συνοδεύ- θηκε από διακοίνωση των Μεγάλων Δυνάμεων στην οποία τόνιζαν ότι θα ενημερώνονταν για την ομαλή εφαρμογή των διατάξεών του τόσο από την Υψηλή Πύλη, όσο και από την επιτροπή των προξένων τους στο νησί. Επρόκειτο, δηλα­δή, για επιβολή κηδεμονίας της Ευρώπης επί της Υψηλής Πύλης και επί του συνόλου των Κρητών. O σουλτάνος, αποδεχόμενος τη μεσο­λάβηση των Δυνάμεων, αναλάμβανε και τη νομι­κή υποχρέωση για την εφαρμογή των διατάξε­ων, ενώ οι Κρητικοί υποχρεώνονταν να υποκύ- ψουν αδιαμαρτύρητα. Μ ε τη μέθοδο όμως αυτή, οι Μεγάλες Δυνάμεις ανέλαβαν το καθήκον της προστασίας και του ελέγχου του νησιού.

Πορτραίτο του Γεωργίου Α ’ (ελαιογραφία του Γ. Ιακωβίδη).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 71

Oi ναύαρχοι του διε9νούς στόλου

που κατέλαβε την Κρήτη το 1897 για

λογαριασμό των Μ. Δυνάμεων , στο

κατάστρωμα της ιταλικής ναυαρχίδας

«Σισίλια».Διακρίνονται από

αριστερα: ο Γερμανός καπετάνιος Κέλνερ,

ο Αυστριακός αντιναύαρχος Χίνκε,

ο Ιταλός υποναύαρχος Κανεβάρο, ο Γάλλος

αντιναύαρχος Ποτιέ, ο Ρώ σος αντιναύαρχος

Αντρίεφ και ο Β ρετα νός

αντιναύαρχος Χάρις (περιοδικό Illustrated

London News).

του 1897 δημιούργησε καινούρια δεδομένα. H απόβαση του ελληνικού εκστρατευτικού σώμα­τος στην Κρήτη προκάλεσε διπλωματικές ζυμώ­σεις και οδήγησε στη διακοίνωση των Μεγάλων Δυνάμεων προς την Ελλάδα στις 2 Μαρτίου1897, με την οποία τονιζόταν ότι η Κρήτη δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να προσαρτη- θεί στην Ελλάδα και ότι οι κυβερνήσεις των Μ ε ­γάλων Δυνάμεων αποφάσισαν να επιβάλουν αυ­τονομία στην Κρήτη, που θα της εξασφάλιζε πλήρη ακεραιότητα έναντι της επικυριαρχίας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Ακολούθως, στις 4 Μαρτίου 1897, οι Δυνά­μεις επέδωσαν στην Υψηλή Πύλη μια άλλη δια- κοίνωση, στην οποία ανέφεραν ότι η Κρήτη θα «προικιζόταν» με αυτόνομο πολίτευμα υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου. Ετσι, οι πρεσβευ­τές τους έθεσαν τις βάσεις της κρητικής αυτο-

Μεγάλων Δυνάμεων, που αποφάσισαν να κηρύ­ξουν την Κρήτη αυτόνομη ηγεμονία.

Στις 18Δεκεμβρίου 1897 οι πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων συμφώνησαν στην Κωνστα­ντινούπολη σ’ ένα σχέδιο Προσωρινού Κανονι­σμού και στις Βάσεις του Οργανικού Χάρτη της Κρήτης. Κατά συνέπεια, η Επανάσταση του 1897 τερματίσθηκε με το Ψήφισμα του Μελιδονίου της 16ης Οκτωβρίου 1897 περί αποδοχής της αυτονομίας. Στις 9 Δεκεμβρίου 1898 θα ιδρυό­ταν το νέο μόρφωμα της Κρητικής Πολιτείας, σύμφωνα με τις αποφάσεις των Μεγάλων Δυνά­μεων, που αναγκαστικά αποδέχθηκαν η Οθωμα­νική αυτοκρατορία, η Ελλάδα και οι Κρήτες. E v τω μεταξύ όμως η Κρήτη δεν μπορούσε να μεί­νει ακυβέρνητη.

H οθωμανική εξουσία, αν και τυπικά συνεχι­ζόταν στις πόλεις της Κρήτης, δεν είχε αφήσει

νομίας, πυροδοτώντας νέες εξελίξεις. Προτίμη­σαν δηλαδή μια μέση λύση, που αφενός ικανο­ποιούσε τα συμφέροντά τους, ενώ αφετέρου καθησύχαζε εν μέρει το χριστιανικό στοιχείο του νησιού, παρέχοντάς του αυτοδιάθεση και α­παλλαγή από την οθωμανική κυριαρχία.

H εφαρμογή της επ Λεγμ ένης λύσης καθυ­στερούσε, γιατί εν τω μεταξύ εξερράγη ο Ελλη ­νοτουρκικός Πόλεμος του 1897. H Κρήτη παρέ- μεινε στην κατοχή των Μεγάλων Δυνάμεων ως παρακαταθήκη. Tov Μάιο του 1897 οι Δυνάμεις απαίτησαν τήν εκκένωσή της από τον Ελληνικό Στρατό και την αναγνώριση της κρητικής αυτο­νομίας από την ελληνική κυβέρνηση. H Ελλάδα αναγκάσθηκε να υποσχεθεί με τη διακοίνωση της 10ης Μαιου 1897 ότι θα εκκένω νε το νησί και ότι θα λάμβανε υπόψη της τη διακήρυξη των

κανένα ίχνος στο υπόλοιπο νησί, αλλά και η ε ­ξουσία της Διεθνούς Στρατιωτικής Αστυνομικής Επιτροπής δεν έφθανε ουσιαστικά στην κρητική ύπαιθρο. Oi Δυνάμεις ούτε ήθελαν ούτε μπο­ρούσαν να επιβάλουν την εξουσία τους στις κρητικές επαρχίες. Από την άλλη πλευρά, όμως, έπρεπε να υπάρξει κάποια μορφή διακυβέρνη ­σης που θα προετοίμαζε την εισαγωγή του νέου πολιτεύματος.

H Συνέλευση του Μελιδονίου συγκροτήθη- κε ως «Γενική Επαναστατική Συνέλευσις των Κρητών» αλλά ολοκληρώθηκε ως «Συνέλευσις των Κρητών». Ετσι συντελέσθηκε η μετάβαση από την επαναστατική εξουσία σε μια νόμιμη. Oi ναύαρχοι των Μεγάλων Δυνάμεων δεν αναγνώ­ρισαν ποτέ επίσημα τη Συνέλευση, πάντοτε ό­μως δέχονταν τους εκπροσώπους και τα έγγρα­

φά της και απευθύνονταν ο ’ αυτήν ως τη μόνη αντιπροσωπεία των Κρητών.

Στις 17 Οκτωβρίου 1897, το προεδρείο της Συνέλευσης ανακοίνωσε στον χριστιανικό λαό της Κρήτης ότι η Ευρώπη κατάργησε την οθω­μανική διοίκηση και υποσχέθηκε πλήρη αυτονο­μία. Σε έγγραφα όμως του προεδρείου προς το Συμβούλιο των ναυάρχων εκφραζόταν ανησυχία για το μέλλον της Κρήτης.

H αποχώρηση του Οθωμανικού Στρατού από την Κρήτη αποτέλεσε ουσιαστικό θέμα διότι, αν και οι Δυνάμεις τη ζητούσαν, η Υψηλή Πύλη κω­λυσιεργούσε διαρκώς. To προεδρείο της Συνέ ­λευσης είχε ήδη θέσει το ζήτημα προς τους ναυάρχους των στόλων των Μεγάλων Δυνάμε­ων, αλλά αυτό αντιμετωπίσθηκε μόνο μετά τα γεγονότα του Ηρακλείου του Αυγούστου του1898, οπότε οι Δυνάμεις ζήτησαν με τελεσίγρα­φο στις 5 Οκτωβρίου 1898 από την Υψηλή Πύλη την αποχώρηση όλου του Οθωμανικού Στρατού σε διάστημα ενός μήνα. H τελευταία αναγκά­σθηκε να υποχωρήσει.

Παράλληλα, η Συνέλευσ η των Κρητών, με- ριμνώντας για την προστασία των Χριστιανών κατοίκων, πραγματοποίησε επίσημα διαβήμα­τα προς το Συμβούλιο των ναυάρχων για τους κατοίκους του Καστελλίου Κισάμου και άλλων περιοχών.

Τα οικονομικά της Συνέλευσης των Κρητών ήταν περιορισμένα. Για τον λόγο αυτό δεν κατά- φερε να προχωρήσει στη διοικητική οργάνωση του νησιού. To οικονομικό ζήτημα της Κρήτης α­πασχόλησε και τις Δυνάμεις, που σχεδίασαν τη χορήγηση δανείου προς τους Κρήτες από έναν διεθνή όμιλο τραπεζών, ο οποίος θα χορηγούσε προκαταβολές με εγγύηση ένα ποσοστό των τε ­λωνειακών φόρων της Κρήτης.

Στον τομέα της δημόσιας τάξης και δικαιο­σύνης, η κατάσταση ήταν αξιοθρήνητη. Τα ε­γκληματικά στοιχεία είχαν αποθρασυνθεί εντε ­λώς, δρώντας παντού ανεξέλεγκτα. Για την αντι­μετώπιση αυτής της κατάστασης οι ναύαρχοι συγκρότησαν με διάταγμά τους, στις 31 Αυγού­στου 1897 στα Χανιά, μια Δ ιεθνή Στρατιωτική Αστυνομική Επιτροπή που ήταν επιφορτισμένη με το καθήκον να εκδικάζει κακουργηματικές πράξεις, προκειμένου να πατάξει την έξαρση της αναρχίας.

H Συνέλευση των Κρητών ασχολήθηκε ενερ ­γά και με την κατάρτιση της προσωρινής διοίκη­σης της Κρήτης. Την ανώτατη διοικητική αρχή στην Κρήτη αποτελούσε το Συμβούλιο των ναυ­άρχων, η Ανωτέρα Διοίκησις της Ενεργού Μοί­ρας στη Σούδα, που συνεργαζόταν με τους προ­ξένους των Δυνάμεων στα Χανιά. H Ρωσία πρό- τεινε το συμβούλιο αυτό να επισημοποιηθεί, ενώ η Γαλλία συμπλήρωσε ότι θα έπρεπε να ε ­

ντοπίσει στο νησί όργανα στα οποία θα εμπι­στευόταν τη διοίκηση, διατηρώντας όμως την ψιλή επιστασία οποιωνδήποτε πράξεων.

H Αγγλία όμως διατηρούσε επιφυλάξεις και το σχέδιο εγκαταλείφθηκε. Εφ αρμόσθηκε λοι­πόν το αγγλικό σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο η Κρητική Συνέλευση θα επιφορτιζόταν να υπο­δείξει ένα είδος επιτροπής με διοικητική δικαιο­δοσία για να διοικεί τις περιοχές όπου βρίσκο­νταν Χριστιανοί. H πρόταση έγινε δεκτή δοκιμα­στικά. Ετσι, στις 16 Ιουνίου 1898, ο ιΔυνάμεις έ­στειλαν στους ναυάρχους σχετική εγκύκλιο, στην οποία καθόριζαν ότι έπρεπε να προωθηθεί ο διορισμός από τη Συνέλευση των Κρητών μιας Επιτροπής που θα είχε δικαιοδοσία διοίκησης μόνο στα μέρη που δεν κατέχονταν από τα ευ ­ρωπαϊκά στρατεύματα.

H εγκύκλιος κοινοποιήθηκε στα ανακτοβού­λια του Βερολίνου και της Βιέννης, δεδομένου ότι η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία είχαν απο­χωρήσει από τη διεθνή κατοχή της Κρήτης. Στις 5 Ιουλίου 1898 επιδόθηκε διακοίνωση και στον σουλτάνο υπό μορφή απλής πληροφορίας.

Μετά από διάφορες διπλωματικές ζυμώσεις και εξελίξεις, στις 19 Οκτωβρίου 1898 καθορί­σθηκε «Νέα προσωρινή διοίκησις των ναυάρχων μετά την αποχώρηση των τουρκικών Αρχών». Στις 25 Νοεμβρίου, η εξαμελής Εκτελεστική Επι­τροπή που είχε εκλεγεί στις 16 Ιουλίου 1898 πα- ραιτήθηκε οριστικά, παρά το ότι οι ναύαρχοι των Μεγάλων Δυνάμεων της ζήτησαν να παραμείνει στη θέση της. H κατάσταση πια ήταν ώριμη για να εγκαθιδρυθεί το νέο πολίτευμα στην Κρήτη.O πρίγκιπας Γεώργιος, δευτερότοκος γιος του βασιλιά Γεωργίου Α ’ της Ελλάδας, έφθασε στη Σούδα με γαλλικό πλοίο στις 9 Δεκεμβρίου 1898, ως Υπατος Αρμοστής των Μεγάλων Δυνάμεων, για να αναλάβει τη διοίκηση της αυτόνομης Κρη­τικής Πολιτείας.

Ετσι, από τις αρχές Ιουνίου 1899, η Κρητική Πολιτεία λειτουργούσε πλήρως. To νέο πολί­τευμα ήταν μια αναγκαστική επιλογή των Μ ε ­γάλων Δυνάμεων, μπροστά στην ογκούμενη διάθεση των Κρητών για αποτίναξη του οθωμα­νικού ζυγού. H στάση τους ολόκληρο τον 19ο αιώνα ήταν αυστηρά αντίθετη με το αίτημα της ένωσης με την Ελλάδα. Κατά τα τέλη όμως αυ­τού του αιώνα τροποποίησαν τη στάση τους και, μέσω δυναμικών επεμβάσεων στην Κρήτη, επέβαλαν ένα καθεστώς αυτονομίας που εξυ­πηρετούσε τα συμφέροντά τους και δικαίωνε τον πόθο των Κρητών για ελευθερία από τη στυγερή τουρκική τυραννία.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 73

^ενες επεμβάσειςστις αρχές του 20ού αιώναTO ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ZHTHMA KAIOl ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Στα τέλη του 19ου αιώνα, λόγω της επέκτα­σης της σλαβικής επιρροής, η θέση των Ελλήνων στη Μακεδονία αποτέλεσε ζήτημα ζωτικής ση­μασίας. Τα κυριότερα θέματα τα οποία έπρεπε να επιλυθούν ήταν το εκκλησιαστικό, το εκπαι­δευτικό και το κοινοτικό καθεστώς των Ελλήνων που διαβιούσαν στην ευρύτερη Μακεδονία.

H Μακεδονία εκείνη την περίοδο παρήγε πολλά γεωργικά προϊόντα μεγάλης σημασίας για την οικονομική ευρωστία των κατοίκων. H αγρο­τική και η κτηνοτροφική οικονομία κυριαρχού­σαν στη ζωή του τόπου. Εξαίρεση αποτελούσαν τα κέντρα διαμετακομιστικού εμπορίου, όπως η Θεσσαλονίκη καιη Καβάλα. Γενικά, οιπόλεις και τα χωριά στα οποία κυριαρχούσε το ελληνικό στοιχείο αποτελούσαν έναν κόσμο αυστηρά προσηλωμένο στην Εκκλησία και όχι στα ιδεώδη του εθνικού κράτους. Τη συνείδηση του κόσμου αυτού προσπάθησαν να διαμορφώσουν και να κερδίσουν οι Ελληνες, οι Βούλγαροι και οι Σέρ- 6οι με βάση τη γλώσσα και την Εκκλησία τους. Ετσι πρόκυψαν οι εξαρχικοί, που υπάγονταν στην Εκκλησία της Βουλγαρίας, και οι πατριαρ­χικοί, που υπάγονταν στο Πατριαρχείο Κωνστα­ντινουπόλεως. H γλώσσα και η Εκκλησία χρησι­μέυσαν δηλαδή για τον αυτοπροσδιορισμό της εθνικότητας των κατοίκων.

Την περίοδο αυτή οι Ελληνες της Μ ακεδο­νίας βρέθηκα ν ανάμεσα σε δύο πόλους, την Κωνσταντινούπολη και την Αθήνα, μεταξύ των οποίων βρισκόταν σε εξέλιξη ένας διακριτικός ανταγωνισμός (που προοδευτικά αμβλύνθηκε) αναφορικά με τα μέσα και την τακτική που θα έ­πρεπε να υιοθετηθούν για την προάσπιση των ελληνικών πληθυσμών της Μακεδονίας.

Oi εξελίξεις στη Μακεδονία απέδειξαν ότι τα «όπλα» που μετερχόταν το Πατριαρχείο δεν ή­ταν ικανά να θέσουν φραγμό στη βουλγαρική ε- πεκτατικότητα, που απειλούσε να αλλοιώσει τον ελληνικό χαρακτήρα του τόπου. O μηχανισμός της Εκκλησίας, παρά τις προσπάθειές του, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί με επάρκεια στις α­νάγκες των δεινά χειμαζόμενων Ελλήνων. Επί­σης, η Εκκλησία δεν ήταν σε θέση να επιβλέψει τους μητροπολίτες ανά περιοχή, και, δρώντας ανοργάνωτα, δεν κατάφερνε να θέσει προσκόμ­ματα στη βουλγαρική διείσδυση.

Την αναποτελεσματικότητα έναντι της βουλ­γαρικής απειλής ενέτεινε η σκληρή στάση κάποι­ων μητροπολιτών, που ήταν παντελώς αντίθετοι σε οποιεσδήποτε προτάσεις της ελληνικής ή της τουρκικής πλευράς για την καλυτέρευση της ζω­ής των πληθυσμών της Μακεδονίας. Αιτία αυτής της αρνητικότητας ήταν το γεγονός ότι οι μη­τροπολίτες δεν επιθυμούσαν να απωλέσουν τις παχυλές προσόδους τους από διάφορα χωριά της δικαιοδοσίας τους, λόγω των οικονομικών

συνεπειών που πιθανόν να συνεπαγόταν ο επα­νακαθορισμός των περιφερειών τους. To κενό αυτό στην πνευματική και υλική πλαισίωση των ελληνικών πληθυσμών κάλυψαν επαρκώς τα ελ­ληνικά προξενεία με τους μηχανισμούς πληρο­φόρησής τους και με την υλική βοήθεια που διέ­θεσαν αφειδώς στα ένοπλα σώματα που δραστη- ριοποιήθηκαν στην περιοχή, για να προασπίσουν την αδιαφιλονίκητη ελληνικότητά της.

Μια άλλη πλευρά της μακεδονικής πραγματι­κότητας ήταν τα ένοπλα σώματα που διέτρεχαν τη χώρα. Oi Ελληνες πρόξενοι στη Μακεδονία διαχώριζαν τους ενόπλους σε «ληστές», «ληστα­ντάρτες» και «αντάρτες», προσδίδοντας στην τελευταία κατηγορία εθνική χροιά. Στην πραγ­ματικότητα όμως επρόκειτο για κλεφταρματολι­κές συμμορίες, συνεχιστές του κλέφτικου βίου, που περιστασιακά εντάσσονταν στον εθνικό α­γώνα κατά της σλαβικής επέκτασης. Πολλοί λη­στές κατέληξαν να γίνουν αντάρτες και να παί­ξουν τον ρόλο προστάτη του ελληνόφωνου πλη­θυσμού ή ακόμη και του εθνικού απελευθερω­τή. Ηταν όμως ένας ρόλος που οδηγούσε συχνά

τη συμμορία τους σε διάλυση. H υιοθέτηση των εθνικών σκοπών από τέτοιες ομάδες περιόριζε το πεδίο δράσης και τις εγγενείς επιδιώξεις τους. Σε κάθε περίπτωση, όμως, στην πρώτη φά­ση σύγκρουσης με τους Βουλγάρους στη Μ ακε­δονία αυτά τα σώματα έπαιξαν σημαντικό ρόλο αντιτάσσοντας πρώτα αυτά την ισχύ τους στους καταχθόνιους σκοπούς των σλαβιζόντων.

To ελληνικό κράτος συνειδητοποίησε καθυ­στερημένα τη σημασία των ντόπιων ένοπλων σωμάτων και η πρώτη προσπάθεια ενίσχυσής τους έγινε από την Εθνική Εταιρεία το 1896, με τη στρατολόγηση και αποστολή στη Μακεδονία ντόπιων και Μακεδόνων που ζούσαν στη Θεσσα­λία και στη Φθιώτιδα.

Μ ετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, τα μακεδονικά κομιτάτα που είχαν σχη- ματισθεί στη Βουλγαρία άρχισαν να στέλνουν στη Μ ακεδονία πολλά σώματα καθένα από τα οποία αποτελείτο από δέκα άνδρες. Κύριο έρ ­γο τους ήταν να σχηματίζουν μικρές επιτρο­πές στα χωριά. Τα μέλη αυτών των ένοπλων σω­μάτων ονομάσθηκαν κομιτατζήδες. Στην πραγ­

H στιγμή της δολοφονίας του Γεωργίου A' σε λαϊκή λιΒογραφία της εποχής.

ΞΕΝΕΣ ΕΓΙΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 75

Επίστρατοι εξοπλίζονται στην Α&ήνα ενόψει του A ' Βαλκανικού Πολέμου (Α&ήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

ματικότητα επρόκειτο για ληστρικές συμμο­ρίες, που κυνηγούσαν τους αντιφ ρονούντες στην περιοχή ευ θ ύ νη ς τους.

H περίοδος από το 1897 έως και το 1902 χα­ρακτηρίσθηκε από τις σφοδρές συγκρούσεις των ελληνικών με τα Βουλγαρικά σώματα σ’ όλη την επικράτεια της Μακεδονίας. O Οθωμανικός Στρατός επενέβαινε πάντα για να σταματήσει τις συμπλοκές, αλλά συνήθως μόνο με πρόσκαι­ρα αποτελέσματα. Οπωσδήποτε όμως, λόγω της έντονης δραστηριότητας των βουλγαρικών ομά­δων, οι Τούρκοι και οι Μεγάλες Δυνάμεις ανέμε­ναν το 1902 μια εξέγερση στη Μακεδονία. Oi δο ­λοφονίες δασκάλων, ιερέων και πατριαρχικών προκρίτων είχαν ενταθεί και είχαν αρχίσει σπο­ραδικές συμπλοκές. O πληθυσμός ξεσηκώθηκε, κυρίως στις βόρειες μακεδονικές περιοχές.

H σημαντικότερη εξέγερση σημειώθηκε τον Οκτώβριο του 1902 στο Κρούσεβο από Βουλγά­ρους και οι τουρκικές ενέργειες που ακολούθη­σαν έφεραν το Μ ακεδονικό Ζήτημα στο προ­σκήνιο τηςΈυρώπης. Στις αρχές του 1902 οι μα­κεδονικές οργανώσεις παρουσίασαν, σε ένα συ­νέδριο στη Σόφια, ένα σχέδιο για την αυτονόμη­ση της Μακεδονίας, με στόχο την υπονόμευση του καθεστώτος της και τελικά την προσάρτησή της στη βουλγαρική επικράτεια: από τηντουρκι-

κή πλευρά θα διοριζόταν δηλαδή ένας διοικη­τής Σλάβος και οι υπόλοιποι δημόσιοι λειτουρ­γοί θα ήταν Σλάβοι ή Βούλγαροι.

H βουλγαρική κυβέρνηση πίεζε τις Μ εγά­λες Δυνάμεις για την εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος και συνέχιζε να κατηγορεί την Οθωμανική αυτοκρατορία για κακοδιοίκηση. Από την πλευρά της, η τελευταία κατηγορούσε τη Βουλγαρία για κακή πίστη. H Ελλάδα, διαπι­στώνοντας ότι εντείνονταν οι επιθέσεις κατά του ελληνικού πληθυσμού, προσπάθησε να βελτιώσεις τις σχέσεις της με την Οθωμανική αυτοκρατορία. Παράλληλα, θ έλησε να έλθει σε επαφή με τη Σερβία, καθορίζοντας σφαίρες ε ­πιρροής στις βόρειες περιοχές της Μ α κεδο ­νίας. Oi συνεννοήσεις όμως αυτές δεν ευοδώ- θηκαν, γιατί η Ρωσία, θ ο ρυ β η μ ένη από μια εν ­δεχόμενη ελληνοσερβική συμφωνία, προσπά­θησ ε να συμφιλιώσει τους Σέρβους και τους Βουλγάρους, προβάλλοντας ως υπερβολικές τις ελληνικές αξιώσεις. Από την άλλη πλευρά, η Αυστροουγγαρία ενδιαφερόταν για μια ελληνο- ρουμανική προσέγγιση για τη ρύθμιση εκκλη ­σιαστικών και εκπαιδευτικών ζητημάτων στη Μακεδονία.

Κάτω από την πίεση των διαμαρτυριών της Ελλάδας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά και από την έκρυθμη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στη Μακεδονία, οι Μεγάλες Δ υ ­νάμεις, ιδίως η Αγγλία, σκόπευαν να πείσουν τον σουλτάνο να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις. Tov Ιούλιο του 1901, ο Αγγλος πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη είχε ζητήσει να ορισθεί μια επιτροπή που θα εξέταζε τα παράπονα του χρι­στιανικού πληθυσμού της Μακεδονίας. O σουλ­τάνος αρχικά το είχε δεχθεί. Μετά από έναν χρόνο, η Αυστροουγγαρία και η Ρωσία επανέλα- βαν την πρόταση και τελικά ο σουλτάνος ανέλα- βε την υποχρέωση να ορίσει μια επιτροπή που θα ασχολείτο με το ζήτημα.

To σχέδιο μεταρρυθμίσεων («Σχέδιο Β ιέν ­νης») συμφω νήθηκε μεταξύ της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας. Πρόβλεπε την αποστολή στη Θεσσαλονίκη ενός γενικού επιθεωρητή για τα τρία βιλαέτια της Μακεδονίας, με αυξημένες αρ­μοδιότητες, που θα μπορούσε να κινεί και στρα­τιωτικά τμήματα για την τήρηση της τάξης. Προ- βλεπόταν ακόμη και η χρήση ξένων οργανωτών σ ’ αυτόν τον τομέα. To σχέδιο προσυπέγραψαν η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία, και το παρουσίασαν στην Υψηλή Πύλη στις 21 Φεβρου- αρίου 1903. O σουλτάνος το αποδέχθηκε.

Λόγω όμως της γενικότερης αναστάτωσης που επικρατούσε στη Μακεδονία, για την οποία αποκλειστικοί υπεύθυνοι ήταν οι Βούλγαροι κο­μιτατζήδες, αλλά και εξαιτίας της παρελκυστι­κής πολιτικής των Τούρκων, το πρόγραμμα των

76

μεταρρυθμίσεων του «Σχεδίου της Β ιέννης» δεν εφαρμόσθηκε. Oi Μεγάλες Δυνάμεις πίεζαν την Οθωμανική αυτοκρατορία να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις, αλλά μάταια. Τελικά, τον Οκτώ- 6pio του 1903, αποφασίσθηκε στο Muerzsteg ένα νέο σχέδιο μεταρρυθμίσεων από την Αυστρο­ουγγαρία και τη Ρωσία, το οποίο επιδόθηκε στην Υψηλή Πύλη. To σχέδιο προέβλεπε την πλαισίω­ση του γενικού επιθεωρητή για τα τρία Βιλαέτια της Μακεδονίας με δύο ξένους συμΒούλους και την αποστολή επίσης ξένων αξιωματικών για τη στελέχωση της Χωροφυλακής. Πάγια γραμμή των Ευρωπαίων ήταν η απαρέγκλιτη τήρηση ό­λων των όρων του «Σχεδίου της Βιέννης».

H Αγγλία δέχθη κε το σχέδιο, δηλώνοντας ότι θα έκανε συμπληρωματικές προτάσεις, αν το έ­κρινε αναγκαίο. H Ιταλία δήλωσε ότι θα ήθελε μια συνδιάσκεψη των Δυνάμεων. H Γαλλία, τηρώ­ντας παθητική στάση, άφηνε την πρωτοβουλία στη Ρωσία. H Γερμανία, πιστή φίλος των Τούρ­κων, αντιτασσόταν σε οποιοδήποτε ενδεχόμενο μείωσης της κυριαρχίας του σουλτάνου. Τέλος, η Υψηλή Πύλη απ οδέχθηκε το σχέδιο, αλλά κα­θυστερούσε με κάθε τρόπο την εφαρμογή του.

Οποιαδήποτε όμως ενέργεια αναλήφθηκε δεν τελεσφόρησε, γιατί προσέκρουσε στην άρ­νηση των Μεγάλων Δυνάμεων να ενδιαφερθούν για την κατάσταση που επικρατούσε στη Μακε­δονία. H ανάμιξή τους περιορίσθηκε μόνο στο δι­πλωματικό επίπεδο, παραγνωρίζοντας τα νόμιμα δίκαια της Ελλάδας σ’ όλη την Μακεδονία. Ου­σιαστικά, με την αδιαφορία τους για την τύχη των ελληνικών πληθυσμών που αγωνίζονταν να δια­τηρήσουν ζωντανή την εθνική τους ταυτότητα, άφησαν τη Μακεδονία στο έλεος των Σλάβων και των Νεοτούρκων ευνοώντας την ανεξέλεγκτη δράση των τελευταίων, αποκλειστικός σκοπός των οποίων ήταν ο βίαιος εκτουρκισμός όλων των κατοίκων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

To Νεοτουρκικό κίνημα εξερράγη στη Μ ακε­δονία τον Ιούνιο του 1908 από αξιωματικούς του Οθωμανικού Στρατού. H ενέργειά τους ήταν βε ­βιασμένη και οφειλόταν στο γεγονός ότι η οργά­νωση είχε ήδη αρχίσει να διαβρώνεται από πρά­κτορες του σουλτάνου και στο ότι οι Νεότουρ- κοι ανησυχούσαν μήπως οι Μεγάλες Δυνάμεις ε ­πέμβουν για να επιλύσουν τη μακεδονική περι­πλοκή. O Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, σερ Εντουαρντ Γκρέυ, είχε προτείνει τον Μάρτιο του 1908 την αυτονόμηση της Μακεδονίας, ενώ οι μονάρχες της Ρωσίας και της Αγγλίας επρό- κειτο να συναντηθούν για να συζητήσουν το μέλλον της Μακεδονίας.

Ομως τίποτε δεν προμήνυε κάποια βιώσιμη λύση, λόγω της αυθαιρεσίας των Νεοτούρκων και της ανάμιξης των Μεγάλων Δυνάμεων που εί­χαν ως αποτέλεσμα να ενισχυθεί η δραστηριότη­

τα των Βουλγάρων στη Μακεδονία. Oi νέες κατα­στρεπτικές επιδρομές τους κίνησαν το ενδιαφέ­ρον της Ευρώπης, λόγω της αγριότητάς τους. Τό­τε παρατηρήθηκε κάποια ύφεση στις τουρκικές αυθαιρεσίες και καταργήθηκαν τα στρατοδικεία που λειτουργούσαν σε όλη τη Μακεδονία. H μεί­ωση όμως των τουρκικών αυθαιρεσιών δεν οδή ­γησε στην ανάλογη μείωση των Βουλγαρικών επι­δρομών, οι οποίες συν τω χρόνω καθίσταντο α­γριότερες και εντονότερες. Αιτία της έντονης Βουλγαρικής δραστηριότητας στη Μακεδονία ή­ταν η παχυλή οικονομική αρωγή της Αυστροουγ­γαρίας προς τη βουλγαρική E M E O (το βουλγαρι­κό κομιτάτο). Από την άλλη, οι Νεότουρκοι φά­νηκαν πιο διαλλακτικοί προς την Ελλάδα και τρο­μερά βίαιοι προς τους κομιτατζήδες, αφού είχαν αντιληφθεί ότι οι κομιτατζήδες και οι Αλβανοί, που είχαν επαναστατήσει το 1912, αποτελούσαν αποσταθεροποιητικά στοιχεία στη Μακεδονία. Από την πλευρά της η Ελλάδα, κατά τις παραμο­νές των βαλκανικών πολέμων, ανασύνταξε τις δυνάμεις της (αφού οι Ευρωπαίοι ευνοούσαν τη βουλγαρική πλευρά και δεν πίεζαν την οθωμανι­κή) και ξεκίνησε έναν πιο συστηματικό αγώνα. Ev όψει του πολέμου με την Οθωμανική αυτοκρα­τορία που άρχισε να διαγράφεται από τα μέσα του 1912, οι Ελληνες αναδιοργανώθηκαν. Νέα α­ντάρτικα σώματα σχηματίσθηκαν και ανώτερος διοικητής τους ορίσθηκε ο Κωνσταντίνος Μαζα- ράκης. O αγώνας τώρα ήταν καλύτερα σχεδια­σμένος και αποτελε­σματικότερος. Τα α­ντάρτικα σώματα συ­γκρούονταν συνέχεια με τον Οθωμανικό Στρατό, προετοιμάζο­ντας το έδαφος για τη μελλοντική προέλαση του Ελληνικού Στρα­τού στη Μακεδονία.

H ανάμιξη των Μ ε ­γάλων Δυνάμεων στο Μακεδονικό Ζήτημα ή ­ταν περιορισμένη. H ευρωπαϊκή διπλωματία αρκέσθηκε να πιέσει την τουρκική πλευρά να παραχωρήσει κάποιες μεταρρυθμίσεις στους Χριστιανούς κατοίκους της Μακεδονίας. H Οθω­μανική αυτοκρατορία όμως εκμεταλλευόταν την ασυνεννοησία των Μεγάλων Δυνάμεων και τον οξύ ανταγωνισμό τους, εξαιτίας των αλλη- λοσυγκρουόμενω ν συμφερόντων τους στην πε­ριοχή. Ετσι, το Μ ακεδονικό παρέμενε σε αβε­βαιότητα, έως ότου η έκρηξη των δύο βαλκανι­κών πολέμων δημιούργησε νέα δεδομένα για τη Μακεδονία.

Φωτογραφία του δολοφόνου Αλεξάνδρου Σχινά μετά τη σύλληψή του.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAAAAA

Ή αιχμαλωσία τής ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ IHMAIAE πκ4* Μεραρχίας OroTOCE ttyw&un4* a 5so^5j b &ψττίο iLi3JupwE^atbta^rfiiBoiftrtu)WTintTtiTOieTi^EMnPOr ΔΙΑ ΤΑΓ Α0 Η Ν Α Ε ! »

O B ’ Βαλκανικός Π όλεμος κατέστρεψε οριστικά τα όνειρα για τη Μεγάλη Βουλγαρία.Εδώ: ΛιΘογραφία από την κατάληψη της σημαίας της 4ης Βουλγαρικής Μεραρχίας.

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ: Ol ΣΥΝΘΗΚΕΣ TOY ΛΟΝΔΙΝΟΥ (1913) KAI TOY B OY ΚΟΥΡΕΣΤΙOY (1913)

Oi δύο Βαλκανικοί πόλεμοι, το 1912 και το 1913, αποτέλεοαν την προσπάθεια των κρατών της Χερσονήσου του Αίμου να οριστικοποιή- σουν τα σύνορά τους και να εδραιωθούν στον χώρο τους. Στον Α ’ Βαλκανικό Πόλεμο αντίπα­λοι ήταν η Βουλγαρία, η Σερβία, το Μ αυροβού­νιο και η Ελλάδα από τη μια πλευρά και η Οθω­μανική αυτοκρατορία από την άλλη. Απέναντι στις δυνάμεις των τεσσάρων συμμάχων κρατών η Οθωμανική αυτοκρατορία αντέταξε στρατό350.000 ανδρών.

O Α ’ Βαλκανικός Πόλεμος έληξε με τη νίκη των συνασπισμένων κρατών. H εξέλιξη των πο­λεμικών επιχειρήσεων υπερέβαλε κάθε πρόβλε­ψη για την τύχη των συμμαχικών όπλων και ακύ­ρωσε κάθε διπλωματικό ελιγμό των Μεγάλων

Δυνάμεων που θα αποσκοπούσε στο να περισώ­σει την ακεραιότητα της Οθωμανικής αυτοκρα­τορίας. H τελευταία ζήτησε στις 4 Νοεμβρίου 1912 τη μεσολάβηση των Μεγάλων Δυνάμεων προκειμένου να επιτευχθεί η κατάπαυση των ε ­χθροπραξιών. Τελικά, το πρωτόκολλο της ανα­κωχής υπογράφηκε στις 20 Νοεμβρίου/3Δεκεμ- βρίου 1912 ανάμεσα στην Οθωμανική αυτοκρα­τορία καιστη Βουλγαρία, ειδικά εξουσιοδοτημέ­νη από τη Σερβία και το Μ αυροβούνιο για τον σκοπό αυτό. H ελληνική κυβέρνηση όμως απο­φάσισε να συνεχίσει τις εχθροπραξίες, συμμε­τέχοντας παράλληλα στις συζητήσεις για τη σύ­ναψη ανακωχής.

To κείμενο της συμφωνίας ανακωχής προέ- βλεπε ότι οι διαπραγματεύσεις για τη συνομολό- γηση της προκαταρκτικής συνθήκης ειρήνης θα άρχιζαν στο Λονδίνο. H κοινή αυτή απόφαση των εμπολέμων ακολουθούσε σχετική απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων. Oi ευρωπαϊκές κυβερ ­νήσεις προσανατολίζονταν ουσιαστικά στην α­ναγνώριση της νέας πραγματικότητας και στη διαρρύθμιση του νέου εδαφικού καθεστώτος.Oi Μεγάλες Δυνάμεις είχαν την πρόθεση να προσδώσουν στη συνδιάσκεψη συμβουλευτικό χαρακτήρα. H κοινή απόφαση των αντιμαχόμε- νων μερών να έλθουν σε απευθείας διαπραγμα­τεύσεις οδηγούσε τελικά στη σύγκληση δύο πα­ράλληλων διασκέψεων. H πρώτη συνήλθε στις 12 Δεκεμβρίου 1912 υπό την προεδρία του Αγγλου υπουργού των Εξωτερικών, σερ Εντου- αρντ Γκρέυ, με συμμετοχή των πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων. Παράλληλα άρχισαν οι ερ ­γασίες της συνδιάσκεψης των εκπροσώπων των βαλκανικών κρατών και της Οθωμανικής αυτο­κρατορίας στις 16 Δεκεμβρίου 1912, στο Παλάτι του Αγίου Ιακώβου.

H ευόδωση των διαπραγματεύσεων μεταξύ των βαλκανικών συμμάχων και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας προσέκρουσε σε σοβαρές δυ ­σχέρειες. Oi αντιπρόσωποι των τεσσάρων συμ­μάχων κυβερνήσεω ν απαιτούσαν την παραχώ­ρηση των εδαφών από τον Εύξεινο Πόντο έως την Αδριατική και, επίσης, τα νησιά του Αιγαίου. H Οθωμανική αυτοκρατορία όμως προέβαλλε σοβαρές αντιδράσεις. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, η διακοπή των διαπραγματεύσεων έγινε αναπό­φευκτη στις 6 Ιανουαρίου 1913. O διάλογος επα- ναλήφθηκε στις 17 lavouap iou 1913, όταν οι Μ ε­γάλες Δυνάμεις απηύθυναν συλλογική διακοί- νωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία η οποία καθόριζε τις παραχωρήσεις προς τους νικητές.

Στις 20 Μαρτίου 1913, οι Μεγάλες Δυνάμεις επέβαλαν τις προτάσεις τους στους εμπολέ­μους. Επέτρεψαν την παραχώρηση στους νικη­τές όλων των εδαφών δυτικά της γραμμής Αίνου- Μήδειας, κράτησαν ως παρακαταθήκη τα νησιά

78

© Β Ο Υ Κ Ο Υ Ρ Ε Σ Τ Ι

•Κραίόβαερα γ ιε {

Ρουσχσούμι

ΠΧεϋναΒ ά ρ ν α

ΙούμλαΤιρνοβοΜ Α Υ Ρ Ο Β Ο Υ Ν Ι Ο

W V 7 / Snpvotw< O O l A[ΕΤΤΙΓΝΙ

ΊάμποληΓ Κ ω υ σ ιε νχ ή λ

>ίβα Παλάνχα ΦιλιπποΰπολιMfoupt / f i n .

m W $/M

iS{///Μ·'·ιυρραχκ

N. Θ άσος!# Α ίν ο ς '

Κ α λ λ ίπ <

Α! Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΚΧ ίμ αχ σ 1 i4 .0 0 0 .0 0 0

^ · > — Ό ρ ια Κ ρ α χ ώ ν

l "*... Σ ιδηροδρομ ική γ ρ α μ μ ήCZl Ε λ λ η ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς

Σ ε ρ β ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς

β ο υ λ γ α ρ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς

Δ υ ν ά μ ε ι ς Μ α υ ρ οβ ου ν ίο υ

I I Trt<lrt^l^<Cf M<VlAng-|y

Μ ύ ρ ιν α ί

N. Τ έ ν εδ ο ς

X y v a o ^ A -

ΘΕΣΣΑΛΙΑ # Η 'Α γ . Ε υ «χ ρ ά χ ιο ς '

n ε Λ A r ο rN-Acopoc f / f f i

του Αιγαίου και έθεσαν υπό τη δικαιοδοσία τους τον καθορισμό των συνόρων της νεοσύστατης Αλβανίας. Τέλος, απαγόρευσαν κάθε συζήτηση για το ζήτημα της Κρήτης. H Οθωμανική αυτο­κρατορία δέχθηκε τις εισηγήσεις της διάσκεψης στις 5 Απριλίου 1913. H οριστική συνθήκη υπο- γράφηκε στο Λονδίνο στις 17/30 Μαϊου 1913.

O Ελευθέριος Βενιζέλος, που εκπροσωπού­σε το ελληνικό κράτος, είχε εμμείνει στην ανά­γκη για την άμεση ρύθμιση των ζωτικών εθνικών θεμάτων της Βόρειας Ηπείρου και των νησιών και είχε συγκατανεύσει στην υπογραφή της «προκαταρκτικής» συνθήκης, κάτω από την α­πειλή του Βρετανού υπουργού των Εξωτερικών ότι θα διέλυε τη συνδιάσκεψη. Την επίμονη αυ­τή πίεση η ελληνική κυΒέρνηση δεν θα δίσταζε να καταγγείλει την επομένη της υπογραφής, α­νανεώνοντας τις επιφυλάξεις της και υπογραμ­μίζοντας τη ζωτική σημασία που είχε η άμεση ρύθμιση των δύο ζητημάτων με Βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης.

To τετελεσμένο γεγονός που είχε δημιουρ­γήσει η νικηφόρα προέλαση των ελληνικών στρατευμάτων, δεν ήταν αρκετό για να επιτρέ­ψει την προσάρτηση εδαφών της Βόρειας Ηπεί­ρου στην Ελλάδα. Μετά από την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων να δημιουργήσουν αυτόνο­

μο αλΒανικό Βασίλειο, το πρόβλημα του καθορι­σμού των μελλοντικών ελληνοαλβανικών συνό­ρων προσέλαβε ιδιαίτερη οξύτητα. H ελληνική πλευρά εισήγαγε πρόταση διεξαγωγής δημοψη­φίσματος στην Αλβανία, αφού ολόκληρη η κε ­ντρική και η νότια Αλβανία κατοικείτο από συ­μπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς ή έστω Ελλη ­νορθόδοξους. H πρόταση αυτή απορρίφθηκε λό­γω των συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων.

H Αγγλία και η Γαλλία προσάρμοζαν τις προ­τάσεις τους για τον καθορισμό των ελληνοαλ­βανικών συνόρων στις αντίστοιχες εισηγήσεις για την τύχη των νησιών. Oi Αγγλοι πρότειναν ό­ρια για την Αλβανία περίπου όπως τα σημερινά, και απέδιδαν τα νησιά στην Ελλάδα. H Γαλλία, α­ντίθετα, πρότεινε να δο θο ύν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, αφού τα σύνορα της Αλβανίας θα κατέρχονταν πολύ χαμηλά.

H τύχη όμως των Δωδεκανήσων δεν ήταν εύ ­κολο να καθορισθεί, γιατί εν τω μεταξύ ξέσπασε ο Ιταλοτουρκικός Πόλεμος και οι διπλωματικές διαδικασίες που τον ακολούθησαν ήταν εξαιρε­τικά πολύπλοκες. Oi Ιταλοί δεν αποχωρούσαν από τα Δωδεκάνησα και έτσι δεν μπορούσε να κηρυχθεί, έστω και μονομερώς, η προσάρτησή τους στο ελληνικό Βασίλειο. H εμπλοκή λοιπόν της Ιταλίας σε πόλεμο με την Οθωμανική αυτο-

Χά ρτης της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα 0(άρτης της Δ ιεύθυνσης Ιστορίας Στρατού).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

H Συν&ήκη του Λονδίνου (17Ma)'ou

1913) σηματοδότησε τη λήξη TOuA'

Βαλκανικού Πολέμου. Στο στιγμιότυπο της

εικόνας, ο Ελληνας αντιπρόσωπος στο

συνέδριο, Στέφανος Σκουλοϋδης,

προσυπογράψει τη συν&ήκη (Α&ήνα,

Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

άλλη. O πόλεμος ήταν πια αναπόφευκτος: στις 17/30 Ιουνίου 1913 ο Βουλγαρικός Στρατός προ­σέβαλε τις ελληνικές και σερβικές προφυλακές στη βόρεια Μακεδονία. O B’ Βαλκανικός Πόλε­μος, που ξεκίνησε τότε, έληξε με την ήττα του Βουλγαρικού Στρατού σε όλα τα μέτωπα. Υπ’ αυ­τές τις συνθήκες, οι Μεγάλες Δυνάμεις επενέ- βησαν για να οδηγήσουν τα πράγματα σε δια­πραγματεύσεις. H Ρωσία, επιφυλακτική απένα­ντι στη 6ουλγαρική επέκταση, ενδιαφερόταν να διατηρήσει την ενδοβαλκανική ισορροπία δυνά­μεων. Επιθυμούσε να υπάρχει ένα βιώσιμο βουλ­γαρικό κράτος, αλλά όχι ισχυρό. Ετσι, πρότεινε τη διακοπή των εχθροπραξιών και την άμεση σύγκληση διαβαλκανικής συνδιάσκεψης στην Αγία Πετρούπολη, για να εξευρεθούν οι βάσεις για τη σύναψη ειρήνης. H ελληνική κυβέρνηση, που εξέτασε την πρόταση, αποφάνθηκε ότι δεν χρειαζόταν τη διαμεσολάβηση των Ρώσων, αλλά ότι οι Βούλγαροι έπρεπε να απευθυνθούν απευ­θείας στην Ελλάδα, η οποία θα υπαγόρευε τους όρους της ειρήνευσης.

Τα πράγματα έλαβαν διαφορετική τροπή, α­φού διέβησαν τον Δούναβη τα ρουμανικά στρα­τεύματα και οι Τούρκοι εισέβαλαν στα κατεχό- μενα από τη Βουλγαρία εδάφη της ανατολικής Θράκης. Τότε, οι Μεγάλες Δυνάμεις βρέθηκαν σε έκδηλη αμηχανία για την τύχη της Βαλκανι­κής. H Ελλάδα όμως και η Σερβία επέμεναν στα­θερά στον ταυτόχρονο με τη σύναψη της ανα­κωχής καθορισμό των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης. Μετά τη ρωσική, και η γαλλική με­σολάβηση απέβη άκαρπη. O Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα παρότρυνε την ελληνική κυβέρνη­ση να δεχθεί να τερματίσει τις εχθροπραξίες γιατί, όπως ισχυρίσθηκε, έθετε σε κίνδυνο την ευρωπαϊκή ειρήνη, καθώς και τα αποτελέσματα των νικών του στρατού της. O Βενιζέλος όμως

O Βρετανός υπουργός Εξωτερικών σερ Εντουαρντ Γκρέυ προέβη τον Οκτώβριο του 1915 σε προσφορά άμεσης απόδοσης της Κύπρου στην Ελλάδα με αντάλλαγμα την έξοδο της τελευταίας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.H προσφορά δεν έγινε αποδεκτή.

κρατορία το 1912 στέρησε από τον Ελληνισμό τα Δω­δεκάνησα, των οποίων οι κάτοικοι αντέδρασαν σθε­ναρά στην ιταλική κατοχή. Τελικά, οι Μεγάλες Δυνά­μεις αποφάνθηκαν υπέρ της Ιταλίας, και τα Δωδεκά­νησα έμειναν έξω από την επικράτεια του ελληνικού κράτους.

Παράλληλα, λόγω της σύμπηξης ενιαίου βαλκανι­κού μετώπου, παρουσιά- σθηκαν σπέρματα νέων διαφορών και ανταγωνι­σμών μεταξύ των συμμά­χων κρατών. Σύντομα η Ελλάδα και η Βουλγαρία συγκρούσθηκαν σε διπλω­ματικό επίπεδο σχετικά με την κατοχύρωση των νέων εδαφών που είχαν απελευ­θερωθεί. Oi δύο χώρες δια-

φιλονίκησαν κυρίως διεκδικώντας την κυριότη­τα της Θεσσαλονίκης. Από την άλλη πλευρά, η Σερβία, θεωρώντας ότι είχε περιορισθεί εδαφι­κά αναλογικά με τις νίκες που είχε καταγάγει ο στρατός της, προχώρησε στη σύναψη διμερούς συνθήκης ειρήνης και αμοιβαίας προστασίας με την Ελλάδα, η οποία υπογράφηκε στη Θεσσαλο­νίκη στις 19 Μαϊου/1 Ιουνίου 1913.

Ετσι, με την αδιάλλακτη θέση της Βουλγα­ρίας για πλήρη κυριαρχία στη Μακεδονία και με τη σύσταση της ελληνοσερβικής συμμαχίας, το ενιαίο βαλκανικό μέτωπο διασπάσθηκε. Oi αντί­παλες πλευρές ήταν πλέον οι εξής: οι Ελληνες και οι Σέρβοι από τη μια, οι Βούλγαροι από την

80

εξεδήλωσε τη σφοδρή του αντίθεση σ' αυτό το διάβημα, το οποίο θα αναδείκνυε την Ελλάδα ως υπαίτια για την μη έναρξη των ειρηνευτικών δια­πραγματεύσεων. Τότε οι Μεγάλες Δυνάμεις υπέ­δειξαν στη Ρουμανία να αναλάβει τον ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ των εμπολέμων. Ηδη διαφαινόταν ο κίνδυνος ελληνικής απομόνω­σης, λόγω κόπωσης της Σερβίας.

Στις 17/30 Ιουλίου 1913 άρχισαν οι εργασίες για τη συνδιάσκεψη του Βουκουρεστίου. Είναι γεγονός ότι, παρά τις δυσχέρειες που προέκυ- ψαν σχετικά με τα διαφιλονικούμενα εδάφη κα­τά τους βαλκανικούς πολέμους, η Μακεδονία δεν θεωρήθηκε αυτοδίκαια ελληνική, παρά μό­νο ένα μικρό μέρος της. Σ’ αυτό συνέβαλαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, ιδίως η Αυστροουγγαρία και η Ρωσία, που ευνοούσαν ιδιαίτερα τη Βουλγα­ρία. Επίσης, οι Ευρωπαίοι διπλωματικοί εκπρό­σωποι πίεζαν να δοθεί στη Βουλγαρία ένα λιμάνι στο Αιγαίο, καθώς η Ελλάδα, κατά τους ισχυρι­σμούς τους, κατείχε πολλά λιμάνια και αυτό ή­ταν υπερβολή. H Ιταλία και η Αγγλία δεν υιοθέ- τησαν τη φιλοβουλγαρική στάση της Αυστρίας και της Ρωσίας, αλλά αποδείχθηκαν περισσότε­ρο επιφυλακτικές ως προς τις διεκδικήσεις της Βουλγαρίας. Μόνο η Γαλλία υιοθέτησε εξαρχής τις απόψεις της ελληνικής πλευράς.

Ετσι, στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913 u- πογράφηκε στο Βουκουρέστι η συνθήκη ειρή­νης ανάμεσα στους πρώην εμπολέμους. H συν­θήκη αυτή, χωρίς να συμβάλει οριστικά στην ε­θνική δικαίωση, αποτέλεσε ένα γενναίο βήμα για την εκπλήρωση των εθνικών πόθων. Ομως ζωτικά τμήματα του ελληνισμού, όπως η Βόρεια Ηπειρος, παρέμεναν κάτω από ξένη κυριαρχία, γιατί τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων έ­βρισκαν ένα ισχυρό έρεισμα παροχής προστα­σίας σε αυτό το καθεστώς.

H ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ TOY ΓΕΩΡΓΙΟΥ A’ KAI TA ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

Μετά το τέλος του Α’ Βαλκανικού Πολέμου και αφότου εισήλθε ο Ελληνικός Στρατός στη Θεσσαλονίκη, ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ αποφάσι­σε να μετοικήσει στην πόλη, καταβάλλοντας προσπάθεια για την επισημοποίηση της κατάλη­ψής της από την Ελλάδα έναντι των υποχθόνιων ενεργειών των Βουλγάρων.

Πραγματοποιώντας όμως έναν συνηθισμένο περίπατο, ο Γεώργιος πυροβολήθηκε ξαφνικά από τον Αλέξανδρο Σχινά. Κατά τη μεταφορά του στο νοσοκομείο πέθανε. O δολοφόνος συ- νελήφθη αλλά κατά το διάστημα των ανακρίσε­ων δεν αποκάλυψε τα κίνητρά του. Επειτα ο Σχι- νάς μεταφέρθηκε στο Διοικητήριο Θεσσαλονί­

κης, όπου συνεχίσθηκαν οι ανακρίσεις. Ξαφνικά όμως αυτοκτόνησε πέφτοντας από έναπαράθυ- po, αφήνοντας πολλά ερωτηματικά για τον θά­νατο του Γεωργίου.

Oi επικρατέστερες θεωρίες απέδιδαν τον θάνατο του βασιλιά σε ξένο δάκτυλο, και ιδίως στη Βουλγαρία, για την οποία υπήρχαν βάσιμες υποψίες ότι ήταν υπαίτια για τη δολοφονία του Γεωργίου λόγω των τεταμένων σχέσεων των δύο κρατών εκείνη την εποχή. Επίσης, ο πρίγκιπας Νικόλαος στο προσωπικό του ημερολόγιο ανα- φέρεται στην εκδοχή που προσήπτε τον θάνατο του πατέρα του στη Βουλγαρία.

Μια δεύτερη θεωρία, η οποία παρουσίαζε τον Γεώργιο να έχει πέσει θύμα γερμανικής συ­νωμοσίας, εμφανίσθηκε μετά την εκδήλωση του Εθνικού Διχασμού. Υποστηρίχθηκε η άποψη ότι πίσω από τη δολοφονική απόπειρα κρύβονταν τα συμφέροντα της Γερμανίας, η οποία ευνοού-

Μεχμέτ Ε'Ρεσάτ, ο Ο&ωμανός σουλτάνος την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | 81

Am0T>*e (Ai8uw*Tt'xov>%-

^ΣΛηρόκαστpov (ΔιμΙρ-Χ«?σάρ)

*Δράμο φΖηλΜγω&β (Νέα Ζίχνη)'

*Γ«κννονΑτΟ»ο (Κοροτηνή)

*K'iXKis (Νέα Στρώμνπσο)ΠράβΙ ('Ελτυθι ρούττολίΐ)f

Niyprre*

.Γινττοά ,5·•Φλώρινα

*Ket*ipia (HrcXneh)

Κοζάνη#

^ r> p iv'0 ΐτοχώρο

• Διλβιν'άκιονί

Tivrfo;*4Πολιουοιον

*MiT<Jogo ; Κ αλαμπάκα·

ΦΛαρ ισσα

φΠαραμυθιά

Πρίβ«ζα*Χ*

Γαλάντηφ Κύμη*

Ληξούρι

'Aip. Kaeni'fv;

M iyapa

,ϊλ ϊμ ί :

φΔημητσάνα

•Τρίττολίζ:puoCmoJ

KiO*o;Όλόττολι;

#?TTCtaaitu>vl5iov

Μ ισσήνη ·

Άρ«όττολι?ί

Φ ίγι-Μρ',:

Χάρτης της Ελλάδος όπου απεικονίζεται η διαμορψω&είσα κατάσταση από τον Αύγουστο του 1916 ως τον Ιούνιο του 1917 (Ιστορία του Ελληνικού ΕΘνους, τ. ΙΕ’).

σε την άνοδο στον θρόνο του διαδόχου Κωνστα­ντίνου, ο οποίος έτρεφε φιλογερμανικά αισθή­ματα, εν αντιθέσει με την φιλοαγγλική πολιτική του πατέρα του.

Τη 12η/25η Μαρτίου 1913, το πολεμικό πλοίο

«Αμφιτρίτη» μετέφερε τη σορό του Γεωργίου από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα, συνοδευόμε- vo και από ξένα πολεμικά, που απέτιαν φόρο τι­μής. H κηδεία του Γεωργίου έγινε την 20ή Map- τίου/2α Απριλίου 1913.

H δολοφονία του Γεωργίου Α’ τον Μάρτιο του 1913παραμένει ένα άλυτο μυστήριο. To πιο πιθανό είναι ότι υποκινήθηκε από ξένο παράγο­ντα, που ήθελε να επισπεύσει την αλλαγή προ­σώπου στον θρόνο. H Δύναμη που προσέβλεπε σε ένα νέο πρόσωπο ήταν η Γερμανία και το νέο πρόσωπο ήταν ο διάδοχος Κωνσταντίνος. Av στο μέλλον η Ιστορία επαληθεύσει τους ισχυρι­σμούς αυτούς, τότε θα μπορέσουμε να διαπι­στώσουμε το θλιβερό αποτέλεσμα που είχε η διαρκής ανάμιξη των ξένων στην Ελλάδα.

O ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1914-1917)

O Εθνικός Διχασμός αποτέλεσε σημείο ανα­φοράς για τα ελληνικά πράγματα κατά την πε­ρίοδο 1915-1917, ως διαμάχη μεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελ. Βενι-

τός τον Οκτώβριο του 1912, μετά τη νίκη στα Γιαννιτσά. O Κωνσταντίνος ήθελε ο Στρατός να κατευθυνθεί προς το Μοναστήρι, θεωρώντας ότι έτσι θα καταλάμβανε ένα σημαντικό εμπορι­κό κέντρο της βόρειας Μακεδονίας. O Βενιζέ- λος, από την άλλη πλευρά, πίστευε ότι το συμ­φέρον της χώρας επέβαλλε την προέλαση του Στρατού προς τη Θεσσαλονίκη, πριν την είσοδο των Βουλγάρων στην πόλη. To γεγονός αυτό α­ποτέλεσε την πρώτη επίσημη διάσταση απόψε­ων μεταξύ του Βενιζέλου καιτου Κωνσταντίνου, που έλαβε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις με τη δολοφονία του Γεωργίου Α: και την άνοδο του Κωνσταντίνου στον θρόνο τον Μάρτιο του 1913.

Μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, τον Ιούλιο του 1913, το ζήτημα που απασχόλησε κυ­ρίως την ελληνική κυβέρνηση και αποτέλεσε την αφορμή για την εκδήλωση του Εθνικού Διχασμού, ήταν η στάση που θα κρατούσε η χώρα στις διε-

ζέλου. Σταδιακά, αυτή η σύγκρουση έλαβε πολι­τικές, διπλωματικές και πολιτειακές προεκτά­σεις με την παρέμβαση του «ξένου δακτύλου».

Κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων, εκτός από τα συνταρακτικά γεγονότα στα πεδία των μαχών, συνέβησαν και δύο εξελίξεις που έ­μελλε να αποβούν καθοριστικές, στις οποίες θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τις απαρχές της ταραγμένης περιόδου του Εθνικού Διχασμού. H πρώτη ήταν η διαφωνία του Βενιζέλου με τον αρχηγό του Στρατού, διάδοχο Κωνσταντίνο, σχε­τικά με την πορεία που θα ακολουθούσε ο Στρα-

θνείς πολιτικές εξελίξεις. Ειδικότερα, αν η Ελλά­δα θα τασσόταν στο πλευρό της Αντάντ ή των Κε­ντρικών Αυτοκρατοριών, δηλαδή των δύο συνα­σπισμών που προετοιμάζονταν να συγκρουσθούν στις αρχές του 1914. Τα προηγούμενα χρόνια, ο Βενιζέλος είχε αποφύγει να ταχθεί με έναν από τους δύο συνασπισμούς. Από την άλλη, ο Κωνστα­ντίνος έτρεφε έντονα φΛογερμανικά αισθήματα, λόγω καταβολών και σπουδών. O Κωνσταντίνος ή­θελε η Ελλάδα να τηρήσει κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο αυστηρή ουδετερότητα, ενώ ο Βενιζέλος να ταχθεί η χώρα στο πλευρό της Αντάντ.

H «τριανδρία» του κινήματος της Εθνικής Αμυνας (E. Βενιζέλος, στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής και ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης) πλαισιωμένη από συνεργάτες της (Οκτώβριος του 1916).Χάρτης της Ελλάδος όπου απεικονίζεται η διαμορφωθείσα κατάσταση από τον Αύγουστο του 1916 ως τον Ιούνιο του 1917(Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, τ. ΙΕ’).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Q Μ ΕΓ ΙΣ Τ Ο Σ TilN ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΩΝ δΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ 1«*ta K*m*tk** M*w

Λι&ογραψίατου 1913μετον ενδεικτικό τίτλο«Βουλγαροκτόνος»στο πρόσωποτου διαδόχουΚωνσταντίνου.

Ev τω μεταξύ, σοβούντος του πολέμου, τα γεγονότα στη Βαλκανική άρχισαν να λαμβάνουν άλλη τροπή, μετά την κατάληψη του οχυρού Ρούπελ τον Μάιο του 1916 από γερμανοβουλγα- ρικές δυνάμεις, προκειμένου να ενισχυθούν οι Κεντρικές Δυνάμεις σε μια ενδεχόμενη επίθεση των Συμμάχων στην περιοχή. Αυτό το συμ6άν, που πραγματοποιήθηκε με την άδεια της ελληνι­κής κυβέρνησης, προκάλεσε τον αποκλεισμό της Θεσσαλονίκης από τα στρατεύματα των Αγγλογάλλων στις 3 Ιουνίου του 1916 και την α­ξίωσή τους να αποστρατευθείοΕλληνικός Στρα­τός και να παραιτηθεί η κυβέρνηση. Ασφαλώς αυτή η επέμβαση των Αγγογάλλων αποσκοπούσε στον εκβιασμό της ελληνικής κυβέρνησης προ­κειμένου να παραχωρήσει εδάφη για να στρατο- πεδεύσουν τα συμμαχικά στρατεύματα και να διεξάγουν στρατιωτικές επιχειρήσεις. H ελληνι­κή κυβέρνηση αποδέχθηκε τους όρους των Συμ­μάχων, γεγονός που δρομολόγησε αλλαγές σε πολιτικό επίπεδο. Επίσης, μετάτην αποδοχή του τελεσιγράφου της Αντάντγια αποστράτευση, άρ­

χισαν να εμφανίζονται «Σύνδεσμοι των Επιστρά­των», που αποτελούντο από απόστρατους φιλο­βασιλικούς αξιωματικούς και στρατιώτες.

Ενώ όμως τα γερμανοβουλγαρικά στρατεύ­ματα προήλαυναν στην Μακεδονία και οι Ιταλοί, ως σύμμαχοι της Αντάντ, κατέλαβαν τη Βόρεια Ηπειρο, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, χωρίς να έχει καθόλου θορυβηθεί, επέμενε στην αυστηρή ου­δετερότητα της Ελλάδας. Την περίοδο εκείνη έ­νιωθε αρκετά ισχυρός, αφού η Γερμανία του πα­ρείχε οικονομική βοήθεια, για να αντεπεξέρχε­ται έναντι των πιέσεων των Συμμάχων. Ετσι, ο Βε- νιζέλος αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει την Αθή­να και να ταξιδέψει αρχικά στα Χανιά και έπειτα (στις 9 Οκτωβρίου 1916) στη Θεσσαλονίκη. Εκεί, με τους συνεργάτες του Παύλο Κουντουριώτη και Παναγιώτη Δαγκλή, σχημάτισαν τη γνωστή «Τριανδρία» και επιδόθηκαν σε στρατολόγηση για να δημιουργήσουν αξιόμαχες δυνάμεις που θα πολεμούσαν στο πλευρό της Αντάντ στο Μα­κεδονικό μέτωπο. O Εθνικός Διχασμός αποτε- λούσε πλέον ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός, που επισπεύθηκε κυρίως από την ανάμιξη των Αγγλογάλλων στα πολιτικά πράγματα της χώρας. O Διχασμός συνέχισε να ταλανίζει την Ελλάδα επί αρκετά χρόνια. Ως τέρμα του θα μπορούσε να θεωρηθεί το στρατιωτικό κίνημα του Νικολά­ου Πλαστήρα το 1922, που αποκατέστησε την τά­ξη στη χώρα επιβάλλοντας την παραίτηση του βασιλιά, με γνώμονα το εθνικό συμφέρον και όχι τα συμφέροντα των «Προστάτιδων Δυνάμεων».

Ev τω μεταξύ, το κίνημα της Εθνικής Αμυ­νας, που είχε εκδηλωθείτο 1916 στη Θεσσαλονί­κη προκειμένου να διευκολύνει την εκεί μετάβα­ση του Βενιζέλου, κατέβαλλε προσπάθειες για να σταθεροποιήσει τη θέση του στη Μακεδονία και τα νησιά του Αιγαίου. Παράλληλα, οι Σύμμα­χοι πίστευαν ότι θα μπορούσαν να έλθουν σε κά- ποια συμφωνία με τον Κωνσταντίνο, ο οποίος ως αντάλλαγμα ζήτησε να σταματήσουν οι πιέσεις των Συμμάχων και να δοθεί εγγύηση ότι οι δυνά­μεις του κινήματος της Εθνικής Αμυνας δεν θα κινούντο εναντίον του. Επιπλέον, σε μια σαφή ένδειξη καλής θέλησης, πρότεινε στον ειδικό Γάλλο απεσταλμένο στην Αθήνα, Πωλ Μπεναζέ, να παραδώσει στους Συμμάχους μια ποσότητα στρατιωτικού υλικού. Ετσιθεωρούσε ότιθααπο- σπούσε την εύνοια των Συμμάχων.

To καλό κλίμα που προέκυψε από αυτές τις συμφωνίες δεν επρόκειτο να διαρκέσει πολύ. Δυο παράγοντες διέλυσαν κάθε ελπίδα συμβιβασμού: οι εξελίξεις στον βορρά δημιούργησαν την εντύ­πωση ότι ο Βενιζέλος οχεδίαζε προώθηση προς νότο, ενώ παράλληλα η αντίδραση παραγόντων του κύκλου του Κωνσταντίνου και οι πιέσεις από παράγοντες φίλα προσκείμενους στον βασιλιά ε­ναντίον του αφοπλισμού, έπεισαν τον Κωνσταντί-

84

vo να παραβεί τις συμφωνίες με τον Μπεναζέ.Κάπως έτσι είχε διαμορφωθεί η κατάσταση,

όταν στην Αθήνα ο Γάλλος ναύαρχος Φουρνέ ε­πέδωσε στις 3/16 Νοεμβρίου 1916στην ελληνική κυβέρνηση διακοίνωση, βασισμένη στη συμφω­νία Κωνσταντίνου-Μπεναζέ, που απαιτούσε την παράδοση μεγάλης ποσότητας πολεμικού υλι­κού, αποδεικνύοντας έτσι την πρόθεση των Με­γάλων Δυνάμεων να αποδυναμώσουν τον βασι­λιά και να ενισχύσουν αποφασιστικά τη θέση του Βενιζέλου, που εξυπηρετούσε πιστά τα συμ- φέροντά τους.

O βασιλιάς και η κυβέρνηση απέρριψαν αμέ­σως τις απαιτήσεις του Γάλλου ναυάρχου. O λό­γος ήταν ότι η παράδοση πολεμικού υλικού στους Συμμάχους θα θεωρείτο από τη Γερμανία εχθρική πράξη και θα σηματοδοτούσε την κή­ρυξη πολέμου με τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες. Ολοι ήταν αποφασισμένοι να πολεμήσουν και να μην επιτρέψουν η χώρα να υποστεί έναν ακόμη εξευτελισμό από τους Ευρωπαίους.

O Γάλλος ναύαρχος, σε μια ένδειξη μεγαλο­ψυχίας, έκανε μια τελευταία προσπάθεια να πεί­σει τον Κωνσταντίνο να δεχθεί να παραδώσει το υλικό. Εκείνος όμως έμεινε ακλόνητος στις προ­θέσεις του. Με τη βεβαιότητα ότι οι Ελληνες δεν θα αντιστέκονταν σε μια απλή επίδειξη δύ­ναμης, μια συμμαχική μονάδα 3.000 ανδρών α­ποβιβάσθηκε στο Φάληρο και τον Πειραιά την 18η Νοεμβρίου 1916, με διαταγές να καταλάβει στρατηγικές θέσεις και να εξασφαλίσει την πό­λη των Αθηνών για τους Συμμάχους. Oi Ελληνες όμως επίστρατοι αντέδρασαν και σύντομα άρχι­σε η μάχη. Προς υποστήριξη των χερσαίων τμη­μάτων, η συμμαχική ναυτική μοίρα που ναυλο- χούσε στο Φάληρο βομβάρδισε τα ανάκτορα και σημεία της πόλης των Αθηνών, προκαλώντας μεγάλες απώλειες στον άμαχο πληθυσμό. Τελι­κά, επήλθε συμβιβασμός και οι συγκρούσεις σταμάτηοαν, αφού ο Κωνσταντίνος παρέδωσε ένα μέρος του πολεμικού υλικού που είχε ζητη­θεί. Μετά την απομάκρυνση όμως των συμμαχι- κώνδυνάμεων, την19η Νοεμβρίου/2αΔεκεμβρί- ou, εκδηλώθηκε ένα κύμα βίας κατά των Βενιζε- λικών, με πολλές συλλήψεις και φυλακίσεις.

H συμμαχική αποβίβαση στον Πειραιά τον Νοέμβριο του 1916 είχε πολιτικά ελατήρια, κα­θώς απέβλεπε να τρομοκρατήσει το βασιλικό καθεστώς και να αποσπάσει, έστω και δια των ό­πλων, το συμφωνηθέν πολεμικό υλικό, που μάλ­λον θα κατέληγε να ενισχύσει τις δυνάμεις της Εθνικής Αμυνας και να καταρρακώσει το γόητρο του βασιλιά στον λαό.

To έθνος διαιρέθηκε σε δύο αντίπαλα στρα­τόπεδα, αφότου εκδηλώθηκε η σφοδρή αντιπα­ράθεση του βασιλιά Κωνσταντίνου και του Βενι­ζέλου στο ζήτημα της συμμετοχής ή όχι της

H ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ KAI Ol ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αντάντ θεώρησε ότι οι συνθήκες ήταν ώριμες για μια αναμέτρηση με τους Μπολσεβίκους που είχαν καταλάβει την εξουσία στη Ρωσία. H ανα­μέτρηση αυτή διεξήχθη στην Ουκρανία, διήρκε- σε από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο του 1919

Ελλάδας στον Α’ Παγκό­σμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. H κατάσταση όμως της χώρας και οι ε­ξελίξεις στα πεδία των μαχών επέβαλλαν την έ­ξωση του βασΛιά από τους Συμμάχους, καθώς είχε τηρήσει μια τυπικά ουδέτερη στάση που ευ­νοούσε τη Γερμανία. H τύ­χη του κρίθηκε την 19η ΑπρΛίου 1917 στο Σαιν Ζαν ντε Μωριέν, όπου συ- ναντήθηκαν εκπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων και αποφάσισαν την έξω­σή του για να επΛυθεί το οξύ πολιτικό πρόβλημα της Ελλάδας και να διευ­κολυνθούν και τα στρα­τεύματα των Συμμάχων που στάθμευαν στην ελ­ληνική επικράτεια. Μετά από έντονες διπλωμα­τικές πιέσεις των Συμμάχων, ο βασΛιάς αναγκά­σθηκε να εκδώσει διάγγελμα την 12η Ιουνίου 1917 όπου δήλωνε ότι θα αναχωρούσε από την Ελλάδα υπακούοντας στις ανάγκες της χώρας και αφήνοντας ως αντικαταστάτη του τον δευ­τερότοκο γιο του, Αλέξανδρο. Τελικά, αναχώρη­σε για την Ελβετία.

0 εξαναγκασμός του Κωνσταντίνου σε πα­ραίτηση εξυπηρετούσε τρεις στόχους της Αντά­ντ: α) την ενοποίηση της Ελλάδας υπό την ηγε­σία του Βενιζέλου και την άρση του αδιεξόδου που προέκυπτε από τη στρατιωτική παρουσία των Συμμάχων στην Ελλάδα, 6) τον τερματισμό της διάστασης που ταλάνιζε την πολιτική των Βρετανών και των Γάλλων στην Ελλάδα οξύνο- ντας τις διαφωνίες τους, γ) την ενεργό συμμε­τοχή της Ελλάδας στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Ομως κανένας από τους παραπάνω στό­χους δεν επιτεύχθηκε εντελώς. Απλά, η απομά­κρυνση του βασιλιά λειτούργησε καταλυτικάγια την είσοδο της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πό­λεμο και για την εδραίωση της θέσης των Συμ­μάχων στα Βαλκάνια.

O Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα,Μπεναζέ, είχε έντονη συμμετοχή στις πολιτικές παρεμβάσεις nou κατέληξαν στα Νοεμβριανά.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAΛΑΔΑ 85

H βασίλισσα Σοφία, αδελφή του Κάιζερ Γουλιέλμου B’, δρούσε παρασκηνιακά κα9’ όλη τηνπερίοδο 1914- 1917ενισχύοντας την ουδετεροφιλία και γερμανοφιλία του συζύγου της. Κατά τον γραμματέα της Γ. Μελά, ουδέποτε αγάπησε την Ελλάδα, ενώ συχνά αναφερόταν στους Ελληνες με περιφρονητικά λόγια.

και σ’ αυτήν συμμετείχαν και ελληνικές στρα­τιωτικές δυνάμεις. Λόγω της συμμετοχής ελλη­νικού εκστρατευτικού σώματος, ο Βενιζέλος πίεζε τους Συμμάχους να παραχωρηθεί η Σμύρ­νη και η ευρύτερη περιοχή της στην Ελλάδα. Ετσι, την 22α Απριλίου 1919, δόθηκε η Σμύρνη στην Ελλάδα ως ανταμοιβή.

Στις 2 Μαϊου του 1919, ένα όνειρο πολλών Ελλήνων έγινε πραγματικότητα: μονάδες του Ελληνικού Στρατού απο6ι6άσθηκαν στη Σμύρ­νη, μέσα σε πανηγυρική και ενθουσιώδη ατμό­σφαιρα. Τις έντονες εκδηλώσεις εθνικού ενθου­σιασμού αμαύρωσαν κάποιες αιματηρές συ­γκρούσεις Ελλήνων στρατιωτών και Τούρκων α- τάκτων. Oi αντιπαραθέσεις αυτές είχαν ως κύριο αυτουργό την Ιταλία και εκτελεστή τον τουρκι­κό φανατισμό, αφού η πρώτη είχε συμφέρον να υπονομεύσει τη θέση της Ελλάδας στην περιο­χή και να περιορίσει την επεκτατικότητά της.

O Βενιζέλος ως πρωθυπουργός ήταν ιδιαίτε­ρα ευαισθητοποιημένος σε θέματα συμπεριφο­ράς προς τις μειονότητες, γι' αυτό και διαμήνυ- σε στην ελληνική στρατιωτική διοίκηση Σμύρ­νης να επιτελεί αυστηρά τα στρατιωτικά της κα­θήκοντα και να μην επιδιώκει τη σύγκρουση με άτακτες ομάδες.

Ομως σταδιακά ο Ελληνικός Στρατός, ύστερα από πρωτοφανείς αγριότητες και 6ιαιοπραγίες

των Τούρκων, ανέλαβε επιθετική δραστηριότητα καιπροέβη σε εκ­καθαριστικές επιχειρήσεις εισερ­χόμενος ακόμη και στην ιταλική ζώνη κατοχής της Μ. Ασίας, στην Αττάλεια. Oi υπόλοιπες Δυνάμεις αντέδρασαν αμέσως σ’ αυτές τις εξελίξεις και συνέστησαν μια α- νακριτική επιτροπή, λόγω φημών ότι ο Ελληνικός Στρατός προέ- βαινε σε αντίποινα κατά του τουρκικού στοιχείου. Τα πορίσμα­τα της έρευνας της επιτροπής υ­πήρξαν καταδικαστικά για την Ελλάδα και επισημάνθηκε από τους Ευρωπαίους στον Βενιζέλο ότι η παρουσία της Ελλάδας ήταν προσωρινή στη ΜικράΑσία.

To διάστημα που μεσολάβη- σε μετά την αποβίβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη ήταν αρκετά κρίσιμο και γεμάτο

εντάσεις, εξαιτίας της τουρκικής επιθετικότη­τας. O Βενιζέλος, για να διαφύγει από τη δύσκο­λη θέση, ζήτησε από τις Μεγάλες Δυνάμεις τον καθορισμό ζώνης ευρύτερης αρμοδιότητας για τον Ελληνικό Στρατό. Ετσι, οι Σύμμαχοι καθόρι­σαν τον Ιούλιο του 1919 μια στενή ζώνη, υποχρε­

ώνοντας τις ελληνικές δυνάμεις να αμύνονται

στην αυξανόμενη επιθετικότητα των Τούρκων. Tov Σεπτέμβριο όμως του 1919 τους επέτρεψαν να δρουν και πέρα από τη ζώνη κατοχής, επι- στρέφοντας μετά σ’ αυτή.

Επιστέγασμα των ακατάβλητων αγώνων του ελληνικού λαού αποτέλεσε στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου η υπογραφή της Συνθήκης των Σε­βρών. H Ελλάδα είχε έτσι την ευκαιρία να υλο­ποιήσει το εθνικό της όραμα και να ενσωματώ­σει στον εθνικό κορμό τους αλύτρωτους Ελλη­νες της Ιωνίας. Επίσης, με αυτή τη συνθήκη α­ναγνωριζόταν σε διεθνές επίπεδο η κατοχή της Σμύρνης από τον Ελληνικό Στρατό.

Στην εξέλιξη της Μικρασιατικής Εκστρατεί­ας καταλυτικό ρόλο έπαιξε η διεξαγωγή εκλο­γών την 1 η/14η Νοεμβρίου 1920 και το αποτέλε­σμά τους: οι φιλελεύθεροι του Ελ. Βενιζέλου έ­χασαν και νίκησε ο αντιπολιτευτικός συνασπι­σμός με επικεφαλής τον Δημήτριο Γούναρη. Τό­τε, οι Μεγάλες Δυνάμεις υιοθέτησαν εχθρική στάση προς τη νέα κυβέρνηση. H αντίδρασή τους εκδηλώθηκε με ένα κείμενο το οποίο συνέ­ταξαν και υπέγραψαν κατά τη Συμμαχική Συν­διάσκεψη του Λονδίνου, στις 13/ 26 Νοεμβρίου 1920. Στο κείμενο αυτό τονιζόταν ότι, μπροστά στα νέα πολιτικά δεδομένα στην Ελλάδα, οι Δυ­νάμεις θα είχαν το περιθώριο να επανακαθορί­σουν την πολιτική τους στην Εγγύς Ανατολή, υ­πονοώντας ότι δεν θα παρείχαν τη στήριξη που χρειαζόταν η Ελλάδα στη Μικρά Ασία. Στη συνέ­χεια, άρχισαν να προσεγγίζουν την Τουρκία. Τα αίτια της φιλοτουρκικής πολιτικής τους σχετίζο­νταν με τη διασφάλιση των συμφερόντων τους στη Μέση Ανατολή.

Πρώτη η Γαλλία υπέγραψε με το νέο κεμαλι- κό καθεστώς, το Σύμφωνο της Αγκυρας, τον Οκτώβριο του 1921. Με αντάλλαγμα οικονομικά κυρίως προνόμια, παραχώρησε στον Κεμάλ την κατεχόμενη από αυτήν Κιλικία. Την ίδια φιλο- τουρκική πολιτική, εντελώς εχθρική προς την Ελλάδα, ακολούθησε και η Ιταλία, η οποία εξα­σφάλισε οικονομικές παραχωρήσεις στην περιο­χή της Αττάλειας ως αντάλλαγμα για τον εφο­διασμό του Κεμαλικού Στρατού με οπλισμό τε­λευταίας τεχνολογίας.

H μεταστροφή αυτή, που απειλούσε σοβαρά την ενότητα της Αντάντ, επηρέασε την αγγλική εξωτερική πολιτική. H Αγγλία δεν υποστήριξε φανεράτο κεμαλικό καθεστώς και εξακολούθη­σε να συντάσσεται με τις ελληνικές θέσεις, χω­ρίς να παρέχει όμως οικονομική ή στρατιωτική βοήθεια. Για την αγγλική κυβέρνηση, η παραμο­νή των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία συνδεόταν άμεσα με την παρουσία τουρκικών δυνάμεων στην περιοχή, καθώς και με το ζωτι­κής σημασίας ζήτημα ελέγχου των Στενών.

Tov Μάρτιο του 1920 υπογράφηκε το Σύμφω-

lapfurf5 ^ Μ ή δεια ΕΥΞΕίΝΟΣ Ε < ^ η σ ιές. · ^ ΠΟΝΤΟΣ ,-

ριανούπολη Κώ^^αντίνοΰπολΓ, * . , . ν. Α.Γ .'·*! ····'···' ‘" *ft" * e ^ j y g r t y p

Σέρρες / ''.^r

Θεσσαλονίκη ®*ΣΟΣ ~

0? ΛΗΜΝΟΣ

£ ΛΕΣΒΟΣ,-

ΚΥΡΟΣ

yz^

Προύσα

^ _ ^ Δ α ρ δ α ν έ λ ια y.i^ ν Τ Τ σ σ ν ά κ Καλέ)

χ ί ώ Λάρισα 3 /

ί ΙωΤ ν α ΤΡ.ίκαλα*Βόλ^ χ r -

_ V s AΑρτα 4 Λαμία ^ 'Ν .'£ Υ Β Ο ΙΑ “ ν

Χαλκίδα f7 S * Aypivio '■■·■ . . ■

fxftX ^ Αθή

^υδωνϊΐ •ίΑΤβαλί)

Ζ ώ ν ηΣ μ ύ ρ ν α ς ]

0 ^ ? * Σ μ ύ ρ ν η

' -_ ΈφεσΕ

^ ^ Ν Δ Ρ Ο Σ ^ Σ Α ^• Αϊδίνιο

^ V N 4 s O1

Z A K Y N b d i ΤρίΠ0λ^ t >

Καλ«μστα ΣΓάρΤ^ . ’ <<- ί ^^

> “ ^ B- 1 ‘3 V ΝΑΞβΣ ^ r % ,ο S a \ : K< rfc ·* > / ^o4 /<.

c55ΜΗΛ0Σ Αστυπάλαια^,

2) ^

t>CY0HPA^

^ Poboiy

άρπαθος

H Ελλάδα πριν από τον A' παγκόσμιο πόλεμοΠροσαρτήσεις με τις συνθή­κες Σεβρών-Νεϊγύ

Α<άσος

vo Φιλίας μεταξύ της Τουρκίας και της Σοβιετι­κής Ενωσης. H συμφωνία αυτή προέβλεπε οικο­νομοτεχνική βοήθεια προς την Τουρκία, καθώς και άλλες παροχές προς τον Κεμάλ.

H κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη, αν και γνώριζε ότι η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν εχθρική (με εξαίρεση εκείνη της Αγγλίας) δραστηριοποιήθηκε πιο ενεργά στο ζήτημα της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Δεν επέλεξε την πολιτική του συμβιβασμού με την κεμαλική Τουρκία, αλλά συνέχισε τις πολεμικές επιχειρή­σεις πέρα από τη ζώνη κατοχής, οδηγώντας τη χώρα στη μεγαλύτερη εθνική τραγωδία που ση­μάδεψε τον νεώτερο Ελληνισμό.

H κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου, τον Αύγουστο του 1922, η υποχώρηση του Ελλη­νικού Στρατού και η καταστροφή της Σμύρνης ή­ταν τα ολέθρια αποτελέσματα της λανθασμένης στρατηγικής που υιοθετήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση, η οποία αποδείχθηκε ανίκανη να πε­ρισώσει ό,τι μπορούσε να προστατευθεί.

Στις 26 Αυγούστου 1922 εκδηλώθηκε κατά μήκος των προωθημένων ελληνικών θέσεων, στο Αφιόν Καραχισάρ, μια μεγάλη τουρκική επί­θεση. H διάρρηξη και η διάσπαση του ελληνικού

μετώπου οδήγησε στην κατάρρευση του ελληνι­κού αμυντικού συστήματος στη Μικρά Ασία. Επί­σης, η προέλααη του Τουρκικού Στρατού είχε ως αποτέλεσμα εκτεταμένες σφαγές του ελληνικού πληθυσμού και τον ξεριζωμό των Ελλήνων από την πανάρχαια γη των προπατόρων τους.

Στις 11 Οκτωβρίου 1922, οι αντιπρόσωποι της Τουρκίας, της Μ. Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας συνομολόγησαν τους όρους της α­νακωχής στα Μουδανιά της Προποντίδας. H ελ­ληνική κυβέρνηση αποδέχθηκε τις αποφάσεις των Μουδανιών, με την ελπίδα να μην αποξενω­θεί από τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, που επρόκειτο να ξεκινήσουν στη Λωζάννη.

H Συνδιάσκεψη της Λωζάννης οδήγησε στις 24 Ιουλίου 1923 στη σύναψη συνθήκης ει­ρήνης μεταξύ της Τουρκίας από τη μια πλευ­ρά, και της Μ. Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ιτα­λίας, της Ελλάδας, της Ρουμανίας καιτης Γιου­γκοσλαβίας από την άλλη. H τελική πράξη κα­θόριζε τα νέα εδαφικά όρια ανάμεσα στην Τουρκία και στα βαλκανικά κράτη. H Ελλάδα α­ποδέχθηκε τους επιβληθέντες όρους, συμφω­νώντας απόλυτα με τις υποδείξεις των Μεγά­λων Δυνάμεων.

H Ελλάδα πριν από τονΑ’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά τις συνθήκες Σεβρών και Νεϊγύ.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Επεμβάσεις κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου(1923- 1940)

H ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ (1923)

Στις 31 Αυγούοτου 1923, μοίρα του ιταλικού στόλου εμφανίσθηκε στην Κέρκυρα, προβάλλο­ντας τελεσιγραφικά απαίτηση προς τον νομάρ­χη για άμεση παράδοση του νησιού. O νομάρχης Πέτρος Ευριπαίος αρνήθηκε και τότε οι Ιταλοί, αδιαφορώντας για τον άμαχο πληθυσμό, βομ­βάρδισαν με τα κανόνια των πλοίων τους ορι­σμένα σημεία του νησιού, σκοτώνοντας πολ­λούς αμάχους. Αμέσως μετά, αποβιβάσθηκαν στο νησί ιταλικές δυνάμεις. Αιτία για όλα αυτά ήταν ο φόνος σε ελληνικό έδαφος του Ιταλού στρατηγού Τελλίνι ο οποίος είχε σχέση με τη χά­ραξη των νότιων συνόρων της Αλβανίας. Σκοπός της επίθεσης των Ιταλών ήταν να αποσπάσουν τεράστια χρηματική αποζημίωση από την ελλη­νική κυβέρνηση για τον φόνο του Ιταλού αξιω­ματικού, μέλους της επιτροπής χάραξης των συ­νόρων, ο οποίος, όπως φαίνεται, έπεσε θύμα δο­λοφονικής επίθεσης από Αλβανούς ληστές.

Πιο συγκεκριμένα, στις 15 Μαϊου 1920, η Ελλάδα και η Αλβανία είχαν συμφωνήσει να απο­δεχθούν τον διακανονισμό για τα κοινά τους σύ­νορα που θα πρότεινε η Πρεσβευτική Διάσκεψη, αρμόδια για τη χάραξη των ελληνοαλβανικών συνόρων. Εναν μήνα μετά την ελληνοαλβανική συμφωνία, η Γαλλία παραχώρησε στην Αλβανία την Κορυτσά, την οποία κατείχε από το 1916. H Ελλάδα όμως πρόβαλε αντιρρήσεις, αφού η πό­λη κατοικείτο στη συντριπτική της πλειονότητα

από Ελληνες. H Διάσκεψη αποφάσισε να τηρη­θούν τα σύνορα του 1913. Ετσι, στις 7 Μαρτίου 1923 έφθασε στην Ηπειρο η επιτροπή χάραξης των συνόρων με επικεφαλής τον Τελλίνι.

Στις 27 Αυγούστου 1923 ο Τελλίνι και άλλοι Ιταλοί αξιωματικοί δολοφονήθηκαν στην Κακα­βιά από Αλβανούς ληστές. Τότε ο Μουσολίνι ζή­τησε ικανοποίηση και επέδωσε τελεσιγραφική διακοίνωση προς την ελληνική κυβέρνηση, που περιείχε αρκετά επαχθείς όρους για την Ελλά­δα. H Ελλάδα πρότεινε στην Ιταλία να αναθέ­σουν την επίλυση της διαφοράς στην Κοινωνία των Εθνών (KTE).

Στις 31 Αυγούστου 1923, η Διάσκεψη κάλεσε την Ελλάδα να ενεργήσει ταχέως για να βρε­θούν οι ένοχοι. H Ελλάδα απάντησε ζητώντας από τη Διάσκεψη τη σύσταση ειδικής επιτρο­πής, που θα διεξήγαγε έρευνα για τον καταλο­γισμό ευθυνών. H ελληνική διαλλακτικότητα ε­ξώθησε τον Μουσολίνινα υποστηρίξειότιη δια­φορά μεταξύ των δύο χωρών έπρεπε να επιλυ­θεί από τη Διάσκεψη και όχι από την Κοινωνία των Εθνών.

Τελικά, η κατάληψη ιη ς Κέρκυρας, μια κατά­φωρη αδικία κατά της Ελλάδας, τέθηκε σε δεύ­τερη μοίρα. H Ελλάδα βρέθηκε στη θέση του κατηγορουμένου για μια υποτιθέμενη παράβα­ση του Διεθνούς δικαίου, ελαφρότερη όμως από αυτήν που είχε διαπράξει η Ιταλία. Στις 8 Σε­πτεμβρίου 1923 η Διάσκεψη ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα έπρεπε να δεχθεί τους ιταλικούς ό­ρους. Επιπλέον, επιδίκαζε στην Ιταλία χρηματι-

κή αποζημίωση 50.000.000 λιρεττών, η οποία θα έπρεπε να δοθεί από την Ελλάδα. Τέλος, η Διά­σκεψη αποφάνθηκε ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε καμία ευθύνη για τον φόνο του Τελλίνι,

H Ελλάδα από την 1η Σεπτεμβρίου 1923 είχε καταφύγει στην KTE, ζητώντας της να αναλάβει τη διευθέτηση της διαφοράς με την Ιταλία. Ομως η KTE άφησε την υπόθεση στην κρίση της Πρε­σβευτικής Διάσκεψης. Ετσι, η Ελλάδα αφέθηκε στη δικαιοδοσία των ξένων για τη διαφορά της με την Ιταλία. Τελικά, η Αγγλία ήταν η μόνη που πίε­σε την Ιταλία να εγκαταλείψει την Κέρκυρα, γε­γονός που συνέβη τον Σεπτέμβριο του 1923.

H αποχή της KTE από οποιαδήποτε μεσολα­βητική ενέργεια θεωρήθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις προϋπόθεση ειρηνικής ικανοποίησης των ιταλικών απαιτήσεων. Av και ακούσθηκαν στην KTE αυστηρές κρίσεις κατά της Ιταλίας, ο οργανισμός αυτός στάθηκε αμέτοχος στην επί­λυση του ζητήματος, αποδεικνύοντας την αδυ­ναμία του να απονέμει δικαιοσύνη.

H ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ 4ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ KAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΑΩΝ

Κατά τη δεκαετία του 1930 η Ιταλία ήταν μια ανερχόμενη δύναμη στην Κεντρική Μεσόγειο. H επεκτατικότητά της είχε θορυβήσει τους Αγγλους, που έβλεπαν την ισχύ της να αυξάνε­ται συνεχώς. Ετσι, αναζητούσαν φίλους και συμ­μάχους στη Μεσόγειο. Ενας πρόσφορος φίλος ήταν η Ελλάδα, λόγω της νευραλγικής της θέ­σης και της γειτνίασής της με την Ιταλία.

H ελληνική κυβέρνηση επιθυμούσε τη στε­νή συνεργασία με την Αγγλία για να αντιμετωπί­σει την ιταλική απειλή, αλλά παράλληλα ήθελε να αποφύγει κάθε πρόκληση κατά της Ιταλίας. Tov Ιανουάριο του 1936 το Γενικό Επιτελείο της Ελλάδας εξέτασε την στρατηγική θέση της χώ­ρας σε περίπτωση αγγλοϊταλικού πολέμου, ο ο­ποίος διαφαινόταν ως πιθανότητα στο μέλλον ε- ξαιτίας των τεταμένων σχέσεων μεταξύ της

H υπογραφή της «Συν&ήκης φιλίας, συνδιαλλαγής και δικαστικού διακανονισμού», nou υπέγραψαν οι Ελ. Βενιζέλος και Mn. Μουσσολίνι στις 23Σεπτεμβρίου 1929 συνέβαλε στην προσωρινή ανάσχεση των ιταλικών βλέψεων εναντίον της Ελλάδας, που εκδηλώνονταν κυρίως στονχώρο της Ηπείρου.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 89

Στιγμιότυπο από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης.

Αγγλίας και της Ιταλίας. Σύμφωνα με ένα υπό­μνημα ίου Επιτελείου, η συμμετοχή της Ελλά­δας σε έναν τέτοιο πόλεμο προϋπέθετε εκτετα­μένες παροχές από την πλευρά της Αγγλίας.

Εχοντας υπόψη τις παραπάνω διαπιστώσεις, η πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης ήταν ρι­ψοκίνδυνη. Tov Ιούνιο του 1936 η βρετανική κυ­βέρνηση ανανέωσε τις εγγυήσεις της προς την Ελλάδα, τη Γιουγκοσλαβία και την Τουρκία. H ελληνική κυβέρνηση δέχθηκε την προσωρινή α­νανέωση των εγγυήσεων χωρίς να είναι σε θέση να επιμείνει στη διεξαγωγή συνομιλιών για αγ- γλοελληνική συνεργασία σε περίπτωση αγγλοϊ- ταλικού πολέμου.

Στις αρχές Μαϊου του 1936, στο Συμβούλιο της Βαλκανικής Συνεννόησης, ο Ιωάννης Μετα- ξάς, πρωθυπουργός και υπουργός των Εξωτερι­κών, διατύπωσε το δόγμα της ελληνικής εξωτε­ρικής πολιτικής: η Ελλάδα, σε περίπτωση βαλκα­νικού πολέμου στον οποίο θα αναμιγνυόταν και η Ιταλία, θα τηρούσε ουδετερότητα. Σε περί­πτωση εξωβαλκανικού πολέμου, η Ελλάδα ήταν διατεθειμένη να συνεργασθεί με τους βαλκανι­κούς της συμμάχους σε απόλυτη ταύτιση με την Αγγλία και τη Γαλλία. H θέση, λοιπόν, της Ελλά­δας, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Μεταξά, ή­ταν στο πλευρό της Αγγλίας. To στοιχείο αυτό θα αποτελούσε την κατευθυντήρια γραμμή της πολιτικής του στα χρόνια που ακολούθησαν.

O Μεταξάς ήταν παλαιότερα αρχηγός του μικρού κόμματος των «Ελευθεροφρόνων», που είχε χάσει όλες τις εκλογές από το 1933. Επειδή είχε μικρή κοινοβουλευτική δύναμη, δεν μπο­ρούσε να εκφέρει βαρύνουσα γνώμη στα οξέα πολιτικά προβλήματα. Μετά τις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936, όμως, βρισκόταν σε συνε­χή επαφή με στρατιωτικούς παράγοντες και το Παλάτι, προετοιμάζοντας συστηματικά τη δικτα­τορία του. Τις συνεννοήσεις του με τα Ανάκτορα τις πραγματοποιούσε μέσω του πολιτικού συμ­

βούλου του βασΛιά, Θ. Αγγελόπουλου, τον ο­ποίο συναντούσε στο σπίτι κάποιου συγγενή του. Αλλά ο Μεταξάς είχε καταφέρει να προσε- ταιρισθεί και αρκετά ηγετικά στελέχη του κόμ­ματος των ΦΛελευθέρων, με τα οποία επικοινω­νούσε ο φίλος του I. Διάκος που είχε φέρει τον Μεταξά σε επαφή και με τους Αγγλους.

Υστερα από συνομΛίες, ο βασιλιάς Γεώργιος B’ συγκάλεσε σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών για να τους πείσει να συνεργασθούν για να σχη- ματισθεί κυβέρνηση. Ev τω μεταξύ, αν και εξόρι­στος (στη Γαλλία), ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με ε­πιστολή του προς τον Λουκά Ρούφο, συνιστούσε να σχηματισθεί αμέσως κυβέρνηση για την αντι­μετώπιση των εσωτερικών ζητημάτων αλλά και των προβλημάτων που δημιουργούσε η διεθνής κατάσταση. Αλλά και ο συμμαχικός παράγοντας δραστηριοποιήθηκε. O πρεσβευτής της Μεγά­λης Βρετανίας στην Αθήνα, Σίντνεϋ Ουώτερλου, συναντήθηκε με τον πρώην υπουργό Εξωτερι­κών Δ. Μάξιμο, του οποίου ζήτησε τη μεσολάβη­ση για να σχηματισθεί κυβέρνηση Σοφούλη- Τσαλδάρη-Μεταξά. Την ίδια σύσταση επανέλαβε ο Αγγλος πρεσβευτής στον πρωθυπουργό Δε- μερτζή. Oi Αγγλοι, που ήθελαν με κάθε τρόπο να ματαιώσουν τη σύμπραξη του κόμματος των Φι­λελευθέρων με την Αριστερά, έδειχναν απροκά­λυπτα τη συμπάθειά τους στον γερμανόφιλο αρ­χηγό του κόμματος των Ελευθεροφρόνων.

To Συμβούλιο του Στέμματος συνήλθε στις 13 Φεβρουαρίου 1936, και σ’ αυτό πήραν μέρος όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί, εκτός εκείνου του Παλλαϊκού Μετώπου (KKE). O βασιλιάς έκανε έκκληση να εργασθούν όλοι οι πολιτικοί αρχη­γοί για την εξομάλυνση του πολιτικού βίου. Υστερα από τον βασιλιά μίλησαν οι πολιτικοί αρ­χηγοί και έθεσαν το ζήτημα κυβέρνησης συνα­σπισμού για τη χώρα. Την επομένη ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού. Oi συνομιλίες όμως δεν ευοδώθη- καν, γιατί έθεσαν προσκόμματα κάποια στελέχη των Φιλελευθέρων τα οποία είχαν μυστικές επα­φές με τον Μεταξά, πείθοντας τον Σοφούλη να σταματήσει τις διαπραγματεύσεις. Oi συγκεκρι­μένοι βενιζελικοί, που ήταν μάλλον ενεργούμε- να των Αγγλων, έστειλαν στο Παρίσι αντιπροσω­πεία για να πείσει τον Βενιζέλο ότι μόνο με τη βοήθεια του Μεταξά το κόμμα των Φιλελευθέ­ρων θα μπορούσε να καταλάβει την εξουσία.

Av καθίστατο εφικτός ο σχηματισμός κυβέρ­νησης Φιλελευθέρων-Λαϊκών, τη στιγμή που στον κρατικό μηχανισμό κυριαρχούσαν φιλοδι- κτατορικά στοιχεία, η ομαλότητα στον πολιτικό βίο δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί γιατί θα μα­ταιώνονταν τα σχέδια των αντικοινοβουλευτι- κών παραγόντων.

90

Ελβασάν

Ιόγροδετς «'

Βεράτι TtX_Μοσχό^ολη*

Κλεισούρα.ουκότες

Τεπελέ^

• ΧειμάρραΑργυρόκαστρο ·

Αγ.Σαράντα

Κέρκυρα Φιλιάτες &

ΑχριδαΛ ίμνηΑχρίδας Μ οναστήρι

•

Φ λορινα

Κονιτσα

Ιω αννινα

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΟΡΟΘΕΠΚΗΣ ΓΡΑΜ Μ ΗΣ ΣΤΟ ANQTATO ΣΥΜ Μ ΑΧΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΠΛΡΙΣΙΩΝ (I9I9)

Κλίμακα 1:1.000.000

_ϊ__ E__ p yΕλληνικές διεκδικήσεις Αγγλο-Γαλλικές spommu; Αμερικανικές κροτβσεις Ιταλικές προτάσεις

Στις 5 Μαρτίου 1936 δημοσιεύθηκε έκκληση του Κομμουνιστικού Κόμματος προς τον ελληνι­κό λαό και τις πολιτικές οργανώσεις για συνερ­γασία προκειμένου να μην επιβληθεί δικτατορία, όπως διαφαινόταν λόγω κρυφών σχεδίων των Αγγλων. Την ίδια ημέρα συγκλήθηκε στο Υπουρ­γείο Στρατιωτικών σύσκεψη της ανώτατης ηγε­σίας των Σωμάτων Ασφαλείας και του Στρατού, με προεδρεύοντα τον υπουργό Στρατιωτικών Παπάγο. 0 Παπάγος, εξουσιοδοτημένος από τη σύσκεψη, μετέβη στα ανάκτορα και ζήτησε από τον βασιλιά να παύσει την κυβέρνηση Δεμερτζή ώστε να σχηματισθεί κυβέρνηση εμπιστοσύνης των Ανακτόρων και των Ενόπλων Δυνάμεων. Με λίγα λόγια, πρότεινε στον βασιλιά να κηρυχθεί δικτατορία, αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση.

Χάρτης με τις συνοριακές διεκδικήσεις στη Βόρειο Ηπειρο, όπως διατυπώ9ηκαν στο Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο των Παρισίων, το 1919 (Διεύ&υνση Ιστορίας Στρατού).

Ev τω μεταξύ, ο Μεταξάς βρισκόταν σε συνε­χή επαφή με τα Ανάκτορα μέσω του αρχηγού του βασιλικού οίκου 0. Αγγελόπουλου, και είχε ήδη ειδοποιήσει τον βασιλιά για τη σύσκεψη των στρατιωτικών. Μόλις ο Παπάγος έφυγε από τα Ανάκτορα, ο βασιλιάς κάλεσε τον Μεταξά και του ζήτησε να αναλάβει το Υπουργείο Στρατιωτικών.Εκείνος δέχθηκε και ο Παπάγος αποπέμφθηκε.

O αρχηγός, λοιπόν, των Ελευθεροφρόνων είχε γίνει ενεργούμενο των ανακτόρων και, το βασικότερο, υπουργός των Στρατιωτικών, αξίω­μα που του προσέδιδε τον έλεγχο του Στρατού και μια ανέλπιδα ευκαιρία να υλοποιήσει τα σχέ­διά του. Βέβαια, επικουρείτο σε όλους τους το­μείς από τους Αγγλους, οι οποίοι προετοίμαζαν το έδαφος με τη βοήθεια των φιλελευθέρων,

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 91

O βασιλιάς Γεώργιος Β’ με τον Ιωάννη Μεταξά.

για να εγκαθιδρύσουν μια φιλικά προσκείμενη προς αυτούς δικτατορία και παράλληλα να απο- κλείσουν, κοινωνικά και πολιτικά, την Αριστερά.

Στις 19 Μαρτίου 1936 πέθανε ο Βενιζέλος και στις 13 Απριλίου ο πρωθυπουργός Δεμερ- τζής (από καρδιακή ανακοπή). Ετσι προέκυψε πρόβλημα εξουσίας στη χώρα. 0 βασιλιάς, με την υπόδειξη των Αγγλων, διόρισε πρωθυπουρ­γό τον Μεταξά. Στις 25 Απριλίου 1936 ο Μεταξάς διάβασε στη Βουλή τις προγραμματικές δηλώ­σεις της κυβέρνησής του. Βασική προτεραιότη­τα της χώρας αποτελούσε η αμυντική και η πο­λεμική παρασκευή. Στον οικονομικό και κοινωνι­κό τομέα, η κυβέρνηση απέδιδε μεγάλη σημα­σία στην καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης του εργατικού κόσμου. Στον εκπαιδευτικό το­μέα, θα λάμβανε όλα τα μέτρα για την ανύψωση του πνευματικού βίου.

O Μεταξάς προχώρησε στον διορισμό στε­νών συνεργατών και φίλων του ως νομαρχών, προετοιμάζοντας την παραμονή του στην εξου­σία. To καλοκαίρι του 1936, τα αστικά κόμματα που είχαν στηρίξει τον Μεταξά αποδύθηκαν στον προσφιλή τους αγώνα των παρασκηνίων για την εξασφάλιση διαφόρων αντιπαροχών, ενώ οι κομμουνιστές προκαλούσαν συνεχώς ταραχές.

To βράδυ της 4ης Αυγούστου 1936, ο Μετα­ξάς κάλεσε τα μέλη της κυβέρνησης σε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο και ανακοίνωσε την πρό­φασή του να αναστείλει ορισμένα άρθρα του συ­ντάγματος και να διαλύσει τη Βουλή, με την έ­γκριση του βασιλιά. Oi υπουργοί υπέγραψαν τα σχετικά διατάγματα, τα οποία αργότερα προσυ­πέγραψε και ο ίδιος ο βασιλιάς. H απόφαση δη- μοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της κυβερνήσεως και η δικτατορία με επικεφαλής τον Μεταξά και τη σύμπραξη των Αγγλων ήταν γεγονός.

Κατά την περίοδο της δικτατορίας, ο ξένος παράγοντας έπαιξε σημαντικό ρόλο. O ρόλος του ήταν εμφανέστερος στις ποικίλες προσβά­σεις του στα κέντρα λήψης αποφάσεων. H διαρ­κής παρέμβαση των Αγγλων εκείνη την εποχή α- ποσκοπούσε στην εδραίωση της επιρροής της Αγγλίας στην Ελλάδα.

Σταδιακά, παρατηρήθηκε στροφή του καθε­στώτος προς την Αγγλία και εγκατάλειψη της ουδετερότητας. O βρετανικός παράγοντας ε­νεργούσε τόσο σε προσωπικό όσο και σε επίση­μο επίπεδο. Τα δύο αυτά επίπεδα αντιστοιχού­σαν στους δύο φορείς της εξουσίας: τον βασι­λιά και τον δικτάτορα. H βρετανική κυβέρνηση αναγνώριζε ότι ο βασιλιάς ήταν πολλαπλά χρή­σιμος. Επειδή κατείχε θέση ισχύος έναντι του πολιτικού κόσμου, θεωρείτο από την Αγγλία α­ποκλειστικός εκφραστής της εξωτερικής πολιτι­κής της Ελλάδας. Ενας αγγλόφιλος βασιλιάς, ό­πως ο Γεώργιος, αποτελούσε εγγύηση άσκησης επιρροής στα ελληνικά πράγματα προς όφελος των βρετανικών συμφερόντων.

O Μεταξάς ήταν ο εντολοδόχος του Γεωργί­ου. Oi απόψεις του βασιλιά για τις σχέσεις της Αγγλίας με την Ελλάδα είχαν γίνει αποδεκτές από εκείνον. O Μεταξάς, καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας του, διαβεβαίωνε τη βρετανική κυβέρνηση ότι ήταν αποφασισμένος να συνεργα- σθεί στενά με την Αγγλία σε όλους τους τομείς.

O έλεγχος της χώρας και του δικτατορικού καθεστώτος έγινε αποτελεσματικότερος για τους Αγγλους μέσω της παρουσίας βρετανικών εταιριών σε καίριους τομείς της οικονομίας, και κυρίως σε σχέση με το δημόσιο χρέος της χώρας. H Αγγλία ήταν η κύρια πιστώτρια της Ελλάδας και οι Αγγλοι ομολογιούχοι κατείχαν το μεγαλύτερο ποσοστό του χρέους της χώρας. To 1936, στις 20 Αυγούστου, η κυβέρνηση Μεταξά ανέλαβε την υ­ποχρέωση να καταβάλει το 40% των τόκων στους ομολογιούχους. H συμφωνία αυτή ικανοποίησε τους Αγγλους και τον βασιλιά Γεώργιο.

O Μεταξάς είχε στο ενεργητικό του μια πρό­σφατη συμφωνία με την Cable and Wireless Ltd. H εταιρία αυτή έλεγχε τις τηλεπικοινωνίες στο ε­σωτερικό και το εξωτερικό. H κυβέρνηση Μετα­ξά προσπάθησε να την εξαγοράσει, στην προ-

σπάθειά της να κρατικοποιήσει το δίκτυο τηλε­πικοινωνιών. H προσπάθεια όμως απέτυχε. O λό- γος ήταν ότι οι Αγγλοι, μέσω της εταιρίας, έλεγ­χαν τα τηλεγραφήματα και τα τηλεφωνικά μηνύ­ματα των ξένων κυβερνήσεων προς την Ελλάδα, και το αντίθετο.

Κύριος εκφραστής της βρετανικής υποστή­ριξης προς την Ελλάδα ήταν ο Βρετανός πρε­σβευτής στην Αθήνα, Ουώτερλου. Oi απόψεις του, που διαφαίνονταν στις αναφορές του προς το Φόρεϊν Οφις, αποκάλυπταν ότι το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά ήταν το προσφορότερο για τη διαφύλαξη των βρετανικών συμφερόντων.

H στάση του Ουώτερλου προς τον Μεταξά σχετιζόταν μάλλον με τη στάση του προς τον πολιτικό κόσμο της χώρας, που ήταν εχθρική. Tov Μάρτιο του 1936, όταν δεν μπορούσε να σχηματισθεί κοινοβουλευτική κυβέρνηση, ο Βρετανός πρεσβευτής θεωρούσε ευτύχημα τη μη ύπαρξη τέτοιας κυβέρνησης, γιατί άφηνε ε­λεύθερο τον βασιλιά και την υπηρεσιακή κυβέρ­νηση να εργασθούν ανεμπόδιστα, χωρίς αντε­γκλήσεις στη Βουλή. Οταν κηρύχθηκε δικτατο­ρία από τον Μεταξά, διαβεβαίωσε το Φόρεϊν Οφις ότι ο δικτάτορας ήταν φερέφωνο του βασι­λιά. To γεγονός αυτό ικανοποίησε την Αγγλία.

Γενικά, οι Αγγλοι και το καθεστώς του Μετα­ξά ήταν σε απόλυτη συμφωνία. H Αγγλία επιθυ­μούσε να τηρεί η Ελλάδα ουδετερότητα και να είναι πάντα διαθέσιμη, όταν θα ζητείτο η συμ- μαχία της. Επίσης, κατά την εντεινόμενη αντι­παράθεση Αγγλίας και Αξονα, η Ελλάδα θα απο- δεικνυόταν ένα πολύτιμο προγεφύρωμα της Βρετανίας στη Μεσόγειο. O βρετανικός παρά­γων ήλεγχε ολοκληρωτικά τις οικονομικές δο­μές της χώρας και εκ των πραγμάτων διαχειριζό­ταν και τις τύχες της.

Oi Αγγλοι, ο βασιλιάς Γεώργιος και ο Μεταξάς προετοίμασαν τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου του 1936. Oi Αγγλοι επιδίωκαν να προσθέσουν την Ελλάδα στην αλυσίδα των αντικομμουνιστι- κών καθεστώτων, για να στερεώσουν την επιρ­ροή τους και να αποκτήσουν έτσι ένα καθεστώς πειθήνιο σ' αυτούς. Τα κατάλληλα πρόσωπα εκεί­νη την εποχή ήταν ο Γεώργιος B’, αποδεδειγμέ­νος φίλος της Αγγλίας, και ο Μεταξάς. Υπολογίζο­ντας στη φιλοδοξία του τελευταίου, οι Αγγλοι του παρείχαν ευρεία υποστήριξη στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας.

O EAAHNΟΪΤΑΛΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ KAI H ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ

To τρίμηνο από τα τέλη Δεκεμβρίου 1940 έως τις αρχές Απριλίου 1941, η Αγγλία αναγκάσθηκε να αναλάβει πρωτοβουλίες στην Ελλάδα, ενόψει της επαπειλούμενης επέμβασης των Γερμανών

στα Βαλκάνια. H πολιτική της Αγγλίας τη συγκε­κριμένη περίοδο δεν ήταν σαφής, αλλά διαμορ­φώθηκε με βάση τις προθέσεις της Γερμανίας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις Αγγλων στρατιωτικών, η επέμβαση της Γερμανίας στα Βαλκάνια θεωρείτο πλεονεκτική για την Αγγλία, αφενός γιατί θα οδη­γούσε στη διασπορά των γερμανικών δυνάμεων και αφετέρου γιατί θα μειωνόταν η γερμανική πίεση στη μητροπολιτική Αγγλία. Από την άλλη πλευρά, οι Αγγλοι δεν επιθυμούσαν τον τερματι­σμό του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, γιατί είχαν κα­θηλωθεί στην Αλβανία σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις των Ιταλών, που δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη βόρεια Αφρική.

Ενα από τα βασικότερα ζητήματα του Ελλη- νοϊταλικού Πολέμου αφορούσε το αν η Γερμανία θα μεσολαβούσε για να τερματισθεί αυτή η σύ­γκρουση η οποία, σύμφωνα με τον Μεταξά, δεν είχε διέξοδο. O Μεταξάς δεν ήταν αντίθετος σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αλλά προσέκρουε στην κατηγορηματική άρνηση της Αγγλίας. O Ελλη­νας πρωθυπουργός ήταν διατεθειμένος να ζη­τήσει από τους Αγγλους να εγκαταλείψουν την Ελλάδα, που αποτελούσε έναν από τους κυριώ- τερους στόχους των Γερμανών.

Από τη σκοπιά της Αγγλίας, ο τερματισμός O Ιωάννης Μεταξάς του Ελληνοϊταλικού Πολέμου θα δημιουργούσε ν ε τονΑλέξανδρο

σοβαρά προβλήματα. Επειδή η Ελλάδα δεν βρι- Παπαγο.

σκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Γερμανία, μια συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία θα έθετε την Ελλάδα εκτός πολέμου. Στην περίπτωση αυτή, η Αγγλία θα έπρεπε να αποσύρει τις στρατιωτικές δυνάμεις που είχε στείλει στην Ελλάδα. Ετσι α- ποφασίσθηκε η Ελλάδα να συνεχίσει τον πόλε­μο στο πλευρό της Αγγλίας ακόμη και μετά τη συντριβή της Ιταλίας, και να ασκηθούν πιέσεις στην ελληνική κυβέρνηση ώστε να μην υπογρα-

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΧ E

Σύσκεψητou πρω&υπουργού Ιωάννη Μεταξά με Βρετανούς επισήμους (Δεκέμβριος 1940).

τύχη του Αλβανικού μετώπου. Στις 4 Ιανουαρίου 1941. σε σύσκεψη όπου παρακάθησαν και εκ­πρόσωποι της αγγλικής στρατιωτικής αποστο­λής, ο Μεταξάς ζήτησε από τους Αγγλους να στείλουν αεροπορικές δυνάμεις και αυτοκίνητα για τις ανάγκες του αλδανικού μετώπου και να εντείνουν τις περιπολίες τους στην Αδριατική. To αγγλικό Γενικό Επιτελείο αποφάσισε να στα­λεί βοήθεια στην Ελλάδα και συνάμα να προτα- θεί η αποστολή βρετανικών δυνάμεων στη Θεσ­σαλονίκη. Αποφασίσθηκε, επίσης, να επισκε- φθεί την Αθήνα για συνομΛίες με τον Μεταξά ο Αγγλος αρχιστράτηγος Μέσης Ανατολής, Ουέη- βελ. O Μεταξάς δέχθηκε χωρίς περιστροφές.

H απόφαση της αγγλικής κυβέρνησης αφο­ρούσε κυρίως την αποστολή εκστρατευτικού

σώματος στην Ελλάδα. O Με­ταξάς, αντίθετα, προσδοκούσε βοήθεια στο Αλβανικό μέτωπο.Oi προσδοκίες όμως των Αγγλων ήταν άλλες σχετικά με την επίσκεψη του Ουέηβελ. Με βάση τις εκτιμήσεις του Λονδίνου ότι οι Γερμανοί θα ε­ξαπέλυαν επίθεση κατά της Ελλάδας ως το τέλος Ιανουαρί- ou 1941, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής διατάχθηκε να έχει έτοιμες για δράση στην Ελλά­δα ισχυρές αεροπορικές και θωρακισμένες δυνάμεις.

Στις 13 Ιανουαρίου 1941 έ- φθασε στην Αθήνα ο Αρτσι- μπαλντ Ουέηβελ και την ίδια η-

αέρα συναντήθηκε με τον Μεταξά, ο οποίος τον ενημέρωσε για τη στρατιωτική κατάσταση της χώρας. Πρόθεση των Αγγλων δεν ήταν να ανα- λάβουν την υπεράσπιση της Ελλάδας, αλλά να συμβάλουν στην άμυνά της με την παροχή πο­λεμικού υλικού και αεροπορικών δυνάμεων.

Στις 15 Ιανουαρίου 1941 πραγματοποιήθηκε η τελευταία και αποφασιστική σύσκεψη των Ελλήνων και των Αγγλων αντιπροσώπων. Από ελληνικής πλευράς δόθηκε προτεραιότητα στις ανάγκες του Αλβανικού μετώπου. Oi Αγγλοι προσέφεραν κάποιες δυνάμεις, αλλά η πρόταση απορρίφθηκε. Επιπλέον, προσφέρθη- καν ανεπαρκείς δυνάμεις για την άμυνα της βό­ρειας Ελλάδας από γερμανική επίθεση, πρότα­ση που αποκρούσθηκε από τον Μεταξά, γιατί θα προκαλούσε τη Γερμανία.

Στις 18 Ιανουαρίου οι Αγγλοι επανέλαβαν την πρόταση στον Μεταξά για την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων στην Ελλάδα, αλλά έλα­βαν την απάντηση ότι οι δυνάμεις που προσέφε­ραν ήταν απολύτως ανεπαρκείς. Χωρίς να είναι ακραίος, ο Μεταξάς πρότεινε να σταλούν βρε-

φεί συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία. Παρόμοιες πιέσεις, όμως, ήταν φυσικό να προκαλέσουν την απαίτηση της ελληνικής κυβέρνησης να αναλά- βει η αγγλική κυβέρνηση δεσμεύσεις να υπο­στηρίξει στρατιωτικά την Ελλάδα κατά της Ιτα­λίας και της Γερμανίας. Oi οδηγίες προς τον Αγγλο πρεσβευτή στην Αθήνα ήταν να καθησυ­χάσει την ελληνική πλευρά, αναλαμβάνοντας κάποιες δεσμεύσεις.

O Μεταξάς, σε συνομιλίες που είχε με τους Αγγλους διπλωμάτες στην Αθήνα στις 20 Δε­κεμβρίου 1940, τους διαβεβαίωνε ότι βάση της πολιτικής του ήταν η συμμαχίατης Ελλάδας με την Αγγλία. Την επομένη ενημέρωσε τον Αγγλο πρεσβευτή ότι είχε αποφασίσει να συνε­χίσει τον πόλεμο κατά της Ιταλίας και μετά και

κατά της Γερμανίας. H ελληνοαγγλική στρα­τιωτική συνεργασία θα συνεχιζόταν σε όλη τη διάρκεια του πολέμου. Παράλληλα, ο Μεταξάς πρότεινε στον Αγγλο στρατιωτικό ακόλουθο να συνεχισθεί η ελληνοαγγλική συνεργασία και μετά τη λήξη του πολέμου. Ολες αυτές οι προτάσεις του Μεταξά κρίθηκαν ικανοποιητι­κές από τους Αγγλους.

Συγχρόνως άρχισε να προωθείται από τους Αγγλους η ιδέα της δημιουργίας προϋποθέσεων για μελλοντικό μέτωπο στην Ελλάδα, ιδίως κο­ντά στη Θεσσαλονίκη. H ελληνική κυβέρνηση ό­μως δεν επέτρεψε την παρουσία αγγλικών στρατευμάτων στη βόρεια Ελλάδα. Τόσο ο Με­ταξάς όσο και ο Παπάγος, αντιτάχθηκαν σθενα­ρά σ’ αυτό το αγγλικό αίτημα προκειμένου να μην προκληθεί η Γερμανία. Ev τω μεταξύ όμως ο Μεταξάς μεταπείσθηκε να επιτρέψει την εγκα­τάσταση αγγλικών αεροπορικών δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη, όταν οι Αγγλοι συνέδεσαν αυτό το θέμα με την παροχή βοήθειας σε περίπτωση γερμανικής εισβολής.

H κύρια μέριμνα του Μεταξά αφορούσε την

94

Oi αρχηγοί του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος βΕΣ) στην Ελλάδα. Από αριστερά, ο αντιστράτηγος Μπλέημυ (Blamey), διοικητής του 1ου αυστραλιανού Σώματος Στρατού, ο αντιστράτηγος Ουίλσον (Wilson), διοικητής του ΒΕΣ και ο Νεοζηλανδός υποστράτηγος Φράιμπεργκ (Freyberg), διοικητής της 2ης νεοζηλανδικής Μεραρχίας Πεζικού.

τανικές δυνάμεις αφού θα λαμβάνονταν όλα τα αναγκαία μέτρα για να μην επισύρουν την προ­σοχή των Γερμανών.

Αυτή ήταν η τελευταία πολιτική πράξη του Μεταξά, ο οποίος πέθανε στις 29 Ιανουαρίου 1941, αφήνοντας πίσω του άλυτο ένα τεράστιο πολιτικό πρόβλημα. Στις 28 Ιανουαρίου ο βασι­λιάς ανακοίνωσε στον Αγγλο πρεσβευτή, μετά από σύγκληση του υπουργικού συμβουλίου, ότι είχε αποφασίσει να διορίσει πρωθυπουργό της χώρας τον Αλέξανδρο Κορυζή. Oi Αγγλοι θεώρη­σαν την επιλογή αυτή άστοχη και ανεπαρκή, και αντ' αυτού πρότειναν να αναλάβει την πρωθυ­πουργία ο ίδιος ο βασιλιάς. O βασιλιάς όμως ε­πέμενε στην απόφασή του, γιατί πίστευε ότι ο Κορυζής ήταν ο πλέον κατάλληλος, λόγω της ε- ντιμότητάς του.

O νέος πρωθυπουργός ήταν αποφασισμένος να μην υποκύψει σε οποιαδή- ποτε πίεση των Γερμανών.Επίσης, δήλωσε στους Αγγλους, που τον βολιδο­σκοπούσαν επίμονα, ότι η Ελλάδα θα πολεμούσε τη Γερμανία και ότι θα παρέ­μενε στο πλευρό της Αγγλίας ως την τελική νίκη.

Από την πλευρά της Αγγλίας, η αποστολή στρα­τιωτικής βοήθειας στην Ελλάδα θεωρείτο επιθυμη­τή, επειδή εξυπηρετούσε ευρύτερους πολιτικούς σκοπούς. H Ελλάδα δεν μπορούσε να αφεθεί στην τύχη της σε περίπτωση επί­θεσης από τη Γερμανία, γιατί το γόητρο της Αγγλίας στα Βαλκάνια θα μειωνόταν. Ετσι, στις 11 Φε- βρουαρίου 1941 αποφασίσθηκε η αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων. Παράλληλα, αποφασί­σθηκε η αποστολή στην Ελλάδα του Αγγλου υ­πουργού Εξωτερικών Ηντεν και του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου, σερ Τζων Ντιλ, για να συμφωνήσουν με τους Ελληνες για τη διάταξη των δυνάμεων που επρόκειτο να σταλούν.

Σημείο σταθμό στις ελληνοβρετανικές σχέ­σεις αποτέλεσε η διάσκεψη του Τατοϊου, στις 22 Φεβρουαρίου 1941. Oi διαπραγματεύσεις ήταν δύσκολες και αρκετά επίπονες, αν και γίνονταν μεταξύ συμμάχων. Στη διάσκεψη έλαβαν μέρος πολλά στρατιωτικά και πολιτικά στελέχη και των δύο χωρών. Αποφασίσθηκε, ανάμεσα σε άλλα, να συμπτυχθούν οι προωθημένες ελληνικές δυνά­μεις στη «γραμμή Αλιάκμονα».

Στις 2 Μαρτίου 1941 ο Ηντεν και οι άλλοι Αγγλοι αντιπρόσωποι επέστρεψαν στην Αθήνα και ξεκίνησαν νέες συνομιλίες με τον στρατηγό Παπάγο, γιατί επέμενε να μην εκδώσει διαταγή σύμπτυξης προς τον Αλιάκμονα. H σκέψη του έ­μπειρου στρατηγού ήταν ορθή, γιατί διατηρώ­ντας προωθημένα τμήματα του στρατού στη Μακεδονία, θα αποφευγόταν μια πιθανή υπερ- φαλάγγιση των μονάδων που πολεμούσαν στην Ηπειρο. H λύση της παθητικής άμυνας που πρό- τειναν οι Αγγλοι ήταν άκαιρη, με δεδομένες τις θέσεις που κατείχε ο Ελληνικός Στρατός στη βόρεια Ελλάδα.

Oi συνομιλίες κατέληξαν σε αδιέξοδο. O Πα­πάγος επέμενε ότι ο Ελληνικός Στρατός θα πο­λεμούσε στη «γραμμή Μεταξά», στη Μακεδονία.

Ev τω μεταξύ, ο Ηντεν είχε ζητήσει από τον Γε­ώργιο B’ να πείσει τον Παπάγο. Τελικά, βρέθηκε συμβιβαστική λύση για την άμυνα από κοινού στη «γραμμή Αλιάκμονα».

Στις 25 Μαρτίου 1941, μετά την εκδήλωση της μεγάλης «εαρινής» επίθεσης των Ιταλών στο αλβανικό μέτωπο, έγινε προσπάθεια από τους Αγγλους να πεισθεί ο Παπάγος να αποσύ­ρει τα ελληνικά στρατεύματα από την ανατολι­κή Μακεδονία στη «γραμμή Αλιάκμονα», προ- σφέροντας όλα τα μέσα για τη μεταφορά τους.O αρχιστράτηγος όμως δεν είχε δεχθεί αυτή την πρόταση έως τις 6 Απριλίου 1941, οπότε η γερ­μανική επίθεση κατά της Ελλάδας συνάντησε η­ρωική αντίσταση στα οχυρά της ανατολικής Μα­κεδονίας.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Σύσκεψη στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Προϊσταται ο Ουίνστον Τσώρτσιλ (δεύτερος από αριστερά)και συμμετείχαν οι Αντονυ Ηντεν (Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, πρώτος από αριστερά), Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (εκτελών χρέη αντιβασιλέα, τρίτος από αριστερά), ο στρατάρχης Χάρολντ Αλεξάντερ (δίπλα στονΔαμασκηνό), ο Χάρολντ Μακμίλλαν (πέμπτος από αριστερά)και ο ταξίαρχος Σκόμπι (δίπλα στον Μακμίλλαν) (Αθήνα, Πολεμικό Μουσείο, Βρετανική Συλλογή).

H περίοδοςτης Κατοχής και ο ΕμφύλιοςΠόλεμοςH ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣΣΤΗΝ KATOXH

H τελευταία μάχη κατά των Γερμανών στο ελληνικό έδαφος δόθηκε στην Κρήτη, η οποία καταλήφθηκε τον Μάιο του 1941. O βασιλιάς και η κυβέρνηση Τσουδερού κατέφυγαν στην Αίγυ­πτο, ενώ η αγγλική SOE (Special Operations Executive, Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων), που είχε επιφορτισθεί με το καθήκον να οργανώνει

την αντίσταση σε κάθε χώρα που είχε υποταχθεί στους Γερμανούς, είχε χάσει κάθε επαφή με τους συνεργάτες της στην Ελλάδα. H επαφή α- ποκαταστάθηκε μετά από προσπάθειες του «Οδυσσέα», δηλαδή του Γεράσιμου Αλεξάτου, που είχε επΛεγεί από τη SOE για να λειτουργεί ως σύνδεσμός της με το κωδικό όνομα «Οδυσ- σέας». O Αλεξάτος είχε αποκλεισθεί στην Κρή­τη. αλλά μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι έ- φθασε στη Σμύρνη τον Σεπτέμβριο του 1941. Εκεί. αφού εφοδιάσθηκε με το απαραίτητο υλι­κό λειτουργίας ασυρμάτων, έφυγε για την Ελλά­δα. Ετσι, αποκαταστάθηκε η επαφή Αθήνας-Καϊ- pou μέσω Σμύρνης, ώστε να λαμβάνονται άμεσα οι διαταγές από το Βρετανικό Στρατηγείο Μέ­σης Ανατολής.

Παράλληλα, στο κατεχόμενο από τους Γερ- μανοϊταλούς τμήμα της Ελλάδας άρχισαν να σημειώνονται δραματικές αλλαγές. Μετά τη συνθηκολόγηση, την οποία υπέγραψε ο στρα­τηγός Τσολάκογλου με τους Γερμανούς και με­τά με τους Ιταλούς, όλες οι αφοπλισμένες μο­νάδες του Ελληνικού Στρατού άρχισαν να κι­νούνται προς νότο. Ετσι, στην πρωτεύουσα συ­γκεντρώθηκε ένας μεγάλος αριθμός μαχητών, με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να βρουν ευ­κολότερα κάποιο μέσο για να κινηθούν προς τους τόπους προορισμού τους. Κάποιοι το κα­τόρθωσαν, ενώ άλλοι όχι.

Κατά την ίδια περίοδο πολλοί Βρετανοί στρατιωτικοί, που δεν είχαν διαφύγει όταν το

96

Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα εκκένωσε την Ελλάδα, κρύβονταν στην ύπαιθρο. Για να τους διασώσει, το Αγγλικό Γενικό Επιτελείο είχε δημι­ουργήσει την οργάνωση MI9, η οποία τον πρώτο καιρό δεν διαδραμάτισε κανένα ρόλο. Τη διάσω­ση και διαφυγή των Βρετανών αξιωματικών εί­χαν αναλάβει οι πρώτες ελληνικές αντιστασια­κές οργανώσεις, που τους φυγάδευαν με μικρά πλοιάρια στην Αίγυπτο. Ορισμένους φυγάδες οι διάφορες βρετανικές μυστικές υπηρεσίες της Μέσης Ανατολής, αφού τους εφοδίαζαν με πο­λεμικό υλικό και άλλα μέσα, τους ξαναέστελναν στην Ελλάδα για να βοηθήσουν άλλους συνα­δέλφους τους και για να δημιουργήσουν αντι­στασιακούς πυρήνες.

Oi ελληνικές αντιστασιακές ομάδες που βοηθήθηκαν από τους Βρετανούς ήταν πολλές, και το κύριο αντικείμενό τους ήταν η κατασκο­πεία και η δολιοφθορά. Αλλες όμως είχαν και πολιτικές επιδιώξεις. Γιαπαράδειγμα, υπήρχαν η Πανελλήνια Ενωση Αγωνιζομένων Νέων (ΠΕΑΝ), ο Ομηρος, ο Μαλέας, ο Κόδρος, ο Μίδας 614, η Υβόννη, ο Πλούτων και η Μπουμπουλίνα. Ολες αυτές οι οργανώσεις είχαν ως σκοπό τη συλλογή πληροφοριών για τον αντίπαλο και την οργάνωση δολιοφθορών, που θα αποδιοργάνω- ναν τους κατακτητές. Γενικά, όμως, η κατάστα­ση ήταν συγκεχυμένη. Λόγω της δράσης πολ­λών οργανώσεων με ποικίλο πολιτικό προσανα­τολισμό, διαμορφώθηκαν νωρίς διαφορετικές προοπτικές για το μεταπολεμικό πολιτειακό κα­θεστώς της χώρας. Κύριος ευνοούμενος όμως της Μεγάλης Βρετανίας ήταν οι οργανώσεις με δεξιό προσανατολισμό, αφού οι αριστερές προ­παγάνδιζαν συνθήματα με περιεχόμενο ξένο προς την ελληνική νοοτροπία και κουλτούρα.

H SOE είχε ενημερωθεί για την εμφάνιση και τους πολιτικούς προσανατολισμούς των α­ντιστασιακών οργανώσεων. To ερώτημα που α­νέκυψε ήταν εάν η SOE θα έπρεπε να συνεργα- σθεί με τη μεγαλύτερη από όλες, το EAM, την πολιτική οργάνωση του KKE. To Λονδίνο αποφά­σισε να συνεργασθεί με το EAM, και έτσι το1941 ο Αγγλος απεσταλμένος Πώσον προσέφε- ρε στο EAM χρήματα και υλικά δολιοφθοράς. Αυτή ήταν η πρώτη επαφή του EAM με τους Βρετανούς.

H SOE είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, για να προκληθεί η μεγαλύτερη δυνατή φθορά στον κατακτητή, έπρεπε να τοποθετηθεί ως η­γέτης του αντιστασιακού κινήματος μια προσω­πικότητα ευρύτερης αποδοχής. Επίσης, θα έ­πρεπε να δηλωθεί επίσημα από τον βασιλιά ότι δεν θα επέστρεφε στην Ελλάδα, αν δεν πραγμα­τοποιείτο πρώτα δημοψήφισμα.

H SOE πρότεινε ως αρχηγό της αντίστασης τον Νικόλαο Πλαστήρα, έμπειρο στρατιωτικό,

τον οποίο όμως δεν δέχθηκε το Φόρεϊν Οφις. Επίσης, η ελληνική κυβέρνηση δεν δέχθηκε να του παράσχει διαβατήριο για να αναχωρήσει από τη Γαλλία, όπου βρισκόταν.

To καλοκαίρι του 1942 το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ) είχε σαφή πρόθεση να ενισχύσει τις αντιστασιακές δυνάμεις στην Ελλάδα και ζή­τησε από τη SOE να προχωρήσει σε καταστροφές καίριων σημείων του ελληνικού συγκοινωνιακού δικτύου. Για τον λόγο αυτό η SOE οργάνωσε μια αποστολή δολιοφθορέων στην Ελλάδα υπό τον ταγματάρχη Τσιγάντε, με σκοπό την καταστροφή της γέφυρας της διώρυγας της Κορίνθου.

Τη νύκτα της 1ης Αυγούστου του 1942 ο Τσι- γάντες και οκτώ ακόμη Ελληνες, αποβιβάσθη- καν από ένα υποβρύχιο στην ακτή Κότρωνα της Μάνης με αρκετό πολεμικό υλικό και χρυσές λί­ρες. H αποστολή του Τσιγάντε όμως κατέληξε σε αποτυχία, επειδή η επιχείρηση καθυστερού­σε. Τελικά, ο Τσιγάντες προδόθηκε και σκοτώθη­κε σε συμπλοκή με τους Ιταλούς στην Αθήνα.

Μετά την αποτυχία αυτής της επιχείρησης, το ΣΜΑ ζήτησε από τη SOE να επιχειρήσει να κατα­στρέψει μια από τις τρεις γέφυρες της σιδηρο­δρομικής γραμμής Αθηνών-Θεσσαλονίκης. H SOE οργάνωσε την επιχείρηση, στην οποία δόθηκε η

0 Γ. Παπανδρέου υψώνει την ελληνική σημαία στην Ακρόπολη, κατά την απελευθέρωσητης Αθήνας, στις 12 Οκτωβρίου 1944.01 ελπίδες που δημιουργήθηκαν τότε για ολοκλήρωση της εθνικής ανεξαρτησίας επρόκειτο να έχουν πολύ μικρή διάρκεια (Αθήνα, ΕΛΙΑ).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

O υπαρχηγός της Επιχείρησης «Harling·», ταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ.

ονομασία «Harling», με τη συμμετοχή 11 Βρετανών και του Ελληνα υπολοχα- γού Θεμιστοκλή Μαρί­νου. Επελέχθηκε η γέφυ­ρα του Γοργοποτάμου, η οποία, μετά από συνδυα­σμένες ενέργειες, ανατι- νάχθηκε, προσφέροντας σημαντική Βοήθεια στον αγώνα κατά του Αξονα.

Καίρια ήταν η συμβο­λή της SOE και στην αντί­σταση στη Βόρεια Ελλά­δα. Oi δραστηριότητές της επεκτάθηκαν στο τέ­λος του 1943 στην ανατο­λική Μακεδονία. Για τον σκοπό αυτό, ο Βρετανός ταγματάρχης Μικλθου- έιτ είχε αποσπασθεί από την Ηπειρο. Με υπόδειξη του αρχηγού του τομέα Μακεδονίας, του συ­νταγματάρχη Νίκολας Χάμμοντ, ο Μικλθουέιτ,

συνοδευόμενος από τον Ελληνα λοχία Κλέαρχο Πετράκη, προωθήθηκε στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ.O Μικλθουέιτ μπορούσε να ενεργεί ανεξάρτητα και να λαμβάνει εντολές.

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1944 το ΣΜΑ ειδοποίη­σε τον Μικλθουέιτ ότι η Βουλγαρία ζήτησε ανα­κωχή η οποία είχε γίνει αποδεκτή από τους Συμ­μάχους, γι’ αυτό και θα έπρεπε να διακοπούν οι εχθροπραξίες με τον Βουλγαρικό Στρατό. Δύο ημέρες αργότερα, ο Μικλθουέιτ με κάποιους Ελληνες στρατιωτικούς πήγαν στη Σόφια, όπου υπέγραψαν συμφωνία με τη βουλγαρική κυβέρ­νηση. Ετσι έληξε η δραστηριότητα της SOE στην ηπειρωτική Ελλάδα.

H δράση των Βρετανών ήταν έντονη επίσης στην Κρήτη. Με την τακτική αποστολή πρακτό­ρων, προσπάθησαν να βοηθήσουν την οργάνω­ση της αντίστασης στο νησί, στο οποίο ήδη δρα- στηριοποιούντο αντιστασιακές οργανώσεις, με μεγαλύτερη αυτή του Μανώλη Μπαντουβά και της ομάδας του, με μαχητές κυρίως από το χω­ριό Κάτω Ασίτες Ηρακλείου. Εκπρόσωπος των Βρετανών στην Κρήτη ήταν ο ταγματάρχης Πά- τρικ Λη Φέρμορ, ο οποίος έλαΒε μέρος σε πολ­λές και επικίνδυνες αποστολές κατά των Γερμα­νών. Κατά τη σταδιακή απελευθέρωση της Κρή­της, η ελληνική κυβέρνηση προέβη στον σχημα­τισμό ταγμάτων εθνοφυλακής, για να αντικατα­στήσουν τις αντιστασιακές οργανώσεις και τους Βρετανούς πράκτορες. Στις 28 Φεβρουαρίου 1945 έληξε η αποστολή της SOE και στην Κρήτη.

TO EAM KAI H ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΖΕΡΤΑΣ

H απελευθέρωση της Ελλάδας απασχόλησε έντονα τις συμμαχικές δυνάμεις και ιδίως την Αγγλία. Την άνοιξη του 1944, η θέση των Βρετα­νών ήταν επισφαλής στην Ελλάδα: οι στρατιωτι­κές δυνάμεις της ελληνικής εξόριστης κυβέρ­νησης είχαν αποσυντεθεί, ενώ το EAM κυριαρ­χούσε παντού στη χώρα. Oi στόχοι της αγγλικής πολιτικής καθορίσθηκαν με σαφήνεια στις 7 Ιου­νίου 1944, οπότε, σε μνημόνιο που υπέβαλε ο υ­πουργός Εξωτερικών, Αντονυ Ηντεν, στο Πολε­μικό ΣυμΒούλιο, οριζόταν ότιτο Λονδίνο έπρεπε να εργασθεί για την εγκαθίδρυση στην Ελλάδα ενός καθεστώτος το οποίο, μετά τον πόλεμο, θα προσκολλάτο στο άρμα της Βρετανίας, για να α- ντιμετωπίσειτη σοβιετική επιρροή.

Στις 30 Μαϊου 1944 η βρετανική κυβέρνηση απευθύνθηκε προς τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Κόρντελλ Χαλ, και ζήτησε να πλη- ροφορηθεί την άποψη των ΗΠΑ για το ενδεχό­μενο ενός αγγλοσοβιετικού διακανονισμού, σύμφωνα με τον οποίο η Βρετανία θα αναλάμ­βανε την ευθύνη για την Ελλάδα, ενώ η ΕΣΣΔ για τη Ρουμανία. O Χαλ απέρριψε τη Βρετανική πρόταση, καθώς εκείνη την εποχή η χώρα του ή­ταν αντίθετη με κάθε διαίρεση της Ευρώπης. O Τσώρτσιλ επανήλθε σχεδόν αμέσως με μήνυμά του προς τον Ρούσβελτ σχετικά με την προη­γούμενη πρόταση, τονίζοντας ότι έτσι θα διευ­θετούντο οποιεσδήποτε εκκρεμότητες στα Βαλκάνια. Oi Αμερικανοί δέχθηκαν απρόθυμα αυτή την πρόταση.

Παράλληλα, η Βρετανία προσπαθούσε να ε­νοποιήσει τα αντιστασιακά κινήματα στην Ελλά­δα. κάτιπου έγινε, σε μικρό βαθμό, με τη Συμ­φωνία της Καζέρτας, στα τέλη ΣεπτεμΒρίου 1944, η οποία έθεσε όλες τις συμμαχικές δυνά­μεις στην Ελλάδα υπό την ηγεσία του στρατη­γού Ρόναλντ Σκόμπι. H Συμφωνία υπογράφηκε από τον αρχιστράτηγο των Συμμαχικών Δυνάμε­ων Μέσης Ανατολής, Χένρυ Ουίλσον, τον Βρετα­νό υπουργό για τη Μεσόγειο, Χάρολντ Μακμίλ- λαν, καθώς και από τον Γεώργιο Παπανδρέου και τους στρατηγούς Ζέρβα και Σαράφη από την ελληνική πλευρά. Oi δύο αξιωματικοί, επικεφα­λής του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ αντίστοιχα, δήλω­σαν ότι θα σέβονταν απόλυτα όποιες διαταγές θα λάμβαναν από τον αρχιστράτηγο Σκόμπι. Πα­ρά τη συμφωνία αυτή, ο Τσώρτσιλ δεν εμπιστευ­όταν το EAM και φοβόταν ότι οι κομμουνιστές θα έσπευδαν να καταλάβουν το κενό που θα δη­μιουργούσε η αποχώρηση των Γερμανών, αν οι Βρετανοί δεν έστελναν αμέσως στρατεύματα στην Ελλάδα. Γι’ αυτό όμως ο Τσώρτσιλ έπρεπε να εξασφαλίσει εκ των προτέρων τη δέσμευση

98

της Ρωσίας. Αυτή η ανάγκη ώθησε τους Τσώρ- τσιλ και Ηντεν στην απόφαση να επισκεφθούν τη Μόσχα. Κατευθυνόμενσι εκεί, στάθμευσαν στις 8 Οκτωβρίου 1944 στην Καζέρτα, όπου συ- ναντήθηκαν με τον Γεώργιο Παπανδρέου. O Ελληνας πρωθυπουργός βρήκε την ευκαιρία να εκφράσει στους Βρετανούς ηγέτες την -αγω­νία» του έθνους για την άρνηση των Βουλγάρων να εκκενώσουν τα βόρεια ελληνικά εδάφη. Oi Αγγλοι ηγέτες τον διαβεβαίωσαν ότι το θέμα θα λυνόταν οριστικά. Πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι και το KKE ζητούσε επίμονα την αποχώρηση του Βουλγαρικού Στρατού από τη Μακεδονία.

Καθώς διευθετούντο οι διεθνείς επιπλοκές που πρόκυψαν μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισε στις 7 Οκτωβρίου 1944 η αποβίβαση βρε­τανικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο. Εκείνη την περίοδο οι Γερμανοί εγκατέλειπαν την Αθήνα, όπου σημειώθηκαν κάποιες συ­γκρούσεις με τον ΕΛΑΣ. Στις 18 Οκτωβρίου 1944 επέστρεψε στην Αθήνα η νόμιμη κυβέρνηση υπό τον Γ Παπανδρέου, σε ατμόσφαιρα μεγάλου ενθουσιασμού. Εγινε έπαρση της ελληνικής ση­μαίας στην Ακρόπολη και μετά ο πρωθυπουργός απευθύνθηκε στον ελληνικό λαό από την Πλα­τεία Συντάγματος, όπου κυριαρχούσαν συνθή­ματα υπέρ του KKE και του EAM, ενδεικτικό στοιχείο της ευρείας απήχησης που είχε η Αρι­στερά στα λαϊκά στρώματα.

Γενικά το EAM, μετά τη Συμφωνία της Ka- ζέρτας, που ουσιαστικά παρέδιδε τη χώρα στον βρετανικό έλεγχο, διαχώρισε τη θέση του, καθώς η ηγεοία του αντιλήφθηκε ότι ο σκοπός των Βρετανών ήταν να απομονώσουν αλλά και να εξοντώσουν τα όργανα της Αριστε- ράς (δηλαδή το EAM) και αργότερα να πολεμή­σουν και να καθυποτάξουν τον ΕΛΑΣ, που α­πειλούσε το μοναρχικό δεξιό καθεστώς. Ta πράγματα πια ήταν ώριμα για να ξεσπάσει εμ­φύλιος πόλεμος.

O αρχηγός της Επιχείρησης «Harling»,Βρετανός ταξίαρχος Εντυ Μάγερς.

Δύο Σοβιετικοί στρατιωτικοί ακόλουθοι συζητούν με έναν Αμερικανό πολεμικό ανταποκριτή στο σαλόνι της «Μεγάλης Βρετανίας», κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 99

Στιγμιότυπο από την έναρξη των συγκρούσεων του «Δεκεμβριανού κινήματος». Στην πλατεία Συντάγματος Βρετανοί αλεξιπτωτιστές επιτηρούν τα γραφεία του KKE σε κτίριο της οδού Οθωνος.

O στρατηγός Σκόμπυ και ο στρατάρχης

Αλεξάντερ φωτογραφίζονται στον εξώστη τού

επί της οδού Πανεπιστημίου

νεοκλασικού κτιρίου, όπου σήμερα λειτουργεί το

Νομισματικό Μουσείο.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ META TON B’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ: TO ZHTHMA ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ KAI ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

H παράδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλά­δα από τους Βρετανούς μετά τη λήξη του B’ Πα­γκοσμίου Πολέμου δεν ήταν ένα εύκολο ζήτημα. H ενσωμάτωση των νησιών δεν θεωρείτο καθό­λου 6έ6αιη μέχρι την υπογραφή της τελικής συνθήκης ειρήνης.

Ηδη από το 1939, οι Βρετανοίείχανλάβειτην απόφαση να παίξουν το διπλωματικό χαρτί της Δωδεκανήσου προκειμένου να εξασφαλίσουν συμμαχίες στο πλαίσιο της διεξαγωγής του B’ Παγκοσμίου Πολέμου. Tov Οκτώβριο του ίδιου έτους, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι προσπάθησαν να προσεταιρισθούν την Τουρκία και να υπογρά­ψουν συμφωνία αμοιβαίας βοήθειας, προσφέ- ροντάς της ως αντάλλαγμα μέρος της Δωδεκα­νήσου. Ωστόσο, η διστακτικότητα της Τουρκίας να λάβει μέρος στον πόλεμο στο πλευρό της Βρετανίας ματαίωσε τη συμφωνία.

To ζήτημα, όμως, για τους Βρετανούς δεν εί­χε κλείσει. Σε τακτά διαστήματα το έφερναν στο

100

τραπέζι των συνομιλιών με τους συμμάχους τους. Επιθυμούσαν να φέρουν στο προσκήνιο τις τουρκικές διεκδικήσεις για τα Δωδεκάνησα και δεν σκόπευαν να επιτρέψουν την προσάρτη­σή τους στην Ελλάδα.

To ζήτημα της τύχης της Δωδεκανήσου επα­νήλθε στις συνομιλίες που είχαν στη Μόσχα ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Αντονυ Ηντεν με τον Στάλιν τον Δεκέμβριο του 1941. H βρετα­νική πρόταση προκειμένου να πεισθεί η Τουρκία και να εγκαταλείψει την ουδέτερη στάση της περιελάμβανε την παραχώρηση του Καστελόρι­ζου. O Στάλιν προσέφερε όλα τα Δωδεκάνησα στους Τούρκους για να συμμετάσχουν στον πό­λεμο στο πλευρό των Συμμάχων. H εξόριστη ό­μως ελληνική κυβέρνηση αντέδρασε έντονα σ’ αυτό, και οι Βρετανοί υποχώρησαν.

Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση από την ελληνική πλευρά στην ανάδει­ξη του δωδεκανησιακού ζητήματος. Ομως η τύ­χη της Δωδεκανήσου παρέμενε αβέβαιη. To γε­γονός αυτό αποκαλύπτεται από την αιφνίδια επί­σκεψη του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, που έ- φθασε εκεί με το θωρηκτό «Αβέρωφ» τον Μάιο του 1945. Στόχος αυτής της ενέργειας ήταν να τονωθεί το εθνικό αίσθημα του λαού και να δη­λωθούν με σαφήνεια οι ελληνικές επιδιώξεις.

Την εκκρεμή κατάσταση των Δωδεκανήσων διευθέτησε η αμερικανική πλευρά, που επέμει- νε στην προσάρτηση του νησιωτικού συμπλέγ­ματος στην Ελλάδα. Στις 26 Ιουλίου του 1947, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζέημς Μπερνς κατέληξε σε οριστική συμφωνία με τον Ρώσο ο­μόλογό του Μολότωφ. To Φόρεϊν Οφις ανακοί­νωσε ότι τα Δωδεκάνησα θα παραδίδονταν στην Ελλάδα μετά την τελική συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία. Με βάση το άρθρο 14αυτής της συμ­φωνίας, όλο το σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων θα αποτελούσε ελληνικό έδαφος. Τα ξένα στρα­τεύματα ορίσθηκε να εγκαταλείψουν τα νησιά σε διάστημα τριών μηνών.

Στις 31 Μαρτίου 1947, σύμφωνα με το πρω­τόκολλο που υπογράφηκε από τον Βρετανό τα- ξίαρχο Πάρκερ, ο αντιναύαρχος Περικλής Ιωαν- νίδης παρέλαβε εκ μέρους της Ελλάδας τη διοί­κηση της Δωδεκανήσου. Ετσι, οι πόθοι και οι α­γώνες των Δωδεκανησίων για ένωση με τον ε­θνικό κορμό ολοκληρώθηκαν, παρά τα «παιχνί­δια» των Βρετανών υπέρ των Τούρκων.

Ενα άλλο ζήτημα που ταλάνισε την ελληνική πολιτική ηγεσία ήταν αυτό της Βόρειας Ηπεί­ρου. Επειδή το καθεστώς της Βόρειας Ηπείρου παρέμενε σε εκκρεμότητα ήδη από τον Α’ Πα­γκόσμιο Πόλεμο, αποτελούσε ένα σημαντικό ζή­τημα για την Ελλάδα, γιατί η περιοχή κατοικείτο από συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς.

Στις 9 Ιουνίου 1940 αναγνωρίσθηκε με βασι­

λικό διάταγμα ότι η Αλβανία βρισκόταν σε πόλε­μο με όποια χώρα πολεμούσε η Ιταλία. Στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο οι Αλβανοί προσέφεραν δυνάμεις 15.000 ανδρών στον Ιταλικό Στρατό. O Ελληνικός Στρατός κατέλαβε τη Βόρεια Ηπειρο απελευθερώνοντάς την από τους Αλβανούς και τους Ιταλούς, H κατάσταση όμως αυτή δεν έ­μελλε να διαρκέσει πολύ. Μετά την κατάληψη της Ελλάδας από την Γερμανία, ολόκληρη η Ηπειρος περιήλθε υπό ιταλοαλβανική κατοχή, υπό την εποπτεία των Γερμανών. Oi κατακτητές της Βόρειας Ηπείρου προέβησαν σε βιασμούς, πυρπολήσεις και κάθε λογής βιαιότητες κατά των Ελλήνων της περιοχής.

H Ελλάδα μετά το πέρας του B’ Παγκοσμί­ου Πολέμου προσδοκούσε να δικαιωθεί στο ζήτημα της Βόρειας Ηπείρου. Στις 12 Ιουνίου1942 η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στην Αί­γυπτο έθεσε με υπόμνημά της το φλέγον ζή­τημα στους μεγάλους συμμάχους. Oi Σύμμαχοι

H υποστολή της βρετανικής σημαίας και η ύψωση της ελληνικής στο Διοικητήριο της Ρόδου, στις 31 Μαρτίου 1947, Εικονίζονται ο Βρετανός διοικητής και ο Ελληνας αντιναύαρχος Π. Ιωαννίδης.

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

O πρω9υπουργός Κων. Τσαλδάρης συνομιλεί με τον Αμερικανό υπουργό Εξωτεριών, Τζέημς Μπερνς, κατά την επίσκεψη του πρώτου στην Ουάσινγκτον, τον Δεκέμβριο του 1946. Oi συνομιλίες που διεξήχ9ησαν τότε αποτέλεσαν το προοίμιο της διατύπωσης του Δόγματος Τρούμαν (ΑΘήνα, Αρχείο Ελένης A9. Τσαλδάρη).

αντέδρασαν θετικά σ’ αυτή την πρώτη φάση.Οταν ο πόλεμος τέλειωσε, η ελληνική κυ­

βέρνηση ζήτησε με πολλά υπομνήματά της από το Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων (ΗΠΑ, Με­γάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Σοβιετικής Ενωσης) που είχε αναλάβει την προετοιμασία των συν­θηκών ειρήνης, τη δικαίωσή της στο θέμα της Βόρειας Ηπείρου.

Στις 29 Ιουλίου 1946, η αμερικανική Γερουσία υιοθέτησε παμψηφεί το ψήφισμα της 26ης Απρι­λίου 1946 με το οποίο προτεινόταν η παραχώρη­ση στην Ελλάδα της Βόρειας Ηπείρου, όπως και της Δωδεκανήσου. Παρά την αναγνώριση όμως του αιτήματος της Ελλάδας για την επίλυση του ζητήματος της Βόρειας Ηπείρου, τα συμφέρο­ντα και οι σκοπιμότητες των Συμμάχων δεν επέ­τρεψαν τη λύση του. Ετσι ο ελληνικός πληθυ­σμός της περιοχής παρέμεινε υπό την απάν­θρωπη σκλαβιά των Αλβανών, χάνοντας το δι­καίωμά του για ένωση με την Ελλάδα.

O ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣKAI O ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

O αδελφοκτόνος εμφύλιος πόλεμος που διε- ξήχθη στην Ελλάδα από το 1944 έως το 1950, ση­μάδεψε βαθιά τη Νεώτερη Ιστορία της χώρας και αποτέλεσε μια προσπάθεια της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ να εντάξουν την Ελλάδα στη σφαίρα επιρροής τους, ώστε να μην ολισθή- σει στον έλεγχο της Σοβιετικής Ενωσης, όπως α- ποσκοπούσε το KKE.

Στη σφοδρή σύγκρουση που ακολούθησε με­τά τη λήξη της γερμανικής κατοχής, ενεπλάκησαν από τη μια πλευρά το KKE και από την άλλη οι δυ­νάμεις της επίσημης ελληνικής κυβέρνησης. Πα­ράλληλα, στη διαμάχη αυτή αναμίχθηκαν και ξέ­νες Δυνάμεις: η Μεγάλη Βρετανία και μετά οι ΗΠΑ. Oi δύο αυτές χώρες βοήθησαν υλικά την Ελλάδα να ανασυγκροτηθεί και να απομακρύνει

κάθε ενδεχόμενο ελέγχου της χώρας από το KKE.H έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου τοποθετεί­

ται στον Δεκέμβριο του 1944, όταν οι ηγεσίες του KKE και του EAM αρνήθηκαν να καταθέ­σουν τα όπλα και οι αντάρτες του ΕΛΑΣ προ­σπάθησαν να καταλάβουν την εξουσία δια των όπλων, αδιαφορώντας για το δίκαιο των αιτημά­των τους, αφού υπήρχε ήδη νόμιμη κυβέρνηση. Στις μάχες που έγιναν τότε στην Αθήνα, ο ΕΛΑΣ περιορίσθηκε σε δευτερεύουσες επιθέσεις, τρέφοντας την ελπίδα ότι θα κλόνιζε το ηθικό της αντίπαλης παράταξης. Ομως οι εξελίξεις πή­ραν σύντομα άλλη τροπή, λόγω του βρετανικού παράγοντα και της παρουσίας ισχυρών στρατιω­τικών δυνάμεών του στην πρωτεύουσα.

Εχοντας αποτύχει στον ποθούμενο στόχο τους, την κατάληψη της εξουσίας, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχώρησαν από την Αθήνα την 5η Ια-, νουαρίου 1945. Ομως και η αντίπαλη πλευρά ε­λάττωσε την πίεσή της, κυρίως γιατί ήθελε να α- ποφύγει τη γενίκευση του πολέμου, την οποία απεύχονταν και οι Βρετανοί.

Oi δύο αντιμαχόμενες πλευρές οδηγήθηκαν σε διαπραγματεύσεις στις 9 Ιανουαρίου 1945, στο στρατηγείο του Βρετανού στρατηγού Σκόμπι. H αντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ δέχθηκε τη βρετανική εκδοχή της ανακωχής, που υπαγόρευε τη δημι­ουργία ζωνών, μέσα στις οποίες απαγορευόταν η δραστηριότητα αντιστασιακών οργανώσεων.

Από τη στιγμή που τέθηκε σε ισχύ η ανακω­χή, ξεκίνησε η διαδικασία των πολιτικών δια­πραγματεύσεων. Ετσι, άρχισε η διάσκεψη της Βάρκιζας, στις 2 Φεβρουαρίου 1945. Συζητήσεις και διαπραγματεύσεις στην ουσία δεν έγιναν. Oi δύο πλευρές κατέθεσαν τις απόψεις τους και τα συναφή επιχειρήματά τους. To KKE δεν χρησι­μοποίησε το «χαρτί» του ΕΛΑΣ και την απειλή συνέχισης της αιματοχυσίας, αφού η συνάντηση κατέληξε σύντομα σε συμφωνία.

H συμφωνία αφορούσε τις υποχρεώσεις της Αριστεράς και ειδικότερα τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και τη μεταβίβαση της εξουσίας σε όλη την επικράτεια. Αφού βρέθηκαν κοινά σημεία, η συμφωνία έγινε νόμος του κράτους και δημοσι- εύθηκε στην Εφημερίδα της κυβερνήσεως. H ε­ντύπωση που προκάλεσε ήταν ότι επρόκειτο για συνθηκολόγηση της Αριστεράς με το κυβερνη­τικό στρατόπεδο και τους Αγγλους.

H κυοφορούμενη αγανάκτηση γι’ αυτή την συμφωνία οδήγησε στην ανασύνταξη των δυ­νάμεων του KKE. Oi συνθήκες ήταν ιδιάζουσες και τα πράγματα άκρως οξυμμένα. Τα στελέχη της Αντίστασης έπρεπε να προστατευθούν και οι κοινωνικές προσβάσεις του KKE να αποκατα- σταθούν. Δυστυχώς, ο τρόπος που επέλεξαν να διαμαρτυρηθούν ήταν η ένοπλη σύγκρουση με τους συμπατριώτες τους.

102

Μετά από την αποστράτευση του ΕΛΑΣ, ξε­κίνησε μια πολύπλευρη εκστρατεία κατά της Αριστεράς. H αγγλική παρουσία έπαιξε μεγάλο ρόλο σ’ αυτό. ΟιΑγγλοι αποδέχθηκαν τον αγώνα κατά της Αριστεράς, γιατί διέβλεπαν τον κίνδυ­νο που διαγραφόταν από την επικείμενη σοβιε- τοποίηση της Ελλάδας, αν αναλάμβανε την ε­ξουσία το KKE. Δεν ήταν όμως πρόθυμοι να δια­θέσουν τις δυνάμεις τους σ’ αυτόν τον αγώνα κατά της Αριστεράς. Επίσης, δεν σκόπευαν να ε­πενδύσουν προσπάθειες και χρήματα για να α­ποκαταστήσουν τις διαλυμένες δυνάμεις του Εθνικού Στρατού της χώρας. Oi συμφωνίες που υπεγράφησαν μεταξύ της ελληνικής κυβέρνη­σης και των Βρετανών προέβλεπαν τη δημιουρ­γία ενός μικρού στρατού, τον οποίο θα εξόπλι­ζαν οι Βρετανοί. O συγκεκριμένος στρατός θεω­ρείτο θα απέτρεπε κάθε πραξικοπηματική πρά­ξη της Αριστεράς.

Ομως, σύντομα οι ΗΠΑ θα διαδέχονταν τη Βρετανία στον έλεγχο της Ελλάδας κατά τον Εμφύλιο. Μόλις οι Βρετανοί αποχώρησαν από την Ελλάδα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν ανακοίνωσε στο Κογκρέσο την πρόθεσή του να στηρίξει η χώρα του την Ελλάδα και την Τουρκία απέναντι στη σοβιετική απειλή. O Τρούμαν δήλω­σε ότι θα διατίθεντο γι’ αυτόν τον σκοπό 400.000.000 δολλάρια από τα οποία 300.000.000 θα έπαιρνε η Ελλάδα.

Μέχρι να καταστούν οι διακηρύξεις του προ­έδρου Τρούμαν νόμος των ΗΠΑ, στην Αθήνα εί­χε ήδη εγκατασταθεί το σχήμα που θα διαχειρι­ζόταν τα κονδύλια σε συνεργασία με την ελληνι­κή κυβέρνηση. Επικεφαλής της αποστολής ήταν ο Ντουάιτ Γκρίσγουολντ. To προσωπικό της αμε­ρικανικής αποστολής ήταν 40 άτομα, με στόχο την αύξησή του ως τα 175.

Σ’ αυτό το σχήμα προστέθηκε μια ειδική στρατιωτική αποστολή, η ομάδα του Αμερικανι­κού Στρατού στην Ελλάδα (United States A rmy Group Greece - USAGG). Επικεφαλής της τέ­θηκε ο στρατηγός Ουίλλιαμ Λάιβσεϋ, ο οποίος έφθασε στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1947. H α­μερικανική αποστολή είχε εντολές να εξασφαλί­σει την εσωτερική ασφάλεια της χώρας και να συμβάλει στην ανεξαρτησία της.

Tov Ιούνιο του 1947, πριν ακόμη φθάσουν στην Ελλάδα τα ποσά που υποσχέθηκε ο Τρού­μαν, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοίνωσε μέσω του υπουργού Επικρατείας, Τζωρτζ Μάρσαλ, ένα σχέδιο οικονομικής ενίσχυσης των ευρωπαϊ­κών κρατών, το γνωστό «Σχέδιο Μάρσαλ». Oi προεργασίες για την προσαρμογή των γενικών αρχών του Σχεδίου Μάρσαλ στην ειδική κατά­σταση της Ελλάδας διήρκεσαν έναν χρόνο. H α­δυναμία επίτευξης ενός τελειωτικού πλήγματος κατά των κομμουνιστών ανταρτών από τον

Εθνικό Στρατό προκάλεσε αμφιβολίες στους Αμερικανούς, ως προς τη λειτουργικότητα της μαζικής βοήθειας στην Ελλάδα. Τελικά όμως η βοήθεια λειτούργησε καταλυτικά ως προς την άνοδο του βιοτικού επιπέδου της χώρας.

Στις 31 Δεκεμβρίου του 1947, το Συμβούλιο Επιτελαρχών των ΗΠΑ τοποθέτησε τον υπο­στράτηγο Λάιβσεϋ επικεφαλής ενός επιτελικού οργανισμού υποστήριξης των ελληνικών κυ­βερνητικών δυνάμεων, που έλαβε την ελληνι­κή ονομασία «Μικτή Συμβουλευτική Στρατιωτι­κή Ομάδα Ηνωμένων Πολιτειών» (JUSMAPG). Ετσι, οι Αμερικανοί απέκτησαν ένα οργανωμέ­νο επιτελείο ελέγχου δράσης των δυνάμεων του Εθνικού Στρατού, απ' όπου κατεύθυναν τις κινήσεις του.

Κατά το 1948, λόγω οξυμμένων αναγκών, α- ποφασίσθηκε να τοποθετηθεί ένας πιο ικανός ηγέτης στην αμερικανική αποστολή στην Ελλά­δα. Στις ζητούμενες προδιαγραφές ανταποκρι- νόταν ο υποστράτηγος Τζέημς Βαν Φλητ. O στρατηγός, ηλικίας 55 ετών, έφθασε στην Ελλά­δα και στις 26 Ιανουαρίου του 1948 ανέλαβε τα νέα του καθήκοντα. H άφιξή του στην Ελλάδα σηματοδότησε την απαρχή νέων επιθετικών επι­χειρήσεων κατά των ανταρτών, που είχαν κυ­ριαρχήσει στην ύπαιθρο χώρα.

Μετά από εκτεταμένες πολεμικές επιχειρή­σεις που διεξήγε ο Εθνικός Στρατός στον Γράμ­μο και στο Βίτσι, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (οι αντάρτες) δεν άντεξε το σφυροκό- πημα και υποχώρησε προς τα όμορα κράτη στον βορρά, που είχαν ενταχθεί στο κομμουνιστικό στρατόπεδο. To 1949 ο πόλεμος είχε πια τελειώ­σει για όλους. To τέλος του Εμφυλίου Πολέμου βρήκε την Ελλάδα στο στρατόπεδο των Δυτι­κών Δυνάμεων, στο πλευρό των νικητών. H κυ­βερνητική παράταξη νίκησε με τη βοήθεια της Αγγλίας και των ΗΠΑ και έτσι προέκυψε ένα κράτος σύγχρονο, με πολλές προοπτικές προό­δου, που φάνηκαν κατά τα επόμενα, μετεμφυ- λιοπολεμικά χρόνια.

O Νίκος Ζαχαριάδης απευθύνεται σε οπαδούς του Κομμουνιστικού κόμματος κατά τη διάρκεια συγκέντρωσης στο γήπεδο του Παναθηναϊκού το καλοκαίρι του 1945 (από το λεύκωμα του Μ. Κατσίγερα, Ελλάδα, 20ός αιώνας, τ. A', εκδ. Ποταμός, 2000).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 103

Ξένες επεμβάσειςαπό το 1950 έως το 1974

O υπουργός Εξωτερικών

Ευάγγελος Αβέρωψ- Τοσίτσας και

η ελληνική αντιπροσωπεία στον

OHE, κατά τη διάρκεια μιας από τις

επανειλημμένες ελληνικές προσφυγές

για την επίλυση του Κυπριακού Ζητήματος

στη διάρκεια της δεκαετίας του 1950

(Αθήνα, ΕΛΙΑ).

TO ΚΥΠΡΙΑΚΟ ZHTHMA

To Κυπριακό είναι ένα ζήτημα στο οποίο ανα- μίχθηκαν έντονα και ανοικτό οι ξένες Δυνάμεις. Σε κάποιες περιστάσεις, ο ρόλος τους, ιδίως της Αμερικής, ήταν αποφασιστικός και αρκετά κρίσι­μος για την τύχη της Κύπρου μέχρι σήμερα.

H Κύπρος, κοιτίδα ακμάζοντος ελληνισμού με εμφανή πολιτισμική ανωτερότητα, είχε ήδη «καταδικασθεί» από το τέλος του B’ Παγκοσμί­ου Πολέμου, λόγω του συσχετισμού δυνάμεων στη Μεσόγειο και στην Εγγύς Ανατολή. Μέχρι τότε ήταν αποικία της Μεγάλης Βρετανίας, εξυ­πηρετώντας τα ευρύτερα γεωστρατηγικά συμ­

φέροντα της Βρετανικής αυτοκρατορίας στην περιοχή. Επιπλέον, η μειονότητα τωνΤουρκοκυ- πρίων υπήρξε ένας αποσταθεροποιητικός παρά­γοντας που υπέσκαπτε την κοινωνική και πολιτι­κή ομαλότητα στο νησί.

Στις αρχές του 1947, η Μεγάλη Βρετανία ε­ξακολουθούσε να έχει υπό την επιρροή της σχε­δόν όλη τη Μέση Ανατολή. Προπύργιο των Βρε­τανών στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν η Κύπρος.O πληθυσμός του νησιού ήταν κατά πλειονότη­τα ελληνικός και η μόνη πολιτική δύναμη ήταν το κομμουνιστικό κόμμα ΑΚΕΛ, που εξέφραζε περίπου τον μισό πληθυσμό.

Στην προσπάθειά της να απομονώσει τους

104

Στιγμιότυπο από τις συνομιλίες του αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς, τον Φεβρουάριο του 1977, υπό την αιγίδα του ΓΓ του OHE, Κουρτ Βαλντχάιμ.

κομμουνιστές, η βρετανική αποικιακή κυβέρνη­ση βοήθησε στην ανασυγκρότηση της Εκκλη­σίας και στην ενίσχυση των εργατικών συνδικά­των της Δεξιάς. Οταν, όμως, η Εκκλησία κήρυξε αγώνα για την ένωση της Κύπρου με την Ελλά­δα, άρχισε να αποτελεί πρόβλημα για την Αγγλία, ιδιαίτερα λόγω της χαρισματικής προσω­πικότητας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

Αγνοώντας τους αδυσώπητους κανόνες της διεθνούς πολιτικής και χωρίς να έχει γνώση των ανταγωνισμών του Ψυχρού Πολέμου, ο Μακά­ριος πίστευε ότι η ένωση με την Ελλάδα ήταν δυνατόν να προωθηθεί μέσω του OHE, και πίεζε την Ελλάδα να εγείρει το αίτημα της Ενωσης στον διεθνή οργανισμό με κινητοποιήσεις πολι­τών και διάφορες διαδηλώσεις στην Ελλάδα στις οποίες παρευρισκόταν.

To αίτημα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα γινόταν δεκτό με συμπάθεια από τις ΗΠΑ, οι οποίες προωθούσαν την ιδέα της αυτο­διάθεσης των βρετανικών αποικιών μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα.

Ev μέσω αυτού του άτυπου αμερικανοβρε- τανικού ανταγωνισμού για επικράτηση στη Μέ­ση Ανατολή, στην Κύπρο τα πράγματα ήταν ώρι­μα για να ξεκινήσει ένοπλος αγώνας κατά των Βρετανών. Πρωταγωνιστές του ήταν δύο Κύπρι­οι εξόριστοι στην Ελλάδα, ο Σάββας και ο Σω­κράτης Λοϊζίδης, που είχαν στενούς δεσμούς με τον Μακάριο και γνωριμίες στην ελληνική κυ­βέρνηση. Oi αδελφοί Λοϊζίδη έφεραν τον Μακά­ριο σε επαφή με τον Γεώργιο Στράτο, πρώην υ­πουργό Στρατιωτικών κατά τον Εμφύλιο Πόλε­μο, ο οποίος με τη σειρά του εισηγήθηκε ως αρ­

χηγό του ένοπλου κινήματος τον συνταγματάρ­χη Γεώργιο Γρίβα. Oi ιδρυτές της «Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών» (EOKA) ήταν μέλη της εθνικιστικής Δεξιάς και της Εκκλησίας που είχαν συνεργασθεί με τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς στην Ελλάδα. Την ίδρυση της οργάνωσης την γνώριζαν οι Αμερικανοί αλλά δεν αντέδρασαν, γιατί πιθανόν τη θεωρούσαν ένα πρόσφορο μέσο για την υπονόμευση της βρετανικής εξουσίας στην Κύπρο.

Tov Μάρτιο του 1954, κάτω από την πίεση των Κυπρίων, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξανδρος Παπάγος ανακοίνωσε την πρόθεση της Ελλάδας να προσφύγει στον OHE για να ζη­τήσει την αυτοδιάθεση της Κύπρου. Ως αντί­

Βρετανοί στρατιώτες στους δρόμους της Λευκωσίας, κατά τη διάρκεια του Κυπριακού Αγώνα (ψωτ.K. Μεγαλοκονόμου).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 105

Συνάντηση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον στρατάρχη Χάρντινγκ, προτελευταίο Βρετανό κυβερνήτη της Κύπρου. H στάση σκληρής καταστολής τou Κυπριακού Αγώνα που υιοθέτησε ο Χάρντινγκ οδήγησε σε όξυνση τις ελληνοβρετανικές σχέσεις (Αρχείο εκδόσεων «Ολκός»),

δραση στις ελληνικές διεκδικήσεις, η Μεγάλη Βρετανία συνέπηξε άτυπη συμμαχία με την Τουρκία, αναδεικνύοντάς την ως την άμεση εν- διαφερόμενη χώρα στο Κυπριακό. Στις 28 Απρι­λίου 1954 ο υφυπουργός Αποικιών της Αγγλίας, Χένρυ Χόπκινσον, παρουσίασε στο υπουργικό συμβούλιο ένα σχέδιο συγκυριαρχίας στην Κύ­προ της Ελλάδας, της Βρετανίας και της Τουρ­κίας. Ev συνεχεία, το ζήτημα άρχισε να διεθνο- ποιείταιγρήγορα. Στις 28 Ιουλίου 1954, ο υπουρ­γός Αποικιών Χόπκινσον, μιλώντας στη Βουλή των Κοινοτήτων, κατέστησε σαφή την απόλυτη άρνηση της Αγγλίας να συζητήσει το θέμα της αυτοδιάθεσης των Κυπρίων. Είχε διαγράψει ε­ντελώς το θέμα της ανεξαρτησίας για κάποιες αποικίες της αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανο- μένης της Κύπρου.

Oi ΗΠΑ δεν επιθυμούσαν τη συζήτηση του Κυπριακού στον OHE. Στις 28 Ιουνίου 1954, ο υ­πουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζων Φόστερ Ντάλλες, είχε στείλει ένα προσωπικό μήνυμα

στον Παπάγο. H ελληνική κυβέρνηση, όμως, δεν μπορούσε να υπαναχωρήσει, γιατί είχε δεσμευ- θεί δημόσια. Ετσι, στις 22 Αυγούστου 1954 ο Ελληνας αντιπρόσωπος στον OHE κατέθεσε την πρώτη ελληνική προσφυγή.

Μετά από ενθάρρυνση της βρετανικής αποι­κιακής διοίκησης Κύπρου, μετέβη οτη Νέα Υόρ- κη μια αντιπροσωπεία της τουρκοκυπριακής κοινότητας, με επικεφαλής τον Φαϊζ Καϊμάκ. Καθ’ οδόν προς τη Νέα Υόρκη, πέρασε από την Αγκυρα και το Λονδίνο. Στην Τουρκία, όπου συ- ναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Μεντερές, έ­λαβε διαβεβαιώσεις ότι η Αμερική είχε δηλώσει ότι δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθεί ένωση. Επίσης, έλαβε ενθάρρυνση να στηρίξει τους Αγγλους στην Κύπρο.

Μετά την αποτυχία της ελληνικής προσφυ­γής στον OHE, ο Μακάριος κάλεσε τον Γρίβα να αναχωρήσει μυστικά για την Κύπρο, για να οργα­νώσει το απελευθερωτικό κίνημα στο νησί. O Γρίβας έφθασε στην Κύπρο τον Νοέμβριο του 1954, και η EOKA ξεκίνησε τη δράση της την 1η Απριλίου 1955. Oi Βρετανοί δέχθηκαν την άφιξη του Γρίβα στην Κύπρο χωρίς να αντιδράσουν, γιατί ήθελαν να κεντρίσουν τον τουρκικό εθνι­κισμό, χρησιμοποιώντας τον ενωτικό αγώνα των Κυπρίων.

Μέσα σ’ αυτό το επικίνδυνα ερεθισμένο κλί­μα στην Κύπρο, η Βρετανία συγκάλεσε το 1955 τριμερή διάσκεψη στο Λονδίνο, με τη συμμετο­χή της Ελλάδας και της Τουρκίας, για να συζη­τήσουν θέματα πολιτικής της Ανατολικής Μεσο­γείου, συμπεριλαμβανομένης καιτης Κύπρου. H διάσκεψη ξεκίνησε στις 29 Αυγούστου 1955. Με τη συμμετοχή της όμως στη διάσκεψη, η Τουρ­κία αναγνωρίσθηκε ως ενδιαφερόμενο μέρος στο Κυπριακό. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1955, ενώ η διάσκεψη οδηγείτο σε αποτυχία, σημειώθηκε μια μικρή έκρηξη στο τουρκικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, H τοποθέτηση της βόμβας ήταν ένα προβοκατόρικο γεγονός, γιατί, όπως απο­δείχθηκε αργότερα, τοποθετήθηκε από τον Οκτάι Ενγκίν, μέλος τουρκικής εθνικιστικής ορ­γάνωσης. H είδηση για την έκρηξη της βόμβας μεταδόθηκε στην Τουρκία με υπερβολικό τρόπο από τα MME. To βράδυ, λοιπόν, της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955 έγιναν στην Κωνσταντινούπο­λη τρομερά επεισόδια κατά των Ελλήνων της πόλης, που οργανώθηκαν από μέλη παρακρατι­κών ομάδων και με την επίνευση της τουρκικής κυβέρνησης.

H αντίδραση των Τούρκων κορυφώθηκε ό­ταν, τον Νοέμβριο του 1957, ιδρύθηκε στην Κύ­προ η «Τουρκική Αντιστασιακή Οργάνωση» από τον Ραούφ Ντενκτάς, τον Μουσταφά ΚεμάλΤαν- ρίσεβντι και τον Μπουρχάν Ναλμπάντογλου. Υστερα από συνομιλίες με την κεντρική τουρκι­

106

κή κυβέρνηση στην Αγκυρα, κανονίστηκε η απο­στολή όπλων και πυρομαχικών στην Κύπρο, για να ενισχυθεί η αντίσταση των Τουρκοκυπρίων.

Oi Αμερικανοί, αφού απέκτησαν κάποια ε­ρείσματα στην EOKA και κατάφεραν να ελέγ­χουν κάπως την «Τουρκική Αντιστασιακή Οργά­νωση», ανέλαβαν παρασκηνιακά διπλωματική πρωτοβουλία για να βρεθεί λύση για το Κυπρια­κό. Συγκεκριμένα, προωθούσαν την αποχώρηση της Βρετανίας από την Κύπρο και παρακίνησαν την Τουρκία και την Ελλάδα να ξεκινήσουν πα- ρασκηνιακές διαβουλεύσεις για το θέμα.

Ενώ στην Κύπρο Ελληνες καιΤούρκοι μάχο­νταν μεταξύ τους, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ελλάδας και της Τουρκίας συνέχιζαν να συνομι­λούν για να καταλήξουν σε λύση δεσμευμένης ανεξαρτησίας, που ικανοποιούσε τις προδιαγρα­φές των Αμερικανών. To νέο κράτος θα διασφά­λιζε την επικυριαρχία των Αμερικανών, ενώ η Βρετανία θα διατηρούσε στην Κύπρο στρατιωτι­κές βάσεις.

Oi συμφωνίες επικυρώθηκαν στη Ζυρίχη, στις 11 Φεβρουαρίου 1959, από τους πρωθυ­πουργούς Καραμανλή και Μεντερές. Με βάση αυτές τις συμφωνίες, η Κύπρος θα αποκτούσε σύνταγμα που θα παραμόρφωνε την έννοια της πλειοψηφίας. Oi Τούρκοι της Κύπρου, που ήταν ελάχιστοι, θα γίνονταν συγκυρίαρχοι με τους Ελληνες, που αποτελούσαν την πλειοψηφία. Μέρος της συμφωνίας ήταν και η συνθήκη συμ- μαχίας μεταξύ της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Κύπρου, δυνάμει της οποίας θα στάθμευαν στην Κύπρο ελληνικά και τουρκικά στρατεύμα­τα. Επιπλέον υπογράφηκε συνθήκη, με βάση την οποία η Αγγλία, η Ελλάδα και η Τουρκία ανα­λάμβαναν την υποχρέωση να εγγυηθούν την α­σφάλεια και την ακεραιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας. O Μακάριος υπέγραψε τις συμ­φωνίες στις 19 Φεβρουαρίου 1959 στο Λονδίνο. H Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος στις 15Αυγούστου 1960.

Tov Ιανουάριο του 1964, μετά από σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρ­κοκυπρίων, με υπόδειξη της CIA πραγματοποί- θηκαν διαβουλεύσεις μεταξύ των Αμερικανών και του Γρίβα για άμεση ανάμιξη στην κυπριακή κρίση. Από την πλευρά των Αμερικανών, μεσο­λαβητής ήταν ο επιτετραμμένος της αμερικανι­κής πρεσβείας στην Αθήνα, Νόρμπερτ Ανσιους, ενώ τον Γρίβα εκπροσωπούσε ο Σωκράτης Ηλιά- δης. Μέσω αυτών των συνομιλιών, οι Αμερικανοί προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν τον Γρίβα και τη δυναμική της οργάνωσής του ως αντι­στάθμισμα για την αυξανόμενη τουρκική ισχύ στην Κύπρο.

Κατά την επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967, ο Γρίβας ήταν τυπικά στρατιωτι­

κός διοικητής Κύπρου, επικεφαλής της Εθνικής Φρουράς, της ελληνικής μεραρχίας και της ΕΛΔΥΚ. Εκείνη την περίοδο βρισκόταν ουσιαστι­κά υπό περιορισμό στην Αθήνα, αλλά επέστρε­ψε κρυφά στην Κύπρο στις 31 Αυγούστου 1971 και οργάνωσε την EOKA B’, διαιρώντας την Κύ­προ σε τομείς και τοποθετώντας επικεφαλής διάφορους τομεάρχες. Παράλληλα προμηθεύ­τηκε οπλισμό που υπήρχε από την εποχή της EOKA και διέταξε να γίνουν κλοπές από τις απο­θήκες της Εθνικής Φρουράς. To φθινόπωρο του 1971 ετοιμαζόταν να αρχίσει ένοπλη δράση κατά του Μακαρίου.

Την ίδια περίοδο, τον Νοέμβριο του 1971, ο επιτετραμμένος της αμερικανικής πρεσβείας στη Λευκωσία, Ουίλλιαμ Κρόφορντ, ετοίμασε έκθεση για την κατάσταση στην Κύπρο, αναφο­ρικά με την προσπάθεια της ελληνικής κυβέρ­νησης να υποσκάψει τη θέση του Μακαρίου. H έκθεση αυτή, που είχε τη μορφή επιστολής, α­πευθυνόταν στον διευθυντή του Γραφείου Κύ­πρου του Στέητ Ντηπάρτμεντ, Τομ Μπόγιατ.

O πρωθυπουργός Κων. Καραμανλής με τον Τούρκο ομόλογό του Αντνάν Μεντερές, κατά τη διάρκεια των συνομιλιών στη Ζυρίχη για την επίλυση του Κυπριακού (5-11 Φεβρουαρίου 1959) (φωτ. K.Μεγαλοκονόμου).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 107

O Αμερικανός πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και ο πρωθυπουργός Κων. Καραμανλής επι&εωρούν τιμητικό άγημα κατά τη διάρκεια επίσκεψής του πρώτου στην Α9ήνα, τον Δεκέμβριο του 1959 (φωτ. Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ).

Σύμφωνα με αυτήν, μετά τις βουλευτικές εκλο­γές του 1970 η ελληνική κυβέρνηαη πήρε την α­πόφαση να επέμβει στην Κύπρο, ως αποτέλε­σμα της αυξανόμενης εκλογικής δύναμης του ΑΚΕΛ και προσπαθώντας να ελέγξει τις εσωτε­ρικές εξελίξεις στο νησί. Γενικά, η πολιτική των ΗΠΑ ήταν αντίθετη με την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα αλλά και με οποιασδήποτε μορ­φή διχοτόμησης. Oi ΗΠΑ ήθελαν επίσης να δια- κόψουν κάθε δράση που αναλάμβανε ο Γρίβας. Ετσι, το Στέητ Ντηπάρτμεντ έδωσε οδηγία στον πρεσβευτή στην Αθήνα, Χένρυ Τάσκα, να συνα­ντήσει τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, να του μετα­βιβάσει την έντονη ανησυχία της κυβέρνησής του για το Κυπριακό και, παράλληλα την ελπίδα ότι μέσω συνομιλιών θα βρισκόταν κάποια λύ­ση. Ταυτόχρονα δόθηκαν οδηγίες στον πρε­σβευτή στη Λευκωσία, Ντέηβιντ Πόπερ, να έλ­θει σε επαφή με τον Μακάριο και να του διαβι­βάσει ότι θα βρισκόταν λύση μέσω μιας διαφο­ρετικής φόρμουλας συνομιλιών, με αποφυγή δυναμικών λύσεων.

Tov Φεβρουάριο του 1974 ο διευθυντής του Γραφείου Κύπρου του Στέητ Ντηπάρτμεντ, Τομ Μπόγιατ, ετοίμασε ένα τηλεγράφημα με οδη­γίες προς τον Τάσκα, ζητώντας του να συναντή-

σειτον «αόρατο δικτάτορα» Δημήτριο Ιωαννίδη και να του καταστήσει σαφές ότι οι ΗΠΑ ήταν α­ντίθετες σε οποιαδήποτε προσπάθεια ανατρο­πής του Μακαρίου και εγκαθίδρυσης φιλοχου- ντικής κυβέρνησης στην Κύπρο. O Ιωαννίδης είχε ήδη πάρει την απόφαση να ανατρέψει με πραξικόπημα τον Μακάριο και σκόπευε να επέμ- βει στην Κύπρο δυναμικά γιατί, όπως διαβεβαίω- νε όλους, είχε εγγυήσεις από τις ΗΠΑ ότι η Τουρκία δεν επρόκειτο να αναμιχθεί.

Τα σχέδια του Ιωαννίδη έγιναν γνωστά στον Μακάριο, ο οποίος έδωσε οδηγίες στον πρε­σβευτή της Κύπρου στην Ουάσινγκτον, Νίκο Δημητρίου. να ενημερώσει σχετικά το Στέητ Ντηπάρτμεντ. O Δημητρίου πληροφόρησε τους Αμερικανούς και τους ζήτησε να λάβουν μέτρα για να αποφευχθεί ελληνοτουρκικός πό­λεμος. Oi Αμερικανοί δεν έδωσαν καμία διαβε­βαίωση, αλλά διατύπωσαν την ανησυχία τους για το θέμα.

Τελικά το πραξικόπημα κατά του Μακάριου πραγματοποιήθηκε στις 15 Ιουλίου 1974 και τον ανάγκασε να καταφύγει στην εξορία. Πρόεδρος εξελέγη ο Νίκος Σαμψών και τα πράγματα ήταν πια ώριμα για την εισβολή των Τούρκων που α­πέκτησαν ένα πρόσχημα για να επιτεθούν στην Κύπρο. Ετσι, έγιναν πραγματικότητα οι εισβο­λές, Αττίλας I και Αττίλας II, με την ανοχή της διεθνούς κοινότητας, που δημιούργησαν οξύτα- το πολιτικό πρόβλημα στην Ελλάδα και στον κυ­πριακό ελληνισμό.

H ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ THN ΑΠΡΙΛΙΑΝΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ

H στρατιωτική δικτατορία του 1967 ήταν μια αναπόδραστη εξέλιξη, μετά την εκτεταμένη πο­λιτική αστάθεια που ταλάνιζε την Ελλάδα κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Στην προετοιμασία αυτού του κινήματος καίριο ρόλο έπαιξαν οι Αμερικανοί, στην προσπάθειά τους να δομή­σουν ένα καθεστώς που θα ήταν πειθήνιο σ’ αυ­τούς και θα κυβερνούσε τη χώρα με σιδερένια πυγμή απομακρύνοντας τον κίνδυνο της αναρ­ρίχησης των κομμουνιστών (ή της ευρύτερης Αριστεράς) στην εξουσία.

Μετά από διαρκείς εναλλαγές κυβερνήσε­ων, οιπολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα είχαν o- δηγηθεί σε αδιέξοδο. Πριν το 1967, οι ΗΠΑ μέ­σω των πρακτόρων τους βολιδοσκοπούσαν στρατιωτικούς και πολιτικούς παράγοντες σχετικά με τις προθέσεις τους για τη διενέρ­γεια ενός πραξικοπήματος τον Απρίλιο του 1967. H προσοχή των Αμερικανών ήταν στραμ­μένη στα σχέδια που ετοίμαζαν ορισμένοι στρατηγοί για την ανάληψη της εξουσίας από τον Στρατό με την έγκριση του βασιλιά. H CIA

108

ανέφερε στον Αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα, Φίλιπς Τάλμποτ, ότι ο αρχηγός του Στρατού, Σπαντιδάκης, είχε δώσει εντολή να γίνουν ε­τοιμασίες για την επιβολή στρατιωτικού καθε­στώτος σε περίπτωση νέας πολιτικής κρίσης. Σύμφωνα με τις πληροφορίες της CIA, ο υπα­σπιστής του βασιλιά Κωνσταντίνου, ταγματάρ­χης Μιχάλης Αρναούτης, γνώριζε καλά το συ­γκεκριμένο σχέδιο, το οποίο θα εφαρμοζόταν μόνο με εντολή του βασιλιά. O Σπαντιδάκης βέβαια διαβεβαίωνε τους Αμερικανούς ότι ο Στρατός δεν σχεδίαζε πραξικόπημα που θα α­νέτρεπε βίαια το πολιτικό καθεστώς. H CiA ό­μως είχε ενημερωθεί για το σχέδιο από έναν πληροφοριοδότη που διατηρούσε σχέσεις με τον Σπαντιδάκη και τον απόστρατο πτέραρχο Πέτρο Μητσάκο. H CIA ανέφερε ότι το σχέδιο των στρατηγών απέβλεπε στην ανάληψη της ε­ξουσίας από τον Στρατό σε περίπτωση που θα ανέκυπτε νέα πολιτική κρίση. H αμερικανική υ­πηρεσία γνώριζε μάλιστα όλες τις λεπτομέρει­ες του σχεδίου.

Στην ίδια αναφορά της CIA τονιζόταν ότι ο ταγματάρχης Αρναούτης είχε δώσει εντολή στον Αρχηγό της Αεροπορίας, πτέραρχο Αντω- νάκο, και τον υπεύθυνο ασφαλείας, σμήναρχο Ηλία Τσασάκο, να βρίσκονται σε επιφυλακή και

σε επαφή με τους αξιωματικούς ασφαλείας της Αεροπορίας, οι οποίοι ήταν ενημερωμένοι για το σχέδιο του πραξικοπήματος.

Ενώ όμως τα σχέδια είχαν ετοιμασθεί, ο Κωνσταντίνος δεν μπορούσε να αποφασίσει ποιο δρόμο να ακολουθήσει, αν δηλαδή έπρεπε να δώσει εντολή για την επιβολή δικτατορίας ή όχι. Oi Αμερικανοί ήταν ανήσυχοι, αλλά πίστευ­αν ότι δεν υπήρχε περίπτωση να εκδηλωθεί πρα­ξικόπημα χωρίς την έγκριση των Ανακτόρων.

O Σπαντιδάκης επρόκειτο να επισκεφθεί ε­πίσημα την Ουάσινγκτον στις 28 Μαρτίου 1967. To ταξίδι όμως ματαιώθηκε με απόφαση του βασιλιά και της κυβέρνησης. H κίνηση αυτή αιφνιδίασε τους Αμερικανούς, γιατί υποψιά- σθηκαν ότιπροετοιμαζόταν η εφαρμογή του σχεδίου.

Μετά από συνομιλίες που είχε ο Σπαντιδά- κης με Αμερικανούς στην Αθήνα, δόθηκε στους τελευταίους να καταλάβουν ότι είχε α- ποφασισθεί να παραμείνει στην Αθήνα για να τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο του πραξικοπή­ματος. Στις 27 Μαρτίου 1967 ο βασιλιάς προχώ­ρησε σε αλλαγή ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμε­ων, δίνοντας το έναυσμα στους Αμερικανούς να σκεφθούν ότι κάτι ετοιμαζόταν. Oi αλλαγές αυτές, αύμφωνα με τους Αμερικανούς, αποτε-

O πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, συνοδευόμενος από τον Ανδρέα Παπανδρέου (τότε αναπληρωτή υπουργό Συντονισμού), ακολουθούν συνοφρυομένοι τον Αμερικανό πρόεδρο Τζόνσον, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους στην Ουάσινγκτον τον Ιούνιο του 1964.H άρνηση του Ελληνα πρωθυπουργού να συναινέσει στις πιέσεις του Τζόνσον σχετικά με το Κυπριακό οδήγησαν τελικά στην πτώση του, ένανχρόνο αργότερα (ψωτ.K. Μεγαλοκονόμου).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΑΑΑΔΑ

O Γεώργιος Παπαδόπουλος συνοδεύει τον

Αμερικανό αντιπρόεδρο Σπύρο

Αγκνιου κατά την επίσκεψή του στην

Αθήνα, το 1971 (φωτ.K. Μεγαλοκονόμου).

λούσαν μέρος του σχεδίου για την αναβολή των σχεδιαζόμενων εκλογών ή την επιβολή δι­κτατορίας.

To διήμερο 31 Μαρτίου-1 Απριλίου 1967, ο Κωνσταντίνος συναντήθηκε με τους πολιτι­κούς αρχηγούς και τους συνεργάτες του για να 6ρει κάποια διέξοδο στη νέα κυβερνητική κρί­ση που ανέκυψε εξαιτίας των λόγων του Γεωρ­γίου Παπανδρέου για πιθανή εκδίωξη του μο­νάρχη από την Ελλάδα. Θορυβημένος από αυ­τές τις πληροφορίες, ο Κωνσταντίνος διαμήνυ- σε στον Τάλμποτ στις 29 Μαρτίου 1967 ότι ο θρόνος του κινδύνευε, όπως και ο δυτικός προσανατολισμός της χώρας. Ζήτησε μάλιστα αμερικανική υποστήριξη σε περίπτωση που θα χρειαζόταν να προσφύγει σε συνταγματική ε­

κτροπή. O Αμερικανός πρεσ6ευτής τον προει­δοποίησε ότι η εκτροπή θα είχε πολλούς κινδύ­νους και ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να παρά­σχουν την υποστήριξή τους εκ των προτέρων. Την επομένη ο Τάλμποτ έστειλε επιστολή στην Ουάσινγκτον ζητώντας περαιτέρω οδηγίες και διευκρινίσεις, για να δώσει μια πιο ολοκληρω­μένη απάντηση στον Κωνσταντίνο. O πρεσβευ­τής εξηγούσε ότι ο βασιλιάς σκεπτόταν να ε­μποδίσει τον Ανδρέα Παπανδρέου να αναρρι- χηθεί στην εξουσία. Τέλος, ζητούσε από τον υ­πεύθυνο για τις ελληνικές υποθέσεις στο Στέ- ητ Ντηπάρτμεντ, Νταν Μπρούστερ, να του στείλει οδηγίες.

Τέσσερεις ημέρες αργότερα, το Στέητ Ντη­πάρτμεντ έστειλε ένα τηλεγράφημα στο οποίο

τόνιζε ότι οι ΗΠΑ ήταν εντελώς αντίθετες σε ένα ενδεχόμενο κοινοβουλευτικής εκτροπής. Δεν ενέκριναν μια τέτοια ενέργεια, αλλά η αντί­δρασή τους θα εξαρτάτο από τις συνθήκες της στιγμής. H τελευταία φράση μάλλον μπορεί να ερμηνευθεί ως το «πράσινο φως» για το πραξι­κόπημα του βασιλιά. Oi οδηγίες προς τον Τάλ- μποτ ήταν συγκεχυμένες και επιδέχονται πολ­λές ερμηνείες. Oi ΗΠΑ ήταν αντίθετες στο πρα­ξικόπημα για λόγους αρχής, αλλά ταυτόχρονα η αντίδρασή τους θα εξαρτάτο από τις συνθήκες υπό τις οποίες θα εκδηλωνόταν η κοινοβουλευ­τική εκτροπή.

O Κωνσταντίνος προσπάθησε να συγκαλέ- σει σύσκεψη πολιτικών αρχηγών, με στόχο τον σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης, πρό­σκληση την οποία απέρριψε η Ενωση Κέντρου. Επίσης, ο Κωνσταντίνος κάλεσε τον αρχηγό της EPE, Παναγιώτη Κανελλόπουλο, την 3η Απριλίου 1967 και του ανέθεοε να σχηματίσει κυβέρνηση με δικαίωμα να διαλύσει τη Βουλή και να προκηρύξει εκλογές. Ετσι όμως ταυτί­σθηκε με το κόμμα της EPE, θέτοντας σε επι­σφαλείς βάσεις το μέλλον του, αλλά και το μέλ­λον της χώρας.

Ev τω μεταξύ, οι Αμερικανοί πληροφορή- θηκαν ότι ο Κανελλόπουλος δήλωσε στον βα­σιλιά, κατά τη συνάντησή τους, ότι αν διαφαι- νόταν ότι η Ενωαη Κέντρου θα κέρδιζε τις ε­κλογές, εκείνος, ως πρωθυπουργός, θα τις α­νέβαλλε επ’ αόριστον και ότι θα ήταν διατε­θειμένος να καταστεί ντε φάκτο δικτάτορας. O βασιλιάς μετέφερε τη συνομιλία στον στρατη­γό Σπαντιδάκη και ο τελευταίος δήλωσε ότι συμφωνούσε με το σχέδιο, αρκεί να ηγείτο της δικτατορίας ο Παναγιώτης Πιπινέλης. O Σπα- ντιδάκης ενημέρωσε για όλα αυτά τους Αμερι­κανούς και προσέθεσε ότι θα ήταν πραγματικό θαύμα αν η EPE κέρδιζε την πλειοψηφία στις εκλογές. Επίσης, ήταν βέβαιος ότι ο βασιλιάς θα τις ανέβαλλε.

Στις 8 Απριλίου 1967, ο Τάλμποτ συναντήθη- κε με τον βασιλιά και του μετέφερε την απά­ντηση των ΗΠΑ στο αίτημά του για αμερικανική συνδρομή στη βασιλική κοινοβουλευτική ε­κτροπή. Oi Αμερικανοί εκδήλωσαν το ζωηρό εν­διαφέρον τους για ό,τι συνέβαινε στην Ελλάδα και ανέφεραν ότι συμμερίζονταν τις ανησυχίες του βασιλιά. O Τάλμποτ εξήγησε στον βασιλιά ότι οι ΗΠΑ δεν θα μπορούσαν να τον στηρίξουν απευθείας, γιατί αντετίθεντο σε δικτατορικές λύσεις εν μέσω πολιτικών κρίσεων, αφού η επι­βολή δικτατορίας θα συσπείρωνε την αντιπολί­τευση και θα την διάβρωνε, με αποτέλεσμα να ελέγχεται ευκολότερα από κομμουνιστές πρά­κτορες. Τέλος, διαβεβαίωσε τον βασιλιά ότι βα­σική αρχή για την αμερικανική πολιτική στη

H Απριλιανή χούντα κατέλαβε την εξουσία με τις «ευλογίες» του αμερικανικού παράγοντα (φωτ.K. Μεγαλοκονόμου).

O «Αμερικανός ανθύπατος» στην Αθήνα της δεκαετίας του 1950, πρεσβευτής Τζων Πιουριφόυ (στο μέσον), με τονΣοφοκλή Βενιζέλο (δεξιά) και τον Γεώργιο Μαύρο (πίσω) (φωτ. K. Μεγαλοκονόμου).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ EAAAAA

O πρωθυπουργός Κων. Καραμανλής

υποδέχεται τον Βρετανό ομόλογό του

Χάρολντ Μακμίλλαν στην Αθήνα, στις

7Αυγούστου 1958. To σχέδιο nou είχε

εκπονήσει ο τελευταίος για την

επίλυση του Κυπριακού και το οποίο έφερε το

όνομά του («Σχέδιο Μακμίλλαν»)

απορρίφθηκε από την Ελλάδα ως

απαράδεκτο (φωτ. K. Μεγαλοκονόμου).

O Αρχιεπίσκοπος Μακάριος επιθεωρεί

θέσεις της Εθνοφρουράς στην περιοχή του Αγίου Ιλαρίωνα, κατά την

περίοδο της έντασης στην Κύπρο,

τα Χριστούγεννα του 1963 (Αθήνα, ΕΛΙΑ).

Μεσόγειο ήταν η διατήρηση στενών σχέσεων με την Ελλάδα.

Τη 14η Απριλίου 1967, ο επικεφαλής της φρουράς της Βουλής θυροκόλλησε το διάταγ­μα για τη διάλυση του σώματος. To διάταγμα αυτό προέβλεπε τη διεξαγωγή εκλογών στις 28 Μαϊου 1967 και τη σύγκληση της νέας Βουλής στις 5 Ιουλίου 1967.

O Τάλμποτ αποφάσισε να ειδοποιήσει τον υπουργό Εξωτερικών, Ντην Ρασκ, ότι η κρίση στην Ελλάδα είχε φθάσει σε επικίνδυνο ση­μείο. Συνέταξε επιστολή με την οποία ενημέ­ρωνε τον προϊστάμενό του ότι τα πράγματα έ­τειναν να χειροτερεύουν είτε λόγω του ενδε­χομένου επιβολής δικτατορίας είτε λόγω των επιθέσεων του Ανδρέα Παπανδρέου στις ξέ­νες δυνάμεις. O Τάλμποτ δεν πρότεινε αμέσως να διεξαχθεί μια νέα μυστική επιχείρηση. Ζή­τησε από την Ουάσινγκτον να αποτρέψει το πραξικόπημα ασκώντας μεγάλη πίεση στις Ενοπλες Δυνάμεις και στους δεξιούς πολιτι­κούς. O Τάλμποτ θεωρούσε ότι ένα δικτατορι-

κό καθεστώς θα οδηγούσε την Ελλάδα σε οπι­σθοδρόμηση και θα την απομάκρυνε από τους Δυτικούς της συμμάχους.

O υφυπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ, Λουκ Μπατλ, μελέτησε τις εισηγήσεις του Τάλ­μποτ και στις 20 Απριλίου 1967 του έστειλε σχετικές οδηγίες. Για πρώτη φορά η Ουάσιν- γκτον αποφάσισε να λάβει πρωτοβουλία για την εκτόνωση της έντασης στην ελληνική πο­λιτική σκηνή, προτείνοντας έναν συμβιβασμό ανάμεσα στο Παλάτι και στους Παπανδρέου. To Στέητ Ντηπάρτμεντ πρότεινε να παραδοθεί ένα επείγον μήνυμα στον Γεώργιο Παπανδρέ­ου, το οποίο θα του εξηγούσε τη βαθύτατη α­νησυχία της αμερικανικής κυβέρνησης για το ρήγμα που είχε προκληθεί στην ελληνική πολι­τική ζωή. Επίσης, ο Τάλμποτ καλείτο να υπο­γραμμίσει στον αρχηγό της Ενωσης Κέντρου ότι οι ΗΠΑ έτρεφαν μεγάλο ενδιαφέρον για την Ελλάδα, επειδή από την εποχή του Εμφυ­λίου Πολέμου είχαν επενδύσει πολλά στην α­νάπτυξή της. Τα πράγματα όμως είχαν λάβει νέα τροπή. Στις 20 Απριλίου 1967, ο Σπαντιδά- κης κάλεσε σε σύσκεψη έξι αντιστρατήγους, χωρίς να συγκαλέσει επίσημη συνεδρίαση του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου. Σ’ αυτήν ανέπτυξε τις απόψεις του για την κατάσταση και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η επέμβαση του Στρατού ήταν αναγκαία. Oi αντιστράτηγοι συμφώνησαν και τον παρότρυναν να πάρει ά­δεια από τον βασιλιά για να εκτελεσθεί το σχέ­διο. Oi στρατηγοί έμειναν επίσης σύμφωνοι ότι, σε περίπτωση που ο Κωνσταντίνος δεν τους έδινε σαφείς οδηγίες, θα συνεδρίαζαν και πάλι στις 24 Απριλίου για να επανεξετά­σουν το θέμα. O σταθμός της CIA ήταν ενήμε­ρος για τη σύσκεψη και ανέμενε εναγώνια την απόφαση των στρατηγών.

O αντιστράτηγος Ζωιτάκης ενημέρωσε τον Νικόλαο Μακαρέζο, μέλος της ομάδας των συ­νταγματαρχών που προετοίμαζαν το πραξικόπη­μα της 21ης Απριλίου, για την απόφαση των στρατηγών να στείλουν τον Σπαντιδάκη στον βασιλιά. O Μακαρέζος την αποκάλυψε, με τη σειρά του, στους συνεργάτες του. Τότε ελήφθη η κρίσιμη απόφαση από τους Γεώργιο Παπαδό- πουλο, Στυλιανό Παττακό και τους υπόλοιπους επίδοξους πραξικοπηματίες να προχωρήσουν στην επιβολή δικτατορίας στη χώρα. Ετσι, το στρατιωτικό κίνημα της 21ης Απριλίου του 1967 πραγματοποιήθηκε με την ανοχή των Αμερικα­νών, οι οποίοι το παρακολουθούσαν εν τη γενέ- σει του και καθ’ όλη τη διάρκεια της εξέλιξης και της εδραίωσής του στην Ελλάδα.

112

ΕπίλογοςΕίναι γεγονός ότι, από τη σύσταση του ελ­

ληνικού κράτους, οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευ­ρώπης επενέβαιναν συνεχώς στα εσωτερικά της Ελλάδας προκειμένου να επιβάλουν τη θέ­λησή τους σε ποικίλα ζητήματα ή και να στερε­ώσουν την επιρροή τους. O σφοδρός ανταγωνι­σμός των Ευρωπαίων μεταξύ τους πολλές καθί­στατο καταστρεπτικός για την Ελλάδα και τα συμφέροντά της.

Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, παρατη­ρούνται συνεχείς παρεμβάσεις των Δυτικών στη χώρα, που αποσκοπούσαν στο να επιβάλουν, πολλές φορές ακόμη και με τη βία, τη θέλησή τους και να εμποδίσουν την ανάπτυξη και την ευημερία της Ελλάδας. Παράλληλα, παρενέβαι- ναν και στην εξωτερική πολιτική θέτοντας ε­μπόδια για την εθνική ολοκλήρωση, δηλαδή στον αγώνα των Ελλήνων να εξέλθουν από το οι­κονομικό και κοινωνικό αδιέξοδο στο οποίο το είχαν καταδικάσει τα συμφέροντα των ισχυρών της Ευρώπης.

O 20ός αιώνας ήταν ένας αιώνας κρίσεων και δολοπλοκιών, οδηλώντας σε έναν φαύλο κύκλο πολυώδυνων εθνικών περιπετειών. Oi Ελληνες

έζησαν σκληρές δοκιμασίες εξαιτίας της βάναυ­σης επέμβασης των Μεγάλων Δυνάμεων και της εξάρτησης της χώρας τους από τις οικονομικές τους παροχές. Αλλεπάλληλα πραξικοπήματα και εμφύλιοι σπαραγμοί συνέθεσαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε η πολιτική της επέμβασης των Δυτικών στην Ελλάδα, για την οποία το μόνο βέβαιο είναι ότι δημιούργησε μια χώρα εξαρτώ- μενη και σε πολλούς τομείς υπανάπτυκτη, με πολλές συνέπειες που φθάνουν ακόμη και έως τη σύγχρον εποχή.

Ημίονοι που στάλθηκαν στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ ως μέρος της αμερικανικής βοήθειας. H ξένη οικονομική βοήθεια υπήρξε απαραίτητη για την ανασυγκρότηση τηςχώρας μετά τις καταστροφικές συνέπειες της Κατοχής (από το λεύκωμα του Μ. Κατσίγερα, Ελλάδα, 20ός αιώνας, τ.Α ’, εκδ.Ποταμός, 2000).

O Γεώργιος Παπανδρέου υψώνει την ελληνική σημαία στην Ακρόπολη (180κτωβρίου 1944).

ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΑΛΑΑΑ

Ενδεικτική Βιβλιογραφία/. ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ,

τ.ΙΒ'-ΙΣΤ’.2. Θεοχάρης Δετοράκης: ΙΣΤΟΡΜ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ,

Ηράκλειο 1991.3. Κυριάκος ΣιμόπουΧος: ΞΕΝΟΚΡΑΤΜ,

ΜΙΣΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ K AIΥΠΟΤΕΛΕΜ,Αθήνα 1999.

4. Κωνσταντίνος ΣβοΧοηουλος:H ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, τ .Α ’ (1900-1945), τ. B'(1945-1981), Αθήνα 2007.

5. ΚανσταντίνοςΣβοΧόπουΧος: ΟΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ KAIH ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΡΙΣΙΣ ΕΙΣ THNAYTONOMONKPHTHN, Χανιά 2005.

6. ΙΑ . ΠετρόηονΧος - Αικ. Κουμαριανού:H ΘΕΜΕΑΙΩΣΗ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Αθήνα 1982.

7. Σπύρος Λιναρδάτος: ΠΩΣ ΕΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΗΝ 4η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ, Αθήνα 1988.

8. ΣηύροςΛιναρδάτος: 4ηΑΥΓΟΥΣΤΟΥ,Αθήνα 1988.

9. ΙΙαναγιύτης Βατικαότης: MM ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΟΓΡΑΦΜ ΤΟΥΙΩΑΝΝΗΜΕΤΑΞΑ, Αθήνα 2005.

10. ΒασίΧης ΡαφαηΧίδης: ΙΣΤOPM (ΚΩΜΙΚΟΤΡΑΓΙΚΗ) TOY NEΟΕΛΛΗΝΙΚOY ΚΡΑΤΟΥΣ 1830-1974, Αθήνα 2001.

ΙΙ.ΑλέξηςΠαηαχεΧάς: ΟΒΜΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ,O AMEPIKANIKΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ, 1947-1967, Αθήνα 2007.

12. Μακάριος Δρονοιώτης: EOKA B 'KAI CM, Λευκωσία 2003.

13. O ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1943-1950 (μτγρ. Ιζύ. Σπανδανής -εηχμ. Ντέηβιντ ΚΧόουζ), Αθήνα 2006.

14. Γεώργιος Τ. ΤσερεβεΧάκης: ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, O ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2008.

15. Γεώργιος Τ. ΤσερεβεΧάκης: ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2009.

16. ΒασίΧης Σπανός: ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΑΙΣΤΡΜΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2009.

17. Μαρία Σαμηατακάκη: HMONAPXM ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2008.

18. Mapia Σαμηατακάκη: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΟΛΟΦΟΝΙΕΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ,Αθήνα 2007.

19. Γεώργιος B. Λεονταρίτης: H ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ, Αθήνα 2000.

20. 1921 Σαγγάριος, (εηιμ. Νίκος ΓιαννόηουΧος), στη σειρά ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2008.

21. Γιώργος Μαργαρίτης: ΙΣΤΟΡΜ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ,2 τ., Αθήνα 2006.

22. Douglas Dakin: ΟΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΜ ΤΗΝΑΝΕΞΑΡΤΗΣΜ 1821-1833,Α0ήνα 1999.

23. ΑπόστοΧος B. ΒετσόπουΧος: H ΕΛΛΑΔΑ KAI TO ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ, Αθήνα 2007.

24. Κώστας Χατζηαντωνίου: MIKPA ΑΣΜ, Αθήνα 2003.25. Γεώργιος ΝικοΧούδης: ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙKAI

ΣΑΜΠΟΤΕΡ ΣΤΗΝ KATEXOMENH ΕΛΛΑΔΑ (1941 -1944), Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα 2004.

Παράδοση όπλων του ΕΛΑΣ σε Βρετανούς στρατιωτικούς, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Αθήνα, Πολεμικό Μουσείο, Βρετανική Συλλογή). Oi εκπρόσωποι της βρετανικής και της

σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στα ελληνικά βουνά, Νίκολας Χάμμοντ

(στο αριστερό άκρο) και Γκ. Ποπώφ (στο μέσον). H παρουσία τους συμβόλιζε, μεταξύ άλλων, την κηδεμονία των χωρών

τους επί των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων βυλλογή Χάγκεν Φλάισερ).

114

Oi ξένες επεμβάσεις στην Ελλάδα σημάδεψαν ολόκληρη την ιστορία του νεοελληνικού κράτους, από την ίδρυσή του έως τη σύγχρονη εποχή. Oi ευρωπαϊκές δυνάμεις

αναμίχθηκαν συχνά στα εσωτερικά ζητήματα και στην εξωτερική πολιτική της χώρας, πολλές φορές μάλιστα με βίαιο τρόπο. Αποδυόμενες σε έναν αγώνα ελέγχου

των κρατικών δομών της και της ίδιας της πολιτικής ζωής της, προσπαθούσαν

να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους σε μία περιοχή με πολύπλοκους συσχετισμούς δυνάμεων και ισορροπιών. Καταπολέμησαν με πάθος κάθε αντιτιθέμενη σ’ αυτούς

κίνηση και, αδιαφορώντας για τις συνέπειες των ενεργειών τους στην ελληνική κοινωνία, δημιούργησαν μια χώρα εξαρτημένη σε πολλά πεδία και καταδικασμένη

να ακολουθεί πιστά τους Δυτικούς της «προστάτες». To αποτέλεσμα ήταν η Ελλάδα να γνωρίσει πολλούς κλυδωνισμούς στον πολιτικό και κοινωνικό της βίο,

με έντονο αντίκτυπο έως σήμερα.

ISBN 978-960-9408-55-4

7 8 9 6 0 9 4 0 8 5 5 4 www.periscopio.gr

\ Γ (^ V )

V ?

E K Δ OΠ ΕΡ1 Σ1

Ψ ~ ^

Σ E 1 Σ( Ο Π ΙΟ