Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΟΖΑΝΗΣ (1992-2008)

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Γεώργιος ΠαπαχρίστοςΑΕΜ 6082

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΚΟΖΑΝΗΣ (1992-2008)

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

Επιβλέπων Καθηγητής: Αναστάσιος Σέμος

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ2009

Η Παραγωγή Καπνού στο Νομό Κοζάνης (1992-2008)

2


Ευχαριστώ τον κύριο Αναστάσιο Σέμο που δέχτηκε την επίβλεψη της παρούσης εργασίας. Τους πρώην εργαζόμενους του ΕΟΚ δυτικής Μακεδονίας, κκ Ιορδάνη και Τζούτζα για την πολύτιμη βοήθεια στην εύρεση των στοιχείων για την καλλιέργεια του καπνού στο νομό Κοζάνης τη δεκαετία του 1990, καθώς και για τις πολύτιμές πληροφορίες. Τις εργαζόμενες στους οργανισμούς καπνού Βοΐου-Καστοριάς-Γρεβενών και Εορδαίας-Κοζάνης-Σερβίων για την βοήθεια στην εύρεση των στοιχείων για την καλλιέργεια Καπνού στο νομό Κοζάνης στη δεκαετία του 2000. Επίσης όλους τους φίλους που βοήθησαν, με παρατηρήσεις, προτάσεις και επιμέρους βοήθεια κατά το διάστημα συγγραφής.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

3


Αρχικά παρουσιάζονται γενικά χαρακτηριστικά του καπνού. Οι μέθοδοι παραγωγής του, οι ποικιλίες του, ο ρόλος του στην ελληνική οικονομία, το παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό εμπόριο, η ιστορία της χρήσης του. Παρουσιάζονται τα μέτρα πολιτικής που εφαρμόστηκαν στην χώρα μας, από το 1925 μέχρι σήμερα, όπως και μέτρα αντικαπνιστικής πολιτικής της ΕΕ. Αργότερα παρουσιάζονται στατιστικά στοιχεία σχετικά με την παραγωγή καπνού στο νομό Κοζάνης τις δεκαετίες του 1990 και του 2000. Εξετάζονται οι τάσεις του αριθμού παραγωγών , της συνολικής καλλιεργήσιμης έκτασης, της συνολικής παραγωγής, του μέσου μεγέθους καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης, της μέσης παραγωγικότητας ανά στρέμμα και ανά γεωργικής εκμετάλλευσης. Για τη δεκαετία του 2000 εξετάζονται και τάσεις των τιμών ανά κιλό και ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση. Τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνας και εξετάζονται οι προοπτικές του τομέα.

ABSTRACT

At first are demonstrated general characteristics of tobacco. The ways of production, its species, its role to the Greek economy, the world and European trade, the history of its use. Lately are demonstrated the means of policy that applied in our country, since 1925 until today, as well as the antismoking policy measures taken by EU. Lately are demonstrated statistical evidences about the tobacco production in Kozani prefecture the 1990 and 2000 decades. There is examined the trends of producers’ number, total cultivated area, total production, the average size of tobacco-productive enterprise, the average productivity per acre and per agricultural enterprise. For 2000 decade are examined also the trends of prices per kilogram and per tobacco-productive enterprise. Finally are presented the conclusions of the research and are examined the prospects of this economic sector.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

4


ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Ο ΚΑΠΝΟΣ ΩΣ ΑΓΑΘΟ 2.1 Το φυτό Καπνός σελ. 112.2 Τύποι Καπνού σελ. 112.3 Ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ελλάδα σελ. 122.4 Καλλιέργεια-επεξεργασία σελ. 152.5 Ωφέλειες της καπνοκαλλιέργειας στην ελληνική οικονομία σελ. 172.6 Παγκόσμια Παραγωγή-Παραγωγή στην Ε.Ε.-Διεθνές Εμπόριο σελ.172.7 Η Ιστορία του Καπνού σελ.18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΥ3.1 Πρώτη περίοδος (αρχή καπνοκαλλιέργειας στη χώρα- 1957) σελ.193.2 Δεύτερη Περίοδος(1957-1980) σελ.213.3 Τρίτη Περίοδος (1981-1992) σελ.233.4 Τέταρτη περίοδος (1993-2006) σελ.263.5 Πέμπτη Περίοδος (2006-2009) σελ.303.6 Η Αντικαπνιστική Εκστρατεία σελ.33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΟΖΑΝΗΣ 1992-19994.1 Αριθμός Παραγωγών σελ.37 4.2 Συνολική Καλλιεργήσιμη Έκταση σελ.394.3 Συνολική Παραγωγή σε κιλά σελ 394.4 Μέση έκταση Εκμετάλλευσης σελ.40 4.5 Μέση Παραγωγικότητα Ανά Στρέμμα σελ.414.6 Μέση παραγωγικότητα σε κιλά ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση σελ.42 4.7 Συμπεράσματα σελ.43

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΟΖΑΝΗΣ 2000-20085.1 Αριθμός Παραγωγών σελ.455.2 Καλλιεργήσιμη Έκταση σελ.465.3 Παραγωγή σε κιλά σελ.485.4 Μέση έκταση Καπνοπαραγωγικών Εκμεταλλεύσεων σελ.485.5 Μέση Παραγωγικότητα Ανά Στρέμμα σελ. 495.6 Μέση Παραγωγικότητα ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση σελ.515.7 Μέση Τιμή Αγοράς σελ.515.8 Μέση Τιμή Αγοράς ανά Εκμετάλλευση σελ.525.9 Συμπεράσματα σελ.53

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ.54

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ.60

5


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σελ.62

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝΠίνακας 4.1. Μέση παραγωγικότητα σε κιλά ανά μέγεθος εκμετάλλευσης στην περιοχή Κοζάνης-Σερβίων-Εορδαίας το 2007. σελ. 50

Πίνακας 4.2. Μέση παραγωγικότητα σε κιλά ανά μέγεθος εκμετάλλευσης στην περιοχή Κοζάνης-Σερβίων-Εορδαίας το 2008. σελ. 50

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝΓράφημα 4.1 Αριθμός παραγωγών κατά έτος (1992-1999) σελ. 38

Γράφημα 4.2 Συνολική έκταση σε στρέμματα καπνοπαραγωγής κατά έτος (1992-1999) σελ 39

Γράφημα 4.3 Συνολική Παραγωγή καπνού σε κιλά ανά έτος (1992-1999) σελ 40

Γράφημα 4.4 Μέση έκταση καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης σε στρέμματα κατά έτος (1992-1999) σελ 40

Γράφημα 4.5 Μέση παραγωγικότητα σε κιλά ανά στρέμμα, κατά έτος (1992-1999) σελ. 42Γράφημα 4.6 Μέση παραγωγικότητα σε κιλά ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση, κατά έτη (1992-1999) σελ. 42

Γράφημα 5.1 Αριθμός Καπνοπαραγωγών κατά έτη (2000-2008) σελ. 45Γράφημα 5.2 Στρέμματα συνολικής καλλιεργήσιμης έκτασης καπνού κατά έτη (2000-2008) σελ. 47

Γράφημα 5.3 Κιλά παραγωγής καπνού κατά έτη (2000-2008) σελ. 47

Γράφημα 5.4 Μέση έκταση εκμετάλλευσης σε στρέμματα κατά έτη (2000-2008) σελ. 48 Γράφημα 5.5 Μέση παραγωγικότητα ανά στρέμμα σε κιλά κατά έτη (2000-2008) σελ. 49 Γράφημα 5.6 Παραγωγικότητα σε κιλά ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση, κατά έτη (2000-2008) σελ. 51

Γράφημα 5.7 Μέση Τιμή Αγοράς το κιλό κατά έτη (2000-2008) σελ. 52Γράφημα 5.8 Μέση τιμή αγοράς ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση κατά έτη (2000-2008) σελ. 53

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ6


Εισαγωγή

Η Παραγωγή Καπνού Στο Νομό Κοζάνης

Ο καπνός είναι μια καλλιέργεια, η οποία , στην χώρα μας ήταν «κορμός» στην οικονομία μειονεκτικών-ημιορεινών περιοχών. Οι συγκριτικά πολύ καλύτερες τιμές που πετυχαίνει σε σύγκριση με ανταγωνιστικές καλλιέργειες και κυρίως τα σιτηρά που καλλιεργούνται επίσης σε αυτές τις περιοχές και η μεγάλη ανάγκη που έχει , η παραγωγή του σε εργατικά χέρια μπορούν να συντελέσουν, στη διατήρηση ενός ικανού αριθμού καλλιεργητών και σε ικανοποιητικά οικονομικά αποτελέσματα στην αγροτική οικονομία. Η καλλιέργεια καπνού, στη χώρα μας, επηρεάστηκε από την εφαρμοζόμενη πολιτική που την αφορούσε, το ίδιο συμβαίνει και σήμερα. Στην παρούσα εργασία θα μελετηθεί η παραγωγή καπνού στο νομό Κοζάνης, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, θα γίνουν παρατηρήσεις σχετικά με το τι επηρέασε την παραγωγή και θα εξεταστούν οι προοπτικές του κλάδου.

Η περιοχή της Έρευνας

Ο νομός Κοζάνης είναι ο μεγαλύτερος από τους τέσσερις νομούς της Δυτικής Μακεδονίας τόσο σε έκταση, όσο και σε πληθυσμό. Τα εδάφη του νομού είναι κατά 40% ορεινά (1379 τετρ. χλμ), 32% ημιορεινά (1103 τετρ χλμ) και 28% πεδινά (966 τετρ χλμ). Εκτός από την κοιλάδα του Αλιάκμονα, στον νομό δεν υπάρχουν πεδιάδες, παρά μόνο οροπέδια. Το οροπέδιο Πτολεμαΐδας-Κοζάνης σχηματίζεται μεταξύ των ορέων, Ασκίου, Βούρινου, Βερμίου και Πιερίων. Έχει μέσο υψόμετρο 570 μέτρα, βόρεια προέκταση του είναι το οροπέδιο Φλώρινας-Μοναστηρίου. Το οροπέδιο της Σιάτιστας συνεχίζεται νότια με τη λεκάνη των Γρεβενών και βόρεια με το υψίπεδο της Καστοριάς. Το δυτικό τμήμα αυτού του οροπεδίου, διασχίζει ο Αλιάκμονας. Το κλίμα είναι ηπειρωτικό, με υψηλότερες βροχοπτώσεις στο Βόϊο (δυτικό τμήμα του νομού), οι οποίες μειώνονται σταδιακά προς τα ανατολικά. Γεωργική Γη, αποτελούν (το 2000) περίπου 882707,6 στρέμματα (πηγή ΕΣΥΕ), από τα οποία το 7% είναι αρδευόμενα (το 1986).

Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν

Για την πραγμάτωση της παρούσης εργασίας χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τα αρχεία των «Ομάδων Παραγωγών Καπνού» και τα αρχεία του διαλυμένου πλέον ΕΟΚ (Εθνικός Οργανισμός Καπνού). Τα στοιχεία που αφορούν την καλλιέργεια καπνού στην τρέχουσα δεκαετία προέρχονται κυρίως από τα αρχεία των «Ομάδων Καπνού» , με εξαίρεση τις πρώτες χρονιές της δεκαετίας (ειδικά εσοδείες 2000 και 2001) που χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία του ΕΟΚ. Στο σύνολο της δεκαετίας του ’90, χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά στοιχεία προερχόμενα από το αρχείο του ΕΟΚ. Στην διαδικασία εύρεσης των κατάλληλων στοιχείων συναντήσαμε πληθώρα

7


προβλημάτων. Πρώτον διαθέσιμα αρχεία υπάρχουν μόνο από την εσοδεία του 1992 και έπειτα. Τα αρχεία του ΕΟΚ, που αφορούσαν προηγούμενες χρονιές καταστράφηκαν από πλημμύρα, που σημειώθηκε όταν έσπασε αγωγός νερού κατά το σεισμό της 13/5/1995. Τα μόνα διαθέσιμα μητρώα προ 1992, είναι αυτά που αφορούν την περιοχή της Εορδαίας, τα οποία είναι και αυτά διασπασμένα (λείπουν στοιχεία μερικών χρονιών), ενώ και η παραγωγή καπνού στη συγκεκριμένη περιοχή είναι πολύ μικρή, σε σύγκριση με αυτή στον υπόλοιπο νομό. Για αυτό το λόγο κρίθηκε σωστότερο η έρευνα μας να περιλαμβάνει την παραγωγή από το 1992 και έπειτα (ρόλο σίγουρα στην καλύτερη παρουσία των μητρώων μετά την χρονολογία αυτή, παίζει και η λειτουργία του ΕΟΚ κυρίως, σε διαχειριστή των επιδοτήσεων μετά την αναθεώρηση της ΚΑΠ, το 1992). Στα στοιχεία της τρέχουσας δεκαετίας με εξαίρεση την περιοχή του Βοϊού , ήταν δύσκολή η συλλογή στοιχείων λόγω της υπολειτουργίας της «Ομάδας Καπνού» Κοζάνης-Εορδαίας-Σερβίων, που είχε σαν αποτέλεσμα την ύπαρξη ελλείψεων στα αρχεία, ειδικά σε περιόδους που ο συνεταιρισμός, έχανε πολλά μέλη, άλλαζαν εργαζόμενοι κτλ. Ευτυχώς υπήρξε εφικτή η συμπλήρωση των ελλείψεων αυτών από το αρχείο του διαλυμένου από το 2000 ΕΟΚ (είχε μεταφερθεί σε νομαρχιακή υπηρεσία και διατηρήθηκαν κάποια αρχεία ως τα μέσα της τρέχουσας δεκαετίας).

Δομή της Διατριβής

Στο δεύτερο Κεφάλαιο γίνεται μια γενική αναφορά στον καπνό, ως αγαθό, παρουσίαση των ποικιλιών του, των καλλιεργητικών πρακτικών του, των βασικότερων ασθενειών του. Αναφορά ακόμα γίνεται σε κάποια στοιχεία πρώτης μεταποίησης, στην ωφέλεια του στην εθνική οικονομία, τις ποικιλίες που καλλιεργούνται στο νομό Κοζάνης, την παγκόσμια παραγωγή και αυτή στις χώρες της ΕΕ, το διεθνές εμπόριο καπνού και στην ιστορία της χρήσης και παραγωγής του από τον άνθρωπο.

Στο τρίτο Κεφάλαιο παρουσιάζεται η καπνική πολιτική που εφαρμόστηκε από την αρχή της καλλιέργειας του καπνού στη χώρα , μέχρι σήμερα. Παράλληλα παρουσιάζονται και κάποια αντικαπνιστικά μέτρα που παίρνει η ΕΕ, με στόχο τον περιορισμό της χρήσης του καπνού, καθώς και ένα σύντομο ιστορικό της αντικαπνιστικής εκστρατείας διεθνώς.

Στο τέταρτο Κεφάλαιο μελετάται η παραγωγή καπνού, στο νομό Κοζάνης τη δεκαετία του 1990, στο Κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται πίνακες και γραφήματα που επεξηγούν την διακύμανση των κυριότερων στατιστικών στοιχείων, αφορώντας κυρίως την επίδραση της αναθεώρησης της ΚΑΠ, το 1992.

Στο πέμπτο Κεφάλαιο, εξετάζεται η παραγωγή καπνού, στο νομό Κοζάνης, την τρέχουσα δεκαετία. Χρησιμοποιούνται στατιστικά στοιχεία που δείχνουν τις τάσεις στην καλλιέργεια του καπνού, ενώ ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η επίδρασή της αναθεώρησης της ΚΑΠ, το 2003, που εφαρμόστηκε το 2006.

8


Τέλος στο έκτο Κεφάλαιο ακολουθεί κείμενο συμπερασμάτων της έρευνας, όπου γενικεύονται τα συμπεράσματα της έρευνας, ενώ αναζητούνται οι προοπτικές του κλάδου και δίνονται κάποιες προτάσεις.

9


ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ10


Ο Καπνός Ως Αγαθό

Στο κεφάλαιο αυτό, παρουσιάζονται γενικές πληροφορίες σχετικά με τον καπνό. Το είδος του καπνού και οι ιδιότητες του, οι ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ελλάδα και ειδικότερα στον νομό Κοζάνης, οι καλλιεργητικές τεχνικές, η μεταποίηση και οι βασικότερες ασθένειες του. Στοιχεία που δείχνουν την σημαντικότητα που η καλλιέργεια του καπνού, έχει στην ελληνική οικονομία. Τέλος γίνεται αναφορά στην διεθνή παραγωγή καπνού, αυτή της ΕΕ και το διεθνές εμπόριο καπνού και τέλος στην ιστορία της παραγωγής και χρήσης του καπνού από τον άνθρωπο και πιο ειδικά την έναρξη της καλλιέργειας στην Ελλάδα. 2.1 Το φυτό Καπνός

Ο καπνός είναι μονοετές, ποώδες φυτό και ανήκει στο γένος νικοτιανή, το οποίο καλλιεργείται για τα φύλλα του, τα οποία μετά από κατάλληλη επεξεργασία χρησιμοποιούνται για κάπνισμα. Ο βλαστός του καπνού φτάνει το ύψος των 2 μέτρων, τα άνθη του είναι σωληνόμορφα λευκού, ροζ ή κόκκινου χρώματος και σχηματίζουν ταξιανθίες. Ο καρπός είναι κάψα και περιέχει μερικές χιλιάδες σπόρια. Ο καπνός γονιμοποιείται εύκολα με τα έντομα και τον άνεμο. Ο κοινός (καλλιεργήσιμος) καπνός είναι το είδος ταμπάκο (Nicotiana Tabacum), μονοετές, ιθαγενές φυτό της Νοτίου Αμερικής. Τα φύλλα του εναλλάσσονται και είναι είτε με μίσχους είτε χωρίς, φτάνοντας στο μήκος τα 80 εκατοστά. Άλλο είδος είναι το ρούστικα (N. Rustica) γνωστό και ως τουμπεκί, καλλιεργείται δε σε μικρή κλίμακα. Ο βλαστός του είναι τριχοειδής με μικρές ίνες που εκκρίνουν ένα ιξώδες υγρό.Το χαρακτηριστικό του καπνού είναι η νικοτίνη, ένα αλκαλοειδές οξύ που βρίσκεται κυρίως στα φύλλα. Είναι εθιστικό και χαρακτηρίζεται σαν ναρκωτικό. Η ποσότητα της νικοτίνης στο φυτό εξαρτάται από το είδος ,την ποικιλία και τις κλιματολογικές συνθήκες. Στα καπνά των πούρων επειδή επεξεργάζονται ειδικά με διάφορες ζυμώσεις χάνεται αρκετή ποσότητα νικοτίνης. Ο προσδιορισμός της ποιότητας του καπνού έχει να κάνει με το πάχος και το μήκος του φύλλου ,την ελαστικότητα, το χρωματισμό, την υφή και διάφορα χημικά χαρακτηριστικά.

2.2 Τύποι Καπνού

Δύο είναι οι βασικοί τύποι καπνού:

1. Αμερικάνικα καπνά

Είναι 3 οι βασικοί τύποι των Αμερικάνικων καπνών.

Ο τύπος Βιρτζίνια που κάθε φυτό έχει 25 περίπου φύλλα μεγάλου μεγέθους

με χρώμα κιτρινωπό που οφείλεται κυρίως στη σύσταση του εδάφους των

αγρών που καλλιεργείται.

11

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%B7


Τα καπνά τύπου Μπέρλεϋ (Burley) των οποίων τα φύλλα είναι μικρότερα

από τα Βιρτζίνια και το χρώμα των φύλλων τους είναι πράσινο ανοιχτό ο

βλαστός τους δε λευκοκίτρινος.

Τέλος τα καπνά τύπου Fire-cured με τα φύλλα τους να έχουν μαύρο χρώμα ,

σκληρή υφή και ιδιαίτερη βαριά γεύση.

2. Ανατολικά καπνά

Καλλιεργούνται σε εδάφη ξηρά και φτωχά είναι δε ποικιλίες καπνών με

μικρά και κοντά φύλλα.

Θεωρούνται αρκετά εύγευστα καπνά και πολύ καλής ποιότητας. Βρίσκονται

σε καλλιέργειες στην Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Τουρκία, Συρία και αλλού.

Τα καλύτερης ποιότητας ανατολικά καπνά φύονται στις Μεσογειακές χώρες

και ωριμάζουν κυρίως τις ξηρές περιόδους χωρίς πολλές βροχές.

2.3 Ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ελλάδα

Μέχρι πρόσφατα καλλιεργούνταν στην Ελλάδα περί τις 80 ποικιλίες, υποποικιλίες

και βιότυποι καπνών. Οι κυριότερες ήταν:

1. Μπασμάς Μακεδονίας.

Αρωματικός καπνός Καλλιεργείται στην Ανατολική Μακεδονία. Τα φύλλα

του είναι κοντά με λεπτές νευρώσεις, αρκετά ελαστικά.

2. Μπασμάς Ξάνθης.

Ο πιο αρωματικός του κόσμου , εξαιρετικής ποιότητας. Τα φύλλα του έχουν

μέτριο πάχος και ερυθροκίτρινο χρώμα όταν ξεραθούν. Καλλιεργείται στη

Χρυσούπολη Καβάλας στο Σιδηρόνερο Δράμας, στις περιοχές της Δυτικής

Θράκης, Κιλκίς, Χαλκιδική και Κοζάνη.

3. Ζίχνα.

Μοιάζει με τους μπασμάδες και το άρωμα του είναι αρκετά έντονο.

Καλλιεργείται στην επαρχία Φυλλίδας.

4. Ουδέτερος Μακεδονίας.

Ψηλό φυτό με μεγάλα φύλλα ανοιχτού πράσινου χρώματος. Είναι καπνά

φτωχά σε νικοτίνη και το άρωμα τους είναι ελάχιστο έως ανύπαρκτο.

Καλλιεργούνται σε μικρή κλίμακα σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας.

5. Τσεμπέλια Αγρινίου.

Χαμηλά φυτά με παχιά μεγάλα φύλλα χωρίς μίσχο. Το χρώμα τους είναι

ανοιχτό και καλλιεργούνταν κυρίως στην Αιτωλοακαρνανία, Ιωάννινα και

Θεσπρωτία. Θεωρούνται τα καλλίτερα για παρασκευή τσιγάρων και

καταναλώνονταν αποκλειστικά εγχώρια.

12


6. Μπασή - Μπαγλή.

Καλλιεργούνται στην περιοχή της Προσοτσάνης. Ψηλά καπνά , φύλλα με

μίσχους μετρίου μεγέθους. Θεωρούνται μέτριας ποιότητας.

7. Μυρωδάτα Αγρινίου.

Παρά την ονομασία τους το άρωμα των καπνών αυτών είναι φτωχό. Είναι

ποτιστική ποικιλία και απαιτεί υγρό έδαφος για να αναπτυχθεί. Όταν τα

φύλλα ξεραθούν τότε αποκτούν χρυσοκίτρινο χρώμα. Είναι φτωχά σε

περιεκτικότητα νικοτίνης.

8. Μαχαλά.

Είναι ποικιλία καπνών με πολύ λεπτά φύλλα. Το κάπνισμα τους είναι ήπιο

και γλυκό ενώ δεν έχουν καθόλου άρωμα.

9. Μπέρλι .

Αμερικάνικος τύπος καπνού που τελευταία καλλιεργείται ευρέως στην

Ελλάδα. Ο τύπος αυτός καλλιεργείται σε πεδινά εδάφη καλά αρδευόμενα και

οι στρεμματικές αποδόσεις του είναι μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες των

ανατολικών τύπων.

Οι διάφοροι τύποι "ανατολικού τύπου", για τις

διοικητικές και τεχνικές ανάγκες της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, συγχωνεύτηκαν σε οκτώ

ομάδες ποικιλιών που έλαβαν τους κωδικούς

Κοινοτικούς αριθμούς 17-24. (Κανονισμός ΕΚ

2501/87). Οι τύποι καπνών βάσει των

Κοινοτικών Κανονισμών είναι οι ακόλουθοι:

Νο 17. Μπασμάς. Αυτός ο τύπος υποδιαιρείται

στις ποικιλίες: α) Μπασμάς Ξάνθης. Ο πιο

αρωματικός τύπος ελληνικού καπνού.

Καλλιεργείται στη Δυτ. Θράκη, περιοχές της

Καβάλας, της Δράμας, Κιλκίς, Χαλκιδικής και Κοζάνης. β) Μπασμάς Μακεδονίας. δ)

Ζίχνα, στην επαρχία Ζίχνης του Παγγαίου. Ήταν από τα πιο ακριβά ελληνικά Καπνά.

Νο 18. Κατερίνη και ομοειδείς ποικιλίες. Είναι γνωστός και ως τύπος «Σαμψμούς».

Ανήκουν στην κατηγορία των καπνών γεύσεως Περιλαμβάνει τους τύπους:

1)Σαμψούς. Ποικιλία που έφεραν στην Ελλάδα το 1923 οι πρόσφυγες από την

περιοχή του Πόντου. 2)Μπασή-Μπαγλή ( ή Κατερίνη Σ79) (στα τουρκικά σημαίνει

«κεφαλοδεμένος»). Παράγει καπνά «ουδέτερα», χωρίς άρωμα, κατάλληλα για

ανάμιξη και παραγωγή χαρμανιών για τσιγάρα.

Νο 19. α) Καμπά – Κουλάκ (κλασσικά). Η ονομασία στα τουρκικά σημαίνει «χοντρά

αυτιά», λόγω των μεγάλων πτερυγίων στη βάση των φύλλων. Αυτή η ποικιλία

13


υποδιαιρείται στους τύπους Καμπά-Κουλάκ Μακεδονίας, Καμπά-Κουλάκ

Καρατζόβης, Κοντούλα και Ελασσόνα.

Νο 20. Καμπά Κουλάκ μη κλασσικά, Μυρωδάτα Σμύρνης, Τραπεζούς, Θεσσαλία

Κ63. Αυτή περιλαμβάνει τους τύπους: - Καμπά Κουλάκ (μη κλασσικά) Μακεδονίας.

Διαφέρει από τον τύπο 19 γιατί τα φυτά είναι υψηλότερα με φύλλα μεγαλύτερα και

παχύτερα. - Δυτικής Μακεδονίας Κ63 - Μυρωδάτα Σμύρνης, - Τραπεζούς. -

Θεσσαλίας Κ63.

Νο 21. Μυρωδάτα Αγρινίου. Νο 22. Ζιχνομυρωδάτα.

Νο 23 Τσεμπέλια. Θεωρείται ποικιλία υψηλής ποιότητος για τα καπνά εσωτερικής

κατανάλωσης και αποτελεί τη βάση για την κατασκευή ελληνικών τσιγάρων. Καπνά

γεύσεως.

Νο 24. Μαύρα. Περιλαμβάνει τις υποποικιλίες Μαύρα Θεσσαλίας, Μαύρα Υπάτης

και Μαύρα Άργους. Καπνά γεύσεως.

Ξενικοί τύποι που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι: Νο 25. Βιρτζίνια. Είναι το

σπουδαιότερο είδος καπνού για τσιγάρα σ’ όλο τον κόσμο. Χαρακτηριστικό

γνώρισμα των τσιγάρων αυτών είναι η οσμή καραμέλλας.

Νο 26. Μπέρλεϋ. Αμερικανικού τύπου καπνός, χρησιμοποιείται για την παρασκευή

τσιγάρων.

Παλαιότερα εκαλλιεργείτο και ο τύπος «τουμπεκί» ο οποίος ανήκει στο είδος

Nicotiana rustica. Είναι φυτό κοντόκορμο και παχύκορμο με φύλλα έμμισχα και άνθη

κίτρινα. Καλλιεργείται σε μικρή κλίμακα σε δύο χωριά της περιοχής Ναυπλίου. Τα

φύλλα του ξεραίνονται με ειδική τεχνική για την Παρασκευή καπνού για ναργιλέ.

Είναι πλούσιο σε νικοτίνη (3-11%).

Με βάση τον τρόπο ξήρανσης – διαδικασία με μεγάλη τεχνολογική και οικονομική

σημασία – τα καπνά κατατάσσονται σε οκτώ διαφορετικές ομάδες σύμφωνα με τον

Κανονισμό της ΕΕ 2075/92. Τα ελληνικά καπνά ανατολικού τύπου κατατάσσονται

στις ομάδες ηλιακής ξήρανσης (sun cured).

Στον νομό Κοζάνης, καλλιεργούνταν αρχικά κυρίως η ποικιλία Καμπά Κουλάκ

(κυρίως Κ63 Δυτικής Μακεδονίας), εκτός του Βοϊού, που καλλιεργούνταν κυρίως

Μπασμάς. Τα τελευταία χρόνια, η παραγωγή έχει επικεντρωθεί σε όλο το νομό στην

καλλιέργεια της ποικιλίας Μπασμάς και τελευταία εκτός αυτού, σε περιορισμένη

καλλιέργεια της ποικιλίας «Κατερίνης».

2.4 Καλλιέργεια-επεξεργασία

14


Ο πολλαπλασιασμός του καπνού γίνεται με σπορά σε ειδικά καπνοσπορεία. Ο σπόρος του καπνού είναι πολύ μικρός και για να φυτρώσει απαιτούνται ειδικές και καλές συνθήκες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι περίπου 10,000 σπόρια ζυγίζουν 1 γραμμάριο. Τα μικρά φυτάρια μεταφυτεύονται αργότερα στην οριστική τους θέση στο χωράφι. Ο σπόρος που χρησιμοποιείται καθαρός και ώριμος με πολύ καλή βλαστική ικανότητα. Οι σπόροι πρέπει να έχουν ομοιόμορφη κατανομή και το έδαφος πρέπει να είναι απολυμασμένο έτσι ώστε να εκλείψουν τα διάφορα ζιζάνια και έντομα που μπορεί να βλάψουν σοβαρά την παραγωγή. Τα καπνοσπορεία θέλουν τακτικό πότισμα και όταν τα φυτάρια είναι έτοιμα για μεταφύτευση το πότισμα διακόπτεται για λίγες μέρες έτσι ώστε τα φυτά να σκληραγωγηθούν. Πριν τα καπνά να μεταφυτευτούν ,το χωράφι πρέπει να οργωθεί καλά και να προετοιμαστεί κατάλληλα. Η φύτευση των καπνών στον αγρό γίνεται σε γραμμές και η απόσταση

των φυτών μεταξύ τους ποικίλει ανάλογα με τον τύπο και τη γονιμότητα του εδάφους. Η χρήση λιπασμάτων θέλει προσοχή και πρέπει να γίνεται μόνο όταν το έδαφος είναι φτωχό σε θρεπτικά στοιχεία. Οι διάφοροι τύποι καπνού έχουν και διαφορετικές απαιτήσεις λίπανσης. Τα Αμερικάνικου

τύπου καπνά συνήθως χρειάζονται περισσότερη λίπανση και πότισμα απ ότι τα ανατολικού τύπου. Τα καπνά που δε χρειάζονται πολύ πότισμα είναι και καλλίτερης ποιότητας. Μετά τη φύτευση στο χωράφι τα φύλλα του καπνού συλλέγονται αφού περάσουν 3-4 μήνες και ωριμάσουν. Η συγκομιδή γίνεται με κόψιμο ολόκληρου του φυτού ή σταδιακά, δηλαδή κόβονται τα φύλλα κατά χρονικά διαστήματα καθώς ωριμάζουν. Όταν το φυτό κοπεί ολόκληρο στη συνέχεια τρυπιέται και κρεμιέται από ένα ξύλο. Συνήθως τα τελευταία φύλλα είναι άχρηστα και δεν συλλέγονται. Τα ανατολικού τύπου καπνά τρυπιούνται με μεγάλη βελόνα στο κοτσάνι τους και στη συνέχεια δένονται με σπάγκους και κρεμιούνται από λεπτές σανίδες μέσα σε ειδικούς χώρους, τα ξηραντήρια. Τα Αμερικάνικα καπνά παραμένουν στους αγρούς και μαραίνονται εκεί σταδιακά. Οι μέθοδοι ξήρανσης των καπνών ποικίλλουν. Έτσι έχουμε φυσικές και τεχνητές μεθόδους ξήρανσης. Στις φυσικές μεθόδους τα φύλλα του καπνού παραμένουν σε σκιερό μέρος για 4-5 μέρες σε ειδικές αποθήκες. Το χρώμα τους αλλάζει , κιτρινίζουν και αφυδατώνονται αργά και σταδιακά. Μετά από το κιτρίνισμα τα φύλλα εκτίθενται στον ήλιο και έτσι όλη η υγρασία που έχει απομείνει χάνεται. Τα φύλλα εντελώς ξερά πλέον είναι έτοιμα για περαιτέρω κατεργασία. Στα τεχνητά μέσα χρησιμοποιείται μέθοδος ξήρανσης με ζεστό αέρα. Η μέθοδος ξήρανσης αυτή χρησιμοποιείται σε πολλούς τύπους καπνών. Η υγρασία και ο κατάλληλος εξαερισμός παίζουν σημαντικό ρόλο. Υπάρχει και η μέθοδος της φωτιάς

15


στην οποία κάτω από τα κρεμασμένα καπνά ανάβεται φωτιά. Η διαδικασία αυτή διακόπτεται και επαναλαμβάνεται πολλές φορές και κρατάει συνήθως 1-1,5 μήνα μέχρι τα καπνόφυλλα να αποκτήσουν τα κατάλληλα χαρακτηριστικά. Μετά τη ξήρανση τα φύλλα συγκεντρώνονται σε διάφορες αποθήκες και σκιερούς αποθηκευτικούς χώρους μέχρι να ρυθμιστεί κατάλληλα η υγρασία τους. Τα φύλλα στη συνέχεια μαζεύονται σε δεμάτια και παραμένουν σε ειδικούς υγρούς θαλάμους για λίγο καιρό ώστε να αποκτήσουν ελαστικότητα γιατί δεν πρέπει να θρυμματιστούν κατά τη μεταφορά τους.Μετά από τη διαδικασία της ξήρανσης γίνεται η επιλογή των καπνών για το εμπόριο.

Δηλαδή ταξινόμηση των φύλλων σε κατηγορίες ανάλογα με τα διάφορα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Οι διάφορες ποιότητες ανακατεύονται στις σωστές αναλογίες και παρασκευάζονται με τον τρόπο αυτό τα διάφορα χαρμάνια. Στη συνέχεια το προϊόν που προκύπτει οδηγείται σε ειδικά πιεστήρια, συσκευάζεται

σε δέματα και τους καλοκαιρινούς μήνες θα ακολουθήσει άλλη μία διαδικασία που είναι η ζύμωση. Κατά τη διαδικασία αυτή ο καπνός υφίσταται διάφορες αλλαγές στα χημικά του συστατικά και αυτό οφείλεται στη δράση των ενζύμων Η δράση των ενζύμων αυτών εξαρτάται από τη υγρασία και τη θερμοκρασία. Κατά τη ζύμωση το άρωμα και οι καπνιστικές ιδιότητες των καπνών βελτιώνεται και μειώνεται η ποσότητα νικοτίνης που περιέχουν. Το κεντρικό νεύρο που υπάρχει στο φύλλο του καπνού θα απομακρυνθεί και τα κομμάτια που παραμένουν θα χρησιμοποιηθούν στη παρασκευή καπνού για τσιγάρα και πίπες αφού δεχθούν τις απαραίτητες κατεργασίες. Οι κατασκευαστές τσιγάρων προσθέτουν διάφορες αρωματικές και γλυκαντικές ουσίες προτού ο καπνός τεμαχιστεί σε λεπτές και μικρές λωρίδες. Η κατασκευή των τσιγάρων γίνεται με ειδικές μηχανές που τοποθετούν τον καπνό σε ειδικό χαρτί τον συγκολλούν και τοποθετούν το φίλτρο στο τελικό στάδιο. Η διαδικασία αυτή είναι ταχύτατη και φτάνει στα 8,000 τσιγάρα το λεπτό. Οι μηχανές συνεχίζουν συσκευάζοντας τα τσιγάρα σε πακέτα , έτοιμα πια για την προώθηση τους στην αγορά. Οι διαδικασίες παρασκευής καπνού για κάπνισμα με πίπα είναι πιο απλουστευμένες. Η παρασκευή γίνεται με διαδικασίες πίεσης και προσθήκη αρωματικών ουσιών κατά περίπτωση. Τα πούρα παρασκευάζονται από ειδικές ποιότητες καπνών. Ένα συνδετικό φύλλο χρησιμοποιείται σαν περιτύλιγμα και ο εσωτερικός καπνός είναι τεμαχισμένος ειδικά για το γέμισμα. Η παραγωγή των πούρων γίνεται μηχανικά εκτός από κάποιες άριστες ποιότητες που γίνεται επιλεγμένα χειρωνακτικά.

16

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%BB%CF%85%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%B5%CF%82


Κύριες ασθένειες του καπνού είναι, ο περονόσπορος (μύκητας), το μωσαϊκό του καπνού (ιός), το βακτήριο του καπνού, ο βακτηριακός όγκος (βακτήρια), όπως επίσης και εγκαύματα και γενετικές ανωμαλίες.

2.5 Ωφέλειες της καπνοκαλλιέργειας στην ελληνική οικονομία

2.5.1. Γεωργική απασχόληση «Το 2002 υπήρχαν 55 χιλιάδες οικογένειες που απασχολούνταν στην καπνοκαλλιέργεια. Ο καπνός φύονταν σε μια συνολική έκταση 530.000 στρεμμάτων. Εκτός αυτών άλλοι 70.000 περίπου εργαζόμενοι απασχολούνταν στην μεταποίηση, εμπορία και τυποποίηση του καπνού». (Σέμος 2004 σελ. 105-106). Σήμερα «η συνολική καπνοκαλλιέργεια ανέρχεται «…» στους 20-22000 τόνους έναντι 106000 τόνους το 2005». (UNITAB 2008, Caceres, Spain 15-16/10/2008, παρέμβαση ΚΑΠΝΙΚΗΣ, «Η Καπνοκαλλιέργεια και το Μέλλον της Στην Ελλάδα»). Τέλος στην Ελλάδα, από βιοτεχνίες, παράγονται και οι μηχανές αρμαθιάσματος και οι καπνοφυτευτικές (οι μεν πρώτες χρησιμοποιούνται σε κάθε εκμετάλλευση που ασχολείται με καπνό, η δε δεύτερες σε μία στις πέντε εκμεταλλεύσεις), όπως επίσης και τα ψεκαστικά και σκαλιστικά μηχανήματα, αλλά και τα αναλώσιμα υλικά (βελόνες, νήματα κτλ).

2.5.2. Αγροτικό εισόδημα από τον καπνό Ο καπνός γενικά δίνει υψηλό εισόδημα λόγω του ότι έχει υψηλές απαιτήσεις σε εργασία. Ο καπνός είναι επίσης χρήσιμος στην αξιοποίηση άγονων εδαφών, ορεινών- λοφωδών, μη αρδευόμενων σε απομονωμένες περιοχές. Στις περιοχές αυτές η μόνη ανταγωνιστική καλλιέργεια είναι το σιτάρι, το οποίο όμως δίνει συγκριτικά πολύ μικρότερο εισόδημα. Τέλος δεν υπάρχουν στοιχεία για εξωτερικές οικονομίες, αν και μεγάλο μέρος των συναλλαγών και της «ζωής» των κοινωνιών που γίνεται καπνοκαλλιέργεια λαμβάνει χώρα κατά την περίοδο που οι καλλιεργητές αμείβονται, μετά την πώληση της παραγωγής.

2.5.3. Συναλλαγματικά και δημοσιονομικά έσοδα «Ο καπνός αποτελούσε πριν μερικά χρόνια κύριο εξαγώγιμο προϊόν της ελληνικής οικονομίας. Εξάγεται κάθε χρόνο μεταξύ του 70% και του 80% της συνολικής παραγωγής. Αποτελεί το 13% των αγροτικών εξαγωγών και το 4% των συνολικών εξαγωγών. Τέλος αποτελεί το 5% των εσόδων του κράτους από τους φόρους στα τσιγάρα». (Σέμος 2004 σελ 108).

2.6 Παγκόσμια Παραγωγή-Παραγωγή στην Ε.Ε.-Διεθνές Εμπόριο

Ο καπνός σήμερα καλλιεργείται σε 110 χώρες, σε συνολική έκταση 43 εκατομμυρίων στρεμμάτων, η συνολική παραγωγή είναι 6, με 6,5 εκατομμύρια τόνους κάθε χρόνο. Από αυτά το 16% είναι καπνά ανατολικού τύπου, το 52% είναι καπνά Virginia και το 11,5 είναι καπνά Burley.

17


«Η Ελλάδα παράγει περίπου το 34% του καπνού της ΕΕ και το 85% του καπνού ανατολικού τύπου. Ελλάδα και Ιταλία παράγουν μαζί το 79% του καπνού στην ΕΕ, ενώ είναι και αποκλειστικές παραγωγοί των καπνών ανατολικού τύπου. Ο καπνός ανατολικού τύπου της Ιταλίας είναι διαφορετικού τύπου από τον Ελληνικό του ίδιου τύπου. Ο πρώτος χρησιμοποιείται σαν καπνός για γέμισμα (Filler tobacco) και αποτελείται από τρεις μόνο ποικιλίες (Xanti-Yaka, Perustitxa, Erzegovina) πολύ διαφορετικές από τις ελληνικές. Ο δεύτερος χρησιμοποιείται για την βελτίωση των μιγμάτων (blends) τουλάχιστον στα Αμερικάνικου τύπου τσιγάρα (blended type cigarettes)» (Σέμος 2004 σελ 109-112). Όσο αναφορά το διεθνές εμπόριο τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται σχεδόν διπλασιασμός της ποσότητας του εμπορεύσιμου καπνού. Σε μεγάλο βαθμό αυτό συμβαίνει λόγω της πτώσης του σοσιαλισμού στην ανατολική Ευρώπη, που αύξησε τις ποσότητες καπνού που οδηγούνται στο εξωτερικό εμπόριο από τις χώρες αυτές. Στις εξαγωγές καπνού προηγείται η Βραζιλία, η οποία εξάγει το 21% του συνόλου, ακολουθούν, πολύ κοντά η μία με την άλλη, οι ΗΠΑ και η Ζιμπάμπουε (η καθεμία με μερίδιο 9%). Σημαντικές εξαγωγικές χώρες είναι επίσης οι Ελλάδα και η Τουρκία, οι οποίες εξάγουν ανατολικού τύπου καπνά. Τέλος σημαντικοί εξαγωγείς είναι επίσης το Μαλάουι (βασικό εξαγώγιμο προϊόν του) και η Ινδία. Υπολογίζεται ότι το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής εξάγεται (2,1 εκατομμύρια τόνοι το 2002). Μεγαλύτεροι εισαγωγείς είναι η ΛΔ της Κίνας, η Ρωσία, η ΕΕ και οι ΗΠΑ.

2.7 Η Ιστορία του Καπνού

Ο καπνός ήταν αρχικά άγνωστος στους κατοίκους του «παλιού κόσμου», αλλά εικάζεται ότι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί ήρθαν πρώτη φορά σε επαφή με τον καπνό μετά την κατοίκιση της Αυστραλίας το 50.000 πΧ. Πιστεύετε ότι η συλλογή του καπνού γινόταν στην Αμερική αμέσως μετά την κατοίκιση της από τον άνθρωπο (15.000-10.000 πΧ), ενώ βεβαιωμένη χρήση και καλλιέργεια, δείχνουν αρχαιολογικά ευρήματα, να γίνεται από το 2500 πΧ. Η χρήση του καπνού αποτελούσε, για τους ντόπιους αμερικανούς (Ινδιάνους), σημαντικό χαρακτηριστικό της κουλτούρας τους. Η χρήση του γινόταν λόγω των ψυχοτρόπων ουσιών που περιείχε και ήταν σημαντικό μέρος μαγικών και άλλων τελετουργιών. Οι Ινδιάνοι πιστεύανε επίσης στις θεραπευτικές ιδιότητες του καπνού, ενώ η επίδραση του ήταν τέτοια που συμμετείχε και ως στοιχείο στη δημιουργία του κόσμου στη μυθολογία ορισμένων φυλών. Μετά την ανακάλυψη της Αμερικής από τους Ευρωπαίους το 1492, ο καπνός μεταφέρεται στην Ευρώπη. Αναφέρεται η πρώτη παρουσία του στη Γαλλία το 1556, αργότερα στην Πορτογαλία και την Ισπανία (1558 και 1559 αντίστοιχα). Το 1560 ο Γάλλος πρέσβης στην Πορτογαλία Ζαν Νικότ, γράφει για τις θεραπευτικές ιδιότητες του καπνού ως πανάκεια. Στην Ελλάδα, ο καπνός φτάνει αρχικά στα τέλη του 16ου

αιώνα-αρχές 17ου αιώνα, αρχικός τόπος παραγωγής του αναφέρεται η κοιλάδα του Αξιού και η περιοχή της Ξάνθης από όπου διαδόθηκε στην υπόλοιπη Μακεδονία, στη Θράκη, στη Μικρά Ασία και τα υπόλοιπα Βαλκάνια.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ18


Η Πολιτική Καπνού

Η πολιτική καπνού που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα θα εξεταστεί σε 5 διαφορετικές περιόδους, οι οποίες περιλαμβάνουν διαφορετικά ποιοτικά στοιχεία. Η πρώτη και δεύτερη περίοδος, που είναι και οι πιο μακρόχρονες περιλαμβάνουν την περίοδο που η Ελλάδα βρισκόταν έξω από την ΕΕ και την ΕΟΚ, δηλαδή την περίοδο μέχρι το 1981, τα δύο μέρη αυτής περιλαμβάνουν το πρώτα την καπνική πολιτική μέχρι το 1957 και η δεύτερη από το 1957 μέχρι το 1980. Η τρίτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια από την ένταξη στην ΕΟΚ, μέχρι την αναθεώρηση της αγροτικής πολιτικής το 1992. Η Τέταρτη περίοδο περιλαμβάνει την εφαρμογή της ΚΑΠ, μέχρι την ενδιάμεση αναθεώρηση του 2003 και την τελική εφαρμογή των νέων μέτρων από το 2006 και μετά, τέλος η σύγχρονη εποχή καλύπτεται ως Πέμπτη περίοδο και περιλαμβάνει τα μέτρα που πάρθηκαν από το 2006 και μετά. Επίσης παρουσιάζονται τα μέτρα περιορισμού του καπνίσματος που παίρνει η ΕΕ. Τα τελευταία χρόνια η πολιτική της ΕΕ, ενάντια στη χρήση του καπνού (κυρίως τη χρήση του τσιγάρου), εντάθηκε, δικαιολογώντας έτσι μέτρα πολιτικής, περιορισμού της παραγωγής του καπνού στην ένωση. Από αυτή την πλευρά εξετάζεται εδώ, η αντικαπνιστική εκστρατεία. Μετά από μια σύντομη ιστορική αναδρομή στα αντικαπνιστικά μέτρα και τους λόγους επιβολής τους, θα παρουσιαστούν μέτρα που παίρνονται γενικά στην ένωση.

3.1 Πρώτη περίοδος (αρχή καπνοκαλλιέργειας στη χώρα- 1957)

Η πρώτη περίοδος που μελετάται είναι και η πιο μακροχρόνια, επίσης μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις υποπεριόδους, ανάπτυξης της πολιτικής καπνού στον Ελλαδικό χώρο.

Α. Η πρώτη υποδιαίρεση της πρώτης περιόδου που κάνουμε, περιλαμβάνει την περίοδο πριν το 1925. Σε αυτή την εποχή έχουμε ήδη σοβαρή ενασχόληση του Ελληνικού κράτους με τον καπνό αν και αυτή περιορίζεται μόνο στη ρύθμιση καπνεργατικών ζητημάτων και καπνεμπορίου. Δεν παίρνεται ακόμα κανένα μέτρο που να αφορά την παραγωγή.

Β. Η δεύτερη υποδιαίρεση καλύπτει την προπολεμική περίοδο από το 1925 μέχρι το 1940. Σε αυτή την περίοδο συναντάμε για πρώτη φορά το μέτρο της συγκέντρωσης των αδιάθετων καπνών (ιδιαίτερα την περίοδο 1931-32), από την «Κεντρική Επιτροπή Αγοράς και Διαχείρισης», αυτό αποτελεί και το κύριο μέσω πολιτικής της περιόδου αυτής. Μετά την αγορά τους τα αδιάθετα καπνά, μετά από σύντομη επεξεργασία βγήκαν στο εμπόριο και καταστράφηκαν όλα τα μη εμπορεύσιμα καπνά (μέτρο που καθιερώθηκε και για τις επόμενες εμπορικές περιόδους).

19


Το 1926 ιδρύθηκαν Γραφεία Προστασίας Καπνού Καβάλας, Θεσσαλονίκης και Βόλου και γίνεται η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για ποσοτική και ποιοτική ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας, την τεχνική εκπαίδευση των καπνοπαραγωγών, την ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ καπνοπαραγωγών και καπνέμπορων, την παρακολούθηση των ξένων αγορών του καπνού και την προβολή και διαφήμιση των ελληνικών καπνών στο εξωτερικό. Τα γραφεία προστασίας καθοδηγούνταν από το «Κεντρικό Συμβούλιο Καπνού». Αργότερα το 1938 ιδρύεται η «Ανώτατη Επιτροπή Προστασίας Ελληνικού Καπνού» σε αντικατάσταση του Κεντρικού Συμβουλίου. Εκτελεστικό της όργανο ήταν η «ένωση Γραφείων Προστασίας Καπνού» με κύριο σκοπό το συντονισμό και την κατεύθυνση των ενεργειών προστασίας καπνού. Κατά την κατοχή η «Ένωση Γραφείων Καπνού» μετονομάστηκε σε «Αυτόνομο Οργανισμό Καπνού», χωρίς να μεταβληθούν οι προηγούμενες αρμοδιότητες της και εξακολούθησε να είναι η προϊσταμένη αρχή για τα γραφεία προστασίας καπνού. Το 1930 ιδρύεται το Καπνολογικό ινστιτούτο στη Δράμα. Το ινστιτούτο είναι το πρώτο επιστημονικό ίδρυμα που ασχολήθηκε με την έρευνα, βελτίωση των τεχνικών και οικονομικών συνθηκών της παραγωγής, επεξεργασίας και συντήρησης του καπνού.

Γ. Η Τρίτη υποδιαίρεση περιλαμβάνει τα χρόνια της κατοχής και κανένα μέτρο δεν πάρθηκε όπως ήταν φυσικό την περίοδο αυτή (1941-45).

Δ. Τέταρτη υποδιαίρεση περιλαμβάνει τα χρόνια από το 1946 μέχρι το 1957. Σε αυτή την περίοδο καθιερώνεται η κρατική συγκέντρωση των αδιάθετων καπνών, εφαρμόζεται ο θεσμός της τιμής ασφαλείας και της επιδότησης του καπνού. Ακόμα γίνονται προσπάθειες αύξησης των εξαγωγών προς τις ευρωπαϊκές χώρες με κρατικές εμπορικές συμφωνίες. Για τη βελτίωση της ποιότητας του καπνού λαμβάνονται μέτρα καταπολέμηση των ασθενειών και καθιερώνεται η βαθμολόγηση των καπνών του παραγωγού. Καταργείται ο έγγειος φόρος του 14% και καθιερώνεται φόρος στα τσιγάρα 2%. Την ίδια περίοδο και πιο συγκεκριμένα το 1951 ιδρύεται η «Κυβερνητική Επιτροπή Καπνού» (ΚΕΚ), η οποία αποτελείται από τον υπουργό Συντονισμού ως πρόεδρο και τους υπουργούς Εμπορίας, Γεωργίας και Οικονομικών ως μέλη. Κύριο έργο της είναι να προγραμματίζει κάθε χρόνο το ύψος και την σύνθεση της παραγωγής της επόμενης καλλιεργητικής περιόδου. Το 1957 με το νόμο 3758/57, ιδρύεται ο Εθνικός Οργανισμός Καπνού (ΕΟΚ) που αποτελεί πλέον το εκτελεστικό όργανο της ΚΕΚ. Ο ΕΟΚ είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου με διοικητική αυτοτέλεια εποπτευόμενο από τον υπουργό εμπορίου. Κυρίως στόχος του ΕΟΚ είναι η προστασία του ελληνικού καπνού και η εφαρμογή της πολιτικής που αφορούσε τον καπνό. ΕΟΚ και ΚΕΚ ήταν τα κύρια όργανα καπνικής πολιτικής στη χώρα.

3.2 Δεύτερη Περίοδος(1957-1980)

20


Στην περίοδο αυτή συστηματοποιήθηκε η εφαρμογή της πολιτικής καπνού με στόχο την ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας. Έτσι έχουμε μέτρα για κάθε στάδιο παραγωγής και εμπορίας του καπνού ενώ η αυστηρότητα και η ακρίβεια εφαρμογής τους επιβαλλόταν.

3.2.1. Πολιτική στην παραγωγή του καπνού

Κύριος στόχος στον τομέα της παραγωγής ήταν η εναρμόνιση της παραγωγής με τη ζήτηση. Έτσι ο προγραμματισμός της ετήσιας παραγωγής καθοριζόταν από την ΚΕΚ και αφορούσε το επιθυμητό ολικό ύψος της παραγωγής την ποσότητα κατά ποικιλία και την ποσότητα κατά καπνική περιφέρεια. Ο ΕΟΚ ως εκτελεστικό όργανο καθόριζε την κατανομή των ποσοτήτων στις καπνικές περιοχές, ομάδες χωριών και παραγωγών. Η παραγόμενη ποσότητα σχεδιαζόταν να απορροφάται κατά 95% στην εγχώρια και ξένη αγορά και το 5% να μένει αδιάθετο ως απόθεμα ασφαλείας. Γινόταν επίσης έλεγχος ώστε να παράγονται καπνά με μεγάλη ζήτηση, όπως και ιδιαίτερες προσπάθειες γινόταν για την διατήρηση ή και βελτίωση της ποιότητας του ελληνικού καπνού γιατί με αυτό το χαρακτηριστικό κατέκτησε τις διεθνής αγορές. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι εφαρμόστηκαν τα εξής μέτρα πολιτικής:

1. Περιορισμός της καλλιεργούμενης έκτασης στα επίπεδα που όριζε κάθε φορά το κράτος- αυτό το μέτρο που προϋπήρχε αλλά εφαρμόστηκε αυστηρά ώστε να ελέγχεται πλήρως η παραγωγή του κάθε ξεχωριστού παραγωγού.

2. Καθορισμός των κατάλληλων εδαφών για την καλλιέργεια της κατάλληλης ποικιλίας- καθορίστηκαν ζώνες για την κάθε ποικιλία, απαγορεύονταν η καλλιέργεια διαφορετικών ποικιλιών πέρα από τη ζώνη που καθορίστηκε για αυτές.

3. Περιορισμός των προσώπων που καλλιεργούσαν καπνό - είχε δύο στόχους, από τη μία στήριξη των γεωργών με πολυμελείς οικογένειες, αφού ο καπνός είναι καλλιέργεια που απαιτεί πολύ εργατική δύναμη και δίνει υψηλό εισόδημα και δεύτερο εξασφάλιζε ότι παραγωγοί με μακρόχρονη πείρα θα παρήγαγαν καπνό υψηλότερης ποιότητας, επικουρικά μόνο μπαίνανε νέοι παραγωγοί στην καλλιέργεια του καπνού.

4. Μέτρα βελτίωσης της ποιότητας των καπνών- διάφορα σεμινάρια στην τεχνική της καπνοκαλλιέργειας, επιδοτήσεις στα μέσα παραγωγής και βραχυπρόθεσμα δάνεια σκόπευαν στη μείωση του κόστους παραγωγής. Οι επιδοτήσεις επιβάρυναν τον ΕΟΚ.

3.2.2. Πολιτική Τυποποίησης Καπνού

Τυποποίηση σημαίνει ποιοτική διαλογή του προϊόντος και κατάταξη του σε διάφορες κατηγορίες. Η τυποποίηση ήταν υποχρεωτική, με τον κάθε παραγωγό να κάνει την κατάλληλη τυποποίηση ανάλογα με την ποικιλία που καλλιεργούσε, ενώ ήταν υπεύθυνος στο να ξεχωρίζει τα ακατάλληλα φύλλα. Ο έλεγχος της εφαρμογής της τυποποίησης γινόταν από όργανα του ΕΟΚ τα οποία κατέτασσαν το προϊόν του παραγωγού σε μία από τις τρεις ποιοτικές κατηγορίες που υπήρχαν. Πέρα της

21


ποιοτικής διατήρησης και βελτίωσης του προϊόντος το μέτρο αποσκοπούσε στη δημιουργία τιμολογιακής βάσης για το κράτος. Η διαφοροποίηση των τιμών κατά κατηγορίες αποτελούσε κίνητρο για την βελτίωση της ποιότητας του ελληνικού καπνού.

3.2.3. Οργάνωση της Αγοράς του Καπνού σε Επίπεδο Παραγωγού.

Καθοριζόταν από τον ΕΟΚ, ημερομηνία έναρξης και ημερομηνία λήξης της αγοροπωλησίας του καπνού. Αυτό είχε σαν στόχο:

1. Να υπάρχει ο απαιτούμενος χρόνος στους παραγωγούς για να κάνουν μια πρώτη χωρική επεξεργασία του προϊόντος.

2. Να υπάρχει επαρκής χρόνος για την βαθμολόγηση των καπνών, η βαθμολόγηση γινόταν από μέλος του ΕΟΚ, εκπρόσωπο των καπνεμπόρων και των καπνοκαλλιεργητών. Η βαθμολόγηση αυτή αποτελούσε βάση εκκίνησης τιμών.

3. Να δραστηριοποιηθούν οι έμποροι καπνού την ίδια χρονική περίοδο για να μην υπάρχει τοπικό μονοψώνιο σε απομονωμένες κυρίως περιοχές.

4. Να μπορεί ο ΕΟΚ να λάβει μέτρα για τις ποσότητες της παραγωγής που έμειναν στα χέρια των παραγωγών.

Μετά το τέλος της περιόδου αγοραπωλησίας ο ΕΟΚ συγκέντρωνε όλες τις ποσότητες αδιάθετων καπνών με μια τιμή 10% χαμηλότερη της μέσης τιμής που διαμορφώθηκε για κάθε ποικιλία στην ελεύθερη αγορά και πωλούσε τα καπνά αυτά σε δημοπρασίες σε εξαγωγείς εμπόρους και καπνοβιομηχανίες. Τα παραγόμενα καπνά ανατολικού τύπου διακρίνονταν μέχρι το 1981 σε δυο κατηγορίες, εξαγώγιμα και εσωτερικής κατανάλωσης. Η διάκριση αυτή εφαρμόστηκε αυστηρότατα μέχρι την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Εξαγώγιμα καπνά ήταν αυτά που προορίζονταν αποκλειστικά για εξαγωγείς (μπασμάδες, κάμπα κουλάκ κτλ). Αποτελούσαν περίπου το 80% της καλλιεργούμενης έκτασης και της παραγωγής. Τα καπνά εσωτερικής κατανάλωσης (μαύρα, τσεμπέλια κτλ) προορίζονταν αποκλειστικά για τις ανάγκες εγχώριων καπνοβιομηχανιών. Οι ελληνικές καπνοβιομηχανίες ήταν υποχρεωμένες να απορροφούν πρώτα τα καπνά εσωτερικής κατανάλωσης και μετά να ικανοποιούν τυχόν ανάγκες τους από εξαγώγιμα καπνά ή εισαγωγές, όταν απαιτούνταν στα μείγματα ποικιλία μη καλλιεργούμενη στη χώρα μας. Η καλλιέργεια των καπνών εσωτερικής κατανάλωσης καθοριζόταν από τον ΕΟΚ και απολαμβάνανε μεγαλύτερες τιμές από τα εξαγώγιμα. Σκοπός της πολιτικής αυτής ήταν να αγοράζουν πρώτιστα οι ντόπιες βιομηχανίες τα ελληνικά καπνά.

3.2.4. Πολιτική τιμών

Ο ελληνικός καπνός αποτελεί ανομοιογενές προϊόν. Υπάρχει μεγάλος αριθμός ποικιλιών και μεγάλη ποιοτική απόκλιση μέσα στην ίδια ποικιλία, έτσι ακόμα και στην ίδια ποικιλία ορίζονται διαφορετικές τιμές. Ο ΕΟΚ ήταν υπεύθυνος για τον καθορισμό των τιμών του καπνού. Αρχικά αξιολογούσε την ποσότητα και ποιότητα κάθε παραγωγού πριν την έναρξη της εμπορικής περιόδου, συνήθως μεταξύ

22


Δεκεμβρίου και Φεβρουαρίου, η υπηρεσία ελέγχου παραχωρούσε το πιστοποιητικό ποιοτικής διαβάθμισης σε κάθε παραγωγό. Η ποιότητα του καπνού κατατασσόταν σε δύο κατηγορίες, στον εμπορεύσιμο καπνό και στον ακατάλληλο για πώληση. Η κατηγορία του εμπορεύσιμου καπνού διακρινόταν σε τρεις ποιοτικές κατηγορίες. Η δεύτερη κατηγορία περιλάμβανε καπνό τέταρτης ποιότητας που ήταν ακατάλληλος για πώληση. Μετά από αυτή τη διαδικασία ο ΕΟΚ καθόριζε την τιμή παρέμβασης για τον εμπορεύσιμο καπνό. Μέχρι το 1967 η τιμή παρέμβασης καθοριζόταν μετά το τέλος της εμπορικής περιόδου ως ποσοστό του 90% της τιμής που διαμορφωνόταν στην ελεύθερη αγορά για κάθε ποικιλία και κάθε ποιότητα. Από το 1968 εφαρμόστηκε καθορισμός της τιμής πριν από την εμπορική περίοδο. Η τιμή παρέμβασης ήταν διαφορετική κατά περιοχή, ποιότητα και ποικιλία. Ταυτόχρονα ο ΕΟΚ καθόριζε και την επιδότηση για τους παραγωγούς που και αυτή ήταν διαφορετική κατά περιοχή, ποικιλία και ποιότητα, και συνήθως μέρος της τιμής παρέμβασης. Για τον καθορισμό της συνολικής τιμής παρέμβασης ο ΕΟΚ λάμβανε υπ’ όψιν την εξέλιξη του δείκτη τιμών καταναλωτή, τις μεταβολές του κόστους παραγωγής και την τιμή εξαγωγής που πρόσφεραν οι ξένοι αγοραστές.

3.2.5. Πολιτική Εξαγωγικού Εμπορίου

Επιδιωκόταν η απορρόφηση της παραγωγής και η αποφυγή διόγκωσης ή μείωσης των αδιάθετων καπνών με μέτρα ενίσχυσης και υποβοήθησης των εξαγωγών. Οι εξαγωγείς καπνού είχαν το προνόμιο να δανειοδοτούνται μέχρι και το 100% της αξίας της ποσότητας του καπνού που εξήγαγαν. Έπαιρναν επίσης επιδοτήσεις εξαγωγών για την κάλυψη της διαφοράς της τιμής και της τιμής αγοράς στο εσωτερικό. Ο ΕΟΚ υποχρεωνόταν να αγοράσει επίσης όλες τις ποσότητες καπνού που έμεναν αδιάθετες στα χέρια των εξαγωγέων. Παράλληλα το κράτος προωθούσε την απορρόφηση των καπνών με διακρατικές συμφωνίες ή με ανταλλαγή καπνών με προϊόντα. Η πολιτική εξαγωγών δεν απέδωσε πάντα τα αναμενόμενα.

3.3 Τρίτη Περίοδος (1981-1992)

Το κοινοτικό καθεστώς για τον καπνό τέθηκε πρώτη φορά σε εφαρμογή το 1970. Σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις της συνθήκης της Ρώμης για την γεωργία ο βασικός κανονισμός 727/70 (L 94/28-4-70) καθιέρωσε την κοινή οργάνωση αγοράς του ακατέργαστου καπνού στο εσωτερικό της τότε ΕΟΚ. Ο κανονισμός αυτός ίσχυσε από τις 29 Απριλίου 1970 μέχρι την εσοδεία 1992. Διακηρυγμένοι στόχοι του κανονισμού ήταν να εξασφαλίσει στους κοινοτικούς παραγωγούς ικανοποιητικές τιμές, ικανοποιητικό εισόδημα και πλήρη απορρόφηση της παραγωγής. Παράλληλα απέβλεπε, έμμεσα στην καθιέρωση της αρχής της κοινοτικής προτίμησης, που οδηγούσε στη δημιουργία των όρων εκείνων που επιτρέπανε την απορρόφηση πρώτα της κοινοτικής παραγωγής, από την κοινοτική καπνοβιομηχανία. Ο κανονισμός καθιέρωνε ελεύθερη καλλιέργεια καπνού στην ΕΟΚ και διάλυση των μονοπωλίων καλλιέργειας (άρθρο 12 του κανονισμού 727/70).

23


Για την ομαλή λειτουργία της αγοράς του καπνού και για την επίτευξη των παραπάνω στόχων του κανονισμού προβλεπόταν μια σειρά παρεμβάσεων σε όλα τα στάδια εμπορίας, τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω πιο αναλυτικά.

3.3.1. Το σύστημα τιμών

Η κοινή οργάνωση αγοράς του καπνού αναφέρεται συγκεκριμένα στον ακατέργαστο καπνό σε φύλλα. Η μεγάλη διαφοροποίηση στις ποιότητες του προϊόντος επέβαλλε, όμως τον καθορισμό τιμών και επιδοτήσεων κατά ποικιλία που παραγόταν στην κοινότητα. Επίσης επειδή ο καπνός διαφοροποιείται ποιοτικά σε κάθε ποικιλία ο καθορισμός των τιμών γινόταν με βάση μια ποιότητα αναφοράς. Οι τιμές καπνού εξαγγελλόταν την 1η Αυγούστου κάθε χρόνου και ισχύανε για την εμπορική περίοδο του επομένου, ώστε ο παραγωγός να γνωρίζει έγκαιρα τις τιμές για να αποφασίσει. Επίσης στο σύστημα τιμών περιλαμβανόταν το σύστημα τιμών παρέμβασης και τιμών στόχου.

1. Τιμή στόχου ( Target price ) η επιθυμητή τιμή για την κοινότητα που έπρεπε να πετύχει ο παραγωγός, χωρίς η τιμή αυτή να είναι υποχρεωτική για τον αγοραστή ή εγγυημένη από την κοινότητα.

2. Τιμή παρέμβασης ακατέργαστων καπνών ( Intervention price ) η κατώτατη τιμή στην οποία ο παραγωγός διέθετε το προϊόν του στους εθνικούς οργανισμούς παρέμβασης. Οι οργανισμοί παρέμβασης χρηματοδοτούνταν από το Αγροτικό ταμείο εγγυήσεων και ήταν υποχρεωμένοι να παραλαμβάνουν κάθε ποσότητα καπνού που τους προσφερόταν. Η τιμή παρέμβασης οριζόταν περίπου στο 90% της τιμής στόχου και αναφερόταν σε κάθε ποικιλία και στην ποιότητα αναφοράς. Από την παρέμβαση αποκλείονται μόνο τα καπνά με σοβαρά ελαττώματα στα φύλλα και αυτά κατώτερης ποιότητας.

3. Τιμή παρέμβασης εμπορικών καπνών η δευτερεύουσες τιμές καπνού. Προβλεπόταν η δυνατότητα καθορισμού τιμών παρεμβάσεων για τον εμπορικό επεξεργασμένο καπνό. Ο καθορισμός των τιμών αυτών για τα εμπορικά καπνά δεν ήταν υποχρεωτικός για την κοινότητα και γινόταν μόνο στην περίπτωση που οι αγοραστές κάνανε χρήση του δικαιώματος επιδότησης.

3.3.2. Το Σύστημα Επιδοτήσεων

Ο βασικός κανονισμός με τα άρθρα 3 και 9 καθιέρωνε ένα σύστημα επιδοτήσεων και επιστροφών στην εξαγωγή που απέβλεπε στο να καλύψει τα έξοδα μεταφοράς και τους δασμούς εξαγωγής και να διευκολυνθεί η προώθηση της εξαγωγής του δεματοποιημένου Κοινοτικού καπνού. Οι κοινοτικές τιμές αποδεδειγμένα ήταν πολύ υψηλότερες από τις διεθνείς και οι επιδοτήσεις διευκόλυναν την απορρόφηση της κοινοτικής παραγωγής τόσο στο εσωτερικό της κοινότητας όσο και στη διεθνή αγορά.

24


Η επιδότηση των εξαγωγών ή επιστροφές (restitutions) προβλεπόταν από τον κανονισμό 727/70 (άρθρο 9). Σκοπός του μέτρου αυτού ήταν η διευκόλυνση της προώθησης των εξαγωγών του δεματοποιημένου καπνού σε τρίτες χώρες. Οι «επιστροφές» οριζότανε κατά εσοδεία σε απόλυτο ποσό και ενιαίες για όλες τις ποιότητες της ίδιας ποικιλίας. Διαφοροποιούνταν ανάλογα με τη χώρα προορισμού και κάλυπταν τη διαφορά στις διεθνείς τιμές και στις τιμές στην Κοινότητα.

3.3.3. Το Σύστημα Παρεμβάσεων

Η παρέμβαση στον καπνό ήταν υποχρεωτική για την κοινότητα. Επίσης υποχρεωτική ήταν η ίδρυση Εθνικών Οργανισμών Παρέμβασης για το χωρικό και το δεματοποιημένο καπνό. Οι παρεμβατικοί οργανισμοί διαθέτανε την απαραίτητη υποδομή ώστε να μπορούσαν να δέχονται όλες τις προσφερόμενες ποσότητες παρέμβασης με τιμές που εγγυόταν η Κοινότητα για κάθε ποικιλία και ποιότητα. Επίσης οι ίδιοι οργανισμοί μπορούσαν να κάνουν μια πρώτη επεξεργασία των καπνών παρέμβασης.

3.3.4. Το σύστημα ελέγχου της Προσφοράς.

Έλεγχος της αγοράς απέβλεπε στον άμεσο επηρεασμό του ύψους της παραγωγής, αυτό γιατί υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ του καπνού και των άλλων αγροτικών προϊόντων (πχ ανελαστικότητα στην κατανάλωση). Έτσι με το άρθρο 13 του βασικού κανονισμού 727/70, παρεμβαλλόταν κατ’ εξαίρεση, ο παράγοντας ελέγχου της αγοράς του καπνού που δεν συναντιόνταν σε άλλες κοινές οργανώσεις αγοράς. Ο έλεγχος της αγοράς γινόταν με την καθιέρωση περιορισμών στις ποσότητες που παραδιδόταν κατά ποικιλία ή ομάδα ποικιλιών στους Εθνικούς Οργανισμούς Παρέμβασης. Καθοριζόταν ανώτατα όρια της παραγωγής που επιτρεπόταν να πηγαίνουν στην παρέμβαση. Τα όρια αυτά κυμαινόταν στο 20% της παραγωγής της κάθε ποικιλίας. Η υπέρβαση των ορίων έδινε το δικαίωμα στο Συμβούλιο των Υπουργών να πάρει τα κατάλληλα μέτρα για την αποκατάσταση της ισορροπίας. Τέτοια μέτρα ήταν η αποθάρρυνση της παραγωγής μέσω των τιμών, η επίσπευση της διάθεσης των αποθεμάτων και ο αποκλεισμός από την παρέμβαση.

3.3.5. Η Διαχείριση Του Τομέα Καπνού

Για τη διαχείριση του τομέα καπνού προβλεπόταν η σύσταση της Επιτροπής Διαχείριση του Καπνού. Η επιτροπή αποτελούνταν από εκπροσώπους των καρτών μελών, ενώ προοδευόταν από εκπρόσωπο της Commission, χωρίς ψήφο, που συνεδρίαζε με πρόσκληση του προέδρου ή έπειτα από αίτηση κράτους μέλους. Αρμοδιότητες της ήταν να γνωμοδοτεί σε θέματα που αφορούσαν στην ομαλή λειτουργία του τομέα και υποβαλλόταν στην κρίση της, είτε από την Commission ή από κράτη μέλη. Παράλληλα για τα ίδια θέματα, αλλά και για τη στενότερη επαφή και συνεργασία της Commission με τους εκπροσώπους των παραγωγών

25


(καλλιεργητών, βιομηχάνων κτλ) λειτουργούσε η Συμβουλευτική Επιτροπή Καπνού με εκπροσώπους των επαγγελματικών ενώσεων του τομέα και των καταναλωτών. Η Επιτροπή αυτή λειτουργούσε ως συμβουλευτικό όργανο του τομέα. Κυρίαρχο ρόλο στην υπεύθυνη διαχείριση του τομέα διαδραμάτιζε η αρμόδια καπνού της Commission που παρακολουθούσε και μετείχε ενεργά στις εργασίες των επιτροπών και που οι εισηγήσεις της προσδιόριζαν σε μεγάλο βαθμό τις αποφάσεις του Συμβουλίου Υπουργών.

3.3.6 Η Εθνική καπνική πολιτική στα πλαίσια της ΕΟΚ (1981-1992)

Με την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ και αποδοχή της κοινής οργάνωσης αγοράς του καπνού σήμαινε και προσαρμογή και εναρμόνιση της Εθνικής καπνικής πολιτικής στο Κοινοτικό καθεστώς. Έτσι οι ελληνικές ποικιλίες αναγνωρίστηκαν και ομαδοποιήθηκαν σε 12 ομάδες, από αυτές οι 10 είναι ανατολικού και οι 2 ξενικού τύπου (παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο). Επίσης η προσαρμογή της πολιτικής στην αρχή της ελεύθερης καπνοκαλλιέργειας και διακίνησης του προϊόντος επιβάλλει την κατάργηση όλων των περιορισμών και παρεμβάσεων στον τομέα της παραγωγής και εμπορίας.

3.4 Τέταρτη περίοδος (1993-2006) Ο κανονισμός 2075/92 υποβλήθηκε από το συμβούλιο της ΕΟΚ , περί κοινής οργάνωσης της αγοράς του ακατέργαστου καπνού, στις 14/10/1991 και ψηφίστηκε στις 30 Ιουνίου του επόμενου χρόνου, ισχύει από την εσοδεία του έτους 1993. Με βάση τον παραπάνω κανονισμό η επιτροπή της ΕΕ θεωρεί ότι η λειτουργία και η ανάπτυξη της κοινής αγοράς για τα γεωργικά προϊόντα πρέπει να συνοδεύεται από τη θέσπιση μιας κοινής αγροτικής πολιτικής, η οποία περιλαμβάνει και μια κοινή οργάνωση αγοράς για τα αγροτικά προϊόντα που είναι δυνατόν να λάβει διάφορες μορφές ανάλογα τα προϊόντα. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική διακηρύσσει ότι αποσκοπεί στη σταθεροποίηση των αγορών και στην διασφάλιση δίκαιου βιοτικού επιπέδου στους αγρότες. Οι στόχοι αυτοί θεωρούνταν ότι μπορούσαν να επιτευχθούν με την προσαρμογή των πόρων στις ανάγκες, μέσω κυρίως πολιτικής ποιότητας. Τα μέτρα πολιτικής περιλάμβαναν κανόνες που αφορούσαν το καθεστώς πριμοδότησης, μέτρα προσανατολισμού και ελέγχου της παραγωγής και το καθεστώς συναλλαγών με τρίτες χώρες. Οι ποικιλίες του ακατέργαστου καπνού κατατάσσονταν βάσει του άρθρου 2 του κανονισμού στις ακόλουθες ομάδες:

α.) FLUE CURED: καπνά αποξηραμένα σε φούρνους με ελεγχόμενες συνθήκες κυκλοφορίας του αέρα, της θερμοκρασία και του βαθμού υγρασίας.β.) LIGHT AIR CURED: καπνά αποξηραμένα σε αέρα, σε υπόγειο τα οποία έχουν υποστεί ζύμωση.

26


γ.) DARK AIR CURED: καπνά αποξηραμένα σε υπόστεγο, αλλά έχουν υποστεί φυσική ζύμωση πριν τεθούν σε εμπορία.Δ.) SUN CURED: καπνά που έχουν αποξηραθεί στον ήλιοΕ.) FIRE CURED: καπνά αποξηραμένα στη φωτιάΣτ.) Μπασμάς (sun cured)Ζ.) Κατερίνη (sun cured)Η.) Καμπά Κουλάκ κλασσικά (sun cured).

3.4.1. Καθεστώς Πριμοδότησης

Από την εσοδεία του 1993, εφαρμόζεται καθεστώς πριμοδότησης. Το ποσό της πριμοδότησης ήταν ενιαίο για τις ποικιλίες καπνού που περιλαμβάνονταν σε καθεμιά από τις διάφορες ομάδες. Ο στόχος της πριμοδότησης είναι η συμπλήρωση του εισοδήματος των παραγωγών, των οποίων τα προϊόντα ανταποκρινόταν στις ανάγκες της αγοράς, καθώς και η διευκόλυνση της διάθεσης του καπνού που παραγόταν στην Κοινότητα. Το συμβούλιο καθόριζε το ποσό της πριμοδότησης, ανά συγκομιδή, λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες διάθεσης του παρελθόντος και εκείνες που προβλέπονταν για τα διάφορα είδη καπνού, υπό κανονικές συνθήκες ανταγωνισμού, στην αγορά της Κοινότητας και την παγκόσμια αγορά. Έτσι το ποσόν της πριμοδότησης καθοριζόταν από:

1. Ανά κιλό καπνού σε φύλλα τα οποία δεν έχουν υποστεί τη διαδικασία της πρώτης μεταποίησης και συσκευασίας.

2. Για κάθε μια από τις ομάδες ακατέργαστου καπνού.Η χορήγηση της πριμοδότησης υπόκεινται στους ακόλουθους όρους:

1. Προέλευσης του καπνού από καθορισμένη περιοχή παραγωγής για κάθε ποικιλία

2. Τήρηση ποιοτικών απαιτήσεων3. Παράδοση του καπνού σε φύλλα από τον παραγωγό στην επιχείρηση πρώτης

μεταποίησης με βάση σύμβαση καλλιέργειας4. Τήρηση άλλων απαιτήσεων που να καθοριζόταν

Η σύμβαση καλλιέργειας περιλάμβανε τουλάχιστον:1. Την ανάληψη υποχρέωσης της επιχείρησης πρώτης μεταποίησης να καταβάλει

στον καπνοκαλλιεργητή, επιπλέον της τιμής αγοράς, ένα ποσό προς την πριμοδότηση κατά την παράδοση για την ποσότητα η οποία αναφερόταν στη σύμβαση και πράγματι παραδιδόταν

2. Την ανάληψη υποχρέωσης του καπνοκαλλιεργητή να παραδώσει στην επιχείρηση πρώτης μεταποίησης τον ακατέργαστο καπνό που ανταποκρινόταν στις ποιοτικές απαιτήσεις.

Ο αρμόδιος οργανισμός κατέβαλλε το ποσό της πριμοδότησης στην επιχείρηση πρώτης μεταποίησης κατόπιν υποβολής της αποδείξεως της παράδοσης του καπνού από τον καπνοκαλλιεργητή και της καταβολής του ποσού. Λεπτομέρειες για την εφαρμογή του παρόντος κανονισμού περιλάμβαναν ιδίως:

1. Τον καθορισμό των περιοχών παραγωγής για κάθε ποικιλία

27


2. Τις ποιοτικές απαιτήσεις του παραδιδόμενου καπνού3. Τα συμπληρωματικά στοιχεία της σύμβασης καλλιέργειας και την προθεσμία

για την σύναψη της4. Την υποχρέωση για την επιχείρηση πρώτης μεταποίησης να συστήνει εγγύηση

σε περίπτωση κατά την οποία ζητά προκαταβολή καθώς και τους όρους σύστασης και αποδέσμευσης αυτής της εγγύησης

5. Τους ειδικούς όρους της χορήγησης της πριμοδότησης όταν η σύμβαση καλλιέργειας συνάπτεται με ένωση παραγωγών

6. Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση αθέτησης των κανονιστικών υποχρεώσεων από τον καλλιεργητή ή την επιχείρηση πρώτης μεταποίησης.

3.4.2. Σύστημα Ελέγχου Παραγωγής

Με τον κανονισμό καθορίζεται για την Κοινότητα μέγιστη εγγυημένη ποσότητα 340.000 τόνων καπνού σε φύλλα ανά συγκομιδή. Το συμβούλιο καθορίζει ετησίως εντός του ορίου αυτού, ειδικά κατώφλια εγγύησης για κάθε ομάδα ποικιλιών, λαμβάνοντας υπόψη, τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά και τις κοινωνικοοικονομικές/αγροτικές συνθήκες που επικρατούν στις εν’ λόγω περιοχές παραγωγής. Για να εξασφαλιστεί η τήρηση των κατωφλίων εγγυήσεως, θεσπίστηκαν για τις συγκομιδές 1993-1996, καθεστώς ποσοστώσεων μεταποίησης. Το συμβούλιο κατανέμει ανά συγκομιδή τις διαθέσιμες ποσότητες για κάθε ομάδα ποικιλιών, μεταξύ των καρτών μελών. Με βάση τις ποσότητες που καθορίζονταν τα κράτη μέλη μοιράζανε τις ποσοστώσεις μεταποίησης μεταβατικών για τις συγκομιδές 1992 και 1993 μεταξύ των επιχειρήσεων πρώτης μεταποίησης αναλόγως του μέσου όρου των ποσοτήτων που παραδόθηκαν για μεταποίηση στη διάρκεια των τριών ετών που είχαν προηγηθεί του έτους συγκομιδής, κατανεμημένες ανά ομάδα ποικιλιών. Η κατανομή αυτή δεν προδικάζει τις λεπτομέρειες κατανομής των ποσοστώσεων μεταποίησης για τις επόμενες συγκομιδές. Οι επιχειρήσεις πρώτης μεταποίησης που είχαν αρχίσει τις δραστηριότητες τους μετά την ένταξη της περιόδου αναφοράς, λαμβάνανε ποσότητα ανάλογη προς τον μέσο όρο των ποσοτήτων που είχαν παραδοθεί για μεταποίηση στη διάρκεια των δραστηριοτήτων τους. Οι επιχειρήσεις πρώτης μεταποίησης, οι οποίες είχαν αρχίσει τις δραστηριότητες τους στη διάρκεια του έτους συγκομιδής, τα κράτη μέλη τους επιφυλάχτηκαν 2% των συνολικών ποσοτήτων τις οποίες διαθέτανε ανά ομάδα ποικιλιών. Εντός αυτού του ορίου, οι επιχειρήσεις λαμβάνανε ποσότητα που δεν υπερέβαινε το 70% της μεταποιητικής τους ικανότητας, εφόσον προσφέρανε επαρκείς εγγυήσεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και την βιωσιμότητα των δραστηριοτήτων τους. Κατά την κατανομή των ποσοστώσεων μεταποίησης δεν λαμβανόταν υπόψη κατά τον υπολογισμό της παραγωγής αναφοράς, οι ποσότητες ακατέργαστου καπνού που υπερβαίνανε τις μέγιστες εγγυημένες ποσότητες.

28


Τέλος μια επιχείρηση πρώτης μεταποίησης δεν μπορούσε να συνάπτει συμβάσεις καλλιέργειας και να λαμβάνει ως επιστροφή το ποσό της πριμοδότησης για ποσότητες που υπερβαίνανε την ποσόστωση μεταποίησης που της είχε χορηγηθεί.

3.4.3. Μέτρα Προσανατολισμού της Παραγωγής

Για να συγκεντρωθεί η προσφορά και να προσαρμοστεί στις ποιοτικές ανάγκες της αγοράς, χορηγούνταν ειδική ενίσχυση ίση με το 10% της πριμοδότησης όταν οι συμβάσεις καλλιέργειας συνάπτονταν μεταξύ μιας επιχείρησης πρώτης μεταποίησης και αναγνωρισμένης ομάδας παραγωγών και εφόσον οι παραδόσεις που αποτελούν αντικείμενο των συμβάσεων αυτών κάλυπταν την συνολική παραγωγή των μελών της εν’ λόγω ομάδας. Η ειδική ενίσχυση καταβάλλονταν στην ομάδα παραγωγών για τη βελτίωση της οργάνωσης και του προσανατολισμού της παραγωγής. Οι κανόνες που λαμβανόταν υπόψη ήταν:

1. Ο ορισμός της ομάδας παραγωγών στην οποία είναι δυνατόν να χορηγηθεί ειδική ενίσχυση

2. Οι όροι αναγνώρισης αυτής της ομάδας παραγωγών3. Η χρησιμοποίηση της ειδικής ενίσχυσης

Επίσης βάσει του κανονισμού συστηνότανε κοινοτικό ταμείο έρευνας και ενημέρωσης στον τομέα του καπνού. Το ταμείο χρηματοδοτούνταν από κρατήσεις ίσες το πολύ με 1% κατ’ ανώτερο όριο πριμοδότησης τη στιγμή της πληρωμής. Το ταμείο χρηματοδοτούσε και συντόνιζε τα προγράμματα έρευνας και ενημέρωσης που αποσκοπούσαν στη βελτίωση των γνώσεων όσον αναφορά τις βλαβερές συνέπειες του καπνού και τα κατάλληλα προληπτικά και θεραπευτικά μέσα, καθώς και τον προσανατολισμό της κοινοτικής παραγωγής προς όσο το δυνατόν λιγότερο βλαβερές ποικιλίες και ποιότητες καπνού. Η επιτροπή τέλος ενέκρινε, τριετές πρόγραμμα μετατροπής των ποικιλιών Μαύρα και Τσεμπέλια προς άλλες ποικιλίες περισσότερο προσαρμοσμένες στην αγορά ή προς άλλες αγροτικές καλλιέργειες. Το πρόγραμμα αυτό εφαρμοζόταν από την εσοδεία του 1992. Τελικά οδήγησε στη σταμάτημα της καλλιέργειας των συγκεκριμένων ποικιλιών.

3.4.4. Καθεστώς Συναλλαγών με Τρίτες Χώρες

Κατά τις συναλλαγές με τρίτες χώρες απαγορευόταν:1. Η είσπραξη οποιαδήποτε φόρου ισοδύναμου αποτελέσματος προς τελωνειακό

δασμό2. Η εφαρμογή οποιουδήποτε ποσοτικού περιορισμού ή ισοδύναμου

αποτελέσματος μέτρου Εάν στην Κοινότητα η αγορά ενός ή περισσοτέρων προϊόντων υφίστανται ή ενδεχόνταν να υποστούν, σοβαρές διαταραχές, λόγω των εξαγωγών ή των εισαγωγών, τέτοιες που να μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τους στόχους της συνθήκης, ήταν

29


δυνατόν να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα όσον αναφορά τις συναλλαγές με τις Τρίτες χώρες έως ότου εξαλειφθεί η διαταραχή ή ο κίνδυνος διαταραχής. Η επιτροπή μετά από αίτηση κράτους μέλους ή με δική της πρωτοβουλία αποφάσιζε τη λήψη αναγκαίων μέτρων τα οποία ανακοινώνονταν στα κράτη μέλη και τα οποία εφαρμόζονταν αμέσως. Εάν το κράτος μέλος υπέβαλλε σχετική αίτηση στην Επιτροπή, η τελευταία αποφασίζει, εντός 24 ωρών από την παραλαβή της αίτησης. Κάθε κράτος μέλος μπορούσε να προσφύγει στο Συμβούλιο όσον αναφορά τα μέτρα που είχαν ληφθεί από την Επιτροπή εντός προθεσμίας τριών εργάσιμων ημερών μετά την ημερομηνία κοινοποίησης τους. Το Συμβούλιο συνερχόταν αμέσως. Ήταν δυνατό, αποφασίζοντας με ειδική πλειοψηφία να τροποποιηθούν ή να ακυρωθούν τα εν’ λόγω μέτρα.

3.4.5. Ο Κανονισμός 2848/1998 Ο κανονισμός 2848/1998, ήταν ο νέος κανονισμός για τον καπνό στα πλαίσια της «Ατζέντας 2000», η οποία με τη σειρά της ήταν η προσαρμογή της ΚΑΠ, στην συνθήκη του Άμστερνταμ (προέβλεπε, μείωση δημοσιονομικών δαπανών της Ένωσης). Προέβλεπε την θέσπιση του πριμ ποιότητας. Η παραγωγή χωριζόταν σε τρεις ποιοτικές κατηγορίες, έτσι το 80% του συνόλου της επιδότησης δινόταν σε όλες τις ποιοτικές κατηγορίες και το υπόλοιπο 20%, μοιραζόταν κατά ποιοτική κατηγορία. Υπήρχε σκέψη κατάργησης του κανόνα του 10% που αναφέρθηκε παραπάνω. Ο νέος κανονισμός ίσχυσε σταδιακά από την εσοδεία του 1999, μέχρι αυτή του 2001 και έπειτα μέχρι την αναθεώρηση της πολιτικής καπνού, που ισχύει από το 2006. Το πριμ ποιότητας ήταν δυνατό να το πάρει ο παραγωγός μόνο αν πωλούσε μέσα στην περίοδο αγοροπωλησίας (είχε οριστεί να τελειώνει στις 30/4). Επίσης προβλεπόταν η εξαγορά των ποσοστώσεων, μη βιώσιμων εκμεταλλεύσεων, με αντάλλαγμα το 25% της επιδότησης για τρία χρόνια.

3.5 Πέμπτη Περίοδος (2006-2009)

Το 2003, συγκλήθηκε το συμβούλιο υπουργών Γεωργίας της ΕΕ, το οποίο συζήτησε αλλαγή της ΚΑΠ, μπροστά στη διεύρυνση της ΕΕ και τους υπόλοιπους στόχους της ένωσης. Ο τρόπος πληρωμής άλλαξε και οι ενισχύσεις είναι ενιαίες, περιλαμβάνοντας στην αλλαγή, όπως είναι φυσικό και τον τρόπο που χρηματοδοτείται ο τομέας του καπνού. Στη νέα ΚΑΠ, οι παλιές ενισχύσεις του καπνού εντάσσονται πλέον στην ενιαία αποδεσμευμένη ενίσχυση (ΕΑΕ). Για τον καπνό υπήρχε η δυνατότητα για τις εσοδείες 2006-2009, να εφαρμοστούν ποσοστά δέσμευσης μέχρι και 60% ανά περιοχή (τελικά επιλέγη η ολική αποδέσμευση γενικά, παρότι ορισμένες ομάδες παραγωγών επέλεξαν συνδεμένη ενίσχυση), αλλά από τις εσοδείες 2010-2012, ποσοστό 50% των ενισχύσεων αποδεσμεύεται από την παράγωγη και θα χορηγείται σαν αποδεσμευμένη ενίσχυση, ενώ το υπόλοιπο 50% μεταφέρεται στον Β' πυλώνα (προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης) για τον καπνό η ΕΑΕ, ισχύει υποχρεωτικά από την 1/1/2006. Στην Ελλάδα εφαρμόζεται το ιστορικό μοντέλο, δηλαδή καθορισμός των δικαιωμάτων ανά παραγωγό και όχι κατά περιφέρεια.

30


3.5.1. Δικαιώματα πληρωμής.

Η πληρωμή των ενισχύσεων στην νέα ΚΑΠ είναι κατά βάση αποδεσμευμένη από την παράγωγη και γίνεται μέσω δικαιωμάτων πληρωμής. Δικαίωμα πληρωμής είναι μια «εξουσιοδότηση», η όποια επιτρέπει την καταβολή, στον παράγωγο ενός συγκεκριμένου χρηματικού ποσού, κάθε χρόνο. Τα δικαιώματα πληρωμής μπορούν να τα πάρουν όλοι οι παραγωγοί που έλαβαν επιδοτήσεις για καλλιεργήσιμες εκτάσεις, σε οποιαδήποτε ή όλα τα έτη 2000, 2001, 2002 και δεν είναι συνδεμένα με το έδαφος. Ο υπολογισμός τους, γίνεται ως εξής: ο μέσος όρος των επιδοτήσεων της περιόδου 2000-2002 διαιρείται με τον αριθμό των εκτάριων τη στιγμή ενεργοποίησης και αποτελεί τον αριθμό των ατομικών δικαιωμάτων. Η Ενιαία Αποδεσμευμένη Ενίσχυση διαιρείται με το μέσο αριθμό των εκτάριων που καλλιεργήθηκαν, την περίοδο αναφοράς για να προκύψουν τα δικαιώματα πληρωμής. Ο παραγωγός για να πληρωθεί τα δικαιώματα της αποδεσμευμένης ενίσχυσης, πρέπει να «ενεργοποιεί» μέσω της Ενιαίας Αίτησης Ενίσχυσης, τα δικαιώματα πληρωμής που του αναλογούν. Για να λάβει το 100% της ενιαίας αποδεσμευμένης ενίσχυσης, θα πρέπει να διαθέτει για κάθε δικαίωμα πληρωμής και το αντίστοιχο επιλέξιμο εκτάριο (οποιοδήποτε εκτάριο γεωργικής γης).

3.5.2 Καταβολή ενιαίας αποδεσμευμένης ενίσχυσης

Ο κανονισμός απαιτεί να γίνεται η πληρωμή μεταξύ της 1ης Δεκεμβρίου του έτους υποβολής της αίτησης ενίσχυσης και της 30ης Ιουνίου του επόμενου έτους. Με εξαίρεση τις περιπτώσεις ανωτέρας βίας, όσα δικαιώματα πληρωμής δεν ενεργοποιηθούν τον πρώτο χρόνο εφαρμογής της ενιαίας αποσυνδεδεμένης ενίσχυσης θα πηγαίνουν στο εθνικό απόθεμα. Ο παραγωγός που έχει νοικιάσει ή παραχωρήσει την εκμετάλλευση του σε τρίτο σε όλη τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς δεν μπορεί να είναι δικαιούχος της ΕΑΕ, αλλά την παίρνει αυτός που εκμεταλλεύτηκε την έκταση και υπέβαλε αίτηση ενίσχυσης. Αν ο παραγωγός έχει την στιγμή ενεργοποίησης μικρότερο αριθμό εκτάριων από το μέσο όρο της περιόδου αναφοράς, παίρνει ποσοστό της ΕΑΕ, έκτος αν ως τις 15/5/2006 είχε αγοράσει ή νοικιάσει επιπλέον έκταση (όση τότε συνολικά με το μέσο όρο της περιόδου αναφοράς ). Αν πάλι δεν μπόρεσε να βρει αυτή την έκταση το 2006, μπορούσε να κάνει το ίδιο 2007 ή το 2008, ή να πουλήσει ή να νοικιάσει τα δικαιώματα. Αν δεν καταφέρει να τα ενεργοποιήσει σε 3 χρονιά αυτά καταλήγουν στο εθνικό απόθεμα. Αν ο παραγωγός έχει αποσυρθεί από την παράγωγη τα δικαιώματα πληρωμής πάνε στο εθνικό απόθεμα. Αν ο παραγωγός αγοράσει δικαιώματα μεγαλύτερης χρηματικής άξιας χωρίς να έχει αντίστοιχη επιλέξιμη γη, μπορεί να ενεργοποιήσει αυτά έναντι των παλαιοτέρων δικών του μικρότερης χρηματικής άξιας.

3.5.3 Διαχείριση των δικαιωμάτων πληρωμής

Ο παραγωγός μπορεί να πουλήσει τα δικαιώματα του χωρίς να πουλήσει την αντίστοιχη επιλέξιμη έκταση αν ενεργοποιήσει πρώτα το 80% των δικαιωμάτων στη διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους. Τα δικαιώματα μπορούν να πωληθούν σε οποιονδήποτε παραγωγό του ίδιου κράτους-μέλους. Αντιθέτως αν νοικιάσει τα δικαιώματα του δεν μπορεί να το κάνει χωρίς να δώσει μαζί και την αντίστοιχη επιλέξιμη έκταση. Τα δικαιώματα που προέρχονται από το εθνικό απόθεμα δεν πωλούνται ή νοικιάζονται, για μια πενταετία. Μπορούν να μεταβιβαστούν μέσω κληρονομιάς.

31


3.5.4 Ο κανόνας των 10 μηνών

Οι δικαιούχοι της ΕΑΕ οφείλουν να έχουν στη διάθεση τους για μια καθορισμένη περίοδο 10 μηνών ένα εκτάριο επιλέξιμης έκτασης για κάθε δικαίωμα πληρωμής που ενεργοποιούν. Μετά το τέλος της δεκάμηνης περιόδου τα πρότυπα πολλαπλής συμμόρφωσης εξακολουθούν να ισχύουν για το σύνολο της επιλέξιμης γης αλλά ο παραγωγός έχει το δικαίωμα να την χρησιμοποιήσει για καλλιέργειες μη συμβατές με τη λήψη της ΕΑΕ. Ο κανόνας των 10 μηνών εφαρμόζεται για να εξασφαλιστεί ότι δεν μπορούν να υποβληθούν περισσότερες από μια αιτήσεις ενίσχυσης για το ίδιο επιλέξιμο εκτάριο τον ίδιο χρόνο. Οι παραγωγοί μπορούν να επιλέξουν ως έναρξη της δεκάμηνης περιόδου, οποιαδήποτε ημερομηνία μεταξύ 1ης Οκτωβρίου του έτους που προηγείται της αίτησης και 30η Απριλίου του έτους υποβολής της ΕΑΕ. Ο κανόνας του δεκάμηνου δεν επηρεάζει τις μεταφορές των δικαιωμάτων

3.5.5 Αντίξοες συνθήκες

Για την αντιμετώπιση, ειδικών περιπτώσεων (αντίξοες συνθήκες), όπως:

1. Παραγωγούς που άρχισαν, τη γεωργική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς.

2. Παραγωγούς των οποίων η παραγωγή κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς επηρεάστηκε δυσμενώς από περιπτώσεις ανωτέρας βίας (θάνατος, μακρόχρονη επαγγελματική ανικανότητα, φυσική καταστροφή)

Προβλέπεται ειδική μεταχείριση

3.5.6 Εθνικό Απόθεμα

Ο ρόλος του εθνικού αποθέματος είναι να δίνει τη δυνατότητα σε ορισμένες κατηγορίες παραγωγών να αποκτήσουν πρόσθετα δικαιώματα πληρωμής και μετά τον 1ο χρόνο εφαρμογής της ΕΑΕ. Αυτές οι κατηγορίες είναι:

1. Νέοι αγρότες2. Εκείνοι που μίσθωσαν, μεταξύ του τέλους της περιόδου αναφοράς και το

αργότερο, ως τις 15/5/2004, για έξι ή περισσότερα χρόνια, εκμετάλλευση, της οποίας οι όροι μίσθωσης δεν μπορούν να τροποποιηθούν.

3. Παραγωγοί, που αγόρασαν γεωργική γη ή επένδυσαν το αργότερο ως 15/5/2004, με σκοπό την αύξηση της παραγωγής τους

Το εθνικό απόθεμα μπορεί αν χρηματοδοτείται από:

1. Με μείωση πληρωμών σε όλους τους αγρότες σε ποσοστό μέχρι 3%2. Από τα δικαιώματα πληρωμής, που δεν θα ενεργοποιηθούν κατά τον

πρώτο χρόνο εφαρμογής της ΕΑΕ3. Από τα δικαιώματα πληρωμής που δεν θα ενεργοποιηθούν για 3 συνεχή

έτη4. Από τα δικαιώματα πληρωμής προερχόμενα από το εθνικό απόθεμα που

δεν ενεργοποιούνται πέντε συνεχή έτη.

3.5.7 Πρότυπα πολλαπλής συμμόρφωσης

32


Τα πρότυπα πολλαπλής συμμόρφωσης αφορούν το σύνολο της γεωργικής εκμετάλλευσης και η εφαρμογή τους αποτελεί, απαραίτητη προϋπόθεση για την λήψη της ΕΑΕ. Οι παραγωγοί υποχρεούνται:

1. Να εφαρμόζουν τις κανονιστικές απαιτήσεις διαχείρισης που καλύπτουν τους τομείς του περιβάλλοντος, της δημόσιας υγείας, της καλής διαβίωσης των ζώων και ασφάλειας των τροφίμων.

2. Να διατηρούν το έδαφος σε καλή γεωργική και περιβαλλοντική κατάσταση, σύμφωνα με όσα ορίζουν οι ορθές γεωργικές και περιβαλλοντικές πρακτικές.

Τα κράτη μέλη έχουν την ευελιξία να καθορίσουν τους δικούς τους εθνικούς λεπτομερείς κανόνες εφαρμογής των ορθών γεωργικών και περιβαλλοντικών πρακτικών, μέσα σε ένα πλαίσιο που εστιάζει στην προστασία του εδάφους, των βιοτόπων και των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των τοπίων. Οι κανονιστικές απαιτήσεις διαχείρισης εφαρμόζονται προοδευτικά σε τρία στάδια, ξεκινώντας από την 1/1/2005. Ο έλεγχος γίνεται με βάση συγκεκριμένους κανόνες που λεπτομερώς έχουν προβλεφθεί στην κοινοτική νομοθεσία και πραγματοποιείται από τις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές κάθε Κράτους-μέλους. Στόχος είναι να αποτραπεί η εγκατάλειψη γεωργικής γης και η περιβαλλοντική υποβάθμιση του τοπίου. Η αρμόδια αρχή ελέγχου όσον αναφορά τις απατήσεις ή τα πρότυπα για τις οποίες είναι αρμόδια πραγματοποιεί ελέγχους σε τουλάχιστον, 1% των παραγωγών που υποβάλλουν αιτήσεις ενίσχυσης. Αν οι παραγωγοί δεν μπορούν να ανταποκριθούν στα πρότυπα αυτά, μειώνονται οι πληρωμές τους ή αποκλείονται τελείως από αυτές. Ο έλεγχος γίνεται μετά από την υποβολή της αίτησης και πριν την πληρωμή. Οι παραγωγοί έχουν δικαίωμα έφεσης.

3.6 Η Αντικαπνιστική Εκστρατεία

Οι τελευταίες πολιτικές που αφορούν την καλλιέργεια του καπνού δικαιολογούνται από την ΕΕ, στα πλαίσια της προστασίας της υγείας των πολιτών της ένωσης. Έτσι η ένωση έχει προχωρήσει σε αντικαπνιστικά μέτρα που παρουσιάζονται εδώ. Η ΕΕ μετά το 1992, μαζί με την μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, και ως τούτου και του τομέα του καπνού, επέβαλε και την δημιουργία του Κοινοτικού Ταμείου έρευνας και ενημέρωσης στον Τομέα του Καπνού. Το Ταμείο, αυτό χρηματοδοτεί και συντονίζει έρευνες και ενημερώνει για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος και προσανατολίζει την κοινοτική παραγωγή προς όσο το δυνατόν λιγότερο βλαβερές ποικιλίες καπνού. Η χρηματοδότηση του γίνεται από το 1% των επιδοτήσεων των καπνοκαλλιεργητών. Επίσης μετά το 2010, το 50% των ενισχύσεων των καπνοπαραγωγών θα περάσουν στον Β΄ πυλώνα ανάπτυξης.

3.6.1. Ευρωπαϊκές πολιτικές κατά του καπνίσματος

33


Οι πολιτικές ενάντια στο κάπνισμα που αναπτύσσονται στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες κινούνται στο πλαίσιο των σχετικών κοινοτικών οδηγιών και των κατευθύνσεων της Διεθνούς Συνθήκης κατά του Καπνίσματος FCTC.

1. Πολιτική τιμών και φορολογία - Οι πολιτικές για την αυξημένη φορολογία του καπνού αποσκοπούν στην αποθάρρυνση της κατανάλωσης και στην κάλυψη των δαπανών περίθαλψης των νοσημάτων που σχετίζονται με το κάπνισμα. Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τρεις κοινοτικές οδηγίες του 1992 καθορίζουν το ελάχιστο επίπεδο φορολογίας, το οποίο πρέπει να αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το 70% της τελικής τους τιμής. Η φορολογία του καπνού αυξάνει τις τιμές και έχει πραγματική επίπτωση στο επίπεδο κατανάλωσης, ιδίως στους νέους και στα άτομα με χαμηλότερα εισοδήματα. Υπολογίζεται ότι μια μέση αύξηση της τιμής κατά 10% μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης κατά 5 - 7% (WHO 2007). Εντούτοις, η πολιτική της ελάχιστης φορολογίας εφαρμόσθηκε με διαφορετικό τρόπο και οδήγησε σε διαφορετικά αποτελέσματα στις διάφορες χώρες

2. Απαγόρευση καπνίσματος σε δημόσιους χώρους - Σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν υιοθετήσει κάποιου είδους μέτρα απαγόρευσης του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους.

3. Απαγόρευση διαφήμισης και προβολής - Η διαφήμιση των προϊόντων καπνού μέσω της τηλεόρασης απαγορεύεται στις χώρες της Ε.Ε. με την Οδηγία 97/36/ΕΟΚ, η οποία καλύπτει και την έμμεση διαφήμιση, καθώς και τη χορηγία εκπομπών. Για τις υπόλοιπες μορφές διαφήμισης, η βάση των ευρωπαϊκών πολιτικών είναι η Οδηγία 2003/33/ΕΚ, η οποία αντικατέστησε άλλες παλαιότερες και η οποία καλύπτει πολλές μορφές άμεσης διαφήμισης και αθλητικών χορηγιών, αλλά δεν καλύπτει την έμμεση διαφήμιση.

4. Προειδοποιητικές επιγραφές - Η πολιτική των ευρωπαϊκών χωρών για τις προειδοποιητικές επιγραφές επικινδυνότητας πάνω στα προϊόντα καπνού καθορίζεται με βάση τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες. Η Οδηγία 2001/37/ΕΚ αύξησε την ελάχιστη επιφάνεια που πρέπει να καλύπτουν οι προειδοποιητικές επιγραφές από 4% σε τουλάχιστον 30% της εμπρός όψης και τουλάχιστον 40% της πίσω όψης της επιφάνειας του πακέτου. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνει οδηγίες για να συμπεριληφθούν στις προειδοποιητικές επιγραφές έγχρωμες εικόνες και διαγράμματα, με σκοπό να κάνουν το μήνυμα πιο αποτελεσματικό. Η σχετική σύσταση προσφέρει 42 διαφορετικές εικόνες, μεταξύ των οποίων μπορούν να επιλέξουν οι διάφορες χώρες. Αρκετές χώρες, όπως το Βέλγιο ήδη από το 2004, έχουν ήδη αρχίσει να εφαρμόζουν τη σχετική σύσταση.

5. Προστασία των νέων - Τα μέτρα προστασίας των νέων περιλαμβάνουν αφενός προγράμματα ενημέρωσης και αγωγής υγείας στην εκπαίδευση και αφετέρου ειδικές απαγορεύσεις στη διαφήμιση και τη χορηγία, ειδικά προσανατολισμένες στην προστασία των νέων. Παράλληλα όμως, αρκετές χώρες έχουν υιοθετήσει ειδικά απαγορευτικά μέτρα στην πώληση προϊόντων καπνού στους νέους, στο πλαίσιο της σύστασης 2003/54/ΕΚ.

34


6. Εκπαίδευση-πληροφόρηση - Παράλληλα με τα νομοθετικά μέτρα, εκπαιδευτικά προγράμματα και καμπάνιες πληροφόρησης για το κάπνισμα και τις συνέπειές του αναπτύσσονται, είτε σε εθνικό είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ε.Ε. χρηματοδοτεί αρκετές τέτοιες δράσεις, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας HELP. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα απευθύνονται είτε σε στελέχη των υπηρεσιών υγείας, με ιδιαίτερη έμφαση στις μεθόδους διακοπής του καπνίσματος, είτε σε στελέχη της εκπαίδευσης, της δημόσιας διοίκησης και των επιχειρήσεων, με σκοπό την προώθηση μέτρων και πρωτοβουλιών κατά του καπνίσματος. Εκπαιδευτικά προγράμματα στα σχολεία έχουν αναπτύξει οι σκανδιναβικές χώρες, οι κάτω χώρες, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Μ. Βρετανία κ.λπ. Εκστρατείες ενημέρωσης που απευθύνονται στο γενικό πληθυσμό έχουν αναπτύξει σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες.

7. Μέτρα για την διακοπή του καπνίσματος - Πολλές χώρες έχουν αναπτύξει εθνικά ή τοπικά προγράμματα που απευθύνονται σε καπνιστές, με σκοπό τη διακοπή του καπνίσματος και την απεξάρτηση από τη νικοτίνη. Τα προγράμματα αυτά περιλαμβάνουν την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και φαρμακευτικής αντιμετώπισης της εξάρτησης σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, ειδικές καμπάνιες που απευθύνονται σε καπνιστές με σκοπό την ενθάρρυνση της συμμετοχής τους σε προγράμματα διακοπής, τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας κ.λπ.

Στην χώρα μας ισχύουν ήδη πολλά από αυτά τα μέτρα, ενώ καινούργια ποιότητα λαμβάνουν τα μέτρα κατά του καπνίσματος με τον νέο νόμο 3730/2008, που εφαρμόζετε από την 1η Ιουλίου 2009 και απαγορεύει το κάπνισμα σε κλειστούς δημόσιους χώρους.

3.6.2. Ιστορική Αναδρομή

Δεν είναι σκοπός μας να επεκταθούμε στις πρώτες εποχές που ο καπνός έφτασε στην Ευρώπη όπου συνάντησε μια μορφή αντίστασης, βασιζόμενη κυρίως σε θρησκευτικά κριτήρια. Στις αρχές του προηγούμενου Αιώνα, αρχικά στις ΗΠΑ εμφανίστηκε ένα σχετικά δυνατό αντικαπνιστικό κίνημα, το οποίο οδήγησε στην απόφαση αρκετών πολιτειών να απαγορεύσουν το κάπνισμα τσιγάρου (χρήση, κατοχή, παραγωγή τσιγάρων), οι αιτίες που παρουσιάστηκαν για να δικαιολογήσουν την απαγόρευση δεν ήταν επιστημονικές, αλλά αμάγαλμα υποψιών για την επίδραση του στην υγεία και «ηθικοί» λόγοι, ακόμα και ρατσιστικοί (ευγενιστές, οι οποίοι επηρεάσανε σε ένα βαθμό και αντίστοιχες απόψεις στη Ναζιστική Γερμανία). Ανάλογες κινήσεις εμφανίστηκαν και στην Ευρώπη. Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος έβαλε τέλος σε αυτά τα κινήματα, αφού τσιγάρο και χαρακώματα πήγαιναν μαζί. Μετά το 1928 αρχίζουν να έρχονται οι πρώτες πληροφορίες για σύνδεση του τσιγάρου με τον καρκίνο του πνεύμονα και δώσανε νέα δυναμική σε αντίστοιχα κινήματα. Κατά τη δεκαετία του ’50 υπήρχαν πλέον αρκετές επιστημονικές αποδείξεις για την βλαπτικότητα της χρήσης του καπνού. Στις ΗΠΑ ήδη από το 1964 πάρθηκαν μέτρα κατά της διαφήμισης του τσιγάρου και ενημέρωσης του κοινού. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 και στα τέλη της δεκαετίας του ’80 πάρθηκαν ανάλογα μέτρα στις

35


περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα, μέτρα περιορισμού του καπνίσματος πάρθηκαν πρώτη φορά την τριετία 1979-81, τα οποία αργότερα εγκαταλείφτηκαν (Dritsakis, 2003), αργότερα νεότερα μέτρα πάρθηκαν με βάση το κοινοτικό δίκαιο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

36


Η Παραγωγή Καπνού Στο Νομό Κοζάνης 1992-1999

Η παρουσίαση των στοιχείων για την δεκαετία του 1990, αρχίζει από το 1992, δυστυχώς όπως γράφτηκε και στην εισαγωγή δεν ήταν δυνατόν να βρεθούν στοιχεία για προηγούμενες εσοδείες, έτσι δεν μπορούμε να κάνουμε καλύτερη μελέτη των χρόνων πριν την εφαρμογή της ΚΑΠ του 1992 (κανονισμός 2075/92, άρχισε να εφαρμόζετε στην εσοδεία του 1993) και των άμεσων επιπτώσεων εφαρμογής της σε σχέση με προηγούμενες εσοδείες παρά μόνο για αυτή του 1992. Το γεγονός αυτό, δηλαδή η αλλαγή στην καπνική και γενικότερα την αγροτική πολιτική είναι και το κύριο για το αντικείμενο που μελετάται σε αυτή τη δεκαετία. Στη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου στο νομό Κοζάνης καλλιεργήθηκαν οι ποικιλίες Μπασμάς, Καμπά Κουλάκ (Κ63 Δυτικής Μακεδονίας και Κλασικά) και πολύ περιορισμένα «Βιρτζίνια» (αρχικά δύο και αργότερα, ένας παραγωγός). Καλύτερη επιδότηση και τιμή απολάμβανε ο Μπασμάς (και τα Βιρτζίνια αλλά η παραγωγή τους ήταν αμελητέα), ενώ τα Καμπά Κουλάκ ήταν πολύ πιο αποδοτικά (το 1992 η μέση απόδοση του Μπασμά στο σύνολο της Δ. Μακεδονίας ήταν 117,7 και των Καμπά Κουλάκ Κλασικά, 176,8 και Κ63, 168,3 αντίστοιχα, πηγή ΕΟΚ).

4.1 Αριθμός Παραγωγών Ο αριθμός των παραγωγών καπνού στο νομό Κοζάνης στην περίοδο που εξετάζουμε κατά κύριο λόγο ακολουθεί φθίνουσα πορεία, άλλοτε μειώνετε γρηγορότερα και άλλοτε είναι φθίνων αλλά με πολύ αργό ρυθμό. Πιο συγκεκριμένα, από το 1993, παρουσιάζεται σχετικά μεγάλη πτώση στον αριθμό των καπνοκαλλιεργητών σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, μέχρι και την εσοδεία του 1996. Η συνολική πτώση του αριθμού των παραγωγών αυτή την περίοδο είναι 42,9%, με πιο μεγάλη μείωση να συμβαίνει στην εσοδεία του 1995 (15%, σε σχέση με την προηγούμενη εσοδεία). Από το 1996 και μετά η φθίνουσα τάση υπάρχει αλλά είναι εξαιρετικά μικρή (9% σε όλη την τετραετία), με άνοδο μάλιστα του αριθμού των παραγωγών το 1997 σε σχέση με το 1996. Όπως ειπώθηκε και πριν σημαντικό ρόλο στην αγροτική πολιτική έπαιξε η μεταρρύθμιση της κοινής αγοράς καπνού. Έτσι τα στοιχεία μας φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτή την σημαντική επιρροή. Η νέα ΚΑΠ, άρχισε να εφαρμόζεται από την εσοδεία του 1993 και μετά, η επίπτωση της στον αριθμό των παραγωγών φαίνεται να μην είναι πολύ μεγάλη (6,3% μείωση), αλλά υπάρχει. Επίσης πρέπει να τονιστεί ότι η πλήρη εφαρμογή των νέων μέτρων έγινε σταδιακά, σε επίπεδο τριετίας. Έτσι για καλύτερη μελέτη των επιπτώσεων, πρέπει να δούμε την επίδραση στην καλλιέργεια του καπνού σε ανάλογη χρονική περίοδο, από το 1992, μέχρι το 1996, όπως είδαμε ότι η μείωση του αριθμού των παραγωγών ήταν 42,9%.

37


1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

Αριθμός Παραγωγών 1992-1999

Γράφημα 4.1 Αριθμός Παραγωγών 1992-1999

Πηγή: Εθνικός Οργανισμός Καπνού

Όσο αναφορά την μεγάλη πτώση που σημειώνεται, μετά την πρώτη χρονιά πλήρους εφαρμογής της νέας αγροτικής και καπνικής πολιτικής (1996), ρόλο παίζει και η αναθεώρηση της GATT, το 1995, μετά τον κύκλο της Ουρουγουάης, (συμπεριέλαβε και την γεωργία και οδήγησε στην δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου). Το γεγονός αυτό σε συνάρτηση με την κατάργηση της κοινοτικής προτίμησης και των εξαγωγικών επιδοτήσεων (πιθανότατα τα μέτρα αυτά πάρθηκαν στα πλαίσια των συζητήσεων για την δημιουργία του ΠΟΕ) οδήγησε σε χαμηλές τιμές, την ντόπια παραγωγή (ανάλογα με το κόστος παραγωγής) και στην αγορά καπνού από μεταποιητές από χώρες εκτός ΕΕ, που είχαν τη δυνατότητα παραγωγής σε εξαιρετικά χαμηλότερες τιμές. Όλη αυτή η διαμορφωθείσα κατάσταση εξανάγκασε, ένα μέρος των καπνοκαλλιεργητών να εγκαταλείψουν την συγκεκριμένη καλλιέργεια ή ακόμα και το γεωργικό επάγγελμα. (πηγή: Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013). Παρόλα αυτά μετά το 1996 παρατηρείται ότι μένει στην παραγωγή ικανός αριθμός παραγωγών που δεν επηρεάστηκε σημαντικά από τις αλλαγές αυτές και σε ένα βαθμό έμεινε στην παραγωγή εκμεταλλευόμενος την ύπαρξη των επιδοτήσεων. Η τάση μείωσης των παραγωγών από το 1996 και μετά είναι μικρή. Η ύπαρξη των επιδοτήσεων δημιούργησε έτσι μια μάζα ειδικευμένων καπνοπαραγωγών, ενώ παραγωγοί που ευκαιριακά παρήγαγαν καπνό (ιδιαίτερα, παραγωγοί που ωφελούνταν από την προηγούμενη αγροτική πολιτική, και τις σημαντικά υψηλότερες τιμές που πετύχαινε συγκριτικά με άλλες καλλιέργειες) και αυτοί που δεν μπορούσαν να παράγουν στις νέες συνθήκες αποχώρησαν από την παραγωγή.

4.2 Συνολική Καλλιεργήσιμη Έκταση

38


Η συνολική καλλιεργήσιμη έκταση ακολουθεί παραπλήσια πορεία με αυτή του αριθμού των καπνοπαραγωγών. Παρόλα αυτά η μείωση των συνολικών εκτάσεων που καλλιεργείται καπνός είναι σημαντική την πρώτη χρονιά εφαρμογής της νέας αγροτικής πολιτικής. Από εκεί και πέρα εμφανίζει σταδιακή μικρή μείωση κάθε χρόνο, με μεγαλύτερη αυτή της εσοδείας του 1996.

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

5000

10000

15000

20000

25000

30000

Συνολική καλλιεργήσιμη έκταση (στρέμματα) 1992-1999

Γράφημα 4.1 Συνολική Καλλιεργήσιμη έκταση (στρ) 1992-1999


Η μεγάλη μείωση που συναντάμε στην εσοδεία του 1993, σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, εξηγείται με την αλλαγή της καπνικής πολιτικής, που άρχισε εν’ μέρει να εφαρμόζετε εκείνη την χρονιά. Παρατηρείται όμως ότι η συνολική καλλιεργήσιμη έκταση μειώνεται σημαντικά πολύ περισσότερο (21,4%), μόνο αυτή τη χρονιά. Αυτό σημαίνει πρώτον ότι μείνανε στην παραγωγή καλύτερα εξειδικευμένοι παραγωγοί και περισσότερο βιώσιμες εκμεταλλεύσεις και δεύτερον ένας μεγάλος αριθμός παραγωγών που καλλιεργούσε ανάμεσα σε άλλες καλλιέργειες και καπνό, αποσύρε στρέμματα παραγωγής και επικεντρώθηκε σε άλλες καλλιέργειες, σε αυτό σημαντικό βαθμό παίζει και το νέο καθεστώς ποσοστώσεων, που περιόρισε την παραγωγή καπνού για τη χώρα.

4.3 Συνολική Παραγωγή σε κιλά

Η συνολική παραγωγή σε κιλά αρχικά μειώνεται ταχέως, ενώ αργότερα σταθεροποιείται, παρουσιάζοντας ακόμα και μικρές ανοδικές τάσεις. Έτσι την πρώτη

39


χρονιά εφαρμογής της ΚΑΠ του 1992, έχουμε σημαντική μείωση της συνολικής παραγωγής (30,7%), μείωση έχουμε και την επόμενη χρονιά (15,2%), από εκεί και έπειτα παρουσιάζεται μια σταθερότητα, με μικρή άνοδο στην εσοδεία του 1996 και του 1997.

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

3,000,000

3,500,000

4,000,000

4,500,000

5,000,000

Συνολική Παραγωγή Καπνού (κιλά) 1992-1999

Γράφημα 4.2 Συνολική Παραγωγή καπνού 1992-1999


Υπεύθυνη είναι πάλι η νέα αγροτική πολιτική, την πρώτη χρονιά εφαρμογής της σήμαινε μια μεγάλη απώλεια σε έδαφος που καλλιεργήθηκε ο καπνός, επίσης εισήχθη το καθεστώς των ποσοστώσεων, προφανώς αυτό έπαιξε το σημαντικότερο ρόλο στη μείωση της παραγωγής. Επειδή η πλήρη εφαρμογή της ΚΑΠ έγινε σε ορίζοντα τριετίας, αυτό συνετέλεσε στο να υπάρχει μείωση της παραγωγής και την επόμενη εσοδεία. Η σταθερότητα που εμφανίζεται από τις επόμενες εσοδείες σήμαινε και τον ορισμό συγκεκριμένης ποσόστωσης, της οποίας η διαφοροποίηση από χρονιά σε χρονιά δεν ήταν σημαντική. Οι παραγωγοί, μετά προσπαθούσαν να παράγουν όσα περίπου προέβλεπε η ποσόστωση τους, παρακάτω από αυτή, σήμαινε χαμηλή παραγωγή άρα και αντίστοιχο χαμηλό εισόδημα και παραπάνω σήμαινε, πρόστιμο συνυπευθυνότητας.

4.4 Μέση έκταση καπνοπαραγωγικής Εκμετάλλευσης

Στο χρονικό διάστημα που μελετάται, παρατηρείται αρχικά μια μεγάλη μείωση της μέσης καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης, πιο συγκεκριμένα η μέση έκταση μειώνεται κατά 16,8% το 1993. Αμέσως μετά έχουμε μια σταθερή άνοδο στην μέση καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Φαίνεται ότι η αλλαγή στην καπνική πολιτική το 1993, να επηρέασε σημαντικά τα μεγέθη των εκμεταλλεύσεων, πιθανότερο φαίνεται παραγωγοί να σταμάτησαν να

40


καλλιεργούν καπνό σε ορισμένα στρέμματα, μετά το 1993 και αυτές οι εκτάσεις να αφιερώθηκαν σε άλλες καλλιέργειες. Στο γεγονός αυτό συνηγορεί η μείωση της μέσης έκτασης αρχικά που δεν μπορεί να σημαίνει ότι μείνανε στην παραγωγή κυρίως μικροί καλλιεργητές. Αντίθετα αργότερα παρατηρούμε ότι η πλήρης εφαρμογή της νέα ΚΑΠ, τα επόμενα χρόνια έδωσε έναυσμα στην σταδιακή αύξηση της μέσης καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης. Υπάρχει ακόμα η πιθανότητα καλλιεργητές με μεγάλες εκμεταλλεύσεις που καλλιεργούσαν καπνό μέχρι το 1992, να αποχώρησαν από την παραγωγή και χρησιμοποίησαν τα κτήματα σε άλλες καλλιέργειες κρίνοντας ότι η συνέχιση μιας τόσο κοπιαστικής καλλιέργειας με λιγότερο κέρδος δεν συνέφερε.

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Μέση έκταση καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης (στρ.) 1992-1999

Γράφημα 4.3 Μέση έκταση Καπνοπαραγωγικής Εκμετάλλευσης (στρ) 1992-2999


Όπως ειπώθηκε και πριν, η μεταρρύθμιση αυτή συνέβαλε στη δημιουργία καλλιεργητών ειδικευμένων στο καπνό, καλλιεργητών που δεν είχαν την δυνατότητα να παράγουν άλλα γεωργικά προϊόντα ή που για κάποιο λόγο δεν θέλανε να εγκαταλείψουνε τη συγκεκριμένη παραγωγή (πατροπαράδοτη συνέχεια, ειδίκευση όλα τα χρόνια σε αυτή την παραγωγή κτλ). Αυτή η ειδικευμένη μερίδα όπως δείχτηκε και σε άλλα στατιστικά στοιχεία συνεχώς μειωνότανε, επειδή η παραγωγή καταντούσε πλέον, τελείως ασύμφορη για μερικούς από αυτούς, ή λόγω ηλικίας. Στα τελευταία χρόνια της δεκαετίας επιβιώνουν οι μεγαλύτερες καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις, που αν και η Γη που καλλιεργείται καπνός μειώνεται, αυτές φαίνονται πια μόνες τους στους δείκτες και ανεβάζουν σταδιακά το μέσο μέγεθος της καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης. Επίσης πιθανόν να υπάρχει και μια τάση συγκέντρωσης Γης σε λίγους καπνοπαραγωγούς.

4.5 Μέση Παραγωγικότητα ανά στρέμμα

41


Η μέση παραγωγικότητα ανά στρέμμα, παρουσιάζεται αρχικά σταθερά μειούμενη για μια τριετία, δηλαδή μέχρι το 1994, μετά το 1995 αρχίζει σταδιακά να είναι αύξουσα με μια σχετική σταθερότητα τα τρία τελευταία έτη της δεκαετίας. Η σταδιακή μείωση της τριετίας δεν είναι μείωση που οφείλεται σε κάποια κακή παραγωγή αλλά αποτέλεσμα της ισχύς των ποσοστώσεων, έτσι μέχρι τον τελικό ορισμό της ποσόστωσης πέφτει η παραγωγικότητα αφού υπάρχουν πολλές εκμεταλλεύσεις για να την καλύψουν. Αργότερα όταν αρκετοί παραγωγοί εγκαταλείπουν την καπνοκαλλιέργεια, ιδιαίτερα μετά το 1995, σταθερά εμφανίζεται στους δείκτες μια σταθερή άνοδος της μέσης παραγωγικότητας ανά στρέμμα. Σε ένα βαθμό αυτό μπορεί να συμβαίνει και λόγω της ύπαρξης μεγαλυτέρων εκμεταλλεύσεων στην παραγωγή που αξιοποιούν καλύτερα τους διαθέσιμους συντελεστές παραγωγής.

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Απόδοση σε κιλά ανά στρέμμα 1992-1999

Γράφημα 4.4 Απόδοση ανά στρέμμα (κιλά) 1992-1999


4.6 Μέση παραγωγικότητα σε κιλά ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση

Η μέση παραγωγικότητα ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση, ακολουθεί παρόμοιες τάσεις με την μέση παραγωγικότητα ανά στρέμμα. Έτσι την πρώτη τριετία παρατηρείται μεγάλη πτώση, ενώ μετά εμφανίζεται σταδιακή αύξηση. Γενικά και εδώ ισχύει η προηγούμενη ανάλυση, που έγινε για την παραγωγικότητα ανά στρέμμα, απλά εδώ πρέπει να τονιστεί ότι αργότερα, δηλαδή τα τρία τελευταία χρόνια της δεκαετίας, ρόλο παίζει στην άνοδο της παραγωγικότητας ανά εκμετάλλευση και το γεγονός της εξόδου αρκετών παραγωγών και την εμφάνιση κυρίως μεγάλων εκμεταλλεύσεων στην στατιστική.

42


1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

Παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση σε κιλά 1992-1999

Γράφημα 4.5 Παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση (κιλά) 1992-1999


4.7 Συμπεράσματα

Η δεκαετία του 1990 σημαδεύεται από την εφαρμογή νέας ΚΑΠ, από το 1993 και μετά. Στην καλλιέργεια του καπνού εμφανίζονται μειούμενες τάσεις τόσο σε αριθμό παραγωγών , όσο και σε συνολική καλλιεργήσιμη έκταση καπνού και σε συνολικά κιλά παραγωγής. Η μείωση είναι μεγάλη την πρώτη χρονιά εφαρμογής της νέας ΚΑΠ, αλλά και αργότερα αυτή συνεχίζεται. Η πρώτη τριετία εφαρμογής (που σήμαινε και την πλήρη λειτουργία της), συνέβαλε στη μείωση κατά 26,2 % του αριθμού των παραγωγών, 25,6% της Γης και 41,4% της παραγωγής σε σχέση με την εσοδεία του 1992. Τα επόμενα χρόνια της δεκαετίας χαρακτηρίζονται γενικά από πολύ πιο χαμηλούς ρυθμούς μείωσης του αριθμού των παραγωγών και της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης, ενώ η παραγωγή μάλλον σταθεροποιείται, ως αποτέλεσμα των συγκεκριμένων ποσοστώσεων. Την δεκαετία αυτή παρατηρείται μια σταδιακή αύξηση της μέσης έκτασης της καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης από το 1993 και μετά (αλλά πτώση το 1992), η άνοδος αυτή ήταν 31,9% από το 1993 μέχρι το 1999. Η έξοδος παραγωγών και καλλιεργήσιμης έκτασης συνέβαλαν και στην σταδιακή άνοδο της παραγωγικότητας ανά στρέμμα και ανά εκμετάλλευση, που όμως η μεν πρώτη μόνο το 1999 έφτασε τα επίπεδα του 1992, και φαίνεται ότι εξαρτήθηκε περισσότερο από τα μέτρα πολιτικής και πιο συγκεκριμένα από τις ποσοστώσεις που επιβλήθηκαν. Η ύπαρξη μεγαλύτερων περισσότερο βιώσιμων εκμεταλλεύσεων από την πλήρη εφαρμογή της ΚΑΠ και πέρα

43


επιβεβαιώνεται και από την άνοδο σε επίπεδα μεγαλύτερα από του 1992 της μέσης παραγωγικότητας ανά εκμετάλλευση ήδη από το 1996.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

44


Η Παραγωγή Καπνού Στο Νομό Κοζάνης 2000-2008

Η παραγωγή του καπνού στην δεκαετία του 2000, σημαδεύτηκε από την μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, το 2003, η οποία για τη συγκεκριμένη καλλιέργεια ισχύει από τις 1/1/2006. Επίσης τα τρία πρώτα έτη της δεκαετίας αποτελούν έτη αναφοράς για τον καθορισμό των δικαιωμάτων πληρωμής, άρα και για του ποσού, που παίρνει ο κάθε παραγωγός, ως Ενιαία Αποδεσμευμένη Ενίσχυση (ΕΑΕ), μετά το 2006. Στην περίοδο αυτή η ποικιλία Κάμπα Κουλάκ (κλασική και Κ63), έπαψε να καλλιεργείται, όπως εξέλιπαν τελικά και οι λιγοστοί παραγωγοί καπνών «Βιρτζίνια». Έτσι η παραγωγή είναι σχετικά ομογενοποιημένη και αποτελείται κυρίως από την ποικιλία Μπασμάς. Τα τελευταία 3 χρόνια, γίνεται περιορισμένη καλλιέργεια καπνών της ποικιλίας «Κατερίνης».

5.1 Αριθμός Παραγωγών

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000



Πηγή: Εθνικός Οργανισμός Καπνού-Ομάδες Παραγωγών Καπνού Δυτικής Μακεδονίας

Όπως, φαίνεται στο γράφημα, ο αριθμός των καπνοπαραγωγών παρουσιάζεται μειούμενος, καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας. Ο αριθμός τους είναι φθίνων, από το 2000, μέχρι και το 2005, σταθερά λοιπόν κάθε χρόνο ένα μέρος των καλλιεργητών εγκαταλείπει, την καλλιέργεια του καπνού. Από το 2006 και έπειτα η συρρίκνωση είναι μεγαλύτερη. Ιδιαίτερα έντονη μείωση συμβαίνει μεταξύ του 2005 και του 2006.

45


Από τους 1218 παραγωγούς, μόλις 338 συνεχίζουν την καλλιέργεια καπνού. Η μείωση είναι της τάξης του 72,2%. Μεγάλη μείωση παρουσιάζει ο αριθμός των παραγωγών και την επόμενη χρονιά, έτσι από τους 338 παραγωγούς στην εσοδεία του 2006, φτάνουμε στους 138 την επόμενη χρονιά ή μείωση 59,1%. Έτσι συμπεραίνεται ότι η χρονιά 2006, αποτελεί τη χρονιά που ο αριθμός των καπνοκαλλιεργητών δέχεται σοβαρό πλήγμα, έπειτα από μια φθίνουσα πορεία πέντε χρόνων. Δεν γίνεται να μελετηθούν οι εξελίξεις αυτές χωρίς να παρθεί υπόψη η αναθεώρηση της ΚΑΠ, αλλά και ο κανονισμός 2848/1998. Έτσι είναι προφανές το τι οδηγεί στη μείωση κατά 72,2% των παραγωγών το 2006, όπως και το τι ευθύνεται για τη μεγάλη μείωση της επόμενης εσοδείας. Ένα μέρος των παραγωγών έκρινε, ότι η συνέχιση της καλλιέργειας δεν ήταν πλέον συμφέρουσα (ένα μέρος το «κατάλαβε» στην πράξη, μετά από τη διατήρηση μιας ακόμα χρονιάς στην παραγωγή το 2006), ένα άλλο μέρος τους ίσως επωφελήθηκε από την ΕΑΕ, ώστε να μην καλλιεργήσει τα χωράφια του και να λάβει απλώς την ενίσχυση ή ακόμα να επιδοτηθεί, επιπλέον αφήνοντας εκτάσεις ακαλλιέργητες σε αγρανάπαυση. Ο αριθμός των παραγωγών παρουσιάζει φθίνουσα τάση και πριν την εφαρμογή της νέας ΚΑΠ, τέτοια τάση δεν φαινόταν σε τέτοιο βαθμό από την προηγούμενη δεκαετία. Εδώ ρόλο παίζει αναμφίβολα ο κανονισμός 2848/1998 και η κατάργηση του ΕΟΚ το 2000. Μετά την κατάργηση του ΕΟΚ, τον έλεγχο της ποιότητας της παραγωγής αναλάβανε αποκλειστικά οι μεταποιητές, αυτό μπορούσε να προκαλέσει αυθαιρεσίες. Άρνηση πώλησης σε αυτή την τιμή, από τον παραγωγό, σήμαινε απώλεια του πριμ. Επίσης δόθηκαν κίνητρα εξόδου από την παραγωγή σε παραγωγούς κατόχους μη βιώσιμων εκμεταλλεύσεων (25% της πριμοδότησης για 3 χρόνια) και ηλικιωμένους παραγωγούς. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ρυθμός εξόδου από την παραγωγή μετά το 2001 είναι μεγαλύτερος καθώς από τότε τα μέτρα του κανονισμού ισχύανε στο ακέραιο.

5.2 Συνολική καλλιεργήσιμη έκταση

Η συνολική καλλιεργήσιμη έκταση, ακολουθεί την ίδια τάση με τον αριθμό των παραγωγών. Έτσι στα πέντε πρώτα χρόνια της δεκαετίας είναι φθίνουσα και μετά το 2005 παρουσιάζει σημαντική πτώση. Η μόνη διαφορά έγκειται στο γεγονός, ότι η πτώση εδώ δεν είναι, όσο μεγάλη είναι η πτώση του αριθμού των καλλιεργητών. Το 2006 έχουμε μείωση 66,65% και την επόμενη χρονιά μείωση 50,2%. Προφανώς οι αιτίες μείωσης της συνολικής έκτασης καλλιέργειας καπνού είναι οι ίδιες με την μείωση του αριθμού των παραγωγών που αναλύθηκε παραπάνω.

46


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000


Γράφημα 5.7 Συνολική καλλιεργήσιμη έκταση (στρ.) 2000-2008


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

3,000,000

Συνολική παραγωγή καπνού (κιλά) 2000-2008

Γράφημα 5.8 Συνολική παραγωγή καπνού (κιλά) 2000-2008


47


5.3 Συνολική Παραγωγή σε κιλά

Η παραγωγή σε κιλά, δεν ακολουθεί την πτωτική πορεία που παρουσιάζει ο αριθμός των παραγωγών και η καλλιεργήσιμη έκταση, από το 2000, μέχρι το 2005, αντιθέτως σε αυτή την περίοδο εμφανίζεται σχετικά σταθερή. Παρόλα αυτά μετά το 2001, έχουμε μείωση της παραγωγής. Βέβαια μετά το 2005 η πτώση και εδώ είναι μεγάλη το 2006, 68,9% και το 2007, 55,9%, παρόλα αυτά το 2008 παρουσιάζει μια μικρή άνοδο σε σχέση με την προηγούμενη εσοδεία, 7,4%. Φαίνεται ότι η σχετική σταθερότητα της παραγωγής από το 2000 ως το 2005, οφείλεται στην ύπαρξη του παλιού κανονισμού, έτσι η παραγωγή προσανατολιζόταν στην κάλυψη του ύψους της ποσόστωσης. Μετά το 2001 και την εφαρμογή του κανονισμού 2848/1998, το ύψος της ποσόστωσης έπεσε, πρώτα από την εξαγορά ποσού ποσόστωσης, μέσω των προγραμμάτων εξόδου μη ανταγωνιστικών εκμεταλλεύσεων και ηλικιωμένων παραγωγών από την καλλιέργεια καπνού. Μετά το 2002 το ύψος της ποσόστωσης μειώθηκε ακόμα περισσότερο εξαιτίας και της χαμηλής σε ποιότητα και ποσότητα παραγωγής εκείνης της χρονιάς. Μετά το 2005 βέβαια η παραγωγή ακολουθεί παρόμοιες τάσεις με τον αριθμό των παραγωγών και την συνολική καλλιεργήσιμη έκταση και φαίνεται ότι η νέα ΚΑΠ, ευθύνεται και εδώ. Από τη μία η αποχώρηση πολλών παραγωγών και από την άλλη η αλλαγή στον τρόπο πληρωμής (η τελευταία είναι ουσιαστικός παράγοντα και για την αποχώρηση παραγωγών, όπως αναλύθηκε προηγουμένως), μειώνουν σημαντικά την παραγωγή.

5.4 Μέση έκταση καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων

Η μέση έκταση καπνοπαραγωγικών Εκμεταλλεύσεων, σε αντίθεση με τα προηγούμενα στατιστικά στοιχεία που μελετήσαμε, δεν παρουσιάζει πτώση στη διάρκεια της δεκαετίας. Τα πρώτα πέντε χρόνια της δεκαετίας είναι σχετικά σταθερή, με μια μικρή τάση ανόδου. Μετά το 2006, πρώτη χρονιά εφαρμογής της νέας ΚΑΠ η αύξηση είναι 17,9% (16,8% την προηγούμενη χρονιά) και παρουσιάζει ακόμα μεγαλύτερη αύξηση το 2008. Η μικρή αύξουσα τάση καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας και η αυξανόμενη τάση συγκέντρωσης της Γης, μετά το 2005 οφείλεται και αυτή στην αλλαγή πολιτικής. Πρώτον ένας μεγάλος αριθμός καλλιεργητών με μικρές εκτάσεις, με εκτάσεις σε μειονεκτικές περιοχές και μεγάλης ηλικίας παραγωγοί, αποχώρησαν από την καλλιέργεια λόγω των νέων μέτρων (όπως ειπώθηκε προηγουμένως, είτε απλώς λαμβάνοντας την ΕΑΕ, είτε δεν ανταπεξέρχονται στις νέες συνθήκες), έτσι σήμερα στην παραγωγή μένουν κυρίως μεγαλύτερες καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις, οι οποίες φαίνεται να είναι περισσότερο βιώσιμες.

48


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

2

4

6

8

10

12

14

16

18


Γράφημα 5.9 Μέση έκταση καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης (στρ.) 2000-2008


Δεύτερον, η αλλαγή πολιτικής (εγκατάλειψη της παραγωγής από πολλούς παραγωγούς και σε άλλες καλλιέργειες που αρκούνται στη λήψη της ΕΑΕ), αλλά και η τάση των κληρονόμων γηραιών παραγωγών να μην ασχολούνται με το γεωργικό επάγγελμα, οδηγεί στην ενοικίαση εκτάσεων με εξαιρετικά χαμηλό ενοίκιο (ή ακόμα και δωρεάν σε ορισμένες περιπτώσεις) κάτι που διευκολύνει τη συγκέντρωση της γεωργικής γης.

5.5 Μέση Παραγωγικότητα ανά στρέμμα

Όσο αναφορά την μέση παραγωγικότητα ανά στρέμμα, αυτή είναι σχετικά σταθερή καθ’ όλη την περίοδο της δεκαετίας. Πιο αναλυτικά εμφανίζει μια μικρή άνοδο από το 2000, μέχρι το 2005, πιθανόν γινόταν μεγαλύτερης έντασης παραγωγή (είχαν μείνει στην παραγωγή λιγότεροι παραγωγοί και μικρότερη έκταση) προκειμένου να καλυφθεί το ποσό της ποσόστωσης, αφού περισσότερη παραγωγή σήμαινε και καλύτερο εισόδημα. Μετά την αναθεώρηση της πολιτικής η μέση παραγωγικότητα ανά στρέμμα επιστρέφει στα επίπεδα των εσοδειών του 2001 και 2000.

49


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

50

100

150

200

250

Μέση Παραγωγικότητα ανά στρέμμα (κιλά) 2000-2008

Γράφημα 5.10 Μέση παραγωγικότητα ανά στρέμμα (κιλά) 2000-2008


Σε ένα βαθμό τα αποτελέσματα αυτά είναι αντιφατικά, αφού όπως είδαμε πριν η τάση είναι για συγκέντρωση της γεωργικής γης ή έστω επιβίωσης μεγαλύτερων εκμεταλλεύσεων. Η μεγάλη εκμετάλλευση έχει καλύτερες πιθανότητες στη χρήση καλύτερου σύγχρονου μηχανολογικού εξοπλισμού, γενικά καλύτερη αξιοποίηση του πάγιου κεφαλαίου και δυνατότητα αξιοποίησης οικονομιών κλίμακας. Για να δούμε καλύτερα τι συμβαίνει παρατίθενται οι δύο πίνακες που δείχνουν την παραγωγικότητα ανά ομάδες μεγεθών εκμεταλλεύσεων στις περιοχές Κοζάνης-Εορδαίας-Σερβίων (διαθέτουμε αναλυτικά στοιχεία ανά παραγωγό) για τις τελευταίες δύο εσοδείες.

Πίνακας 5.1. Μέση παραγωγικότητα σε κιλά ανά μέγεθος εκμετάλλευσης στην περιοχή Κοζάνης-Σερβίων-Εορδαίας το 2007.

Πηγή: Ομάδα Παραγωγών Καπνού Κοζάνης-Σερβίων-Εορδαίας

Έκταση Εκμεταλλεύσεων

Αριθμός Εκμεταλλεύσεων

Παραγωγικότητα ανά στρέμμα σε κιλά

0-10 43 196,6910-20 29 197,7320- 9 210,739

50







0-10 32 202,810-20 28 228,420- 14 221,18

Όπως φαίνεται (πέρα από την επιβεβαίωση της τάσης συγκέντρωσης της γης-αύξησης μεγάλων εκμεταλλεύσεων), δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά στη μέση παραγωγικότητα ανά στρέμμα, ανάλογα με το μέγεθος της εκμετάλλευσης, πολλοί από τους μικρούς και μεσαίους παραγωγούς χρησιμοποιούν, μόνο λίγα στρέμματα της καλύτερης τους γεωργικής γης («ποτιστικά») και πετυχαίνουν υψηλές αποδόσεις, προσπαθώντας να σταθούν στον ανταγωνισμό. Παρόλα αυτά η δυνατότητα της μεγάλης εκμετάλλευσης να παράγει με μικρότερο αναλογικά κόστος τις κάνει πολύ πιο ανταγωνιστικές. Επίσης φαίνεται ότι μάλλον ακόμα και οι μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις δεν έχουν επενδύσει αρκετά σε βελτιωμένο εξοπλισμό και επενδύσεις ανάλογες του μεγέθους τους.

5.6 Μέση Παραγωγικότητα ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

500

1000

1500

2000

2500

3000

Μέση παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση (κιλά) 2000-2008

Γράφημα 5.11 Μέση παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση (κιλά) 2000-2008


51


Όπως παρατηρούμε από το γράφημα η μέση παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση, παρουσιάζει σταθερή αύξηση καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας, με ακόμα πιο επιταχυνόμενη τάση μετά το 2006 (η τελευταία εσοδεία έφερε αύξηση 15,4% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά). Η άνοδος αυτή επιβεβαιώνει απλά τις παρατηρήσεις που γίνανε προηγουμένως. Η συγκέντρωση της γεωργικής γης ανεβάζει την μέση παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση και σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις που μείνανε στον κλάδο είναι αυτές που είναι οι πιο βιώσιμες, ενώ κάθε χρόνο όλο και περισσότερο αυξάνουν την παραγωγικότητα τους, είτε με περισσότερη συγκέντρωση γης (που εκτός των άλλων σημαίνει και χαμηλότερο κόστος), είτε απλά με την έξοδο από την παραγωγή εκμεταλλεύσεων που δεν ανταποκρίνονται στις νέες συνθήκες παραγωγής και εμφάνιση μόνο αυτών στους στατιστικούς δείκτες.

5.7 Μέση Τιμή Αγοράς το κιλό

Η τιμή Αγοράς είναι η τιμή που προσφέρουν οι μεταποιητές στον παραγωγό για αγορά της παραγωγής του. Η τιμή αγοράς εξαρτάται από τις διεθνείς συγκυρίες, την προσφορά και ζήτηση στην περιοχή της αγοραπωλησίας, την ποιότητα της παραγωγής και το κόστος παραγωγής. Στην διάρκεια της τρέχουσας δεκαετίας παρατηρούμε μια σταθερότητα τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας, ίσως και μικρή πτώση σε ορισμένες χρονιές (2002). Βέβαια αυτή η σταθερότητα σήμαινε μάλλον πτώση της τιμής, εξαιτίας της ανόδου του τιμάριθμου, ειδικά μετά την έναρξη της κυκλοφορίας του Ευρώ στη χώρα (2002), αλλά και την άνοδο των τιμών του πετρελαίου που επηρεάζει ποικιλοτρόπως το κόστος παραγωγής (παρά τα όποια κυβερνητικά μέτρα σχετικά με το αγροτικό πετρέλαιο).

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

Μέση τιμή αγοράς το κιλό (ευρώ) 2000-2008

Γράφημα 5.12 Μέση τιμή το κιλό (ευρώ) 2000-2008

Πηγή: Ομάδες Παραγωγών Καπνού Δυτικής Μακεδονίας

52


Όπως βλέπουμε το 2002, η τιμή είναι η χαμηλότερη της δεκαετίας και αυτό λόγω της χαμηλής σε ποιότητα και ποσότητας παραγωγής εκείνης της εσοδείας. Επίσης μέχρι το 2005, μέχρι δηλαδή την αλλαγή της πολιτικής, οι τιμές διαμορφωνόταν αρκετά χαμηλά, αποδεικνύοντας τις αρνητικές συνέπειες από το σταμάτημα της λειτουργίας του ΕΟΚ, στην εκτίμηση των ποιοτήτων. Μετά το 2006 η μέση τιμή παρουσιάζει μια σχετική άνοδο, 44,06% που οφείλεται πιθανότατα σε καλύτερες συνθήκες προσφοράς-ζήτησης. Καλύτερη μελέτη της μέσης τιμής αγοράς, μπορούμε να κάνουμε μελετώντας την μέση τιμή αγοράς ανά καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση.

5.8 Μέση Τιμή Αγοράς ανά εκμετάλλευση

Όπως βλέπουμε στο γράφημα η μέση τιμή που πετυχαίνει η κάθε εκμετάλλευση είναι συνεχώς αύξουσα (με εξαίρεση την εσοδεία του 2002, που αναλύθηκε πριν γιατί δεν πέτυχε καλές τιμές) μέσα στην τρέχουσα δεκαετία. Μετά την αλλαγή της ΚΑΠ, οι λιγοστοί παραγωγοί που απομένουν απολαμβάνουν, κατά μέσο όρο σχεδόν διπλάσια τιμή από ότι πριν την αναθεώρηση, άνοδο δηλαδή 48,1%.

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

Μέσο εισόδημα από την πώληση παραγωγής ανά εκμετάλλευση (ευρώ) 2000-2008

Γράφημα 5.13 Μέσο εισόδημα από την πώληση παραγωγής ανά εκμετάλλευση (ευρώ) 2000-2008


Έτσι παρότι, υπάρχει μια άνοδος του κόστους παραγωγής σε σχέση με προηγούμενες χρονιές, η άνοδος της τιμής πιθανότατα το ξεπερνά (υπολογίζεται ότι η άνοδος του γενικού δείκτη τιμών εισροών στην γεωργία την περίοδο 2005-2008 ήταν 14,6%-πηγή: ΕΣΥΕ). Στην τιμή θα πρέπει να προστεθεί και το ποσό της ΕΑΕ, που προστίθεται στο ποσό που κερδίζεται από την πώληση και σχηματίζει το εισόδημα

53


του παραγωγού, παρότι αυτή καθορίζεται με έτη αναφοράς την πρώτη τριετία της δεκαετίας χωρίς τιμαριθμική προσαρμογή (επίσης μεγαλύτερές εκμεταλλεύσεις δύναται να λαμβάνουν μεγαλύτερη ΕΑΕ). Η υψηλότερη τιμή αγοράς ανά εκμετάλλευση, φανερώνει τα πλεονεκτήματα που απολαμβάνει η μεγάλη εκμετάλλευση σε σχέση με τη μικρή. Η ταχεία μείωση του αριθμού των παραγωγών και η αύξηση του μέσου μεγέθους της εκμετάλλευσης μετά την εφαρμογή της νέας ΚΑΠ, κάνει τις εκμεταλλεύσεις αυτές πιο ανταγωνιστικές. Μια πιθανή καλύτερης ποιότητας παραγωγή ανεβάζει ακόμα περισσότερο την μέση τιμή ανά εκμετάλλευση. Η συγκέντρωση της παραγωγής σε λίγους παραγωγούς ευνοεί πιθανώς καλύτερους όρους πώλησης. Εδώ άξιο λόγου είναι να αναφερθεί ότι ο αριθμός των μεταποιητών που αγοράζουν την παραγωγή του νομού έχει μειωθεί σημαντικά από 11 το 2000, σε μόλις 4 το 2008.

5.9 Συμπεράσματα

Όπως γίνεται κατανοητό από την παραπάνω ανάλυση, ο ρόλος της αναθεώρησης της ΚΑΠ, όπως και του κανονισμού 2848/1998 στην διαμόρφωση της συγκεκριμένης κατάστασης στην καπνοπαραγωγή του νομού ήταν καθοριστικός. Ο αριθμός των παραγωγών, η καλλιεργήσιμη έκταση και η παραγωγή κατά κιλά σημειώσανε σημαντική πτώση μετά την εφαρμογή της νέας ΚΑΠ, ενώ και η ετοιμασία εφαρμογής της (δηλαδή ο κανονισμός 2848/1998) από το 2000, μέχρι το 2005 έπαιξε το ρόλο της στη σταδιακή μείωση της σημαντικότητας της καλλιέργειας στην οικονομία του νομού. Χαρακτηριστική είναι η μείωση του αριθμού των παραγωγών από το 2000 μέχρι το 2008 κατά 93,2%, της καλλιεργούμενης έκτασης κατά 87,6% και της παραγωγής κατά 86,2%. Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι η αλλαγή της καπνικής πολιτικής συντελεί σε συγκέντρωση της Γης και της παραγωγής ή τουλάχιστον στην επιβίωση μόνο μεγαλύτερων γεωργικών εκμεταλλεύσεων, οι οποίες είναι πολύ πιο ανταγωνιστικές. Χαρακτηριστικά το μέγεθος των εκμεταλλεύσεων κατά μέσο όρο, αυξήθηκε την τρέχουσα δεκαετία κατά 45,18% (δηλαδή σχεδόν διπλασιάστηκε), η μέση παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση κατά 50,4% και η μέση τιμή ανά παραγωγό κατά 72,9% (εδώ πρέπει να παρθεί υπόψη και η άνοδος του τιμάριθμου). Ένα ποσοστό παραγωγών αφήνει την καπνοπαραγωγή από τη μία λόγω ανικανότητας συνέχισης της και από την άλλη λόγω της ύπαρξης της ΕΑΕ. Η ύπαρξη της παίζει ρόλο στην εγκατάλειψη της παραγωγής από οικογένειες παραγωγών, που πιθανόν εγκαταλείπουν πλήρως το γεωργικό επάγγελμα και αρέσκονται σε αυτή, ακόμα και λόγω της δυνατότητας αποφυγής της εντατικής εργασίας που η καλλιέργεια αυτή απαιτεί.

54


ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

Συμπεράσματα

Όπως έγινε κατανοητό από την ανάλυση που γίνεται στα προηγούμενα κεφάλαια, η εκάστοτε εφαρμοζόμενη καπνική πολιτική, είναι αυτή που παίζει τον κυρίαρχο ρόλο σε ότι αναφορά την παραγωγή του προϊόντος. Όπως δείχτηκε από το 1992 και μετά, όλες οι επιμέρους αναθεωρήσεις και κανονισμοί της ΚΑΠ, επηρέασαν την καλλιέργεια του καπνού, μειώνοντας σημαντικά το πόσο πολύτιμός ήταν για την ελληνική οικονομία και ειδικά για μειονεκτικές περιοχές όπως είναι και ένα μέρος του νομού Κοζάνης (εκτός του άξονα Πτολεμαΐδας-Κοζάνης, που έχει και βιομηχανική, δευτερογενής ανάπτυξη). Πιο συγκεκριμένα από την προηγούμενη χρονιά εφαρμογής του 2075/92, δηλαδή το 1992 και την επόμενη 15ετία, ο αριθμός των καπνοπαραγωγών μειώθηκε κατά 96,3%, η συνολική καλλιεργήσιμη έκταση κατά 92,6% και η συνολική παραγωγή κατά 91,9%. Όπως φαίνεται λοιπόν η συνολική πτώση της σημαντικότητας της καλλιέργειας στην οικονομία του Νομού ήταν σημαντική μέσα σε αυτή τη 15ετια. Άλλοτε οι ρυθμοί περιορισμού της καλλιέργειας ήταν πιο γρήγοροι και άλλοτε πιο αργοί, αλλά η τάση υπήρχε όλα αυτά τα χρόνια, με αποκορύφωμα την πρώτη χρονιά της εφαρμογής του 2075/92 και την πρώτη χρονιά εφαρμογής της νέας ΚΑΠ το 2005 (με μεγάλη μείωση επίσης το 1995). Από την άλλη η εφαρμογή όλων αυτών των κανονισμών οδήγησε σε μια σταθερή συγκέντρωση της γης, από το 1994 και μετά (το 1993, είχαμε μείωση του μέσου μεγέθους της καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης), ή τουλάχιστον την επιβίωση κυρίως μεγάλων πιο βιώσιμων εκμεταλλεύσεων και εξαφάνιση προβληματικών, μικρών εκμεταλλεύσεων (συντελώντας έτσι σε ένα βαθμό στη λύση του «διαρθρωτικού προβλήματος» της ελληνικής γεωργίας). Η αύξηση είναι 50,9%, αλλά ακόμα δεν μπορεί να υποτεθεί ότι η παραγωγή γίνεται μόνο από μεγάλες εκμεταλλεύσεις, αφού το μέσο μέγεθος 15,69 στρεμμάτων το 2008 δεν αποτελεί κάποια σημαντικά μεγάλη έκταση, όταν ο μέσος όρος έκτασης γεωργικής εκμετάλλευσης της ΕΕ, είναι σχεδόν δεκαπλάσιος (15,8 Εκτάρια, πηγή: Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013). Από την άλλη πλευρά φαίνεται να υπάρχει τάση για ακόμα μεγαλύτερη συγκέντρωση, φαίνεται ότι «μεσαίες» καπνοπαραγωγικές εκμεταλλεύσεις, μεγαλώνουν και ότι συνεχώς μικρότερες εκμεταλλεύσεις βγαίνουν από την παραγωγή. Μικρότερες εκμεταλλεύσεις σε ένα βαθμό κρατιόταν στην παραγωγή κυρίως λόγω των επιδοτήσεων που δινόταν πριν το 2005 (παρότι οι χαμηλές τιμές είχαν διώξει από την παραγωγή, αντίστοιχου τύπου γεωργούς τα προηγούμενα χρόνια). Όσον αναφορά την μέση παραγωγικότητα ανά στρέμμα, φαίνεται ότι σε μεγάλο βαθμό επηρεάστηκε στην μελετώμενη περίοδο από την εκάστοτε πολιτική, δηλαδή την εκάστοτε ποσόστωση, έτσι έχουμε σχετικά καλές αποδόσεις το 1992, ενώ τα

55


επόμενα χρόνια η απόδοση πέφτει, ενώ αργότερα παρουσιάζει ανοδική τάση, δηλαδή κάλυψη της ποσόστωσης ανάλογα του αριθμού των καπνοκαλλιεργητών που εγκατέλειπαν την παραγωγή. Μεγαλύτερη άνοδος της απόδοσης μπορεί να συμβεί και λόγω της συγκέντρωσης της γης, που παρατηρείται. Η μέση παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση παρουσιάζει συνεχώς ανοδικές τάσεις, ανάλογες με την συγκέντρωση της γεωργικής γης από τη μία πλευρά και αφενός για τις εσοδείες πριν του 2005 του ρυθμού φυγής άλλων καπνοπαραγωγών από την καλλιέργεια που αύξανε την αναλογία κάλυψης της ποσόστωση για τους εναπομείναντες. Όσο αναφορά τις τιμές παραγωγού, αυτές είχαν μια αύξουσα τάση όλη την 15ετία, παρόλα αυτά δεν κάλυπταν το κόστος παραγωγής, σε πολλές περιπτώσεις, λόγω αύξησης του τιμάριθμου. Η κατάργηση από την ΚΑΠ του ’92, των επιδοτήσεων εξαγωγών και της κοινοτικής προτίμησης και επίσης η δημιουργία του ΠΟΕ, που έκανε ουσιαστικά ανοιχτή και ελεύθερη την αγορά καπνού συνέβαλε σε ουσιαστικά χαμηλότερες τιμές για τους παραγωγούς, καθιστώντας για μερικούς εξ’ αυτών ασύμφορη την παραγωγή. Ένα μέρος αυτών κατάφερε να επιβιώσει χάρη στις επιδοτήσεις που δινόταν από το 1992 μέχρι το 2005 (παρότι στο διάστημα 1999-2005 ο κανονισμός 2848/1998 συνετέλεσε στην πραγματικότητα σε χαμηλότερες τιμές). Από το 2005 και μετά ισχύει ακόμα μεγαλύτερη ελευθερία στον καθορισμό του εισοδήματος με την αλλαγή στον τρόπο πληρωμής της ενίσχυσης. Οι λίγες εκμεταλλεύσεις που καταφέρανε να μείνουνε ζωντανές, καταφέρνουν γενικά καλύτερες τιμές από τα προηγούμενα χρόνια με τη μέση τιμή 8997,64 ευρώ του 2008 ανά εκμετάλλευση να μην εξασφαλίζει την άνετη επιβίωση μιας γεωργικής επιχείρησης, χωρίς την καταβολή της ΕΑΕ. Όπως είναι φυσικό μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις λαμβάνουν μεγαλύτερα ποσά, ενώ το κόστος παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος (κιλό) είναι μικρότερο.

6.1 Προοπτικές του Τομέα

Πολιτικές οι οποίες να συντελέσουν σε μελλοντική άνθηση του τομέα του καπνού στη χώρα και στο νομό πιο συγκεκριμένα στο άμεσο μέλλον δεν φαίνονται ορατές, αντιθέτως θα μπορούσε να λεχθεί ότι επίκειται μεγαλύτερη συρρίκνωση. Κρίνεται σκόπιμο πριν αναλυθεί καλύτερα το τι μέλει γενέσθαι του τομέα να γίνει μια μικρή αναφορά στις σχέσεις οικονομίας και πολιτικής, δηλαδή σε ποιο βαθμό η πολιτική καθορίζεται από την οικονομία και αυτή με τη σειρά της επηρεάζεται από την εφαρμογή συγκεκριμένης πολιτικής. Αυτή η ανάλυση κρίνεται απαραίτητη για εξαγωγή ρεαλιστικών και σωστών συμπερασμάτων γύρω από το τι συμβαίνει στον κλάδο. Γενικά η σχέση αυτή είναι αλληλοδιαπλεκόμενη αλλά με την οικονομία να προηγείται, δηλαδή οι νόμοι της οικονομίας καθορίζουν αρχικά την πολιτική, αλλά και αυτή παίζει τον ρόλο της μετά στον καθορισμό των επιμέρους οικονομικών μέτρων, ελίσσεται μπροστά σε κοινωνικές αντιδράσεις (ή άλλα προβλήματα που συναντώνται), αλλά δεν υποχωρεί από τους κύριους οικονομικούς στόχους. Έτσι οι οικονομικοί νόμοι της ελεύθερης αγοράς είναι αυτοί που υπαγορεύουν ανοιχτή αγορά, χωρίς περιορισμούς και ενισχύσεις και στον τομέα της γεωργίας κάτι

56


που συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό και στην ΕΕ μετά το 1993 (και πολύ περισσότερο μετά το 1995 και το 2005, σε ότι αφορά τους δασμούς και μετά το 2013 θα επεκταθεί και στις ενισχύσεις), ας μη ξεχνάτε ότι κάτι τέτοιο συνέβαινε και σε άλλους οικονομικούς κλάδους, μέχρι αυτοί να «απογαλακτιστούν» και να είναι έτοιμοι να σταθούν μόνοι τους με τους νόμους της ελεύθερης αγοράς. Αυτές οι γραμμές γράφτηκαν για να γίνει κατανοητό ότι ο στόχος της ΕΕ, που καθορίστηκε για το 2010, δηλαδή να αποτελεί την πιο ανταγωνιστική οικονομία του πλανήτη (στρατηγική της Λισαβόνας), επηρεάζει και την αγροτική πολιτική και κατά συνέπεια και την καπνική πολιτική. Όταν γίνεται λόγος για πιο ανταγωνιστική οικονομία, εννοείται καλύτερη ανταπόκριση των επιχειρήσεων στον ανταγωνισμό, τέτοια μέτρα φαίνεται να προωθεί και η τελευταία αναθεώρηση της ΚΑΠ, με τις όποιες ιδιαιτερότητες υπάρχουν στον τομέα της γεωργίας σε σχέση με άλλους οικονομικούς τομείς. Έτσι οποιαδήποτε «προοπτική» μέσα στα πλαίσια της ΕΕ, διαφορετική από αυτή που αποτελεί τον κύριο οικονομικό στόχο είναι ουτοπική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα εφαρμοζόμενα μέτρα θα εφαρμόσουν αμέσως το σύνολο των κρινόμενων ως αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Το σίγουρο είναι ότι το 2013, η ΕΑΕ, θα σταματήσει, όπως και πολύ πιθανόν κάθε μέτρο άμεσης ετήσιας ενίσχυσης (δεν υποστηρίζεται εδώ το σταμάτημα κάθε είδους ενίσχυσης, όπως και η πρόσφατη οικονομική κρίση διδάσκει, το κράτος δίνει ενισχύσεις όταν κρίνεται ότι ένα τομέας θα σβήσει και θα έχει κοινωνικό-πολιτικό κόστος, παράλληλα ας θυμόμαστε τα οικονομικά κίνητρα/επιδοτήσεις που δίνονται σε άλλους τομείς της οικονομίας). Για τον καπνό το πρόβλημα φαίνεται ακόμα πιο οξύ και άμεσο, αφού ήδη από το 2010, το 50% των ενισχύσεων που λαμβάνουν οι καπνοπαραγωγοί θα αποτελέσει μέρος της χρηματοδότησης του Β΄ πυλώνα. Για το γεγονός αυτό οι συνεταιριστικές οργανώσεις των αγροτών λένε: «Στο διάστημα της τριετίας 2010-2012 το συνολικό ποσό που θα παρακρατηθεί από το εισόδημα των ελλήνων καπνοπαραγωγών για να χρηματοδοτηθεί η αγροτική ανάπτυξη ανέρχεται στα 567 εκατομμύρια ευρώ. Αν ληφθούν υπόψη και οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής επιτροπής για το διαγνωστικό έλεγχο της ΚΑΠ, η μείωση του εισοδήματος των 60.000 καπνοπαραγωγικών οικογενειών της χώρας συνολικά μπορεί να φτάσει μέχρι και 78%» (ΠΑΣΕΓΕΣ, ΓΕΣΑΣΕ, ΣΥΔΑΣΕ, ΚΑΠΝΙΚΗ, επιστολή προς τους αρχηγούς κομμάτων της Ελληνικής Βουλής με θέμα «Άμεσες ενισχύσεις καπνοπαραγωγών» 29/10/2008). Ο έλεγχος υγείας της ΚΑΠ προτείνει στοχευόμενες ενισχύσεις στις εκμεταλλεύσεις που χάνουν πάνω από 25% της άμεσης ενίσχυσης το 2011 και μετά, άρα αφορά και τον καπνό. Παρόλα αυτά η ενίσχυση αυτή δεν θα μπορεί να υπερβαίνει το 50% της μειωμένης άμεσης ενίσχυσης σε σύγκριση με το 2009 (το πολύ 4500 ευρώ το 2011, το πολύ 3000 ευρώ, το 2012 και το πολύ 1500 ευρώ το 2013). Επίσης μέσω του δεύτερου πυλώνα θα δοθούν εξισωτικές αποζημιώσεις, πρόωρες συντάξεις, θα χρηματοδοτηθούν σεμινάρια για εξωγεωργικές δραστηριότητες ή για αναδιάρθρωση καλλιεργειών. Όπως φαίνεται λοιπόν η ίδια η ΕΕ, προτείνει ουσιαστικά έξοδο από την καλλιέργεια του συγκεκριμένου προϊόντος. Ίδια είναι και η κατεύθυνση που δίνει η ελληνική κυβέρνηση πιο συγκεκριμένα για την Δυτική Μακεδονία και άρα και το νομό Κοζάνης, προτείνεται στα πλαίσια εφαρμογής της ΚΑΠ: «Προβλέπεται η σταδιακή αντικατάσταση των ξηρικών καλλιεργειών και της καπνοκαλλιέργειας» και

57


«Η καλλιέργεια που πλήττεται από την αναθεώρηση της ΚΑΠ είναι ο καπνός με σημαντική μείωση παραγωγών και καλλιεργούμενων εκτάσεων ιδιαίτερα στο νομό Κοζάνης. Η διαφοροποίηση της Οικονομίας αλλά και η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών αποτελούν βασικές προτεραιότητες για την περιφέρεια» (Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013). Το θέμα είναι γιατί συμβαίνει αυτό. Στο σημείο αυτό δεν μπορεί να μη γίνει μια αναφορά σχετικά με την λεγόμενη αντικαπνιστική εκστρατεία και αν είναι αυτή που εξαιτίας της μειώνονται οι ενισχύσεις και γενικά προωθείται η ελάττωση του αριθμού των παραγωγών, της καλλιεργήσιμης γης και της συνολικής παραγωγής. Σίγουρα παίζει ένα ρόλο στον περιορισμό της χρήσης των προϊόντων καπνού στην ένωση, αλλά από την άλλη οι πωλήσεις τσιγάρων σε χώρες του τρίτου κόσμου παρουσιάζουν σταθερή αύξηση (Mackay Judith & Eriksen Michael, 2002), επίσης «Ωστόσο η ΕΕ στο σύνολο της, παραμένει ο μεγαλύτερος εισαγωγέας καπνού στον κόσμο με το ποσοστό αυτάρκειας εφοδιασμού της να κυμαίνεται στο 25% των αναγκών» (Συμβουλευτική Επιτροπή Καπνού, επιστολή στην Fischer Boel 28/10/2008). Τελικά φαίνεται ότι το σημαντικότερο είναι ότι για χάρη του διεθνούς ελεύθερου εμπορίου παίρνονται τα συγκεκριμένα μέτρα περιορισμού, αφού στην Ευρωπαϊκή μεταποιητική βιομηχανία συμφέρει κυρίως η αγορά από τρίτες χώρες (χαμηλότερο κόστος). Από την άλλη η Ελλάδα είναι παραγωγός ειδικής κατηγορίας καπνών, δηλαδή αυτών του ανατολικού τύπου και κανονικά δεν θα έπρεπε να ανησυχεί αφού πραγματικά ανταγωνιστές όπως η Ζιμπάμπουε, η Ινδία και το Μαλάουι δεν θα αποτελούσαν «πρόβλημα», αλλά και εδώ φαίνεται ότι «οι μεταποιητικές βιομηχανίες προμηθεύονται καπνά ανατολικού τύπου από χώρες παραγωγής χαμηλού κόστους, όπως: Τουρκία, Βουλγαρία, πΓΔΜ, Σερβία και Καζακστάν». (Ψυχουδάκης, 2007). Έτσι φαίνεται ότι ούτε με αυτά τα καπνά μπορεί να υπάρχει ανταγωνισμός στις παρούσες συνθήκες («Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της "Socotab Hellas", θυγατρικής της ομώνυμης πολυεθνικής: στα επόμενα χρόνια, αναμένεται να βάλει λουκέτο στο εργοστάσιό της «…»λόγω έλλειψης πρώτης ύλης (την οποία και θα λαμβάνει από υπό κατασκευή μονάδα στα Σκόπια»)). Το μόνο που μένει και θα μπορούσε να επιβιώσει στις σημερινές συνθήκες θα ήταν πειραματισμοί, και προσπάθεια να παραχθούν ποιοτικά καπνά που θα μπορούσαν με αυτό το χαρακτηριστικό να σταθούν στον ανταγωνισμό, αλλά και πάλι, δεν μπορούμε να μιλάμε για μακροπρόθεσμη λύση, το πολύ οι εκμεταλλεύσεις να καταφέρουν να επιβιώσουν για μερικά χρόνια. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνιέται ότι οι αγροτικές επιχειρήσεις της ανατολικής Ευρώπης, που αποτελούν τους κύριους συναγωνιστές μας, είναι ήδη μεγάλες και με μελλοντικές δυνατότητες χρήσης καλύτερου μηχανικού εξοπλισμού που πιθανόν να ανεβάσει και την ποιότητα τους, όπως και να ρίξουν κι άλλο τις τιμές, όπως επίσης για αυτό ρόλο παίζει και η ύπαρξη φτηνών εργατικών χεριών (όσο και αν αυτό μπορεί να αλλάξει μελλοντικά, δεν φαίνεται να συμβαίνει βραχυπρόθεσμα). Παράλληλα δεν φαίνεται διέξοδος για τους παραγωγούς σε άλλες καλλιέργειες (πχ η τιμή του μαλακού σταριού, φέτος ήταν μόλις 12 λεπτά το κιλό), όπως αντιφατικά ήταν και τα αποτελέσματα των λεγόμενων «εναλλακτικών καλλιεργειών» που προωθήθηκαν ιδιαίτερα από κυβερνητικούς βουλευτές.

58


Όποτε τι αναμένεται; Τέλος της καπνοκαλλιέργειας στη χώρα και τον νομό πιο συγκεκριμένα; Νομίζουμε ότι το επόμενο διάστημα αναμένεται ακόμα μεγαλύτερη μείωση του αριθμού των παραγωγών, αλλά παράλληλα μεγαλύτερη συγκέντρωση της γης και αύξηση της παραγωγικότητας της κάθε ξεχωριστής εκμετάλλευσης. Το στοίχημα θα είναι, αν το 2013, χρονιά που το παρόν καθεστώς θα σταματήσει, αν θα υπάρχουν ικανές εκμεταλλεύσεις που θα μπορούν να σταθούν στο διεθνή ανταγωνισμό. Αυτό σημαίνει τη δημιουργία βιομηχανικού τύπου εκμεταλλεύσεων για τα ελληνικά δεδομένα, δηλαδή επιχειρήσεων με μεγαλύτερη καλλιεργούμενη έκταση, κατάλληλο μηχανικό εξοπλισμό τελευταίου τύπου, πιθανόν μερικό πειραματισμό με βιολογικά καπνά (για καλύτερες τιμές, αλλά όχι όλη η παραγωγή να επικεντρωθεί σε αυτά) και φτηνό εργατικό προσωπικό που πιθανότατα θα προέρχεται όπως και τώρα άλλωστε από την αλλοδαπή, ίσως και πρώην καλλιεργητές καπνού που δεν μπορούν άλλο να διατηρήσουν δική τους εκμετάλλευση. Αυτός φαντάζει ο μόνος τρόπος να σταθεί μια καπνοπαραγωγική εκμετάλλευση στον ανταγωνισμό, με το ανάλογο κοινωνικό κόστος βέβαια.

59


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Σέμος Αν., (2004) Αγροτική Πολιτική-Πολιτική Αγροτικών Προϊόντων, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη

Μάττας Κ., (2005) Η Νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική, Ερωτήσεις-Απαντήσεις, Σημειώσεις, Θεσσαλονίκη

Ζαχοκώστας Κ., (1999) Διάγνωση Των Ζημιών Του Καπνού, Ζαχοκώστας, Καρδίτσα

Συμβουλευτική Επιτροπή Καπνού, (2008) επιστολή στην Fischer Boel 28/10/2008

ΠΑΣΕΓΕΣ, ΓΕΣΑΣΕ, ΣΥΔΑΣΕ, ΚΑΠΝΙΚΗ, (2008) επιστολή προς τους αρχηγούς κομμάτων της Ελληνικής Βουλής με θέμα «Άμεσες ενισχύσεις καπνοπαραγωγών» 29/10/2008

UNITAB 2008, Caceres, Spain 15-16/10/2008, παρέμβαση ΚΑΠΝΙΚΗΣ, «Η Καπνοκαλλιέργεια και το Μέλλον της Στην Ελλάδα»

Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης Και τροφίμων (2007), Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013, Αθήνα

Αλεξανδρή Π. (2009), Έρχεται Πρόωρη Συνταξιοδότηση Μόνο Για τους Καπνοπαραγωγούς, εφημερίδα Agrenda 28-29/3/2009 σελ. 36-37

Τζήκα Κ. (2009), Απ’ Αγκάθι Βγαίνει ρόδο και το όνομα Αυτού Κοζάνη, εφημερίδα Agrenda 28-29/3/2009 σελ. 26-31

ΞΕΝΗ

Goodman J (Editor In Chief), (2005) Tobacco In History And Culture, an Encyclopedia Thomson Gale, USA

Lea David (Ed.), (2002) Agricultural And Mineral Commodities Yearbook, Europa Publications First Edition, UK

Parker Ph. (2003) The World Market for Tobacco and Tobacco Manufactures, A 2003 Global Trade Perspective, Icon Group, USA

World Health Organisation, (2007) The European Tobacco Report, World Health Organisation, Switcherland

Mackay Judith & Eriksen Michael (2002) The Tobacco Atlas, World Health Organisation, Switcherland

60


Dritsakis N. (2003) Forecasting Cigarette Consumption In Greece: An Empirical Investigation With Cointegration Analysis, Agricultural Economics Review Volume 4, number 2 pp 47-56

Stoforos Chr. (2003) Production And Welfare Implications of Trade Liberalisation: The Case Of Greek Agriculture, Agricultural Economics Review Volume4, number 1 pp 5-16

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

http://www.statistics.gr Το site της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας

http://www.paseges.gr/dynamic/contentLoader/showContentObject.jsf?contentObjectId=06314417-0abf-4eb1-9b07-eb2858356a17&topicId=0

http://www.bestrong.org.gr/el/healthylife/nosmoking/strategiesatthesmoking/europeanpoliciesatthesmoking/

http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=1236985&textCriteriaClause=%2B546%2F2002

http://www2.rizospastis.gr/story.do?id=1557040&publDate=12/12/2002


http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=33&artId=275735&dt=28/06/2009

61

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=33&artId=275735&dt=28/06/2009









http://www.statistics.gr/


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΠΙΝΑΚΕΣ – ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

Τρίτο Κεφάλαιο

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000




1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

5000

10000

15000

20000

25000

30000


Γράφημα 4.14 Συνολική Καλλιεργήσιμη έκταση (στρ) 1992-1999


62


1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

3,000,000

3,500,000

4,000,000

4,500,000

5,000,000

Συνολική Παραγωγή Καπνού (κιλά) 1992-1999

Γράφημα 4.15 Συνολική Παραγωγή καπνού 1992-1999


1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


Γράφημα 4.16 Μέση έκταση Καπνοπαραγωγικής Εκμετάλλευσης (στρ) 1992-2999


63


1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Απόδοση σε κιλά ανά στρέμμα 1992-1999

Γράφημα 4.17 Απόδοση ανά στρέμμα (κιλά) 1992-1999


1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 19990

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

Παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση σε κιλά 1992-1999

Γράφημα 4.18 Παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση (κιλά) 1992-1999


64


1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

Αριθμός

παραγωγών

3483 3263 3023 2569 1986 1914 1842 1807

Συνολική

Καλλιεργήσιμη

έκταση (στρ)

26822,09 21070,52 20582,3 19943 17675,4 17531,2 17202,3 16993,47

Παραγωγή καπνού

σε κιλά

4.369.969 3.024.367 2.563.530 2.557.770 2.603.215 2.760.325 2.745.299 2.786.005

Μέση έκταση

καπνοπαρ.

Εκμετάλλευ-

σης (στρ)

7,7 6,4 6,8 7,76 8,9 9,15 9,33 9,4

Απόδοση σε κιλά

ανά στρέμμα

162,9 143,5 124,5 128,2 147,2 157,4 159,5 163,9

Παραγωγικότητα

ανά εκμετάλλευση

σε κιλά

1254,6 926,8 848 995,6 1310,7 1490 1490,3 1541,7

Πίνακας 4.1. Η Παραγωγή Καπνού στο Νομό Κοζάνης 1992-1999


Τέταρτο Κεφάλαιο

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000




65


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000


Γράφημα 5.20 Συνολική καλλιεργούμενη έκταση (στρ.) 2000-2008


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

3,000,000

Συνολική παραγωγή καπνού (κιλά) 2000-2008

Γράφημα 5.21 Συνολική παραγωγή καπνού (κιλά) 2000-2008


66


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

2

4

6

8

10

12

14

16

18


Γράφημα 5.22 Μέση έκταση καπνοπαραγωγικής εκμετάλλευσης (στρ.) 2000-2008


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

50

100

150

200

250

Μέση Παραγωγικότητα ανά στρέμμα (κιλά) 2000-2008

Γράφημα 5.23 Μέση παραγωγικότητα ανά στρέμμα (κιλά) 2000-2008


67







0-10 43 196,6910-20 29 197,7320- 9 210,739






0-10 32 202,810-20 28 228,420- 14 221,18

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

500

1000

1500

2000

2500

3000

Μέση παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση (κιλά) 2000-2008

Γράφημα 5.24 Μέση παραγωγικότητα ανά εκμετάλλευση (κιλά) 2000-2008


68


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

Μέση τιμή αγοράς το κιλό (ευρώ) 2000-2008

Γράφημα 5.25 Μέση τιμή το κιλό (ευρώ) 2000-2008


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20080

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

Μέσο εισόδημα από την πώληση παραγωγής ανά εκμετάλλευση (ευρώ) 2000-2008

Γράφημα 5.26 Μέσο εισόδημα από την πώληση παραγωγής ανά εκμετάλλευση (ευρώ) 2000-2008


69


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008Αριθμός Παραγω-γών

1854 1771 1522 1383 1298 1218 338 138 126

Καλλιερ-γήσιμη έκταση (στρ.)

16034,5 15712,9 15483,95 14190,58 14238,9 11757,7 3920,8 1951,3 1977,8

Κιλά παραγω-γής

2.568.092 2.643.700 2.593.912 2.441.510 2.526.181 2.384.329 739.815,7 326.018 352.088

Μέση έκταση εκμετάλ-λευσης (στρ.)

8,6 8,87 10,1 10,26 10,96 9,65 11,6 14,13 15,69

Μέση παραγω-γικότητα ανά στρέμμα (κιλά)

160,1 168,2 167,5 172,05 177,4 202,78 188,69 167,07 178,02

Μέση παραγω-γικότητα ανά παραγω-γό (κιλά)

1385,1 1492,7 1704,2 1765,3 1946,2 1957,5 2188,8 2362,4 2794,3

Μέση τιμή αγοράς (ευρώ)

1,76 2,09 1,2 1,7 1,73 1,75 2,12 3,79 3,22

Μέση τιμή ανά εκμετάλ-λευση (ευρώ)

2437,7 3119,7 2045,04 3001,01 3366,9 3425,6 4640,2 8953,4 8997,64

Πίνακας 5.3. Η παραγωγή καπνού στο νομό Κοζάνης 2000-2008


70


Ο νόμος 3730/2008

Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικοί του άξονες.1. Ο νόμος ορίζει απαγόρευση πώλησης προϊόντων καπνού σε ανηλίκους και

από ανηλίκους. 2. Τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος εμβαδού μέχρι 70 τ.μ. μπορούν

να χαρακτηριστούν στην άδεια λειτουργίας τους καταστήματα αποκλειστικά για καπνίζοντες ή μη καπνίζοντες.

3. Για τα καταστήματα άνω των 70 τ.μ. δύναται να δημιουργηθεί ειδικός χώρος για κάπνισμα. Ο χώρος αυτός θα πρέπει να αποτελεί ιδιαίτερο μέρος του καταστήματος και η επιφάνειά του δεν μπορεί να υπερβαίνει το 30% του ωφέλιμου χώρου του καταστήματος. Θα πρέπει να διαχωρίζεται από το υπόλοιπο κατάστημα με διαχωριστικό που θα εκτείνεται από το δάπεδο ως την οροφή.

4. Στα καταστήματα διασκέδασης με ζωντανή μουσική άνω των 300 τ.μ. οι ειδικοί χώροι θα μπορεί να φθάσουν το 40% της συνολικής επιφάνειας.

5. Και σε ό,τι αφορά τα καζίνα τα οποία υπάγονταν μέχρι πρότινος στην απαγόρευση του καπνίσματος, σύμφωνα με ανακοινώσεις της τελευταίας στιγμής τονίζεται ότι διέπονται από τον νόμο 2206/1994 και έτσι η απαγόρευση εντός των χώρων παιγνίου παγώνει προς το παρόν προκειμένου οι όροι να καθοριστούν κατόπιν ειδικής διαβούλευσης με το υπουργείο Οικονομίας και το υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης. Αναφέρθηκε πάντως ότι στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος που λειτουργούν μέσα στα καζίνα θα ισχύουν κατ΄ αναλογία οι ίδιοι κανονισμοί που ισχύουν και για τα υπόλοιπα υγειονομικά καταστήματα. Το ίδιο τονίστηκε ότι ισχύει και για τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος εντός των ξενοδοχείων.

6. Ο νόμος ορίζει ότι ο ειδικός χώρος καπνιζόντων πρέπει να πληροί συγκεκριμένες προδιαγραφές αρνητικής πίεσης και ανακύκλωσης του αέρα. Πρέπει επίσης να διαθέτει δικό του σύστημα εξαερισμού, ανεξάρτητο από το σύστημα εξαερισμού ή κλιματισμού του υπολοίπου καταστήματος.

7. Σε όλους τους χώρους καπνιζόντων απαγορεύεται η είσοδος σε άτομα κάτω των 18 ετών ακόμη και αν συνοδεύονται από ενηλίκους.

8. Οι υπεύθυνοι των καταστημάτων που θέλουν να διαμορφώσουν ειδικό χώρο καπνιζόντων πρέπει να έχουν λάβει από τον δήμο ειδική άδεια και σήμα (μέχρι την τελευταία στιγμή ωστόσο πολλοί δήμοι διαμαρτύρονταν ότι δεν έχουν λάβει καν τα ειδικά σήματα). Όποιο κατάστημα δεν έχει λάβει άδεια για τη λειτουργία του ειδικού χώρου ως την 1η Ιουλίου δεν θα μπορεί να λειτουργεί παρά μόνο ως χώρος μη καπνιζόντων και θα ισχύει η ολική απαγόρευση.

9. Δεν θα είναι αναγκαία η διέλευση από τον ειδικό χώρο για την πρόσβαση στους χώρους υγιεινής και στους κοινόχρηστους χώρους του καταστήματος. Επίσης ο ειδικός χώρος δεν μπορεί να περικλείει τη σκηνή των εκδηλώσεων ή παραστάσεων του καταστήματος ή παρουσίασης και ερμηνείας των καλλιτεχνών. Στο πεδίο εφαρμογής του νόμου δεν εμπίπτει ο εξωτερικός

71


χώρος του καταστήματος όπου αναπτύσσονται τα τραπεζοκαθίσματα, ακόμη και αν στον χώρο αυτόν υπάρχει στέγαστρο.

10. Όπως ανακοινώθηκε, στους εργασιακούς χώρους του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα εξαιρουμένων των φορέων παροχής υπηρεσιών υγείας και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων κάθε βαθμίδας, επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις η δημιουργία χώρου για καπνίζοντες.

11. Στα καταστήματα εστίασης, η παράβαση των όρων του νόμου 3730 και της ολικής απαγόρευσης του καπνίσματος δεν επιφέρει κυρώσεις σε βάρος των καταστημάτων και των υπευθύνων λειτουργίας τους, εφόσον δεν υποδειχθεί η παράβαση από πελάτη, επισκέπτη ή εργαζόμενο στο κατάστημα ή εφόσον ο υπεύθυνος λειτουργίας του καταστήματος μεριμνήσει για την αντιμετώπιση της παράβασης, απομακρύνοντας τον παραβάτη ή λαμβάνοντας τα αναγκαία για τον σκοπό αυτό μέτρα με παράλληλη ενημέρωση των αρχών.

12. Ενισχύεται το Σώμα Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας (ΣΕΥΥΠ) το οποίο θα διενεργεί ελέγχους, αλλά αντίστοιχες οδηγίες έχουν δοθεί στην Αστυνομία, στις Λιμενικές Αρχές και στη Δημοτική Αστυνομία. Σε περίπτωση που αποδειχθεί παράβαση ορίζεται από τον νόμο επιβολή προστίμων. Το ύψος των προστίμων διαφέρει ανάλογα με τον τύπο της παράβασης.

13. Ξεκίνησε η λειτουργία στον χώρο του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) ειδικού Call Center (τετραψήφιος αριθμός: 1142) το οποίο θα προσφέρει συμβουλές απεξάρτησης από το τσιγάρο, θα κατευθύνει τους πολίτες στα αντικαπνιστικά ιατρεία του ΕΣΥ, θα ενημερώνει με εξερχόμενες κλήσεις όλα τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος για τις διατάξεις του νόμου, θα παρακολουθεί την πορεία εφαρμογής του νόμου και θα διατηρεί στατιστικά αρχεία σχετικά με την εφαρμογή του νόμου στη χώρα μας. (εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» 28/6/2009)

72

Documents

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΟΖΑΝΗΣ (1992-2008)