ÌßÙßÌÌßÄ ÔÖÇÓËÈ

ßÑßÐËßÐÈÀËÒÛ ÚÈËÄÄß

IV ÚÈËÄ

“ØßÐÃ-ÃßÐÁ”ÁÀÊÛ–2005

Áó êèòàá “Ìÿùÿììÿä Ôöçóëè. ßñÿðëÿðè. Àëòû úèëääÿ. ÛÂ úèëä” (Áàêû,“Àçÿðáàéúàí” íÿøðèééàòû, 1996) íÿøðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð

Òÿðòèá åäÿíè: Ùÿìèä Àðàñëû

Ðåäàêòîðó: Òåéìóð Êÿðèìëè

894.3611 - dc 21AZEÌÿùÿììÿä Ôöçóëè. ßñÿðëÿðè. Àëòû úèëääÿ. IV úèëä. Áàêû, “Øÿðã-Ãÿðá”,

2005, 344 ñÿù.

Äöíéà ÿäÿáèééàòûíäà ãÿçÿëëÿðè, ïîåìàëàðû èëÿ øþùðÿò ãàçàíàí âÿ ãÿëá øàèðèêèìè òàíûíàí Ôöçóëèíèí ÿäÿáè èðñèíäÿ áàøãà æàíðëàðëà áÿðàáÿð ãÿñèäÿ øÿêëè äÿÿùÿìèééÿòëè éåð òóòóð. Þëìÿç øàèð òöðêúÿ, ÿðÿáúÿ âÿ ôàðñúà éàçäûüû ãÿñèäÿëÿðèíèáèð äèâàí øÿêëèíäÿ òÿðòèá åòìèø, îíà àéðûúà äèáà÷ÿ éàçìûøäûð. Ìÿçìóí âÿ ôîðìàáàõûìûíäàí ùÿìèí ðÿíýàðÿíý ãÿñèäÿëÿðè ö÷ äèëäÿ éàçìàñûíà áàõìàéàðàã, øàèðàíà äèëèíÿ áó ñàùÿäÿ äÿ öñòöíëöê âåðìèøäèð.

ßñÿðëÿðèíèí òÿãäèì îëóíàí úèëäèíäÿ øàèðèí àíà äèëèíäÿ ãÿëÿìÿ àëäûüû ãÿñè-äÿëÿðè, ôàðñ âÿ ÿðÿá äèëëÿðèíäÿ äèíè-ìÿíãÿáÿâè ñÿúèééÿëè ãÿñèäÿëÿðèíèí òÿðúö-ìÿëÿðè òîïëàíìûøäûð. Ìöõòÿëèô çàìàíëàðäà éàçûëàí âÿ àçàä ôèêèðëè ùóìàíèñò øàèðèíäöíéà, èíñàí, çàìàí ùàããûíäà äöøöíúÿëÿðèíè þéðÿíìÿê ö÷öí ÿëàâÿ çÿíýèíìàòåðèàë âåðÿí áó ãÿñèäÿëÿð þç áÿäèè ãöââÿòè èëÿ äèããÿòè úÿëá åäèð. Ìöòÿôÿêêèðøàèð áóðàäà äà àøèã, àëèì Ôöçóëè îëàðàã ãàëûð.

ISBN 9952-418-67-9© “ØßÐÃ-ÃßÐÁ”, 2005

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè

ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ

“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû

èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà

êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”

12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû

èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà

ùÿäèééÿ åäèëèð

ÔÖÇÓËÈÍÈÍ ÃßÑÈÄßËßÐÈ

Ôöçóëèíèí ÿñÿðëÿðèíèí äþðäöíúö úèëäèíÿ øàèðèí àíà äèëèíäÿ éàçäûüû ãÿñèäÿëÿð,ôàðñ âÿ ÿðÿá äèëëÿðèíäÿ ãÿñèäÿëÿðèíèí òÿðúöìÿëÿðè äàõèë åäèëìèøäèð.

Øàèðèí ÿñÿðëÿðèíè íÿøð åäÿíëÿð áó âàõòà ãÿäÿð éàíëûø îëàðàã Ôöçóëèíèí“Äèâàí”û èëÿ ãÿñèäÿëÿðèíè ãàðûøäûðìûø, îíóí àíà äèëèíäÿ éàçäûüû “Äèâàí”û ãÿçÿë âÿãÿñèäÿëÿðäÿí èáàðÿò áèëèá ÷àï åòìèø, ôàðñúà “Äèâàí”ûíû äà ãÿñèäÿ âÿ ãÿçÿëëÿðäÿíèáàðÿò ñàéìûøëàð. Ùàëáóêè äöíéà êèòàáõàíàëàðûíäà ìþâúóä Ôöçóëè “Äèâàí”ëàðû-íûí ÿêñÿðèééÿòèíäÿ ãÿñèäÿëÿð àéðû éàçûëìûøäûð. Øàèðèí 1589-úó èëäÿ êþ÷öðöëìöøâÿ Ñàíêò-Ïåòåðáóðã Øÿðãøöíàñëûã Èíñòèòóòóíäà ñàõëàíûëàí íèñáÿòÿí ìöêÿììÿëêöëëèééàòûíäà äà ùÿð ö÷ äèëäÿ éàçäûüû ãÿñèäÿëÿð “Äèâàí”ëàðûíäàí àéðû éàçûëìûø,òÿðúöìÿñè áóðàäà íÿøð åòäèéèìèç ìöãÿääèìÿ èëÿ áàøãà ÿñÿðëÿðèíäÿí ôÿðãëÿí-äèðèëìèøäèð. Áó ìöãÿääèìÿäÿ øàèð þçöíöí ìöõòÿëèô âàõòëàðäà, ìöõòÿëèô äèëëÿðäÿãÿñèäÿëÿð éàçäûüûíû, áóíëàðûí øþùðÿò òàïäûüûíû âÿ ñîíðàëàð áó ãÿñèäÿëÿðè òîïëàéûáìöñòÿãèë áèð ÿñÿð êèìè êöëëèééàòûíà äàõèë åòäèéèíè ãåéä åäèð. Ôöçóëèíèí áó ãåéäè“Ãÿñàèä”èí øàèð òÿðÿôèíäÿí àéðûúà áèð ÿñÿð êèìè òÿðòèá åäèëäèéèíè ýþñòÿðèð.

Ôöçóëè äöíéà ÿäÿáèééàòûíäà ãÿçÿëëÿðè âÿ ïîåìàëàðû èëÿ øþùðÿò ãàçàíûá ãÿëáøàèðè êèìè ìÿøùóð îëñà äà, äþâðöíöí òàðèõè ùàäèñÿëÿðèíè ÿêñ åòäèðÿí ãÿñèäÿëÿð äÿéàçìûøäûð. Äîüðóäóð, î:

Ìÿíäÿí, Ôöçóëè, èñòÿìÿ ÿø’àðè-ìÿäùö çÿì,Ìÿí àøèãÿì, ùÿìèøÿ ñþçöì àøèãàíÿäèð, –

äåéÿðÿê, þç éàðàäûúûëûüûíûí èñòèãàìÿòèíè äöçýöí ìöÿééÿíëÿøäèðìèøäèð. Ëàêèíÿëèìèçäÿ îëàí ö÷ äèëäÿ éàçûëìûø ãÿñèäÿëÿð øàèðèí “ìÿäù âÿ çÿìì” õàðàêòåðëèÿñÿðëÿð äÿ ãÿëÿìÿ àëäûüûíû àéäûíëàøäûðûð. Ùÿì äÿ áó, ãÿñèäÿëÿðèí ùÿúì åòèáàðèëÿàç éåð òóòìàäûüûíû, áþéöê ñÿíÿòêàðûí õöñóñÿí ìÿäù õàðàêòåðëè ãÿñèäÿëÿðÿ, äèíèìàùèééÿòëè ìÿíãÿáÿëÿðÿ ìöùöì éåð àéûðäûüûíû àéäûí ýþñòÿðèð.

Øàèðèí ãÿñèäÿëÿðÿ éàçìûø îëäóüó ìöãÿääèìÿ áó úÿùÿòè àéäûíëàøäûðìàã ö÷öí÷îõ ÿùÿìèééÿòëèäèð.

Ìöãÿääèìÿäÿ äèããÿòè úÿëá åäÿí ÿñàñ ìÿñÿëÿ äàùè ñþç óñòàäûíûí øåèðÿ, ñÿ-íÿòÿ ìöíàñèáÿòè, èíñàíà éöêñÿê ãèéìÿò âåðìÿñèäèð. Î éàçûð: “ßøéàíûí êåéôèé-éÿòèíè òÿùãèã ö÷öí ôÿðàñÿò ýþçöìö à÷äûì, ùèêìÿò ÿñÿðëÿðèíèí òàìàøàñû ÷þëöíÿòÿôÿêêöð ãÿäÿìè ãîéäóì, àëÿì ñÿäÿôèíäÿ èíñàíäàí ãèéìÿòëè áèð ýþâùÿð ýþð-ìÿäèì âÿ èíñàí ýþâùÿðèíäÿ èñÿ ñþçäÿí øÿðÿôëè úþâùÿð òàïìàäûì”.

Øàèð áÿäèè ñþçö ñîí äÿðÿúÿ éöêñÿê ãèéìÿòëÿíäèðèð. Î, ñþçöí þç ãöäðÿòèíèäîüðóëóãäàí àëäûüûíû ýþñòÿðèð âÿ éàçûð êè, ñþçöí éöêñÿêëèéèíÿ ñþç éîõäóð, ñþç

4

þç-þçëöéöíäÿ éàõøû îëñà äà, éàõøû ñþç êàìàëû äîüðóëóãäàí àëàð. Áèç áóðàäàåéíè çàìàíäà Ôöçóëèíèí øåðèí íþâëÿðèíÿ ìöíàñèáÿòèíè äÿ ýþðöðöê. Ôöçóëè éàçûð:“Ìÿëóìäóð êè, äöç ñþçö òÿðèôëÿ äÿ, ìÿçÿììÿòëÿ äÿ äåìÿê îëàð. ×öíêè ñþç èí-ñàíëûüûí ùÿãèãÿòèíäÿíäèð. Î äà ýàù òÿðèôÿ, ýàù äà ìÿçÿììÿòÿ ëàéèãäèð”.

Ôöçóëèíèí ãÿñèäÿëÿðèíäÿ ñîí äÿðÿúÿ ìàðàãëû òàðèõè ùàäèñÿëÿð þç ÿêñèíè òàï-ìûøäûð. Îíóí ìöõòÿëèô çàìàíëàðäà éàçìûø îëäóüó ãÿñèäÿëÿð þç áÿäèè ãöââÿòè èëÿäèããÿòè úÿëá åäèð. Áó ãÿñèäÿëÿðäÿ Ôöçóëè ÷îõ çàìàí ñàðàé øàèðëÿðèíäÿí ôÿðãëèîëàðàã ìöàñèðëÿðèíè ÿäàëÿòÿ ÷àüûðûð. Ìöãÿääèìÿäÿ øàèð ãÿñèäÿéÿ ìöàñèðëÿðèíäÿíáàøãà áèð òÿðçäÿ áàõäûüûíû áåëÿ èçàù åäèð:

“Íÿçì ôÿíëÿðèíèí øÿùÿðëÿðèíè ôÿòù åòìÿê ö÷öí ñþç áàéðàüûíû ãàëäûðäûì.Àëëàùà øöêöð êè, ìöõòÿëèô äèëëÿðèí à÷àðëàðû èëÿ íÿçì ôÿííèíèí ãàïûëàðûíû à÷ìàüàáàøëàäûì. Ùàíñû ãàïûéà êè, ÷àòäûì, îíó íÿçÿð ñàùèáëÿðèíèí öçöíÿ à÷äûì. Ýàùìÿñíÿâè öñëóáóíóí áàü÷àñûíäàí ýöë-÷è÷ÿê äÿðäèì, ýàù ãÿçÿë âàäèñèíäÿ ìöøêãîõóëó úåéðàíëàðûí äàëûíúà éöéöðäöì, ýàù ìöÿììà ôÿííèíäÿ àä ÷ûõàðäûì,ýàù äà ãÿñèäÿ ñåùðè òÿðçèíäÿ áþéöê âÿ ôàçèë àäàìëàðûí öðÿêëÿðèíè òÿñõèð åòäèì:

Ìÿñíÿâè öñóëó, ãÿçÿë ñÿíÿòèÃàçàíìûø îëñà äà àëÿìäÿ øþùðÿò,Ëàêèí áèð åéáè âàð, èôðàòëà òÿôðèò,Íÿ îíäà äàä ãîéìóø, íÿ áóíäà ëÿççÿò.Òÿêúÿ ãÿñèäÿäèð ùÿð õåéèð èøäÿÚèëâÿëÿð ñà÷àðàã ñàéûëûð ñÿí’ÿò.

Ùÿãèãÿòäÿ, ãÿñèäÿ ìöáùÿì èôàäÿëÿð ìåéäàíû âÿ ìÿòèí ìÿíàëàð ìÿêàíûäûð.Îíóí ñÿòèðëÿðèíèí ñÿôëÿðè ïàäøàùëàðà õöòáÿ ìÿíáÿðèäèð”.

Áóðàäàí àéäûíäûð êè, Ôöçóëè ãÿñèäÿ æàíðûíäàí äà öìóìè ìÿíàôå ö÷öí, ìöà-ñèðè îëäóüó ùþêìäàðëàðà íÿñèùÿò âåðìÿê ìÿãñÿäè èëÿ èñòèôàäÿ åòìèøäèð.

Ôöçóëèéÿ ýþðÿ, þç ìöàñèðëÿðè îëàí øàùëàðà, ñóëòàíëàðà, õàíëàðà íÿñèùÿò åäèáîíëàðû ÿäàëÿòÿ äÿâÿò åòñÿ, îíëàð õàëãëà éàõøû ðÿôòàð åäÿð âÿ øàèðèí îíëàðà âåðäèéèñèôÿòëÿðè äîüðóëòìàüà ÷àëûøàðëàð. Áó äà þëêÿíèí ÿäàëÿòëÿ èäàðÿ îëóíìàñû ö÷öíôàéäàëû îëàð.

Äîüðóäàí äà, Ôöçóëèíèí ãÿñèäÿëÿðèíäÿ áó úÿùÿò õöñóñè íÿçÿðÿ ÷àðïûð. ÎíóíØàù Èñìàéûë Õÿòàèéÿ, Òöðêèéÿ ñóëòàíûíà âÿ Áàüäàäûí ùàêèìëÿðèíÿ èòùàô åòäèéèãÿñèäÿëÿð ñàðàé øàèðëÿðèíèí ãÿñèäÿëÿðèíäÿí ÿñàñëû ñóðÿòäÿ ôÿðãëÿíèð. Áó ãÿñèäÿ-ëÿðäÿ ìÿíàñûç òÿðèôëÿð àçäûð. Áóðàäà òÿáèÿò òÿñâèðè âÿ åëìè áèëèêëÿðèí òÿáëèüè ÿñàñéåð òóòóð. Ãàëèá ýÿëìèø ùþêìäàðëàðû øàèð ÷îõ çàìàí ÿäàëÿò, ìÿðùÿìÿò òÿëÿáëÿðèèëÿ ãàðøûëàéûð, þëêÿíèí òàðèõèíäÿí äàíûøûð, ãÿäèì ùþêìäàðëàðû èäåàëèçÿ åäÿðÿêîíëàðû ìöàñèðëÿðèíÿ ãàðøû ãîéóð. Îäóð êè, Ôöçóëè ãÿñèäÿëÿðèíè øàèðèí îðòà ÿñðåëìè-ôÿëñÿôè ýþðöøëÿðèíèí áÿäèè èôàäÿñè àäëàíäûðìàã îëàð. Ôöçóëèíèí ãÿñèäÿëÿðèíäÿèúòèìàè ìÿñÿëÿëÿðäÿí ÿòðàôëû áÿùñ åäèëèð. Ìÿùç áóíà ýþðÿ äÿ øàèð çàìàíûíûí ùþêì

5

ñàùèáëÿðèíäÿí î ãÿäÿð äÿ ðÿüáÿò ýþðìÿìèøäèð. Ìèñàë ö÷öí Ôöçóëèíèí àøàüûäàêûãÿñèäÿñèíè íÿçÿðäÿí êå÷èðÿê.

Íÿ ìþâúóä îëìàñà ÿñáàáè-äöíéàäÿí, äåýèë ìöøêèë,Áó ìöøêèëäèð êè, ìþâúóä îëìàéà áèð ùàêèìè-àäèë...

Áó ãÿñèäÿäÿ õàëãûíûí ñÿàäÿòèíè àðçóëàéàí âÿòÿíïÿðâÿð øàèð þëêÿíèí ÿäàëÿòëÿèäàðÿ îëóíìàñû ùàããûíäà äöøöíöð. Äöíéàäà òàïûëìàéàí ùÿð øåéè ÿâÿç åòìÿêîëàð, ëàêèí ùþêìäàð àäèë îëìàéàíäà, èø ÷ÿòèíäèð; äÿðäè ÿùëè-äèëÿ øÿðù èëÿ éöí-ýöëëÿòìÿê, õÿñòÿëèéè éàõøû òÿáèá âàñèòÿñè èëÿ ñàüàëòìàã îëàð; ùàêèì çöëìêàðîëñà, èø ÷ÿòèíäèð, ÷öíêè îíäà þëêÿ àøèãëÿðèí ãÿëáè êèìè âèðàí ãàëàð, ìÿðùÿìÿò åâèäàüûëàð, úÿìèééÿòäÿ íèçàì ïîçóëàð, áÿäõàñèééÿò øàùëàðûí åùñàíû áåëÿ çÿùðè-ãàòèë êèìè þëäöðöúö îëàð, àúû úàâàá þëöìäÿí áåòÿð îëàð...

Øàèð, Ìÿùÿììÿä ïàøàéà éàçäûüû ãÿñèäÿäÿ ùþêìäàðûí þëêÿíè ÿäàëÿòëÿáÿçÿìÿéÿ áîðúëó îëäóüóíäàí äàíûøûð:

Ùàêèì îëäóð êè, ìöâàôèã îëà ùþêìöíÿ ãÿäÿð,Ùàêèì îëäóð êè, ìöòàáèã îëà ÿìðèíÿ ãÿçà.Ùàêèì îëäóð êè, îíóí îëìàéà çàòèíäÿ òÿìÿ’,Ùàêèì îëäóð êè, îíóí îëìàéà ôå’ëèíäÿ ðèéà.Øÿì’äÿí ýþðñÿ êè, ïÿðâàíÿéÿ áèð çöëì éåòÿð,Êÿñÿ áàøûí, äåìÿéÿ çàéå’ îëóð íÿô’è-çèéà.Áóëìàéàí äþâëÿòè-òþâôèãö-èíàéÿò ùÿãäÿí,Íÿ ðÿâà êèì, ãûëà èúðàéè-ùþêóìÿò äÿ’âà!

Øàèð ÿäàëÿòñèçëèê íÿòèúÿñèíäÿ þëêÿäÿ íÿ êèìè ôèòíÿ-ôÿñàä òþðÿéÿúÿéèíè ýþñ-òÿðìÿêäÿí äÿ ÷ÿêèíìèð:

Âàé îë ùàêèìÿ êèì, åéëÿéÿ ùþêìöíäÿ õÿòà,Ãûëà ìÿçëóìëÿðè ìÿðùÿìÿòèíäÿí ìÿùðóì.Âåðÿ çàëèìëÿðÿ þç íÿô’è ö÷öí èñòèëà...

Ôöçóëè õàëãäàí õÿáÿð òóòàí, õàëãûí äÿðäèíÿ ãàëàí ùàêèìëÿðè: “Ðÿùìÿò îëùàêèìÿ êèì, îëìàéà åëäÿí ãàôèë”, – äåéÿ àëãûøëàéûð.

Ôöçóëèíèí ãÿñèäÿëÿðèíèí ãóðóëóøó äà ìàðàãëûäûð. Ùÿð ãÿñèäÿíèí ýèðèø ùèññÿñèáÿçÿí áèð ÿøéàíûí òÿñâèðè èëÿ áàøëàéûð. Áó òÿñâèðäÿ ùÿìèí ÿøéàíûí áöòöí õöñó-ñèééÿòëÿðè ýþñòÿðèëèð, ñîíðà òÿñâèð òÿðèô åäèëÿúÿê øÿõñèééÿòëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëèð. Áóúÿùÿòäÿí øàèðèí “ãÿëÿì”, “õÿíúÿð”, “ñó” ðÿäèôëè ãÿñèäÿëÿðè äàùà ñÿúèééÿâèäèð.

Ôöçóëè ãÿñèäÿëÿðèíäÿ òÿáèÿò òÿñâèðè ìöùöì éåð òóòóð. Áó ãÿñèäÿëÿðäÿ áèçòÿáèÿòèí ôÿñèëëÿð áîéó äÿéèøìÿñèíèí òÿñâèðèíÿ äàùà ÷îõ òÿñàäöô åäèðèê.

6

Ôöçóëèíèí áèð ñûðà ãÿñèäÿëÿðèíäÿ äþâðöí òàðèõè ùàäèñÿëÿðè þç èôàäÿñèíè òàï-ìûøäûð. Øàèð Ñÿôÿâè ñÿðêÿðäÿëÿðèíäÿí áèðèíÿ éàçäûüû ãÿñèäÿäÿ ÿðÿáëÿðèí öñéà-íûíäàí âÿ õàíûí áó öñéàíû éàòûðìàñûíäàí áÿùñ åäèð. Î, Ðàáèÿ àäëû áèð íÿôÿðèíÌÿíñóð âÿ Ùàôèçëÿ áèðëèêäÿ öñéàí ãàëäûðäûüûíû, õàíûí îðäóñóíóí èñÿ áó öñéàí-êàðëàðû úÿçàëàíäûðàðêÿí êÿíäëÿðè òàëàí åòäèéèíè áèð ãóçóíóí äèëè èëÿ áåëÿ âåðèð:

“Îðäó ãàðÿòÿ áàøëàäûãäàí ñîíðà èñòèðàùÿòèì ãàëìàäû. Àòàìäàí, àíàìäàí,äîñòóìäàí âÿ þëêÿìäÿí óçàã äöøäöì. Ùÿð êèìÿ öç òóòäóìñà, ìÿíÿ ãÿñä åòäè.Áó ãàíè÷ÿí ãîøóí ìÿíèì ãàíûìà ñóñàìûøäûð”.

Øàèðèí ãÿñèäÿëÿðèíäÿ îëóí òÿðúöìåéè-ùàëû èëÿ ÿëàãÿäàð ìÿñÿëÿëÿð äÿ ÷îõäóð.Ôöçóëè ãÿñèäÿëÿðèíäÿ þçöíöí âÿçèééÿòèíäÿí áÿùñ åòäèéè êèìè, éöêñÿê ìÿ-

íÿâè àëÿìèíè äÿ à÷ûá ýþñòÿðèð, ÿéèëìÿç áèð èíñàí îëäóüóíó ãåéä åäèð. Úÿôÿð áÿéÿòÿãäèì åòäèéè ãÿñèäÿäÿ áåëÿ éàçûð:

Çöëìÿòè-ùåéðÿòäÿ çèêðèíäèð ìÿíÿ âèðäè-çÿáàí,Òóòèéÿì ýóéà, éåìèì øÿêêÿð, éåðèì Ùèíäóñòàí.Úèôåéè-äöíéàéÿ ÷îõ ìåéë åòìÿçñÿì êÿðêÿñ êèìè,Áèð ùöìàòÿá’ÿì, ãèäà áÿñäèð ìÿíÿ áèð öñòöõàí.Éöç ôÿñàùÿò òóòèéè-òÿá’èìäÿ ìöçìÿðäèð, âÿëèÊèì òóòàð àéèíÿ êèì, èçùàð åäÿì ðàçè-íèùàí.Ñàêèíÿì áèð éåðäÿ êèì, éîõ å’òèáàðûì çÿððÿúÿ,Ðþâøÿíè-ðÿ’éè-âèñàëè-ùèììÿòèì õóðøèäñàí.

Áó ñÿòèðëÿðäÿ áèç Ôöçóëèíèí ìÿíÿâèééàò àëÿìè èëÿ äàùà éàõûíäàí òàíûøîëóðóã. Î, ìöòÿêÿááèð, âàð-äþâëÿòÿ ìÿüðóð îëàí àäàìëàðûí ãàðøûñûíäà þçöíöâöãàðëà àïàðäûüûíû, ëàêèí ìÿðèôÿò ÿùëèíÿ, åëì ÿùëèíÿ ùÿìèøÿ ùþðìÿòêàð îëäó-üóíó äà ñþéëÿéèð. Ìÿùÿììÿä Ãàçèéÿ òÿãäèì åòäèéè ãÿñèäÿ øÿêëèíäÿ éàçûëìûøìÿêòóáóíäà äà øàèð þç ìÿíÿâèééàòûíäàí áÿùñ åäèð. Áó ãÿñèäÿäÿ øàèðèí úÿñàðÿòèâÿ ìöàñèðëÿðèíÿ, õöñóñÿí ùàêèì òÿáÿãÿéÿ ìöíàñèáÿòè à÷ûã èôàäÿ îëóíìóøäóð.Î, éîõñóë îëñà äà ìÿüðóðäóð, ðèéàêàð äåéèëäèð. Çàùèðÿí éîõñóë ñàéûëàí áó àäàì,ìÿíÿâèééàòúà ÷îõ çÿíýèíäèð.

Ôöçóëè þç ãöðóðóíó âÿ ìÿíÿâè éåíèëìÿçëèéèíè áó áåéòäÿ äàùà úÿñàðÿòëÿèôàäÿ åòìèøäèð:

Ðèô’ÿòè-ãÿäðèì èëòèôàò åòìÿç,Ýÿð Ñöëåéìàí ãûëàðñà ÿðç ÿòà.

Áóðàäà Ñöëåéìàí èôàäÿñè èêè ìÿíàëûäûð. Øàèð áèð òÿðÿôäÿí ìÿøùóð ÿôñàíÿâèïåéüÿìáÿð Ñöëåéìàíû íÿçÿðäÿ òóòóðñà, èêèíúè òÿðÿôäÿí ÿñðèí ùþêìäàðû ÑóëòàíÑöëåéìàíà èøàðÿ åäèð. Áóíóíëà äà ìöàñèðëÿðèíèí ãàðøûñûíäà áàø ÿéìÿäèéèíèãÿòèééÿòëÿ áèëäèðèð.

7

Ôöçóëèíèí ÿñÿðëÿðèíäÿí øàèðèí þç åòèðàçûíû, ìöàñèðëÿðèíÿ äåéÿúÿéè ñþçö áÿäèèáîéàëàðëà, ìÿùàðÿòëÿ èôàäÿ åäÿ áèëìÿê áàúàðûüû ùÿð çàìàí íÿçÿðÿ ÷àðïûð.

Ôöçóëè, ãÿñèäÿëÿðèíäÿ äÿôÿëÿðëÿ Áàüäàä øÿùÿðèíèí òÿñâèðèíè, òÿðèôèíè âåðìèø-äèð. Ñóëòàí Ñöëåéìàíà òÿãäèì åòäèéè áèð ãÿñèäÿäÿ î, øÿðãèí ãÿäèì øÿùÿðëÿðèíäÿíáèðè îëàí Áàüäàäû áåëÿ òÿñâèð åäèð:

Ìöíøèéè-ãöäðÿò êè, ÷ÿêìèø õàìåéè-ùèêìÿòíèýàð,Ñÿôùåéè-ÿééàìÿ ãûëìûø ñÿáò âÿñôè-ùÿð äèéàð.Áöã’åéè-Áàüäàäûí åòìèø êöíéÿòèí Äàðöñ-ñÿëàìÊèì, îíà òÿñëèìö òÿùñèí åäÿ ùÿð êèøâÿð êè, âàð...

Áó ñÿòèðëÿðëÿ áàøëàéàí ãÿñèäÿäÿ Áàüäàä øÿùÿðèíèí ýþçÿëëèéèíäÿí, òàðèõèí-äÿí äàíûøûëûð. Ôöçóëè Áàüäàääà äÿôí îëóíìóø ìöãÿääÿñ øÿõñèééÿòëÿðè, åëì âÿñÿíÿò àäàìëàðûíû õàòûðëàéûð, ìÿøùóð äþâëÿò àäàìëàðûíûí ùÿð çàìàí áóðàäà ùþêì-ðàí îëäóüóíäàí áÿùñ åäèð. Îíóí ìÿíÿâè àëÿìèíèí Ëåéëè âÿ Ìÿúíóíëàð, Ôÿðùàäâÿ Øèðèíëÿð éàðàòäûüûíû, ÿäàëÿò øÿùÿðè îëäóüóíó ýþñòÿðÿðÿê, áóðàäà çöëìöí ÿáÿäèäàâàì åäÿ áèëìÿéÿúÿéèíè äÿ ãåéä åäèð.

Ôöçóëèíèí ãÿñèäÿëÿðèíäÿ ýèðèçýàùëàð ìöõòÿëèôäèð. Äåéèëäèéè êèìè, î, ãÿñè-äÿëÿðèíè áÿçÿí áàùàðûí, áÿçÿí äÿ ñóéóí, õÿíúÿðèí, ñÿáàíûí òÿñâèðè èëÿ áàøëàéûð.Áÿçè ãÿñèäÿëÿð ùèêìÿòàìèç, áÿçèñè èñÿ øÿõñè âÿçèééÿòèíäÿí áÿùñ åäÿí ýèðèøëÿéàçûëìûøäûð. Ëàêèí áóíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ Àéàñ ïàøàíûí Áÿñðÿ öñéàíûíû éàòûðìàãö÷öí Áàüäàäà îðäó ÷ÿêäèéèíè òÿñâèð åäÿí òÿðúèáÿíä òÿðçèíäÿ éàçûëìûø ãÿñèäÿôÿðãëÿíèð. Áóðàäà, ÷îõ åùòèìàë êè, 1543-úö èëäÿ Àéàñ ïàøàíûí ãöââÿòëè îðäó èëÿöñéàí éàòûðìàñûíäàí áÿùñ îëóíóð. Ôöçóëè ïàøàíûí ìöáàðèçÿ àïàðäûüû Àë-Ãÿøÿìøåéõèíè ôèòíÿêàð, ôÿñàä ÿùëè àäëàíäûðûð, îíóí êÿíäëèéÿ çöëì åòìÿñèíè, þç øÿõñèìÿíàôåéè óüðóíäà ìöáàðèçÿ àïàðäûüûíû áåëÿ òÿñâèð åäèð:

Ãàíüû õèðìÿíñóõòÿ çÿð’èíÿ ãûëñà áèð íÿçÿð,Áÿçð ö÷öí ùÿð íÿñíÿ êèì ãîéñàéäû, áèð åùñàí èäè.Áàø ÷ûõàðìàã èñòÿìÿçäè çÿð âÿùìèíäÿí îíóí,Ýÿð÷è ôÿëëàùûí ýþçö éàøû îíà áàðàí èäè.Ùÿð åâÿ áèð ýåúÿ ìåùìàí îëñà ãþâìèíäÿí áèðè,Àäû ìåùìàíëûã, âÿëè ìÿ’íèäÿ áèð òàëàí èäè.

Áó ñÿòèðëÿðäÿí àéäûí îëóð êè, Ôöçóëè êÿíäëèíèí ÷ÿêäèéè èçòèðàáëàðû äÿðèíäÿíäóéìóøäóð. Î, ýþñòÿðèð êè, øåéõ ùàíñû õûðìàíà ÷àòûá, ÿêèí÷è ö÷öí áèð òîõóìëóããîéñà, áó, åùñàí ñàéûëûðäû. ßêèí÷è òàðëàñûíû ýþç éàøû èëÿ ñóëàñà äà, øåéõèí ãîð-õóñóíäàí áèòêè òîðïàãäàí áàø ÷ûõàðìàã èñòÿìÿçäè. Îíóí àäàìëàðû ãîíàã àäû èëÿùàíñû åâÿ ýèðñÿëÿð, î åâè òàëàéàðäûëàð.

8

Ôöçóëè ãÿñèäÿëÿðèíèí äèëè íèñáÿòÿí àüûðäûð. Áóðàäà øàèð åëìè âÿ òàðèõè èôàäÿ-ëÿðäÿí äàùà ÷îõ èñòèôàäÿ åòìèøäèð. Ìÿñÿëÿí, îíóí “Òþâùèä” àäëû èëê ãÿñèäÿñèíèíìÿíàñûíû àíëàìàã ö÷öí îðòà ÿñðèí áèð ÷îõ åëì ñàùÿëÿðèíè éàõøû áèëìÿê ëàçûìäûð.×öíêè áóðàäà áàùàðûí òÿñâèðè, òÿáèÿò ýþçÿëëèêëÿðè èëÿ éàíàøû òèáá, òÿúâèä, ìÿíòèã,ôèãù âÿ ñ. åëìëÿðäÿí àëûíìûø àíëàéûøëàð, åëìè-êÿëàìäàí, ôÿëñÿôÿäÿí ýÿëÿí èôàäÿ-ëÿð äÿ âåðèëìèøäèð.

Áóíóíëà áÿðàáÿð, øàèðèí òÿáèÿòèí ýþçÿëëèêëÿðèíè ñîí äÿðÿúÿ ðåàë âÿ ñÿíÿò-êàðàíÿ òÿñâèðèíè âåðÿí, èíñàí ýþçÿëëèéèíäÿí áÿùñ åäÿí ãÿñèäÿëÿðè äÿ âàðäûð êè,îíëàð òÿêúÿ ìÿçìóí úÿùÿòäÿí äåéèë, ùÿì äÿ äèëèíèí ñàäÿëèéè âÿ ìÿíàíûí àí-ëàøûëìàñû áàõûìûíäàí äà ôÿðãëÿíèðëÿð.

×ûõäû éàøûë ïÿðäÿäÿí, ÿðç åéëÿäè ðöõñàð ýöë,Ñèëäè ìèð’àòè-çÿìèðè-ïàêäÿí æÿíýàð ýöë.Úàì òóò ñàãè êè, ýöëáöíëÿð ýöë èçùàð åòäèëÿð,Ñÿí äÿõè áèð ýöëáöíè-ðÿ’íàñÿí, åò èçùàð ýöë.Ýÿëäè îë äÿì êèì, îëà èçùàðè-ùèêìÿò ãûëìàüà,Èíøèðàùè-ñÿäð èëÿ ñÿäðè-ñÿôè-ÿçùàð ýöë.Éåòäè èë ìþâñèì êè, à÷ìàüÿ êþíöëëÿð ìöëêöíè,Îëà ýöëøÿíäÿ ðÿéàùèí õåéëèíÿ ñÿðäàð ýöë.Àäÿì èñÿí áàü ñåéðèí åéëÿ áó ìþâñèìäÿ êèì,Áàüû ðÿíýö áóé èëÿ ãûëäû áåùèøòàñàð ýöë.×àðñóéè-áàü ñåéðàíû áó ýöí ìÿðüóáäèðÊèì, øöêóôÿ îíäà ñÿððàô îëäó âö ÿòòàð ýöë.×ûõìûø èêÿí áÿçìè-ýöëøÿíäÿí éåíÿ þâä åéëÿéèá,Úàìè-ìåé àíäûðäû ÿùëè-òþâáÿéÿ òÿêðàð ýöë.Ùÿáñäÿí Éóñèô ÷ûõûá ñóëòàíè-Ìèñð îëìóø êèìè,Îëäó, à÷ûá ãþí÷ÿñèí àðàéèøè-ýöëçàð ýöë.Ñàí Çöëåéõà õÿëâÿòèäèð ãþí÷åéè-äÿðáÿñòÿ êèì,×ûõäû îíäàí äàìÿíè-÷àêèëÿ Éóñèôâàð ýöë.

Áó ñÿòèðëÿðäÿ ýöëöí à÷ûëìàñû, áàùàðûí ýÿëèøè, åéø-èøðÿò, ùÿéàò ýþçÿëëèê-ëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê ìåéëè ÷îõ ãöââÿòëèäèð. Åéíè çàìàíäà èôàäÿëÿð àéäûí,îáðàçëû âÿ àíëàøûãëûäûð. Øàèðèí áåëÿ ãÿñèäÿëÿðè îëäóãúà áÿäèè âÿ òÿðàâÿòëèäèð.Ôöçóëè ãÿñèäÿ æàíðûíäà øÿêëè úÿùÿòäÿí äÿ éåíèëèêëÿð éàðàòìûøäûð. Áó áàõûìäàíøàèðèí Ñóëòàí Ñöëåéìàíà òÿãäèì åòìèø îëäóüó áèð ãÿñèäÿ ñîí äÿðÿúÿ ìàðàã-ëûäûð. Áóðàäà òÿðêèááÿíä áèðèíúè áÿíääÿ äþðä, èêèíúè áÿíääÿ àëòû, ö÷öíúö áÿíääÿñÿêêèç, äþðäöíúö áÿíääÿ îí, áåøèíúè áÿíääÿ îí èêè, àëòûíúû áÿíääÿ îí äþðä,ñîíðà îí àëòû, íÿùàéÿò, îí ñÿêêèç áåéòäÿí èáàðÿòäèð. Øàèðèí ìÿòáó íöñõÿëÿðèíäÿéàíëûø ãåéä îëóíàí áó òÿðêèááÿíäèí ãóðóëóøó îðèæèíàëäûð.

9

Ôöçóëèíèí ôàðñ âÿ ÿðÿá äèëëÿðèíäÿ éàçûëìûø ãÿñèäÿëÿðèíèí áþéöê ùèññÿñè äèíèìÿçìóíäàäûð. Ëàêèí áó ãÿñèäÿëÿðäÿ äÿ øàèð äþâðöíöí ñîí äÿðÿúÿ ìöùöì èúòèìàèìÿñÿëÿëÿðèíäÿí, ìöàñèðëÿðèíèí øåèðÿ, ñÿíÿòÿ ìöíàñèáÿòèíäÿí äþíÿ-äþíÿ áÿùñ à÷ûð.

Ôöçóëèíèí ôàðñúà ãÿñèäÿëÿðè ñûðàñûíà îíóí “ßíèñ öë-ãÿëá” ÿñÿðè äÿ äàõèë åäèë-ìèøäèð. Áó, îðòà ÿñð òÿñíèôàòûíà óéüóí îëñà äà, áèç îíó þç ñûðàñûíäàí àéûðàðàã,ìöñòÿãèë áèð ÿñÿð êèìè ãÿñèäÿëÿðäÿí àéðû íÿøð åäèðèê. ×öíêè áó ÿñÿð ôîðìà åòè-áàðèëÿ ãÿñèäÿ îëñà äà, ìÿçìóí åòèáàðèëÿ ìÿäù ñÿúèééÿëè ãÿñèäÿëÿðäÿí òàìàìôÿðãëÿíäèéè êèìè, ìÿíãÿáÿëÿðäÿí äÿ ôÿðãëÿíèð; áèð äÿ øàèð þçö äÿ ÿñÿðÿ õöñóñè àäâåðìèøäèð. Ìÿùç áóíà ýþðÿ äÿ áèç “Ôÿçëèéÿ íÿñèùÿò” âÿ áó ÿñÿðèí òÿðúöìÿñèíèøàèðèí ãÿñèäÿëÿðèíäÿí àéðû âåðìèøèê.

Ôöçóëè ÿñÿðëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ “ßíèñ öë-ãÿëá” þç èúòèìàè ìÿíàñû èëÿ âÿ äþâðöíìöùöì ùàäèñÿëÿðè èëÿ ñÿñëÿøäèéè ö÷öí ÿùÿìèééÿòëè éåð òóòóð. Äàùè ñÿíÿòêàðûíßôçÿëÿääèí Õàãàíèíèí Éàõûí Øÿðã ÿäÿáèééàòûíäà áèð ÷îõ øàèðëÿð òÿðÿôèíäÿíòÿíçèð åäèëìèø “Ãÿñèäåéè-øèíèééÿ”ñèíÿ úàâàá îëàðàã éàçûëìûø áó ÿñÿðè óçóíìöääÿò ãåéðè-ìÿòáó ãàëìûøäûð.

Áó ÿñÿðäÿ éàçû÷û èíñàí ñþçöíöí äÿðèí ìÿíàñû þíöíäÿ ùåéðÿòëÿíèð. Èíñàíùÿéàòûíäà äèëèí ÿâÿçñèç áèð íåìÿò îëäóüóíó, ñþçöí èíñàí ìÿíÿâèééàòûíû èôàäÿâàñèòÿñè îëäóüóíó òÿðÿííöì åäÿí øàèð, ñÿíÿòêàðëàðà ìöðàúèÿò åäÿðÿê ñþç ýþçÿëèíèìÿðèôÿò ëèáàñûíäàí ÷ûëïàã åòìÿìÿéÿ, øåèðäÿ øÿêëè õöñóñèééÿòëÿðÿ óéàðàã ìÿíàíûóíóòìàìàüà ÷àüûðûð. Î, èíñàí âöúóäóíóí ñèðëÿð õÿçèíÿñè îëäóüóíó ýþñòÿðèáîíó þéðÿíìÿéèí ëàçûì ýÿëäèéèíè ñþéëÿäèéè êèìè, åëì-áèëèê ñàùèáëÿðèíèí áåëÿ,áöòöí åëìëÿðè, ñèðëÿðè þéðÿíìÿê ñàùÿñèíäÿ ùÿëÿ àç èø ýþðäöéöíö ãåéä åäèð. Áþéöêñÿíÿòêàð, áàøãà ÿñÿðëÿðèíäÿ îëäóüó êèìè, áóðàäà äà ðèéàêàð äèí õàäèìëÿðèíÿãàðøû ìöíàñèáÿòèíè àéäûí èôàäÿ åäèð; ðèíäëÿ çàùèäè ãàðøûëàøäûðûð, îõóúóëàðûíû õàëãûàëäàäàí êÿñëÿðÿ èíàíìàüà ÷àüûðûð.

Äåéèë Àëëàù ö÷öí çàùèä åäèðñÿ ìÿñúèäè òÿ’ìèð,Òÿøÿõõöñ ñàòìàüà èñòÿð èøÿ ñàëñûí î äöêêàíè.×åâèðñÿ áàðìàüû òÿñáèù, àëäàíìà, ðèéà áèë ñÿí,Ñàéûð ýþðñöí ÷àòûðìû àëìàüà äöíéàíè, èìàíè.

Ìàðàãëû úÿùÿò áóðàñûäûð êè, î, “ñàùèáäèëàí”, “äàíàéàí” àäëàíäûðäûüû ùèíä âÿéóíàí àëèìëÿðèíèí äÿ êàèíàò ñèðëÿðèíè àíëàìàãäàí àúèç ãàëäûãëàðûíà èøàðÿ åäèð.Øàèð ßôëàòóíóí, Ëîüìàíûí äà ùÿãèãÿòè áàøà äöøÿ áèëìÿäèêëÿðèíè ýþñòÿðäèéè êèìè,ïó÷ ÿôñàíÿëÿðÿ äÿ èíàíìàìàüû, ùÿãèãÿòè òàïìàã ö÷öí àõòàðûøëàðû äàâàì åòäèð-ìÿéè ëàçûì áèëèð.

Ôöçóëè áèð ìöòÿôÿêêèð êèìè éàðàäûëûøäà îëàí ãàíóíëàðû ùå÷ êÿñèí äÿéèøìÿêãöäðÿòèíÿ ìàëèê îëìàäûüûíû ýþñòÿðèð âÿ áåëÿ éàçûð:

Ýþçÿë, éà ÷èðêèí îëñóí ùèêìÿòèí ùÿð ùþêìö áàãèäèð,Õÿëÿë éåòìÿç îíà ÷ÿðõèí éåðèíäÿí ãîïñà ÿðêàíè.

10

Áó ìèñðàëàðäàí àéäûíäûð êè, øàèð ôèòðÿòäÿ ìþâúóä ãàíóíëàðûí äÿéèøäèðèëìÿ-ñèíèí ãåéðè-ìöìêöí îëäóüóíó äÿðê åäèð âÿ áóðàäàí ðÿììàëëàðûí, ìöíÿúúèì-ëÿðèí èíñàí òàëåéèíè äÿéèøÿ áèëÿúÿê ãöäðÿòëÿðèíÿ èíàíàíëàðà ýöëöð:

Úÿùàëÿòäèð ñÿáÿá ðÿììàë ùÿð éåðäÿ ìÿêàí ñàëñà,Áöòöí èøëÿðäÿ ùàêèì çÿíí åäÿð ÿíêèñö Ëÿùéàíè.Ìöíÿúúèì ÿãëèíèí íàãèñëèéèíäÿí èääèà åéëÿðÊè, ùÿð èøäÿ ìöãÿññèð òóòìàëû Áÿðúèñö Êåéâàíè.

Áó ñÿòèðëÿð, øàèðèí áàøãà ÿñÿðëÿðèíäÿ äÿ ðÿììàëëàðà, ìöíÿúúèìëÿðÿ èíàíàí-ëàðû òÿíãèä åòäèéè ñÿòèðëÿðëÿ ñÿñëÿøèð. Ìöòÿôÿêêèð ñÿíÿòêàð õàëãû àëäàäàí, þçöíöáèëèúè ãÿëÿìÿ âåðÿí, ôûðûëäàãëà ùÿéàò êå÷èðÿí âÿ þç ìÿíàôåéè ö÷öí äèíäÿí ýÿëèðìÿíáÿéè êèìè èñòèôàäÿ åäÿí îðòà ÿñð ôûðûëäàã÷ûëàðûíû, ùÿð çàìàí îëäóüó êèìè,áóðàäà äà þç ãöäðÿòëè ãÿëÿìè èëÿ êÿñêèí òÿíãèä åäèð.

Øàèð þç äþâðöíäÿ áàø âåðÿí áöòöí ôÿëàêÿòëÿðèí ìÿíáÿéèíè ùÿðèñëèêäÿ, àú-ýþçëöêäÿ âÿ øþùðÿòïÿðÿñòëèêäÿ ýþðöð. Î, àúýþç ôåîäàëëàðûí ìöùàðèáÿëÿð òþðÿäèáþëêÿëÿð ôÿòù åòìÿñèíè áó ùÿðèñëèêëÿ èçàù åäèð. Îäóð êè, ìöàñèðëÿðèíÿ ìöðàúèÿòåäÿðÿê äåéèð: “Ùÿðèñ èíñàíëàðûí äöíéàäà ðàùàòëûüû îëà áèëìÿç. Ùÿðèñëèê åëÿ áèðîääóð êè, îíóí ÿëà÷û éîõäóð. Ùÿðèñ àäàì áöòöí ùÿéàòû áîéó âàõòûíû ãûçûë ö÷öíèçòèðàáäà êå÷èðèð. Ëàêèí äöíéàíûí áöòöí åùòèéàúëàðûíû þäÿéÿ áèëìÿê ìöìêöíäåéèëäèð. Ùÿðèñëèê åëÿ áèð éîëäóð êè, îíóí ñîíó éîõäóð”.

Áöòöí áó õöñóñèééÿòëÿðè èçàù åòäèêäÿí ñîíðà, øàèð îõóúóéà ìöðàúèÿò åäèáýþñòÿðèð êè, áàøãàëàðûíûí ìàëûíà ýþç òèêÿíëÿðèí, þç ñöôðÿñèíèí öðÿê ãûçàðòìàñûèëÿ áÿçÿìÿê èñòÿìÿéÿíëÿðèí úèéÿðè éöç ïàð÷à îëàí èíñàíëàðà éàçûüû ýÿëìÿç.Ðÿùìñèç èíñàíëàð öðÿéè éàíìûøëàðà öðÿê éàíäûðà áèëìÿç. Áöòöí áóíëàðäàíÔöçóëè äþâëÿò ö÷öí íÿòèúÿ ÷ûõàðûð. Çàëûì øàùëàðû ãóðä àäëàíäûðûð. “Ãóðääàí èñÿ÷îáàí îëìàç”, – äåéèð.

Ôöçóëè äþâðöíöí çàëûì ùþêìäàðëàðûíà ìöðàúèÿò åäÿðÿê éàçûð:

Ñÿíèí õåéðèí ö÷öí êÿíäëè àüàú ÿêìèøäèð, åé ùàêèì,Êÿñèá òÿõò ãóðìà îíäàí, åéëÿìÿ ìÿ’éóñ äåùãàíè.Íÿ ëàçûìäûð ñÿíÿ áèð òÿõò êèì, ãàéûã êèìè àõñûíÎ ýþç éàøû ñåëèíäÿ êèì, òþêÿð ìÿçëóì ìöæýàíè.Øÿðèê òÿê ïàé àëûðñàí êÿíäëèíèí äàèì ãàçàíúûíäàí.Ñÿíèí áîðúóíäóð îëìàã êÿíä÷è ìàëûíûí íèýÿùáàíè.Îíóí ìàëû òàëàíäûãäà, úÿðèìÿ ÷ÿêìÿëè ñÿíñÿí,Úÿðèìÿ êèì ÷ÿêÿð, èíäè êè, ñÿí åòäèí áó òàëàíè?

Ùÿìèí ÿñÿðèí ñîí áåéòëÿðèíäÿ ùþêìäàðëàðû çÿùÿðëè ÿæäàùà àäëàíäûðàí øàèðäèýÿð ñàðàé ÿéàíëàðûíû äà íèôðÿòëÿ õàòûðëàéûð. Îíëàðûí áöòöí “åùñàíëàðûíû” ðèéàêàðëûãàäëàíäûðûð. Áöòöí áóíëàðäàí ñîíðà éîõñóëëàðû ôèêèðëÿøìÿéÿ, äöøöíìÿéÿ, îðòà ÿñðçàëûìëàðûíäàí öç ÷åâèðìÿéÿ ÷àüûðûð âÿ éàçûð êè:

11

Ôÿãèðèí îëñà èäðàêè, áó ñàäÿ ÿìðè äÿðê åòñÿÊè, òà ñàüäûð, îíà ðóçè âåðÿð òÿ’éèäè-ñöáùàíè.Íÿäÿí þòðö ýÿðÿê ôÿüôóð èëÿ õàãàíÿ áàø ÿéñèí?Íÿäÿí þòðö ýÿðÿê òÿ’ðèô åòñèí Êåéëÿ Êÿñðàíè?Âàðûíñà ÿãë, þçöí òÿê ãàôèëè ìöðøèä ãÿáóë åòìÿ,Áöò àíëàðìû ýÿòèðìèøäèð îíà èìàí ðþùáàíè.Ñÿäàãÿòëÿ éàïûøìà äàìÿíèíäÿí îë êÿñèí, åé äîñòÊè, ãàëìûøäûð òÿÿëëöã ïÿíúÿñèíäÿ þç ýèðèáàíè.

Ôöçóëè äöíéàéà åòèìàäñûçëûüûí, äöíéàäàí óçàãëàøìàã ìåéëèíèí äÿ áóÿäàëÿòñèçëèêäÿí, áó çöëìäÿí èðÿëè ýÿëäèéèíè ýþñòÿðèá, àðèô èíñàíëàðûí ãåéðÿò âÿñÿéëÿðè ö÷öí ìåéäàíûí äàð îëäóüóíäàí øèêàéÿòëÿíèð. Àíúàã áó øèêàéÿò âÿ åòè-ðàçëàð ñîí íÿòèúÿäÿ äöíéàíûí ôàíèëèéèíèí ìöëêÿ, ìàëà, âàð-äþâëÿòÿ àðõàëàíìà-ìàüûí, ùÿéàòäà ãÿìñèç éàøàìàã ö÷öí äöíéà ãÿìëÿðèíäÿí óçàãëàøìàüûí, âàð-äþâëÿòè òÿðê åäèá ìÿíÿâè úÿùÿòäÿí øàä îëìàüûí òÿáëèüè èëÿ öìóìèëÿøäèðèëèð.

Ôöçóëèíèí “Ôÿçëèéÿ íÿñèùÿò” ÿñÿðè èñÿ áþéöê ñÿíÿòêàðûí ýÿíúëèéÿ âÿñèé-éÿòèäèð.

* * *

Øàèðèí àíà äèëèíäÿ éàçäûüû ãÿñèäÿëÿðè Ñàíêò-Ïåòåðáóðã íöñõÿñè ÿñàñûíäàòÿðòèá îëóíäóüóíäàí ÿëéàçìàíûí äèë õöñóñèééÿòëÿðè ÿëèôáàìûçûí âåðäèéè èìêàíäàõèëèíäÿ ñàõëàíûëìûøäûð. Ôàðñ âÿ ÿðÿá äèëëÿðèíäÿ ãÿñèäÿëÿð, “ßíèñ öë-ãÿëá”âÿ “Ôÿçëèéÿ íÿñèùÿò” äÿ Ñàíêò-Ïåòåðáóðã íöñõÿñèíäÿí òÿðúöìÿ åäèëìèøäèð.Ìöòÿðúèìëÿð ÿñÿðëÿðèí âÿçíèíè âÿ ìöìêöí ãÿäÿð ãàôèéÿëÿðèíè ñàõëàìàüà, ÿñ-ëèíäÿí óçàãëàøìàìàüà ÷àëûøìûøëàð. Õöñóñÿí “ßíèñ öë-ãÿëá”èí òÿðúöìÿñè äàùàóüóðëóäóð.

Ùÿìèä Àðàñëû

12

$ $ $

Òÿðèô î ñþç ñàùèáèíÿ ëàéèãäèð êè, öìóìè ñóðÿòëÿðèí äèëè âÿ øÿõñè ôÿðä-ëÿðèí ùÿðôëÿðèíäÿí éàðàíàí âàðëûüûí ãÿñèäÿñè îíóí ãöäðÿòèíèí êÿìàëû èëÿíÿçì åäèëìèøäèð. Ïÿðÿñòèø î íàçèìÿ éàðàøàð êè, äþâðëÿð âÿ çàìàíëàð ñèë-ñèëÿñèíèí íÿçìè ìÿòëÿäÿí ìÿãòÿÿ ãÿäÿð, îíóí ùèêìÿò ìèçàíûíäà éîõ-ëàíûëìûøäûð.

ÃÈÒß

Þéëÿ ìöí’èì êè, ãÿçà íå’ìÿòèíèí øöêðö ö÷öí,Áöëáöëè-íàòèãÿíè àøèã åäèá ñþç ýöëöíÿ.Çàùèð åòìÿçäè ñþçöí äöððöíö íèòãèí ñÿäÿôè,Âÿñôè-òþâùèäè ýþðÿêìÿçäèñÿ èíñàí äèëèíÿ.*

Ñàéñûç ñàëàìëàð åëÿ áèð ñåééèäÿ ëàéèãäèð êè, ÿýÿð î, “øåèð ùèêìÿòäèð”äåéÿ, ñþçö íÿçìÿ ÷ÿêìÿéÿ ðÿüáÿò åòìÿê ãàïûëàðûíû áÿëàüÿò ñàùèáëÿðèíèíöçöíÿ à÷ìàñàéäû, ìþâçóí ñþç (øåèð) ýþçÿëè âàðëûã àéíàñûíäà ÿñëà ýþðöíÿáèëìÿçäè. Î ñÿðâÿðèí âåðäèéè íåìÿòèí ùàããû ùöäóäà ñûüìàç êè, ÿýÿð îíóíèëòèôàò ñàãèñè “ÿðøèí àëòûíäà Àëëàùûí õÿçèíÿëÿðè âàðäûð êè, øàèðëÿðèí äèëè áóõÿçèíÿëÿðèí à÷àðûäûð” ïèéàëÿñèíäÿí çþâã ñàùèáëÿðèíÿ èúàçÿ øÿðàáûíû äà-äûçäûðìàñàéäû, ùå÷ áèð ñóñóç, íÿçì áÿùðëÿðèíäÿí ñþç à÷à áèëìÿçäè.

Ø å è ð

Âöúóä íàçèìè îë øàùû âÿñô åòìÿê ö÷öí,Áó êàèíàòû íåúÿ ñèëñèëÿ, íèçàìà ñàëûá.Îëóá òÿñÿëñöëè-þâëàäû áèð ãÿñèäÿ îíóíÍÿúàò ÿðøèíÿ óëäóç êèìè áèðÿð óúàëûá.

Àëëàùûí ñÿëÿâàòû îíà âÿ îíóí ßùëè-Áåéòèíÿ, îíóí ãàíóíëàðûíû âÿ åù-êàìûíû ùèôç åäÿí âÿ êÿëàìûíûí ìÿçìóíëàðûíû íÿãë åäÿí ÿñùàáûíà îëñóí.

Áóíäàí ñîíðà áó ñàô åòèãàäëû ãóë, íàêàì Ôöçóëè þç ÿùâàëûíû ìöõòÿ-ñÿðúÿ îëàðàã áåëÿ øÿðù åäèð âÿ áó ìèíâàë èëÿ ñþç òåëèíèí äöéöíöíö à÷ûð:Åëÿ êè, ìÿí ÿøéàíûí êåéôèééÿòèíè òÿùãèã ö÷öí ôÿðàñÿò ýþçöíö à÷äûì,

15

__________* Äèáà÷ÿäÿêè øåèðëÿðèí òÿðúöìÿñè Ì.Ìöáàðèçèíäèð.

ùèêìÿò ÿñÿðëÿðèíèí òàìàøàñû ÷þëöíÿ òÿôÿêêöð ãÿäÿìè ãîéäóì, àëÿìñÿäÿôèíäÿ èíñàíäàí ãèéìÿòëè áèð ýþâùÿð ýþðìÿäèì âÿ èíñàí ýþâùÿðèíäÿèñÿ ñþçäÿí øÿðÿôëè úþâùÿð òàïìàäûì.

ÍßÇÌ

Ùÿð øåéäÿí éöêñÿêäèð ñþçöí ìÿãàìû,Ùÿð éåðäÿ ñåâÿðëÿð ñàùèá-êÿëàìû.Ñþçöí âÿñôè ìÿíèì ùöíÿðèì äåéèë,Ñþçöí ãèéìÿòèíÿ ñþç éîõ, éÿãèí áèë.

Ýþçÿë éàðàíìûøäûð ñþç ÿçÿë áàøäàí,Äöçëöêäöð îíäàêû ùöñíö àðòûðàí.Äöçëöêëÿ àðòìûøäûð ñþçöí ãèéìÿòè,Äöçëöêäöð ùÿð øåéèí èëê ìÿçèééÿòè.

Ùÿãèãÿòÿí, èíñàí íÿñëèíäÿ ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí âÿ þâëèéàäàí ñîíðàøàèðëÿðäÿí ñàäèã áèð òàéôà éîõäóð. Áó èääèàíûí äîüðóëóüóíà äÿëèë âÿ øàùèäáóäóð êè, ùÿãèãè ñåâýèëè ýèçëÿíìÿê þðòöéöíö çàùèð îëìàã öçöíäÿí àòûá,èìêàí àéíàñûíäà þç ýþçÿëëèéèíè úèëâÿëÿíäèðäèêäÿ, ùÿð çÿððÿäÿ þçöíöýþñòÿðèá, áó úèëâÿíè òàìàøà åòìÿê ö÷öí ùÿð ýþçäÿí áèð ãàïû à÷ìûøäûð.

Ø å è ð

Òàïäû âàðëûã ýöçýöñöíäÿ íóðè-ùÿã ÷öí èí’èêàñ,Ýþç áó ÿêñèí àðõàñûíäà ýþðäö ùÿã ðöõñàðûíû.ßêñ áèð ýöí äèë à÷ûá ýþôòàðà ýÿëñÿ, øöáùÿñèç,Âÿñô åäÿð ìÿ’øóãóíó, ìÿ’ëóì åäÿð ÿñðàðûíû.

Äîüðóäàí äà, øàèð ìÿøóãóí ñèôÿòëÿðèíäÿí äàíûøàíäà, î ùÿãèãè ñåâýè-ëèíèí åùòèéàúñûçëûüûíûí êàìàëûíû ýþñòÿðÿðêÿí ñàäèãäèð âÿ þç ùàëûíû áÿéàíåòìÿê ö÷öí òÿôÿêêöð àòûíû ÷àïàíäà þç àúèçëèéè âÿ ìèñêèíëèéè áàðÿäÿ èôðàòàâàðàðêÿí, ñþçö îíóí ùàëûíà óéüóíäóð. Äîüðóäàí äà, áöòöí åùòèéàúëàðäàíàçàä îëóá äöíéàíû úàìàëûíûí êàìàëû èëÿ áÿçÿéÿí áèð ñåâýèëè, íèéÿ ýÿðÿêòÿðèôÿ ëàéèã îëìàñûí? Åéíè çàìàíäà íèøàíñûç áèð ìÿøóãÿéÿ êþíöë âåðèá,èìêàí òÿùëöêÿëÿðè ó÷óðóìóíà äöøÿí, íÿ ÿëèíäÿ âöñàë åùòèìàëû òåëèíèí óúóîëàí, íÿ äÿ òÿëÿá ÿòÿéèíè ÿëäÿí áóðàõàí àøèãÿ ùÿð úöð ìÿçÿììÿò íÿö÷öí ýÿðÿê ìöíàñèá ýþðöíìÿñèí?

16

ÐÖÁÀÈ

Íèãàáû àé öçöíäÿí à÷ìàäû ÿôñóñ îë äèëäàð,Éàçûã àøèãëÿðÿ ðÿùì åòìÿäè, ýþñòÿðìÿäè ðöõñàð.ßë àòäûã äàìÿíèíäÿí òóòìàüà, áèçäÿí óçàãëàøäû,Ìÿùÿááÿò ãàëäû, ìþùíÿò ãàëäû, åøã àðòäûãúà äÿðä àðòàð.

Ìÿëóìäóð êè, äöç ñþçö ìÿäùëÿ äÿ, ìÿçÿììÿòëÿ äÿ äåìÿê îëàð.×öíêè ñþç èíñàíëûüûí ùÿãèãÿòèíäÿíäèð. Î äà ýàù òÿðèôëÿíèð, ýàù äà ïèñëÿíèð.Õèëàôÿò ðöòáÿñèíÿ ýþðÿ íÿ ãÿäÿð ìÿäù äåñÿëÿð ëàéèãäèð. Àüûë áóíó öñéàí,øÿðàðÿò ùàëûíäà äà ìþòÿáÿð ñàéûð.

Õöëàñÿ, îíäàêû øåèð áàü÷àñûíäàí äîüðóëóã ãîõóñó äóéäóì, ìÿñëÿùÿòýþðäöì ìÿí äÿ áó áàü÷àäà åëÿ áèð àüàú ÿêèì êè, îíóí êþëýÿñèíäÿ ÿáÿäèîëàðàã éàøàéûì. Àüûë ìÿíèì òÿäáèðèìäÿí õÿáÿð òóòóíúà èòàÿò êÿìÿí-äèíäÿí áîéóí ãà÷ûðäû êè, ùåéùàò, áó, ãàíëû áèð ÷þë âÿ ñàùèëñèç áèð äÿðéà-äûð. Áó ñÿäÿôäÿ äåøèëìÿìèø áèð äöðð òàïìàã ÷ÿòèíäèð. Áó êÿòèáÿäÿ áèðñþç òàïìàã ìöìêöí äåéèëäèð êè, äåéèëìÿìèø îëñóí. Äþéöëìöø õûðìàí-äàí áàøàã éûüìàã õÿñèñëèê ÿëàìÿòèäèð, äàð âÿ õåéèðñèç éîëäàí ýåäèá-ýÿëìÿê ôàéäàñûçäûð.

Á å é ò

Êå÷ÿí çàìàíëàðäà ñþç äåéÿí äîñòëàð,Éåðäÿ àñèìàíûí ñèððèí à÷ìûøëàð.

Ùÿð÷ÿíä áó íÿñèùÿò ìÿíè ýþçÿë ñþç ñþéëÿìÿê ñÿíÿòèíÿ áàøëàìàãäàãîðõóòäó, ëàêèí ÷îõ ôèêèðëÿøäèêäÿí ñîíðà òÿôÿêêöð ñÿééàùûì áó éîëàäöøäö êè, ñþç ñöôðÿñèíäÿ ñîíðà ýÿëÿíëÿðèí ðóçèñèíè ùèêìÿò ñöôðÿ÷èñèêå÷ìèø øàèðëÿðèí íÿçÿðèíäÿí ýèçëÿäèá, îíëàðà ýþñòÿðìÿéèáäèð. ßýÿð ñþçÿùëèíèí ÷îõàëìàñû èëÿ éåíè ñþç äåìÿê ìöìêöí îëìàñàéäû, ñþç ýþçÿëè áèðíÿôÿðäÿí áàøãà ùå÷ êèìÿ úàìàë ýþñòÿðìÿçäè. Áó öìèäëÿ èðàäÿ êÿìÿí-äèíè øåèð åéâàíûíà àòäûì, íÿçì ôÿíëÿðèíèí øÿùÿðëÿðèíè ôÿòù åòìÿê ö÷öíñþç áàéðàüûíû ãàëäûðäûì. Àëëàùà øöêöð êè, ìöõòÿëèô äèëëÿðèí à÷àðëàðû èëÿíÿçì ôÿííèíèí ãàïûëàðûíû à÷ìàüà áàøëàäûãäà, ùàíñû ãàïûéà êè, ÷àòäûì îíóíÿçÿð ñàùèáëÿðèíèí öçöíÿ à÷äûì.

Ýàù ìÿñíÿâè öñëóáóíóí áàü÷àñûíäàí ýöë, ÷è÷ÿê äÿðäèì, ýàù ãÿçÿëñþéëÿìÿê êö÷ÿñèíäÿ ìöøê ãîõóëó (úåéðàíëàðûí) äàëûíúà éöéöðäöì. Ýàù

17

ìöÿììà ôÿííèíäÿ àä ÷ûõàðòäûì. Ýàù äà ãÿñèäÿ ñåùðè òÿðçèíäÿ áþéöê âÿôàçèë àäàìëàðûí öðÿêëÿðèíè òÿñõèð åòäèì.

Áó ìöãÿääèìÿíè òÿðòèá åòìÿêäÿí âÿ áó ñþçëÿðè éàçìàãäàí ìÿãñÿäáóäóð êè, áó ëÿòèô ôÿíí âÿ ãèéìÿòëè ñÿíÿòëÿ ìÿøüóë îëäóüóì çàìàí ìöõ-òÿëèô èëëÿðäÿ, ùÿì äÿ ìöõòÿëèô äèëëÿðäÿ áèð íå÷ÿ ãÿñèäÿ, òþâùèä, íÿò, ìÿí-ãÿáÿò âÿ ïàäøàùëàðà ìÿäù éàçìûøäûì, Àëëàùûí êþìÿéè èëÿ áóíëàðûí ÷îõóìÿøùóð îëìóøäó. Áèð ÷îõó ãàéüûñûçëûã íÿòèúÿñèíäÿ îðòàäàí ÷ûõìûø âÿáÿçèëÿðè èñÿ íàìöíàñèá îëäóãëàðûíäàí ýèçëèíäÿ, ïÿðäÿäÿ ãàëìûøäû. Áó ãÿô-ëÿòäÿí îéàíûá áåëÿ ìÿñëÿùÿò ýþðäöì êè, ïÿðèøàí îëàí áó äåäèêëÿðèìèíãàëàíûíû áèð éåðÿ úÿì åäèì. Áó äþâðàíäàí ñèòÿì ýþðìöøëÿðè áèð éåðÿòîïëàéûì êè, çàéå îëìàã òÿùëöêÿñèíäÿí ãóðòàðûá, ìÿøùóð âÿ ìöÿééÿíîëñóíëàð. Ìàäàì êè, (ãÿñèäÿ) íÿçìèí éàõøû íþâöäöð, ùåéôäèð êè, ôþâò îëóáýÿëÿúÿê íÿñëÿ çþâã âåðìÿñèíëÿð.

ÃÈÒß

Ìÿñíÿâè öñóëó, ãÿçÿë ñÿí’ÿòèÃàçàíìûø îëñà äà àëÿìäÿ øþùðÿò,Ëàêèí áèð åéáè âàð, èôðàòëà òÿôðèò,Íÿ îíäà äàä ãîéìóø, íÿ áóíäà ëÿççÿò.Òÿêúÿ ãÿñèäÿäèð ùÿð õåéèð èøäÿÚèëâÿëÿð ñà÷àðàã ñàéûëûð ñÿí’ÿò.

Ùÿãèãÿòäÿ ãÿñèäÿ ìöáùÿì èôàäÿëÿð ìåéäàíû âÿ ìÿòèí ìÿíàëàð ìÿ-êàíûäûð. Îíóí ñÿòèðëÿðèíèí ñÿôëÿðè ïàäøàùëàðà õöòáÿ ìÿíáÿðèäèð.

Ãÿñèäÿ çþâãöíäÿí áèíÿñèá îëàíëàðûí âàðëûüûíû àüûë éîõ ùåñàá åäÿð.Êÿðÿìëè ôÿñàùÿò ÿùëèíäÿí âÿ ìÿðùÿìÿòëè áÿëàüÿò ñàùèáëÿðèíäÿí òÿ-

âÿããå åäèðÿì êè, áó ãèéìÿòñèç äàø ãûðûãëàðûíà âÿ äÿéÿðñèç äàüûíûã ìóí-úóãëàðà íÿçÿð ñàëäûãäà, îíóí íþãñàíëàðûíû áàüûøëàñûíëàð. Áóðàäàêû éàõøûúÿùÿòëÿðè þç çÿìàíÿëÿðèíèí øÿðÿôè êèìè ãèéìÿòëÿíäèðñèíëÿð. ßýÿð õÿòàëàðûèñëàù åòìÿñÿëÿð, éåðñèç åòèðàç äà åòìÿñèíëÿð.

Ãàéèáèí àðäûíúà ùàçûðëàð ìÿëàìÿò ñþéëÿìÿç,Ãåéáÿò ÿùëè îëìà, öçäÿ ñþéëÿíÿ ùÿð ñþç ýÿðÿê.Íÿçìö ôèêðèìäÿ îëàí íþãñàíëàðû ýþðäöêäÿ ñÿí,Éà þçöí èñëàù ãûë, éà ëöòô öçöíäÿí ïÿðäÿ ÷ÿê.

18

$ $ $

Ùÿâà ÿðàéèñè-ýöëçàðÿ îëäó ÷åùðÿýöøà,Áàùàð ýöëøÿíÿ ýåéäèðäè ùöëëåéè-õÿçðà.

×ÿìÿí ÿéàëÿòèíÿ îëäó íÿñá õîñðîâ ýöë,Ùÿâàéÿ ÿáðñèôÿò ùþêìöí åòìÿéÿ èúðà.

Éàçûëäû ñÿáçåéè-íîâõèçäÿí õÿòè-åùêàì,×ÿêèëäè ñàéåéè-ìÿòáó’è-ñÿðâäÿí òóüðà.

Ñÿðèðè-àáè-ðÿâàíö ñÿôèðè-ìöðüè-÷ÿìÿíÍöêàòè-òÿùíèéåéè-ìÿãäÿì åòäèëÿð èíøà.

5 Çÿáàíè-ñóñÿíè-àçàäö ñÿáçåéè-íîâõèçÑÿíàéè-ðèô’ÿòè-èúëàëÿ îëäóëàð ýóéà.

Øÿãàéèã àëíû çÿìèíáóñäÿí îëóá ìÿúðóù,Áÿíþâøÿ ãàìÿòè îëäó òÿâàçþ’ èëÿ äöòà.

Ìöðÿòòÿá åéëÿäè áèð áÿçì ýöëøÿí è÷ðÿ áàùàðÊè, âåðäè çþâãè-òàìàøàñû íÿø’ÿéè-ñÿùáà.

ßíàäèë åòäè áÿéàíè-ìÿðàòèáè-íÿüÿìàò,Ãóìàðè îëäó òÿðàíÿêÿøö ñöðóäñÿðà.

Ñÿäàéè-ìöðü áóðàõäû áöçöðýö êó÷èêÿ øþâã,Ñöðóäè-àá èëÿ öøøàãÿ ùàñèë îëäó íÿâà.

10 Áèëèíäè ãþí÷ÿäÿ ýöë áÿðýè çàùèð îëìàã èëÿÊè, ãþí÷ÿ áàøèíÿ éàüäûðäû æàëÿ ñÿíýè-úÿôà.

Úÿðàùÿò îëìàñà ÿ’çàäÿ çàùèð îëìàç ãàí,Òÿðÿøøþù åéëÿìÿç ÿëáÿòòÿ ñûíìàäàí ìèíà.

Ùöìàéâÿø âÿðÿãè-éàñÿìèíö áÿðýè-ñÿìÿíÓ÷óá ùÿâàéÿ ýöëöñòàíÿ äöøäö çèëëè-ùöìà.

21

Áàùàð òàúèðè Ìèñðè-÷ÿìÿí ãÿíèëÿðèíÿ,Áóðàãäû Éóñèôè-ýöë ÿðç åéëÿéèá ãîâüà.

Áó çþâã ñàëäû Çöëåéõàéè-ëàëÿéÿ áèð øþâãÊè, ëÿ’ëö ìöøê òþêöá, âåðäè àüûðûíúà áÿùà.

15 Ùÿäèãÿ òÿõòåéè-òÿ’ëèì îëóá ðÿéàùèíäÿí,Éàçûëäû ìþùìÿëö ìþ’úÿì îíà ùöðóôè-ùÿúà.

Ìöçÿééÿí åéëÿäè þâðàãè-ëàëÿéè øÿáíÿì,Ùöðóôè-ëàëÿäÿ îëìàç ÿýÿð÷è íþãòÿ ðÿâà.

Ýþòöðäö øÿáíÿì ÿçùàðäÿí ùÿðàðÿòè-ìåùð,Øöêóôÿ íþãòÿëÿðèí ýÿð÷è ùþêì åäÿð èìëà.

Äÿáèðè-áàä âåðèá òèôëè-ÿíäÿëèáÿ ñÿáÿã,Ýþòöðäö ÷þùðåéè-ÿçùàðäÿí íèãàáè-õÿôà.

Ãàìó äèðÿõò áóëóá ðÿô’è-èñòèãàìÿòè-ùàë,Øöêóôÿ ùÿìëè èëÿ êÿñð áóëäóëàð, èëëà

20 Íèùàëè-áèáÿäÿëè-ñÿðâ êèì, ãàëûá ìÿíñóá,Ñÿáàòè-ùàë èëÿ îíëàðäàí îëäó ìöñòÿñíà.

Ñÿäàéè-ñåéë ÷ÿêÿð ìÿääè-ìöòòÿñèë, éÿ’íèÊè, ìÿääè-ìöòòÿñèë èëÿ îëóð, ãèðàÿòè-ìà.

Ýþðöíäö ùåé’ÿòè-àáè-ðÿâàíäà øÿêëè-ùöáàá,Ñöáóòÿ éåòäè ñÿáàòè-íöúóìö ñåéðè-ñÿìà.

Õöòóòè-ìöõòÿëèôö ìöñòÿãèìè ÿíùàðûí×ÿìÿíäÿ ñàëäû çÿâàéàéè-ýóíàýóí áèíà.

Ðèàéÿòè-òöðöãè-ìöñòÿãèìäÿí, íåúÿ êèì,Îëóð ùöñóë ìÿãàìàòè-úÿííÿòöë-ìÿ’âà.

25 Ùÿâàéè-áàüèäÿí åòäèì áó ùèêìÿòè ìÿ’ëóìÊè, å’òèäàëäÿäèð ñèùùÿòè-ùÿâàñö ãöâà.

22

Ôÿçàéè-ýöëøÿíè ÿùçàð èëÿ ýþðöá ìÿìëó,Éÿãèíèì îëäó êè, ìöìêöí äåýèë âöúóäÿ õÿëà.

Íÿçÿðäÿ îëìàã èëÿ ñöáùö øàì, ãþí÷ÿâö ýöëÁÿäèùè îëäó êÿìàë ÿùëèíÿ ùöñóëè-ñÿôà.

Íÿòèúÿ ñàëèáÿ îëìàã õèëàôè-àäÿòäèð,Îëóíúà ìþâúèáè-ñöüðàéÿ ìöòòÿôèã êöáðà.

Çÿìèðè-ýöëáöíÿ ýöë ðÿíýè ñàëäû àòÿøè-áèìÊè, ùöìðÿ ãàíÿ îëóð íÿôñ åâèíäÿ ðàùíöìà.

30 Ýöë àòÿø öçðÿ ãûëûð èãäè-çþùðåéè-øÿáíÿì,Òÿäàðöêè-ãÿìÿðö øÿìñ åäÿð ñÿáàùö ìÿñà.

Áó êèìèéà ñÿáÿáèíäÿí ÿúÿáìèäèð îëñà,ßëèíäÿ äàíåéè-ÿðçÿí ìÿñàáÿñèíäÿ òèëà.

Øöêóôÿ ñèìèíÿ ôÿðç åéëÿäè õöðóúè-çÿêàò,Ìÿäàðè-ùþâëö áöëóüè-íèñàáè-èñòèíìà.

Ùöãóã äÿô’è ö÷öí ÿüíèéàéè-ÿøúàðÿ,Ñÿùàéèôè-÷ÿìÿí îëäó ÿéàäèéè-ôöãÿðà.

Áÿùàðäÿí òÿíè-ýöëáöíäÿ åéëÿéèá ùÿéÿúàí,Ùÿðàðÿòè-äÿìÿâè ãûëäû üöääÿëÿð ïåéäà.

35 Áîéàíäû ãàíû èëÿ ñÿôùåéè-÷ÿìÿí ýöë-ýöë,Ìÿýÿð êè, ôÿñäèíÿ ùþêì åéëÿìèø òÿáèáè-ùÿâà.

Ùèáàëè-ñåùðÿ äþíöá úöíáöøè-úÿäàâèëè-àá,Êÿëèìè-ñÿðâ îíà ÿêñäÿí áóðàõäû ÿñà.

Îëóá òÿðÿííöìè-áöëáöë ÿçàéèìè-òÿñõèð,×ÿìÿí ïÿðèëÿðèíÿ ëàçûì îëäó ÿðçè-ëèãà.

Áöñàòè-ýöëøÿíÿ äöí åéëÿäèì ýöçÿð êè, äÿìèÃûëàì íÿçàðåéè-àñàðè-ãöäðÿòè-ìþâëà.

23

ßúÿá íèçà’äÿ ýþðäöì ÷ÿìÿí çÿðèôëÿðèíè,Òÿÿññöá èëÿ ãàìó ñàëèêè-òÿðèãè-õÿòà.

40 Ãàìó ýöìàí èëÿ ìöñòÿä’èéè-òÿðèãè-íÿúàòÂÿëè, ãàìóñóíà áàòèë äÿëèëè-èñòèä’à.

Ñàëûá øöêóôÿ ìÿáàäè ñöíóôÿ ÿøúàðè,Ãûëûðäû áÿùñ êè, úàèç òÿÿääöäè-ãöäÿìà.

Âåðèá òÿñÿëñöëÿ ãöââÿò òÿáèÿòè-êÿúè-àá,Îëóðäó íàôèéè-èñáàòè-èëëÿòè-óëà.

Õÿéàëè-ìÿùç ñàíûá êàèíàòû íÿðýèñè-ìÿñò,Ãûëûðäû úÿùë èëÿ íÿôéè-ùÿãàéèãè-ÿøéà.

Åäèðäè áöëáöëè-êàôèðíèùàä ñÿúäåéè-ýöë,Òÿÿááöäè-ñÿíÿì èëÿ òóòóá íÿúàòè ðèúà.

45 Íÿñèì âàãèô îëóá áó ôÿñàäû ìÿí’ åòäèÊè, åé ýöðóùè-ïÿðèøàí, òóòóí òÿðèãè-ùöäà!

Áó êàðèõàíÿ áèð óñòàääàí äåýèë õàëè,Ýÿðÿê áó ãöäðÿòÿ, ÿëáÿòòÿ, ãàäèðö äàíà.

Ãûëûð äÿëàëÿòè-èëëÿò âöúóäè-ùÿð ìþâúóäÂÿëè, íÿ ñóä êè, ñàùèáíÿçÿð äåéèë ÿ’ìà.

Ìöêÿââèíàòÿ ùöäóñ îë ãÿäèìäÿíäèð êèì,Êÿìàëè-çàòèíÿ ìöìêöí äåýèë ãÿáóëè-ôÿíà.

Ãÿäèðö ìöãòÿäèðö ãàäèðö ìöãÿääèðö ùÿéé,ßëèìö àëèìö ÿëëàìö ÿ’ëÿìö ÿ’ëà.

50 Çÿùè òÿêÿââöíè-êàìèë êè, ãöäðÿòèíäÿíäèð,Ïÿðèëèãàëÿðÿ ëöòôè-òÿíàñöáè-ÿ’çà.

Ìÿëàùÿòè-ëÿáè-ìåéýóíö ëÿùúåéè-øèðèí,Íÿçàêÿòè-ãÿäè-ìþâçóíö ÷þùðåéè-çèéáà;

24

Ñÿôàéè-úèñìè-ëÿòèôö ãÿáóëè-úþâùÿðè-ïàê,Ëÿòàôÿòè-õÿòè-ìèøêèíö çöëôè-ÿíáÿðñà.

Êÿìàëè-ãöäðÿòè-åëìèíÿäèð øÿâàùèäè-ÿäë,Öãóäè-ñèëñèëåéè-êàðèõàíåéè-äöíéà.

Áÿñàèòÿ øÿðÿôè-ìÿùðÿìèééÿòè-âÿùäÿò,Ìöðÿêêÿáàòÿ ãÿáóëè-òÿðÿêêöáè-ÿúçà.

55 Ùÿâàéè-ìÿêðÿìÿòèíäÿí ãÿáóëè-ôåéç ãûëûáÌöðÿááèéè-÷ÿìÿí îëìóø áÿùàðè-ðóùÿôçà.

Íÿñèáè-ìÿðùÿìÿòèíäÿí àëûá èôàäåéè-úóä,Úàùàíû ðÿøêè-úèíàí åéëÿìèø íÿñèìè-ñÿáà.

Ñÿôàéè-ëöòôè-ÿìèìè íöôóç åäèá, ãûëìûø,Ìèçàúè-íàìèéÿéè ìöñòÿèääè-íÿøâö íÿìà.

Ôÿçàéè-ýöëøÿíè-ëöòôè ìÿðàáåè-ÿùáàá,Ùÿäàèãè-ðÿùè-ãÿùðè ìÿùàëèêè-ÿ’äà.

Ñöùàéÿ ëöòôè ÿýÿð ãûëñà çÿððÿïÿðâÿðëèê,Éåòÿð ìÿãàìè-ìöñàâàòè-àôèòàáÿ ñöùà.

60 Âÿð îëñà ãÿùðèíÿ ìÿçùÿð ÿíàñèðö ÿôëàê,Íèêàù ÿãäèí öçÿð öììÿùàòäàí àáà.

Ùåñàáè-ðèçãèíè ãûëìûø òÿìàìèéè-áÿøÿðèí,Ùÿíóç Àäÿìÿ ïåéâÿíä ãûëìàäàí Ùÿââà.

Áÿéàíè-ùàëèíÿ éåòìèø úÿìè’è-ìÿõëóãèíÙÿíóç ïÿðäÿéÿ ÿ’éàíè ÷ÿêìÿäÿí ÿñìà.

Êÿìàëè-òÿðáèéÿòè íþâêè-õàðÿ âåðìèø ðÿíý,Ëÿòèô åäèá, ëÿãÿáèí åéëÿìèø ýöëè-ðÿ’íà.

Ýöë àòÿøèí áèð îâóú õàêè-ðÿùýöçàðÿ ñàëûá,Êöë åéëÿéèá ãîìóø àäûíû áöëáöëè-øåéäà.

25

65 Òöðàáè-äÿðýÿùèíÿ èòòèñàë øþâãè èëÿÊÿôè-òÿçÿððþ’è äÿðéàäÿ äàìÿíè-ñÿùðà.

Çèéàðÿòè-ùÿðÿìèí ãûëìàìàã úÿçàñû ö÷öíÙÿâàëÿ õÿíúÿðè-ñåéëàáÿ ñèíåéè-äÿðéà.

Úÿìèè-âÿãò øÿôàõàíåéè-ÿòàñûíäàí,Úÿìèè-õÿëãÿ ìöéÿññÿð, úÿìèè-äÿðäÿ äÿâà.

Ðöìóçè-ùèêìÿòèí åéëÿð áÿéàí ìÿðàòèá èëÿ,Úÿìèè-ùàëè-áÿøÿð, õàù ôÿãðö õàù ãèíà.

Ìÿðèçè-àðèçåéè-íÿãñäèð, íöôóñ òàìàì,Êèìèíÿ ôàèäÿ ïÿðùèç åäÿð, êèìèíÿ ãèäà.

70 Øÿðèô çàòëÿðÿ þâúè-èìòÿùàíûíäàí,Âÿñèëåéè-øÿðÿôè-ãöðá îëóð íöçóëè-áÿëà.

Õÿñèñ íÿôñëÿðÿ ýÿíúè-èëòèôàòûíäàí,Ìÿçèäè-èëëÿòè-èäáàð îëóð âöôóðè-ÿòà.

Äÿëèëè-çèëëÿòè-öñéàíäûð òÿÿððöçè-ùàë,Òÿðèãè-ùöñíè-ðèçàñè úÿìèè-ùàëÿ ðèçà.

Çÿùè êÿðÿì êè, íÿçÿð ãûëìàéûá ÿäàâÿòèíÿ,Ìöéÿññÿð åéëÿìèø èáëèñÿ å’òèáàðè-áÿãà.

Çÿùè êÿðèì êè, èôðàòè-ëöòô åùñàíèÌÿñèùè åéëÿäè ìåùðàáè-ñÿúäåéè-òÿðñà.

75 Ôÿãèðè-äÿðýÿùèíÿ ëÿççÿòè-ðèçàñû èëÿÒÿÿëëöãàòè-òÿðèãè-ôÿíàäÿí èñòèüíà.

ßñèðè-ìþùíÿòè-åøãèíÿ çþâãö øþâãè èëÿÕèëàôè-ãàèäÿ ìåéëè-òÿáèáö çèêðè-øÿôà.

Çÿùè ùÿãèãÿòè-çàòûíäà ëàôè-ÿãë úöíóí,Ãàïûí ìÿãàìè-ìöñàâàòè-ïàäèøàùö ýÿäà.

26

Íÿèìè-ëÿìéÿçÿëè îíäà êèì, ñÿíÿ âàñèë,Ìöÿççÿáè-ÿáÿäè îë êè, ñÿíäÿí îëà úöäà.

Òÿâàôè-Êÿ’áåéè-âÿñëèí òÿùÿññöðèëÿ ìöäàì,Ñöðóäè-ñåéëÿ ñÿôèðö õöðóøè-ðÿ’äÿ ñÿäà.

80 Ìöùÿéìèíà, ñÿìÿäà! Áÿíäåéè-ñèéÿùðóéÿì,Ñÿùèôåéè-ÿìÿëèì ìÿ’ñèéÿò õÿòèëÿ ãÿðà.

Òÿðÿùùöì åò êè, ìÿíè ãàìÿòè-øèêÿñòÿ èëÿÁÿíþâøåéè-÷ÿìÿíè-äÿðä ãûëäû áàðè’-èíà.

Íèùàëè-ýöëøÿíè-äÿðäÿì êè, ñó éåðèíÿ âåðÿðÌÿíÿ ùÿìèøÿ úèýÿð ãàíè áàüèáàíè-ãÿçà.

Äèðèüö äÿðä êè, ÿíúàìÿ éåòäè þìð, ùÿíóçÕÿðàáè-áàäåéè-çÿðãÿì, ÿñèðè-äàìè-ùÿâà.

ßçàáè-ðóçè-úÿçà âÿùìè èëÿ øàìö ñÿùÿð,Áèð èçòèðàáö ÿçàá è÷ðÿéÿì ìÿíè-ðöñâà

85 Êèì, îë ÿçàáè ìÿýÿð èãòèçàéè-ÿäë âåðÿßçàáè-ðóçè-úÿçà ìöíêèðèíÿ ðóçè-úÿçà.

ßýÿð÷è ãöññÿ äóòàð ðöçè øÿá ýèðèáàíûì,ßëèìäÿí åéëÿìÿí öììèä äàìÿíèíè ðÿùà.

Ìöãèìè-ùöúðåéè-øþâãÿì ôÿçàéè-ãöðáöíäÿí,Ùÿìèøÿ ñÿì’è-öìèäèìäÿ èøòèéàãè-ñÿäà.

Êè, åé ôÿãèð, ùÿðèìè-âöñàëÿ áèñìèëëàù,Òÿÿëëöë åòìÿ êè, äÿìäèð ÿìàíÿò îëà ÿäà.

Ñÿùàáè-ôåéç ÿìÿë ýöëøÿíèí ãûëûá ñèéðàá,Ýöëè-ìóðàä à÷ûëûá îëà ìöñòÿúàá äóà.

90 Öìèä âàð êè, àéèíåéè-çÿìèðèìäÿíÙÿìèøÿ ñåéãÿëè-åùñàíûí îëà æÿíýçèäà.

27

Öìèä âàð êè, ëöòôöíäÿí îëìàéà íþâìèä,Äèëè-Ôöçóëèéè-àøöôòÿùàëö áèñÿðö ïà.

Ìöéÿññÿð îëà îíà øàùðàùè-åøãèíäÿÄÿâàìè-ùöñíè-ãÿáóëö ñÿáàòè-ðÿñìè-âÿôà.

$ $ $

Íÿ êèì ñÿùèôåéè-òÿäáèðÿ ÿãë åäÿð ìÿñòóð,Ñàãûíìàí àíè îëóð, îëìàç îëìàéàí ìÿãäóð.

Ùÿâàéè-äàðè-áÿëà óììà ùÿð ùÿâàéèäÿíÊèì, îë ìÿãàìäÿäèð ñÿðáöëÿíä îëàí Ìÿíñóð.

Ùÿðèôè-ÿððåéè-ãÿì ñàíìà ùÿð ãóðó àüàúûÊè, éàçûëóð Çÿêÿðèééà àäûíà îë ìÿíøóð.

Äèëè-ïöðàòÿøè-àøèãäèð àùè-ñÿðäëÿ õîø,Îëóð áöðóäÿòÿ ìàéèë òÿáàéåè-ìÿùðóð.

5 Ôöñöðäÿ çàùèä ÿýÿð àøèãè-úèýÿðñóçÿÐÿôàãÿò åòñÿ éöç èë çöëìÿòèíÿ äöøìÿç íóð.

Ñàãûíìà áèð àðàäà èõëèëàò ãûëìàã èëÿí,Äóòàð ìèçàúè-ãÿðÿíôèë òÿáèÿòè-êàôóð.

Õîøàì êè, åøã èëÿ ðèñâàéè-õàñö àìÿì ìÿí,Ôÿëÿê áó øèéâÿ èëÿ åéëÿìèø ìÿíè ìÿøùóð.

Ìöäàì íÿãäè-ùÿâà õàòèðèìäÿäèð ìÿêíóí,Ùÿìèøÿ ôèêðè-ìÿùÿááÿò äèëèìäÿäèð ìÿçêóð.

Íÿ÷öê ùÿâà, íÿ ìÿùÿááÿò? Ìÿâÿääÿòè-øàùèÊè, õÿëãÿäèð ñÿáÿáè-ôåéçè-êèðäèýàðè-ãÿôóð.

10 Ìÿùè-ñèïÿùðè-íöáöââÿò, Ìöùÿììÿäè-ãöðÿøè*,×èðàüè-øàìè-ÿáÿä, àôèòàáè-ñöáùè-íöøóð.

28

__________* Ãöðåéøè

Øàùÿíøÿùè êè, Ñöëåéìàíè-ìöëêè-ìÿ’íè îëóá,Ìöòè’ îëäó îíà úèííö èíñö âÿùøö òöéóð.

Úàùàíû à÷ìàã ö÷öí òàïøûðûëäû ùÿçðÿòèíÿ,Êèëèäè-ìÿõçÿíè-ìÿùðóñåéè-âöãóôö øöóð.

Éåòèðäè ñèëñèëÿ òàðè-ùåñàáè-ùèúðÿòèíÿ,Öçöëìÿñèí äåéèáÿí ðèøòåéè-ñèíèíö øöùóð:

Øèêÿñòè-íöãðåéè-õàëèñ ÿéàðè-ìÿù ãîéäó,ßéàðè-íöãðåéè-çàòûíäà åùòèìàëè-êöñóð.

15 Ðöõö ãÿäèäèð îëàí õÿëâÿòè-úèíàí è÷ðÿ,×èðàüè-ìÿúëèñè-ãèëìàíö øÿì’è-ìÿùôèëè-ùóð.

Íÿ øÿê êè, àõäû Áÿâàäèäÿ áàðìàüûíäàí ñó,Áó øÿðùÿäèð ìöòÿçÿììèí õöòóòè-ìþâúè-áöùóð.

Ìöõàëèô ÿìðèíÿäèð áàäÿ êèì, ÿéàüÿ äöøÿð,Íÿãèçäèð îíà êèì, ýóøèìàë éåéÿð òÿíáóð.

ßéà øÿùè êè, ýöðóùè-ïåéÿìáÿðè-ìöðñÿë,Áåùèøòÿ áàñìàç àéàã ñÿíäÿí àëìàäàí äÿñòóð.

ßýÿð÷è õàìÿéÿ ÿë óðìàäûí, ÿëèíäÿ èäè,Õÿòè-áÿòàëÿòè-”Èíúèë”ö ùÿðôè-íÿñõè-“Çÿáóð”.

20 Íÿ ñþç êè, îíäà ñÿíèí éîõ ðèçàéè-õöääàìèí,Ãàëóð ñÿðàéè-òÿáèÿòäÿ òà ÿáÿä ìÿùñóð.

Áóðàõ ùèúàá íèãàáûí ýþçÿë úÿìàëèíäÿíÊè, òà ýþðÿ ñÿíè îðòàäà ýþðìÿéÿí íå÷ÿ êóð.

Áó ìÿñíÿä è÷ðÿ íåúÿ ìÿñòè-õàáè-íàç îëàñàí,Èðèøäè ñöáù, ýÿë à÷ èìäè íÿðýèñè-ìÿõìóð.

Ôÿñàä ÿùëè úàùàíà áóðàõäû éöç ôÿòÿðàò,Ãèéàìÿò îëäó, íÿ éàòìàã ìÿúàëûäûð? Äóð, îòóð!

29

Çÿìàíÿ ìöíòÿçèðè-èãòèäàéè-ÿìðèíÿäèð,Ñþçöí íÿ èñÿ éåðèò, áóéðóüóí íÿ èñÿ áóéóð!

Øÿùà, Ôöçóëèéè-äèëõÿñòÿéÿì, áèùÿìäèëëàùÐÿùè-øÿðèÿòèíÿ òàáå’, ÿìðèíÿ ìÿ’ìóð.

30 Îëóáäöðöð ñþçöìöí íÿçìö íÿñðè íÿ’òèíäÿ,Ùÿìèøÿ ýþâùÿðè-ìÿíçóìö ëþ’ëþè-ìÿíñóð.

Ôÿñàùÿò ÿùëè àðàñûíà å’òèáàðûì âàð,Íÿ å’òèáàð, ýÿð îëäóéñà ùåé’ÿòèì ìÿùãóð.

Þçöì ùÿãèð áÿãàéÿò, ñþçöì ìöôèä, âÿëè,Íÿ÷öê êè, ùþêì ìèñàëûíäà ñÿòð áåéíÿ ñöòóð.

Öìèä âàð êè, äóòäóãúà ìöëêè-ðóù íèçàì,Öìèä âàð êè, òàïäûãúà ÿùäè-þìð ìöðóð.

Ìöðóðè-þìðè ñÿíàéè-Ðÿñóë èëÿí êå÷öðÿì,Þëÿíäÿ åäÿì îíó ÿðìÿüàíè-ÿùëè-ãöáóð.

$ $ $

Ñà÷ìà, åé ýþç, ÿøêäÿí êþíëöìäÿêè îäëàðÿ ñóÊèì, áó äÿêëö òóòóøàí îäëàðà ãûëìàç ÷àðÿ ñó.

30

Àáýóíäóð ýöíáÿäè-äÿââàð ðÿíýè, áèëìÿçÿì,Éà ìöùèò îëìóø ýþçöìäÿí ýöíáÿäè-äÿââàðÿ ñó.

Çþâãè-òèüèíäÿí ÿúÿá éîõ, îëñà êþíëöì ÷àê-÷àêÊèì, ìöðóð èëÿ áóðàõûð ðÿõíÿëÿð äèâàðÿ ñó.

Âÿùìëÿí ñþéëÿð äèëè-ìÿúðóù ïåéêàíûí ñîçöí,Åùòèéàò èëÿí è÷ÿð ùÿð êèìäÿ îëñà éàðÿ, ñó.

5 Ñóéà âåðñèí áàüèáàí ýöëçàðû, çÿùìÿò ÷ÿêìÿñèí,Áèð ýöë à÷ûëìàç öçöíòÿê, âåðñÿ ìèí ýöëçàðÿ ñó.

Îõøàäà áèëìÿç ãöáàðèíè ìöùÿððèð õÿòòèíÿ,Õàìÿòÿê áàõìàãäàí åíñÿ ýþçëÿðèíÿ ãàðÿ ñó.

Àðèçèí éàäèëÿ íÿìíàê îëñà ìöæýàíûì, íîëà,Çàéå’ îëìàç ýöë òÿìÿííàñèëÿ âåðìÿê õàðÿ ñó.

Ãÿì ýöíö åòìÿ äèëè-áèìàðäÿí òèüèí äèðèü,Õåéðäèð âåðìÿê ãàðàíãó ýåúÿäÿ áèìàðÿ ñó.

Ìÿí ëÿáèí ìöøòàãèéÿì, çþùùàä Êþâñÿð òàëèáè,Íåòÿêèì ìÿñòÿ ìåé è÷ìÿê õîø ýÿëèð, ùöøéàðÿ ñó.

10 Èñòÿ ïåéêàíûí, êþíöë, ùèúðèíäÿ øþâãöì ñàêèí åò,Ñóñóçàì, áèð ýÿç áó ñÿùðàäÿ ìÿíèì÷öí àðÿ ñó.

Ðþâçåéè-êóéèíÿ ùÿð äÿì äóðìàéûá åéëÿð ýöçàð,Àøèã îëìóø ãàëèáà, îë ñÿðâè-õîøðÿôòàðÿ ñó.

Ñó éîëóí îë êóéäÿí òîïðàã îëóá äóòñàì ýÿðÿê,×öí ðÿãèáèìäèð, äÿõè îë êóéÿ ãîéìàí âàðÿ ñó.

Äÿñòáóñè àðèçóñóíäàí ýÿð þëñÿì, äóñòëÿð,Êóçÿ åéëèí òîïðàüûì, ñóíóí îíóíëà éàðÿ ñó.

Ñÿðâ ñÿðêÿøëèê ãûëûð ãöìðè íèéàçûíäàí, ìÿýÿð,Äàìÿíèí äóòà, ÿéàüèíÿ äöøÿ, éàëâàðÿ ñó.

31

15 È÷ìÿê èñòÿð áöëáöëöí ãàíûí, ìÿýÿð áèð ðÿíý èëÿ,Ýöë áóäàüûíûí ìèçàúûíà ýèðÿ, ãóðòàðÿ ñó.

Òèíÿòè-ïàêèíè ðþâøÿí ãûëìûø ÿùëè-àëÿìÿ,Èãòèäà ãûëìûø òÿðèãè-ßùìÿäè-Ìóõòàðÿ ñó.

Ñåééèäè-íþâ’è-áÿøÿð, äÿðéàéè-äöððè-èñòÿôàÊèì, ñÿïèáäèð ìþ’úöçàòè àòÿøè-ÿøðàðÿ ñó.

Ãûëìàã ö÷öí òàçÿ ýöëçàðè-íöáöââÿò ðþâíÿãèí,Ìþ’úöçöíäÿí åéëÿìèø èçùàð ñÿíýè-õàðÿ ñó.

Ìþ’úöçè áèð áÿùðè-áèïàéàí èìèø àëÿìäÿ êèì,Éåòìèø îíäàí ìèí-ìèí àòÿøõàíåéè-êöôôàðÿ ñó.

20 Ùåéðÿò èëÿí áàðìàüûí äèøëÿð, êèì åòñÿ èñòèìà’,Áàðìàüûíäàí âåðäèéèí øèääÿò ýöíö ÿíñàðÿ ñó.

Äóñòè ýÿð çÿùðè-ìàð è÷ñÿ îëàð àáè-ùÿéàò,Õÿñìè ñó è÷ñÿ äþíÿð, ÿëáÿòòÿ, çÿùðè-ìàðÿ ñó.

Åéëÿìèø ùÿð ãÿòðÿäÿí ìèí áÿùðè-ðÿùìÿò ìþâúõèç,ßë ñóíóá óðüàú âöçó ö÷öí ýöëè-ðöõñàðÿ ñó.

Õàêè-ïàéèíÿ éåòÿì äåð, þìðëÿðäèð ìöòòÿñèë,Áàøûíû äàøäàí-äàøà óðóá ýÿçÿð àâàðÿ ñó.

Çÿððÿ-çÿððÿ õàêè-äÿðýàùèíÿ èñòÿð ñàëà íóð,Äþíìÿç îë äÿðýàùäÿí, ýÿð îëñà ïàðÿ-ïàðÿ ñó.

25 Çèêðè-íÿ’òèí äÿðäèíÿ äÿðìàí áèëèð ÿùëè-õÿòà,Åéëÿ êèì, äÿô’è-õóìàð è÷öí è÷ÿð ìåéõàðÿ ñó.

Éà ùÿáèáóëëàù! Éà õåéðöë-áÿøÿð! Ìöøòàãèíÿì,Åéëÿ êèì, ëÿáòÿøíÿëÿð éàíûá äèëÿð ùÿìâàðÿ ñó.

Ñÿíñÿí îë áÿùðè-êÿðàìÿò êèì, øÿáè-ìå’ðàúäÿ,Øÿáíÿìè-ôåéçèí éåòèðìèø ñàáèòö ñÿééàðÿ ñó.

32

×åøìåéè-õóðøèääÿí ùÿð äÿì çöëàëè-ôåéç åíÿð,Ùàúÿò îëñà, ìÿðãÿäèí òÿúðèä åäÿð ìå’ìàðÿ ñó.

Áèìè-äóçÿõ íàðè-ãÿì ñàëìûø äèëè-ñóçàíèìÿ,Âàð öìèäèì ÿáðè-åùñàíûí ñÿïÿ îë íàðÿ ñó.

30 Éöìíè-íÿ’òèíäàí ýöùÿð îëìóø Ôöçóëè ñþçëÿðè,ßáðè-íèñàíäàí äþíÿíòÿê ëþ’ëþè-øÿùâàðÿ ñó.

Õàáè-ãÿôëÿòäÿ îëàí áèäàð îëàíäà ðóçè-ùÿøð,ßøêè-ùÿñðÿòäÿí äîëàíäà äèäåéè-áèäàðÿ ñó,

Óìäóüóì îëäóð êè, ìÿùðóì îëìàéàì äèäàðäÿí,×åøìÿéè-âÿñëèí âåðÿ áó òÿøíåéè-äèäàðÿ ñó.

$ $ $

×ÿêÿð áèðÿùìëÿð éàíûíäà ùÿð ñàÿò çÿáàí õÿíúÿð,Ýöíàùûì ñàáèò åéëÿð, þëìÿéèì õàòèðíèøàí õÿíúÿð.

Çöëàëè-âÿñëèíÿ ëÿáòÿøíÿéÿì áèð òöðêè-áÿäõóéèíÊèì, îíäàí ãÿòðåéè-àá èñòÿñÿì äàðòàð ðÿâàí õÿíúÿð.

Âåðèð ïÿðâàíÿ þç úàíûí ñÿíÿ ÷öí èõòèéàð èëÿ,Íÿ ùàúÿò øþ’ëÿäÿí, åé øÿì’, ÷ÿêìÿê ùÿð çàìàí õÿíúÿð?

Ùÿçÿð ãûë, ýÿçìÿ ÷îõ ïÿðâàñûç, åé áöëáöë êè, ãÿòëèí÷öíÒèêÿíäÿí äàìÿíè àëòûíäà ãûëìûø ýöë íèùàí õÿíúÿð.

5 Ìöæÿí ãàíûì òþêöá, ãÿìçÿí àëûð úàíûì, ÿúÿá ñàíìà,Èøèäèð òþêñÿ ãàí îõ, àäÿòèäèð àëñà úàí õÿíúÿð.

Ãàøûíëà ýþçëÿðèíäèð ùÿð òÿðÿô, éà áèð íèçà’ öçðÿ×ÿêèáäèð áèð-áèðèíÿ èêè ñÿðõîø òöðêìàí õÿíúÿð?

Õÿéàëè-ãÿìçÿí èëÿ áÿñ êè, ðàùÿò ýåòäè úèñìèìäÿí,Ñàíàñàí ïÿùëóéè-÷àêèìäÿäèð ùÿð öñòöõàí õÿíúÿð.

33

Èëÿòñÿì õÿíúÿðèí øþâãèíè ãÿáðÿ, ùÿð áàùàð îëüàú,Îëóð ñÿáçÿ éåðèíÿ õàêè-ãÿáðèìäÿí ÿéàí õÿíúÿð.

Ãóúàð çÿððèí êÿìÿðëÿ áåëèíè, âÿù áó íÿ òàëå’äèðÊè, àëòóí ãöââÿòèëÿ áþéëÿ îëìóø êàìèðàí õÿíúÿð.

10 Õÿéàëè ýþçäÿäèð, êèðïèêëÿðèí äÿïðÿòìÿ, åé ìÿðäöì,ßäÿá øÿðòè äåýèë ìåùìàíÿ ÷ÿêìÿê ìèçáàí õÿíúÿð.

Ýþç à÷ûá áóñèòàíÿ õÿòòè-ñÿáçèíñèç íÿçÿð ãûëñàì,Ýþðöíöð ýþçëÿðèìÿ ñÿáçåéè-ùÿð áóñèòàí õÿíúÿð.

Äÿùàíûí éîõ äåìèøëÿð, ñþéëÿ áó ýþôòàð ãàíäàíäûð,Áåëèí ïåéäà äåýèë, äå ãàíäà äóòìóøäóð ìÿêàí õÿíúÿð?

Ìÿùàëè-ÿãëäèð êèì, îëà ìöæýàíûí êèìè õóíè,ßýÿð óñòàä ÿëèíäÿí ñó éåðèíÿ è÷ñÿ ãàí õÿíúÿð.

Ðöõè-çÿðäèì ñàëûáäûð õÿíúÿðèí ýöçýóñèíÿ ÿêñèí,Âÿ éà ñèìèí ÿëèíäÿ òóòäóüóíäóð çÿðíèøàí õÿíúÿð.

15 Çÿáàíè-òèç èëÿ îðòàéÿ ýèðìèø ìöòòÿñèë ýóéà,Îëàì äåð ìàäèùè-Ïåéüÿìáÿðè-àõèðçÿìàí õÿíúÿð.

Øÿùÿíøàùè êè, òèüè-àáäàðè çàùèð îëäóãäà,ßëèíäÿí ñàëäû Õîñðîâ íèçÿâö Íóøèðÿâàí õÿíúÿð.

Éÿìÿíäÿí áàø ÷ÿêÿíäÿ ìÿù÷åéè-ðàéàòè-èãáàëè,Áóðàõäû òèðÿ òîðïàüÿ øÿùè-Ùèíäóñòàí õÿíúÿð.

Ñÿôàðàéè-ìÿñàôè-Áÿäðäèð èçùàðè-ìþ’úèçäÿ,Øèêàôè-ïÿðíèéàíè-áÿäð ö÷öí ãûëìûø íèøàí õÿíúÿð.

ßäóéè-úàùèíèí ãÿò’è-ùÿéàòè÷öí ÷ÿêÿð ùÿð àé,Ãèëàôè-ëàúèâÿðäèäÿí ùèëàëè-àñèìàí õÿíúÿð.

20 Ñÿùÿð ôåéçè êè, äöíòÿê òèðÿ ãûëìàçäû äèëè-ñàôûí,Ýöíÿøòÿê ãÿñäèíÿ ÷ÿêñÿéäè ìèí íàìåùðèáàí õÿíúÿð.

34

Ñÿõè òÿá’è êè, ðöõñàðÿ ñèïÿðòÿê ÷èí áóðàõìàçäû,ßýÿð ãÿñäèíÿ ÷ÿêñÿéäè ãàìó ÿùëè-çÿìàí õÿíúÿð.

Îëóðäó äèäåéè-áÿäáèíÿ èçùàðè-íöáöââÿòäÿ,Îíóí ýþíäÿðäèéè ùÿð íàìåéè-ìþ’úöçáÿéàí õÿíúÿð.

Üÿçàëÿðäÿ äóàéè-úþâøÿíèíäÿ ÷àðÿ ãûëìàçäû,Þçöí ùÿð íåúÿ ãûëñà òÿúðöáÿ òèð, èìòÿùàí õÿíúÿð.

ßéà øàùè êè, áàõñàí õÿíúÿðè-øÿð’èí íèçàìè÷öí,×ÿêèáäèð ìèí øàùÿíøÿù òèüö ìèí ñàùèáãèðàí õÿíúÿð.

25 ßýÿð ãàìóñè-øÿð’èí îëìàñàéäû õÿëãÿ ìöñòþâëè,Íÿ áèð ïöðäèë ÷ÿêÿðäè òèüö íÿ áèð ïÿùëèâàí õÿíúÿð.

Íÿãèçè-ùþêìöíöí ãÿò’è-ôÿñàäè÷öí ÿëèôëÿðäÿí,Êÿëàìöëëàù áèùÿä òèü ÷ÿêìèø, áèêÿðàí õÿíúÿð.

Ìöíàôèã åäÿ áèëìÿç øÿð’èíÿ ìÿäõÿë êè, ÷åâðÿíäÿÌÿëàèê ïÿððö áàëûí ýþðñÿ, äèâ åéëÿð ýöìàí õÿíúÿð.

Áèùÿìäèëëàù êè, ùàëà äèäåéè-áÿäõàùÿ íÿ’òèíäÿÔöçóëè íÿçìèíèí ùÿð ñÿòðèäèð áèð úàíñèòàí õÿíúÿð.

Çÿáàíè-õàìÿñè èñáàòè-å’úàçûíäà êöôôàðÿ,Ýÿùè äèëäóç íàâÿê ýþñòÿðèð, ýÿù õóíôÿøàí õÿíúÿð.

30 Øÿôèöë-ìöçíèáèíà, ìÿùøÿð ÿééàìè êè, äóçÿõäÿí,×ÿêÿð ùÿð ëÿùçÿ ìöúðèì ãÿñäèíÿ áèð áèÿìàí õÿíúÿð.

Áóäóð öììèä êèì, ìÿùôóç îëàì ùèñíè-ïÿíàùèíäÿ,Ãèëàô è÷ðÿ íÿ÷öê êèì, ñàõëàíûð, ýþðìÿç çèéàí õÿíúÿð.

$ $ $

Àá ëþâùè öçðÿ ÷ÿêìèø ìþâúäÿí ìèñòÿð ñÿáà,Ñÿáçÿäÿí íÿãë åòìÿéÿ âÿñôè-õÿòè-äèëáÿð ñÿáà.

35

Àëìàã è÷öí ãèéìÿòèëÿ ñÿáçÿäÿí øÿáíÿì äöðèí,Éàñÿìÿíäÿí ñèì òþêìöø, éà ñÿìÿíäÿí çÿð ñÿáà.

Àüçûí ÿñðàðûí äèëÿð ôàø åäÿ, à÷ûá ãþí÷ÿéè,Ýþð íÿ ðÿíý èëÿ ãûëûð èçùàð ùÿð ìöçìÿð ñÿáà.

ßíúöìÿíëÿð ñåéð åäèá íÿñðèí áÿéàçûí ýÿçäèðèð,Ùöñíè-õöëãèíäÿ äöðöñò åòìÿê äèëÿð ìÿùçÿð ñÿáà.

5 Èíôèàë åòìèø ìÿýÿð ñöð’ÿòäÿ Ðÿõøèíäÿí ñÿíèíÊèì, ýÿçÿð ìÿõôè, ýþðöíìÿç êèìñÿéÿ ìèúùÿð ñÿáà.

Àõòàðûá áóëìàã äèëÿð âÿñôè-ðöõöí êèì, ìöòòÿññèëÍöñõåéè-ýöëáÿðý þâðàãûí ãûëûð ÿçáÿð ñÿáà.

Àáýóí òèüèíúÿ îëìàç, áóíúà äàèì êèì âåðöðÒèüè-àáè-úóéèáàðÿ ìþâúäÿí úþâùÿð ñÿáà.

Àéàüûí òîïðàüûíû éåðäÿí àëûð òÿ’çèì èëÿ,Ãàëèáà äöçìÿê äèëÿð áàøûíà áèð ÿôñÿð ñÿáà.

Åøèäèáäèð, ãàëèáà, ãÿääèíëÿ øÿì’èí áÿùñèíè,Ùÿð ãà÷àí ýþðäèéñÿ åéëÿð øÿì’ÿ ãÿñäè-ñÿð ñÿáà.

10 Àñèòàíûíäà ìöãèì îëìàüà áóëñàéäû ãÿáóë,Ùÿã áèëèð, îëìàçäû ñÿðýÿðäàíè-áÿùðö áÿð ñÿáà.

Àñèìàíÿ ãÿäðëÿ ÷ûõñà íÿ ùàñèë, ÷öí äåýèëÎíà ãàáèë êèì, îëà ãàïûíäà õàêè-äÿð ñÿáà.

Àòÿøè-áèäàäÿ ýþéìöøäöð, îëóáäóð äàäõàù,Ýþðäöéö éåðäÿ ñà÷àð áàøûíà õàêèñòÿð ñÿáà.

Àáè-äÿðéà öçðÿ ýÿù Èëéàñâÿø ñåéðàí åäÿð,Ýàù åéëÿð ìÿñêÿí Èáðàùèìòÿê àçÿð ñÿáà.

Îääàí àôÿò ýþðìÿçö ñóäàí çÿðÿð, ýóéà ãûëûðÃàíäà îëñà èãòèäàè-øÿð’è-Ïåéüÿìáÿð ñÿáà.

36

15 ßùìÿäè-ìöðñÿë êè, ôÿðìàíáÿð Ñöëåéìàíäûð îíàÅéëÿ êèì, ýþðäö Ñöëåéìàí îëäó ôÿðìàíáÿð ñÿáà.

Îë øàùÿíøÿù êèì, ðèçàñèëÿí ýÿçÿð ùÿð ãàíäà âàð,Ýÿð øèìàëö ýÿð äÿáóðö ýÿð úÿíóáö ýÿð ñÿáà.

Åé ýöëè-áàüè-ðöñöë, áèð òàçÿ ýöëøÿíäèð ãàïóíÊèì, äÿìè-Úèáðèëÿ îë ýöëøÿíäÿ òÿ’í åéëÿð ñÿáà.

Èñòÿéèá áóëìàç ãàïóí ôåéç àëìàã è÷öí, ìöòòÿñèëÃàíüû ýöëøÿí ñåéðèíÿ ýèðñÿ ÷ûõûð ìöçòÿð ñÿáà.

Èëÿòèð õàêè-äÿðèíè çÿððÿ-çÿððÿ ýöëøÿíÿ,Ãûëìàã è÷öí òóòèéàéè-äèäåéè-ÿáùÿð ñÿáà.

20 Àòÿøè-áèäàä èëÿ àëÿì éàíàð, ýÿð ãûëìàñàßäëèíè øàéå’, ýÿçèá ùÿð äÿì éåäè êèøâÿð ñÿáà.

Îëäóüè÷öí äöçäòÿê ïöíùàí ýèðöá ýöøÿíëÿðÿÁèñÿáÿá ðÿõòè-ýöëö íÿñðèíÿ ãàðÿòýÿð ñÿáà,

Þç ýöíàùèíÿ øÿôàÿò èñòÿéèá, ôÿðéàä åäèá×èçýèíöð õàêè-ìÿçàðèí öçðÿ òà ìÿùøÿð ñÿáà.

Åòìÿçñÿì òÿðêè-òÿìÿííàéè-òÿâàôèí ÷ûõñà úàí,Õàê ùÿì îëñàì ãöáàðèìíè ñÿíÿ èëòÿð ñÿáà.

À÷ìûø öììèäè-ðÿùè-âÿñëèí äèëè-ïöðõóíèìè,Åéëÿ êèì ÿñëè-áàùàð à÷àð ýöëè-ÿùìÿð ñÿáà.

25 Åéëÿ èíúÿëäèì, çÿèô îëäóì êè, õàêè-êóéèíÿÃàáèëÿì õàøàêòÿê îëñà ìÿíÿ ðÿùáÿð ñÿáà.

Èëòèìàñûì áÿõòäÿí îëäóð êè, úàðè ùþêì èëÿ,Òà ðÿéàùèíÿ ÷ÿìÿí ìöëêöíäÿäèð ñÿðâÿð ñÿáà,

Îëà íÿ’òèíäÿí Ôöçóëèíèí êÿëàìè äèëïÿçèð,Åéëÿ êèì, ýöëäÿí áóëóð ÿíôàñè-úàíïÿðâÿð ñÿáà.

37

$ $ $

Èðèøäè âÿãò êè, ôÿñëè-õÿçàíè-íàùÿìâàð,Ãûëà õöíÿê ùÿðÿêàòûí ìöçàùèìè-ÿøúàð.

Ñèïàùè-áÿùìÿíö äåé ëàëÿâö ýöë ÿñáàáûí,Ùöúóì åéëÿéèáÿí ãàðÿò åéëÿéÿ íÿ êè, âàð.

×ÿìÿí çÿðèôëÿðèí ðÿíúèäÿõàòèð åéëÿìÿýÿ,Íÿñèìäÿí îëà çàùèð ñöëóêè-íàùÿìâàð.

Ùÿâà ìöõàëèôÿòèíäÿí òàïûëìàéà ìöòëÿã,Ìèçàúè-íàìèéÿäÿ å’òèäàëäÿí àñàð.

5 Ñÿáà ëÿòàôÿò èëÿí ýöëøÿí è÷ðÿ ñàèð èêÿí,Áóëà çÿìàíè-ñÿáà òÿê òÿüÿééöðè-ÿòâàð.

À÷óá òÿÿððöç ÿëèí çÿìùÿðèð ýöëçàðÿ,Íÿ áÿðý ãàëà áó ãàðÿòäÿ áóñèòàíäà, íÿ áàð.

Õîø îë êè, äóòà áó ìþâñèìäÿ ýóøåéè-öçëÿò,Òÿðÿääöä åòìÿéÿ ìöòëÿã ãÿðàðÿ âåðÿ ãÿðàð.

Ùöçóðèëÿí ýèðÿ áèð êöíúÿ èáòèäàéè-õÿçàí,Ñöðóðèëÿí ÷ûõà áèð áàüÿ èáòèäàéè-áÿùàð.

Àðàäà áèëìÿéÿ áàðàíö áÿðôö áàä íÿäèð,Éåòèðìÿéÿ ÿñÿðè-äþâð õàòèðèíÿ ãöáàð.

10 Îíà ðÿôèã ùÿìàí áèð êèòàá îëà, áèð ñàç,Îíà íÿäèì ùÿìèí áèð ãÿäÿù îëà, áèð éàð.

Ìÿíÿì áóíóí êèìè ÿééàìäà ñÿðàñèìÿ,ßñèðè-äàìè-áÿëàâö ñèòÿì, ãÿðèáè-äèéàð.

Íÿ ñåéð ãûëìàüà ïÿðýàðòÿê òÿíèìäÿ òÿâàí,Íÿ íöãòÿòÿê áèð àðàäÿ îòóðìàüà éåð âàð.

38

Ùÿçàð ãÿì ìöòÿâÿúúåù ìÿíÿ, áó ùÿì áèð ãÿìÊè, éîõäóðóð ãÿìè-äèë çàùèð åòìÿéÿ ãÿìõàð.

Íÿ áèð ðÿôèã êè, ùÿìäÿðä îëàì ìÿíè-ìèñêèí,Íÿ áèð òÿáèá êè, äÿðäè-äèë åéëÿéèì èçùàð.

15 Õÿçàí è÷èíäÿ ãàëàí ýöë áóäàüèéÿì êè, ùÿâàÌÿíÿ øèêÿñò âåðèá ãàëìûøàì áöðÿùíÿâö õàð.

Êèìè êè, äóñò äåäèì ÷ûõäû äöøìÿíè-úàíûì,Êèìè êè, éàð äåäèì îëäó àãèáÿò ÿüéàð.

Áó ôÿãðèëÿí êè, ìÿíèì ðàùÿòèì äóðóð ìöøêöë,Áó ùàëèëÿí êè, ìÿíèì äèðëèéèì äóðóð äöøâàð,

Ìÿýÿð ìÿäÿä ãûëà îë ïàäèøàùè-êèøâÿðè-åëìÊè, åëìèäèð ãàìó ÿøéàéÿ âàãèôè-ÿñðàð.

Øÿùè-ñÿðèðè-Íÿúÿô, àôèòàáè-þâúè-øÿðÿô,ßëèééè-àëèéè-ÿ’ëà, ãÿñèìè-úÿííÿòö íàð.

20 Öìèä âàð êè, áèð øÿììåéè-èíàéÿò èëÿí,Ìöúÿääÿäÿí âåðÿ ëöòôè òÿñÿëëèéè-ìÿíè-çàð.

Ðÿàéÿòèìè ðöúö’ åäÿ ïàê íöòôÿñèíÿ,Éåýàíÿ Ñåééèäè-ÿðøàñèòàíö êóùâöãàð.

Ìÿùè-ñèïåùðè-ñÿéàäÿò Êÿìóíåéè-ñàíèÊè, ñóðÿòè-Ùÿãÿäèð çàòè-ïàêè àéèíÿäàð.

Áöëÿíäìÿðòÿáÿè êèì, öëöââè-ãÿäðèíäÿíÙÿðèìè-äÿðýÿùèíÿ Úÿáðÿèë áóëìàç áàð.

ßéà, áöëÿíäíÿçÿð, ìàùè-àôèòàáÿñÿðÊè, ðÿ’éè-ïàêèí èëÿíäèð ìöðöðè-äÿùðÿ ìÿäàð!

25 Ñÿôàéè-ìÿøðÿáèíÿ å’òèìàä åéëÿéöáÿí,Áèð-èêè íöêòÿ áÿéàí åéëèéèì ìÿíè-ÿôýàð.

39

Òÿíÿôôöð åéëÿìÿ êèì, áèêÿñÿì ìÿíè-áèêÿñ,Þçöìäöð þç ñþçöìö ÿðçÿ åéëÿéÿí íà÷àð.

Øÿùà, ìÿí èñòÿð èäèì áèð çÿâàëñûç ñàéÿÊèì, îíäà îëìàéà ìöòëÿã ìÿçÿððÿòè-ÿøðàð.

Ñÿíÿ éåòèðäè ìÿíè ùàäèéè-ðÿùè-òÿùãèã,Äåäè: – Áóäóð êè, äèëÿðñÿí, èòèðìÿýèë çèíùàð!

Áó ýöí öìèä èëÿ áèð þìðäöð êè, äÿðýÿùèíÿÁóðàõìûøàì ñÿðè-èõëàñö ñèäã ëåéëö íÿùàð.

30 Öìèä âàð êè, öììèäèì îëìàéà ùèðìàí,Öìèä âàð êè, èãáàëûì îëìàéà èäáàð.

Úÿìèè-ÿùëè-úàùàíà áó íöêòÿ ðþâøÿíäèðÊè, ìöñëöì ÿùëè-ñÿàäÿòäèðö øÿãè êöôôàð.

Òÿìàìè-çöìðåéè-èñëàìÿ ùÿì ìöãÿððÿðäèðÊè, úöìëÿäÿí éåé îëóð àëè-ßùìÿäè-Ìóõòàð.

Áó ùÿì ìöùÿããÿã îëóáäóð úÿìèè ñàäàòÿÊè, ñÿíñÿí ßùìÿäè-Ìóõòàð íÿñëèíÿ ñÿðäàð.

Äÿëèëè-âà