Τα βιβλία των Εκδόσεων Πουκαμισάς συμπυκνώ-νουν την πολύχρονη διδακτική εμπειρία των συγ-γραφέων μας και αποτελούν το βασικό εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιούν οι μαθητές των φροντι-στηρίων μας. Μέσα από τη διαρκή τους αξιοποίη-ση στις τάξεις μας διασφαλίζουμε τον εμπλουτισμό τους, τη συνεχή τους βελτίωση και την επιστημονική τους αρτιότητα, καθιστώντας τα βιβλία των Εκδό-σεών μας εγγύηση για την επιτυχία των μαθητών.

τα βιβλία των επιτυχιών

Λογοτεχνία:Ιστορία:

Ευριπίδη Ελένη:Βιολογία:

ΚΠΑ :Θρησκευτικά:

Πληροφορική:

Παναγιώτα Δουφεξή, Θεοδοσία ΚυριάκουΠαναγιώτα Δουφεξή, Μιλτιάδης ΤσαμουργκέληςΚατερίνα ΛουκάΑλέξανδρος ΠαπαγιαννακόπουλοςΜιλτιάδης ΤσαμουργκέληςΑρετή ΣουρούφηΑθανάσιος Καλπάκος

Eπιλεγμένα MαθήματαΓ΄ Γυμνασίου

Επιστημονική επιμέλεια Λογοτεχνία: Περσεφόνη Παπαμιχαήλ

Ιστορία: Βασίλης ΓεωργέληςΕυριπίδη Ελένη: Μαρία Γκυρτή

Συγγραφική ομάδα

Σειρά: Γυμνασιο | Γ΄ Γυμνασιου

Επιλεγμένα Μαθήματα Γ΄ Γυμνασίου Συγγραφική ομάδα Λογοτεχνία: Παναγιώτα Δουφεξή, Θεοδοσία Κυριάκου Ιστορία: Παναγιώτα Δουφεξή,

Μιλτιάδης Τσαμουργκέλης Ευριπίδη Ελένη: Κατερίνα Λουκά Βιολογία: Αλέξανδρος Παπαγιαννακόπουλος ΚΠΑ: Μιλτιάδης Τσαμουργκέλης Θρησκευτικά: Αρετή Σουρούφη Πληροφορική: Αθανάσιος Καλπάκος

ISBN: 978-618-5325-62-6

Επιστημονική επιμέλειαΛογοτεχνία: Περσεφόνη Παπαμιχαήλ Ιστορία: Βασίλης Γεωργέλης Ευριπίδη Ελένη: Μαρία ΓκυρτήΕπιμέλεια κειμένου: Γαλάτεια Μπασέα, Όλγα Παλαμήδη Στοιχειοθεσία-σελιδοποίηση: Βίβιαν ΓιούρηΣχεδιασμός εξωφύλλου: Έφη ΜαρκοπούλουΥπεύθυνη έκδοσης: Δήμητρα Κολοβού

Copyright 2020 © ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ, Παναγιώτα Δουφεξή, Αθανάσιος Καλπάκος, Θεοδοσία Κυριάκου, Κατερίνα Λουκά, Αλέξανδρος Παπαγιαννακόπουλος, Αρετή Σουρούφη, Μιλτιάδης Τσαμουργκέλης για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο

Κυκλοφορία έκδοσης: Οκτώβριος 2020Αριθμός έκδοσης: 1η | Αριθμός αντιτύπων: 1000

Κυκλοφορία έκδοσης: Σεπτέμβριος 2020Αριθμός έκδοσης: 1η | Αριθμός αντιτύπων: ΧΧΧΧΠαναγιώτα Δουφεξή: giota1926@yahoo.gr

Αθανάσιος Καλπάκος: a.kalpakos@gmail.com Θεοδοσία Κυριάκου: kyriacou.th@gmail.com Κατερίνα Λουκά: k_louka@hotmail.com

Αλέξ. Παπαγιαννακόπουλος: alexisppn@hotmail.com Αρετή Σουρούφη: areti.sour@gmail.comΜιλτιάδης Τσαμουργκέλης: miltos0tsamourgkelis@gmail.com

Επικοινωνία με συγγραφείς:

Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά, καθώς και της ολικής αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.λπ.) και του εξωφύλλου του, σύμφωνα με τις διατάξεις της υπάρχουσας νομοθεσίας περί προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων.

Λ. Βουλιαγμένης 46 & Αλεξιουπόλεως, ΤΚ 164 52 Αργυρούπολη | Τ. 210 4112507www.ekdoseispoukamisas.gr | info@ekdoseispoukamisas.gr

Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή ενός εκ των συγγραφέων

ΠΡΌΛΌΓΌΣΤο βιβλίο αυτό έχει στόχο να συντροφεύσει τους μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς και να τους βοηθήσει να αντεπεξέλθουν ολόπλευρα στις απαιτή-σεις της τάξης τους.

Το βιβλίο περιέχει επτά μαθήματα (Λογοτεχνία, Ιστορία, Ευριπίδη Ελένη, Βιολογία, Κοι-νωνική & Πολιτική Αγωγή, Θρησκευτικά, Πληροφορική), τα οποία είναι χωρισμένα σε ενότητες και υποενότητες, σύμφωνα με τη δομή του σχολικού εγχειριδίου. Στην αρχή κάθε ενότητας υπάρχει σχεδιαγραμματική αποτύπωση της θεωρίας και στη συνέχεια δί-νονται απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου. Επιπλέον, το βιβλίο έχει εμπλου-τιστεί με πρόσθετες δραστηριότητες, αλλά και με κριτήρια αξιολόγησης, τα οποία αντα-ποκρίνονται στη δομή ενός διαγωνίσματος, για περαιτέρω εξάσκηση του μαθητή. Οι απαντήσεις τους βρίσκονται στο τέλος κάθε μαθήματος.

Ευχή μας είναι το βιβλίο αυτό να γίνει ένα χρήσιμο εργαλείο στα χέρια των μαθητών, το οποίο θα τους βοηθήσει τόσο στην καθημερινή τους μελέτη όσο και στη γενικότερη πρόοδο και εξέλιξή τους στο Γυμνάσιο.

Οι συγγραφείς

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ

ΛΌΓΌΤΕΧΝΙΑ

ΕΝΌΤΗΤΑ 1η – ΔΗΜΌΤΙΚΑ ΤΡΑΓΌΎΔΙΑΔημοτικά νανουρίσματα«Να μου το πάρεις, ύπνε μου» ..................................................................................................... 18«Κοιμήσου αστρί» ............................................................................................................................... 19«Της Πάργας» ....................................................................................................................................... 22«Του γιοφυριού της Άρτας» ........................................................................................................... 24

ΕΝΌΤΗΤΑ 2η – ΚΡΗΤΙΚΗ ΛΌΓΌΤΕΧΝΙΑΓεώργιος Χορτάτσης, «Ερωφίλη» ................................................................................................ 29Βιτσέντσος Κορνάρος, «Ερωτόκριτος» ...................................................................................... 32Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, «Ο Κρητικός Πόλεμος» ....................................................... 37

ΕΝΌΤΗΤΑ 3η – ΝΕΌΕΛΛΗΝΙΚΌΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΌΣΡήγας Βελεστινλής, «Θούριος» ..................................................................................................... 41Αθανάσιος Χριστόπουλος, «Τώρα» ............................................................................................. 44Ανώνυμος, «Ο Ρωσσαγγλογάλλος» ............................................................................................. 47Αδαμάντιος Κοραής, «Ο Παπατρέχας» ..................................................................................... 49Λόρδος Μπάυρον, «Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» ........................................... 53

ΕΝΌΤΗΤΑ 4η – ΑΠΌΜΝΗΜΌΝΕΎΜΑΤΑΓιάννης Μακρυγιάννης, «Απομνημονεύματα» .................................................................... 57Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, «Αυτοβιογραφία» .......................................................... 60Παναγής Σκουζές, «Ο βίος μου» .................................................................................................. 63

ΕΝΌΤΗΤΑ 5η – Η ΛΌΓΌΤΕΧΝΙΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑΑνδρέας Κάλβος, «Εις Πάργαν» ................................................................................................... 67Διονύσιος Σολωμός, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» ............................................................... 70Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, «Ο Δήμος και το καριοφίλι του» ........................................... 74Ανδρέας Λασκαράτος, «Ο κακός μαθητής» ............................................................................. 77Λορέντζος Μαβίλης, «Λήθη» ......................................................................................................... 80

ΕΝΌΤΗΤΑ 6η – ΌΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΌΙ ΡΌΜΑΝΤΙΚΌΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝΑλέξανδρος Σούτσος, «Ο επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί Ι. Καποδίστρια» ..... 83Σπυρίδων Βασιλειάδης, «Η χαρά» .............................................................................................. 87Σάμιουελ Τ. Κόλεριτζ, «Δουλειά χωρίς ελπίδα» ..................................................................... 89Γρηγόριος Παλαιολόγος, «Ο ζωγράφος» ................................................................................... 92Εμμανουήλ Ροΐδης, «Τα υαλοπωλεία» ...................................................................................... 95

ΕΝΌΤΗΤΑ 7η – Η ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΌΛΗ (1880-1922)Γεώργιος Βιζυηνός, «Στο χαρέμι» ................................................................................................ 99Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Τ’ αγνάντεμα» ................................................................... 102

Άντον Τσέχωφ, «Ο Παχύς και ο Αδύνατος» ........................................................................ 106Ανδρέας Καρκαβίτσας, «Ο Ζητιάνος» ..................................................................................... 110Κωστής Παλαμάς, «Ίαμβοι και ανάπαιστοι» ....................................................................... 113Κωστής Παλαμάς, «Ύμνος στον Παρθενώνα» ..................................................................... 116Κ.Π. Καβάφης, «Φωνές» ................................................................................................................ 119Κ.Π. Καβάφης, «Όσο μπορείς» ................................................................................................... 121Κ.Π. Καβάφης, «Στα 200 π.Χ.» .................................................................................................... 123Γρηγόριος Ξενόπουλος, «Ο τύπος και η ουσία» ................................................................. 127Κωνσταντίνος Θεοτόκης, «Η τέχνη του αγιογράφου» .................................................... 131Πηνελόπη Δέλτα, «Πρώτες ενθυμήσεις» ............................................................................... 134Άγγελος Σικελιανός, «Γιατί βαθιά μου δόξασα» ................................................................. 137Κώστας Βάρναλης, «Ορέστης» ................................................................................................... 139Ναπολέων Λαπαθιώτης, «Νυχτερινό» ................................................................................... 141

ΕΝΌΤΗΤΑ 8η – Η ΝΕΌΤΕΡΗ ΛΌΓΌΤΕΧΝΙΑ. Η ΛΌΓΌΤΕΧΝΙΑ ΑΠΌ ΤΌ 1922 ΩΣ ΤΌ 1945Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα» .......................................................... 145Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Βράδυ» .......................................................................................................... 146Μαρία Πολυδούρη, «Γιατί μ’ αγάπησες» .............................................................................. 150Γιάννης Σκαρίμπας, «Ουλαλούμ» ............................................................................................. 153Ζυλ Λαφόργκ, «Μοιρολόι φεγγαριού στην επαρχία» ....................................................... 155Άγγελος Τερζάκης, «Ο ματωμένος λυρισμός» ..................................................................... 159Στράτης Μυριβήλης, «Τα ζα» ..................................................................................................... 162Νίκος Καζαντζάκης, «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» ..................................... 165Γιώργος Σεφέρης, «Με τον τρόπο του Γ.Σ.» ......................................................................... 168Γιώργος Σεφέρης, «Τρία χαϊκού» .............................................................................................. 171Γιώργος Σεφέρης, «Ομιλία στη Στοκχόλμη» ........................................................................ 173Ανδρέας Εμπειρίκος, «Τριαντάφυλλα στο παράθυρο» .................................................... 175Νίκος Εγγονόπουλος, «Μπολιβάρ» ......................................................................................... 177Οδυσσέας Ελύτης, «Το Άξιον Εστί – Η γένεσις» ................................................................ 181Οδυσσέας Ελύτης, «Το Άξιον Εστί» – Τα Πάθη, Ε΄» ........................................................ 182Οδυσσέας Ελύτης, «Δώρο ασημένιο ποίημα» .................................................................... 185Γιάννης Ρίτσος, «Αρχαίο θέατρο» ............................................................................................ 187Γιάννης Ρίτσος, «Ρωμιοσύνη» ................................................................................................... 189Νίκος Καββαδίας, «Kuro Siwo» ................................................................................................ 192Φραντς Κάφκα, «Ποσειδώνας» .................................................................................................. 195Γιώργος Θεοτοκάς, «Η διαδήλωση» ........................................................................................ 197Μ. Καραγάτσης, «Ένας Ρώσος συνταγματάρχης στη Λάρισα» ................................... 200Κοσμάς Πολίτης, «Η γνωριμία με τη Μόνικα» .................................................................. 203Μέλπω Αξιώτη, «Η ψυχή του νησιού» .................................................................................. 206

ΕΝΌΤΗΤΑ 9η – Η ΝΕΌΤΕΡΗ ΛΌΓΌΤΕΧΝΙΑΜΕΤΑΠΌΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΎΓΧΡΌΝΗ ΛΌΓΌΤΕΧΝΙΑΜίλτος Σαχτούρης, «Τα δώρα» .................................................................................................. 209Μανόλης Αναγνωστάκης, «Στο παιδί μου» ......................................................................... 212Κική Δημουλά, «Τα πάθη της βροχής» .................................................................................. 215Τζένη Μαστοράκη, «Οι μεγάλοι» .............................................................................................. 217Δημήτρης Χατζής, «Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου» ................................................ 220Αντώνης Σαμαράκης, «Ζητείται ελπίς» ................................................................................. 223Κώστας Ταχτσής, «Κι έχουμε πόλεμο!» .................................................................................. 226Ρέα Γαλανάκη, «Η μεταμφίεση» ................................................................................................ 229Απαντήσεις στις πρόσθετες δραστηριότητες .................................................................. 233

ΙΣΤΌΡΙΑ

ΜΕΡΌΣ ΠΡΩΤΌ: Ό κόσμος από τις παραμονές της γαλλικής επανάστασης έως τα τέλη του 19ου αιώνα

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 1: ΌΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΔΙΑΜΌΡΦΩΣΗΣ ΤΌΎ ΝΕΌΤΕΡΌΎ ΚΌΣΜΌΎ1. Η εποχή του Διαφωτισμού .................................................................................................... 2592. Η αμερικανική επανάσταση .................................................................................................. 2633. Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης (1789-1794) ........................ 2654. Η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης (1794-1799) και η εποχή του Ναπολέοντα (1799-1815) .................................................................... 269

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 2: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΌΎ 1821 ΣΤΌ ΠΛΑΙΣΙΌ ΤΗΣ ΑΝΑΔΎΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΌΎ ΦΙΛΕΛΕΎΘΕ-ΡΙΣΜΌΎ ΣΤΗΝ ΕΎΡΩΠΗ

5. Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι. έως τις αρχές του 19ου αι. .................. 2736. Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820-1821 στην Ευρώπη ......................... 2767. Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες................................................................................................2788. Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821-1827) ................................................... 2819. Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους .. 28410. Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη .................................................................................. 28711. Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη ........................ 290

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 3: ΌΙΚΌΝΌΜΙΚΕΣ, ΚΌΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΌΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΎΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΌΝ ΚΌΣΜΌ ΤΌΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

12. Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης ............................................................ 29513. Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης ......... 29714. Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας. Νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια ...................................................................................... 30015. Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί ............................................................ 30316. Εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο, στην Κίνα και στην Ιαπωνία ................... 305

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 4: ΤΌ ΕΛΛΗΝΙΚΌ ΚΡΑΤΌΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΙΔΡΎΣΗ ΤΌΎ ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΌΎ 20ού ΑΙΩΝΑ

17. Ο Ι. Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828-1831). Η ολοκλήρωση της ελληνικής επανάστασης (1829) ............................................... 31018. Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την 3η Σεπτεμβρίου 1843 .................... 31219. Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862) .................. 31520. Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) ............... 31921. Το κρητικό ζήτημα (1821-1905) ....................................................................................... 32222. Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων ........................ 32423. Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19ο αιώνα .................................... 326

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 5: ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΠΝΕΎΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙ-ΌΎΡΓΙΑ ΚΑΤΑ ΤΌΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

24. Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο τον 19ο αιώνα ........................................... 33125. Τέχνες και Γράμματα στον κόσμο τον 19ο αιώνα ..................................................... 33326. Πνευματική ζωή, Γράμματα και Τέχνες στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα ............. 335

ΜΕΡΌΣ ΔΕΎΤΕΡΌ: Ό κόσμος από τις αρχές του 20ού αιώνα έως το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 6: Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΌ ΤΌ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΌ ΓΌΎΔΙ (1909) ΕΩΣ ΤΌ ΤΕΛΌΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΌΛΕΜΩΝ (1913)

27. Το κίνημα στο Γουδί (1909) ................................................................................................ 34128. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός: η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910-1912 ................................................................................................................................... 34329. Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913) ............................................................................... 34430. Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους βαλκανικούς πολέμους .......... 347

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 7: Ό Α΄ ΠΑΓΚΌΣΜΙΌΣ ΠΌΛΕΜΌΣ ΚΑΙ Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (1914-1918)

31. Τα αίτια, η έκρηξη και τα μέτωπα του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ...................... 35132. Η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο – Ο Εθνικός Διχασμός ........................... 35333. Η ρωσική επανάσταση .......................................................................................................... 35634. Η λήξη του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις .......... 360

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 8: Ό ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΌΣ ΠΌΛΕΜΌΣ (1919-1922)35. Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική αυτοκρατορία ..... 36436. Ο ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου ................................... 36537. Το τουρκικό εθνικό κίνημα ................................................................................................. 36738. Ο μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922) .......................................................................... 36939. Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον μικρασιατικό πόλεμο ...................... 372

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 9: Η ΕΠΌΧΗ ΤΌΎ ΜΕΣΌΠΌΛΕΜΌΎ (1919-1939)40. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση .............................................................................................................. 378

41. Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 1929 .............................................................. 38142. Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 1929 ................................................................. 38343. Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 .......... 38644. Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο .............................. 389

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 10: Ό Β΄ ΠΑΓΚΌΣΜΙΌΣ ΠΌΛΕΜΌΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ45. Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου ............................... 39346. Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος .................................................................................................. 39647. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο ........................................ 39948. Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση ......................................................................... 40149. Τα αποτελέσματα του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ................................................... 405

ΜΕΡΌΣ ΤΡΙΤΌ: Ό κόσμος από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 11: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΑΠΌ ΤΌ ΤΕΛΌΣ ΤΌΎ Β΄ ΠΑΓΚΌΣΜΙΌΎ ΠΌΛΕΜΌΎ ΕΩΣ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΌΎ 20ού ΑΙΩΝΑ

50. Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης ................................................. 41151. Διπολισμός και ψυχρός Πόλεμος ..................................................................................... 41452. Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου ..................... 41853. Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη .... 421

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 12: Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΌ ΤΌ ΤΕΛΌΣ ΤΌΎ Β΄ ΠΑΓΚΌΣΜΙΌΎ ΠΌΛΕΜΌΎ ΕΩΣ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΌΎ 20ού ΑΙΩΝΑ

54. Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1944-1963) – Ο κυπριακός αγώνας (1955-1960) ..................................................... 42555. Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 (1963-1974) ................................................................................................................................. 42956. Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές της δεκαετίας του ’80 (1974-1981) ................................................................................................................................. 43357. Η Ελλάδα κατά τη δεκαετία του ’80 (1981-1989) ..................................................... 43658. Η Ελλάδα στη μεταψυχροπολεμική εποχή (1989-2001) ........................................ 439

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 13: ΌΙ ΠΡΌΣΠΑΘΕΙΕΣ ΕΝΌΠΌΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΎΡΩΠΗΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ

59. Οι κυριότεροι σταθμοί στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης (1951-2001) ................................................................................................................................. 44460. Η Ελλάδα και οι διαδικασίες ενοποίησης της Ευρώπης. Η Ελλάδα κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης .................................................. 446

ΚΕΦΑΛΑΙΌ 14: ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΠΝΕΎΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙΌΎΡΓΙΑ ΚΑΤΑ ΤΌΝ 20ό ΑΙΩΝΑ

61. Επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον κόσμο τον 20ό αιώνα .......... 45162. Τέχνες στον κόσμο τον 20ό αιώνα .................................................................................. 454

63. Η ποίηση και η πεζογραφία στον κόσμο τον 20ό αιώνα ...................................... 45964. Τα Γράμματα στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα ................................................................... 46265. Οι Τέχνες στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα .......................................................................... 466Απαντήσεις στα κριτήρια αξιολόγησης ............................................................................ 471

ΕΎΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Εισαγωγή ............................................................................................................................................ 483Πρόλογος στ. 1-191 ........................................................................................................................ 487Πάροδος στ. 192-436 ..................................................................................................................... 507Α΄ Επεισόδιο στ. 437-575 ........................................................................................................... 523Επιπάροδος – Β΄ Επεισόδιο στ. 576-941 (α΄μέρος) ........................................................ 539Β΄ Επεισόδιο στ. 942-1219 (β΄ μέρος) .................................................................................. 559Α΄ Στάσιμο στ. 1220-1285 .......................................................................................................... 585Γ΄ Επεισόδιο στ. 1286-1424 ...................................................................................................... 593Β΄ Στάσιμο στ. 1425-1499 .......................................................................................................... 607Δ΄ Επεισόδιο στ. 1500-1592 ...................................................................................................... 615Γ΄ Στάσιμο στ. 1593-1652 ........................................................................................................... 625Έξοδος στ. 1653-1870 ................................................................................................................... 633Κριτήρια αξιολόγησης ................................................................................................................ 657Απαντήσεις στις ερωτήσεις αξιολόγησης ........................................................................ 663

ΒΙΌΛΌΓΙΑ

1. ΌΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ – ΒΙΌΛΌΓΙΚΑ ΣΎΣΤΗΜΑΤΑ1.1 Τα μόρια της ζωής ................................................................................................................. 6721.2 Κύτταρο: η μονάδα της ζωής .............................................................................................. 6751.3 Τα επίπεδα οργάνωσης της ζωής ..................................................................................... 678

5. ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΣΎΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ5.1 Το γενετικό υλικό οργανώνεται σε χρωμοσώματα ................................................... 6875.2 Η ροή της γενετικής πληροφορίας .................................................................................. 6885.3 Αλληλόμορφα ............................................................................................................................. 6915.4 Κυτταρική διαίρεση ................................................................................................................ 6925.5 Κληρονομικότητα ..................................................................................................................... 6945.6 Μεταλλάξεις ............................................................................................................................... 696

7. ΕΞΕΛΙΞΗ7.1 Η εξέλιξη και οι «μαρτυρίες» της ...................................................................................... 7057.2 Η εξέλιξη του ανθρώπου ...................................................................................................... 708Απαντήσεις στις πρόσθετες δραστηριότητες .................................................................. 715Απαντήσεις στα κριτήρια αξιολόγησης ............................................................................ 718

ΚΠΑ

ΜΕΡΌΣ Α΄Ενότητα I: Το άτομο και η Κοινωνία1. Εισαγωγικές έννοιες ................................................................................................................. 7232. Κοινωνικές ομάδες .................................................................................................................... 7243. Κοινωνική οργάνωση και κοινωνική μεταβολή ........................................................... 7274. Κοινωνικοί θεσμοί ..................................................................................................................... 7315. Κοινωνικοποίηση και κοινωνικός έλεγχος ..................................................................... 7346. Κοινωνικά προβλήματα ........................................................................................................... 737

ΜΕΡΌΣ Β΄Ενότητα IΙ: Το άτομο και η Πολιτεία7. Το άτομο και η Πολιτεία ......................................................................................................... 7438. Τα πολιτεύματα και το Σύνταγμα ........................................................................................ 7459. Εκλογές, κόμματα, ΜΜΕ ......................................................................................................... 75010. Οι λειτουργίες του κράτους ................................................................................................. 75511. Η Διοίκηση ................................................................................................................................. 75912. Δικαιώματα και υποχρεώσεις ............................................................................................ 762Ενότητα IΙΙ: Το άτομο και η Ευρωπαϊκή Ένωση13. Ευρωπαϊκή Ένωση .................................................................................................................. 767Ενότητα IV: Το άτομο και η Διεθνής Κοινότητα14. Η Διεθνής Κοινότητα ............................................................................................................. 772Απαντήσεις στις πρόσθετες δραστηριότητες .................................................................. 779

ΘΡΗΣΚΕΎΤΙΚΑ

Θεματική Ενότητα 1: Η Χριστιανοσύνη στον σύγχρονο κόσμο ............................ 783Θεματική Ενότητα 2: Το ζήτημα της θρησκείας στη σύγχρονη Ευρώπη .......... 791Θεματική Ενότητα 3: Σύγχρονες θρησκευτικές μορφές στην Ορθοδοξία και στον κόσμο ............................................................................... 801Θεματική Ενότητα 4: «Πού είναι ο Θεός;»: Η οδύνη του σύγχρονου κόσμου και το αίτημα της σωτηρίας από το κακό .......................... 807Θεματική Ενότητα 5: Ελπίδα και αγώνας για τη μεταμόρφωση της ζωής του κόσμου ................................................................... 815Θεματική Ενότητα 6: Από την αρχή μέχρι το τέλος του κόσμου .......................... 823

ΠΛΗΡΌΦΌΡΙΚΗ

ΕΝΌΤΗΤΑ 1: ΓΝΩΡΙΖΩ ΤΌΝ ΎΠΌΛΌΓΙΣΤΗ ΩΣ ΕΝΙΑΙΌ ΣΎΣΤΗΜΑ - ΠΡΌΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΌΣ

1: Εισαγωγή στην Έννοια του Αλγορίθμου και στον Προγραμματισμό ................. 8312: Ο Προγραμματισμός στην πράξη ........................................................................................ 838

ΕΝΌΤΗΤΑ 2: ΧΡΗΣΗ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΕΚΦΡΑΣΗΣ, ΕΠΙΚΌΙΝΩΝΙΑΣ, ΑΝΑΚΑΛΎΨΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΌΎΡΓΙΑΣ

Μεγάλες Δραστηριότητες ..............................................................................................................851

ΕΝΌΤΗΤΑ 3: Ό ΎΠΌΛΌΓΙΣΤΗΣ ΣΤΗΝ ΚΌΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΌΝ ΠΌΛΙΤΙΣΜΌΖώντας σε έναν κόσμο που αλλάζει ...........................................................................................859

ΒΙΒΛΙΌΓΡΑΦΙΑ ................................................................................................................................862

Λογοτεχνία

ΛΟ

ΓΟΤ

ΕΧ

ΝΙΑ

17

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Ιστορικό πλαίσιο

Το δημοτικό τραγούδι εκφράζει την ψυχή και τους πόθους του λαού και κατέχει ση-μαντική θέση στη Νεοελληνική Λογοτεχνία. Διασώθηκε από την προφορική παρά-δοση, συνδέθηκε με τη μουσική και τον χορό, και αποτέλεσε το μέσο της λαϊκής έκ-φρασης. Ανάλογα με το θέμα τους χωρίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:1. Όσα αναφέρονται σε εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής.2. Όσα αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα.3. Οι παραλογές, ένα είδος δημοτικού τραγουδιού με αφηγηματικό χαρακτήρα, επι-κό τόνο και δραματική έκβαση.

Χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού

Ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος χωρίς ομοιοκαταληξία. Ο λόγος είναι λιτός και πυκνός με ελάχιστα επίθετα και κυριαρχούν τα ουσιαστικά

και τα ρήματα. Η αρχή της ισομετρίας, δηλαδή κάθε μετρική ενότητα (ημιστίχιο, στίχος ή δίστιχο)

περιέχει ένα ολοκληρωμένο νόημα και αποκλείονται οι διασκελισμοί. Η επανάληψη ή ολοκλήρωση του νοήματος του πρώτου ημιστιχίου στο δεύτερο. Η χρήση των άσκοπων ερωτημάτων: ζητείται ο λόγος που συμβαίνει κάτι και ακο-

λουθούν πιθανές εξηγήσεις με τη μορφή ερωτήσεων που αναιρούνται. Το σχήμα του αδυνάτου, που υπογραμμίζει με έμφαση ότι κάτι δεν μπορεί να πραγ-

ματοποιηθεί. Οι προσωποποιήσεις: κάθε έμψυχο και άψυχο ον μπορεί να συμπεριφέρεται με αν-

θρώπινο τρόπο. Ο νόμος των τριών. Η χρήση του «μαγικού» αριθμού τρία και των πολλαπλάσιών του. Η χρήση στερεότυπων εκφράσεων. Η αφήγηση εναλλάσσεται με τον διάλογο. Η ταχεία εξέλιξη της υπόθεσης. Η ίδια ιστορία εμφανίζεται σε διαφορετικές μορφές-παραλλαγές.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η

18

Δημοτικά νανουρίσματα

«Να μου το πάρεις, ύπνε μου»

Α. Εισαγωγικό σημείωμαΤο δημοτικό αυτό τραγούδι ανήκει στην κατηγορία όσων αναφέρονται σε εκδηλώ-σεις της καθημερινής ζωής. Είναι ένα νανούρισμα προερχόμενο από τη Χίο και κα-ταγεγραμμένο από τον Γάλλο φιλέλληνα Κλωντ Φωριέλ (1825), το οποίο περιλαμβάνε-ται στη συλλογή του Νικόλαου Γ. Πολίτη Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού (1914) και αναφέρεται σε ένα αγόρι.

Β. Σύντομη νοηματική απόδοσηΗ μητέρα καλεί τον Ύπνο να πάρει τον γιο της. Για να τον κρατήσει ασφαλή, βάζει φρουρούς: τον Ήλιο, τον αετό και τον κυρ Βοριά. Όταν δύει ο Ήλιος και κοιμάται ο αετός, μένει να προσέχει το παιδί ο κυρ Βοριάς, ο οποίος παρουσιάζεται σαν μικρό αγόρι που αργεί να γυρίσει σπίτι και η μητέρα του ανησυχεί. Εκείνος, όμως, την κα-θησυχάζει εξηγώντας της τον λόγο της απουσίας του.

Γ. Ενότητες – Πλαγιότιτλοι 1η ενότητα (στ. 1-6): Οι τρεις φρουροί του παιδιού 2η ενότητα (στ. 7-12): Η ανησυχία της μητέρας του κυρ Βοριά

Δ. Γλώσσα – Ύφος – ΣτιχουργικήΗ γλώσσα είναι απλή δημοτική. Χαρακτηρίζεται από προφορικότητα και κυριαρχούν τα ουσιαστικά και τα ρήματα. Το ύφος είναι απλό και η χρήση του διαλόγου το καθι-στά ζωντανό και παραστατικό. Ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, παρο-ξύτονος και χωρίς ομοιοκαταληξία.

Ε. Ενδεικτικά εκφραστικά μέσα Εικόνες: «Βάλλω τον... πελάγου», «O Ήλιος... του πηγαίνει», «Μήνα με τ’ άστρι... που

’μαστ’ αγαπημένοι;», «χρυσόν υγιόν… κούνια» Μεταφορά: «χρυσόν υγιόν» Προσωποποιήσεις: «Ύπνος», «Ήλιος», «κυρ Βοριάς» Σχήμα άρσης και θέσης: «Μήτε με… αργυρή του κούνια» Αντίθεση: «μάλωνες-αγαπημένοι» Επαναλήψεις: «τρεις βίγλες», «ο κυρ Βοριάς» Άστοχα ερωτήματα: «Γιε μ’… αγαπημένοι;» Νόμος των τριών: «Μήτε με… αγαπημένοι» Μαγικός/Τυπικός αριθμός τρία: «τρεις βίγλες», «τρεις βιγλάτορες»

ΛΟ

ΓΟΤ

ΕΧ

ΝΙΑ

Δημοτικά τραγούδια

19

ΣΤ. Στοιχεία τεχνικών αφήγησης Η μητέρα απευθύνεται σε β΄ ενικό πρόσωπο στον Ύπνο. Τριτοπρόσωπη αφήγηση με μηδενική εστίαση από έναν παντογνώστη-ετε-

ροδιηγητικό αφηγητή. Διάλογος ανάμεσα στον κυρ Βοριά και στη μητέρα του. Ο διάλογος προσδίδει ζω-

ντάνια και παραστατικότητα, ενώ συμβάλλει στην έκφραση των συναισθημάτων των κεντρικών προσώπων.

Ζ. ΕμβάθυνσηΣχολιασμός: Οι φρουροί, Ήλιος, αετός και κυρ Βοριάς, αποτελούν ισχυρά σύμβολα προστασίας και ανδρείας. Την ανδρεία αυτή θα αποκτήσει και ο γιος, όταν μεγαλώ-σει. Επίσης, όπως αναφέρεται στον στίχο 12 (χρυσόν υγιόν εβίγλιζα στην αργυρή του κούνια), ο γιος αυτός είτε κατάγεται από αρχοντική γενιά είτε με τον τρόπο αυτό δη-λώνει η μητέρα την αξία που έχει για την ίδια το παιδί της.

«Κοιμήσου αστρί»

Α. Εισαγωγικό σημείωμαΚαι αυτό το δημοτικό τραγούδι ανήκει στην κατηγορία όσων αναφέρονται σε εκδη-λώσεις της καθημερινής ζωής. Πρόκειται για ένα νανούρισμα που αναφέρεται σε ένα κορίτσι. Περιλαμβάνεται στη συλλογή του Νικόλαου Γ. Πολίτη Εκλογαί από τα τραγού-δια του ελληνικού λαού (1914), προέρχεται από την Κορινθία και έχει καταγραφεί από τον Μιχαήλ Λελέκο (1888).

Β. Σύντομη νοηματική απόδοσηΗ μητέρα νανουρίζει την κόρη της, τάζοντάς της την προίκα της, την οποία έχει πα-ραγγείλει από την Πόλη και τη Βενετία. Σημαντικότερο κομμάτι της προίκας αυτής αποτελεί το νυφικό πάπλωμα, που κατασκευάζεται από πολλούς ανθρώπους. Ολοκλη-ρώνει το νανούρισμα με μία ευχή στην Παναγία να προσέχει το παιδί της.

Γ. Ενότητες – Πλαγιότιτλοι 1η ενότητα (στ. 1-2): Τα γλυκά λόγια της μητέρας 2η ενότητα (στ. 3-10): Η κόρη ως αρχοντοπούλα 3η ενότητα (στ. 11-12): Προσευχή στην Παναγία

Δ. Γλώσσα – Ύφος – ΣτιχουργικήΗ γλώσσα είναι απλή δημοτική. Χαρακτηρίζεται από προφορικότητα και κυριαρχούν τα ουσιαστικά και τα ρήματα. Το ύφος είναι απλό και ζωηρό. Ο στίχος είναι ιαμβι-κός δεκαπεντασύλλαβος, παροξύτονος και αποτελείται από ομοιοκατάληκτα δίστιχα.

Ιστορία

ΙΣΤ

ΟΡ

ΙΑ

259

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ο κόσμος από τις παραμονές της γαλλικής επανάστασης έως τα τέλη του 19ου αιώνα

ΚΕΦΆΛΆΙΟ 1

ΟΙ ΆΠΆΡΧΕΣ ΔΙΆΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Ενότητα 1: Η εποχή του Διαφωτισμού

1. Ποιες εξελίξεις συντελούνται στην Ευρώπη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα;α. Θεαματική αύξηση του πληθυσμού.β. Αναγκαστικές αλλαγές στην αγροτική οικονομία, για να καλυφθούν οι νέες απαι-τήσεις (δημιουργία μεγάλων αγροκτημάτων, εφαρμογή νέων μεθόδων καλλιέργειας και επέκταση της χρήσης των μηχανημάτων).

Διευκρίνιση: Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε αγροτική επανάσταση.

γ. Ανάπτυξη του εμπορίου μεταξύ Ευρώπης, Αμερικής και Αφρικής, αλλά και στο εσωτερικό της Ευρώπης.δ. Συσσώρευση κεφαλαίων στους Ευρωπαίους επιχειρηματίες εξαιτίας του εμπορίου.ε. Μεταβολές στη διαδικασία παραγωγής προϊόντων, με κυριότερη τη χρήση νέων μηχανών. Χιλιάδες πρώην αγρότες συγκεντρώθηκαν στις πόλεις για εύρεση εργασί-ας. Οι παράγοντες αυτοί οδήγησαν στη δημιουργία μεγάλων εργοστασίων, δηλαδή στη γέννηση της βιομηχανίας, την εκβιομηχάνιση.

Διευκρίνιση: Οι παραπάνω μεταβολές συντελέστηκαν αρχικά στη Μ. Βρετανία, την πε-ρίοδο 1750-1780, και αποτέλεσαν την πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασης.

2. Ποιες κοινωνικές μεταβολές διαδραματίζονται τον 17ο και 18ο αιώνα;α. Η αστική τάξη (βιομήχανοι, τραπεζίτες, μεγαλέμποροι) ενίσχυαν τη θέση τους.β. Οι αριστοκράτες αμύνονταν για να διαφυλάξουν τα προνόμιά τους (με εξαίρεση τη Μ. Βρετανία, όπου ασχολούνταν με νέες οικονομικές δραστηριότητες).γ. Οι αγρότες και τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα ζούσαν σε άσχημες συνθήκες.

3. Ποια η πολιτική κατάσταση που επικρατούσε την ίδια περίοδο;Η πολιτική κατάσταση παρέμενε στάσιμη, με τον βασιλιά να συγκεντρώνει στα χέρια του όλες τις εξουσίες (απόλυτη μοναρχία). Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η Μ. Βρε-τανία. Εκεί, οι πιέσεις που άσκησαν οι αριστοκράτες και οι αστοί, στα τέλη του 17ου αιώνα (ένδοξη επανάσταση, 1688), οδήγησαν στην αναγνώριση μερικών πολιτικών δικαιωμάτων στους οικονομικά ισχυρούς.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Ο ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΕΩΣ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ

260

4. Ποιες εξελίξεις σημειώνονται στον πνευματικό τομέα;α. Πρόοδος των φυσικών επιστημών.β. Απελευθέρωση από τις προλήψεις του Μεσαίωνα.γ. Προσπάθεια ανακάλυψης των φυσικών νόμων που διέπουν τον κόσμο, από δια-νοούμενους που βασίζονταν στη λογική.δ. Πρωτοπόροι: Φράνσις Μπέικον (κάθε επιστημονική θέση πρέπει να επαληθεύεται με πείραμα για να γίνεται αποδεκτή), Ρενέ Ντεκάρτ (η συστηματική αμφιβολία είναι ο μόνος δρόμος προς την αληθινή γνώση), Τζον Λοκ (οι άνθρωποι έχουν απαραβία-στα φυσικά δικαιώματα ζωής, ελευθερίας, περιουσίας) και Ισαάκ Νιούτον (μέσω της επαγωγικής μεθόδου: διατύπωση νόμου της παγκόσμιας έλξης + το σύμπαν λειτουρ-γεί με βάση φυσικούς νόμους).

5. Τι ονομάζουμε κίνημα του Διαφωτισμού και ποιες οι βασικές του θέσεις;Το πνευματικό κίνημα που εμφανίστηκε στην Αγγλία στο τέλος του 17ου αιώνα, κο-ρυφώθηκε στη Γαλλία τον 18ο αιώνα και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Οι εκπρό-σωποι του κινήματος ονομάστηκαν φιλόσοφοι ή διαφωτιστές. Οι βασικότεροι από αυτούς είναι οι Ρουσό, Βολτέρος, Ντιντερό, Μοντεσκιέ και Ντ’ Αλαμπέρ.Τα βασικά γνωρίσματά του είναι:α. Απόρριψη κάθε αυθεντίας.β. Κριτική κάθε υφιστάμενης γνώσης.γ. Αποδοχή της λογικής για τη σωστή και ασφαλή ερμηνεία του κόσμου.δ. Πεποίθηση ότι ο άνθρωπος πρέπει να προοδεύει διαρκώς.

6. Ποια είναι τα βασικά σημεία του Διαφωτισμού για την πολιτική;α. Φυσικά δικαιώματα: Όλοι οι άνθρωποι έχουν ορισμένα απαραβίαστα δικαιώ-ματα [ζωής, ιδιοκτησίας (συνδέεται με την αστική τάξη), ισονομίας, ελευθερίας σκέ-ψης και έκφρασης)], που δεν μπορεί να τα καταργήσει καμία εξουσία.β. Θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου: Διατυπώθηκε από τον Τζον Λοκ. Σύμφω-να με αυτή, ανάμεσα στο κράτος και στον λαό έχει γίνει ένα κοινωνικό συμβόλαιο, με το οποίο ο λαός έχει παραχωρήσει ορισμένες από τις ελευθερίες του προκειμένου να συμβιώσουν, και το κράτος είναι ο εγγυητής αυτής της συμφωνίας. Αν το κράτος γί-νει τυραννικό και καταπατήσει τους όρους, τότε ο λαός έχει το δικαίωμα να αντιστα-θεί. Ο Ρουσό, ως ριζοσπαστικότερος, τόνισε ότι η πολιτική εξουσία πρέπει να ασκεί-ται από τον λαό και όχι από ηγεμόνες.γ. Γενική βούληση: Όρος που πρότεινε ο Ρουσό. Το δημόσιο συμφέρον εκφράζε-ται μέσα από τη σύνθεση των ατομικών βουλήσεων και τη συμμετοχή του λαού στη λήψη των αποφάσεων.δ. Διάκριση των εξoυσιών: Διατυπώθηκε από τον Μοντεσκιέ. Οι φορείς της εξου-σίας πρέπει να ασκούνται από διαφορετικά όργανα. Η εκτελεστική εξουσία από το σώμα που εφαρμόζει τους νόμους (κυβέρνηση), η νομοθετική από το σώμα που θε-σπίζει τους νόμους (βουλή) και η δικαστική από εκείνους που είναι υπεύθυνοι για την τήρηση των νόμων (δικαστές). Η διάκριση αυτή έχει ως αποτέλεσμα να μη συ-

Κεφάλαιο 1: Οι απαρχές διαμόρφωσης του νεότερου κόσμου

ΙΣΤ

ΟΡ

ΙΑ

261

γκεντρώνονται όλες οι εξουσίες σε ένα πρόσωπο, γεγονός που θα οδηγούσε σε αυ-θαιρεσίες.

7. Τι είναι η φωτισμένη δεσποτεία;Μερικοί μονάρχες, προκειμένου να κάνουν το κράτος τους αποτελεσματικότερο και να ισχυροποιήσουν την εξουσία τους, υιοθέτησαν κάποιες από τις ιδέες του Διαφω-τισμού (περιορισμός προνομίων ανώτερων τάξεων, μέτρα κοινωνικής πρόνοιας και ενίσχυση των Γραμμάτων και των Τεχνών). Αυτή η παραλλαγή της απόλυτης μοναρ-χίας ονομάστηκε φωτισμένη δεσποτεία (κύριοι εκπρόσωποί της: ο Φρειδερίκος Β΄ της Πρωσίας, η Μαρία Θηρεσία της Αυστρίας, ο γιος της Ιωσήφ και η Αικατερί-νη Β΄ της Ρωσίας).

8. Ποια η σχέση του Διαφωτισμού με τη θρησκεία;Ορισμένοι από τους διαφωτιστές ήταν άθεοι, άλλοι ήταν ντεϊστές (οπαδοί του ντεϊ-σμού), δηλαδή πίστευαν ότι ο Θεός είναι ο δημιουργός του κόσμου, αλλά δεν παρεμ-βαίνει στις ανθρώπινες υποθέσεις. Οι διαφωτιστές στο σύνολό τους όμως άσκησαν σκληρή κριτική στην καθολική εκκλησία για φανατισμό και επιδίωκαν την καθιέρω-ση της ανεξιθρησκίας, που απελευθερώνει από τη μισαλλοδοξία.

9. Ποια η σχέση του Διαφωτισμού με την εκπαίδευση;Για τους διαφωτιστές η εκπαίδευση αποτελούσε το μέσο για τη συνεχή πρόοδο του ανθρώπου. Ο Ρουσό, στο έργο του Αιμίλιος, σημείωνε ότι ο μαθητής πρέπει να ανα-καλύπτει μόνος του τη γνώση και την αλήθεια. Ο δάσκαλος δεν πρέπει να λειτουργεί ως αυθεντία, αλλά να κατευθύνει τον μαθητή στην ανακάλυψη απαντήσεων μέσω εύστοχων ερωτημάτων.

10. Ποιες είναι οι βασικές θέσεις του Διαφωτισμού για την οικονομία;α. Στη Γαλλία, οι οικονομολόγοι υποστήριξαν ότι η οικονομία πρέπει να λειτουρ-γεί «φυσικά», χωρίς κρατικές παρεμβάσεις, σε αντίθεση με τη θεωρία του μερκαντι-λισμού (= το κράτος πρέπει να ελέγχει απόλυτα την οικονομική ζωή). Η αντίληψη αυτή ονομάστηκε φυσιοκρατία και οι οπαδοί της φυσιοκράτες. Βασικός εκπρόσω-πός της υπήρξε ο Κενέ.β. Στην Αγγλία, καλλιεργήθηκε ο οικονομικός φιλελευθερισμός, σύμφωνα με τον οποίο το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει στην οικονομική ζωή, εκτός από ελάχι-στες περιπτώσεις. Εισηγητής της θεωρίας υπήρξε ο Άνταμ Σμιθ (Έρευνες για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών, 1776).

11. Τι είναι η Εγκυκλοπαίδεια;Είναι ένα συλλογικό έργο 33 τόμων, όπου συνοψίστηκαν οι νέες γνώσεις, ιδέες και αντιλήψεις του Διαφωτισμού για θέματα που αφορούσαν την πολιτική, την οικονο-μία και την κοινωνία. Πρωτεργάτες ήταν οι Γάλλοι διαφωτιστές Ντιντερό και Ντ’ Αλαμπέρ.

Δραματική Ποίηση

Ευριπίδη Ελένη

ΕΛ

ΕΝ

Η

483

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Πότε και υπό ποιες ιστορικές συνθήκες δραματοποιήθηκε στην Αθήνα η τραγωδία του Ευριπίδη Ελένη;Την άνοιξη του 412 π.Χ., κατά τη διάρκεια της γιορτής των Μεγάλων Διονυσίων, για πρώτη φορά οι Αθηναίοι ήρθαν σε επαφή με την τραγωδία του Ευριπίδη Ελένη. Την ιστορική εκείνη περίοδο η πόλη μαστιζόταν από τη βιαιότητα του Πελοποννησιακού πολέμου, εναντίον της Σπάρτης, ο οποίος είχε αρχίσει από το 431 π.Χ. Η πανωλεθρία των Αθηναίων στη Σικελική εκστρατεία (415-413 π.Χ.) και η κατάκτηση του οχυρού της Δεκέλειας δυναμίτισαν μια ήδη επιβαρυμμένη ατμόσφαιρα και γέμισαν τις ψυ-χές των πολιτών με αγωνία, φόβο για το μέλλον αλλά και ισχυρή αμφιβολία για τον τρόπο που σκεφτόταν και δρούσε η αθηναϊκή πολιτεία.

2. Πώς επηρέασε το κίνημα των σοφιστών το πνευματικό υπόβαθρο του Ευ-ριπίδη;Την εποχή της συγγραφής του έργου του ο Ευριπίδης επηρεάστηκε βαθύτατα από τους σοφιστές και τις ιδέες που διέπνεαν το κίνημά τους. Υποστήριζαν πως τίποτε από όσα θεωρούνται δεδομένα από τους Αθηναίους δεν θα έπρεπε να εκλαμβάνο-νται με αυτό τον τρόπο, αμφισβητούσαν όλες τις παγιωμένες ηθικές αξίες των πολι-τών, θέτοντας το ερώτημα αν είναι δυνατόν να υπάρχει ένα ενιαίο σύστημα αξιών, ενώ η ανησυχία τους για την αλήθεια και τις εκφάνσεις της προκάλεσε ποικίλες αντι-δράσεις. Ο Ευριπίδης, ως νους που επεξεργαζόταν όλα τα νέα κινήματα –και ιδίως κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, όπου όλες οι αξίες επαναπροσδι-ορίζονταν–, προβληματίστηκε και υιοθέτησε κάποιες από τις αντιλήψεις τους. Αυτές οι ιδέες αποτυπώνονται σε ορισμένα σημεία του έργου του.

3. Με ποιο τρόπο διαφοροποιήθηκε η Ελένη του Ευριπίδη από τα υπόλοιπα, όμοιας θεματολογίας, έργα;Ο Ευριπίδης, κατά τη διάρκεια συγγραφής του έργου, στόχευε στην αποτύπωση μιας Ελένης διαφορετικής από εκείνη που είχε εκφραστεί από το σύνολο της παραδομέ-νης ποιητικής παράδοσης. Ως τότε η Ελένη παρουσιαζόταν, κυρίως, ως υπαίτια του Τρωικού πολέμου, καθώς ο Πάρης την άρπαξε και έφυγε για την Τροία. Ο σύζυγός της Μενέλαος, οργισμένος από το γεγονός, ένωσε τους αρχηγούς των ελληνικών πό-λεων και εκστράτευσαν εναντίον της Τροίας, επιδιώκοντας την επιστροφή μιας συζύ-γου, εξαιτίας της οποίας πραγματοποιήθηκε ένας καταστροφικός πόλεμος. Αντίθετα, επηρεασμένος από το ποίημα του Στησίχορου Παλινωδία, που παρουσιάζει την Ελέ-νη να μεταφέρεται στην Αίγυπτο, και στην Τροία να ταξιδεύει το είδωλό της –φτιαγ-

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

484

μένο από τους θεούς– μαζί με τον Πάρη, ο Ευριπίδης αποφασίζει να στηρίξει αυτή την πλευρά του μύθου, εκφράζοντας ταυτόχρονα και τις δικές του ιδέες.

4. Ποια είναι η υπόθεση του έργου;Η Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο, καθώς τη μετέφερε εκεί ο Ερμής, έπειτα από διατα-γή της Ήρας. Στη θέση της φτιάχνει ένα είδωλο, με το οποίο ταξιδεύει ο Πάρης στην Τροία. Ύστερα από τον δεκαετή πόλεμο, η Ελένη ζει ακόμα στην Αίγυπτο και μετά τον χαμό του βασιλιά Πρωτέα, ο οποίος μέχρι τότε την προστάτευε, βρίσκεται αντιμέτω-πη με την έντονη επιθυμία του γιου του, του Θεοκλύμενου να την παντρευτεί. Εκείνη αντιστέκεται, καθώς μένει πιστή στον σύζυγό της Μενέλαο, τον οποίο ευελπιστεί να ξαναδεί, όπως της είχε υποσχεθεί ο Ερμής. Εκπληρώνοντας την προφητεία, ο Μενέ-λαος εμφανίζεται στην Αίγυπτο μαζί με ελάχιστους από τους συντρόφους του. Δημι-ουργώντας με το σχέδιό τους τις κατάλληλες συνθήκες, οι δύο ήρωες κατορθώνουν να διαφύγουν μέσα σε ένα καράβι, εξαπατώντας τον Θεοκλύμενο πως επρόκειτο για τιμητική τελετή προς τιμήν του υποτιθέμενου νεκρού Μενέλαου. Με αυτό τον τρόπο επιστρέφουν στην πατρίδα τους, τη Σπάρτη.

5. Ποια είναι τα πρόσωπα της τραγωδίας;Τα πρόσωπα της τραγωδίας είναι τα ακόλουθα:ΕΛΕΝΗ: Σύζυγος του ΜενέλαουΤΕYΚΡOΣ: Τρωικός ήρωας, αδελφός του Αίαντα του ΤελαμώνιουΧOΡOΣ: Ελληνίδες αιχμάλωτες, ακόλουθες της ΕλένηςΜΕΝΕΛΑOΣ: Βασιλιάς της Σπάρτης, αδελφός του ΑγαμέμνοναΓΕΡOΝΤΙΣΣΑ: Υπηρέτρια στο παλάτι του ΘεοκλύμενουΑΓΓΕΛΙΑΦOΡOΣ Α΄: Έλληνας σύντροφος του ΜενέλαουΘΕOΝOΗ: Μάντισσα, αδελφή του ΘεοκλύμενουΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ: Γιος του Πρωτέα, βασιλιάς της ΑιγύπτουΑΓΓΕΛΙΑΦOΡOΣ Β΄: Αιγύπτιος ναύτηςΥΠΗΡΕΤΗΣ: Υπηρέτης της ΘεονόηςΔΙOΣΚOYΡOΙ: Κάστορας και Πολυδεύκης, αδελφοί της Ελένης

6. Ποιους προβληματισμούς εξέφρασαν οι μελετητές της Ελένης του Ευριπίδη;Το έργο του Ευριπίδη Ελένη προκάλεσε προβληματισμούς ανάμεσα στους ειδικούς σχετικά με τον προσδιορισμό του. Ορισμένοι θεώρησαν πως πρόκειται για τραγω-δία, καθώς ενυπάρχουν το δραματικό στοιχείο με τις απότομες αλλαγές στην πλοκή («περιπέτειες») και η αναγνώριση, που οδηγούν στην «κάθαρση» μέσα από τον «έλεο» και τον «φόβο», ενσαρκώνοντας τον ορισμό της τραγωδίας του Αριστοτέλη. Υπήρξαν όμως και μελετητές οι οποίοι, ερμηνεύοντας κάποια στοιχεία του έργου ως κωμικά, το ονόμασαν τραγικοκωμωδία. Μια άλλη άποψη που υποστηρίχτηκε ήταν ότι το έργο αποτελεί ρομαντικό δράμα, καθώς δόθηκε βαρύτητα στην αναγνώριση, στους όρκους που αντάλλαξαν, αλλά και στον αγώνα των δύο χαμένων συζύγων να μη χω-ριστούν ξανά, τον οποίο ολοκλήρωσαν με την απόδρασή τους.

ΕΛ

ΕΝ

Η

485

ΕΡΩΤΉΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΉΣΉΣ

1. Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο της συγγραφής του έργου Ελένη του Ευρι-πίδη;

Μονάδες 5

2. Ποιο κίνημα επηρέασε τη σκέψη και το έργο του Ευριπίδη; Τι γνωρίζετε γι’ αυτό;

Μονάδες 5

3. Να δικαιολογήσετε την άποψη που ορίζει την Ελένη ως «καινή» (καινού-ρια, νέα).

Μονάδες 5

4. Ποιες είναι οι απόψεις των μελετητών για τον προσδιορισμό του έργου;Μονάδες 5

Εισαγωγή

Βιολογία

ΒΙΟ

ΛΟ

ΓΙΑ

671

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Οργάνωση της ζωής – Βιολογικά συστήματα

Εισαγωγή – Προηγούμενες γνώσεις

Τι παρατηρούμε στο περιβάλλον μας;Το περιβάλλον γύρω μας αποτελείται από έμβιους οργανισμούς και άβια αντικείμενα. Έμβιοι ονομάζονται όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, όπως φυτά, ζώα, μικροοργανι-

σμοί και φυσικά ο άνθρωπος. Άβια αντικείμενα είναι όλα τα υλικά που δεν αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς,

όπως ένα τετράδιο ή ένα θρανίο.

Ποια χαρακτηριστικά διαθέτουν όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί;Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί διαθέτουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Έτσι, όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί: τρέφονται αναπνέουν απεκκρίνουν αναπαράγονται αναπτύσσονται εμφανίζουν ερεθιστικότητα έχουν κοινή καταγωγή

Τι ονομάζουμε κύτταρο;Το κύτταρο είναι η μικρότερη μονάδα που μπορεί να τρέφεται, να αναπνέει, να αναπαρά-γεται κ.λπ., να εμφανίζει δηλαδή τα χαρακτηριστικά της ζωής που μάθαμε στην προηγούμε-νη ενότητα. Γι’ αυτόν τον λόγο το κύτταρο χαρακτηρίζεται ως η βασική μονάδα της ζωής.

Από πόσα κύτταρα αποτελείται ένας ζωντανός οργανισμός;Ένα φυτό ή ένα ζώο αποτελείται από πολλά μικροσκοπικά κύτταρα. Γι’ αυτό οργανι-σμοί όπως τα φυτά και τα ζώα ονομάζονται πολυκύτταροι. Υπάρχουν, όμως, και μο-νοκύτταροι οργανισμοί, όπως η αμοιβάδα, που αποτελούνται από ένα μόνο κύτταρο. Οι οργανισμοί αυτοί είναι ορατοί μόνον με τη βοήθεια του μικροσκοπίου.

Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι ζωντανοί οργανισμοί ανάλογα με το πώς εξασφαλίζουν την τροφή τους;Ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο εξασφαλίζουν την τροφή τους οι ζωντανοί οργα-νισμοί διακρίνονται σε:

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

672

Αυτότροφους ή παραγωγούς, όπως τα φυτά, οι οποίοι, χρησιμοποιώντας απλές χημικές ουσίες από το περιβάλλον (π.χ. νερό, διοξείδιο του άνθρακα, άλατα κ.λπ.) και με τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας, δημιουργούν πολύπλοκες ενώσεις (π.χ. γλυκόζη). Η διαδικασία αυτή ονομάζεται φωτοσύνθεση.

Ετερότροφους, οι οποίοι τρώνε άλλους οργανισμούς ή ουσίες τους για να εξασφα-λίζουν χημικές ουσίες και ενέργεια. Αυτοί διακρίνονται στους καταναλωτές, οι οποίοι τρέφονται με άλλους οργανισμούς (π.χ. τα ζώα) και τους αποικοδομητές, οι οποίοι τρέφονται με νεκρούς οργανισμούς ή τμήματά τους (π.χ. πεσμένα φύλλα).

1.1 Τα μόρια της ζωής

1. Πόσα χημικά στοιχεία υπάρχουν στο περιβάλλον και σε τι ποσότητες;Στον πλανήτη μας υπάρχουν συνολικά 92 χημικά στοιχεία ελεύθερα στο περιβάλλον. Από αυτά, 27 είναι απαραίτητα για τη σύσταση των οργανισμών. Χημικά στοιχεία, όπως το κάλιο, το νάτριο και το μαγνήσιο, απαντώνται σε μικρή ποσότητα στους ορ-γανισμούς και ονομάζονται ιχνοστοιχεία.

Άλλα στοιχεία, όπως ο άνθρακας, το υδρογόνο, το οξυγόνο και το άζωτο, συμμετέ-χουν στον σχηματισμό των χημικών μορίων των οργανισμών σε ποσοστό 96% του βάρους τους.

2. Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι χημικές ενώσεις που υπάρχουν στο περιβάλλον;Οι χημικές ενώσεις που συναντώνται στο περιβάλλον και αποτελούν επιπλέον συ-στατικά των οργανισμών διακρίνονται σε: Ανόργανες ενώσεις, δηλαδή ενώσεις που δεν διαθέτουν το χημικό στοιχείο του

άνθρακα στη δομή τους, π.χ. το νερό, το χλωριούχο νάτριο (αλάτι) ή τα άλατα του ασβεστίου (κύριο συστατικό των οστών) που παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ομαλή ανάπτυξη και λειτουργία των οργανισμών.

Οργανικές ενώσεις, δηλαδή ενώσεις του άνθρακα με το υδρογόνο, το οξυγόνο και το άζωτο.

3. Ποια η σημασία του νερού στους οργανισμούς και στο περιβάλλον;Το νερό είναι ένα από τα πιο απλά χημικά μόρια που συναντάμε σε μεγάλες ποσότη-τες στο περιβάλλον μας, αλλά και ως συστατικό των οργανισμών. Η σημασία του εί-ναι εμφανής από τα παρακάτω στοιχεία: Ωκεανοί, θάλασσες, ποτάμια, λίμνες και υπόγεια νερά καλύπτουν περισσότερο από

το 70% της επιφάνειας του πλανήτη μας και αποτελούν το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσονται και αναπαράγονται πολλοί οργανισμοί.

Το νερό είναι το κυριότερο συστατικό των οργανισμών. Το 70% περίπου του αν-θρώπινου σώματος είναι νερό και από αυτό περισσότερο από το μισό βρίσκεται στο εσωτερικό των κυττάρων. Η παρουσία του εκεί βοηθάει την ομαλή λειτουργία του κυττάρου.

Οργάνωση της ζωής – Βιολογικά συστήματα

ΒΙΟ

ΛΟ

ΓΙΑ

673

Το νερό έχει μεγάλη διαλυτική ικανότητα. Πολλές, δηλαδή, χημικές ουσίες μπο-ρούν να διαλυθούν στο νερό και έτσι να έρθουν σε επαφή και να αντιδράσουν εύ-κολα μεταξύ τους.

Το νερό είναι απαραίτητο και για τη μεταφορά ουσιών σε όλους τους οργανισμούς, ζωικούς ή φυτικούς.

Το νερό που ρέει στην κοίτη ενός ποταμού παρασύρει άλατα από το έδαφος και τα γύρω πετρώματα και τα οδηγεί στη θάλασσα. Αποτέλεσμα αυτού είναι το νερό της θάλασσας να είναι αλμυρό (περιέχει περίπου 4% διαλυμένα άλατα). Όταν στη συνέχεια το νερό αυτό εξατμίζεται, τα άλατα παραμένουν στη θάλασσα. Η βροχή που σχηματίζεται και πέφτει εμπλουτίζοντας τις λίμνες και τα υπόγεια νερά δεν περιέχει άλατα. Για τον λόγο αυτόν η θάλασσα αποτελεί διαφορετικό περιβάλλον ανάπτυξης οργανισμών από τη λίμνη και τον ποταμό. Άλλοι οργανισμοί έχουν προσαρμοστεί και ζουν στα γλυκά νερά των ποταμών και των λιμνών και άλλοι στα αλμυρά νερά των θαλασσών.

4. Τι ονομάζεται «κύκλος του νερού» και τι περιλαμβάνει;Με τη βροχή, το χιόνι ή το χαλάζι (κατακρημνίσεις) το νερό πέφτει στο έδαφος και στις θάλασσες και επιστρέφει με την εξάτμιση στην ατμόσφαιρα. Επιπλέον, οι οργα-νισμοί, μονοκύτταροι και πολυκύτταροι, φυτικοί και ζωικοί, προσλαμβάνουν νερό από το περιβάλλον και στη συνέχεια το αποδίδουν σε αυτό. Για παράδειγμα, τα χερ-σαία φυτά προσλαμβάνουν νερό από το έδαφος με τις ρίζες τους και ελευθερώνουν νερό από τα στόματα των φύλλων με τη διαδικασία της διαπνοής. Όλες οι παραπά-νω διαδικασίες επαναλαμβάνονται συνεχώς και αναγκάζουν το νερό να κυκλοφορεί αδιάκοπα στη φύση. Για τον λόγο αυτόν είναι εμφανές ότι ο κύκλος του νερού εί-ναι απαραίτητος για τη διατήρηση της ζωής στη Γη.

5. Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι οργανικές ενώσεις που υπάρχουν στα κύτταρα όλων των οργανισμών;Οργανικές ενώσεις που συναντάμε στα κύτταρα όλων των οργανισμών είναι: οι υδατάνθρακες οι πρωτεΐνες τα νουκλεϊκά οξέα τα λιπίδια

6. Ποια είναι η σημασία των υδατανθράκων για τους οργανισμούς και σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται;Οι υδατάνθρακες (σάκχαρα) αποτελούν πηγή ενέργειας για τους οργανισμούς. Αυτό συμβαίνει επειδή κατά τη διάσπασή τους απελευθερώνεται μεγάλο ποσό ενέργειας. Ορισμένοι από αυτούς αποτελούν δομικά συστατικά των κυττάρων. Οι υδατάνθρα-κες μπορεί να είναι απλοί, όπως η γλυκόζη (μονοσακχαρίτης), ή σύνθετοι, όπως το άμυλο, η κυτταρίνη κ.ά. (πολυσακχαρίτες). Οι πολυσακχαρίτες είναι αποτέλεσμα της συνένωσης μονοσακχαριτών.

Κοινωνική & Πολιτική Αγωγή

ΚΠ

Α

723

ΜΕΡΟΣ Α΄

ENOTHTA I: ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΚΕΦΆΛΆΙΟ 1

ΕΙΣΆΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

1.1 Άτομο: «φύσει κοινωνικό ον»

1. Τι ονομάζουμε κοινωνικότητα;Κοινωνικότητα είναι η ανάγκη του ανθρώπου να συμβιώνει με άλλους, με αποτέλε-σμα τη δημιουργία του ανθρώπινου πολιτισμού.

2. Τι χαρακτηριστικά διαθέτει ο άνθρωπος;α. Κοινά με όλους τους ανθρώπους: Όλοι οι άνθρωποι ζουν, επικοινωνούν, επεμ-βαίνουν στο περιβάλλον, εντάσσονται σε μικρές ή μεγάλες ομάδες και δημιουργούν, ικανοποιώντας κοινές ανάγκες και στόχους.β. Κοινά με ορισμένους ανθρώπους: Όπως ο πολιτισμός, η γλώσσα, η θρησκεία και οι αξίες.γ. Μοναδικά: Τα χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν την προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου.

1.2 Τι είναι κοινωνία

3. Τι ονομάζουμε κοινωνία;Κοινωνία ονομάζουμε ένα σχετικά μεγάλο και οργανωμένο σύνολο ανθρώπων που έχει διάρκεια στον χρόνο και διακρίνεται με βάση τον πολιτισμό του.

4. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας;α. Είναι ένα οργανωμένο σύνολο ατόμων που μέσα από τις μεταξύ τους σχέσεις δημιουργούν πολιτισμό.β. Είναι αυτόνομη, αφού διαθέτει τον δικό της πολιτισμό.γ. Είναι μεταβαλλόμενη, καθώς δέχεται επιδράσεις.

5. Πώς οργανώνεται και λειτουργεί μια κοινωνία;Η κοινωνία οργανώνεται και λειτουργεί με:α. κοινωνικές ομάδες.β. κοινωνικές τάξεις.γ. κοινωνικούς κανόνες.δ. κοινωνικούς θεσμούς.

ΜΕΡΟΣ Α

724

ε. έλεγχο για την τήρηση των κανόνων.στ. αντιμετώπιση και επίλυση προβλημάτων.ζ. επιρροή από άλλες κοινωνίες, χωρίς να χάνει τα βασικά χαρακτηριστικά της.

1.3 Άτομική και κοινωνική συμπεριφορά

6. Πώς κατηγοριοποιούνται τα χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου;α. Άτομικά: Βιολογικά χαρακτηριστικά που προέρχονται από τη γέννησή του.β. Κοινωνικά-Πολιτισμικά: Χαρακτηριστικά που κάθε κοινωνία μεταβιβάζει στα μέλη της, όπως η γλώσσα και η θρησκεία.

7. Γιατί κάθε άτομο διαθέτει μοναδική προσωπικότητα;α. Έχει διαφορετικά βιολογικά χαρακτηριστικά από τα υπόλοιπα άτομα.β. Εκλαμβάνει με διαφορετικό τρόπο τις επιδράσεις της κοινωνίας, διαμορφώνοντας έτσι τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του.

8. Ποια είναι η σχέση μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας;Η σχέση ατόμου και κοινωνίας είναι σχέση αλληλεπίδρασης γιατί:α. το άτομο μεταβιβάζει στην κοινωνία τα ατομικά χαρακτηριστικά του.β. η κοινωνία μεταβιβάζει στο άτομο τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της.

ΠΡΟΣΘΕΤΗ ΔΡΆΣΤΗΡΙΟΤΗΤΆ

Να συμπληρώσετε τα κενά.α. Κοινωνία είναι ένα σχετικά μεγάλο και . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ανθρώπων που έχει διάρκεια στον χρόνο και διακρίνεται με βάση τον . . . . . . . . . . . . . . . . του.β. Η κοινωνία δεν είναι ένα απλό . . . . . . . . . . . . . . . . , είναι σχετικά . . . . . . . . . . . . . . . . , εφόσον έχει έναν δικό της . . . . . . . . . . . . . . . . αλλά και συγχρόνως δέχεται επιδράσεις από τις άλ-λες . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΚΕΦΆΛΆΙΟ 2

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΆΔΕΣ

2.1 Διακρίσεις και χαρακτηριστικά των κοινωνικών ομάδων

2.1.1 Έννοια και χαρακτηριστικά των κοινωνικών ομάδων1. Τι ονομάζουμε κοινωνική ομάδα;Κοινωνική ομάδα ονομάζουμε ένα οργανωμένο σύνολο ατόμων που επικοινωνούν, έχουν κοινούς σκοπούς και αποκτούν την αίσθηση του «εμείς», δηλαδή συνείδηση ότι αποτελούν ομάδα.

Ενότητα I: Το άτομο και η κοινωνία

ΚΠ

Α

725

2. Ποια είναι τα βασικά γνωρίσματα μιας κοινωνικής ομάδας;α. Συγκεκριμένη οργάνωση.β. Επικοινωνία μεταξύ των μελών.γ. Κοινοί σκοποί.δ. Αίσθημα ομαδικότητας, τα μέλη αποκτούν την αίσθηση του «εμείς», δηλαδή μια ταυτότητα κοινή με τα άλλα μέλη της ομάδας.

2.1.2 Διακρίσεις των κοινωνικών ομάδων3. Πώς διακρίνονται οι κοινωνικές ομάδες;Οι κοινωνικές ομάδες διακρίνονται:α. με βάση το μέγεθός τους σε μικρές ή μεγάλες.β. με βάση την οργάνωσή τους σε ομάδες περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένες.γ. με βάση τη διάρκειά τους σε ομάδες μεγάλης διάρκειας ή προσωρινές.δ. σε πρωτογενείς και δευτερογενείς.ε. σε ανοιχτές και κλειστές.

4. Τι γνωρίζετε για τη διάκριση πρωτογενών και δευτερογενών ομάδων;Πρωτογενείς: Οι ομάδες που δημιουργούνται εκ φύσεως, όπως η οικογένεια. Οι ομάδες αυτές ασκούν μεγάλη επίδραση στα μέλη τους, διαμορφώνοντας την προσω-πικότητά τους.Δευτερογενείς: Σε αυτές το άτομο εντάσσεται με δική του επιλογή, αποβλέποντας στην εκπλήρωση κάποιου στόχου του, όπως οι επαγγελματικές. Οι δευτερογενείς ομά-δες επηρεάζουν συγκεκριμένες πτυχές της ζωής του ατόμου.

5. Τι γνωρίζετε για τη διάκριση ανοιχτών και κλειστών ομάδων;Άνοιχτές: Τα άτομα μπορούν να συμμετέχουν ελεύθερα, αρκεί να συμφωνούν με τους στόχους τους.Κλειστές: Η ένταξη ενός ατόμου σε τέτοια ομάδα πραγματοποιείται έπειτα από τη συγκατάθεσή της. Οι κλειστές ομάδες έχουν έντονη τη διάκριση ανάμεσα στα μέλη της ομάδας –«εμείς»– και στους εκτός της ομάδας – οι «άλλοι».

6. Γιατί οι σύγχρονες κοινωνίες είναι πολυπολιτισμικές;Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι πολυπολιτισμικές γιατί σε αυτές συμβιώνουν πολλές διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, όπως εθνικές, γλωσσικές, θρησκευτικές, πολιτισμι-κές, με διαφορετικές αξίες, απόψεις και ιδεολογίες.

7. Τι ονομάζουμε προκατάληψη;Προκατάληψη ονομάζουμε την αρνητική αντίληψη και εικόνα που έχουμε για άτομα διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. Οι συνηθέστερες μορφές προκατάληψης σχετί-ζονται με το φύλο, τη φυλή, την ηλικία, τη θρησκεία, τη χώρα προέλευσης, το κοινω-νικό στρώμα ή την υγεία των ατόμων.

Θρησκευτικά Η θρησκεία στη ζωή,

στην ιστορία και στον πολιτισμόΑπό το τοπικό στο οικουμενικό

ΘΡ

ΗΣ

ΚΕ

ΥΤ

ΙΚΑ

783

ΘΕΜΑΤΙΚΉ ΕΝΌΤΉΤΑ 1

Η Χριστιανοσύνη στον σύγχρονο κόσμο

Ι. Οι Χριστιανικές Εκκλησίες:Κοινή καταγωγή, διαφορετικές πορείες

i. Ορθόδοξες Εκκλησίες, Ορθόδοξη διασπορά (Αφρική, Ασία, Αμερική, Αυ-στραλία) και Ορθόδοξα κέντραΗ Ορθοδοξία συναντάται σχεδόν σε ολόκληρο τον σύγχρονο κόσμο. Τα κράτη της Ευρω-παϊκής Ένωσης στα οποία οι Ορθόδοξοι χριστιανοί αποτελούν την πλειονότητα είναι η Ελλάδα, η Κύπρος, η Βουλγαρία και η Ρουμανία. Η οργάνωση της Ορθόδοξης Εκκλησί-ας είναι η εξής: Αρχικά, υπάρχουν οι Μητροπόλεις και ακολουθούν οι Αυτοκέφαλες ή Αυτόνομες Εκκλησίες. Στις Αυτοκέφαλες, ο προκαθήμενος εκλέγεται από το εκκλησια-στικό σώμα, ενώ στις Αυτόνομες, ύστερα από επικύρωση του Οικουμενικού Πατριάρχη.

Κέντρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι η Θεία Ευχαριστία. Οι αποφάσεις της Εκ-κλησίας λαμβάνονται καθολικά και σε κλίμα ενότητας.

ii. Καθολική Εκκλησία: Από τον Μεσαίωνα στη Β΄ Βατικανή ΣύνοδοΗ Καθολική Εκκλησία είχε κυρίαρχη θέση σε ολόκληρο τον κόσμο: Ευρώπη, Λατινι-κή Αμερική, αλλά και στην Ελλάδα, σε αρκετές μεγάλες πόλεις. Επικεφαλής της ήταν ο Πάπας της Ρώμης, ο οποίος δεν είχε μόνο θρησκευτικές αρμοδιότητες, αλλά παρε-νέβαινε και στις πολιτικές εξελίξεις. Σημαντικά μυστήρια, κατά τον Μεσαίωνα, ήταν η βάπτιση και ο γάμος.

Μετά τη Β΄ Βατικανή Σύνοδο, η Εκκλησία έγινε ένα σώμα με όλα τα μέλη της τα καθαγιασμένα με το Βάπτισμα, το Χρίσμα και την Ιεροσύνη.

iii. Προτεσταντικές ΟμολογίεςΤον 16ο αιώνα εμφανίστηκε ένα θρησκευτικό κίνημα εναντίον των αντιλήψεων της Καθολικής Εκκλησίας, με κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις. Αυτό ονομάστηκε «Θρησκευτική Μεταρρύθμιση» και διαδόθηκε σε πολλές χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ελ-βετία, Αγγλία κ.ά.). Πρωτεργάτες ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος, ο Ιωάννης Καλβίνος, ο Ούλριχ Ζβίγγλιος και ο Ιωάννης Νοξ.

Ο «Προτεσταντισμός» προέρχεται από τη λατινική λέξη «protestor» που σημαίνει «διαμαρτύρομαι». Έχει σχέση με τη διαμαρτυρία των οπαδών του Λούθηρου μετά την καταδίκη του και την αποκήρυξή του από τον αυτοκράτορα Κάρολο Ε΄.

Οι ιδέες της Μεταρρύθμισης προκάλεσαν εντάσεις και αιματηρές συγκρούσεις. Αποκορύφωμα ήταν η «Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου» (24 Αυγούστου 1572) στο Παρίσι, με τη σφαγή δύο χιλιάδων Γάλλων.

ΘΕΜΑΤΙΚΉ ΕΝΌΤΉΤΑ 1

784

iv. Αγγλικανική ΕκκλησίαΗ διαμάχη του βασιλιά Ερρίκου Η΄ με τον Πάπα ήταν η αφορμή για τη ρήξη της Εκ-κλησίας της Αγγλίας με τη Ρώμη και η αρχή της αγγλικανικής μεταρρύθμισης. Η με-ταρρύθμιση αυτή συνδύαζε στοιχεία Λουθηρανισμού και Καλβινισμού.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Άσκηση 1, σελίδα 15:Ιδιαίτερα γνωρίσματα της Ορθοδοξίας:Σύσταση και διοίκηση της Εκκλησίας Ο θεσμός του επισκόπου συνεχίζεται από την εποχή των Αποστόλων. Το σύνολο των επισκόπων λαμβάνει αποφάσεις μέσα από τον θεσμό της Οικου-

μενικής Συνόδου.Εκκλησία και παράδοση Η Ορθόδοξη Εκκλησία σέβεται την παράδοση και τη διδασκαλία των αγίων και

Πατέρων της Εκκλησίας.Ασκητικότητα Η Ορθόδοξη Εκκλησία χαρακτηρίζεται από ασκητικότητα, όχι μόνο στη ζωή των μο-

ναχών, αλλά και στη ζωή κάθε χριστιανού, με τη συμμετοχή του στη νηστεία και στις λειτουργίες της Εκκλησίας, με σκοπό την πνευματική και τη σωματική άσκηση.

Τιμή των αγίων Οι άγιοι τιμώνται και εορτάζονται από την Εκκλησία, και οι χριστιανοί προσκυ-

νούν τα λείψανά τους.Ορθόδοξη πνευματικότητα Η παρουσία του Αγίου Πνεύματος διαπερνά όλους τους τομείς της χριστιανικής ζωής.

Άσκηση 2, σελίδα 15:

Η ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΗΜΕΡΑ

Σε ολόκληρο τον σύγχρονο κόσμο

Ιταλία

Βέλγιο

Πολωνία

Ν. Ιονίου Κέρκυρα

Ισπανία

ΚυκλάδεςΣύρος

Τήνος

Ελβετία

Ελλάδα ΑθήναΈδρα Αρχιεπισκοπής Καθολικής Εκκλησίας

ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗΕΥΡΩΠΗ

ΝΗΣΙΑ ΦΙΛΙΠΠΙΝΩΝ

ΝΑ ΑΣΙΑ

Η Χριστιανοσύνη στον σύγχρονο κόσμο

ΘΡ

ΗΣ

ΚΕ

ΥΤ

ΙΚΑ

785

Άσκηση 3, σελίδα 15:

Άσκηση 4, σελίδα 15:Διαφορές Προτεσταντών από τους υπόλοιπους χριστιανούς:Κατάργησαν τις εκκλησιαστικές δομές.Η Σύνοδος των Προτεσταντών είναι κάτι σαν το Κοινοβούλιο των κρατών.Κάθε προτεσταντική κοινότητα διαμορφώνει τη δική της διδασκαλία ξεχωριστά

από την ιστορία της Εκκλησίας.Βασίζουν την πίστη τους μόνο στην Αγία Γραφή και αρνούνται την έννοια της πα-

ράδοσης.Αρνούνται τη ρωμαιοκαθολική άσκηση.Αρνούνται την τιμή των αγίων.

Άσκηση 5, σελίδα 15:Απαιτείται κατεύθυνση από τον διδάσκοντα και αυτενέργεια του μαθητή.

ΙΙ. «Εν εκκλησίαις ευλογείτε τον Θεόν»:Λατρεία και τέχνη στην Ανατολή και στη Δύση

i. Αρχιτεκτονική, ζωγραφική, γλυπτική, βιτρό, μουσικήΑρχικά, οι λειτουργίες τελούνταν στα σπίτια των πιστών. Την εποχή των διωγμών, η Θεία Ευχαριστία τελούνταν στις κατακόμβες, και μετά το τέλος των διωγμών κατα-σκευάστηκαν μεγαλοπρεπείς ναοί στον τύπο της βασιλικής. Σημαντική αλλαγή στην αρχιτεκτονική έφερε η κατασκευή της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

1517 Η θυροκόλληση

των θέσεων

1521 Η καταδίκη

1520 Το κάψιμο

του εγγράφου

1555 Η Ειρήνη

της Αυγούστας

1598 Το Διάταγμα της Νάντης

24 Αυγούστου 1572 Η Nύχτα του

Αγίου Βαρθολομαίου

1648 Η Συνθήκη της

Βεστφαλίας

1515 Η αφορμή

1550 1600 1650

Πληροφορική

ΠΛ

ΗΡ

ΟΦ

ΟΡ

ΙΚΗ

831

ΕΝΌΤΗΤΑ 1η

Γνωρίζω τον υπολογιστή ως ενιαίο σύστημα Προγραμματισμός

ΚΕΦΆΛΆΙΟ 1

ΕΙΣΆΓΩΓΉ ΣΤΉΝ ΕΝΝΟΙΆ ΤΟΥ ΆΛΓΟΡΙΘΜΟΥ ΚΆΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΓΡΆΜΜΆΤΙΣΜΟ

1.1 Ή έννοια του προβλήματος

1. Τι εννοούμε με τον όρο πρόβλημα;Με τον όρο πρόβλημα εννοούμε ένα ζήτημα το οποίο επιζητεί λύση. Η λύση του προ-βλήματος δεν είναι προφανής με την πρώτη ματιά, αλλά απαιτείται μελέτη και συ-γκέντρωση για να επιτευχθεί.

2. Τι ονομάζουμε «χώρο» ή «περιβάλλον» ενός προβλήματος και πως καθ-ορίζεται;Με τον όρο «χώρο» ή «περιβάλλον» ενός προβλήματος ονομάζουμε το σύνολο των στοιχείων που είναι σχετικά με το πρόβλημα και χωρίζεται σε δυο περιοχές: τα δεδο-μένα και τα ζητούμενα. Ο «χώρος» ή «περιβάλλον» καθορίζεται από το σύνολο των ερωτήσεων («πότε», «πού», «τι», «γιατί», «πώς») και των αντίστοιχων απαντήσεων.

3. Τι είναι τα δεδομένα ενός προβλήματος;Τα δεδομένα ενός προβλήματος είναι τα στοιχεία που θεωρούνται γνωστά ή έχουν δοθεί σε ένα πρόβλημα. Πάνω στα δεδομένα μπορούμε να στηριχτούμε, για να βρε-θεί το ζητούμενο. Τα δεδομένα ενός προβλήματος μπορούν να γίνουν αντιληπτά από έναν παρατηρητή με μια από τις πέντε αισθήσεις του.

4. Τι είναι τα ζητούμενα ενός προβλήματος;Τα ζητούμενα ενός προβλήματος είναι τα στοιχεία που ψάχνουμε ή το σημείο στο οποίο πρέπει να φτάσουμε, ώστε να λυθεί το πρόβλημα.

5. Τι ονομάζουμε επίλυση ενός προβλήματος;Επίλυση ενός προβλήματος ονομάζουμε τη διαδικασία με την οποία βρίσκουμε τη λύση ενός προβλήματος, δηλαδή το ζητούμενο.

ΕΝΌΤΗΤΑ 1η

832

6. Τι ονομάζουμε κατανόηση ενός προβλήματος;Με τον όρο κατανόηση ενός προβλήματος ονομάζουμε τη διαδικασία κατά την οποία δι-ακρίνουμε τα δεδομένα, τα ζητούμενα, και τον «χώρο» ή «περιβάλλον» ενός προβλήματος.

7. Ποια είναι τα στάδια αντιμετώπισης ενός προβλήματος;Τα στάδια αντιμετώπισης ενός προβλήματος είναι:α. Κατανόηση των δεδομένων και των ζητούμενων ενός προβλήματος.β. Ανάλυση του προβλήματος σε απλούστερα υποπροβλήματα.γ. Επίλυση, δηλαδή υλοποίηση της λύσης του προβλήματος.

8. Τι εννοούμε με τον όρο «ανάλυση» στη διαδικασία επίλυσης ενός προβλήματος;Με τον όρο «ανάλυση» ενός προβλήματος εννοούμε τον χωρισμό του προβλήματος σε επιμέρους υποπροβλήματα, που είναι απλούστερα στην επίλυσή τους.

9. Ποιοι παράγοντες συντελούν στην καλύτερη κατανόηση ενός προβλήματος;Οι παράγοντες που συντελούν στην καλύτερη κατανόηση ενός προβλήματος είναι, η σωστή διατύπωση του προβλήματος και η σωστή ερμηνεία από την πλευρά του λύτη.

10. Άπό ποιους παράγοντες επηρεάζεται η σωστή ερμηνεία ενός προβλήματος;Η σωστή ερμηνεία ενός προβλήματος επηρεάζεται από τους εξής παράγοντες:α. Τις γνώσεις του λύτη πάνω στο αντικείμενο του προβλήματος.β. Την εμπειρία του λύτη.γ. Την αντιληπτική ικανότητα και την ευφυΐα του λύτη.

1.2 Τι είναι Άλγόριθμος

Τι ονομάζεται αλγόριθμος;Αλγόριθμος ονομάζεται μια πεπερασμένη ακολουθία αυστηρώς καθορισμένων εντολών, οι οποίες εκτελούνται σε πεπερασμένο χρόνο, με σκοπό την επίλυση ενός προβλήματος.

Θα μπορούσαμε με λιγότερη αυστηρότητα να διατυπώσουμε και τον παρακάτω ορισμό: Αλγόριθμος είναι η περιγραφή της σειράς βημάτων που ακολουθούμε για την επίλυση ενός προβλήματος. Το κάθε βήμα του αλγορίθμου ονομάζεται εντολή.

1.3 Ιδιότητες ενός Άλγορίθμου

1. Ποια χαρακτηριστικά θα πρέπει να ικανοποιεί ένας πλήρης αλγόριθμος;Τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να ικανοποιεί ένας αλγόριθμος για να είναι πλή-ρης είναι τα εξής: Είσοδος: Στον αλγόριθμο θα πρέπει να εισάγονται τιμές ως δεδομένα. Έξοδος: Οι τιμές που δίνει ο αλγόριθμος ως αποτελέσματα.

Γνωρίζω τον υπολογιστή ως ενιαίο σύστημα - Προγραμματισμός

ΠΛ

ΗΡ

ΟΦ

ΟΡ

ΙΚΗ

833

Περατότητα: Ο αλγόριθμος θα πρέπει να τελειώνει σε πεπερασμένο χρονικό δι-άστημα, αφού εκτελέσει πεπερασμένο αριθμό εντολών.

Καθοριστικότητα: Κάθε εντολή θα πρέπει να είναι σαφής και για την εκτέλεσή της να μην χρειάζονται επεξηγήσεις.

Άποτελεσματικότητα: Κάθε εντολή που εκτελεί ένας αλγόριθμος θα πρέπει να είναι απλή και κατανοητή, καθώς και να εκτελείται σε πεπερασμένο χρονικό διάστημα.

2. Με ποιους τρόπους μπορεί να περιγραφεί ένας αλγόριθμος;Ένας αλγόριθμος μπορεί να περιγραφεί με τους ακόλουθους τρόπους: Ελεύθερο Κείμενο Φυσική γλώσσα με βήματα Λογικό διάγραμμα ή διάγραμμα ροής Κωδικοποίηση με ψευδογλώσσα

3. Μπορείτε να δώσετε ένα παράδειγμα αλγορίθμου με την βοήθεια του οποί-ου θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμε ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο από πατημασιές στην άμμο;Για αρχή, θα πρέπει να κατανοήσουμε το σχήμα του ορθογωνίου παραλληλογράμ-μου. Το ορθογώνιο παραλληλόγραμμο είναι ένα κλειστό σχήμα, που έχει τις απένα-ντι πλευρές του ίσες και παράλληλες. Επιπρόσθετα, ανά δύο οι πλευρές του ορθογω-νίου παραλληλογράμμου σχηματίζουν γωνία 90ο.

Συνεπώς έχουμε:

Αρχή Αλγορίθμου

α. Περπάτησε 6 βήματα μπροστά

β. Στρίψε 90ο αριστερά

γ. Περπάτησε 8 βήματα μπροστά

δ. Στρίψε 90ο αριστερά

ε. Περπάτησε 6 βήματα μπροστά

στ. Στρίψε 90ο αριστερά

ζ. Περπάτησε 8 βήματα μπροστά

Τέλος Αλγορίθμου

1.4 Υλοποίηση Άλγορίθμου με υπολογιστή – Προγραμματισμός

1. Τι ονομάζουμε πρόγραμμα;Πρόγραμμα ονομάζουμε την αναπαράσταση ενός αλγορίθμου σε γλώσσα κατανοη-τή από τον υπολογιστή.