Νοέμβριος  1941

 

Ν.Καρακάσης2012

Το  αφιερώνω  στον  Παύλο  ΚανελλόπουλοΔάσκαλο_

 

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[2/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Δερβένι  Κορινθίας

ΣΤΟ   ΣΤΕΝΟ   αυτό   πέρασμα   της   Πελοποννήσου,   θλίψη   χαρά   και  καημός   έσερναν   ένα   αργό   χορό   κάθε   μέρα   εκείνου   του   ανόητου  πολέμου.  Μέσα  σε  εκείνα  τα  σπίτια,  η  πίστη,  η  ελπίδα  σαν  από  στάχτη  άναβε  και  έσβηνε  διαδοχικά  κάθε  φορά  που  ο  πόνος  με     την  χαρά,  το  ένα   το   άλλο   ακολουθούσε.   Αλλά   ο   κόσμος   έκανε   υπομονή·∙   δεν   είχε  άλλο   από   μια   καρδιά   που   άλλοτε   έσφιγγε   σαν   θηλιά,   άλλοτε   έτρεχε  ελεύθερη   στους   κάμπους   του   ονείρου.   Άνθρωποι·∙   συνηθισμένοι  ανθρώποι  ·∙  από  αυτούς  που  τον  χειμώνα  τραβούσανε  για  τα  βουνά  και  το   καλοκαίρι   που   γλύκαινε   ο   καιρός   πλησιάζανε   την   θάλασσα,   ‘κει  κοντά  στο  Δερβένι  καβάλα  σε  υπομονετικά  γαϊδουράκια.  Μα  ακόμη  και  αν   ξεκούκιζες   την   κοινωνία   τούτη   με   προσοχή,   φτωχούς   για   ένα  περίεργο  λόγο  δεν  θα  έβρισκες.  Αλλά  να  εξηγηθώ  :  Φτωχός  για  να  ‘σαι  πρέπει  με  πλούσιο  να  μετρηθείς,  και  πλούσιοι  δεν  υπήρχαν.  Ακόμα  και  τους  έμπορους  που  είχαν  το  κάτι  τις  τους,  κανείς  δεν  θα  τους  λογάριαζε  για   εύπορους.   «Ευνοημένους»     μπορεί.   Έτσι   βλέπεις,   φώναζαν   τους  λιγοστούς,  εκείνους   που     βαθιά   χωμένοι   μέσα   στον   ατομικισμό   τους  κατάφερναν   να   ζουν   λίγο   καλύτερα   από   τους   άλλους.   Μα   δεν  ενδιαφέρει   αυτό   στην   ιστορία   μας,   αντίθετα   θέλω   να   δείτε   με   τις  αισθήσεις   σας   το   σύμπαν   του   μικρού   Παύλου   που   δεν   ήταν   κάτι   το  φαντασμαγορικό,   δεν   ήταν   κάτι   το   περίπλοκο,   τίποτα   παραπάνω  δηλαδή  από  μια  συκιά  πάνω  απ’  το  σπίτι  του,  που  κάθε  πρωί  ψιθύριζε  κινούμενη  από  μαίστρους  και  βοριάδες.  Πιο  κάτω  μια  θάλασσα  πάντα  πρόθυμη  και  από   την  πάνω  μεριά,  μια  αλάνα   όπου  κλότσαγε   πάνινες  μπάλες·∙  ένας  ξύλινος  φούρνος  και  ένα  σωρό  μαζεμένα  όνειρα  που  χαρτί  δεν  τα  χωράει.  

Το  μεγαλόσωμο  παιδί  με  τα  μεγάλα  καστανά  μάτια  όλο  σπιρτάδα,  τα  μαύρα  κοντοκουρεμένα  μαλλιά  και  το  μελαχρινό  σταχτί  δέρμα,  μοίραζε  όλη   την   καλοσύνη   του   σε   κάθε   ευκαιρία   και   ανά   πάσα   στιγμή   ήταν  έτοιμος   για   το   πιο   τρελό   παιχνίδι.   Ο   πατέρας   του,   δάσκαλος   στο  επάγγελμα,   μετρημένος   και   σοβαρός   τον   περισσότερο   καιρό,   χωρατά  δύσκολα   έκανε.   Ακόμα   και   στο   σπίτι   -­‐   όταν   δεν   τον   έβλεπαν   άλλοι  άνθρωποι-­‐   αυτή   του   την   σοβαρότητα   την   κρατούσε,   δίδοντας   την  εντύπωση  πολύ  αυστηρού  ανθρώπου.  Όταν  όμως  ο  μικρός  Παύλος  στα  πανηγύρια  χόρευε,  κάποιοι  τον   είχανε   δει  να  χαμογελάει  κάτω  από   το  τσιγκελωτό  μουστάκι  του,  παίρνοντας  βαθιές  περήφανες  ανάσες.    

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[3/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Η  μάνα  του  Παύλου  η  Βασίλω,  ζεμένη  πάντα  με  μια  καφετιά  μαντίλα  μάζευε   τα   μαύρα   της   μαλλιά,   φορούσε   μακρύ   φόρεμα   και   χοντρή  κάλτσα  και  ήταν  πασίγνωστή  στο  χωριό  για  την  πάστρα  και  τα  φαγητά  της.  Όλο  το   χωριό  ήξερε   την  μαγειριά  της,  ακόμα  και  οι  Γερμανοί  που  βρίσκονταν  στην  Κομαντατούρ,  ακριβώς  κάτω  από  το  σπίτι  του  Παύλου.  Είχανε  επιτάξει    το  παλιό  σπίτι  του  Καυκά  και  το  είχανε  κάνει  αρχηγείο,  πάνω  στον  κεντρικό  δρόμο  του  Δερβενίου.  Η  κυρά  Βασίλω  σαν  έφτιαχνε  ψωμί  ή  πίτες  στην  αυλή  μυρουδιές  χόρευαν  έξω  από  το  πλίθινο  φούρνο  και   μπορούσε   εύκολα   να   δει   με   την   άκρη   του   ματιού   της,   τους  Γερμανούς   φαντάρους   να   κολλάν   την   μούρη   τους   στο   παραθύρι   του  δεύτερου   ορόφου.   Ένιωθε   τον   ιδρώτα   της   λιγούρας   να   τρέχει   στις  καλοσιδερωμένες   στολές   τους,   τις   μασέλες   τους   να   τρίζουν   σε   κάθε  φτυαριά  του  φούρνου.  Ένα  της  νεύμα  να  έκανε  και  θα  πήδαγαν  από  κει  πάνω  να  αρπάξουν   το   ταψί!  Έτσι  ένιωθε,  μα  ποτέ   δεν   γύρισε   να   τους  κοιτάξει.   Έκανε   τάχα   πως   δεν   τους   έβλεπε   και   με   βήμα   γοργό  εξαφανιζόταν  μες  το  σπίτι.  Παρτίδες  με  δαύτους  δεν  ήθελε   να  έχει,  αν  και   κάποιες   στιγμές   όταν   χαλάρωνε   δίπλα   στο   τζάκι   εκμυστηρευόταν  στον   μικρό   Παύλο   ότι   κατά  βάθος   τους   λυπόταν.  «Άνθρωποι   είναι   και  αυτοί»  συνήθιζε  να  λέει  και  σαν  να  ήθελε  να  βρει  συγχώρεση  για  αυτό  που  μόλις  είπε,  έπεφτε  με   βία  στις  βελόνες  της  και  άρχιζε   το  πλέξιμο,  κρατώντας  το  βλέμμα  χαμηλά.  

Σήμερα  ο  Παύλος  θα  έκλεινε  τα  δεκατρία.  Πολύ  θα  ήθελε  να  κεράσει  τους  φίλους  του  και  έτσι  πήγε  ο  νους  του  στην  συκιά.  Πήρε  μια  πάνινη  τσάντα  που   είχε   η  Βασίλω  στην   κουζίνα,  σκαρφάλωσε  στα  κλαδιά   της  και  την  ξεφόρτωσε  από  τους  καρπούς.  Στην  αλάνα  ήταν  μαζεμένοι  όλοι  του  οι  φίλοι.  Μοίρασε   τα  σύκα,  παίρνοντας  ένα  σοβαρό  ύφος  και  όλοι  του  ευχήθηκαν  με  γέλια  και  αστεία.  Ευθύς  μετά,  άρχισαν  το  κλότσημα.  Μέχρι  δεκαπέντε   χρονών  αγόρια  ήταν  όλα  και  διασκεδάζανε  παρέα  με  ένα   τόπι   πρόχειρο.   Είχανε   κατασκευάσει  την  φανταστική  τους  μπάλα,  από   κουρέλια   υφάσματος,   ενωμένα   με   αλευρόκολλα.   Έτσι   αυτή   η  μπάλα   δεν   μαδούσε   σε   κάθε   κλότσημα   και   αν   κάποιες   φορές   κάποιο  ύφασμα  ξετύλιγε,  είχαν  πάντα  μαζί  τους  ρεζέρβα  αλευρόκολλα  και  την  μόνταραν   επιτόπου.  Βγάζανε   καθημερινά   την   κούραση  τους  σε   εκείνη  αλάνα,  κάτω   από   τις   ράγες   του   σταθμού  και   οι   φωνές   τους   φτάνανε  μέχρι  κάτω  στην  θάλασσα..!  Στα  πόδια  τους  φορούσαν   τα  καλοκαιρινά  τους  σαντάλια  με    κάλτσα  χοντρή  μέχρι  το  γόνατο  που  τους  προστάτευε  από   το   κρύο.  Μόνο   ο   Στέλιος   -­‐   ο   γιος   του   έμπορα   του   Πουλή-­‐   είχε  κλειστά  παπούτσια  και  αυτό  γιατί  ο  θειος  του  ο  ξενιτεμένος  του  στείλε  από   την   Αμέρικα  αυτά   τα   παπούτσια  όπως   και  μια   μπάλα  δερμάτινη.  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[4/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Αλλά  αυτή  δεν  την  έβγαζε  έξω  μην  του  την  γρατζουνίσουν  και  χαλάσει.  Την  είχε  φυλαγμένη  στο  υπόγειο  σε  μέρος  απρόσιτο  από  ξένα  μάτια  και  κάθε  βράδυ  πριν  κοιμηθεί  πήγαινε  με  ένα  κουρέλι  και  την  σκούπιζε  από  την  σκόνη.  Για  αυτήν  την  μπάλα  δεν  ξέρανε  πολλοί  παρά  μόνο  ο  Πέτρος  που   έμενε   απέναντι   και  ερχόταν   πού   και  που  σπίτι   να   παίξουνε   όταν  έβρεχε.  Μη  φανταστεί   κανείς   κανένα   ακριβό   παιχνίδι,  γκάζες,   κανένα  ξύλινο   κατασκεύασμα  για  κάρο  και  βότσαλα  αντί  για  στρατιωτάκια.  Τη  μπάλα  όμως  καθόντουσαν  και  οι  δύο   και  την  κοιτάζανε,  σαν  να  ήτανε  σπάνιο  πετράδι.  Τον  είχε  ξορκίσει  να  μην  πει  τίποτα  πουθενά  και  μάθει  κανείς   για   αυτήν,   αλίμονο   όλοι   θα   του   την   ζητούσαν..   ίσως   και   οι  Γερμανοί,  κανείς  δεν  ξέρει..  

Σε   εκείνη  την   αλάνα,  σύχναζαν  τα  μεγαλύτερα  αδέλφια  του  χωριού  καθότι  είχαν   το   δικαίωμα   να   κυκλοφορούν   ελεύθερα   στους   δρόμους,  μιας   και   τα   πιο   μικρά   έμεναν   πίσω   να  βοηθήσουν   την   μάνα   τους.   Το  ψωμί  τότε  δεν  γινόταν  με  μαγικά  και  ο  φούρνος  του  χωριού  πουλούσε  μόνο  παξιμάδια,  μπομπότα  και  αλεύρι.  Όσοι  είχαν  κότες  και  ζωντανά  τα  έβγαζαν   πέρα,   κάποιοι   άλλοι   δανειζόντουσαν   και   κάποιες   νύχτες  υπήρχαν   οικογένειες   που  προσευχόντουσαν  ο   ελεήμων   Θεός   να   κάνει  το  θαύμα  του  την  επομένη.  

Ο   σταθμάρχης   παρέα   με   τον   Πουλή   κάθονταν   σε   ένα   πρόχειρο  στασίδι  από  άχυρα  και  ξύλα,  παρακολουθώντας  τον  αγώνα  των  παιδιών  και  σχολιάζοντας  μεταξύ  τους.  Περίμεναν  το  τρένο,  θα  ‘ρχόταν  από  ώρα  σε  ώρα  και  ο  έμπορος  ο  Πουλής  σηκωνόταν  αραιά  και  που  κοιτάζοντας  στο   βάθος   τις   ράγες.   Στεκόταν   ακίνητος  να  αφουγκραστεί  τον   ήχο   της  μηχανής   και   μετά   από   λίγο   γύρναγε   στο   στασίδι   με   τον   σταθμάρχη.  Έδειχνε  ανυπόμονος,  νευρικός.  Περίμενε   τις  προμήθειες  του  μαγαζιού  να   φτάσουν   με   το   τρένο,  μα   αυτό   δεν  ήταν   βέβαιο   ότι  θα  συμβεί.  Οι  αντάρτες  δεν  ήταν  πολύ  ήσυχοι  τον  τελευταίο  καιρό  και  το  τρένο  ποιος  ξέρει   τι   άλλο   θα   κουβαλούσε   που   θα   χρειαζόντουσαν   και   αυτοί.  Υπήρξαν  φορές  που  το  τρένο  ερχόταν  άδειο..

Εδώ   λοιπόν   μέσα  σε   αυτόν   το   τόπο   ξεκινάει   η   ιστορία   μας.  Εδώ  η  ελπίδα   και   η   πίστη   παίρνει   τα   ηνία   από   το   αφηνιασμένο   άλογο   του  πολέμου.

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[5/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Δεν υπάρχει ηρεμία..

ΦΩΝΕΣ  γέμισαν  τον  μικρό  χωριό.  Γυναίκες  ξεχυθήκανε  να  μαζέψουν  τα   παιδιά   τους,   άνδρες   κοίταζαν   να   κλείσουν   πόρτες,   να   τρέξουν,   να  ειδοποιήσουν.   Γριές   άρχισαν   να   σταυροκοπιούνται   ζητώντας   από   τον  Προφήτη  Ηλία  να  βάλει  το  χεράκι  του  και  ο  σταθμάρχης  χάθηκε  από  τα  μάτια   του   κόσμου   μπαίνοντας   μέσα   στην   παράγκα   που   ονόμαζε  σταθμαρχείο.  Ο   Πουλής  ο   έμπορος,  έφυγε   τρέχοντας  παίρνοντας  μαζί  και  τον  γιο  του  τον  Πέτρο,  για  το  σπίτι.

Σπασμένες   κουβέντες:   κάποιοι   αντάρτες   σφάξανε   σε   ενέδρα   πάνω  από  το  Ελληνικό  τρεις  Γερμανούς.  Ο  λόγος  δεν  μαθεύτηκε,  μα  ποιος  είχε  χρόνο   να   ρωτήσει;   Το   νέο   διέρρευσε   γρήγορα   και   σύντομα   τα   στενά  γέμισαν  με  Γερμανούς  που  σαν   ζαλισμένοι  γυρνάγανε   μες  το  χωριό  με  τα   αυτόματα   στη   μασχάλη.   Άλλοι   σε   μηχανές,   άλλοι   με   τα   πόδια.  Κρατούσαν  τα  όπλα  τους  μη  δουν  κανένα  αντάρτη,  να  ξεπροβάλει  από  καμιά   γωνιά,   κυνηγούσαν   φαντάσματα   μέσα   στα   στενά.   Ο   κόσμος  έτρεχε  να  κρυφτεί.  

Ο   Παύλος   σαν   μπήκε   στο   σπίτι,   λαχανιασμένος  ακόμα,   έτρεξε   στο  πλαϊνό  παράθυρο  που  φαινόταν  καθαρά  η  κομμαντατούρ.  Τους  χάζευε  κρυφά.   Μπορούσε   να   δει   τους   Γερμανούς   με   τα   παράσημα   και   τις  γυαλιστερές   μπότες   να   μπαίνουν   στο   αρχηγείο   φωνάζοντας   έντονα.  Άλλοι   μιλούσαν   στο   τηλέφωνο   και  σχεδόν  ούρλιαζαν   κάποιες  οδηγίες,  και   άλλοι   συζήταγαν   δυνατά   κουνώντας   τα   χέρια   τους   νευριασμένα.  Όλοι  γνώριζαν  ότι  το  χειρότερο  είναι  τα  αντίποινα.  Τι  θα  ήταν  αυτό  που  θα   έκαναν   οι   Γερμανοί   τώρα;   Κανείς   δεν   ήξερε,   αλλά   σίγουρα   όλοι  υποψιαζόντουσαν.  Από  τότε  που  μπήκαν  στον  χωριό,  κανέναν  δεν  είχαν  πειράξει  αλλά   και   κανένας   δεν   τους   είχε   δώσει   αφορμή.   Αν   και   στον  χωριό   τόσο   καιρό   πλανιόταν   ο   φόβος,   τίποτα   κακό   δεν   είχε   συμβεί.  Τώρα  αυτός  ο  φόβος  είχε  πάρει  σάρκα  και  οστά  και  κατοικούσε  δίπλα  στο  σπίτι  του  Παύλου.

Η   κυρά   Βασίλω   μουρμούραγε   μια   προσευχή   σε   μια   εικόνα   και   ο  πατέρας   ανήσυχος   πήγαινε   πέρα   δώθε   στα   δωμάτια   φοβισμένος.   Ο  Παύλος  από   την  μια  έτρεμε  και  από  την  άλλη  τον  είχε  πιάσει  ένα  ρίγος  αγωνίας  περιμένοντας  την  κίνηση  των  Γερμανών.  Κρυμμένος  καλά  πίσω  από   την   κουρτίνα,  παρατηρούσε   την   κομαντατούρ   από   το   παράθυρο  και  ένα  σφίξιμο  στο  στομάχι  τον  έκανε  να  κρατάει  σφιχτά  την  μπλούζα  του.  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[6/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Ξάφνου   η   Κομαντατούρ   άδειασε.   Όλοι   οι   Γερμανοί   στρατιώτες  βγήκαν  έξω  στον  κεντρικό  δρόμο  και  παρατάχτηκαν  σε  δυάδες.  Θα  ‘ταν  καμιά   δωδεκαριά   όλοι   μαζί.   Ένας   γαλονάς   με   αρκετά   παράσημα   στο  στέρνο,   γυαλιστερές   μπότες   μέχρι   το   γόνατο   και   πηλήκιο   ανώτερου  αξιωματικού  στάθηκε  μπροστά  τους.  Άρχισε  να  τους  μιλάει  δυνατά  και  με   στόμφο.   Ο   Παύλος   δεν   κατάλαβε   τίποτα   από   τα   γερμανικά   που  έλεγε.  Πέντε  λεπτά  αργότερα  μια  ομοβροντία  φωνών  έσκισε  την  ησυχία  του   χωριού,   και   όλοι   ύψωσαν   το   δεξί   χέρι   ψηλά.   Αυτό   δεν   ήθελε  μετάφραση.  Ήταν  ο    χαιρετισμός  των  Γερμανών  στρατιωτών.  

«Χαιλ  Χιτλερ  Χαιλ  Χιτλερ»

Ένας   από   αυτούς   έτρεξε   και   έκατσε   στην   θέση   του   οδηγού   ενός  στρατιωτικού  φορτηγού  (μεταφοράς  προσωπικού,  ,  με  καρέκλες  ξύλινες  σε   σειρά)  που  ήταν  αραγμένο   πιο  πέρα.  Γύρισε   το   κλειδί  στην  μηχανή,  και  ένας  μακρόσυρτος  ήχος  ακούστηκε  από  τα  σπλάχνα  του  φορτηγού.  Σύννεφα   καπνού   απελευθερώθηκαν   στο   πίσω   μέρος   και   το   φορτηγό  ήταν   πλέον   έτοιμο   για   αναχώρηση,   κανείς   όμως   δεν   ανέβηκε   επάνω.  Με   ένα   πρόσταγμα   του   αξιωματικού,   όλοι   οι   Γερμανοί   στρατιώτες  χώρισαν  σε  δυάδες  και    άρχισαν  να  χτυπούν  με  δύναμη  τις  πόρτες  των  σπιτιών.  Πήγανε   πρώτα  στο   σπίτι  του  Παπαχρήστου  και   χτύπησαν   την  πόρτα  με  μανία.  Ο  Παύλος  απομακρύνθηκε  από  το  παράθυρο  και  πήγε  στο   παράθυρο   της   κουζίνας   όπου   μπορούσε   να   δει   καλύτερα.  Βαρούσανε   την  πόρτα,  μία   με   τα  χέρια,  μία  με   το   κοντάκι  του  όπλου.  Άνοιξε   η   πόρτα   διστακτικά.   Ο   Παύλος   μπόρεσε   να   δει   τον  Παπαχρήστου,   έναν   ψιλόλιγνο   κοκαλιάρη   άντρα   με   πλούσιο   σγουρό  μαλλί,     να   προσπαθεί   να   συνεννοηθεί   μαζί   τους   στο   κατώφλι,  κουνώντας  τα  χέρια  του  απεγνωσμένα.  Ο  ένας  Γερμανός  αντέδρασε  και  τον  έσπρωξε  να  μπει  βίαια  μέσα.  

Τρία   λεπτά   σιγή   και   αμέσως   μετά   ένας   βροντερός   πυροβολισμός  έσκισε   τον  αέρα  σα  ξυράφι!  Τα  πόδια  του  Παύλου  κρεμάσανε  σαν  ένα  αόρατο   τσεκούρι   να   τον   χώρισε   από   το   πάτωμα.   Προσπάθησε   να  κρατηθεί   καλύτερα   και   πλησίασε   και   άλλο   το   τζάμι   μήπως   δει  καλύτερα.  Λίγα  λεπτά  αργότερα,  βγήκανε   οι  δύο   Γερμανοί  με   τον  Ζάχο  τον   μικρό   γιο   του  Παπαχρήστου,  ο   οποίος   φανερά   σοκαρισμένος   δεν  κουνιόταν  καθόλου.  Θα  έλεγε  κανείς  ότι  τα  πόδια  του  δεν  πάταγαν  στην  γη   και   αυτοί   οι   δύο   μεγαλόσωμοι   άντρες   κρατάγανε   με   δύναμη   τα  μπράτσα   του.   Ξάφνου  η   μάνα   του   Ζάχου   βγήκε   από   το   κατώφλι   και  έπεσε  πάνω  τους  κλαίγοντας  και  παρακαλώντας.  Ο   ένας  από   τους  δύο  Γερμανούς,   σήκωσε   ψηλά   το   σιδερένιο   όπλο   του   και   χτύπησε   με  δύναμη  το  πρόσωπο  της  μάνας.  Σαν   χαρταετός  που  χάνει  το  ύψος  του,  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[7/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

έτσι   η   μάνα   προσγειώθηκε   στην   άσφαλτο.   Στην   θέα   αυτή  ο   Ζάχος   το  μόνο  που  μπόρεσε  να  κάνει  ήταν  να  ουρλιάξει.  

Μάνα!  Μάνα!  Οχι  !Ένας   ήχος   δυνατός,   σαν   ξέσπασμα   ηφαιστείου..   Το   πρόσωπο   του  

κοκκίνισε   και   ήταν   θαρρείς  έτοιμος  να   εκραγεί.   ‘Έκανε   να   τιναχτεί,  μα  δε   τα   κατάφερε.   Τον   ρίξανε   χάμου   και   με   το   γόνατο   στο   στήθος   του  δέσανε   τα  χέρια.  Αμέσως  μετά  τον   έσουραν   γρήγορα  οι  δύο   Γερμανοί  και  τον  ακούμπησαν  ξαπλωμένο  στην  είσοδο  της  Κομαντατούρ.  

Δάκρυα   πόνου,   οργής   και   φόβου   πλημμυρίσανε   το   πρόσωπο   του  Παύλου.  Ώστε  αυτό  ήταν  το  σχέδιο,  να  μαζέψουν  τα  παιδιά!  Η  μάνα  του  Παύλου   εμφανίστηκε   από   το   καθιστικό,   τον   είδε.  Άπλωσε   το   χέρι   της  και  αγκάλιασε  τρυφερά  το  βλαστό  της  λέγοντας  του  προσευχές  μήπως  και   τον   ηρεμήσει.   «Ο   Θεός   είναι   μεγάλος   γιε   μου,   θα   δείς…»   .   Τα  σκαμμένα   χέρια   της,   τον   ακούμπαγαν   παντού   σαν   να   τον   ψηλάφιζε,  μέσα  στην  μαντίλα   της  ένα  κερένιο  πρόσωπο,  σφιγμένο·∙  δεμένα  χείλη  ψιθύριζαν  «Σώπασε..»  

Πέρασε  ώρα  αρκετή   και   παιδιά   συνέχεια   συναθροίζονταν   έξω  από  την  Κομαντατούρ  συνοδεία  με  δύο  ή  τρεις  Γερμανούς  στρατιώτες.  Αλλοι  δεμένοι,   άλλοι   τόσο   φοβισμένοι   που   δεν   χρειαζόταν   να   τους   δέσεις.  Τέσσερεις  από   δαύτους  τους  Γερμανούς,  χασκογελούσαν  και   κοίταζαν  τα   παιδιά  που  είχαν   μαζευτεί  με   προτεταμένα   τα   όπλα.  Κάπου  κάπου  ανταλλάσσανε  μια  κουβέντα  μεταξύ  τους,  χωρίς  όμως  να  παίρνουν   την  ματιά  τους  από  τα  παιδιά  ενόσω  στην  άλλη  άκρη  το  φορτηγό  κατάπινε  αχόρταγα   το   πετρέλαιο   της  μηχανής,   χωρίς  όμως   ακόμη  να  ανεβαίνει  πάνω  κανείς.  

Ο   πατέρας   του   Παύλου   ανήσυχος   πήγαινε   από   παράθυρο   σε  παράθυρο,   θέλοντας   να   δει   αν   πλησιάζει   κανείς.  Μακάρι   να   μην   μας  δουν,  να  μας  ξεχάσουν,  έλεγε   και   ξαναέλεγε.   Ο   Παύλος  θυμήθηκε   το  παραμύθι   που   διάβαζε   μικρός,   με   την   μαγική   κάπα.   Όποιος   την  φορούσε  γινόταν  αόρατος  και  κανείς  δεν  μπορούσε  να  τον  δει.  Πόσο  θα  ήθελε  να  είχε  τώρα  μία!  Μα  όλα  αυτά  ήταν  ευχές  και  ίσως  ελπίδα  που  όμως  δεν  έθρεψε  να  γίνει  πραγματικότητα.  Δεν  άργησε   να  ακουστεί  ο  γδούπος  στην  πόρτα  του  σπιτιού.  Ο  πατέρας  πήγε  στο  παράθυρο  δίπλα  στην   πόρτα   να   δει   κρυφά   πόσοι   ήταν.   Τρείς   με   όπλα   στα   χέρια  βαρούσανε   την   πόρτα,   μία   με   τις   μπότες   τους   και   μία   με   τα   χέρια   ·∙  δευτερόλεπτα   μετά   φωνές,   αυστηρές,   στα   Γερμανικά   ακουγόντουσαν  να  διαπερνάν  το  ξύλινο  της  πόρτας.  

«Μην  ανοίξεις»  ακούστηκε  η  φωνή  της  Βασίλως.

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[8/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

«Αν  δεν  ανοίξω,  θα  νευριάσουν  και  θα  την  σπάσουν.  Μπορεί  και  να  μας  σκοτώσουν   όλους.  Θα  προσπαθήσω   να   τους  καλοπιάσω..»   είπε   ο  πατέρας   και   τρέχοντας   άνοιξε   το   πρώτο   συρτάρι   της   σιφονιέρας.    Έβγαλε  από  μέσα  κάποια  λεφτά  που  είχε  μαζεμένα  –  όχι  πολλά  –  και  τα  οποία   φύλαγε   χρόνια   τώρα.   Επέστρεψε   στην   πόρτα   και   κατέβασε   το  μάνταλο   σιγανά.   Με   ένα   σφιχτό   χαμόγελο   τους   έκανε   νόημα   να  περάσουν  μέσα.  

«Gib  mir  das   Kind!»  1 είπε   ο   πρώτος  Γερμανός  με   επιτακτική  φωνή.  Μετρίου   αναστήματος,   καλοσιδερωμένη   στολή,   γυαλισμένες   μπότες,  κράνος  σαν  αυγό  στο  κεφάλι.  Καστανοπράσινα  μάτια,  σφιγμένα.  Το  χέρι  στο  όπλο   του,  σημάδευε   το   πάτωμα.  Ο   πατέρας,  αμίλητος  έβγαλε  από  την  τσέπη  του  τα  νομίσματα  που  είχε.  Άνοιξε  την  χούφτα  του  Γερμανού  και  τα  έχωσε  μέσα.  Τα  καστανοπράσινα  μάτια  του  γερμανού  κινήθηκαν  ζωηρά.  Κοίταξε  την  φούχτα  του  παραξενεμένος.  Μουρμούρισε  κάτι  σαν  μέτραγε  πόσα  ήταν,  και  με  ύφος  αγριεμένο  είπε  :

«Mehr  ...  ist  das  nur  Kind  wert?  2»Ο   πατέρας  όμως   δεν   κατάλαβε,  και  κούνησε   τους  ώμους  θέλοντας  

να  δείξει  την  άγνοια  του  σε  αυτά  που  μουρμούραγε  ο  Γερμανός.  Με  μία  γρήγορη  κίνηση  το  κοντάκι  του  όπλου  χτύπησε  το  κεφάλι  του  

πατέρα  και  εκείνος  σωριάστηκε  χάμω   χωρίς  να  προλάβει  να  ακουστεί  ούτε   ένας  ήχος  από   το   στόμα   του.  Με   το  άλλο   χέρι  έβαλε  τα  χρήματα  στην   πάνω   τσέπη   της   στολής   του     και   μπήκε   παραμέσα   στο   σπίτι.   Η  Κυρά  Βασίλω  στην  κουζίνα  είχε  αγκαλιάσει  τον  Παύλο  και  μάζα  μία  είχε  γίνει  μαζί   του.  Δάκρυα  και  προσευχές  έβγαιναν  από   το   στόμα  της,   με  τέτοια  ταχύτητα  που  δύσκολα  ξεχώριζες  τι  λέει.

Υπάρχουν   στιγμές   που   ο   χρόνος   σταματάει.  Και   σταματάει   όταν   ο  φόβος   κοκαλώνει   το   κάθε   κύτταρο   του   σώματος   σου.   Έτσι   ένιωσε   ο  Παύλος  και   ήταν   σαν   να   ταξίδευε   έξω  από   το   σώμα   του  και  όχι  μέσα  από   τα   μάτια   του.   Αυτό   που   μπόρεσε   να   δει   ήταν   τον   Γερμανό  στρατιώτη  να  τραβάει  την  μάνα  του  από  την  αγκαλιά  του  και  με  την  βία  να   ίπταται  ψηλά.  Εκείνη  την  στιγμή  ο   χρόνος  έμεινε  σταματημένος,  οι  λεπτοδείχτες   στο   παλιό   ρολόι   της   κουζίνας   πάγωσαν,   σαν   να   βρήκαν  εμπόδιο   και   αδύναμα   σταμάτησαν   να   γυρίζουν.   Ο   Παύλος   έπαψε   να  κλαίει,  παρά  μόνο  κοίταζε  την  μάνα  του  επίμονα  σαν  να  ήταν  αυτή  που  απομακρυνόταν  από  τον  Παύλο.  Άπλωσε  τα  χέρια  να  την  πιάσει,  να  μην  φύγει,   δεν   τα   κατάφερε.  Μα   στην   πραγματικότητα   αυτή  δεν   έφευγε,  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[9/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

1Δώσε  μας  το  παιδί!

2  Πάρα  πάνω,  μόνο  τόσα  αξίζει  το  παιδί  σου;

αυτός   εξαφανιζόταν  αγκαλιασμένος  μέσα   στα   σιδερένια   μπράτσα  του  Γερμανού  στρατιώτη.  

Τελευταία  φευγαλέα   ματιά,   ο   ξαπλωμένος   πατέρας  που  άρχισε   να  κουνάει   λίγο   τα   πόδια   του   σαν   να   συνέρχεται.   Εκεί   τα   μάτια   του  Παύλου  έκλεισαν   και  όταν   τα  ξανάνοιξε   ήταν   πλέον   έξω  από  το   χωριό  και   περπάταγε   μαζί   με   άλλα   παιδιά   στον   παραλιακό   δρόμο   προς   την  Κόρινθο.

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[10/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Ο Δρόμος

ΘΑ   ‘ΤΑΝ,   ΔΩΔΕΚΑ-­‐ΜΙΑ.   Κανείς   δεν   ξέρει.  Παρ’   όλη   την   εποχή,  μια  αφύσικη  ζέστη  μαστίγωνε  τον  τόπο.  Ο  ήλιος,  θαρρετά  στο  στερέωμα  και  κάποια  μικρά  συννεφάκια  έμοιαζαν  σαν  μπιχλιμπίδια  μέσα  στο  γαλάζιο  του  ουρανού.   Ιδρώτας  σκαρφάλωνε  στο  σβέρκο   του  Παύλου,  κούναγε  το   χέρι,   τον   σκούπιζε.   Έτριβε   το   χέρι   του  στο   υφασμάτινο   παντελόνι.  Πετραδάκια   ανακατεύονταν   σε   κάθε   βηματισμό.  Δίπλα   του,  δεξιά   και  αριστερά   αγόρια   της   ηλικίας   του   Παύλου   ίσως   και   λίγο   μικρότερα,  περπατούσαν  με  τα  χέρια  στις  τσέπες  κοιτάζοντας  την  θάλασσα  σαν  να  ζητούσαν   κάτι   απ’   αυτή   αν   και   τα   περισσότερα   ήταν   σκυφτά,  τρομαγμένα.   Μπροστά   τους,   το   φορτηγό   των   Γερμανών   γεμάτο   με  στρατιώτες   που   τραμπαλίζανε   σε   κάθε   λακκούβα.   Σχημάτιζαν   μια  πομπή   που   όποιος   την   έβλεπε   από   μακριά   να   πλησιάζει,  ταμπουρωνότανε   βαθιά   μέσα   στο   σπίτι   του,   τα   παραθυρόφυλλα  έκλειναν   με   δύναμη.  Ένιωθες  ματιές   να   κοιτούν   πίσω  από   τις   γρίλιες.  Στην   Λυγιά   συνάντησαν   κάποια   σπίτια   και   αμέσως   μετά   χωράφια   με  καλαμιές  και  λεμονιές.  

Ο  Πέτρος,  ο  Αλέξης,  ο   Ζάχος  και  ο  Στέλιος  ήταν  τα  μόνα  παιδιά  που  γνώριζε   ο   Παύλος.   Τα   άλλα   δεν   τα   ήξερε,     μόνο   εξ   όψεως   τα   είχε  ξαναδεί.   Παρατήρησε   τον   Ζάχο   που   περπατούσε   λιγόψυχα·∙  χαμηλωμένο   βλέμμα,   άδειο.   Λιπόσαρκο   κορμί,   μάτια   βαθουλωτά,  σκοτεινά.  Τα  χέρια  του  σαν  άψυχα  σάλευαν  θυμίζοντας  εκκρεμές.

Αφού   περάσανε   την   Λυγ ιά   κοντά   στην   σ τροφή   στα  Σαρανταπηχιώτικα,   συναντηθήκανε   με   ένα   τσούρμο   άλλα   παιδιά  περιφρουρούμενα   και   αυτά   από   Γερμανούς   στρατιώτες   πεζούς.  Μάλλον   δεν   ήταν  μόνο   το   Δερβένι   που  έχασε   τα   παιδιά   της.  Αυτά  τα  επιπλέον   δέκα   παιδιά   (περίπου)   πρέπει   να   ήρθαν   από   το   Ελληνικό,  Ζάχολη,   Καλλιθέα   μπορεί   και   από   τα   ορεινά   Τρίκαλα.   Το   φορτηγό  σταμάτησε   στη  άκρη  και  οι  στρατιώτες  κατεβήκαν   να   ανταμώσουν  με  τους  άλλους.  Από  ότι  φαινόταν  πρέπει  να  ήταν  κανονισμένη  συνάντηση,  γιατί   ένας   από   αυτούς   μάλλον   διαμαρτυρόταν   ότι   καθυστερήσανε.  Κάνανε   νόημα   στα   παιδιά   να   κάτσουν   κάτω.  Πλησίασε,   ένας  δεμένος  Γερμανός,   με   γαλανά   ανέκφραστα   μάτια,   ξεπλυμένα   με   φαρδιούς  ώμους   τον   Παύλο.   Του   έδωσε   ένα   μεγάλο   πουγκί   με   νερό   και   έκανε  νόημα  να  το   δώσει  παραπέρα  να  πιούνε   όλοι.  Το   πουγκί  άλλαξε  χέρια  γρήγορα,  εκτός  από   τον   Ζάχο   που  αποτράβηξε   την   μούρη  του  από   το  πουγκί   αηδιασμένος.   ΟΙ   άλλοι   τον   κοίταξαν   συγκαταβατικά,   αλλά   η  υποψία   τους   ότι   ο   δρόμος  θα   ήταν   μακρύς   τους  έκανε   να  πιουν   από  αυτό   το   νερό.  Έπρεπε  να  πάρουν  δυνάμεις.  Κανένας  δεν   μίλαγε   και   τα  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[11/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

μάτια   όλων   γυρόφερναν   τους   Γερμανούς,   σαν   να   ήθελαν   να  ερμηνεύσουν   τις   κινήσεις  και   τις   κουβέντες  τους.  Φυσικά   δεν   υπήρχε  άνθρωπος  που  να   τολμούσε   να  τους  ρωτήσει   για   τον  προορισμό   τους  και  όταν   κάποιος  από   τους  Γερμανούς  κοίταζε  επίμονα,  όλα  τα  παιδιά  σαν   συνεννοημένα   κοιτάζανε   κάτω   τον   δρόμο   αδιάφορα.   Ξάφνου  ακούστηκαν   από   το   δασάκι  φωνές.  Και  άλλοι   Γερμανοί  εμφανίστηκαν  μπροστά   τους   και   πίσω   τους   κάποιοι   άντρες,   οι   περισσότεροι   γέροι.  Τους   μέτρησε   με   ταχύτητα   ο   Παύλος,   κάπου   εικοσιπέντε   άνθρωποι.  Άλλος  με  τα  ρούχα  από  το  χωράφι,  λασπωμένος,  άλλος  με  την  νυχτικιά,  άλλος  με  ριγμένη  κάπα  στον  ώμο.  Πρόσωπα  σκυθρωπά,  στενάχωρα.  Τα  πόδια  τους  σέρνονταν  στο  χώμα.  Ώστε  δεν  μάζευαν  μόνο  παιδιά…

Ανακατεύτηκαν   με   τους  υπόλοιπους,  κάτσανε   δίπλα  τους  αμίλητοι.  Ένας   από   αυτούς   με   μύτη   έντονα   κόκκινη   και   μαλλί   βούρτσα  κοντοκομμένο,  είχε  βουρκώσει.  Σκούπιζε   το   πρόσωπο   του  με  την  άκρη  του  μανικιού..

Θα  πέρασε  κανένα  μισάωρο  όταν  μια  Γερμανική  διαταγή  έσκισε  τον  αέρα   και   οι   στρατιώτες   ανεβήκαν   στο   φορτηγό   μαρσάροντας  επιδεικτικά.   Το   μεγάλο   αυτοκίνητο   αμόλησε   πίσω   του   ένα   σύννεφο  καπνού  και   σαν  να  δόθηκε   κάποιο   βουβό  σήμα,  όλοι   ξεκίνησαν   να   το  ακολουθούν   μουδιασμένα.   Ο   δρόμος   έμοιαζε   μακρύς   για   όλους.   Για  πολλούς  όμως  το  αργό  και  μακρύ  περπάτημα  ταλαιπωρούσε   τις  σόλες  των  σανδαλιών  ώσπου  το  αριστερό  σανδάλι  του  Πέτρου  σκίστηκε  από  κάτω.   Με   μία   κίνηση   πέταξε   το   σανδάλι   μακριά   και   συνέχισε   να  περπατάει  με   την   κάλτσα.  Τα  άλλα  παιδιά   τον   κοίταξαν   συμπονετικά,  αλλά  κανείς  δεν  μίλησε.  

Ο   Ζάχος   περπατούσε   με   σκυφτό   το   κεφάλι   και   δάκρυα  κατρακυλούσαν  από  τα  σκοτεινιασμένα  μάτια  του.  Ο  ήλιος  τα  έκανε  να  μοιάζουν  με  ασήμι  λιωμένο.  Ακόμα  μερικά  σπίτια  δεξιά  και  η  θάλασσα  στα  αριστερά  τους.  Σήμερα  είχε  ελαφρύ  κύμα,  σαν  ιππείς  που  βιάζονται  να  φτάσουν  στα  βράχια  φάνταζε  από  μακριά  ο  αφρός  της  θάλασσας.  Το  βλέμμα   του   Παύλου   μαγνητίστηκε   από   το   μπλε   σκούρο,   σκέψεις  ανάκατες  ήρθαν  στο  μυαλό  του.  Στην  αρχή  σκέφτηκε  την  μάνα  του  και  ένιωσε   μέσα   στα   κόκαλα   του   την   στεναχώρια   που  θα   τράβαγε   αυτήν  την  στιγμή.  Ευτυχώς,  δεν  την  χτυπήσανε  πολύ  !  Μετά  η  σκέψη  του  πήγε  στους  στρατιώτες.  Άραγε  αυτοί  οι  άνθρωποι  που  κρύβονται  τόσο  καλά  μέσα  στην  αυστηρή  στολή  τους,  δεν  είχαν  αισθήματα  ;  δεν  είχαν  δικά  τους   παιδιά,   δεν   τα   αγαπάνε;   Τι   δύναμη   μίσους   χρειάζεται   για   ένα  πάρει   κανείς   ένα   παιδί   από   την   αγκαλιά   της   μάνας!   Δεν   μπορεί   να  υπάρχει  τέτοιος  άνθρωπος!  Δεν  μπορεί  !  Απλά  είναι  αδύνατον!  Γύρισε  το   κεφάλι  του  και  είδε  αυτόν  με   το  πηλήκιο  αξιωματικού  που  καθόταν  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[12/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

στην   άκρη   του  φορτηγού.  Μήπως  αυτός,  ο   ένας,   είχε   κάποια   αόρατη  δύναμη   ώστε   να   επιβάλλεται   στους   άλλους;   Μήπως   η   ψυχή   του  αξιωματικού   ήταν   μαυρισμένη   και   άρρωστη   και   με   ένα   αδιανόητα  μαγικό  τρόπο  έπειθε  ή  ακόμα  χειρότερα  επέβαλε  την  μιζέρια  του  στους  άλλους   στρατιώτες;   Κοίταξε   προσεκτικά   τα   μάτια   των   υπόλοιπων  στρατιωτών.  Όλα  ήταν  ανέκφραστα!  Η  μάνα  του  είχε  πει  κάποτε  ότι  τα  μάτια  είναι  ο  καθρέπτης  της  ψυχής  των  ανθρώπων,  αλλά  ο  Παύλος  δεν  έβλεπε  τίποτα  εκεί  μέσα.  Τα  μάτια  τους  ήταν  αδειανά.  

«Πιστεύεις   ότι   κοντεύουμε;»   ρώτησε   ο   Πέτρος   τον   Παύλο  διακόπτοντας  τις  σκέψεις  του  απότομα.  

«Δεν  ξέρω!  Πώς  είναι  τα  πόδια  σου;»«Με  πονάνε  λίγο,  αλλά  εντάξει  αντέχω  ακόμα!»  Ο  Παύλος,  από  τότε  που  άρχισε  ο  πόλεμος  δεν  είχε  ταξιδέψει  μόνος  

του   μετά   την   Λυγιά.   Ο   πατέρας   του   το   είχε   απαγορεύσει,   γιατί  φοβότανε.   Τώρα   ο   Παύλος   περνούσε   από   τοπία,   που   αν   και   ήταν  χαραγμένα  στην  μνήμη  του  από  το  παρελθόν,  τώρα  του  φαινόντουσαν  διαφορετικά.   Φτάσανε   λίγο   πριν   το   Ξυλόκαστρο,   μια   μικρή   παρέα  ανθρώπων   είχε   μαζευτεί   και   χάζευε   την   πομπή.   Αφού   τους  προσπεράσανε,   άνδρες   και   γυναίκες   σταυροκοπιόντουσαν   και  στάθηκαν   εκεί   ακίνητοι   μέχρις   ότου   η   στροφή   να   τους   καταπιεί   και  πλέον  να  μην  φαίνονται.  

Λίγα  μέτρα  μακρύτερα  φάνηκε   η  εκκλησία   της  Μεταμόρφωσης.  Το  περήφανο   καμπαναριό   και   ο   σταυρός  που   δέσποζε   στην   κορυφή   της  εκκλησίας   γέμισε   με   δέος   τους   οδοιπόρους.   Μόλις   πλησιάσανε,   ο  Παύλος   για   πρώτη  φορά   παρατήρησε   την   σκαλιστή   ξύλινη   πόρτα   της  εκκλησίας   που   εκείνη   την   στιγμή   ήταν   ανοιχτή   και   στο   κατώφλι  στεκόταν  ο  ιερέας  μέσα  στην  μαύρη  στολή  του,  πίσω  από  ένα  γκριζωπό  γένι  μυξόκλαιγε.    Όταν   πλησιάσανε  αρκετά,  είδε  τον   παπά  να   κρατάει  ένα  θυμιατό  και  με  αργές  κινήσεις  να  θυμιατίζει  προς  το  μέρος  τους.  Η  σκέψη   του   θανάτου   πολιόρκησε   τα   κύτταρα   του   εγκεφάλου   του  Παύλου.   Μέχρι   τότε,   για   άγνωστο   λόγο,   το   μυαλό   του   δεν   το   είχε  σκεφτεί.  Ένα  ρίγος  διαπέρασε  το  κορμί  του  και  το  στόμα  του  στέγνωσε  απότομα.  Αυτό  πράγματι  ήταν  άσχημο.  Να  τους  πήγαιναν  για  εκτέλεση;  

Γύρισε   και   κοίταξε   τους   άλλους   γύρω   του.   Από   το   χρώμα   του  προσώπου  τους,  που  πλέον   είχε   γίνει  σχεδόν  άσπρο,  μάλλον   και  αυτά  το  ίδιο  θα  σκεφτήκαν.  η  απάντηση  ήρθε  ευθύς  αμέσως.  Με  θόρυβο  ένα  από   τα  παιδιά  του  Δερβενίου,  από   την   πρώτη  σειρά,  έπεσε  κάτω.  Σαν  κεράκι  έσβησε  μέσα  στον  άξονά  του  και  η  πομπή  σταμάτησε  απότομα.  Ένας   Γερμανός   πήδηξε   κάτω   από   το   φορτηγό,   πλησίασε   και   τον  σκούντησε  με  την  μπότα  του.  Το  παιδί  κουνήθηκε.  Μάλλον  είχε  ζαλιστεί  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[13/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

ή  κουραστεί  και  δεν  άντεξε  και  έπεσε  χάμω.  Ο  Γερμανός  είπε  κάτι  στους  άλλους  πάνω  στο  φορτηγό  ·∙  άλλοι  δύο  κατεβήκανε  κάτω  με  ένα  σάλτο.  Πιάσαν   το   παιδί,   ένας   από   τα   πόδια   ο   άλλος   από   το   κεφάλι   και   με  προσεκτικές  κινήσεις  τον  μεταφέρανε  στο  φορτηγό.  Ένας  Γερμανός  που  ήταν  πάνω  στο  φορτηγό,  έβγαλε  ένα  παγούρι  από  την  εξάρτηση  του  και  του  έβρεξε  τα  χείλια.  Το  παιδί  άνοιξε  τα  μάτια  του,  άλλα  έμεινε  ακίνητο.  Ασυναίσθητα   έβαλε   τα   χέρια   στην   κοιλιά   του,   και   κάθισε   έτσι  κουλουριασμένος  μέσα   στο   φορτηγό.  Μια   φωνή  ακούστηκε   από   τους  Γερμανούς  και  το  φορτηγό  ξανά  ξεκίνησε.  Αυτό   το  σημάδι,  σήμαινε  ότι  δεν   ήθελαν   να   τους   σκοτώσουν   –   τουλάχιστον   όχι   για   την   ώρα.  Αυτή  ήταν  η  απάντηση  που  γύρευαν  όλοι  και  ο  Παύλος  ησύχασε   τις  σκέψεις  του.

Με  το  μάτι  μέτρησε  τους  στρατιώτες  στο  φορτηγό.  Έξι  άντρες.  στην  άκρη   καθόταν   ο   αξιωματικός   με   το   πηλήκιο   σε   φανερή   ένταση.   Τα  μάτια  του  νευρικά  κοίταζαν  αφ’  υψηλού  την  πομπή.  Θαρρείς  διάβαζε  τα  μάτια  τους,  να  δει  ποιος  θα  κάνει  ύποπτη  κίνηση.  Είχε  πάει  μεσημέρι,  και   ο   ήλιος  που  από   το   πρωί   έπαιζε   κρυφτούλι   με   τα   σύννεφα   τώρα  στεκόταν   μελαγχολικός   και   μεσουρανούσε.  Πόσες  ώρες   περπατάγανε,  δεν   μπορούσε   να   πει   κανείς   με   ακρίβεια,   αλλά   πλέον   όλοι   ήταν  κουρασμένοι   και   τα   στομάχια   διαμαρτυρόντουσαν   έντονα.   Κάποια  ακαθόριστη   –άσχημη   -­‐   μυρουδιά   ενόχλησε   την   μύτη   του   Παύλου.  Γύρισε   δίπλα  του  και   είδε   και   τους  άλλους  να  μυρίζουν  και  αυτοί   τον  αέρα.  Υπήρχε  μια  δυσοσμία  που  κανείς  δεν  μπορούσε  να  αδιαφορήσει.  Δεν   μπορούσε   να   καταλάβει   τι   μπορούσε   να   είναι   ώσπου   είδε.   Στην  άκρη   του   δρόμου,  στα   στιβαρά   κλαριά   μιας   ελιάς   κρεμόντουσαν   δύο  άνδρες  και  μία  γυναίκα.  Τα  χέρια  τους  ήταν  δεμένα  στην   πλάτη  και  το  κεφάλι   τους   έγερνε   ελαφρά   προς   τον   ώμο   τους.   Ένα   ελαφρύ   αεράκι  γύρισε   τα   άψυχα   κορμιά   τους   και   το   πρόσωπό   τους   μπλαβιασμένο  κοίταξε   κατάματα   τα   σοκαρισμένα   παιδιά.   Τα   μάτια   τους   ορθάνοιχτα  χόρταιναν  το  τοπίο.  Παγωμένα.  

Ο  Παύλος  κοκάλωσε.  Η  απόγνωση  και  ο  φόβος  πάλι  πλημμύρισαν  το  κορμί  του.  Ένα   ρίγος  και   μια   ελαφρά   τρεμούλα   στα   χείλη  έκαναν   τον  Παύλο  να  κλείσει  τα  μάτια  και  να  προχωράει  στα  τυφλά.  Δεν  ήθελε  να  ούτε  να  βλέπει  ούτε  να  σκέφτεται.  Σκέπασε  την  μύτη  του  με  το  χέρι  του  προσπαθώντας  να  εμποδίσει  οποιαδήποτε  μυρουδιά    -­‐  εικόνα  –  ιδέα  να  μπει  μέσα  στην  ψυχή  του  και  στο  κορμί  του  εκείνη  την  στιγμή.  Μετά  την  στροφή  το  τοπίο  ηρέμησε,  οι  γνωστές  λεμονιές  δέσποζαν  στην  άκρη  και  χαμηλά  στην  γη  πικροδάφνες.  Με  μια  βαθιά  ανάσα  ο  Παύλος  συνέχισε  να  περπατάει.  Πλησιάζανε  στην  Συκιά  και  κάποια  σπίτια  ζωγραφίζονταν  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[14/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

στον   ορίζοντα.  Η   θάλασσα   στα   αριστερά   τους,   μόνιμος   σύμμαχος   σε  αυτό  το  ανόητο  οδοιπορικό,  με  προορισμό  το  άγνωστο.  

Μετά  τα  πρώτα  σπίτια  λίγα  μέτρα  πιο  πέρα  φάνηκε   ένας  φούρνος.  Το   φορτηγό   σταμάτησε   έξω   από   αυτόν   και   όλοι   οι   Γερμανοί   με  γρήγορες   κινήσεις   πηδήξανε   κάτω.   Δύο   από   αυτούς   μπήκανε   στον  φούρνο,  και  οι  υπόλοιποι  συγκεντρώθηκαν  γύρω  από  το  τσούρμο  με  τα  παιδιά   και   τους   γέρους.   Ένας   από   αυτούς   έκανε   νόημα,   και   όλοι  καθίσανε  κάτω  να  ξαποστάσουν.  

«Για  να  δω  το  πόδι  σου!»  είπε  ο  Παύλος  στον  Πέτρο.  

Ο   Πέτρος  άπλωσε   το   πόδι   του   και   κατέβασε   την   κάλτσα  με   αργές  κινήσεις  ώσπου   να   την   βγάλει   τελείως.  Η   πατούσα   του  ήταν   κόκκινη,  ματωμένη   και   από   ότι   είπε   ο   Πέτρος   τον   έτσουζε   πολύ.   Ο   Παύλος  σηκώθηκε   πάνω   και   πήγε   στην   άκρη   του   δρόμου,   εκεί   που   ήταν  μαζεμένα  αρκετά  χόρτα.  Ένας  Γερμανός  ενοχλήθηκε  και  πλησίασε  προς  το  μέρος  του.  Με  μια  κίνηση  του  χεριού,  ο  Παύλος  έδωσε  στον  Γερμανό  να   καταλάβει   τι   έψαχνε.  Μέσα  στα   χόρτα  φυτρώνανε   μολόχες.  Έκοψε  δυο  τρεις,  και  γέμισε  την  φούχτα  του  με  χώμα.  Πλησίασε  τον  Πέτρο  και  του  είπε:

«Δοκίμασε  αυτό.  Μπορεί  να  βοηθήσει!  Και  μετά  τρίψε  το  καλά  με  το  χώμα»  και  με  μία  κίνηση  έδωσε  την  μολόχα  και  την  άμμο  στον  Πέτρο.  Ο  Πέτρος,  αν   και   δεν   ήξερε   αυτά   τα   γιατροσόφια,  έκανε   ότι   του   είπε   ο  Παύλος.   Έτριψε   αργά   την   πατούσα   του   με   την   μολόχα,   πράγμα   που  πρέπει   να   έτσουζε   τρομερά   γιατί   το   πρόσωπό   του   είχε   πάρει   μια  έκφραση   πόνου   και   έπειτα   άλειψε   το   χώμα   από   πάνω.   Προσεκτικά  φόρεσε   την  κάλτσα  του  και   ξάπλωσε  και  αυτός  στο  δρόμο  κοιτάζοντας  τα  σύννεφα.  Θα  μπορούσε  και  να  βρέχει,  σκέφτηκε  και  έκλεισε  τα  μάτια  του.  Δύο  στρατιώτες  βγήκαν  από  τον  φούρνο,  κρατώντας  στην  αγκαλιά  τους  παξιμάδια,  και  τρία  τέσσερα  καλαμποκόψωμα.  Όλοι  προς  στιγμή  πιστέψανε,   ότι   θα   μοίραζαν   το   φαγητό.  Λάθος!   Φόρτωσαν   τα   ψωμιά  και   τα   καλαμποκόψωμα   στο   φορτηγό   και   αρχίσανε   να   μασουλάνε,  κόβοντας   λίγο   από   το   ψωμί.   Κάποιοι   κάθισαν   μέσα   στο   φορτηγό,  κάποιοι   άλλοι   όρθιοι.   Ο   μόνος   που   ασχολήθηκε   ήταν   ένα   αδύνατος  Γερμανός  με  σαρκώδη  χείλια  ο  οποίος  έδωσε  λίγο  νερό  στο  πρώτο  παιδί  της  σειράς,  κάνοντας  νόημα   και  στους  άλλους   να   έρθουν   να   πιουν  με  την  σειρά  τους.  Όλοι  ένας-­‐ένας  σηκώθηκε  να  πιει  μια  σταγόνα  νερό  από  αυτό  το  παγούρι.  Ο  μόνος  που  δεν  σηκώθηκε  να  πιει  νερό  ήταν  και  πάλι  ο  Ζάχος.  Κοίταζε  με  ένα  κρύο  βλέμμα  τη  όλη  σκηνή.  Ήταν  σαν  να  έλειπε  ο  ίδιος  και  να  είχε  μείνει  το  κορμί  του  εκεί  κούφιο.  Τους  κοίταζε  άδειος  από  σκέψεις  και  συναισθήματα.  Κανείς  δεν  ήξερε  τι  να  του  πει  και  πως  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[15/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

να  τον  παρηγορήσει.  Μέσα  σε  ένα  πρωινό  έχασε   πατέρα  και  την  μάνα  του  την   άφησε   αιμόφυρτη  στον   δρόμο   ·∙   και   όσο   για   τον   ίδιο;  μάλλον  πήγαινε  για  εκτέλεση  και  δεν  μπορούσε  να  κάνει  τίποτα  για  όλα  αυτά.  

Σε   αυτό   το   σημείο   πρέπει   να   έκατσαν   γύρω   στην   μία   ώρα.   Αφού  έφαγαν   οι   Γερμανοί,   και   ήπιαν   νερό   μπήκαν   στο   φορτηγό.   Όλα   τα  παιδιά  σηκώθηκαν,  και  σαν  ένευσε  το  φορτηγό  με  το  μαρσάρισμά  του,  ξεκίνησαν   πάλι   να   περπατούν.  Η  ζέστη  της   ημέρας   και   το   περπάτημα  είχε  κάνει  όλων  των  αγοριών  τα  μάγουλα  πορφυρά  σαν  το  ρόδι,  και  τα  χείλη  άσπρα   από   την   κούραση  και   το   στεγνωμένο   σάλιο.   Άραγε   που  τους  πηγαίνανε;  μήπως  θέλανε  να  τους  σκοτώσουνε  με  αργό  τρόπο;  να  τους   λιώσουν   στο   περπάτημα   ;   και   πάλι   γιατί   τους   έδιναν   νερό   ;   δεν  ήταν  λογικό!

Λες   και  έκαναν   όλα   τα   παιδιά   την   ίδια  σκέψη,  ο   Στέλιος   πλησίασε  τον  Παύλο  και  του  ψιθύρισε.    «που  μας  πηγαίνουν,  έχεις  καμιά   ιδέα;»  ρώτησε  

«δεν   ξέρω,   αλλά   σίγουρα   μας   θέλουν   νεκρούς!   Αλλιώς   θα   μας  τάιζαν!»  είπε  ο  Παύλος.  

«Έχω   ακούσει   από   τον   πατέρα   μου   για   ένα   μέρος   που   καίνε   τους  ανθρώπους!  Μήπως  μας  πάνε  εκεί;»  ξαναρώτησε  ο  Στέλιος

«Και  κάνουν  τόσο  κόπο;  γιατί  δεν  μας  βάζουν  σε  ένα  φορτηγό.  Μπα!  θέλουν  όλοι  να  μας  δουν  να  ταλαιπωρούμαστε   αυτό  είναι  όλο.  Επειδή  σκοτώσανε   τους   Γερμανούς   εκεί   πάνω   στο   Ελληνικό,   θέλουν   όλα   τα  χωριά  να  δουν  τι  είναι  ικανοί  να  κάνουν»

«Δεν   ξέρω  φοβάμαι  πολύ..»  είπε   ο   Στέλιος  και  κατέβασε   το   κεφάλι  κάτω  μελαγχολικά.  Ο  Παύλος  ένιωσε  συμπάθεια  για  αυτό  το  παιδί.  Όχι  ότι   ο   ίδιος   δεν   φοβόταν,   αλλά   να!   δεν   άντεχε   να   βλέπει   κάποιον   να  στεναχωριέται.  Του  έπιασε  το  χέρι  και  του  είπε  με  στόμφο.  

«θα   είμαστε   μαζί   σε   ότι   και   να   συμβεί!   Εντάξει   ;   μην   φοβάσαι  τίποτα   !   και   στο   υπόσχομαι   δεν   πάνε   να   μας   κάψουν!   Αυτό   είναι  σίγουρο  που  σου  λέω!»  

Ο  Στέλιος  χαμογέλασε  ντροπαλά  και  ένα  «Ευχαριστώ»  σκαρφάλωσε  στα  χείλια  του.  Έδειξε  να  ντράπηκε  που  φοβόταν,  σκούπισε  περήφανα  τα   βουρκωμένα   μάτια   και   μεγάλωσε   το   χαμόγελο   λέγοντας   πλέον  εύθυμα   στον   Παύλο   :   «Τουλάχιστον   εμείς   χαζεύουμε   την   θάλασσα!  Αυτοί   εκεί  το   μόνο   που   βλέπουν   είναι   ο   ένας   τον   άλλο!  Και   είναι   και  κακάσχημοι  !»  

Το   πρόσωπο   του   Παύλου   φώτισε   και   προς   στιγμή   ξέχασε   που  βρισκόταν.   Άρχισε   να   ανταλλάσσει   ιστορίες   και   πειράγματα   με   τον  Στέλιο,   με   θέμα   άλλοτε   τους   Γερμανούς   και   άλλοτε   ένα   παιδί   που  φύσαγε   και   ξεφύσαγε   στην   πρώτη   γραμμή.   Σύντομα   κόλλησε   και   ο  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[16/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Πέτρος   κοντά   τους,   συναπαρτίζοντας   τις   ιστορίες   και   τα   πειράγματα  τους,  κάνοντας  –  έστω  και  για  λίγο  –  τον  φόβο  και  την  θλίψη  να  φύγει  από  την  καρδιά  τους.  

Πλησιάζανε  στα  πρώτα  σπίτια  του  Κάτω  Διμινιού,  πέρασαν  μπροστά  από  ένα  που  στην  αυλή  του  είχε  μια  πορτοκαλιά  μεγάλη,  τα  σκαλάκια  σοβατισμένα   λευκά   σαν   ποδιά.   Κάποιο   παράθυρο   έκλεισε   πάλι   με  δύναμη.   Κάθε   βήμα,   ένας   μικρός   αναστεναγμός,   μια   αγανάκτηση.   Τα  παιδιά   περπατούσαν   μπροστά   και   πίσω   οι   μεγαλύτεροι   που   είχανε  συναντηθεί  στο   Σαραντάπηχο.  Ακούστηκε   μια  φωνή  δυνατή,  ο  Παύλος  γύρισε   πίσω  να  κοιτάξει.  Γύρω  στα  εξήντα  χρονών  με   λευκό  πρόσωπο,  μουστάκι  μεγάλο   και  μακρουλό   σαν   πέταλο   κολλημένο   στο  πρόσωπο,  μαλλιά   όρθια,   ανακατεμένα   ήταν   ο   άντρας   που   έπεσε   το   έδαφος   με  θόρυβο.  Οι  διπλανοί   του  πρόλαβαν  να  του  πιάσουν   το  κεφάλι  προτού  σωριαστεί   εντελώς   και   το   ακούμπησαν   κάτω   απαλά.   Ένας   έσκυψε   να  ακούσει  την  καρδιά  του.  

Το   φορτηγό   με   τους   στρατιώτες   σταμάτησε,   κατέβηκαν   τρεις,  πλησίασαν   και   έδιωξαν   τους   πάντες   από   δίπλα   του.   Ο   πιο   ψηλός  Γερμανός   έκατσε   στα   γόνατα   και   άρχισε   τα   χαστούκια   να   τον  συνεφέρει.   Το   μουστάκι   του   ανθρώπου   που   ήταν   ξαπλωμένος  κουνήθηκε,  τα  μάτια  του  ανοιγόκλεισαν.  Του  έδωσε  λίγο  νερό  από  του  πουγκί   που  είχε   στην   ζώνη   και   σηκώθηκε   με   αργές  κινήσεις.  Οι   τρείς  στρατιώτες  συζητήσανε  μεταξύ  τους  έντονα.  Ένας  έδειχνε   το   φορτηγό  άλλος   το   όπλο   του.  Το   έφερε   στον   ώμο   του  και  σημάδεψε   τον   άνδρα  στο  έδαφος,  κούνησε  το  κεφάλι  με  αποδοκιμασία..  Ο  ψηλός  στρατιώτης  μπήκε   μπροστά  στο  όπλο,  έδειξε   το  φορτηγό  ξανά.  Ο  Παύλος  υπέθεσε  ότι  μαλώνανε  αν  θα  τον  σκοτώσουν  ή  θα  τον  βάλουν  στο  φορτηγό.  Στο  φορτηγό   ήταν   αδύνατο   να   μπει,   κανείς   άλλος   δεν   χώραγε.   Την  τελευταία  θέση  την  είχε  το  παιδί  που  είχε  ζαλιστεί  προηγουμένως..  

Από  το  φορτηγό  σάλταρε  κάτω  και  ο  αξιωματικός  με  το  πηλήκιο.  Το  φαρδύ   παντελόνι   του   ανέμισε   σαν   πλησίασε   τους   τρεις   στρατιώτες.  Εκείνος   δεν   κρατούσε   όπλο,   είχε   μόνο   ένα   περίστροφο   στην   ζώνη.  Μίλησε   δυνατά,   έδωσε   εντολή   στον   Γερμανό   με   το   όπλο   να  πυροβολήσει.   Ο   Στρατιώτης   έδειξε   να   διστάζει   αλλά   η   εντολή  επαναλήφθηκε,  αυτήν  την  φορά  με  μεγαλύτερη  ένταση.  

Ο  Παύλος  κοίταξε  δίπλα  του  τον  Αλέξη.  Τον  είδε  να  κλείνει  τα  αυτιά  του   με   δύναμη,   έδειχνε   τρομοκρατημένος.   Τα   δάχτυλα   του   Παύλου  κινήθηκαν   νευρικά  μεταξύ  τους,   τα   έτριψε   από   αγωνία.  Κοίταξε   δεξιά  και   αριστερά,   στην   άκρη   του   σπιτιού   που   είχανε   περάσει   υπήρχε  παρατημένο   ένας   μικρός  αραμπάς.   Κοίταξε   τον   Πέτρο   με   νόημα,   του  έδειξε  το  ξύλινο  με  τις  ρόδες  και  αυτός  έγνεψε  καταφατικά.    

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[17/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Δάγκωσε   τα   χείλη   του   με   δύναμη,   δεν   υπήρχε   χρόνος   για   πολλές  σκέψεις.  Πλησίασε   διστακτικά  τον  αξιωματικό  και  του  έδειξε   το   ξύλινο  κάρο   στην   άκρη   του   δρόμου.   Ο   αξιωματικός   κατάλαβε   και   γέλασε.  Κοίταξε  τον  Παύλο  στα  μάτια,  και  έπειτα  τον  ζύγισε  με  το  μάτι.  Στάθηκε  σκεπτικός   ·∙     τέλος   έκανε   νόημα   στον   Παύλο   να   τρέξει.   Οι   άλλοι  στρατιώτες  δίπλα  στον   αξιωματικό,  σήκωσαν   τα  όπλα  και  σημάδεψαν  τον  Παύλο,  μη  τυχόν  κάνει  κανένα  αστείο  να  εξαφανιστεί..  

Το  παιδί  έτρεξε,  ένιωθε  πίσω  του  να  τον  παρακολουθούν  τρία  όπλα  έτοιμα  να   καπνίσουν,  οι   σφαίρες  να   τον   διαπεράσουν   πέρα  ως   πέρα.  Αρκεί  ενός  να  γλιστρήσει  το   χέρι  του..    Έπιασε   το  κάρο  από  τα  μεγάλα  ξύλα  που  προεξείχαν.  Το  γύρισε  προς  τα  εμπρός  με  κόπο  και  σιγανά  το  έσυρε   προς   την   πομπή,   προσέχοντας   να   περάσει   πάνω   από   κάποιες  μεγάλες  πέτρες  που  ήταν  στο   δρόμο  του.  Σαν  πλησίασε  τον  άνδρα  στο  έδαφος,   οι   στρατιώτες   χαμήλωσαν   τα   όπλα   και   τα   πέρασαν   στους  ώμους.   Έπιασαν   και   οι   τρεις   μαζί   τον   άνδρα   και   τον   ξάπλωσαν   στο  ξύλινο  κάρο.  Ο  αξιωματικός  έφυγε  με  μεγάλα  βήματα  προς  το  φορτηγό,  έπειτα  από  λίγο  τον  ακολούθησαν  και  οι  υπόλοιποι  Γερμανοί.  

Ξεκίνησαν  πάλι,  το  φορτηγό,  τα  παιδιά  ,  πιο  πίσω  οι  μεγαλύτεροι  σε  ηλικία   και   τέλος   ο   Παύλος   να   σπρώχνει   το   κάρο   με   δύναμη.  Περπάτησαν  ακόμα  για  ώρες  και  ώρες,  τα  χέρια  του  Παύλου  ματώσαν,  τα  πόδια  του  έδειχναν  ανεξέλεγκτα,  ο  ιδρώτας  τον  είχε  κάνει  μούσκεμα.    Ο   άνδρας   πάνω   στο   κάρο,   άρχισε   να   συνέρχεται   μα   ήταν   πολύ  αδύναμος.  Γύρισε   το   κεφάλι,  κοίταξε   με   ευγνωμοσύνη  τον  Παύλο   που  πλέον  το  πρόσωπο  του  ήταν  κόκκινο  από  την  προσπάθεια.  Αρκετά  μετά  το  Διμηνιό,  πλησίασαν  δύο  μεγαλύτεροι  άνδρες  ψηλόλιγνοι  τον  Παύλο  και   του   πήραν   το   κάρο   από   τα   χέρια..   μετά   ήρθε   ο   Πέτρος   και   τους  άλλαξε.  Έπειτα  ξανά  ο  Παύλος  για  λίγο,  και  μετά  ο  Αλέξης.  Εκείνον   τον  άνδρα  δεν  τον  παράτησαν  ποτέ.  

Πλέον   είχε   πάει   απόγευμα   όταν   φτάσανε   στο   Κιάτο.   Το   φορτηγό  βγήκε  από  τον  κεντρικό  δρόμο  και  έστριψε  αριστερά  προς  το  λιμάνι….

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[18/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Κιάτο

ΤΑ  ΠΑΝΤΖΟΥΡΙΑ   άνοιξαν   και   οι   άνθρωποι   έκαναν   τον   σταυρό   τους  στο   πέρασμα   της   πομπής.   Κάποιοι   στάθηκαν   να   τους   παρατηρήσουν:  Υπήρχε   εκείνη   η   νευρικότητα   στις   κινήσεις   τους,   η   αγωνία   κι  αγανάκτηση.  Μια   μεγάλη   σε   ηλικία  κυρία,  φορτωμένη  με   τσάντες   τις  παράτησε   στο   έδαφος   κρατώντας   το   πρόσωπο   με   τα   χέρια   της.     Τα  μάτια  της  άρχισαν  να  τρέχουν  δάκρυα,  το  κορμί  της  απελπίστηκε   στην  θέα  των  ανδρών  και  των  παιδιών  που  ροβολούσαν,  κλώτσαγαν  το  κάθε  βήμα  πίσω  από  τους  Γερμανούς  με  τα  όπλα  κρεμασμένα  στους  ώμους.  

Πέρασαν  έξω  από  ένα  καφενείο  με   καφετί  βάψιμο  στην   πόρτα  και  δύο   παράθυρα   οβάλ   σαν   αψίδες.   Στο   πεζοδρόμιο   ήταν   αραγμένα  τραπεζάκια   μεταλλικά   ,   μπλε   με   ψάθινες   καρέκλες   και   από   αυτά,   τα  τρία   είχαν   ενωθεί   για   να  χωρέσουν   κάποιοι   Γερμανοί  στρατιώτες   που  μαζεμένοι  μπεκρόπιναν.    Με  ανοιχτά  πουκάμισα  –  σε  κατάσταση  μέθης  -­‐  τραγουδούσαν  όλοι  μαζί  στην  γλώσσα  τους  κάποιο  τραγούδι  άγνωστο  για   τους   υπόλοιπους.  Εμπρός   τους    πολλά  μπουκάλια  από   μπίρες   και  κάποιοι  μεζέδες,  χαρτοπετσέτες  ανακατωμένες  και  μαχαιροπίρουνα.  Οι  φωνές  τους  ήταν  καλλίφωνες,  υπήρχε   ένας  ο  ρυθμός  που  κατακτούσε  τον  αέρα  απαλά.  Κατέληγε  στα  αυτιά  του  Παύλου  ερωτικός  κι  αέρινος.  Δεν   μπόρεσε   να   διατηρήσει   την   κατήφεια   του,  αντίθετα   μια   μουσική  παιδεία   που   είχε   κληρονομήσει   απ’   τον   πατέρα   του   τού   ήρθε   στην  μνήμη.  Είχε   μάθει   να   αγαπάει   την   μουσική  από   τον   πατέρα   του   που  ήταν   εξαίρετος   βιολιστής  και   τα   τελευταία   δύο   χρόνια   περίπου,   κάθε  παρασκευή   απόγευμα   αφιέρωνε   στον   Παύλο   δύο   ώρες   θεωρία  μουσικής  και  βιολί.  Ο  Παύλος    θα  ήθελε  να  κάνει  παραπάνω  μαθήματα,  αλλά  η  αυστηρή  φύση  του  πατέρα  του  είχε   θέσει  τους  κανόνες!  Κάθε  Παρασκευή  για  δύο  ώρες!  Ούτε  παραπάνω  ούτε  λιγότερο.  Ίσως  και  να  φοβόταν  μην  παρατήσει  τα  μαθήματα  του  σχολείου  ο  Παύλος    για  την  μουσική.  Του  φάνηκε  ότι  άκουσε  τα  λόγια  του  πατέρα  του  :«Η  μουσική  είναι  κατεργάρα  τέχνη».  «σε  κάνει  να  την  ερωτευθείς  και  ξεχνάς  όλα  τα  επίγεια  με  αποτέλεσμα  να  γίνεις  ένας  ψωμόλυσσας  καλλιτέχνης!».    

Πάντα  ήθελε  να  καμαρώσει  τον  Παύλο  γιατρό.  Αυτή  ήταν  η  επιθυμία  του   πατέρα   του,   αν   και   ο   ίδιος   -­‐   αν   τον   ρωτούσε   κανείς   -­‐   δεν   ήταν  σίγουρος  αν  θα  ήθελε  ποτέ    να  ανοίγει  κοιλιές,  να  θρέφει  πληγές  για  να  ζήσει.   Ίσως   κάτι   διαφορετικό   να   ήθελε   να   κάνει.   Κάτι   που   αν   το  ομολογούσε  σε  άνθρωπο,  θα  τον  κορόιδευαν.  Όπως  για  παράδειγμα  να  διαβάζει  βιβλία  του  Βίκτωρ  Ουγκό  ή    τεύχη  από   τον  Νέο  κόσμο.  Μέσα  στις  λέξεις  χανόταν,  δίπλα  του  έσβηνε  η  μαυρίλα  των  καιρών  και  μικρά  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[19/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

φωτάκια  που  απαρτίζονταν  από  τελείες  και  παραγράφους  του  φώτιζαν  την   φαντασία.  Μα   αυτό   δεν   είναι   κάτι   που   το   παραδέχεσαι   δημόσια,  τουλάχιστον  ο  Παύλος  δεν  ήθελε  να  πει  σε  κανέναν  ότι  το  μόνο  μέλλον  που  μπορούσε  να  φανταστεί  θα  ήταν  η  δύσκολη  δουλειά  του  δασκάλου  -­‐   όπως  ο  πατέρας   του  -­‐   ή   κάτι  που   ζητούσε   περισσότερη  έπαρση  από  όση   έπρεπε   :   Να   γίνει   και   ο   ίδιος   συγγραφέας!   Φυσικά   και   με   την  μουσική   ήθελε   να   ασχοληθεί,   αλλά   αυτό   και   αν   ήταν   απαγορευμένο  σαν  σκέψη.  

 Τέτοιες  μυστήριες  σκέψεις  ήρθαν  στο  νου  του  Παύλου,  ακούγοντας  αυτό  το  τραγούδι  να  βγαίνει  τόσο  εύηχα  από  τα  στόματα  των  Γερμανών  στρατιωτών.   Παρατήρησε   λίγο   καλύτερα   τα   πρόσωπα   αυτών   των  ανθρώπων.  Για  μεγάλη  του  έκπληξη  είδε  ότι  κάποιοι  από  αυτούς  είχανε  δακρύσει!  Αυτό  πράγματι  δεν  το  περίμενε  ο  Παύλος.  

Οι   Γερμανοί   να   δακρύσουν!   «Αυτοί  μας  θέλουν   όλους   νεκρούς     ή  σκλάβους!»  έλεγε  η  μητέρα  του.  «Χειρότερη  φάρα  από  τους  Γερμανούς  δεν   υπάρχει..»   έλεγε   ο   Δήμαρχος   σιγά   μην   τον   ακούσει   κανεν’   αυτί,  στον   πατέρα   του  όταν   ερχόταν   σπίτι   για   να   τσούξει   κάνα  ούζο   κρυφά  από   την   κυρά   Θοδώρα.   «Αυτά   είναι   τέρατα»   έλεγε   ο   μπαρμπέρης   ο  Ανέστης   απέναντι   όταν   πήγαινε   ο   πατέρας   του   να   ψαλιδίσει   το  μουστάκι  του.  

Και  αυτοί  τώρα  δακρύζουν    !  «τι  παράξενο!»  σκέφτηκε  ο  Παύλος.  Μέσα  στην  κεφαλή  του  μία  ανάποδη  θεωρία  του  ήρθε,  και  είδε   τον  

κόσμο  με  άλλο  μάτι.  Έστω  λέει,  ότι  στην  θέση  του  Γερμανού  αυτού  που  μπεκρόπινε   στο   καφενείο   ήταν   ο   Παύλος,   και   αντί   για   την   Ελλάδα  βρισκότανε   στην  Γερμανία.  Την  είχανε  κατακτήσει,  αλλά  ο  Παύλος  δεν  ήθελε  άλλο  να  πολεμάει.  Οι  επιλογές  που  θα  είχε  ήταν  ελάχιστες,  γιατί  σαν   στρατιώτης  έπρεπε  να  δείξει  υπακοή  στις  διαταγές  των  ανωτέρων  του..  Ή  έστω  ότι  στην  πατρίδα  ήταν  παντρεμένος  με  δύο  μικρά  παιδιά,  και   του   λείπανε   πολύ!   Ή   έστω   ότι   αγαπούσε   μια   νέα   και   του   έλειπε  πολύ.  

Πώς  θα  ένιωθε  ο  Παύλος  εκείνη  την  ώρα;  πώς  θα  γύρναγε  στο  σπίτι  του  με   το  κεφάλι  ψηλά;  Ο  όρος  «τίμα  την  σημαία  σου  και  την  πατρίδα  σου»   πρέπει   να   είναι   διεθνής,   δεν   ισχύει   μόνο   για   τους   Έλληνες,  σωστά  ;  

Κούνησε   το  κεφάλι  του  δυνατά  πέρα  δώθε,  να  φύγουνε   οι  σκέψεις  οι  ανάποδες  από  κει  που  ήρθανε  και  είδε  την  κατάσταση  κατάματα.  Τον  πήγαιναν  για  εκτέλεση!  Και  αυτό  δικαιολογίες  δεν  χωράει  ..  Σταμάτησε  να   κοιτάει   τους   μελαγχολικούς   στρατιώτες   και   άρχισε   να   περπατάει  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[20/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

λίγο   πιο   γρήγορα,   σαν   να   ήθελε   να   ξεπεράσει   με   το   βήμα   του   τις  σκέψεις  του.  

«Μας  πάνε  στο  λιμάνι.  Μάλλον  θα  μας  βάλουνε  σε  καράβι  ή  θα  μας  πετάξουν  στην  θάλασσα!»  είπε  ο  Πέτρος.  

«Δεν   νομίζω!   Αλλά   δεν   πάει   το   μυαλό   μου   και   που   μπορεί   να  πηγαίνουμε.»  σχεδόν  συμπλήρωσε  την  σκέψη  του  ο  Παύλος.  

Μερικά   λεπτά   αργότερα   φτάσανε   σε   ένα   μέρος   που   ήταν   φίσκα  στους  Γερμανούς   και   συρματοπλέγματα  χωρίζανε   τον   δρόμο   από   δύο  μεγάλα   κτίρια.   Πίσω   από   τα   συρματοπλέγματα   σακιά   με   άμμο  στοιβαγμένα   με   προσοχή,   φυλάγανε   καρτερικά   ένα   στρατιώτη   που  ακούμπαγε   το   χέρι   του   πάνω   σε   ένα   πυροβόλο   όπλο.   Μιλιούνια  σφαίρες  μέσα  σε  κουτιά  και  χύμα  στο   έδαφος  περιτριγύριζαν  αυτόν  το  στρατιώτη.   Στην   άλλη   μεριά   της   αυλής   πάλι   το   ίδιο   σκηνικό   με   τα  τσουβάλια  με   την   άμμο.  Από   μακριά   το   μόνο   που  μπορούσε   να   δει  ο  Παύλος   ήταν   την   κάννη   του   πυροβόλου   που   στεκόταν   ακίνητο  κοιτάζοντας  φονικά  πίσω  από  τα  τσουβάλια.  

Είχε  αρχίσει  να  βραδιάζει  και  μεγάλοι  προβολείς  φωτίζανε  τον  χώρο,  κάνανε   την   νύχτα,   μέρα.   Οι   σκιές   σε   σημεία   του   προαυλίου   ήταν  τρομακτικές.  Έμοιαζαν   όλα  σαν  ένα  καλοστημένο  σκηνικό,  οι  ηθοποιοί  και   ο   σκηνοθέτης,  πίσω  από   τα  φώτα  τα  παρασκήνια  και  το  άγνωστο.  Μα  δεν  ήταν   έτσι..     το  σκοτάδι  σε  πλανούσε,  σε   έκανε  να  μαντεύεις  τι  υπάρχει  και  τι  δεν  υπάρχει  εκεί  πέρα.  

Το   φορτηγό   σταμάτησε   απότομα,   και   όλοι   οι  στρατιώτες   που  ήταν  μέσα   κατεβήκανε   γρήγορα   κάτω   και   κάνανε   δυάδες.   Ο   ένας   με   το  πηλήκιο   αξιωματικού  και   το  πιστόλι  στην   εξάρτηση,  φώναξε   τον  αγόρι  που  είχε  λιποθυμήσει  πριν   και  που  ήταν  ακόμα  μέσα  στο  φορτηγό  να  κατέβει  και  να  στηθεί  στην  γραμμή  μαζί  μας.  

Τα  πόδια   του  Παύλου   τρέμανε   από   την   κούραση.   Πόναγαν  φρικτά  και   ένιωθε   ότι  δεν   θα  αντέξει  για  πολύ  όρθιος.  Γύρισε   και  κοίταξε   τον  Πέτρο   και   τότε   θυμήθηκε   ότι   αυτός   τουλάχιστον   φορούσε   σαντάλια.  Εκείνος  φορούσε  μόνο  την  κάλτσα  στο  ένα  πόδι  και  σίγουρα  θα  πόναγε  πολύ  η  πατούσα  του.  Ο  Πέτρος  τελικά  ήταν  πολύ  παλικάρι.  Τόσες  ώρες  και  δεν  είχε  πει  κουβέντα  για  τον  πόδι  του.  Ο  Παύλος  έσφιξε  τα  δόντια  και   έκλεισε   για   λίγο   τα  ματιά  προσπαθώντας  να  πείσει   τον   εαυτό   του  ότι  δεν  πονάει.  

Κάποιος   από   την   πρώτη   σειρά,   ένας   ψηλό   αδύνατο   αγόρι   με  πλακουτσωτή   μύτη   νομίζοντας   ότι   κάνουνε   στάση,   κάθισε   κάτω   στο  χώμα  οκλαδόν.  Δεν  πρόλαβε  να  ακουμπήσει  κάτω,  και  οι  αγριοφωνάρες  του   αξιωματικού   με   το   πηλήκιο   ακούστηκαν   σε   όλο   τον   χώρο.   Δεν  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[21/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

καταλάβαιναν   ακριβώς   τι   λέει   αλλά   μάλλον   τον   έβριζε.   Πλησίασε   με  αγριεμένα  βήματα   και   έδωσε  μία  μπουνιά  στο  πρόσωπο   του  αγοριού.  Το  αγόρι  έπεσε  πίσω  με  το  κεφάλι  και  προσγειώθηκε  στο   τραχύ  χώμα,  βγάζοντας  έναν   ήχο  πόνου.  Όλοι  κοκάλωσαν,  και  κράτησαν  τις  ανάσες  τους  

Τότε  ο  Παύλος  είδε  τον  Ζάχο.  Από  το  Δερβένι  μέχρι  το  Κιάτο  αυτό  το  παιδί  δεν  είχε  πει  κουβέντα.  Δεν  είχε  φάει  τίποτα,  δεν  είχε  πιει  τίποτα.  Λογικά  τώρα  θα  ήταν  ράκος  και  ο  οποιοσδήποτε   θα  αμφέβαλε  για  την  δύναμη  που  μπορεί  να  περισσεύει  σε  αυτό  το  ταλαιπωρημένο  κορμί.  

Ένα   ουρλιαχτό   τον   έκανε   να   ανατριχιάσει   και   ο   Ζάχος  εκσφενδονίστηκε   πάνω   στον   Γερμανό   αξιωματικό.   Όλοι   παγώσανε.  Κανένας   δεν   κουνήθηκε   από   την   θέση   του   για   να   τον   σταματήσει.  Ο  φόβος   τους   είχε   πάρει   την   ανάσα.  Λίγα  μέτρα  χωρίζανε   τον   Ζάχο  από  τον  αξιωματικό,  ο  οποίος  πλέον  τον  κοίταζε  σαστισμένος.  Παρατηρούσε  με   έκπληξη   το   κοκαλιάρικο   παιδί,   με   τα   βαθουλωτά   μάγουλα,   να  έρχεται  καταπάνω  του.  Το   βλέμμα  του  μαγνητίστηκε  από  το   μίσος   και  το  ουρλιαχτό  που  έμοιαζε  με  λιοντάρι  πληγωμένο.  Έκανε  μια  κίνηση  να  πιάσει   το   πιστόλι   από   την   ζώνη   του,   αλλά   η   ταχύτητα   του   Ζάχου  ξεπέρασε   κάθε   πρόβλεψη   και   σε   δευτερόλεπτα   ο   αξιωματικός  βρισκόταν  στο   έδαφος  με   τον   Ζάχο   πάνω  του  να  ουρλιάζει   και   να   τον  βαράει   όπου   έβρισκε.   Μια   στο   πρόσωπο   μια   στο   πιγούνι   μια   στο  στέρνο.  Αίμα  σκούρο  κόκκινο  έσταξε  από  την  μύτη  του  αξιωματικού  και  ο  Παύλος  –  έτσι  του  φάνηκε  εκείνη  την  ώρα  –  είδε  σε  αργή  κίνηση  έναν  Γερμανό  που  στεκόταν  λίγα  μέτρα  μακρύτερα  να  σηκώνει  το   όπλο  του  και   να   σημαδεύει.   Άκουσε   τον   ήχο   της   αφόπλισης   σαν   μαστίγιο   που  έσκιζε   τον   αέρα   και   ο   επόμενος  θόρυβος   που   ακούστηκε   ήταν   αυτός  του   όπλου   και   της   σφαίρας   ανακατεμένης   με   φωτιά   και   ρινίσματα  μετάλλου   που   έβγαιναν   με   ταχύτητα   από   την   κάννη   του  αυτόματου.  Σχεδόν   ταυτόχρονα   εκσφενδονίστηκε   το   κορμί   του   Ζάχου   ένα   μέτρο  μακρύτερα.  Το   κεφάλι  του  Ζάχου  δεν  άντεξε  την  πίεση  της  πυρωμένης  σφαίρας  και  άνοιξε  στα  δύο  σαν  καρπούζι.  Αίματα  και  κομμάτια  από  το  κρανίο  του  Ζάχου  συνόδεψαν  το  κορμί  του  πριν  καλά  καλά  προσγειωθεί  στο   έδαφος.   Φρικτό   το   χαμόγελο   που   σχηματίστηκε   στο   στόμα   του  στρατιώτη  με  τον  όπλο  εκείνη  την  ώρα.  Παγερή  η  ώρα  και  η  στιγμή  που  στέγνωσε  τα  δάκρυα  όλων.  Δεν  υπήρχε  ανάσα.  Μια  παρέα  αμούστακα  αγόρια  είδαν  με  τα  μάτια  τους  έναν  ήρωα  να  φεύγει,  είδαν  το  πρόσωπο  του  Θεού  και  του  Διάβολου  στο  ίδιο  μέρος,  είδαν  τον  πόλεμο  μέσα  από  τα   μάτια   της   κόλασης.   Η   παιδική   τους   αθωότητα   βιάστηκε  αποκρουστικά.   Ο   αξιωματικός   σηκώθηκε   πάνω   και   σαν   να   μην   είχε  συμβεί  τίποτα  και  συνέχισε  να  βρίζει  τον  Ζάχο  του  οποίου  το  κορμί  ήταν  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[22/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

ξαπλωμένο   ήρεμα   ένα   μέτρο   μακρύτερα.   Σαν   ευχαρίστησε   τον  στρατιώτη  με  το  όπλο,  εξαπόλυσε  την  οργή  του  προς  τους  υπόλοιπους.  

Με   εντολή   του   άρχισαν   όλοι   να   τρέχουνε.   Με   βία   οι   υπόλοιποι  στρατιώτες  ξεχώρισαν  τα  παιδιά  από  τους  μεγάλους,  κάνανε  δύο  σειρές  και   σπρώχνοντας   πήραν   μόνο   τα   παιδιά   από   εκεί.   Οι   μεγαλύτεροι  μείνανε  πίσω,  μαζί  με  το  κάρο  και  το  νεκρό  κορμί  του  Ζάχου.

 Οι   μυς   των   ποδιών   πονούσαν   άλλα   ο   φόβος   υπερκάλυπτε   κάθε  

φυσική   κούραση.   Με   όσες   δυνάμεις   είχανε   μείνει   στα   πόδια   τους  έτρεχαν   με   τις  προσταγές  τους,  ώσπου  πλησίασαν   δυο   μεγάλα   κτίρια.  Λίγο  πριν  περάσουνε  την  κεντρική  πόρτα  ο  Παύλος  πρόλαβε  να  δει  μια  πινακίδα   που   έγραφε   με   μεγάλα   σκαλιστά   γράμματα   «Αποθήκαι».  Μπήκανε   μέσα   και   τους   οδηγήσανε   σε   μία   γωνιά,   που   ήταν  τοποθετημένα  πρόχειρα  κάτι  δεμάτια  από  άχυρα.  Στην   άλλη  μεριά  της  αποθήκης  ήταν  καθισμένοι  κάποιοι   στρατιώτες  γύρω  από   ένα  μεγάλο  τραπέζι   με   καρέκλες   και   πάνω   στο   τραπέζι   πεταμένα   ποτήρια,  αποφάγια.   Προφανώς   από   κάποιο   πρόσφατο   τσιμπούσι.   Στην   οροφή  μεγάλες   λάμπες   φωτίζανε   τον   χώρο,   κρεμασμένες   σαν   τσαμπιά.   Οι  περισσότεροι  Γερμανοί   συζητούσαν   μεταξύ   τους,  εκτός  από   τρεις  που  στεκόντουσαν   όρθιοι   σε   στάση   προσοχής,   με   τα   όπλα   κρεμασμένα  στους  ώμους.  Μάλλον  αυτοί  είχαν  σκοπιά  εκείνη  την  ώρα.

  Τα   παιδιά   κάτσανε   στα   άχυρα   και   βγάλανε   τα   σαντάλια   και   τις  κάλτσες  τους.  Ο  Πέτρος  έβγαλε  προσεκτικά  την  κάλτσα  του  και  κοίταξε  προσεκτικά  την  πατούσα  του.  Είχε  ματώσει.  Τελικά  αυτή  ήταν  η  φυλακή  τους.   Ίσως   το   τελευταίο   σπίτι   που   θα   είχαν.   Κάτσανε   έτσι   σχεδόν  ακίνητα  μέχρι  το  βράδυ,  ώσπου  ο  ύπνος  συνάντησε  την  κούραση  τους.  Δεν   υπήρχε   κουράγιο   για   κουβέντες,   ξαπλώσαν   όλα   άφωνα   και   τα  κορμιά  τους  έφεγγαν  σαν  κεράκια  σε  μανουάλι.    

Δίπλα   οι   στρατιώτες   συζητούσαν   με   θόρυβο,   αλλά   κανένα  από   τα  παιδιά  δεν  ενοχλήθηκε  από  τις  φωνές  τους.  Ήταν  πολύ  κουρασμένα,  και  πιστεύανε  βαθιά  μέσα  τους  ότι  αυτός  ο  ύπνος  μπορεί  και  να  ήταν  και  ο  τελευταίος   τους.   Ο   Παύλος   ξεκίνησε   μια   σιγανή   προσευχή,   μήπως   ο  Θεός   τους   λυπηθεί   και   σταματήσει   την   εξαθλίωση   τους   εκείνο   το  βράδυ.   Πολύ   θα   ήθελε   να   πάει   να   βρει   τον   Ζάχο   εκεί  που   ήταν   έτσι  ώστε  εικόνες  και  πόνος  σαν  τον  σημερινό  ποτέ  ξανά  μην  ματαδεί..

Σιγανά   τα   βλέφαρα   βαρύνανε   και   ο   ύπνος   άπλωσε   το   πέπλο   του  μέχρι  το  πρωί…

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[23/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Κέντρο Διοίκησης Κιάτου 7.00 ώρα πρωινή

Ο  ΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ  Carl  Wi�genstein  Αυστριακής  καταγωγής  με  φαρδύ  μέτωπο   που   τόνιζε   το   γκριζωπό   μαλλί   του,   γυαλιά   με   μεταλλικό  σκελετό,   αδύνατος   αλλά   με   αρκετά   γεροδεμένες   πλάτες   και   αυτιά  πεταχτά   –   σχεδόν   κωμικά   -­‐   είχε   έρθει   στο   γραφείο   του  από   νωρίς   το  πρωί   και   η   διάθεση   του     θα   έλεγε   κανείς   ότι   ήταν   αρκετά   καλή.  Στρατιωτική  στολή  ατσαλάκωτη,  ίσια  πλάτη,  μπότες  γυαλισμένες  και  το  πηλήκιο  στο  χέρι.  Τα  βήματα  του  βαριά  ακούστηκαν  στην  ξύλινη  σκάλα,  σταμάτησε  για  λίγο  στο  πλατύσκαλο  και  με  προσοχή  κοίταξε  τον  πίνακα  στον   τοίχο.   Τον   ίσιωσε   ελαφρά   και   θαύμασε   για   άλλη   μια   φορά   τα  κοκκινωπά  χρώματα  του  καμβά  που  δένανε  αρμονικά  με  το  κάδρο  από  κερασιά.  Μια  γυναίκα  με  χαμόγελο  κρατούσε  ένα  βρέφος  στην  αγκαλιά  της  μέσα  σε  ένα   ελαιώνα.  Λάτρης  των   τεχνών,  εκτίμησε   ιδιαίτερα   την  τεχνοτροπία   του   άγνωστου   ζωγράφου   και   ζήτησε   επίμονα   μπει   ο  συγκεκριμένος  πίνακας  σε  εκείνο  το  σημείο  της  σκάλας.  Πιο  πάνω  μικρά  καδράκια  ξύλινα  με  φιγούρες  από  Γερμανούς  αξιωματούχους·∙  αυτά  τα  πέρασε   με   αδιαφορία.   Πάτησε   το   κόκκινο   λεπτό   χαλί   που   έντυνε   τα  ξύλινα   σκαλιά  με   δύναμη.  Μικρά  χρυσωπά   στηρίγματα   το   κρατούσαν  τεντωμένο   και   πιο   επιβλητικό.   Πριν   μπει   μέσα   στο   γραφείο   του  χαιρέτησε  τον  γραμματέα  του,  ο  οποίος  σκοτώθηκε   να  σηκωθεί  όρθιος  για   να   τον  χαιρετήσει  στρατιωτικά.  Τον   παρακάλεσε   με  συμπάθεια  να  φέρει  την  αλληλογραφία  και  ένα  καφέ.  Του  έκλεισε  το  μάτι  και  του  είπε  μιλώντας  σιγά  :

«Ελληνικό  φέρε  μου,  όχι  το  νερόβρασμα  που  φτιάχνουν  εδώ..»  

Το   κτίριο   της   Κομαντατούρ   ήταν   ένα   πρώην   αρχοντικό   κοντά   στο  κέντρο   τη   πόλης.   Όταν   καταλάβανε   οι   Γερμανοί   την   πόλη,   εξετάσανε  προσεκτικά   όλα   τα   μεγάλα   κτίρια   και   επιλέξανε   αυτό   το   αρχοντικό  πλίθινο  δίπατο  σπίτι  με  τα  ξύλινα  παράθυρα  για  αρχηγείο  τους.  Φυσικά  τους   ιδιοκτήτες   του  διώξανε,  χωρίς   να   προλάβουν   να  πάρουν   σχεδόν  τίποτα.   Έτσι   αυτή   η   Κομαντατούρ   θύμιζε   ποιο   πολύ   σπίτι,   παρά  αρχηγείο.   Στον   κάτω   όροφο   έμενε   η   φρουρά,   και   στο   πάνω   τα   τρία  δωμάτια   που   κάποτε   ήταν   κρεβατοκάμαρες,   είχαν   μετατραπεί   σε  γραφεία.  Στο   ένα  ήταν   ο  ασύρματος,  στο   άλλο   το   διοικητήριο  και  στο  πιο  μεγάλο  αυτό  με  το  μικρό  μπαλκόνι  που  έβλεπε  στο  δρόμο  μπροστά,  είχε   εγκατασταθεί   ο   Ταγματάρχης.   Στο   μπαλκόνι   του   κυμάτιζε   η  σβάστικα  ,  με  επιμονή  πάλευε  με  τον  αέρα  κάνοντας  θόρυβο,  μια  μικρή  υπενθύμιση     δύναμης.  Ο   Ταγματάρχης   όμως   δεν   κοιμόταν   εκεί.   Είχε  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[24/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

αρνηθεί   να   μένει   στο   ίδιο   μέρος   όπου   δουλεύει.   Για   κατοικία   είχαν  επιτάξει  ένα  άλλο  σπίτι   με  κήπο   τρία  τετράγωνα  πιο   κάτω.  Του  άρεσε  κάθε  πρωί  να  περπατάει,  και  να  απολαμβάνει  τον  φωτεινό  ήλιο  προτού  πάει  στο  γραφείο  του.  Ο  Ελληνικός  ήλιος  του  άρεσε  πολύ,  και  σύμφωνα  με  τα  λεγόμενα  του  ..«η   μεγαλύτερη   δύναμη  της  Ελλάδος  είναι  ο   ίδιος  της  ο   Ήλιος!».  Στο   γραφείο   του  υπήρχε   μία  μεγάλη  ξύλινη  από   μαόνι,  βιβλιοθήκη  που  στο   κάτω  μέρος   χωριζόταν   με   γυάλινα  πορτάκια.  Του  άρεσε  από  μικρό   παιδί  να  διαβάζει   ιστορία  και  θεωρούσε   χρήσιμο  να  γνωρίζει   τα  πάντα  για  την   πόλη  όπου  κατοικούσε.  Βιβλία  μυθολογίας,  φιλοσοφικά   και   διάφορα   βιβλία   ιστορικού   περιεχομένου   κοσμούσαν  την  βιβλιοθήκη  του,  βιβλία  άλλοτε  μεγάλα  σε  μέγεθος,  άλλοτε  μικρά,  με  δερμάτινες   ράχες,   αρκετές  φαγωμένες   από   τον   χρόνο.  Απέναντι   στην  άκρη   αυτού   του   δωματίου   ένας   ξύλινος   καλόγερος   από   ξύλο   ελιάς,  χοντροκομμένος   και   ένα   καθρέπτης   δαπέδου   με   ένα   μεταλλικό  στήριγμα,   έδεναν   αρμονικά   με   την   παλαιά   ξύλινη   έδρα   που  χρησιμοποιούσε  για  γραφείο.  

Στο   τοίχο   τα   ακριβά   κάδρα   ζωγραφικής,   (από   τους   προκατόχους)  έδεναν  με  την  ζεστασιά  των  χαλιών  όπου  με  τα  πολύχρωμα  σχέδια  τους  δημιουργούσαν  μια  αίσθηση  ζεστασιάς,  στον  όποιο  επισκέπτη  αλλά  και  στον   Ταγματάρχη   τον   ίδιο.   Στην   πλάτη   του   γραφείου   του,   υπήρχε   το  μπαλκόνι  με  μόνιμα  τραβηγμένες  τις  σατινένιες  σωμών  κουρτίνες  ,  έτσι  ώστε   να   μπορεί   να   βλέπει   χωρίς   να   σηκωθεί   από   το   γραφείο   του   το  λιμάνι   του   Κιάτου,   την   Ελληνική   θάλασσα.   Δίας,   Απόλλωνας,   Ήρα..  μορφές  που  τον   είχαν   κερδίσει   από   την   πρώτη  στιγμή  που  πάτησε   το  πόδι  του  στην  Ελλάδα.  Φρόντισε  να  διαβάσει  προσεκτικά  την  Ελληνική  μυθολογία   αλλά   και   την   ιστορία.   Ο   Λεωνίδας   με   τους   300   στις  Θερμοπύλες,  οι  Σπαρτιάτες,    η  ναυμαχία  της  Σαλαμίνας,  όλα  του  είχαν  κάνει   μεγάλη   εντύπωση   και   διάβαζε   τα   ιστορικά   βιβλία   με   βουλιμία.  Προσέλαβε  και  έναν  Έλληνα  με  γνώσεις  γερμανικής  γλώσσας  να  έρχεται  τρεις   φορές   την   εβδομάδα   σπίτι.   Του   δίδασκε   την   γλώσσα,   την  γραμματική,   ιδιωματισμούς,   του   εξηγούσε   ότι   δεν   καταλάβαινε   από  αυτά   που   διάβαζε.   Πλέον   την   μιλούσε   και   την   έγραφε   άνετα   την  Ελληνική  γλώσσα,  χωρίς  όμως   να   έχει  καταφέρει   ακόμα   να  ξεπεράσει  την  απότομη  προφορά  των  Γερμανικών.

Σήμερα  ήταν   ιδιαίτερα  χαρούμενος,  γιατί  περίμενε  γράμμα  από   την  οικογένεια   του   που   κατοικούσε   στο   Kitzbühel   γενέτειρα   του.   Εκεί  μεγάλωσε,   εκεί   παντρεύτηκε   και   εκεί   γεννήθηκε   η   Κορίνα,  πολυαγαπημένη   του   κόρη.   Τα   στενά   δρομάκια   του   Kitzbühel,   οι  πεζόδρομοι,   τα   σπίτια   με   την   τυρολέζικη  αρχιτεκτονική,   όπως   επίσης  και   το   πυκνό   χιόνι   του   χειμώνα   ήταν   εικόνες   βαθιά   χαραγμένες   στην  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[25/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

μνήμη   του.   Άνοιξε   το   πρώτο   συρτάρι   του   γραφείου   και   έβγαλε   την  φωτογραφία  της  κόρης  και  της  γυναίκας  του  όπου  είχε  αιχμαλωτιστεί  το  στιγμιότυπο  από  την  εκδρομή  τους  στο  Hahnen-­‐Kammbahn  όπου  είχαν  πάει  με  γόνδολες.  Ένα  μικρό  χαμόγελο  σχηματίστηκε  στα  χείλια  του  και  σαν   να   ήθελε   να   αποφύγει   τις   σκέψεις   του   έκλεισε   με   ταχύτητα   το  συρτάρι,  τοποθετώντας  όμως  προσεκτικά  την  φωτογραφία  πάλι  μέσα.  

Ο   γραμματέας   του   Ταγματάρχη,   ένα   μετρίου   αναστήματος   αγόρι  γύρω   στα   είκοσι   δύο   χρόνων   με   έντονες   φακίδες   στο   πρόσωπο   και  πεταχτά   δόντια,   χτύπησε   την   πόρτα   και   μπήκε   μέσα   κρατώντας   τον  καφέ  στο  χέρι  και  την  αλληλογραφία.

«Περιμένει  κάτω,  ο  Δήμαρχος  του  Κιάτου.  Ήρθε  πριν  από  λίγο.»  είπε  ο   γραμματέας   με   επισημότητα   και   συμπλήρωσε   :   «Να   του   πω   να  περάσει;»

Ο  ταγματάρχης  κούνησε  το  χέρι  του  αδιάφορα.  Φάνηκε  να  σκέφτηκε  πολύ  την  απάντηση  του.  «Όχι  άφησε   τον  λίγο  κάτω.  Θέλω  να  διαβάσω  την  αλληλογραφία  μου  πρώτα»

Η  αλληλογραφία   ήταν   συνηθισμένη.  Ενημερώσεις  από   το   68   Σώμα  Στρατού  της  Βέρμαχτ   στην   Αθήνα  και  από   την  Πάτρα  από   τον   ίδιο   τον  Ιούλιους   Βόλφινγκερ.   Ξεφύλλισε   στα   γρήγορα   την   αλληλογραφία,  ψάχνοντας   με   την   καρδιά   σφιγμένη   για   το   γράμμα   από   την   πατρίδα  του.  Μάταια  όμως,  όλα  τα  γράμματα  ήταν  υπηρεσιακά.  Πέρασε  το  χέρι  του  μπροστά  από   το  μέτωπό  του  και  σηκώθηκε   από   την  καρέκλα   του.  Δεν   ήξερε   αν   ήταν   εξοργισμένος   ή   απλά   λυπημένος   που   δεν   ήρθε  ακόμα  αυτό  το  γράμμα.  Το  περίμενε  από  την  αρχή  της  εβδομάδας,  αλλά  ακόμα  δεν  είχε  φτάσει.  Ήλπιζε  μόνο  να  μην  είχε  συμβεί  τίποτε  κακό.  Για  να   ζητήσει   άδεια   και     να   γυρίσει   πίσω   στην   Αυστρία   έστω   για   λίγες  μέρες  έπρεπε   να   παρουσιαστεί  προσωπικά   στον   διοικητή  Φλέμι   στην  Αθήνα   και   να   εξηγούσε   τον   λόγο   που  ζητούσε  άδεια.  Ειδικά  σε   αυτόν  τον   άνθρωπο   δεν   θα   ήθελε   να   πάει.   Ήταν   αρκετά   ειρωνικός   και  υπερόπτης,  γεγονός  που  τον  νευρίαζε   ιδιαίτερα.  Αν  κάποιος  σου  κάνει  χάρη,  μετά   πρέπει   να   κάνεις   και   εσύ  με   την   σειρά   σου,  αυτή  είναι   η  Γερμανική   κουλτούρα.   Αν   βρεθείτε   αντίπαλοι   αυτός   θα   το  χρησιμοποιήσει   εναντίον   του.   Όχι,   έπρεπε   να   περιμένει   να   έρθει   το  γράμμα.  Άλλη  μια  εβδομάδα,  ακόμα.  

Κάθισε  πάλι  στο   γραφείο  του  και  ρούφηξε  μια  γουλιά  από   το   καφέ  του.  Τότε  θυμήθηκε  τον  Δήμαρχο.  Ο  Δήμαρχος  καθόταν  σε  μία  καρέκλα,  κοντά   στην   είσοδο   του   αρχηγείου   και   παρατηρούσε   τους   στρατιώτες  που   μπαινόβγαιναν   από   τα   δωμάτια.   Ήταν   πράγματι   πολύ  πειθαρχημένοι.   Πώς   άλλωστε   θα   μπορούσαν   να   καταφέρουν   να  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[26/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

κατακτήσουν   τόσες   χώρες,   αν   δεν   ήταν   οι   ίδιοι   πειθαρχημένοι   σαν  άνθρωποι.   Ίσιωσε   το   γείσο   του   καπέλου   του   νευρικά.   Το   ψηλό   του  σώμα   και   το   ιδιαίτερο   αδύνατο   κορμί   του  αναδεύτηκε   στην   καρέκλα.  Με   τον   διοικητή   του   Κιάτου   Ταγματάρχη     Carl   Wi�genstein   είχε  ξανασυναντηθεί  κάνα   δύο   φορές  στο   παρελθόν   και   είχε   παρατηρήσει  πάνω   του   την   διαφορά   μεταξύ   ενός   καθαρόαιμου   Γερμανού  και   ενός  Αυστριακού.  Οι  Αυστριακοί   –  αν  και  τέλειοι   επαγγελματίες  –   ήταν  πιο  ήπιοι   άνθρωποι   σαν   λαός.  Με   αυτόν   το   Ταγματάρχη   ίσως  και   να   είχε  πιθανότητες  να  τον  πείσει  να  ελευθερώσει  τα  παιδιά.  Είχε  λάβει  αρκετά  τηλέφωνα   από   χωριά   της   Κορινθίας,   που   τον   παρακαλούσαν   να  επιληφθεί   του   θέματος.   Η   αλήθεια   είναι   ότι   αυτή   η   κίνηση   των  Γερμανών   ήταν   ιδιαίτερος   απεχθής,   και   κάθε   φορά   που   έφερνε   την  υποτιθέμενη  σκηνή  των  παιδιών  μπροστά  στο  απόσπασμα,  το   στομάχι  του  σφιγγόταν.   Συνήθως  οι   εκτελέσεις   γινόντουσαν   στο   γήπεδο,  αλλά  μέχρι   εκείνη   την   στιγμή   δεν   είχαν   συμπεριλάβει   παιδιά.   Με   την  ιδιότητα   του   Δημάρχου,   πολλές  φορές   είχε   βρεθεί   σε   δύσκολη  θέση.  Από  την  μία  έπρεπε  να  ήταν  ιδιαίτερα  φιλικός  με  τους  κατακτητές,  από  την  άλλη  να  καταφέρει  να  βοηθάει  όσο  μπορούσε   τους  συμπατριώτες  του.   Δεν   θα   τα   κατάφερνε   πάντα,   εξάλλου   συνέχεια   ένιωθε   ότι   σε  κάποια   λάθος   κίνηση   του   θα   μπορούσε   να   ήταν   και   αυτός   στο  εκτελεστικό  απόσπασμα.  

Μια   φωνή   ακούστηκε   από   το   πάνω   μέρος   της   σκάλας,   και   ο  Γερμανός   φρουρός   στην   είσοδο   του   πρόσταξε   επιτακτικά   να   ανέβει  επάνω.   Ευτυχώς   για   τον   Δήμαρχο   ήταν   γνώστης   της   γερμανικής  γλώσσας   από   την   εποχή   που   σπούδαζε   στην   Κολωνία   Μαθηματικός.  Αργότερα,  σαν  άρχισε  ο  πόλεμος  αναγκάστηκε  να  γυρίσει  στην  πατρίδα  του.  Οι  συμπατριώτες   του  θεώρησαν  προσόν   την   γνώση  του  αυτή  και  δεν  δίστασαν   να  τον   παροτρύνουν   να  αναλάβει  την   Δημαρχία.  Μα  αν  ρωτήσει   κανείς   τον   ίδιο,   δεν   θα   είχε   απάντηση   στο   ερώτημα   αν  ευχαριστιέται   την   θέση   του.   Όταν   έσωζε   κόσμο,   ναι.   Όταν   χανόταν  κόσμος,   ήθελε   η   γη   να   τον   καταπιεί..   Ανέβηκε   τις   σκάλες   δειλά,  κρατώντας  το  καπέλο  του  χαμηλά  στο  ύψος  της  ζώνης.  Έφτασε  έξω  από  το   γραφείου  του   Ταγματάρχη,  όπου  καθόταν   σε   ένα  μικρό   γραφείο   ο  γραμματέας  του.  Είπε  το  όνομα  του  και  ο  γραμματέας  του  έκανε  νόημα  να   μπει   μέσα.     «Καλημέρα   σας   Κ.   Διοικητά!»   είπε   ο   Δήμαρχος  κρατώντας   ακόμα   την   πόρτα   ανοιχτή.   Ένα   ψεύτικο   χαμόγελο  ζωγραφίστηκε  στο  πρόσωπο  του.

Ο   Ταγματάρχης   κούνησε   το   κεφάλι   του   πάνω   κάτω,   σαν   να   τον  καλωσόριζε  και  του  έδειξε  την  καρέκλα  μπροστά  από  το  γραφείο  του.  Ο  Δήμαρχος  με  αργές  κινήσεις  έκλεισε  την  πόρτα,  πλησίασε  την  καρέκλα,  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[27/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

έκατσε  και  χαλάρωσε  το   πάνω  κουμπί  του  πουκαμίσου  που  πλέον   τον  έσφιγγε.   Είχε   κάνει   πολλές   πρόβες   στο   μυαλό   του   πριν   πάει   στο  Αρχηγείο  και  ενώ  είχε  αποφασίσει  τα  λόγια  που  θα  χρησιμοποιούσε  για  να   εξηγήσει   τον   λόγο   της  επίσκεψης,   τώρα   κοιτάζοντας   τα  παγωμένα  μάτια  του  ταγματάρχη  τα  ξέχασε  όλα.  

«Άντε  πες  μου  τι  θέλεις  εδώ  τέτοια  ώρα!»  γρύλισε  ο  Ταγματάρχης.  Ο  Δήμαρχος  κοκκίνισε  και  με  μεγάλο  κόπο  ξεκίνησε  να  εξηγεί.  

«Κύριε   Διοικητά     βρίσκομαι   εδώ..   για   το   θέμα   των   παιδιών   στις  Αποθήκες   του   λιμανιού!  Φυσικά   και   για   τους   άλλους   που   έχετε   στις  Αποθήκες,   αλλά   για   την   ώρα   θα   ήθελα   να   σας   παρακαλέσω   για   τα  παιδιά..»  είπε  με  σιγανή  παρακαλετή  φωνή  ο  Δήμαρχος.  

«ε!  τι  θες  να  μου  πεις  για  αυτό;»  τον  πίεσε  ο  Ταγματάρχης  με  σκοπό  να  αναγκάσει  τον  Δήμαρχο  να  ξεδιπλώσει  την  σκέψη  του.  

«Να.   Είναι   παιδιά!   Φαντάζομαι   ότι   θέλετε   να   τα   εκτελέσετε.   Δεν  είναι  δίκαιο  να  εκτελεστούν  αθώα  παιδιά!»  είπε  ο  Δήμαρχος  τονίζοντας  ιδιαίτερα  τις  τελευταίες  λέξεις.  

«Και   από   μένα   τι   θες;   Πόλεμο   έχουμε   τίποτα   δεν   είναι   δίκαιο!»  απάντησε  απότομα  ο  Ταγματάρχης.  

«Να  τα  αφήσετε  ελεύθερα!»  Είπε  με  τόλμη  ο  Δήμαρχος.  «Αδύνατο!»   «Αυτό   που  μου   ζητάς   είναι  αδύνατο!  Την   διαταγή   την  

έχει   υπογράψει   ο   ίδιος   ο   Συνταγματάρχης   Ιούλιους   Βόλφινγκερ  Διοικητής   των   Πατρών.   Περιμένεις   από   εμένα   να   μην   δείξω   υπακοή    στις   αποφάσεις   του;»   είπε   αυστηρά   ο   Ταγματάρχης   και   έβγαλε   τα  γυαλιά  του  απότομα.  Ο  Δήμαρχος,  σαν  πίεσε  όλο   το  κορμί  του,  σχεδόν  σηκώθηκε  όρθιος  μιλώντας  λίγο  πιο  δυνατά.  

«Μα   είναι   άδικο!   Αυτά   δεν   κάνανε   κακό   σε   κανένα!   Γιατί   να   την  πληρώσουν   αθώοι;   Πιάστε   τους   αντιστασιακούς   στα   βουνά.   Αυτούς  θέλετε   να  τιμωρήσετε   έτσι  δεν   είναι;»    Ο   ταγματάρχης  σάρωσε   με   το  βλέμμα  του  τον  Δήμαρχο,  σαν  να  διάβαζε  την  στάση  του  σώματος  του,  τα   λαμπυρίζον   μάτια   που   έδειχναν   απόγνωση.   Μαλάκωσε   την   φωνή  του  είπε  απαλά.  

«Τα   είπαμε   αυτά!   Μην   επαναλαμβανόμαστε!   Τίποτα   δεν   είναι  δίκαιο!»   και   συμπλήρωσε   «Τους   Έλληνες   πάνω   στα   βουνά,   δεν  μπορούμε  εύκολα  να   τους  πιάσουμε.  Αυτοί  γνωρίζουν   καλύτερα   τη  γη  και   κάνουν   ότι   θέλουν.   Μπορούμε   όμως   να   τους   αναγκάσουμε   να  παραδοθούν  ή  να  σταματήσουν   να   μας  ενοχλούν.  Και  η  εκτέλεση  των  παιδιών   είναι  ένας  τρόπος!».  Ο  Δήμαρχος  ένιωσε  απόγνωση.  κάτι  που  φάνηκε   στα   τρεμάμενα   χείλια   του.   Προσπάθησε   να   αλλάξει   τακτική,  κάθισε   στην   καρέκλα   καλύτερα   σαν   να   ήθελε   να   βολευτεί   και   είπε  ήρεμα,  σχεδόν  αδιάφορα.  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[28/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

«Ξέρετε,  υπάρχουν  κάποιοι  άνθρωποι  που  προκειμένου  να  σώσουν  τα  παιδιά  τους,  είναι  διατεθειμένοι  να  δώσουν  ότι  έχουν  και  δεν  έχουν  …»  αφήνοντας  να  εννοηθεί  την  ανταλλαγή  των  παιδιών  με   περιουσίες,  κτήματα   σπίτια   κ.α.   Ο   Ταγματάρχης   στάθηκε   για   λίγο   ακίνητος,  ακούμπησε   καλύτερα  την   πλάτη  του   στην   δερμάτινη  σκληρή  καρέκλα  και   με   ύφος   είρωνα   επέστρεψε   στον   Δήμαρχο   τα   γουρλωμένα   από  θυμό  μάτια  του  με   τις  κόκκινες  φλεβίτσες  που  πλέον  φεγγοβολάγανε  :  «Ήρθες,   μέσα   στο   Διοικητήριο   μου,   και   μου   ζητάς   να   κάνω   κάτι   με  αντάλλαγμα;  Σου  μοιάζω  για  τέτοιος  άνθρωπος;  Κανονικά  και  μόνο  που  το  ανέφερες  θα  έπρεπε  να  σε  κρεμάσω  παραδειγματικά  έτσι  ώστε  όλοι  να  γνωρίζουν  ότι  ο  Διοικητής  του  Κιάτου  είναι  τίμιος  μέχρι  το  κόκαλο!  Το  καταλαβαίνεις  τι  ήταν  αυτό  που  μόλις  μου  είπες!»  είπε  φωνάζοντας  πλέον  ο  Ταγματάρχης.  

Ο  Δήμαρχος  λούφαξε,  ένα  ρίγος  τον   έκανε  να  τρέμει.  Τα  μάτια  του,  τα   μάγουλα   κοκκίνισαν,   χαμήλωσε   το   βλέμμα   του.     Εδώ   φαινόταν   η  διαφορά   του   Αυστριακού  από   Γερμανό.   Ο   Γερμανός   θα   τον   είχε   ήδη  πυροβολήσει.   Σαν   τελευταία   προσπάθεια   έβγαλε   το   τελευταίο  επιχείρημα  που  ακούστηκε  σαν  ύστατη  κραυγή  πόνου,  ανακατεμένο  με  δάκρυα  που  έβγαιναν  από  τα  μάτια  πρωτίστως  και  μετά  μέσα  από   την  ψυχή   του   :   «Εντάξει.  Μη   με   συμμερίζεστε,   είμαι   απελπισμένος   !   Έχω  κάποιες   νεαρές   ψυχές   μέσα   στην   πόλη   μου,   που   επρόκειτο   να  πεθάνουν,  και  αν  είναι  να  σωθούν  αυτές..  Ναι  ευχαρίστως  να  πάρω  εγώ  την   θέση   τους!.   Μα   καλά   δεν   σας   καταλαβαίνω   ΠΑΙΔΙΑ   ΔΕΝ   ΕΧΕΤΕ  ΕΣΕΙΣ;»  

Από   την   παγερή   σιωπή   που   πρόσφερε   άπλετα   στον   χώρο   ο  Ταγματάρχης   κοιτάζοντας   τον   Δήμαρχο   έντονα   στα   μάτια   και   μη  λέγοντας   ούτε   μια   κουβέντα   ούτε   καν   μια   δικαιολογία,   ο   Δήμαρχος  αντιλήφθηκε   το   αποτέλεσμα   των   άκαρπων   προσπαθειών   του.  Έσκυψε  το   κεφάλι   και   σηκώθηκε   για   να   φύγει.   Μουρμούρισε   όμως   κάτι  τελευταίο   :   «Αν   υπάρχει   έστω   και   κάτι   να   κάνω,  έτσι   ώστε   να   σώσω  αυτές   τις  ψυχές.  Παρακαλώ  να  με   ενοχλήσετε   μέρα   ή  νύχτα..»   είπε   ο  Δήμαρχος  και  με  αργές  κινήσεις  σηκώθηκε  από  την  καρέκλα.  Πλησίασε  την   πόρτα   ακουμπώντας   το   πόμολο   διστακτικά.   Η   φωνή   του  Ταγματάρχη  βροντερή,  έσκισε  το  δωμάτιο  στα  δύο  σαν  λεπίδι.  

«Στάσου!»  Ο   Δήμαρχος   έμεινε   ακίνητος,   κρατώντας   το   χερούλι   της   πόρτας.  

Άκουσε  προσεκτικά  τα  λόγια  του  Ταγματάρχη:  «Δεν  μου  λες  Δήμαρχε..  Πολύ  πριν  την  Γερμανική  κυριαρχία  σε   αυτόν  τον   τόπο   επικρατούσε   η  Οθωμανική   Αυτοκρατορία.   Σύμφωνα   με   αυτά   που   έχω   διαβάσει   οι  Έλληνες   έζησαν   τετρακόσια   ολόκληρα   χρόνια,   υπό   την   κατοχή   της  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[29/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Οθωμανικής   Αυτοκρατορίας.   Τετρακόσια   χρόνια   είναι   πολλές   γενιές.  Ειδικά   η   τελευταία   γενιά,   μόνο   από   διηγήσεις   πρέπει   να   ήξερε   ότι  κάποτε   η  Ελλάδα  ήταν   ένας  ελεύθερος  τόπος.  Αυτοί   οι  άνθρωποι   δεν  γνωρίσανε   ελευθερία   για   να   την   λησμονήσουν.   Δεν   γνωρίσανε  πολιτισμό  άλλο  από   τον  Τούρκικο.  Με   τους  Τούρκους  αρχοντάδες  του  κάθε   τόπου  μεγαλώσανε   μαζί,  και  κάποιοι   –   σίγουρα  πολλοί   –   γίνανε  φίλοι  μη  πω  συγγενείς.  Επίσης  έχω  διαβάσει  ότι  στην  ουσία  δεν  υπήρχε  τεράστια   καταπίεση   –   τουλάχιστον   στα   περισσότερα   μέρη   –   και   οι  Τούρκοι  με   τους   Έλληνες   ζούσαν   αρμονικά   σα  μία   κοινωνία.  Μπορείς  λοιπόν   να   μου   εξηγήσεις   έναν   καλό   λόγο   γιατί   οι   Έλληνες  ξεσηκωθήκανε  μια  ωραία  πρωία  και  διώξανε   τον  ‘Τουρκικό   ζυγό’  όπως  τον  αποκαλούσανε;  Μπορείς  να  μου  δώσεις  μία  απάντηση  έτσι  ώστε  να  καταλάβω  τους  Έλληνες  ;  »

Και  ο  Δήμαρχος  απάντησε,  χωρίς  να  σκεφτεί..«Αν   σου   δώσω   μια   Ελληνική   απάντηση,   ίσως   και   να   μην   την  

καταλάβεις,   γιατί   δεν   είσαι   Έλληνας   και   δεν   γεννήθηκες   σε   αυτά   τα  χώματα.  Θα  σου  δώσω  μία  απάντηση  Γερμανική,  την  οποία  πιστεύω  να  την  καταλάβεις..

O  ίδιος  ο  αρχηγός  σας  ο  Χίτλερ  είπε  ότι  ‘λαός  που  δεν  πολεμά  για  την  ελευθερία  του,  δεν  πρέπει  να  έχει  ελευθερία’  ,  και  εμείς  από  την  μήτρα  που   μας   γέννησε   είμαστε   ελεύθεροι,   σέρνουμε   με   την   ασυνείδητη  μνήμη  μας,  πολιτισμούς  ανώτερους  από   τον  οποιονδήποτε  κατακτητή!  Και  όλα  τα  παιδιά  της  Ελλάδος  να  σκοτώσετε  ..και  όλα  τα  γυναικόπαιδα  και   όλους   τους   Έλληνες   συνάμα..  οι   πέτρες   οι   ίδιες   θα   σας  πετάξουν  στην  θάλασσα.  Αυτό  να  το  θυμάσαι…»  

Πριν   προλάβει   να   αντιδράσει   ο   Ταγματάρχης   ο   Δήμαρχος   είχε  φτάσει  ήδη  στην  σκάλα  και  κατέβαινε  δύο-­‐δύο  τα  σκαλιά.  Η  καρδιά  του  χτύπαγε   τόσο   δυνατά,   αλλά   αν   και   δεν   κατάφερε   τίποτα   με   τον  ταγματάρχη   ήταν   πολύ   ευχαριστημένος   με   την   απάντηση   που   του  έδωσε  στο  τέλος.  Ένα  μικρό  χαμόγελο  ικανοποίησης  του  ξέφυγε  προτού  εξαφανιστεί  από  την  κεντρική  είσοδο  της  Κομαντατούρ.

Κοίταξε  πίσω,  κανένας  στρατιώτης  δεν  τον  ακολουθούσε.

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[30/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

1η μέρα

Ο  ΗΛΙΟΣ  ΜΑΤΑΙΑ  τρύπωσε   τις  ακτίνες  του  στα  πάνω  παράθυρα  της  αποθήκης,  σκέφτηκε  ο  Παύλος.  Φως  περιέλουσε  τον  χώρο  και  με  αργές  κινήσεις  το  σκοτάδι  αποχώρησε  διακριτικά.  Πρώτος  ξύπνησε  ο  Στέλιος.  Σαν   να   πετάχτηκε   από   κακό   όνειρο   σηκώθηκε   όρθιος,  να  δει   αν   ήταν  στο   κρεβάτι   του  ή   στην   αποθήκη.   Όταν   αντιλήφθηκε   ότι   ήταν   ακόμα  στην  αποθήκη,  έκατσε  πάλι  κάτω  και  το  πρόσωπο  του  σκοτείνιασε.  Ένα  ψηλό  κτήριο,  χωρίς  χωρίσματα  με  παράθυρα  ψηλά  ·∙  κάποια  σπασμένα,  άλλα   ραϊσμένα   και   μεγάλα   δεμάτια   από   άχυρο   ήταν   όλη   και   όλη   η  αποθήκη.   Η   σκεπή  κρατιόταν   από   μεγάλα   δοκάρια   που   στήριζαν   τον  τρίγωνο  των  κεραμιδιών.  Τα  ποντίκια  και  οι  κατσαρίδες  κάνανε  αγώνες  όλη  νύχτα  τόσο  που  κάποιο  παιδί  πετάχτηκε  μέσα  στην   νύχτα  έντρομο  γιατί  κάτι  τον  τσίμπησε  στο  αυτί,  πιθανόν  ποντικός.  Έτρεχε  αίμα  από  το  αυτί  του  και  έκλαιγε.  Κανείς  από  τα  άλλα  παιδιά  δεν  τον  πλησίασε,  ούτε  καν   υπήρχε   κουράγιο   να   ξυπνήσουν.   Άκουσαν   ένα   Γερμανό   να   τον  πλησιάζει   και   να   του   δίνει   ένα   κομμάτι   χαρτί   να   κρατήσει   το   αίμα.  Έπειτα  πάλι  ησυχία,  μόνο  κάτι  τριζόνια  που  ανώφελα  έσκιζαν  την  νυχτιά  με   επιμονή.   Στο   τραπέζι   των   Γερμανών   υπήρχαν   τώρα   μόνο   δύο  φρουροί,   που   αν   και   αρκετά   νυσταγμένοι   δεν   κοιμόντουσαν.  Καθόντουσαν   στις   καρέκλες  αναπαυτικά   κρατώντας   τα  όπλα   τους  στο  στομάχι  τους,  σαν   να   αγκάλιαζαν  κάτι   πολύτιμο.  Οι  υπόλοιποι  μάλλον  θα  φύγανε  μέσα  στην  νύχτα,  αλλά  τα  παιδιά  από  την  κούραση  τους  δεν  άκουσαν  τίποτα.  

Γύρισε   το   κεφάλι   του   και   είδε,   ένα   παιδί   με   χαρακτηριστικά  ξυρισμένο  κεφάλι  και  αρκετά  μικροκαμωμένο,  να  είναι   επίσης  ξύπνιο.  Από   τα   καστανά   μάτια   του   τρέχαν   δάκρυα.   Ο   Στέλιος   τον   πλησίασε.  «Γεια  σου  με  λένε  Στέλιο  και  είμαι  από  το  Δερβένι»  είπε  προσπαθώντας  να  πιάσει  κουβέντα  με  το  ξένο  παιδί.  

«Χάρη..   Χαράλαμπος   δηλαδή   αλλά   με   φωνάζουν   Χάρη..   και   είμαι  από  την  Ζάχολη»  

«Κοιμήθηκες  καλά;»  ρώτησε  ξανά  ο  Στέλιος«Καθόλου  –  δεν  μπορούσα  να  κλείσω  μάτι!»  απάντησε  ο  Χάρης«Φοβάσαι  πολύ,  έτσι  δεν  είναι  ;»  Ο   Χάρης   κούνησε   το   κεφάλι   του  καταφατικά   και  ακούμπησε   με   τα  

γόνατο   του  το   στήθος  πιο   σφιχτά  αυτήν   την  φορά.  Ο  Παύλος  που  είχε  παρακολουθήσει  τον  διάλογο  από  την  αρχή,  σούρθηκε  και  αυτός  κοντά.

«Γιατί   ο   Θεός   αφήνει   να   σκοτώνεται   ο   κόσμος;   Δεν   μπορώ   να   το  καταλάβω  ..»  είπε  ο  Χάρης.  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[31/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

«Μέσα  από  το  θάνατο,  γεννιέται  η  ζωή.  Τουλάχιστον  έτσι  μου  το  έχει  εξηγήσει   εμένα   ο   πατέρας   μου.»   είπε   ο   Παύλος   και   πρόσθεσε   με  κάποια  ακατόρθωτα  καλή    διάθεση:  «Εμένα  με  λένε  Παύλο  και  είμαι  και  εγώ  από  το  Δερβένι»

«Εμένα   Χάρη.,   εγώ   δεν   το   καταλαβαίνω  αυτό   που   λέει   ο   πατέρας  σου.»

«Είναι  απλό.  Φαντάσου  την  ζωή  σαν  νερό  και  τον  κόσμο  μας  σαν  ένα  ποτήρι.  Βάζεις   νερό   μέσα   στο   ποτήρι   μέχρι   να  γεμίσει.  Αφού  γεμίσει,  για  να  προσθέσεις  και  άλλο,  πρέπει  αναγκαστικά  κάποιο  άλλο  νερό  να  χυθεί.   Έτσι   και   στην   ζωή  πρέπει   κάποιοι   να  φύγουνε   για   να   έρθουνε  κάποιοι  άλλοι  αλλιώς  δεν  θα  χωράμε..»  είπε  ο  Παύλος  με  στόμφο.  

Τα   δύο   παιδία   σταθήκανε   να   τον   κοιτάνε.   Ο   Χάρης   σκούπισε   το  πρόσωπο  του  και  δεν  είπε  τίποτα  για  αρκετή  ώρα  σαν  να  σκεφτόταν.  

«Να   παρακαλέσουμε     τότε   τον   Θεό   να   πάρει   μεγαλύτερο   ποτήρι!  Βλακεία  ε;  Εννοώ  πάλι  στα  ίδια  θα  έρθουμε»  είπε  ο  Χάρης.  

«Σωστά.»  παρατήρησε  ο  Παύλος.  Πλέον  όλα  τα  παιδιά  είχαν  αρχίσει  να  ξυπνάνε  και  με  αργές  κινήσεις  

ξεμουδιάζανε  τα  πονεμένα  τους  μέλη.  Η  πόρτα  της  αποθήκης  άνοιξε  και  μπήκανε  μέσα  πέντε   στρατιώτες  και   ένας  αξιωματικός.  Με   το   θόρυβο,  οι   στρατιώτες   που   φυλούσαν   τα   παιδιά   πετάχτηκαν   σε   στάση  προσοχής.   Σιάξανε   την   στολή   τους   γρήγορα   και   βάλανε   το   όπλο   υπό  μάλης.  Ο   Αξιωματικός  με  την  κουστωδία  του  πλησίασε   το  τραπέζι  που  βρίσκονταν  οι  υπόλοιποι.  Αντάλλαξαν  κάποιες  κουβέντες.

«Είναι   κρίμα   που  δεν   ξέρει   κανείς   Γερμανικά..»   είπε   ο   Παύλος.   Ο  Πέτρος  που  είχε  ξυπνήσει  πλέον  για  τα  καλά  ήρθε  και  αυτός  και  έκατσε  μαζί  με  τον  Παύλο  τον  Στέλιο  και  τον  Χάρη.

«Καλημέρα»  είπε  άτονα.  «Καλημέρα»  του  απάντησαν  και  οι  άλλοι.  Ο  Παύλος  μέτρησε  πόσες  ψυχές  υπήρχαν  εκεί  μέσα.  Εικοσιτέσσερις  

τις  έβγαλε.Οι  Γερμανοί  που  ήρθαν,  έκατσαν  μαζί  με  τους  άλλους  και  αρχίσαν  να  

συζητούν    δυνατά  μεταξύ  τους,  αφήνοντας  που  και  πού  κάποιο  γέλιο  να  φτάσει   στα   αυτιά   των   παιδιών.  Έπειτα  από   λίγο   ο   αξιωματικός   βγήκε  μόνος  του,  κλείνοντας  πίσω  την  μεγάλη  πόρτα.  Θα  λέγε   κανείς  ότι   τα  παιδιά   ήταν   αόρατα,   γιατί   κανένας   δεν   τους   έδινε   σημασία.   Κανένας  Γερμανός  δεν  τους  πλησίαζε,  σαν  να  μην  υπήρχαν.  Μια  μύγα  βούιζε  στα  αυτιά   του   Παύλου.   Αδιαφόρησε,   συνέχισαν   να   συζητάνε   με   τους  άλλους   χαμηλοφώνως   και   έτσι   το   πρωινό   πέρασε   πολύ  αργά.  Σαν   να  είχες  ένα  ρολόι  που  κρατούσες  τους  λεπτοδείχτες  να  μην  φτάσουν.  Το  μεσημέρι  πλέον  το  στομάχι  όλων  είχε  σφιχτεί  από   την  πείνα.  Είχαν  να    

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[32/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

φάνε  από  χθες  το  πρωί,  και  ένα  ταμπούρλο  ήχων,  ακουγόταν  πλέον  από  τις  κοιλιές  των   παιδιών.  Κάποια  στιγμή  η  πόρτα   ξανά-­‐άνοιξε   διάπλατα  και  μπήκαν  γύρω  στους  εφτά  με  οχτώ  από  δαύτους.  Πίσω  από  αυτούς  περπατούσε   με   αέρα   κατακτητή,   τα   χέρια   δηλαδή  στην   πλάτη   και   το  πιγούνι   ψηλά,   ένας   αξιωματικός   παχουλός   με   μια   μεγάλη   ελιά   στο  πρόσωπο.   Πλησίασε   στο   μέρος   που   ήταν   μαζεμένα   τα   παιδιά.   Τα  κοίταξε   προσεκτικά   με   ένα   ανέκφραστο   ύφος   και   έπειτα   άρχισε   να  δείχνει   με   το   δάχτυλο,   στους   υπολοίπους   στρατιώτες   κάποια   από   τα  παιδιά.  Συνολικά  έδειξε  πέντε  παιδιά,  αλλά  ο  Παύλος    και  η  παρέα  του  δεν  ήταν  μέσα.  Ο  Αξιωματικός  έκανε   ένα  βήμα  πίσω,  και  είπε  κάποια  λόγια   επιτακτικά   στους   στρατιώτες.   Οι   στρατιώτες   πλησίασαν   και  σήκωσαν   αυτά   τα  πέντε   παιδιά  από   το  μπράτσο   και  τα  οδήγησαν  έξω  από  την  αποθήκη.

Ο   Παύλος   όπως   και   όλα   τα   υπόλοιπα   παιδιά   πάγωσαν.   Τους  ελευθέρωναν   ή  …  δεν   τολμούσε   κανείς   να  σκεφτεί.  Όταν   πλέον   είχαν  βγάλει   και   τα   πέντε   παιδιά   έξω   ο   Παύλος   άκουσε   τον   ήχο   ενός  φορτηγού  που  απομακρυνόταν   ..  και  έπειτα  τίποτα.  Όλοι  στάθηκαν  και  αφουγκράζονταν  μήπως  και  ακούσουν  κάτι.  Μάταια  !  οι  Γερμανοί  μαζί  με   τα   παιδιά   είχαν   εξαφανιστεί.  Κανείς   δεν   μιλούσε   για   αρκετή  ώρα.  Σαν   να   είχαν   βυθιστεί  όλοι   σε   μια   βαθιά  σκέψη,  κοίταζαν   ο   ένας   τον  άλλο  και  δεν  έλεγαν  τίποτα.  

«Αει   σιχτίρ..Γερμαναράδες..»   ακούστηκε   μια   φωνή   από   ένα  μελαμψό  αγόρι  στο  βάθος.  Τα  μάτια  του  λαμπύριζαν  στο  ημίφως,  ώμοι  γυρτοί   καθισμένος   οκλαδόν.   Το   πρόσωπο   του   ξίνισε   στην   βρισιά.   Τα  μαλλιά   του   πυκνά   μέχρι   τους   ώμους..   Κανείς   τους   όμως   δεν   έδωσε  προσοχή  στην  βρισιά.  

Το  απόγευμα  πλησίασε   και  κάποια  από  τα  παιδιά,  είχαν  αρχίσει  να  κοιμούνται  πάλι.  Ο  Παύλος  όμως  είχε  κάτσει,  έτσι  με  κλειστά  τα  μάτια  και  σκεφτόταν.  

Πίσω   από   τα   μαύρα   του   μάτια   είχε   «κάτσει»   η   φιγούρα   του  αξιωματικού   που   έδειχνε   τα   παιδιά.   Το   δάχτυλό   του   χοντρό,   το   νύχι  βρόμικο,  το  πρόσωπο  ξινό,  απαίσιο.  Και  η  διαταγή  να  πάρουν  τα  παιδιά    να  του  σκίζει  τα  σωθικά  από  άκρη-­‐σε  άκρη..  

Κούνησε   το   χέρι   με   δύναμη,   έδιωξε   την   εικόνα   και   έφερε   τις  αναμνήσεις  του  μπροστά  στα  μάτια  του.  Παράξενο  πράγμα!  Θυμήθηκε  τον   πατέρα   του   και   την   ελιά   στην   πίσω   αυλή   που  πολλά   μεσημέρια  πήγαινε   να   σκαρφαλώσει   στα   κλαδιά   της.  Ο   πατέρας   του  τον   μάλωνε  συχνά  και  του  έλεγε  να  προσέχει  γιατί  θα  πέσει  και  θα  σκοτωθεί,  αλλά    ο  Παύλος  τον  παράκουγε  πού  και  πού,  και  σκαρφάλωνε  σαν  την   γάτα.  Από   ‘κει  πάνω  φαινόταν  η  θάλασσα  μπλε   τεράστια   και  ατέλειωτη.  Και  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[33/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

αυτό   το   συναίσθημα   τον   γέμιζε.  Είχε   πολύ  ανάγκη   εκείνη   την  ώρα  να  νιώσει  αυτό  το  συναίσθημα.  Θυμήθηκε   τις  μέρες  που  ανεβαίνανε  στην  Γκούρα  να  μαζέψουνε  κεράσια,  τον  γαιδαράκο  που  ανεχόταν  το  βάρος  από  τα  ξύλινα  κασόνια  και  την  υπομονή  του  να  κάνει  τρεις  και  τέσσερις  διαδρομές   για   να   τα   φέρει   κάτω   στο   Δερβένι.  Θυμήθηκε   την   γη   που  ξάπλωνε  να  ξεκουραστεί,  την  πολιτεία  των  μυρμηγκιών  στο  έδαφος  που    πειθαρχημένα   φρόντιζαν   για   τις   χειμωνιάτικες   προμήθειες.   Σε   τι  διάφερε  η  οργάνωση  των  μυρμηγκιών  από  την   τάξη  των   Γερμανών;  Τα  μυρμήγκια  δεν   σκοτώνουν,  δεν   αιχμαλωτίζουν   –  ανόητη  η  σύγκριση  -­‐.  Γέλασε  δυνατά  με  την  σκέψη..  

Μάλλον   ερχόταν   το   βραδάκι   και   πάλι   θα   κοιμηθούν   όπως   και   την  προηγούμενη   νύχτα.   Μόνο   που   αυτή   η   νύχτα   θα   τους   βρει   πιο  πεινασμένους  και  πιο  απελπισμένους  από   την  προηγούμενη.  Ο  χρόνος  είναι  αδυσώπητος  μα  ποτέ  ατέλειωτος.  Κάθε  λεπτό  είναι  πιο  κοντά  στο  αναπόφευκτο,  και   τα  παιδιά  το  μόνο   που  μπορούσαν   να  κάνουν  ήταν  να  μετράν  τον   χρόνο  που  γλιστρούσε  από  μπροστά  τους  σαν   την  άμμο  που  κυλάει..  

Να  τα!  Σκέφτηκε  ο  Παύλος  πριν  κλείσει  τα  μάτια  του  να  κοιμηθεί.  Να  τα!  Πάλι  τα  τριζόνια  σκαρώνουν  καντάδες  στους  αόρατους  φίλους.  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[34/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

2η μέρα

Ο  ΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ  χθες  το  βράδυ  δυσκολεύτηκε   να  κοιμηθεί.  Πολλές  φορές   η   στρατιωτική   του   καριέρα   τον   είχε   φέρει   σε   ένα   είδος  μελαγχολίας   που   δεν   μπορούσε   να   ελέγξει,   αν   και   θα   έπρεπε.   Ένας  αξιωματικός   δεν   σκέφτεται,  δεν   αφήνεται,   δεν   ξεπερνά   την   στιγμή.  Ο  χρόνος  θαρρείς  έχει  μόνο  μια  κατεύθυνση.  Εμπρός.    Ε  λοιπόν,  Αυτή  την  φορά  όμως  υπήρχαν  κάποιες  λέξεις  στο  μυαλό  που  είχαν   κάποια  άλλη  βαρύτητα   και   τον   επέστρεφαν   στο   χθες.   Αυτές   οι   λέξεις   θαρρείς   και  είχαν  χαραχτεί  πάνω  του..  «ΔΕΝ  ΕΧΕΤΕ  ΠΑΙΔΙΑ  ΕΣΕΙΣ;”  ,  Αυτή  η  ερώτηση  τον   βαρούσε   όπως   το   καλέμι   το   μάρμαρο   μέσα   στο   μυαλό   του.     Το  κεφάλι   του   γύριζε   σβούρες,   άλλα   η   δύναμη   που   αναζητούσε   η  επιστρατευμένη  λογική  του  φαινόταν  μάταιη  προσπάθεια.  Τον  έλιωνε,  όπως   εκείνος   τα   τσιγάρα   στο   τασάκι.   Εμπρός   του   οι   σκέψεις   και   ένα  τσιγάρο   που   καιγόταν.   Όπως   και   ενα   ποτήρι   κρυστάλλινο   χαμηλό  γεμισμένο   με   κιτρινωπό   ουίσκι.  Τα   μάτια   του   κοίταζαν   το   άπειρο,   το  πουθενά  λες  και  διάβαζε  κάτι  που  μόνο  αυτός  μπορούσε  να  αναγνώσει.  Κορμί  μαραζωμένο  σε  μια  πολυθρόνα,  χωρίς  δυνάμεις  να  σηκωθεί,  σαν  να   υπήρχε   ένα   βαρίδι   που   τον   κρατούσε   δέσμιο   της   ίδιας   του   της  άνεσης.   Ακόμη   και   τα   παράσημα   τον   βάραιναν   στο   στέρνο.   Και   άλλο  ουίσκι,  σχεδόν  μισό  μπουκάλι  φιγουράριζε  στο  τραπεζάκι  απέναντι  του.  Προκλητικά,  πιες  με  του  φώναζε..  Η  φανταχτερή  στολή  πάντα  πάνω  του,  μόνο  τις  μπότες  είχε  βγάλει.  Δεν  είχε  κουράγιο  ούτε  να  γδυθεί.  

Ο  γνώριμος  ήχος  της  πόρτας  τον  έκανε  να  αναπηδήσει.  Ποιος  μπορεί  να  είναι  τέτοια  ώρα;  Πλησίασε  την  πόρτα  κάνοντας  ζιγκ-­‐ζάγκ...

«Φράου  Έλεν!»  αναφώνησε  σαν  είδε  την  γυναίκα  με  το  γούνινο  ετόλ  στους  ώμους,  μαύρο  φόρεμα  στενό  που  έσφιγγε  στο  ύψος  του  γόνατου,  μεγάλο   άνοιγμα   μπροστά   στο   μπούστο,   διακοσμημένο   με   άσπρες  πέρλες   μεγάλες.   Μαύρα   μάτια   στενόμακρα,   τονισμένα   χείλη   παχιά,  μυτερή   μύτη,   γαλακτερό   δέρμα.   Πάντα   την   θεωρούσε   πολύ   όμορφη  γυναίκα,   όνειρο   κάθε   άντρα.   Ο   άντρας   της   λοχαγός   πρόσφατα  αποσπασμένος   στην   Κρήτη,   τιμωρημένος   είναι   η   αλήθεια   για   την  απόδραση  ενός  αντάρτη  που  φυλασσόταν  στο  αναρρωτήριο.    Η  γυναίκα  του   έμεινε   πίσω   να   περιμένει   την   επιστροφή   του,   η   Κρήτη   είναι  δύσκολο   μέρος   για   γυναίκες   αξιωματικών.   Από   τότε   κάθε   δέκα   με  δεκαπέντε  μέρες,  η  Φράου  Έλεν  ερχόταν  στο  σπίτι  του  Ταγματάρχη.  Για  μια  τέτοια  γυναίκα,  άξιζε  κανείς  να  ρισκάρει…

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[35/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

«Θα   με   αφήσετε   να   περάσω  ή  θα  μείνω  στο  κατώφλι;»   Ρώτησε  με  νάζι   και   χαμόγελο   η   Φράου   Έλεν   και   ένα   χαριτωμένο   χαμόγελο   με  άσπρα  δόντια  φωτίστηκε  στο  ημίφως.  

«Παρακαλώ,  περάστε..»  Πίσω   της   ,   ο   οδηγός   της   και   συνοδός   της   στις   βόλτες   ο   Χέρμπαλ,  

Γερμανός  στρατιώτης.  «Μπορεί   να  πηγαίνεις…»  του  έκανε  με   νόημα  η  Φράου  Ελεν  και  με  μεγάλα  βήματα  προχώρησε  στο  σαλόνι  του  σπιτιού.  Ο   Ταγματάρχης   την   βοήθησε   ευγενικά   να   βγάλει   το   γούνινο   ετόλ,   το  ακούμπησε  σε  μια  καρέκλα  της  τραπεζαρίας    και  κρατώντας  της  το  χέρι  ευγενικά,  την  βοήθησε  να  κάτσει  στον  καναπέ.  Η  γυναίκα  με  μια  κίνηση  γοητείας  σήκωσε  ελαφρά   το   φόρεμα  και  σταύρωσε   τα  πόδια.  Το  σπίτι  του   ταγματάρχη,   μονοκατοικία   με   ένα  μεγάλο   σαλόνι.   Στην   άκρη   ένα  σβηστό  τζάκι,  σαν  τρύπα  στο  τοίχο.  Από  πάνω  του  ένα  μεγάλο  κάδρο  –  αντίγραφο  –  Ρεμπράντ  σε   χρώματα  έντονα.  Ένας  καναπές  με  ένα  μικρό  τραπεζάκι   και   μια   φαρδιά  πολυθρόνα   με   σκαλιστά   χερούλια.   Χαλί  με  σχέδια  από  άκρη  σε  άκρη  και  μια  τραπεζαρία  από   γυαλιστερή  λάκα  με  τέσσερις  καρέκλες.  Ένα  βάζο  χωρίς  λουλούδια,  κάδρα  στους  τοίχους  με  αντίγραφα  μεγάλων  ζωγράφων  και  στην  άκρη  ένα  πικάπ  της  εποχής  με  το  μεγάλο  χωνί  για  ηχείο.  

«Ένα  ποτό;»  ρώτησε  με  επιτηδευμένο  χαμόγελο  ο  Ταγματάρχης.Η   γλυκιά   κατάφαση   του   προσώπου   της   τον   έκανε   να   ψάξει   για  

ποτήρι  μακρουλό  και  να  ανοίξει  το  μπουκάλι  με  το   τετράγωνο   καπάκι.  Το  γέμισε  μέχρι  την  μέση  και  το  άφησε  μπροστά  της.  

«Έχουμε  κανένα  νέο;»  την  ρώτησε  αδιάφορα  ο  Ταγματάρχης.  «Όχι,  απάντησε  εκείνη»  σαν  να  σκέφτηκε  :  «Μόνο  ο  Δήμαρχος,  ήρθε  

το  πρωί  από  το  σπίτι..»  «Ο  Δήμαρχος;»  «Ναι,  ήθελε   να  με   παρακαλέσει   για  κάποια  παιδιά  που  βρίσκονται  

στις  αποθήκες..»  «Και  ήρθε  σε  εσένα;  Γελοίο;  Τι  θα  μπορούσες  να  κάνεις  εσύ;»  «Κυκλοφορούν  φήμες  για  μένα  και  τον  άντρα  μου,  ξέρεις..»  «Ναι,  έχεις  δίκιο  ξέχασα.  Λοχαγός  Willi,  o  φιλέλληνας!  Όλοι  νομίζουν  

ότι   προσπάθησε   να   βοηθήσει   τον   αντάρτη   να   δραπετεύσει..   είναι  γελοίο  να  νομίζουν  κάτι  τέτοιο..»

«Είναι!»   συμφώνησε   η   γυναίκα   και   σώπασε.   Δεν   άργησε   όμως   να  ρωτήσει  με  σχεδόν  αδιάφορο  ύφος..  

«Θα  τα  εκτελέσουν;  Είναι  αλήθεια  αυτό  που  μου  είπε;»Ο   Ταγματάρχης   στάθηκε   κοντά   στο   τζάκι.   Κρατούσε   το   ποτήρι   του  

χαμηλά  στο   ύψος   της  κοιλιάς  με   γυρισμένη  την   πλάτη.  Γύρισε  και   την  παρατήρησε   επίμονα.  Μέσα  στο   χαμηλό   φως   του  δωματίου,  οι   σκιές  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[36/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

της  χάριζαν  μια  άγρια  ομορφιά.  Τα  μάτια  της  λαμπύριζαν,  τα  χέρια  της  έμοιαζαν   με   βελούδο   και   τα   χείλη   της   χρώματα   του   Ρεμπράντ.  Χαμογέλασε.   Πλησίασε   το   γραμμόφωνο   και   έβαλε   μια   πλάκα   με   ένα  απαλό   ταγκό   του   Eduard   Künnecke.  Η   μουσική   γέμισε   το   δωμάτιο,   η  γυναίκα   ξάπλωσε   πίσω  πιο   αναπαυτικά,  ο   ταγματάρχης   την   πλησίασε  και  με  ευγένεια  της  ζήτησε  να  χορέψουν.  Το  χέρι  του  κρέμασε  μπροστά  της,   αυτή   ανταποκρίθηκε   με   ένα   χαμόγελο   και   τραβήχτηκε   πάνω   να  σηκωθεί.    Όσο   τους  επέτρεπε   ο   χώρος,  στριφογύρισαν   αγκαλιασμένοι  με   το   χέρι   του  ταγματάρχη  στην  μέση  και   αυτή  αγκαλιά   με   το   κεφάλι  στον   ώμο   του.   Ο   ρυθμός   τους   έκανε   αμίλητους,   κάθε   βήμα   και   μια  ζεστή   ανάσα.   Τα   χείλη   της   ήρθαν   στο   λαιμό   του   Ταγματάρχη   που  αναρίγησε   με   ευχαρίστηση.   Προτού   τελειώσει   το   τραγούδι,   προτού  οδηγηθούν   στην   κρεβατοκάμαρα   ένας   πνιχτός   ψίθυρος   από   την  γυναίκα   σκαρφάλωσε   στα   αυτιά   του   Ταγματάρχη   :«Δεν   μπορώ   να  προσθέσω  στις  τύψεις  μου,  την  εκτέλεση  μικρών  παιδιών..»  

Tην   ικέτεψε   με   ένα   άγγιγμα   στα   χείλη   να   πάψει   και   την   οδήγησε  στην  κρεβατοκάμαρα.    Ξάπλωσαν  στο  κρεβάτι  ακίνητοι.  Κοιτούσαν  από  το   παράθυρο   το   χλωμό   φεγγάρι   να   γυροφέρνει   με   τα   σύννεφα  βουτηγμένοι  στις  σκέψεις  τους  ώσπου  κάποια  στιγμή  εκείνη  κοιμήθηκε  και  αυτός  σηκώθηκε  αθόρυβα  απ’  το  κρεβάτι.    Επέστρεψε  στο   σαλόνι.  Ποτέ   ένα   μπουκάλι   ουίσκι   δεν   είναι   αρκετό,  φάνηκε   να   σαρκάζει   τον  εαυτό   του.  Νόμιζε   ότι   είδε   στο   καναπέ   απέναντι   του   την   Κορίνα.   Του  χαμογελούσε  και  τα  μάτια  της  ήταν  υγρά.  

Η  Κορίνα  ήταν  η  κόρη  του.  Εκείνο  το  άλαλο   κορίτσι  με  τα  θλιμμένα  μάτια.    Το  μόνο  δώρο  που  του  είχε  κάνει  ο  Θεός  στην  άθλια  ζωή  του.  Αν  τα  κάνει  δηλαδή  ο  Θεός  αυτά  τα  δώρα,  δεν  ήταν  και  απόλυτα  σίγουρος.  Το   βράδυ   που   γεννήθηκε   η   Κορίνα,   ήταν   σίγουρος   ότι   ο   Θεός   έκανε  διακοπές  κάπου  μακριά.  Ακατάσχετη  αιμορραγία,  είπαν  οι  γιατροί  ..  θα  αφαιρέσουμε   την   μήτρα   της  γυναίκας  σας   αφού  πρώτα  δοκιμάσουμε  να  βγάλουμε  το  παιδί.  Θα  κάνουμε  ό,τι  μπορούμε  να  επιζήσει  ένας  απ’  τους   δύο,   φαντάζομαι   ότι   η   γυναίκα   σας   θα   πρέπει   να   είναι   η  προτεραιότητα  μας;  τον  ρώτησαν.  

Ήταν   παραμονές   Χριστουγέννων.   Στο   σαλόνι   το   δέντρο   το   είχε  επιμεληθεί   ο   ίδιος   με   ιδιαίτερη   φροντίδα.   Ένα   ψηλό   έλατο   γεμάτο  πολύχρωμα  στολίδια,   τυλιγμένο   με   μια   χρυσή  κορδέλα  ανάμεσα   στον  καναπέ   και   στο   τραπεζάκι   με   τα   ποτά   και   στην   βάση   του   ήταν   ήδη  απλωμένα   πέντε-­‐έξι   μεγάλα   κουτιά   με   δώρα.   Φανταζόταν   ότι   κάποιο  από  αυτά  θα   ήταν   και  το   δικό   του.  Δεν  είχε   την   αγωνία  ενός  παιδιού  αλλά   την   ανυπομονησία   μας   ευτυχισμένης   στιγμής   που   τελικά   δεν  ήρθε.   Το   ίδιο   βράδυ   έτρεξαν   εσπευσμένα   στο   νοσοκομείο   λόγω   των  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[37/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

αφόρητων   πόνων   της   γυναίκας   τους.  Το   δώρο   του   τελικά   το   ξετύλιξε  στην  αίθουσα  αναμονής  και  το  κρατούσε  στα  χείλη  του  ο  χειρούργος.  

  «Η   γυναίκα   σας   έχει   μεταφερθεί   στα   επείγοντα.   Το   μωρό   είναι  υγιές,  αλλά   μας   έκανε   εντύπωση  ότι   δεν   κλαίει.   Ας   ελπίζουμε   ότι   θα  μιλήσει  το  παιδί  στην  συνέχεια.»  

Μέρες  μετά   η  Κορίνα  έκλαψε,  αλλά  ποτέ   της  δεν   μίλησε.    Που  τα  θυμήθηκα  όλα  αυτά;  σκέφτηκε  και  κατάπιε  με  βουλιμία  τα  τελειώματα  στο  ποτήρι.  

Το   επόμενο   πρωινό   τον   βρήκε   σε   απαίσια   κατάσταση,  ένιωθε   στα  πλάγια  του  εγκεφάλου  του,  δύο  διαβόλους  να  του  τρυπάνε  τα  μηνίγγια.  Τα  μάτια  δεν  άνοιγαν   και  από   τα  μισόκλειστα  βλέφαρα  του  νόμιζε   ότι  είδε  στον  καθρέπτη  του  μπάνιου  την  φιγούρα  ενός  στρατιωτικού  που  τα  χέρια   του   στάζανε   αίμα…     Έριξε   μπόλικο   νερό   με   τις   χούφτες   στο  πρόσωπο  και  σήκωσε  το  κεφάλι  του.

Στον   καθρέφτη   οι   ατμοί   δημιουργούσαν   την   λέξη     «ΔΕΝ   ΕΧΕΤΕ  ΠΑΙΔΙΑ   ΕΣΕΙΣ;»   «έχω..»   μουρμούρισε   αλλά   τα   μάτια   του   ακόμη  ζωγράφιζαν  εικόνες  στον  καθρέπτη  του  μπάνιου.  

Ράθυμα   βγήκε   στον   δρόμο   να   περπατήσει   μέχρι   το   γραφείο   του  αφήνοντας   την   Φράου  Έλεν   να   κοιμάται   στο   κρεβάτι   του.  Πριν   φύγει  την  φίλησε  στο  μέτωπο.  

Το   ελαφρύ   αεράκι   που   ερχόταν   μαζί   με   την   μυρουδιά   της  θάλασσας,βοήθησε  να  ανοίξουν  καλύτερα  τα  μάτια  του.  Σταμάτησε  έξω  από  ένα  κήπο  με  βοκαβίλιες,  έκοψε  μια  την  μύρισε.  Κρατώντας  ακόμα  το  άνθος  στο  χέρι,  μπήκε  στη  Κομαντατούρ.  

Ο  καφές  κατέβηκε  πικρός  άλλα  τον  ήπιε  όλο.  Άναψε  και  ένα  τσιγάρο,  παρατηρώντας   την   θάλασσα   πέρα   από   το   λιμάνι.   Ο   καπνός   από   το  τσιγάρο  ήταν  η  μόνη  κίνηση  που  υπήρχε  μέσα  στο  γραφείο  του.  Αυτός  ακίνητος,   ανά   στιγμές   ρούφαγε   λίγο   από   το   τσιγάρο   δίχως   όμως   να  τινάζει   την   στάχτη.   Μια   μεγάλη   στήλη   στάχτης   έπεσε   πάνω   στην  αλληλογραφία   του   αλλά   και   πάλι   αυτός   δεν   κουνήθηκε.   Το   έσβησε  σχεδόν   με   μίσος   στο   ξύλινο   τασάκι.   Άνοιξε   το   συρτάρι,   πήρε   την  φωτογραφία   της   κόρης   του.   Μια   εβδομάδα   ακόμα   και   αν   δεν  επικοινωνήσουν  θα  πρέπει  να  πάει  να  ζητήσει  άδεια.  Θα  μπορούσε  να  τους  φέρει  στο  Κιάτο  όλους,  αλλά  δίσταζε  να  το  επιχειρήσει.  Δεν  ήξερε  αν   ήταν   το   καλύτερο   για   την   Κορίνα.   Εκεί   που   είναι   τώρα   είναι  ασφαλής,   εδώ   κανείς   δεν   ξέρει   πως   θα   εξελιχθούν   τα   πράγματα   με  αυτόν  τον  ανόητο  πόλεμο.  Τι  δουλειά  είχε  στην  Ελλάδα  αυτός;  Δουλειά;  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[38/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Και  μόνο  η  λέξη  τον  έκανε  να  νιώσει  αηδία.  Είναι  δουλειά  να  σκοτώνεις  παιδιά;  Γέρους;    

Σηκώθηκε  από  την  καρέκλα  του  και  βημάτισε  σκεπτικός,  πάνω  κάτω  σαν   να  μέτραγε   την   διάμετρο   του  δωματίου.  Πήρε  απότομα  το   μαύρο  παλτό  του  και  τα  δερμάτινα  γάντια  και  άνοιξε  την  πόρτα.  

Ο  γραμματέας  του  καθόταν  εκεί  στο  μικρό  γραφείο  του  διαβάζοντας  ένα  χαρτί  απορροφημένος.  

«Σήκω  θα  έρθεις  μαζί  μου!»  είπε  ο  Ταγματάρχης  με  αυστηρό  τόνο.  Ο  Γραμματέας  τον  κοίταξε,  δίστασε  λίγο  προσπαθώντας  να  μαντέψει  

την   σκέψη   του   Ταγματάρχη   και   αμέσως   μετά   σηκώθηκε   όρθιος  φορώντας   το   καπέλο   του.   Κατεβήκανε   μαζί   τις   σκάλες   γρήγορα,   και  έφτασαν   στο   αυτοκίνητο   που   του   παρέχει   η   υπηρεσία   για   τις  μετακινήσεις  του.  Ο   γραμματέας  έκατσε   στην  θέση  του  οδηγού  και    ο  ταγματάρχης  πίσω.  

Μέσα  από  τον  καθρέπτη  ο  γραμματέας  ρώτησε  ευγενικά.  «Που  πάμε  ..»«Στο  λιμάνι,  στις  αποθήκες..»  Ο   γραμματέας,   γύρισε   το   κλειδί   στην   μίζα   και   το   αμάξι   με   έναν  

δυνατό   θόρυβο   πήρε   μπρος.   Σε   λίγα   λεπτά   είχανε   κατηφορίσει   τον  δρόμο,  περάσανε   την   κεντρική  πλατεία  και   βρισκόντουσαν   ήδη  κοντά  στις   αποθήκες.   Όταν   φτάσανε   ο   Ταγματάρχης   δεν   κατέβηκε   από   το  αυτοκίνητο   αμέσως.  Ο   γραμματέας   γύρισε   το   κεφάλι   του  και   κοίταξε  τον   Ταγματάρχη  στα  μάτια.   Κάτι  ήθελε   να   του  πει   ο   Ταγματάρχης   και  δεν  τόλμαγε.  Ήταν  σίγουρος.  

«Συμβαίνει  κάτι;»Ο   Ταγματάρχης  φάνηκε   να  σκέφτεται   προτού  απαντήσει  με   εκείνα  

τα  ταλαιπωρημένα  γαλαζωπά  μάτια:  «Πιστεύεις  Χανς  ότι  οι  καλοί  πάνε  στον  Παράδεισο  και  οι  κακοί  στην  Κόλαση;»  

«Δεν   ξέρω  κύριε  Διοικητά  δεν  το  έχω  σκεφτεί  αυτό  ποτέ…  Σύμφωνα  με  την  θρησκεία  έτσι  είναι  ..»

«Εάν  δεχτούμε  ότι  έτσι  είναι  ..  εμείς  είμαστε  καλοί  ή  κακοί  Χανς  για  πες  μου..  Ελεύθερα  απάντησε,  αυτή  η  συζήτηση  είναι   καθαρά  μεταξύ  μας  εντάξει;…»

«Τι   να   σας   πω   κύριε   Διοικητά.   Ο   Γερμανικός   λαός   πάντα   ήταν  έντιμος,  και    ίσως  ο  Χίτλερ  μας  να  θέλει  να  ενώσει  τις  φυλές  για  να  μην  υπάρχει  πλέον  δυστυχία.  Λέω  τώρα,  δεν   το   έχω  σκεφτεί   και  πολύ.  Αν  καταφέρουμε  να  ενώσουμε  την  Ευρώπη  κάτω  από  την  στέγη  μας  δεν  θα  υπάρχει   δυστυχία   στο   κόσμο   έτσι   δεν   είναι;»   ρώτησε   ο   γραμματέας  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[39/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

διστακτικά,   έχοντας   πλέον   γυρίσει   όλο   το   κορμί   του   προς   τον  Ταγματάρχη   στο   πίσω   κάθισμα.   «Και   αν   κάποιος   επιθυμεί   να   μην  υπάρχει  δυστυχία,  τότε  είμαστε  οι  καλοί..»

«Χα!  Και  για  να  μην  υπάρχει  δυστυχία,  σκοτώνουμε   κατά  βούληση!  Χωρίς   να   σκεφτόμαστε…  Θα   μπορούσες   να  πεις   ότι   είμαστε   Θεοί   και  εμείς;   Δεν   θα   μπορούσες;   Αφού   επιλέγουμε   τον   τρόπο   για   να  ευτυχίσουν   οι  άνθρωποι,  είμαστε.  Μόνο   που  εμείς  έχουμε   δύναμη  να  σκοτώσουμε,  όχι  να  δημιουργήσουμε  ζωή..»

«Άμα  ο   σκοπός  μας  είναι  θεμιτός,  τότε   και  τα  μέσα  …»  απάντησε  ο  γραμματέας.  

«Τα  μέσα..  ποια  μέσα  Χανς;  Η  θέση  μου;  Το  όπλο  σου;  αηδία  Χάνς..  αηδία..   Πιστεύεις   ότι   αν   κριθούμε   ποτέ   από   τον   Θεό   –   αν   υπάρχει  τέτοιο   πράγμα-­‐   ,  θα  μας  πει   μπράβο;  Το   πιστεύεις   αυτό   Χανς;  Λες  να  μας  καλωσορίσει   σαν   ήρωες   ο   Αγ.  Πέτρος;   Σαν   Άγιους  μήπως  επειδή  μοιράσαμε  ευτυχία  στον  κόσμο;  Αυτό  πιστεύεις;»  

Ο  γραμματέας  παρέμεινε  σιωπηλός  κοιτάζοντας  τον  Ταγματάρχη.  «Να  σου  πω  εγώ  τι  θα  πει  ο  Άγιος  Πέτρος  όταν  μας  δει..;  θες  να  σου  

πω  ;»Η  ερώτηση  ήταν  ανούσια  οπότε  ο  ταγματάρχης  συνέχισε   :  «Θα  μας  

πει..   ‘ο  Θεός  δεν   έφτιαξε   ποτέ   την   κόλαση   και  τον   παράδεισο.  Έφτιαξε  τους  ανθρώπους!  Άλλους  καλούς  και   μερικούς  λίγο  πιο   πονηρούς.  Τον  παράδεισο   τον   έχει   ο   καθείς   μέσα   του   και   την   κόλαση   επίσης.   Δεν  μπορώ   να   καταλάβω   γιατί   πιστεύατε   ότι   αν   πεθάνετε   θα   πάτε   στην  κόλαση  ή  στον  παράδεισο.  Η  ζωή  που  ζήσατε,  τα  έργα  που  φτιάξατε,  η  μόρφωση  και  ο  πολιτισμός  που  αφήσατε  ερχόμενοι  προς  τα  εδώ..αυτά  είναι   ο   παράδεισος   και   η   κόλαση.  Εσείς   τα   φτιάχνετε   αυτά   και   εσείς  κατοικείτε   μέσα.   Ο   Θεός   ανακατεύτηκε   μόνο   στην   δημιουργία   έκτοτε  είστε   αυτό-­‐συντηρούμενοι’..     και   σαν   άλλος   Πόντιος   Πιλάτος   ο   Αγ.  Πέτρος  θα  νίψει  τας  χείρας  του.  Αυτό  πιστεύω  Χανς.  Αυτό  πιστεύω.  Αν  υπάρχει  Θεός  είναι  εδώ  στην  γη,  όχι  στον  ουρανό!»

Τα   μάτια   του   Χάνς   χαλάρωσαν   και   μίκρυναν   δείχνοντας   έτσι   την  συμπάθεια   του,   δίχως   να   σχολιάσει.   Με   μία   κίνηση   o   Ταγματάρχης  άνοιξε   την   πόρτα   του   αυτοκινήτου   και   πλησίασε   την   πόρτα   των  αποθηκών.   Όλοι   οι   στρατιώτες   στο   διάβα   του   στέκονταν   προσοχή  ·∙ακίνητοι  κοιτάζοντας  το  άπειρο..

Από  μία  γωνιά  εμφανίστηκε   ένας  αξιωματικός.  Σταμάτησε   μπροστά  στον  Αυστριακό  Ταγματάρχη  και  χαιρέτησε  στρατιωτικά.  

«Δεν   με   ενημέρωσαν   για   την   επίσκεψη   σας   κ.   Διοικητά.   Τι   σας  φέρνει  στα  μέρη  μας..»    ρώτησε  ο  Αξιωματικός,  προσπαθώντας  από  την  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[40/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

μία   να   «μαλώσει»   το   απότομο   της   επίσκεψης   και   από   την   άλλη   να  γλυκάνει  τον  διοικητή.  

«Πόσα   παιδιά   υπάρχουν   στην   Αποθήκη  Λοχαγέ!»   ρώτησε   με   τόνο  αυστηρό  ο  Ταγματάρχης.

«Αρχικά   ήταν   24..   έφυγαν   πέντε,   είναι   19   τώρα.   Τα   περισσότερα  είναι   παιδιά.   Για   σήμερα   έχουμε   προγραμματίσει   να   φύγουν   άλλοι  πέντε,   αλλά   μια   που   είστε   εδώ   ίσως   να   θέλατε   να   παρακολουθήσετε  από  κοντά..»    είπε  με  ένα  εντελώς  γλοιώδη  τρόπο  ο  λοχαγός.  

Τα  μάτια  του  Ταγματάρχη  πύρωσαν  και  από  τις  κόγχες  κάρφωσε  τα  μαύρα   μάτια   του   λοχαγού   ο   οποίος   παραξενεμένος   έκανε   ένα   βήμα  πίσω.  

«Βγάλτε   τα  όλα  έξω  εδώ  στην  αυλή!  Θέλω  να  τα  δω!.»  πρόσταξε  ο  Ταγματάρχης  αυστηρά.  

Ο   λοχαγός   σάστισε,   αλλά   δεν   έφερε   αντίρρηση.   Τα   μάτια   του  Ταγματάρχη  βγάζανε  φλόγες  και  ήταν  σίγουρος  ότι  αν   ακουμπούσε   το  κορμί  του  θα  καιγόταν…

Σε  λίγα  λεπτά  όλα  τα  παιδιά  ήταν  μαζεμένα  στην  αυλή.  Τα  τελευταία  τα   έσπρωχναν   κάποιοι  Γερμανοί  στρατιώτες  να  βγουν  και  αυτά  έξω.  Ο  λοχαγός   τα   παρέταξε   σε   δυάδες   για   να   είναι   τακτοποιημένα   ο  Ταγματάρχης   περίμενε   υπομονετικά   να   τελειώσει   αυτό   το  πειθαρχημένο  θέατρο.  Έπειτα  πλησίασε  τα  παιδιά.  

«Θα  σας  μιλήσω  Ελληνικά.  Έτσι  θα  καταλαβαίνετε  τι  λέω.  Δυστυχώς  δεν  γνωρίζω  καλά  την  γλώσσα,  ελπίζω  να  καταλαβαίνετε  τι  σας  λέω.»

Μια   βαριά   σιωπή   επικράτησε   στην   αυλή.   Ούτε   παιδιά   ούτε  στρατιώτης   κουνιόταν   εκείνη   την   στιγμή.   Ο   Παύλος   ήταν   στην   τρίτη  σειρά  πίσω  και   κοίταζε   τον   Ταγματάρχη  στα  μάτια.  Είχε  πλέον  πειστεί  ότι  έφτανε  το  τέλος  του.  Ήταν  σίγουρος,  ότι  απλά  είχε  έρθει  εκεί  αυτός  ο   –   μάλλον   αρκετά   σημαντικός   –   αξιωματικός,   να   χλευάσει   για  τελευταία  φορά  τα  παιδιά.  Ίσως  και  να  τα  ανακρίνει,  αν  ήξεραν  τίποτα  για  τους  αντιστασιακούς.  Το  κορμί  του  είχε  ιδρώσει.  

Η  φωνή  του  ταγματάρχη  έσκισε  την  σιωπή.  «Σας  έχουμε   φέρει  εδώ,  για  να  φέρουμε   σε   δύσκολη  θέση  αυτούς  

του  ανθρώπους,   τους   αντάρτες,  που  σκοτώνουν   με   τρόπο   ύπουλο   τα  στρατεύματα   μας.   Θα   σας   ρωτήσω   λοιπόν   μία   φορά.   Ξέρει   κανείς  τίποτα  για  αυτούς  ;  Όποιος  ομολογήσει  θα  ζήσει  …»  

Τα   παιδιά   κοιταχτήκανε   μεταξύ   τους.   Κανένα   τους   δεν   μίλησε.   Ο  Παύλος  έβλεπε  τον  Στέλιο  που  από  τον  φόβο  και  την  πείνα  ήταν  πλέον  σε   άθλια   κατάσταση.   Ο   Παύλος   ήξερε   ότι   ο   Στέλιος   γνώριζε   και   τον  κοίταζε  στα  μάτια  να  δει  τι  θα  κάνει..

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[41/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Ο  Στέλιος  κοίταξε  τον  Παύλο,  σαν  να  κατάλαβε  την  σκέψη  του  και  το  στήθος   του   άρχισε   να   πάλλεται   πιο   γρήγορα.  Η   γλώσσα   του   έφτασε  μέχρι   τα   χείλη,   και   το   χέρι   του   υψώθηκε   ελαφρά.   Ήθελε   πολύ   να  ουρλιάξει  «Ναι  ξέρω…  Αφήστε   με   να   ζήσω  δεν   αντέχω  να  πεθάνω  …»  αλλά   κρατήθηκε.   Το   έντονο   βλέμμα   του   Παύλου   τον   συγκράτησε,  κατέβασε  το  χέρι  κάτω  απότομα.Ο  Παύλος  τον  κοίταξε,  και  με  τα  μάτια  του  είπε  «Μπράβο  είσαι  παλικάρι…»  

Ο   Ταγματάρχης   βάδισε   γύρω   από   τα   παιδιά,   κοιτάζοντας   τα  εξονυχιστικά  από  πάνω  έως  κάτω..  Σε  κάνα  δύο  παιδιά  σταμάτησε  λίγο  περισσότερο   και   τα   παρατήρησε     καλύτερα.   Αυτών   των   παιδιών   τα  μάτια  ήταν  ατρόμητα  και  ο  ταγματάρχης  το  είδε  αυτό.  

Πήγε   ξανά  μπροστά,  και  είπε   πάλι  στα  Ελληνικά  :  «Ώστε  δεν   ξέρετε  τίποτα!  Αυτή  είναι  η  τελική  σας  απάντηση…»

Κανένα  παιδί  δεν  κουνήθηκε.  Ούτε  ο  Ταγματάρχης  κουνήθηκε.  Ούτε  οι  στρατιώτες  γύρω  κουνήθηκαν.  Την  ακινησία  αυτή  της  αυλής  την  διέλυσε  ο  ταγματάρχης.  Πλησίασε  

τα   παιδιά,   έτσι   ώστε   να   τα   κοιτάει   στα   μάτια   και   φώναξε   δυνατά   :  «Όσοι  από  εσάς  είναι  κάτω  των  15  χρόνων,  να  σηκώσουν  το  χέρι  τους!»  

Η  ησυχία  της  αυλής  συνεχίστηκε.  Κανένα  παιδί  δεν  σήκωσε   το  χέρι  του.  Όλοι  φοβήθηκαν  να  σηκώσουν  τα  χέρια  τους.    

«Οι  μικρότεροι  θα  αφεθούν  ελεύθεροι.  Αυτή  είναι  η  απόφαση  μου!»  είπε   πάλι   δυνατά  ο   Ταγματάρχης.  Ο  Παύλος  σκέφτηκε   λίγο,  και   δειλά  σήκωσε  το  χέρι  του.  Αλλά  το  χέρι  του  δεν  υψώθηκε  πάνω  από  τον  ώμο.  Προτείνοντας  με  το  δάκτυλό  του  έδειξε  τον  Στέλιο.  Ο   Στέλιος  κοκκίνισε  και  δάκρυα  γλίστρησαν  από  τα  μαύρα  μάτια  του.  Χωρίς  δεύτερη  σκέψη  έδειξε   και  αυτός  με   την  σειρά  του  τον  Παύλο.  Σιγά  σιγά  όλα  τα  παιδιά  σαν   συνεννοημένα   αντί   να   σηκώνουν   το   χέρι   τους  ψηλά,   έδειχναν   ο  ένας   τον   άλλο.   Ο   Ταγματάρχης,   βλέποντας   την   στάση   των   παιδιών  απόρησε.  Στάθηκε   ακίνητος  παρατηρώντας  τα  παιδιά.   Ένωσε   τα  χέρια  στην   πλάτη,  περπάτησε   με   μικρά   βήματα  ανάμεσα  τους.  Τους  κοίταξε  ένα   προς   ένα   στα   μάτια   σαν   να   διάβαζε   την   ψυχή   τους,   ξαναήρθε  μπροστά  του.  Όρθωσε  το  κορμί  και  είπε  ξανά.  

«Όσοι   από   εσάς   είναι   κάτω   των   15   χρόνων,   να   σηκώσουν   το   χέρι  τους,  δεν  θα  το  επαναλάβω..!»  

Ξανά   η   ίδια   αντίδραση   από   τα   παιδιά,   ο   ένας   έδειχνε   τον   άλλο.  Κανείς  δεν  προσπάθησε  να  σώσει  τον  εαυτό  του,  μόνο  τον  διπλανό  του  έδειχνε  για  να  γλυτώσει.  Ο  Λοχαγός    που  δεν  καταλάβαινε  τα  ελληνικά  τού   Ταγματάρχη,   φαντάστηκε   ότι   τον   αγνοούσαν   και   κινήθηκε  απειλητικά  προς  τα  παιδιά,  βάζοντας  το  χέρι  στην  ζώνη  του,  στο  όπλο.  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[42/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Ο   Ταγματάρχης   σήκωσε   τα   χέρια   του   και   τον   σταμάτησε   χωρίς   να  μιλήσει.   Το   προαύλιο   που   είχαν   μαζευτεί   όλοι,   είχε   νεκρώσει,   ούτε  ανάσες   δεν   ακουγόντουσαν.   Μία   ακρίδα   πέρασε   χοροπηδώντας  ανάμεσα  από  τα  παιδιά  και  εξαφανίστηκε  σε  κάτι  χόρτα.  Στο  έδαφος  το  χαλίκι,   έμοιαζε   σαν   κάρβουνο   που   ήταν   έτοιμο   να   πάρει   φωτιά.   Ο  Ταγματάρχης  έβαλε  τα  χέρια  πάλι  στην  πλάτη,  πλησίασε  το  πρώτο  παιδί  στην  σειρά  με  το  κοντοκουρεμένο  μαλλί  και  την  βρόμικη  μπλούζα  και  το  κοίταξε   στα   μάτια   επίμονα.   Το   παιδί   δεν   τράβηξε   τα   μάτια   του,   σαν  ναρκωμένο  κοίταζε  τα  γαλαζωπά  μάτια  του  Γερμανού  αξιωματικού.  

«Τελικά  οι  ήρωες  δεν  γίνονται.  Γεννιούνται…»    πρόφερε  σε  άπταιστα  ελληνικά   ο   Ταγματάρχης   και   έκανε   ένα   βήμα   πίσω.     Πλησίασε   τον  λοχαγό  και  του  είπε  στα  Γερμανικά.  «Τα  παιδιά  δεν  ξέρουν  τίποτα»    και  αφού   σκέφτηκε   για   λίγο   πρόσθεσε   «Όσα   παιδιά,   είναι   κάτω   των   15  ετών  ,  άφησε  τα  ελεύθερα  να  φύγουν  ..  Τα  υπόλοιπα  κάνε  ότι  θες».  

Ο   λοχαγός   γούρλωσε   τα   μάτια   του.   Κοίταξε   υποτιμητικά   τον  ταγματάρχη  και  φώναξε  :

«Μα   η   εντολή     του   Συνταγματάρχη   Ιούλιους   Βόλφινγκερ   δεν   ήταν  αυτή!   Δεν   μπορείτε   εσείς   να   αλλάζετε   την   εντολή   του   Διοικητή   της  Πάτρας.»   Και   πρόσθεσε   «Τα   περισσότερα   παιδιά   είναι   κάτω   των   15  χρόνων.  Φανταστείτε  αν  το  μάθει  κανείς  τι  έχει  να  γίνει…»  

«Αυτό   είναι  δικό   μου  πρόβλημα   και   όχι   δικό   σου.  Τώρα  κάνε   αυτό  που  σου  λέω,  για  να  μην  φροντίσω  να  πας  στην  Κρήτη,  να  δεις  τι  ωραία  που  περνάνε  εκεί…»

Ο   λοχαγός   στάθηκε   λίγο,   χαιρέτησε   τον   Ταγματάρχη   στρατιωτικά,  σαν   να   του   έλεγε   «Έχω   αντιρρήσεις,   αλλά   αφού   με   διατάζεις   το  δέχομαι…»     γύρισε   την   πλάτη   του   και   διέταξε   ένα   στρατιώτη   που  καθόταν  πίσω  του,  να  φέρει  ένα  διερμηνέα…

Πολύ   γρήγορα   στήθηκε   ένα   τραπέζι   μπρος   τους   και   ένα-­‐ένα   τα  παιδιά   έλεγαν   τον   όνομα   τους  και   την   ηλικία   τους.     Κάποιοι   μεγάλοι  άντρες   έμειναν   πίσω,   ούτε   καν   τους   ζήτησαν   να   έρθουν   κοντά   στο  τραπέζι.  

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[43/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Παράδεισος

Ο   Ταγματάρχης   καθόταν   στο   πίσω   κάθισμα   του   αυτοκινήτου  κοιτάζοντας   το   προαύλιο   που   ήσαν   προηγουμένως   γεμάτο   παιδιά.  Τώρα   ήταν   άδειο.   Στην   άκρη   του   στρατοπέδου   είδε,   ένα   τσούρμο  παιδιά  να   δίδουν   ένα   τεράστιο   άλμα  πάνω  από   τα   συρματοπλέγματα  και  να  τρέχουν  με  όλη  τους  την  δύναμη.  Ήταν  σίγουρος  ότι  ακόμα  και  ο  άνεμος   συναινούσε   στην   προσπάθεια   των   αγοριών   να   τρέξουν   πιο  γρήγορα  σπρώχνοντας  τα  από  πίσω…

Ο   γραμματέας   δεν   έβαλε   μπρός   το   αμάξι   αμέσως.   Στάθηκε   και  κοίταζε   και   εκείνος   τα   παιδιά   που   τρέχανε.   Γύρισε   και   κοίταξε   το    πρόσωπο   του   Ταγματάρχη   όπου   υπήρχε   ζωγραφισμένη   μια  ικανοποίηση.

«Τώρα  πιστεύετε  ότι  κατακτήσατε  τον  παράδεισο..;»  ρώτησε.Ο   Ταγματάρχης   γέλασε   ελαφρά,   και   απάντησε   με   ύφος  

συγκρατημένης   σοφίας:   «O   Δημιουργός,   μας   έδωσε   επιλογές   Χανς.  Θέλοντας   να   μας   κάνει   να   ξεχωρίσουμε   από   τα   σκουλήκια   και   τα  δέντρα,   μας   έδωσε   επιλογές.   Εγώ   λοιπόν   επέλεξα   κάτι!   Επέλεξα   να  σώσω  κάποια  από  αυτά   τα   παιδιά,   και   ναι!   ένιωσα  καλύτερα.  Αν  δεν  είναι  αυτό  ο  παράδεισος  Χανς  τι  είναι..;»

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[44/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2

Επίμετρο

Ο  ΠΑΥΛΟΣ  που  βίωσε   την   ιστορία  αυτή,  τώρα   νιώθει  αμήχανα  που  δεν   θυμάται   τα   ονόματα   των   άλλων   ανθρώπων   ή  ακόμη  και   παιδιών  που   έμειναν   πίσω.     Το   μόνο   που   μπορεί   να   θυμηθεί   από   αυτή   την  κούρσα  για  την   ελευθερία,  ήταν   την  θάλασσα.  Σαν   να   ήθελε   να  δείξει  την  χαρά  της,  άπλωσε   ένα  μεγάλο  κύμα  όπου  έσκασε  με  δύναμη  στην  προκυμαία   του   λιμανιού.   Οι   στρατιώτες   τα   έχασαν   και   ασυναίσθητα  έκαναν  ένα  βήμα  παραπίσω.  Αλλά  ο  Παύλος  αυτό  το  είδε   με  την  άκρη  του  ματιού  του.  Την  θάλασσα  δεν  την  φοβόταν,  ήταν  πάντα  πλάι  του.  Η  συνάντηση  του  με  την  μητέρα  του,  που  πλέον  είχε  πάρει  τον  δρόμο  να    τον  βρει,  του  γέμισε  την  καρδιά  ευτυχία.    

Τώρα  κοιτάζοντας  προς  τα  πίσω  το  παρελθόν,  αυτές  τις  δύο  μέρες  τις  βλέπει   σαν   ένα   ελάχιστο   τμήμα   της   όλης   του   της   ζωής.   Αν   και   μόνο  σαράντα   οχτώ   ώρες,   εκείνο   το   αμούστακο   αγόρι   κατάφερε   να  ανδρωθεί.  Τώρα  του  φαίνεται  σαν  να  πέρασε  μία  στιγμή.  Γιατί  μετά  από  αυτό  η  ζωή  του  έδωσε  πολλές  χαρές  και  λύπες.  

Αλλά  πάνω  από  όλα  του  έδωσε  ζωή,  και  ένα  μέτρο  για  την  εκτιμάει.

Αυτό   το   διήγημα   βασίζεται   σε   αληθινά   γεγονότα   –   χωρίς  όμως  να  αναιρεί  την  μυθική  υπόσταση  -­‐    όπως  και  ο  Παύλος  είναι  ένα  αληθινό  πρόσωπο,  όπως   και   η   ζωή  έχει  αληθινό   πρόσωπο   και   την   γευόμαστε  καθημερινά.   Πράγματα   που   θεωρούμε   δεδομένα   και   καθημερινά,  κάποτε   ήταν   αποκύημα   νοσηρής   φαντασίας   συγγραφέα.   Κάποτε,   δεν  υπήρχαν   τα   πλυντήρια   να   μας   πλένουν   τα   ρούχα,   ούτε   μπορούσε   να  πάρει  κανείς  τηλέφωνο  για  να  παραγγείλει  φαγητό  απ’  έξω.  Οι  φούρνοι  δεν   είχαν   τόσες   ποικιλίες   ψωμί,   και   οι   άνθρωποι   δεν   είχαν   τόσα  παπούτσια  όσα  έχω  εγώ  σήμερα.

Ο  Παύλος  έγινε  δάσκαλος,  έκανε  δύο  υπέροχα  παιδιά  και  έζησε  μια  ευτυχισμένη  ζωή.  Κάθε   φορά  που  του  λέγαμε,  να  μας  διηγηθεί  αυτήν  την   ιστορία,   τα   μάτια   του   βουρκώνουν   αλλά   αμέσως   μετά   γέλαγε.  Γέλαγε  δυνατά,  γιατί  την  ζωή  την  είδε  μέσα  από  πολλά  ζευγάρια  μάτια,  μέσα   από   τον   πόλεμο,   πάνω   στην   έδρα   του   σχολείου,   μέσα   από   τα  εγγόνια  του  τα  ίδια.  Και  ναι,  αυτό   το  γέλιο   του  είναι  που  μαρτυρά   την  πολύπλευρη   ουσία   της   ζωής,   αξία   που   την   μετέδωσε   σε   μας,   τους  μικρότερους  και  αδαής.

Ν ο έ μ β ρ η ς   1 9 4 1

[45/45]  Ν Ι Κ Ο Σ   Κ Α Ρ Α Κ Α Σ Η Σ   2 0 1 2