ΠΡΟΛΟΓΟΣ - Public.gr · 2017. 7. 31. · 3 Γλωσσικές ασκήσεις 3 Η Περίληψη Πώς γράφω ορθά την Έκθεση, την Περίληψη,

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το παρόν βιβλίο αποτελεί συνέχεια της φιλοσοφίας του βιβλίου μου για τη Βʹ Λυκείου Δη-μιουργική γραφή Έχει βασιστεί στην ίδια λογική στην ίδια δομή με την προσδοκία να απο-τελέσει έναν πλήρη οδηγό για καθηγητές και μαθητές της ΓʹΛυκείου

Όπως είχα επισημάνει και στον πρόλογο του βιβλίου μου για τη Βʹ Λυκείου η δυσκο-λία του μαθήματος της έκθεσης έγκειται στο ότι πρέπει να οργανωθεί η σκέψη μας με τέ-τοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετεί συγκεκριμένους επικοινωνιακούς σκοπούς και να είναι ολόγος μας τόσο δυνατός και εμπλουτισμένος με επιχειρήματα ώστε να εκπληρώσει το στό-χο της πειθούς στόχος που διαποτίζει όλη την ύλη της Γʹ Λυκείου

Το κλειδί για την εκπλήρωση αυτού του διπλού σκοπού είναι η ουσία και η αμεσότηταστο λόγο κάτι που το συγκεκριμένο βιβλίο θέλει να πετύχει με την επιστράτευση των κα-τάλληλων επιστημονικών και παιδαγωγικών εργαλείων

Η πρόκληση για έναν εκπαιδευτικό είναι να οργανώσει την ύλη του σχολικού βιβλίουμε τέτοιο τρόπο ώστε να γίνει προσιτή και κατανοητή στο μαθητή και κατrsquo επέκταση να αι-σθανθεί ότι μπορεί κι εκείνος να γράψει ένα κείμενο επιχειρηματολογικού χαρακτήρααντλώντας από πλήθος επιχειρημάτων κι επιλέγοντας τα κατάλληλα εκφραστικά μέσα

Στο παρόν βιβλίο η προσέγγιση της ύλης γίνεται με τρόπο μεθοδικό που εξυπηρετείαφενός το μαθητή να αφομοιώσει δημιουργικά όλες τις πληροφορίες που χρειάζεται γιανα laquoχτίσειraquo το κείμενό του και να κατανοήσει τη μορφή και το περιεχόμενο των κειμένωνάλλων συγγραφέων και αφετέρου τον καθηγητή για να καθοδηγήσει σωστά το μαθητή οοποίος αισθάνεται πολλές φορές αμηχανία μπροστά στην πρόκληση της γραφής και τηςκατανόησης των κειμένων

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε laquoδιδακτικές ενότητεςraquo στις οποίες εφαρμόζονται οι ίδιεςκαινοτομίες με το βιβλίο της Βʹ Λυκείου Συγκεκριμέναbull Εκτενής εφαρμογή της θεωρίας με παραδείγματαbull Εισαγωγικά κείμενα με ερωτήσεις σε κάθε ενότητα που αποτελούν την αφόρμηση για

τη διδασκαλία συγκεκριμένων θεματικών ενοτήτωνbull Στις θεματικές ενότητες ένταξη του κάθε επιχειρήματος σε κατηγορίες που παρα-

πέμπουν στο κεφάλαιο της θεωρίας laquoΠηγές επιχειρημάτων για κάθε θέμα έκθεσηςraquoκαι όχι ασύνδετη μεμονωμένη παρουσία του ώστε ο μαθητής να καταλάβει τη λογικήμε την οποία προκύπτουν τα επιχειρήματα

bull Τα κείμενα για επεξεργασία είναι κλασικά κείμενα μεγάλων δοκιμιογράφων φιλοσό-φων και επιστημόνων αλλά και πιο σύγχρονα κείμενα που αντικατοπτρίζουν πιο ανά-γλυφα τη σύγχρονη πραγματικότητα

bull Εκμάθηση των γραμματικών και συντακτικών φαινομένων μέσα από τη χρήση τουςσε κείμενα

bull Συχνή φρασεολογία δηλαδή το συχνό λεξιλόγιο που σχετίζεται με την κάθε θεματικήενότητα

bull Δύο κείμενα για επεξεργασία ανά θεματική ενότητα για να μπορεί ο μαθητής ή ο κα-θηγητής να επιλέξει

00-BAZOYRA-C-LYKqxp_00-BAZOYRA-EKTHESH-B-LYK 23616 1109 πμ Page 9

bull Υποδειγματικές εκθέσεις μαθητών μου σε κάθε διδακτική ενότηταbull Μικρό λεξικό όπου αναλύονται συχνοί όροι τους οποίους συναντάμε στα κείμεναbull Ανάλυση συχνών λέξεων και φράσεων που προέρχονται από την ιστορία και τη μυθο-

λογίαbull Πρακτικές συμβουλές για τις εξετάσειςbull Οι μαύροι πίνακες που εμφανίζονται στο βιβλίο απεικονίζουν τον πίκακα της τάξης

όπως θα έγραφε σrsquo αυτόν ο καθηγητήςΑυτή η σύζευξη θεωρίας και πράξης του παλιού κλασικού εκθεσιολογίου και του σύγ-

χρονου παιδαγωγικού εγχειριδίου ήταν εξαρχής ο στόχος και αυτού του βιβλίου προκει-μένου να πραγματοποιηθεί η διδακτική και μαθησιακή διαδικασία με σεβασμό προς τιςπαιδαγωγικές θεωρίες που θέτουν ως κέντρο τους το μαθητή

Θα ήθελα να επισημάνω ότι το παρόν εγχειρίδιο στηρίχθηκε στο σχολικό βιβλίο στοβιβλίο του καθηγητή και στις οδηγίες του Υπουργείου Παιδείας που αναφέρονται στηνΈκθεση-Έκφραση

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους γονείς μου Ματίνα και Χρή-στο που και αυτή τη φορά η βοήθειά τους υπήρξε τεράστιας σημασίας για τη διεκπεραίωσηκαι ολοκλήρωση του βιβλίου το σύζυγό μου Κωνσταντίνο Βασιλάτο ο οποίος συνέβαλε μετις συμβουλές του και με την ηθική του υποστήριξη στο να αποτελέσει το βιβλίο αυτό μιαολοκληρωμένη επιστημονική εργασία που θα βοηθήσει το συνάδελφο εκπαιδευτικό και τοναγωνιζόμενο μαθητή που επιδιώκει να laquoδαμάσειraquo το λόγο και να του προσδώσει ουσία καιδυναμισμό Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τα παιδιά μου Οδυσσέα και Ελπίδα πουέδειξαν κατανόηση υπομονή και αγάπη για να ολοκληρωθεί το έργο αυτό μια κατανόησηπου έχει ανάγκη μια μητέρα που είναι μάχιμη εκπαιδευτικός για να προσφέρει στο βαθμόπου μπορεί στην εκπαιδευτική κοινότητα

Θα ήθελα ακόμη να ευχαριστήσω τους μαθητές μου Ειρήνη Αγγελούδη Μάγκη Αλε-ξανδρή Ιωάννα Βαρελά Ειρήνη Βλαστού Ισαβέλλα Βουλγαρέλη Έλλη ΓαβριηλίδουΑντωνία Γρηπιώτη Χριστίνα Δημητρίου Γιώργο Ζαδέλλη Αλίκη Καπέλλα Άγγελο Κόλ-λια Κλαίρη Κοτσιφάκη Μελίνα Λαδά Δέσποινα Λάμπρου Ηώ Λυγεράκη ΚωνσταντίναΜουντάκη Όλγα Μπέρδου Θανάση Μπερέτσο Σύλια Μύαρη Νεφέλη ΠαναγοπούλουΙωάννα Πανοπούλου Αγγελική Σταμούλη και Μαρία Τσαμπά οι εκθέσεις των οποίων πε-ριλαμβάνονται στο παρόν σύγγραμμα και αποτελούν απτό παράδειγμα εφαρμογής της θε-ωρίας και επιτυχίας της μεθοδευμένης διδασκαλίας και μάθησης Επίσης θερμές ευχαρι-στίες θέλω να εκφράσω στην κ Βάσω Μπαχούρου και στην κ Φανή Κορκολή των εκδόσε-ων Σαββάλας για την τελική μορφή αυτού του βιβλίου

Ολοκληρώνω τον πρόλογο με την προσδοκία στο βιβλίο αυτό της Γʹ Λυκείου να βρει οκαθηγητής φιλόλογος ένα πολύτιμο επιστημονικό και διδακτικό εργαλείο και ο μαθητήςμια πυξίδα που θα τον προσανατολίσει στην επιτυχία σε ένα γεμάτο από ουσιαστικέςεμπειρίες ταξίδι στο γραπτό λόγο

Πηνελόπη Βαζούρα-Βασιλάτου

Ιούνιος 2016

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 10

ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Αprime Μέρος Μεθοδολογία

Ενότητα 1η Η παράγραφος Ενότητα 2η Βασικές οδηγίες για τη συγγραφή της έκθεσηςΕνότητα 3η Επικοινωνιακό πλαίσιο ndash Τρόπος πραγμάτευσης πιθανών θεμάτων έκθε-

σηςΕνότητα 4η Πηγές άντλησης ιδεών για οποιοδήποτε θέμα έκθεσηςΕνότητα 5η Γλωσσικές ασκήσειςΕνότητα 6η Η περίληψη

Βprime Μέρος Κεφάλαια σχολικού βιβλίου

1ο Κεφάλαιο Η Πειθώ

3 Αποτελείται από 10 Διδακτικές ΕνότητεςΚάθεΔιδακτική Ενότητα περιέχει bull Θεωρία σχολικού βιβλίουbull Εφαρμογή της θεωρίαςbull Γραμματικά amp Συντακτικά φαινόμεναbull Κείμενα αφόρμησης ndash Εισαγωγικά κείμενα με ερωτήσειςbull Κείμενα για επεξεργασίαbull Θεματικές ενότητεςbull Συχνή φρασεολογίαbull Ρητά σε κάθε θεματική ενότηταbull Υποδειγματικές εκθέσεις μαθητών

2ο Κεφάλαιο Το Δοκίμιο

3 Αποτελείται από 4 Διδακτικές ΕνότητεςΚάθε Διδακτική Ενότητα περιέχει bull Θεωρία σχολικού βιβλίουbull Εφαρμογή της θεωρίαςbull Γραμματικά amp Συντακτικά φαινόμεναbull Κείμενα αφόρμησης ndash Εισαγωγικά κείμενα με ερωτήσειςbull Κείμενα για επεξεργασίαbull Θεματικές ενότητεςbull Συχνή φρασεολογία

bull Ρητά σε κάθε θεματική ενότηταbull Υποδειγματικές εκθέσεις μαθητών

3ο Κεφάλαιο Δίκαιος amp Άδικος λόγος

3 Αποτελείται από 1 Διδακτική ενότηταΗ Διδακτική Ενότητα περιέχειbull Θεωρία σχολικού βιβλίουbull Εφαρμογή της θεωρίαςbull Γραμματικά amp Συντακτικά φαινόμεναbull Κείμενα αφόρμησης ndash Εισαγωγικά κείμενα με ερωτήσειςbull Κείμενα για επεξεργασίαbull Θεματικές ενότητεςbull Συχνή φρασεολογίαbull Ρητά σε κάθε θεματική ενότηταbull Υποδειγματικές εκθέσεις μαθητών

Γʹ Μέρος Βοηθητικά στοιχεία

3 Πίνακες με μορφοσυντακτικά φαινόμενα3 Σχήματα λόγου σχετικά με τη σημασία3 Ύφος3 Ανάλυση συχνών όρων και βασικών εννοιών3 Ανάλυση και ερμηνεία λέξεων και φράσεων από τη μυθολογία και την ιστορία3 Συχνές λατινικές εκφράσεις3 Σύντομα βιογραφικά σημειώματα3 Πρακτικές συμβουλές για τις εξετάσεις3 Θέματα πανελλαδικών εξετάσεων Γʹ Λυκείου (2001 έως σήμερα)

Σημείωση Τα κείμενα για επεξεργασία είναι κατά κανόνα δύο ανά θεματική ενότητα Όμως στιςlaquoμικρέςraquo θεματικές ενότητες (πχ laquoΠοιότητα ζωήςraquo) υπάρχει ένα κείμενο για επεξεργασία

ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 12

Αʹ Μέρος

3 Η Παράγραφος

3 Βασικές οδηγίες για τη συγγραφή της έκθεσης

3 Επικοινωνιακό πλαίσιο

3 Πηγές άντλησης ιδεών

3 Γλωσσικές ασκήσεις

3 Η Περίληψη

Πώς γράφω ορθά

την Έκθεση την Περίληψη τις Ασκήσεις

Μεθοδολογία

Τη βασική μονάδα της έκθεσης αποτελεί η παράγραφος Καθώς η έκθεση έχει ωςβασικό σκοπό να πείσει γίνεται κατανοητό πως αυτός ο σκοπός συνδέεται και με τορόλο της παραγράφου

Βασικός σκοπός έκθεσης ΠΕΙΘΩ

Βασικός σκοπός παραγράφου

Έτσι η οργάνωση των ιδεών της παραγράφου πρέπει να είναι τέτοια ώστε ναπροωθούνται αυτές σε μια κατεύθυνση και να οδηγούν με λογικό τρόπο σε μια τελι-κή κρίση ndash πόρισμα Οι ιδέες που συνδέονται μεταξύ τους στενά και υποστηρίζουντο πόρισμα ονομάζονται προκείμενες και η τελική κρίση συμπέρασμα

Η παράγραφος συνιστά επίσης μικρογραφία της έκθεσης και ως προς α) την ουσία γιατί τα μέρη της επιτελούν παρόμοια λειτουργία με αυτήν των μερών

του συνολικού κειμένου β) το σχήμα καθώς δομείται με τον ίδιο τρόπο που δομείται και η έκθεση

Όπως η έκθεση αποτελείται από τον πρόλογο το κυρίως θέμα και τον επίλογοέτσι και η παράγραφος αποτελείται από δομικά μέρη που επιτελούν τον ίδιο λει-τουργικό ρόλο με αυτόν των δομικών μερών της έκθεσης και παρουσιάζουν ομοιό-τητα και στη μορφή

Η Παράγραφος

3 Δομικά στοιχεία παραγράφου3 Αρετές παραγράφου3 Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου3 Ερωτήσεις σχετικές με την παράγραφο

3 Νοηματικές σχέσεις παραγράφων-ενο-τήτων

3 Τρόποι σύνθεσης των σχολιαστικώνε ρωτήσεων

Α ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

α) Θεματική περίοδος Στη θεματική περίοδο παρουσιάζεται η βασική ιδέα-θέση ηοποία αναπτύσσεται αναλύεται και τεκμηριώνεται στη συνέχεια της παραγρά-φου Η θεματική περίοδος τοποθετείται κυρίως στην αρχή της παραγράφου

Άλλες θέσεις θεματικής περιόδου1 Η περίοδος όπου αναφέρεται η βασική θέση μπορεί να μην βρίσκεται στην

παράγραφο που δίνεται για επεξεργασία αλλά στην αμέσως προηγούμενη πα-ράγραφο ως μεταβατική περίοδος και η επόμενη παράγραφος να ξεκινάει κα-τευθείαν με τα σχόλια Αυτό πρέπει να το έχουμε υπόψη σε περίπτωση που σεκάποια άσκηση ζητείται η δομή της παραγράφου

2 Μπορεί η θεματική περίοδος να μην είναι η πρώτη περίοδος της παραγράφουαλλά η δεύτερη και η πρώτη να λειτουργεί ως μεταβατική

3 Μπορεί η θεματική περίοδος να εμπεριέχει και άλλες προτάσεις οι οποίες ναχωρίζονται από την πρώτη πρόταση με κόμμα άνω και κάτω τελεία ή άνω τε-λεία Στην περίπτωση αυτή εάν η πρώτη πρόταση και μόνο επιτελεί το ρόλοπαρουσίασης της βασικής ιδέας που αναπτύσσεται έπειτα στην παράγραφοτότε μόνο αυτή είναι η θεματική περίοδος που αναζητάμε

Σημείωση Κατά τη σύνταξη παραγράφων ακολουθούμε κανονικά τους κανόνες

δόμησης παραγράφου

Εφαρμογή στο κείμενο του σχολικού βιβλίου Έκφραση-Έκθεση τεύχος Β σελ 241

Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ16

Έκθεση

3 Πρόλογος έκθεση θέματος3 Κυρίως θέμα επιχειρηματολογία3 Επίλογος ανακεφαλαίωση + γενικός

προβληματισμός

Παράγραφος

3 Θεματική περίοδος έκθεση θέσης 3 Λεπτόμερειες τεκμηριωτικοί συλλο-

γισμοί 3 Κατακλείδα καταληκτικός συλλογι-

σμός

Η θεματικήπερίοδος βρί-σκεται κανονι-κά στην αρχήτης παραγρά-φου και προα-ναγγέλλει τοθέμα πραγμά-τευσής της

Α΄ παράγραφος

Για να κατανοήσουμε την αρχαία ελληνική τραγωδία είτε γενικάείτε στην πολιτική της διάσταση που μας ενδιαφέρει εδώ ειδικότε-ρα είναι απαραίτητο να απελευθερωθούμε για λίγο από τις δικέςμας θεατρικές εμπειρίες και να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας ορι-σμένες ιδιομορφίες οι οποίες καθορίζουν τη φυσιογνωμία αυτούτου θεατρικού είδους στον 5ο αιώνα πΧ Έτσι ενώ για μας σήμεραη παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης είναι ιδιωτική υπό-

Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 17

θεση στην αρχαιότητα το γεγονός αυτό τοποθετείται στο κέντρο τηςκρατικής μέριμνας ndash απόδειξη ότι υπεύθυνος για τη διοργάνωσητων θεατρικών εκδηλώσεων στην αρχαία Αθήνα ήταν ο επώνυμοςάρχοντας Αυτή η κρατική παρέμβαση γίνεται ευκολότερα κατα-νοητή αν θυμηθούμε ότι οι παραστάσεις δεν ήταν όπως είναι σήμε-ρα ανεξάρτητες πολιτιστικές εκδηλώσεις αλλά αποτελούσαν ανα-πόσπαστο και σημαντικό τμήμα μιας σπουδαίας αθηναϊκής γιορ-τής των Μεγάλων Διονυσίων που τελούνταν την άνοιξη κάθε χρό-νου (Μάρτιο-Απρίλιο) Η διαπίστωση αυτή μας οδηγεί στον εντοπι-σμό μιας ακόμη διαφοράς του αρχαίου από το σύγχρονο θέατρο οχαρακτήρας των έργων ήταν εφήμερος και ανεπανάληπτος δηλα-δή κανένα δράμα δεν παιζόταν πάνω από μια φορά ενώ σήμερα ταέργα προορίζονται εξαρχής για πολλές επαναλήψεις

Β΄ παράγραφος

Η ένταξη του θεάτρου σε θρησκευτικό πλαίσιο και η συνακόλουθημοναδικότητα της θεατρικής παράστασης προϋποθέτουν ndashκαιταυτόχρονα εξηγούνndash τη μεγάλη λαϊκή συμμετοχή στις εκδηλώ-σεις αυτές δεν πρέπει λοιπόν να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι τοαθηναϊκό θέατρο είχε τη δυνατότητα να φιλοξενήσει 17000 θεα-τές ένα σεβαστό δηλαδή ποσοστό του πληθυσμού της πόλης Αντώρα συνδυάσουμε αυτή την αθρόα προσέλευση των θεατών μεμια μαρτυρία του Αριστοφάνη από την τελευταία δεκαετία του5ου αιώνα θα καταλάβουμε γιατί το αρχαίο θέατρο είχε πολιτικήσημασία Στους Βατράχους του ο μεγάλος κωμικός της αρχαιότη-τας υποστηρίζει ότι ο τραγικός ποιητής είναι δάσκαλος του λαούκαι αυτό σημαίνει ότι διαμορφώνει το ήθος (αυτή η συμβολή απο-δίδεται κυρίως στον Αισχύλο) και οξύνει τη διανοητική και κριτι-κή ικανότητα των πολιτών (αυτός ο ρόλος αποδίδεται κυρίωςστον Ευριπίδη) Η λειτουργία του ποιητή συνίσταται επομένωςστη διαπαιδαγώγηση και την ευαισθητοποίηση του κοινού σε προ-βλήματα της εποχής τους με τη βοήθεια του μύθου

Γ΄ παράγραφος

Με τη διαπίστωση αυτή θίγουμε ήδη μια σημαντική ιδιαιτερότητατης αρχαίας τραγωδίας που αξίζει να επισημανθεί με ξεχωριστήέμφαση Τα θέματα των τραγωδιών δεν ήταν προϊόντα πρωτότυ-πης επινόησης ndashάλλωστε το αίσθημα της πρωτοτυπίας και η κατο-χύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων είναι πράγματα άγνωστα

Η θεματικήπερίοδος

δεν βρίσκεταιστην αρχή

Η 2η περίοδοςτης παραγρά-

φου είναιη θεματική

της περίοδος

Δενυπάρχει

θεματικήπερίοδος

Το θέμα τηςπαραγράφου

β) Λεπτομέρειες ή σχόλια Στο μέρος αυτό της παραγράφου αναπτύσσεται ανα-λύεται υποστηρίζεται και τεκμηριώνεται η θεματική περίοδος Γιrsquo αυτό το σκο-πό χρησιμοποιούνται επικυρωτικά στοιχεία (βλ εφαρμογή στο κυρίως θέμα ndash 2ηενότητα σελ 41-42)

γ) Κατακλείδα Είναι η τελευταία περίοδος της παραγράφου Ο ρόλος της είναι νασυνοψίζει τα προαναφερθέντα να παρουσιάζει το συμπέρασμα από τα προει-ρημένα να δίνει έμφαση σε κάτι σημαντικό και ουσιώδες να παρουσιάζει προ-τάσεις-λύσεις να δώσει μια ευχή ή και να βοηθά στη μετάβαση σε επόμενη παρά-γραφο Η κατακλείδα μπορεί και να απουσιάζει (βλ εφαρμογή στο κυρίως θέμαndash 2η ενότητα σελ 41-42)

Συμπληρωματικές παρατηρήσεις

bull Προσέχουμε οι λεπτομέρειες να συνδέονται άμεσα με τη θεματική περίοδοΠρέπει να την αναλύουν με ακρίβεια Η θεματική περίοδος πρέπει να αποτελείτην πυξίδα για τη συγγραφή των υπόλοιπων περιόδων της παραγράφου Γιrsquo αυτόέχουμε συνεχή οπτική επαφή με τη θεματική περίοδο για να είμαστε άμεσοι σα-φείς και ακριβείς και για να αποφύγουμε τον κίνδυνο του πλατειασμού

στην αρχαιότηταndash αλλά βασίζονταν σε γνωστούς και από παλιάπαραδεδομένους μύθους Όταν λοιπόν ο θεατής επισκεπτόταν τοθέατρο γνώριζε προκαταβολικά το θέμα του έργου Αυτό σημαίνειότι ο ποιητής επικέντρωνε τις δημιουργικές του προσπάθειες όχιτόσο στη θεματική πλευρά του δράματος όσο στην ερμηνευτικήεπεξεργασία του μύθου και στην ψυχαγωγική ndashμε την ετυμολογικήσημασία του όρουndash αποτελεσματικότητά του Κατά την επεξεργα-σία του μύθου υπεισέρχονταν ndashόπως είναι αναμενόμενο από κάθελογοτεχνικό έργο που είναι προϊόν της εποχής που το γέννησεndash καιστοιχεία ή προβληματισμοί από τη σύγχρονη ζωή όχι βέβαια μετη μορφή ρητών αναφορών ή συγκεκριμένων πληροφοριών ιστορι-κού τύπου αλλά με τη μορφή υπαινιγμών που ο εντοπισμός τουςείναι έργο της φιλολογικής ερμηνείας []

ΔΙ Ιακώβ Η πολιτική διάσταση των laquoΕυμενίδωνraquo του Αισχύλου

κρύβεται στηφράση laquoΤα

θέματα hellipεπινόησηςraquo

bull Συνοχή (γλωσσική αλληλουχία) (βλ 2η ενότητα ndash κυρίως θέμα σελ 39-40)bull Συνεκτικότητα (νοηματική αλληλουχία) (βλ 2η ενότητα ndash κυρίως θέμα σελ 40)bull Ενότητα (κάθε συλλογισμός πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πα-

ραγράφου κατά την κατάστρωση του επιχειρήματος και κατά τη συλλογιστικήπορεία)

bull Επάρκεια πληροφοριώνbull Σαφήνεια α) ως προς τη δήλωση της βασικής θέσης (λειτουργία θεματικής πε-

ριόδου) και β) ως προς την τεκμηρίωση και ανάλυση (λειτουργία λεπτομερειών)

Β ΑΡΕΤΕΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Γ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

9 Συνδυασμόμεθόδων

2 Ειδικέςλεπτομέρειες

8 Αίτιο ndashΑποτέλεσμα 3 Διαίρεση

7 Αιτιολόγηση 4 Παραδείγματα

6 Αναλογία 5 Σύγκριση ndashΑντίθεση

1 Ορισμό

Τρόποιανάπτυξης

παραγράφου με

Βασικές οδηγίεςγια τη συγγραφή της έκθεσης

3 Βασικό σχεδιάγραμμα έκθεσης3 Ανάλυση βασικών εννοιών3 Αξιολόγηση έκθεσης

3 Διαρθρωτικές λέξεις ndash Συνδετικέςφράσεις

Α ΒΑΣΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ

Επίλογος

Λειτουργικός ρόλος bull Ανακεφαλαίωση + προέκταση συλλογιστικής ή ολοκλήρωσηή πραγμάτευση του θέματος

Περιεχόμενο bull Γενικός προβληματισμός Συμπερασματική κρίση για το 2ο ζητούμενο + γενικός

ΣυμπέρασμαΛειτουργικός ρόλος bull ΑνακεφαλαίωσηΠεριεχόμενο bull Συμπερασματική κρίση για το 2ο ζητούμενο σύνοψη των

επιχειρημάτων

Ζητούμενο 2οΛειτουργικός ρόλος bull Ανάπτυξη 2ου ζητουμένουΠεριεχόμενο bull Επιχειρήματα (σε συνδυασμό με άλλα επικυρωτικά στοιχεία

πχ παραδείγματα από την ιστορία)

ΣυμπέρασμαΛειτουργικός ρόλος bull Μεταβατική παράγραφος για το 2ο ζητούμενοΠεριεχόμενο bull Συμπερασματική κρίση για το 1ο ζητούμενο σύνοψη των

επιχειρημάτων + μεταβατική περίοδος

Ζητούμενο 1οΛειτουργικός ρόλος bull Ανάπτυξη 1ου ζητουμένουΠεριεχόμενο bull Επιχειρήματα (σε συνδυασμό με άλλα επικυρωτικά

στοιχεία πχ παραδείγματα από την ιστορία)

ΠρόλογοςΛειτουργικός ρόλος bull Προετοιμασία για το θέμα που θα ακολουθήσειΠεριεχόμενο bull Αναφορά στη βασική έννοια πχ παιδεία

ΟρισμόςΛειτουργικός ρόλος bull Μεταβατική παράγραφος για το κυρίως θέμαΠεριεχόμενο bull Προσδιορισμός της βασικής έννοιας + μεταβατική περίοδος

Σημείωση 1 To βασικό σχεδιάγραμμα ενδέχεται να υποστεί τροποποιήσεις ανά-

λογα με το θέμα και το επικοινωνιακό πλαίσιο Για παράδειγμα σε περίπτωση που

αναφερόμαστε σε μια έννοια πολύ γνωστή ή απλή ο ορισμός προσδιορισμός της

έννοιας μπορεί να ενσωματωθεί με έμμεση αναφορά στον πρόλογο

Σημείωση 2 Το Υπουργείο Παιδείας στην εξεταστέα ύλη ζητάει την επαρκή τεκ-

μηρίωση των σκέψεων του μαθητή με την παράθεση κατάλληλων επιχειρημάτων

Γιrsquo αυτό ακριβώς καλό είναι να παρατίθενται πέντε περίπου επιχειρήματα Ο αριθ-

μός πέντε (5) είναι ενδεικτικός και όχι δεσμευτικός Επίσης τα πέντε αυτά επιχει-

ρήματα δεν αντιστοιχούν σε πέντε παραγράφους Μπορούν δηλαδή να τοποθετη-

θούν στην ίδια παράγραφο α) επιχειρήματα που είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ

τους (πχ το ένα επιχείρημα είναι προέκταση του άλλου ή προκύπτει ως αποτέλε-

σμα του προηγούμενου) συνδυασμένα σωστά και β) επιχειρήματα που τεκμηριώ-

νουν αναλύουν στο σύνολό τους τη θεματική περίοδο της παραγράφου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Πρόκειται για το μέρος της έκθεσης το οποίο προϊδεάζει τον αναγνώστη και τονπροετοιμάζει για το κυρίως θέμα ανάπτυξης που θα ακολουθήσει Προοικονομείτην όλη πορεία της έκθεσης καθώς ο συγγραφέας εκθέτει το θέμα της

Προκειμένου να συντάξουμε τον πρόλογο παίρνουμε τη γενική έννοια του θέμα-τος και την εντάσσουμε στο γενικότερο και ευρύτερο χώρο όπου ανήκει στο ευρύτε-ρο χρονικό ή κοινωνικό πλαίσιο Από αυτόν ξεκινάμε (1η παράγραφος ndash προλόγος)Στη συνέχεια περνάμε στη γενική έννοια του θέματός μας (τέλος 1ης παραγράφου)

Προκειμένου να βρούμε το γενικό πλαίσιο εντάσσουμε το ειδικό ndashτην κύρια έν-νοιά μαςndash συνεχώς σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς

ΠαραδείγματαΚύρια έννοια rarr Τέχνη Κύρια έννοια rarr Διαφήμιση

ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ34

Τέχνη lt πνευματικός πολιτισμός ltπολιτισμός

Πολιτισμός rarr πνευματικός πολιτισμόςrarr τέχνη

Διαφήμιση lt καταναλωτισμός lt βιο-μηχανική ανάπτυξη

Βιομηχανική ανάπτυξη rarrκαταναλωτισμός rarr διαφήμιση

3 Κατά τη σύνθεση του προλόγου αντιστρέφουμε τη σχέση προκειμένου να προβούμεσε ανάπτυξη προλόγου από το γενικό στο ειδικό Κι έτσι έχουμε

Όταν ζητείται σύνθεση κειμένου επικοινωνιακού χαρακτήρα δίνεται στο θέμαbull ο σκοπός για τον οποίο γράφεται το κείμενοbull η ιδιότητα του κειμενογράφουbull η ιδιότητα του δέκτη του κειμένου bull η αφορμή που έδωσε ώθηση για τη σύνθεση του κειμένουbull η επικοινωνιακή περίσταση πχ ομιλία σε εκδήλωση του σχολείου

Με άλλα λόγια δίνεται το επικοινωνιακό πλαίσιο μέσα στο οποίο το κείμενο εκ-πληρώνει το σκοπό τουπχ laquoΥποθέστε ότι είστε πρόεδρος της μαθητικής κοινότητας της τάξης σας και εκ-

φωνείτε λόγο σε μια εκδήλωση του σχολείου σας όπου θα παρουσιαστούν πα-ραδοσιακοί χοροί από τους μαθητές με θέμα τη σημασία της παράδοσης στησύγχρονη κοινωνίαraquo

πχ laquoΜε αφορμή τη συμπεριφορά των συμμαθητών σας στη γενική συνέλευση οιοποίοι φώναζαν έπαιρναν το λόγο κατά βούληση και ήταν αδιάλλακτοι παίρνετετην πρωτοβουλία σε συνέλευση της τάξης να μιλήσετε στους συμμαθητές σας γιατην αξία του διαλόγου και τις ευεργετικές επιδράσεις του στην κοινωνική ζωήraquo

3 Επικοινωνιακό πλαίσιο3 Τύποι κειμένων3 Πρόσθετα στοιχεία ανά τύπο κειμένου

3 Πιθανά ζητούμενα στην παραγωγήλό γου

Α ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Επικοινωνιακό πλαίσιοΤρόπος πραγμάτευσης πιθανών

θεμάτων έκθεσης 3

bull Κείμενο επιχειρημάτων ένα αποδεικτικό δοκίμιο (βλ σελ 351)bull Επιστολή προς κάποια οργάνωση κάποιον αρμόδιο με αφορμή κάποιο γεγονός

κάποιον εορτασμό κλπ (βλ σελ 290)πχ Μπορεί να ζητηθεί η σύνταξη μιας επιστολής προκειμένου να εκφράσετε

την οργή σας ως νέος μπροστά στο φαινόμενο καταστροφής του περιβάλλο-ντος να αναφερθείτε στις συνέπειες του φαινομένου και να προτείνετε τρό-πους αντιμετώπισης

bull Επιστολή σε τοπική σχολική εφημερίδα ως δημότης μαθητής προκειμένου ναδιαμαρτυρηθείτε ή να δηλώσετε την ικανοποίησή σας για κάποια απόφαση πουπάρθηκε ή για κάποια ενέργεια που πραγματοποιήθηκε στην περιοχή σαςπχ για την ίδρυση αθλητικού κέντρου καθώς αυτή η κίνηση θα έχει πολλές θετι-

κές συνέπειες στην ατομική και κοινωνική ζωήbull Ομιλία σε εκδήλωση του σχολείου πχ ως πρόεδρος του 15μελούς (βλ σελ 247)bull Άρθρο στη σχολική τοπική εφημερίδα (βλ σελ 349)bull Ομιλία σε φιλικό ύφος όπου θα απευθύνεστε στους γονείς σας ή σε φίλους σας

με αφορμή κάποια συζήτηση ή κάποια απόφασή τους πχ laquoΣας ζητείται να εξηγήσετε στους γονείς σας τη σημασία της επιλογής του

επαγγέλματος με βάση προσωπικά κριτήρια με αφορμή την πίεση που ασκούν

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ54

Β ΤΥΠΟΙ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Ιδιότηταδέκτη

Ιδιότηταπομπού

Αφορμή κειμένου

Επικοινωνιακόπλαίσιο

Επικοινωνιακήπερίσταση

Σκοπόςκειμένου

Φαινόμενατης σύγχρονης

εποχής

Χάσμα μεταξύηθικοπνευματικού και

υλικοτεχνικούπολιτισμού

ΤεχνοκρατικόπνεύμαΕπιστημονική

πρόοδοςΑνταγωνιστικό

πνεύμαΕποχή ραγδαίωνεξελίξεων

Αστικό πρότυ-πο ζωής

Τεχνολογικήκυριαρχία

Κρίση ανθρωπί-νων σχέσεων

ΞενομανίαΑπομάκρυνσηαπό τη φύση

Φαινόμενακοινωνικήςπαθογένειας

Επικράτησηδημοκρατικούπολιτεύματος

Νοοτροπία υλικούευδαιμονισμού

Κλονισμόςδημοκρατικούπολιτεύματος

Πρόταξη τουατομικού συμφέ-

ροντος

ΕκβιομηχάνισηΒιομηχανία

του ελεύθερουχρόνου

Καταναλωτισμός

Παραμέλησηπνευματικήςδιάστασης

Παγκοσμιοποίηση

I ΑΙΤΙΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΤΟΜΟ

χαρακτηριστικά φαινόμενα φορείς αγωγής της σύγχρονης εποχής κοινωνικοποίησης

Α ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Πηγές για την εύρεση αιτίων συνεπει-ών τρόπων αντιμετώπισης και γενικάεπιχειρημάτων για οποιοδήποτε θέμα

έκθεσης 4

Σχετικό λεξιλόγιο

περιορισμός πνευματικών οριζόντων καταναλωτικό πρότυπο έλλειψη ηθικών αντι-στάσεων αμοραλισμός ο άνθρωπος λησμονεί την ποιοτική του υπόσταση ξεχνά ότιπρώτιστα είναι πνευματικό και ηθικό ον το άτομο χάνεται στη δίνη των τεχνολογι-κών επιτευγμάτων το άτομο γίνεται δούλος της τεχνολογίας η τεχνολογία και ο υλι-κός ευδαιμονισμός εκτοπίζουν κάθε προσπάθεια για πνευματική ανάπτυξη και ηθι-κή καλλιέργεια απομάκρυνση από την παράδοση

ανταγωνισμός στις διαπροσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώ-πων νοοτροπία συμφεροντολογική ιδιοτέλεια ο σύγχρονος άνθρωπος πατάει επίπτωμάτων για να ανέλθει κοινωνικά οικονομικά επαγγελματικά απουσία πνεύμα-τος συνεργασίας κυριαρχικές διαθέσεις εντατικοί ρυθμοί εργασίας οι σχέσεις δενβασίζονται σε αγνά και αυθεντικά συναισθήματα

ΠΗΓΕΣ ΑΝΤΛΗΣΗΣ ΙΔΕΩΝ66

Ανταγωνιστικό πνεύμα

Θετική πλευρά

εξαλείφονται οι δεισιδαιμονίες και οιπρολήψεις δίνεται έμφαση στις δυνάμειςτου λογικού εξηγούνται τα φαινόμενα μεβάση τη σχέση αιτίου ndash αποτελέσματος

Αρνητική πλευρά

δίνεται έμφαση σε ποσοτικά χαρακτηρι-στικά και όχι σε ποιοτικές έννοιες επι-κρατεί η εξορθολογιστική διάθεση εκείπου πρέπει να κυριαρχεί το συναίσθημαπχ στις διαπροσωπικές σχέσεις η τεχνο-λογία θεωρείται η βάση για κάθε είδουςανάπτυξη και όχι η παιδεία που στερεώ-νει τον πνευματικό πολιτισμό και επιφέ-ρει τις ουσιαστικές αλλαγές στη νοοτρο-πία του κάθε ατόμου

Τεχνοκρατικό πνεύμα της σύγχρονης εποχής ndash Ορθολογισμός

Χάσμα ανάμεσα στον ηθικοπνευματικό και τον υλικοτεχνικό πολιτισμό

3 Είδη ασκήσεων3 Προτάσεις για την επίλυση των ασκήσεων

Α ΕΙΔΗ ΑΣΚΗΣΕΩΝ

Γλωσσικές ασκήσεις5

3 τα σχήματαλόγου

3 τη στίξηπχ λειτουργίαπαρενθέσεων

3 τη σύνταξηπχ μετατροπήενεργητικής σε

παθητική

3 την κατανόησητου κειμένου

3 το ύφος πχχαρακτηρισμόςύφους κειμένου

3 το σχολιασμόαποσπάσματοςτου κειμένου

3 την παράγραφο καιτη δομή της πχ εύρεση

δομικών στοιχείων ήσύνθεση παραγράφου με

συγκεκριμένο τρόπο

Ασκήσειςσε σχέση με

3 λέξεις πχσυνώνυμα αντώνυμα

σύνθετες λέξεις

Οι υποψήφιοι καλούνται να εξεταστούν και σε ασκήσεις που σχετίζονται μεbull την παράγραφο (βλ Ενότητα 1η σελ 15)bull τη δομή της παραγράφου και του κειμένουbull την κατανόηση του κειμένουbull τα εκφραστικά μέσαbull τα σχήματα λόγου (πχ παρομοιώσεις μεταφορές κλπ) που χρησιμοποιεί ο

κειμενογράφος και το σκοπό που εξυπηρετούνbull το ύφος του κειμένου (χαρακτηρισμός του ύφους εναρμόνισή του με το επικοι-

νωνιακό πλαίσιο κλπ) bull την εύρεση συνωνύμων

ΣυνώνυμαΛέξεις των οποίων η σημασία είναι παραπλήσια (πχ παρόμοιος ndash παραπλήσιοςndash παρεμφερής) ή συγγενεύει σημασιολογικά (πχ κάθισμα ndash καρέκλα) ή συμπί-πτει σημασιολογικά (πχ πετεινός ndash κόκορας)

Άλλες ασκήσεις που σχετίζονται με τα συνώνυμα είναι της μορφήςndash συμπλήρωσης κενών με λέξεις δεδομένες σε πλαίσιο που είναι συνώνυμες

αλλά έχουν λεπτές σημασιολογικές διαφορές και που βρίσκονται μόνο σε συ-γκεκριμένα γλωσσικά περιβάλλοντα πχ Συνηθίζει να μεταβάλλει άποψη αλ-λά η Κίρκη μετέτρεψε τους συντρόφους του Οδυσσέα σε γουρούνια

ndash αντικατάστασης λέξεων του κειμένου με άλλες συνώνυμεςndash δημιουργίας προτάσεων με λέξεις των οποίων η σημασία συγχέεται πχ τέως

(ο πριν από λίγο) και πρώην (ο άλλοτε)ndash κατάταξης συνωνύμων από τα ασθενέστερα στα ισχυρότερα πχ αποδοκιμά-

ζω ndash επικρίνω ndash καταλογίζω ευθύνες ndash προσάπτω κατηγορίεςndash δημιουργίας λεκτικών συνόλων με την προσθήκη λέξεων σε δεδομένες λέξεις

συνώνυμες πχ διαπράττω + αδίκημα διεξάγω + έρευνα δημιουργώ + προ-βλήματα

ndash αντιστοίχισης λέξεων συνωνύμων

bull την εύρεση αντωνύμων

ΑντώνυμαΛέξεις των οποίων η σημασία είναι αντίθετη (πχ επιμέλεια ndash αμέλεια)

Άλλες ασκήσεις που σχετίζονται με τα αντώνυμα είναι της μορφής

ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 95

laquohellipΜέσα στα συμφραζόμενα η κάθε λέξη αποκτά ιδιαίτερη σημασία που μπορεί να ποικίλλειανάλογα με το νόημα των συμφραζομένων Τα συμφραζόμενα επίσης θα καθορίσουν τα συνώνυ-μα ή αντώνυμα που θα αντικαταστήσουν τις ανάλογες λέξεις σε τέτοιου είδους ασκήσειςraquo (από τιςΟδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Ενιαίο Λύκειο σελ 105)

Πρόκειται για τη σύντομη απόδοση ενός μεγαλύτερου κειμένου για δευτερογενέςκείμενο που προέκυψε από προϋπάρχον κείμενο μετά από διαδικασίες επιλογήςκαι πύκνωσης του περιεχομένου του Η σημασία της δοκιμασίας αυτής γίνεται κατα-νοητή αν σκεφτεί κανείς ότι είναι ποικίλες οι περιστάσεις στην καθημερινή ζωήόπου χρειάζεται να πυκνωθεί ένα μεγαλύτερο κείμενο όπως για παράδειγμα η με-ταφορά γεγονότων με μεγάλη διάρκεια η καταγραφή σημειώσεων από μια ομιλίαένα συνέδριο ή μια διάλεξη κλπ Με την περίληψη κάνουμε οικονομία χρόνου ενώταυτόχρονα συγκεντρώνουμε τα πιο σημαντικά κι ενδιαφέροντα Πρόκειται όμωςγια μια απαιτητική πνευματική διαδικασία καθώς προκειμένου να διεκπεραιωθείείναι απαραίτητες πολλές επιμέρους πνευματικές ικανότητες όπως η αφαιρετικήικανότητα η επισήμανση και η ανάδειξη των ουσιωδών και η απόδοση του αρχικούκειμένου με λόγο σαφή και περιεκτικό

Υπάρχουν πολλά είδη περίληψης όπως είναι η απλή πύκνωση όπου διατηρείταιεπακριβώς η οπτική γωνία το είδος και ο τρόπος οργάνωσης του αρχικού κειμένουη επιλεκτική περίληψη όπου συνοψίζει ή και αξιολογεί ορισμένα είδη πληροφο-ριών ή τμήματα του αρχικού κειμένου

Το είδος της περίληψης που οι εξεταζόμενοι καλούνται να συντάξουν είναι αυτότης πληροφοριακής ndash περιγραφικής περίληψης η οποία συνοψίζει αλλά και αναλύ-ει το αρχικό κείμενο με φράσεις όπως laquoο συγγραφέας θέλει να δείξειhellipraquo αποδίδο-ντας αντικειμενικά το περιεχόμενο και τον τρόπο οργάνωσης του αρχικού κειμένου

Η Περίληψη

3 Χαρακτηριστικά περίληψης3 Προσυγγραφικό στάδιο

3 Συγγραφικό στάδιο3 Αξιολόγηση περίληψης

Α ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

Για την επιτυχημένη συγγραφή της περίληψης είναι απαραίτητο να πραγματοποιη-θούν κάποιες διεργασίες προ του σταδίου της συγγραφής

Για να καταλάβω καλά το κείμενο χρειάζεται 1 Να το διαβάσω μια φορά προσπαθώντας

bull να βρω το θέμα τουbull να κατανοήσω το ρόλο του τίτλου ή και των υποτίτλων-πλαγιότιτλων (αν

υπάρχουν) πχ να δηλώσειουν το θέμα να σχολιάσειουν να τραβήξειουντην προσοχή

bull να προσέξω ποια είναι η στάση ή η άποψη του συγγραφέα για το θέμαbull να μπορώ να διατυπώσω το θέμα και τη θέση με δικά μου λόγιαbull να αναγνωρίσω το είδος του κειμένουbull να αντιληφθώ το σκοπό για τον οποίο γράφτηκε

2 Να το διαβάσω δεύτερη φορά με σκοπό πρώταbull να επιβεβαιώσω ότι κατάλαβα με την πρώτη ανάγνωση κι έπειταbull να διακρίνω τα διάφορα σύνολα πληροφοριών (προτάσεις περιόδους ευρύ-

τερες νοηματικές ενότητες)bull να αναγνωρίσω τον τρόπο ή τους τρόπους ανάπτυξης των παραγράφωνbull να παρακολουθήσω το ρόλο κάθε πληροφοριακού συνόλου στην ανάπτυξη

του κειμένουbull να παρατηρήσω τους τρόπους με τους οποίους διακρίνονται ορισμένα στοι-

χεία του κειμένου από τα υπόλοιπα πχ έντονη γραφή πλάγια γράμματαυπογραμμίσεις

(Π Παπαϊωάννου ndash Α Πατούνα

laquoΗ περίληψη ως κείμενο και αντικείμενο διδασκαλίαςraquo σελ 210)

3 Το επόμενο στάδιο είναι ο εντοπισμός των ουσιωδών στοιχείων και η καταγρα-φή των βασικών πληροφοριών

4 Μετά τη διάκριση ανάμεσα στις βασικές και στις συμπληρωματικές πληροφορίεςσε επίπεδο πρότασης παραγράφου και κειμένου ακολουθεί το στάδιο κατά τοοποίο ο συντάκτης της περίληψης πρέπει να αποφασίσει ποιες από τις συμπλη-ρωματικές πληροφορίες θα απαλείψει και ποιες θα διατηρήσει

Η ΠΕΡΙΛΗΨΗ100

Β ΠΡΟΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

Το θέμα του κειμένου μπορεί να laquoκρύβεταιraquo στον τίτλο του κειμένου (αν υπάρχει) ή και στον πρό-λογό του Μπορεί επίσης να επαναλαμβάνεται πολλές φορές μέσα στο κείμενο

Βprime Μέρος

3 Θεωρία σχολικού βιβλίου

3 Κείμενα για επεξεργασία

3 Θεματικές ενότητες

3 Υποδειγματικές εκθέσεις μαθητών

Αξιοποιώντας τη θεωρία του σχολικού βιβλίου

επεξεργάζομαι ένα κείμενο μαθαίνω

επιχειρήματα και παίρνω ιδέες

από τις εκθέσεις των συμμαθητών μου

Κεφάλαια σχολικού βιβλίου

Η ΠΕΙΘΩ 113

ΠαιδείαΕκπαίδευσηΑνώτατη ΠαιδείαΠνευματικός άνθρωποςΜετανάστες ΠρόσφυγεςΡατσισμόςΦανατισμόςΦεμινισμόςΔημοκρατίαΟλοκληρωτισμόςΓραφειοκρατίαΤο δίκαιο της πυγμήςΕλευθερίαΛαϊκισμός ΛαϊκότηταΜαζοποίησηΜεσσιανισμόςΕιρήνη ΠόλεμοςΒία Εγκληματικότητα ΧουλιγκανισμόςΤρομοκρατίαΕπάγγελμαΤηλεργασίαΣχολικός Επαγγελματικός ΠροσανατολισμόςΑνεργίαΕξειδίκευσηΔιαφήμιση ΠροπαγάνδαΚαταναλωτισμόςΝόμοι Δίκαιο ΠοινέςΘανατική ποινήΑνθρώπινα δικαιώματαΑνθρωπισμόςΕθελοντισμόςΕυρωπαϊκή Ένωση

Θεματικές ενότητες

σελ 153σελ 166σελ 179σελ 186σελ 206σελ 217σελ 227σελ 240σελ 264σελ 273σελ 281σελ 287σελ 304σελ 315σελ 327σελ 339σελ 366σελ 377σελ 388σελ 406σελ 418σελ 423σελ 431σελ 441σελ 468σελ 485σελ 513σελ 518σελ 528σελ 538σελ 543σελ 571

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟΗ ΠΕΙΘΩ

Εισαγωγικά στοιχεία σελ 124

Η ΠΕΙΘΩ114

Παγκοσμιοποίηση ΔιεθνισμόςΕθνικισμός ΕθνισμόςΦυσιογνωμία Νεοελλήνων ΕλληνισμόςΕπιστήμη ΤεχνολογίαΗλεκτρονικοί υπολογιστέςΠυρηνική ενέργειαΗθική ευθύνη επιστήμοναΚλωνοποίησηΕυθανασίαΠοιότητα ζωήςΤύχηΔιαδίκτυο

σελ 582σελ 590σελ 600σελ 627σελ 635σελ 641σελ 644σελ 647σελ 651σελ 653σελ 656σελ 663

1 Παιδεία και όχι laquoχαρτίraquo Γ Μπαμπινιώτης ndash Παιδεία 2 Ο λόγος Θ Κολοκοτρώνης ndash Παιδεία 3 Η Παιδεία κεφάλαιο για την ανάπτυξη Γ Στουρνάρας ndash Εκπαίδευση 4 Γιατί δεν αρέσουν τα σχολικά βιβλία Χ Τσολάκης ndash Εκπαίδευση 5 Η σημασία της ακαδημαϊκής διδασκαλίας Γ Γραμματικάκης ndash Ανώ-

τατη παιδεία 6 Ο πολιτισμικός ρόλος του Πανεπιστημίου Γ Μπαμπινιώτης ndash Ανώ-

τατη παιδεία 7 Το χρέος της διανόησης Σ Αλαχιώτης ndash Πνευματικός άνθρωπος 8 Να μετριάσουμε τη βαρβαρότητα Χ Μασσαλάς ndash Μετανάστες Πρό-

σφυγες 9 [Οι κλιματικοί πρόσφυγες] Α Λιάκος ndash Μετανάστες Πρόσφυγες10 Ο μίτος του ρατσισμού Σ Αλαχιώτης ndash Ρατσισμός11 [χωρίς τίτλο] Νορμπέρτο Μπόμπιο ndash Ρατσισμός12 Ο Βενιζέλος και ο θρησκευτικός φιλελευθερισμός Ι Κονιδάρης ndash Φανατισμός13 [χωρίς τίτλο] ΕΠ Παπανούτσος ndash Φανατισμός14 Η δημοκρατία κινδυνεύει ότανhellip Μ Λοβέρδου ndash Φεμινισμός15 Από τη νοικοκυρά στο μανεκέν Χ Κουλούρη ndash Φεμινισμός16 Ο Λαός και η Δημοκρατία Μ Γκάντι ndash Δημοκρατία17 Οι περιπέτειες της Δημοκρατίας Χ Μασσαλάς ndash Δημοκρατία18 Το φάντασμα του ολοκληρωτισμού Κ Σιμόπουλος ndash Ολοκληρωτισμός19 Γραφειοκρατία ΙΜ Παναγιωτόπουλος ndash Γραφειοκρατία

σελ 146σελ 149 σελ 161σελ 163

σελ 174

σελ 176σελ 183

σελ 202σελ 204σελ 212σελ 214

σελ 223σελ 225σελ 235σελ 237σελ 259σελ 262σελ 272σελ 279

Κείμενα για επεξεργασίαΤίτλος ndash Συγγραφέας ndash Συναφής θεματική ενότητα

Εισαγωγικά στοιχεία

Στην επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους συχνά προσπαθούμε να μεταδώσουμεπληροφορίες να ερμηνεύσουμε ένα φαινόμενο γεγονός να αναλύσουμε μια έν-νοια να υποστηρίξουμε μια άποψη και τελικά ορισμένες φορές να πείσουμε το δέ-κτη ότι οι απόψεις μας είναι οι σωστές ώστε να τις υιοθετήσει ή και να ενεργήσεισύμφωνα με αυτές

Πειθώ λοιπόν είναι η δύναμη και η ικανότητα να πείθει κανείς τους άλλους Ηδύναμη αυτή χρησιμοποιείται σε ποικίλες περιστάσεις όπως είναι μια δίκη μια πο-λιτική ομιλία σε πολλές περιστάσεις της καθημερινής ζωής κλπ Σε όλες τις παρα-πάνω περιστάσεις επικοινωνίας υπεισέρχεται η οπτική γωνία του πομπού και χρω-ματίζει ανάλογα το λόγο του Η οπτική γωνία του πομπού άλλοτε απλώς διαφαίνε-ται πχ όταν μεταδίδει πληροφορίες άλλοτε υπολανθάνει στο έμμεσο σχόλιο πουκάνει για τα γεγονότα ή στον τρόπο με τον οποίο αναλύει μια έννοια και άλλοτε εκ-φράζεται ρητά και απερίφραστα πχ όταν υποστηρίζει μια άποψη

Επίσης ο σκοπός του πομπού δεν είναι πάντα ο ίδιος Άλλες φορές θέλει να προ-σεγγίσει την αλήθεια και άλλες φορές να χειραγωγήσει

Ένα πρώτο βήμα επομένως για να αντιμετωπίζει κριτικά ο δέκτης το μήνυμα πουπροσλαμβάνει είναι να προσπαθεί στις διάφορες περιπτώσεις επικοινωνίας ναδιακρίνει την οπτική γωνία και το σκοπό του πομπού Γιrsquo αυτό ο δέκτης πρέπει ναβρίσκεται σε εγρήγορση και να προσπαθεί να διακρίνει την πειθώ που στηρίζεται σελογικά επιχειρήματα και αποδείξεις και την πειθώ που σκοπό έχει να τον παραπλα-νήσει Πρέπει συγκεκριμένα να προσπαθεί να ελέγχει τη συλλογιστική πορεία πουακολουθεί ο πομπός το κύρος των επιχειρημάτων και την αξιοπιστία των τεκμηρίωνπου χρησιμοποιεί Συγχρόνως πρέπει να προσπαθεί να εντοπίζει και να ελέγχειτους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο πομπός

Η ΠΕΙΘΩ124

Πειθώ ndash Σκοποί

1 ανίχνευση της αλήθειας 2 χειραγώγηση

αντικειμενική και αμερόληπτη υποκειμενική στάση στάση απέναντι στα πράγματα απέναντι στα πράγματα

επιστράτευση λογικής επιστράτευση άλλων μέσων πέραν της λογικής πχ συγκίνηση

Α Θεωρία

Όταν η πειθώ έχει ως στόχο την απόδειξη μιας θέσης άποψης ο πομπός καταφεύγειστην επίκληση της λογικής και χρησιμοποιεί ως μέσα επιχειρήματα και τεκμήρια

Μέσα πειθούς

Επιχειρήματα Τεκμήρια (θεωρία) (εμπειρία) bull αυθεντία bull αποτέλεσμα έρευνας bull αλήθειες (σχόλια ndash επιβεβαιωμένες πληροφορίες) bull γεγονότα bull στατιστικά στοιχεία bull ιστορικά επιβεβαιωμένες πληροφορίες

Σημείωση Τα επιχειρήματα συμφωνούν με τη λογική ενώ τα τεκμήρια με την

εμπειρία Τα επιχειρήματα είναι πιο ισχυρά από τα τεκμήρια

Διάκριση εννοιών

Επιχείρημα Είναι οι λογικές προτάσεις νοητικές κατασκευές που οργανώνονταισυνήθως κλιμακωτά για τη στήριξη ή την ανατροπή μιας θέσης και που οδηγούνσε ένα αιτιολογημένο συμπέρασμα Σύμφωνα με τον αυστηρότερο ορισμό της λο-γικής επιχείρημα είναι μια σειρά προτάσεων κρίσεων με την εξής χαρακτηριστι-κή δομή μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες) χρησιμεύουν ως βάση γιατην αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα) η οποία ακολουθεί λογικά τιςπροκείμενες

Συλλογισμός Είναι η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία καταστρώνει ο νους έναεπιχείρημα

Συλλογιστικά επιχειρήματα Είναι οι συλλογισμοί που εντοπίζουμε σε ένα κείμενοκι έχουν πιο σύνθετη μορφή πχ Είναι γεγονός ότι οι σπουδαίες εφευρέσεις έχουν μεταβάλει τις τύχες της

ανθρωπότητας Όλοι έχουμε υπόψη μας κάποια χαρακτηριστικά παραδείγ-

Η ΠΕΙΘΩ 127

1η Διδακτική Ενότητα

Επίκληση στη λογική

ματα άλλος τη φωτιά άλλος τον τροχό τρίτος τον ατμό τέταρτος την πυρίτι-δα άλλος τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και άλλοι άλλα Πίσω από τιςεφευρέσεις αυτές κρύβεται μια μοίρα μια τύχη που υπαγορεύει νέους τρό-πους ζωής ακόμη και νέους τρόπους καταστροφής της ζωής Πόσο μπορείνα βοηθήσει τον άνθρωπο η πυρηνική ιατρική αλλά και πώς μπορεί να τονεξοντώσει η πυρηνική βόμβα Πραγματικά οι εφευρέσεις αυτές είναι κο-σμοϊστορικής σημασίας όπως βέβαια καθετί άλλο (ένας κατακλυσμός ημόλυνση του περιβάλλοντος μια επιδημική νόσος μια διδασκαλία όπως τουΧριστού) που μπορεί να μεταβάλει τις ανθρώπινες τύχες Δίκαια λοιπόνυποστηρίζεται ότι όσες εφευρέσεις κατόρθωσαν κάτι τέτοιο είναι γεγονότακοσμοϊστορικής σημασίας Επομένως είναι γεγονότα άξια μελέτης απόόλους εκείνους οι οποίοι θέλουν να ξέρουν την ιστορία και τη μοίρα τους

Τυπικός συλλογισμός Είναι οι συλλογισμοί που έχουν καθαρά τυπική μορφή καιαπαρτίζονται μόνο από προτάσεις-κρίσεις πχ Μερικές εφευρέσεις μεταβάλλουν τις τύχες της ανθρωπότητας Καθετί που μεταβάλλει τις τύχες της ανθρωπότητας είναι γεγονός κοσμοϊ-

στορικό Άρα Μερικές εφευρέσεις είναι γεγονότα κοσμοϊστορικά

Σημείωση Άρα σε ένα συνεχές κείμενο υπάρχει περίπτωση να μπορούμε να απο-

μονώσουμε προτάσεις κρίσεις και να laquoσυναρμολογήσουμεraquo έναν τυπικό συλλογι-

σμό κάτι το οποίο μπορεί να ζητηθεί και ως άσκηση

Μείζων προκείμενη Η προκείμενη στην οποία αναφέρεται η ιδιότητα που αφοράστο υποκείμενο του συμπεράσματος

Ελάσσων προκείμενη Η προκείμενη στην οποία αναφέρεται το υποκείμενο που δη-λώνεται στο συμπέρασμα

Τεκμήρια Είναι συγκεκριμένα στοιχεία που αναφέρονται σε μια συγκεκριμένηεμπειρία

Είδη συλλογισμών

Α Με βάση την πορεία που ακολουθεί ο νους για να φτάσει στο συμπέρασμα

Η ΠΕΙΘΩ128

Παραγωγικός (πιο ισχυρός)γενικό rarr ειδικό

σύνολο rarr επιμέρους

Τα φυτά είναι οργανισμοίΗ μηλιά είναι φυτόΆρα η μηλιά είναι οργανισμός

Επαγωγικόςειδικό rarr γενικό

επιμέρους rarr σύνολο

Η μηλιά η αχλαδιά είναι ορ-γανισμοίΗ μηλιά η αχλαδιά είναι φυ-τάΆρα τα φυτά είναι οργανισμοί

Αναλογικόςειδικό rarr ειδικό

επιμέρους rarr επιμέρους

Κάποια καλή μαθήτρια βρα-βεύτηκεΗ Ελπίδα είναι καλή μαθήτριαΆρα η Ελπίδα είναι πιθανόν ναβραβευτεί

Β Με βάση το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες

Γ Με κριτήριο τον αριθμό των προκείμενων

Αξιολόγηση συλλογισμών

bull Έγκυρο είναι το επιχείρημα στο οποίο οι προκείμενες οδηγούν με λογική ανα-γκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα

bull Αντίθετα η αλήθεια του επιχειρήματος δεν εξαρτάται από τη μορφή αλλά από τοπεριεχόμενό του Από τη συμφωνία δηλαδή των προκείμενων και του συμπερά-σματος με την πραγματικότηταπχ Το νερό σταματάει τη δίψα Η θάλασσα είναι νερό Άρα η θάλασσα σταματάει τη δίψα (Ο παρών συλλογισμός είναι έγκυρος αλλά δεν είναι αληθής)

bull Το επιχείρημα που είναι λογικά έγκυρο και οι προκείμενές του αληθείς θεωρεί-ται λογικώς ορθό και ονομάζεται απόδειξη

Η ΠΕΙΘΩ 129

Κατηγορικοί

Βέβαιοι συλλογισμοί όπουστις προκείμενες δεν υπάρχειούτε υπόθεση ούτε διάζευξη

πχ Τα φυτά είναι οργανι-σμοίΗ μηλιά είναι φυτόΆρα η μηλιά είναι οργανισμός

Υποθετικοί

1 ή 2 προκείμενες είναι υπο-θετικές προτάσεις

πχ Αν γίνει σεισμός οι πο-λίτες θα ανησυχήσουν Έγινεσεισμός άρα οι πολίτες ανη-σύχησαν

Διαζευκτικοί

1 ή 2 προκείμενες είναι δια-ζευκτικές προτάσεις

πχ Ένας άνθρωπος είναι ήάντρας ή γυναίκα Ο εικονι-ζόμενος δεν είναι γυναίκαΆρα είναι άντρας

Άμεσοι

Άμεσος είναι ο συλλογισμός του οποίου τοσυμπέρασμα προκύπτει από μία μόνο προκεί-μενη

πχ Πολλές φορές τον συνέλαβε η καθηγή-τρια αδιάβαστο άρα δεν μελετά όσο πρέπει

Έμμεσοι

Έμμεσος είναι ο συλλογισμός του οποίου τοσυμπέρασμα προκύπτει από 2 ή περισσότε-ρες προκείμενες

πχ Όλοι οι μαθητές του σχολείου είναι κα-λοί στην έκθεση Ο Γιώργος είναι μαθητήςτου σχολείου Άρα είναι καλός στην έκθεση

Β Εφαρμογή θεωρίας ndash Κείμενο για επεξεργασία

Ανιχνεύουμε τα μέσα πειθούς που αντιστοιχούνστην επίκληση στη λογική

Ανώτατη Παιδεία Πώς φθάσαμε στο αδιέξοδο

Η ΠΕΙΘΩ 139

1 Όλα τα προβλήματα της ανώτατης παιδείας μας ndashέλλειψη πό-ρων στενότητα χώρων φτωχές βιβλιοθήκες κακή οργάνωσηυποτυπώδης έως ανύπαρκτη έρευνα1 κοκndash ανάγονται καισυνοψίζονται σε δύο μεγάλα και σύνθετα προβλήματα που εί-ναι ο γιγαντισμός και η χαμηλή της ποιότητα Τα δυο αυτά μεί-ζονα προβλήματα που εμφανίζονται εναλλάξ άλλοτε ως απο-τέλεσμα και άλλοτε ως αίτιο (ή άλλοθι) το ένα του άλλου είναιπράγματι αλληλένδετα σε ένα γνήσιο φαύλο κύκλο που δεν εί-ναι εύκολο να δει κανείς με ποιον τρόπο θα μπορούσε να σπά-σει καθώς συνεχίζει όλο και πιο συσσωρευτικά και επικίνδυ-να την ατέρμονα κίνησή του

2 Σκοπός αυτού του δοκιμίου που είναι διαιρεμένο σε τρία αλ-ληλένδετα άρθρα για να διευκολυνθεί η δημοσίευσή του στονlaquoΟικονομικό Ταχυδρόμοraquo (1987) είναι όχι τόσο να υποδείξειλύσεις σε εθνική κλίμακα (δυστυχώς βρισκόμαστε πολύ μα-κριά από αυτές) αλλά να περιγράψει το πρόβλημα να επιχει-ρήσει διάγνωση της αρρώστιας της οποίας τα συμπτώματα εί-ναι αισθητά σε όλους τους τομείς της πανεπιστημιακής ζωής ndashμολονότι σπανιότερα αναγνωρίζονται ως συμπτώματα μιαςκαι της αυτής νόσου και συνηθέστερα θεωρούνται ιδιαίτεραπροβλήματα που επιδέχονται υποτίθεται ανεξάρτητες λύ-σεις Κι όμως αν ξαφνικά διπλασιάζονταν ή τριπλασιάζονταντα κονδύλια για βιβλία τα ελληνικά πανεπιστήμια θα εξακο-λουθούσαν να μην έχουν βιβλιοθήκες αν διπλασιαστούν οι θέ-σεις του διδακτικού προσωπικού (πράγμα που έγινε άλλωστεαπό το 1982 κι εδώ με την αναβάθμιση του Ειδικού Διδακτι-κού Προσωπικού) δεν πρόκειται να βελτιωθεί η πανεπιστη-μιακή διδασκαλία αν πολλαπλασιαστούν οι δαπάνες για τηνέρευνα πολύ λίγο θα ωφεληθεί από αυτό η ελληνική οικονο-μία Αυτό που πρωτεύει και προέχει λοιπόν είναι η διάγνω-ση η κατά το δυνατόν ακριβής διατύπωση του προβλήματοςστο σύνολό του και η αναζήτηση των αιτιών του Μόνον τότεκαι υπό την προϋπόθεση ότι θα υπήρχε στοιχειώδης συμφωνίατης πολιτικής ηγεσίας της χώρας ως προς τους όρους του προ-

Τεκμήριαπαραδείγματα

αλήθειες

Γ Επεξεργασία κειμένου

α) Γραμματικές Συντακτικές παρατηρήσεις

Ο δοκιμιογράφος χρησιμοποιεί παραδείγματα στο κείμενό του (1η amp 11η παράγρα-φος) Ποια η λειτουργία τους

Απάντηση1 Διευκρινιστική λειτουργία Διευκρινίζουν ποια είναι τα προβλήματα που πλήτ-

τουν την Ανώτατη Παιδεία Ταυτόχρονα επιτελούν τεκμηριωτική λειτουργία μετην αναφορά σε αυτά τεκμηριώνεται το γεγονός ότι υπάρχουν συγκεκριμένα προ-βλήματα στο χώρο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης κι έτσι λειτουργούν ως τεκμή-ρια στην επίκληση στη λογική

Η ΠΕΙΘΩ 143

Τεκμήριο αλή-θεια

μική ανάπτυξη και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στη χώραΈτσι κατά μια περίεργη αλλά όχι ανεξήγητη ειρωνεία η χώραμε το μεγαλύτερο ποσοστό πτυχιούχων και κατά τεκμήριο laquoπε-παιδευμένωνraquo πολιτών στην Ευρώπη βρίσκεται ανάμεσα στιςπιο καθυστερημένες χώρες της ηπείρου μας όσον αφορά στηνπαραγωγή αγαθών και την ποιότητα των υπηρεσιών της

15 Εντωμεταξύ τα πανεπιστήμιά μας εξακολουθούν να χορηγούντα διπλώματα με τις χιλιάδες κάθε χρόνο τα οποία μπορεί ναέχουν πολύ μικρή σχέση με το πραγματικό περιεχόμενο τωνσπουδών που υποτίθεται πως αντιπροσωπεύουν έχουν όμωςμεγάλη ονομαστική αξία ως επαγγελματικοί τίτλοι που απαι-τούνται για τους τύπους απασχόλησης και τα επαγγέλματα πουαντιστοιχούν σrsquo αυτά Βραδέως αλλά ασφαλώς οι περισσότε-ροι από τους πτυχιούχους θα καταφέρουν τελικά να εκπληρώ-σουν τη φιλοδοξία τους να απορροφηθούν από τις κρατικέςυπηρεσίες και τα περιορισμένα παραδοσιακά ελευθέραεπαγγέλματα που είναι οργανωμένα σrsquo ένα αντιπαραγωγικόμοντέλο κοινωνίας που συνδυάζει το μικροκαπιταλισμό με τονκρατισμό και εξαρτάται για την επιβίωσή του από συνεχή δά-νεια εισαγόμενη γνώση και τεχνολογία εισαγόμενα αγαθά ndashυλικά όσο και πολιτιστικά

ΓΜ Σηφάκης laquoΑνώτατη Παιδεία Πώς φθάσαμε στο αδιέξοδοraquoΟικονομικός Ταχυδρόμος Νοέμβριος 1987

Από το σχολικό βιβλίο laquoΈκφραση-Έκθεσηraquo τεύχος Γ prime σελ 20-22

Προσωπικήγνώμη

2 Τεκμηριωτική λειτουργία Με την αναφορά σε αυτά τα επαγγέλματα τεκμηριώνε-ται ότι συγκεκριμένοι τίτλοι σπουδών προσδίδουν κοινωνικό κύρος Έτσι λει-τουργούν ως τεκμήρια στην επίκληση στη λογική

β) Ερώτηση πάνω στη θεωρία

Πιστεύετε ότι τα αίτια που επισημαίνει ο συγγραφέας στην προτελευταία παράγρα-φο (ιστορικά ndash κοινωνικοπολιτικά) είναι επαρκή και αναγκαία για να προκύψουντα αποτελέσματα (γιγαντισμός και χαμηλή ποιότητα εκπαίδευσης)

Απάντηση

Τα αίτια που επισημαίνονται στην προτελευταία παράγραφο είναι αναγκαία αλλάόχι επαρκή Είναι αναγκαία γιατί οπωσδήποτε αυτά τα αίτια οδήγησαν στο αρνητι-κό αποτέλεσμα για την Ανώτατη Εκπαίδευση αλλά δεν ήταν μόνο αυτοί οι παράγο-ντες που το προκάλεσαν Παράγοντες όπως ο τρόπος λειτουργίας των ίδιων των ΑΕΙ

και η πολιτική των κυβερνήσεων είναι επίσης σημαίνοντα αίτια που συντελούν στογιγαντισμό και τη χαμηλή ποιότητα εκπαίδευσης

γ) Ερωτήσεις σχετικές με το κείμενο ndash Εισαγωγικές ερωτήσεις

1 Ποιο ήταν το χαρακτηριστικό της ιδεολογίας του ελληνικού κράτους το 19ο αιώ-να Προς τα πού συνέτεινε η προσπάθεια υλοποίησης αυτής της ιδεολογίας

2 Ποιος ήταν ο τρόπος για την ποθητή κοινωνική μεταμόρφωση του Έλληνα3 Ποιος παράγοντας έπαιζε καίριο ρόλο στη διαφοροποίηση του γραμματισμένου

από τον αγράμματο4 Εκτός από την εκπαίδευση ποιοι άλλοι είναι φορείς παιδείας

Η ΠΕΙΘΩ144

Λειτουργία Παραδειγμάτων

3 Τεκμηριωτική λειτουργία

3 Διευκρινιστική λειτουργία

3 Λειτουργούν ως τεκμήρια στην επίκληση στη λογική

3 Προσδίδουν ζωντάνια αμεσότητα amp παραστατικότητα

Απαντήσεις

Ι ΠΑΙΔΕΙΑ

Κείμενα αφόρμησης ndash Εισαγωγικά κείμενα

Η βασική Παιδεία η δίκαια ονομασμένη ανθρωπιστική έχει σκοπό να διαπλάσει τονάνθρωπο καθrsquo αυτόν και διrsquo εαυτόν ως κάτι αντάξιον και όχι ως λειτουργό απλώς τηςκοινωνίας αν και πάντοτε ως ενταγμένο στην κοινωνία ως πλάστη και πλάσμα τηςΠρώτιστο μέλημα της Παιδείας είναι δηλαδή να υποδεχθεί το νέο ανθρώπινο πλάσμακαι να το καταστήσει άνθρωπο ικανό για το laquoζηνraquo και το laquoευ ζηνraquo Να κατεργαστείάρα το σωματοψυχικό δυναμισμό του με την πλαστουργική δύναμη των αγαθών τουΠολιτισμού ώστε από το προικισμένο απλώς με βιολογικό δυναμισμό ανθρώπινοπλάσμα να διαμορφώσει ηθικοπνευματική προσωπικότητα προικισμένη με ιδιότη-τες πρόσφορες για τον ορθό αυτοκαθορισμό της ζωής του

Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος

Σήμερα ακόμη και οι απλοί εργάτες πρέπει να εκπαιδεύονται και να μορφώνονταιΠρέπει να μπορούν να κατανοήσουν τα προβλήματα της εποχής μας Διαφορετικάδεν θα είναι τίποτε περισσότερο από ένα ζευγάρι χέρια που ενεργούν χωρίς να βλέπουν

Η ΠΕΙΘΩ 145

1 Χαρακτηριστικό ιδεολογίας μεταμόρφωση της βαλκανικής amp ανα-τολίτικης κοινωνίας σε δυτικοευρωπαϊκή rarr αλλαγές στη νομοθε-σία στα σχολικά προγράμματα στους πολιτικούς προσανατολι-σμούς και στις διεθνείς σχέσεις στη λογοτεχνία και στις καλέςτέχνες Συνοπτικά μεταλαμπάδευση άλλου είδους παιδείας

2 Η εκπαίδευση η εγγραμματοσύνη3 Το αν έχει λάβει ανώτατη παιδεία4 Η οικογένεια τα ΜΜΕ η πολιτική ηγεσία οι πνευματικοί άνθρωποι

η Εκκλησία

Ανάλυση των βασικών εννοιών της διδακτικής ενότητας καισυναφών τους εννοιών

ΠΑΙΔΕΙΑ ndash ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ndash ΑΝΩΤΑΤΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ndashΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

βλέπε βιογραφικό του σελ 956

ποια είναι η σχέση της δουλειάς τους με την κοινωνική δομή Έτσι όπως είναι οι εργάτεςσήμερα και όπως τους χρησιμοποιούν στην παραγωγή θα μπορούσε να τους φανταστείκανείς χωρίς κεφάλι Αλλά και οι διανοούμενοι της εποχής μας είναι άνθρωποι μισο-ανάπηροι αφού τα χέρια τους παραμένουν άχρηστα Το μυαλό τους θα στεγνώσει τελι-κά αν δεν μπορέσουν να πλησιάσουν το μεγαλείο της ζωντανής πραγματικότητας τηςεποχής μας αν αποκλειστούν από το εργαστήριο της καθημερινής πρακτικής πραγμα-τικότητας Άνθρωποι με χέρια και χωρίς κεφάλι και άνθρωποι με κεφάλι και δίχως χέ-ρια είναι το ίδιο έξω από τον τόπο και το χρόνο της σύγχρονης κοινωνίας

Μαρία Μοντεσσόρι

Ερωτήσεις στα εισαγωγικά κείμενα

1 Ποιος είναι ο σκοπός της ανθρωπιστικής παιδείας 2 Ποια χαρακτηριστικά έχει ο πεπαιδευμένος άνθρωπος3 Τι πρέπει να συνδυάζει ο σύγχρονος άνθρωπος σύμφωνα με τη Μαρία Μοντεσ-

σόρι Γιατί

Κείμενα για επεξεργασία

Κείμενο 1ο

Παιδεία και όχι laquoχαρτίraquo

Πριν από περίπου 100 χρόνια στο πανεπιστήμιο τής Οξφόρδης οι καθηγητές των αν-θρωπιστικών σπουδών ήταν όσοι όλοι μαζί οι καθηγητές όλων των άλλων σπουδώνΣτη δεκαετία τού rsquo60 οι ανθρωπιστικές σπουδές είχαν δεσπόζουσα θέση στο ίδιο πα-

Η ΠΕΙΘΩ146

1 Σκοπός της Ανθρωπιστικής Παιδείας3 Η διάπλαση του ανθρώπου ως μέλους της κοινωνίας που θα τον διαμορφώνει αλλά

και θα την διαμορφώνει3 Η δημιουργία ενός ανθρώπου ικανού για να εξασφαλίζει τα βασικά (ζην) αλλά και

να αναβαθμίζει το επίπεδο ζωής του (ευ ζην)2 Χαρακτηριστικά πεπαιδευμένου ανθρώπου

3 Ηθικοπνευματική προσωπικότητα3 Προσωπικότητα ικανή να έχει έναν ορθό αυτοπροσανατολισμό

3 Σύγχρονος άνθρωπος3 laquoΆνθρωποι με κεφάλιraquo rarr κατανόηση σχέσης εργασίας και κοινωνικών δομών3 laquoΆνθρωποι με χέριαraquo rarr επαφή με την καθημερινή πρακτική πραγματικότηταΖητούμενο συνδυασμός τεχνοκρατικής και ανθρωπιστικής παιδείας

βλέπε βιογραφικό της σελ 957

νεπιστήμιο ενώ σήμερα όλο και περισσότερο φθίνουν όπως και σε άλλα πανεπιστή-μια τής Ευρώπης με μεγάλη παράδοση και το σπουδαιότερο ndash έχουν πάψει σχεδόννα διδάσκονται στα ευρωπαϊκά σχολεία (γυμνάσια λύκεια) Αυτή η πραγματικότη-τα πρέπει να μάς προβληματίσει ιδιαίτερα στην Ελλάδα τής οποίας ο πολιτισμόςέχει άμεση σχέση με τις ανθρωπιστικές σπουδές ανά τον κόσμο και κατrsquo επέκτασημε το πόσο και πώς γνωρίζουν σήμερα οι ξένοι την Ελλάδα ως χώρα που έθεσε τησφραγίδα της στον ευρωπαϊκό πολιτισμό

Κάθε πολιτισμός είναι ένα σύνολο αρχών και αξιών που ένας λαός υιοθετεί καλ-λιεργεί και παραδίδει από γενιά σε γενιά Σrsquo αυτόν τον τόπο πιστέψαμε καλλιεργή-σαμε και προβάλαμε μια δέσμη αρχών και αξιών που είχαν επίκεντρο τον άνθρωποΤέτοιες αξίες ήταν κυρίως η ελευθερία η δημοκρατία η πολιτική και κοινωνική ευ-θύνη η αξιοπρέπεια η δημιουργία θεσμών ο διάλογος η καλλιέργεια των γραμμά-των και των τεχνών η αναζήτηση τής αλήθειας για την ουσία τής ζωής τού κόσμουτής ψυχής και τού πνεύματος σε σχέση πάντα με τον άνθρωπο η δικαιοσύνη η αισθη-τική η επιδίωξη απόκτησης μιας σφαιρικής γνώσης ως προϋπόθεσης σοφίας η σημα-σία τής γλώσσας σε ποικίλα επίπεδα (ρητορική πολιτικός λόγος δημόσιος λόγος) ομορφωτικός ρόλος τού θεάτρου κά Όλα αυτά τα συστατικά τού πολιτισμού τον ίδιοτον πολιτισμό όπως τον εννοούμε σήμερα τον ονομάσαμε παιδεία Γιατί οι αρχαίοιΈλληνες οι κατεξοχήν δημιουργοί πολιτισμού δεν είχαν (με τη σημερινή σημασία)τη λέξη πολιτισμός που πλάστηκε από τον Κοραή μόλις το 1804 με ανασημασιολό-γηση αυτής τής λέξης που αρχικά σήμαινε laquoδημόσια διοίκησηraquo Ότι λέμε εμείς σή-μερα πολιτισμό το δήλωναν με τη λέξη παιδεία χρησιμοποιώντας αυτή την πολύ ευ-ρεία έννοια που συνδέεται με την πολύπλευρη καλλιέργεια τής προσωπικότητας τούανθρώπου μέσα από ποικίλες διαδικασίες μία από τις οποίες είναι η (σχολική) εκ-παίδευση Κάτι ακόμη ο πολιτισμός κληροδοτείται ως παράδοση στις νεότερες γε-νιές (laquoπολιτιστική κληρονομιάraquo) επιδεχόμενος αλλαγές που υπαγορεύει ο δυναμι-κός του χαρακτήρας

Την περίοδο της Αναγέννησης στην Ευρώπη οι αξίες τού ελληνικού και τού ρω-μαϊκού πολιτισμού ανακαλύπτονται και αναδεικνύονται σε πρότυπο διάπλασης τούανθρώπου Οι ανθρωπιστικές σπουδές αναγνωρίζονται ως ιδανικό πρότυπο παιδεί-ας και καθιερώνεται συστηματικά η αναστροφή με τα μεγάλα κείμενα τής ελληνικήςκαι τής ρωμαϊκής αρχαιότητας Τότε είναι που μερικές χιλιάδες έννοιες τής ελληνι-κής ιδίως σκέψης δηλούμενες με ελληνικές λέξεις περνούν στις ευρωπαϊκές γλώσ-σες επηρεάζουν και διαμορφώνουν την ευρωπαϊκή σκέψη με τη δύναμη την εμβά-θυνση και τη δημιουργικότητα τής πρόσληψης από μεγάλα πνεύματα τής Αναγέννη-σης και των μετέπειτα χρόνων Τότε είναι επίσης που στα πρώτα πανεπιστήμια τήςΕυρώπης κυριαρχούν οι ανθρωπιστικές σπουδές για να αποτελέσουν παράδοσηπανεπιστημιακών σπουδών και για τους επόμενους αιώνες Με την πρόοδο των θε-τικών επιστημών και τη διεύρυνση των κλάδων των κοινωνικών επιστημών τα πανε-πιστήμια αρχίζουν σταδιακά να εισάγουν μια μεγαλύτερη ποικιλία σπουδών αρχι-

Η ΠΕΙΘΩ 147

κά εν ονόματι τής πολυμορφίας τής γνώσης με τάση όλο και μεγαλύτερης διαφορο-ποίησης και εξειδίκευσης στα νεότερα χρόνια Σήμερα η σταδιακή κυριαρχία τωνεφαρμοσμένων ιδίως επιστημών ndashεις βάρος συχνά και τής βασικής έρευνας στις θε-τικές επιστήμεςndash τείνει να θέσει εκποδών ιδίως τις ανθρωπιστικές σπουδές και ναμειώσει δραστικά και τις θεωρητικές Η ίδια νοοτροπία έχει εκδιώξει τις ανθρωπι-στικές σπουδές και από τα σχολικά προγράμματα των ευρωπαϊκών χωρών με εμφα-νείς επιπτώσεις στην ποιότητα τής γενικής παιδείας στην Ευρώπη που παλιότερασυγκέντρωνε τον θαυμασμό και αποτελούσε σημείο αναφοράς

Κατόπιν αυτών και επrsquo ευκαιρία των μεταρρυθμίσεων στα πανεπιστήμιά μας εί-ναι καιρός να αρχίσει μια ευρύτερη νηφάλια επιστημονική και επιστημολογική συ-ζήτηση (όχι συντεχνιακού τύπου) για το ποιος είναι ο χαρακτήρας και ο σκοπός τωνσπουδών στο πανεπιστήμιο Πρόχειρες εκτιμήσεις και αφελείς τοποθετήσεις πουβλέπουν τις πανεπιστημιακές σπουδές ως απλή επαγγελματική κατάρτιση είναι στυ-γνά χρησιμοθηρικές και εξ ολοκλήρου εσφαλμένες Τα πανεπιστήμια δεν είναιεπαγγελματικές σχολές Η αντίληψη τού laquoνα πάρεις ένα πανεπιστημιακό χαρτί γιανα βρεις δουλειάraquo ακυρώνει την έννοια των πανεπιστημιακών σπουδών και τής παι-δείας γενικότερα Είναι θεμιτό για κάποιους κλάδους να υπάρξει ένας κεντρικόςσχεδιασμός για μια ορθολογική διάθεση των δημόσιων πόρων (λχ πόσους γιατρούςχρειάζεται η χώρα τα επόμενα χρόνια) αλλά μόνη η επαγγελματική απασχόλησηκαι αποκατάσταση ως κριτήριο θα οδηγούσε σε υποβάθμιση και σταδιακή κατάργη-ση πολλών πανεπιστημιακών κλάδων με πρώτες τις ανθρωπιστικές σπουδές Ηπρακτικίστικη μηχανιστική καθαρώς ωφελιμιστική προσέγγιση δεν μπορεί να ρυθ-μίζει τέτοια μεγάλα θέματα Η μόνη βάση συζητήσεως είναι τι ποιότητα πανεπιστη-μιακής εκπαίδευσης μπορούμε να εξασφαλίσουμε Σrsquo αυτόν μάλιστα τον προβλημα-τισμό η έννοια τού laquoσυνεχούςraquo τής γνώσης υπαγορεύει πλέον τη διεπιστημονικήπροσέγγιση μια σύνθεση των γνώσεων με κριτήριο τον άνθρωπο και με αποφυγήτού απάνθρωπου κατακερματισμού τής γνώσης Η πρόοδος στις νευροεπιστήμεςδείχνει πόσο σύνθετες είναι οι διαδικασίες τής γνώσης σε σχέση με τη λειτουργίατού εγκεφάλου και από άλλο δρόμο φθάνει σε συμπεράσματα που είχαν διαισθητι-κά συλλάβει και εφαρμόσει ήδη οι Έλληνες διανοητές ιδίως στον χώρο τής φιλοσο-φίας και τής επιστήμης για τον ενιαίο χαρακτήρα τής γνώσης

Γεώργιος Μπαμπινιώτης 7112010 εφημερίδα laquoΤο ΒήμαraquoΟ κ Γεώργιος Μπαμπινιώτης (6 Ιανουαρίου 1939-) είναι Έλληνας γλωσσολόγος φιλόλογος καθη-γητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Έχει διατελέσει Υπουργός Παιδείας Διά Βίου Μάθησης καιΘρησκευμάτων καθώς και Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Παρατηρήσεις

Α Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (150-170 λέξεις)(Μονάδες 25)

Η ΠΕΙΘΩ148

Β1 laquoΚάθε πολιτισμός είναι ένα σύνολο αρχών και αξιών που ένας λαός υιοθετείκαλλιεργεί και παραδίδει από γενιά σε γενιάraquo Να αναπτύξετε σε μια παρά-γραφο την παραπάνω φράση του κειμένου (80-100 λέξεις)

(Μονάδες 10)

Β2 α) laquoΚάθε πολιτισμός hellip τον ονομάσαμε παιδείαraquo Με ποια συλλογιστική πο-ρεία αναπτύσσει τη σκέψη του ο κειμενογράφος στο παραπάνω απόσπασμα

(Μονάδες 5)

β) Με ποιονποιους τρόποους αναπτύσσεται η 3η παράγραφος (laquoΤην περίοδοτης Αναγέννησης hellip αποτελούσε σημείο αναφοράςraquo) του κειμένου

(Μονάδες 5)

Β3 Να σχηματίσετε μια πρόταση ή περίοδο με καθεμιά από τις παρακάτω λέξειςτου κειμένου ανθρωπιστικές αισθητική δυναμικός νηφάλια κατακερματι-σμού

(Μονάδες 10)

Β4 Να εντοπίσετε το παράδειγμα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην 1η παρά-γραφο (laquoΠριν από hellip ευρωπαϊκό πολιτισμόraquo) του κειμένου και να αιτιολογήσε-τε τη λειτουργία του

(Μονάδες 5)

Γ Ως επαγγελματίας στο χώρο της εκπαίδευσης συνειδητοποιείτε την ανάγκη γιααυτομόρφωση Σε κείμενό σας που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα των εκπαι-δευτικών του σχολείου στο οποίο εργάζεστε εξηγείτε στους συναδέλφους σαςτους λόγους αναγκαιότητας και την προσφορά της αυτομόρφωσης και αναλύετετους τρόπους με τους οποίους η τεχνοκρατική παιδεία θα μπορούσε να βοηθή-σει στην εφαρμογή της διά βίου παιδείας (500-600 λέξεις)

(Μονάδες 40)

Κείμενο 2ο

Ο λόγος

Παιδιά μου Εις τον τόπο τούτο οπού εγώ πατώ σήμερα επατούσαν και εδημιουρ-γούσαν τον παλαιό καιρό άνδρες σοφοί και άνδρες με τους οποίους δεν είμαι άξιοςνα συγκριθώ και ούτε να φθάσω τα ίχνη των Εγώ επιθυμούσα να σας ιδώ παιδιάμου εις την μεγάλη δόξα των προπατόρων μας και έρχομαι να σας ειπώ όσα εις τονκαιρό του αγώνος μας και προ αυτού και ύστερα απrsquo αυτόν ο ίδιος επαρατήρησα καιαπrsquo αυτά να κάμωμε συμπερασμούς και διά την μέλλουσαν ευτυχίαν σας μολονότι οΘεός μόνος ηξεύρει τα μέλλοντα Και διά τους παλαιούς Έλληνας οποίας γνώσειςείχαν και ποία δόξα και τιμήν έχαιραν κοντά εις τα άλλα έθνη του καιρού των οποί-ους ήρωας στρατηγούς πολιτικούς είχαν διά ταύτα σας λέγουν καθrsquo ημέραν οι διδά-

Η ΠΕΙΘΩ 149

επιστολή προς τον Υπουργό Οικονομικών στην οποία θα τονίζετε πόσο σημα-ντικό είναι να επενδυθούν περισσότερα χρήματα στην Παιδεία τονίζοντας τηναξία της τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία (500-600 λέξεις)

(Μονάδες 40)

Ορισμός 1 Η συστηματική παροχή γνώσεων η διαδικασία αγωγής που στοχεύειστην άνοδο του πνευματικού επιπέδου 2 Ότι έχει αποκομίσει κανείς ως αποτέλε-σμα μαθήσεως οι ποικίλες πνευματικές επιδράσεις που έχει δεχτεί 3 Γενικότεραείναι η ποιότητα της ανατροφής κάποιου η πνευματική και ηθική του αγωγή 4 Τοδημόσιο σύστημα μαζικής ισότιμης παροχής γνώσεων στα μέλη ενός συνόλου τοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα

Χαρακτηριστικά της Παιδείας

Σε συλλογικό επίπεδοΚοινωνίαbull Πρόκειται για τη συνεχή μεταβίβαση πείρας γνώσης δεξιοτήτων αξιών θε-

σμών από γενιά σε γενιά Πολιτισμόςbull Ουσιαστικά μεταδίδεται ένας ολόκληρος πολιτισμός από στοιχεία που συνθέ-

τουν μια στάση ζωής επιστήμη τέχνη θρησκεία τρόποι συμπεριφοράς νομοθε-τημένοι ή εθιμικά καθιερωμένοι τρόποι σκέψης και ζωής θεσμοί δοκιμασμένοιεμπειρίες πεποιθήσεις όνειρα για το μέλλον

Σε ατομικό επίπεδοΠνευματική διάστασηbull Η παιδεία αναπτύσσει βοηθά καλλιεργεί βελτιώνει τον άνθρωπο αλλά δεν

μπορεί να ξεπεράσει τις δυνατότητες που αυτός έχειbull Ο άνθρωπος μέσω της παιδείας ανακαλύπτει τις δυνατότητές του εντοπίζει τις

κλίσεις και τις δεξιότητές του και αναπτύσσει τα φυσικά ταλέντα του Πρόκειταιγια έναν αγώνα αυτογνωσίας

bull Ο πεπαιδευμένος άνθρωπος είναι ανήσυχο πνεύμα Βρίσκεται σε διαρκή πνευ-ματική αναζήτηση

bull Η παιδεία αποτελεί προϋπόθεση υπεράσπισης της ελευθερίας του ατόμου καθώςεπιτρέπει την κατανόηση των πραγμάτων και συνιστά εχέγγυο για έλλογες απο-φάσεις Κατrsquo αυτόν τον τρόπο το άτομο προστατεύεται από δημαγωγικές τάσειςαπό τη χειραγώγηση από την προπαγάνδα καθώς επίσης και από προλήψεις καιδεισιδαιμονίες καταστάσεις οι οποίες απειλούν την ελευθερία του

Θεματική ενότητα laquoΠαιδείαraquo

Η ΠΕΙΘΩ 153

Παράγοντες που επιβάλλουν την εφαρμογή της διά βίου παιδείας

bull Η έκρηξη των γνώσεωνbull Το μορφωτικό αγαθό επεκτάθηκε και στις πλατιές μάζεςbull Οι συχνές αλλαγές στην κοινωνική πολιτική και οικονομική ζωήbull Ο αυξανόμενος ελεύθερος χρόνοςbull Η εξέλιξη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσηςbull Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη που έθεσε άλλα όρια στη γνώση

Βοηθητικό στοιχείο Οι παράγοντες αυτοί αναζητώνται στα laquoΧαρακτηριστικά Φαινόμενα της σύγχρονης εποχήςraquo (σελ 62)

ΙΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Αν χτίσουμε πέντε ή δέκα χτίρια περισσότερα ή λιγότερα αν δώσουμε στο λαό μαςμερικά νοσοκομεία που τα έχει ανάγκη αν κάνουμε δυο δρόμους ακόμα και αν φέ-ρουμε μερικές χιλιάδες τουρίστες θα έχουμε κάνει κάποιο καλό στον τόπο αυτό θαlaquoβελτιώσουμε το βιοτικό επίπεδοraquo του λαού όπως συνηθίσαμε να λέμε Αλλά θα έχου-

Η ΠΕΙΘΩ 159

Συχνή φρασεολογία

ανθρωπιστική ανθρωποκεντρική παιδεία τεχνοκρατική τεχνική παιδεία βασική λειτουργία του κράτους διάδοση πολιτισμού ndash πολιτισμική κληρονομιά μεταλαμπάδευση κοινωνικών γνώσεων ηθών και εθίμων αποφυγή χειραγώγησης διεύρυνση πνευματικών οριζόντων πνευματική μονομέρεια εξανθρωπισμός ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου

Επιλογικές σκέψεις

Πολιτεία που δεν έχει ως βάση της την παιδεία είναι οικοδομή πάνω στην άμμοΑδαμάντιος Κοραής

Η ευτυχία του ανθρώπου βρίσκεται στη μόρφωση και την παιδεία όχι στα υλικά αγα-θά που η τύχη τα χορηγεί ή τα αφαιρεί κάθε φορά κατά τη θέλησή της

Πλούταρχος

βλέπε βιογραφικό τους σελ 956

με γιατρέψει μια μικρή πληγή θα έχουμε γιατροπορέψει μια περασμένη αρρώστιαΔε θα έχουμε όμως αρχίσει να κάνουμε τίποτα αν δεν ετοιμάσουμε τους αυριανούςηγέτες του τόπου τους επιστήμονες και τους τεχνίτες τους εργάτες και τους υπαλλή-λους τις μάνες και τους πατέρες των παιδιών Με μια λέξη αν δεν ετοιμάσουμε τουςανθρώπους [hellip] Και για να τους δημιουργήσουμε ο μόνος τρόπος είναι να θεμελιώ-σουμε σωστή εκπαίδευση

Μανόλης Ανδρόνικος

Ας αναρωτηθούμε γιατί τα σύγχρονα κράτη δαπανούν τόσο πολύ χρήμα για δημόσιαδωρεάν σχολεία ενώ δεν δαπανούν για δημόσια δωρεάν εστιατόρια Η τροφή είναιπιο βασική ανάγκη από την εκπαίδευση Η παιδεία όμως σε αντίθεση με την τροφήέχει μεγάλες θετικές laquoεξωτερικότητεςraquo στην ορολογία των οικονομολόγων Το όφελοςδηλαδή δεν το καρπώνεται μόνο αυτός που εκπαιδεύεται αλλά και όσοι συναλλάσσο-νται μαζί του ή ζουν κοντά του Όταν ένα χωριό αποκτήσει γιατρό ωφελούνται όλοι οικάτοικοι του χωριού Όταν σε μια δημόσια υπηρεσία οι υπάλληλοι γνωρίζουν πώς ναχειρίζονται βάσεις δεδομένων ωφελούνται το κράτος και οι πολίτες Όταν σε ένα του-ριστικό νησί μερικοί νέοι μιλούν καλά αγγλικά ωφελείται όλη η τοπική οικονομία

Αρίστος Δοξιάδης

1 Τι κερδίζει ένα κράτος με σωστή εκπαίδευση σύμφωνα με το Μανόλη Ανδρόνι-κο

2 Γιατί τα σύγχρονα κράτη δαπανούν πολύ χρήμα για δημόσια δωρεάν παιδείασύμφωνα με τον Αρίστο Δοξιάδη

Η ΠΕΙΘΩ160

1 Οφέλη από τη σωστή εκπαίδευσηΕτοιμάζονται3 οι αυριανοί ηγέτες 3 οι επιστήμονες και οι τεχνίτες3 οι εργάτες και οι υπάλληλοι 3 οι μάνες και οι πατέρες των παιδιώνΜε λίγα λόγια οι άνθρωποι

2 Λόγοι δημόσιας δαπάνης για την παιδεία3 Το όφελος από την εκπαίδευση δεν το καρπώνεται μόνο ο εκπαιδευόμενος αλλά

και όσοι συναλλάσσονται μαζί του3 Ωφελείται από την εκπαίδευση όλη η κοινωνία3 Επιτυγχάνεται η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας3 Ενισχύεται η οικονομία της χώρας3 Καλύπτονται οι ανάγκες των ανθρώπων μιας κοινωνίας

Κείμενο 1ο

Η Παιδεία κεφάλαιο για την ανάπτυξη

Τρεις είναι σήμερα οι σημαντικότερες προκλήσεις στον χώρο των μεταρρυθμίσεωνστη χώρα μας Η Παιδεία η δημόσια διοίκηση και το κοινωνικό κράτος

Οι βασικοί στόχοι της Παιδείας είναι δύο 1 Η διαμόρφωση ελεύθερων και δημοκρατικών πολιτών που αντιλαμβάνονται ότι

η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου καθώςκαι τη χρυσή τομή μεταξύ ατομικού και συλλογικού συμφέροντος

2 Ο εφοδιασμός όλων ανεξαιρέτως των νέων με τις απαραίτητες δεξιότητες πουθα τους βοηθήσουν να κινηθούν αποτελεσματικά στην αγορά εργασίας και στονστίβο της ζωής Ο στόχος αυτός είναι αυτονόητος αλλά θέτει και το θέμα των δι-καιωμάτων της ίσης πρόσβασης όλων των παιδιών στα αγαθά της Παιδείας Ενας τρίτος παρεμπίπτων στόχος είναι η βελτίωση των παραγωγικών δυνατοτή-

των της οικονομίας και η προσαρμογή της στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης Σε προσωπικό επίπεδο ή σε μικροοικονομικούς όρους η Παιδεία και η εκπαίδευ-

ση από ένα σημείο και μετά είναι απόφαση επένδυσης σε ανθρώπινο κεφάλαιο ηοποία οδηγεί σε καλύτερες θέσεις εργασίας και άρα σε μεγαλύτερες αμοιβές για τουπόλοιπο του εργασιακού βίου Η διεθνής εμπειρία διδάσκει ότι μία παραπάνωχρονιά εκπαίδευσης για τον καθένα ισοδυναμεί με μέση αύξηση του μόνιμου εισο-δήματός του κατά 10 Επιπλέον αναβαθμίζει το επίπεδο αξιών του καθενός καιεπομένως την ποιότητα της ζωής του

Η διεθνής εμπειρία επίσης διδάσκει ότι η συμβολή της Παιδείας στην οικονομικήανάπτυξη είναι εξίσου σημαντική με τη συμβολή του κεφαλαίου Σύμφωνα με τασύγχρονα οικονομικά υποδείγματα το συνολικό όφελος της Παιδείας για την οικο-νομία και την κοινωνία είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα του ατομικού οφέλουςτου καθενός χωριστά Η Παιδεία δηλαδή είναι κατrsquo εξοχήν δημόσιο αγαθό

Γιατί όμως η Παιδεία και η γνώση είναι δημόσια αγαθά Πρώτον διότι συμβάλ-λουν στη δημιουργία κοινωνικών αξιών και σε μια κοινωνία ίσων ευκαιριών Δεύτε-ρον διότι η έρευνα και η τεχνολογία οδηγούν σε καινοτομίες και ανακαλύψεις πουμε τη σειρά τους οδηγούν σε νέες καινοτομίες και νέες ανακαλύψεις προς όφελοςείτε του τελικού καταναλωτή είτε του παραγωγού Δηλαδή μεγάλο μέρος της γνώ-σης δημιουργεί θετικές συνέργειες (μια πυραμίδα που όλο και μεγαλώνει) που οδη-γούν σε σωρευτική βελτίωση της παραγωγικότητας και επομένως σε υψηλότερη οι-κονομική ανάπτυξη

Στη σημερινή εποχή της γνώσης και της πληροφορίας οι σχέσεις αυτές είναι ακό-μα πιο ισχυρές Στο πεδίο του διεθνούς ανταγωνισμού και μεταξύ αναπτυγμένων χω-ρών κερδισμένες θα είναι εκείνες που επενδύουν στον ανθρώπινο παράγοντα και

Η ΠΕΙΘΩ 161

παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες που ενσωματώνουν τεχνογνωσία Σήμερα στηνεποχή της παγκοσμιοποίησης μικρές ανοιχτές οικονομίες όπως η Ελλάδα πρέπει ναδώσουν έμφαση στην αύξηση των εξαγωγών των αγαθών και των υπηρεσιών τουςβελτιώνοντας το τεχνολογικό και το ποιοτικό περιεχόμενό τους εφόσον επιθυμούνβιώσιμη οικονομική ανάπτυξη Διότι απλώς δεν μπορούν πλέον να ανταγωνιστούνχώρες με φθηνό εργατικό δυναμικό όπως η Κίνα Πρέπει να κινηθούν ανοδικά στηνκλίμακα των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και να ειδικευτούν σε προϊόντα και υπη-ρεσίες τεχνολογικά και ποιοτικά αναβαθμισμένα Το ποσοστό των εξαγωγών αγα-θών και υπηρεσιών στο ΑΕΠ είναι 20 στην Ελλάδα ενώ στις υπόλοιπες μικρέςανοιχτές οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κυμαίνεται από 40 (Πορτογαλία)ως 90 (Ιρλανδία) Με άλλα λόγια η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας πρέπει νααποκτήσει εξωστρεφή χαρακτηριστικά Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να βελτιωθείη ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών της μέσω της αναβάθμισηςτης ποιότητάς τους κυρίως όμως μέσω της ανοδικής κίνησης στην κλίμακα των συ-γκριτικών πλεονεκτημάτων

Η Παιδεία υπό την ευρύτερη έννοια οι ανθρωπιστικές σπουδές οι κλασσικέςσπουδές η τέχνη οδηγούν σε αναβάθμιση το σύστημα των αξιών μιας κοινωνίας βοη-θούν τους πολίτες να αντιλαμβάνονται καλύτερα τα όρια μεταξύ ατομικού οφέλουςκαι κοινού συμφέροντος και ενισχύουν το αίσθημα της κοινωνικής ευθύνης και τηςαλληλεξάρτησης Οι αναπτυξιακές επιδόσεις χωρών όπου επικρατούν παρόμοιεςαρχές είναι γενικά πολύ ικανοποιητικές με τις σκανδιναβικές χώρες να διεκδικούνσήμερα τα πρωτεία σε οικονομική ανάπτυξη σε ανταγωνιστικότητα αλλά και σε κοι-νωνική δικαιοσύνη καθώς και κοινωνική κινητικότητα Επίσης η Παιδεία αντιστρα-τεύεται τον καταναλωτισμό και ενισχύει έτσι την αποταμίευση και τη συσσώρευσηκεφαλαίου

Γιάννης Στουρνάρας 15102006 εφημερίδα laquoΤο ΒήμαraquoΟ κ Γ Στουρνάρας είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών πρώην πρόεδροςτου ΣΟΕ και διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος

Β1 laquoΗ Παιδεία υπό την ευρύτερη έννοια οι ανθρωπιστικές σπουδές οι κλασσικέςσπουδές η τέχνη οδηγούν σε αναβάθμιση το σύστημα των αξιών μιας κοινω-νίας βοηθούν τους πολίτες να αντιλαμβάνονται καλύτερα τα όρια μεταξύ ατο-μικού οφέλους και κοινού συμφέροντος και ενισχύουν το αίσθημα της κοινωνι-κής ευθύνης και της αλληλεξάρτησηςraquo Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο τονόημα της παραπάνω φράσης του κειμένου (90-110 λέξεις)

(Μονάδες 10)

Η ΠΕΙΘΩ162

01-BAZOYRA-C-LYKqxp_00-BAZOYRA-EKTHESH-B-LYK 24616 1217 μμ Page 162

Β2 α) laquoΣε προσωπικό επίπεδο hellip υψηλότερη οικονομική ανάπτυξηraquo Σε αυτές τιςτρεις παραγράφους ποιον τρόπο και μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέ-ας

(Μονάδες 5)

β) Να βρείτε τη δομή και τον τρόποους που αναπτύσσεται η 6η παράγραφος(laquoΓιατί όμως η Παιδεία hellip οικονομική ανάπτυξηraquo) του κειμένου

(Μονάδες 5)

Β3 Να σχηματίσετε μια πρόταση ή περίοδο με καθεμιά από τις παρακάτω φράσειςτου κειμένου χρυσή τομή απαραίτητες δεξιότητες παρεμπίπτων στόχος δη-μόσιο αγαθό ανθρωπιστικές σπουδές

(Μονάδες 10)

Β4 Να συνθέσετε το διάγραμμα του κειμένου(Μονάδες 5)

Γ Σύμφωνα με τον αρθρογράφο η παιδεία είναι ένα δημόσιο αγαθό το οποίομπορεί να αναμορφώσει συνολικά την κοινωνία Αξιοποιώντας αυτήν την άπο-ψη αποφασίζεις να συμμετάσχεις σε διαγωνισμό επιχειρηματολογίας με θέμαlaquoΜοχλοί ανάπτυξης της χώραςraquo Στο κείμενό σου θα τονίζεις την προσφορά τηςεκπαίδευσης τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο (500-600 λέξεις)

(Μονάδες 40)

Κείμενο 2ο

Γιατί δεν αρέσουν τα σχολικά βιβλία

Τα σημερινά σχολικά βιβλία διακρίνονται από στατικότητα και παθητικότητα Γιrsquoαυτό και οι μαθητές δεν τα αγαπούν και όταν ακόμη αυτά έχουν εκδοθεί σύμφωναμε τους τελευταίους κανόνες της εκδοτικής τέχνης και τεχνικής Είναι βιβλία πουεξωθούν δάσκαλο και μαθητή στην απομνημόνευση Οι εξαιρέσεις είναι ελάχιστες

Από πλευράς περιεχομένου πάλι τα περισσότερα είναι φορτωμένα με άφθονηύλη Οι συντάκτες των Αναλυτικών Προγραμμάτων και οι συγγραφείς νομίζουν ότιτο παιδί πρέπει να μάθει όσα περιέχονται στην επιστημονική βιβλιογραφία

Στήνει έτσι ο καθένας τους το βιβλίο του ώστε να σε αφήνει με την εντύπωση ότιθεωρεί όλο τον διδακτικό χρόνο ενός μαθητή ή ενός σχολείου διδακτικό χρόνο προ-ορισμένο μόνο για το δικό του γνωστικό αντικείμενο Μέσα του λειτουργεί και τουυπαγορεύει αυτή τη συμπεριφορά ο homo sapiens που εκφράζεται στο σχολείο μετο σοφό παιδί

Δεν έχουν συνειδητοποιήσει οι συγγραφείς ότι ο homo sapiens έχει περάσει στηδύση της διαδρομής του Περιθωριοποιήθηκε από τον αλματώδη πολλαπλασιασμότων γνώσεων οι οποίες έγιναν τόσο πολλές ώστε να μην είναι δυνατόν να κατακτη-θούν από κανέναν Γιrsquo αυτό και σκοπός της εκπαίδευσης δεν πρέπει να είναι τώρα ο

Η ΠΕΙΘΩ 163

Γ Ένα από τα τρωτά σημεία της σημερινής εκπαίδευσης θεωρούνται τα σχολικάεγχειρίδια Αξιοποιώντας τις απόψεις του Χρίστου Τσολάκη αποφασίζεις ναγράψεις ένα άρθρο στη σχολική εφημερίδα στο οποίο θα αναλύεις γιατί τα σχο-λικά εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται στο σχολείο δεν είναι τα κατάλληλα καιθα παρουσιάζεις εσύ πώς φαντάζεσαι τα ιδανικά σχολικά βιβλία αναφέρονταςπαράλληλα και το πρότυπο δασκάλου που θα μπορέσει να τα υποστηρίξει (500-600 λέξεις)

(Μονάδες 40)

Ορισμός 1 Η συστηματική διαδικασία μετάδοσης γνώσεων και ανάπτυξης δεξιο-τήτων σχετικά με συγκεκριμένο αντικείμενο 2 Ο θεσμός που αποσκοπεί στη συστη-ματική διδασκαλία μαθητών και σπουδαστών στην ανάπτυξη των πνευματικών ηθι-κών και ψυχικών ικανοτήτων του ανθρώπου μέσα από ειδικά ιδρύματα (σχολεία)και συγκεκριμένες μεθόδους ο θεσμός στον οποίο υπάγονται κάθε είδους εκπαι-δευτικά ιδρύματα

Οι βαθμίδες της εκπαίδευσης

Πρωτοβάθμια Στοιχειώδης Δευτεροβάθμια Τριτοβάθμια Ανώτερη Ανώτατη Βασική εκπαίδευση εκπαίδευση εκπαίδευση

Αρχές που πρέπει να διέπουν το θεσμό της εκπαίδευσης

bull Η εκπαίδευση βοηθάει το νέο άτομο να αναπτύξει την προσωπικότητά τουbull Η εκπαίδευση σέβεται την ελευθερία του ανθρώπου και τη συνείδησή τουbull Η εκπαίδευση προσφέρει γνώσεις και δεξιότητες χρήσιμες και προβάλλει αξίες

κοινά αποδεκτέςbull Επειδή το άτομο επιβιώνει μόνο ως μέλος μιας κοινωνίας η εκπαίδευση δίνει έμ-

φαση στις κοινωνικές αξίες πχ συνεργασία εργασία κοινωνική αντίληψη καιευαισθησία έμφαση στο συλλογικό καλό δικαιοσύνη κλπ

Σκοποί της εκπαίδευσης

Σε ατομικό επίπεδο Πνευματική διάστασηbull το άτομο να συνειδητοποιεί ότι δεν είναι μόνο μία άποψη η ορθή (μισαλλοδοξία)

Θεματική ενότητα laquoΕκπαίδευσηraquo

Η ΠΕΙΘΩ166

πρέπει

Το πρότυπο του δασκάλου στη σύγχρονη εποχή

bull Αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση με τον τρόπο συμπεριφοράς του και τον τρό-πο που αντιμετωπίζει τα πράγματα

bull Επιδιώκει τη συνεχή επιμόρφωση και τη διά βίου παιδείαbull Διαθέτει στέρεα κατάρτιση ως προς το γνωστικό αντικείμενο bull Βρίσκεται σε συναισθηματική και ψυχική επαφή με τους μαθητέςbull Βρίσκεται σε συνεργασία με τους γονείςbull Σφυρηλατεί τους χαρακτήρες των μαθητώνbull Βασικό του μέλημα είναι η μεταλαμπάδευση πνευματικών αξιώνbull Επιδιώκει να καλλιεργήσει στους μαθητές την αγάπη προς το ωραίοbull Αποτελεί θεματοφύλακα της παράδοσηςbull Βοηθά στο να καλλιεργήσει ο μαθητής καλές συνήθειες εργασίας και να επινοή-

σει νέες προσωπικές μεθόδους μάθησης κι επίλυσης προβλημάτωνbull Ωθεί το μαθητή σε διαδικασία αυτοαξιολόγησης των επιτευγμάτων τουbull Με λίγα λόγια αναλαμβάνει ρόλο καθοδηγητή που υποδεικνύει προτρέπει και

διορθώνει κατά την παιδευτική διαδικασίαbull Γίνεται συνεργάτης των μαθητών και δημοκρατικός ηγέτης

Η ΠΕΙΘΩ 171

Με τον όρο laquoδάσκαλοςraquo εννοούμε τον εκπαιδευτικό κάθε βαθμίδας της εκπαίδευσης από το νηπια-γωγό ως τον καθηγητή πανεπιστημίου

χρησιμοθηρική ωφελιμιστική μάθηση παιδεία ndash ανθρωπιστική παιδεία ανεπαρκής σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός κοινωνικά χρήσιμη μάθηση ανειδίκευτο ndash επιμορφωμένο διδακτικό προσωπικό κατοχή γνωστικού αντικειμένου ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή ομαδοσυνεργατική μάθηση μαθητοκεντρικό μοντέλο διδασκαλίας ανταγωνιστικό εξουθενωτικό βαθμοθηρικό εκπαιδευτικό σύστημα μαθητικές κοινότητες ndash δημοκρατική συνείδηση ndash ενεργός πολίτης ανάπτυξη πνευματικών δεξιοτήτων κριτικής ικανότητας μεταλαμπάδευση ηθικών αρχών χρήσιμες δεξιότητες προαγωγή του πολιτισμού παρωχημένες γνώσεις

001-110-BAZOYRA-C-LYK