УДК 337.321ББК 74.26О 46

Баспаға «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығының Әдістемелік кеңесі ұсынған

Рекомендовано Методическим советом Центра педагогического мастерства АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы»

О 46 Орта мерзімді жоспарлау: талап, түйсіну, рефлексия / Б.А. Балғынбае-ваның редакциясымен. – Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы, 2014. – 70 б.

Среднесрочное планирование: вызов, осмысление, рефлексия / Под редакцией Балгинбаевой Б.А. – Астана: АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» Центр педагогического мастерства, 2014. – 70 с.

Бұл жинаққа енгізілген оқу әдістемелік материалдар жалпы білім беру мекеме-лерінің мұғалімдеріне және әдіскерлеріне Қазақстан Республикасы педагог кадр-ларының біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарлама идеяларын жүзеге асыруда маңызды болып табылатын орта және қысқа мерзімді жоспар құруға, негізгі идея-ларды сабақта неліктен және қалай кіріктіруге болатынын терең түсінуге ықпал етеді.

Жинаққа Қазақстан Республикасының педагог кадрларының біліктілігін артты-ру курстары тренерлерінің және аталмыш курстан өткен мұғалімдердің жоспарлау бойынша ортақ тәжірибесі енгізілген.

В сборнике аккумулирован опыт среднесрочного планирования тренеров и учителей, прошедших обучение по уровневым программам повышения квалификации педагогиче-ских кадров Республики Казахстан, разработанным Центром педагогического мастерства совместно с Факультетом образования Кембриджского университета.

Данный сборник адресован учителям общеобразовательных учреждений и мето-дистам с целью глубокого понимания особенностей составления среднесрочного и краткосрочного планов, развития идей уровневых программ повышения квалифика-ции педагогических кадров Республики Казахстан.

УДК 337.321ББК 74.26

© «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы, 2014© АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» Центр педагогического мастерства, 2014

МАЗМҰНЫ

Кіріспе .....................................................................................................................11

Абдраманова К.С. 9 сыныптарда ағылшын тілі пәнінен «Geography and travelling/ география және саяхат» тарауы бойынша тізбектелген төрт сабақтың орта мерзімді жоспары ...........................12

Айдосова Т.К. Оқушыға бағытталған оқыту мен оқу ортасын жоспарлау ........................................................................ 17

Кадирова А.Ш. 4-сыныпта әдебиеттік оқу пәні, «кәусар бұлақ» (ертегілер) тарауы бойынша құрылған орта мерзімді жоспарға рефлексиялық жазба ......................................................35

Селезнева Г.Ю. Среднесрочное планирование: вызов, осмысление, рефлексия ..............................................................................41

Сыздыкбаева Р.Г., Ербакиева М.М. Химия пәні бойынша тізбектелгенсабақтар топтамасы ................................................................................................46

Токтаганова А.С. Орта мерзімді жоспарлау: мақсат қою .................................55

Пайдаланылған әдебиеттер ................................................................................69

АБДРАМАНОвА ҚЫЗжіБЕК САТЫБАлДЫҚЫЗЫ

1998 жылы Қызылорда мемлекеттік университетінің фран-цуз, ағылшын тілінің мұғалімі, аудармашы мамандықтары бой-ынша филология факультетін бітірген, І санатты.

Педагогикалық шеберлік орталығы Кембридж универси-тетінің Білім беру факультетімен бірлесіп әзірлеген деңгейлі бағдарламасы аясында Қазақстан Республикасы педагог қыз-меткерлерінің біліктілігін арттырудың үшінші (базалық), екінші

(негізгі) және бірінші (ілгері) деңгей бағдарламалары бойынша сертификатталған тренер.

2013 жылдан бастап Қызылорда қаласы Педагогикалық шеберлік орталығы фи-лиалының менеджері қызметін атқарады.

2014 жылы Кембридж қаласында «Іс-әрекеттегі зерттеу» тақырыбында семи-нарға қатысты.

Облыстық білім басқармасының Құрмет грамотасымен, NATEK (ағылшын тілі мұғалімдерінің ұлттық ассоциациясы) мақтау қағазымен марапатталған.

АБДРАМАНОвА КЫЗжиБЕК САТЫБАлДиЕвНА

В 1998 году окончила филологический факультет Кызылординского государ-ственного университета по специальности «учитель французского и английского языков, переводчик». Имеет первую квалификационную категорию.

Является сертифицированным тренером уровневых программ повышения ква-лификации педагогических кадров Республики Казахстан, разработанных Центром педагогического мастерства совместно с Факультетом образования Кембриджского университета по третьему (базовому), второму (основному) и первому (продвинуто-му) уровням.

С 2013 года работает менеджером филиала Центра педагогического мастерства в г. Кызылорда.

Награждена Почетной грамотой Управления образования Кызылординской об-ласти, грамотой NATEK (Национальная ассоциация учителей английского языка).

5

АЙДОСОвА ТОлҚЫН ҚАЙЫРБЕКҚЫЗЫ

1999 жылы С.Аманжолов атындығы Шығыс Қазақстан мем-лекеттік университетін «математика және информатика» маман-дығы бойынша аяқтады.

Педагогикалық шеберлік орталығы Кембридж универси-тетінің Білім беру факультетімен бірлесіп әзірлеген деңгейлі бағдарламасы аясында Қазақстан Республикасы педагог қыз-меткерлерінің біліктілігін арттырудың үшінші (базалық), екінші

(негізгі) және бірінші (ілгері) деңгей бағдарламалары және Қазақстан Республика-сы жалпы білім беру ұйымдары басшыларының біліктілігін арттыру бағдарламасы бойынша тренерлерді оқыту курстарынан өтті.

2013 жылдан бастап Астана қаласындағы Педагогикалық шеберлік орталығының аға менеджері қызметін атқарады.

Үшінші (базалық), екінші (негізгі) және бірінші (ілгері) деңгей бойынша серти-фикатталған тренер.

АЙДОСОвА ТОлКЫН КАЙЫРБЕКОвНА

В 1999 году окончила Восточно-Казахстанский государственный университет имени С. Аманжолова по специальности «учитель математики и информатики».

Прошла курсы обучения тренеров в рамках уровневых программ повышения квалификации педагогических кадров Республики Казахстан по третьему (базовому), второму (основному), первому (продвинутому) уровням и по Программе повышения квалификации руководителей общеобразовательных организации Республики Казах-стан, разработанных Центром педагогического мастерства совместно с Факультетом образования Кембриджского университета.

С 2013 года является старшим менеджером Центра педагогического мастерства. Сертифицированный тренер уровневых программ по третьему (базовому), второму (основному), первому (продвинутому) уровням.

6

ЕРБАКиЕвА МАРЬяНА МАШЫРЫКОвНА

1993 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық универси-тетінің химия факультетін «Химик, оқытушы» мамандығы бой-ынша аяқтады.

Шымкент қаласындағы №7 Қ.Спатаев атындағы мектеп-ли-цейінің жоғары санатты химия пәнінің мұғалімі. М.Әуезов атын-дағы ОҚМУ-нің жаратылыстану-педагогикалық факультетінің «Химияны оқытудың теориясы мен әдістемісі» кафедасының оқытушы.

Қазақстан Республикасы педагог кадрлардың біліктілігін арттыру курстарының дең-гейлік бағдарламасы аясында екінші (негізгі) деңгей бойынша оқыту курстарынан өтті.

ЕРБАКиЕвА МАРЬяНА МАШЫРЫКОвНА

В 1993 году окончила химический факультет Казахского национального уни-верситета имени аль-Фараби по специальности «Химик, преподаватель». Имеет высшую квалификационную категорию.

Прошла курсы обучения тренеров в рамках уровневых программ повышения квали-фикации педагогических кадров Республики Казахстан, разработанных Центром пе-дагогического мастерства совместно с Факультетом образования Кембриджского университета, по второму (основному) уровню.

Является учителем школы-лицея №7 имени К.Спатаева г. Шымкента, препода-вателем кафедры «Теория и методика преподавания химии» естественно-педагоги-ческого факультета Южно-Казахстанского государственного университета имени М. Ауезова.

7

КАДиРОвА АЙГУлЬ ШҮлЕНБАЙҚЫЗЫ

Өскемен педагогикалық училищесінің «Бастауыш сынып мұғалімі», Шығыс Қазақстан Мемлекеттік университетінің фи-лология факультетін «Қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі» ма-мандығы бойынша аяқтаған.

Шығыс Қазақстан облысы, Өскемен қаласы №1 орта мек-тебінің директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары.

Сертификатталған І деңгейлі бастауыш сынып мұғалімі.Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Құрмет грамота-

сымен марапатталған.

КАДиРОвА АЙГУлЬ ШУлЕНБАЙКЫЗЫ

Окончила Усть-Каменогорское педагогическое училище по специальности «Учитель начальных классов», Восточно-Казахстанский педагогический универ-ситет по специальности «Учитель казахского языка и литературы».

Прошла курсы обучения в рамках уровневых программ повышения квалификации педагогических кадров Республики Казахстан, разработанных Центром педагогиче-ского мастерства совместно с Факультетом образования Кембриджского универси-тета, по первому (продвинутому) уровню.

Является заместителем директора по учебной работе средней школы №1 г. Усть-Каменогорск.

Награждена Почетной грамотой Министерства образования и науки Республи-ки Казахстан.

8

СЕлЕЗНЕвА ГАлиНА ЮРЬЕвНА

Селезнева Галина Семей педагогикалық институтын аяқтаған. Еңбек жолын № 40 орта мектепте орыс тілі мен әдеби-еті пәнінің мұғалімі ретінде бастаған.

Қазіргі кезде Семей қаласының №6 мектеп-гимназиясында мұғалімдік қызметті директордың ғылыми-әдістемелік жұмысы жөніндегі орынбасары лауазымымен қатар атқарады. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» халықаралық

білім бағдарламасына қатысқан. 10 жыл көлемінде инновациялық технологиялар-ды енгізу тәжірибесін тарата отырып, «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» атты өңірлік мұғалімдер шығармашылық тобының жетекшісі болды.

СЕлЕЗНЕвА ГАлиНА ЮРЬЕвНА

В 1978 году окончила Семипалатинский педагогический институт. Трудовую деятельность начала в качестве учителя русского языка и литературы.

С 1995 года по настоящее время работает в гимназии №6 г. Семей замести-телем директора по научно-методической работе. В 1997 году стала участником международной образовательной программы «Развитие критического мышления через чтение и письмо», получила сертификат «Тренер RWCT», в 2000 году – «Тре-нер-Сертификатор RWCT». В течение 10 лет являлась руководителем региональной творческой группы учителей «Развитие критического мышления», распространяя опыт внедрения инновационной технологии.

Прошла курсы обучения в рамках уровневых программ повышения квалификации педагогических кадров Республики Казахстан, разработанных Центром педагогического мастерства совместно с Факультетом образования Кембриджского университета, по пер-вому (продвинутому) уровню.

9

СЫЗДЫКБАЕвА РОЗА ГАЙДАРОвНА

1991 жылы Шымкент педагогикалық институтының химия- биология факультетін бітірген.

Педагогикалық шеберлік орталығы Кембридж универси-тетінің Білім беру факультетімен бірлесіп әзірлеген деңгейлі бағдарламасы аясында Қазақстан Республикасы педагог қыз-меткерлерінің біліктілігін арттырудың үшінші (базалық), екінші (негізгі) және бірінші (ілгері) деңгей бағдарламалары бойынша

сертификатталған тренер. 2013 жылдан бастап Шымкент қаласының Педагогикалық шеберлік орталығы

филиалының аға менеджері ретінде қызмет атқарады.

СЫЗДЫКБАЕвА РОЗА ГАЙДАРОвНА

В 1991 году окончила химико-биологический факультет Шымкентского педаго-гического института.

Является сертифицированным тренером уровневых программ повышения ква-лификации педагогических кадров Республики Казахстан, разработанных Центром педагогического мастерства совместно с Факультетом образования Кембриджского университета, по третьему (базовому), второму (основному) и первому (продвинуто-му) уровням.

С 2013 года является старшим менеджером филиала Центра педагогического мастерства в г. Шымкент.

10

ТОҚТАҒАНОвА АҚБОТА САҒЫНДЫҚҚЫЗЫ

1996 жылы Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау педагогика-лық институтының филология факультетін бітірген. Орта мектеп мұғалімі, білім жетілдіру институтында оқытушы, білім басқар-масында бас маман болып қызмет атқарды.

Педагогикалық шеберлік орталығы Кембридж универси-тетінің Білім беру факультетімен бірлесіп әзірлеген деңгейлі бағдарламасы аясында Қазақстан Республикасы педагог қызмет-

керлерінің біліктілігін арттырудың бірінші (ілгері) деңгей бағдарламасы бойынша тренерлерді оқыту курстарынан өтті.

2013 жылдан бастап Тараз қаласының Педагогикалық шеберлік орталығы филиа-лының аға менеджері.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ұлттық тестілеу орта-лығының Құрмет грамотасымен марапатталды.

ТОКТАГАНОвА АКБОТА САГЫНДЫКОвНА

В 1996 году окончила филологический факультет Кокшетауского педагогиче-ского института имени Ч.Валиханова. Работала учителем средней школы, препода-вателем Института повышения квалификации г. Кокшетау и специалистом Управ-ления образования Акмолинской области.

Прошла курсы обучения тренеров в рамках уровневых программ повышения квали-фикации педагогических кадров Республики Казахстан, разработанных Центром педаго-гического мастерства совместно с Факультетом образования Кембриджского университе-та, по первому (продвинутому) уровню.

С 2013 является старшим менеджером филиала Центра педагогического мастерства в г. Тараз.

Награждена Почетной грамотой Национального центра тестирования Министер-ства образования и науки Республики Казахстан.

11

КіРіСПЕ

Қазақстандық білім беру жүйесінде соңғы жылдары елеулі өзгерістер Қазақстан Республикасы педагог кадрларының біліктілігін арттыру деңгейлі бағдарламасы-ның енуімен байланысты жүріп жатқаны аян. Бағдарлама аясында мұғалімдердің кәсибі біліктіліктерін арттыруда, мұғалім өзінің сынып және мектеп тәжірибесі-не өзгеріс енгізеді, ал ол өзгерістерді енгізу ықпалынан оқушының оқуы жақса-рады деп күтілуде: оқушылардың қалай оқу керектігін үйреніп, соның нәтижесін-де еркін, өзіндік дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық таныта-тын оқушы ретінде қалыптасады (Мұғалімдерге арналған нұсқаулық, ІІІ деңгей).

Осы нәтижелерге жетуде мұғалім Бағдарламаның негізі болып табылатын 7 модуль бойынша білімін сынып тәжірибесіне енгізеді. Өзгеріс енгізуде тізбектел-ген сабақтар топтамасын жоспарлап, соның негізінде бір сабақтың қысқа мерзімді жоспарын құрады. Жоспарлау кезінде мұғалім оқу мақсатын айқындауда оқушылар «Нені үйренеді?», «Нені біледі?» деген сұрақтарға жауап беретін болса, ал айқын-далған оқу мақсатына жету үшін «Неліктен дәл осы оқыту әдісін таңдадым?», «Оны қалай жүзеге асырамын?»,«Оқушылардың оқу мақсатына жеткенін қалай білемін?» деген сауалдарға терең ойланады.

Бұл жинаққа енген жұмыстар мұғалімдердің осы сұрақтар бойынша ойлануына көмектеседі деп үміттенеміз. Жинаққа енген жұмыстарды мұғалімдер оқыту мен оқу ортасын жоспарлауға арналған үлгі ретінде емес, ойлануға түрткі ретінде қа-былдағаны абзал.

12

9 С

ЫН

ЫП

ТАРД

А А

ҒЫл

ШЫ

Н Т

ілі П

әН

іНЕ

Н «

Ge

oG

ra

phy

an

d t

rav

el

lin

G/

ГЕО

ГРАф

ия

жә

НЕ

СА

ях

АТ»

ТАРА

УЫ

БО

ЙЫ

НШ

А Т

іЗБЕ

КТ

ЕлГЕ

Н С

АБА

ҚТА

Р ТО

ПТА

МА

СЫ

the

them

eo

bjec

tives

St

rate

gies

Bar

rier

s in

lear

n-in

g e

n-gl

ish

out

com

eFo

rmat

ive

as-

sess

men

tin

clus

ion

of a

ll st

uden

tsr

esou

rces

1.e

ngla

ndSt

uden

ts w

ill

lear

n 4

fact

s ab

out E

ngla

nd

(dev

elop

thei

r re

adin

g sk

ills)

1.B

rain

stor

min

g –

asso

ci-

atio

ns a

bout

Eng

land

(wha

t th

ey k

now

in g

ener

al a

bout

En

g)2.

Jig

saw

rea

ding

-dis

cus-

sion

. Gro

up w

ork

3.Fi

lling

in in

fo-c

hart

(1.G

eogr

aphy

of E

ngla

nd,

2.Tr

ansp

ort,

3. P

opul

atio

n of

En

g, 4

. Big

citi

es) b

y as

king

ea

ch o

ther

the

mis

sing

info

.4.

Peer

– a

sses

smen

t with

co

mm

ents

, som

e w

orks

sh

ould

be

read

out

5. F

eedb

ack

from

par

ticul

ar

stud

ents

(who

has

less

inf.

In

the

shee

t)

Voca

bu-

lary

wor

kTo

wor

k on

key

w

ords

Stud

ents

will

be

able

to n

ame

4 m

ain

fact

s abo

ut

Engl

and.

Stud

ents

will

be

able

to fi

nd in

-fo

rmat

ion

abou

t En

glan

d by

them

-se

lves

1. G

ivin

g st

ars.

2.C

omm

ents

an

d pe

er-a

sses

s-m

ent

3.Fe

edba

ck

Gift

ed a

nd T

alen

t-ed

– p

rese

nts P

PP

abou

t fau

na a

nd

flora

of E

ngla

nd

in a

dditi

on.

Low

Abi

lity

– w

orks

on

the

text

with

mis

sing

w

ords

, ans

wer

sp

ecifi

c qu

estio

ns

Boo

k, m

ap,

inte

rnet

, PP

P, S

heet

s.

13

2.l

ondo

nSt

uden

ts w

ill

lear

n to

get

in

form

atio

n ab

out s

ight

s of

Lon

don

(dev

elop

th

eir l

iste

n-in

g sk

ills)

1. “

Que

stio

n an

d a

n-sw

er”

activ

ity2.

Wor

king

on

vide

o m

ater

ial.(

prev

iew

act

iv-

ity B

rain

stor

min

g, v

iew

-in

g-w

ritin

g th

e na

mes

of

the

sigh

tsee

ing)

3.

pos

t vie

win

g ac

tivity

. G

roup

A w

orks

with

a

vide

o w

ithou

t sou

nd, t

hey

mak

e an

adv

ertis

emen

t for

a

tour

ist c

ompa

ny, G

roup

B

(H

A)–

role

pla

y (to

ur-

ists

and

a g

uide

), G

roup

C

(LA

)– m

ake

a po

ster

ab

out s

ight

seei

ng o

f Lon

-do

n

Giv

e th

e St

uden

ts

with

low

lis

teni

ng

abili

ty

tape

sc

ript–

and

ask

them

to

mak

e up

som

e qu

estio

ns

Stud

ents

will

be

able

to id

entif

y th

e si

ghts

eein

g of

Lon

don;

to a

nsw

er a

nd

ask

ques

tions

ab

out 4

diff

er-

ent s

ight

s of

Lond

on,

to d

escr

ibe

them

1 -P

rais

es,

2 st

ars 1

wis

h fo

r the

adv

er-

tisem

ent,

post

-er

, rol

e-pl

ayin

gC

riter

ia:

1.A

t lea

st 3

-4

sigh

tsee

ing

of

Lond

on,

2. C

lear

del

iv-

eran

ce o

f the

m

ater

ial

GT

– w

ill g

ive

deta

iled

info

r-m

atio

n ab

out

Buc

king

ham

-Pa

lace

,LA

– to

find

out

th

e se

quen

ce

of si

ghts

eein

g w

hile

list

enin

g an

d w

rite

som

e no

tes a

bout

th

em

Post

er,

mar

kers

, pa

pers

w

ith q

ues-

tions

for

the

first

gr

oup,

ac-

tive

boar

d,

inte

rnet

3. W

.Sha

ke-

spea

reSt

uden

ts w

ill

lear

n to

giv

e in

form

atio

n ab

out

W. S

hake

-sp

eare

(dev

elop

th

eir s

peak

-in

g sk

ills)

1.B

rain

stor

min

g.(Q

&A

st

rate

gy)

2.G

roup

wor

k: e

xplo

rato

-ry

talk

Gro

up A

–w

ill fi

nd in

fo

and

prep

are

PPP

abou

t W

illia

m’s

bio

grap

hy.

Gro

up B

– w

ill d

o a

role

pl

ay (f

rom

any

W.S

hake

-sp

eare

) and

giv

e in

fo

abou

t his

pla

ys, p

oetry

Gro

up C

–w

ill fi

nd in

-te

rest

ing

fact

s abo

ut th

e ho

met

own

of W

.Sha

ke-

spea

re

To w

ork

on p

ro-

nunc

ia-

tion

Voca

b-ul

ary

build

ing

Stud

ents

will

be

abl

e to

giv

e in

form

atio

n ab

out t

he b

iog-

raph

y, to

nam

e hi

s pla

ys, t

o de

scrib

e hi

s ho

met

own

GT

– w

ill re

cite

W

.Sha

kesp

eare

1-

2 po

ems b

y he

art

LA –

will

be

able

to re

tell

his

biog

raph

y

Act

ive

boar

d, in

-te

rnet

14

4.l

ette

r to

a p

en-

frie

nd

Stud

ents

will

le

arn

to c

om-

pose

a st

ory,

(d

evel

op

thei

r writ

ing

skill

s)

Stra

tegy

: “ l

ette

r to

my

frie

nd”

«Wha

t I k

now

Abo

ut

Gre

at B

ritai

n?»

Wor

k on

m

ista

kes

Stud

ents

will

be

able

to w

rite

a le

tter b

ased

on

crite

ria a

nd to

im

prov

e th

eir

wor

k,(b

ased

on

com

men

ts)

Self-

asse

ss-

men

t and

pee

r as

sess

men

t on

succ

ess c

riter

ia

(by

the

end

of

the

less

on),

teac

her’s

com

-m

ents

will

ta

ke p

lace

on

the

follo

win

g le

sson

, to

elic

it an

y 3

lette

rs

and

writ

e 2

com

men

ts fo

r th

ose

lette

rs

(goo

d po

int

and

sugg

estio

n fo

r im

prov

e-m

ent)

GT

– to

writ

e an

ess

ay a

nd

send

it to

his

/he

r cla

ssm

ates

’ e-

mai

lsLA

– 5

line

s po

em fo

r any

si

ght

A4,

Act

ive

Boa

rd, P

C,

inte

rnet

15

Тізбектелген сабақтар топтамасының орта мерзімді жоспары жалпы орта мек-тептің 9 сынып оқушыларына ағылшын тілі пәні бойынша жасалды. «Geography and travelling» тақырыбы бойынша оқушылардан күтілетін нәтиже: Ұлыбритания жайлы ақпарат бере алуы, Лондон қаласының көрнекті жерлерін сипаттай алу, У.Шекспирдің өмірбаяны мен шығармаларын атай алу деп белгіленді. Орта мерзімді жоспарлау ба-рысында тақырып аясында оқушылардың тіл үйренудегі оқылым, айтылым, тыңда-лым және жазылым дағдыларын арттыру негізгі мақсатқа алынды. Тізбектелген са-бақтар барысында танымдық қабілет ақпараттармен жұмыста, ал, әлеуметтік өзара қарым-қатынас топтық жұмыс арқылы жүзеге асыру көзделген. Сабақтар тақырып-тарының бірізділігі тыңдау, айту, жазу және жаңа лексикалық бірліктерді зерделеуге мүмкіндік береді. Жаңа лексикалық бірліктерді есте сақтап, жаңа ақпараттарды қай-та өңдеуге бағытталған жұмыстар, оқушыларда аталған дағдыларды дамытуы үшін мәтінмен жұмыс жасау барысында мәтіннің түрін анықтай алу, таныс сөздер мен сөз тіркестері және таныс емес сөздерді ажырата алуын қамтамасыз ету ескерілді. Мәтінмен жұмыс JIGSAW әдісі арқылы жүргізіледі. Көлемі үлкен және жаңа лек-сикалық бірліктері бар мәтінді төрт шағын бөліктерге бөліп, оқушыларға мәтінді өңдеуге, ақпараттарды талдауға ұсынылады. Әрбір жұмыс тобында елтануға байла-нысты түрлі мәлімет болады: 1 жұмыс тобында «Ұлыбританияның географиясы», 2 жұмыс тобы «Үлкен қалалары», 3 жұмыс тобы «Халқы жайлы мәлімет», 4 жұмыс тобы «Транспорт» тақырыптары бойынша ақпараттарды талдайды, таныс емес сөз тіркестерін бірлесе мағынасын танып, өзге жанұя тобындағы сыныптастарына ай-тып беруге дайындалады. Белсенді оқылым және оқушылар арасында диалог орын алады. Жанұя топтарында инфочарт толтыру үшін бір-бірімен жаңа ақпараттармен алмасу жүреді және диалог білім алушылық бағытта болады. Инфочартты барлық мәліметтермен толықтыру үшін әрбір топ мүшесі өз үлесін қосуы қажет, осы арқылы оқушылар түгелдей оқу үдерісіне тартылады. Ерекше қажеттіліктері бар оқушыларға арналған тапсырмалар жоспарда ескерілген.

Тыңдалым дағдысын арттыру жасау үшін электронды оқулықтан алынған бейнематериалдар беріледі.Тыңдалым және жазылым барысында грамматикалық құрылымдарды қолдана алуы қамтамасыз етіледі. Бейнематериалды тыңдау бары-сында оқушылар үзінді не жайлы екенін түсіну, атаулар мен аттарға көңіл бөлу, сөйлеу ағынын түсіну деңгейі бағаланады. Аса қажеттілігі бар оқушыларға мәтін-нің транскриптісі беріледі. Сонымен бірге бейнематериалдан кейінгі талқылау ба-рысында тыңдалымдағы жаңа лексикалық бірліктер қолданысқа енеді.

Логиканы пайдалана отырып, жазылым барысында әңгіме жүйесін құруға үйре-ту төртінші сабақта жоспарланған. Бұл оқушылардың ойын жүйелеуге, тірек сөздер мен құрылымдарды жазу арқылы идеяларды ұсынуға оқушыларға қолайлы жағдай тудыртады. Жазылым «Досыма хат» стратегиясы арқылы енгізіледі. Алдымен шағын шығарманың эскизін жасау ұсынылады. Тақырып бойынша оқушыларға тірек сөздері мен сөз тіркестері, грамматикалық құрылымдарды және жұмыста бо-луы тиісті элементтер критерийлер арқылы беріледі. Критерийлер оқушылармен бірлесе жасалады.

16

Тізбектелген сабақтар барысында оқушыларға сөздіктер мен интернет торабын қолдану арқылы қажетті мәліметті дербес іздеуге, құрдастарымен оны талдауға, мәліметтерді сұрыптауға мүмкіндік жасалады. Мәліметтерді интерпретациялау кезінде дұрыс дыбысталуы мен интонацияға назар аудару үшін критерийлерді қол-дану жоспарланды. Оқу және жазу сауаттылығын арттыру үшін әр сабақта қалып-тастырушы бағалау (өзін-өзі және өзара бағалау) қолданылады.

Тарау бойынша оқушылардың жетістікке жеткендіктерін немесе жетпегендерін өзін-өзі бағалау арқылы жүзеге асырылады. Ол үшін оқушыларға бірінші сабақта тараудың мақсаты таныстырылады. Тараудың соңында төмендегі табыс критерий-лері беріліп, оқушының қол жеткізген жетістігі бағаланады.

Табыс критерийлері:

Критерийлер Жоғары деңгейде

Орташа деңгейде

Әлі де жетілдіруім

керек Мен Ұлыбританияның географиясы жай-лы айтып бере аламын.Халқы жайлы ақпарат бере аламынҮлкен қалалары жайлы айта аламынТранспорт түрлерін атай аламынЛондон қаласының көрнекті жерлерін си-паттай аламынҰлы ақын У.Шекспир жайлы, оның шығармалары жайлы айта аламынЖаңа сөздер мен сөз тіркестерін жатқа білемін /синоним, антоним/көп мағыналы сөздерді/

17

ОҚУШЫҒА БАҒЫТТАлҒАН ОҚЫТУ жәНЕ ОҚУ ОРТАСЫН жОСПАРлАУ

жоспарлау туралы

Жоспарлау дегеніміз – қойылған мақсаттарға жету үшін ресурстарды тиімді бөлу, келешекте міндеттер мен әрекеттерді анықтаумен байланысты үдеріс. Жоспар қаншалықты жан-жақты ойластырылған болса, соншалықты табысқа жету мүмкін-дігі арта түседі. Жоспарлау кезінде алдағы болатын іс-әрекеттер, оның логикалық реті, қажетті ресурстар, мүмкін болатын барлық кедергілерді де егжей-тегжейлі ой-ластырумен қатар, белгіленген уақыт мақсатқа жетуге қаншалықты жеткілікті екені де ескеріледі. Жақсы құрылған жоспарда болашақ әрекет кезінде мүмкін болатын кедергілерді ескере отырып, қосымша жоспар да алдын-ала қарастырылады.

Оқыту мен оқу үрдісінде жоспарлау маңызды орын алады. Әдетте, жақсы сабақ өткізетін мұғалім жоспарлаудың шебері болады.

Оқушыға бағытталған оқу ортасын құрылымдауға дайындық

Бағдарлама аясында баланың оқуына бағытталған оқу ортасын құруды жоспар-лауда мұғалімге бірнеше сала туралы білімі мен түсінігі қажет болады. Себебі осы балаларға бағытталған оқу ортасында мұғалімдер, өз кезегінде, өзінің сабақ беруі-не емес, оқушылардың оқу ептілігін дамытуға назар аударуы тиіс. Осы мақсатта мұғалім оқыту ортасын құру керек, соның арқасында оқушылар ақпаратты енжар қабылдамай, оқу үдерісіне белсенді қатысатын болады.

Сыныпта оқушының оқуына бағытталған оқу ортасын құруды жоспарламас бұрын, мұғалімдер бағдарлама аясында төмендегі сұрақтар төңірегінде ойлануы тиіс

• Балалар қалай оқиды?• Нені оқыту керек?• Оқушылар не қалайды?• 7 модульді ықпалдастыру не береді?

Балалар қалай оқиды?Мұғалімдер қалай оқу керектігін білетін оқушы қалыптастыруға, балалардың

оқуын дамытуға бағытталған оқу және оқыту ортасын құруда балалардың қалай оқитынын түсінуі маңызды. Сіз балалардың қалай оқитынын түсінген кезде ғана оларды қалай оқуға болатынын үйрете аласыз.

Егер адамдардың қалай оқитыны туралы психологиялық еңбектерге сүйенетін болсақ, олар үш түрлі теорияда қарастыралады: танымдық теория, аффекттік теория және әлеуметтік теория. Танымдық теория адамдардың еске сақтау, қабылдау, ойлау сияқты үдерістерді зерттеулерге негізделген. АҚШ-тағы Мэн штатындағы Бефель ұлттық оқу зертханаларының ұсынған зерттеулері нәтижесінде білім алушылардың

18

алған ақпаратты меңгерудің орташа пайыздық көрсеткіші анықталған. Жоғарғы көрсеткіштерге талқылау, білімді тәжірибеде қолдану, басқаларды оқыту әдістері ие болды. Олай болатын болса, оқушы оқу үдерісіне белсенді араласқан кезде ғана оқу материалын терең меңгерілуіне қол жеткізуге болады.

Әлеуметтік теория адамдардың басқа адамдармен қарым-қатынас жасау нәти-жесінде туындайтын оқуға негізделеді.Бұл туралы Выготский баланың өзекті даму аймағынан жақын арадағы даму аймағына өту үшін ересектер мен анағұрлым қа-білетті құрбы-құрдастары әсерінің маңыздылығы туралы айтады.

Ал аффекттік теория оқудағы эмоциялардың үлесі жағынан қарастырады. Ғылыми зерттеулерге сүйенетін болсақ, балалар белгілі бір жағдайдың әсерімен білім алғанда, оқуға олардың эмоциялары да үлес қосады. Осы орайда, оқушылар-ды ынталандыру, таң қалдыру, қызықтыру, қолдау көрсету, оқушылардың оқуына жағымды және қолайлы ортаның болуына негізделеді.

Нені оқыту керек? Жоспарламас бұрын сіз, «нені оқыту керектігі» туралы ойлануыңызды қажет

етеді. Бұл сұрақ өте қарапайым болып көрінеді. Себебі, мұғалімдер «нені оқыту керек?» деген сұраққа жауап берерде пәнді оқыту бойынша әзірленген оқу бағдар-ламасын басшылыққа алады. Бағдарлама аясында мұғалімдер пәннің мәнмәтінінде алған білімдерін шынайы өмірлік жағдайда қалай қолдануға қалай үйрететіні ту-ралы да ойланады. Яғни, өз пәні бойынша оқушылардан әлдеқайда жоғары нәтиже күтеді.

Нені оқыту керектігі туралы сұраққа жауап беруде, мұғалімнің қазіргі ХХІ ғасыр дағдылары туралы білімі, түсінігі өзекті болып табылады және осы дағ-дылар оның дағдысына айналады. Осы орайда, сыни тұрғысынан ойлауға үйрету, деректерді өңдеу, зерттеу жұмыстарын жүргізу, топта жұмыс істеу, сандық техно-логияларды меңгеру дағдыларын қалыптастыратындай оқу ортасын құру қажеттілігі туындайды.

Келесі кезекте еліміздегі негізгі құндылықтарды да білуі маңызды. Мұғалім «Біздің еліміз үшін не құнды?», «Біздің еліміздегі «мінсіз» оқушы қандай болу керек?»,«Менің мектебім бітіруші түлектердің қандай болғанын қалайды?» – деген сұрақтар төңірегінде ойлана отырып, өз сабақтарында осы құндылықтарды оқушы бойына қалыптастыру мақсатында оқу ортасын құра біледі.

Әрине, мұғалімдердің көкейінде мемлекеттік оқу стандарты бұл мәселелерді қарастырмайды, ол үшін оқу бағдарламасын өзгерту керек деген ой туындайды. Бірақ сіздің алдыңызда отырған балалар олар дәл қазір бар, олар оны тоспайды. Ал сіз оқушыларды өте жақсы көргендіктен, өз мамандығыңызды «миссия» ретінде қабылдайтын мұғалім болғандықтан, сіз өз қолыңыздан келетіннің бәрін жасайсыз. Сіз оқушыларыңыздан жоғары нәтиже күтесіз.

Оқушыларға не қажет?Бұл сұрақ «Балалар қалай оқиды?» деген сұрақтың аясында қамтылуы мүмкін.

Ол «оқушы үні» жобасы аясында айтылады. Бұл сұрақты жеке қарау мұғалімдерге оқушылардың нені қажет ететінін түсінуге көмектеседі деп ойлаймын. Бұл сұрақ

19

мұғалімге сабақты жоспарлауда тек техникалық жағын ғана қарастырмай, өзінің сыныптағы әрекеті, оқушыларға көзқарасы, оқушылармен қарым-қатынасы туралы қайта қарауына ықпал етуі мүмкін.

Кембридж Университетінің Білім беру факультетінің халықаралық кеңесшісі Колин Маклауфин оқушылардың оқуына әсер ететін факторды анықтауда жүргіз-ген зерттеу нәтижесінде оқушылар мұғалімдермен қарым-қатынас жақсы болған кезде оқуға ынталы болатындары туралы айтып көрсетеді.

Ал Mclean (2003ж.) зерттеулеріне сүйенетін болсақ, оқушыларға:• дербестік – оқу кезінде олардың жеке не істей алатын бақылау сезімі;• ұжым – оқу кезінде әрекет ету және басқалармен әрекеттесу;• жатсынбау – сыныптағы әлеуметтік жағдайда ыңғайлы сезіну және өзін

«бүтіннің бөлшегі» ретінде сезіну;• олардың жеке «көзқарастарының» мойындалуы (тапсырманы орындау

тәсілдерін таңдау);• қамқорлық – мұғалімдер немқұрайлы еместігін, өз оқушыларын бағалай-

тынын көрсетеді;• құрылым – тәжірибелерді зерттеу арқылы алға жылжуын ұйымдастыру;• ынталандыру – оқушылардың қызығушылығын арттыратын әрекеттер;• кері байланыс – оқушылардың қалай алға жылжитыны туралы сындарлы,

көмекші ақпарат.

7 модульді ықпалдастыру не береді?Сіз сыныбыңызды көз алдыңызға елестетіп көріңіз. Неше бала оқу үрдісіне

белсенді тартылады? Егер сіздің сыныпта 30 оқушы болатын болса, сіздің белсенді балаларыңыз 10-15 болуы мүмкін. Мен бұл санды өз тәжірибеме сүйене отырып айттым. Мүмкін қателесермін?...

Мен өткізген немесе бақылаған сабақтардың көпшілігінде 5-6 бала ғана сабаққа белсенді қатысатын. Ал қалған оқушылар үнсіз, енжар немесе селқос болатын. Мені «Неліктен осы балалардың оқуға ынтасы жоқ?», «Неліктен берілген ақпарат-ты есінде сақтай алмайды?», «Неліктен сұрақты өзгертсем жауап бере алмай қала-ды?» деген сұрақтар көп толғандыратын. Бұл сұрақтар мені ғана емес, сіздің үнемі қоятын сұрақтарыңыз болған болар. Бағдарлама идеясында ұсынылған «Оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер» модулі «Балалар қалай оқиды?» сұрағымен сабақтаса отырып, сізге балалардың бойында нақты кедергілерді анықтауға, олардың себептері тура-лы терең ойлануға, сол кедергілерді жою тәсілдерін қарастыруға мүмкіндік береді. Осы модульде, сіздер, сыныбыңызда отырған оқушыны өз бетімен оқитын, тәуелсіз, оқуға құштар тұлғаны қалыптастыруда өзін-өзі реттеу ұғымын кеңейте отырып, сы-ныпта не істеу керектігі туралы да білімдеріңіз қалыптастады.

Сіз сыныптағы оқушыларға модуль аясында қарастырылатын ынтымақта-стықта топта жұмыс істеуді үйреткіңіз келеді. Себебі, сіз үшін сыйластық, өзара әрекеттестікте оқу құндылық болып табылады және бұл дағды қазіргі 21 ғасыр дағдыларының бірі екенін білесіз. Бұл мақсатқа жетуде сіз диалогтік оқыту әдісін қолдана аласыз.

20

Сабақта сіз ақпарат беруші мұғалім рөліндесіз бе? Әлде сіз қолдау көрсе-туші-мұғалім болуға тырысасыз ба? Сіз оқушылардың өзіне жаңа білімді игеру-ге, өзідігінен білім алуға, тақырып бойынша барлығына өз ойын айтуға мүмкін-дік бересіз бе? Сіз сабақтың қанша бөлігінде сөйлейсіз? Уақытты өлшеп көрдіңіз бе? Бағдарлама аясында өз сабағыңызды бейнежазбаға түсіріп, өзіңіздің сөйлеген уақыт пен оқушылардың сөйлеген уақытын өлшеп көру туралы қызықты тапсырма бар. Егер сіз осы тапсырманы жасап көрсеңіз, нәтижесі сізді таң қалдырары сөзсіз.

Диалогтік оқыту әдісін сабақ үдерісіне енгізе отырып, пәнді терең түсінуге, ақпаратты ұзақ есте сақтауға, сыныптағы барлық оқушыны белсенді тартуға мүмкіндік ашылады.Сондай-ақ, оқушылар бір-бірінен үйрене алатын, өзін еркін ұстайтын жағымды оқу ортасы құрылады.

Сонымен, менің оқушыларымның барлығы белсенді, қызығушылығы бірша-ма артты. Енді мен оқушыларымның терең ойлануын және олардың «неліктен?», «қалай?» деген сұрақтарға жауап бергенін қалаймын. Өз ойын ғылыми зерттеулер нәтижесіне сүйене отырып дәлелдей алғандарын қалаймын. Сонымен қатар, мен оқушыларға әрбір адамның жеке көзқарасын түсінуге, қабылдауға үйреткім келеді.Ал сіз ше? Оқушыларыңыздың қандай да бір мәселенің шешуде өз ойын негіздей отырып тиімді тәсілді анықтап қолданғанын қалайсыз ба? Олай болса, сіз, «Сыни тұрғысынан ойлауға үйрету» модулінде осы сұрақтарға жауап ала аласыз. Сіз оқушыларыңыздың ойлау деңгейін дамытуға, 21 ғасырға қажетті сыни тұрғысынан ойлау дағдыларын қалай қалыптастыруға болатыны туралы терең түсінікке ие бо-ласыз.

Сіздің сыныбыңызда дарынды оқушылар бар екені сөзсіз. «Дарынды және та-лантты балаларды оқыту» модулінде сіз осы балалармен қалай жұмыс жасауға болады? Сынып оқушыларының арасында әлі де анықталмаған дарынды және та-лантты балалар бар ма? Инклюзивті оқыту идеясы аясында сіз сыныбыңызда оты-рған ерекше қажеттілігі бар оқушыны қалай дамыта аласыз? Олардың әлеуетін қа-лай арттыруға болады? – деген сұрақтарға жауап бере аласыз.

Менің ойымша, 7 модульдің бірі болып табылатын «Оқыту мен оқуда АКТ қол-дану» қазіргі таңда да өзекті екенін айтып жату артық болар.

«Оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып оқыту» модулін естіген кез-де, мен бұл туралы білемін, себебі студент кезімде «Жас ерекшелік психологиясы» атты курстан өткен едім. Иә, сол кездегі білімдер маған көмектесті. Дегенмен, бұл тақырып аясында әр жастағы оқушылар өздерін реттей алады ма? Олар қалай ой-лайды? Неліктен олай тұжырым жасайды? Олар қалай еске сақтайды? Әр жастағы балалардың метатану дағдылары туралы білімді толықтыруға болады.

«Оқу үшін бағалау және оқуды бағалау» модулі сіз ең бірінші оқушы мен ата-а-наға бағаның ашықтығына қол жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл модуль сізге сабақта қолданып жатқан іс-әрекетіңіздің тиімділігін бағалауға, оқушыларды білімін зерделей отырып, алға жылжу бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Сіз үнемі оқушылардың оқу нәтижелерін басты назарда ұстай отырып, өзіңіздің оқыту тәсілдеріңізді өзгерте аласыз. Осы модуль аясында сіз оқушыларға оқу мақсатына жету үшін қалай кері бай-ланыс бере алуды үйренесіз. Оқушыларды қалай оқу керектігін үйрету аясында өзара бағалау және өзін-өзі бағалау тәсілдерін қалай тиімді қолдануға болатынын үйренесіз.

21

«Оқудағы көшбасшылық және басқару» модулі арқылы сіз сыныпты басқару және өзгеріс енгізу үшін қажетті білім мен түсініктерді аласыз. Соның бірі оқыту мен оқу ортасын жоспарлау.

7 модуль туралы терең түсіну және қолдану, жоғарыда айтылмаған басқа да оқыту мен оқудағы кедергілерді жоя отырып, табысты оқытуға қол жеткізуге бола-ды деп болжам жасалынады.

Орта мерзімді жоспарлау

Балалардың қалай оқитынын назарда ұстап, оларға нені оқыту керектігін ай-қындап, оқушылардың қажеттілігін ескере отырып енді мұғалімде оқу мен оқыту ортасын қалай ұйымдастырамын деген сұрақ туындайды.

Бағдарлама идеясына сай оқу мен оқыту ортасын құруда жоспарлаудың ұзақ, орта және қысқа мерзімді болатынын айта отырып, соңғы екеуіне басымдық береді. Орта мерзімді жоспарлау өз пәні бойынша білімі жетік мұғалімдерге сыныптағы оқушыларға өз пәнінің логикасы мен терең мағынасын түсінуге мүмкіндік береді. Мұғалімге оқушыларды оқу мақсатына тиімді жолмен жетуіне арналған оқыту мен оқу ортасын құрудың «тактикалық» жоспарлауы деп те қарастыруға болады.

Әдетте, мұғалім әріптестерімен бірлесе отырып орта мерзімді жоспарды құра-ды. Ол пәннің оқу мақсатын, логикасын терең түсінуге мүмкіндік береді.

Ал кейіннен мұғалім өз сыныбының ерекшелігін, өз құндылықтарын бас-шылыққа ала отырып егжей-тегжейлі тізбектелген сабақтар топтамасын жоспар-лайды. Бұл жерде сыныпқа арналған оқу мақсатына жетуге тәсілдерді тиімді ықпал-дастырылған жоспар болып табылады.

Бағдарлама идеясында ұсынылған тізбектелген сабақтар топтамасы оқушының оқуына бағытталады. ІІІ деңгей біліктілікті арттыру курсының «Мұғалімдерге ар-налған нұсқаулықта» орта мерзімді жоспарлау - тізбектелген сабақтар топтамасы-на жеті модульді кіріктіре отырып жоспарлау делінген. 7 модульді ықпалдастыру маңыздылығын жоғарыда айта отырып, тізбектелген сабақтар топтамасын жоспар-лау төмендегі мақсаттарға жетуді көздейді:

• әрбір сабақтың оқу мақсаттарын белгілеу;• барлық оқушының жеке қажеттіліктеріне қарай дамуын жоспарлау;• оқушылардың оқуында болатын барлық кедергілерді жою, ынтасын арт-

тыру, қызығушылығын ояту тәсілдерін қарастыру;• оқушылардың жоғары ойлауына ықпал ету; • оқыту мен оқу нәтижелерін бағалау құралдарын айқындау;• оқытудың әрбір кезеңі бойынша алға дамудың болуын қамтамасыз ету.

Сонымен қатар, орта мерзімді жоспарлау мұғалімге әрекетке дейін және әрекет-тен кейінгі рефлексия жасауға мүмкіндік беретін құрал ретінде де қарастыруға болады.

Егер сіз орта мерзімді жоспарда жеті модульдің барлығын тиімді ықпалдасты-ратын болсаңыз, онда сіздің орта мерзімді жоспарыңыз пәннің логикасын және мазмұнын терең түсінуге ғана емес, сонымен қатар оқушының оқудағы кедер-

22

гілерін анықтауға, оларды жоюға және сонымен қатар 21 ғасырға сай дағдыларын қалыптастыруға бағытталған оқыту мен оқу ортасын құруға мүмкіндік береді.

Бағдарлама идеясына сәйкес тізбектелген сабақтар топтамасын жоспарлау үшін 1-кесте басшылыққа алынады. Бұл кесте 2014 жылы қараша айында «Қазақстан Республикасының жалпы білім беру ұйымдары басшыларының біліктілігін артты-ру курстары тренерлерін даярлау» курсынан өткен тренерлер және Кембридж уни-верситеті Білім беру факультетінің аға дәріс берушісі Элейн Уилсон мен бірлесе талқыланды. Ортақ шешім бойынша тізбектелген сабақтар топтамасын жоспарлау-дың осы кестесі тиімді деп табылды.

1-кесте Тізбектелген сабақтар топтамасын жоспарлауға арналған кесте

Тараудың жалпы оқу мақсаты:

№ 1.Оқу мақсаты

2. Табыс критерийлері

Барлығы:

Көпшілігі:

Кейбір:

3.Оқудағы кедергілерді

жоюға арналған

интерактивті тапсырмалар

4. Бағалау: оқу үшін бағалау

5. Барлық оқушылар қамтылған

ба?

6. Оқушылардың жоғары деңгейде

ойлауын дамытуға және өз бетінше

дамуына мұмкіндік берілген

бе?

7. Ресурс

тар

1

2

...

n

Мұндағы n-тарауда берілген сағат саны (бұл сағат саны егер мұғалім қандай да бір оқыту әдісіне қатысты зерттеу сұрағы төңірегінде іс-әрекеттегі зерттеу жүргізу кезінде сәйкесінше өзгеруі мүмкін)

23

Тізбектелген сабақтар топтамасын жоспарлауға арналған кестені толтыруға нұсқаулық

1. Оқу мақсатыОқу мақсаты мұғалімнің оқушыға бағытталып жоспарланған мақсат. Ол өз ке-

зегінде оқушының нені білуі мен нені үйренуі керек? – деген сұраққа жауап із-деумен астасады. Оқу мақсаты оқушылардың белгіленген уақыт бірлігінде бұрын білмеген нені білетінін, нені үйренетінін айқындау.

Оқу мақсатын айқындау үшін мұғалім өз сынып оқушыларының осы мақсатқа қатысты деңгейлерін анықтайды. Сонымен қатар, мақсат құру кезінде оқушылар-дың әлеуеті, ерекшелігі, мүмкіншілігі және тағы да басқа факторларды ескереді.

АҚШ-тың Айова штатының Университетінің ресми сайтында оқу мақсатын айқындау туралы Андерсон мен Krathwohl-дің еңбектері ұсынылған. Олардың ай-туынша, оқу мақсаттары етістіктен (әрекет) және объектіден (әдетте зат есім) құра-латын сөйлем болып табылады.

• Етістік танымдық процеске қатысты жазылады (білу/түсіну/қолдану/талдау/бағалау/жасау сияқты танымдық ойлау деңгейіне қатысты).

• Объект оқушылардың меңгеруіне немесе құруына қатысты білімді сипаттайды. Мысалы, «Пифагор теоремасын есептер шығаруда орынды қолданады» деген

мақсат қоятын болсақ, ондағы етістік - қолданады;объект – Пифагор теоремасыОқу мақсаттарын нақты айқындау мұғалімге сабақ үстінде орындалатын іс-әре-

кеттерді және бағалау өлшемдерін де нақты анықтауға септігін тигізеді. Оқу мақсаттарын айқындауда көптеген зерттеулерде Блум таксономиясын қа-

лай қолдануға болатыны туралы жазады. Блум таксономиясы танымдық деңгейді 3-ке бөліп қарастырады: төменгі, орта, жоғары деңгей. Ұсынылып отырған төменде-гі 1-кестеде Блум таксономиясын оқу мақсаттарын айқындауға мысалдар келтіріледі.

Оқу мақсатын айқындауда сіз пәнге қатысты оқу мақсатын және пәндік емес оқу мақсаттарды қарастыра аласыз.

Пәннің мәнмәтініндегі оқу мақсатын айқындауда оқу бағдарламасы бас-шылыққа алынады. Пәндік емес оқу мақсаты қазіргі таңдағы қандай бір өзекті дағ-дыларды дамытуға, елдің, мектептің оқыту мен оқу саясатына немесе мұғалімнің өзінің құндылығына тікелей байланысты болады.

Мысалы, Назарбаев Зияткерлік мектептерінде үштілділік саясаты жүзеге асы-рылуда. Осы орайда, олар пәнді оқыту кезінде тілдік мақсаттарды да айқындайды.

Жаңа Зеландия Оқу министрлігі ұсынған «Оқу мақсаттары және табыс крите-рийлері» атты таныстырылымда пәнге қатысты оқу мақсаты және пәннің сыртын-дағы оқу мақсаты туралы айтылады.

24

Мұғалім оқу мақсатын айқындағаннан кейін, «Бұл менің оқушыларым үшін тым жеңіл болып кеткен жоқ па? Мүмкін олар әлдеқайда жоғары табысқа жете алар?» деген күмәнді сұрақ тұру керек. Хеттидің айтуынша, табысты оқуға ықпал ететін әсер мөлшері жоғары фактор – жоғары мақсат қойып, нәтиже күту, яғни оқушылар-дан үнемі әлдеқайда жоғары нәтиже күтіңіз, олардың жете алатынына сеніңіз!

2. Табыс критерийлерін айқындау (барлығы, көпшілігі, кейбіреулері)Табыс критерийлері оқу мақсатына жетуге бағытталған қадамдар ретінде қа-

растырылады. Нақты айқын қойылған табыс критерийлері оқушыға оқу мақсаты-на жету үшін қандай білім мен дағдының қажет екенін анық түсіне алады. Табыс критерийлерін айқындау мұғалімге оқушылардың алға жылжуына қолдау көрсету-де, оқушылардың өзін-өзі бағалауға да мүмкіндік береді. Сонымен қатар, мұғалім табыс критеийлері арқылы оқушылардың оқу мақсаттарына жеткенін бағалай ала-ды. Табыс критерийлерін нақты айқындамайынша, сіз қалыптастырушы бағалауды тиімді түрде жүзеге асыра алмайсыз.

Табыс критерийлері оқу мақсаттары сияқты оқушыларға түсінікті болуына на-зар аударыңыз.

Орта мерзімді жоспарлауда ұсынылған табыс критерийлері 3 деңгейде жазу-ды қарастырады. Сыныптағы әртүрлі деңгейдегі оқушылардың оқу қажеттіліктерін ескере отырып, сіз барлық, көпшілік және жекелеген оқушылардың табыс крите-рийлерін айқындайсыз. Әрбір оқушыдан әртүрлі нәтиже күте отырып, сіз олардың әрқайсысына дамуына бағытталған тиімді әдістерді пайдалана отырып, оқу мен оқыту үдерісін инклюзивті оқыту ортасына айналдыра аласыз.

Сыныпта әртүрлі қажеттіліктері бар оқушылар отыратынына ешкім дау айтпай-ды. Енді сол оқушыларды қарастырайық. Сіздің сыныбыңызда ерекше бір дарын-ды және талантты оқушы немесе сіз сыныпта қарастыратын сұрақ бойынша білімі мен дағдысы жеткілікті деңгейдегі оқушы бар. Дарынды және талантты балалар

Түсінікті болу үшін Элейн Уилсон ұсынған презентациясынан үзінді келтіргім келеді (Ministry of Education, New Zealand, http://www.fxi.org.com).

«Егер оқу мақсаттары нақты бір пәндік оқу жағдайына (мәнмәтініне) байланысты болмаса, оқушылар алынған білімді және дағдыны кез келген оқу жағдайына қолдана алады»

Нақты пәндік оқу жағдайына қатысты және жағдай сыртындағы оқу мақсаттарына мысал келтіру (Clarke, 2005)

Оқу жағдайына қатысты оқу мақсаттары Оқу жағдайы мәнмәтінінің сыртындағы оқу мақсаттары

Самуэл Пэпистің Лондандағы ұлы өртке байланысты рөлін анықтау

Бастапқы дереккөздер өткен оқиға туралы қалай мәлімет алуды білу

Жанұя мүшелерінің қажеттіліктерін анықтайтын сауалнама құрастыру Бюджетті бөлуді зерттеуді үйрену

25

әдетте берілген ақпаратты тез өңдейді, оны қандай да бір мәселені шешуде қолдану жолын да тез анықтайды. Ол оқушылар жоғары деңгейде ойлауға бейім. Ал сынып-тағы көпшілік оқушылар деңгейі бірдей: төмен немесе орта деңгейде болады. Көп жағдайда барлық оқушылар білу мен түсіну, қолдану деңгейіндегі табыс критерий-леріне жетуі мүмкін.

3. Оқу мақсатына жетуге және оқудағы кедергілерді жоюға арналған интерактивті тапсырмаларКестенің бұл бағаны оқуда болатын танымдық, әлеуметтік және эмоциялық

кедергілер туралы ойланып, олардың алдын алудың тәсілдерін анықтау болып табылады және ол тапсырмалар оқу мақсатына жетуге бағытталады. Оқушыдан күтілетін нәтиже мен сабақтың үстінде орындалатын тапсырмалар арасында сәй-кестік болады.

Егер сіздің қандай да бір оқушының бойында оқуда әлеуметтік кедергі бар екенін білетін болсаңыз, сізге сабақта топтық жұмыстарды ұйымдастыруға болады. Дегенмен топтық жұмыс тек қана әлеуметтік кедергілерді ғана емес, сонымен қатар эмоциялық және танымдық кедергілерді де жоюға мүмкіндік береді.

Егер оқу мақсатына жетуде оқушыларға қандай да бір күрделі тұжырымды түсінуде кедергілер бар екенін білетін болсаңыз, сіз оларға түсінуге қолдау көрсету үшін қандай тәсілдерді қолданасыз?

Мен бақылаған мектептердің бірінде химия сабағында пән мұғалімі «Атомның құрылысы» атты тақырыпта оқушыларда атом құрылысын көз алдарына елесте-ту және олардың құрылымын терең түсіну кедергілері бар екенін болжайды. Сон-дықтан ол cабақта осы кедергіні жоюда визуалдандыру дағдыларын дамыту страте-гияларының бірі - модельдеу әдісін қолданды.

Шағын топтарға жіңішке мыс (жез темір), түрлі-түсті пластилин таратып беріп, алюминий, кремний және тағы басқа элементтердің атомының құрылысын модел-деу тапсырмасын берді.

Оқушылар өте белсенді қатысты. Олар атомның 3D моделін жасау керек бола-тын. Олар тек қана жай модель жасап қойған жоқ, сонымен қатар протондар мен нейтрондардың орналасу ерекшелігін де ескеру қажет болды.

Шағын топтар бұл тапсырманы өте сәтті орындады. Тапсырма орындап болған соң, шағын топтық жұмыстың нәтижелерін, біздің жағдайымызда, атомдардың 3D моделін басқаларға көрсетіп, өзара бағалап, оның құрылымының дұрыстығына на-зар аударып, түсініктерін дұрыс қалыптастыруға екінші рет мүмкіндік алды.

4. Бағалау: оқу үшін бағалауОқу мақсаттарына жеткенін білу үшін бағалау өте маңызды аспект болып табы-

лады. Осы орайда, сіз оқушылардың табысқа жеткендігін қалай бағалайсыз? Өзара бағалау мен өзін-өзі бағалауды оқушының өзінің табыс критерийлеріне қатысты қандай деңгейде тұрғанын және даму қадамдарын анықтау үшін қалай қолданасыз? – деген сұрақтар төңірегінде ойлануды қажет етеді.

Сіз осы жерде қандай да бағалау тестілерін, жеке тапсырмалар, түсіну дәреже-сін бағалауға арналған үшін ашық сұрақтарды пайдалана аласыз.

26

Егер сіз өзара бағалау немесе өзін-өзі бағалауды ұйымдастыратын болсаңыз, алдын ала бағалау критерийлерін айқындап алып, бағалау парақтарын ұсына аласыз.

5. Барлық оқушылар қамтылған ба?Бұл сұраққа жауап беруде сіз сыныбыңыздағы барлық оқушылардың сабаққа

қамтылуын қалай қамтамасыз етесіз сол туралы ойлануыңызға болады. Егер сіз «Джигсо» әдісін қолданатын болсаңыз, онда сіз осы әдіс арқылы бар-

лық оқушылар сабақта қамтылады деп болжай аласыз?Егер сіз тапсырмаларды шағын топта орындататын болсаңыз, осы жұмыста

әрбір мүшеге жауапкершілік артылған ба? – деген сұрақ төңірегінде ойлануыңыз керек.

6. Оқушылардың жоғары деңгейде ойлауын дамытуға және өз бетінше дамуына мүмкіндік берілген бе? Мұғалімдер осы бағанды толтыру арқылы жоғары ойлау үшін және өз бетінше

дамуы үшін оқушыларға қандай жағдай жасалғаны туралы ойланады.

7. РесурстарБұл бағанды толтыруда мұғалім осы сабақты өткізу кезінде қажет болатын бар-

лық ресурстар туралы ойланады. Сіз керемет сабақ жоспарладыңыз. Егер сол сабақ үстінде қандай да бір тапсырманы орындауға қажетті бір ресурсты ұмытып кет-сеңіз, не болады?... Иә сіздің жауабыңыз, менің жауабыма ұқсас болар. Сондықтан жоспарлау толық болу үшін сабақта қолданылатын оқулықтар, қосымша әдебиеттер, қайшы, желім, сызғыш, флипчарт, А4 парақтары, түрлі-түсті парақтар, бейнежазба-лар, аудиожазбалар, ұялы телефондар, егер сыныпта интернет қосылмаған болса WIFI модем және тағы, тағы басқалар туралы ойланып толық тізімін жасауға тырысасыз.

Қысқа мерзімді жоспарлау: жоспарлауға дайындық

Мұғалім тізбектелген сабақтар топтамасы жоспарын басшылыққа ала отырып, қысқа мерзімді – бір сабақты жоспарлайды. Сіздің орта мерзімді жоспарыңыз іске асу кезінде өзгерістерге ұшырауы мүмкін. Егер олай болатын болса, сіз сол өзгері-стерді ескере отырып, бір сабақтың жоспарын жасайсыз.

Кез келген сабақты жалпы 4 бөлімге бөлуге болады:1. Сабақты бастау – бұл оқушылардың зейінін шоғырландыруға, белсенділігін

арттыруға, таң қалдыруға, топқа бөлуге, жағымды ахуал тудыруға, тақырып баста-пқы білімдерін бағалауға бағытталған тапсырмалар болуы мүмкін. Басты назар оқушылардың ынтасын оятумен байланысты болады.

2. Кіріспе - оқушылардың бүгінгі сабақтың оқу мақсатын және табыс критерий-терлерін түсінуге бағытталған тапсырмалар

3. Негізгі бөлім – оқу мақсатына жету үшін орындалатын негізгі тапсырмалар.4. Қорытынды бөлім – оқушылардың оқу мақсатына жетуі бойынша рефлексия

жасауға, оқушылардан кері байланыс алуға, бағалау жұмыстарын жүргізуге (бұл

27

жерде тек жиынтық бағалау туралы сөз болып отырған жоқ), мұғалімнің қорытын-дылауына, сабақтағы басты кезеңдерге назар аударуға бағытталған әрекеттер.

Ұсынылып отырған 2-кесте сұрақтар мұғалімге сабағын жоспарлауды егжей-те-гжейлі ойластыруға мүмкіндік береді. Бұл кестедегі сұрақтар «Қазақстан Респу-бликасы жалпы білім беру ұйымдары басшыларының біліктілігін арттыру курсы» тренерлерін даярлау курсындағы тыңдаушылар (құрамында педагогика ғылымы саласындағы профессор, кандидаттар, деңгейлі бағдарлама курсының тренерлері, мектеп директорлары, деңгейлік бағдарлама курсының бағалаушы сарапшылары бар) тренер Элейн Уилсонмен бірлесе талқыланды. Кестені мұғалімдерге қысқа мерзімді жоспарлауға дайындау кезінде қолдануға болатын тиімді кесте деген ор-тақ шешімге келді.

Кестедегі сұрақтарға жауап беру үшін өз сынып оқушылары бойынша жан-жақты ақпаратқа ие болу қажеттігі туындайды. Негізі бұл қажеттілікті қанағаттан-дыру мұғалімдерде қиындық тудырмайды деп ойлаймын. Себебі, сыныпта сабақ беретін мұғалім өз оқушысы туралы барлық ақпаратты біледі. Тек енді осы кестені пайдалану кезінде сол білетін ақпаратты сабақты табысты ұйымдастыруда қалай пайдалануға болатыны туралы ойланасыз. Кестедегі кейбір сұрақтар орта мерзімді жоспарлау кестесінің сұрақтарымен беттеседі.

2-кесте. Қысқа мерзім жоспарлауда нені ескеру керек?

Оқуды және оқытуды басқару Пәнге қатысты мәнмәтін

Мен оқушыларды қалай қарсы аламын?Мен сабақты қалай бастаймын?

Мен оқушыларды топтарға қалай және неліктен осылай біріктіремін?

Осы сабақтағы ең басты сұрақ? Неліктен біз осы сұрақты қарастырамыз?

Оқушылардың барлығына бірдей мақсат қойыл-ды ма?

Сыныптағы оқушылар осы тақырып ту-ралы не біледі? (диагностикалық бағалау

және/немесе стартер жаттығу)

Мен оқу үшін бағалауға оқушыларды қалай тарта аламын?

Осы сабақтың мақсаты қандай? (оқушылар нені біледі және нені үйренеді/нені жасай

алатын болады?)

28

Тілдік кедергісі бар оқушыларға идеяны қалай түсіндіре аламын?

«Жылдам» және қандай да бір кедергісі бар оқушыларды дамыту үшін не істеуім керек?

Осы тақырыпты тұжырымдамалық түсіну-де қандай кедергілер бар?

Оқу мақсаттарына жету үшін тұжырымда-малық кедергілерді қалай жоюға болады?

Оқушылардың барлығының белсенді қаты-суын мен қалай қамтамасыз ете аламын?

Менің өзімнің жеке міндеттерім Мен оқушыларға неліктен және қандай қо-

сымша тапсырма беремін?

Бірнеше ұсыныс

Сіз сұрақтарға жауап беріп көрдіңіз. Енді сабақтың егжей-тегжейлі жоспарын жазуға кірісуге болады. Осы жоспарлау кезінде сізге арналған бірнеше ұсыныс бар. Бұл ұсыныстар жоғарыда №2 кесте сұрақтарына жауап беруге де көмегін тигізеді.

Бір сабақты жоспарлау кезінде төмендегі ұсыныстарды ескеруге болады:• Сіз сабақтың басында оқушыларыңыздың қызығушылығын оятатындай,

таң қалдыратындай тапсырмалар ойластырыңыз (әрине, ол тақырып ая-сында болады).

• Сіз сыныптағы оқушылардың тәртібін басқару үшін оқушылармен бірге ережелерді талқыладыңыз ба? Ол ережелер оқушыларға көрінетін жерде ілінген бе? Егер ережелер оқушылардың өздерінен туындаған болса, кей-ін сіз оларға сүйене аласыз. Тәртіпті сақтау үшін жазылып тұрған ережеге оқушылардың назарын аудартуға болады. Сондай-ақ, ол сіздің тарапыңы-здан болып тұрған ескерту болмайды, себебі ол ережелерді оқушылар өз-дері жасайды.

• Тапсырмаларды таңдауда сіз келесі сұрақтарды үнемі ойлануыңыз керек: «Осы тапсырманы мен оқушыларға не үшін орындатамын?», «Ол оқушы-ларға оқу мақсатына жетуге көмектесе ме?». Яғни сіз таңдап алған тапсы-рмалар оқушыларға оқу мақсатына жетуге бағытталғаны абзал. Сіз әрбір тапсырмадан күтетін нәтижеңізді нақты айқындаңыз.

• Тапсырмаларды орындауға уақыт бөлген кезде олардың деңгейін және жас ерекшелігін ескеріңіз. Ойлануға уақыт жеткілікті берілген бе?

• Сіз сабақта қолдануда оқулықтан тыс қандай да бір қосымша ресурсты таңдау кезінде мұқият болыңыз. Егер сіз мәтін түріндегі ресурсты таңдай-тын болсаңыз, өзіңіз мұқият оқып шығып, сіздің сыныбыңыз үшін бар-

29

лық терминдер түсінікті ме, дау тудыратын қандай да бір мәселелер болуы мүмкін бе? Ол мәтінде берілген идеялар бейтарап па? Яғни, бұл мәтін қан-дай да бір көзқарасты жақтай ма? Қысқаша айтқан кезде, мәтін тақырып мәнмәтінінде болуын ескеріңіз.

Мен бір мектепке бастауыш сыныпта математика сабағына қатысып отырған едім. Мұғалім оқушыларға сурет бойынша есеп құрастыру тапсырмасын берді. Сурет-тің артқы фонында сыныптағы оқушыларға белгісіз бір зат бейнеленген болды. Оқушылар сурет бойынша есеп құрастыруға емес, назарлары сол суреттің артқы фонындағы белгісіз затты талқылауға көше бастады. Мұғалім әрине, оқушыларға ол суретке мән бермеуді сұрады. Бірақ бастауыш сынып оқушыларын білесіздер, олар бірнеше минут көлемінде бір-бірінен сол суреттің не екенін сұраумен болды. Сабақтан кейін, мұғалім осындай кедергінің болатынын болжамағанын, уақыт-тың біраз бөлігі сол суретті не екенін анықтауға бекер кетіп қалғанына қапала-нып, енді суретті таңдауда мұқият болатынын айтты.

• Дәл сол сияқты бейнежазбаларды іріктеген кезде, бейнежазбаны көре отырып, сіздің алыңызда отырған оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес олар оны қалай қабылдай алады? Оларда қандай сезім оятады? Қандай да бір түсініксіз мәлімет беріле ме? Егер берілетін болса, сіз оны қалай түсіндіресіз?

• Интернет желісінен ақпарат іздеуде сіз оларға қандай да бір сайттардың адресін бересіз бе? Әлде олар кез келген сайттан ақпарат ала ма? Егер олай болатын болса, олар сайтта берілген ақпараттың сенімділігі мен шынайылығын бағалай ала ма? Яғни ол берілген ақпараттарға сенуге бола ма? Мүмкін сіз оларға алдымен, интернет желісіндегі қандай сайттардағы ақпарат шынайы және сенімді болатынын туралы ақпарат бересіз? Егер сіздің оқушыларыңыз бастауыш сынып оқушылары болатын болса, онда оларға ақпарат алуға болатын бірнеше сайттардың адресін беруге болады. Сонымен қатар, егер сіздің сынып бөлмеңізде интернет желісі кенеттен қолжетімді болмай қалған жағдайда сіз осы уақытта не істейсіз? Яғни «Б» жоспары сізде дайын болу керек. Дәл сол сияқты егер сіздің компью-теріңіз де қандай да бір белгісіз жағдайда жұмыс істемей қалуы мүмкін. Сіз сол кезде не істейсіз?

• Сіз осы сабақта қолданатын стратегияларды таңдап алдыңыз. Әрине, сіз оларды неліктен және қалай қолдану керектігі туралы білесіз. Дегенмен стратегияларды таңдау кезінде сіздің сынып бөлмеңіз сол стратегияны қолдануа мүмкіндік бере ме? Сіздің оқушыларыңызға ол стратегия тиімді бола ма? Бір сыныпта сәтті болған стратегия басқа сыныпта сәтті өтпеуі мүмкін. Ол оқушылардың темпераментіне, ақпаратты қабылау ерекшелі-гіне және тағы да басқа факторлерге байланысты болуы мүмкін. Мыса-лы, ол қыздарға ұнайды, ұлдарға ұнамайды. Ал сіздің сыныпта ұлдар көп және тағы, тағы басқа.

• Сіз бұрын сыныпта қолданып көрмеген стратегияны қолдануды жоспар-

30

ладыңыз. Олай болатын болса, сіз ол стратегияны қалай түсіндіресіз? Осы стратегияны қолдану кезінде оқушыларға не істеу керектігін түсін-діру үшін мейлінше қарапайым және нақты нұсқау беруге тырысыңыз. Сіз нұсқауды ауызша беруіңізге болады. Дегенмен тақтада немесе флипчарт-ты қағазда сызба арқылы нұсқау беру тиімдірек болады.

• Сізде сабақ 45 минут өтеді. Сіз сабақты жоспарлау кезінде ресурстарды үлестіруге, нұсқау беруге, тапсырманы түсіндуге кететін уақыттардың барлығын ескеруге тырысыңыз. Егер сабақтың ортасында топқа бөлетін болсаңыз, оқушылардың шағын топтарға жиналуына да уақыт керек. Әдетте оқушылар топтарға біріккен кезде, барлық заттарын жинап сөмке-леріне сала бастайды. Ол, әрине, біршама уақыт алады. Сіз шағын топтарға бөлуді де аз уақытта тиімді ұйымдастыруға назар аударыңыз. Мен бақы-лаған бір сабақта мұғалім шағын топтарға біріктірген кезде «пазл» әдісін пайдаланды. Оқушылар оны құрастыру уақыты 7-8 минут болды. Сіз қа-лай ойлайсыз, оқушылардың топқа бірігу уақыты қанша минут болғаны жөн?

• Сабақтың барысында мұғалім үнемі бағалау жүргізіп отырады. Бағалауды мұғалім бақылау, зерделеу немесе сұрақтар қою арқылы жүргізе алады. Сіз бағалау кезінде нені бағалайсыз? Үдерісті? Әлде нәтижені?

Мысалы, мен информатика пәнінен дәріс беремін. Барлық сыныптарда инфор-матика пәнінің бірінші сабағы «Информатика кабинетіндегі қауіпсіздік ереже-лері». Шағын топтар ережелерді белгі (пиктограмма) түрінде ұсынулары керек. Оқушылар топта жұмыс істеп жатыр. Мұғалім ретінде, мені топтық әңгіменің сапасын қалай арттыра аламын деген сұрақ мені қызықтыратындықтан, осы орайда, мен оқушылардың топта қалай жұмыс істеп жатқанын бақылаймын, топтық әңгімені тыңдаймын. Бұл жағдайда мен үдерісті бағалаймын. Бағалау нәтижесінде мен алдағы уақытта топтық әңгіменің сапасын арттыру үшін не істеу керектігі туралы ойланып шешім қабылдаймын.

Нәтижені бағалау үшін мен топтың жасаған жұмыстарын бағалаймын.

Қысқа мерзімді жоспарды әзірлеу

Сабақтың жоспарын жазуда сіз 3-кестені пайдалана аласыз. Бұл кестедегі оқу мақсаты мен табыс критерийлері орта мерзімді жоспарда анықталынған. Осы кесте-дегі көпшілік сұрақтар бастапқы тарауларда қамтылған. Уақыт бағанасын толтырған кезде сабағыңыз өтетін нақты уақыттан бастап жазыңыз.

Бұл кестеде айтылмай қалған екі сұрақ – Мұғалім не істейді? Оқушылар не істей-ді? Бұл сұрақтарға жауап беруде сіз әрекетке дейінгі рефлексия жасайсыз. Сіз тапсы-рмалар мен өзіңіздің әрекетініңізді айқындай отырып, оған қатысты оқушылардың әрекетін болжайсыз. Яғни, жоспарлаған тапсырмаларды оқушылар орындаған кез-де оқушылардан сіз не күтесіз? Оқушы әрекеті неғұрлым нақты жазылғаны сізге рефлексия жасауға мүмкіндік береді.

Мұғалімнің әрекетін айқындауда, сіздің рөліңіз әртүрлі болуы мүмкін:

31

• Ақпарат беруші, нұсқау беруші – сіз оқушыларға қандайда бір тапсырма-ны қалай орындау керектігін түсіндірген кезде, сіз нұсқау беруші рөліне енесіз, ал егер сіз қандай да жаңа ақпаратты (сіздің ойыңызша оқушы-ларға түсінуге қиын тұжырымдамалық білімді өзіңіз түсіндіруді шеш-сеңіз) өзіңіз ұсынатын болсаңыз, ол жағдайда сіз ақпарат беруші рөліне енесіз. Осы екі жағдайда да сіз, адамдардың ақпаратты қалай қабылдайты-ны туралы білгеніңіз абзал. Әдетте, адамдарды ақпаратты қабылдау дең-гейіне байланысты аудиалдар, визуалдар, кинестетиктер деп бөледі. Енді сіз өзіңізді ақпаратты қабылдаушы ретінде елестетіп көріңіз. Сіз ақпарат қалай берілген кезде көбірек қабылдайсыз? Мүмкін ақпаратты көзіңізбен көре отырып, тыңдай отырып жақсы қабылдарсыз? Егер сіз ақпаратты ауызша және визуалды түрде (сызба, таныстырылым, бейнежазба, модель және тағы басқа) ұсынатын болсаңыз, оқушылардың ол ақпаратты қабыл-дауы арта түседі. Сондай-ақ сіз басқа да сезімдерді ұмытпаңыз. Әдетте, сіз ақпаратты немесе нұсқау беруші рөлінде болған кезде, алдын-ала өз сөзіңізді дайындап аласыз. Оның түсінікті және нақты болуына көңіл ау-дарасыз. Сіз олардың жас ерекшелігін, әрине, ескересіз.

• Бағалаушы (бақылау, сұрақ қою, тыңдау, зерделеу) – сіз бағалаушы рөлін-де болған кезде бағалаудың мәніне «қадағалау» қызметін атқарасыз. Яғни, бұл жағдайда сіз оқушының оқуы туралы дерек жинайсыз. Дерек жинауда үдерісті мұқият бақылау, қойылған сұрақтарға оқушылардың берген жауабын тыңдау, оқушылардың жұмыстарын зерделеу арқылы жүзеге асыра аласыз. Әрине, сіз дерек жинау әдісін таңдау сіздің бағалау мақсатыңызға байланысты. Егер сіз сыныпта оқушылардың топта ынтымақтастық қалай болып жатқанын бағалағыңыз келсе, сізге бақылау мен тыңдау әдісі тиімді болады. Сіз бақы-лау және тыңдау арқылы дерек жинап оны интерпретациялап, қорытынды жасай аласыз. Қорытынды жасау кезінде, сіз оқушылармен келесі кезең-дерде қалай жұмыс істейтініңізді ойластырасыз. Сіз бағалаушы рөлінде болған кезде, қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау жүргізесіз. Жиынтық бағалау да, қалыптастырушы бағалау да айқындалған табыс критерийлеріне сәйкес жүргізіледі. Сіз қалыптастырушы бағалауда сабақ үстінде көбінесе ауызша кері байланыс бересіз. Сіз берген кері байланыс анықталған бағалау өлшемдеріне сәйкес беріледі. Оқушылардың оқуын-дағы дұрыс бағыттары және оны жетілдіру тұстары кері байланыста ай-тылады. Кері байланыс әрбір орындалған тапсырмадан кейін беріледі және сабақтың аяғында оқу мақсатына қатысты табыс критерийлеріне байланысты айтылады. Жазбаша кері байланыс, көп жағдайда, оқушылардың жазбаша жеке жұмыстарына беріледі.

• Қолдау көрсетуші (бағыт беруші) – сабақ барысында әрбір оқушы алға жыл-жуына сіз үнемі қолдау көрсетесіз. Сіз үшін әрбір баланың дамуы, өзінің жайлы

32

сезінуі маңызды. Оқушылар тапсырма орындап жатқан кезде, сіз үнемі оларды бағыттап отыруға тырысасыз. Бағыттаудың мәні тапсырманың шешімін айтып беруде емес, оқушыларды сол шешімді табуға ойлануға ынталандыру. Әрбір оқушыны ынталандыру, қолдау көрсету.

3-кесте. Сабақ жоспары

Сынып:

Пәні:

Тақырыбы:

Негізгі идея:

Оқу мақсаты:

Табыс критерийлері

Барлық оқушылар: Көпшілік оқушылар: жекелеген оқушылар:

уақыт Мұғалім не істейді? Оқушылар не істейді? Ресурстар

Сабақтан кейін ойланатын сұрақтар:

Не сәтті болды?

Не сәтті болмады?

Нені жақсартуға болады?

Мен өз дағдыларымда нені дамыта алдым? Нені өзгертуге болады?

Бұл құралда айтылған кеңестер сіздерге ұсыныс ретінде беріледі, яғни бұл кесте-лерді, ойларды рецепт, дайын үлгі ретінде қабылдау міндетті емес. Себебі, өз-деріңіз білетіндей баланы оқыту мәселесі рецептпен шешілетін қарапайым мәселе емес, ол кешенді мәселе болып табылады. Егер осы беттерді оқыған соң, сізде оқу мен оқыту ортасын жоспарлау туралы әріптестеріңізбен бөлісуге ынтаңыз оянса, сұрақтарыңыз бен ұсыныстарыңызды aidosova@mail.ru электронды поштасына жібере аласыз.

33

1-ке

сте

Де

ң-

гей

Сип

атта

масы

Қол

даны

латы

н ет

істі

ктер

Сұр

ақта

рды

ң мы

салы

Білі

м Қ

айта

лау

неме

се а

қпар

атты

біл

у а

рқы

лы е

ске

сақт

ауды

тек

-се

руге

бағ

ытт

алға

н; м

атер

иалд

ы ж

әне

ақпа

ратт

ы е

ске

түсі

ру;

түсі

п қа

лған

бел

гіле

рді о

рны

на қ

ою; е

реж

елер

мен

аны

қта-

мала

рды

қай

тала

у; қ

олда

ну а

лгор

итмі

н құ

ру.

Айт

ып

бере

ді,

таңд

ап а

ла-

ды, к

өрсе

теді

, тіз

ім ж

асай

-ды

Ұлы

Ота

н со

ғысы

қай

кез

де б

аста

лды

? Ә

ңгім

едег

і бас

ты к

ейіп

керл

ер к

імде

р?

Зат

есім

дег

енім

із н

е?

Төрт

бұры

шты

ң эл

емен

ттер

і қан

дай?

Ү

шбұ

рыш

тың

қанд

ай т

үрле

рі б

ар?

Түсі

ну

Ақп

арат

ты б

асқа

, тан

ыс

жүй

еге

тасы

малд

ау, я

ғни

ақпа

ратт

ы

басқ

а тү

рде

ұсы

ну. Ұ

қсас

тықт

арды

, айы

рмаш

ылы

қтар

ды,

сәйк

есті

ктер

ді с

ипат

тау.

Төрт

топ

қа б

өлін

еді:

1. Т

үсін

діру

(инт

ерпр

етац

ия) –

нег

ізгі

иде

яны

жән

е он

ың

ішкі

өза

ра б

айла

нысы

н ан

ықт

ау;

«Қал

ай?»

, «Н

елік

тен?

» сұ

рақт

ары

н ж

әне

«Сал

ыст

ыру

», «

Айы

рмаш

ылы

ғын

көрс

ету»

та

псы

рмал

ары

н ж

атқы

зуға

бол

ады

. 2.

Тас

ыма

лдау

(тра

нсфо

рмац

ия) –

иде

яны

мағ

ына

сын

сақт

ай

оты

рып

таны

с бе

лгіл

ер ж

үйес

іне

неме

се ф

орма

ға ау

дару

; гр

афик

ті о

қу, с

урет

ті т

үсін

діру

, өз с

өзім

ен т

үсін

діру

. 3.

Мы

салд

ар –

ақп

арат

тың

мағы

насы

н дұ

рыс

түсі

нген

ін к

өр-

сете

ді.

4. А

нықт

ау –

тер

минн

ің м

азмұ

нын

неме

се т

үсін

ігін

өз

сөзі

мен

беру

, аны

қтам

а не

месе

тер

минд

ерді

тан

ыс

жән

е тү

сіні

кті с

өзде

рмен

түй

інде

у (н

егіз

гі а

нықт

аман

ы қ

айта

лама

й ба

сқа

сөзб

ен)

Ауд

арад

ы, қ

айта

құр

а-ды

, сип

атта

йды

, тан

иды

, тү

сінд

іред

і, ба

янда

у, ай

тып

беру

, сур

етті

түс

інді

ру,

салы

сты

ру, с

әйке

стен

діру

, ай

ырм

ашы

лығы

н кө

рсет

у, мы

сал

келт

іру,

иллю

стра

-ци

ялау

, дем

онст

раци

ялау

1. Т

үсін

діру

: Өзе

н ме

н кө

лдің

қан

дай

айы

р-ма

шы

лығы

бар

?- Б

аты

с Қ

азақ

стан

мен

Шы

ғыс

Қаз

ақст

анны

ң ж

ер б

едер

ін с

алы

сты

рыңы

з.2.

Өңд

еу: Т

үсін

гені

ңізд

і өз с

өзің

ізбе

н ай

ты

ңыз;

- З

ерт

теу

ді к

ест

е т

үрін

де ұ

сыны

ңыз н

емес

е қы

сқаш

а си

пат

там

асы

н бе

ріңі

з. 3.

Мы

сал:

тақ

ыры

п бо

йынш

а мы

сал

келт

ірің

із

(ере

жег

е қа

ты

сты

). С

ын

есім

ге м

ыса

л ке

л-т

ірің

із4.

Аны

қтам

а: А

нықт

амад

ағы

тір

ек с

өзде

рді

таб

ыңы

з-Т

ерми

нді ө

з сөз

іңіз

бен

айт

ып

бері

ңіз

Қол

да-

нуА

лынғ

ан а

қпар

атты

мәс

елен

і шеш

уде

қолд

ану.

Оқу

шы

/сту

дент

мұғ

алім

нің

көме

гінс

із ө

з бет

імен

тан

ыс

емес

пр

обле

маны

шеш

е ал

ады

. Мұғ

алім

шеш

імні

ң ж

ауаб

ына

ға

на е

мес

шеш

імге

жет

у ж

олы

на д

а на

зар

ауда

рады

. Себ

ебі,

мә

селе

ні ш

ешу

жол

ын

іздеу

шеш

імне

н де

маң

ызд

ы б

олы

п та

была

ды.

Қол

дану

, ж

асау

, та

ңдау

, құ

ру,

дамы

ту,

ұйы

мдас

ты-

ру, т

әжір

ибе

жас

ау, м

одел

ь құ

ру, а

нықт

ау, с

ұхба

т ал

у

Пиф

агор

тео

рема

сын

есеп

шы

ғару

да қ

олда

нуС

өйле

мді с

өйле

м мү

шел

ерін

е та

лдау

(қаз

ақ

тілі

)И

нфор

мати

ка с

абағ

ынд

а y=

x2 +3

функ

цияс

ыны

ң гр

афиг

ін т

ұрғы

зу

34

Талд

ау

1. Н

егіз

гі о

йды

аны

қтау

Зерт

теле

тін

объе

ктін

ің қ

ұрам

ын

аны

қтау

үш

ін о

ны қ

ұрам

дас

бөлі

ктер

ге б

өлу,

соны

мен

қата

р ж

асы

рын

ойды

аны

қтау

. О

қуш

ы/с

туде

нт ә

ртүр

лі б

өлік

терд

ің қ

алай

жұм

ыс

жас

айты

-ны

н ж

әне

оны

ң қа

лай

нәти

жег

е әк

елет

інін

аны

қтай

ды ж

әне

түсі

неді

. /Та

лдау

дың

түс

інуд

ен а

йырм

ашы

лығы

ақп

арат

ты

т

ерең

өңд

елуі

мен

мең

гері

луін

де/.

Сар

апта

малы

қ тп

сырм

алар

мен

сұр

ақта

р:

1. М

әнін

(түй

інін

) аны

қтау

– қ

ұрам

дас

бөлш

ект

ерге

аж

ы-

рат

у (а

қпар

атт

ың

негі

згі т

үсін

ікт

ерін

ің а

расы

ндағ

ы

байл

аны

сты

көр

сет

у үш

ін о

қуш

ыла

р/ с

туд

ент

тер

ол

ақпа

рат

аяс

ына

н ш

ыға

біл

у ке

рек)

, айт

ылғ

ан о

йды

да-

мыт

у2.

Жас

ыры

н ой

ды а

нықт

ау –

екі

қор

ыт

ынд

ы а

расы

ндағ

ы

байл

аны

сты

аны

қтау

ды қ

ажет

ет

еді/н

ақт

ы т

ура

ай-

ты

лмағ

ан ш

ешім

дер,

асс

оциа

циял

ар, с

ебеп

- сал

дарл

ар

аны

қтал

ады

. 3.

Себ

ебін

аны

қтау

-. О

қуш

ы/с

туд

ент

тур

а ж

әне

жас

ыры

н ой

ды ж

әне

әрек

етт

і айқ

ынд

айды

, нақ

ты

арг

умен

тт

ер

келт

іре

оты

рып,

өз к

өзқа

расы

н дә

лелд

ейді

)

Ерек

шел

еу, т

алда

у, аж

ы-

рату

, есе

птеу

, бағ

алау

, те-

стіл

еу, с

алы

сты

ру, з

ертт

еу,

мәні

н аш

у, д

иагр

амма

ға

түсі

ру, т

ексе

ру, с

ебеп

тер

мен

салд

арды

аны

қтау

, дә

лелд

еу, ж

асы

рын

ойды

ан

ықт

ау, с

анат

тау,

бөлш

ек-

терг

е аж

ыра

ту.

1. Н

егіз

гі о

йды

(түй

інін

) аны

қтау

– ә

ңгім

е сю

жет

інің

эле

мент

тер

інің

айы

р-ма

шы

лығы

н т

абы

ңыз

-Тео

рема

ның

екі б

өліг

ін с

алы

сты

рыңы

з. 2.

Жас

ыры

н ой

ды а

нықт

ау

- Зей

нет

керл

ік р

ефор

масы

ның

негі

згі м

әні

неде

? -«

Еңбе

к ет

сең

ерін

бей

тоя

ды қ

арны

ң т

ілен

-бе

й» м

ақал

ыны

ң ма

ғына

сы қ

анда

й?

3. С

ебеб

ін а

нықт

ау- К

ейіп

керд

ің о

сыла

й әр

екет

ет

уіне

не

себе

п бо

лды

? - Н

елік

тен

бір

жы

лда

365

күн?

Бағ

а-ла

у Д

аулы

жән

е по

леми

калы

қ та

қыры

птар

бой

ынш

а өз

көз

қара

-сы

н дә

лелд

еу ж

әне

шеш

ім қ

абы

лдау

. Оқу

шы

лар/

студ

ентт

ер

өз о

йлар

ын,

иде

ялар

ын,

қор

ыты

нды

ойл

ары

н ж

еткі

зеді

жән

е ол

арды

нег

іздей

ала

ды.

Осы

дең

гейд

е на

қты

, жүй

елі ж

әне

негі

здел

ген

стан

дарт

тар

қолд

анад

ы.

Өлш

еу, б

ағал

ау, р

ейт

ин-

гіле

у, са

лыст

ыру

, қай

т қ

а-ра

у, ір

ікт

еп а

лу, н

егізд

еу,

дәйе

ктеу

, өлш

емге

сәй

ке-

стен

діру

, тұж

ыры

м ж

асау

.

Дис

кусс

ия ж

әне

дау

туды

раты

н сұ

рақ

қою

ар

қылы

жүз

еге

асад

ы/м

ыса

лы, «

Сізд

ің о

йыңы

-зш

а ос

ы т

иімд

і әді

с пе

? Н

елік

тен

олай

ойл

ай-

сыз?

/дұр

ыс/

дұры

с ем

ес; м

аңы

зды

/маң

ызд

ы е

мес,

С

із ж

ақт

ауш

ысы

з ба

әлде

дат

тау

шы

сыз б

а?

Жас

ау

Жаң

а ма

змұн

ды қ

ұрау

үш

ін эл

емен

ттер

ді ш

ыға

рмаш

ылы

қпен

бі

рікт

іру

(үйл

есті

ру).

Өз т

әжір

ибес

і нег

ізін

де б

олж

амды

, ш

артт

арды

, мүм

кінд

ікте

рді е

скер

е от

ыры

п ж

аңа

моде

ль

құра

сты

ру.

Жұм

ыс

түрл

ері ж

әне

нәти

жел

ер:

1. Ш

ыға

рмаш

ылы

қ ж

анрл

ар2.

Жос

пар

құру

жән

е т

әжір

ибе

өткі

зу3.

Абс

тра

ктіл

і түс

інік

тер

ге н

егізд

елге

н нә

тиж

елер

.

Құр

асты

ру, ж

оспа

рлау

, ұс

ыну

, құр

у, ж

инақ

тау,

ұйы

мдас

тыру

, жаз

у, да

й-ы

ндау

,

1. Ш

ыға

рмаш

ылы

қ ж

анрл

ар –

эсс

е, ш

ыға

рма,

өл

ең, б

аянд

ама,

тан

ыст

ыры

лым,

сце

нари

й,

жоб

а, к

омпь

юте

рлік

бағ

дарл

ама

құра

сты

ру;

2. Т

ақы

рып

бойы

нша

білі

мді н

ақты

лау

жән

е ж

инақ

тау,

жос

пар

жән

е сы

зба

құру

/тәж

іри-

бені

жос

парл

ау, н

әтиж

елер

ді б

асқа

ру/

3. Ғ

ылы

ми г

ипот

еза

құра

біл

у ж

әне

ұсы

ну

(бол

жам

жас

ау)

35

4-СЫНЫПТА әДЕБиЕТТіК ОҚУ ПәНі, «КәУСАР БҰлАҚ» (ЕРТЕГілЕР) ТАРАУЫ БОЙЫНША ҚҰРЫлҒАН ОРТА

МЕРЗіМДі жОСПАРҒА РЕфлЕКСиялЫҚ жАЗБА

Ертегілер тақырыбына арналған орта мерзімді жоспар бойынша негізгі мақ-сат: Бағдарламаның модульдерін сабақ мақсатына қарай тиімді пайдалану арқылы оқушыларға дұрыс, түсініп оқуды меңгерту, оқушыны шығарманың негізгі идеясын түсінуге жетелеу, сөйлеу әрекетінің түрлерін меңгерте отырып, өз ойын айта білу дағдысын қалыптастыру. Сабақтар барысында оқушылар топқа бөлініп, топ ереже-сін, топ мүшелерінің міндеттерін түсініп орындай бастайды. Әр сабақта бұрын тек сабақ мақсаты айтылса, енді әр оқушы қандай нәтижеге жетем, нені біліп, меңгеріп шығуым керек екен деп ойланып, сабақ соңында өзіне сол нәтижеге жеттім бе?- де-ген сұрақ қойып, өз рефлексиясын білдіре алады.

Бұл жұмыс менің де сабаққа нақты мақсат қойып, оқушылармен бірлесе нәти-жеге жетуге, рефлексиялары арқылы келесі сабақта неге көңіл бөлу керектігін түсінуіме көмек болады деп ойлаймын. Сабақтар топтамасында оқушылардың жаңа материалды өздерінің оқып танысып, топтық жұмыс арқылы бірлесе тал-дауына, бірінші сабақта постер жасаса, екінші сабақта РАФТ арқылы рөлге енуі-не, үшінші сабақта ертегінің белгілі бір бөлігі бойынша сұрақтар арқылы мәтін құрауға, төртінші қайталау сабағында қосымша материалдар арқылы өз топтары-ның аттары бойынша «Аппликация» құрастыруына мүмкіндік береді. Оқушылар Барнс көрсеткендей сөйлесу, талдау және дәлелдеу барысында білім алады. Бірінші сабақта диалогтік оқыту модулін қолданамын. Себебі оқушылар жаңа материал-ды мұғалімнен түсінгенінен гөрі құрдастары арқылы тез түсінетіндері дәлелден-ген. Сондықтан олардың өзара сөйлесуіне, талдауына, әңгімелерінің бір мақсатқа бағытталуына жағдай туғызу үшін осы модульді таңдадым.

Келесі сабақта диалогтік оқыту арқылы сыни тұрғысынан ойлауды дамытуды басты бағыт етіп алдым. Себебі оқушыларда дайын мәлімет барысында әңгімеле-суден гөрі өз мәліметтері мен дәлелдерін келтіре алатындай әңгімелесудің маңы-зын тереңдетуді жоспарладым. Яғни Блум таксономиясы бойынша қолданудан гөрі талдауға ауыстым. Үшінші сабағымда оқушылардың сыни тұрғысынан ой-лауын талдаудан жоғары жинақтауға бағыттаймын. Онда сұрақтар арқылы мәтін құрап, Не? Неге? Қалай? деген сұрақтар төңірегінде ойланып, сабақ барысында алған білімдерін бір сөзбен жеткізу үшін жұмыс істеуге, оқушылардың ойларын бір арнаға шоғырландыруға жұмыс істеймін. Төртінші сабақта ертегілер бойынша алған білімдерін бағалауды көздедім. Оқушылардың көшбасшылығын дамытуға тырысып, белсенділіктерін көрсетуді мақсат тұттым. Сондықтан сұрақ қоя білуге, өз ойларын автор ойымен салыстыру, мақала жазу сияқты әдіс-тәсілдерді қолда-намын. Қалыптастырушы бағалауды, оқушылардың ерекшелігін ескеруді барлық сабақтардың барысында пайдалануды жөн көрдім. Себебі қалыптастырушы баға-лау мен үшін де, менің оқушыларым үшін де жаңалық еді. Оқушылардың ынтасын дамыту үшін де формативті бағалауды барлық сабақтарымның өн бойында қара-стыруды жөн деп санадым. Барлық сабақтарда жаңа сөздерді меңгеру үшін «Алтын

36

сандық» қолданылады. Бұл сөздің мағынасын айтып қана қоймай, оны мәтінмен байланыстыра отырып, сөйлем немесе сұрақ құрастыру арқылы терең меңгеруіне, есте сақтауына ықпал етеді. Жұптық жұмыстарды ұйымдастыруда Венн диаграм-масы арқылы салыстыруға, 2 минуттық мақала, 1 сөзбен айтып білген мәліметтерін жинақтауға, жіңішке, жуан сұрақтар даярлау арқылы білгендерін бағалай білуге үйренеді. Жеке жұмыс кезінде «Мен - қандаймын?» тәсілі арқылы сипаттау, келесі сабақта ой-толғау жазу, Т кестесін толтыру сияқты әдіс-тәсілдер қолдану арқылы оқушылардың өз ойларын нақты жеткізе білуге, сыни тұрғысынан ойлауға дағды-ланады. Күнделікті сергіту сәтін ұйымдастыру оқушылардың қызығушылықтарын туғызып, көңіл-күйлерін көтеруге септігін тигізері сөзсіз. Талант пен қабілетті үнемі айқындай отырып бастауыш мектептердiң мұғалiмдерi өздерін «дарынды бақылаушылар» ретiнде көрсетуге тиіс». (Eyre and Lowe, 2002) Алдын ала дарын-ды, талантты оқушыларға тапсырма беріліп, олар қосымша мәліметтер қарасты-рып, таныстырады. Сабақ барысында әр тапсырманы берген кезде оқушылардың деңгейіне, жеке ерекшелігіне көңіл бөлемін. Менің сабақ беретін сыныбымның ерекшелігіне сай А, В, С оқушылардың деңгейлерін ескеріп, С оқушыларға тірек сөздер, сызбалар, қосымша мәлімет, тақырыпқа сай суреттер беріп, олардың басқа оқушылармен бірге жұмыс істеуін қадағалап отыру керек. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай бейнежазба және таныстырылым көрсету барысында АКТ-ны тиімді қолдануды жоспарлап отырмын. Себебі, бейнежазбаны көрсету арқылы оқушылардың визуалды қабылдау дағдысын жетілдіруге мүмкіндік туады. Са-бақтарда тапсырманы беру барысында уақытты есепке алмау, топ ішінде дауласу-дың тууы, сабақты уақытында аяқтамау сияқты кемшіліктер болады деп болжай-мын. Қалыптастырушы бағалауды іске асырғаныммен, өзін-өзі, бірін-бірі бағалауда бағалау парағын қолдануды жоспарламадым. Себебі, критериалды бағалаудың түрі күрделі, бұл кіші буын және бағалау үдерісі бірінші рет қолданғандықтан, мен төрт сабағымда қалыптастырушы бағалаудың дескрипторсыз түрін пайдалануды жоспарладым. Сабақтар оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай жоспарланған.

Сабақтар топтамасында диалогтік оқыту, қалыпатастырушы бағалау әдістері, сыни ойлауды дамыту, жас ерекшеліктерін ескеру, бірлескен жұмыс сияқты ойлау жолдары арқылы орта мерзімді жоспар іске асырылары сөзсіз.

37

әде

биет

тік

оқу

4 с

ыны

п, і

тоқ

сан

Кәу

сар

бұла

қ (2

4 са

ғат)

Күн

і№

Саб

ақты

ң та

қыры

бы,

мақ

сатт

ары

О

қу н

әтиж

елер

іТа

псы

рмал

ар ж

әне

белс

енді

оқы

туда

қол

-да

наты

н ә

діс-

тәсі

лдер

Баға

лау

Оқу

шы

ере

кшел

і-гі

нің

еске

рілу

іН

егіз

гі р

есур

стар

Нег

ізгі

мақ

сат:

«Ба

ғдар

лам

аны

ң м

одул

ьдер

ін»

саб

ақ м

ақса

тына

қар

ай т

иім

ді п

айда

лану

арқ

ылы

оқу

шы

ларғ

а дұ

рыс,

түс

ініп

оқу

ды м

еңге

рту,

оқуш

ыны

ш

ыға

рман

ың

негі

згі и

деяс

ын

түс

інуг

е ж

етел

еу, с

өйле

у әр

екет

інің

түр

лері

н м

еңге

рте

оты

рып,

өз о

йын

айта

біл

у да

ғды

сын

қалы

птас

тыру

.

16.0

99

«Бес

еш

кі»

ерте

гісі

Ерте

гіні

ң ма

змұн

ын

түсі

ніп,

тал

-да

й бі

луге

, ма

шы

қтан

а-ды

.

Жаң

а сө

здер

-ме

н та

ныса

от

ыры

п, б

ай-

ланы

сты

ра

сөйл

еуге

, си

патт

ай

білу

ге ү

йре-

неді

.

Оқу

шы

лар

бірл

есе

жұ-

мыс

жас

ауға

да

ғды

лана

-ды

.

.

Ерте

гіні

ң ма

змұ-

нын

жән

е не

гізг

і ой

ын

түсі

неді

Жаң

а сө

здер

ді

меңг

еріп

, өз о

й-ла

рын

жет

кізе

бі

леді

.

Бірл

есе

жұм

ыс

істе

йді.

Сөз

дер

арқы

лы т

опқа

бөл

іну

/Қия

л. Ғ

ажай

-ы

п. Ш

ынш

ыл.

Жан

уар/

Ү

й та

псы

рмас

ын

жұп

тық

жұм

ыс

арқы

лы

текс

еру

«Сәй

кес

цифр

лар

мен

әріп

тер»

О

қулы

қты

аш

ып,

ерте

гіні

ң та

қыры

бы м

ен

1-сө

йлем

ін о

қу а

рқы

лы ш

ыға

рман

ың

түрі

н ан

ықт

айды

. Саб

ақ м

ақса

ты м

ен о

қу н

әтиж

е-ле

ріме

н та

ныса

ды.

Сөз

дік

жұм

ысы

«А

лты

н са

нды

қ»

Жек

елей

жұм

ыс

Ерте

гіні

түс

ініп

оқи

ды.

Сер

гіту

сәт

і /Ә

н «О

ртек

е» б

ойы

нша

би/

Мәт

інді

тал

дау.

Пос

тер

құру

/1,2

- топ

тар/

М

әтін

нің

мазм

ұны

бой

ынш

а қо

йылы

м қо

ю

/3,4

топ

тар/

Жек

е ж

ұмы

с. «

Мен

қан

дайм

ын?

» Еш

-кі

,тоқ

ты,а

т,қас

қыр

шаб

лонд

ары

ның

үсті

не

олар

ды с

ипат

тау.

Ү

й та

псы

рмас

ы Е

ртег

іні о

қу. С

урет

сал

у «М

енің

ерт

егім

»Ж

еке

тапс

ырм

а «С

үлей

мен

патш

а» м

әлім

ет

білу

Баға

лау

Рефл

екси

я. «

Сөй

лемд

і аяқ

тау»

Ерт

егін

ің н

е-гі

згі о

йы ..

......

......

.....

Ерте

гі м

азмұ

нына

н үй

ренг

енім

......

......

......

......

......

......

....

Инт

ерак

тивт

і тақ

тада

ғы

жау

абы

бой

ынш

а ж

ұп-

пен

өзде

рін

текс

еру,

Дұр

ыс

болс

а, с

өз

«Алт

ын

санд

ыққ

а»

салы

нады

«Бас

бар

мақ»

/Түс

ін-

дім.

Сұр

ағы

м ба

р.

Түсі

нбед

ім.

«Екі

жұл

дыз,

бір

ұсы

-ны

с» б

еред

і.

Топт

а та

лдап

«Ү

зді-

гін»

оқу

ға ұ

сына

ды

Бір-

бірі

не к

өмек

те-

се о

тыры

п сә

йке-

стен

діре

ді.

Барл

ық

оқуш

ы қ

а-ты

сады

.

С о

қуш

ыла

рға

тіре

к сы

збал

ары

бе

ріле

ді

Топ

мүш

елер

інің

мі

ндет

тері

бер

іл-

ген.

Сол

бой

ынш

а ба

рлы

қ оқ

ушы

қа-

тыса

ды.

Топ

жет

екш

ісі

басқ

алар

ын

қада

ға-

лайд

ы.

Барл

ық

оқуш

ы

оры

ндай

ды.

Инт

ербе

лсен

ді

тақт

а

Стик

ерле

р«А

лты

н са

нды

қ»

Оқу

лық

Инт

ербе

лсен

ді

тақт

а

Пос

тер

Шаб

лонд

ар

Стик

ер

38

17.0

910

«Сат

қын

жап

алақ

» ер

тегі

сі

Мақ

саты

:Ер

тегі

нің

мазм

ұны

н тү

сіні

п, т

ал-

дай

білу

ге

дағд

ыла

на-

ды.

Ерте

гі к

ей-

іпке

рлер

інің

іс

-ірек

ет-

тері

н бі

р-бі

ріме

н са

-лы

сты

руға

, ер

тегі

дегі

са-

райд

ы қ

азір

-гі

зама

нға

келт

іріп

са

лу т

урал

ы

ой-т

олға

у ж

асау

ға ү

й-ре

неді

.

Оқу

шы

-ла

рды

ң бі

р-бі

ріні

ң ж

ұмы

сын

нақт

ы б

аға-

лау

дағд

ысы

қа

лыпт

аса

баст

айды

.

.

Ерте

гіні

ң ма

змұ-

нын

жән

е не

гізг

і ой

ын

түсі

неді

Ерте

гі к

ейіп

кер-

лері

нің

іс-ә

реке

т-те

рін

салы

сты

-ра

ды, о

й-то

лғау

ж

азад

ы

Бір-

бірі

нің

жұ-

мысы

н ба

ғала

й-ды

.

Жұм

бақ

жау

абы

арқ

ылы

топ

қа б

өлін

еді.

/Сам

ұры

қ. Ж

апал

ақ. Ү

кі. Б

айғы

з /Ү

й та

псы

рмас

ы б

ойы

нша

«Гал

ерея

ара

-ла

у»

Топт

ық

жұм

ыс.

«То

птас

тыру

» ж

асау

.С

абақ

тың

тақы

рыбы

, мақ

саты

, оқу

нәт

и-ж

елер

ін а

нықт

ау

Жек

елей

жұм

ыс.

Ерт

егін

і түс

ініп

оқи

ды

Топп

ен ж

ұмы

с РА

ФТ

әдіс

і Ерт

егі б

өлік

-те

рі б

ойы

нша

жұм

ыс

Сер

гіту

сәт

і /Ә

н «Е

рте,

ерте

,ерт

еде»

бой

-ы

нша

би/

Алд

ын-

ала

тапс

ырм

а мә

ліме

т ал

у «

Сүл

ейме

н па

тша-

ол

кім?

»

Жек

елей

жұм

ыс

Ой-

толғ

ау ж

азу

Жұп

пен

жұм

ыс

«В

енн

диаг

рамм

асы

» ар

қылы

сал

ыст

ыру

.

Үй

тапс

ырм

асы

Ер

тегі

дегі

құс

тарғ

а мі

незд

еме

жаз

у/ж

еке

пара

ққа/

Алд

ын-

ала

тапс

ырм

а «Ғ

ажай

ып

бақ»

ер-

тегі

сін

түсі

ніп

оқы

п ке

луБа

ғала

у Ре

флек

сия

«Ко

нвер

т» а

рқы

лыЕр

тегі

нің

түрі

қан

дай?

Ерте

гі н

еге

бұла

й ат

алға

н?

Әр

оқуш

ы ө

зіне

ұн

аған

сур

етке

өз ж

ұл-

дызы

н ж

апсы

рады

.

Дұр

ыс

жау

апқа

қол

ш

апал

ақта

у

«Бағ

дарш

ам»

/Түс

ін-

дім.

Сұр

ағы

м ба

р.

Түсі

нбед

ім./

Басқ

а то

птар

«1

сұра

қ,

1 пі

кір»

біл

діре

ді./

ауы

зша/

Жұл

дыз с

ыйл

ау

Жан

ама

бақы

лау

«Өкі

л ж

ібер

у» +

-а

рқы

лы п

ікір

біл

діру

Қол

шап

алақ

тау

Барл

ық

оқуш

ы қ

а-ты

сады

.

А,В

,С о

қуш

ыда

н да

сұ

рала

ды

С о

қуш

ыла

рға

су-

ретт

ер б

еріл

еді

Рөлд

ері б

өлін

іп

бері

леді

А о

қуш

ы қ

аты

сады

А,В

,С

Барл

ық

оқуш

ы қ

а-ты

сады

Барл

ық

оқуш

ы

оры

ндай

ды.

Инт

ербе

лсен

ді

тақт

а

пара

қтар

Оқу

лық,

бағ

дар-

шам

Сла

йдта

р

Инт

ербе

лсен

ді

тақт

а

Жұм

ыс

дәпт

ері

Вен

н ди

агра

ммас

ы

Сұр

ақта

ры б

ар

конв

ертт

ер

39

18.0

911

«Ғаж

айы

п ба

қ» е

рте-

гісі

Мақ

саты

:Ер

тегі

нің

мазм

ұны

н сұ

рақт

арға

ж

ауап

бер

е от

ыры

п ба

й-ла

ныст

ыра

тү

сінд

іруг

е да

ғды

лана

-ды

.

Ерте

гіні

ң не

гізг

і ойы

н бі

р сө

збен

ай

ту а

рқы

лы

жин

ақта

уға

үйре

неді

.

Оқу

шы

лар

өз о

йлар

ын

білд

іру

арқы

лы

еркі

н пі

кір

айту

ға

маш

ықт

ана-

ды.

Ерте

гіні

ң ма

змұ-

нын

түсі

не

оты

рып,

бай

ла-

ныст

ыра

айт

а ал

ады

.

Ерте

гіні

ң не

гізг

і ой

ын

бір

сөзб

ен

жет

кізе

біл

еді.

Өз

ойы

н бі

л-ді

реді

.

Жем

істе

р ар

қылы

топ

қа б

өлін

у

Үйд

ен м

інез

деме

жаз

ып

әкел

ген

па-

рақт

ары

н ж

инау

Саб

ақ м

ақса

ты м

ен о

қу н

әтиж

елер

ін

аны

қтау

.То

ппен

жұм

ыс.

«Қ

ос ж

азба

күн

делі

гі»

сұра

қтар

арқ

ылы

мәт

ін қ

ұрау

С

ергі

ту с

әті

«Өкі

л» а

рқы

лы т

үсін

діре

ді, с

ұрақ

тары

на

жау

ап б

еред

і

Жек

елей

жұм

ыс.

«Н

Е? Қ

АЛ

АЙ

? Н

ЕГЕ?

» ке

стес

і бой

ынш

а ш

ыға

рмаш

ылы

қ ж

ұ-мы

с.

Жұп

пен

жұм

ыс

«1

сөзб

ен а

йту»

Үй

тапс

ырм

асы

Өтк

ен 3

ерт

егін

і оқу

, сұ

рақт

ары

на ау

ызш

а ж

ауап

бер

у.Ба

ғала

у Ре

флек

сия

Стик

ерге

жаз

ып

қалд

ыру

Мұғ

алім

бағ

алау

ға

алад

ы.

Мұғ

алім

нің

«Жан

ама»

бағ

алау

ы

«Жап

ыра

қ» к

есте

сі

арқы

лы б

ағал

ау

Жан

ама

баға

лау

Қол

шап

алақ

тау

Барл

ығы

бір

ге қ

а-ты

сады

.

Барл

ық

оқуш

ы қ

а-ты

сады

.

Мұғ

алім

бел

гіле

-ге

н А

тоб

ынд

ағы

оқ

ушы

«Ө

кіл»

бо

лады

С т

обы

ндағ

ы

оқуш

ыла

рға

тіре

к сө

здер

ін б

еру

Барл

ық

оқуш

ы қ

а-ты

сады

.

Бар

лық

оқуш

ы

қаты

сады

.

Пар

ақта

р

«Қ

ос ж

азба

күн

-де

лігі

»

«НЕ?

ҚА

ЛА

Й?

НЕГ

Е?»

кест

есі

Стик

ерле

р

Стик

ерле

р

40

19.0

912

Ерте

гіле

р бо

йынш

а қа

йтал

ау с

а-ба

ғы

Ерте

гіні

ң ан

ықт

ама-

сын,

оны

ң тү

рлер

ін

ажы

рату

бо

йынш

а бі

лім,

біл

ік-

тілі

ктер

ін

тиян

ақта

йды

Мәт

інне

н қа

жет

ті

ақпа

ратт

ы

алуғ

а да

ғды

-ла

нады

.

Ерте

гіні

ң ан

ықт

амас

ын

біле

ді.

Ерте

гіні

ң тү

р-ле

рін

ажы

рата

ал

ады

.

Мәт

інне

н қа

жет

-ті

ақп

арат

ты т

а-уы

п, н

егіз

гі о

йын

аны

қтай

ала

ды.

Өзі

нің

ой-п

ікір

ін

білд

іред

і.

Ерт

егі,ш

ынш

ыл,

қиял

-ғаж

айы

п, ж

ануа

р сө

здер

і арқ

ылы

топ

қа б

өлін

у.

Саб

ақ т

ақы

рыбы

н оқ

у, ма

қсат

ы м

ен

нәти

жел

ерін

аны

қтау

.

Топп

ен ж

ұмы

с.Қ

осы

мша

әдеб

иетт

ерді

па

йдал

ану

арқы

лы ө

здер

інің

топ

та-

рыны

ң ат

тары

н «А

ппли

каци

я» ә

дісі

ар

қылы

қорғ

ау

Жұп

пен

жұм

ыс.

«1

жің

ішке

, 1 ж

уан

сұра

қтар

» ә

зірл

еу, б

асқа

жұп

тарғ

а бе

ру

Сер

гіту

сәт

і

Ерте

гіні

там

ашал

ау «

Түрт

іп а

лу»

Топп

ен ж

ұмы

с. «

Дәл

елді

сөз

» ар

қылы

ер

тегі

кей

іпке

рлер

ін қ

орға

у

Жек

елей

жұм

ыс.

Т к

есте

сін

толт

ыру

Авт

ор о

йы, М

енің

ойы

м.

Жұп

пен

жұм

ыс.

«2

мину

тты

қ ма

қала

»

Үй

тапс

ырм

асы

.Су

рет

салу

«М

ен с

үйет

ін к

ейіп

кер»

Жек

елей

тап

сырм

а «Т

өле

би»

тура

лы

мәлі

мет

Баға

лау

Ре

флек

сия

«Біл

ім а

ғаш

ы»

«Сма

йлик

тер»

арқы

лы

баға

лау

Жан

ама

бақы

лау

Қол

шап

алақ

тау

Жан

ама

бақы

лау

Топт

а та

лдап

, «Ү

зді-

гін»

аны

қтау

Барл

ық

оқуш

ы қ

а-ты

сады

С т

обы

ндағ

ы

оқуш

ыла

рға

тіре

к сө

здер

бер

у

Барл

ық

оқуш

ы қ

а-ты

сады

В т

обы

ндағ

ы

оқуш

ыла

р қо

рғай

-ды С

оқу

шы

ларғ

а кө

мект

есу

Энц

икло

педи

ялар

пара

қтар

Бейн

ефил

ьм

Т ке

стес

і

Пар

ақта

р

«Біл

ім а

ғаш

ы»

41

СРЕДНЕСРОЧНОЕ ПлАНиРОвАНиЕ: вЫЗОв, ОСМЫСлЕНиЕ, РЕфлЕКСия

Планирование – это один из самых ответственных процессов в деятельности учителя. Именно от его эффективности зависит успех серии уроков, который изме-ряется качеством знаний учащихся. Мы приглашаем Вас познакомиться с опытом учителей в составлении среднесрочного планирования. Как учитель формулирует цель, определяет ожидаемые результаты, выстраивает серию уроков, объединен-ных ведущей идеей темы? Как интегрируются идеи 7 модулей в этих уроках? Как и через что учитель понимает, что цель достигнута? Вызовом для написания этого пособия стали затруднения учителей в реализации среднесрочного планирования. Мы думаем, что сейчас, когда вы открываете первые страницы, начинается увле-кательный процесс осмысления вами профессионального опыта коллег в плани-ровании, который завершится глубокой рефлексией, ответом на вопрос: «А как я планирую свои уроки и что я смогу сделать для их улучшения?» И эти вопросы станут для вас новым вызовом, побуждающим к совершенствованию педагогиче-ской практики.

Среднесрочное планирование: литература, 5 класс.

Раздел «фольклор и литература 20 века. Поэзия. К.Бальмонт, в.Брюсов, Д.Мережковский, и.Северянин, С.Есенин» (4 часа)

Приступая к среднесрочному планированию раздела «Фольклор и литерату-ра 20 века. Поэзия. К.Бальмонт, В.Брюсов, Д.Мережковский, И.Северянин, С.Е-сенин»(4 часа)» курса литературы (5 класс), я объединила уроки, на которых рассматривается влияние фольклора на творчество поэтов начала 20 века: из них 3 часа посвящены изучению стихотворений и 1 час – развитию речи. Изучив требования программы, я в первую очередь сформулировала конечную цель, к которой мы с детьми должны придти после 4 часов изучения учебного материала и обозначила ее так: формирование учащимися представления о влиянии русского фольклора на произведения поэтов 20 века. В определении цели я сделала акцент на личностном восприятии учащимися изучаемых стихотворе-ний, так как в своем преподавании предпочитаю не навязывать свое представ-ление, свой опыт прочтения 11-летним учащимся. Для меня важным будет то, чтобы учащиеся прочувствовали тексты стихотворений, поняли их смысл в со-ответствии со своим жизненным опытом. Цель – это то, что движет учителем в выстраивании композиции раздела. На достижение этой цели работают ми-кроцели каждого из 4 уроков. Каждый урок – это своеобразный шаг к достиже-нию цели. Очень важно от первого урока к уроку, завершающему блок, провести учащихся по всем ступеням познания (Таксономия Блума): знание, понимание, применение, анализ, синтез, оценка – и это все должно быть заложено в ведущей идее урока. Все 4 урока соответствуют 3-этапной модели (проект «RWCT») как внутри одного урока, так и в системе уроков. Первый урок – урок-вызов, 2,3 – ос-

42

мысление, 4 урок – рефлексия. Не только такая композиция позволяет учащимся понять целостность изучаемого материала, но и интеграция 7 модулей в обуча-ющий процесс.

Мною определены ожидаемые результаты, которые мы с учащимися достигнем к завершению изучения раздела: 1. Ученики изучат избранные произведения поэтов начала 20 века, поймут, как в этих стихотворениях отобразился фоль-клорный мир, углубят понятие о рифме; 2.Ученики научатся анализировать стихотворения, сопоставлять их по темам, образам, чувствам, определят для себя любимые стихотворения; 3.Ученики оценят свою деятельность и работу других учеников, будут учиться взаимодействовать в парах, группах.

На первый урок для изучения я включила стихотворения Бальмонта, потому что в них дети встретятся с любимыми героями волшебных сказок, и на этом их восприятии чарующего волшебства будет построен весь урок. Именно этот урок станет вызовом для последующих, потому что он начнется с опоры на уже имею-щиеся знания по изучаемой теме. Причем это будут не только фактические знания, но и эмоции, чувства, которые вернутся к ученикам из детских лет. На этапе вызова учащиеся будут работать в группе над составлением органайзера, который поможет им вспомнить героев сказок, какую роль они выполняют в своем сказочном мире. На этапе осмысления учащиеся-консультанты, подготовившие к уроку дополни-тельный материал, помогут своим группам в презентации. Разноуровневые задания позволят на уроке работать в зоне ближайшего развития каждого ученика. В про-цессе презентации ученики будут оценивать деятельность одноклассников, исполь-зуя стикеры («Две звезды, одно пожелание»). Закончится урок эссе, в котором будет прослеживаться индивидуальность каждого ученика-читателя.

На втором уроке я объединила изучение стихотворений Брюсова и Есенина, так как их стихотворения написаны под воздействием песен колыбельных и обрядовых. Дети с первых дней жизни слышат колыбельные песни, и я, опираясь на их жиз-ненный опыт, смогу помочь им разобраться в том, как обрядовые песни вдохновили поэтов создать лирические образы. Также мы понаблюдаем над рифмой, дети уз-нают из литературоведческой статьи о разных рифмах, попробуют сами рифмовать слова и поймут, какое значение имеет рифма для создания формы стихотворения. Учащиеся, которые посещают музыкальную школу, проявят свои способности на этапе вызова, и это будет эмоциональным началом урока, ведущим к достижению цели урока. На этапе осмысления дети выступят в роли исследователей: они будут наблюдать, анализировать текст, доказывать свою точку зрения. Оценивая работу групп по критериям, дети сопоставят разные версии презентаций, научатся различ-ным способам представления информации. Рефлексивная деятельность в течение всего урока завершится выбором понравившихся цитат, которые будут представле-ны и аргументированы каждым учеником.

Третий урок объединит стихи Мережковского и Северянина, потому что в них под-нимается тема единения человека и природы. Поэтические строки помогут учащимся увидеть красоту окружающего мира и создать свой смысл прочитанных стихотворений.

Четвертый урок – урок рефлексия. На нем учащиеся, объединив все впечат-ления, знания по изучаемой теме, придут к целостному восприятию воздействия

43

фольклора на поэзию и сравнят свои впечатления с мнением одноклассников. Ито-говый урок даст возможность реализоваться каждому ребенку в соответствии с его уровнем восприятия, понимания изученного материала.

Из среднесрочного плана видно, что в планировании отражены все 7 модулей, интеграция которых позволит достичь цели серии уроков.

Модуль «Новые подходы в обучении». На всех уроках предусмотрена группо-вая работа, которая позволяет вовлечь всех учащихся в процесс осмысления изуча-емого материала, используются формы работы, способствующие созданию колла-боративной среды.

Модуль «Обучение критическому мышлению»: все уроки соответствуют 3-х этапной модели, использованы стратегии Критического мышления (проект «RWCT»): тур по галерее, предсказание, «+ - интересно», эссе. На уроках учащим-ся предложены разноуровневые вопросы, задания, которые дают свободу выбора учащимся, учат их принятию чужой точки зрения.

Модуль «Оценивание обучения и оценивание для обучения»: на уроках пред-усмотрены все виды оценивания: самооценивание, взаимооценивание, критери-альное оценивание (по презентациям групп) и на каждом уроке –формативное оце-нивание.

Модуль «ИКТ» реализуется через использование на уроках слайд-шоу, которые создадут эмоциональный фон, необходимый для восприятия изучаемого материала.

Модуль «Обучение талантливых и одаренных учащихся»: на всех уроках уча-щимся будут предоставлены возможности для реализации творческих возможно-стей.

Модуль «Преподавание в соответствии с возрастными способностями».Изуча-емый материал соответствует программе по литературе (5 класс), все задания, тек-стовый материал соответствуют возрастным особенностям учащихся.

Модуль «Лидерство и управление» раскрывается через взаимодействие с кол-легами, а также через реализацию собственной версии урока, принятия на себя от-ветственности за качество урока.

Таким образом, каждый урок в отдельности представляет собой фрагмент, а вместе 4 урока создают целостную картину, которая должна будет сложиться у каж-дого ученика, причем у каждого картина будет своя, что должно будет стать до-стоинством среднесрочного плана, на основе которого будет проведена эта серия последовательных уроков.

44

Цел

ь: ф

орм

иров

ание

уча

щим

ися

пре

дста

влен

ия о

вли

янии

рус

ског

о ф

ольк

лора

на

про-

изве

дени

я по

этов

20

века

.

Ож

идае

мы

е ре

зуль

таты

:•

учен

ики

изуч

ат и

збра

нные

про

изве

дени

я поэ

тов н

ачал

а 20

века

, пой

мут,

как в

этих

стих

отво

рени

ях от

обра

зил-

ся ф

ольк

лорн

ый м

ир, у

глуб

ят п

онят

ие о

риф

ме;

•уч

еник

и на

учат

ся а

нали

зиро

вать

сти

хотв

орен

ия, с

опос

тавл

ять

их п

о те

мам,

обр

азам

, чув

ства

м, о

пред

е-ля

т дл

я се

бя л

юби

мые

стих

отво

рени

я •

учен

ики

оцен

ят с

вою

дея

тель

ност

ь и

рабо

ту д

руги

х уч

еник

ов, б

удут

учи

ться

вза

имод

ейст

вова

ть в

пар

ах,

груп

пах.

Тема

Цел

ьЭ

тапы

уро

каН

овы

е по

д-хо

дыК

рити

ческ

ое

мыш

лени

еО

дОИ

КТ

ТиО

Воз

раст

ные

особ

енно

сти

Упра

влен

ие и

ли

дерс

тво

1 ур

окГе

рои

сказ

ок в

ст

ихот

воре

ниях

Ба

льмо

нта

Фор

миро

вани

е пр

едст

авле

ния

о вл

ияни

и ск

азок

на

поэ

зию

Бал

ь-мо

нта

1.В

ызо

в.Ка

ких

геро

ев в

олш

еб-

ных

сказ

ок в

ы зн

аете

?2.

Осм

ысл

ение

.В

ыпо

лнен

ие т

ворч

ески

х за

дани

й:Ка

к ге

рои

сказ

ок п

омог

-ли

поэ

ту в

ыра

зить

иде

ю

стих

отво

рени

я.П

резе

нтац

ия г

рупп

ами

выпо

лнен

ных

зада

ний.

3.Ре

флек

сия.

Эсс

е «П

очем

у я

хочу

вы

учит

ь эт

о ст

ихот

во-

рени

е».

Груп

пова

я ра

бота

Груп

пова

я ра

бота

Сос

тавл

ение

ор

гана

йзер

а

Разн

оуро

внев

ые

зада

ния

Эсс

е

Фор

мати

вное

оц

енив

ание

Конс

ульт

анты

в

груп

пах

Изу

чаем

ый

мате

риал

со

отве

тств

ует

прог

рамм

е по

ли

тера

туре

(5

клас

с)

Блок

для

сре

д-не

сроч

ного

пл

анир

ован

ия

утве

ржде

н на

за

седа

нии

ка-

федр

ы

45

2 ур

окВ

озде

йств

ие о

б-ря

дово

й по

эзии

на

сти

хотв

оре-

ния

В.Б

рюсо

ва,

С.Е

сени

на

фор

мир

ован

ие

пред

став

лени

я о

влия

нии

об-

рядо

вой

поэз

ии

на с

тихи

Брю

-со

ва, Е

сени

на.

1.в

ызо

в. О

бряд

ы, о

писа

нны

е в

ру

сско

м фо

лькл

оре(

1гр.

Колы

бель

ные

песн

и, 2

гр

.Сем

ейно

-обр

ядов

ые

песн

и)(о

пере

жаю

щее

за

дани

е)2.

Осм

ысл

ение

.Ра

бота

исс

ледо

вате

ль-

ских

гру

пп. К

ак ф

оль-

клор

ные

песн

и по

могл

и ав

тора

м со

здат

ь ли

риче

-ск

ие о

браз

ы.

Углу

блен

ие п

онят

ия о

ри

фме.

3.Ре

фле

ксия

.М

ои л

юби

мые

цита

ты

из с

тихо

твор

ений

.

Груп

пова

я ра

бота

Стра

теги

я +

- ин

тере

сно

Кри

тери

альн

ое

оцен

иван

ие

Вза

имоо

цени

-ва

ние

Сла

йды

Авт

оры

:уче

-ни

ки м

узы

-ка

льны

х ш

кол

Изу

чаем

ый

мате

риал

со

отве

тств

ует

прог

рамм

е по

ли

тера

туре

(5

клас

с)

3 ур

окЕд

инен

ие

чело

века

и п

ри-

роды

в с

тихо

т-во

рени

ях Д

.Ме-

реж

ковс

кого

, И

.Сев

ерян

ина.

фор

мир

ован

ие

пред

став

лени

я о

влия

нии

наро

дног

о тв

орче

ства

на

стих

и М

ереж

-ко

вско

го, С

еве-

ряни

на.

1.в

ызо

в.С

лайд

-шоу

«Че

лове

к и

прир

ода»

2. О

смы

слен

ие.

Чтен

ие с

тихо

твор

ений

и

устн

ое р

исов

ание

кар

-ти

н, у

виде

нны

х в

них

.3.

Реф

лекс

ия.

Рефл

екси

вны

й по

дбор

ил

люст

раци

й к

понр

а-ви

вшим

ся ц

итат

ам.

Груп

пова

я ра

бота

Стра

теги

я «П

редс

каза

ние»

Фор

мати

вное

оц

енив

ание

Сам

о и

взаи

моо-

цени

вани

е

Сла

йды

Зада

ния

повы

шен

ной

слож

ност

и

Изу

чаем

ый

мате

риал

со

отве

тств

ует

прог

рамм

е по

ли

тера

туре

(5

клас

с)

Исп

ольз

ован

ие

ИК

Т об

суж

да-

лось

сов

мест

но с

уч

ител

ем и

нфор

-ма

тики

4 ур

окРа

звит

ие р

ечи.

и

того

вый

урок

.В

озде

йств

ие

фоль

клор

а на

ли

рику

поэ

тов

20 в

ека.

фор

мир

ован

ие

пред

став

лени

я о

возд

ейст

вии

фол

ькло

ра н

а ли

рику

поэ

тов

20 в

ека

1.в

ызо

в.П

очем

у «Ч

тени

е-вт

орое

ро

жде

ние

стих

отво

ре-

ния»

?2.

Осм

ысл

ение

.С

озда

ние

и за

щит

а по

стер

а «М

ое л

юби

мое

стих

отво

рени

е».

3. Р

ефле

ксия

.П

утеш

еств

ие п

о га

ле-

рее,

соз

данн

ой у

чени

-ка

ми.

Груп

пова

я ра

бота

Инд

ивид

у-ал

ьна

я ра

бота

Вза

имоо

цени

-ва

ние

Пре

дост

ав-

лени

е пр

ава

выбо

ра д

ля

собс

твен

ного

тв

орче

ског

о вы

раж

ения

Изу

чаем

ый

мате

риал

со

отве

тств

ует

прог

рамм

е по

ли

тера

туре

(5 к

ласс

)

46

хиМия ПәНі БОЙЫНША ТіЗБЕКТЕлГЕН САБАҚТАР ТОПТАМАСЫ

«Сабақ-үйреншікті нәрсе емес, ол жаңадан жаңаны табатын өнер» деген Ж.Ай-мауытов. Шындығында, әр сабақ өзінше бір зертхана іспеттес. Зерттелетін нысан- мәтін мазмұнындағы ой түйіні болса, оны зерттеушілер - мұғалім мен оқушы-лар. Осында әрбір айтылған сөз бен жасалған әрекеттің арасында көзге көрінбей түзілетін нәзік байланыс болады. Ол байланыс бірін-бірі қадамдап түсіндіретін және жалғастыратын мағыналас ұғымдар, түсініктер кеңістігі. Қарап отырсақ, бұл сыныптағы оқушылар «Мен -тұжырымдамасы» қалыптасқан, «оңы мен солын қа-жетінше тани алатын» жас кезеңіндегілер. Сондай-ақ, Маслоудың қажеттіліктер иерархиясында көрсетілгендей, сатылай өзін-өзі танытуға дайын тұлғалар. Ойды «Қалай ойлайсыңдар?» деп бағыттасаң болғаны...

11-сыныпта өткізілген 4 сабақ негізінде түйгенім - балалар өзінің өмір тәжіри-бесі туралы түсініктері бар балалар болып шықты. Тәжірибені зерделемес бұрын байқағаным: орта мерзімді жоспарлау өз пәні бойынша білімі жетік мұғалімдерге сыныптағы оқушылардың өз пәнінің логикасы мен терең мағынасын түсінуге мол мүмкіндік беретіні. Орта мерзімді жоспарлаудағы түпкі мақсаттардың бірі- жаңа тақырыпты оқушыларға жеке тапсырмаларды орындату арқылы тақырыпты өзді-гінен игеруіне мүмкіндік жасау болды. Оған себеп, дәстүрлі оқыту барысындағы тақырыпты түсіндіруде кездесетін кедергілерді жою. Негізінен бұл тақырыптар қа-былдауға жеңіл, түсіндіруге аса қиындық тудыра қоймайды. Сондай-ақ, жаттығу жұмыстарын да кез келген деңгейдегі оқушы оңай орындай алады. Алайда алдыңғы тақырыпты қанша жерден жақсы түсіндіріп жіберсем де, келесі тақырыпты жалға-стыру барысында өткен тақырып оқушы есінде қалуы қиындау. Сол себепті де бастапқы тақырыпты қайта еске салу жұмысы уақыттан көп ұтылуға алып келеді. Сындарлы оқытудың басты межесін ескере отырып, мен тақырыптарды оқушылар-дың өздерінің меңгеруіне ықпал етсем, тақырып олардың есінде сақталып қалатын-дығына шүбәм болмады. Мұғалімнің тарау бойынша орта мерзімді жоспар түзуін, оны тәжірибе жүзінде шынайы қолдана отырып, сабақтардың біртұтастығын, кез-десетін кедергілердің алдын алу және модульдардың өзара байланыстылығын та-быс критерийін негіздей отырып, оқушылардың деңгейлеріне қарай жұмыс жасау керек екенін түсіндім.

Химия пәнінен тізбектелген төрт сабақтан тұратын орта мерзімді жоспарым-ның негізгі мақсаты: молекула модельдерін құрастыру арқылы алкендердің, алка-диендердің гомологтық қатары қалай құрылғанын және құрылысының ерекшелік-терін ажырата білу, тұрмыста қолданылуын, медицинада, ауыл шаруашылығындағы ролін бағалау, алкендердің құрамындағы қос байланыстың химиялық қасиеттеріне әсерін талдау болды. Сонымен қатар зертханалық жағдайда этил спиртінен этилен алу, жану құбылысын байқау, бром суы мен калий перманганатына әсерін бақылап түсіну. Бұл мақсаттар тікелей оқушыға бағытталып, осы уақыт аралығында олар-дың осы материалдарды меңгеруі міндетті еді. 1-сабақ бойынша менің күткен нәти-жем, табыс критерийім: барлық оқушылар молекула моделін құрастыруды біледі,

47

алкендердің тұрмыста қалай қолданылуын, медицинада, ауыл шаруашылығындағы ролін сипаттайды. Гомологтық қатар мен құрылысын дамытып ашады. Көпшілігі формуланы түрлендіруде қолдана алады. Кейбіреуі алкендердің алынуын талдап есептер шығарады. Осы табыс критерийлеріне жету үшін бірінші сабағымда ал-дымен сыныпта жайлы ахуал тудырған соң, электрон бұлттарының пішіндерін таңдау арқылы топқа бөлдім: S,Px, Py,Pz .Қолданылған әдіс тәсілдерім: сәйкестен-діру тесті, генетикалық байланысқа сәйкес реакция теңдеулерін жазу, бір саты-дан тұратын қарапайым есептер шығару, семантикалық картаны толтыру, «Әліпби желісі» бойынша тақырыпқа байланысты сөздерді айтулары сияқты тапсырмалар бaлaлap үшiн қызықты болды. Сабақ барысына келетін болсақ, молекула моделін құрастыру барысында оқушылар жаңа байланыс (қос байланыс) түзілгенін аңға-рып, оны қанықпаған көмірсутектер класына жатқыза білді. Бұл тұста байланыстың қалай түзілгені мен оның байланыстың қай түріне жататыны оқушылар арасында қызығушылық тудырды. Сабақ барысында бұндай қосылыстар қаншалықты болуы мүмкін, олар қайдан алынады және біз оларды қайда қолданамыз деген сұрақтар еріксіз оқушыны шешімдерін табуға жетелей берді. Әрине, ойы ұшқыр, тапсырма-ларға икемділігі бар, өзінің бар мүмкіншілігін тапсырмаға шоғырландыра алатын, мәселені шешуге құштар оқушылар топтық жұмыста ерекшеленіп шықты. Ынтасы төмен оқушы өзінің осал тұстарын жетілдіруге тырыса бақты. Бұл сұрақтардың шешімін табу барысында талқылау арқылы, деректер мен ақпараттарды дәлелдеме ретінде пайдаланып, нақты тұжырым жасаулары керектігін айтып өттім. Тақырып-тарым органикалық қосылыстар кластарының өкілдері туралы барынша кең мағлұ-мат алу және оны талдау, жинақтау арқылы тұрмыстың қандай саласында не үшін пайдаланатынын анықтау болғандықтан қабілеттері жоғары оқушылармен және үлгерімі төмен оқушылармен де бірдей деңгейде жұмыс істеуге тура келді. Кез келген мұғалім балаларға білім беруде барынша жоғары жетістіктерге қол жеткізу үшін қолайлы орта жасауға тырысады және ол керек те,- деп есептеймін. Себебі оқушы өзін сабақта еркін, өз ойын толық жеткізе алатындай деңгейде сезінбесе, ол сабақ табысты сабақ болмайды. Сыни тұрғысынан ойлау элементтері, топпен оқыту, сұрақ-жауап, ассоциация және мнемоника сияқты әдістер менің бұрынғы тәжірибемде көңіл бөлінетін тұстары болғанымен, сонда да қазіргі уақытта құзыр-лы мұғалім болу үшін әлі де дамыту керек деп мақсат қойдым. АКТ-ны жүйелі және белсенді қолдану арқылы танымдық көзқарасын қалыптастыруға арналған бейне-жазбаларды ұсынғанда оқушының неге мән беру керек, неге ондай болды деген ой-ларын қозғады деп түсіндім. Олар АКТ-ны тек ақпарат беруге арналған құрал деп қабылдайды. Оған себеп, «Алкендердің құрылысы және изомериясы» тақырыбын-да А деген оқушым Сhim Oficce бағдарламасын пайдалана отырып, оқушыларға нақты түсінік қалыптастыруда кеңістікте молекула пішіні, ол қандай қозғалыста бо-латыны, атомдар арасындағы байланыс ұзындығы, бұлттар арасындағы бұрыштар мен байланысты үзуге жұмсалатын энергия мөлшері сияқты ақпараттарды жеткізе алды. Бұл өте қуанарлық жағдай еді. Себебі:барлық оқушылар мұндай мәлімет-терді жеткізе алмайды, оған әрине әр түрлі кедергілер себеп болады. Біз,ұстаздар сол нақты қандай кедергі екенін біле отырып,жою және алдын алу жолдарын қа-растыру керекпіз. Сабақтарымның барысында алкендердің химиялық қасиеттері,

48

оны есеп шығаруда қолдану мен практикада қандай өнімдер, қанша мөлшерде алынады, – деген тапсырмаларды орындауда, кейбір А деңгейіндегі оқушылардың нақты мәліметтерді тез өңдеуі, оларды есеп шығаруда пайдаланудың тиімді жол-дарын қарастыруға итермеледі. Оқушымның айтқаны: «Алкендердің физикалық және химиялық қасиеттерін түсіндік қой, неге маған оны есеп шығаруда немесе қарапайым мысалда қанша өнім алуда қолданбасқа? Егер мен полиэтилен өндіретін зауыт ашсам, полиэтиленді этиленнен алатынымды білдім, енді практика жүзінде қандай шығындарға ұшырайтынымды және шығымым қаншалықты болатынына сараптама жасауым керек» – дегенде, сабағымның қаншалықты тиімді болғанын сезіне отырып,табыс критерийіне жеткенімді де аңғардым.

Бұл жерде оқушымның логикалық және сараптамалық ойлау жүйесі, болжам жасауы, дәлелдемелер, айғақтар іздеуі мен білмеген қырларын білуге деген құштар-лығы анықталды. Орта мерзімді жоспарлаудың тиімділігі де осында, барлық са-бақтарымыздың өзара бірізділігін, модульдердің кіріктірілуін толықтай қамтама-сыз ететіндігіміз.

Өтілген сабақтар барысы арқылы оқушыларымның бойында мен білмеген көп қыр-лары жатыр екен және соларды мен дер кезінде айқындауым керек ау деген ой туындады.

Келесі сабағым этиленді алу және оның қасиеттерін зерттеу тақырыбы бойын-ша практикалық сабақ болды. Табыс критерийім: барлық оқушылар зертханалық жағдайда этил спиртінен этилен алады. Этиленді жағады және жану өнімін біледі. Көпшілігі этиленді бром суы мен калий перманганатына жібергендегі өзгерісті бақылайды және түсіндіреді. Кейбіреуі қосылу және тотығу, жану реакцияларын түсіндіре алады. Сабақ барысында барлық оқушыларды қамту мақсатында АВС деңгейлеріндегі оқушылардың теориялық білімдері қандай деңгейде екенін, оны практикада қолдану шеберлігін анықтау және қаншалықты қорытынды жасай ала-тынын байқауды нысанаға алдым. Сабақты оқушылар өздері қалаған химиялық ыдыстарды таңдау арқылы топқа бөлумен бастадым. Бұл тұста А деген оқушым өзіне 4 түрлі ыдысты да таңдаған, оның себебін сұрағанымда оның жауабы: Маған төртеуі де ұнайды әрі жұмыс барысында олар маған қажет болатын шығар,-деді. Бұл оқушы химия пәні оқытыла бастаған тұста үлгерімі өте төмен оқушы еді. Жеке жұмыс жүргізудің және «қалай оқу керектігін үйренуді» меңгеру арқылы өзінің қиындықтан қашпайтын табандылық және құлшынысының нәтижесінде 1тоқсан ішінде жоғары көрсеткішке қол жеткізген. Қазір сыныпта химия пәнінен үздік оқушылардың бірі. Мен оның бұл әрекетін, яғни 4 ыдысты бірден таңдауын менің сабақ беру әдістеріме әбден жаттыққан және химия пәніне деген үлкен қы-зығушылығының бары деп түсіндім.

Келесі қадамым – ынтымақтастықта жүргізілген жұмыс жақсы нәтиже бе-ретініне сенімдерін одан әрі жетілдіру үшін шаңыраққа орнатылған стакандағы суды кереге ретінде қолданылған ленталарды барлығы бірдей тарту арқылы төкпей көтеру болды. Оқушылардың қызығушылықтары соншалықты, олар бір-біріне жұмыс барысында қандай қадамдар жасау керектігін айтып жатты. Суды төкпей көтергеннен кейін бір оқушымның практиканы да осылай жасауымыз керек деп өз тобына нұсқау жасағанын байқадым. Бұл дегеніміз де оқушылардың бірлескен ынтымақтастық атмосферасында жұмыс жасауының кепілі.

49

Сабақты қорытындылау негізінде Блум жүйесі бойынша берілген тапсырма-ларды ұсындым. Нәтижесінде мен анықтаған табыс критерийлеріндегідей кейбір оқушылар ғана соңына дейін тапсырманы дұрыс орындай алған, алайда түсіндір-мелер керек жерлерде нақтылық байқалмады, олардың тіл байлығын дамыту керек-тігін байқадым. Барлық оқушылар тапсырманы орындауға тырысқан, ал көпшілігі тапсырманы соңына дейін орындай алмаған, талдау, жинақтау және қандай ерек-шеліктері бар екенін толық анықтамаған.

Бұл сабақта мақсатыма жете алдым ба, маған не қиын болды, не үшін қиын бол-ды, бұл қиындықтарды ненің көмегімен еңсердім? – деген сұрақтар арқылы оқушы-лар ойын білгім келді. Нәтижесінде А деңгейіндегі оқушы қиындық болмады, тек жұмыс барысында топ мүшелеріне көңілім ауа берді- деді. В деңгейіндегі оқушым тәжірибе барысында теориялық білімім төмендеу, себебі бұрын оқымағандығым және химияға немқұрайлы қарағаным деді, ал топпен жұмыс істегенде білмегенді үйрендім, мұғаліммен тығыз жұмыс істеу керек екен – деп жауап берген. С деңгей-індегі оқушылар реакция жазуда және тәжірибе жасауда қиындықтар туындаға-нын, бірақ топпен бірге орындағанда түсінгендіктерін және үйге барып қайталап оқитындықтарын жазған. Бұл мен үшін сәтті болды деп есептедім....

Сабақтағы оқушыларды бағалауды өзіндік бағалау әдісі бойынша топ басшысы жүргізді. Сабақтың әр кезеңдері бойынша оқушылар мен бірге келісе отырып бес балдық шәкілмен бағалады.

Сабақта оқушылардың уақытты тиімді пайдалана алмауы, теориялық білімдегі химияға тән нақтылықтардың болмауы, жұмыс барысындағы қауіпсіздік шарала-рының сақталуы сияқты кедергілер туындады. Ол кедергілерді келесі сабақтар ба-рысында оқушыларда практика жүргізудегі шеберлік дағдыларын қалыптастыру арқылы жеңемін деп ойлаймын.

Тізбектелген сабақтар барысында оқушылар осы тақырыптардың өзара байла-ныста екенін байқай отырып, өздерінің алкендер бойынша алған білімдерінің алка-диендер үшін де ортақ екенін сезді және оны пайдалануда өздеріне сенімділік таны-тып, мәселені шешуде үлкен икемділік танытты. Оның себебі, олар ақпаратты то-лықтырып, қайшылықтарын анықтап, мәніне тезірек жете білді. Кейбір оқушылар-дың қызығушылықтары одан да арта түскенін және баламалы шешімдер қабылдау, өзгелер сияқты жауап бергісі келетінін байқадым. Өйткені Қ деген оқушы қос бай-ланыспен қатар, қос байланыстар арасында бір көміртек атомы болатынын немесе қос байланыстар арасында екі қос байланыс болған жағдайлар болатынын байқап, оларды ажыратып айту керек деген пікірін білдірді. Ш деген оқушы маңызды өкіл-дерін зерттей отырып, изопрен каучугін 2-метил бутадиен-1,3 деп те аталатынын және ол табиғи каучуктің алмастырғышы екенін айта отырып, изопрен каучугінің қасиеттері табиғи каучуктің қасиеттеріне ұқсастығын айқындап айтып кетті. Со-нымен бірге табиғи каучук Бразилияда гевея ағашында өсетінін, оның құндылығы жағынан өте қымбатқа түсетінін сондықтан резеңке өндірісі үшін міндетті түрде оның құндылығы жағынан арзан түсетін алмастырғышы керектігін айтты. Осы са-бақ барысында оның алмастырғышы изопрен каучугі екенін білді. С деңгейіндегі С деген оқушы алкадиендерден алынатын полимерлер түрлері көп болатынын және болашақта мономерлерді түрлендіру арқылы синтездік жолмен алынатын,

50

тұрмыстың көптеген саласында қолданылатын полимерлерді алуға болады деген тұжырым жасады. Соңғы сабақ барысында орындаған жеке тапсырмалар арқылы жаңа тақырыпты меңгеру жұмыстары нәтижелі болатындығына көзім жетті. Себебі өткен тақырыпқа байланысты қайталау сұрақтары мен тапсырмаларды оқушылар біршама жақсы орындап отырды, кей жағдайда бірден жауап беруге қиналғанымен, ойланып немесе берілген сөзді ойша түрлендіру арқылы бірден болмаса да, дұрыс жауап бергендері көп болды, топтарда ынтымақтасқан жұмыс орын алды.

Оқушылардың өздері іздену барысында тапқан алкадиендер туралы ақпарат-тарын АКТ арқылы ұсынылған теориялық мәліметтермен салыстыру барысында өздерінің жұмыстарының қаншалықты жақын келгендігін байқады. Нәтижесінде кейбір ерекше көңіл бөлу керек жерлерін айқындай түсті. Алған білімдерін пай-далануда «Фишбоун» әдісі арқылы берілген тапсырмаларды орындауда қолдан-ды. Оның барысында А деңгейіндегі Д деген оқушы жылдамдық пен бар көңілін шоғырландыру арқылы тапсырманы сәтті орындады және өзінің тапсырмасының қаншалықты нәтижелі болғандығын білу мақсатында тағы да Б деген оқушымен салыстыруға ұмтылды. Ал В деңгейіндегі Ш деген оқушы өзінің тобының мүше-лерінің көмегіне жүгіне орындады. Ол оқушы тапсырма орындау білімін -жетілдіре түсетінін мойындады. Ал С деңгейіндегі С деген оқушы тапсырмаларды орындау барысында неден бастау керектігін және оны қалай орындау керектігін түсінді. Со-ның нәтижесінде қарапайым заттың аталуы, бір сатыдан тұратын реакцияны жазу және жүру жағдайларын көрсеткен. Алдыңғы және бүгінгі сабақтардағы білімдерін байланыстыра отырып, этаннан бутадиен-1,3ті алуға болатын генетикалық қатарды жазып шықты. Есептер шығару барысында бір күрделі есепті шығару үшін қара-пайым бірнеше есепті шығару керектігін түсінді. Болашақта есеп шығаруда осы әдісті қолданатынын айтты.

Бағалау барысында оқушылар өздерінің бүгінгі тақырып бойынша қаншалықты білім алғандарын сезінді. Өз мүмкіншіліктерін пайдаланулары туралы шешім шыға-ра білді. Және топ басшының бағалауына толық келісті. Сабақ өз нәтижесін берді деп есептеймін, себебі берілген ақпарат арқылы оқушы алкандар, алкендер, алка-диендер қасиеттерін салыстыра алатындарын көрсете білді. Соның нәтижесінде ал-кандарға тән қасиеттер алкендерге тән емес, себебі алкан қаныққан көмірсутектер, ал алкен қанықпаған көмірсутектер. Алкендер қасиеттері алкадиендер қасиеттеріне ұқсас, себебі екеуінде де қос байланыс бар, ал ол қанықпаған көмірсутектер екенін білдіреді деген тұжырымдарын айта білді. Осыдан оқушы салыстыру, ассоциаци-ялау туралы ұғымдарын толықтырды. Ол оқушының есте сақтау қабілеттерін да-мытатыны сөзсіз. Өздерін бағалау арқылы және екі жұлдыз, бір тілектері арқылы оқушы үшін сабақтың қаншалықты тиімді болғанын байқадым. Мысалы: бірінші сабағымда алкендер туралы ақпараттарды алғаннан кейін оқушылар өтілген ал-кандар класымен салыстыра отырып, маңызды жерлерін ажырата білді. Екінші са-бағымда қасиеттерін зерттеу барысында олар өзгешелігін оның құрылысы арқылы түсіндіре отырып, белгілі бір заңдылықтарды тұжырымдады. Тапсырма орындау барысында ол заңдылықтарды қолданды және білімдерін бекітті. Үшінші сабақта қанықпаған кс. алкендерді алкандардан алуға болатынын және лабораториялық жағдайда жасай алмайтынын түсіне отырып, зертханалық жағдайда тек спирттен

51

алатынын түсінді және оны жасай білді. Олар жұмысты жүргізу барысында қалай жасау керек?-деген сұраққа жауап беруі, жұмысты жасау барысын түсінгенін көрсе-теді. Не істеу керек?-деген сұрақ барысында іс-әрекеттер жасауға кірісті. Тағы бір айтарым мен оқытатын пән мүмкіншілігі оқыған білімін практика жасау арқылы бекіте түседі. Әрине, балалардың оқу мүмкіндіктері әртүрлі, өйткені қабілеттері мен логикалық сараптаулары әртүрлі. Сондықтан қорытынды жасау, анализдеуі мен бағалаулары да әртүрлі болып шығады. Ерекше қабілеттері бар оқушылардың, соның ішінде ерекше түсініктерін баяндау немесе есептердің шығару барысында ерекше тәсілдерді ұсынулары дұрыс қорытынды жасауға ықпалдауда әсері үлкен. Мен сабақтарымды өту кезінде осындай оқушылардың пікірлерін ескеріп отыруға тырыстым. Бір байқағаным, басқа оқушылардың да өз үлестерін қосуға тырысаты-ны. Олардың тарапынан ерекше қызығушылық болып, ізденіс, зерттеу жасалса, тақырып ашыла түседі. Мәселені осылай талдау химия пәнін оқудағы қиындықтар-ды жеңіп, химия пәнінің өмірмен тығыз байланысы арқылы оқушыларды зертте-ушілікке, ізденіске талпындырады.

Сабақ барысында оқушының өзі жазып шыққан реакция немесе өзі шығарған есебінің жауабын ортаға салу оқушылардың барлығының дерлік қызығушылығын оятты. Мысалы, алкендерді галогендеу немесе галогенсутектеу, полимерлеу ре-акциясын жазу алкадиендерде де жазылады. Алкендерге қарағанда алкадиендер-ге екі есе көп жұмсалатыны белгілі. Демек, алкендерде сәйкесінше дибромбутан, бромбутан, полиэтилен түзілсе, алкадиендерде тетрабромбутан, дибромбутан, бу-тадиен каучугі түзіледі.

бромдау бромсутектеу полимерлену

этилен дибромэтан бромэтан полиэтилен

Бутадиен-1,3 тетрабромбутан дибромбутан Бутадиен каучугі

Дұрыс жауаптар саны 22 18 15

Осыдан тізбектелген сабақтар нәтижесінде оқушылардың заңдылықтарға сәй-кес реакция жазуда өзіндік көзқарасы мен ұстанымы қалыптасып келеді деп ай-туға болады. Химия - нақты ғылым саласы болғандықтан, міндетті түрде кейбір заңдылықтар орындалу керек. Әйтпесе реакцияларды дұрыс жүргізе алмаймыз. Ал ол бізге жаңа заттарды алуда үлкен кедергі болады. Өйткені біз заттардың қаси-еттерін біле отырып өзімізге керекті затты алдымен болжаймыз. Реакциялардың жүру заңдылықтарын біле отырып, ол қосылыс түзіле ма жоқ па оны да болжамдай-мыз. Сондықтан да бәрімізге белгілі, химия пәні терең ойлауды талап ететін пән. Оқушыларға қабілеттеріне байланысты ерекше жұмысты талап ететін де осы пән болып табылады. Міне, сондықтан оқушылардың көп жағдайда химия пәнін жақсы көрмеймін, мен оны түсінбеймін дегенін жиі кездестіреміз, бірақ оның алдын алу жолдарын қарастыра бермейміз. Осы жерде орта мерзімді жоспарлаудың тиімділі-

52

гін іс жүзінде нақты байқауға мүмкіндік болғанын айтқым келеді. Себебі: бастапқы жоспарлауда таңдап алған әдістеріңді қысқа мерзімді жоспарлау кезінде немесе бір сабақты өтіп болып, қорытындылау арқылы келесі сабақты жоспарлағанда өзгер-туге тура келетін жайттар болғанда және оқушыға білімді меңгерту және меңге-ру деңгейін анықтауда, сонымен қатар кешенді көзқарас туындатуда ролі зор екен. Сондықтан оқушылар бойындағы білімдерінің жүйелілігін және сапалылығын то-лық қамтамасыз етеміз десек, онда барлық мұғалімдер өз пәндері бойынша орта мерзімді жоспар жазу керек деп есептеймін.

53

Саб

ақты

ң

тақы

рыбы

Оқы

туды

ң не

гізг

і м

ақса

ттар

ы Б

елсе

нді

оқы

туда

қо

лдан

ыла

тын

әдіс

-тәс

ілде

р

Мод

ульд

ерді

кі

рікт

іру

Оқу

нәт

ижел

ері

Баға

лау,

соны

ң іш

інде

оқы

ту

үшін

бағ

алау

Б

арлы

ғын

қосқ

анда

Нег

ізгі

де

рек

көзд

ер

ресу

рста

р

1 А

лкен

дер

құры

лысы

он

ың

ал

ыну

ы м

ен

қолд

аны

луы

Мол

екул

а мо

дель

дері

н құ

раст

ыру

арқ

ылы

ал

кенд

ерді

ң го

моло

гты

қ қа

тары

н қа

лай

құра

сты

рған

ын

жән

е құ

рылы

сыны

ң ер

екш

елік

тері

н

ажы

рата

біл

у. ал

кенд

ерді

ң тұ

рмы

ста

қала

й қо

ланы

луы

н,

меди

цина

да, а

уыл

шар

уаш

ылы

ғынд

ағы

ро

лін

баға

лайд

ы.

СТО

(миғ

а ш

абуы

л,ой

ш

ақы

ру,с

әйке

стен

діру

те

сті,д

еңге

йлік

та

псы

рмал

ар,б

ағал

ау)

Диа

лог,с

ұрақ

-жау

ап

АК

Т

Оқы

туда

ғы ж

аңа

тәсі

лдер

Тала

нтты

жән

е да

рынд

ы

бала

лард

ы о

қыту

Оқы

туды

бас

қару

жән

е кө

шба

сшы

,СТО

, А

КТ,

д

иало

гтік

оқы

ту,

форм

атив

ті б

ағал

ау

М

олек

ула

моде

лін

құра

сты

руды

бі

леді

.Го

моло

гты

қ қа

тар

мен

құры

лысы

н да

мыты

п а

ша

ды

,фо

рм

ул

ан

ы

түрл

енді

руде

қол

дана

ала

ды.

Алк

енде

рдің

ал

ыну

ын

талд

ап

есеп

тер

шы

ғара

ды.

алке

ндер

дің

тұрм

ыст

а қа

лай

қолд

аны

луы

н,

меди

цина

да,

ауы

л ш

аруа

шы

лығы

ндағ

ы

ролі

н си

патт

айды

.

ОүБ

жән

е О

Б тә

сілі

–

бері

лген

та

псы

рмал

арды

ор

ынд

ауда

ба

рысы

нда

бірі

н-бі

рі

баға

лауы

.

Блум

так

соно

мияс

ы

бойы

нша

А-П

ракт

икал

ық

шы

ғымғ

а ба

йлан

ыст

ы

есеп

тер

В-Б

еріл

ген

форм

улағ

а сә

йкес

изо

мерл

ерін

жаз

уС

-алк

енде

р кл

асы

на

жат

аты

н қо

сылы

стар

ды

бөлу

, фор

мула

сын

жаз

у

Мол

екул

а ма

кетт

ері,

алды

н ал

а да

йынд

алға

н та

псы

рмал

ар(д

ара

байл

аны

с,

қос

байл

аны

с тү

рлер

ін а

жы

рату

)Н

ұрах

мето

в «Х

имия

»Эл

ектр

онды

оқ

улы

қ

«Сhi

m

Offi

ce»

бағд

арла

масы

бо

йынш

а на

қты

мы

салд

ар

2А

лкен

дерд

ің

физи

калы

қ ж

әне

хими

ялы

қ қа

сиет

тері

Алк

енде

рдің

фи

зика

лық

қаси

етте

рін

талд

ау а

рқы

лы с

ан

өзге

рісі

нің

сапа

өз

гері

сіне

ауы

суы

н ба

йқау

, алк

енде

рдің

құ

рамы

ндағ

ы

қос

байл

аны

сты

ң хи

миял

ық

қаси

етте

ріне

әсе

рін

талд

ау. Қ

ұры

лысы

на

байл

аны

сты

фи

зика

лық

жән

е хи

миял

ық

қаси

етте

ріні

ң өз

геру

бі

різд

іліг

ін т

үсін

у.

СТО

( дең

гейл

ік

тапс

ырм

алар

, се

мант

икал

ық

карт

а,ба

ғала

у)Д

иало

г,сұр

ақ-ж

ауап

А

КТ

Оқы

туда

ғы ж

аңа

тәсі

лдер

Тала

нтты

жән

е да

рынд

ы

бала

лард

ы о

қыту

Оқы

туды

бас

қару

жән

е кө

шба

сшы

,СТО

, А

КТ,

д

иало

гтік

оқы

ту,

форм

атив

ті б

ағал

ау

Алк

енде

рдің

фи

зика

лық

қаси

етте

рін

талд

ап,

са

н өз

гері

сіні

ң са

па

өзге

рісі

не

ауы

суы

н ба

йқай

ды,

алке

ндер

дің

құра

мынд

ағы

қо

с ба

йлан

ыст

ың

хими

ялы

қ қа

сиет

тері

не

әсер

ін

білі

п,ес

епте

р ш

ыға

руда

қо

лдан

ады

. Қ

ұры

лысы

на

байл

аны

сты

фи

зика

лық

жән

е хи

миял

ық

қаси

етте

ріні

ң өз

геру

бі

різд

іліг

ін т

үсін

еді.

ОүБ

жән

е О

Б тә

сілі

–

бері

лген

та

псы

рмал

арды

ор

ынд

ауда

ба

рысы

нда

бірі

н-бі

рі

баға

лауы

, фор

мати

вті

баға

лау

Блум

так

соно

мияс

ы

бойы

нша

А- е

кі с

аты

дағы

өні

мге

байл

аны

сты

есе

птер

В- Х

имия

лық

ұаси

етте

ріне

бай

ланы

сты

бі

р са

тылы

есе

птер

С- г

енет

икал

ық

байл

аны

с,

реак

цият

еңде

улер

ін

жаз

у

Алк

енде

рдің

хи

м. қ

асие

ттер

і -э

лект

ронд

ы

оқул

ық,

АК

Т,

Нұр

ахме

тов

«Хим

ия»1

1с.

Хом

ченк

о ес

епте

р ж

инағ

ы

54

3П

ракт

икал

ық

саба

қ№2

Эти

лен

алу

жән

е қа

сиет

тері

н зе

ртте

у

Лаб

орат

ория

лық

жағ

дайд

а эт

ил

спир

тіне

н эт

илен

алу

, ж

ану

құбы

лысы

н ба

йқау

,бро

м су

ы м

ен

кали

й пе

рман

гана

тына

әс

ерін

бақ

ыла

п тү

сіну

.

СТО

( бақ

ыла

у па

рағы

н то

лты

ру, д

еңге

йлік

та

псы

рмал

ар)

Пра

ктик

алы

қ ж

ұмы

с

Оқы

туда

ғы ж

аңа

тәсі

лдер

Тала

нтты

жән

е да

рынд

ы

бала

лард

ы о

қыту

Оқы

туды

бас

қару

жән

е кө

шба

сшы

,СТО

, диа

логт

ік

оқы

ту, О

Б фо

рмат

ивті

ба

ғала

у

Лаб

орат

ория

лық

жағ

дайд

а эт

ил

спир

тіне

н эт

илен

ал

ады

. Э

тиле

нді

жағ

ады

ж

әне

жан

у өн

імін

біл

еді.

Эти

ленд

і

бром

су

ы

мен

кали

й пе

рман

гана

тына

ж

ібер

генд

егі

өзге

ріст

і ба

қыла

йды

жән

е түс

інді

реді

.Қ

осы

лу ж

әне

тоты

ғу ж

ану

реак

циял

ары

н тү

сінд

іре

алад

ы.

ОүБ

жән

е О

Б тә

сілі

–

бері

лген

та

псы

рмал

арды

ор

ынд

ауда

ба

рысы

нда

бірі

н-бі

рі

баға

лауы

, фор

мати

вті

баға

лау

Блум

так

соно

мияс

ы

бойы

нша

А- э

тиле

нді а

лып,

он

ың

қаси

етте

рін

талд

ау а

рқы

лы е

септ

ер

шы

ғару

ға қ

олда

ну

В- э

тиле

нді а

лып,

оны

ң қа

сиет

тері

н ре

акци

я те

ңдеу

лері

н ж

азу

арқы

лы

сипа

ттау

С

- эти

ленд

і алу

реа

кция

те

ңдеу

лері

н ж

азу.

Құр

ал ж

абды

қтар

:ш

тати

в, с

ына

уық,

тү

тігі

бар

ты

ғын,

эт

ил с

пирт

і, ко

нц.

күкі

рт қ

ыш

қылы

, сп

ирт

шам

ы,б

ром

суы

, кал

ий

перм

енга

наты

, су

4А

лкад

иенд

ер

Алк

адие

ндер

мо

леку

ла м

одел

ьдер

ін

құра

сты

ру а

рқы

лы

құры

лысы

ның

ерек

шел

ігін

нег

ізег

е ал

у. ф

изик

алы

қ ж

әне

хими

ялы

қ қа

сиет

тері

нің

құры

лысы

на

байл

аны

сты

ан

ықт

алат

ыны

н бі

лу.

СТО

миғ

а ш

абуы

л, с

әйке

стік

те

сті,с

еман

тика

лық

карт

а,

зерт

теуш

ілік

ж

ұмы

с)

Оқы

туда

ғы ж

аңа

тәсі

лдер

жән

е да

рынд

ы б

алал

арды

оқ

ыту

Оқы

туды

бас

қару

жән

е кө

шба

сшы

,СТО

,диа

логт

ық

оқы

ту

Бут

адие

н1,2

не

бута

диен

1,

3 мы

салғ

а ал

а от

ыры

п,

мол.

мод

елін

құр

асты

рады

.А

лкен

дерм

ен с

алы

сты

ра

оты

рып,

алк

адие

ндер

дің

құры

лысы

н тұ

жы

рымд

айды

.

ОүБ

жән

е О

Б тә

сілі

–

бері

лген

кри

тери

йлер

бо

йынш

а ба

ғала

у

А- П

ракт

икал

ық

шы

ғымғ

а ес

епте

рВ

- Реа

кция

өні

міні

ң ма

ссас

ыС

-ген

етик

алы

қ ба

йлан

ыс

Мол

екул

а ма

кетт

ері

-»С

him

Offi

ce»

бағд

арла

масы

АК

Т Д

еңге

йлік

та

псы

рмал

ар

55

ОРТА МЕРЗіМДі жОСПАРлАУ: МАҚСАТ ҚОЮ

Деңгейлік бағдарлама аясында дайындықтан өткен барлық мұғалімдер оқушы-лардың қажеттіліктері мен сұраныстарына сәйкес келетін, оқу бағдарламалары-ның талаптарына жауап беретін, оқыту мен оқу үдерісінде жеті модуль идеяларын ықпалдастыратын жоспар жасайды. Оқыту мен оқу үдерісін жоспарлауда порталда орналастырылған арнайы жұмыс құралдары мен ресурстарды қолдануға еркіндік берілген. Дегенмен мұғалімдер сабақты жоспарлағанда әрбір оқушының сол күнге қойылған мақсатқа қол жеткізуіне ерекше назар аударуы керек.

Түйінді ой: Мақсат үдерістің барлық кезеңі оның аяқталуына әкелетін, рет-телген және бағытталған қызметті танытады (Дж. Дьюи, 2000, 99-бет).

Деңгейлік курстар шеңберінде мұғалімдерге жоспарлаудың үш (ұзақ, орта, қысқа мерзімді) түрі ұсынылады.

Орта мерзімді жоспарлау өзінің анықтамасы жағынан нақты мақсаттарға бағдарланған құрылым болып табылады, яғни қол жетімді нәтижеге бағдарлау – тізбектелген сабақтар топтамасын жасаудағы бастапқы ұстаным. Орта мерзімді жоспарлау Бағдарлама мәнмәтінінде білім беруді жүзеге асырудың маңызды бөлігі болып табылады, сондықтан оның мақсаттарын оқыту (сындарлы оқыту) жүйесінің мақсатын білмей тұрып қоюға болмайды.

Жалпы біз білім беру мақсаттары дегенде оқушының ақыл-ой, дене, еңбек, эсте-тика, адамгершілік және коммуникативтік тәрбиесі мәселелеріне байланысты қоғам-ның алдында тұрған мақсаттарды еске аламыз. Шын мәнінде, тәрбиенің бұл бағытта-рының бәрі білім, білік және дағдыны берік игеруге келіп тіреледі. Сонымен қатар осы саладағы субъектілердің құндылықтар жүйесімен анықталады. Мысалы: сабақтың мақсатын оқу бағдарламаларынан күтілетін нәтижеге орай мұғалім анықтайды.

Түйінді ой: Ескерту керек, оқытудың мақсаты болуы мүмкін емес, мақсат дерексіз ұғымдарда емес, адамдарда – ата-аналарда, педагогтарда, т.б. болады (Дж. Дьюи, 2000, 104-бет).

Мұғалім тізбектелген сабақтар топтамасын жоспарлау кезінде төмендегілерді ескеруі керек:

1. Пән бойынша оқу бағдарламасының қай мақсаттары осы сабақтар топтама-сының мақсаты болып табылады.

2. Орта мерзімді жоспарлауды пайдалану нәтижесінде оқыту мен оқу үдерісінде оқушыға арналған қандай мақсаттарға қол жеткізу мүмкін болады.

Бұл сауалдарға жауап болмаса, ұсынылатын жоспардың формальды бөлігін: мақ-сатын, табыст критерийлерін, күтілетін нәтижесін қайтадан мұқият ой елегінен өт-кізуге тура келеді.

Мақсаттың екі түрі болады: біріншіден, ауқымды мақсаттар біздің неге ұмтыла-тынымызды көрсетеді, дегенмен оған нақты жағдайда, шектеулі мерзімде қол жеткізе алмауымыз да заңды. Себебі ауқымды мақсаттар – адамзат әрекетінің бағдары, жалпы өзгерісті, одан күтілетін нәтижені сипаттайды. Мектептегі оқытудың мұндай мақсат-тары мыналар болып табылады:

1. Қазіргі әлемге бейімделе алуы үшін, қоғамда өнімді тіршілік етуі үшін қажет-ті оқушылардың зияткерлік дамуы, ойлау сапаларын қалыптастыру.

56

2. Білім алуды жалғастыру үшін және өмірлік әрекетте қолдануға қажетті нақты білімді игеру.

3. Қазіргі әлемді танудың, оны зерттеп білудің әдістері мен идеялары туралы түсінік қалыптастыру.

4. Қазіргі өркениет, құндылықтар жүйесі туралы ұғымдарын қалыптастыру.Тізбектелген сабақтар топтамасы жеткізу құралы болып табылатын пәндік ма-

териал мазмұнына келетін болсақ, ол мектептегі оқытуға тұрақты енген әрі онда үлкен роль атқаратындай болуы тиіс.

Білім беру саласының ауқымды мақсаты шәкірттердің әлемді зерттеп білуі мен оны кемелдендіру әдістері туралы ұғымдарын қалыптастыру болып табылады. Де-генмен нақты пәндер осы мақсатқа жету үшін маңызды нәтижелер береді. Матема-тика мен тілдер әлемнің логикалық картинасын тұтас тануға жәрдемдесетін жалпы танымдық дамуды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар әдебиет курсы талдау-жинақтау үшін мейілінше күрделі алаң туғызады – бұл көркем мәтіндерді оқып үйрену. Бір жағынан, мәтін – математикалық формула сияқты ойлау әрекетінің нәтижесі, ал екінші жағынан – нысандар мен байланыстар (тек ішкі ғана емес) көркем мәтінде өлшеусіз көп. Талдау үдерісінде көркем, тарихи, ғылыми мәтін-дерді зерделеу, ерекшеліктерін анықтау маңызды оқыту әрекеті болып табылады. Ал жаратылыстану пәндерінде эксперименттер жүргізу арқылы әлемді зерттететін болсақ, тарих пәнінің әлемді игерудің тарихи әдісі ретінде маңызы айрықша. Сон-дықтан да тізбектелген сабақтар топтамасын жасауда мектепте оқытылатын пән-дердің (жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық) жеке ерек-шеліктерімен (спецификасы) қатар олардың оқушы тұлғасын қалыптастырудағы роліне сәйкес мейілінше терең назар аударған дұрыс.

Түйінді ой: Білім беру технологияларының бірінші тұжырымдамасы жеке-әдістемелік амалдан туындады... Әрбір нақты жағдаят үшін жақ-сы мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетінің үлгісі іздестіріледі де, бұл үлгі өзге мұғалімге ұсынылады.

Білім беру технологияларының екінші тұжырымдамасы 1950-жылдары дәстүрлі әдістемелік амалдың анық емес жайттарына қарсылықтан пайда бол-ды. Екінші тұжырымдамасының базасында құрылған технологиялардың негізіне – диагностикалық және операционалды түрде байқалатын мақсаттар мен білім беру үдерісінің нәтижелілігін үздіксіз диагностикалау ретінде оқыту нәтижесін жоспарлау жатады.

Жаңа – үшінші – тұжырымдама 1990-жылдары қабылданды. Ол оқушының субъектілігін ескеретін білім беру үдерісінің мүмкіндік сипатын мойындаудан бай-қалды. (А.Н.Дахин, 2007).

Қорыта келе, мұғалім білім берудің ауқымды мақсатын бағдарға ала оты-рып, орта мерзімді жоспарлау кезінде нақты мақсаттар қоюды ажырата алуы тиіс. ОМЖ-ға қойылатын мақсаттар операциялық сипатта болады және олар диагно-стикаланады. Бұл екі ұғымды былай түсіндіруге болады. Мақсаттың диагности-калылығы дегеніміз осы мақсатқа жетуді тексерудің мүмкіндіктері мен құралда-ры бар екенін білдіреді. Ал операционалдылық – мақсатты қоюда оған жетудің құралдарына нұсқаудың бар екенін көрсетеді. Яғни тізбектелген сабақтар топта-

57

масын әзірлеу мұғалімге тек қана өндірістік міндет қоймайды, сонымен қатар оны шешуді қандай тиімді құралдар көмегімен жүзеге асыруға болатынын көрсетіп береді.

Түйінді ой: ... біз балаларды рационалды ойлауға және әрекет етуге және оларға өмір бойы пайдалы болатын маңызды білім алуды үйреттік (Педагогиче-ские идеи РобертаОуэна, 1940, 176 - бет).

Оқу мен жазу – бұлар ақиқат немесе жалған болсын білімді хабарлауға мүмкін-дік беретін құралдар ғана, егер балаларды бұл құралдарды дұрыс қолдануға үйрет-песе, олардың балалар үшін құндылығы болар-болмас (Педагогические идеи Роберта-Оуэна, 1940, 179 - бет).

Мұғалімдер ОМЖ-да нақты мақсаттар мен оларға жету жолдарын көрсетуі тиіс. Өзінің шектеулі уақыт аралығындағы оқыту әрекеттерін жоспарлап, түрлі әдістер мен тәсілдерді пайдаланып сабақ өтерде мұғалім алдына мынадай нақты мақсаттар қоюы тиіс:

1. Оқушы игеретін ақпарат бірлігінің көлемін анықтау (мұғалімнің мемлекеттік стандарт талаптарын білуі);

2. Әрбір анықталған ақпарат бірлігіне қажетті игеру деңгейін (білік деңгей-інде игеру, дағды деңгейінде игеру, талдау-зерттеу деңгейінде игеру) нақтылау (мұғалімнің оқушылардың оқу әлеуетін зерттеуі).

3. Оқушылардың білімінің көрсетілген мақсаттарға сәйкестік дәрежесін анықтау (мұғалімнің әр оқушының әлеуетіне сай табыс критерийлерін анықтай алуы).

4. Осы саладағы білімді (егер қажет болса) түзету үшін қандай әдіс-тәсілдерді қолдануға болатыны анықталуы тиіс.

5. Пәнді ағымдық оқыту үшін нақты қандай әдістер кешенін пайдалануға бо-латыны анықталуы тиіс (мұғалімнің Бағдарламаның жеті модулін ықпалдастырып қолдану құзыреті).

6. Бағдарламаның түйінді идеяларына сәйкес сыныптың ерекшеліктерін ескере отырып, оқу жоспарын жасау керек (мұғалімнің жоспарлау түрлерін білуі).

ОМЖ-ның нақты мақсаттарынан оқытудың, яғни әрбір қысқа мерзімді жоспар-лаудың нақты мақсаттары туындауы тиіс. Егер біз оқушыны қазіргі әлемге бейім әрі сындарлы оқыту теориясына сай сапаларды игерген адам ретінде көргіміз келсе, онда тізбектелген сабақтарда осы стратегияға сәйкес нақты мақсаттар Блум таксо-номиясы бойынша біртіндеп күрделендірілуі тиіс. ОМЖ-ның мақсатын қоюда шек-теу сыныптағы оқыту мен оқу жүзеге асырылатын нақты шарттармен анықталады: оның мерзімі, оқушылардың құрамы мен әлеуеті, ақпарат көзінің қол жетімділігі, оқыту әдістерінің мүмкіндіктері. Осы шектеулерді ескеріп қана қол жетімді мақсат қоюға болады.

Пән мазмұнына сәйкес оқушыларға меңгертілетін ақпарат былай бөлінеді:• нақты: терминдер, фактілер, кей жағдайда – әрекет тәсілдері (мысалы, үшбұ-

рыштың гипотенузасының ұзындығын табу тәсілі нақты ақпаратқа жатады).• нақты емес: бағалаушы ақпарат, кей жағдайда - әрекет тәсілдері (мысалы, әде-

би шығарманы классицизмге жатқызу, яғни әдеби бағыттарды анықтау нақты емес ақпарат болып табылады).

58

Деректі және дерексіз ақпарат әрбір оқу пәнінде кездеседі. Әрине, қазақ тілді оқыту негізінен ережелер кешенінен, яғни жүйеленген ақпараттардан тұрады, ал әдебиетті оқыту – нақты емес ақпараттарға құрылады. Сонымен қатар нақты ақпа-ратты әдебиеттен де табуға болады (шығарманың жарық көрген уақыты, жазушы-ның өмірбаяны, өлең құрылысының теориясы).

Ақпаратты нақты және нақты емес деп бөлу маңызды, себебі түрлі ақпараттар-ды хабарлаудың да тәсілдері мүлде өзгеше болады, ең бастысы – оларды игерудің тәсілдері бір-біріне ұқсамайды.

Түйінді ой: «Өмір университеті» қаншалықты құнды болғанымен, олар адам-ның өзін-өзі тану, өзін-өзі сынау, өзін-өзі сезінуге деген рефлексиялық қабілет-терінің дамуын, оны білім беру әрекетіне енгізгендей етіп, қамтамасыз ете алмай-ды. Білім беру ересектің тұлғалық жүйесіне ене отырып, оның қоршаған ортаға қатынасын ғана емес, өзіне деген қатынасын да байытады. Ол пісіп-жетілген тұлғаның маңызды көріністерінің бірі қанағаттанбау (неуспокоенность) сезімінің қалыптасуына (Э.Эриксон) ықпал етеді (С.Г.Вершловский, 2003).

Оқушылардың оқуы мен оқытуды ұйымдастыру кезінде Бағдарлама мәнмәтініе сәйкес теорияларға сүйену маңызды. Ақпаратты игертудің түрлі психологиялық те-орияларының арасынан Выготский – Роджерс – Дьюи теориясын атап өтуге бола-ды. Бұл теориялардың жетістігі мынада:

1. Белгілі бір тұлғаның нақты білім көлемін игерудегі жетістігі мен кемшілігін болжауға мүмкіндік береді (Выготский, жақын арадағы даму аймағы).

2. Ақпаратты түрлі тереңдік пен беріктікте игеруді ажырату мен жоспарлауға мүмкіндік береді, сонымен қатар оқушының дербестігінің түрлі дәрежесін көрсе-теді (Роджерс, «Мен» тұжырымдамасы ілімі).

3. Осы ақпаратты игеруді сыныптық-сабақтық оқыту барысында ғана емес, со-нымен қатар меңгертуді дербес түрде ұйымдастыруға мүмкіндік береді (Дьюи және басқалар, білім беру бағдарламаларының оқушылардың ойлау дағдыларын дамы-туға бағытталуы).

Оқушыларды оқыту мен оқу үдерісінің теориядағы қай бағытын пайдаланатыны-мызды анықтаған соң, үдерісті жоспарлауға, нақты мақсаттарын анықтауға болады.

Мұны жүзеге асыру үшін қажетті:1. Әрбір балаға оның танымдық дамудың қай деңгейінде екенін анықтау мақса-

тында диагностика жасау керек. 2. Берілген даму деңгейі үшін қолайлы тапсырмалар жүйесін енгізу. 3. Жоспарлы әрекеттердің оқушыларға ықпалын және жұмыс нәтижесін ке-

зеңімен бақылап отыру. 4. Оқу жоспарына енгізілетін әрбір нақты ақпараттың оқушының жақын даму

аймағына қатысты екенін анықтау.Міне, әрекеттерді жүйелі жүзеге асырған мұғалімдерге тізбектелген сабақтар

топтамасын жасауда «... көптеген оқыту стратегиялары, түрлі педагогикалық тәсіл-дерді араластырып қолдану мүмкіндіктері, сондай-ақ нақты әдістер мен стратеги-яларды қалай және қай жағдайда қолдану қажеттігі туралы білім қажет болады» (ЭЫДҰ ұсыныстарынан).

59

Аффективтік саладағы оқу мақсаттарының санаттары

Оқу мақсаттарының негізгі санаттары

Оқу мақсаттарының жалпыланған типтеріне мысал

ОҚУШЫ...

I. ҚАБЫЛДАУ

Бұл санат оқушының қандай да бір құбылысты қабылдауға дайындығы мен қабілеттілігін білдіреді.

Мұғалімнің міндеті оқушының назарын аудару, ұстап тұру және бағыттау. Бұл санатқа жатады: - түйсіну, - қабылдауға дайындық немесе ниет ету,- таңдап немесе ерікті назар аудару оқушының оқыту мазмұнына белсенді емес позициядан анағұрлым белсенді қабылдауға ауысу шеңберін құрайды.

Оқудың маңыздылығын түсінгенін байқатады.Сыныптағылардың пікірлерін мұқият тыңдайды.Құрдастарының (өзге адамдардың) қажеттіліктері мен тақырыпқа қатысты түсінбей отырған мәселелерін қабылдай білуді байқатады.

II.ӘСЕРЛЕНУ

Бұл санат оқушының өзінен туындайтын белсенді ұсыныстарынан байқалады. Бұл деңгейде ол қандай да бір құбылысты жай ғана қабылдап қоймайды, сонымен қатар оны жоққа шығарады, құбылысқа немесе әрекетке қызығушылық байқатады. Сонымен қатар бұл санат: - бағынышты ұсыныс (тілек) айтуды,- еркін ұсыныс (тілек) айтуды,- ой түрткінің оқушыға жағымды ықппалын қамтиды.

Мұғалімнің берген тапсырмасын орындайды.Сыныпішілік (топ ішіндегі) тәртіп пен ережеге бағынады.Сыныпта көтерілген мәселені талқылауға қатысады.Талқыланатын тақырыпқа қатысты ақпараттармен өздігінен танысады.Тапсырманы өз еркімен орындауға сұранады.Оқу пәніне қызығушылық танытады.

III. ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ МЕҢГЕРУ

Бұл санатқа:- құндылықтарды қабылдау,- құндылықтарға құрметпен қарау,- мұғалімге (немесе құрдастар арасындағы) сенімділік қатынастары жатады.

Қандай да бір дағдыны игеруге тұрақты ниет байқатады.Өзінің тұжырымын шығару үшін, көптеген көзқарастарды мақсатты түрде зерттейді.Қандай да бір пікірді жақтауда сенімділік байқатады.

60

IV. ҚҰНДЫЛЫҚТАРҒА ҚАТЫСТЫ ТҰЛҒАЛЫҚ ПІКІР

Бұл санат оқушыда түрлі құндылықтар жүйесін ой елегінен өткізу мен біріктіруді, олардың арасындағы мүмкін қайшылықтарды шешуді және анағұрлым берік әрі мәнді негізде құндылықтар жүйесін қалыптастыруды қамтиды. Бұл: - құндылықтар жүйесін тұжырымдамалау, яғни өз көзқарасын ой елегінен өткізу,- құндылықтар жүйесін таразылау, талдауды көрсетеді.

Сабақ үстіндегі өз мінез-құлқы үшін жауап береді,Өзінің мүмкіндіктері мен шектеулерін түсінеді,Өзінің қабілетіне сәйкес, қызығушылықтары, сенімдеріне сәйкес берілген тапсырманы орындау бойынша (үй тапсырмасына қатысты) әрекеттерін жоспарлайды.

V. ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ӨЗ ӘРЕКЕТІНДЕ ҚОЛДАНУЫ

Бұл санат оқушының мінез-құлқын тұрақты айқындайтын құндылықтарды меңгеру деңгейін білдіреді.Оған: - жалпыланған ұстанымдар, - құндылықтарды әрекетінде ұстануы кіреді.

Оқу әрекетіндегі дербестік, өзін-өзі реттей білуі,Топта ынтымақтастыққа ұмтылу,Қарсы дәлелдер сенімді болған жағдайда өз тұжырымын қайта қарауға және әрекетін өзгертуге дайындық,Оқыту мен оқу үдерісіндегі «өзіндік мақсатының» тұрақтылығы.

Тізбектелген сабақтар топтамасын жоспарлауда SMart мақсат қоюға арналған жаднама

Орта мерзімді жоспарлау кезінде қалай «ақылды» мақсат қоюға болады?

Аудармасы Ойланыңыз ... Ескеру қажет ...

Specific (арнайы, нақты)

Сіздің мақсаттарыңыз нақты ма?

Сабақтың мақсаты өтілетін тақырыпқа негізделе отырып, сол сабақтың барысында оқушыдан күтілетін нәтижені көздейді. Ұзақ мерзімді білім беру саласының емес, шектеулі уақыт аралығында өткізілетін оқыту мен оқу үдерісіндегі оқушыға арналған мақсат қою қажеттігін есте ұстаңыз.

Measurable (өлшеуге болады)

Сіздің мақсаттарыңыздың ауқымы қандай? Табыс критерийлері қандай? Күткен нәтижеге қол жеткізгеніңізді қалай түсінуге болады?

Табыс критерийлерін жасауда:- сынып оқушыларының оқу әлеуетін ескеру

маңызды;- критерийдің, ең бастысы, өлшем құралы екенін

ұмытпаңыз;- өз пәніңіз бойынша МЖМБС мен оқу бағдар-

ламасын басшылыққа алыңыз. Сіздің мақсатыңыз - нақты 4 (н/се 5) сабақтың көлемінде күтілетін нәтижеге қол жеткізу.

Attainable (қолжетімді)

Алға қойған мақсаттарға жетуге қажетті ресурстар бар ма?

Мақсатты әрекетті қалай «елестетесіз»? Қойған мақсатыңызға «жету жолдары», яғни қандай оқыту әдістері мен тәсілдерін қолданатыныңыз жайлы айқын шешіміңіз болуы керек.

61

Realistic (шындыққа сай)

Сіздің шектелген уақытыңыз бен ресурстарды есепке алғанда, мақсаттарыңыз шын мәнінде қол жеткізерлік пе?

Тізбектелген сабақтар топтамасының уақыты шектеулі. Сондықтан 45 минутта қанша әдіс-тәсіл қолданатыныңызды емес, оқушыдан не күтетініңізді ойластырыңыз. Пән мазмұнының баланың болашақ өміріндегі маңызын емес, оқушының сабақ соңында нені білетіні, нені жасай алатыны, нені талдай алатыны жөнінде түсінік қалыптастырыңыз.

Timed (белгілі бір уақыт аралығымен шектелген)

Шектеулі уақыт деген не? Тағы не істеу қажет? Оны кім және қай уақытта істеу керек?

Тізбектелген сабақтар топтамасының шеңберінде қол жеткізілген мақсаттың оқушының тұлғалық дамуындағы ықпалы туралы ойланыңыз. Білім - оқушыны дамытудың негізгі тетігі екенін ұмытпаңыз.

62

Орт

а м

ерзі

мді

жос

парл

ау к

есте

сі р

есур

сым

ен ж

ұмы

с бо

йынш

а тү

сінд

ірм

е

№С

абақ

тың

тақы

рыбы

Оқы

туды

ң не

гізг

і м

ақса

ттар

ы

Белс

енді

оқы

туда

қо

лдан

ыла

тын

әдіс

-тәс

ілде

рО

қу н

әтиж

елер

іБа

ғала

у, оқ

ыту

үш

ін

баға

лау

Барл

ығы

Н

егіз

гі

дере

ккөз

дер

1О

қу

бағд

арла

масы

ның

негі

зінд

е ж

асал

ған

күнт

ізбе

лік

жос

пард

ағы

т

ақы

рып

жаз

ыла

ды.

4-6

саба

қты

ң т

ізбе

гі.

Тізб

ект

елге

н са

бақт

арды

ң ма

қсат

тар

ы

Блум

жүй

есін

е сә

йкес

қа

рапа

йымн

ан

күрд

еліг

е қа

рай

өріс

теу

і қа

жет

.

Оқы

ту

мен

оқу

үдер

ісін

де

оқуш

ы н

егеқ

ол

жет

кізе

тін

і ме

йілі

нше

аны

қ, н

ақт

ы

көрс

етіл

уі

тиі

с.

- тақ

ыры

п бо

йынш

а ой

қор

ыт

у, ш

ешім

таб

уды

оқ

ушы

лард

ың

өзін

е ұс

ыну

;

- түс

іну,

тал

дау,

зерт

теу

әр

екет

тер

іне

тар

ту;

- бір

лесе

оқу

ға,

өзге

нің

көзқ

арас

ын

қабы

лдау

ға қ

олай

лы

орт

а ж

асау

;

- сұр

ақ қ

оюға

, сұ

раққ

а ж

ауап

бер

уге

ынт

алан

дыру

.

Оқы

туд

ың

таб

ыст

ы б

олу

шар

тт

ары

:

- оқу

ма

тер

иалы

ның

өзек

тіл

енді

рілу

і;

- оқу

шы

ның

белс

енді

лігі

;

- оқы

туд

ың

оқуш

ыны

ң өм

ірлі

к т

әжір

ибес

іне

негі

здел

уі.

- оқу

шы

ның

ішкі

уәж

іне

көңі

л ау

дару

; -к

рит

ериа

лды

ба

ғала

уды

қо

лдан

у;

- кер

і бай

ланы

с ал

у;

- реф

лекс

ияла

у да

ғды

сын

дамы

ту.

Түрл

і дең

гейд

егі

оқуш

ыла

рмен

ж

ұмы

сқа

қола

йлы

оқу

ор

тас

ын

ұйы

мдас

ты

ру.

Саб

аққа

қа

жет

ті

ақпа

рат

көз

дері

ме

н құ

ралд

арды

т

олы

қ кө

рсет

у.

63

Орт

а м

ерзі

мді

жос

парл

ау ү

лгіс

і, ә

деби

ет, 5

сы

нып

Мақ

саты

: 1.

Әңг

імел

ерді

ң ма

змұн

ын м

еңге

рту

жән

е көр

кем

шығ

арма

ларғ

а тал

дау

жас

ау д

ағды

сы м

ен ө

зінді

к ойл

ауын

дам

ыту

.М

інде

ттер

і: 1.

Әде

би ш

ыға

рмал

арды

түс

ініп

жән

е мә

нерл

еп о

қу, м

азмұ

ндау

, тал

дау

маш

ығы

н да

мыту

;2.

Ұлт

тық

дәст

үр м

ен ұ

лтты

қ өн

ерді

біл

уге,

құр

метт

еуге

үйр

ету.

Табы

сты

лық

крит

ерий

лері

: •

Көр

кем

шы

ғарм

аға

әдеб

и та

лдау

жас

айды

;•

Өз п

ікір

ін ұ

сына

ды, т

ақы

рыпт

ағы

түй

інді

ойл

арға

сүй

ене

оты

рып,

дәл

елде

йді;

•О

ртақ

шеш

ім ш

ыға

рады

, топ

тық

тұж

ыры

мға

негі

здей

оты

рып,

өзі

ндік

тұж

ыры

м ж

асай

ды.

Күт

ілет

ін н

әтиж

елер

: 1.

Әңг

імел

ерді

ң ма

змұн

ын

меңг

еред

і жән

е ке

йіпк

ерле

рдің

мін

ез-қ

ұлқы

на т

алда

у ж

асай

ды;

2. М

әтін

ге ж

уық

мазм

ұнда

у, кө

ркем

мәт

інге

тал

дау

жас

ау іс

керл

ігі д

амид

ы;

3. Ұ

лтты

қ өн

ер м

ен ұ

лтты

қ са

лт-д

әстү

р ту

ралы

өзі

ндік

пік

ірле

рі қ

алы

птас

ады

жән

е ба

ғала

йды

;4.

Топ

пен,

жұп

пен

жұм

ыс

істе

уге,

бір

лесе

шеш

ім қ

абы

лдау

ға, т

үйін

ді и

деял

арды

аны

қтай

біл

уге

үйре

неді

.

№С

абақ

тың

тақы

рыбы

Оқы

туды

ң не

гізг

і м

ақса

ттар

ы

Белс

енді

оқы

туда

қо

лдан

ыла

тын

әдіс

-тәс

ілде

рО

қу н

әтиж

елер

іБа

ғала

у, оқ

ыту

үш

ін

баға

лау

Барл

ығы

Н

егіз

гі

дере

ккөз

дер

1М

.Әуе

зов

«Ақы

н қо

нақт

ар»

Әңг

імен

ің

мазм

ұны

н ме

ңгер

у ж

әне

көрк

ем

шы

ғарм

аға

талд

ау ж

асау

іс

керл

ігін

дам

ыту

1. т

опқа

бөл

у;

2. т

опта

сты

ру;

3. «

БҮҮ

» ст

рате

гияс

ы;

4. с

өзді

кпен

ж

ұмы

с;

5. э

лект

ронд

ы

оқул

ық.

1. Ә

ңгім

енің

ма

змұн

ын

меңг

еред

і ж

әне

талд

ау м

ашы

ғы

дами

ды;

2. Ж

аңа

тақы

рыпт

ы

өмір

мен

байл

аны

сты

рады

;

3. т

опта

жұм

ыс

істе

уге

дағд

ыла

нады

;

4. ө

зінд

ік о

йлау

ы м

ен

пікі

рі қ

алы

птас

ады

1.кр

итер

иалд

ы б

ағал

ау;

2. ө

зін-

өзі б

ағал

ау;

3. ө

зара

бағ

алау

;

/2 ж

ұлды

з, 1

тіл

ек/

4. м

ұғал

імні

ң ба

ғасы

;

5. к

ері б

айла

ныс.

1.үз

дікт

ерме

н ж

ұмы

с;

2. ү

лгер

імі о

рта

оқуш

ыла

рмен

ж

ұмы

с;

3. ү

лгер

імі т

өмен

оқ

ушы

ларм

ен

жұм

ыс;

Авт

ор м

ен

кейі

пкер

лерд

ің

прот

отип

тері

нің

порт

ретт

ері,

инте

ракт

ивті

тақ

та,

түсі

ндір

ме с

өзді

к,

т.б.

64

2М

.Әуе

зов

«Ақы

н қо

нақт

ар»

әңгі

месі

нің

кейі

пкер

лері

1.Ке

йіпк

ерле

р ж

үйес

іне

талд

ау

жас

ау ж

әне

ұлтт

ық

салт

-дә

стүр

тур

алы

тү

сіні

ктер

ін

кеңе

йту;

2.То

пта

жұм

ыс

істе

у ж

әне

бірл

есе

шеш

ім

қабы

лдау

да

ғды

сын

дамы

ту.

1. с

ұрақ

-жау

ап;

2. д

иало

гтік

оқы

ту:

- зер

ттеу

шіл

ік

әңгі

ме;

3. п

осте

р құ

раст

ыру

.

4. э

ссе

1. б

елсе

нді

тыңд

ауш

ы, б

елсе

нді

сөйл

еуш

і;

2. с

ыни

ойл

айды

;

3. а

лған

біл

імін

кез

ке

лген

жағ

дайд

а қо

лдан

ады

жән

е дә

лелд

ейді

;

4. ө

здіг

інен

жұм

ыс

істе

уге

маш

ықт

анад

ы.

1.кр

итер

иалд

ы б

ағал

ау;

2. ө

зін-

өзі б

ағал

ау;

3. ө

зара

бағ

алау

;

/сма

йлик

тер

нем

есе

бес

саус

ақ/

4. м

ұғал

імні

ң ба

ғасы

;

5. к

ері б

айла

ныс

/сат

ыға

шы

ғу/.

1.үз

дікт

ерме

н ж

ұмы

с;

2. ү

лгер

імі о

рта

оқуш

ыла

рмен

ж

ұмы

с;

3. ү

лгер

імі т

өмен

оқ

ушы

ларм

ен

жұм

ыс;

4.да

рынд

ы б

алам

ен

жұм

ыс

Мар

кер,

пл

акат

, ұлт

тық

энци

клоп

едия

, т.б

.

3С

.Мұқ

анов

«Л

ашы

н»Ә

ңгім

енің

ма

змұн

ын

меңг

ерте

оты

рып,

та

лдау

, жин

ақта

у ж

әне

қоры

ту

іске

рлік

тері

н да

мыту

.

1.сұ

рақ-

жау

ап;

2. д

иало

гтік

оқы

ту:

- кум

улят

ивті

к әң

гіме

;

3. «

Кең

ауқы

мды

ле

кция

» ст

рате

гияс

ы;

4. с

өзді

к ж

ұмы

сы

1.Ә

ңгім

енің

ма

змұн

ын

меңг

еред

і жән

е ин

терп

рета

циял

айды

;

2. ө

з пік

ірін

дә

лелд

ейді

;

3. с

алы

сты

ру ж

әне

баға

лауғ

а үй

рене

ді;

4. т

опта

жұм

ыс

істе

уге

үйре

неді

.

1.кр

итер

иалд

ы б

ағал

ау;

2. ө

зін-

өзі б

ағал

ау;

3. ө

зара

бағ

алау

;

/бағ

дарш

ам/

4. м

ұғал

імні

ң ба

ғасы

;

5. к

ері б

айла

ныс.

1.үз

дікт

ерме

н ж

ұмы

с;

2. ү

лгер

імі о

рта

оқуш

ыла

рмен

ж

ұмы

с;

3. ү

лгер

імі т

өмен

оқ

ушы

ларм

ен

жұм

ыс;

Авт

орды

ң по

ртре

ті,

инте

ракт

ивті

тақ

та,

түсі

ндір

ме с

өзді

к,

т.б.

4С

. Мұқ

анов

«Л

ашы

н»

әңгі

месі

ндег

і ұл

тты

қ өн

ерді

ң кө

ріні

сі

1. Ұ

лтты

қ өн

ер

тура

лы т

үйін

ді

ұғы

мдар

дың

мәні

н аш

уға

жән

е қо

рыты

нды

ж

асау

ға ү

йрет

у;

2. Ж

аңа

ұғы

мдар

ды

өмір

мен

байл

аны

сты

руға

, өз

ойы

н дә

лелд

еуге

үй

рету

.

1. с

ұрақ

-жау

ап;

2. д

иало

гтік

оқы

ту:

- зер

ттеу

шіл

ік

әңгі

ме;

3. «

Бірі

гіп

суре

т са

лу»

стр.

/пос

тер

құра

сты

ру/;

4. В

ЕНН

ди

агра

ммас

ы;

5. э

ссе

1. т

ақы

рыпт

ы

өмір

мен

байл

аны

сты

рады

;

2. ө

згел

ерді

ң пі

кірі

н ты

ңдау

ға ү

йрен

еді;

3. ш

ыға

рмаш

ылы

қ қа

біле

ті д

амид

ы;

4. ұ

ғымд

арды

са

лыст

ыра

ды,

ерек

шел

ігін

ан

ықт

айды

.

1.кр

итер

иалд

ы б

ағал

ау;

2. ө

зін-

өзі б

ағал

ау;

3. ө

зара

бағ

алау

/бас

бар

мақ/

;

4. м

ұғал

імні

ң ба

ғасы

;

5. к

ері б

айла

ныс

«+ -

! қы

зық»

.

1.үз

дікт

ерме

н ж

ұмы

с;

2. ү

лгер

імі о

рта

оқуш

ыла

рмен

ж

ұмы

с;

3. ү

лгер

імі т

өмен

оқ

ушы

ларм

ен

жұм

ыс;

4. д

ары

нды

бал

амен

ж

ұмы

с.

Пре

зент

ация

/ж

ырт

қыш

құс

тар/

, ма

ркер

, пла

кат,

65

Тіз

бект

елге

н са

бақт

ар т

опта

мас

ынд

ағы

саб

ақ м

ақса

ттар

ыны

ң та

ксон

омия

сы

кезе

ңдер

(рес

урс

бойы

нша)

саба

қ м

ақса

ттар

ықо

л ж

етке

н нә

тиж

е

төм

ен:

есте

сақ

тау;

ақпа

рат

мәні

н тү

сінг

енін

ай

қынд

ау

Әңг

імен

ің м

азмұ

нын

меңг

ерте

от

ыры

п,

мәне

рлеп

оқ

у ж

әне

көрк

ем ш

ыға

рмағ

а та

лдау

жас

ау

іске

рліг

ін д

амы

ту

Әңг

імен

ің

мазм

ұны

н бі

рлес

е оқ

у ар

қылы

ме

ңгер

ді

жән

е ш

ыға

рмағ

а та

лдау

ж

асап

үйр

енді

. Ж

аңа

тақы

рыпт

ы ө

мірм

ен б

айла

ныст

ыра

оты

рып,

өзі

ндік

ойл

ауға

ба

ғдар

ланд

ы.

орт

аша:

қолд

ану

1.Ке

йіпк

ерле

р ж

үйес

іне

талд

ау

жас

ау ж

әне

ұлтт

ық

салт

-дәс

түр

тура

лы т

үсін

ік б

еру;

2.То

пта

жұм

ыс

істе

у ж

әне

бірл

есе

шеш

ім

қабы

лдау

да

ғды

сын

дамы

ту.

Топт

ық

жұм

ыст

ар

бары

сынд

а

белс

енді

ты

ңдау

шы

, бе

лсен

ді

сөйл

еуш

і бо

лды

Ө

здіг

інен

жұм

ыс

істе

й от

ыры

п, а

лған

біл

імін

кез

кел

ген

жағ

дайд

а қо

лдан

ды ж

әне

дәле

лдед

і.

66

жоғ

ары

тал

дау:

талд

ау;

баға

лау

Әңг

імен

ің м

азмұ

нын

меңг

ерте

от

ыры

п, т

алда

у, ж

инақ

тау

жән

е қо

рыту

іске

рлік

тері

н да

мыту

.

Әңг

імен

ің м

азмұ

нын

меңг

ерді

жән

е ин

терп

рета

циял

ады

. Бі

рлес

е оқ

у ж

үзег

е ас

ты,

көрк

ем ш

ыға

рмал

арды

сал

ыст

ыру

ға, б

ағал

ауға

үйр

енді

.

жоғ

ары

жин

ақт

ау:

баға

лау;

жас

ау

(біл

ім

мен

дағд

ыла

рды

қол

дану

)

1.

Ұлт

тық

өнер

ту

ралы

мә

ліме

т бе

ру

арқы

лы

түйі

нді

ұғы

мдар

дың

мәні

н аш

уға

жән

е қо

рыты

нды

жас

ауға

үйр

ету;

2.

Жаң

а ұғ

ымд

арды

өм

ірме

н ба

йлан

ыст

ыру

ға,

өз

ойы

н дә

лелд

еуге

үйр

ету.

Тақы

рыпт

ы ө

мірм

ен б

айла

ныст

ыры

п та

лдад

ы, ұ

ғымд

арды

сал

ыст

ырд

ы, е

рекш

еліг

ін

аны

қтад

ы. Б

ірле

скен

оқу

нәт

ижес

інде

өзг

елер

дің

пікі

рін

тыңд

ауға

үйр

енед

і.

67

Орта мерзімді жоспардағы мақсаттардың орындалуы бойынша рефлексия

Тізбектелген сабақтар топтамасының бірінші сабағы М.Әуезовтің «Ақын қо-нақтар» әңгімесіне арналды. Оқу бағдарламасында бұл шығармаға екі сағат беріл-ген. Көркем шығарманы оқытудың мақсаты оқушының танымын, тұлғасын қалып-тастыруға арналады. Сондықтан да бірінші сабақта «Әңгіменің мазмұнын меңгерте отырып, мәнерлеп оқу және көркем шығармаға талдау жасау іскерлігін дамыту» мақсат етілді. Мақсат білім беру мақсаттарының таксономиясының төмен дең-гейіне лайықталып қойылды, себебі бірінші сабақта оқушылар бұрынғы оқылған ақпараттарды жаңғыртуға және жаңа өтілетін мәтін мәнін түсінуге тартылуы тиіс. Ал түсіну үшін оқушылардың оқуы белсендіріліп, мәнерлеп оқу және талдау жұмы-стары ұйымдастырылды. 5-сыныппен өткізілген сабақ кезінде оқушылар әңгімеден түсінгендерін айтты, жаңа ұғымдарды анықтады, кейіпкерлерді сипаттады. Үздіксіз ойлауды әдетке айналдыру үшін мен оқушылардың мәтіннен мысалдар келтіріп, суреттеуін, бір-біріне сұрақтар қойып, бірлесе оқуын жоспарладым. Яғни сәйкес әдіс-тәсілдер іріктелді: сабақта оқушылар топқа бөлініп, «топтастыру», «БҮҮ» стратегияларын орындады. Тақырыпта кездескен жаңа ұғымдарды түсіну үшін, сөздікпен жұмыс жасап, қиын сөздердің мәнін бірлесе талқылады. Осы тәжірибе барысында мен анағұрлым маңызды мәселені анықтадым, бұл – мақсат қол жетімді болуы үшін оқушылардың бастапқы біліміне сүйене отырып қойылуы тиіс. Сабақ қорытындысы оқушылардың мақсатқа қол жеткізгенін көрсетті.

Тізбектелген сабақтар топтамасының екінші сабағына білім беру мақсаттары-ның таксономиясының қолдану, талдау сатыларына сәйкес, мазмұндық және дамытушылық мақсаттар қойылды. Бұл сабақта оқушылардың кейіпкерлер жүйесі-не талдау жасауы, оларға ұлттық салт-дәстүр туралы түсінік беру және оқушылар-дың топта жұмыс істеу және бірлесе шешім қабылдау дағдысын дамыту көзделді. Аталған мақсаттарға жету үшін, сабақта сұрақ-жауап, зерттеушілік әңгіме арқылы диалогтік оқыту ұйымдастырылды, оқушылар постер құрастырып, эссе жазды.

Оқушылар алдыңғы сабақта оқып танысқан мәтінді нақты жағдайда мәселе-лерді шешу үшін қолданып, тұжырымдар жасады. Әңгімені өмірмен байланысты-рды, салт дәстүрлерге талдау жасады. Яғни оқушылар материалды құрамдас бөл-шектер бойынша бөлді. Өз қорытындыларын түсіндіруге тырысты. Бұл мәселені одан әрі зерделей отырып, мен осы жұмыс әдістерін барабар жағдайда орындап көрмекпін. Бұл балаларға мақсатты әрекетті орындауға көмектесті.

Ал тізбектелген сабақтар топтамасының үшінші сабағының мақсатын қою-да білім беру мақсаттарының таксономиясының талдау бағалау кезеңдері ескерілді. Сондықтан да аталған сабақта «әңгіменің мазмұнын меңгерте отырып, талдау, жинақтау және қорыту іскерліктерін дамытуды» мақсат етілді. Өткен са-бақтағы тәжірибе маған оқушылардың өз дағдыларын дамыту қажеттігін көрсетті. Аталған мәселені шешу үшін, сұрақ-жауап, кумулятивтік әңгіме негізінде диалог-тік оқыту ұйымдастырылды. Нәтижесінде оқушылар тақырыпты меңгеру кезінде бірлесе оқи отырып, талдады, өз пікірлеріне негіздеп, жаңа материалдың маңыз-дылығын бағалады. Оқушылар «Кең ауқымды лекция» стратегиясын қолданды, сөздік жұмысы жасатылды.

68

Тізбектелген сабақтар топтамасының төртінші сабағында жоғары жинақтау сатысына сәйкес мақсат қойылды. Бұл сабақта оқушыларды ұлттық өнер тура-лы мәлімет беру арқылы түйінді ұғымдардың мәнін ашуға және қорытынды жа-сауға үйрету мақсатында жұптық, топтық жұмыстар ұйымдастырылды. Сонымен қатар жаңа ұғымдарды өмірмен байланыстыруға, өз ойын дәлелдеуге үйрету үшін, сұрақ-жауап, зерттеушілік әңгіме негізінде диалогтік оқыту ұйымдастырылып, «Бірігіп сурет салу» стратегиясы арқылы постер құрастырып, ВЕНН диаграммасын толтырды. Сабақтың қорытындысында эссе жазды.

Орта мерзімді жоспарлаудың мақсатына сәйкес, тізбектелген сабақтар топта-масының соңғы сабағында оқушылар ынтымақтаса отырып, мәтіннің негізінде өз тұжырымдарын құрастырды. Сол арқылы оқушылар сындарлы сөйлеуге үйреніп, ой өрістері, таным жиектері кеңейді. Қорыта келе, тізбектелген сабақтар топтама-сының нәтижесінде оқушылар үшін маңызды факт оқудың маңызын түсіну болып табылатынына көзім жетті.

69

ПАЙДАлАНЫлҒАН әДЕБиЕТТЕР

1. Дьюи Дж., Демократия и образование. – М., 2000.2. Дахин А.Н. Образовательные технологии: сущность, классификация, эффек-

тивность// Школьные технологии. – 2007, № 2 . – С. 18-21. 3. Педагогические идеи Роберта Оуэна. Избранные отрывки из сочинений Р.О-

уэна/ Государственное учебно-педагогическое издательство Наркомпроса РСФСР. М., 1940. – 261 с.

4. Вершловский С.Г. Взрослый как субъект образования. // Педагогика. – №8, 2003. – с 3-8.

5. Үлестірмелі материалдар, деңгейлік курс тыңдаушыларына арналған.

Теруге 15.11.2014 берілді. Басуға 30.12.2014 қол қойылды. Пішімі 70х100/16. Кеңсе қағазы 80 гр/м2. Сандық басылыс.

Шартты б. т. 5,68. Таралымы 80 дана. Тапсырыс №495

«Педагогикалық шеберлік орталығы» ЖМ типографиясында басылды.010000, Астана қ., Түркістан көшесі, 2

e-mail: info@cpm.kz, тел.: +7 (7172)-79-96-11

Сдано в набор 15.11.2014. Подписано в печать 30.12.2014. Формат 70х100/16. Офисная бумага 80 гр/м2. Печать цифровая.

Усл. печ. л. 5,68. Тираж 80 экз. Заказ №495

Отпечатано в типографии ЧУ «Центр педагогического мастерства»010000. г. Астана, ул. Туркестан, 2,

e-mail: info@cpm.kz тел.: +7 (7172) 79-96-11