Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΚΩΝ

Μεγάλες προσδοκίες σε microια δύσκολη εποχήΗ θυελλώδης περίοδος της Γαλλικής Επανάστασης έδειχνε να τελειώνει στη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα Η Eυρώπη του Nαπολέοντα κλυδωνιζόταν microέσα σε αδι-έξοδα και αντιφάσεις microέχρι την τελική της κατάρρευση στα 1814 που επικυρώθηκε στο Bατερλό το επόmicroενο έτος (1815) Το συνέδριο της Bιέννης (1815) και η Iερή Συmicromicroαχία των microοναρχών που οργανώθηκε εκεί έθεσαν τις οποιεσδήποτε ανατρεπτι-κές προθέσεις υπό διωγmicroό και ανέλαβαν την προάσπιση των θρόνων των κοινωνικών και εθνικών ισορροπιών Φυσικά οι επαναστατικές προθέσεις ούτε έσβησαν ούτε εξαφανίστηκαν Οι καιροί άλλαζαν και πολύς κόσmicroος επιθυmicroούσε έναν κόσmicroο διαφο-ρετικό απrsquo αυτόν microέσα στον οποίο ζούσε Στη δύσκολη συγκυρία όmicroως όλες αυτές οι προσδοκίες πέρασαν σε υπόγειες δυσδιάκριτες διαδροmicroές έγιναν το αντικείmicroενο του πόθου microυστικών οργανώσεων όπου η microυστικότητα εκφραζόταν microέσα από τον microυστικισmicroό και τα σύmicroβολα Η δύναmicroη των τελευταίων εξόρκιζε την αδυναmicroία των πολιτικών microέσων microεταθέτοντας στον κόσmicroο της φαντασίας όσα αρνιόταν η πραγmicroα-τικότητα Οι Έλληνες είχαν κάνει microεγάλα βήmicroατα προς την εθνική τους συγκρότηση στα ταραγ-microένα χρόνια και ήταν αδύνατο να τα ξεχάσουν και να γυρίσουν στην προηγούmicroενη κατάσταση Eκδοτικές πρωτοβουλίες όπως ο Eρmicroής ο Λόγιος (1811-1821) και Eταιρείες όπως η Φιλόmicroουσος Eταιρεία η οποία στηριζόταν από τον Kαποδίστρια υπουργό τότε του τσάρου της Pωσίας συντηρούσαν την πεποίθηση της ιδιαιτερότη-τας και την πρόθεση της εθνικής αναγέννησης Στα πλαίσια αυτών των δραστηριοτή-των συγκροτήθηκε στα τέλη του 1814 στην Oδησσό η Φιλική EταιρείαΠολλές microαρτυρίες θέλουν την ίδρυση της Εταιρείας να είναι αποτέλεσmicroα της πρω-τοβουλίας τριών άσηmicroων φαινοmicroενικά προσώπων των Nικόλαου Σκουφά Aθανάσιου Tσακάλωφ και Emicromicroανουήλ Ξάνθου υπαλλήλων εmicroπορικών οίκων και microικρεmicroπόρων Η όλη διαδικασία πάντως δεν παρουσιάζεται αρκετά διαυγής Μια πιο προσεκτική microελέτη των πριν το 1814 βιογραφιών των τριών αυτών πρωτεργατών δείχνει ότι

Το εξώφυλλο του περιοδικού laquoΛόγιος Ερmicroήςraquo το οποίο διέ-

Περί ΕταιρειώνΠροσχέδια για την Εταιρεία των Φιλικών

laquoΑπό της εποχής του 1769 καθrsquo ην εγένετο η εν Πελοποννήσω Ελληνική αποστασία ήτο σταθερώτερον εmicroπεφυτευmicroένη εις τάς καρδίας πολλών καί διαφόρων Ελλήνων τό αίσθηmicroα της εξαλείψεως του Οθωmicroανικού ζυγού αλλrsquo αι περιστάσεις δέν συνε-χώρουν τήν πραγmicroατικήν ενέργειαν διrsquo ενός διοργανισmicroού ο οποίος εδύνατο νά προοδεύση διά του microέτρου microιάς Εταιρίας οmicroοίας microέ εκείνην της Φιλικής ο σκοπός της οποίας ήτον έκτοτε ενδιάθετος εις πολλών υποκειmicroένων τάς ψυχάς Αυτουργός (ή microάλλον δεύτερος συνεργός) του έργου τούτου εφάνη ο εκ Βελεστίνου της Θετταλίας περίφηmicroος Ρήγας ο Φερραίος του οποίου τά microέν σχέδια προώδευσαν αρκετά αλλrsquo ο αείmicroνηστος εκείνος ανήρ προδοθείς εφονεύθηΤης εν έργω αποπερατωθείσης Φιλικής Εταιρίας ο σχεδιαστής εστάθη microετά ταύτα ο ηγεmicroών της Βλαχίας Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο και Φιραρής (δραπέτης) επω-νοmicroασθείς όστις εγκαταλειπών τον θρόνον της ηγεmicroονίας του κατέφυγεν εις το Ρωσσικόν Κράτος (το 1784) διατελέσας ζων υπέργηρως microέχρι του 1817 ότε καί ετε-λεύτησεν αφίσας microίαν microόνην θυγατέραν Ο περί ού ο λόγος Αλεξ Μαυροκορδάτος Φιραρής ανήρ ών πολυmicroαθής έτι δε εστολισmicroένος microέ ηθικάς αρετάς αληθής φίλος του Έθνους του ευσεβής περί τα ανατολικά ορθόδοξα δόγmicroατα σεβόmicroενος παρά πάντων δι όλα αυτά απεστρέφετρο microε άσπονδον microίσος εσωτερικώς την Οθωmicroανικήν καταδυναστείαν Έχων δέ πολυπειρίαν καί γνώσεις πολλάς του κόσmicroου ως εκ της πολυmicroαθείας και της φυσικής του αγχινοίας διαmicroένων δέ εις Κράτος ορθόδοξον και ενασχολούmicroενος περί τήν φιλολογίαν καί τήν των θείων γραφών microελέτην λαβών δέ καί πολλάς microυήσεις διαφόρων Εταιριών συνέταξεν οργανισmicroόν της Ελληνικής Εταιρίας χωρίς νά γνωρίζη ουδείς άλλον τά περί του οργανισmicroού τούτουΌτε δέ ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης (πατήρ του Αλεξάνδρου Υψηλάντου) Ηγεmicroών ών της Βλαχίας εδραπέτευσε πανοικί (το 1806) καί προσέφυγεν εις το Ρωσσικόν Κράτος τότε καί ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος Φιραρής λαβών έντευξιν microετrsquo αυτού καί επιτυχών οmicroόφρονά του τόν Κωνσταντίνον Υψηλάντην αφrsquo ού πρώτος εγνώρισε τήν κατά της Οθωmicroανικής εξουσίας αποστροφήν του ορκίσας αυτόν προηγουmicroένως

είχαν ήδη microετάσχει σε κύκλους σε microασoνικές στοές σε οργανώσεις που microε τον τρόπο τους συνέχιζαν το όραmicroα της Eταιρείας του Pήγα Bελεστινλή Οπωσδήποτε σε αυτούς τους κύκλους συναντήθηκαν microε τις ήδη προϋπάρχουσες ιδέες που πολλοί είχαν λίγοι όmicroως θα αναλάmicroβαναν την άmicroεση και συγκεκριmicroένη υλοποίησή τους Για πολύ καιρό έριξαν το βάρος στη συνωmicroοτικότητα και σε οργανωτικές πρακτικές microε έντονα microυστικιστικό χαρακτήρα δανεισmicroένο από τις microασoνικές πρακτικές Η microυστικότητα ήταν ίσως απαραίτητη για περισσότερους από έναν λόγους Η προφύ-λαξη από τους κατασταλτικούς microηχανισmicroούς των κυβερνήσεων ήταν προφανώς microια πιεστική ανάγκη σε εποχές επικίνδυνες Από την άλλη πλευρά όmicroως η ίδια microυστι-κότητα διευκόλυνε το όλο εγχείρηmicroα οι συντελεστές του δεν ήταν άτοmicroα ευγενούς καταγωγής δεν διέθεταν το γαλάζιο αίmicroα ή έστω τον πλούτο που θα τους επέτρεπε να καθοδηγήσουν ένα τόσο σπουδαίο εγχείρηmicroα Εκείνον τον καιρό δεν ήταν σύνη-θες να ηγούνται οι ταπεινοί σε πολιτικά κινήmicroατα και να προωθούν διεκδικήσεις Δεν ήταν ακόmicroα ούτε έστω η εποχή των αστών ιδιαίτερα στην ανατολική και νοτιοα-νατολική Ευρώπη Η απόλυτη microυστικότητα και η καταθλιπτική στις λεπτοmicroέρειες microυσταγωγία υποκαθιστούσε το λειψό κοινωνικό κύρος των συντελεστών της Φιλικής και άφηνε ελεύθερο το πεδίο στη φαντασία Πάνω στην τελευταία κτίστηκε microάλιστα ο θεmicroέλιος λίθος της Εταιρείας των Φιλικών Ο microύθος αυτός ήταν ο περί Αόρατης Αρχής λόγος Οι επικεφαλής της Φιλικής άφηναν έντεχνα να εννοηθεί ότι πίσω από την εmicroφανή πλευρά της Εταιρείας υπήρχε microια άλλη η οποία για ύψιστους λόγους δεν microπορούσε να φανερώσει την ταυτότητά

τω ενεπιστεύθη καί τω διεκοίνωσε τόν σχεδιασθέντα παρrsquo αυτού οργανισmicroόν της Φιλικής Εταιρίας Ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης αναγνούς τόν οργανισmicroόν εγνωmicroο-δότησεν ευθύς ότι νά microείνη εις microεγίστην εχεmicroύθειαν ως έργον υψηλόν καί χρήζον πολλών γνώσεων καί βοηθειών καί τότε microέν έmicroεινε τό έργον εις σιωπήνraquo

(Φραντζής Αmicroβρόσιος laquoΕπιτοmicroή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδοςraquo 1839 τ Αrsquo σ 70-72)

Ο Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Ιδιόχειρο ιστορικό υπόmicroνηmicroα του Εmicromicroανουήλ Ξάνθου περί

είχαν ήδη microετάσχει σε κύκλους σε microασoνικές στοές σε οργανώσεις που microε τον τρόπο τους συνέχιζαν το όραmicroα της Eταιρείας του Pήγα Bελεστινλή Οπωσδήποτε σε αυτούς τους κύκλους συναντήθηκαν microε τις ήδη προϋπάρχουσες ιδέες που πολλοί είχαν λίγοι όmicroως θα αναλάmicroβαναν την άmicroεση και συγκεκριmicroένη υλοποίησή τους Για πολύ καιρό έριξαν το βάρος στη συνωmicroοτικότητα και σε οργανωτικές πρακτικές microε έντονα microυστικιστικό χαρακτήρα δανεισmicroένο από τις microασoνικές πρακτικές Η microυστικότητα ήταν ίσως απαραίτητη για περισσότερους από έναν λόγους Η προφύ-λαξη από τους κατασταλτικούς microηχανισmicroούς των κυβερνήσεων ήταν προφανώς microια πιεστική ανάγκη σε εποχές επικίνδυνες Από την άλλη πλευρά όmicroως η ίδια microυστι-κότητα διευκόλυνε το όλο εγχείρηmicroα οι συντελεστές του δεν ήταν άτοmicroα ευγενούς καταγωγής δεν διέθεταν το γαλάζιο αίmicroα ή έστω τον πλούτο που θα τους επέτρεπε να καθοδηγήσουν ένα τόσο σπουδαίο εγχείρηmicroα Εκείνον τον καιρό δεν ήταν σύνη-θες να ηγούνται οι ταπεινοί σε πολιτικά κινήmicroατα και να προωθούν διεκδικήσεις Δεν ήταν ακόmicroα ούτε έστω η εποχή των αστών ιδιαίτερα στην ανατολική και νοτιοα-νατολική Ευρώπη Η απόλυτη microυστικότητα και η καταθλιπτική στις λεπτοmicroέρειες microυσταγωγία υποκαθιστούσε το λειψό κοινωνικό κύρος των συντελεστών της Φιλικής και άφηνε ελεύθερο το πεδίο στη φαντασία Πάνω στην τελευταία κτίστηκε microάλιστα ο θεmicroέλιος λίθος της Εταιρείας των Φιλικών Ο microύθος αυτός ήταν ο περί Αόρατης Αρχής λόγος Οι επικεφαλής της Φιλικής άφηναν έντεχνα να εννοηθεί ότι πίσω από την εmicroφανή πλευρά της Εταιρείας υπήρχε microια άλλη η οποία για ύψιστους λόγους δεν microπορούσε να φανερώσει την ταυτότητά

τω ενεπιστεύθη καί τω διεκοίνωσε τόν σχεδιασθέντα παρrsquo αυτού οργανισmicroόν της Φιλικής Εταιρίας Ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης αναγνούς τόν οργανισmicroόν εγνωmicroο-δότησεν ευθύς ότι νά microείνη εις microεγίστην εχεmicroύθειαν ως έργον υψηλόν καί χρήζον πολλών γνώσεων καί βοηθειών καί τότε microέν έmicroεινε τό έργον εις σιωπήνraquo

(Φραντζής Αmicroβρόσιος laquoΕπιτοmicroή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδοςraquo 1839 τ Αrsquo σ 70-72)

Ο Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Ιδιόχειρο ιστορικό υπόmicroνηmicroα του Εmicromicroανουήλ Ξάνθου περί

Ο microέγας όρκος των Φιλικών

Ορκίζοmicroαι ενώπιον του αληθινού Θεού οικειοθελώς ότι θέλω είmicroαι επί ζωής microου πιστός εις τήν Εταιρίαν κατά πάντα Νά microήν φανερώσω τό παραmicroικρόν από τά Σηmicroεία καί λόγους της microήτε νά σταθώ κατrsquo ουδένα λόγον ή αφορmicroή του νά κατα-λάβωσιν άλλοι ποτέ ότι γνωρίζω τι περί τούτων microήτε εις συγγενείς microου microήτε εις Πνευmicroατικόν ή φίλον microουΟρκίζοmicroαι ότι εις το εξής δέν θέλω έmicroβει εις καmicromicroίαν άλλην Εταιρίαν οποία καί αν ήναι microήτε εις κανένα δεσmicroόν υποχρεωτικόν Καί microάλιστα οποιονδήποτε δεσmicroόν άν είχα καί τόν πλέον αδιάφορον ως πρός τήν Εταιρίαν θέλω τόν νοmicroίζει ως ουδένΟρκίζοmicroαι ότι θέλω τρέφει εις την καρδίαν microου αδιάλλακτον microίσος εναντίον των τυράννων της Πατρίδος microου των οπαδών καί των οmicroοφρόνων microε τούτους Θέλω ενεργεί κατά πάντα τρόπον πρός βλάβην των καί αυτόν τόν παντελή όλεθρόν των όταν η περίστασις συγχωρήσηΟρκίζοmicroαι νά microή microεταχειριστώ ποτέ βίαν διά νά συγγνωρισθώ microε κανέναν Συνάδελ-φόν προσέχων εδω εναντίας microέ τήν microεγαλυτέραν επιmicroέλειαν νά microή λανθασθώ κατά τούτο γινόmicroενος αίτιος ακολούθου τινός συmicroβάντοςΟρκίζοmicroαι νά συντρέχω όπου εύρω τινά Συναδελφόν microέ όλην τήν δύναmicroιν και την κατάστασίν microου Να προσφέρω εις αυτόν σέβας καί υπακοήν άν ήναι microεγαλύτερος εις τόν βαθmicroόν καί άν έτυχε πρότερον εχθρός microου τόσον περισσότερον νά τόν αγαπώ καί νά τόν συντρέχω καθόσον η έχθρα microου ήθελεν είναι microεγαλυτέραΟρκίζοmicroαι ότι καθώς εγώ παρεδέχθην εις τήν Εταιρίαν νά δέχωmicroαι παροmicroοίως άλλον Αδελφόν microεταχειριζόmicroενος πάντα τρόπον καί όλην τήν κανονιζοmicroένην άργητα εωσού τόν γνωρίσω Έλληνα αληθή θερmicroόν υπερασπιστήν της Πατρίδος άνθρωπον ενάρετον καί άξιον όχι microόνον νά φυλάττη το Μυστικόν αλλά νά κατηχήση καί άλλον ορθού φρονήmicroατοςΟρκίζοmicroαι νά microήν οφελώmicroαι κατrsquo ουδένα τρόπον από τά χρήmicroατα της Εταιρίας θεωρών αυτά ως ιερόν πράγmicroα καί ενέχυρον ανήκον εις όλον τό Έθνος microου Νά προφυλάττωmicroαι παροmicroοίως καί εις τά λαmicroβανόmicroενα καί στελλόmicroενα εσφραγισmicroένα ΓράmicromicroαταΟρκίζοmicroαι να microην ερωτώ ποτέ κανένα των Φιλικών microέ περιέργειαν διά νά microάθω

Ο laquoΌρκοςraquo (1849) πίνακας του Διονυσίου Τσόκου (1805-1862)

της Η τελευταία ήταν το κρίσιmicroο microυστικό το οποίο κυρίως έπρεπε να προφυλάξουν οι πολύπλοκες διαδικασίες microύησης Ο καθένας αφηνόταν ελεύθερος να microαντέψει το πρόσωπο και την ιδιότητα της Αόρατης Δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολο Οι πάντες γνώριζαν τη δραστηριότητα των Ελλήνων αριστοκρατών της Ρωσίας είτε αυτοί προ-έρχονταν από το Φανάρι είτε από τα Επτάνησα Όλοι υπέθεταν ότι από αυτούς τους κύκλους microπορούσε να ξεκινήσει η εθνική περιπέτεια και όλοι τοποθετούσαν τους κύκλους αυτούς στην ίδια την Αυλή του τσάρου Από εκεί έως την εκπλήρωση των προφητειών περί του ξανθού γένους που έmicroελλε να ελευθερώσει τους Ραγιάδες (προφητειών που η προγενέστερη ρωσική προπαγάνδα είχε καλλιεργήσει) ο δρόmicroος

οποίος τόν εδέχθη εις τήν Εταιρίαν Κατά τούτο δέ microήτε εγώ νά φανερώσω ή νά δώσω αφορmicroήν εις τούτον νά καταλάβη ποίος microε παρεδέχθη Νά υποκρίνωmicroαι microάλιστα άγνοιαν άν γνωρίσω τό Σηmicroείον εις τό Εφοδιαστικόν τινόςΟρκίζοmicroαι να προσέχω πάντοτε εις τήν διαγωγήν microου διά νά ήmicroαι ενάρετος Νά ευλαβώmicroαι τήν Θρησκείαν microου χωρίς νά καταφρονώ τάς άλλας Νά δίδω πάντοτε τό καλόν παράδειγmicroα Νά συmicroβουλεύω καί νά συντρέχω τόν ασθενή τόν δυστυχή καί τόν αδύνατον Νά σέβωmicroαι τήν ιεράν Δικαιοσύνην τά έθιmicroα τά Κριτήρια καί τούς Διοικητάς του τόπου εις τόν οποίον διατρίβω Τέλος πάντων ορκίζοmicroαι εις Σε ω Ιερά Πατρίς ορκίζοmicroαι εις τάς πολυχρονίους βασάνους Σου ορκίζοmicroαι εις τά πικρά δάκρυα τά οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα Τέκνα Σου εις τά ίδια microου δάκρυα χυνόmicroενα εις ταύτην τήν στιγmicroήν καί εις τήν microέλλουσαν Ελευθερίαν των Οmicroογενών microου ότι αφιερώνοmicroαι όλος εις Σε Εις τό εξής Συ θέλεις είσαι η αιτία καί ο σκοπός των διαλογισmicroών microου Τό Όνοmicroά Σου ο οδηγός των πράξεών microου και η ευτυχία Σου η ανταmicroοιβή των κόπων microου Η Θεία Δικαιοσύνη νά εξαντλήση επί της κεφαλής microου όλους τούς κεραυνούς της τό όνοmicroά microου νά ήναι εις αποστροφήν καί τό υποκείmicroενόν microου τό αντικείmicroενον της κατάρας καί του αναθέmicroατος των Οmicroογενών microου ανίσως λησmicroονήσω εις microίαν στιγ-microήν τάς δυστυχίας των και δέν εκπληρώσω τό χρέος microου Τέλος ο θάνατός microου ας ήναι η άφευκτος τιmicroωρία του αmicroαρτήmicroατός microου διά νά microη microολύνω την αγιότητα της Εταιρίας microέ τήν συmicromicroετοχήν microου

ήταν microικρός Το microεγάλο microυστικό ήταν ταυτόχρονα πηγή ανησυχίας και φόβου για τους ιθύνοντες της Φιλικής που πάντοτε έτρεmicroαν την τυχόν αποκάλυψή του ndashτην αποκάλυψη του τίποτε δηλαδήndash και την ίδια στιγmicroή κινητήρια δύναmicroη για την ανά-πτυξη των δικτύων της Χάρη σrsquo αυτό υπήρχε η Εταιρεία εξαιτίας αυτού κινδύνευε κάθε στιγmicroή να καταστραφείΣχεδόν αγνοούmicroε το κατά πόσο ο περί Αοράτου Αρχής λόγος ήταν σε όλη του την έκταση ψευδής ή στηριζόταν σε κάποια πραγmicroατική βάση Οι υπηρεσίες του τσάρου υπέθαλπαν συχνά τέτοιου είδους προσδοκίες ακόmicroη και σε ανύποπτες εποχές Θα ήταν δε υπερβολικό να εκτιmicroήσουmicroε ότι οι υπηρεσίες αυτές δεν αντιλήφθηκαν τις δραστηριότητες των microικροεπιχειρηmicroατιών της Οδησσού που για πολλούς microήνες και χρόνια διέτρεχαν τα ρωσικά εδάφη αναζητώντας οmicroογενείς και οmicroοϊδεάτες Προς το παρόν αρκούmicroαστε σε αυτά που ξέρουmicroε και παρακολουθούmicroε απλώς το επίπονο κτίσιmicroο της Εταιρείας των Φιλικών Το κτίσιmicroο αυτό ήταν αργό και δύσκολοΟι εποχές δεν ήταν εύκολες Ταυτόχρονα microε την εταιρική τους δραστηριότητα οι ιδρυτές και τα πρώτα microέλη της Εταιρείας έπρεπε να φροντίζουν τις επαγγελmicroατικές τους υποθέσεις ενώ πολλά από τα ανοίγmicroατα που έκαναν σε επιφανέστερα κυρίως microέλη των ελληνικών παροικιών της Ρωσίας γίνονταν δεκτά microε αρνητική διάθεση ενίοτε microε χλευασmicroό Η απογοήτευση πολλές φορές απείλησε να καταστρέψει το εύθραυστο οικοδόmicroηmicroα που microε τόσους κόπους κτιζόταν Η ελληνική διασπορά ήταν απλωmicroένη σε microικρούς θύλακες απόmicroακρους τον έναν από τον άλλο Αυτό διευκόλυνε ίσως τη διάδοση της microυθοπλασίας δυσκόλευε όmicroως όλα τα υπόλοιπα Τα ταξίδια των αποστόλων της Φιλικής διαρκούσαν πολλές εβδοmicroάδες και σπάνια εκεί όπου έφθαναν εύρισκαν τα πράγmicroατα όπως τα παρουσίαζαν οι προσεκτικές αλληλογρα-φίες που συντάχθηκαν ίσως και microήνες νωρίτερα Ο χρόνος ήταν ασφυκτικά λίγος σε αυτά τα πλαίσια και πολλές φορές η επίπονη διαδικασία της microύησης χρειάστηκε να διακοπεί καθώς δεν πρόφταινε να ολοκληρωθεί στα διαθέσιmicroα περιθώρια ndashή καθώς τελείωναν τα χρήmicroατα που θα επέτρεπαν την επιmicroήκυνση του απαραίτητου για την ολοκλήρωσή της χρόνου Το προσεκτικό και microέχρι απελπισίας βαρύ τελετουργικό της microύησης που σκοπό είχε να προστατεύσει την ταυτότητα των microελών της Εταιρείας αλλά και το ένοχο περί Υπέρτατης Αρχής microυστικό τους καθιστούσε δυσκίνητο και αναποτελεσmicroατικό τον

microηχανισmicroό της Εταιρείας χωρίς παρόλα αυτά να την προστατεύει από περιπέτειες Η microύηση του νεαρού Ιθακήσιου Νικόλαου Γαλάτη αποδείχθηκε σχεδόν καταστρο-φική Ο τελευταίος παραβίασε συλλήβδην όλους σχεδόν τους συνωmicroοτικούς κανόνες της Εταιρείας στην Αγία Πετρούπολη όπου microάλιστα και παρουσιάστηκε στον Καπο-δίστρια τότε συνεργάτη του τσάρου ως Κόmicroης του Ελληνικού Έθνους Η ρωσική αστυνοmicroία ανέλαβε τα υπόλοιπα και διακριτικά απέλασε τον Γαλάτη στις Ηγεmicroονίες όπου αυτός συνέχισε το καταστροφικό έργο του microέχρι να οργανώσει η Εταιρεία τη δική του καταστροφήΤο 1816 η Eταιρεία είχε microόνο τριάντα microέλη και εξακολουθούσε να στρατολογεί δύσκολα στον microικροαστικό χώρο της ελληνικής διασποράς Σηmicroαντικοί παράγοντες όπως ο Άνθιmicroος Γαζής είχαν έως τότε αρνηθεί τη συνεργασία microαζί της Μερικές από τις επιτυχίες των στρατολόγων της έδιναν κάποιες υποσχέσεις για το microέλλον Η microύηση τριών Πελοποννησίων παραγόντων microε τον Αναγνωσταρά (Αναγνώστη Παπα-γεωργίου) ανάmicroεσά τους στενά συνδεδεmicroένων microε τη ρωσική υπόθεση δηmicroιούργησε την πρώτη γνωστή πρόσβαση των Εταιριστών στον κυρίως ελληνικό χώρο Από την άλλη microεριά οι σχέσεις της Εταιρείας microε τις ρωσικές αρχές microας είναι γνωστές microέσω ανεκδοτολογικού υλικού microπορούmicroε όmicroως να διακρίνουmicroε microια διακριτική ενθάρρυνση στα πλαίσια πάντα της αυστηρής επίβλεψης από την τσαρική αστυνοmicroία Η πρώτη σηmicroαντική απόφαση που άλλαξε τη microοίρα της Εταιρείας ήταν εκείνη που οδήγησε τους Φιλικούς στο να microεταφέρουν το κέντρο βάρους της δραστηριότητάς τους στην Κωνσταντινούπολη Όσο κι αν φαίνεται παράξενο εκεί στην πρωτεύουσα του microισητού εχθρού οι δυνατότητες των Εταιριστών ήσαν σαφώς microεγαλύτερες Ο κίνδυνος microάλιστα δεν ήταν υπερβολικός καθώς οι microηχανισmicroοί αστυνόmicroευσης και καταστολής της Υψηλής Πύλης ήταν σαφώς υποδεέστεροι εκείνων του τσάρου Από την άλλη πλευρά στην Πόλη η παρουσία Ελλήνων και microάλιστα των σηmicroαντικών ανά-microεσά τους ήταν σαφώς πυκνότερη ενώ από εκεί περνούσαν microεγάλοι αριθmicroοί ατόmicroων από την κυρίως Ελλάδα Ο Σκουφάς και ο Αναγνωστόπουλος microετέβησαν λοιπόν στην Κωνσταντινούπολη την άνοιξη του 1817 microέσα σε κλίmicroα απογοήτευσης και την προσ-δοκία νέας αρχής Οι πρώτες επαφές ήταν όντως δύσκολες φαίνεται όmicroως πως δεν καθυστέρησαν οι πρώτες σηmicroαντικές επιτυχίες Η πιο σηmicroαντική ήταν η microύηση του microεγαλεmicroπόρου Π Σέκερη που έδωσε κάποιες οικονοmicroικές δυνατότητες στην Εταιρεία

Ο Άνθιmicroος Γαζής (1758-1828) πρώτος εκδότης του laquoΛόγιου

ήταν microικρός Το microεγάλο microυστικό ήταν ταυτόχρονα πηγή ανησυχίας και φόβου για τους ιθύνοντες της Φιλικής που πάντοτε έτρεmicroαν την τυχόν αποκάλυψή του ndashτην αποκάλυψη του τίποτε δηλαδήndash και την ίδια στιγmicroή κινητήρια δύναmicroη για την ανά-πτυξη των δικτύων της Χάρη σrsquo αυτό υπήρχε η Εταιρεία εξαιτίας αυτού κινδύνευε κάθε στιγmicroή να καταστραφείΣχεδόν αγνοούmicroε το κατά πόσο ο περί Αοράτου Αρχής λόγος ήταν σε όλη του την έκταση ψευδής ή στηριζόταν σε κάποια πραγmicroατική βάση Οι υπηρεσίες του τσάρου υπέθαλπαν συχνά τέτοιου είδους προσδοκίες ακόmicroη και σε ανύποπτες εποχές Θα ήταν δε υπερβολικό να εκτιmicroήσουmicroε ότι οι υπηρεσίες αυτές δεν αντιλήφθηκαν τις δραστηριότητες των microικροεπιχειρηmicroατιών της Οδησσού που για πολλούς microήνες και χρόνια διέτρεχαν τα ρωσικά εδάφη αναζητώντας οmicroογενείς και οmicroοϊδεάτες Προς το παρόν αρκούmicroαστε σε αυτά που ξέρουmicroε και παρακολουθούmicroε απλώς το επίπονο κτίσιmicroο της Εταιρείας των Φιλικών Το κτίσιmicroο αυτό ήταν αργό και δύσκολοΟι εποχές δεν ήταν εύκολες Ταυτόχρονα microε την εταιρική τους δραστηριότητα οι ιδρυτές και τα πρώτα microέλη της Εταιρείας έπρεπε να φροντίζουν τις επαγγελmicroατικές τους υποθέσεις ενώ πολλά από τα ανοίγmicroατα που έκαναν σε επιφανέστερα κυρίως microέλη των ελληνικών παροικιών της Ρωσίας γίνονταν δεκτά microε αρνητική διάθεση ενίοτε microε χλευασmicroό Η απογοήτευση πολλές φορές απείλησε να καταστρέψει το εύθραυστο οικοδόmicroηmicroα που microε τόσους κόπους κτιζόταν Η ελληνική διασπορά ήταν απλωmicroένη σε microικρούς θύλακες απόmicroακρους τον έναν από τον άλλο Αυτό διευκόλυνε ίσως τη διάδοση της microυθοπλασίας δυσκόλευε όmicroως όλα τα υπόλοιπα Τα ταξίδια των αποστόλων της Φιλικής διαρκούσαν πολλές εβδοmicroάδες και σπάνια εκεί όπου έφθαναν εύρισκαν τα πράγmicroατα όπως τα παρουσίαζαν οι προσεκτικές αλληλογρα-φίες που συντάχθηκαν ίσως και microήνες νωρίτερα Ο χρόνος ήταν ασφυκτικά λίγος σε αυτά τα πλαίσια και πολλές φορές η επίπονη διαδικασία της microύησης χρειάστηκε να διακοπεί καθώς δεν πρόφταινε να ολοκληρωθεί στα διαθέσιmicroα περιθώρια ndashή καθώς τελείωναν τα χρήmicroατα που θα επέτρεπαν την επιmicroήκυνση του απαραίτητου για την ολοκλήρωσή της χρόνου Το προσεκτικό και microέχρι απελπισίας βαρύ τελετουργικό της microύησης που σκοπό είχε να προστατεύσει την ταυτότητα των microελών της Εταιρείας αλλά και το ένοχο περί Υπέρτατης Αρχής microυστικό τους καθιστούσε δυσκίνητο και αναποτελεσmicroατικό τον

microηχανισmicroό της Εταιρείας χωρίς παρόλα αυτά να την προστατεύει από περιπέτειες Η microύηση του νεαρού Ιθακήσιου Νικόλαου Γαλάτη αποδείχθηκε σχεδόν καταστρο-φική Ο τελευταίος παραβίασε συλλήβδην όλους σχεδόν τους συνωmicroοτικούς κανόνες της Εταιρείας στην Αγία Πετρούπολη όπου microάλιστα και παρουσιάστηκε στον Καπο-δίστρια τότε συνεργάτη του τσάρου ως Κόmicroης του Ελληνικού Έθνους Η ρωσική αστυνοmicroία ανέλαβε τα υπόλοιπα και διακριτικά απέλασε τον Γαλάτη στις Ηγεmicroονίες όπου αυτός συνέχισε το καταστροφικό έργο του microέχρι να οργανώσει η Εταιρεία τη δική του καταστροφήΤο 1816 η Eταιρεία είχε microόνο τριάντα microέλη και εξακολουθούσε να στρατολογεί δύσκολα στον microικροαστικό χώρο της ελληνικής διασποράς Σηmicroαντικοί παράγοντες όπως ο Άνθιmicroος Γαζής είχαν έως τότε αρνηθεί τη συνεργασία microαζί της Μερικές από τις επιτυχίες των στρατολόγων της έδιναν κάποιες υποσχέσεις για το microέλλον Η microύηση τριών Πελοποννησίων παραγόντων microε τον Αναγνωσταρά (Αναγνώστη Παπα-γεωργίου) ανάmicroεσά τους στενά συνδεδεmicroένων microε τη ρωσική υπόθεση δηmicroιούργησε την πρώτη γνωστή πρόσβαση των Εταιριστών στον κυρίως ελληνικό χώρο Από την άλλη microεριά οι σχέσεις της Εταιρείας microε τις ρωσικές αρχές microας είναι γνωστές microέσω ανεκδοτολογικού υλικού microπορούmicroε όmicroως να διακρίνουmicroε microια διακριτική ενθάρρυνση στα πλαίσια πάντα της αυστηρής επίβλεψης από την τσαρική αστυνοmicroία Η πρώτη σηmicroαντική απόφαση που άλλαξε τη microοίρα της Εταιρείας ήταν εκείνη που οδήγησε τους Φιλικούς στο να microεταφέρουν το κέντρο βάρους της δραστηριότητάς τους στην Κωνσταντινούπολη Όσο κι αν φαίνεται παράξενο εκεί στην πρωτεύουσα του microισητού εχθρού οι δυνατότητες των Εταιριστών ήσαν σαφώς microεγαλύτερες Ο κίνδυνος microάλιστα δεν ήταν υπερβολικός καθώς οι microηχανισmicroοί αστυνόmicroευσης και καταστολής της Υψηλής Πύλης ήταν σαφώς υποδεέστεροι εκείνων του τσάρου Από την άλλη πλευρά στην Πόλη η παρουσία Ελλήνων και microάλιστα των σηmicroαντικών ανά-microεσά τους ήταν σαφώς πυκνότερη ενώ από εκεί περνούσαν microεγάλοι αριθmicroοί ατόmicroων από την κυρίως Ελλάδα Ο Σκουφάς και ο Αναγνωστόπουλος microετέβησαν λοιπόν στην Κωνσταντινούπολη την άνοιξη του 1817 microέσα σε κλίmicroα απογοήτευσης και την προσ-δοκία νέας αρχής Οι πρώτες επαφές ήταν όντως δύσκολες φαίνεται όmicroως πως δεν καθυστέρησαν οι πρώτες σηmicroαντικές επιτυχίες Η πιο σηmicroαντική ήταν η microύηση του microεγαλεmicroπόρου Π Σέκερη που έδωσε κάποιες οικονοmicroικές δυνατότητες στην Εταιρεία

Ο Άνθιmicroος Γαζής (1758-1828) πρώτος εκδότης του laquoΛόγιου

microηχανισmicroό της Εταιρείας χωρίς παρόλα αυτά να την προστατεύει από περιπέτειες Η microύηση του νεαρού Ιθακήσιου Νικόλαου Γαλάτη αποδείχθηκε σχεδόν καταστρο-φική Ο τελευταίος παραβίασε συλλήβδην όλους σχεδόν τους συνωmicroοτικούς κανόνες της Εταιρείας στην Αγία Πετρούπολη όπου microάλιστα και παρουσιάστηκε στον Καπο-δίστρια τότε συνεργάτη του τσάρου ως Κόmicroης του Ελληνικού Έθνους Η ρωσική αστυνοmicroία ανέλαβε τα υπόλοιπα και διακριτικά απέλασε τον Γαλάτη στις Ηγεmicroονίες όπου αυτός συνέχισε το καταστροφικό έργο του microέχρι να οργανώσει η Εταιρεία τη δική του καταστροφήΤο 1816 η Eταιρεία είχε microόνο τριάντα microέλη και εξακολουθούσε να στρατολογεί δύσκολα στον microικροαστικό χώρο της ελληνικής διασποράς Σηmicroαντικοί παράγοντες όπως ο Άνθιmicroος Γαζής είχαν έως τότε αρνηθεί τη συνεργασία microαζί της Μερικές από τις επιτυχίες των στρατολόγων της έδιναν κάποιες υποσχέσεις για το microέλλον Η microύηση τριών Πελοποννησίων παραγόντων microε τον Αναγνωσταρά (Αναγνώστη Παπα-γεωργίου) ανάmicroεσά τους στενά συνδεδεmicroένων microε τη ρωσική υπόθεση δηmicroιούργησε την πρώτη γνωστή πρόσβαση των Εταιριστών στον κυρίως ελληνικό χώρο Από την άλλη microεριά οι σχέσεις της Εταιρείας microε τις ρωσικές αρχές microας είναι γνωστές microέσω ανεκδοτολογικού υλικού microπορούmicroε όmicroως να διακρίνουmicroε microια διακριτική ενθάρρυνση στα πλαίσια πάντα της αυστηρής επίβλεψης από την τσαρική αστυνοmicroία Η πρώτη σηmicroαντική απόφαση που άλλαξε τη microοίρα της Εταιρείας ήταν εκείνη που οδήγησε τους Φιλικούς στο να microεταφέρουν το κέντρο βάρους της δραστηριότητάς τους στην Κωνσταντινούπολη Όσο κι αν φαίνεται παράξενο εκεί στην πρωτεύουσα του microισητού εχθρού οι δυνατότητες των Εταιριστών ήσαν σαφώς microεγαλύτερες Ο κίνδυνος microάλιστα δεν ήταν υπερβολικός καθώς οι microηχανισmicroοί αστυνόmicroευσης και καταστολής της Υψηλής Πύλης ήταν σαφώς υποδεέστεροι εκείνων του τσάρου Από την άλλη πλευρά στην Πόλη η παρουσία Ελλήνων και microάλιστα των σηmicroαντικών ανά-microεσά τους ήταν σαφώς πυκνότερη ενώ από εκεί περνούσαν microεγάλοι αριθmicroοί ατόmicroων από την κυρίως Ελλάδα Ο Σκουφάς και ο Αναγνωστόπουλος microετέβησαν λοιπόν στην Κωνσταντινούπολη την άνοιξη του 1817 microέσα σε κλίmicroα απογοήτευσης και την προσ-δοκία νέας αρχής Οι πρώτες επαφές ήταν όντως δύσκολες φαίνεται όmicroως πως δεν καθυστέρησαν οι πρώτες σηmicroαντικές επιτυχίες Η πιο σηmicroαντική ήταν η microύηση του microεγαλεmicroπόρου Π Σέκερη που έδωσε κάποιες οικονοmicroικές δυνατότητες στην Εταιρεία

Ο Άνθιmicroος Γαζής (1758-1828) πρώτος εκδότης του laquoΛόγιου

ndash η πρώτη του συνδροmicroή ήταν το σηmicroαντικό ποσό των 10000 γροσίων Γεγονός ακόmicroη πιο σηmicroαντικό ο Σέκερης άνοιξε τον δρόmicroο για την είσοδο της Εται-ρείας στον κύκλο των εmicroπόρων της Κωνσταντινούπολης κύκλος σαφώς πιο συγκρο-τηmicroένος κοινωνικά και γεωγραφικά από τον αντίστοιχο της Ρωσίας αλλά και στον κύκλο των πλοιάρχων των εmicroπορικών πλοίων διά των οποίων microπορούσε να ανοίξει ο δρόmicroος προς τα νησιά και την κυρίως Ελλάδα Η microύηση του σηmicroαντικού εmicroπό-ρου Ασηmicroάκη Κροκίδα από τον Αναγνωστόπουλο άνοιξε αντίστοιχα τον δρόmicroο προς την Αυλή του Αλή πασά των Ιωαννίνων του οποίου ο Κροκίδας τύγχανε επίτροπος ndash εκπρόσωπος στην Πόλη Η Αυλή του Αλή πασά όπου ήδη κυκλοφορούσαν απο-σχιστικές ιδέες και όπου κυοφορούνταν φιλόδοξα σχέδια ήταν πρόσφορο έδαφος για τη microετατροπή του συνωmicroοτισmicroού της Εταιρείας σε συγκεκριmicroένη πολιτική πράξη Ο Μάνθος Οικονόmicroου και άλλοι σηmicroαντικοί παράγοντες της Αυλής αυτής microυήθηκαν στους επόmicroενους microήνες στην Εταιρεία Οι νέες συνθήκες οδήγησαν στην προοδευ-τική εγκατάλειψη της microασονικής microυστικοπάθειας και άνοιξαν τον δρόmicroο προς τη microαζική στρατολογία Παρά τους κινδύνους που η τελευταία παρουσίαζε στις αρχές του 1820 η Eταιρεία ήταν πλέον microία υπολογίσιmicroη πολιτική δύναmicroη microε microέλη εκατο-ντάδες επιφανείς Έλληνες Η ασθένεια και τελικά ο θάνατος του Σκουφά τον Ιούλιο του 1819 ndashσε ηλικία σαρά-ντα microόλις ετώνndash συνδέθηκε σύmicroφωνα microε τον Φιλήmicroονα microε νέα αδιέξοδα της Εται-

Ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων συνδυάζοντας την πολιτική

Ο Νικόλαος Σκουφάς ιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας (Γεννά-

laquoΔύο πράγmicroατα microε καταθλίβουν Τα έκαmicroα νοmicroίζων πως ήθελον ωφελήσει Εδέ-χθην εις τήν Εταιρείαν τόν Γαλάτην καί τόν Ξάνθον Ο πρώτος έχει κλίσιν εις τάς κακοπραγίας Ποιός ηmicroπορεί νά microας ασφαλίση απrsquo αυτάς Ο δεύτερος ασωτεύει τά χρήmicroατα της Εταιρίας Ποιός αγνοεί ότι ο τοιούτος δύναται νά είναι υποκείmicroενος καί εις άλλα ελαττώmicroατα Δέν ηξεύρω άν θέλη microrsquo αφήσει τήν ζωήν η προσβολή της λύπης Αλλά σεις Αδελφοί Μάρτυρες των αισθηmicroάτων καί της καρδίας microου οmicroο-λογήσατε άν δέν ωδήγησε τάς πράξεις microου πάντοτε όχι τό ίδιον αλλά τό κοινόν συmicroφέρον Δέν πταίω εγώ άν υπάρχουν εις τόν κόσmicroον άνθρωποι τοιούτοι Πταίω microόνο διότι έπρεπε νά ηξεύρω ότι υπάρχουνraquo Εξοmicroολόγηση Σκουφά λίγο πριν τον θάνατό του

ρείας Πραγmicroατικά ενώ η Κωνσταντινούπολη αποδείχθηκε σαφώς πιο φιλόξενος χώρος για τους Εταιριστές από ότι είχε υπάρξει γι αυτούς η Ρωσία οι υποθέσεις τους προχωρούσαν αργά ενώ την ίδια ώρα η επέκταση προκαλούσε αντιθέσεις και προστριβές στο εσωτερικό της Εταιρείας Οι λανθασmicroένες επιλογές του παρελθόντος δηmicroιουργούσαν στην ουσία microια δεύτερη εταιρική δραστηριότητα παράλληλη της πρώτης η οποία διακρινόταν για τον τυχοδιωκτισmicroό και την υπέρ προσωπικών συmicro-φερόντων εκmicroετάλλευση του εταιρικού σχήmicroατος Ο Γαλάτης στη Μολδοβλαχία και ένας Ξάνθος (όχι ο ιδρυτής) στη Κωνσταντινούπολη αποτελούσαν την ορατή κορυφή των προβληmicroάτωνΜετά τον θάνατο του Σκουφά οι τρεις εναποmicroείναντες ηγέτες της Εταιρείας εξέτα-σαν και πάλι την πιθανότητα να υποκλιθούν microπροστά στα αναφυόmicroενα αδιέξοδα και να σταmicroατήσουν το όλο εγχείρηmicroα Καθώς η ίδια τους η εξουσία microέσα στα πλαίσια της Εταιρείας βρισκόταν πια υπό αmicroφισβήτηση δέχθηκαν τον Σέκερη ndashπου εξακο-λουθούσε να είναι ο βασικός χρηmicroατοδότης του εγχειρήmicroατοςndash στον στενό ηγετικό κύκλο ενώ υποχρεώθηκαν να βελτιώσουν τις διαδικασίες της επιλογής microελών και της microύησης και να δηmicroιουργήσουν τη Σφραγίδα της Αρχής υπέρτατο συmicroβολισmicroό της microυστικής δύναmicroης που κινούσε τα νήmicroατα της Εταιρείας Δεν επρόκειτο παρά για αmicroυντικά microέτρα τα οποία microόνο πρόσκαιρες λύσεις microπορούσαν να εξασφαλίσουνΗ επιστροφή των παλαιών οπλαρχηγών Αναγνωσταρά και Χρυσοσπάθη από τη Ρωσία επέτρεψε microια νέα προσπάθεια άρσης του αδιεξόδου Προσβλέποντας σε ένα είδος φυγής προς τα εmicroπρός microε τη διερεύνηση microάλλον των δυνατοτήτων προετοιmicroασίας microιας ένοπλης εξέγερσης ενάντια στην οθωmicroανική εξουσία οι Εταιριστές επιφόρ-τησαν τους παραπάνω ndashκαθώς και τον Ιωάννη Φαρmicroάκη για τη Θεσσαλία και τη Μακεδονίαndash να έρθουν σε επαφή microε κάθε είδους ανθρώπους των όπλων και να τους microυήσουν στην επαναστατική υπόθεση Με αφορmicroή αυτούς τους νέους προσανατο-λισmicroούς φαίνεται πως άρχισε η εκπόνηση ενός πρώτου στρατιωτικού σχεδίου για την επερχόmicroενη εξέγερση Αυτή την εποχή δηmicroιουργήθηκαν οι πρώτοι θύλακες της Εταιρείας στην Ύδρα (Νικηφόρος Παmicroπούκης) και τις Σπέτσες Καθώς microάλιστα στα νησιά αυτά βρίσκονταν Πελοποννήσιοι αρκετοί των οποίων είχαν λόγους να αποφεύ-γουν τις οθωmicroανικές αρχές το έργο του προσηλυτισmicroού διευκολύνθηκε και microαζί του η δηmicroιουργία πυρήνων στην ενδοχώρα του Μοριά

Οι σφραγίδες της Φιλικής Εταιρείας πάνω η σφραγίδα

Στην τελευταία αυτή περιοχή οι πρόοδοι της Εταιρείας υπήρξαν σηmicroαντικές Εταιρι-κοί κύκλοι δηmicroιουργήθηκαν στους χώρους των επιφανών προυχόντων αλλά και microέσα στον οθωmicroανικό διοικητικό microηχανισmicroό (microυήθηκε λόγου χάρη ο Παναγιώτης Ιατράκος χειρούργος στην υπηρεσία του Τοπάλ πασά) στους παλαίmicroαχους των συγκρούσεων του 1806 σε εκκλησιαστικούς ιεράρχες αλλά και σε εmicroπόρους και εκπροσώπους άλλων microεσαίων στρωmicroάτων Οι αρχικές επιτυχίες πολλαπλασίασαν τον δυναmicroισmicroό των αποστόλων και ο θρύλος που οικοδοmicroήθηκε πάνω στις ακριτοmicroύθιες των πιστών δηmicroιούργησε microια ατmicroόσφαιρα προσδοκίας που αρχικά διευκόλυνε το έργο των κατη-χητών Πολύ γρήγορα η Τρίπολη έγινε κέντρο εταιρικής δραστηριότητας που microόνο microε την Κωνσταντινούπολη microπορούσε να συγκριθεί ως προς τον αριθmicroό και τις διαθέσεις των microετεχόντων

Η ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρείας στην Πελοπόννησο

laquoΤό δέ microυστήριον της Φιλικής Εταιρίας ενεπιστεύθη εις πολλά ολίγα υποκείmicroενα κατά τήν Πελοπόννησον από δέ της εποχής αυτής καί ύστερον διεδίδετο εις τε εκκλησιαστικούς και πολιτικούς της πρώτης τάξεως καθώς καί εις τήν Μονήν του Μεγάλου Σπηλαίου microέχρι του 1818 Εξηπλώθη δέ (το 1819) πολύ περισσότερον ώστε έφθασε νά διαδοθή καί εις άλλα κατά τήν Πελοπόννησον Μοναστήρια εις πολλούς εκ του ανωτέρου καί κατωτέρου Κλήρου καί εις διαφόρους πόλεις (hellip)Από δέ του τέλους των 1819 microέχρι τέλους των 1820 η κατήχησις της Εταιρίας έφθασε νά εξαπλωθή καί εις τούς ποιmicroένας καί εις τούς χοιροβοσκούς χωρικούςΗ τάξις των Δοκίmicroων και των Βλάmicroηδων (οι κατώτερες βαθmicroίδες microύησης στη Φιλική) έφθασε νά προσκαλή πολλούς όντας εις τά Καφενεία και Κρασοπωλεία ακόmicroη καί τούς καθrsquo οδόν απαντώντας αυτούς πρός τούς οποίους έλεγον laquoπάρε ένα κεράκι καί έλα κάτι νά σε είπωraquo Η τοσαύτη κατάχρησις της Φιλικής Εταιρίας κατά το 1820 καί ο απερίγραπτος ενθουσιασmicroός από τήν πολλήν τυραννίαν παραβεβιασmicroένος κατήντησε τούς απλούς να εκφράζωνται εν τω microεταξύ των microέ τόσον θάρρος ως άν να επερίmicroενον καmicromicroίαν ένδοξον καί λαmicroπράν πανήγυριν microε όλας αυτής τάς δόξαςΟι δέ κατηχηταί ενέπνεον εις τάς καρδίας των πάντων ότι laquoΕίναι microία χειρ δυνατή καί κραταιά καθωπλισmicroένη microέ όλα τά αναγκαία του αφανισmicroού των Οθωmicroανών καί

Μικρότερες σε έκταση αλλά επίσης σηmicroαντικές ήταν οι προσηλυτιστικές επιτυχίες των Εταιριστών στα Ιωάννινα την πρωτεύουσα του Αλή πασά Από τα τέλη του 1819 η πόλη των Ιωαννίνων έγινε ένα είδος εταιρικού κέντρου των Φιλικών από το οποίο απλώθηκε η επιρροή της προς τη Στερεά Ελλάδα τη Θεσσαλία τη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο Φαίνεται πως ο Αλή πασάς είχε microια ασαφή έστω γνώση αυτού που συνέβαινε και ότι θεωρώντας ndashόπως πολλοί άλλοιndash την Εταιρεία ως προφυλακή ρωσικών microεθοδεύσεων και σχεδίων θέλησε να διαπραγmicroατευθεί microε αυτήν στο πλαί-σιο των δικών του φιλοδοξιών για απόσχιση από την εξουσία του σουλτάνουΤην ίδια εποχή η Εταιρεία φαίνεται πως απλώθηκε στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου

όσον φαίνονται οι Οθωmicroανοί δυνατοί καί πλήθος αmicroέτρητον τοσούτον καί η ισχυρά εκείνη δύναmicroις εις τήν στιγmicroήν εκείνην θέλει τούς φέρει εις microίαν ανέλπιστον απελ-πισίαν ώστε ο Σουλτάνος χάνεται καί ο πολυάριθmicroός του στόλος θέλει εξηφανισθή διά του microηχανικού πυρός καί του σιδήρου καί εις microίαν ηmicroέραν καί ώραν όπου καί άν υπάρχουν Έλληνες θέλουν είναι microέ τά όπλα εις τάς χείρας Εις δε την ώραν εκείνην καί στιγmicroήν θέλουν γεmicroίσει η microεν στερεά από στρατεύmicroατα των Βασιλειών της Ευρώπης η δέ θάλασσα από πολεmicroικά πλοία αυτών Τότε καί τόν Θεόν έχοmicroεν σύmicromicroαχον καί τάς δυνάmicroεις όλας της Ευρώπης βοηθούς και υπερασπιστάς Καί αν η Σεβαστή Υψηλή Αρχή (έλεγον οι απόστολοι) της Φιλικής Εταιρίας δεν είχε τοιαύ-τας βασίmicroους καί θετικάς πληροφορίας καθώς καί ηmicroείς (οι απόστολοι αυτής) δέν εχάναmicroεν τά microυελά microας νά φανώmicroεν αίτιοι διά νrsquo αφανισθή τό πολυπαθές καί κατα-τυραννούmicroενο έθνος microας ή (νοmicroίζετε) δέν είναι γνωστά όσα υπέφεραν οι αδελφοί microας κατά το 1769 εις τε τήν Πελοπόννησον καί τά λοιπά microέρη της ΕλλάδοςraquoΤά τοιαύτα καί άλλα εmicroπνέοντες οι κατηχηταί εις τάς ψυχάς των κατηχουmicroένων τούς ενεθάρρυνον άν δέ ηρώρων καί πολλοί διά νά microάθουν τά microέλη καί τά πρόσωπα της Σεβαστής Υψηλής Αρχής τότε τοις έλεγον οι κατηχούντες αυτούς laquoτο όνοmicroα τούτο είναι τροmicroερόν καί εις όποιον θέλει νά τό microάθη δεν είναι άλλο ειmicroή θάνατοςraquohellip

Φραντζής Αmicroβρόσιος laquoΕπιτοmicroή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδοςraquo 1839 τ Αrsquo σ 79-81

στη Σmicroύρνη αλλά και στην Αλεξάνδρεια και την Κύπρο Οι διαδροmicroές των ναυτικών και τα ταξίδια για εmicroπορικές υποθέσεις είχαν ήδη microεταφέρει τα της Εταιρείας στην Κρήτη και στα Ιόνια νησιά Το βάρος που προσέδιδε στον οργανισmicroό η υπέρmicroετρη εξάπλωση άρχισε να γίνεται καταθλιπτικό και να ωθεί προς την άmicroεση δράσηΗ οργανωτική εξάπλωση της Φιλικής Εταιρείας στα χρόνια 1819 και 1820 είχε ξεκά-θαρα κοινωνικά χαρακτηριστικά Αφορούσε ολοένα και περισσότερο στον χώρο των microεσαίων στρωmicroάτων microε εmicroπορικές και ναυτιλιακές δραστηριότητες αλλά και εκείνο των τοπικών laquoαριστοκρατιώνraquo στο καθαυτό κυρίως έδαφος της Ελλάδας Ιεράρχες και προύχοντες οπλαρχηγοί εν αποστρατεία και στελέχη του ίδιου του οθωmicroανικού κρατικού microηχανισmicroού είτε επρόκειτο για την αυλή του Αλή είτε για την αντίστοιχη του πασά της Τρίπολης πύκνωναν τις τάξεις των Εταιριστών Επρόκειτο για διείσ-δυση σε ολιγοmicroελείς κοινωνικές οmicroάδες Οπωσδήποτε ο ζήλος των αποστόλων της Φιλικής δεν αφορούσε τον πολύ κόσmicroο τους χριστιανικούς αγροτικούς πληθυσmicroούς του Μοριά της Ρούmicroελης της Ηπείρου και των νησιών Στο πλαίσιο των όσων η εποχή πίστευε οι τελευταίοι ήταν σχεδόν ανεπιθύmicroητοι σε microία ιερή υπόθεση που αποσκοπούσε στην αποκατάσταση microεν του γένους αλλά και στη διασφάλιση και ανόρ-θωση της θέσης και του κύρους των κοινωνικών στρωmicroάτων που προσυπέγραφαν τα κηρύγmicroατα των ΕταιριστώνΗ απόσταση των λαϊκών στρωmicroάτων από τα οργανωτικά σχήmicroατα της Εταιρείας δεν σήmicroαινε όmicroως ότι στέκονταν αυτά ανεπηρέαστα από τις εξελίξεις Ήταν εποχές όπου πολύς λόγος γινόταν για τις microελλοντικές προοπτικές του γένους Σχολεία εφηmicroερί-δες εκδόσεις διδαχές πολλαπλασιάζονταν και ο αντίκτυπός τους σε συνδυασmicroό microε τη δραστηριότητα των Φιλικών έβρισκε microε λανθάνοντα τρόπο τον δρόmicroο προς την αmicroόρφωτη microάζα των microη νοικοκυραίων του ελληνικού χώρου Ο συνδετικός κρίκος της έντονης δραστηριότητας στο laquoεποικοδόmicroηmicroαraquo microε τα λαϊκά στρώmicroατα ήταν ο microυστι-κισmicroός Πλήθος παλαιές laquoπροφητείεςraquo επανέρχονταν στην επικαιρότητα Ο Αγαθάγ-γελος ο Λέων ο Σοφός και άλλοι λιγότερο επιφανείς προφήτες και αστρολόγοι επι-στρατεύονταν σε αυτόν τον σκοπό Η πρακτική της microαντικής αξιοποίησης της σπάλας των εριφίων και όλες οι λαϊκές τέχνες ανάγνωσης των οιωνών φαίνεται πως απέκτη-σαν έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά αυτή την περίοδο ακmicroή η οποία συνεχίστηκε και τελειοποιήθηκε στα microετέπειτα χρόνια του αγώνα Μέσα από ακριτοmicroύθιες από

Ο κατάλογος των εταίρων της Φιλικής Εταιρείας στον οποίο

Το laquoΕφοδιαστικόν ιερέωςraquo της Φιλικής microε τα σύmicroβολα και τα

Μικρότερες σε έκταση αλλά επίσης σηmicroαντικές ήταν οι προσηλυτιστικές επιτυχίες των Εταιριστών στα Ιωάννινα την πρωτεύουσα του Αλή πασά Από τα τέλη του 1819 η πόλη των Ιωαννίνων έγινε ένα είδος εταιρικού κέντρου των Φιλικών από το οποίο απλώθηκε η επιρροή της προς τη Στερεά Ελλάδα τη Θεσσαλία τη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο Φαίνεται πως ο Αλή πασάς είχε microια ασαφή έστω γνώση αυτού που συνέβαινε και ότι θεωρώντας ndashόπως πολλοί άλλοιndash την Εταιρεία ως προφυλακή ρωσικών microεθοδεύσεων και σχεδίων θέλησε να διαπραγmicroατευθεί microε αυτήν στο πλαί-σιο των δικών του φιλοδοξιών για απόσχιση από την εξουσία του σουλτάνουΤην ίδια εποχή η Εταιρεία φαίνεται πως απλώθηκε στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου

όσον φαίνονται οι Οθωmicroανοί δυνατοί καί πλήθος αmicroέτρητον τοσούτον καί η ισχυρά εκείνη δύναmicroις εις τήν στιγmicroήν εκείνην θέλει τούς φέρει εις microίαν ανέλπιστον απελ-πισίαν ώστε ο Σουλτάνος χάνεται καί ο πολυάριθmicroός του στόλος θέλει εξηφανισθή διά του microηχανικού πυρός καί του σιδήρου καί εις microίαν ηmicroέραν καί ώραν όπου καί άν υπάρχουν Έλληνες θέλουν είναι microέ τά όπλα εις τάς χείρας Εις δε την ώραν εκείνην καί στιγmicroήν θέλουν γεmicroίσει η microεν στερεά από στρατεύmicroατα των Βασιλειών της Ευρώπης η δέ θάλασσα από πολεmicroικά πλοία αυτών Τότε καί τόν Θεόν έχοmicroεν σύmicromicroαχον καί τάς δυνάmicroεις όλας της Ευρώπης βοηθούς και υπερασπιστάς Καί αν η Σεβαστή Υψηλή Αρχή (έλεγον οι απόστολοι) της Φιλικής Εταιρίας δεν είχε τοιαύ-τας βασίmicroους καί θετικάς πληροφορίας καθώς καί ηmicroείς (οι απόστολοι αυτής) δέν εχάναmicroεν τά microυελά microας νά φανώmicroεν αίτιοι διά νrsquo αφανισθή τό πολυπαθές καί κατα-τυραννούmicroενο έθνος microας ή (νοmicroίζετε) δέν είναι γνωστά όσα υπέφεραν οι αδελφοί microας κατά το 1769 εις τε τήν Πελοπόννησον καί τά λοιπά microέρη της ΕλλάδοςraquoΤά τοιαύτα καί άλλα εmicroπνέοντες οι κατηχηταί εις τάς ψυχάς των κατηχουmicroένων τούς ενεθάρρυνον άν δέ ηρώρων καί πολλοί διά νά microάθουν τά microέλη καί τά πρόσωπα της Σεβαστής Υψηλής Αρχής τότε τοις έλεγον οι κατηχούντες αυτούς laquoτο όνοmicroα τούτο είναι τροmicroερόν καί εις όποιον θέλει νά τό microάθη δεν είναι άλλο ειmicroή θάνατοςraquohellip

Φραντζής Αmicroβρόσιος laquoΕπιτοmicroή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδοςraquo 1839 τ Αrsquo σ 79-81

στη Σmicroύρνη αλλά και στην Αλεξάνδρεια και την Κύπρο Οι διαδροmicroές των ναυτικών και τα ταξίδια για εmicroπορικές υποθέσεις είχαν ήδη microεταφέρει τα της Εταιρείας στην Κρήτη και στα Ιόνια νησιά Το βάρος που προσέδιδε στον οργανισmicroό η υπέρmicroετρη εξάπλωση άρχισε να γίνεται καταθλιπτικό και να ωθεί προς την άmicroεση δράσηΗ οργανωτική εξάπλωση της Φιλικής Εταιρείας στα χρόνια 1819 και 1820 είχε ξεκά-θαρα κοινωνικά χαρακτηριστικά Αφορούσε ολοένα και περισσότερο στον χώρο των microεσαίων στρωmicroάτων microε εmicroπορικές και ναυτιλιακές δραστηριότητες αλλά και εκείνο των τοπικών laquoαριστοκρατιώνraquo στο καθαυτό κυρίως έδαφος της Ελλάδας Ιεράρχες και προύχοντες οπλαρχηγοί εν αποστρατεία και στελέχη του ίδιου του οθωmicroανικού κρατικού microηχανισmicroού είτε επρόκειτο για την αυλή του Αλή είτε για την αντίστοιχη του πασά της Τρίπολης πύκνωναν τις τάξεις των Εταιριστών Επρόκειτο για διείσ-δυση σε ολιγοmicroελείς κοινωνικές οmicroάδες Οπωσδήποτε ο ζήλος των αποστόλων της Φιλικής δεν αφορούσε τον πολύ κόσmicroο τους χριστιανικούς αγροτικούς πληθυσmicroούς του Μοριά της Ρούmicroελης της Ηπείρου και των νησιών Στο πλαίσιο των όσων η εποχή πίστευε οι τελευταίοι ήταν σχεδόν ανεπιθύmicroητοι σε microία ιερή υπόθεση που αποσκοπούσε στην αποκατάσταση microεν του γένους αλλά και στη διασφάλιση και ανόρ-θωση της θέσης και του κύρους των κοινωνικών στρωmicroάτων που προσυπέγραφαν τα κηρύγmicroατα των ΕταιριστώνΗ απόσταση των λαϊκών στρωmicroάτων από τα οργανωτικά σχήmicroατα της Εταιρείας δεν σήmicroαινε όmicroως ότι στέκονταν αυτά ανεπηρέαστα από τις εξελίξεις Ήταν εποχές όπου πολύς λόγος γινόταν για τις microελλοντικές προοπτικές του γένους Σχολεία εφηmicroερί-δες εκδόσεις διδαχές πολλαπλασιάζονταν και ο αντίκτυπός τους σε συνδυασmicroό microε τη δραστηριότητα των Φιλικών έβρισκε microε λανθάνοντα τρόπο τον δρόmicroο προς την αmicroόρφωτη microάζα των microη νοικοκυραίων του ελληνικού χώρου Ο συνδετικός κρίκος της έντονης δραστηριότητας στο laquoεποικοδόmicroηmicroαraquo microε τα λαϊκά στρώmicroατα ήταν ο microυστι-κισmicroός Πλήθος παλαιές laquoπροφητείεςraquo επανέρχονταν στην επικαιρότητα Ο Αγαθάγ-γελος ο Λέων ο Σοφός και άλλοι λιγότερο επιφανείς προφήτες και αστρολόγοι επι-στρατεύονταν σε αυτόν τον σκοπό Η πρακτική της microαντικής αξιοποίησης της σπάλας των εριφίων και όλες οι λαϊκές τέχνες ανάγνωσης των οιωνών φαίνεται πως απέκτη-σαν έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά αυτή την περίοδο ακmicroή η οποία συνεχίστηκε και τελειοποιήθηκε στα microετέπειτα χρόνια του αγώνα Μέσα από ακριτοmicroύθιες από

Ο κατάλογος των εταίρων της Φιλικής Εταιρείας στον οποίο

Το laquoΕφοδιαστικόν ιερέωςraquo της Φιλικής microε τα σύmicroβολα και τα

στη Σmicroύρνη αλλά και στην Αλεξάνδρεια και την Κύπρο Οι διαδροmicroές των ναυτικών και τα ταξίδια για εmicroπορικές υποθέσεις είχαν ήδη microεταφέρει τα της Εταιρείας στην Κρήτη και στα Ιόνια νησιά Το βάρος που προσέδιδε στον οργανισmicroό η υπέρmicroετρη εξάπλωση άρχισε να γίνεται καταθλιπτικό και να ωθεί προς την άmicroεση δράσηΗ οργανωτική εξάπλωση της Φιλικής Εταιρείας στα χρόνια 1819 και 1820 είχε ξεκά-θαρα κοινωνικά χαρακτηριστικά Αφορούσε ολοένα και περισσότερο στον χώρο των microεσαίων στρωmicroάτων microε εmicroπορικές και ναυτιλιακές δραστηριότητες αλλά και εκείνο των τοπικών laquoαριστοκρατιώνraquo στο καθαυτό κυρίως έδαφος της Ελλάδας Ιεράρχες και προύχοντες οπλαρχηγοί εν αποστρατεία και στελέχη του ίδιου του οθωmicroανικού κρατικού microηχανισmicroού είτε επρόκειτο για την αυλή του Αλή είτε για την αντίστοιχη του πασά της Τρίπολης πύκνωναν τις τάξεις των Εταιριστών Επρόκειτο για διείσ-δυση σε ολιγοmicroελείς κοινωνικές οmicroάδες Οπωσδήποτε ο ζήλος των αποστόλων της Φιλικής δεν αφορούσε τον πολύ κόσmicroο τους χριστιανικούς αγροτικούς πληθυσmicroούς του Μοριά της Ρούmicroελης της Ηπείρου και των νησιών Στο πλαίσιο των όσων η εποχή πίστευε οι τελευταίοι ήταν σχεδόν ανεπιθύmicroητοι σε microία ιερή υπόθεση που αποσκοπούσε στην αποκατάσταση microεν του γένους αλλά και στη διασφάλιση και ανόρ-θωση της θέσης και του κύρους των κοινωνικών στρωmicroάτων που προσυπέγραφαν τα κηρύγmicroατα των ΕταιριστώνΗ απόσταση των λαϊκών στρωmicroάτων από τα οργανωτικά σχήmicroατα της Εταιρείας δεν σήmicroαινε όmicroως ότι στέκονταν αυτά ανεπηρέαστα από τις εξελίξεις Ήταν εποχές όπου πολύς λόγος γινόταν για τις microελλοντικές προοπτικές του γένους Σχολεία εφηmicroερί-δες εκδόσεις διδαχές πολλαπλασιάζονταν και ο αντίκτυπός τους σε συνδυασmicroό microε τη δραστηριότητα των Φιλικών έβρισκε microε λανθάνοντα τρόπο τον δρόmicroο προς την αmicroόρφωτη microάζα των microη νοικοκυραίων του ελληνικού χώρου Ο συνδετικός κρίκος της έντονης δραστηριότητας στο laquoεποικοδόmicroηmicroαraquo microε τα λαϊκά στρώmicroατα ήταν ο microυστι-κισmicroός Πλήθος παλαιές laquoπροφητείεςraquo επανέρχονταν στην επικαιρότητα Ο Αγαθάγ-γελος ο Λέων ο Σοφός και άλλοι λιγότερο επιφανείς προφήτες και αστρολόγοι επι-στρατεύονταν σε αυτόν τον σκοπό Η πρακτική της microαντικής αξιοποίησης της σπάλας των εριφίων και όλες οι λαϊκές τέχνες ανάγνωσης των οιωνών φαίνεται πως απέκτη-σαν έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά αυτή την περίοδο ακmicroή η οποία συνεχίστηκε και τελειοποιήθηκε στα microετέπειτα χρόνια του αγώνα Μέσα από ακριτοmicroύθιες από

Ο κατάλογος των εταίρων της Φιλικής Εταιρείας στον οποίο

Το laquoΕφοδιαστικόν ιερέωςraquo της Φιλικής microε τα σύmicroβολα και τα

δίστιχα από υπόγειες αποκαλύψεις η εξαγγελία της επικείmicroενης απελευθερωτικής αναταραχής φαίνεται ότι καταγράφηκε microε επίmicroονο τρόπο στις σκέψεις των πολλών Σε αυτόν τον τοmicroέα ο έmicroφυτος microυστικισmicroός της Φιλικής Εταιρείας και η περί Αοράτου Αρχής φιλολογία της λειτούργησαν προσθετικά στο όλο κλίmicroα και συναντήθηκαν microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο microε τη λαϊκή απελευθερωτική δεισιδαιmicroονία Σε τελευ-ταία ανάλυση ο microυστικισmicroός των φτωχών δεν διέφερε σε πολλά microε τον αντίστοιχο των πιο σηmicroαντικών κοινωνικών οmicroάδων Από την άλλη όmicroως πλευρά ο ιδρυτικός θρύλος της Εταιρείας η αναφορά δηλαδή σε microια microυστηριώδη Αόρατη Αρχή που θα έσπευδε να συνδράmicroει τις επαναστατικές πρωτοβουλίες των Ελλήνων είχε αρχίσει να ξεπερνιέται από τα γεγονότα Καθώς στα 1819 και 1820 οι δραστηριότητες της Φιλικής είχαν microεταφερθεί σε κρίσιmicroες ζώνες εκεί όπου οι ανατρεπτικές προθέσεις microπορούσαν σε κάθε στιγmicroή να επιφέ-ρουν επιθυmicroητά ή ανεπιθύmicroητα αποτελέσmicroατα το ξεκαθάρισmicroα των πραγmicroατικών δυνατοτήτων της Εταιρείας και το εύρος των διεθνών στηριγmicroάτων της αποτελούσε πρωταρχική ανάγκη Το τέχνασmicroα της Αόρατης Αρχής που έως τότε είχε εξυπηρε-τήσει microε τον καλύτερο τρόπο τις οργανωτικές εξορmicroήσεις της Εταιρείας κινδύνευε πλέον να microετατραπεί σε καταστροφικό για το microέλλον παράγοντα Η αποκάλυψη της κενότητας του βασικού επιχειρήmicroατος των Εταίρων θα καθιστούσε αυτόmicroατα την Φιλική ανυπόληπτη και το όλο εγχείρηmicroα θα αποκαλυπτόταν ως υπόθεση απάτης microε ανυπολόγιστες συνέπειες όχι microόνο για τους ίδιους τους πρωτεργάτες του κινήmicroατος αλλά και για όλη την επαναστατική διάθεση των Ελλήνων Τα ερωτήmicroατα που έρχο-νταν πλέον από παντού πίεζαν τους ηγέτες της Φιλικής ενώ η δράση των ανεξάρ-τητων ηγετίσκων ndashτου τύπου Γαλάτηndash που σφετερίζονταν την ιδιότητα του Φιλικού επενδύοντας ακριβώς στη microυστικοπάθεια του ηγετικού πυρήνα της Εταιρείας καθι-στούσαν ασφυκτικό το όλο κλίmicroα Για microια ακόmicroα φορά η Εταιρεία βρέθηκε σε κρίση εξαιρετικά microάλιστα σοβαρή αυτή τη φορά Προείχε όmicroως η τακτοποίηση των εσωτερικών της οργάνωσης Η άφιξη του Γαλάτη στην Κωνσταντινούπολη στα τέλη του 1818 είχε ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου Χρησιmicroοποιώντας απειλές εκβιασmicroούς και τεχνάσmicroατα σε συνδυασmicroό microε υποσχέ-σεις ο τελευταίος γνώριζε ήδη πολλά από τα microυστικά της Εταιρείας και προπαντός γνώριζε την αδυναmicroία του κεντρικού ηγετικού πυρήνα της Θεωρούσε ότι κάτω από

Κατάλογος των συνδροmicroητών του ταmicroείου της Φιλικής Εται-

Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ένας εκ των τριών ιδρυτών της Φιλι-

Ο Εmicromicroανουήλ Ξάνθος ιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας (Γεννά-

αυτές τις συνθήκες θα microπορούσε εύκολα να διεκδικήσει τον κεντρικό ρόλο στην ιεραρχία παραmicroερίζοντας τους ασθενείς εκπροσώπους της κυριολεκτικά Αόρατης Αρχής Δεν γνωρίζουmicroε πόσες από τις κατηγορίες που αποδόθηκαν από τους υπό-λοιπους Φιλικούς στον Γαλάτη ανταποκρίνονταν στην πραγmicroατικότητα Οπωσδήποτε όmicroως η αντιmicroετώπισή του αποφασίστηκε να γίνει microε δυναmicroικό τρόπο Με τέχνασmicroα σχεδόν κλήθηκε να ακολουθήσει τον Τσακάλωφ στο ταξίδι του στην Ύδρα και στον Μοριά όπου όπως είδαmicroε διαmicroορφωνόταν το ισχυρό κέντρο των δραστηριοτήτων της Εταιρείας Εκεί στις ακτές της Ερmicroιόνης τον Νοέmicroβριο του 1819 microε περι-πετειώδη τρόπο ο Τσακάλωφ και ο Δηmicroητρόπουλος τον εκτέλεσαν δίνοντας έτσι αποφασιστική λύση στο microεγαλύτερο των εσωτερικών προβληmicroάτων της Εταιρείας Ο θάνατος του Γαλάτη όmicroως αποκάλυψε τα ερείσmicroατα που είχε αυτός microέσα στους κύκλους των Εταιριστών Οι οπαδοί του προκάλεσαν επεισόδια και απείλησαν αντεκ-δικήσεις γεγονότα που οδήγησαν στην αναγκαστική φυγή του Τσακάλωφ στην Ιταλία όπου και παρέmicroεινε στα επόmicroενα χρόνια microακριά από τα συmicroβαίνοντα στην Εταιρεία και την Ελλάδα Η αναζήτηση ενός microεγάλου ονόmicroατος που θα αναλάmicroβανε να διασκεδάσει τις υπο-ψίες σε βάρος των Φιλικών παρέmicroεινε έτσι το microοναδικό βασικό πολιτικό καθήκον

Προσωπογραφία του Αλέξαν-δρου Υψηλάντη αρχηγού της

laquoΤα δυσβάστακτα δεινά δια τα οποία στενάζει προ τοσούτων αιώνων η δυστυχής αλλά ένδοξος Ελλάς η Πατρίς microας υπαγόρευσαν το microέτρον της ενώσεως εις ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν άλλο αντικείmicroενον παρά την ελευθερίαν της Πατρίδος (hellip)Διοργανήσαντες τοιουτοτρόπως τα πράγmicroατα οι άνθρωποι ούτοι επίστευσαν αδιστά-κτως ότι ήθελον βλάψει και εαυτούς και την οποίαν επιχείρησαν υπόθεσιν αν δεν έστρεφον το όmicromicroα και τας ελπίδας των προς το λαmicroπρόν Υποκείmicroενον της Υmicroετέρας Εξοχότητος Ο Κύριος Ξάνθος άξιος της εmicroπιστοσύνης microας θέλει εξιστορήσει παν ότι δεν ηmicroπο-ρούmicroεν να σηmicroειώσωmicroεν εγγράφως (hellip) Εις την Υmicroετέραν Εξοχότηταν απόκειται η περαιτέρω διεύθυνσις η επιτυχία ή αποτυχία της Επιχειρήσεωςraquo Έγγραφο συνταγmicroένο microε τον

κρυπτογραφικό κώδικα της Φιλι-

των επικεφαλής της Εταιρείας Το πρόσωπο αυτό δεν microπορούσε να αναζητηθεί παρά microόνο στη Ρωσία όπου και ποικιλότροπα έδειχνε ο περί της Αόρατης Αρχής microύθος Στη χώρα αυτή δεν έλειπαν οι επιφανείς Έλληνες που είχαν αναρριχηθεί σε καίρια αξιώmicroατα της ρωσικής Αυλής του στρατού ή της διοίκησης Ήταν microια αριστοκρατία microε βαρύ όνοmicroα και πραγmicroατικές δυνατότητες Ιεραρχικά ο πρώτος που οι Εταιριστές θεώρησαν ως αυτονόητο ηγέτη του ελληνικού απελευθερωτικού εγχειρήmicroατος ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας βασικός διπλωmicroάτης της ρωσικής Αυλής στενός συνεργά-της του τσάρου και ως εκ τούτου ισχυρός παράγοντας στους microηχανισmicroούς της Ιερής Συmicromicroαχίας Προς τον επιφανέστερο αυτόν εκ των παραγόντων του ελληνισmicroού στάλθηκε στην Πετρούπολη ο Εmicromicroανουήλ Ξάνθος εφοδιασmicroένος microε σύσταση (επιστολή) της Αρχής της οποίας παρουσιάστηκε ως απεσταλmicroένος Η σύσταση έφερε ndashίσως για πρώτη φοράndash τη microεγάλη σφραγίδα της Αρχής επrsquo αυτής στο περιεχόmicroενό της όmicroως ήταν εξαιρετικά ειλικρινής παρουσιάζοντας την όλη κατάσταση της Εταιρείας όπως περί-που είχε στην πραγmicroατικότητα και ζητώντας ουσιαστικά συmicroβουλές και καθοδήγηση από τον Καποδίστρια Ο τελευταίος γνώριζε microάλλον αρκετά καλά τα συmicroβαίνοντα καθώς έφθαναν σε αυτόν λόγω του αξιώmicroατός του οι αναφορές των ρωσικών υπη-ρεσιών που παρακολουθούσαν microε προσοχή κάθε κίνηση αυτού του είδους Θα ήταν microάλλον υπερβολικό λοιπόν να προσπαθήσει κανείς να ξεγελάσει τον ΚαποδίστριαΗ αποφασισmicroένη επίσκεψη του Ξάνθου στον Καποδίστρια καθυστέρησε πολλούς microήνες εξαιτίας της εκκρεmicroότητας microε την υπόθεση Γαλάτη αλλά και εξαιτίας της εξάντλησης των χρηmicroατικών πόρων που καθήλωσε τον απεσταλmicroένο της Φιλικής microέχρις ότου του αποσταλούν χρήmicroατα από τον Αναγνωστόπουλο και τους Φιλικούς της Μολδοβλαχίας Η συνάντηση πραγmicroατοποιήθηκε τελικά στις αρχές του 1820 περισσότερο από έναν χρόνο microετά τη σχετική απόφαση αλλά ήταν άκαρπη Ο Καπο-δίστριας θεωρούσε άκαιρη και επιπόλαιη την όλη προσπάθεια των Φιλικών καθώς microάλιστα προερχόταν από ανθρώπους ταπεινούς τελείως αναρmicroόδιους κατά την αρι-στοκρατική του αντίληψη αλλά και σύmicroφωνα microε τα microέτρα εκείνων των καιρών να διαχειριστούν τόσο σηmicroαντικές υποθέσεις Η άρνηση προκάλεσε την πιο απόλυτη απελπισία πολύ περισσότερο που το κύρος της Αρχής της Εταιρείας βρισκόταν σε πλήρη αmicroφισβήτηση και τα microέλη της κιν-

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδά-τος σηmicroαντικός διερmicroηνέας της

laquoΕφοδιαστικόraquo της Φιλικής είδος microυστικής ταυτότητας των

δύνευαν άmicroεσα καθώς πολλοί πλέον υποπτεύονταν το microυστικό τους Η προφανής στους προσεκτικούς παρατηρητές έλλειψη χρηmicroάτων και microέσων αρκούσε σχεδόν από microόνη της για να αποκαλύψει το microυστικό Περίπου ως κίνηση απελπισίας ο Ξάνθος απευθύνθηκε τότε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη τον επιφανέστερο εκ της παλαιάς Φαναριώτικης οικογένειας που είχε τεθεί προ πολλών χρόνων ndashαπό τα 1806ndash στην υπηρεσία του τσάρου της Ρωσίας Στρατιωτικός ο τελευταίος έχοντας διακριθεί στη διάρκεια των Ναπολεόντιων πολέmicroων microε τίmicroηmicroα τον ακρωτηριασmicroό του (είχε χάσει το ένα του χέρι) δεν διέθετε microεν το ευρωπαϊκό κύρος του Ιωάννη Καποδίστρια ούτε είχε ανάλογες ικανότητες φαινόταν όmicroως σαφώς πιο πρόθυmicroος να αναλάβει τους κινδύνους του εγχειρήmicroατος και να ηγηθεί της Εταιρείας Εξάλλου φαίνεται πως η οικογένειά του είχε προθυmicroοποιηθεί στην υπόθαλψη ή τη διοργάνωση παροmicroοίων σχεδίων στο παρελθόν Από την άλλη η αποδοχή της ηγεσίας από τον πρίγκιπα ήταν για τους ιθύνοντες της Φιλικής θείο δώρο καθώς οι εσωτερικές της διαmicroάχες είχαν φθάσει ήδη στο σηmicroείο εκείνο από το οποίο δεν υπήρχε επιστροφήΗ αναταραχή που προκάλεσε η θανάτωση του Γαλάτη δεν είχε ακόmicroα ξεπεραστεί όταν νέα προβλήmicroατα ανέκυψαν στη Μολδοβλαχία Ο Γρηγόριος Δικαίος ο Παπα-φλέσσας της microετέπειτα επανάστασης άλλαξε αυτοδίκαια τους κανόνες της microύησης νέων microελών και αδιαφορώντας για τη γνώmicroη και τις συστάσεις της Αρχής άρχισε ένα είδος microαζικής στρατολογίας στο Ιάσιο και το Βουκουρέστι Αυτή η microαζική microύηση προσθέτοντας νέα στοιχεία στον περί Αόρατης Αρχής θρύλο παρουσίαζε την επανά-σταση ως επικείmicroενη Οπωσδήποτε η microαζική στρατολογία microελών δεν microπορούσε να κρατήσει την υπόθεση microυστική και εξανάγκαζε τους Εταίρους σε microια φυγή προς τα εmicroπρός σε microια δηλαδή ξέφρενη προσπάθεια να επιταχύνουν τη δράση για να προ-λάβουν τη βέβαιη αντίδραση της Πύλης Καθώς όmicroως τα υλικά microέσα για ουσιαστική προετοιmicroασία του εγχειρήmicroατος έλειπαν η όλη βιασύνη δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να αποκαλύπτει τα πενιχρά διαθέσιmicroα της Εταιρείας και να θέτει σε αmicroφισβήτηση τη βασική υπόθεση περί ισχυρής υποστήριξης από κραταιά δύναmicroη Ο Αναγνωστόπουλος έσπευσε εκ microέρους της Αρχής στη Μολδοβλαχία για να προλάβει καταστροφικές εξελίξεις Για να κατευνάσει τους φόβους που προκάλεσε η σχεδόν άναρχη διάδοση των ιδεών της Εταιρείας προχώρησε σε οργανωτική αναδιοργάνωση αναθέτοντας σε πενταmicroελείς εφορείες αποτελούmicroενες από ευυπόληπτα πρόσωπα

τη διαχείριση των υποθέσεων της Φιλικής στις Ηγεmicroονίες Η πρώτη εφορεία λει-τούργησε στο Γαλάτσι microε πιο σηmicroαντικά από τα microέλη της τον Δηmicroήτριο Θέmicroελη και τον microεγαλέmicroπορο Δηmicroήτριο Παπαγιαννόπουλο Στο Ιάσιο η φιλόδοξη παρουσία του Νέγρη περιέπλεξε τα πράγmicroατα και η κατάσταση αντιmicroετωπίστηκε microε τέχνασmicroα Ο Νέγρης στρατεύθηκε στην ιδέα της σύστασης ενός σχολείου στην Πελοπόννησο σχέδιο που θα διασκέδαζε τις ανησυχίες σχετικά microε τις πραγmicroατικές προθέσεις των Φιλικών και θα έδινε κάλυψη νοmicroιmicroότητας στις επαφές των microελών του εξωτερικού microε τους Εταιριστές του Μοριά Ταυτόχρονα δε απασχολούσε τον Νέγρη εξουδετερώνο-ντας τη δυσάρεστη επιρροή του στις Ηγεmicroονίες Η ιδέα της σχολής έγινε microε ευmicroένεια δεκτή από παράγοντες της Εκκλησίας και του πατριαρχείου της Κωνσταντινουπό-λεως προκαλώντας σχετικές εγκυκλίους οι οποίες microε τη σειρά τους έπεισαν και τους πλέον δύσπιστους σχετικά microε το κύρος και την εmicroβέλεια της Φιλικής Τελικά συστά-θηκε η εφορεία του Βουκουρεστίου microε επικεφαλής τους λογίους Νεόφυτο Δούκα και Κοmicroητά και τον εύπορο Γ Λεβέντη που διέθεσε microάλιστα 35000 γρόσια στους σκοπούς της Φιλικής Ο Δικαίος αντέδρασε άmicroεσα στην οργανωτική αναδιάρθρωση που επεχείρησε ο Ανα-γνωστόπουλος Σε συνεννόηση microε τους οπλαρχηγούς Γεωργάκη Ολύmicroπιο και Ι Φαρ-microάκη προσπάθησε να προκαταλάβει τα γεγονότα υποκινώντας πρόωρη στρατιωτική εξέγερση Η αντίδραση των εφόρων πρόλαβε τα σχέδια αυτά και τελικά οδήγησε στον εξευmicroενισmicroό του Δικαίου στον οποίο σε αντάλλαγmicroα αποκαλύφθηκε το microυστικό της Αρχής και διορίστηκε microέλος της (Ιούλιος 1919) Δεν επρόκειτο για το τέλος των περιπετειών της Φιλικής Ο Νέγρης επιχειρώντας να έρθει σε άmicroεση επαφή microε τον Καποδίστρια και την Αυλή του τσάρου Αλέξανδρου ndashαπrsquo όπου υποπτευόταν ότι εκινούντο τα νήmicroατα της όλης υπόθεσηςndash αποκάλυψε microυστικά στους Ρώσους τα οποία έθεσαν σε κίνδυνο και τη θέση του Καποδίστρια Οι Ρώσοι κοινοποίησαν microέρος των πληροφοριών τους στον σουλτάνο γεγονός που προκάλεσε νέα κρίση στα πράγmicroατα της Εταιρείας Το κύριο θύmicroα αυτή τη φορά ήταν ο Αναγνωστόπουλος περί του οποίου γινόταν πολύς λόγος στις αποκαλύψεις Ο εκ των ηγετών αυτός της Φιλικής διέφυγε microε περιπετειώδη τρόπο από τη Ρουmicroανία και κατέφυγε τον Απρίλιο του 1820 στην Ιταλία όπου και συνάντησε και εmicroύησε τον microητροπολίτη Ιγνάτιο που βρισκόταν στην Πίζα Εκεί επίσης προσέλαβε τον επιφανή εξόριστο Φαναριώτη

Έγγραφο της Φιλικής Εταιρείας σε κωδική γραφή (Ιστορικό

Το σπίτι της Φιλικής Εταιρείας σήmicroερα στην Οδησσό

τη διαχείριση των υποθέσεων της Φιλικής στις Ηγεmicroονίες Η πρώτη εφορεία λει-τούργησε στο Γαλάτσι microε πιο σηmicroαντικά από τα microέλη της τον Δηmicroήτριο Θέmicroελη και τον microεγαλέmicroπορο Δηmicroήτριο Παπαγιαννόπουλο Στο Ιάσιο η φιλόδοξη παρουσία του Νέγρη περιέπλεξε τα πράγmicroατα και η κατάσταση αντιmicroετωπίστηκε microε τέχνασmicroα Ο Νέγρης στρατεύθηκε στην ιδέα της σύστασης ενός σχολείου στην Πελοπόννησο σχέδιο που θα διασκέδαζε τις ανησυχίες σχετικά microε τις πραγmicroατικές προθέσεις των Φιλικών και θα έδινε κάλυψη νοmicroιmicroότητας στις επαφές των microελών του εξωτερικού microε τους Εταιριστές του Μοριά Ταυτόχρονα δε απασχολούσε τον Νέγρη εξουδετερώνο-ντας τη δυσάρεστη επιρροή του στις Ηγεmicroονίες Η ιδέα της σχολής έγινε microε ευmicroένεια δεκτή από παράγοντες της Εκκλησίας και του πατριαρχείου της Κωνσταντινουπό-λεως προκαλώντας σχετικές εγκυκλίους οι οποίες microε τη σειρά τους έπεισαν και τους πλέον δύσπιστους σχετικά microε το κύρος και την εmicroβέλεια της Φιλικής Τελικά συστά-θηκε η εφορεία του Βουκουρεστίου microε επικεφαλής τους λογίους Νεόφυτο Δούκα και Κοmicroητά και τον εύπορο Γ Λεβέντη που διέθεσε microάλιστα 35000 γρόσια στους σκοπούς της Φιλικής Ο Δικαίος αντέδρασε άmicroεσα στην οργανωτική αναδιάρθρωση που επεχείρησε ο Ανα-γνωστόπουλος Σε συνεννόηση microε τους οπλαρχηγούς Γεωργάκη Ολύmicroπιο και Ι Φαρ-microάκη προσπάθησε να προκαταλάβει τα γεγονότα υποκινώντας πρόωρη στρατιωτική εξέγερση Η αντίδραση των εφόρων πρόλαβε τα σχέδια αυτά και τελικά οδήγησε στον εξευmicroενισmicroό του Δικαίου στον οποίο σε αντάλλαγmicroα αποκαλύφθηκε το microυστικό της Αρχής και διορίστηκε microέλος της (Ιούλιος 1919) Δεν επρόκειτο για το τέλος των περιπετειών της Φιλικής Ο Νέγρης επιχειρώντας να έρθει σε άmicroεση επαφή microε τον Καποδίστρια και την Αυλή του τσάρου Αλέξανδρου ndashαπrsquo όπου υποπτευόταν ότι εκινούντο τα νήmicroατα της όλης υπόθεσηςndash αποκάλυψε microυστικά στους Ρώσους τα οποία έθεσαν σε κίνδυνο και τη θέση του Καποδίστρια Οι Ρώσοι κοινοποίησαν microέρος των πληροφοριών τους στον σουλτάνο γεγονός που προκάλεσε νέα κρίση στα πράγmicroατα της Εταιρείας Το κύριο θύmicroα αυτή τη φορά ήταν ο Αναγνωστόπουλος περί του οποίου γινόταν πολύς λόγος στις αποκαλύψεις Ο εκ των ηγετών αυτός της Φιλικής διέφυγε microε περιπετειώδη τρόπο από τη Ρουmicroανία και κατέφυγε τον Απρίλιο του 1820 στην Ιταλία όπου και συνάντησε και εmicroύησε τον microητροπολίτη Ιγνάτιο που βρισκόταν στην Πίζα Εκεί επίσης προσέλαβε τον επιφανή εξόριστο Φαναριώτη

Έγγραφο της Φιλικής Εταιρείας σε κωδική γραφή (Ιστορικό

Το σπίτι της Φιλικής Εταιρείας σήmicroερα στην Οδησσό

Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο τον οποίο και κατέστησε microέλος της Αρχής

Η πολεmicroική περίοδος της Φιλικής ΕταιρείαςΗ ανάληψη της Aρχής από τον πρίγκιπα Yψηλάντη σήmicroαινε την είσοδό της στη φάση της προετοιmicroασίας για πολεmicroική αναmicroέτρηση Ο Yψηλάντης ήταν πάνω απrsquo όλα στρατιωτικός Από τον Aπρίλιο του 1820 που ανέλαβε την ηγεσία της Eταιρείας προσανατολίστηκε άmicroεσα προς την ένοπλη εξέγερση Για να πραγmicroατοποιήσει τους στόχους του microετέβαλε πρώτα απrsquo όλα τη δοmicroή της Φιλικής Eταιρείας Mετέτρεψε τη συνωmicroοτική αυτή οργάνωση σε microηχανισmicroό δράσης ενισχύοντας τους στρατιωτικούς βαθmicroούς microέσα στην Eταιρεία και προσανατολίζοντας τη στρατολογία προς ανθρώ-πους του πολέmicroου των όπλων και της εξουσίας Tέτοιους microπορούσε να βρει στην ταραγmicroένη Mολδοβλαχία στον Μοριά όπου υπήρχαν οι προεστοί και οι οπλαρχηγοί τους στη Pούmicroελη όπου κυριαρχούσαν οι αρmicroατολοί στα Iόνια νησιά όπου περίσ-σευαν οι πρόσφυγες και οι παλαιοί πολεmicroιστές των ρωσο-γαλλο-αγγλικών σωmicroάτων της ναπολεόντειας εποχής και φυσικά στον στρατό του Aλή πασά που βρισκόταν ήδη σε ανελέητο πόλεmicroο microε τον σουλτάνο Πραγmicroατικά η Eταιρεία απλώθηκε γρή-γορα στους χώρους αυτούς και η προετοιmicroασία για δράση γινόταν πλέον φανερήTαυτόχρονα microεγάλωναν τα προβλήmicroατα Το microεγάλο microυστικό περί της Aόρατης Aρχής που την διηύθυνε και οδηγούσε τα βήmicroατά της κινδύνευε περισσότερο τώρα που αυτή η Αρχή είχε αποκτήσει ένα πριγκιπικό έστω όνοmicroα Δεν έφθανε αυτό Αν και κανείς δεν το διακήρυξε ποτέ ανοικτά όλοι εννοούσαν την καθοδήγηση του τσάρου πίσω από τους αποστόλους της Eταιρείας Στη συνωmicroοτική περίοδο της Eταιρείας ο microύθος λειτουργούσε microε τον καλύτερο τρόπο και αιτιολογούσε τη microυστικοπάθεια τον microυστικισmicroό που περιέβαλε το υπέρτατο microυστικό Στον καιρό της δράσης όmicroως το ψέmicroα αυτό έmicroοιαζε microε δαmicroόκλειο σπάθη Εφόσον ο τσάρος υποκινούσε την επα-νάσταση όλοι περίmicroεναν να δούν την υλική υπόσταση της δύναmicroής του χρήmicroατα εφόδια πυροmicroαχικά όπλα και ακόmicroα ρωσικά πλοία και στρατό Όσο τίποτε από αυτά δεν έφθανε τόσο microεγάλωναν οι υποψίες Αυτό το κενό δεν microπορούσε ο Υψη-λάντης να το καλύψειΠρόσθετοι λόγοι υποχρέωναν την Eταιρεία να βιαστεί και να προλάβει τα γεγονότα Η Yψηλή Πύλη υποψιαζόταν όλο και περισσότερο το ξέσπασmicroα των ταραχών καθώς

οι προετοιmicroασίες έπαιρναν microεγαλύτερες διαστάσεις Οι προετοιmicroασίες της Eταιρείας κρύβονταν σχετικά καλά microέσα στη γενικότερη αναταραχή που σάρωνε τότε την αυτο-κρατορία Στην Kωνσταντινούπολη η διαmicroάχη των σουλτανικών microε τους γενίτσαρους και τους ουλεmicroάδες έκανε τις κινήσεις των Eλλήνων να φαίνονται απλώς λεπτο-microέρειες Στη Mολδοβλαχία επικρατούσε γενικευmicroένο χάος ενώ στη νότια Eλλάδα οι κινήσεις των πρακτόρων του Aλή πασά έκρυβαν τις παράλληλες διαδροmicroές των Εταιριστών Παρόλα αυτά η οθωmicroανική διοίκηση βοηθούmicroενη από τις πληροφορίες των ξένων διπλωmicroατών ndashπιστών στις αρχές της Iερής Συmicromicroαχίαςndash ξεκαθάριζε προ-οδευτικά το τοπίο Η microετάθεση του Xουρσίτ πασά ndashειδικού στην καταστολή ταρα-χώνndash στην Πελοπόννησο στα τέλη του 1820 σήmicroανε τον τελικό συναγερmicroό για τους ηγέτες της Eταιρείας

Τα σχέδια της εξέγερσηςKάτω από την πίεση των γεγονότων καθώς τα microυστικά της Eταιρείας κινδύνευαν να αποκαλυφθούν η εmicroπιστοσύνη να χαθεί και όλες οι προετοιmicroασίες να πάνε χαmicroένες ο Yψηλάντης αποφάσισε να προλάβει τα γεγονότα χωρίς να επιmicroείνει περισσότερο στην προετοιmicroασία Από τα πράγmicroατα η εξέγερση microπορούσε να ξεκινήσει σε τρία σηmicroεία στη Mολδοβλαχία στην Kωνσταντινούπολη και στον Mοριά Στην πρώτη το εγχείρηmicroα microπορούσε να στηριχθεί στις προετοιmicroασίες που είχαν microέχρι τότε γίνει στο ρωσικό έδαφος σε οπλαρχηγούς των Φαναριωτών ηγεmicroόνων και στην ταραγmicroένη κατάσταση Tο γεγονός ότι ο οθωmicroανικός στρατός microπορούσε να επέmicroβει στην περιοχή microόνο microετά από άδεια του τσάρου έδινε τον απαραίτητο χρόνο για προετοιmicroασία και εδραίωση της επανάστασης Πέρα από τους τακτικούς υπολογισmicroούς διακρίνονταν και άλλες ιδέες Η Φιλική Eταιρεία γνήσιο τέκνο των ριζοσπαστικών ρευmicroάτων που συνάρπαζαν την Eυρώπη εκείνους τους καιρούς αντιmicroετώπιζε την επανάσταση όχι microόνο ως microέσο για τη δηmicroιουργία microιας εθνικής εστίας αλλά ως κίνηση ευρύτερη που θα ανέτρεπε από τα θεmicroέλια τον απολυταρχισmicroό του σουλτάνου Γιrsquo αυτό και σκόπευε να εκmicroεταλλευτεί τη βαλκανική αναταραχή τους Σέρβους επαναστάτες και προπαντός τους Pουmicroάνους αγρότες του Bλαδιmicroηρέσκου Στη δεύτερη την Κωνσταντινούπολη ο ισχυρός microηχανισmicroός της Φιλικής και οι προ-σβάσεις του στον ναύσταθmicroο και στα ναυπηγεία του οθωmicroανικού ναυτικού ndashόπου υπη-

Εντοιχισmicroένη πλάκα στο σπίτι της Φιλικής Εταιρείας

οι προετοιmicroασίες έπαιρναν microεγαλύτερες διαστάσεις Οι προετοιmicroασίες της Eταιρείας κρύβονταν σχετικά καλά microέσα στη γενικότερη αναταραχή που σάρωνε τότε την αυτο-κρατορία Στην Kωνσταντινούπολη η διαmicroάχη των σουλτανικών microε τους γενίτσαρους και τους ουλεmicroάδες έκανε τις κινήσεις των Eλλήνων να φαίνονται απλώς λεπτο-microέρειες Στη Mολδοβλαχία επικρατούσε γενικευmicroένο χάος ενώ στη νότια Eλλάδα οι κινήσεις των πρακτόρων του Aλή πασά έκρυβαν τις παράλληλες διαδροmicroές των Εταιριστών Παρόλα αυτά η οθωmicroανική διοίκηση βοηθούmicroενη από τις πληροφορίες των ξένων διπλωmicroατών ndashπιστών στις αρχές της Iερής Συmicromicroαχίαςndash ξεκαθάριζε προ-οδευτικά το τοπίο Η microετάθεση του Xουρσίτ πασά ndashειδικού στην καταστολή ταρα-χώνndash στην Πελοπόννησο στα τέλη του 1820 σήmicroανε τον τελικό συναγερmicroό για τους ηγέτες της Eταιρείας

Τα σχέδια της εξέγερσηςKάτω από την πίεση των γεγονότων καθώς τα microυστικά της Eταιρείας κινδύνευαν να αποκαλυφθούν η εmicroπιστοσύνη να χαθεί και όλες οι προετοιmicroασίες να πάνε χαmicroένες ο Yψηλάντης αποφάσισε να προλάβει τα γεγονότα χωρίς να επιmicroείνει περισσότερο στην προετοιmicroασία Από τα πράγmicroατα η εξέγερση microπορούσε να ξεκινήσει σε τρία σηmicroεία στη Mολδοβλαχία στην Kωνσταντινούπολη και στον Mοριά Στην πρώτη το εγχείρηmicroα microπορούσε να στηριχθεί στις προετοιmicroασίες που είχαν microέχρι τότε γίνει στο ρωσικό έδαφος σε οπλαρχηγούς των Φαναριωτών ηγεmicroόνων και στην ταραγmicroένη κατάσταση Tο γεγονός ότι ο οθωmicroανικός στρατός microπορούσε να επέmicroβει στην περιοχή microόνο microετά από άδεια του τσάρου έδινε τον απαραίτητο χρόνο για προετοιmicroασία και εδραίωση της επανάστασης Πέρα από τους τακτικούς υπολογισmicroούς διακρίνονταν και άλλες ιδέες Η Φιλική Eταιρεία γνήσιο τέκνο των ριζοσπαστικών ρευmicroάτων που συνάρπαζαν την Eυρώπη εκείνους τους καιρούς αντιmicroετώπιζε την επανάσταση όχι microόνο ως microέσο για τη δηmicroιουργία microιας εθνικής εστίας αλλά ως κίνηση ευρύτερη που θα ανέτρεπε από τα θεmicroέλια τον απολυταρχισmicroό του σουλτάνου Γιrsquo αυτό και σκόπευε να εκmicroεταλλευτεί τη βαλκανική αναταραχή τους Σέρβους επαναστάτες και προπαντός τους Pουmicroάνους αγρότες του Bλαδιmicroηρέσκου Στη δεύτερη την Κωνσταντινούπολη ο ισχυρός microηχανισmicroός της Φιλικής και οι προ-σβάσεις του στον ναύσταθmicroο και στα ναυπηγεία του οθωmicroανικού ναυτικού ndashόπου υπη-

Εντοιχισmicroένη πλάκα στο σπίτι της Φιλικής Εταιρείας

ρετούσαν πολλοί Έλληνες νησιώτεςndash επέτρεπαν κάποια τολmicroηρά σχέδια την πυρπό-ληση του στόλου την ανατίναξη των αποθηκών ίσως και τον θάνατο του σουλτάνου Aυτά αρκούσαν για να βυθίσουν την αυτοκρατορία στο χάος Tέλος στον Μοριά όπου στάλθηκε ο αδελφός του Aλέξανδρου ο Δηmicroήτριος Yψηλάντης η κίνηση των κοτζα-microπάσηδων θα ενισχυόταν από πλήθος παραγόντων από τους εξόριστους πολεmicroιστές των Iονίων τους νησιώτες τους Φιλικούς της διασποράς που θα έσπευδαν στο κάλε-σmicroα του πολέmicroου Και στις τρεις αυτές εστίες υπήρχαν σηmicroαντικές άρχουσες τάξεις ικανές να οδηγήσουν την εξέγερση ενάντια στον σουλτάνο και να ηγηθούν στη νέα κατάσταση Η Ελληνική Επανάσταση όπως οι περισσότερες από τις επαναστάσεις του καιρού της θα άρχιζε ως απόπειρα των ισχυρών ενάντια σε άλλους ισχυρούς Τον Oκτώ-βριο του 1820 στο Iσmicroαήλιο της Bεσσαραβίας έγινε η ύστατη απόπειρα συντονισmicroού της εξέγερσης Από το σχέδιο που προέκυψε εκεί λίγα πράγmicroατα υλοποιήθηκαν στη συνέχεια Τα σχέδια αυτά ήταν κυρίως στο χαρτί O χρόνος πίεζε οι επικοινωνίες ήταν δύσκο-λες και αργές οι προεστοί του Mοριά έστελναν απεσταλmicroένους στην Πετρούπολη για να ερευνήσουν τα περί ρωσικής ανάmicroειξης τα microυστικά της Eταιρείας διέρρεαν H δράση έπρεπε να προλάβει τις εξελίξεις Mέσα σε αυτές τις αναταράξεις ο παλαιός οργανωτικός ιστός της Eταιρείας αυτός που χτίστηκε στα χρόνια της συνωmicroοτικής δράσης πρακτικά διαλύθηκε Η Eταιρεία που προκάλεσε την Eπανάσταση σχεδόν δεν υπήρχε όταν αυτή επιτέλους ξέσπασε Γιrsquo αυτό και microας παραξενεύει το γεγονός της ουσιαστικής εξαφάνισής της στην επαναστατική έξαρση Η Eταιρεία έδωσε την ιδέα της εξέγερσης προκάλεσε τη συνεύρεση των αποφασισmicroένων έχτισε και πρόσφερε τον κινητήριο microύθο Ο Φεβρουάριος και ο Mάρτιος του 1821 είναι δικό της έργο Στη συνέχεια όmicroως νέες δυνάmicroεις ανέλαβαν το δύσκολο έργο της συγκρότησης ελεύθερου εθνικού κράτους

Το εσωτερικό του σπιτιού της Φιλικής Εταιρείας το οποίο απο-

Προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη προς τους κατοίκους της Πελοποννήσου

Αποσταλείσα διά του αντιπροσώπου του Αρχιmicroανδρίτη Γρηγόριου Δικαίου

laquoΣεβασmicroιώτατοι και Πανιερώτατοι Αρχιερείς Ευγενέστατοι Άρχοντες και Προεστώτες Ανδρείοι Στρατηγοί και Καπετάνιοι και πάντες οι Αδελφοί της Πελοποννήσου Έλληνες φιλοπάτριδεςΕις τας παρούσας κρισίmicroους περιστάσεις της Πατρίδος microας καmicromicroία άλλη επαρχία της Ελλάδος δεν έδειξε τόσον ζήλον υπέρ της ευτυχούς εκβάσεως των ιερών του Γένους σκοπών όσον οι φιλογενείς ψυχαί σας ώ Πελοποννήσιοι Τα έργα σας κηρύττουσι τρανότατα ότι εις τας φλέβας σας κυκλοφορεί ακόmicroη το ευγενές εκείνο Σπαρτιατικόν αίmicroα το οποίον διήγειρε τον θαυmicroασmicroόν όλων των αιώνων Αι εκούσιαι και υπέρ τας δυνάmicroεις σας συνεισφοραί ανακαλούσιν εις την microνήmicroην τας microεγάλας και αmicroιmicroήτους θυσίας των Προπατόρων σας η δε αξιότιmicroος πειθαρχία και η γενναία απόφασίς σας microαρτυρούσιν ότι εις τον ορίζοντά σας θέλει ανατείλει το φαεινόν της Ελευθερίας Άστρον και διαδώσει εις όλην την Ελλάδα τας λαmicroπράς του ακτίνας και ότι από το microέσον σας microέλλει να αναφανώσι νέοι Λεωνίδαι οι οποίοι microε τας ανικήτους Φάλαγγάς των θέλουσιν επιφέρει τρόmicroον εις τους εχθρούς και ευδαιmicroονίαν εις τους Αδελφούς των Έλληνας Ναι ώ Ανδρες Πελοποννήσιοι Η ώρα του ευγενούς Αγώνος εγγίζει Το στάδιον της δόξης ανοίγεται κrsquo ιδού σας πέmicroπω τον φιλογενέστατον και αξιοσέβα-στον δια τας αρετάς του και τον πατριωτισmicroόν του Συmicroπολίτην σας Αρχιmicroανδρίτην Δικαίον τον δια τας microεγάλας εκδουλεύσεις του προς την Πατρίδα γνωστόν και εις εmicroέ και εις άλλους Ανωτέρους δια να σας οδηγήση εις τον ορθόν της Αθανασίας δρόmicroον Η Πανοσιότης του θέλει σας εξηγήσει τα σχέδιά microου και δώσει εις έκαστον τας προς το κοινόν καλόν Διαταγάς microου Θεωρήσετέ τον ως άλλον εmicroέ Βάλετε εις πράξιν τας οδηγίας του και δώσατε παράδειγmicroα εις όλους τους Οmicroογενείς σας ότι ο καλός Πατριώτης όταν πρόκειται λόγος περί κοινού της Πατρίδος συmicroφέροντος πρέπει νrsquo αποχωρίζηται microε χαράν από τας αγκάλας των γονέων συγγενών και φίλων του να θυσιάζη την περιουσίαν του να καταφρονή κινδύνους ταλαιπωρίας και αυτόν τον

θάνατον και νrsquo ακούη την φωνήν της Πατρίδος Ταύτα ακολουθούντες εδοξάσθησαν οι Προπάτορές microας Έλληνες Με ταύτα microόνον ηmicroπορούmicroεν καί ηmicroείς νrsquo αποκτήσωmicroεν τους αειθαλείς στεφάνους της ευκλείας και να δείξωmicroεν εις όλα τα Έθνη της Ευρώπης τα οποία ασπλάχνως microας κατηγορούσιν ότι ήmicroεθα αληθινοί των Ελλήνων Απόγονοι και κληρονόmicroοι των microεγάλων και αmicroίmicroητων Αρετών τωνΕτοιmicroασθήτε λοιπόν Φίλτατοι Οmicroογενείς Ώστε όταν έλθη η ευτυχεστάτη της ζωής microου ώρα να καταφιλήσω το ιερόν της Πατρίδος microας έδαφος και να ευρεθώ εις το microέσον σας να ήναι τα πράγmicroατα καλώς διατεταγmicroένα και να microη microας ακολουθήση η παραmicroικρά αργοπορία αλλrsquo αmicroέσως να κινηθώmicroεν microε την βοήθειαν της Θείας Προνοίας προς επίτευξιν του ιερωτάτου και δικαιοτάτου ηmicroών σκοπού Χαίρετεraquo

Το Παρόν microου εσφραγίσθη και εδόθηΙσmicroαήλ τη 8 Οκτωβρίου 1820(σφραγίς)Αλέξανδρος Υψηλάντης

θάνατον και νrsquo ακούη την φωνήν της Πατρίδος Ταύτα ακολουθούντες εδοξάσθησαν οι Προπάτορές microας Έλληνες Με ταύτα microόνον ηmicroπορούmicroεν καί ηmicroείς νrsquo αποκτήσωmicroεν τους αειθαλείς στεφάνους της ευκλείας και να δείξωmicroεν εις όλα τα Έθνη της Ευρώπης τα οποία ασπλάχνως microας κατηγορούσιν ότι ήmicroεθα αληθινοί των Ελλήνων Απόγονοι και κληρονόmicroοι των microεγάλων και αmicroίmicroητων Αρετών τωνΕτοιmicroασθήτε λοιπόν Φίλτατοι Οmicroογενείς Ώστε όταν έλθη η ευτυχεστάτη της ζωής microου ώρα να καταφιλήσω το ιερόν της Πατρίδος microας έδαφος και να ευρεθώ εις το microέσον σας να ήναι τα πράγmicroατα καλώς διατεταγmicroένα και να microη microας ακολουθήση η παραmicroικρά αργοπορία αλλrsquo αmicroέσως να κινηθώmicroεν microε την βοήθειαν της Θείας Προνοίας προς επίτευξιν του ιερωτάτου και δικαιοτάτου ηmicroών σκοπού Χαίρετεraquo

Το Παρόν microου εσφραγίσθη και εδόθηΙσmicroαήλ τη 8 Οκτωβρίου 1820(σφραγίς)Αλέξανδρος Υψηλάντης