Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο

(κατά το άρθρο 100 του Συντάγματος)

Αριθμός 2/2012

Πρόεδρος: Π. Πικραμμένος, Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας

Μέλη: Ρ. Ασημακοπούλου, Πρόεδρος του Αρείου Πάγου, Ι. Καραβοκύρης,

Πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Δ. Αλεξανδρής, Κ.-Π. Ευστρατίου, Π.

Καρλή, Σύμβουλοι της Επικρατείας, Β. Λυκούδης, Δ. Παπαντωνοπούλου,

Αρεοπαγίτες, Β. Καλαντζή, Σύμβουλος της Επικρατείας, Σ. Μιτσιάλης, Δ.

Μαζαράκης, Αρεοπαγίτες, Ν.-Μ. Αλιβιζάτος, Καθηγητής Νομικής Σχολής

του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χ. Κούσουλας, Καθηγητής Νομικής Σχολής

του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Εισηγητής: Δ. Παπαντωνοπούλου, Αρεοπαγίτης

Δικηγόροι: Α. Παπακωνσταντίνου, Ν. Μαριόλη (Νομικός Σύμβουλος του

Κράτους)

Άρση αμφισβήτησης αμφισβήτησης ως προς την ουσιαστική συ-

νταγματικότητα της διατάξεως του άρθρου 91 παρ. 3 του Ν. Δ/τος 321/1969

«Περί Κώδικος Δημοσίου Λογιστικού». Βραχεία (διετής) παραγραφή α-

ξιώσεων κατά του Δημοσίου των δημοσίων υπαλλήλων. Συνταγματική αρ-

χή της ισότητας. Δικαιολόγηση διάκρισης για λόγους γενικότερου δημοσί-

ου συμφέροντος

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Παραπομπή στο ΑΕΔ της αμφισβήτησης ως προς την ουσιαστική συ-

νταγματικότητα της διατάξεως του άρθρου 91 παρ. 3 του Ν. Δ/τος 321/1969

«Περί Κώδικος Δημοσίου Λογιστικού», επί εκδόσεως αντίθετων αποφάσεων

του ΣτΕ και του Αρείου Πάγου. Διετής η παραγραφή αξιώσεων κατά του

Δημοσίου των δημοσίων υπαλλήλων και των συνδεομένων με σχέση

δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου με αυτό από καθυστερούμενες απο-

δοχές ή κάθε άλλης φύσεως απολαβές ή αποζημιώσεις εξ αδικαιολο-

γήτου πλουτισμού, οι οποίες ορίζονται και οφείλονται απ’ ευθείας

από το νόμο και των οποίων την πληρωμή αρνείται ή καθυστερεί το

Δημόσιο. Αντίθετα, πενταετής η παραγραφή χρεών προς το Δημόσιο

καθώς και των λοιπών αξιώσεων κατά του Δημοσίου, για την θεμε-

λίωση των οποίων απαιτείται η έκδοση πράξεως του Δημοσίου, την

οποία παρανόμως παραλείπουν να εκδώσουν τα όργανα του, δηλαδή

όταν δεν πρόκειται για ευθεία αγωγή λόγω αρνήσεως ή καθυστερή-

σεως καταβολής των αποδοχών, αλλά για αγωγή αποζημιώσεως, λό-

γω παραλείψεως οφειλομένης νόμιμης ενέργειας των οργάνων του

Δημοσίου, κατά το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ.

Δεν αντίκειται στην συνταγματική αρχή της ισότητας η διάταξη του

άρθρου 91 παρ. 3 του ν.δ. 321/1969 «Περί Κώδικος Δημοσίου Λογιστικού»,

καθότι έχει θεσπισθεί για λόγους γενικότερου δημοσίου συμφέροντος και συ-

γκεκριμένα από την ανάγκη ταχείας εκκαθαρίσεως αξιώσεων που απορρέουν

από περιοδικές παροχές και των αντιστοίχων υποχρεώσεων του Ελληνικού

Δημοσίου, η οποία είναι απαραίτητη για την προστασία της περιουσίας και

της οικονομικής καταστάσεως αυτού καθώς και για την αποφυγή ανατροπής,

μετά την πάροδο μακρού χρονικού διαστήματος, των οικονομικών δεδομένων,

κατά συνεκτίμηση των οποίων το Δημόσιο προβαίνει στον σχεδιασμό της ορ-

γανώσεως και του τρόπου λειτουργίας της δημοσίας διοικήσεως και στην κα-

τάρτιση του κρατικού προϋπολογισμού. Ο στόχος του Κράτους να προγραμ-

ματίσει τα έσοδα του και τις δαπάνες του, χωρίς να εμποδίζεται από σημαντι-

κά ανεξόφλητα χρέη, δικαιολογεί την θέσπιση εύλογων αποκλειστικών προ-

θεσμιών για την άσκηση των σχετικών αγωγών. Εύλογη η διετής παραγραφή,

καθότι δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι, ως εκ της καθιερώσεως της βραχυπρόθε-

σμης αυτής παραγραφής, καθίσταται πρακτικώς αδύνατη ή υπερβολικά δυ-

σχερής η άσκηση του δικαιώματος του υπαλλήλου να διεκδικήσει αποδοχές ή

άλλης φύσεως απολαβές ή αποζημιώσεις, που οφείλονται συνεπεία της σχέ-

σεως που τον συνδέει με το Δημόσιο. Η διαφοροποίηση δικαιολογείται περαι-

τέρω από τις διαφορετικές συνθήκες υπό τις οποίες τελούν οι υπάλληλοι του

Δημοσίου σε σχέση με τους υπαλλήλους του ιδιωτικού τομέα, καθώς και από

το διαφορετικό νομικό καθεστώς που διέπει αντίστοιχα τις σχέσεις των δύο

αυτών κατηγοριών υπαλλήλων προς τους εργοδότες τους. Η θέσπιση βραχύ-

τερης παραγραφής δεν αντίκειται στο δικαίωμα παροχής δικαστικής προστα-

σίας (άρθρο 20 παρ. 1 Σ. και 6 παρ. 1 ΕΣΔΑ). Στο πλαίσιο της ευρείας ευ-

χέρειας που του παρέχει η επιφύλαξη του νόμου του άρθρου 20 παρ.

1 Σ., ο νομοθέτης μπορεί να προβλέψει διαφορετικούς κανόνες για

τις δίκες στις οποίες διάδικος είναι το Δημόσιο, αρκεί να μην εισάγει

αδικαιολόγητα προνόμια υπέρ του Δημοσίου, δηλαδή εξαιρέσεις

από τις γενικές ρυθμίσεις, οι οποίες δεν υπηρετούν λόγους δημόσιου

συμφέροντος. Αντίθετη μειοψηφία.

(άρθρα 91 παρ. 1 και 3 και 87 παρ. 1 του ν.δ. 321/1969 «Περί Κώδι-

κος Δημοσίου Λογιστικού», άρθρα 250 αριθ. 6 και 17 ΑΚ, άρθρα 4 παρ. 1

και 20 παρ. 1 Σ., άρθρο 6 παρ. 1 ΕΣΔΑ).

(…) Επειδή, με την υπ’ αριθμ. 954/2011 απόφαση της Ολομελείας του

Συμβουλίου της Επικρατείας, παραπέμφθηκε στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήρι-

ο, κατά τα άρθρα 100 παρ. 1 περ. ε’ του Συντάγματος και 48 παρ. 2 του Ν.

345/1976, αμφισβήτηση ως προς την ουσιαστική συνταγματικότητα της δια-

τάξεως του άρθρου 91 παρ. 3 του Ν. Δ/τος 321/1969, η οποία ανέκυψε με την

έκδοση αντιθέτων αποφάσεων της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρα-

τείας και του Αρείου Πάγου.

Επειδή, η υπόθεση φέρεται νομίμως προς συζήτηση, εφόσον έχει τη-

ρηθεί η νόμιμη προδικασία με τις δημοσιεύσεις και κοινοποιήσεις που προ-

βλέπονται από τις διατάξεις των άρθρων 10 παρ. 2, 49 παρ. 2 και 50 παρ. 1

και 2 του Ν. 345/1976, όπως προκύπτει από τα υπάρχοντα στη δικογραφία

αποδεικτικά επιδόσεως και έγγραφα.

Επειδή, από τις διατάξεις των άρθρων 100 παρ. 1 περ. ε του Συντάγ-

ματος και 48 παρ. 2 του Ν. 345/1976, συνάγεται ότι το Ανώτατο Ειδικό Δικα-

στήριο έχει δικαιοδοσία προς άρση της σχετικής αμφισβητήσεως ως προς την

έννοια ή την ουσιαστική συνταγματικότητα διατάξεως τυπικού νόμου, όταν

υπάρχει, αφενός μεν ταυτότητα της διατάξεως του τυπικού νόμου που ερμη-

νεύθηκε από τα ανώτατα δικαστήρια και αφετέρου αντίθεση στις ερμηνείες

που δόθηκαν ή αντίθεση ως προς την κρίση ότι η νομοθετική αυτή διάταξη

είναι ή όχι σύμφωνη προς την ίδια συνταγματική διάταξη (ΑΕΔ 9/2009,

3/2007, 10/2005, 29/1999, 25/1993, 34/1993). Αντιθέτως, δεν υπάγεται στην

δικαιοδοσία του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου, οι περιπτώσεις της οποίας

καθορίζονται περιοριστικά, η άρση της αμφισβητήσεως ως προς την συμφω-

νία διατάξεως τυπικού νόμου με διατάξεις υπέρτερης ισχύος κατά το άρθρο

28 του Συντάγματος (πρβλ. ΑΕΔ 29/1999).

Επειδή, με την υπ’ αριθμ. 954/2011 απόφαση της Ολομελείας του

Συμβουλίου της Επικρατείας (παραπεμπτική), που εκδόθηκε επί αιτήσεως

αναιρέσεως του *** κατά του Ελληνικού Δημοσίου, νομίμως εκπροσωπουμέ-

νου από τον Υπουργό των Οικονομικών και κατά της υπ’ αριθ. 2273/2003 α-

ποφάσεως του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, παραπέμφθηκε στο Ανώτατο

Ειδικό Δικαστήριο προς άρση, σύμφωνα με τις προαναφερθείσες διατάξεις,

αμφισβήτηση ως προς τη συνταγματικότητα της διάταξης του άρθρου 91 παρ.

3 του Ν.Δ/τος 321/1969 «Περί Κώδικος Δημοσίου Λογιστικού». Η αμφισβή-

τηση αυτή ανέκυψε από το γεγονός ότι η μεν Ολομέλεια του Συμβου-

λίου της Επικρατείας, έκρινε, κατά πλειοψηφία, με την ως άνω από-

φαση ότι η διάταξη του άρθρου 91 παρ. 3 του ν.δ/τος 321/1969 «Πε-

ρί Κώδικος Δημοσίου Λογιστικού», η οποία προβλέπει διετή παρα-

γραφή των αξιώσεων κατά του Δημοσίου των δημοσίων υπαλλήλων,

πολιτικών και στρατιωτικών, και των συνδεομένων με σχέση δημο-

σίου ή ιδιωτικού δικαίου με αυτό από καθυστερούμενες αποδοχές ή

κάθε άλλης φύσεως απολαβές ή αποζημιώσεις εξ αδικαιολογήτου

πλουτισμού και η οποία ήταν εφαρμοστέα κατά τον κρίσιμο εν προ-

κειμένω χρόνο, αντίκειται στην από το άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγ-

ματος καθιερωμένη αρχή της ισότητας και δεν θα έπρεπε να εφαρ-

μοσθεί ως αντισυνταγματική και ως εκ τούτου ανίσχυρη. Αντιθέτως,

ο Άρειος Πάγος, με την υπ’ αριθμ. 1270/1983 απόφαση του έκρινε

ότι η προαναφερθείσα διάταξη, δεν προσκρούει στο άρθρο 4 παρ. 1

του Συντάγματος, αλλά είναι δικαιολογημένη από λόγους δημοσίου

συμφέροντος. Επίσης ο Άρειος Πάγος με τις με αριθ. 852/1980, 1294/1983,

941/1988, 1010/1993, 1110/1994 αποφάσεις του, εφάρμοσε την ανωτέρω διά-

ταξη περί διετούς παραγραφής και έτσι δέχθηκε, εμμέσως πλην σαφώς, ότι

αυτή είναι σύμφωνη με την αρχή της ισότητας, που καθιερώνει το Σύνταγμα

με την προαναφερθείσα διάταξη του.

Επειδή, από τη διάταξη του άρθρου 4 παρ. 1 του Συντάγματος, με την

οποία ορίζεται ότι «οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου», συνάγεται δέ-

σμευση του νομοθέτη, ο οποίος δεν δύναται κατά την ρύθμιση ουσιωδώς ο-

μοίων πραγμάτων, σχέσεων ή καταστάσεων που αφορούν περισσότερες κα-

τηγορίες προσώπων, να χειρίζεται τις περιπτώσεις αυτές κατά τρόπο ανόμοιο,

εισάγοντας εξαιρέσεις και διακρίσεις, εκτός εάν η διαφορετική ρύθμιση δεν

είναι αυθαίρετη, αλλά επιβάλλεται από λόγους γενικότερου κοινωνικού ή δη-

μοσίου συμφέροντος, η συνδρομή του οποίου υπόκειται στον έλεγχο των δι-

καστηρίων (ΑΕΔ 3/2007). Περαιτέρω με την διάταξη του άρθρου 87 παρ. 1

του Ν.Δ/τος 321/1969 «Περί Κώδικος Δημοσίου Λογιστικού» (ΦΕΚ Α 205), το

οποίο ήταν εφαρμοστέο κατά τον κρίσιμο εν προκειμένω χρόνο, οριζόταν ότι

«παν χρέος προς το Δημόσιον παραγράφεται, εφόσον δεν ορίζεται άλλως υπό

των διατάξεων του παρόντος, μετά πέντε έτη από της λήξεως του οικονομικού

έτους εντός του οποίου εβεβαιώθη εις το Δημόσιον Ταμείον (βεβαίωσις εν

στενή έννοια) ...», με την διάταξη του άρθρου 91 του ιδίου Ν.Δ/τος οριζόταν

στην παράγραφο 1 ότι «ο χρόνος παραγραφής των χρηματικών αξιώσεων κα-

τά του Δημοσίου είναι πέντε ετών, εφόσον υπό ετέρας γενικής ή ειδικής δια-

τάξεως δεν ορίζεται βραχύτερος χρόνος παραγραφής» και στην παράγραφο 3

ότι «ο χρόνος παραγραφής των κατά του Δημοσίου αξιώσεων των δημοσίων

υπαλλήλων, πολιτικών και στρατιωτικών, των επί σχέσει δημοσίου ή ιδιωτικού

δικαίου μετ’ αυτού συνδεομένων εκ καθυστερουμένων αποδοχών ή άλλης πά-

σης φύσεως απολαύων ή αποζημιώσεων εξ αδικαιολογήτου πλουτισμού είναι

δύο ετών». Από τις προπαρατεθείσες διατάξεις των παραγράφων 1 και 3 του

άρθρου 91 του Ν. Δ/τος 321/1969, προκύπτει ότι οι αξιώσεις των με ο-

ποιαδήποτε σχέση υπαλλήλων του Ελληνικού Δημοσίου από καθυ-

στερούμενες αποδοχές ή απολαβές οποιασδήποτε φύσεως ή αποζη-

μιώσεις από αδικαιολόγητο πλουτισμό, οι οποίες ορίζονται και οφεί-

λονται απ’ ευθείας από το νόμο και των οποίων την πληρωμή αρνεί-

ται ή καθυστερεί το Δημόσιο για οποιοδήποτε λόγο, σύμφωνα με την

έννοια την οποία προσδίδουν τα όργανα του στο νόμο, από την ο-

ποία όμως άρνηση ή καθυστέρηση δεν παρακωλύεται η δικαστική

επιδίωξη της αξιώσεως, υπόκεινται σε διετή παραγραφή. Η πενταε-

τής παραγραφή, αντιθέτως, ισχύει όταν για τη θεμελίωση του επί

των αποδοχών ή των πάσης φύσεως απολαβών δικαιώματος, απαι-

τείται η έκδοση πράξεως του Δημοσίου, την οποία παρανόμως πα-

ραλείπουν να εκδώσουν τα όργανα του, δηλαδή όταν δεν πρόκειται

για ευθεία αγωγή λόγω αρνήσεως ή καθυστερήσεως καταβολής των

αποδοχών, αλλά για αγωγή αποζημιώσεως, λόγω παραλείψεως οφει-

λομένης νόμιμης ενέργειας των οργάνων του Δημοσίου, σύμφωνα με

το άρθρο 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα (πρβλ

ΑΕΔ 9/2009). Η προβλεπόμενη από την εν λόγω διάταξη της παραγράφου 3

του άρθρου 91 του Ν.Δ/τος 321/1969, για τις ως άνω μισθολογικές αξιώσεις

των υπαλλήλων του Δημοσίου, βραχυπρόθεσμη (διετής) παραγραφή, ο χρόνος

της οποίας είναι μικρότερος από τον χρόνο παραγραφής που προβλέπεται

(πενταετία) τόσο από την παράγραφο 1 του ιδίου ως άνω άρθρου 91 για όλες

τις άλλες χρηματικές αξιώσεις κατά του Δημοσίου, όσο και από την παράγρα-

φο 1 του άρθρου 87 για τις χρηματικές αξιώσεις του Δημοσίου κατά τρίτων

(χρέη προς το Δημόσιο), αλλά και από τον χρόνο παραγραφής (πενταετία)

που ισχύει, σύμφωνα με το άρθρο 250 αριθ. 6 και 17 του ΑΚ για παρόμοιες

αξιώσεις υπαλλήλων και εργατών ιδιωτικών επιχειρήσεων, έχει θεσπισθεί για

λόγους γενικότερου δημοσίου συμφέροντος και συγκεκριμένα από την ανά-

γκη ταχείας εκκαθαρίσεως αξιώσεων που απορρέουν από περιοδικές (ανά μή-

να) παροχές και των αντιστοίχων υποχρεώσεων του Ελληνικού Δημοσίου, η

οποία είναι απαραίτητη για την προστασία της περιουσίας και της οικονομι-

κής καταστάσεως αυτού, στην οποία συμβάλλουν οι φορολογούμενοι πολίτες

με την καταβολή φόρων. Η ταχεία εκκαθάριση των εκκρεμοτήτων, αναφορι-

κά με τις πιο πάνω αξιώσεις και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις του Δημοσίου,

είναι αναγκαία προς αποφυγή ανατροπής, μετά την πάροδο μακρού χρονικού

διαστήματος, των οικονομικών δεδομένων, κατά συνεκτίμηση των οποίων το

Δημόσιο προβαίνει στον σχεδιασμό της οργανώσεως και του τρόπου λειτουρ-

γίας της δημοσίας διοικήσεως, λαμβάνοντας αυτά υπόψη για την πρόβλεψη

των σχετικών δαπανών κατά την κατάρτιση του κρατικού προϋπολογισμού

και η αποφυγή των δυσμενών επιπτώσεων που επάγονται στην εκτέλεση του

προϋπολογισμού η σε βάθος πολλών ετών ικανοποίηση των ανωτέρω αξιώσε-

ων, λόγω του μεγάλου ύψους των σχετικών απαιτήσεων συνολικά, που απορ-

ρέει από τον μεγάλο αριθμό των σχετικών διαφορών που ανακύπτουν με την

άσκηση ευθειών αγωγών κατά του Ελληνικού Δημοσίου από το υπηρετούν σε

αυτό προσωπικό. Έτσι, ο στόχος του Κράτους να προγραμματίσει τα έσοδα

του και τις δαπάνες του, χωρίς να εμποδίζεται από σημαντικά ανεξόφλητα

χρέη, δικαιολογεί την θέσπιση εύλογων αποκλειστικών προθεσμιών για την

άσκηση των σχετικών αγωγών. Η διαφοροποίηση αυτή δικαιολογείται όχι μό-

νο από την ανάγκη προστασίας της περιουσίας του Δημοσίου κατά τα προε-

κτεθέντα, αλλά και από τις διαφορετικές συνθήκες υπό τις οποίες τελούν οι

υπάλληλοι του Δημοσίου σε σχέση με τους υπαλλήλους του ιδιωτικού τομέα,

καθώς και από το διαφορετικό νομικό καθεστώς που διέπει αντίστοιχα τις

σχέσεις των δύο αυτών κατηγοριών υπαλλήλων προς τους εργοδότες τους,

σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις της κείμενης νομοθεσίας. Επομένως η

διάταξη του άρθρου 91 παρ. 3 του Ν. Δ/τος 321/1969, με την οποία θεσπίζεται

διετής παραγραφή για τις ρηθείσες αξιώσεις των υπαλλήλων του Δημοσίου

δεν αντίκειται στην από το άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος αρχή της ισότη-

τας (πρβλ. ΑΕΔ 9/2009, ως προς την διάταξη του άρθρου 48 § 3 του ν.δ.

496/1974 που προβλέπει διετή επίσης παραγραφή για τις αντίστοιχες αξιώ-

σεις των υπαλλήλων ΝΠΔΔ κατ’ αυτών).

Ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου και τα μέλη Δημήτριος Αλεξανδρής,

Κίμων-Παναγιώτης Ευστρατίου και Βασίλειος Λυκούδης, διατύπωσαν την α-

κόλουθη ειδικότερη γνώμη: Κατά την έννοια της διατάξεως της παρ. 3 του

άρθρου 91 του ν.δ/τος 321/1969, ερμηνευομένης ενόψει της γενικής διατυπώ-

σεως αυτής και του γεγονότος ότι δεν γίνεται σε αυτήν καμία διάκριση ως

προς το αν η καταβολή των αποδοχών επιδιώκεται με ευθεία αγωγή ή με αγω-

γή αποζημιώσεως, στην υπ’ αυτής προβλεπόμενη διετή παραγραφή υπόκει-

νται οι πάσης φύσεως αξιώσεις των υπαλλήλων του Δημοσίου από καθυστε-

ρούμενες αποδοχές ή απολαβές, οποιασδήποτε φύσεως, είτε οι αποδοχές ή

απολαβές αυτές οφείλονται απ’ ευθείας από τον νόμο και την πληρωμή τους

αρνείται ή καθυστερεί το Δημόσιο για οποιοδήποτε λόγο, είτε όταν για την

θεμελίωση του σχετικού δικαιώματος απαιτείται η έκδοση πράξεως της Διοι-

κήσεως, στην οποία τα όργανα της παρανόμως αρνούνται να προβούν. Η διε-

τής δηλαδή παραγραφή ισχύει είτε η διεκδίκηση των αποδοχών ή απολαβών

επιδιώκεται με ευθεία αγωγή, λόγω αρνήσεως ή καθυστερήσεως καταβολής

των, είτε με αγωγή αποζημιώσεως, σύμφωνα με το άρθρο 105 του Εισαγωγι-

κού Νόμου του Αστικού Κώδικα, λόγω παραλείψεως των οργάνων του Δημο-

σίου να εκδώσουν την απαιτούμενη για την πρόβλεψη των αποδοχών ή απο-

λαβών πράξη. Ο θεσπιζόμενος δε με την ανωτέρω διάταξη της παρ. 3 του άρ-

θρου 91 του ν.δ/τος 321/1969 ειδικός κανόνας, με τον οποίο καθιερώνεται,

κατ’ εξαίρεση από τον προβλεπόμενο από την παρ. 1 του ίδιου άρθρου 91 γε-

νικό κανόνα της πενταετούς παραγραφής για τις αξιώσεις κατά του Δημοσίου,

βραχυπρόθεσμη διετής παραγραφή για τις σχετικές με αποδοχές ή άλλης φύ-

σεως απολαβές ή αποζημιώσεις χρηματικές αξιώσεις των υπαλλήλων του Δη-

μοσίου κατ’ αυτού, δικαιολογείται από την φύση της εννόμου σχέσεως, που

συνδέει το Δημόσιο με τους υπαλλήλους του. Και τούτο διότι η ορθολογική

οργάνωση και η εύρυθμη λειτουργία της Διοικήσεως δημιουργούν την ανάγκη

της ταχείας εκκαθαρίσεως των εκκρεμοτήτων περί τις εν λόγω αξιώσεις και

τις αντίστοιχες υποχρεώσεις του Δημοσίου, που απορρέουν από περιοδικές

(κατά μήνα) παροχές, η επί μακρόν χρόνον διατήρηση των οποίων εκκρεμο-

τήτων επιβαρύνει, κατά τρόπο βλαπτικό για την Διοίκηση, την σχέση που

συνδέει το Δημόσιο με τους υπαλλήλους του. Περαιτέρω, η ανάγκη ταχείας

εκκαθαρίσεως εκκρεμοτήτων ως προς την ύπαρξη των εν λόγω αξιώσεων των

υπαλλήλων και των αντιστοίχων υποχρεώσεων του Δημοσίου ενδείκνυται

προς αποφυγή ανατροπής, μετά την πάροδο μακρού χρονικού διαστήματος,

των οικονομικών δεδομένων, κατά συνεκτίμηση των οποίων το Δημόσιο προ-

βαίνει στον σχεδιασμό της οργανώσεως και του τρόπου λειτουργίας της δη-

μοσίας διοικήσεως και τα οποία λαμβάνει υπόψη για την πρόβλεψη των σχε-

τικών δαπανών κατά την κατάρτιση του κρατικού προϋπολογισμού. Η διετής

δε παραγραφή είναι εύλογη από την άποψη ότι παρέχει επαρκές χρονικό διά-

στημα στον υπάλληλο για την διεκδίκηση τυχόν χρηματικών αξιώσεων του

κατά του Δημοσίου, σχετικών με αποδοχές ή άλλης πάσης φύσεως απολαβές ή

αποζημιώσεις, ώστε δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι, ως εκ της καθιερώσεως της

βραχυπρόθεσμης αυτής παραγραφής, καθίσταται πρακτικώς αδύνατη ή υ-

περβολικά δυσχερής η άσκηση του δικαιώματος του υπαλλήλου να διεκδική-

σει αποδοχές ή άλλης φύσεως απολαβές ή αποζημιώσεις, που οφείλονται, κατ’

αυτόν, συνεπεία της σχέσεως που τον συνδέει με το Δημόσιο. Εξάλλου, ο ανω-

τέρω λόγος, ο οποίος δικαιολογεί την θέσπιση της διετούς παραγραφής για τις

αφορώσες αποδοχές ή άλλης πάσης φύσεως απολαβές ή αξιώσεις των υπαλ-

λήλων του Δημοσίου κατ’ αυτού, συντρέχει εξ ίσου και προκειμένου περί τυ-

χόν χρηματικών αξιώσεων του Δημοσίου κατά των υπαλλήλων του, που απορ-

ρέουν από την έννομη σχέση που τους συνδέει. Τούτο δε έχει ως συνέπεια ότι

είναι αδικαιολόγητη η εξαίρεση των αξιώσεων αυτών του Δημοσίου έναντι

των υπαλλήλων του από την βραχυχρόνια διετή παραγραφή, την οποία προ-

βλέπει η παρ. 3 του άρθρου 91 του ν.δ/τος 321/1969 αναφορικά με τις αξιώ-

σεις των υπαλλήλων που απορρέουν από την εν λόγω έννομη σχέση, και η υ-

παγωγή των αξιώσεων τούτων του Δημοσίου στον προβλεπόμενο από την

παρ. 1 του άρθρου 87 του ανωτέρω ν.δ/τος 321/1969 γενικό κανόνα της πε-

νταετούς παραγραφής των χρηματικών απαιτήσεων του Δημοσίου. Διότι, ε-

νόψει της ομοιότητας των συντρεχουσών περιστάσεων, και οι αξιώσεις αυτές

θα έπρεπε να υπαχθούν στον ειδικό κανόνα της διετούς παραγραφής, ισχύο-

ντα για τις πάσης φύσεως χρηματικές αξιώσεις που απορρέουν από την σχέση

του δημοσίου υπαλλήλου με το Δημόσιο, ανεξαρτήτως δηλαδή αν δικαιούχος

είναι ο υπάλληλος ή το Δημόσιο. Εφόσον δε είναι αδικαιολόγητη η διάκριση

αυτή υπέρ του Δημοσίου, η μη υπαγωγή και συνακόλουθη εξαίρεση των εν

λόγω αξιώσεων του Δημοσίου έναντι υπαλλήλων του από την βραχυχρόνια

διετή παραγραφή, που αντιβαίνει στην συνταγματική αρχή της ισότητας, δεν

μπορεί να αποτελέσει έγκυρο έρεισμα για την επέκταση της εφαρμογής της

πενταετούς παραγραφής και στις σχετικές με τις αποδοχές και τις πάσης φύ-

σεως απολαβές ή αποζημιώσεις αξιώσεις των υπαλλήλων κατά του Δημοσίου.

Ενόψει των ανωτέρω, η διάταξη του άρθρου 91 παρ. 3 του ν.δ/τος 321/1969,

που θεσπίζει διετή παραγραφή για τις προαναφερθείσες αξιώσεις των υπαλ-

λήλων του Δημοσίου κατ’ αυτού, δεν αντίκειται στην κατά το άρθρο 4 παρ. 1

του Συντάγματος αρχή της ισότητας.

Επίσης, κατά την συγκλίνουσα ειδικότερη γνώμη του μέλους του Δι-

καστηρίου Νικολάου Αλιβιζάτου, η συνταγματικότητα της διάταξης της παρ. 3

του άρθρου 91 του ν.δ/τος 321/1969, θα πρέπει κατ’ αρχάς να εξετασθεί αυτο-

τελώς, υπό το πρίσμα του δικαιώματος που η δικονομική αυτή διάταξη ρυθμί-

ζει, δηλαδή του δικαιώματος δικαστικής προστασίας, όπως αυτό κατοχυρώνε-

ται γενικά (άρθρο 20 παρ. 1 Σ. και 6 παρ. 1 ΕΣΔΑ) και στις δίκες του Δημοσίου

ειδικότερα. Στο πλαίσιο της ευρείας ευχέρειας που του παρέχει η επιφύλαξη

του νόμου της παρ. 1 του άρθρου 20 του Συντάγματος, ο νομοθέτης μπορεί να

προβλέψει διαφορετικούς κανόνες για τις δίκες στις οποίες διάδικος είναι το

Δημόσιο ή ένας άλλος φορέας δημόσιας εξουσίας (ΟΤΑ, ν.π.δ.δ. κ.λπ.). Αρκεί,

όπως έχει κριθεί, να μην εισάγει αδικαιολόγητα προνόμια υπέρ του Δημοσίου,

δηλαδή εξαιρέσεις από τις γενικές ρυθμίσεις, οι οποίες δεν υπηρετούν λόγους

δημόσιου συμφέροντος (βλ. ΕΔΔΑ Καραχάλιος κατά Ελλάδος, απόφαση της

11.12.2003, Μεϊδάνης κατά Ελλάδος, απόφαση της 22.5.2008, Ζουμπουλίδης

κατά Ελλάδος, απόφαση 25.6.2009). Περαιτέρω, στο πεδίο των δικών του

Δημοσίου, ο νομοθέτης έχει την ευχέρεια, δυνάμει της ίδιας επιφύλαξης του

νόμου, να προβλέψει διαφορετική προθεσμία για την παραγραφή διαφορετι-

κών αξιώσεων κατά του Δημοσίου. Αρκεί η προβλεπόμενη κάθε φορά προθε-

σμία να μην είναι τόσο βραχεία ώστε, εν όψει της φύσεως της διαφοράς και

σύμφωνα με τα διδάγματα της κοινής πείρας, να παρακωλύει ουσιωδώς την

αποτελεσματική άσκηση του προστατευόμενου δικαιώματος. Εν προκειμένω,

η προβλεπόμενη διετής παραγραφή από τη γένεση της αξίωσης είναι επαρκής

για έναν στοιχειωδώς επιμελή διάδικο, ο οποίος, κατά τεκμήριο, γνωρίζει εξ

αρχής τους όρους υπό τους οποίους παρέχει τις υπηρεσίες του στο Δημόσιο

και, συνεπώς, για την προστασία των συμφερόντων του, δεν χρειάζεται να

προσφύγει στις συμβουλές εξειδικευμένου δικηγόρου (πρβλ. ΕΔΔΑ Sunday

Times κατά Ηνωμένου Βασιλείου, απόφαση της 26.4.1979, § 49). Από την άλ-

λη, η κανονικότητα και η περιοδικότητα της καταβολής των κάθε είδους απο-

λαβών των δημόσιων κ.λ.π. υπαλλήλων, διαφοροποιούν τις αξιώσεις κατά του

Δημοσίου για καθυστερούμενες αποδοχές σε σύγκριση με άλλες αξιώσεις κα-

τά του Δημοσίου, που ούτε ο χρόνος γένεσης τους είναι βέβαιος ούτε έχουν τα

ανωτέρω χαρακτηριστικά. Ως εκ τούτου, η διαφοροποίηση της παραγραφής

των πρώτων (διετής) έναντι των δεύτερων (πενταετής) είναι κατ’ αρχήν δι-

καιολογημένη. Δεν τίθεται, επομένως, ζήτημα παραβίασης ούτε και της αρχής

της (δικονομικής) ισότητας (άρθρα 20 παρ.1 και 4 παρ. 1 Σ.) διότι οι ρυθμιζό-

μενες καταστάσεις διαφέρουν εν προκειμένω ουσιωδώς. Πολύ περισσότερο,

που δεν ανήκει στη δικαστική αλλά στη νομοθετική εξουσία να αποκαθιστά

ανισότητες, με άμεση ή έμμεση επέκταση του πεδίου εφαρμογής μισθολογι-

κών ρυθμίσεων σε κατηγορίες δημόσιων κ.λ.π. υπαλλήλων και λειτουργών,

στις οποίες ο νομοθέτης δεν είχε προσβλέψει. Διότι ο κίνδυνος άνισης μετα-

χείρισης ουσιωδώς ομοίων καταστάσεων εξ αιτίας αυθαίρετων ρυθμίσεων,

δεν δικαιολογεί εν προκειμένω την υποκατάσταση του νομοθέτη από τον δι-

καστή. Ο τελευταίος εκτός του ότι δεν διαθέτει τις αναγκαίες τεχνικές γνώ-

σεις, δεν είναι κατά το Σύνταγμα αρμόδιος, ούτε και υπεύθυνος για την τήρη-

ση του κρατικού προϋπολογισμού (άρθρα 78 παρ. 1 και 80 παρ. 1 Σ.). Τέλος,

και ανεξάρτητα από το ζήτημα της δικαιοδοσίας του Α.Ε.Δ. παρατηρείται ότι

η επίδικη διαφορά δεν καταλαμβάνεται από το δεδικασμένο της προαναφερ-

θείσας απόφασης του ΕΔΔΑ στην υπόθεση Ζουμπουλίδη κατά Ελλάδος. Ως εκ

τούτου, δεν τίθεται ζήτημα αντίθεσης της κρίσιμης εν προκειμένω διάταξης

της παρ. 3 του άρθρου 91 του ν. δ/τος 321/1969 με το δικαίωμα σεβασμού της

περιουσίας (άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ), διότι

από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτει ότι, στην παρούσα υπόθεση, τα περι-

στατικά που οδήγησαν στην έκδοση της παραπεμπτικής απόφασης της Ολο-

μελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας, είναι διαφορετικά σε σύγκριση με

εκείνα τα οποία προκάλεσαν την καταδίκη της Ελλάδος από το ΕΔΔΑ στην ως

άνω υπόθεση. Πράγματι, όπως προκύπτει από το ιστορικό της υπόθεσης Ζου-

μπουλίδη, (βλ. τις παρ. 5-14 της 5 ως άνω απόφασης του ΕΔΔΑ), αποφασιστι-

κός παράγων για την καταδικαστική κρίση του τελευταίου ήταν η διαφορο-

ποίηση (και μάλιστα όχι με διάταξη νόμου, αλλά με υπουργικές αποφάσεις)

των διοικητικών υπαλλήλων του Υπουργείου Εξωτερικών σε δημόσιου και ι-

διωτικού δικαίου και η εντεύθεν δυσμενής μισθολογική μεταχείριση των δεύ-

τερων έναντι των πρώτων. Υπό το πρίσμα αυτό, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η βραχύ-

τερη παραγραφή των αξιώσεων των δεύτερων ήταν αδικαιολόγητη και παρα-

βίαζε το δικαίωμα τους για σεβασμό της περιουσίας τους. Εν τούτοις, τα περι-

στατικά εκείνα διαφέρουν από αυτά της υποθέσεως που οδήγησαν στην έκ-

δοση της παραπεμπτικής απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας, πρωτί-

στως διότι σε αυτές δεν ετέθη ζήτημα φύσεως της εργασιακής σχέσεως ως δη-

μόσιου ή ιδιωτικού δικαίου και, κατ’ επέκταση, αυθαίρετης μισθολογικής δια-

φοροποίησης των ενδιαφερομένων υπαλλήλων. Επομένως, σε αντίθεση με

την υπόθεση Ζουμπουλίδη, lex specialis για τον έλεγχο της συνταγματικότη-

τας της κρίσιμης εν προκειμένω διάταξης δεν είναι το δικαίωμα σεβασμού της

περιουσίας (άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ) αλλά

το δικαίωμα δικαστικής προστασίας (άρθρο 20 παρ. 1 Σ. και 6 παρ. 1 ΕΣΔΑ).

Μειοψήφισαν τα μέλη του Δικαστηρίου, Παναγιώτα Καρλή, Βασιλική

Καλαντζή και Χρήστος Κούσουλας, τα οποία διατύπωσαν την ακόλουθη άπο-

ψη: Η θέσπιση με το προαναφερθέν άρθρο 91 παρ. 3 του ν.δ/τος 321/1969 εις

βάρος των υπαλλήλων του Δημοσίου ειδικής βραχυπρόθεσμης παραγραφής,

με την οποία περιορίζεται το δικαίωμα τους να διεκδικήσουν αναδρομικά πο-

σά λόγω καθυστερουμένων αποδοχών ή άλλων απολαβών ή αποζημιώσεως εξ

αδικαιολογήτου πλουτισμού, αντίκειται στο άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος,

που καθιερώνει την αρχή της ισότητας, διότι είναι μικρότερος από τον χρόνο

παραγραφής που προβλέπεται (πενταετής) αφενός μεν από την παράγραφο 1

του ίδιου ως άνω όρθρου 91 για όλες τις άλλες χρηματικές αξιώσεις κατά του

Δημοσίου, αφετέρου δε από το άρθρο 87 παρ. 1 του εν λόγω ν.δ/τος για τις

χρηματικές αξιώσεις του Δημοσίου κατά τρίτων. Η θέσπιση δε της ανωτέρω

βραχυπρόθεσμης παραγραφής δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από την ανάγκη

της ταχείας εκκαθαρίσεως των αξιώσεων των υπαλλήλων του Δημοσίου κατ’

αυτού, που αφορούν αποδοχές ή άλλες απολαβές ή αποζημίωση από αδικαιο-

λόγητο πλουτισμό, και της τηρήσεως της δημοσιονομικής τάξεως, με την απο-

φυγή ανατροπής των δεδομένων κατ’ εκτίμηση των οποίων έχει καταρτισθεί ο

κρατικός προϋπολογισμός. Και τούτο διότι η ανωτέρω βραχυπρόθεσμη παρα-

γραφή έχει θεσπισθεί μόνον για τις προαναφερθείσες αξιώσεις των υπαλλή-

λων του Δημοσίου κατ’ αυτού, ενώ για όλες τις άλλες αξιώσεις κατά του Δημο-

σίου – ακόμη και για τις σχετικές με τις αποδοχές ή άλλης πάσης φύσεως α-

πολαβές αξιώσεις των υπαλλήλων, των οποίων η ικανοποίηση επιδιώκεται με

αγωγή αποζημιώσεως – ο χρόνος παραγραφής είναι πενταετής, αν και των

απαιτήσεων αυτών ενδείκνυται η ταχεία εκκαθάριση. Εξάλλου, η θέσπιση της

ανωτέρω διετούς παραγραφής δεν δικαιολογείται ούτε από την φύση της εν-

νόμου σχέσεως, που συνδέει το Δημόσιο με τους υπαλλήλους του, εφόσον οι

χρηματικές αξιώσεις του Δημοσίου κατ’ αυτών δεν υπόκεινται στην ίδια βρα-

χεία παραγραφή. Ενόψει των ανωτέρω, η διάταξη της παραγράφου 3 του άρ-

θρου 91 του ν.δ/τος 321/1969 δεν θα έπρεπε να εφαρμοσθεί ως αντισυνταγ-

ματική, και, ως εκ τούτου, ανίσχυρη, με συνέπεια οι απαιτήσεις των υπαλλή-

λων του Δημοσίου από καθυστερούμενες αποδοχές ή απολαβές οποιασδήποτε

φύσεως ή αποζημιώσεις από αδικαιολόγητο πλουτισμό να υπόκεινται στην

προβλεπόμενη από την παράγραφο 1 του ίδιου άρθρου 91 και ισχύουσα για

όλες τις άλλες χρηματικές αξιώσεις κατά του Δημοσίου πενταετή παραγραφή.

Επειδή, κατόπιν των προεκτεθέντων, πρέπει να αρθεί η αμφισβήτηση

που ανέκυψε σε σχέση με την ουσιαστική συνταγματικότητα της διατάξεως

του άρθρου 91 παρ. 3 του Ν. Δ/τος 321/1969 από την έκδοση της με αριθμό

954/2011 (παραπεμπτικής) αποφάσεως της Ολομελείας του Συμβουλίου της

Επικρατείας, υπέρ της γνώμης που υιοθετήθηκε επί του επίμαχου ζητήματος

με την υπ’ αριθμ. 1270/1983 απόφαση του Αρείου Πάγου και εμμέσως πλην

σαφώς και με τις υπ’ αριθ. 882/1980, 1294/1983, 941/1988, 535/1992,

1010/1993, 1110/1994 αποφάσεις του ιδίου Δικαστηρίου, δηλαδή με την υιο-

θέτηση της άποψης ότι η προαναφερθείσα διάταξη δεν αντίκειται στη διάταξη

του άρθρου 4 παρ. 1 του Συντάγματος.

[Αίρει την αμφισβήτηση που ανέκυψε από τις αποφάσεις 954/2011

της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας και 1270/1983 του Αρείου

Πάγου και εμμέσως και από τις υπ’ αριθμ. 882/1980, 1294/1983, 941/1988,

535/1992 1010/1993 1110/1994 όμοιες του Αρείου Πάγου ως προς την ουσια-

στική συνταγματικότητα της διατάξεως του άρθρου 91 παρ. 3 του ν.δ/τος

321/1969. Αποφαίνεται ότι η διάταξη του άρθρου 91 παρ. 3 του ν.δ/τος

321/1969, δεν αντίκειται στο άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος.]

ΣΧΟΛΙΟ:ΤΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ-

ΠΑΡΑΓΡΑΦΗ ΑΞΙΩΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ :

1.-Η δυσχερής για την Ελλάδα οικονομική συγκυρία, την οποία διανύουμε και ο Ν.

3845/2010 «Μέτρα για την εφαρμογή του μηχανισμού στήριξης της ελληνικής οικο-

νομίας από τα κράτη μέλη της Ζώνης του ευρώ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο»,

όπως και η κρίση του «Μνημονίου» με την ΣΤΕ 668/20121,νομίζω ότι αποτελούν

την αιτία της μεταστροφής της νομολογίας2 ,με στόχο την κάλυψη δημοσιονομικών

λόγων και των ταμειακών αναγκών του Δημοσίου. Οι έννοιες του «πλήρους δημο-

σιονομικού εκτροχιασμού» και της «δημοσιονομικής και εθνικής κρίσης» της χώρας

χρησιμοποιήθηκαν από την πρόσφατη νομολογία του ΣτΕ ως μορφές σιωπηρής γενι-

κής ρήτρας διασταλτικής ερμηνείας (έτσι η μειοψ. ΣτΕ 693/2011) και μεταβολής πά-

γιας μέχρι τότε νομολογίας (έτσι η ΣτΕ 1620/2011. Η νομολογία επιχειρεί να μετα-

χειρισθεί την δημοσιονομική κρίση ως ερμηνευτικό κριτήριο διατάξεων, που συνεπά-

γονται οικονομικές αξιώσεις ή υποχρεώσεις του κράτους3.

1 Η απόφαση 668/2012 της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας (δημοσιεύθηκε στις 20/2/2012) σχετικά με το Μνημόνιο 1 (Ν. 3845/2010), με το οποίο επήλθε το πρώτο κύμα επιβολής δυσμενών οικονομικών μέτρων για την κάλυψη των δανειακών αναγκών της χώρας.

2 Δεν είναι η μόνη περίπτωση όπου συμφωνίες διεθνών δανειστών με κράτη έφθασαν να κριθούν από Ανώτατο Δικαστήριο. Αξίζει να υπενθυμιστεί η απόφαση υπ’αρίθμ. 2009-43-01/21-12-2009 του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου της Λετονίας, που αντιμε-τώπισε παρόμοιο νομικό ζήτημα, με διαφορετικό σκεπτικό.-

3 βλ Μελέτη: « Μετασχηματισμοί του ταμειακού συμφέροντος του Δημοσίου σε περίοδο έντονης οικονομικής κρίσης. Με αφορμή τις πρόσφατες αποφάσεις 693/2011 (κατά μει-οψ.) και 1620/2011 (κατά πλειοψ.) του ΣΤ΄ Τμ. του ΣτΕ» του Ιάκωβου Γ. Μαθιουδάκη, σε http://www.constitutionalism.gr/html/ent/146/ent.2146.asp

Με την υπ΄αριθ. 2/2012 Απόφαση του Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου κρίθηκε ότι η

παρ. 3 του άρθρου 91 του Ν.Δ. 321/1969, η οποία προβλέπει διετή παραγραφή των

αξιώσεων κατά του Δημοσίου των δημοσίων υπαλλήλων, πολιτικών και στρατιωτικών

και των συνδεομένων με σχέση δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου με αυτό από καθυστε-

ρούμενες αποδοχές ή κάθε άλλης φύσεως απολαβές ή αποζημιώσεις εξ αδικαιολογή-

του πλουτισμού, δεν αντίκειται στην από το άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος αρχή

της ισότητας. Συνεπώς οι αξιώσεις των με οποιαδήποτε σχέση υπαλλήλων του Ελλη-

νικού Δημοσίου από καθυστερούμενες αποδοχές ή απολαβές οποιασδήποτε φύσεως

ή αποζημιώσεις από αδικαιολόγητο πλουτισμό, οι οποίες ορίζονται και οφείλονται

απ` ευθείας από το νόμο και των οποίων την πληρωμή αρνείται ή καθυστερεί το Δη-

μόσιο για οποιοδήποτε λόγο, σύμφωνα με την έννοια την οποία προσδίδουν τα όργα-

να του στο νόμο, από την οποία όμως άρνηση ή καθυστέρηση δεν παρακωλύεται η

δικαστική επιδίωξη της αξιώσεως, υπόκεινται σε διετή παραγραφή. Η πενταετής

παραγραφή, αντιθέτως, ισχύει όταν για τη θεμελίωση του επί των αποδοχών ή των

πάσης φύσεως απολαβών δικαιώματος, απαιτείται η έκδοση πράξεως του Δημοσίου,

την οποία παρανόμως παραλείπουν να εκδώσουν τα όργανα του, δηλαδή όταν δεν

πρόκειται για ευθεία αγωγή λόγω αρνήσεως ή καθυστερήσεως καταβολής των απο-

δοχών, αλλά για αγωγή αποζημιώσεως, λόγω παραλείψεως οφειλομένης νόμιμης ε-

νέργειας των οργάνων του Δημοσίου, σύμφωνα με το άρθρο 105 του Εισαγωγικού

Νόμου του Αστικού Κώδικα (πρβλ ΑΕΔ 9/2009).Υπενθυμίζουμε ότι το ίδιο είχε κρι-

θεί με την υπ’ αριθ. 9/2009 Απόφαση του ΑΕΔ4 και για τους υπαλλήλους των ΝΠΔΔ,

ότι δηλαδή οι αξιώσεις των υπαλλήλων των νπδδ από καθυστερούμενες αποδοχές ή

απολαυές, οποιασδήποτε φύσης ή αποζημίωσης από αδικαιολόγητο πλουτισμό, που

ορίζονται και οφείλονται απ΄ ευθείας από το νόμο και την πληρωμή των οποίων αρ-

νείται ή καθυστερεί το νομικό πρόσωπο, υπόκεινται σε διετή παραγραφή. (άρθρο 48

παρ. 3 του νδ 496/1974)

Με την σχολιαζομένη Απόφαση του ΑΕΔ κρίθηκε ακόμη ότι : «Η ταχεία εκκαθάριση

των εκκρεμοτήτων, αναφορικά με τις πιο πάνω αξιώσεις και τις αντίστοιχες υπο-

χρεώσεις του Δημοσίου, είναι αναγκαία προς αποφυγή ανατροπής, μετά την πάροδο

μακρού χρονικού διαστήματος, των οικονομικών δεδομένων, κατά συνεκτίμηση των

οποίων το Δημόσιο προβαίνει στον σχεδιασμό της οργανώσεως και του τρόπου λει-

τουργίας της δημοσίας διοικήσεως, λαμβάνοντας αυτά υπόψη για την πρόβλεψη των

σχετικών δαπανών κατά την κατάρτιση του κρατικού προϋπολογισμού και η αποφυ-

γή των δυσμενών επιπτώσεων που επάγονται στην εκτέλεση του προϋπολογισμού η

σε βάθος πολλών ετών ικανοποίηση των ανωτέρω αξιώσεων, λόγω του μεγάλου ύ-

ψους των σχετικών απαιτήσεων συνολικά, που απορρέει από τον μεγάλο αριθμό των

σχετικών διαφορών που ανακύπτουν με την άσκηση ευθειών αγωγών κατά του Ελ-

4 Είναι αξιοσημείωτες οι απόψεις για τη παραγραφή στα Υπομνήματα στο Α.Ε.Δ. των Ά. Καζάκου και Αντ. Ρουπακιώτη δημοσιευμένες στην ιστοσελίδα της Ένωσης Ελλήνων Ερ-γατολόγων.

ληνικού Δημοσίου από το υπηρετούν σε αυτό προσωπικό. Έτσι, ο στόχος του Κρά-

τους να προγραμματίσει τα έσοδα του και τις δαπάνες του, χωρίς να εμποδίζεται από

σημαντικά ανεξόφλητα χρέη, δικαιολογεί την θέσπιση εύλογων αποκλειστικών προ-

θεσμιών για την άσκηση των σχετικών αγωγών» Με την ανωτέρω σκέψη επιχειρεί-

ται να εξηγηθεί η θεσμοθέτηση της ιδιαιτέρως δυσμενούς ρύθμισης ως προς την πα-

ραγραφή των αξιώσεων των υπαλλήλων κατά του νομικού προσώπου δημοσίου δι-

καίου με κριτήριο αν ο διάδικος είναι υπάλληλος ή μη του Δημοσίου Η ρύθμιση αυτή

αποσκοπεί προδήλως στην εξυπηρέτηση του στενού ταμειακού συμφέροντος του δη-

μοσίου.-

2.- Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε στην υπόθεση

Ζουμπουλίδη κατά Ελλάδας της 25-6-2009, ότι για τον προβλεπόμενο από το άρθρο

90 παρ. 3 του ν. 2362/1995 περιορισμό της αξίωσης των απαιτήσεων κατά του Δη-

μοσίου (αποδοχές ή άλλες κάθε φύσεως απολαβές υπαλλήλων του Δημοσίου) σε μια

διετία, έναντι των απαιτήσεων του Δημοσίου κατά άλλων προσώπων, όπου κατά το

άρθρο 86 του ως άνω νόμου προβλέπονται προθεσμίες παραγραφής που κυμαίνονται

μεταξύ πέντε και είκοσι ετών δεν υπάρχει κάποιος λόγος που να δικαιολογεί επαρκώς

την εφαρμογή διετούς παραγραφής, μόνο δε το δημοσιονομικό συμφέρον του

Δημοσίου δεν μπορεί να αφομοιωθεί συλλήβδην σε ένα γενικότερο δημό-

σιο συμφέρον. Περαιτέρω, η επίκληση του γενικού συμφέροντος έγκαιρης

ισοσκέλισης των υποχρεώσεων του Δημοσίου δεν αρκεί για να καθοριστεί

κατά προνομιακό για το Δημόσιο τρόπο η ημέρα, από την οποία ξεκινά ο

υπολογισμός των νόμιμων τόκων του επιδικαζόμενου ποσού. (βλ. όμως ΑΕΔ

32/2008 και 9/2009).

Ωστόσο περιέργεια προκαλεί η εμμονή του ΑΕΔ να εναντιώνεται στην νο-μολογία του ΕΔΑΔ προκειμένου να περικόπτει δικαιώματα πολιτών εναντί-ον του Δημοσίου την στιγμή μάλιστα που το Ειδικό Δικαστήριο του αρ-θρου 88παρ 2 Σ(Μισθοδικείο) εκρινε ότι οι διατάξεις του άρθρου 90 παρ. 3 ν. 2362/1995 είναι αντίθετες προς το άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος , αφού θεσπίζουν αδικαιολόγητα σε βάρος των Ελλήνων πολιτών ρυθμίσεις. Κρίθηκε επίσης ότι, οι απαιτήσεις δικαστικών λειτουργών για καταβολή αποζημίωσης από αδικοπραξία οργάνων του Δημοσίου αποτελούν περιου-σιακής φύσεως δικαιώματα, τα οποία, επομένως, προστατεύονται από τις διατάξεις του άρθρου 17 του Συντάγματος και του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α.

ΑΝΤΩΝΙΟΣ Π.ΑΡΓΥΡΟΣ

argyrospa@yahoo.com