ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗΣ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗΣ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ : ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΤΗΣ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗΣ

ΜΑΘΗΜΑ: «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ( 1912-1945)»

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΑΛΛΑΤΙΝΗ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΕΩΣ ΤΟ 1940»

ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΑΣΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΣΟΦΙΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ : ΔΟΡΔΑΝΑΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ

ΦΛΩΡΙΝΑ 2012

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………3ΠΡΟΛΟΓΟΣ………………………………………………..4

Κεφάλαιο 1ο ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ………………………………………………………...5

1.1 Η Θεσσαλονίκη μετά την απελευθέρωση …………………………………….51.2 Η Θεσσαλονίκη από το 1929-1940……………………………………………7

Κεφάλαιο 2ο Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ALLATINI……………………………………………………..92.1 H Θεσσαλονίκη των Allatini…………………………………………………..92.2 Oι πρόδρομοι των επιχειρήσεων Allatini……………………………………..102.2.1 O Οίκος Fratelli- Allatini …………………………………………………………………….102.2.2 Η εταιρεία Darblay, Jeune Allatini et Cie…………………………………………………….112.2.3 Εργοστάσια, τραπεζικές εργασίες και επενδύσεις……………………………………………12

Κεφάλαιο 3ο Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ALLATINI ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΕΩΣ ΤΟ 1940…………………………………………………13

Κεφάλαιο 4ο ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ALLATINI………………………………………………17

Κεφάλαιο 5ο Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ALLATINI ΣΗΜΕΡΑ( ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’50 ΕΩΣ ΤΟ 2008………………………………………………………………………………….18

ΕΠΙΛΟΓΟΣ…………………………………………………..20

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………….21

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το θέμα της παρούσας εργασίας διαπραγματεύεται την ιστορική εξέλιξη της επιχείρησης «ΑΛΛΑΤΙΝΗ» από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το 1940. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας επιχειρείται να τεθεί το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, εστιάζοντας το ενδιαφέρον στη Θεσσαλονίκη, αφού είναι η πόλη όπου η επιχείρηση την είχε ως έδρα της. Στο πρώτο μέρος του κεφαλαίου θα γίνει μια περιγραφή των σημαντικότερων γεγονότων που σημάδεψαν την πόλη από το 1912 έως το 1928 και στο δεύτερο μέρος, από το 1929 έως το 1940. Το δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας παρουσιάζει την οικογένεια Αλλατίνη, μια οικογένεια που υπήρξε σύμβολο και ιδιαίτερα δημοφιλής στην πόλη όπου έδρασε η επιχείρηση. Στη συνέχεια θα γίνει μια αναφορά στις επιχειρήσεις, που δημιούργησε η οικογένεια με διάφορους συνεργάτες, οι οποίες και αποτέλεσαν τον πρόδρομο της γνωστής επιχείρησης. Στο τρίτο κεφάλαιο θα γίνει μια εκτενή αναφορά στις λειτουργίες αλλά και στους τομείς που δραστηριοποιήθηκε η επιχείρηση Αλλατίνη από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το 1940. Στο τέταρτο κεφάλαιο, θα περιγραφούν όλα τα έγγραφα και τα βιομηχανικά ντοκουμέντα που βρίσκονται στο ιστορικό αρχείο της εταιρείας και μαρτυρούν το πλούσιο παρελθόν αυτής της επιχείρησης, επίσης θεωρείται ως αναντικατάστατη πηγή πληροφοριών για την ιστορία της πόλη αλλά και της ίδιας της ‘’Αλλατινή’’, για μελέτες που αφορούν την οικονομία, την ιστορία, τα εργασιακά ζητήματα αλλά και τον ίδιο τον πολιτισμό. Τέλος, στο πέμπτο θα γίνει μια σχετικά σύντομη περιγραφή του νεώτερου βίου της επιχείρησης από την δεκαετία του ’50 έως το 2008, σίγουρα αυτή την χρονική περίοδο έχασε λίγο από την αίγλη που αδιαμφισβήτητα είχε η επιχείρηση την χρονική περίοδο που εξετάζουμε, εξαιτίας όμως του έντονου ανταγωνισμού αλλά και άλλων παραγόντων, δεν παύει όμως να θεωρείται ένας ‘’ζωντανός’’ επιχειρηματικός μύθος, που ύστερα από τόσους αιώνες ιστορίας, παραμένει από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες στο ελλαδικό χώρο.

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το θέμα της παρούσας εργασίας είναι η ιστορική εξέλιξη του ομίλου επιχειρήσεων ‘’Αλλατίνη’’ από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το 1940. Το αντικείμενο της έρευνας μου, επικεντρώνεται στις δραστηριότητες του συγκροτήματος ‘’Αλλατίνη’’ καθώς επίσης και στους ποικίλους κλάδους με τους οποίους ασχολήθηκε. Για περισσότερο από δύο αιώνες, έπαιξε ηγετικό ρόλο στην επιχειρηματικότητα, αλλά και στην ανάπτυξη της βιομηχανίας στη πόλη της Θεσσαλονίκης, ξεπερνώντας συχνά και τα ίδια τα εθνικά σύνορα κάνοντας την γνωστή σε όλη την Ευρώπη. Η περίπτωση της οικογένειας αλλά και των επιχειρήσεων ‘’Αλλατίνη’’, αποτελεί μοναδικό παράδειγμα για τα δεδομένα της Ελλάδας, πρόκειται ίσως για την παλαιότερη επιχειρηματική «φίρμα» στον ελλαδικό χώρο. Η αφετηρία της χάνεται κάπου στην Ισπανία και η διαδρομή της περιδιαβαίνει τρεις αιώνες ιστορίας. Η εμφάνισή της προηγήθηκε περίπου κατά έναν αιώνα της ελληνικής επανάστασης και της σύστασης του ελληνικού κράτους και η λειτουργία της είναι ταυτισμένη με την ιστορική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης, μιας πόλης που για αιώνες υπήρξε ξεχωριστό κόσμημα πολυεθνικότητας και σημείο οικονομικής αναφοράς της βαλκανικής χερσονήσου1. Η οικογένεια Allatini, σύμφωνα με την επίσημη βιβλιογραφία, ήταν Εβραίοι με καταγωγή από την Ισπανία, που ήλθαν στη Θεσσαλονίκη από την Φλωρεντία της Ιταλίας το 1796.2 Ο Moise Allatini αποφάσισε, εκείνη την χρονική περίοδο να μεταφέρει την επιχείρηση του στην τουρκοκρατούμενη τότε Θεσσαλονίκη, όπου ο σουλτάνος, προσέφερε ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους για τους εμπόρους με ξένη υπηκοότητα. Η βασική δραστηριότητά της οικογένειας στα πρώτα επιχειρηματικά τους βήματα υπήρξε το εμπόριο σιτηρών, αλλά δημιούργησε και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες, άρρηκτα δεμένες με την προηγούμενη, όπως η δημιουργία εργοστασίων, τραπεζών κεραμουργείων, εξορυκτικών επιχειρήσεων και ασφαλιστικών εταιρειών. Ξετυλίγοντας στα επόμενα κεφάλαια το κουβάρι της ιστορίας του επιχειρηματικού ομίλου ‘’Αλλατίνη’’ αλλά και της οικογένειας, ταυτόχρονα αποκαλύπτεται και η πλούσια ιστορία μιας μοναδικής πόλης, της Θεσσαλονίκης. Μια πόλη που την φιλοξένησε, την ανέδειξε και ταυτίστηκε μαζί της, οι κτιριακές εγκαταστάσεις που δεσπόζουν ακόμη στη περιοχή του Ντεπώ (στην γωνία των σημερινών οδών Γ. Παπανδρέου και Θ. Σοφούλη), μαρτυρούν το παρελθόν μιας πολύ μεγάλης πολυεθνικής επιχείρησης που μεσουράνησε τον 19ο αιώνα και συνεχίζει να γράφει ιστορία, μέχρι και στις μέρες μας.

1 Χαροντάκης Δημήτρης,Τα γυρίσματα τριών αιώνων:Πολυεθνικό σημείο στη πρωτεύουσα και σημείο αναφοράς στα Βαλκάνια,εφημερίδα: Βήμα, 20/02/20002 Ο Γρηγορίου Αλέξανδρος στο έργο του : ‘’Η Θεσσαλονίκη των Allatini 1776-1911’’ αναφέρει , ότι υπάρχουν πηγές που τοποθετούν χρονικά, την ύπαρξη των Allatini στη Θεσσαλονίκη το 1512. Συγκεκριμένα, οι εκδιωχθέντες από την Πορτογαλία εβραίοι, ίδρυσαν στη πόλη τρεις συναγωγές μεταξύ των ετών 1510-1512.

4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

1.1. Η Θεσσαλονίκη μετά την απελευθέρωση

Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, με την συνθήκη του Βουκουρεστίου, στις 28 Οκτωβρίου η Μακεδονία περιήλθε στην ελληνική επικράτεια, έτσι και η Θεσσαλονίκη, ακολουθώντας πλέον την τύχη του ελληνικού κράτους, βρέθηκε σε μια νέα πολιτική κατάσταση. Την διοίκηση της πόλης την ανέλαβε ο εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης, Κωνσταντίνος Ρακτιβάν με το επιτελείο του μέσα σε πολύ δυσμενείς συνθήκες. Παρόλο όμως που αντιμέτωπε δυσκολίες, ο νέος πολιτικός διοικητής, σύμφωνα και με το προεδρικό διάταγμα υπογεγραμμένο από τον βασιλιά Γεώργιο, οργάνωσε διοικητικά την πόλη με βάση την αρχή της ισονομίας των πολιτών και την διατήρηση της των παγιωμένων τρόπων λειτουργίας.3

Η κατάσταση στη χώρα ήταν ρευστή. Η σύγκρουση του Ελευθέριου Βενιζέλου µε το βασιλέα Κωνσταντίνο, το 1914, µε θέμα το ζήτημα της εισόδου της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησε στον εθνικό διχασμό, στη δημιουργία, το 1916, και δεύτερης κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη, στην αποπομπή του Κωνσταντίνου και στην είσοδο της χώρας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Είχε προηγηθεί, το 1915, απόβαση αγγλογαλλικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη. Οι εχθροπραξίες στην περιοχή διήρκησαν μέχρι το τέλος του πολέμου, το 1918.4

Μετά την επανάσταση του 1909 και καθ 'όλη την περίοδο μέχρι το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η σύγκρουση των κοινωνικά και πολιτικά κυρίαρχων ομάδων, µε έναυσμα τα συμφέροντα που αυτές προάσπιζαν, μέσα από την αντιπαράθεση των δύο μεγάλων πολιτικών σχηματισμών της εποχής –των συντηρητικών και των φιλελευθέρων–, οδηγούσε τη χώρα σε πολιτική αστάθεια. Το ζήτημα του συνταγματικού καθεστώτος ήταν εκκρεμές. Η μοναρχία καταργήθηκε µε δημοψήφισμα, το 1924. Εγκαθιδρύθηκε µία βραχύβια δημοκρατία, μέχρι το 1935 που ανετράπη, µε νόθο δημοψήφισμα, για να επανέλθει το πολίτευμα της βασιλείας. Το κοινοβουλευτικό σύστημα, μετά το 1912, χαρακτηριζόταν από τις επανειλημμένες διεξαγωγές εκλογών, που τις κέρδιζαν είτε οι βενιζελικοί είτε οι συντηρητικοί. Οι στρατιωτικές ανατρεπτικές ενέργειες, επιτυχημένες και µη, ήταν συνηθισμένη πρακτική των αξιωματικών. Δύο δικτατορίες, των στρατηγών Θεόδωρου Πάγκαλου και Ιωάννη Μεταξά, επικράτησαν, η µία το 1925-1926 και η άλλη το 1936-1941.5 Η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας χαρακτηριζόταν από ποικίλα σημεία καθυστέρησης, µε ελλιπή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Οι εξαγωγές υφίσταντο έλεγχο εκ μέρους των ξένων αγορών µέσω της ρύθμισης της ζήτησης των

3 Κιλεσοπούλου, Αικατερίνη,Οι Καλές τέχνες στη Θεσσαλονίκη κατά την περίοδο 1912-1967,Διατριβή επι Διδακτορία, τ. Α’ Θεσσαλονίκη,2008,σελ.334 Δάγκας, Αλέξανδος «Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομική δομή και κοινωνικός καταμερισμός εργασίας, 1912-1940».),σελ.1515 Δάγκας ,Αλέξανδος «Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομική δομή και κοινωνικός καταμερισμός εργασίας, 1912-1940».),Μελέτες Επαγγελματκού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη,1998,σελ.152

5

αγροτικών προϊόντων της χώρας (κυρίως καπνός, ελαιόλαδο, σταφίδα) και η εξάρτηση από τα αναπτυγμένα κράτη της Δύσης ήταν έντονη.6

Μετά τη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης, το 1919-1920, και τα σύμφωνα που καταρτίσθηκαν για τον καθορισμό των κρατικών συνόρων, η Ελλάδα ακολούθησε τη διεθνή κοινότητα στα βήματα οικοδόμησης της µμεταπολεμικής κοινωνίας. Διεθνείς διπλωματικές δραστηριότητες ρύθμισαν τις διακρατικές σχέσεις. Υπό την πίεση των καταστροφικών εξελίξεων του 1922, η Ελλάδα συναίνεσε, µε τη σύμβαση του Βελιγραδίου στις 10-5-1923, στη διεύρυνση των δικαιωμάτων της Γιουγκοσλαβίας στο λιμένα της Θεσσαλονίκης. Τα επόμενα χρόνια, µε το σύμφωνο φιλίας, που υπογράφηκε στην Αθήνα στις 17-8-1926, η δικτατορία Πάγκαλου παραχώρησε ουσιώδη προνόμια στη γείτονα χώρα μέσα στην ελεύθερη ζώνη του λιμένος και στη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης-Γευγελή, που έθιγαν την εθνική κυριαρχία της Ελλάδας. Μετά την ανατροπή της δικτατορίας, οι κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις αρνήθηκαν να επικυρώσουν τη σύμβαση, ενέργεια που οι Γιουγκοσλάβοι χαρακτήρισαν εχθρική. Χρειάσθηκε ένας χρόνος για να αναθερμανθούν οι οικονομικές τουλάχιστον σχέσεις, µε την εμπορική σύμβαση Ελλάδας-Γιουγκοσλαβίας στις 2-11-1927. Οι συζητήσεις περιορίσθηκαν γύρω από τις υπάρχουσες συμφωνίες, αγνοώντας τη σύμβαση του Πάγκαλου, εξέλιξη που συνιστούσε σημαντική πρόοδο για τη διευθέτηση του ζητήματος της Θεσσαλονίκης προς όφελος της Ελλάδας.7

Δεν θα μπορούσαν να παραλειφθούν από αυτή την ενότητα τα δημογραφικά δεδομένα της πόλης και οι πληθυσμιακές ανακατατάξεις, οι οποίες πυροδοτήθηκαν από τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής (μέχρι το 1924) και επέφεραν σημαντικές αλλαγές στον ‘’δημογραφικό χάρτη’’ της συμπρωτεύουσας. Στη Θεσσαλονίκη, η έλευση Ελλήνων της Παλαιάς Ελλάδας και προσφύγων από τις γειτονικές χώρες, η αποχώρηση των μουσουλμάνων και σλαβόφωνων, η μετανάστευση Εβραίων οδήγησαν σε ριζική αναμόρφωση της δημογραφικής κατάστασης, ως Δήμος Θεσσαλονίκης αναγνωρίσθηκε µε το βασιλικό διάταγμα της 3-5-1918 και αποτελούνταν από το σύνολο των συνοικισμών της πόλης. Το 1920, ο πληθυσμός ήταν 174.390 κάτοικοι (απογραφή 1920), ο οποίος διευρύνθηκε προσαρτώντας τους προσφυγικούς συνοικισμούς Λεµπέτ, Καρά Ισίν, Χαρµάνκιοϊ, Ευκαρπία, Τούµπα κ.λπ. Το 1928 απογράφηκαν 244.680 κάτοικοι, ενώ στις 16/6/1926, αποσπάσθηκαν οι συνοικισµοί Λεµπέτ, Καρά Ισίν, Χαρµάνκιοϊ και Ευκαρπία (μετονομασία του Λεµπέτ Τσιφλίκ), οι οποίοι και συγκρότησαν µαζί µε τους προσφυγικούς συνοικισμούς Νέος Κουκλουτζάς, Αµπελόκηποι, Νέα Μενεµένη και Νέο Κορδελιό την κοινότητα Χαρµάνκιοϊ. Η κοινότητα καταργήθηκε το 1930 και όλοι οι συνοικισμοί της προσαρτήθηκαν και πάλι στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Ο νομός Θεσσαλονίκης, επίσης, περιλάμβανε τότε, εκτός από την ομώνυμη επαρχία, και τις επαρχίες Λαγκαδά, Πιερίας, Βέροιας, Κιλκίς και Παιονίας.8

Στην αλλαγή της δημογραφικής εικόνας της Θεσσαλονίκης συνέβαλαν καθοριστικά, εκτός από την άφιξη των προσφύγων, η αποχώρηση των μουσουλμάνων και σλαβόφωνων κατοίκων, κατά τις δεκαετίες του 1910 και 1920 Στη Μακεδονία, πολυπληθής ήταν η απομάκρυνση ατόμων που σημειώθηκε στην πόλη της Θεσσαλονίκης –περίπου 20.000 άτομα–, όπου από τις 157.889 που είχε το 1913, παρουσίασε μέχρι το 1920 µία αρχική αύξηση κατά 7,87%, λόγω της έλευσης Ελλήνων από την Παλαιά Ελλάδα και προσφύγων, την οποία ακολούθησε µία μείωση κατά 11,69%, λόγω της αποχώρησης των ντόπιων μουσουλμάνων και

6 Δάγκας,ο.π,σελ.1537 Δάγκας,ο.π, σελ.1548 Δάγκας ,ο.π, σ.σ 155-157

6

σλαβόφωνων κατοίκων. Κατά την περίοδο μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, σημειώθηκε µία αύξηση κατά 39,15% λόγω της εισροής προσφύγων, που μέχρι το 1928 ανέβασε τον πληθυσμό στις 236.524 άτομα, όγκο μεγαλύτερο από τον αντίστοιχο του 1913 κατά 50%.9

1.2. Η Θεσσαλονίκη από το 1929- 1940

Στις 24 Οκτωβρίου 1929, την λεγόμενη ‘’Μαύρη Πέμπτη’’, ξεσπάει το κραχ του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης που θα έχει ολέθριες επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία. Το κραχ σε συνδυασμό µε την καπνική κρίση του 1929 οδηγεί στην πτώχευση σημαντικούς καπνεμπορικούς οίκους της Θεσσαλονίκης, όπως του Ι. Νικολαϊδη, των Σαββόπουλου και Μπενβενίστε, και στην διακοπή των εργασιών του Κωνσταντίνου Ζήση, του Τρύφωνος Βάρδα και του Νικόλαου Ανανιάδη.10 Αντίστοιχη αύξηση παρατηρείται και στην κομουνιστική δραστηριότητα, ειδικότερα στις καπνοπαραγωγικές περιοχές της Μακεδονίας παρά τα σκληρά κυβερνητικά μέτρα καταστολής στο πλαίσιο των οποίων διακόπτει την λειτουργία του το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης το Μάιο του 1930, ενώ ένα μήνα πριν, στις 6 Απριλίου, η πανυπαλληλική συγκέντρωση στο κινηματοθέατρο Παλλάς είχε διαλυθεί βίαια από την αστυνομία και πολλοί έπεσαν στη θάλασσα για να γλιτώσουν τις συλλήψεις.11

Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933 οι υποψήφιοι του Εθνικού (βενιζελικού) Συνασπισμού κατέλαβαν και τις 18 έδρες της εκλογικής περιφέρειας Θεσσαλονίκης, λόγω του εκλογικού συστήματος. Ωστόσο, το Εκλογοδικείο ακύρωσε την εκλογή τους καθώς και των δυο βουλευτών του Εκλογικού Συλλόγου Ισραηλιτών κρίνοντας αντισυνταγματικό το διαχωρισμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Στις επαναληπτικές εκλογές στις 2 Ιουλίου 1933 ο Εθνικός (βενιζελικός) Συνασπισμός κέρδισε και τις είκοσι έδρες της εκλογικής περιφέρειας αυξάνοντας αισθητά τη δύναμη του.12 Η Θεσσαλονίκη θα βρεθεί ξανά στο προσκήνιο της ελληνικής πολιτικής σκηνής µε το κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935, έργο του Ν. Πλαστήρα και μιας ομάδας βενιζελικών αξιωματικών, που είχε την επιδοκιμασία του Βενιζέλου. Το κίνημα θα ξεκινούσε από την περιοχή της Μακεδονίας για να απλωθεί σε ολόκληρη την επικράτεια. Αντικειμενικός στόχος των κινημάτων ήταν να επικρατήσουν αρχικά στην περιοχή της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας παίρνοντας µε το μέρος τους σε πρώτη φάση τις φρουρές της Βόρειας Ελλάδας.13 Οι τελευταίες εκλογές πριν τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου διεξήχθησαν στις 26 Ιανουαρίου 1936 και οι Φιλελεύθεροι επικράτησαν στη Θεσσαλονίκη συγκεντρώνοντας ποσοστό 42%, ενώ στην Επικράτεια οι δυο παραδοσιακές κομματικές παρατάξεις αναδείχθηκαν σχεδόν ισοδύναμες. Η αδυναμία σχηματισμού αυτοδύναμης κυβέρνησης κατέστησε ρυθμιστή το Βασιλέα Γεώργιο Β΄, ο οποίος μετά το θάνατο του μεταβατικού πρωθυπουργού Κ. ∆εµερτζή, προώθησε τον Ι. Μεταξά στο ύπατο κυβερνητικό αξίωμα, ο οποίος στις 4 Αυγούστου 1936, κατέλυσε το κοινοβουλευτικό πολίτευμα με πραξικόπημα. Εν τω μεταξύ προηγουμένως, στις 29 Απριλίου 1936 οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης, μετά από εντολή της Πανελλήνιας Καπνεργατικής Ομοσπονδίας, κήρυξαν απεργία διαρκείας απαιτώντας

9 Δάγκας, ο. π, σελ.15710 Χεκίµογλου Α, Ευάγγελος, Θεσσαλονίκη, 1912-1940: Οικονομικές εξελίξεις, μέσα από το «Θεσσαλονίκη, τοις αγαθοίς βασιλεύουσα», επιμελεία Ι.Κ. Χασιώτης, α΄ τόμος, Παρατηρητής, 1997, σελ. 20711 Τοµανάς Κώστας, Χρονικό της Θεσσαλονίκης 1921-1944, Νησίδες, Θεσσαλονίκη,1996, σελ. 12912 Τομάνας, Χρήστος,ο.π,σελ.13913 ∆ρογίδης, ∆ηµήτριος, Θεσσαλονίκη 1897-1997, University Studio Press,Θεσσαλονίκη,1996,σελ. 264

7

εφαρμογή της συλλογικής σύμβασης του 1924. Η απεργία επεκτάθηκε έπειτα από την άρνηση των καπνεμπόρων για παραχωρήσεις και στις 8 Μαΐου η Ενωτική Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας κάλεσε τους εργαζόμενους της χώρας σε αλληλέγγυα απεργία προς τους καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης.14 Όσον αφορά στον οικονομικό τομέα, μετά το κύμα πτωχεύσεων που ακολούθησε έπειτα από το κραχ του χρηματιστηρίου της Ν. Υόρκης και κατά το οποίο διέκοψαν τη λειτουργία τους σημαντικοί οίκοι της Θεσσαλονίκης, η αγορά της πόλης δείχνει σημάδια ανάκαμψης μετά τα μέσα της τελευταίας προπολεμικής δεκαετίας. Πάντως, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι από το 1930 και έπειτα η διατροφή ενός ολοένα μεγαλύτερου αριθμού ατόμων ήταν εξαρτημένη από τα συσσίτια που διοργάνωναν ο Δήμος και πολλές φιλανθρωπικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης.15 Η έκρηξη του ελληνοϊταλικού πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 βρήκε την Θεσσαλονίκη απροετοίμαστη για τις συνθήκες του σύγχρονου πολέμου, και ιδίως τις συνέπειες των αεροπορικών επιδρομών.16 Η ήττα των Ιταλών στο αλβανικό μέτωπο έδωσε την ευκαιρία στους Γερμανούς να βάλουν στο επίκεντρο των βλέψεων τους τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της, έτσι στις 9 Απριλίου η Θεσσαλονίκη παραδίνεται στον γερμανό διοικητή και στις 23 Απριλίου στις εγκαταστάσεις του αμερικανικού κολεγίου στην Πυλαία, ο στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου υπέγραφε, παρά την αντίθεση του Γενικού Στρατηγείου, το τελικό πρωτόκολλο της συνθηκολόγησης του ελληνικού στρατού. Οι συνθήκες διαβίωσης κατά τη διάρκεια της εχθρικής κατοχής ήταν εξαιρετικά δύσκολες µε την πείνα να αποδεικνύεται ισχυρότερος εχθρός από τον κατακτητή. Οι βιομηχανίες ειδών διατροφής (Αλλατίνη, ΑΒΕΖ κ.ά.), οικοδομικών υλικών, τα µμηχανουργεία και τα υφαντουργεία εξαναγκάστηκαν να δεσμεύσουν την παραγωγή τους για την εξυπηρέτηση των αναγκών των δυνάμεων Κατοχής. Η κατάσταση επιδεινώθηκε µε την εισροή στη Θεσσαλονίκη το φθινόπωρο του 1941 χιλιάδων προσφύγων που έπεσαν θύματα των βουλγαρικών διώξεων στην Ανατολική Μακεδονία και την Θράκη. Το χειμώνα του 1941-42 τα λαϊκά και παιδικά συσσίτια είναι ο αποκλειστικός τρόπος επισίτισης για δεκάδες χιλιάδες Θεσσαλονικείς. Μάλιστα, σύμφωνα µε στοιχεία, τον Φεβρουάριο του 1942 σιτίζονταν µέσω συσσιτίων 130.000 άνθρωπο.17 Κλείνοντας ,αξίζει να σημειωθεί, ότι η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης εξολοθρεύτηκε συστηματικά από τον κατακτητή. Στις 15 Μαρτίου 1943 ολόκληρος ο εβραϊκός πληθυσμός στοιβάχτηκε στο γκέτο «Βαρώνος Χιρς» και, µε τραγική αφετηρία την πλατεία Ελευθερίας, άρχισε η επιχείρηση μεταφοράς του στα στρατόπεδα του θανάτου. Μέχρι τον Αύγουστο του ίδιου έτους περίπου 49.000 άνθρωποι μεταφερθήκαν στο Άουσβιτς-Μπίρκενάου.18

14 Πετρίδης, Παύλος, Θεσσαλονίκη, 1912-1940: Πολιτικές και Κοινωνικές εξελίξεις, μέσα από το «Θεσσαλονίκη, τοις αγαθοίς βασιλεύουσα», ο.π .σελ. 195.

15 Χεκίµογλου Α, Ευάγγελος, Θεσσαλονίκη, 1912-1940: Οικονομικές εξελίξεις, μέσα από το «Θεσσαλονίκη, τοις αγαθοίς βασιλεύουσα», ο.π., σελ. 208.)

16 Κόντης Βασίλης- Στεφανίδης . Γιάννης, Η Θεσσαλονίκη κατά την κρίσιμη δεκαετία 1940-1950, στο «Θεσσαλονίκη, τοις αγαθοίς βασιλεύουσα» ο.π ,σ.21417 Κόντης Βασίλης- Στεφανίδης . Γιάννης,ο.π,σελ.21618 Κόντης Βασίλης- Στεφανίδης . Γιάννης,ο.π,σελ.217

8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ALLATINI

2.1 Η Θεσσαλονίκη των Αλλατίνη

Η οικογένεια Allatini δεν υπήρξε απλά μια εβραϊκή οικογένεια της διασποράς αλλά έπαιξε καθοριστικό ρόλο με την παρουσία της και τις δραστηριότητες της στη Θεσσαλονίκη τον 19ο αιώνα, αφήνοντας μια μεγάλη ιστορία στο πέρασμα της, άρρηκτα δεμένη με την ιστορική εξέλιξη της πόλης. Κτίσματα μιας άλλης εποχής, που απλώς άλλαξαν χρήση και ιδιοκτήτες, όπως τα αρχοντικά τους στο Ντεπώ και στον Φραγκομαχαλά, η τράπεζα, ο αλευρόμυλος και το κεραμοποιείο αποτελούν τους αδιάψευστους μάρτυρες, των αλλαγών, των νεωτερισμών και των μεταρρυθμίσεων που επέφεραν στην επιχειρηματική, εκπαιδευτική και θρησκευτική ζωή της πόλης. Αν και οι πατριάρχες της οικογένειας ήταν φημισμένοι γιατροί, οι απόγονοι τους βοηθούμενοι από τους γάμους που σύναψαν με ισχυρές επιχειρηματικές και πολιτικές οικογένειες της εποχής, επιχείρησαν θεαματικά οικονομικά άλματα που τους επέφεραν μία τεράστια περιουσία, την Τρίτη μεγαλύτερη στην οθωμανική αυτοκρατορία, μετά από αυτή των Comodo και των Modiano. H ιστορία των Αλλατίνι η οποία καθορίστηκε στα πρώτα τους βήματα από το εμπόριο των σιτηρών, είναι άρρηκτα δεμένη με την δημιουργία εργοστασίων, τραπεζών, ορυχείων και ασφαλιστικών εταιρειών, επιχειρήσεων οι οποίες τους προσέφεραν αφειδώς πλούτη, τα οποία χρησιμοποίησαν για ανακουφίσουν τον ανθρώπινο πόνο, τη φτώχεια και την δυστυχία, ανεξάρτητα από εθνικότητα και θρησκεία. Άφησαν ανεξίτηλη την σφραγίδα της εποχής τους, ιδρύοντας στην πόλη τα πρώτα εκπαιδευτικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα.19 Εκτός των άλλων όμως, οι Αλλατίνι ήρθαν σε σύγκρουση με τους ραβίνους της Θεσσαλονίκης σε μια εποχή που οι θρησκευτικές, πολιτικές, πολιτισμικές και εθνικιστικές διαφορές συντάραζαν τους κόλπους των Ισραηλιτικών κοινοτήτων σ’ όλη την αυτοκρατορία και εκσυγχρόνισαν το εκπαιδευτικό τους σύστημα, εισάγοντας την εκμάθηση των ξένων γλωσσών στα σχολεία τους, προσλαμβάνοντας φημισμένους καθηγητές της εποχής. Εκατό χρόνια αργότερα, οι απόγονοι της τέταρτης και πέμπτης γενιάς, πολιτικοί και διπλωμάτες, τραπεζίτες και ασφαλιστές, ιδιοκτήτες αεροπορικών, ναυτιλιακών και κατασκευαστικών εταιρειών, καλλιτέχνες και λόγιοι, μεγαλουργούν στα διάφορα σημεία του πλανήτη. Από το Παρίσι, το Λονδίνο και τη Ρώμη, έως την άλλη άκρη του Ατλαντικού, το Τορόντο, τη Νέα Υόρκη και το Ρίο ντε Τζανέιρο.20

19 Γρηγορίου, Αλέξανδρος, «Η Θεσσαλονίκη των Allatini, 1776-1911, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2008, σελ.137

20 Γρηγορίου, Αλέξανδρος, ο.π,σελ.138

9

2.2 Οι πρόδρομοι του ομίλου Allatini

2.2.1 Ο Οίκος Fratelli AllatiniTo 1836 o Μoise Allatini δημιούργησε την αμιγώς προσωπική του επιχείρηση ‘’Fratelli Allatini’’, η οποία αποτέλεσε τη βάση της αυτοκρατορίας του, ως μέτοχοι οριστήκαν οι δύο αδελφοί του Darius David και Solomon μαζί με τα παιδιά τους. Στις δραστηριότητες του οίκου εκείνη την περίοδο συγκαταλέγονταν εκτός από το εμπόριο των σιτηρών, οι ναυλώσεις πλοίων καθώς και οι μεταφορές και οι ασφάλειες των διακινούμενων εμπορευμάτων της εταιρείας Fratelli Modiano Company.21

Το 1849 πραγματοποίησε επέκταση της προσωπικής του επιχείρησης, ιδρύοντας υποκατάστημα στη Μασσαλία με την επωνυμία ‘’ALLATINI MARSEILLE’’. Την διεύθυνση ανέθεσε στους αδελφούς του και στις 31 Ιανουαρίου 1866 εγκαταστάθηκε στη Μασσαλία και ο πρωτότοκος του γιος Lazaro, αφού προηγουμένως έλαβε την γαλλική υπηκοότητα. Περί το 1875 ο Lazaro , μαζί με τον αδελφό του Emilie και τον θείο του Darius David εγκαταστάθηκαν στο Λονδίνο με την επωνυμία Allatini Brothers London.22

Οι προαναφερθέντες έλαβαν την ιταλική υπηκοότητα και ανέπτυξαν πλούσια φιλανθρωπική και κοινωνική δράση που είχε ως επιβράβευση τον διορισμό του Lazaro ως επίτιμου πρέσβη της Ιταλίας στο Λονδίνο με αρμοδιότητες στα νησιά Scilly και τις Βερμούδες. Ο Solomon Allatini από την πλευρά του, παρέμεινε έως τον θάνατο του, διευθυντής του υποκαταστήματος στη Μασσαλία. Η Μασσαλία και το Λονδίνο ήδη από την εποχή εκείνη αποτελούσαν λιμάνια- πύλες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην κεντρική Ευρώπη. Ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα πολλοί ‘Έλληνες έμποροι από τη Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, τη Θεσσαλονίκη και κυρίως από τα νησιά του αρχιπελάγους, ίδρυσαν υποκαταστήματα σ’αυτές, τα οποία τα οποία οργάνωσαν με ένα τρόπο που αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερης μελέτης. Οι Allatini εφάρμοσαν αυτά τα πρότυπα, ώστε σε λίγο χρόνο κατόρθωσαν να αποκτήσουν φήμη και κύρος αλλά κυρίως να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη στους πελάτες τους. Παράλληλα ίδρυσαν τοπικά γραφεία παραγγελιών και ασφαλειών σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, αναθέτοντας τη διαχείριση σε συγγενείς τους ή άτομα της απολύτου εμπιστοσύνη τους.23

Η Θεσσαλονίκη ως έδρα της εταιρείας εξήγαγε προς τα καταστήματα της Μασσαλίας και του Λονδίνου πρωτογενή γεωργικά προϊόντα εκτός από τα βιομηχανοποιημένα άλευρα, ενώ εισήγαγε ζάχαρη, βιομηχανικά προϊόντα και ακατέργαστα δέρματα. Στο αρχείο του λαογραφικού μουσείου της Μυκόνου διασώζονται 57 εμπορικές επιστολές του οίκου Αλλατίνη της Μασσαλίας προς τον εφοπλιστικό οίκο Λαδόπουλου της Σύρας και οι οποίες συντάχθηκαν μεταξύ των ετών 1865-1884. Το αρχείο του πλοιάρχου Αναστασίου Σύρμα από τη Σύρο το οποίο ευρίσκεται στην συλλογή του ναυάρχου Αναστασίου Ζωγράφου, περιλαμβάνει και εμπορικές επιστολές με το κατάστημα των Αλλατίνη στον Λονδίνο. Καταυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε ένας τεράστιος επιχειρηματικός ιστός στην Ευρώπη, το επιχειρηματικό μοντέλο του οποίου θα το αναζητήσουμε στους δοκιμασμένους κανόνες τους οποίους είχαν θεσπίσει τα προηγούμενα χρόνια οι Έλληνες έμποροι και ειδικά οι Χιώτικες οικογένειες. Ως βασικά του στοιχεία αναφέρονται οι επιγαμίες, η

21 Την συγκεκριμένη εταιρεία την συνέστησαν τον 18ο αιώνα οι Samuel,- Yeshua- Yomtov Modiano και δραστηριοποιούνταν στο εμπόριο δημητριακών και αλεύρων, έχοντας ως έδρα την Θεσσαλονίκη. Ο Lazaro Allatini,γιός του. Moise Allatini διατηρούσε το ‘’ρόλο’’ του αφανή εταίρου και ήταν υπεύθυνος μόνο ως προς το κεφάλαιο που είχε καταβάλλει στην εταιρεία. Οι Modiano από την άλλη, διατηρούσαν την επωνυμία τους και ήταν υπεύθυνοι για όλους τους τομείς της επιχείρησης.22 Γρηγορίου, Αλέξανδρος, ο.π, σελ.15123 Γρηγορίου, Αλέξανδρος,ο.π,σελ.151

10

διαχείριση των υποκαταστημάτων από άτομα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος και η ‘’προστασία’’ που τους παρείχε η ξένη υπηκοότητα.24

2.2.2 Η Εταιρεία Darblay Jeune, Allatini et Cie Η διορατικότητα του Moise Allatini τον ώθησε να πραγματοποιήσει το μεγάλο άλμα. Συνεταιρίστηκε εκτός των άλλων και με τη γαλλική εταιρεία Grands Moulins de Corbeil με σκοπό την δημιουργία ενός σύγχρονου ατμόμυλου στην Θεσσαλονίκη. Από το 1830 ο γάλος επιχειρηματίας Αyme-Stanisla Darblay είχε νοικιάσει το βασιλικό συγκρότημα των μύλων του Saint Maur το οποίο προϋπήρχε από τον 13ο

αιώνα. Το 1838 τους εξαγόρασε ενώ έως το 1840 είχαν περιέλθει στην ιδιοκτησία του ένδεκα ακόμα συγκροτήματα μύλων στις επαρχίες Corbeil και Essonne της Γαλλίας. Από το 1840 έως το 1853 οι μύλοι απορρόφησαν το μεγαλύτερο μέρος της ντόπιας παραγωγής σιτηρών αλλά και των εισαγόμενων από την οθωμανική ανατολή. Ο Darblay εισήγαγε στις επιχειρήσεις του το ‘’σύστημα Darblay’’, με το οποίο εκτινάχθηκε η βιομηχανική παραγωγή στα ύψη. Το σύστημα περιλάμβανε 40 ζευγάρια μυλόπετρες, τοποθετημένες σε 10 κυκλικούς πύργους, κινούμενες με 4 τουρμπίνες συνολικής ιπποδύναμης 180 ίππων. Η όλη διάταξη ήταν εγκατεστημένη σε πολυώροφα κτίρια, όπου ανά όροφο εκτελούνταν διαφορετική εργασία. Το 1853 συστήθηκε η ανώνυμη βιομηχανική εταιρεία Grands Moulins de Corbeil με βασικούς μετόχους τον Ayme- Stanislas Darblay, τον αδελφό του Αuguste Rodolphe, τον γιο τοθ Paul και τον γαμπρό του Αlphonse Mathurin Beranger. Oι Darblay εφοδιάζονταν σιτηρά από τη Θεσσαλονίκη μέσω του καταστήματος των Allatini στη Μασσαλία. Η άριστη εμπορική συνεργασία και πιθανόν οι προσωπικές φιλίες έθεσαν τις βάσεις για τη δημιουργία μίας πολυεθνικής επιχείρησης στη Θεσσαλονίκη.25

Ο μεγάλος ατμόμυλος, πρωτοποριακός για την εποχή του άρχιζε να κτίζεται το 1854 και ολοκληρώθηκε το 1857 με την σύσταση της εταιρείας Darblay jeune, Allatini et Cie. Μέτοχοι από την πλευρά των γάλλων ο Αyme- Stasinlas Darblay, o γιος του Pascal Darblay και ο γαμπρός του Αdolphe Mathurin Beranger, από την πλευρά των Allatini, ο Μoise Allatini και οι αδελφοί του, Salomon και Darius και από την πλευρά των Modiano o Yeshus με τους κληρονόμους του. Στις εγκαταστάσεις περιλαμβάνονταν αποθήκες, γραφεία διοίκησης , κατοικίες και μία αποβάθρα για την μεταμόρφωση των εμπορευμάτων. Τα μηχανήματα μεταφέρθηκαν από την Γαλλία και την τεχνική λειτουργία του εργοστασίου ανέλαβαν αποκλειστικά γάλλοι μηχανικοί. Αναφέρονται τα ονόματα του Pierre Beaux και L. Gaillet και του τεχνικού διευθυντή Emile Prive, ο οποίος μετέπειτα αγόρασε δίπλα στον ατμόμυλο, οικόπεδα αξίας 5.135 φράγκων. Ως φυσική συνέχεια του δρόμου ο οποίος περνούσε από τον παλιό μύλο στην οδό Ευζώνων, ο δρόμος μπροστά από τον νέο ατμόμυλο διατήρησε την παλιά του ονομασία: οδός Αλλατίνη. Όταν κατά το 1871 η Θεσσαλονίκη συνδέθηκε σιδηροδρομικώς με τα Σκόπια, το Μοναστήρι και με την Κωνσταντινούπολη, η εταιρεία κατασκεύασε γραφεία και αποθήκες σε όλους σχεδόν τους σιδηροδρομικούς σταθμούς των δικτύων. Η βιομηχανοποιημένη παραγωγή αλεύρων, η συνεχής αύξηση της φορολογίας και η μάστιγα της ληστείας αναφέρονται ως μερικές από τις αιτίες της ,μετέπειτα παρακμής των ελλήνων εμπόρων. Στα χρόνια που ακολούθησαν οι οίκοι του Αμπότ, του Λομβέρδου, του Δημητριάδη και του ευεργέτη της ελληνικής κοινότητας Θεσσαλονίκης Γιακουμή Ρογκότη πτώχευσαν, αφού δεν κατόρθωσαν να

24 Γρηγορίου, Αλέξανδρος,ο.π, σελ 15225 Γρηγορίου ,Αλέξανδρος, «Η Θεσσαλονίκη των Allatini, 1776-1911, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2008,σελ. 153

11

ανταγωνιστούν τους Allatini. Πολύ αργότερα και καθυστερημένα (1906), εννέα έλληνες ιδιοκτήτες μεγάλων εμπορικών οίκων της Θεσσαλονίκης αποφάσισαν να ενωθούν για να τους ανταγωνισθούν. Ήταν ο Γεώργιος Κύρτσος, ο Φώτιος Δημητρίου, οι Δημήτριος και Βασίλειος Τουρπάλης, ο Ιωάννης Κίκκης, ο Μ. Χατζηνικολάου, ο Δημήτριος Ρώμπαπας, ο Αρ. Τσιατσιαπάς και οι αδελφοί Κεχαγιά.26

2.2.3 Εργοστάσια, τραπεζικές εργασίες και επενδύσεις

Από το 1870 και μετέπειτα, o Moise Allatini άρχισε να επενδύει σε ακίνητα στο αστικό κέντρο της Θεσσαλονίκης με αποτέλεσμα να αυξηθεί κατακόρυφα η αξία της γης. Το 1880 ίδρυσε το γνωστό πλινθοκεραμείο το οποίο διαθέτοντας στην αρχή υποτυπώδη εξοπλισμό, ανακαινίσθηκε το 1882 με τελευταίου τύπου μηχανήματα. Οι Αλλατίνη εγκατέστησαν αργότερα και ιδιωτικό δίκτυο βιομηχανικού σιδηροδρόμου πλάτους 600mm για τις ανάγκες μεταφοράς των πρώτων υλών και των προϊόντων τους.27

Το 1882 εγκαινιάστηκε η εμπορική στοά των Αllatini στον Φραγκομαχαλά, γνωστή και από πηγές της εποχής ως Commercial Allatini Han. Η στοά ήταν κτισμένη στο βακουφικό οικόπεδο του Κοτζά Κασήμ πασά με εκτεταμένα κληρονομικά δικαιώματα, το οποίο περιήλθε εξ’ολοκλήρου στην εταιρεία Immobiliere συμφερόντων Allatini. Η στοά στέγασε εμπόρους και ελεύθερους επαγγελματίες, ενώ λειτούργησε και μετά το 1917. Ο Μoise Allatini δραστηριοποιήθηκε και στον τομέα των τραπεζικών συναλλαγών ιδρύοντας γραφείο με την επωνυμία Banco Fratelli Allatini. Μεταξύ των εργασιών του αναφέρονται δάνεια, εισπράξεις κα πληρωμές φορτωτικών, γραμματίων και επιταγών, αγοράσθηκαν αποκλειστικοί αντιπρόσωποι και διαθέτες των μετοχών της εταιρείας Θεσσαλικοί Σιδηρόδρομοι στην Θεσσαλονίκη. Τον Ιούνιο του 1888 ιδρύθηκε η Τράπεζα Θεσσαλονίκης με την συμμετοχή των γαλλικών τραπεζών και της Banco Allatini.Εδρα της υπήρξε η Θεσσαλονίκη και το διοικητικό συμβούλιο αποτελούνταν από τους Edouard Allatini, Isaac Fernadez, Josef και Alfred Misrachi. Ένα μεταξουργείο στην περιοχή των Καπουτζήδων φαίνεται ότι λειτούργησε τουλάχιστον έως το 1878, αφού την ίδια χρονιά ο Μoise Allatini παραχώρησε τις εγκαταστάσεις του για να στεγασθούν άποροι και ασθενείς συμπολίτες του.28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

26 ? Γρηγορίου ,Αλέξανδρος, «Η Θεσσαλονίκη των Allatini, 1776-1911, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2008,σελ. 15427 Γρηγορίου, Αλέξανδρος, ο.π, σελ.15428 Γρηγορίου Αλέξανδρος, ο.π, σελ.155

12

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ALLATINI ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΕΩΣ ΤΟ 1940. O όμιλος των επιχειρήσεων Allatini άλλαξε σελίδα στην ιστορία της, όταν την ανέλαβε ο νόμιμος κληρονόμος του Μoise Allatini, Charles Allatini, o οποίος αποφάσισε από το 1882 και μετέπειτα, η λειτουργία του ατμόμυλου, να γίνεται αποκλειστικά και μόνο από την οικογένεια Allatini. H επιχείρηση Αλλατίνη, κατείχε ηγετικό ρόλο στη βιομηχανία της Θεσσαλονίκης, η συνολική της περιουσία ανέρχονταν στα 50 εκατομμύρια φράγκα. Μερικοί από τους συνεργάτες τους, οι θεσσαλονικιές οικογένειες Fernadez και Misrachi και μέσω των τελευταίων η οικογένεια Torres, συνδέθηκαν μαζί τους με συγγενικούς δεσμούς και απέκτησαν έτσι άμεση συμμετοχή στις επιχειρήσεις τους. Δημιούργησαν, σε στενή σύνδεση, έναν επιχειρηματικό όμιλο, με δραστηριότητες που απλώνονταν σε διάφορους επαγγελματικούς κλάδους. Η ραχοκοκαλιά των επιχειρήσεων του συγκροτήματος Αλλατίνη ήταν η εξαγωγή εγχώριων γεωργικών προϊόντων. Σημαντική ήταν η επιχείρηση σιτηρών, που υπήρξε η πρώτη καθαυτό βιομηχανική επιχείρηση της Θεσσαλονίκης και που μάλιστα οδήγησε μετά από 50 χρόνια στην ίδρυση του ατμόμυλου Αllatini29, επίσης όπως έχει ήδη αναφερθεί το 1880 ο Moise Allatini ίδρυσε ένα μικρό κεραμοποιείο πάνω στο οποίο, κατόπιν ανακαίνισης του κληρονόμου του, δημιουργήθηκε το μεγάλο εργοστάσιο κεραμοποιίας με την γνωστή επωνυμία. Ο συγκεκριμένος όμιλος ασχολήθηκε και με εξορυκτικές επιχειρήσεις, των οποίων ιδρυτές ήταν οι Fernadez Misrachi και Torres, πάντα βέβαια με την καθοδήγηση των Allatini και παρακινούμενοι στις νέες επιχειρήσεις τους ως επί των πλείστον από τις βασικές επιχειρήσεις του οίκου Allatini. Σε στενή λοιπόν σχέση με τη βιομηχανία σιτηρών ιδρύθηκαν το 1882 από τους: Charles Allatini , Fernadez και Misrachi το οινοπνευματοποιείο Olympos- Allatini Freres στο κήπο του Μπεχτσινάρ. Το 1885 εξοπλίστηκε με μηχανήματα από την Γαλλία και λειτούργησε έως το 1888.30 Το ισοζύγιο εσόδων-εξόδων της επιχείρησης έδειξε ότι η επένδυση είχε προοπτική, λόγω μικρού περιθωρίου κέρδους (περίπου 7%), η σώρευση ζημιών στο άμεσο μέλλον έφτασε το ύψος του ενός εκατομμυρίου φράγκων.31 Το 1892 οι δυο τελευταίοι μετέτρεψαν τις εγκαταστάσεις σε ζυθοποιείο με την επωνυμία: Fernadez Misrachi & Cie. Τέλη του 1911 στο ζυθοποιείο, (μετά την απέλαση των Allatini) κατασκευάστηκαν πρόσθετες εγκαταστάσεις και εξοπλίστηκαν με τελευταία τύπου μηχανήματα που εισήχθησαν από το Μόναχο της Γερμανίας.32 Την ίδια χρονιά η εταιρεία περνάει στη Societe Anonyme Brasserie Olympos της ίδιας επιχείρησης με μετοχικό κεφάλαιο 60.000 τουρκιές λίρες, που στη συνέχεια αυξήθηκε σε 80.000 λίρες, όπου ένα ποσοστό ύψους 70-75% κατείχε η ‘’Τράπεζα Θεσσαλονίκης’’.33 Το 1920 συγχωνεύθηκε με το ζυθοποιείο Νάουσα υπό την επωνυμία Ηνωμένα Ζυθοποιεία Όλυμπος- Νάουσα. Κάτοχος του 1/3 των μετοχών ήταν ο Fernadez, ο οποίος είχε εν τω μεταξύ εγκατασταθεί στο Παρίσι. Στις εγκαταστάσεις περιλαμβάνονταν βυνοποιείο, παγοποιείο, αποθήκες και ψυγεία, ενώ ένα ιδιαίτερα επικερδές τμήμα της

29 Δάγκας ,Αλέξανδος «Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομική δομή και κοινωνικός καταμερισμός εργασίας, 1912-1940».),Μελέτες Επαγγελματκού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη,1998,σελ. 6130 Γρηγορίου, Αλέξανδρος,ο.π,σελ.16331 Δάγκας ,Αλέξανδος, ο.π, σελ.6832 Γρηγορίου Αλέξανδρος, ο.π, σελ.16333 Δάγκας, Αλέξανδρος, ο.π, σελ. 68

13

επιχείρησης αποτέλεσε και η ίδρυση του εστιατορίου Όλυμπος-Νάουσα, το οποίο βρισκόταν στη Λεωφόρο Νίκης. Το 1927 με την μεσολάβηση του Fernadez το πλειοψηφικό πακέτο των μετοχών περιήλθε στην αθηναϊκή εταιρεία ‘’ Κάρολος Φιξ Α.Ε’’.34

Το 1885 ο Abraham Torres και ο Josef Misrachi ίδρυσαν στην συνοικία Τσαίρ το νηματουργείο Torres- Misrachi et Cie το οποίο ανακαινίσθηκε το 1890. Το 1907 μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία με την ονομασία Societe Anonyme Ottoman Nouvelles Filature de Salonique. Στις αρχές του 20ου αιώνα συμμετείχαν στην εταιρεία οι Josef Misrachi, Ellia Torres, Emmanuel Salem και Jacob Modiano. Το 1919 ο Πιερράκος Οικονομόπουλος αγόρασε το εργοστάσιο το οποίο λειτούργησε στη συνέχεια με την ονομασία ‘’Νέον Κλωστήριον Θεσσαλονίκης’’.35

Στις δραστηριότητες του ομίλου Allatini συγκαταλέγονται και τα καταστήματα επεξεργασίας και πώλησης καπνού σε όλες τις πόλεις της Μακεδονίας που παρήγαγαν αυτό το προϊόν, έτσι το 1883 ιδρύεται η Commercial Company of Salonica Ltd. Το δεύτερο σκέλος που κατείχε σημαντική θέση στον όμιλο των επιχειρήσεων ( το πρώτο ήταν η αλευροβιομηχανία) ήταν η κεραμουργεία, Το 1885 ιδρύθηκε το κεραμοποιείο και ήταν μια μικρή μονάδα με την ονομασία Κεραμουργείο Allatini, που διέθετε ένα υποτυπώδη εξοπλισμό και ένα μικρό κυκλικό φούρνο. Μέχρι το 1900 χρηματοδοτήθηκε, μαζί με το μύλο, και η ανέγερση του κεραμουργείου, οπότε κατασκευάσθηκε ο πρώτος μεγάλος κυκλικός φούρνος με 20 θαλάμους{…}. Τον πηλό τον προμηθεύονταν από την γύρω περιοχή, σε απόσταση 4 χιλιομέτρων μακριά από τις εγκαταστάσεις, χρησιμοποιώντας για την μεταφορά του βαγονέτα της επιχείρησης, επίσης η ημερήσια παραγωγή ανερχόταν σε 20.000 κεραμίδια και 20.000 τούβλα, ετησίως4-6 εκατομμύρια τεμάχια του κάθε είδους {…}.Η επιχείρηση ήταν ιδιαίτερα επικερδής, με μικτό κέρδος τουλάχιστον 60-85% επί του υπενδεδυμένου κεφαλαίου.36

Στο τομέα των ασφαλειών και των πρακτορεύσεων αναφέρονται το 1889- 1890 οι ασφαλιστικές εταιρείες Fire και Νorvish Union, οι οποίες αντιπροσωπεύονταν από τους Dino Fernadez και Sciaki, ενώ μέλη της οικογένειας Misrachi αντιπροσώπευσαν για μεγάλο διάστημα την αυστριακών συμφερόντων ασφαλιστική εταιρεία Άγκυρα την οποία παλαιότερα εκπροσωπούσε ο Σοφοκλής Γκαρμπόλας.37

Η δυναμική του συγκροτήματος Αλλατίνη καθώς επίσης και η ποικιλία των επιχειρήσεων του αλλά και οι φιλόδοξες εξορυκτικές επενδύσεις οδήγησαν στην προσέλκυση των ξένων κεφαλαίων, που είχαν ως στόχο την χρηματοδότηση του ομίλου. Αρχή έγινε το 1897 όπου οι εταιρείες του ατμόμυλου και του κεραμοποιείου μετατράπηκαν σε ανώνυμη μετοχική εταιρεία με την επωνυμία Societe Anonyme Ottomane Industrielle et Commerciale de Sallonique. Ο επισιτιστικός κλάδος, ήταν ανέκαθεν ο τομέας όπου ο όμιλος Αλλατίνη κατείχε ηγετικό ρόλο, η επιχείρηση με την προαναφερθείσα επωνυμία είχε μετοχικό κεφάλαιο 3 εκατομμύρια γαλλικά φράγκα, εκ των οποίων τα 1.500.000 είχαν καταβληθεί από τους Allatini. Η απασχόληση της εταιρείας στο κλάδο των αλεύρων συνάντησε θετικές και αρνητικές προϋποθέσεις: αφενός η πόλη ήταν εμπορικό, ναυτιλιακό κέντρο και συγκοινωνιακός κόμβος, δηλαδή παρουσίαζε τις κατάλληλες συνθήκες για την πώληση και διακίνηση αλεύρων. Αφετέρου έλειπε η εγχώρια πρώτη ύλη, ο σίτος, καθαρό σημάδι τη τραγικής κατάστασης της αγροτικής οικονομίας στην ενδοχώρα.38

34 Γρηγορίου, Αλέξανδρος,ο.π, σελ.16435 Γρηγορίου, Αλέξανδρος, ο.π, σελ 16436 Δάγκάς, Αλέξανδρος, ο.π, σ.σ 72-7337 Γρηγορίου, Αλέξανδρος, ο.π, σελ.16538 Δάγκας, Αλέξανδρος,ο.π, σελ.66

14

Το 1898 μια πυρκαγιά καταστρέφει τον μύλο, έχοντας ως αποτέλεσμα να δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα τροφοδοσίας στην πόλη, έτσι ο Charles Allatini αναλαμβάνει την ανέγερση ενός καινούριου μύλου, με υπερσύγχρονα μηχανήματα για την εποχή εκείνη. Το κόστος του νέου μύλου έφτασε τα 2.750.000 χρυσά φράγκα ήταν έργο του Βιταλιάνο Ποζέλλι, οποίος εγκαινιάσθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 1900 και θεωρήθηκε ο μεγαλύτερος μύλος της Ανατολής. Δεσπόζει στην περιοχή του Ντεπώ, στις σημερινές οδούς: Γ. Παπανδρέου και Σοφούλη. Το 1905 ο Dino Fernadez Diaz, συνεταιρίσθηκε με τους Elia Torres και Henri Misrachi και δημιούργησαν την εταιρεία επεξεργασίας ιούτης Jutificio E. Torres et Cie. H ακατέργαστη κάνναβη η οποία χρησιμοποιούνταν ως πρώτη ύλη εισάγονταν από το εξωτερικό, ενώ τα παραγόμενα προιόνατ προμήθευαν τα άλλα εργοστάσια του ομίλου{…}. Την περίοδο της κατοχής το πλειοψηφικό πακέτο των μετόχων πουλήθηκε στον Αλέξανδρο Μιχαηλίδη, ο οποίος συνέχισε τη λειτουργία του εργοστασίου υπο την επωνυμία ‘’Βιομηχανία Ιούτης Λίνου και Κανναβεως’’ (Β.Ι.Λ.Κ.Α).39

Ένα χρόνο πριν το 1904 ο Αντρε Αλλατίνι ίδρυσε στη Μασσαλία εργοστασιο σαπουνοποιειας, το οποίο μεταβιβάστηκε το 1913 σε άλλους κεφαλαιούχους το 1913 συνεχίζοντας την λειτουργία του ως σήμερα. Το 1906 οι Charles Allatini, Hugo Allatini, Edouard Allatini, Lazaro Allatini και Guido Allatini ίρδυσαν την Κτηματική Εταιρεία Ανατολής μέσω της οποίας μεταβίβασαν όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία στην Οθωμανική Εταιρεία Γεωργίας και Βελτιώσεων ιδιοκτησίας Isaac Fernadez και Alfredo Misrachi. Για την μεταβίβαση αυτή η Κτηματική εταιρεία Ανατολής εισέπραξε 243.000 τούρκικες λίρες από τις οποίες 100.000 σε μετρητα και τις υπόλοιπες σε μορφή ομολογιών της Οθωμανικής Εταιρείας Γεωργίας και Βελτιώσεων.40

Τέλος, στη δραστηριότητες του ομίλου αναφέρονται και οι εκμεταλλεύσεις μεταλλείων και ορυχείων. Στις 2 Ιουλίου 1918 οι Guido Allatini, Andre Allatini και Gabriel Lyonner,ίδρυσαν εξορυκτική εταιρεία, η οποία συναγωνίστηκε με επιτυχία τις εξορυκτικές επιχειρήσεις του Alfred Abbott στη Μακεδονία. Η Societe Allatini-Salonique δραστηριοποιήθηκε στα μεταλλεία λευκόλιθου στη Γερακινής Χαλκιδικής, πριν εξαγορασθεί το 1921 από εταιρεία ολλανδικών συμφερόντων41. Το 1928 δημιουργήθηκε η εταιρεία Allatini Mines Ltd, αγγλικής ιδιοκτησίας, και εκμεταλλευόταν κοιτάσματα χρωμίου στην Ελλάδα αλλά και σε γειτονικές χώρες όπως η Γιουγκοσλαβία και η Βουλγαρία, στο διάστημα του μεσοπολέμου. Το 1919-1920 οι Θεόδωρος Ν. Οικονόμου και Νικόλαος Σιάγας αγόρασαν από την εταιρεία Αλλατίνη, 60.000 στρέμματα δασικής γης και 10.000 στρέμματα πεδινής έκτασης στις περιοχές Ρυάκια, Καστανιά, Μηλιά και Μορτζάνη της Πιερίας και ασχολήθηκαν με την δασική εκμετάλλευση της περιοχής. Τα κτήματα έως σήμερα ανήκουν στην οικογένεια Οικονόμου. Εμμέσως όμως οι Αλλατίνη είχαν και ανάμιξη με τις βελγικές εταιρείες φυσικού αερίου ύδρευσης, τροχιοδρόμων και εξηλεκτρισμού της Θεσσαλονίκης στα τέλη του 19ου αιώνα έως στις αρχές του 20ου.42

Αξίζει να σημειωθεί, ότι στο διάστημα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, σύμφωνα με τα ιστορικά αρχεία της επιχείρησης, οι συμμαχικοί στρατοί που εγκαθίστανται στην Θεσσαλονίκη από το 1915 έως το 1919, 150.000 Γάλλοι και 50.000 Άγγλοι τροφοδοτούνται από το μύλο Αλλατίνη. Τα αρτοποιεία που είναι μέσα στο χώρο του εργοστασίου από το 1913 κατασκευάζουν 64.000 άρτους ανά 24ωρο,

39 Γρηγορίου, Αλέξανδρος,ο.π, σελ.16540 Γρηγορίου, Αλέξανδρος,ο.π,σελ 16641 Γρηγορίου, Αλέξανδρος,ο.π, σελ.16642 Γρηγορίου, Αλέξανδρος, ο.π, σελ 166

15

για τη σίτιση του ελληνικού στρατού και των συμμαχικών δυνάμεων. Το 1917 η πυρκαγιά στο κέντρο της Θεσσαλονίκης δημιουργεί την ανάγκη εξεύρεσης νέων τρόπων διανομής αλεύρων για την ανακούφιση των πυροπαθών. Το 1922 σε διάστημα δύο μηνών η Θεσσαλονίκη θα βρεθεί με διπλάσιο πληθυσμό και ο επιούσιος άρτος είναι από τα βασικά προβλήματα των προσφύγων, ο επισιτισμός καθορίζει και ελέγχει τις πωλήσεις των αλεύρων.43 Στα ελληνικά χέρια πέρασε το 1926, όταν ο επιχειρηματίας Κοσμάς Πανούτσος από το Κρανίδι της Αργολίδας, που ως τότε εμπορεύεται σιτηρά από τη Ρωσία στη Γαλλία και δραστηριοποιείται και στη ναυτιλία, αποκτά την εταιρεία. Και την ίδια χρονιά η Ανώνυμη Βιομηχανική και Εμπορική Εταιρεία Θεσσαλονίκης πλέον εισάγεται και στο Χρηματιστήριο της Αθήνας. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες, η ενασχόληση της οικογένειας Πανούτσου με το εμπόριο των σιτηρών την οδήγησε να στραφεί και στην παραγωγή αλεύρων την περίοδο μάλιστα κατά την οποία ο κλάδος της διατροφής γνωρίζει ημέρες δόξας και εκτός της Αλλατίνη αποκτά μύλους στην Αθήνα και στον Πειραιά.44

Την περίοδο που η οικογένεια Πανούτσου απέκτησε την Αλλατίνη, διευθυντής στον μύλο ήταν κάποιο μέλος της οικογένειας Λούλη, που ήταν μυλωνάδες, με την οποία υπήρξε επιχειρηματική συνεργασία για ένα διάστημα. Ο Κοσμάς Πανούτσος κατείχε περίοπτη θέση στους επιχειρηματικούς και πολιτικούς κύκλους της εποχής, αφού εκτός από πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων και του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιά, υπήρξε και στενός φίλος του Ελευθέριου Βενιζέλου, με το κόμμα του οποίου πολιτεύθηκε για ένα μικρό διάστημα. Την περίοδο 1928 - 1932, την τετραετία Βενιζέλου, ξέσπασε το περίφημο «σκάνδαλο του κινίνου», που λίγο έλειψε να ρίξει την κυβέρνηση. Κεντρικό πρόσωπο στην υπόθεση, που όμως αθωώθηκε αργότερα, ήταν ο Ευστράτιος Γαλόπουλος, τον οποίο, σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες, μάλλον κατά παράκληση του Βενιζέλου ο Πανούτσος τον προσέλαβε διευθυντή του μύλου, θέση που διατήρησε για αρκετά χρόνια και έχαιρε πολύ μεγάλης εκτίμησης. Αλλά και ο Ιωάννης Γαλόπουλος, γιος του προαναφερόμενου, ανέλαβε διευθυντής του κεραμοποιείου, στο οποίο πιστώνεται η παραγωγή πρωτοποριακών προϊόντων.45

Στη δεκαετία του '30 διπλασιάζεται η αλεστική ικανότητα του μύλου φθάνοντας τους 374 τόνους την ημέρα, ήταν τότε ο μεγαλύτερος μύλος των Βαλκανίων. Οι απεργιακές κινητοποιήσεις λόγω των οικονομικών συνθηκών, και οι απολύσεις που πραγματοποιήθηκαν δεν αποτέλεσαν τροχοπέδη, έτσι έμεινε (σχεδόν) αλώβητη από την παγκόσμια οικονομική ύφεση. Το 1935 το κεραμοποιείο καταστράφηκε από πυρκαγιά και επαναλειτούργησε το 1939. Στο διάστημα της κατοχής η επιχείρηση συνεχίζει να λειτουργεί και μάλιστα, όπως λέγεται, ένα μέρος της τεράστιας ακίνητης περιουσίας που διέθετε διανέμεται στους εργαζομένους.46 Η επιχείρηση λειτουργεί πια υπό την εποπτεία των Γερμανών, η κατάσταση ήταν τόσο δύσκολη που ακόμη και τα βιβλία της εταιρείας, τα οποία κάποτε ήταν πολυτελή και δερματόδετα, πλέον αποτελούν παρελθόν, γράφανε κυριολεκτικά όπου μπορούσαν και συχνά χρησιμοποιούσαν τις λευκές σελίδες παλιότερων ετών.

43 Καπλιτζόγλου, Ελένη, Θεσσαλονικέων Πόλις: Αρχείο Αλλατίνη, Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδας (Π.Ε.Ε.Β.Ε), τ. Ε’,Θεσσαλονίκη, Μάιος 2001,σελ.1644 Χαροντάκης Δημήτρης,Τα γυρίσματα τριών αιώνων:Πολυεθνικό σημείο στη πρωτεύουσα και σημείο αναφοράς στα Βαλκάνια,εφημερίδα: Βήμα, 20/02/200045 Χαροντάκης, Δημήτρης,ο.π, Βήμα, 20/02/200046 Χαροντάκης, Δημήτης, ο.π, Βήμα, 20/02/2000

16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ALLATINI

Το αρχείο της εταιρείας, ήλθε σχετικά πρόσφατα στο φως και βρίσκεται στο στάδιο της ταξινόμησης του. Η πρώτη που ανέλαβε την φύλαξη του ιστορικού αυτού αρχείου, το οποίο βρισκόταν και στην κατοχή της (μέχρι το 2005 περίπου), ήταν η κυρία Ελένη Καπλιτζόγλου, πλέον όμως το αρχείο έχει περιέλθει στον ειδικό επιστημονικό συνεργάτη της εταιρείας, κύριο Γούναρη Βασίλη. Κάθε έγγραφο θεωρείται μοναδικό στοιχείο και αποτελεί μάρτυρας του αρχείου στο σύνολο του, όπως κάθε μικρό θραύσμα ενός αρχαίου αμφορέα.(Καπλιτζόγλου,12)Το αρχείο ξεκινα χρονολογικά το 1898,’οπου ένα χρόνο πριν η εταιρεία είχε μετονομαστεί σε Societe Anonyme Ottomane Industrielle et Commerciale de Sallonique, πλέον η επιχείρηση αποδεσμεύεται από τον οικογενειακό χαρακτήρα που είχε ως τώρα και μετατρέπεται σε μία πολυεθνική επιχείρηση. Τα αρχεία των παλαιότερων ετών δυστυχώς δεν βρέθηκαν, εξαιτίας μίας καταστροφικής πυρκαγίας, η οποία αποτέφρωσε τον πρώτο ατμόμυλο καθώς επίσης και όλα τα στοιχεία που συνόδευαν τον προηγούμενο βίο της. Το αρχείο περιλαμβάνει αρκετά βιβλία, γύρω στα 500, τα περισσότερα σε καλή κατάσταση. Αυτά αναφέρονται σε όλες τις δραστηριότητες της εταιρείας: μύλο-κεραμείο- ορυχεία. Τα Καθολικά και τα Ημερολόγια είναι μεγάλα σε μέγεθος, βαριά και περίτεχνα, δερματόδετα ή πανόδετα, με μπρούτζινα τελειώματα. Εισάγονταν από την Γαλλία, από τον εκδοτικό οίκο της Λυών Β. Αrnaud, και είχαν ειδική ρύθμιση (μοναδικά αντίγραφα). Επίσης, υπάρχουν πάρα πολλά Πρόχειρα βιβλία , διαφόρων διαστάσεων και όγκων. Ταμεία και Ημερολόγια τα οποία ακολούθησαν το διπλογραφικό λογιστικό σύστημα. Είναι όλα γραμμένα καθαρά , καλλιγραφικά στη γαλλική γλώσσα έως το 1926. Το Δούναι και Λαβείν, κοσμεί το πάνω μέρος των σελίδων.47

Άλλα διαθέσιμα βιβλία που περιλαμβάνονται στο αρχείο της Αλλατίνη είναι: βιβλία Αγορών- Πωλήσεων , Χρεωστών – Πιστωτών, Γενικών Εξόδων –Μεταφορικών Εξόδων, Κοστολόγια, Ισολογισμοί , Προσκλήσεις Μετόχων και Πρακτικά Γενικών Συνελεύσεων. Πληροφορίες για την ιστορία της επιχείρησης μπορούν να μας δώσουν οι Συμβάσεις και τα Συμβόλαια, οι Αποδείξεις Τραπεζών , οι Καταστάσεις Εμπόρων και Αρτοποιών . Για τα εργασιακά ζητήματα πολύτιμες πληροφορίες κρύβονται στις Μισθοδοτικές Καταστάσεις , στα Μητρώα των εργαζομένων και στα Ασφαλιστικά Ταμεία, όπως επίσης και τα βιβλία που αναφέρονται στην ιατρική περίθαλψη του προσωπικού. Χιλιάδες εργαζόμενοι διαφόρων εθνοτήτων πέρασαν όλα αυτά τα χρόνια από την εταιρεία, αφιερώνοντας της ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής τους. Όλοι τους ήταν έμπειροι μάστορες που κατείχαν τα μυστικά της δουλειάς. Ανάμεσα τους: μυλωνάδες,κυλινδράδες,σταράδες,μπουρατιέρηδες,πλανσιστιέρηδες, μηχανουργοί, ξυλουργοί , κτίστες, χαμαλήδες, σταυλίτες, ναυπηγοί,, πυροσβέστες, ειδικότητες συχνά άχρηστες και ξεπερασμένες στο μύλο. Οι εργάτες είχαν δικό τους Σωματείο από το 1919 και Ταμείο Ασφάλισης. Οι περισσότεροι κατοικούσαν στη γύρω περιοχή, αρκετοί δε σε κατοικίες ιδιοκτησίας της εταιρείας ή ακόμα και στο χώρο του

47 Καπλιτζόγλου, Ελένη, Θεσσαλονικέων Πόλις: Αρχείο Αλλατίνη, Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδας (Π.Ε.Ε.Β.Ε), Θεσσαλονίκη, Μάιος 2001,σελ.12

17

εργοστασίου. Στα γραφεία, άλλωστε εργάζονταν ‘’γραφιάδες’’ και λογιστές με τα μαύρα μανίκια, τριγυρισμένοι από μελάνες, κονδυλοφόρους, στυπόχαρτα και τεράστια βιβλία, έπρεπε απαραιτήτως να είναι καλλιγράφοι και γαλλομαθείς. Από τα βασικότερα, ίσως τεκμήρια πληροφόρησης είναι η αλληλογραφία. Υπάρχουν αμέτρητες επιστολές( το τηλέφωνο ήταν πολυτέλεια), τυπικά γραμμένες με βάση τους κανόνες διαφόρων εγχειριδίων της εποχής. Επιστολές αποδοχής χρεών των πρώτων χρόνων του αιώνα, με τούρκικα χαρτόσημα και οθωμανικές σφραγίδες. Επίσης, επιστολές τραπεζών, επιστολές- εντολές του Επισιτισμού από την Προσωρινή Κυβέρνηση του 1917, η αλληλογραφία με την ελληνική και αγγλική επιμελητεία, τη γαλλική στρατιά της Ανατολής και πολλές άλλες.48

Όλο αυτό το αρχείο, εκτός ότι μας δίνει πληροφορίες για την ζωή και την λειτουργία αυτής της μεγάλης επιχείρησης, ταυτόχρονα μας βοηθάει να γνωρίσουμε καλύτερα το παρελθόν της Θεσσαλονίκης, το οποίο ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορική εξέλιξη της Αλλατίνη. Η συγκεκριμένη πόλη για αιώνες αποτέλεσε χαρακτηριστικό παράδειγμα πολυπολιτισμικότητας και πολυεθνικότητας, καθώς επίσης και κομβικό σημείο οικονομικής ανάπτυξης της βαλκανικής χερσονήσου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΑΛΛΑΤΙΝΗ ΣΗΜΕΡΑ (ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’50 ΕΩΣ ΤΟ 2008)

Το 1951 τα ηνία της επιχείρησης περνάνε σε γυναικεία χέρια. Οι δύο κόρες του Κοσμά Πανούτσου, η Μαριέτα Πανούτσου - Μάνου και η Ειρήνη Πανούτσου -Βραχνού, καλούνται να αναλάβουν την επιχείρηση και κυρίως η πρώτη, η Μαριέτα, μητέρα του μετέπειτα υπουργού κ. Στέφανου Μάνου. Δυστυχώς όμως, ο μύλος πλήττεται για δεύτερη φορά από πυρκαγιά, όμως ήταν τέτοια η θέση που κατείχε στην οικονομική ζωή της Θεσσαλονίκης, που η ανοικοδόμησή του ενεπλάκη στην προεκλογική περίοδο και απετέλεσε μία από τις μεγαλύτερες εξαγγελίες. Πράγματι ο μύλος ανοικοδομείται το 1955, στη διοίκησή του παραμένει η Μαριέτα Πανούτσου - Μάνου και σε 5-10 χρόνια εδραιώνεται και πάλι στην αγορά, μόνο που αυτήν τη φορά η παρουσία της εταιρείας είναι πιο περιορισμένη, αφού οι ανταγωνιστές της κέρδισαν έδαφος.49

Το 1964 οι δύο αδελφές μοιράζουν την περιουσία που κληροδότησαν και το κεραμείο, το αναλαμβάνει η Ειρήνη Πανούτσου – Βραχνού, το οποίο μετατρέπεται σε ανεξάρτητη εταιρεία με την επωνυμία Κεραμεία Αλλατίνη και εισάγεται στο Χρηματιστήριο. Στις 31 Δεκεμβρίου 1987 η ΑΛΛΑΤΙΝΗ Α.Ε. δημιουργεί δύο θυγατρικές εταιρείες, την «ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ» και την «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΠΙΣΚΟΤΩΝ». Η «ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ» εξακολουθεί να ανήκει κατά 99,99% στην «ΑΛΛΑΤΙΝΗ Α.Ε.» και η «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΠΙΣΚΟΤΩΝ» μεταβιβάζεται στον όμιλο Φιλίππου. Στην «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΠΙΣΚΟΤΩΝ μεταβιβάζεται και το δικαίωμα χρήσης του σήματος  αποκλειστικά για ορισμένα

48 Καπλιτζόγλου, Ελένη,ο.π,σ.σ 13-1449 Χαροντάκης, Δημήτρης, ο.π, ΒΗΜΑ, 20/02/2000

18

είδη, όπως τα είδη μπισκοτοποιίας, το αλεύρι για οικιακή χρήση μέχρι 2 κιλά, καθώς και κάθε είδος τροφίμου το οποίο παρασκευάζεται σε μικρή βιομηχανική συσκευασία τελικού καταναλωτή.50

Το 1997 η αλευρομηχανία « ΑΛΛΑΤΙΝΗ Α.Ε» ιδρύει την θυγατρική της εταιρεία «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Α.Ε» (Ε.Λ.Β.Ι.Π.Ε.Τ), η οποία παράγει και εμπορεύεται προιόντα κατεψυγμένης ζύμης, ενώ ένα χρόνο αργότερα τα «ΚΕΡΑΜΕΙΑ ΑΛΛΑΤΙΝΗ Α.Ε» ολοκληρώνουν την κατασκευή του νέου υπερσύγχρονου εργοστασίου, σε μία έκταση 75.000 m2 στο Κιλκίς, για την άριστη και παράλληλα φιλική προς το περιβάλλον παραγωγή κεραμικών πλακιδίων Cotto. 51

Το 2003 η «ΑΛΛΑΤΙΝΗ Α.Ε» μεταβιβάζει το ιστορικό κτίριο της οδού Λασκαράτου, κατά το 50% εξ’ αδιαιρέτου, στις εταιρείες «ΑΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙΣ» και «ΘΕΜΕΛΙΟΔΟΜΗ» για την από κοινού αξιοποίησή του. Μετά από αίτηση μερικών περιοίκων, η Επιτροπή Αναστολών του Συμβουλίου Επικρατείας ανέστειλε προσωρινά μέχρι το Σεπτέμβριο του 2004 την απόφαση του ΥΠ.ΠΟ. με την οποία είχε εγκριθεί το πλαίσιο σχεδίου ανάπλασης του ακινήτου.52 Το 2007 η εταιρεία «ΚΕΡΑΜΕΙΑ ΑΛΛΑΤΙΝΗ Α.Ε»  αποφασίζει την αποδέσμευση της από τον βιομηχανικό κλάδο της εταιρείας. Δημιουργείται θυγατρική με έδρα τον νομό Κιλκίς με την επωνυμία «Κεραμεία Αλλατίνη Βιομηχανία Παραγωγής Κεραμικών ΑΕ» ενώ η μητρική αλλάζει επωνυμία σε «Κεραμεία Αλλατίνη ΑΕ Διαχείριση Ακινήτων Και Συμμετοχών». Επίσης ιδρύεται μια νέα εταιρεία με την επωνυμία: «Κεραμεία Αλλατίνη Φωτοβολταϊκά Πάρκα ΑΕ» με αντικείμενο, προφανώς, την ανάπτυξη και λειτουργία φωτοβολταικού πάρκου. Τέλος, το 2008 δημιουργείται η επιχείρηση «Nutriart» από τη ένωση των εταιρειών ΥΙΟΙ  Χ. ΚΑΤΣΕΛΗ ΑΒΕΕ, ΑΛΛΑΤΙΝΗ ΑΒΕΕ και ΕΛΒΙΠΕΤ ΑΕ, εταιρείες που, ανέκαθεν, κατείχαν ηγετική θέση στο χώρο τους και μεγάλη ιστορία στην ελληνική αγορά. Συγκεκριμένα στις 30/12/2008 σύμφωνα με την υπ΄αριθμ. απόφαση Κ2-15421 του Υπουργείου Ανάπτυξης, απορροφήθηκε η «ΑΛΛΑΤΙΝΗ Α.Ε » μαζί με την θυγατρική της, «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Α.Ε», από την εταιρεία «Υιοί Χ. Κατσέλη ΑΒΕΕ».53 Το 2009 η θυγατρική «ΚΕΡΑΜΕΙΑ ΑΛΛΑΤΙΝΗ Α.Ε ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΩΝ» αποφασίζει τα πουλήσει το σύνολο των μετοχών της.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο όμιλος των επιχειρήσεων Allatini αλλά και η ίδια η οικογένεια υπήρξε μοναδική περίπτωση για έναν περίπου αιώνα. Το 1911 με την έναρξη του ιταλο-τουρκικού

50 Επίσημο site της εταιρείας ‘’Αλλατίνη’’. http://www.allatini.gr/51 Επίσημο site της εταιρείας ‘’Κεραμεία- Αλλατίνη’’, http://www.ceramics-allatini.gr52 Επίσημο site της εταιρείας ‘’Αλλατίνη’’, . http://www.allatini.gr/53 Επίσημο site της εταιρείας ‘’Nutriart’’. http://www.nutriart.gr

19

πολέμου, ζητήθηκε απέλαση όλων των ιταλών υπηκόων της αυτοκρατορίας. Οι Allatini ανέστειλαν τις πληρωμές τους εν μέσω μια χαώδους κατάστασης που προκλήθηκε από το κραχ των τραπεζών και αφού εκποίησαν μέσω τρίτων μέρος της περιουσίας τους αναχώρησαν για πάντα από την Θεσσαλονίκη διατηρώντας όμως μετοχικά δικαιώματα στον αλευρόμυλο και τις άλλες εταιρείες του ομίλου. Ο όμιλος Allatini και μετά το 1912 συνέχισε να διατηρεί τα πρωτεία στην πόλη. Όπως ήταν φυσικό παρατηρήθηκε μία πτώση της επιρροής του, λόγω της παρεμβολής άλλων οικονομικών κύκλων, που επωφελήθηκαν από την αλλαγή του καθεστώτος, των νέων οικονομικών δεδομένων και της συγκεντροποίησης των κεφαλαίων που συντέλεσαν στην αύξηση του αριθμού των μετοχικών εταιρειών. Το 1911 οι απόγονοι της τρίτης γενιάς φεύγοντας από την πόλη που τους ανέδειξε, άφησαν πίσω μια κολοσιαία σε μέγεθος περιουσία που εξανεμίστηκε από τις πωλήσεις, μεταβιβάσεις, κατασχέσεις, απαλλοιτριώσεις που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια. Στο πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα, μέσα από τα κατάλοιπα της περιουσίας τους αναδείχθηκε μια νέα γενιά ελλήνων επιχειρηματιών, που ενώ δεν συνδέονταν γενεαλογικά με την οικογένεια Allatini, διατήρησαν τις εμπορικές και βιομηχανικές τους επωνυμίες των προκατόχων τους , ένας επιχειρηματικός ελιγμός ο οποίος τους εξασφάλισε τη φήμη του ονόματος, το οποίο μεσουράνησε στη Θεσσαλονίκη του 19ου .54

Το όνομα όμως ‘’Αλλατίνη’’ κατόρθωσε να δημιουργήσει μια ιστορία, έναν επιχειρηματικό μύθο, ο οποίος παρέμεινε ζωντανός και συνεχίζει να υπάρχει μέσα από τα ίδια τα προϊόντα της εποχής εκείνης, έως και σήμερα. Κατάφερε, αφού πρώτα αναδείχθηκε από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης , να παραμείνει ακλόνητη επιβιώνοντας σε έναν 20ο αιώνα με τραγικά ιστορικά γεγονότα, συνεχίζοντας έτσι το ‘’ταξίδι’’ της στον χρόνο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

54 Γρξγορίου, Αλέξανδρος, ο.π, σ.σ 174-175

20

Γρηγορίου ,Αλέξανδρος, «Η Θεσσαλονίκη των Allatini, 1776-1911, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2008

Δάγκας ,Αλέξανδος «Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομική δομή και κοινωνικός καταμερισμός εργασίας, 1912-1940».),Μελέτες Επαγγελματκού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη,1998

∆ρογίδης, ∆ηµήτριος, Θεσσαλονίκη 1897-1997, University Studio Press,Θεσσαλονίκη,1996

Καπλιτζόγλου, Ελένη, Θεσσαλονικέων Πόλις: Αρχείο Αλλατίνη, Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδας (Π.Ε.Ε.Β.Ε), τ. Ε’,Θεσσαλονίκη, Μάιος 2001

Κιλεσοπούλου, Αικατερίνη,Οι Καλές τέχνες στη Θεσσαλονίκη κατά την περίοδο 1912-1967,Διατριβή επι Διδακτορία, τ. Α’ Θεσσαλονίκη,2008

Κόντης Βασίλης- Στεφανίδης . Γιάννης, Η Θεσσαλονίκη κατά την κρίσιμη δεκαετία 1940-1950, στο «Θεσσαλονίκη, τοις αγαθοίς βασιλεύουσα» επιμελεία Ι.Κ. Χασιώτης, α΄ τόμος, Παρατηρητής, 1997,

Πετρίδης, Παύλος, Θεσσαλονίκη, 1912-1940: Πολιτικές και Κοινωνικές εξελίξεις, μέσα από το «Θεσσαλονίκη, τοις αγαθοίς βασιλεύουσα», επιμελεία Ι.Κ. Χασιώτης, α΄ τόμος, Παρατηρητής, 1997,

Τοµανάς Κώστας, Χρονικό της Θεσσαλονίκης 1921-1944, Νησίδες, Θεσσαλονίκη,1996

Χαροντάκης Δημήτρης,Τα γυρίσματα τριών αιώνων:Πολυεθνικό σημείο στη πρωτεύουσα και σημείο αναφοράς στα Βαλκάνια,εφημερίδα: Βήμα, 20/02/2000

Χεκίµογλου Α, Ευάγγελος, Θεσσαλονίκη, 1912-1940: Οικονομικές εξελίξεις, μέσα από το «Θεσσαλονίκη, τοις αγαθοίς βασιλεύουσα», επιμελεία Ι.Κ. Χασιώτης, α΄ τόμος, Παρατηρητής, 1997,

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

http://www.allatini.gr/ (ημερομηνία ανάκτησης,12/04/2012

,http://www.ceramics-allatini.gr (ημερομηνία ανάκτησης, 12/04/2012

.http://www.nutriart.gr (ημερομηνία ανάκτησης, 12/04/2012)

21

22