การวจยภาคสนามของผเขยนไดรบการสนบสนนเปนอยางดจากกรมพพธภณฑและวตถโบราณ กระทรวงแถลงขาวและวฒนธรรม สปป.ลาว ตลอดจนแผนกแถลงขาวและวฒนธรรม แขวงจำปาสก ผเขยนขอขอบคณเจาหนาทจากหลายๆ หนวยงานของทงเมองปากเซและจำปาสก ทไดเออเฟอขอมล ใหคำแนะนำ และอำนวยความสะดวกตลอดระยะเวลาการเกบขอมล ซงนอกเหนอจากน ยงเปนชวงชวตทางสงคมอนมคาทชาวจำปาสกและปากเซไดเปดโอกาสใหผเขยนไดมประสบการณรวมกบชวตประจำวนของพวกเขา ผเขยนขอขอบคณเปนอยางสงมาพรอมกนน การวจยภาคสนามนเปนสวนหนงของการศกษาระดบปรญญาเอกสาขามานษยวทยา โดยการสนบสนนจากมหาวทยาลยธรรมศาสตร

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 40 ������� �� ������!�" 41

านเขยนเกยวกบประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชน

ลาว (สปป. ลาว) ทงทเปนงานเขยนทางวชาการและงานเขยน

เชงสารคดในระยะหลงๆ มกตงตนวาการรบรและความเขาใจ

เกยวกบผคนในดนแดนแหงนยงคลาดเคลอนไปจากสภาพชวตความเปนอย

ทแทจรงของพวกเขาอยางมาก และบทความนกหลกเลยงไมไดทจะเรมตนแบบ

เดยวกน หากแตจำเปนทจะตองกลาวตอไปดวยวา ปญหานอาจมใชเพยงความ

เขาใจทผวเผนและผดพลาดเกยวกบวฒนธรรมหรอความเปนลาว นอกเหนอไป

จากน ภาพรวมเกยวกบประเทศลาวผานการนำเสนอในระดบสากลสวนมากยง

ตงอยบนพนฐานของขอมลเชงปรมาณและนยามขององคกรเพอการพฒนา

ระหวางประเทศ ซงในบางคราวละเลยและขาดความละเอยดออนตอความ

สำคญของความแตกตางระหวางทองถน ยกตวอยางเชน ตวเลขผลตภณฑมวล

รวมภายในประเทศ (GDP) ทตำอาจเปนตวหมายถงฐานะทยากจนของประเทศ

ในเชงเปรยบเทยบกบประเทศอนๆ�1 แตหากพจารณาลงไปในรายละเอยดกวา

นน เรายอมพบวายงมปญหาของชองวางทางเศรษฐกจระหวางกลมประชากร

อยางมากดวย หรออยางกรณทเรามกไดยนบอยๆ วาประชากรสวนใหญของ

ประเทศลาวซงตงถนฐานอยในเขตชนบทนนเกอบทงหมดประกอบกสกรรม

แบบยงชพ�2 กยงอาจตงคำถามตอไปไดอกวาอะไรคอกสกรรมแบบยงชพ ทงนก

1 คา GDP ของลาวในค.ศ. 2004 เทากบ 428 ดอลลารตอประชากร (คณะ

กรรมการแผนการและการลงทน ศนยสถตแหงชาต. ขอมลสถต 1975-2005. นครหลวง

เวยงจนทน: วสาหกจโรงพมพศกษา, 2005, หนา 37).

2 Government of the Lao PDR and the United Nations. Millennium Development

Goal Progress Report: Lao PDR (Vientiane: Government of the Lao PDR and the United

Nations), p. 2.

เพราะเกษตรกรจำนวนไมนอยเขาไปเกยวของกบระบบตลาดหรอการสราง

ผลผลตทางการเกษตรเพอการคาในรปแบบตางๆ กน�3

หากเรายดตดอยเพยงกบขอมลเหลานยอมตองเผชญกบปญหาและ

ขอสงสยมากมายเมอไดประสบกบสภาพการณในชวตประจำวนของผคนใน

สงคมลาว เชนเดยวกบนกทองเทยวจำนวนเพมขนเรอยๆ ทหลงไหลเขาส

ประเทศลาว ดวยความปรารถนาจะพบเหนดนแดนทผคนยงดำรงชวตตาม

แบบอยางประเพณดงเดมและหางไกลจากอทธพลตะวนตก มกออกอาการ

ประหลาดใจเมอพบวาผคนทลาวกใชผลตภณฑของบรษทขามชาตเชนเดยวกบ

พวกตน ในบางแงมม ความเขาใจของนกทองเทยวเหลานอาจไมตางอะไรมาก

นกกบมมมองขององคกรเพอการพฒนาระหวางประเทศทจดสปป. ลาวเปนหนง

ใน “ประเทศดอยพฒนาทสด” (least developed countries)�4 และมความ

จำเปนเรงดวนทจะตองยกระดบคณภาพชวตของคนในประเทศใหหลดพนจาก

ความยากจน นาสนใจวาภาพความรบรเกยวกบลาวทงสองแบบนตงอยบนพน-

ฐานของการนยามความเปนสมยใหมทขดแยงกนอยางมาก และนำไปสความ

แตกตางอยางสำคญในการกำหนดนโยบายสบเนองไปจนถงการปฏบต กลาว

3 ดรายละเอยดในบททหนงของ Jonathan Rigg, Living with Transition in Laos:

market integration in Southeast Asia (London: RoutledgeCurzon, 2005).

4 ตามคำจำกดความขององคการสหประชาชาต ซงพจารณาจากเกณฑ 3 ประการ

คอ รายไดตำ ทรพยากรมนษยดอยคณภาพ และมความหลากหลายทางเศรษฐกจอย

ในระดบตำ ด Committee for Planning and Investment, National Statistical Centre,

United Nations Development Programme. International Trade and Human

Development, Lao PDR 2006: the third Lao PDR national human development report.

(Vientiane: Committee for Planning and Investment, National Statistical Centre,

United Nations Development Programme, 2006), p. 2.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 42 ������� �� ������!�" 43

คอ ในแงของการพฒนา ประเทศลาวจำเปนตองเรงเปลยนแปลงตวเองใหเปน

ประเทศททนสมยตามมาตรฐานสากล โดยรฐบาล สปป. ลาวเองถอประเดนดง

กลาวนเปนปญหาสำคญทตองไดรบการแกไขใหประเทศพนจากสถานภาพ

ความเปนประเทศ “ดอยพฒนาทสด” ภายใน ค.ศ. 2020�5 หากในอกดานหนง

รฐกพยายามสนบสนนสงเสรมใหมการฟนฟ “ประเพณอนดงามของชาต”�6

อยางตอเนอง วฒนธรรม “สมยใหม” ถกมองวาเปนปจจยสำคญทกำลงคกคาม

วฒนธรรมลาวทมมาแตดงเดม ผเขยนมองวาคณลกษณะทมความขดแยง

กนเองนเปนเนอหาสำคญของการเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรมใน สปป.

ลาว ปจจบน

ยอนกลบไปทประเดนเกยวกบความเปนสงคมแบบกสกรรมยงชพ

การเปลยนแปลงของโครงสรางความสมพนธทางการผลต โดยเฉพาะนบแตเรม

ดำเนนนโยบายกลไกเศรษฐกจแบบใหม (New Economic Mechnism:

NEM) ในป ค.ศ.1986�7 นำมาสทรรศนะทมองวาสงคมลาวกำลงเปลยนแปลง

จากระบบเศรษฐกจแบบยงชพมาสระบบเศรษฐกจแบบตลาด เหนไดจากวาแม

สนคากสกรรมยงคงอตราสวนเกอบครงของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ�8

5 Government of the Lao PDR and the United Nations, Millenium Development

Goals Progress Report Lao PDR, p. iii, และ Committee for Planning and Investment,

National Statistical Centre, United Nations Development Programme, International

Trade and Human Development, Lao PDR 2006..., p. 2.

6 คณะโฆษณาอบรมศนยกลางพรรค, สปป ลาว (30 ป) 1975-2005 (นครหลวง

เวยงจนทน: คณะโฆษณาอบรมศนยกลางพรรค, 2005), หนา 84.

7 สรชย ศรไกร, การพฒนาเศรษฐกจและการเมองลาว [ฉบบปรบปรง] (กรงเทพฯ:

โครงการจดพมพคบไฟ, 2548), หนา 170.

8 เทากบรอยละ 46.8 ในป 2004 และสดสวนนลดลงอยางตอเนองจาก 61% ใน

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 44 ������� �� ������!�" 45

แตในระยะหลง รฐกมนโยบายเรงรดสงเสรมการผลตเปนสนคามากขน และ

การเปลยนแปลงในแงของการผลตกมผลสบเนองมาถงแบบแผนการบรโภค

ดวย ตลอดชวงทศวรรษทผานมา ครวเรอนในประเทศลาวมอตราการบรโภค

ผลตผลภายในลดลงอยางตอเนอง�9 ในประเดนทวาดวยการเปลยนแปลงในเชง

ความสมพนธทางการผลตนน มงานเขยนทางวชาการทพยายามทำความเขาใจ

กบความลมเหลวของระบบนารวมและเศรษฐกจแบบสงคมนยมอยบางแลว�10

และในระยะหลงๆ กเรมมนกวชาการทตงคำถามกบนยามของเศรษฐกจแบบ

ตลาด ผานการพจารณาประวตศาสตรเศรษฐกจของดนแดนทเปนประเทศลาว

ในปจจบน�11 อยางไรกตาม ยงมงานศกษาทมงประเดนไปทการบรโภคในสงคม

ลาวรวมสมยคอนขางนอย บทความนจงเปนสวนหนงของความพยายามทจะ

แสดงใหเหนถงนยสำคญของประสบการณการบรโภคในระดบชวตประจำวน

ค.ศ. 1995 ด Committee for Planning and Investment, National Statistical Centre,

United Nations Development Programme, International Trade and Human

Development, Lao PDR 2006..., p. 189.

9 Committee for Planning and Cooperation, National Statistical Centre, The

Household of Lao PDR: social and economic indicators, Lao Expenditure and

Consumption Survey 2002/03 (LECS 3), (Vientiane: National Statistical Centre, 2004),

p. 15.

10 เชน Grant Evans, Lao Peasants under Socialism and Post-socialism (Chiang

Mai: Silkworms Books, 1995) [originally published as Lao Peasants under Socialism

in 1990 by Yale University Press].

11 เชน Andrew Walker, The Legend of the Golden Boat: Regulation, Trade and

Traders in the Borderlands of Laos, Thailand, China and Burma (Honolulu: University

of Hawaii Press, 1999), และ Jonathan Rigg, Living with Transition in Laos: market

integration in Southeast Asia.

ของปจเจกในการทำความเขาใจการเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรมใน

ประเทศลาว ผเขยนเนนพจารณากระบวนการบรโภคสนคานำเขาโดยเฉพาะ

อยางยงขาวของเครองใชในครวเรอน ในฐานะทเปนสวนหนงของประสบการณ

ความเปนสมยใหม ทงน โดยอาศยขอมลจากการสำรวจเบองตนในเขตเมอง

(อำเภอ) ปากเซและจำปาสก แขวง (จงหวด) จำปาสก�12 ซงเปนแขวงทมสดสวน

ของการผลตภายในครวเรอนตำทสดรองจากเขตนครหลวงเวยงจนทน�13 และดง

นนจงอาจสนนษฐานไดวาเปนพนททมการขยายตวของการบรโภคมวลชนมาก

กวาแขวงอนๆ อยางไรกด ขอมลภาคสนามในสวนทายของบทความจะชใหเหน

วาการบรโภคมวลชนนน มไดเปนกระบวนการทเปนหนงเดยวกนและเปนสากล

หากแตมมตของความเปนทองถนและระบบคณคาแบบดงเดมรวมอยอยางยาก

จะแยกขาดจากกนได

�������: �� ���� ��� �����

แขวงจำปาสกเปนแขวงทตงอยทางใตสดของ สปป.ลาว ทางเหนอและ

ตะวนออกตดตอกบแขวงสะหวนนะเขต สาละวน และเซกอง ของประเทศลาว

12 ในโครงสรางการปกครองสวนทองถนของไทย การปกครองขนเมองอาจเทยบ

ไดกบระดบอำเภอ สวนขนแขวงอาจเทยบไดกบระดบจงหวด แตในทางปฏบตแลวรป

แบบการปกครองทงสองนไมไดเหมอนกนไปเสยทงหมด ตวอยางเชน เจาเมอง (นาย

อำเภอ) และเจาแขวง (ผวาราชการจงหวด) เปนขาราชการการเมองไมใชขาราชการ

ประจำ ในบทความนจงจะคงเรยกหนวยการปกครองทองถนทงสองนตามชอในภาษา

ลาว.

13 CCommittee for Planning and Cooperation, National Statistical Centre, The

Household of Lao PDR:…, p. 13.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 46 ������� �� ������!�" 47

ทางใตตดกบประเทศกมพชา สวนทางทศตะวนตกตดตอกบประเทศกมพชา

และประเทศไทย แขวงจำปาสกเปนอกแขวงหนงของลาวทตงอยบน “สองฝง

ของ (แมนำโขง)” หรอพดอกแบบหนงคอเปนบรเวณทแมนำโขงไมไดทำหนาท

เปนพรมแดนระหวางประเทศ หากแตไหลผานกลางผนแผนดนของแขวง แยก

เอา 5 ตวเมอง ไดแก เมองโพนทอง เมองจำปาสก เมองสขมา เมองมนละปะโมก

และเมองโขง ออกไปอยอกฟากแมนำจากอก 5 ตวเมองรวมแขวง ปจจบน

สะพานขามแมนำโขงแหงเดยวของแขวง ไดแกสะพานมตรภาพลาว-ญปน ซง

เปนสะพานขามแมนำโขงแหงทสองของ สปป.ลาว�14 ตงอยบนเสนทางจากตว

เมองปากเซออกสชายแดนลาว-ไทยทตำบลบานชองเมก อำเภอสรนธร จงหวด

อบลราชธาน สวนใหญการสญจรไปมาระหวางสองฝงแมนำ โดยเฉพาะบรเวณ

ทอยหางออกไปจากสะพานมตรภาพลาว-ญปน ยงตองอาศยเรอหรอแพขนาน-

ยนตขนาดนอย-ใหญเปนตวเชอม

ผเขยนไดทำการวจยภาคสนามในเขตเมองปากเซและจำปาสก เมอง

ทงสองนมองคประกอบทางวฒนธรรมแตกตางหากกมความสมพนธใกลชดกน

เมองปากเซตงอยบนฝงตะวนออกของแมนำโขง หางจากดานชายแดนลาว-ไทย

เปนระยะทาง 43 กโลเมตร บรเวณทตงเมองปากเซในปจจบนนไดรบการพฒนา

ขนเปนตวเมองนบจากชวง ค.ศ. 1904 ทฝรงเศสเขามาจดการปกครองในลาว

ตอนใต�15 ปจจบนเปนศนยกลางการปกครองระดบแขวงและศนยกลางแลก-

เปลยนผลตผลทางการเกษตรจากแขวงใกลเคยง รวมทงเปนศนยรวมของสนคา

14 เปดใชเมอ ค.ศ. 2000 ด แผนกแถลงขาว วฒนธรรม แขวงจำปาสก, 25 ปแขวง

จำปาสก (ปากเซ: ฟองสะหมดศนยรวมการพมพ, 2000), หนา 67.

15 Guy, Patrick, ed., Tresor du Laos (Singapore: Association Culturelle des

Routes de la Soie, 1997), p. 100.

นำเขาจากตางแดน สวนใหญของผทดำเนนธรกจในเมองปากเซนนเปนชาว

เวยดนามและจนซงเขามาอาศยอยแถบนตงแตชวงทลาวยงอยภายใตการ

ปกครองของฝรงเศส�16 อยางไรกด สวนใหญของประชากรในเมองนนยงคง

ไดแกกลมคนทรฐนยามวาเปนชาว “ลาวลม”�17

เมองจำปาสกตงอยทางฝงตะวนตกของแมนำโขง หางจากปากเซลงไป

ทางใตประมาณ 35 กโลเมตร ปจจบนการเดนทางจากปากเซไปจำปาสกท

“สะดวก” ทสดคอการเดนทางมาใชบรการแพขนานยนตขามแมนำโขงจาก

ทาแพบานมวง แมวาจากเมองจำปาสกมเสนทางตดออกไปบรรจบกบถนนท

เชอมระหวางปากเซกบดานชายแดนบานวงเตา-ชองเมก แตกเปนทางลกรงท

สญจรไปมาคอนขางลำบากในฤดแลง และแทบใชการไมไดเลยในฤดฝน อาณา-

บรเวณทเปนตวเมองจำปาสกในปจจบนเคยเปนศนยกลางของ “นครจำปาสก”

กอนทฝรงเศสจะเขามามอำนาจปกครองดนแดนแถบน ในเขตเมองจำปาสก

นนเปนทตงของโบราณสถานวดพ ทไดรบการขนทะเบยนเปนมรดกโลกทาง

วฒนธรรมโดยองคการศกษา วทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต

16 ขอมลประชากรทเปนทางการของเมองปากเซแจงวามประชากรชาวเวยดนาม

รวม 3,373 คน และจน 412 คน จากจำนวนประชากรทงหมด 77,097 คน —หองการ

แผนการ-สงลวม เมองปากเซ, “สงลวมสภาพการจดตงปฏบตแผนพฒนาเศรษฐกจ-

สงคมประจำ 6 เดอนตนป (งวด I+II) ศกป 2005-2006 และทศทางแผนการประจำ 6

เดอนทายป ศกป 2005-2006,” (เอกสารอดสำเนา), หนา1.—แตทงนตองไมลมวาคน

ตางดาวทอาศยอยในลาวมสทธขอโอนสญชาตเปนลาว และผทไมได “ตด” สญชาต

เกา อาจขาดซงสทธบางประการในฐานะพลเมองลาว.

17 ทงนพจารณาจากการแตงกายและดำเนนชวตในปจจบน ในความเปนจรงแลว

มความเปนไปไดวามประชากรจำนวนไมนอยทแตเดมพดภาษาในตระกลมอญ-เขมร

หรอททางการลาวจดเปนกลม “ลาวเทง” อาศยรวมอย เพยงแตไดเปลยนมาแตงกาย

และพดภาษาแบบกลมชาตพนธลาว.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 48 ������� �� ������!�" 49

(UNESCO) เมอ ค.ศ.2001 นอกจากกลมศาสนสถานฮนดทตงอยบนเขาแลว

ยงมรองรอยของเมองโบราณรมฝงแมนำโขงและซากโบราณวตถมากมาย หลก

ฐานทเกาแกทสดนนสามารถกำหนดอายทางประวตศาสตรยอนกลบไปไดถง

ครสตศตวรรษท 5�18 การขดคนทางโบราณคดทสบเนองมายาวนานนบแตยค

ของคณะนกสำรวจชาวฝรงเศสในชวงปลายครสตศตวรรษท 19 ตอตนครสต

ศตวรรษท 20 จนกระทงถงคณะทำงานขององคการยเนสโกและนกโบราณคด

รวมสมยหลากหลายสญชาต เปนปจจยสำคญทผลกดนใหจำปาสกกลายเปน

หลกหมายหนงของประวตศาสตรนพนธลาวยคใหม ทเนนความรงเรองแต

ดกดำบรรพของดนแดนทเปนประเทศลาวในปจจบน�19 ในเขตเมองจำปาสกนน

มชาวเวยดนามและจนอยไมมากเมอเทยบกบปากเซ และสวนใหญเปนกลมท

เพงยายเขามาประกอบอาชพเรขายสนคาปลกในระยะไมเกนสบปหลงมาน

ประชากรสวนใหญของจำปาสกเปนชาว “ลาวลม” และครวเรอนสวนมากโดย

เฉพาะนอกเขตเทศบาลเมองจำปาสกกประกอบอาชพทำนาเปนหลก�20

นบแตลาวเขาสระบอบสงคมนยมในป ค.ศ. 1975 มความพยายามทจะ

ควบคมกจกรรมทางการตลาดคอนขางนอย เมอเทยบกบอยางเชนกรณของชาว

เวยดนามในฮานอย ทมบางชวงเวลาตองลกลอบทำการคาขาย ในยคสมยท

18 สวนทเปนปราสาทประธานนนจดวาอยในยคกอนปราสาทหนนครวด.

19 ด Vatthana Pholsena, “The Changing Historiographies of Laos: a focus on

the early period,” Journal of Southeast Asian Studies, vol. 35 no.2 (June 2004): 235-

259.

20 คดเปนรอยละ 78.01 ของจำนวนครวเรอนทงหมด 9,621 ครวเรอน ในเขต

เทศบาลเมองมครวเรอนทประกอบอาชพทำนาคดเปนสดสวนนอยทสดคอ 49.86% —

ขอมลจากสถตประจำป 2006 รวบรวมโดยหองการแผนการ-สงลวม เมองจำปาสก.

แมคาถกประณามจากระบอบสงคมนยมวาเปน “นายทน”�21 ทงน อาจเปน

เพราะสาเหตเดยวกบการปฏบตนโยบายอนๆ ของพรรคประชาชนปฏวตลาว ท

ขาดแคลนงบประมาณและบคลากรทจะผลกดนใหมการปฏบตตามนโยบายใน

ระดบทองถน กระนนกไมไดหมายความวากจกรรมการแลกเปลยนสนคาจะ

เฟองฟจนพฒนามาเปนระบบตลาดในทกพนท ในปจจบน ปากเซอาจเปนภาพ

ตวแทนของการเขาสระบบเศรษฐกจแบบการตลาดอยางเตมรปแบบ เมองแหงน

เปนทตงของตลาดถาวรขนาดใหญและปานกลางถง 5 แหง มสองแหงทขาย

สนคานำเขาเปนสวนใหญไดแก ตลาดดาวเรองเชงสะพานขามแมนำโขง และ

ตลาดศนยการคาจำปาสกกลางเมองปากเซ ในขณะทเขตเทศบาลเมองจำปาสก

นนแตเดมไมมตลาดอยเลย อาคารโรงเรอนตลาดทเพงไดรบการปลกสรางขน

ใหมเมอ ค.ศ. 2002 สดทายแลวกมเพยงผคารายยอยมาทำการซอขายกนเฉพาะ

ทกวนศกร “ตลาด” กงถาวรแหงเดยวในเขตเมองจำปาสกเปนตลาดทมมาแต

กอน ค.ศ. 1975 ตงอยหางออกไปจากเขตเทศบาลบนเสนทางสเมองสขมา

ประมาณ 20 กโลเมตร ตลาดดงกลาวนจะแปรสภาพเปนตลาดนดขนาดใหญทก

ชวงเชาวนเสาร และเปนทตงของแผงสนคานำเขาจำพวกเสอผาเครองแตงกาย

และเครองอปโภคบรโภคจากจน ไทยและเวยดนาม ซงถกสงผานตลาดในปากเซ

มาอกทอดหนง

หากจะสรปอยางหยาบๆ ปากเซและจำปาสกอาจจะเปนสองขวของ

ภาพตวแทนความเปลยนแปลงทางสงคมในประเทศลาว ความเปนเมองใหม/

21 ฆสรา ขมะวรรณ มกดาวจตร, “รหสทางวฒนธรรมของการจบจาย: เลาเรอง

การคาขาย ชวตผหญง และสงคมในตลาดแบคควา-ฮานอย,” ใน ตลาดในชวต ชวตใน

ตลาด, บรรณาธการโดย สมรกษ ชยสงหกานานนท (กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร,

2549), หนา 151.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 50 ������� �� ������!�" 51

เกา เศรษฐกจแบบตลาด/ยงชพ ความทนสมย/โบราณ และสดสวนทสงของ

สนคานำเขาในตลาดเมองปากเซและจำปาสก อาจชวยตอกยำตวเลขสถตระดบ

ประเทศทมมลคาสนคาขาเขาเฉพาะชวง ค.ศ.2001-2005 สงถง 2.77 พนลาน

ดอลลาร คดเปน 9.4 % ของ GDP�22 กระนน แทนทจะปลอยใหขอมลเชง

ปรมาณเปนขอสรปในตวมนเอง อาจนาสนใจกวาถาเราจะพจารณาลงไปใน

ระดบการปฏบตในชวตประจำวน ซงยอมพบวาพรมแดนระหวางขวตรงขาม

เหลานนออกจะพราเลอนอยมาก วถชวตของผคนบนสองฝงแมนำโขงเชอมโยง

ถงกนผานการบรโภคสนคาสมยใหม ซงเปนปรมณฑลทไมควรจะถกจำกดดวย

นยามอยางเปนทางการของเศรษฐกจแบบตลาดเทานน

����� ������ �������������!� �� �

แนวคดทางมานษยวทยาอาจไมใชทางเลอกแรกๆ ของความพยายาม

จะตอบคำถามเกยวกบการบรโภค โดยเฉพาะอยางยงการบรโภคในสงคมลาว

รวมสมย ซงดจะหางไกลจากสงคมพนเมองดงเดมอนเปนพนทการทำงานของ

นกมานษยวทยาสวนใหญ อยางไรกด มขอถกเถยงในเชงทฤษฎและงานชาต

พนธวรรณาทผเขยนเหนวาอาจชวยกำหนดกรอบและเปรยบเทยบใหเรามความ

เขาใจดขนเกยวกบปรากฏการณภาคสนามทจะไดกลาวถงตอไป ในเบองตน

ทสด เราจำเปนตองพจารณาททางของการบรโภคมวลชนในการศกษาทาง

มานษยวทยา แนนอนวาหากมองกนอยางผวเผนการบรโภคมวลชนกเปน

22 และถงแมวามลคาเครองอปโภคบรโภค จะคดเปนสดสวนเพยง 10% ของยอด

สนคานำเขา แตกมมลคาถง 53.2 ลานดอลลาร—คณะโฆษณาอบรมศนยกลางพรรค,

สปป ลาว (30 ป) 1975-2005, หนา 63..

ปรากฏการณหนงในระบบเศรษฐกจแบบตลาด ซงมกถกมองวาเปนดานตรง

ขามของระบบเศรษฐกจ “ดงเดม” ทตงอยบนพนฐานของการแลกเปลยน

(barter system) และโดยอดมคตแลว เราสามารถแบงแยกระบบเศรษฐกจ

“ดงเดม” นออกจากระบบเศรษฐกจแบบตลาดไดอยางชดเจนในแงทวาเปนรป

แบบการแลกเปลยนทฝงราก (embedded) อยในระบบคณคาทางสงคม และ

วตถในการแลกเปลยนกยดโยง (entangled) ไมไดแยกขาดจากบรบททาง

วฒนธรรมของการแลกเปลยน กลาวอยางเฉพาะเจาะจง นเปนระบบทแลก

เปลยนโดยไมอาศยตวกลางทเปนเพยงสญลกษณของมลคาเชงแลกเปลยนดง

เชนเงนตราในระบบเศรษฐกจแบบตลาด

อยางไรกด แนวคดแบบนตองเผชญกบทาทายมาอยางตอเนอง ในแง

หนง มขอมลทางชาตพนธวรรณาจำนวนมากอางถงเงนตราในบรบทสงคมพน-

เมอง ยงไมรวมถงขอถกเถยงวาบางกลมชนเผานนมการใชเงนหรอไม นอกจาก

นกมอกหลายๆ กรณทแสดงใหเหนวาเงนตรามบทบาทในเชงพธกรรมควบคไป

กบการเปนตวหมายของมลคาทเปนนามธรรม เชน บทบาทอนโดดเดนของเงน

ทถกใชในพธกรรมของลทธหนงในควบา�23 ในแงตอมามขอเสนอทวาในบางกรณ

การแลกเปลยนแบบ “ดงเดม” กมลกษณะเปนนามธรรมและแยกขาดจาก

บรบททางสงคมวฒนธรรม อยางเชน งานของแดเนยล มลเลอร (Daniel

Miller) ทเปรยบเทยบรปแบบทองถนของการแลกเปลยนในระบบ ‘Jajmani’

ของกลมชางปนหมอในหมบานแหงหนงของอนเดย กบตวแบบทางเศรษฐศาสตร

วาดวยอปสงคและอปทานของการซอขาย วาลวนเกดขนไดเฉพาะในสภาวะท

23 Martin Holbraad, “Expending Multiplicity: Money in Cuban Ifa Cults,”

Journal of the Royal Anthropological Institute, vol. 11 (2005): 231-254.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 52 ������� �� ������!�" 53

เปนอดมคตเทานน ในความเปนจรงยงมรปแบบการแลกเปลยนอนๆ ทชวยเออ

ใหรปแบบในอดมคตดำรงอยได และเปนการแลกเปลยนทขนอยกบเงอนไขเชง

ปฏบตและภมหลงทางสงคมวฒนธรรมของผคนในการแลกเปลยน ในทางกลบ

กน มลเลอรชใหเหนวาการซอขายในระบบตลาดกไมไดเปนไปตามตวแบบของ

นกเศรษฐศาสตรเสมอไป ทงผซอและผขายตางมโยงใยกบปจจยทางสงคม

วฒนธรรมไมตางไปจากการแลกเปลยนแบบ “ดงเดม”�24

พรมแดนทพราเลอนระหวางการแลกเปลยนแบบ “ดงเดม” กบระบบ

“ตลาด” ไดนำมาสขอเสนออกแนวทางหนง ดงปรากฏในงานเขยนของบรโน ลา

ตร (Bruno Latour)�25 และมเชล กลลง (Michel Callon)�26 ซงเสนอให

พจารณา “ตลาด” ในฐานะทเปนเครอขายของผกระทำ (actor-network

theory) โดยผกระทำในแงนหมายรวมถง ทงผคนในการแลกเปลยน และวตถท

อำนวยใหเกดการแลกเปลยนในอดมคตตามตวแบบทางการตลาดขนไดในชว

ขณะหนง ทงนกเพราะนอกเหนอจากชวงเวลาของการซอขาย ซงผกระทำ

24 Daniel Miller, “Turning Callon the Right Way Up,” Economy and Society,

vol. 31 no. 2 (May 2002): 218-233.

25 Bruno Latour, Reassembling the Social: an introduction to Actor-Network

Theory (Oxford: Oxford University Press, 2005).

26 กลลงเสนอแนวคดนเปนครงแรกในบทนำของหนงสอทเขาเปนบรรณาธการ

Michel Callon, “Introduction,” in The Laws of the Markets, edited by Michel Callon

(Oxford: Blackwell, 1998). อยางไรกด ในบทความน ผเขยนจะอางองจากบทความทกล

ลงสรปเกยวกบแนวคดนเอาไวในป 2003—Michel Callon, “Actor-Network Theory –

the Market Test” published by the Department of Sociology, Lancaster University,

Lancaster LA1 4YL, UK at http://www.comp.lancs.ac.uk/sociology/papers/Callon-

Market-Test.pdf.

ทงหมดจำเปนตองแยกขาดจากระบบคณคาอนๆ คงเหลอแตเพยงมลคาท

สามารถคาดคำนวณเปนราคาแลว ผกระทำในเครอขายความสมพนธนจะยงคง

ฝงตวอยกบระบบคณคาและเงอนไขทางวฒนธรรมตางๆ และมพลงทจะกอให

เกดการแลกเปลยนรปแบบอนๆ ตลอดเวลา อยางไรกด ผเขยนไมเหนดวยวา

เราจะสามารถรบเอาตวแบบนมาใชไดอยางเปนสากล ตลอดจนละเลยความ

แตกตางทางวฒนธรรมของการแลกเปลยนไปไดเสยทเดยว กระนน นอาจเปน

จดเรมตนทดทเราจะหวนกลบมาพจารณาการบรโภคในฐานะทเปนเครอขาย

ของความสมพนธทางสงคม ทไมจำกดเฉพาะเพยงแตความสมพนธระหวาง

บคคลเทานน หากยงครอบคลมไปถงความสมพนธระหวางผคนกบขาวของใน

กระบวนการนนๆ อกดวย

และในเมอเรามองวาการบรโภคเปนเรองของผคนกบขาวของ กจะเหน

วานเปนประเดนพนฐานของการศกษาทางมานษยวทยามาตงแตแรกเรม วาท

จรงแลว การสะสมสงของแปลกตาจากสงคมพนเมองในทตางๆ ทดำเนนไป

พรอมๆ กบทนกเดนทางชาวตะวนตกเรมปฏสมพนธกบผคนในสงคม “พน

เมอง” ตางๆ ทวโลก และการพยายามแสวงหาคำอธบายเกยวกบวตถสงของ

จากสงคมเหลานน ไดนำไปสขอเสนอเกยวกบพฒนาการทางสงคมของมนษย

ตามแนวทฤษฎมานษยวทยาววฒนาการในยคแรกๆ�27 นอกจากน การศกษา

เกยวกบวตถทางวฒนธรรมยงเปนแนววธทนกโบราณคดอาศยในการพยายาม

ทำความเขาใจสภาพสงคมวฒนธรรมในอดต ผานการตความความสมพนธ

ระหวางขาวของเครองใชทไดมาจากการขดคนกบการดำรงชวตของมนษยในยค

สมยทผานพนไปแลว ในทำนองเดยวกบทนกมานษยวทยาสนใจศกษาความ

27 ด Victor Buchli, ed., The Material Culture Reader (Oxford: Berg, 2002).

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 54 ������� �� ������!�" 55

สมพนธระหวางผคนและขาวของเพอจะทำความเขาใจเกยวกบความสมพนธ

ทางสงคมในดนแดนตางๆ ในสวนตอไปน ผเขยนจงจะไดกลาวโดยสงเขปถง

ประเดนถกเถยงเกยวกบความสมพนธระหวางผคนในฐานะทเปนองคประธาน

(subject) กบขาวของในฐานะทเปนวตถ (object) ของการศกษา โดยเฉพาะ

อยางยงในแงมมทอาจนำมาใชเปนแนวทางในการทำความเขาใจการบรโภค

มวลชนในสงคมลาว

แนวคดเกยวกบผคนและขาวของนนไดรบการพฒนาขนมาอยางมาก

ผานงานชาตพนธวรรณาวาดวยระบบการแลกเปลยนในสงคม “ดงเดม” โดย

เฉพาะอยางยงแนวทางทไดรบอทธพลทางความคดจากขอเสนอวาดวยการแลก

เปลยน “ของขวญ” (gift) ในสงคมเมลานเซยและชนพนเมองในทวปอเมรกา

ของมารแซล โมสส (Marcel Mauss)�28 อยางไรกตาม งานศกษากลมนในระยะ

หลงไดเรมตงคำถามกบขอจำกดของการพจารณาขาวของในฐานะเปนเพยงวตถ

ของการแลกเปลยน ซงจะมนยทางวฒนธรรมผานการใหความหมายของผคน

ททำการแลกเปลยนเทานน ขอเสนอใหมๆ เกยวกบระบบการแลกเปลยนแบบ

“ดงเดม” ไดหวนกลบมาตงคำถามกบกรอบความคดแบบทวนยมทแยกปร-

มณฑลของมนษยกบปรมณฑลของวตถออกจากกนอยางชดเจน ดงเชน งาน

ศกษาของแอนเนตต ไวเนอร (Annette Weiner) เกยวกบตรรกะของการแลก

เปลยนในกลมชาวเมารทการมอบของขวญดำเนนไปพรอมๆ กบการเกบรกษา

และทดแทนวตถทถอเปนความมงคงทเปนหนงเดยวกบปจเจกหรอกลมทาง

สงคม (inalieanable wealth) ซงแสดงใหเหนวาวตถในการแลกเปลยนไมได

28 Mauss, Marcel, The Gift: the Form and Reason for Exchange in Archaic

Societies (London and New York: Routledge Classics, 2004).

แยกขาดจากกบผคนททำการแลกเปลยน และไมไดถกจำกดความหมายอย

เฉพาะในชวงชวตของบคคลใดบคคลหนง หากมการสงผานขามชวรน และดง

นนจงเปนชองทางทบงบอกถงชวงชนความสมพนธทแตกตางระหวางปจเจกและ

กลมทางสงคม�29

นอกเหนอไปจากประเดนวาดวยการแลกเปลยน ยงมงานศกษาทาง

มานษยวทยาในปรมณฑลอนๆ ทมองความสมพนธระหวางผคนกบขาวของ

ในแงทมการกำหนดซงกนและกนระหวางมนษยกบวตถ และเปนสวนหนงของ

กระบวนการตระหนกในความเปนตวตนของปจเจก งานศกษาของ ปแอร บรด-

เยอ (Pierre Bourdieu) เกยวกบชาวคาบล (Kabyle) ในอลจเรย�30 เขาไดเสนอ

แนวคดเกยวกบมโนทศนเรองฮาบทส (habitus) ซงอาจแปลอยางหยาบๆ ไดวา

เปนระบบอปนสย (system of dispositions) ยกตวอยางเชน ความคดท

แยกแยะความแตกตางระหวางหญง-ชาย ซงไดรบการผลตซำผานโครงสรางท

เปนนามธรรมอยางเชน ระบบของพธกรรมในรอบป แตขณะเดยวกนกปรากฏ

อยในรปธรรมของการใชพนทในครวเรอน และดงนนการปฏบตในชวตประจำ-

วนของคนทเตบโตมาในพนทดงกลาว จงเปนการซมซบเอาฮาบทสผานรปวตถ

ทมตวตนจบตองไดอยางบานเรอนทอยอาศยดวย บรดเยอยงไดนำมโนทศนดง

กลาวมาอธบายรสนยมในฐานะปรมณฑลทแสดงออกถงความแตกตางทาง

ชนชนในสงคมฝรงเศสรวมสมย�31 ซงมองการเสพศลปะในฐานะทไมใชเปนเพยง

29 Annette B Weiner, “Inalienable Wealth,” American Ethnologist (1985): 212.

30 Pierre Bourdieu, Outline of a Theory of Practice (Cambridge: Cambridge

University Press, 1977).

31 Pierre Bourdieu, Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste,

translated by Richard Nice (Cambridge MA: Harvard University Press, 1984).

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 56 ������� �� ������!�" 57

สญญะของความแตกตางในเชงทนทางเศรษฐกจและวฒนธรรมของแตละ

ชนชน�32 แตเปนกระบวนการสงสม แสดงออก และผลตซำฮาบทสเฉพาะชนชน

ทมระบบการศกษาสมยใหมเปนชองทางอนสำคญ โดยพนฐานแลว แนวคดท

มองปฏสมพนธระหวางผคนกบขาวของวาเปนกระบวนการทมการกำหนดซง

กนและกนนน มองวาวตถเปนทหลอมรวม (embodiment) ของฮาบทส และดง

นนจงมสวนในการผลตซำฮาบทสผานการปฏบตทางสงคมบางชด แตในขณะ

เดยวกนแตละปจเจกกมยทธวธของทนำไปสการปฏบตตลอดจนการตระหนก

ในตวตนทแตกตางกนดวย แนวคดนไดรบการพฒนาตอมาโดยเฉพาะอยางยง

ในประเดนเกยวกบการบรโภคมวลชน ในบททบทวนเชงทฤษฎของแดเนยล

มลเลอร�33 และงานชาตพนธวรรณาวาดวยการบรโภคมวลชนในตรนแดด ซง

แสดงใหเหนวา คณลกษณะทขดแยงในตวเองของสภาวะสมยใหมนำมาสการ

กอรปของมโนทศนแบบทวนยมในสงคมตรนแดด และกลายรปเปนวตถผาน

กระบวนการบรโภคมวลชนอนเปนปรมณฑลทผบรโภคหลากหลายเชอชาต

เลอกอางองตวเองกบสนคาขามชาต กระบวนการนเองไดนำไปสการตระหนกใน

ความเปนคน “ตรน” (Trini) ของคนตางทมาผอาศยอยรวมกนในตรนแดด�34

32 และดงนนแมวางานเขยนของบรดเยอจะมรากฐานของแนววเคราะหแบบ

โครงสรางนยม แตกพจารณาวตถทางวฒนธรรมตางไปจากแนววเคราะหแบบสญวทยา

โปรดดเปรยบเทยบกบ เกษม เพญภนนท, “สพรมแดนความร...เรองวฒนธรรมบรโภค:

ความเปนปกตวสยของการบรโภควฒนธรรมในชวตประจำวน,” ใน สพรมแดนความร

เรองวฒนธรรมบรโภค (กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2549). หนา 44-50.

33 Daniel Miller, Material Culture and Mass Consumption (Oxford: Blackwell,

1987).

34 Daniel Miller, Modernity: An Ethnographic Approach, Dualism and Mass

Consumption in Trinidad (Oxford: Berg, 1994).

นอกจากน ยงมงานศกษาทางมานษยวทยาทหนมาเนนความสำคญ

ของวตถทางวฒนธรรม ดงเชนกลมงานเขยนทใหความสนใจกบชวตทางสงคม

ของสงของ�35 ซงมองความเปนสนคาวาไมไดเปนคณลกษณะเฉพาะ หากเปนขน

ตอนหนงในประวตศาสตรหรอชวตทางสงคมของสงของชนหนงๆ ขณะเดยวกน

กมงานเขยนทเสนอเกยวกบความเปน ผกระทำ (agency) ของวตถ ทมสวน

กำหนดเงอนไขความสมพนธทงระหวางมนษยกบสงของตางๆ และระหวาง

มนษยดวยกนเอง ตวอยางเชนขอเสนอของอลเฟรด เจลล (Alfred Gell) เกยว

กบสงทเราเรยกวา “งานศลปะ” ในสงคมดงเดม�36 และสบเนองมาในงานของ

นโคลส โธมส (Nicholas Thomas) ทเสนอแนวคดวาดวยความยดโยงกบ

บรบท (entanglement) ของวตถสงของ จากกรณศกษาวาดวยวตถทาง

พธกรรมของชาวเกาะฟจ ทกลายมาเปนสนคาในแวดวงการสะสมวตถทาง

ชาตพนธในปจจบน�37 กรณดงกลาวแสดงใหเหนวา มตทางประวตศาสตรของ

การใหความหมายกบวตถ หรอในทางกลบกนการทวตถมบทบาทกำหนดความ

สมพนธทางสงคมนน เปนกระบวนการทมความหลากหลายและแตกตางกนไป

ตามแตละบรบททางประวตศาสตรและวฒนธรรม นอกเหนอจากน ยงมงาน

ศกษาทหนมาใหความสนใจกบความเปนผกระทำของวตถในวฒนธรรมสมย

35 Arjun Appadurai, ed., The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspec-

tive (Cambridge: Cambridge University Press, 1986).

36 Alfred Gell, Art and Agency: Towards an Anthropological Theory (Oxford:

Clarendon Press, 1998).

37 Nicholas Thomas, Entangled Objects: Exchange, Material Culture, and

Colonialism in the Pacific (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press,

1991).

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 58 ������� �� ������!�" 59

ใหม อยางเชนงานศกษาเกยวกบความเปนผกระทำของวตถในการคนควาทาง

วทยาศาสตรของบรโน ลาตร�38 รวมถงขอถกเถยงเกยวกบความมตวตนจบตอง

ได (materiality) ของปรากฏการณวฒนธรรมรวมสมยทบอยครงถกมองวาม

คณลกษณะ “ไรรปวตถ” (immaterial)�39 อยางเชนการสอสารทางอนเทอร-

เนต�40

แนวคดเหลานเปนรากฐานและแนวรวมทางความคดของแนวการ

ศกษาทางมานษยวทยาทแพรหลายขนในชวงสองทศวรรษทผานมา และมชอ

เรยกอยางกวางๆ วาเปน “การศกษาวฒนธรรมทเปนวตถ” (material culture

study) ซงเปนสาขาวชาทครอบคลมประเดนการศกษาเชงชาตพนธวรรณาท

หลากหลาย�41 แตตางสนใจตอบคำถามเกยวกบสงมชวตทางสงคมและการ

เปลยนแปลงทางสงคม โดยพจารณาวตถในฐานะทเปนสวนหนงของกระบวนการ

38 Bruno Latour, Pandora’s Hope: Essays on the Reality of Science Studies (Cam-

bridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1999).

39 Victor Buchli, “General Introduction,” in Material Culture: Critical Concepts in

the Social Sciences, edited by Victor Buchli (London: Routledge, 2004), p. xxxv.

40 Daniel Miller and Don Slater, The Internet: an Ethnographic Approach (Oxford:

Berg, 2000).

41 ดบททบทวนเกยวกบกรอบความคดและตวอยางงานชาตพนธวรรณาในแนวน

ไดใน Victor Buchli, ed., Material Culture: Critical Concepts in the Social Sciences;

Christopher Tilley, “Ethnography and Material Culture,” in Handbook of

Ethnography, edited by Paul Atkinson, and et al (London: Sage Publications, 2001),

258-272, และ Christopher Tilley, Webb Keane, Susanne Kuechler, Michael Rowlands

and Patricia Spyer, eds., Handbook of Material Culture (London: Sage Publications,

2006).

หลอมรวมและแสดงออกของความคดเชงบรรทดฐานบางประการ�42

เฉพาะกรณศกษาของบทความน เราอาจกำหนดความสนใจในชนตน

ไดสองประการหลกๆ ประการแรก เกยวกบปรมณฑลของการบรโภคทวตถ

ของการแลกเปลยนสวนใหญมาจากสงคมวฒนธรรมอน และดงนนจงเปน

ตวอยางทสดขวของเศรษฐกจแบบตลาด หากนาสนใจพจารณากระบวนการท

ขาวของเหลานเขาสการบรโภคของคนลาวโดยหลอมรวมและยดโยงวตถนนๆ

เขากบระบบคณคาและศลธรรมในแบบดงเดม และในประการทสอง การ

พจารณาปฏสมพนธระหวางผบรโภคชาวลาวกบสนคาขามชาตในลกษณะท

กำหนดซงกนและกน ซงจะชวยใหเราเหนแงมมทหลากหลายของความเปนสมย

ใหม ทในแงหนง การบรโภคสนคานำเขาอาจเปนเสมอนรปวตถของมโนทศนท

หลากหลายเกยวกบความเปนสมยใหม ซงยงคงผกพนอยกบรากฐานของระบบ

คณคาทางสงคมวฒนธรรมของลาวทสงสมผานกระบวนการเรยนรทางสงคม

ขณะทในอกแงหนง การพยายามทำความเขาใจกบยทธวธของแตละปจเจกหรอ

กลมคนในการปฏบตทางสงคมอยางการบรโภค กอาจเปดเผยใหเหนกระบวนการ

ทไมจำเปนตองเปนหนงเดยวกนของการกอรปความตระหนกในตวตนและความ

เปนคนลาว “สมยใหม” ดวยเชนกน

�"����#"�!�

อาจจะไมถกตองเสยทเดยวนกทจะกลาววาการบรโภคสนคานำเขา

เปนคณลกษณะเฉพาะของสงคมลาว “สมยใหม” ผแทนการคาบรษทอสต

42 Victor Buchli, ed., The Material Culture Reader, p. 16, และด Daniel Miller,

ed., Materiality (Durham and London: Duke University Press, 2005).

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 60 ������� �� ������!�" 61

อนเดยของดตช (VOC) บนทกเอาไวตงแตชวงครสตศตวรรษท 17 เกยวกบ

การเดนทางจากสำนกงานการคาของบรษทฯ ในกมพชาผานจำปาสกไปยง

เวยงจนทน วาพอคาชาวลาวนำสนคาตางๆ รวมทงสนคาธรรมชาตจากจำปาสก

อยางเชนครงและหนงกวางไปแลกเอาสนคาจำพวกผาแพรจากพอคาชาวอนเดย

ในอยธยา�43 ในอดตระยะใกลกวานน เมอมการปดพรมแดนระหวางลาวกบไทย

ใน ค.ศ. 1975 มรายงานวารอยละ 85 ของรานคาสงและคาปลกในนครพนม

มกดาหารและเมองอนๆ ทเคยทำการคากบลาวมยอดขายลดลงทนทกวา 60

เปอรเซนต�44 ในดนแดนทดเหมอนถกหอมลอมดวยรฐอนและไมมนานนำทาง

ทะเลเชอมออกส “โลกภายนอก” กลบกลายเปนวาผนแผนดนและสายนำโขง

เปนหนทางกวางใหญของสนคาทจะเดนทางเขาสลาว ปฏสมพนธระหวางลาวกบ

ประเทศเพอนบานดจะยงทวความสำคญขนในปจจบน เหนไดจากการขยายตว

ของชมชนชายแดน ปจจบนมประชากรมากกวาครงหนงของทงประเทศตง

ถนฐานอยในเขตเมองทมชายแดนตดตอกบประเทศกมพชา จน ไทย พมา และ

เวยดนาม�45

ในป ค.ศ. 2003 หาอนดบของประเภทสนคาทมการนำเขาสนคามาก

ทสดไดแก สนคาประเภทเครองจกรและเครองใชไฟฟา ผลตภณฑนำมนและแร

43 แกรรท ฟาน วยสทฮอฟฟ (Gerrit van Wuysthoff) เขาเฝาเจาสลยะวงสา ณ กรง

เวยงจนทนเมอ ค.ศ. 1641 ขอมลจากนทรรศการ “Van Wuysthoff and the Kingdom of

Lanxang” จดขน ณ หอพพธภณฑแหงชาต นครหลวงเวยงจนทน ระหวางวนท 16

กมภาพนธ ถง วนท 22 เมษายน 2550

44 อางใน Grant Evans, Agrarian Change in Communist Laos (Singapore:

Institute of South-East Asian Studies, 1988).

45 Committee for Planning and Investment, International Trade and Human De-

velopment, Lao PDR 2006:..., p. 127.

อปกรณสำหรบการคมนาคมขนสง ผาและเครองแตงกาย อาหารสำเรจรป

เครองดมและยาสบ�46 โดยในรายการสนคานำเขาหลกๆ จากบรรดาประเทศค

คาสำคญทง 4 อนดบแรกไดแก ไทย สหภาพยโรป เวยดนาม และจน มสนคา

อปโภคบรโภคเปนสนคาประเภทเดยวตดอยในรายการของทงสประเทศ อยางไร

กด ตวเลขสถตเกยวกบปรมาณสนคาในปจจบนกอาจไมใชทงหมดของขอเทจ

จรงเกยวกบการนำสนคาจากตางแดนเขามาในลาว เฉพาะกรณการคาระหวาง

ลาว-ไทย เคยมผประมาณการไววาในชวงกอนการปฏรปเศรษฐกจวา การนำเขา

สนคาจากไทยอยาง “ไมเปนทางการ” อาจสงถงหนงในสามหรอครงหนงของ

ปรมาณการคาระหวางสองประเทศตามสถตทางการ�47 ขอมลลาสดใน ค.ศ.

2002 ประมาณการวาการนำเขาสนคาอยาง “ไมเปนทางการ” อาจสงเทากบ

รอยละ 31 ของมลคาการนำเขารวมอยางเปนทางการ�48

สำนกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) ประเมนวา

ความเฟองฟของการคาท “ไมเปนทางการ” นาจะเปนผลมาจากขอจำกด

มากมายของกฎเกณฑเกยวกบการนำเขาสนคาทงในระดบรฐและการปฏบต

นโยบายในแตละทองถน การคาดคะเนแบบน สะทอนใหเหนทศนคตทมองการ

46 Committee for Planning and Investment, International Trade and Human

Development, Lao PDR 2006, p.199. อยางไรกด ตองคำนงดวยวา มจำนวนหนงเปน

สนคาทนำเขาเพอสงตอไปยงประเทศทสาม (re-export) ดวยตองการใชประโยชนจาก

สทธพเศษทางการคาทสปป.ลาวไดรบจากประเทศคคาบางประเทศ ด ชลศา รตรสาร,

“การคาไทย-ลาว ในบรบทของการครอบงำทางวฒนธรรม,” เอเชยปรทศน ปท 26 เลม

ท 1 (มกราคม-มถนายน 2548); 134.

47 Grant Evans, Agrarian Change in Communist Laos, p. 57.

48 Committee for Planning and Investment, International Trade and Human

Development, Lao PDR 2006, p. 25.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 62 ������� �� ������!�" 63

คาเปนกจกรรมทไมมชวต และอาจมผลดหรอเสยตอการพฒนาทรพยากร

มนษยไดเฉพาะในแงทเปนรปธรรม อยางเชน ชวยสรางรายไดใหกบกลมผคา

รายยอย ชวยใหผบรโภคไดซอสนคานำเขาในราคาถกกวาราคาตลาด แตกทำให

รฐตองขาดรายไดซงจะยอนกลบมาพฒนาประเทศ ฯลฯ แนนอนวา เมอกลาว

ถง “สนคานำเขา” อาจมนยของวตถในอดมคตของระบบการแลกเปลยนแบบ

ตลาด เปนวตถทเราพบเจอหนาเมอมนไดเขามาอยในชวงชวตทางสงคมทเปน

สนคา (ตามภาษาของอพพาดไร) อยในชวงเวลาของ “การซอขาย” สภาวะททง

ผซอ ผขาย และตวสนคานน ไดถกแยกขาดจากสงคมวฒนธรรมทผลตมนขน

มาอยางสมบรณ (ตามภาษาของกลลง) เราอาจนกถงภาพของคอนเทนเนอร

ขนาดใหญตามดานชายแดนสากลตางๆ ทผคนเดนผานไปมาโดยไมสนใจวาม

อะไรอยขางใน อยางไรกด ในสวนนผเขยนจะไดทำหนาทของนกมานษยวทยา

ทวๆ ไป ทจะแสดงใหเหนวา มตท “ไมเปนทางการ” ของการนำเขาสนคานน

เปนประสบการณทางวฒนธรรมทมมตของความสมพนธทางสงคมระหวาง

บคคลตางๆ อยางมากดวย

“ตนทน” ของการเดนทาง

ในจำนวนจดผานแดนสากลระหวางไทยกบเมองใหญ�49 ของลาวนน ม

เพยงดานวงเตา-ชองเมกแหงเดยวทไมไดใชแมนำโขงเปนเสนแบงเขตแดน ซง

อาจทำใหดเหมอนสะดวกตอการนำเขาสนคาจากประเทศไทยมายงปากเซเพอ

ตอไปเมองอนๆ รวมทงจำปาสก แตในความเปนจรง การจะเขาไปใหถง “ตว

เมอง” ของทงสองฟากนนยงกนระยะทางอกยาวไกล เฉพาะระยะทางจากดาน

49 ไดแก นครหลวงเวยงจนทน สะหวนนะเขต (เมองไกสอน พมวหาน หรอชอเดม

คอเมองคนทะบล) และปากเซ ซงเปนเมองใหญสามอนดบแรกของประเทศ.

ตรวจคนเขาเมองไปถงตวจงหวดอบลราชธานนนกไกลถง 89 กโลเมตร มากกวา

ระยะทางรวมระหวางสะหวนนะเขต-มกดาหาร (ประมาณ 20 กโลเมตร) และ

ระหวางนครหลวงเวยงจนทน-หนองคาย (ประมาณ 30 กโลเมตร) เสยอก สวน

การเดนทางจากเมองจำปาสกนนกเชนไดกลาวไปแลวในตอนตน วาสวนใหญ

นยมใชเสนทางผานเมองปากเซมากกวา และคนจำปาสกเองสวนใหญกมความ

รสกวาตนอาศยอย “อกฟากของ” (คออยคนละฟากกบผนแผนดนใหญของ

ลาว) และความท “ดนไมตอแผน” นเองทเปนอปสรรคสำคญของการเดนทาง

เขามาปากเซซงเปนทงศนยกลางทางดานการปกครองทองถน ทางดานเศรษฐกจ

และเปนจดเชอมตอไปยงเมองอนๆ ลกษณะเชนนมสวนทำใหการเดนทาง

กลายเปน “ตนทน” สำคญของสนคาตางๆ ทงการเดนทางขามพรมแดนและ

การเดนทางเชอมแผนดนสองฟากแมนำโขง และถงแม “ตนทน” นอาจจะแปร

เปน “ราคา” ไดในหลายๆ กรณ แตในขณะเดยวกนกเรยกรองความสมพนธ

ทางสงคมทโยงใยกบตวสนคานนดวย ดงจะไดกลาวถงตอไป

นบแตรฐบาลลาวเรมดำเนนนโยบายกลไกเศรษฐกจใหม ไดมการจด

ตงหนวยงานของรฐทดำเนนธรกจนำเขา-สงออก หลงจากนนกเรมมบรษท

เอกชนทไดรบอนญาตใหประกอบธรกจดงกลาวน ปจจบนในแขวงจำปาสกม

บรษท ทจดทะเบยนทำธรกจนำเขา-สงออกรวม 69 บรษท ในจำนวนนนม 28

บรษททเปนสาขาของบรษทแมในนครหลวงเวยงจนทนหรอแขวงอนๆ�50 กจการ

นำเขา-สงออกน ถอเปนรปแบบทถกตองตามกฎหมายและเปนทางการทสดของ

50 แผนกการคา แขวงจำปาสก, “สรปรายชอบรรดาบรษทขาออก-ขาเขา-บรรดา

บรษททขนกบแขนงการตางๆ, วสาหกจทองเทยว, โรงแรม, บานพก, วสาหกจโรงงาน

ปรงแตงไม และสาขาบรษทตางๆ ทมาตงอยแขวงจำปาสก (แตป 1996 ถงศกป 2004-

2005),” (เอกสารอดสำเนา).

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 64 ������� �� ������!�" 65

การนำเขาสนคาจากตางประเทศ อยางไรกด การจดทะเบยนเพอประกอบ

กจการนไมใชเรองงาย และในหลายๆ กรณเราจงพบวาบรษททงของรฐและ

เอกชนดำเนนงานในลกษณะเปนผใหบรการประสานงานเพอนำเขาสนคาของผ

คารายอนควบคไปกบการนำเขาสนคาเพอจำหนายดวยตนเอง นอกจากนน

แตละบรษทยงมความหลากหลายของสนคาทนำเขาสง แมในชวงเวลาเดยวกน

เราอาจพบวาบรษทผนำเขาอปกรณกอสราง ยงนำเขาและวางขายตเยน และรถ

จกรยานไปพรอมๆ กนดวย�51 มเพยงไมกบรษทเทานนทดำเนนกจการใน

ลกษณะเปนตวแทนจำหนายของตราสนคาจากตางประเทศ ทเปนทรจกกนดคอ

บรษทผนำเขาผลตภณฑเนสทเล ซงจะไมนำเขาสนคาอยางอนๆ เลย อยางไรก

ด ไมไดหมายความวาผลตภณฑเนสทเลทเราเหนอยตามทองตลาดในปากเซ

หรอจำปาสก จะเปนสนคาทรบมาจากบรษทตวแทนดงกลาวทงหมด ทงนก

เพราะมชองทางในการนำเขาสนคาแบบไมเปนทางการอนๆ อก

รานคาสงหรอรานคาปลกขนาดใหญในตลาดปากเซสวนมากมกใช

บรการของบรษทนำเขา-สงออกในการนำเขาสนคาจำนวนมาก แลวนำไปขายตอ

ใหรานคารายยอย จงไมนาแปลกใจทผบรโภคลาวดมนมเปรยว ชาเขยว ใชสบ

ยาสระผม นำยาปรบผานม นำยาลางหองนำ ฯลฯ ทนำเขาจากประเทศไทยใน

ราคาทสงกวาราคาขายตนทางราว 10-30% ราคาสนคาอาจถกหรอแพงกวากน

ไดในกรณของรานคารายยอยทอาศยรบสนคาจากผคาทเดนทางผานดานวง

เตา-ชองเมก เขาไปซอสนคาดวยตวเอง โดยสวนมากจะไปรบจากรานคาสงทตง

อยหนาดานตรวจคนเขาเมอง มสวนนอยทเดนทางเขาไปถงตวจงหวดอบลราชธาน

51 เราไมอาจกลาวไดวานเปนลกษณะทวๆ ไปของหางสรรพสนคาเชนทพบใน

ประเทศไทยหรอทอนๆ เพราะรานเหลานจะวางขายเฉพาะสนคาเฉพาะทบรษทของตน

เปนตวแทนจำหนายอยางเปนทางการเทานน.

สนคาทมการนำเขาดวยวธแบบน มตงแตผลตภณฑแบบเดยวกบทมบรษทผนำ

เขาตามกฎหมายอยแลว และทเหนจะมากทสดกคอเสอผาเครองแตงกาย สวน

อกประเภทหนงทสำคญไมแพกนคอสนคาจำพวกอาหารทงอาหารสำเรจรปทไม

ไดมโรงงานผลตในปากเซ (เชน ไสกรอก ลกชน) และอาหารสดจำพวกผก ผล

ไมตางๆ รวมทงสนคาควบคมอยางไขไกดวย ความสำคญของสนคานำเขาแบบ

“ไมเปนทางการ” ตอตลาดในปากเซและจำปาสก เหนไดจากตวอยางกรณใน

ชวงเทศกาลนมสการปราสาทหนวดพเมอตนเดอนกมภาพนธทผานมา ทางดาน

ศลกากรของลาวไดเพมความเขมงวดในการตรวจจบผลกลอบนำเขาไขไกสด

จากไทย จนถงขนทวา ราคาขายปลกไขไกในเมองจำปาสกนนขยบขนเกอบเทา

ตวเลยทเดยว แตถงกระนนกยงเกดสภาวะขาดแคลนไขไก มแตผทมเครอขาย

ดพอเทานนทจะหาไขไกมาประกอบอาหารขายในชวงเทศกาลได

ผคารายยอยแตละคนมวธแตกตางกนในการนำสนคาผานขนตอนทาง

ดานศลกากร หลายครงทผคาจำเปนตองอาศยจางบคคลอกกลมหนงเปนผนำ

สงสนคาขามชายแดนแทน แตไมวาจะเปนในกรณแบบใด การนำสนคาเขาดวย

ชองทางนกจำเปนตองอาศยการสรางเครอขายทางสงคมทงกบผคารายอนๆ

ผรบจาง ตลอดจนเจาหนาทของรฐ และโดยเฉพาะอยางยงทผเขยนเหนวาเปน

ปจจยขบเคลอนกระจายสนคาไปยงทองถนของผบรโภคนนกคอระบบ

การขนสงมวลชน ซง ณ ปจจบนนเกอบทงหมดยงเปนการดำเนนงานของรถ

โดยสารประเภทรถสองแถวขนาดเลก และเปนพาหนะประจำของของผคาราย

ยอยทกลาวถง ในขณะทเสนทางระหวางปากเซกบดานวงเตานนอาจมทางเลอก

มากกวา คอนอกจากจะมรถสองแถวบรการตลอดวนแลว ยงมบรการรถ

“แทกซ” สำหรบผทมงบประมาณสงขนมาอกดวย การเดนทางระหวางจำปาสก

กบปากเซ (และในสดสวนทนอยลงมาคอระหวางจำปาสกกบดานวงเตา) ดวย

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 66 ������� �� ������!�" 67

บรการรถโดยสาร คอนขางมแบบแผนทชดเจน และสะทอนใหเหนกระบวนการ

ทสนคาจะเปลยนผานไปเปนวตถในระบบคณคาของทองถน

รถโดยสารทแลนผานเมองจำปาสกไปยงปากเซประกอบดวยรถ

โดยสารประจำทางซงแลนออกจากหมบานตางๆ ชนนอกและรถทออกจากตว

เมองจำปาสก นอกจากนยงมรถโดยสารทออกจากเมองสขมาซงอยทางใตของ

เมองจำปาสกแลนผานเพอจะมาขามแมนำโขงทเมองจำปาสกไปยงเมองปากเซ

อกดวย อยางไรกด คนจำปาสกจะไมนยมโดยสารรถสายเมองสขมาแมวาจะไป

ถงจดหมายและผานกลบมาทางเดยวกนกตาม สวนใหญจะนยมเดนทางไปกบ

รถทเรยกวา “รถบาน” ซงหมายถงรถประจำทางทออกโดยตรงจากหมบานของ

ตนเอง หรอในกรณคนทอาศยในตวเมองจำปาสก กคอรถในสงกดสมาคมรถ

โดยสารเทศบาลเมองจำปาสก ประมาณ 30-40% ของผโดยสารแตละเทยวรถ

จะออกเดนทางไปปากเซในชวงเชา และรอกลบพรอมกบรถคนเดยวกนนน ซง

โดยมากจะกลบออกจากตลาดดาวเรอง เมองปากเซ ในชวงสายตงแตประมาณ

กอน 10.30 น. ไปจนถงชวงเทยงวน มรถโดยสารนอยคนทออกเดนทางกลบหลง

13.00 น. ทงนกเพราะเมอรวมเวลาทใชรอและขามแพขนานยนตแลว ระยะทาง

เพยงแค 35-40 กโลเมตร กตองใชเวลาอยางตำไมนอยกวาหนงชวโมงครงเลยท

เดยว การใชบรการของ “รถบาน” โดยพนฐานทสดแลวกคอ การรบประกนวา

รถจะไปจอดถงหนาทพกอาศยของผโดยสารเอง โดยเฉพาะอยางยงกรณของ

หมบานทอยนอกเมองจำปาสกไปตามทางถนนลกรงและไมมรถโดยสารคน

อนๆ แลนผาน

ลกคาประจำของรถโดยสารสายจำปาสก-ปากเซกคอ แมคาอาหารสด

ทเดนทางเขาไปซอสนคาดวยตวเองเกอบทกวน พวกเธอจะออกเดนทางจาก

จำปาสกแตเชามด บางครงถาจำเปนกจะไมรอจนถงเวลาเปดบรการของแพ-

ขนานยนตขนาดใหญทเรมตอน 7.00 น. แตจะอาศยขามแพขนาดเลกสำหรบรถ

จกรยานยนตแลวไปตอรถโดยสารตรงเขาปากเซเลย หากแตเวลากลบสวนใหญ

จะพยายามกลบใหทน “รถบาน” ปรมาณทมากและความคลายคลงของสนคา

ทแตละคนซอ ทำใหแมคากลมนมความจำเปนตองพกปากกาเมจกเอาไวเขยน

ชอของตวเองบนทกหบหอสนคาทกระจดกระจายอยในรถ และหากวาเธอ

หลงลมขาวของบางชนไป ผขบรถโดยสารซงเปน “คนจำปาสก” เหมอนกนกจะ

ยงเอากลบมาสงคนใหหลงจากผโดยสารคนอนลงจากรถไปหมดแลว ผเขยนเคย

พบแมคาชาวเวยดผหนง ซงตงรานคาสงสนคาจากเวยดนามอยในหมบานทเปน

ตลาดนดนอกตวเมองจำปาสก เธอโดยสารมากบ “รถบาน” ทจะกลบไปยง

หมบานของเธอ ซงเปนรถของผใหบรการทเธอคนเคย จงเจาะจงรอเวลาเพอจะ

รอเดนทางกลบดวย แมวาในความเปนจรงเธออาจจะออกเดนทางไปกอนกบรถ

คนอนไดกตาม

นอกจากน นยสำคญของความเปนคน “บานเดยวกน” ยงมบทบาท

ตอการดำเนนธรกจรานคาปลกอกดวย ในตลาดดาวเรองนนมรานคาจำนวน

มากทขายสนคาเหมอนๆ กน หากแตละรานคาจะมลกคาประจำของตว และคน

ทมาซอสนคาในตลาดสวนใหญกพอใจทจะซอสนคาจากรานทคนเคยกนมาก

กวา และรปธรรมประการหนงของความคนเคยกคอความเปนคนบานเดยวกน

ตวอยางเชน ในตลาดดาวเรองมรานคาปลกเครองใชไฟฟารานหนงซงเจาของ

เปนคนจากหมบานทาปลา�52 พนกงานขายในรานนกเปนคนรนใหมในหมบาน

สวนใหญเมอคนจากทาปลาและหมบานใกลเคยงตองการซอเครองใชไฟฟากจะ

52 ชอหมบานและชอบคคลทไมไดระบนามสกลในบทความนเปนชอสมมต

ทงหมด หมบานทาปลาอยหางจากตวเมองจำปาสกลงไปทางใตประมาณ 18 กโลเมตร

ตามลำนำโขง แตถาเดนทางไปตามถนนลกรงจะเปนระยะทางยาวกวานน.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 68 ������� �� ������!�" 69

เจาะจงมาซอทรานน ในกรณอนๆ อาจมบางครงทผซอพบวาราคาสนคาในราน

ทคนเคยสงกวารานอน แตรานคานนมกยนดใหคางชำระไดบางสวน ซงถอเปน

วธการงายๆ ทจะผกสมพนธกบลกคาประจำ รวมทงซอความไววางใจดวยการ

ใหคางชำระ เหนไดชดวา นเปนระบบทไมสามารถเกดขนไดในสงคมทยดระบบ

คณคาแตกตางออกไป

ในทางปฏบตแลว รายไดสวนทจะเปนกำไรของผใหบรการรถโดยสาร

จะไดมาจากการรบขนสงสนคาจากปากเซมาใหกบรานคาปลกรายใหญๆ ใน

จำปาสก เจาของรานคาปลกจะใชวธโทรศพทไปสงสนคาจากรานคาสงในปากเซ

เมอถงเวลารานคาสงกจะใหรถเขนนำสนคามาสงยงรถคนทไดรบแจงไว ผคา

ปลกบางรายทมความสมพนธคนเคยกบผใหบรการรถโดยสาร อาจใชวธฝาก

เงนมาจายเปนคาสนคาดวย ในกรณทผเขยนเคยพบนน จำนวนเงนทฝากมาอาจ

สงเปนหลกหมนบาทตอวน ความสมพนธระหวางเจาของรานคาปลกกบผให

บรการรถโดยสารนมสวนสรางบคลกเฉพาะใหกบขาวของทรถโดยสารนำสง

นอกเหนอไปจากรอยนำหมกของปากกเมจกทระบชอของผสงสนคาแตละคน

เนองจากคาบรการขนสงสนคาลกษณะนจะเปนไปในเชง “แลวแตจะให” จงเปน

เหมอนภาพสะทอนของวธคดของผใชบรการแตละคนเกยวกบ “ตนทน” สวนน

ดวย เจาของรถโดยสารผหนงเคยเลาเปรยบเทยบใหฟงเกยวกบเจาของรานคา

ปลกบางรานวา เจาของรานคาปลกท “ด” นนไมจำเปนวาจะตองจายคาบรการ

สงกวาเพอน แตเขายกตวอยางกรณทเปนลกษณะของคนทเขาไมอยากให

บรการอก เชนเจาของรานคาปลกผหนงทเคยจางเขาขนเตาถานมาจากปากเซ

แตเมอถงปลายทางปรากฏวามเตาทเกดแตกชำรด เจาของรานผนนจงขอปรบ

คาเสยหาย “เทากบราคา” ของเตานนโดยแจงวาเปนเงน 5,000 กบ (ประมาณ

18 บาท) หากชายผนนซงคนเคยกบราคาตลาดของสนคาทตนทำการขนสง คด

วาราคาของเตานนควรจะเทากบเพยง 4,000 กบ และถงแมวาเขาจะตกลงจาย

คาปรบตามราคาทเรยก เขากพยายามหลกเลยงไมรบขนสงสนคาใหกบเจาของ

รานผนนอก

อกกรณทอาจแสดงใหเหนภาพความสมพนธทตางออกไป คอเมอชวง

เทศกาลนมสการปราสาทหนวดพทผานมา และเปนชวงทรถโดยสารสายจำปา

สกมผโดยสารแนนและรบขนสงสนคาจนเตมความจของรถ วา ซงใหบรการรถ

โดยสารรวมกบสามตองการจะซอปนซเมนตไปใชในงานกอสรางบานหลงใหม

ของครอบครว โดยเธอตกลงกบชางกอสรางไววาจะนำปนไปสงใหในวนนน แต

เนองจากรถของเธออดแนนไปดวยผโดยสารและสนคาอนๆ เธอจงจำตองตดใจ

และคดวางานกอสรางบานของเธอจะตองลาชาออกไปอกนบสบวนตามระยะ

เวลาของเทศกาลฯ วดพ ปรากฏวาเมอเธอนำสนคาไปสงใหกบรานคาปลก

บรเวณทาแพขนานยนต เจาของรานซงไดยนบทสนทนาของวาเกยวกบปญหา

เรองปนนน จงเสนอใหวา “ยม” ปนทเธอเตรยมไวสำหรบปรบปรงซอมแซม

บานของเธอเองไปกอน แลวจงนำมาสงคนเมอรถโดยสารของวาไดโอกาสกลบ

เขาไปปากเซอก

จากกรณเหลานจะเหนวาการเดนทางของสนคา ไมใชเพยงการขนยาย

วตถจากแหงหนงไปยงอกแหงหนง หากเปนกระบวนการทหลอมเอาขาวของ

เหลานนเขาเปนสวนหนงของประสบการณในชวตประจำวนของเครอขายทาง

สงคม ไมวาจะเปนสำนกความเปนหนงในสมาชกของ “บาน” หรอเปนรปวตถ

ของมตรภาพหรอความไมพงพอใจระหวางผทอยในเครอขายนน

รปตวตนของการเดนทาง

ดงกลาวมาแลววาสภาพของดานชายแดนบนผนแผนดน ทำใหด

เหมอนการขามพรมแดนนนชางงายดายนก ระหวางเวลาเปดทำการของดาน

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 70 ������� �� ������!�" 71

ตรวจคนเขาเมอง�53 ถงแมไมมเอกสารผานแดนอยางเชนบตรผานแดนหรอ

หนงสอเดนทาง ผคนกสามารถเดนขามพรมแดนเขาไปในอกประเทศหนงได

เพยงจายคาธรรมเนยมผานแดนเหมอนจายคาผานประต แตดงทกลาวแลวเชน

กนวา การเดนทางไปใหถงตวเมองนนกลบไมใชเรองงาย ในอดตกอนทจะม

บรการรถโดยสารระหวางประเทศสายปากเซ-อบลราชธาน�54 และกอนทจะม

การขยายเวลาทำการของดานตรวจคนเขาเมอง การเดนทางไป-กลบปากเซ-

อบลราชธานดวยระบบขนสงมวลชนภายในวนเดยวนนแทบจะเปนไปไมไดเลย

อยางไรกด ยงมผคนจากปากเซและจำปาสกจำนวนหนงนยมเดนทาง

ไปจงหวดอบลราชธาน อาจเดนทางไป-กลบในวนเดยวหรออยคางคน สวนใหญ

จะรวมกนเดนทางไปเปนกลมประมาณ 9-10 คน ซงเปนจำนวนพอดกบทจะ

เหมารถตจากชายแดนฝงไทยเขาไปยงตวจงหวดอบลราชธานได ดวยวธการ

แบบน รวมคาเหมารถโดยสารสองแถวไป-กลบระหวางปากเซกบดานวงเตาแลว

แตละคนจะเสยคาใชจายในการเดนทางรวมประมาณ 250 บาท สำหรบการเดน

ทางไป-กลบในวนเดยว คาใชจายจะสงขนเมอจำนวนคนรวมนอยลง แตกมบาง

กรณเหมอนกนทมผรวมทางขบรถสวนตวไปจอดไวทดานตรวจคนเขาเมองฝง

ลาว แตละคนกจะชวยกนออกเฉพาะคาเหมารถตในเขตไทยเทานน เมอแรก

เรมทบรษทรถโดยสารปรบอากาศในปากเซไดตกลงรวมกบบรษทขนสงของ

ประเทศไทย เปดใหบรการรถโดยสารประจำทางจากปากเซถงจงหวดอบลราชธาน

นน เปนขาวทไดรบความสนใจจากคนในปากเซมากพอสมควร แตตลอดหนงป

ทผานมาตองถอวา นเปนเสนทางเดนรถระหวางลาว-ไทยทประสบความสำเรจ

53 ขยายเวลาดำเนนการเปน 6.00-20.00 น. ตงแตวนท 15 มนาคม พ.ศ. 2550.

54 เรมดำเนนการวนท 24 กมภาพนธ พ.ศ. 2549 ใหบรการไป-กลบรวมวนละ6-8

เทยว คดคาโดยสาร 200 บาทตอคนตอเทยว.

ทางธรกจนอยทสด�55 สวนใหญของคนทเดนทางไปอบลราชธานยงเลอกใชวธชก

ชวนเพอนๆ เหมารถไปเปนกลมเหมอนเดม ความนยมตอการรวมกลมกนเดน

ทางเปนตวอยางหนงทแสดงใหเหนความสำคญของเครอขายทางสงคมแมแตใน

การทำกจกรรมแบบ “สมยใหม” แมวาสาเหตของการเดนทางอบลราชธานของ

แตละคนจะแตกตางกน เชน ไปพบแพทย รวมทงคลนคความงามใบหนา ไปซอ

อปกรณเฉพาะทาง หรอไปเปนเพอนของเพอนอกท แตสวนใหญแลวภายหลง

แตละคนจดการธระของตนเรยบรอย จะตองมรายการไปจบจายสนคาตามหาง

สรรพสนคาขนาดใหญ ไดแก หางบกซ และเทสโก โลตส มนอยคนทจะไปหาง

สรรพสนคาโรบนสนหรอไปซอสนคาขายสงทหางแมคโคร

การเดนทางไปถงแหลงจบจายใชสอยดวยตวเอง เปนเหมอนการยอน

เสนทางของสนคาจากทไดอภปรายไปกอนหนาน มาเปนการทผบรโภคเขาไปส

โลกของสนคาดวยตวเอง หรอถาพดตามภาษาของทฤษฎเครอขายผกระทำทาง

สงคม นกเปนหวงเวลาทผบรโภคกาวเขาส “กรอบ” (frame)�56 ของการบรโภค

ในระบบตลาด เปนผกระทำทพรอมจะคดคำนวณเพอนำไปสการตดสนใจซอ

หรอไมซอสนคาแตละชน หากในการปฏบตจะพบวาผบรโภคมการผกโยงตวเอง

เขากบวตถไมเฉพาะแตกบสนคาทตนซอ โดยในเบองตนทสดกคอการผกโยงตว

เองเขากบสถานทททำการจบจาย หญงเชอสายเวยดในปากเซผหนงบอกวาเธอ

55 เทยบกบอกสามเสนทางคอ เวยงจนทน-หนองคาย เวยงจนทน-อดรธาน และ

ลาสดทเพงเปดดำเนนการเมอตนปทผานมาคอ สะหวนนะเขต-มกดาหาร ในขณะทรถ

โดยสารทงสามเสนทางนจะมผโดยสารเตมคนรถเปนสวนใหญ รถโดยสารปากเซ-

อบลราชธานเคยมผโดยสารเตมไมถงสบเทยวนบตงแตเปดใหบรการมา ชวงทมผ

โดยสารมากเปนพเศษไดแกชวงเทศกาลเขาพรรษา กบชวงกอนวนหยดปใหมและเทศ

กาลตรษจน.

56 Michel Callon, “Actor-Network Theory–the Market Test.”

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 72 ������� �� ������!�" 73

ชอบไปเดนหางบกซมากกวาเทสโก โลตส เพราะวากวางขวางกวา และ “มสอง

ชน” ผเขยนเคยไดยนคำพดทำนองนจากหญงสาวอกผหนงทเลาถงประสบการณ

ทไดตดตามญาตพนองเขาไปเทยวจงหวดอดรธานวา นาตนตาตนใจกวาจงหวด

อบลราชธาน เพราะมศนยการคาเจรญศรซงตงอยในอาคารทสงถงหาชน อนท

จรงแลวนออกจะเปนเรองเลาทขดแยงกบประสบการณในทองถนเลกนอย

เพราะในเมองปากเซเองกม “ศนยการคาจำปาสก” ซงเปนอาคารสงสามชน

และเคยเปนทตงของรานคาปลกขนาดใหญทจดเปนแบบ “ซเปอรมารเกต” แหง

หนงบนชนสองของอาคาร ราคาขายปลกของสนคา (ซงสวนใหญเปนสนคานำ

เขาจากไทย) ในรานนโดยเฉลยแลวถกกวาราคาสนคาในรานคาปลกตามตลาด

ใหญๆ ในเมองปากเซ แตดเหมอนคนสวนใหญ จะไมคอยนกอยากเขาไปจบจาย

สนคาทรานน เพราะรสกวาดจากสภาพการตกแตงรานแลวราคาสนคานาจะ

แพงกวา รานดงกลาวเพงยายไปเปดอยในอาคารสรางใหมเชงสะพานมตรภาพ

ลาว-ญปน เมอกลางเดอนมกราคม 2550 พนกงานขายในรานเลาใหฟงวา

กจการของรานดขนเมอยายมาตงอยแหงใหมน สวนใหญลกคาจะบอกวาสะดวก

ขน เพราะเดยวนสามารถจอดรถแลวเดนเขามาซอไดเลย ไมเหมอนเมอกอนท

ตองเดนขนอาคารไปซอบนชนสอง

นอาจเปนความขดแยงของภาพในอดมคตเกยวกบความเปนตลาด

แบบทองถนกบสมยใหม โดยในกรณนมสงคมไทยเปนตวแทนของโลกสมยใหม

อนเปนภาพตวแทนทถกสรางขนผานปฏสมพนธระหวางประสบการณตรงและ

กระบวนการสอสารมวลชนขามชาต�57 ประสบการณผานสอเหลานไดสรางโลก

57 ซงมขอบเขตกวางและเปนกระบวนการทซบซอนกวาเพยงแคประเดนการไดรบ

อทธพลโดยตรงของละครหลงขาวหรอการโฆษณาสนคาไทย อยางไรกตาม นเปน

ประเดนทควรจะไดถกเถยงกนในอกบทความตางหาก.

เสมอนจรงของกรงเทพฯ และประเทศไทย ซงอาจจะดเปนโลกทมตวตนชดเจน

กวาสงคมฝรงเศส อเมรกา หรอสงคมอนๆ ทมญาตพนองของคนจำนวนไมนอย

ในปากเซและจำปาสกอาศยอย แตกเปนรปตวตนทซอนเหลอมไมแนบสนทกบ

ประสบการณจรงในแตละสถานท ตวอยางเชน ผหญงในปากเซและจำปาสกมก

มความเขาใจวากรงเทพฯ คงจะเปนเมองทมพวกดารานกรองไทยเดนอยทวไป

ตามทองถนน หรอหญงชาวจำปาสกผหนงซงไดเดนทางไปกรงเทพฯ และแวะไป

จบจายสนคาในตลาดสำเพง แตเธอไมรสกวาทนนเปนสถานทเดยวกบถนน

เยาวราช จนเมอกลบมาถงบานเกดและสอบถามจงแนใจวาสถานททมชอเรยก

ตางกนนแทจรงแลวคอยานเดยวกนในกรงเทพฯ ทเธอเคยรจกผานรายการ

ตางๆ ในโทรทศนไทย

การผกโยงตวเองเขากบสถานทนเปนปจจยสำคญตอเนองไปถงการท

ผบรโภคผกโยงตวเองกบสนคานำเขาจากตางประเทศ ซงมความคลมเครอและ

อาจไมสอดคลองกบตวเลขสถตตางๆ อยางเชนมลคาการนำเขาสนคาจากไทยท

มบนทกวาสงถง 85% ของมลคาสนคานำเขาจากประเทศในกลมอาเซยนทงหมด

และไมสอดรบกบทศนคตผวเผนทวาสนคาไทยนนมคณภาพด คนลาวนยมซอ

แมจะราคาแพงกวาตาม�58 ทกวนน หากเราเดนถามผคาในตลาดดาวเรองหรอ

ออกสำรวจตามบานเรอนทอยอาศย จะพบวาสดสวนของสนคาจำนวนไมนอย

เดนทางมาจากเวยดนามและจน ผคาปลกชาวจนบางคนอาจเดนทางไปรบซอ

สนคาดวยตวเองแตสวนมากการขนสงสนคาจนนนมเครอขายนำสงมาจาก

เวยงจนทน ซงแหลงรวมสนคาทนำเขาผานชายแดนลาว-จนทางภาคเหนอของ

ประเทศอกตอหนง ขณะทสนคาเวยดนามสวนใหญเปนสนคาทสงจากเมอง

58 ชลศา รตรสาร, “การคาไทย-ลาว ในบรบทของการครอบงำทางวฒนธรรม,”: 114-141.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 74 ������� �� ������!�" 75

ดานงเขามาตามเสนทางหมายเลข 9�59 ผานแขวงสะหวนนะเขตลงมาสปากเซ

โดยทสนคาบางประเภทอยางเชนเครองแตงกายจะตดตราสนคาเปนภาษาไทย

ผคาสงชาวเวยดนามผหนงเคยกลาวกบผเขยนวา ในความเปนจรงกมสนคา

เวยดนามทราคาสงและมคณภาพดกวาสนคาสวนใหญทเธอขายอย ไมตางจาก

สนคาไทยทกมจำพวกราคาถก-คณภาพตำเชนกน เพราะฉะนนคณภาพจงขน

อยกบราคามากกวาแหลงผลตสนคา อยางไรกด ผเขยนเคยสอบถามผคาปลก

บางคนเกยวกบสนคาเวยดนามและจนทวางขายอยในตลาดวาสนคาเหลานนมา

จากไหน สวนใหญบอกแตวามคนเอามาสง แตไมไดใสใจวารบมาจากไหน ใน

ขณะทหากเราไปเลอกซอเสอผาของไทยในตลาด ไมใชเรองแปลกทเจาของราน

จะแจงวาเสอยดเดกตวนตนไปซอมาจากบกซ พจารณาจากสงทผเขยนได

ประสบมานจงมความเปนไปไดวา สนคาไทยนนมความเปนตวตนจบตองไดมาก

กวาสนคาจากประเทศอนๆ เพราะผบรโภคเองมประสบการณทงผานสอและ

โดยตรงกบแหลงทมาของสนคา และทำใหการตดสนใจซอสนคาแตละครงไมได

แยกขาดและคาดคำนวณไดในเชงปรมาณเทานน หากยงผกโยงอยกบความม

ตวตนจบตองไดของมโนทศนอยางเชน “ความเปนสมยใหม” ซงในกรณทเพง

กลาวถงคอภาพตวแทนของพนทสมยใหม นอกจากน ในอกหลายๆ กรณตว

สนคาเองยงอาจเปนรปลกษณของความเปนสมยใหมไดเชนกน

หากไมนบผคารายยอยทตงใจซอสนคากลบมาสงใหรานคาปลกใน

ปากเซและจำปาสก หรอผประกอบการทจำเปนตองใชสนคาบางชนดจำนวน

มากแลว ผเขยนสงเกตวาในการจบจายซอสนคาตามรานซเปอรสโตรแบบบกซ

59 ถนนสายนเปนสวนหนงของโครงการระเบยงเศรษฐกจตะวนออก-ตะวนตก (East-

West Corridor) ของอนภมภาคลมแมนำโขง โครงการทสมบรณจะเชอมระหวางเมอง

มะละแหมงบนฝงทะเลอนดามนของพมากบเมองดานงบนฝงทะเลจนใตของเวยดนาม.

หรอเทสโก โลตส ผซอชาวลาวจะไมนยมซอสนคาทมวางขายอยในปากเซแมจะ

มราคาถกกวากตาม และสดสวนของขาวของทจะซอกลบไปเปน “ของฝาก” ก

คอนขางสง เหนไดจากลกษณะการซอสนคาประเภทเดยวกนจำนวนมากๆ

อยางเชน แมบานผหนงเลอกซอรองเทาแตะแบบเดยวกนจากเทสโก โลตสเปน

จำนวนคเทากบจำนวนสมาชกในครอบครว หรออกคนหนงเจาะจงเลอกซอสบ

เหลวชนดบรรจขวด สและกลนเดยวกน จำนวนสามถงสขวด แทนทจะซอชนด

ถงเตม เพราะเธอไมไดมวตถประสงคจะซอกลบไปเกบไวเตมใชเองทบาน แต

ตงใจวาจะนำไปกระจายฝากกลมเพอนสนทมากกวา นอกจากนน ยงมความ

นยมในสนคาจำพวกขนมอบทมตราสนคา�60 อยางเชน เคยมวยรนชาวปากเซ

คนหนงฝากพสาวซอขนมปงปอนดตราฟารมเฮาส และทเปนทนยมมากกวานน

คอโดนทของมสเตอรโดนท ซงมสาขาอยทวไปตามซเปอรสโตรทคนเหลานไป

จบจายซอของ (ซงหมายความวาพวกเขาไมตองเจาะจงเดนทางไปเพอซอโดนท

โดยเฉพาะ) และมบรรจภณฑสวยงาม เมอเทยบกบโดนทจากเตาอบในปากเซ

ลกษณะการซอทระบใหแยกเปนหลายๆ กลอง กอาจอนมานไดวา นคงจะไมใช

การซอกลบไปรบประทานกนเองเฉพาะในครอบครวแนๆ

อาจกลาวไดวา การเลอกนำเขาสนคาบางประเภทเปนสวนหนงของ

กระบวนการนยามรสนยม “สมยใหม” ของคนลาว ถงทสดแลว มความเปนไป

ไดทสนคาสมยใหมจะเปนองคประกอบสำคญของกระบวนการเปลยนแปลงทาง

สงคมวฒนธรรม ทอาจจะไมไดมการเปลยนแปลงอยางรนแรงในระดบโครงสราง

สงคม แตเปนการเปลยนแปลงในเชงรปแบบ เชน ขาวของสวนมากทพวกเขา

60 ในเสนทางทใชเวลาเดนทางนอยกวา อยางเชนระหวางนครหลวงเวยงจนทนกบ

จงหวดชายแดนของไทย มความนยมในอาหารฟาสตฟดอนๆ ทมรานสาขา อยางเชน

เดอะ พซซา และไกทอดเคเอฟซดวย

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 76 ������� �� ������!�" 77

หอบหวซอกลบมาจากไทย เปนของฝากญาตพนอง ไมตางอะไรจากเวลาพวก

เขาไปเยยมเยยนญาตแลวไดของฝากตดไมตดมอมา เพยงแตสนคาหนาตา

แปลกๆ นนเปนรปตวตนของการเดนทางไปสสงคมอกแบบหนง ซงในขณะ

เดยวกน ไดชวยขบเนนความเปนคนลาวยคใหมของผซอและนำพาสนคานนเขา

มาอกดวย และดวยเหตนการบรโภคสนคานำเขาจงมไดเปนเพยงเรองของ

ตวเลขทางเศรษฐกจ หากแตเปนประสบการณทางวฒนธรรมทมมตของความ

สมพนธทางสงคมผานขาวของตางๆ และระหวางผคนหลายๆ กลม ซงเงอนไข

ของสงคมสมยใหมอำนวยใหมการเคลอนยายเดนทาง ไมนอยไปกวาสงทเรา

เรยกวา “สนคาขามชาต” เชนกน

ผคนเดนทาง

ในสวนทแลวผเขยนไดกลาวถงการเดนทางของสนคาสมยใหมสปากเซ

และจำปาสก ทงผานการนำเขาสนคารปแบบตางๆ และผานประสบการณการ

เดนทางเขาไปในโลกของสนคาดวยตวผบรโภคเอง อาจดเหมอนวาสงคมลาว

รวมสมยเปนโลกทเตมไปดวยการเคลอนยายเดนทาง และรปวตถของความเปน

“สมยใหม” กแทรกตวเขาไปทกหนแหงแมแตในซอกหลบหางไกลจากตวเมอง

หากดงไดกลาวแลว ถงนยสำคญของปรมาณการนำเขาสนคาอปโภคบรโภค จง

นาสนใจทจะพจารณาตอไปถงปฏสมพนธระหวางผคนกบขาวของเหลานทปลาย

ทาง กคอในปรมณฑลของครวเรอนคนลาวเองดวย ทผานมามงานศกษาเกยว

กบระบบเครอญาตและครอบครวของคนลาวทอาศยอยในประเทศลาวไมมาก

นก ในเบองตนนเราอาจอาศยคำจำกดความกวางๆ จากการศกษาเกยวกบ

ระบบเครอญาตของคน “ลาว” ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ซง

สรปวา มลกษณะสำคญอยสองประการ ประการแรก ระบบเครอญาตของคน

ลาวเปนระบบทมการสบทอดสายตระกลทางเพศหญง ซงเหนไดจากแบบแผน

การตงถนฐานและการสบทอดมรดก อยางไรกตาม มผเสนอเพมเตมวา ในทาง

ปฏบตระบบเครอญาตกบสทธทางกฎหมายและการเมองนนแยกจากกน คอถง

แมวาการสบทอดมรดกโดยเฉพาะทดนและสงปลกสรางจะสงผานผสบสาย

ตระกลฝายหญง แตอำนาจการตดสนใจในกจการอนๆ ของครอบครวจะคอยๆ

ถายโอนจากพอตาสลกเขยทแตงงานเขามาอยในครอบครว�61 ประการทสอง

การตงถนฐานของคนลาวมลกษณะเปนแบบ “กลมครวเรอน” (multihouse-

hold compounds) ซงใชพนทสวนประกอบอาหารรวมกนและแบงปนแรงงาน

ในการผลตทางเกษตร�62

ในแงน อาจกลาวไดวาบานเรอนทอยอาศยเปนพนททผลตซำความ

สมพนธทางสงคมทมครวเรอนเปนหนวยทางสงคมพนฐานทสด และมแนวโนม

จะสบทอดบทบาททางสงคมทแตกตางระหวางเพศชายและเพศหญง และการ

แบงปนทรพยากรภายในกลมครวเรอน อยางไรกด ปจจบนความเปลยนแปลงใน

องคประกอบของครอบครวและโดยเฉพาะอยางยงบานเรอนทอยอาศย กลาย

เปนตวอยางสำคญทมกถกอางถงเกยวกบกระบวนการกลายเปนสมยใหมของ

61 Charles F. Keyes, “Kin Groups in a Thai-Lao Community,” in Change and

Persistence in Thai Society, edited by William Skinner and Thomas Kirsch (Ithaca:

Cornell University Press, 1975).

62 Koishi Mizuno, “Multihousehold Compounds in Northeast Thailand,” Asia

Survey: Japanese Scholarship in Southeast Asia, Selected Studies (Berkeley: Institute of

International Studies, University of California, 1968). อางใน Stephen Sparkes, “From

House to Household: Residence and Kinship among the Isan of Northeast Thailand,” in

The House in Southeast Asia: a Changing Social, Economic and Political Domain, edited

by Stephen Sparkes and Signe Howell (London: Routledge Curzon, 2003), p. 153.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 78 ������� �� ������!�" 79

สงคมลาว อยางเชน จำนวนเฉลยของสมาชกในครวเรอนทนอยลง และโดย

เฉพาะอยางยงเมอปรมาณการนำเขาสนคาอปโภคบรโภคยอมหมายถงอตรา

การครอบครองขาวของเครองใชภายในครวเรอนลาวทสงขนตามไปดวย�63

ลกษณะเหลานถกมองวาเปนภาพสะทอนของความเปลยนแปลงดานโครงสราง

ความสมพนธทางสงคม แตหากเรามองความเปลยนแปลงนในบรบททาง

ประวตศาสตร และพจารณาปฏสมพนธระหวางคนกบวตถในลกษณะทเปน

กระบวนการปะทะสงสรรคระหวางกน เราจะไมสามารถสรปไดทนทวานเปน

ปรากฏการณของกระบวนการกลายเปนสมยใหมหรอกระบวนการกลายเปน

เมอง รายงานการสำรวจวตถทางวฒนธรรมในครวเรอนลาวบนทกเอาไวตงแต

กอนลาวเขาสระบอบสงคมนยม วาครวเรอนลาวในเขตเมองรวมถงครวเรอนทม

ฐานะทางเศรษฐกจดในเขตชนบทตางใชสนคานำเขาและสนคาฟมเฟอยจำนวน

มาก ในขณะทครอบครวชาวนายงไมมความสามารถจะเขาถงสนคาเหลานน�64

เพราะฉะนน ปจจยความเปนเมองอาจไมใชสาเหตหลกของความแตกตาง

เทากบความแตกตางทางชนชนหรอชาตพนธ ในปจจบน แมสภาพภายนอกของ

เมองจำปาสกจะขาดความคกคกของเมองคาเมองขายเชนในตวเมองปากเซ แต

ถาเรากาวเขาไปในบานทอยอาศยของคนจำปาสก เรากจะพบขาวของเครองใช

และสนคาสมยใหมตางๆ ไมแตกตางจากบานเรอนในปากเซ หรอบางครงเรา

อาจพบวาบางครอบครวทเชาบานอยในเขตเทศบาลเมองปากเซไมมโทรทศนสก

เครองเดยว ขณะทบางครอบครวในหมบานทยงไมมไฟฟาใชในอำเภอจำปาสก

63 Committee for Planning and Cooperation, The Household of Lao PDR:..., p.

6, 53.

64 Kenneth G Orr, “Patterns of Consumption in the Lao Household: a preliminary

presentation of data,” (A Working Paper issued to USAID, May 18, 1967), p.2, 33-4.

สามารถรบชมโทรทศนทบานของตนผานเครองกำเนดไฟฟาพลงงานแสง

อาทตยได

ดงนน จงนาสนใจทจะหนมาพจารณาเกยวกบการเดนทางของกลมคน

ทไดชอวาเปนผนำพาสนคาเขามาสครวเรอนลาว นอกจากผหญงในฐานะผคา

รายยอยแลว ยงจะไดกลาวรวมถงคนลาวทยายไปตงถนฐานอย “ตางประเทศ”�65

และคนลาวทไปเปนแรงงานรบจางในประเทศไทย ชวตทางสงคมของทงสาม

กลมนไดเปดประเดนทาทายมโนทศนวาดวยระบบครอบครวเครอญาตของลาว

ในสองแงมมหลกๆ ไดแก แนวคดวาดวยบทบาทของผหญง และแนวคดวาดวย

ขอบเขตทางกายภาพของกลมครวเรอน กระบวนการไหลเวยนของสนคาขาม

ชาตผานบคคลเหลาน อาจไดรบการตความวา เปนรปวตถของความเปลยนแปลง

นนๆ ดวย อยางไรกตาม หากเราพจารณาปรากฏการณดงกลาวในฐานะทเปน

สวนหนงของการปฏบตทางสงคมของแตละปจเจกหรอกลมคน กจะเหนวาเปน

กระบวนการทตงอยบนพนฐานของประวตศาสตรสงคมของชมชนอนหลอมรวม

กบระบบคณคาอนๆ เปนโครงสรางของฮาบทส ซงเมอปรากฏออกในการ

ปฏบตอาจอยในรปของยทธวธทแตกตางกนตามแตละปจเจกหรอกลมคน และ

ดงนนยอมนำไปสการตระหนกในตวตนความเปนคนลาว “สมยใหม” ทแตก

ตางกนออกไปดวยเชนกน

ผหญงเดนทาง

ขอมลจากการสำรวจเบองตนของผเขยนเกยวกบผคารายยอยในปาก-

เซและจำปาสก สอดคลองกบการศกษาอนๆ วาสดสวนของผคารายยอยเหลาน

65 หมายถงประเทศตางๆ ซงเปนดนแดนของประชากร “ผวขาว” ในโลก “ตะวน-

ตก” อยางเชนสหรฐอเมรกา ฝรงเศส และออสเตรเลย เปนตน.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 80 ������� �� ������!�" 81

เปนเพศหญงมากกวาอยางเหนไดชด เกอบทงหมดของผคาทงระหวางจำปาสก-

ปากเซ และระหวางเมองทงสองกบดานชายแดนเปนเพศหญง เชนเดยวกบผคา

สนคาประเภทเครองใชและเสอผาเครองแตงกายในนครหลวงเวยงจนทน

สะหวนนะเขต และหลวงพระบาง�66 เราสามารถสงเกตแยกแยะคนกลมนออก

จากผรวมเดนทางคนอนๆ ไดไมยากนก หากเราใชบรการรถโดยสารระหวาง

เวยงจนทนกบจงหวดหนองคายหรออดรธาน กจะพบหญงวย 25-35 ป กลมหนง

จดแจงเกบสมภาระขนาดใหญเอาไวใตทองรถ หรอกำลงสาละวนกบการกระจาย

หบหอสนคาของตนไปวางตามใตเบาะทนงอนๆ ในรถ โดยไมอนาทรกบปาย

ประกาศบนรถทขอความรวมมอไมใหผโดยสารรบฝากสงของไวใตทนงของตน

พวกเธอมทาทคนเคยกบพนกงานประจำรถโดยสาร และเปดฉากสนทนากบ

เพอนรวมทางกลมเดยวกนอยางออกรสออกชาต ในกรณของรถโดยสารจาก

ดานวงเตาทจะเดนทางไปปากเซหรอหมบานชนนอกอนๆ แมรปแบบของยาน

พาหนะอาจจะเปนเพยงรถสองแถวททำหนาทเปนรถโดยสารประจำทางดงได

กลาวมาแลว หากในแตละคนรถ จะตองมอยางนอยหนงหรอสองคนทเราเหน

ไดชดวามปรมาณสนคาทจบจายมามากเกนกวาจะนำไปใชเฉพาะในครอบครว

ของตนเอง และพวกเธอกพถพถนกบการกระจายสนคาไปตามซอกมมตางๆ

ของรถไมตางไปจากผคารายยอยในเวยงจนทน จะตางกนกแตเพยงวา อาจมอย

นอยครงกวาทสนคาของผคารายยอยกลมนจะยงอยครบจำนวนเมอถงปลาย

ทาง เพราะตามกฎหมายแลวสนคาหลายอยางเปนสนคาควบคมหรอสนคาท

ตองเสยภาษสง ซงเจาหนาทประจำดานศลกากรมสทธยดเอาไวไมใหนำเขา

ประเทศได

66 ชลศา รตรสาร, “การคาไทย-ลาว ในบรบทของการครอบงำทางวฒนธรรม,”: 128.

ภาพของผหญงทใชเวลาสวนใหญของแตละวนอยกบการเดนทาง

ทามกลางคนแปลกหนา อาจจะดขดกบตวแบบของครอบครวคน “ลาวลม” ซง

นอกจากจะถอเพศหญงเปนผสบทอดมรดกแลว แมบานชาวลาวผหนงเคยให

นยามกบผเขยนวา ในทางปฏบต เมออยกบบานผหญงเปนผเกบรกษาเงนและ

ควบคมการใชจายของครอบครว ในขณะทสามจะออกเดนทางไปประกอบ

กจกรรมทบางสวนกอใหเกดรายได ไมวาจะเปนการออกไปทำนาหรอการออก

ไปประกอบอาชพทไดรบคาจาง

อยางไรกด ขอเขยนทางประวตศาสตรหลายฉบบแสดงใหเหนวา

ผหญงลาวในภาคใตดจะมภาพลกษณทหาวหาญกวานน ในบนทกการเดนทาง

ของคณะนกสำรวจชาวฝรงเศส ตอนหนงกลาวถงสาวรนชาวลาวทมทาทกลา

หาญและสนใจทจะพดคยกบคนแปลกหนา�67 หรอในตำนานเกยวกบเมองจำปา-

สกเอง กมความเชอกนวา กอนทเชอสายเจาผครองนครเวยงจนทนจะมาไดรบ

การสถาปนาขนเปนเจาครองเมองจำปาสก�68 นครแหงนอยภายใตการปกครอง

ของผหญง�69 สำหรบในอดตระยะใกลกวานน เราจะเหนไดวา บทบาทของผหญง

67 Francis Garnier, Travels in Cambodia and Part of Laos: the Mekong Exploration

Commission Report (1866-1868), Volume 1, translated and with an introduction by

Walter E.J. Tips (Bangkok: White lotus, 1996).

68 พงศาวดารจำปาสกหลายๆ สำนวน บนทกตรงกนเกยวกบเหตการณทพระคร

โพนสะเหมก (หรอทรจกกนในชอ “ยาครขหอม”) นำพาเจาสอยสสะหมด โอรสของเจา

สลยะวงสาผครองนครเวยงจนทน หลบหนการแยงชงอำนาจภายในเวยงจนทนลงมา

ทางภาคใตของลาว กอนทจะไดรบอญเชญใหขนครองเมองจำปาสกเมอ ประมาณ พ.ศ.

2256 —สรศกด ศรสำอาง, ลำดบกษตรยลาว, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: สำนก

โบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร, 2545), หนา 328.

69 สวนใหญกลาววาเปนสองพนองชอนางเภากบนางแพง แตในงานศกษาเกยว

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 82 ������� �� ������!�" 83

ลาวในการคาขายไมใชเรองใหม คนรนทเกดกอน ค.ศ.1975 ยงจำไดดถงกลม

แมคาทเดนทางไปกบ “รถขบวน”�70 ทแลนขนลองถนนหมายเลข 13 (ใต) ซง

เชอมระหวางปากเซกบนครหลวงเวยงจนทน ในยคสมยทผคนตองใชเวลาไม

นอยกวาหนงสปดาหในการเดนทางไป-กลบบนระยะทางเกอบ 700 กโลเมตร

สำหรบผชายชาวลาวบางคน นอาจเปนเสนทางของการผจญภยและนำพาออก

ไปสโลกใหมๆ หากสำหรบแมคาเหลานน นอกจากการซอขายสนคาทวๆ ไป

แลว พวกเธอบางคนยงหารายไดจากการเสยงลกลอบนำสนคาควบคมอยาง

กาแฟและผลเรว�71 ไปสงทเวยงจนทน ซงจะมผรบไปขายในประเทศไทยอกตอ

หนง วากนวาแมคาทประสบความสำเรจจากการนำสงสนคาเหลานสามารถยก

ฐานะของตวเองขนมาไดอยางรวดเรวเลยทเดยว อยางไรกด สถานะของแมคา

กบประเพณขนปใหมลาวในจำปาสก กลาวถงเฉพาะนางเภา โดยชใหเหนถงความ

สมพนธระหวางประวตชวตของนางกบองคประกอบของพธทมเจาผครองนครจำปาสก

เปนประธาน ด Charles Archaimbault, The New Year Ceremony at Basak (South

Laos), abridged translation by Simone B. Boas (Ithaca: Southeast Asia Program,

Department of Asian Studies, Cornell University, 1971), p. 25.

70 รถทรวมกลมกนเดนทางซงรวมเอารถขนสงสนคาของบรษทใหญๆ และรถ

โดยสาร เพอรบประกนความปลอดภยทงจากสภาพถนนทยำแยและการซมโจมตจาก

พวก “ปะตกาน”.

71 มชอเรยกในภาษาลาวและตามทองถนภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยวา

“หมากแหนง” (ชอวทยาศาสตรคอ Amomum Xanthioides) เปนพชลมลกในตระกลขง-

ขา มสารนำมนหอมระเหยอยในลำตนใตดนและเมลด ใชเปนทงสมนไพรและเครอง

เทศมาแตอดต เปนหนงในสนคาทอยในรายการสวยทหวเมองภาคอสานตองสงไปยง

กรงเทพฯ ระหวางสมยรชกาลท 3-5 แหงราชวงศจกร ซงจะถกสงไปขายใหพอคาชาวจน

อกตอหนง ในเมองจำปาสกมบนทกวาเมอเจาราชบตร (โย) ไดมาปกครองเมองนน

(พ.ศ. 2364-2369) ไดเปลยนธรรมเนยมเกบสวยจากชายฉกรรจทมภรรยาแลว เปนไหม

หรอ ปาน หรอ ผลเรว คนหนงหนกชงหาตำลง.

“รถขบวน” นคอนขางจะกำกวมอยสกหนอย หลายคนมองการเดนทางยาวนาน

รวมไปกบคนแปลกหนาซงรวมทงเพศตรงขามทเปนผคมอำนาจหลายๆ อยาง

ทงเจาของรถ และผใหความคมครองขบวน ฯลฯ วาไมสามารถบอกไดวาจะเกด

อะไรขนระหวางทาง

อยางไรกด ในยคสมยใกลเคยงกน กมวาทกรรมคขนานเกยวกบความ

เปนภรรยาและแมทด แมเฒาผหนงเลาใหผเขยนฟงวาเธอยงนำขนมทเธอปรง

เองกบมอออกไปขายทตลาดนอกตวเมองจำปาสกแมแตในชวงทการสรบยง

ดำเนนอย เพอหารายไดเสรมใหกบครอบครวทมแตเพยงรายไดจากเงนเดอน

ราชการของสาม แมเฒาผนยงจดจำไดดถงการตดตามสามหรอการเดนทางรวม

กบกลมเพอนออกไปยงหมบานชนนอก ซงแมแตทกวนนยงไมสามารถเดนทาง

ไปถงไดโดยสะดวก เพอไปเยยมเยยนคนรจกหรอประกอบกจกรรมทางศาสนา

นแสดงใหเหนวาบทบาททางสงคมของผหญงมไดถกจำกดอยภายในโลกของ

ครวเรอนเทานน

เมอพจารณาตอมาถงบทบาทในปจจบนของผหญงชาวปากเซและ

จำปาสกในกจกรรมการคาขามแดน กจะเหนวา โลกของความเปนภรรยาและ

แมทดไดขยายพรมแดนออกไปไกลขน การคาขายของพวกเธอยงคงเปนสวน

เสรมเพมรายไดใหกบครอบครว ยอนหลงไปประมาณ 4-5 ป เมอการคาขาย

ขามแดนเฟองฟขนในปากเซ กจการประเภทนสามารถยกระดบฐานะทาง

เศรษฐกจใหกบผคาไมตางอะไรกบการนำสงกาแฟและผลเรวในอดต ผคาเครอง

แตงกายสำหรบวยรนผหนงกลาววา เมอตอนทเธอเรมตนเขาสอาชพใหมๆ นน

เธอสามารถทำกำไรไดอยางรวดเรวจากการนำสงสนคาเหลานใหกบรานคาใน

ปากเซ และใชเวลาไมนานสะสมเงนจนสามารถซอสทธการเชารานในตลาดแหง

หนงใกลตวเมองปากเซ แตในชวงหนงหรอสองปมานมการแขงขนกนมากขน

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 84 ������� �� ������!�" 85

ทำใหอาชพดงกลาวไมสามารถสรางรายไดใหเธอไดมากเทาเดม ผคารายยอย

และผรบจางนำสงสนคาจากดานวงเตา-ชองเมกรายอนๆ กเชนกน ดงทได

กลาวมาแลววา พวกเธอมความเสยงจากการถกปรบหรอยดสนคา และมราย

จายคอนขางมากในการขนสงสนคา จงดเหมอนวาสวนทเปนกำไรไมนาจะคง

เหลอมากเทาใดนก การยงคงอยในอาชพนจงนาจะเปนสวนหนงของลกษณะ

ชวตทางสงคม-เศรษฐกจของคสมรสชาวลาวทเปนคเตมเตมของกนมากกวา

(แตไมจำเปนตองหมายความวาเทาเทยมกนดวย) นอกจากนในอกหลายๆ

กรณ ยงไดพฒนาไปเปนกจการขนาดยอมทเสรมกนกบอาชพของสาม เชน

ภรรยาของผใหบรการรถโดยสารระหวางจำปา-สกกบปากเซบางคนเปดรานคา

ปลกในหมบาน ทำใหพวกเธอสามารถประหยดตนทนในการขนสงสนคา ขณะ

เดยวกนสามกมรายไดเสรมนอกเหนอไปจากรายไดทไมแนนอนของการให

บรการรถโดยสาร

แนวคดทมองสามและภรรยาเปนองคประกอบพนฐานของครอบครว

รวมกน แตกตางไปจากแนวคดเกยวกบปจเจกแบบตะวนตก เหนไดจากการ

เรยกชอทงหญงและชายทแตงงานแลว สวนใหญจะไมเรยกชอเพยงคนเดยว แต

จะระบชอสามหรอภรรยาเขาไปดวย อยางเชน หากเราเอยถงสามของ วา ทชอ

“จน” อาจไดรบคำถามตอไปวาหมายถงจนคนไหน ซงคำตอบทจะใหความ

ชดเจนไดกคอ “จน-วา” หมายถงจนทเปนสามของวานนเอง หรออยางเชนการ

ระบชอบนกระตบขาวเพอไมใหไปปะปนกบคนอนเมอตองนำไปใชรวมกนใน

พธกรรมระดบครวเรอนหรอพธกรรมทางศาสนาตางๆ สวนมากแลวจะระบชอผ

หญงในครอบครว อยางเชนชอแมเฒาหรอภรรยาผมกเปนตวแทนครอบครวใน

การเขารวมปฏบตกจกรรมเหลานน แตกมเหมอนกนทเขยนชอทงคเพอให

ชดเจนลงไปวาเปนของสาม-ภรรยาคไหน เพราะฉะนน บทบาทของผหญงใน

ฐานะผคาสนคาขามแดนจงมไดเปนปรากฏการณทแปลกแยกจากโครงสราง

ครอบครวแบบเดม หากเปนปฏบตการอยางหนงของมโนทศนความเปนภรรยา

และแมทด และสนคาขามชาตทบากบนลดเลาะขามพรมแดนทางกายภาพและ

กฎเกณฑทางการคาเขามา จงไมใชเพยงแควตถททำกำไร และการเดนทางก

ไมใชเพยงความเหนดเหนอยทางกายภาพ หากเปนรปวตถและตวตนของ

บทบาทในอดมคตของเพศหญง

ครอบครวเดนทาง

รายงานการสำรวจแบบแผนการใชจายและการบรโภคของครวเรอน

ลาวฉบบลาสดกลาววา อตราการลงทนเกยวกบอาคารบานเรอนของคนลาวมนย

สำคญตอเศรษฐกจระดบประเทศ ทงนกเพราะคาใชจายในสวนดงกลาวมมลคา

ถงประมาณรอยละหาของสนคาและบรการทผลตไดทงหมดในประเทศ โดยท

เกอบทงหมดเปนการลงทนเพอสรางหรอปรบปรงอาคารทอยอาศย เฉพาะใน

แขวงจำปาสก มครวเรอนทอยในระหวางการสรางหรอปรบปรงบานเรอนคดเปน

12.3%�72 เราสามารถสงเกตเหนตวอยางของปรากฏการณดงกลาวไดไมยากทง

ในเมองปากเซและจำปาสก โดยเฉพาะตามหมบานทอยนอกตวเมองออกไป จะ

มบางหมบานทโดดเดนจากละแวกใกลเคยง แมวาหนทางเขาถงหมบานอาจจะ

ไมสะดวก แตเราจะเหนโครงสรางของบานทสรางดวยปนซเมนตเขามาแทนทไม

ในสดสวนทมากกวาหมบานอนๆ บนเสนทางเดยวกน และผผานไปมากมกจะ

ไดรบคำบอกเลาวาหมบานนนๆ มคนท “ไปออกแรงงานอยไทย” มากเปน

72 เฉลยเงนทใชเฉพาะในการสรางหรอปรบปรงอาคารทอยอาศยคดเปน 1,267,000

กบ ตอครวเรอนตอป สวนใหญหมดไปกบคาวสดและคาจางแรงงาน ด Committee for

Planning and Cooperation, The Household of Lao PDR:, p.51.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 86 ������� �� ������!�" 87

พเศษ หากไมเชนนนในกรณทวๆ ไปทเราพบเหนอาคารบานเรอนใหมๆ รป

แบบแปลกตา อาจตองสนนษฐานไวกอนวาม “เงนตางประเทศ” มาสนบ

สนนงบประมาณในการกอสราง ทงสองกรณนเปนองคประกอบทละเลยไมไดใน

การพจารณาประสบการณในการบรโภคสนคาขามชาต ซงนอกเหนอจากการท

ผบรโภคเดนทางขามชายแดนไปทองเทยวซอสนคาจากแหลงขายในประเทศ

ไทยดงทกลาวไปแลว ยงมคนอกกลมหนงทขามพรมแดนรฐชาตไปเปนชวงเวลา

ยาวนานกวา ดวยเงอนไขตางๆ กน และดวยเหตน จงทำใหนยามของหลายๆ

“ครอบครว” ในปากเซและจำปาสก ไมไดจำกดเฉพาะหนวยทางสงคมขนาด

เลกทสด ทประกอบดวยสมาชกของสายตระกลอาศยอยรวมหลงคาเดยวกน

เทานน

�#���$%����&�������&�������'������'�()*+�&��,�-��

�+�-�!����/���0��� ��. ��� ����1��������$%��2+3��

��4���%�-�-����� “6�� ��& �7�0�!��2+���2+&�������”

����7���9/:� ����2��9������);<���*+���&����&;<���2����� “��'�(

-���2 ���� ����'�(��:��,�20�!���<�!����'�(���'�:��:�

3��'”

ประมาณการวานบจากชวงสงครามจนถง ค.ศ. 1980 มประชากรลาวท

ยายถนฐานไปอยตามประเทศตางๆ อยางเชน สหรฐอเมรกา ฝรงเศส และ

ออสเตรเลย เปนจำนวนไมนอยกวารอยละสบของประชากรทงหมด�73 คนเหลา

นจำนวนไมนอยยงคงตดตอสอสารกบญาตพนองในบานเกด นบแตชวงเวลาท

73 กรานท เอแวนส, ประวตศาสตรโดยยอของประเทศลาว: เมองอยใจกลางแผน

ดนใหญเอเชยอาคเนย (เชยงใหม: ซลคเวอรมบคส, 2006), หนา 185.

ทำไดเพยงแคสงจดหมาย มาจนถงทกวนนทการใชบรการโทรศพทผานเครอ

ขายอนเตอรเนตทำใหการพดคยสนทนาทางไกลกลายเปนเรองงายๆ ชมชนลาว

ในตางประเทศสงเงนกลบมาใหกบครอบครวทบานเกดเปนจำนวนมาก หากแต

เปนการยากทจะประเมนตวเลขทแทจรง เพราะยงมอกไมนอยทไมไดใชบรการ

โอนเงนระหวางประเทศผานธนาคาร�74 นอกจากน ในระยะ 5-6 ปทผานมา มคน

ลาวจากตางประเทศเดนทางกลบมาเยยมบานเกดมากขนอยางเหนไดชด ผคน

เหลานเดนทางกลบบานมาพรอมกบ “ของฝาก” และเงนตราตางประเทศโดย

เฉพาะเงนดอลลารสหรฐตดตวพรอมสำหรบมอบใหเปนของขวญแกญาตพนอง

และคนคนเคย ขณะเดยวกนกยงมสวนทเจาะจงมอบใหเปนคาใชจายภายในครว

เรอน กบในบางกรณเปนคาใชจายสำหรบการประกอบกจกรรมทางศาสนาทเขา

เหลานนรบเปนเจาภาพ

นบจากชวง ค.ศ. 2000 มคนอกกลมหนงทหลงไหลออกจากประเทศ

ลาวไปเปนแรงงานรบจาง โดยเฉพาะอยางยงในประเทศไทย ซงประมาณการวา

มแรงงานชาวลาวอาศยอยถงเกอบ 250,000 คน และแขวงจำปาสกกเปนหนงใน

หาแขวงทมจำนวนประชากรเดนทางไปประกอบอาชพดงกลาวมากทสดใน

สปป. ลาว�75 เฉพาะเมองจำปาสกมจำนวนผทขามพรมแดนไปทำงานในประเทศ

ไทยรวมถงรอยละ 11.82 ของประชากรทงหมด�76 สวนใหญของคนกลมนจะเดน

74 Committee for Planning and Investment, International Trade and Human

Development, Lao PDR 2006, p. 22.

75 Committee for Planning and Investment, International Trade and Human

Development, Lao PDR 2006, pp. 76-77, 80.

76 เทากบ 6,640 คนจากประชากรทงหมด 56,175 คน (ขอมลจากหองการ

สวสดการเมองจำปาสก) เมองปากเซมอตราสวนของผไปทำงานในประเทศไทยนอย

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 88 ������� �� ������!�" 89

ทางกลบมาเยยมบานเกดอยางนอยปละครง โดยเฉพาะอยางยงชวงเทศกาล

นมสการปราสาทหนวดพ ซงถอเปนเทศกาลใหญประจำปของเมองจำปาสก

เทศกาลบญพระเวส ซงถอเปนเทศกาลใหญประจำปของแตละหมบาน หรอ

เทศกาลขนปใหมลาว ซงเปนเทศกาลเฉลมฉลองประจำชาต นนหมายความวา

สวนหนงจะเตรยมเงนสำหรบมาใชจายในการไปเทยวงานเทศกาล นอกเหนอไป

จาก “ของฝาก” และเงนทจะนำกลบมาใหครอบครว และแมวาจะไมไดอยใน

ชวงเวลาทจะกลบมาเยยมบาน กมการสงเงนกลบมาใหครอบครวเปนระยะๆ

โดยเฉลยแลวคนกลมนจะสงเงนกลบมาใหครอบครวประมาณคนละ 10,000

บาทตอป�77

อาจกลาวไดวาคนทงสองกลมนเปน “รางกาย” ของประสบการณ

“สมยใหม” ทงนกเพราะแมแตรางกายทางกายภาพของพวกเขาเอง โดยเฉพาะ

ประเดนเรองผวพรรณจะกลายเปนขอพจารณาแรกๆ ของบทสนทนานบจาก

การปรากฏตวของพวกเขา ยกเวนผทไปทำงานเปนกรรมกรรบจางหรอลกเรอ

ประมงแลว ญาตพนองหรอเพอนฝงมกคาดหวงวาผมาเยอนควรจะมผวทขาว

กวา ขอมลจากการสำรวจทยงไมเสรจสมบรณประมาณวา เฉพาะผทเดนทางไปแบบไม

ถกกฎหมายนนมประมาณ 1,358 คน ใน 59 หมบาน (จากจำนวนทงสน 62 หมบาน,

หองการแผนการ-สงลวม เมองปากเซ หนา 7)

77 มณมย ทองอย และดษฎ อายวฒน. “เครอขายทางสงคมของแรงงานขามชาต

ชาวลาวในประเทศไทย,” วารสารสงคมลมนำโขง, ปท 1 ฉบบท 2 (พฤษภาคม - สงหาคม

2548): 70. การประเมนนตำกวาประมาณการของกระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม

ของไทยจากการสำรวจในป 2004 ซงเฉลยเงนทสงกลบบานคนละ 1,000-2,500 บาทตอ

เดอน สวนการสมภาษณแรงงานลาวทเดนทางกลบมาบานเกดพบวาคนกลมนสงเงน

กลบบานเฉลย 100 ดอลลารตอเดอน ด Committee for Planning and Investment,

International Trade and Human Development, Lao PDR 2006, p. 81.

กวาคนทองถน แตสงทดจะเปนรปตวตนของโลกสมยใหมทจะยงคงอยใน

ครอบครวแมเมอคนเหลานเดนทางกลบไปแลวกคอ “ของฝาก” จากโลกทแตก

ตาง ลกษณะของสนคาทแตละกลมเหนวาเหมาะจะเปนของฝากนนเปนรปวตถ

ของตนทนทางเศรษฐกจและสงคมทแตกตางกน กรณ “ของฝาก” จากตาง

ประเทศนน เนองจากเปนลกษณะของการกระจายมอบของทระลกทจำเปนตอง

ใหถงมอญาตพนองถวนหนา สวนใหญจงเปนสนคาประเภทเดยวกนหลายๆ ชน

อยางเชน เครองประดบสำหรบผหญงและเสอยดทมตราสนคาตางประเทศ หรอ

อาจจะเปนเสอจำพวกทระบชอเมองหรอประเทศทผมอบอาศยอย หากจะม

กรณทแสดงความใกลชดผกพนมากขน กอาจจะเปนสนคาจำพวกยาแผน

ปจจบนทผลตในตางประเทศ ซงเปนยาสามญอยางเชน ยาแกปวด วตามน หรอ

ครมทารกษาบาดแผลตางๆ อาจจะมกรณยกเวนทเปนการมอบเงนใหลก

หลานไปซอสงของทอยากได เชน นอยและสามทไดรบของขวญจากยาเปนรถ

จกรยานยนตผลตในประเทศจนหนงคน โดยยามอบเงนดอลลารใหทงสองคนไป

เลอกซอกนเองจากรานคาในตลาดนอกเมองจำปาสก

สวนในกรณ “ของฝาก” จากแรงงานในประเทศไทยนน จะไมสมการ

ลงทนกบของฝากกระจกกระจก อาจจะมบางสำหรบผหญงทจะซอเครองแตง

กายหรอเครองสำอางค หรออยางเชน พนกงานปมนำมนแหงหนงในกรงเทพฯ

ซงรบเหมาลางรถแทกซ พบวานอกจากของมคาบางชนแลวผโดยสารมกจะทำ

ปากกาตกทงไวในรถเปนประจำ และกไมมใครสนใจจะเกบไปขายตอเหมอน

โทรศพทมอถอ เขาคอยรวบรวมปากกาทหลนทงน จนเมอถงวนทภรรยาของเขา

เดนทางกลบมาเยยมบานเกด นกเปนหนงใน “ของฝาก” ทเขามอบใหนองชาย

คนสดทองซงเปนสมาชกคนเดยวทครอบครวยงพอมศกยภาพสงเขาโรงเรยนได

อย นอกเหนอไปจากกรณยกเวนแบบนแลว ผททำงานอยในประเทศไทยมกใช

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 90 ������� �� ������!�" 91

วธรวบรวมเงนจนไดมากพอทจะซอขาวของเครองใชทมราคาสงอยางเชน

เครองใชไฟฟามากกวา

ในสวนการนำสง “ของฝาก” เหลาน นอกเหนอจากกรณทผมอบเดน

ทางมาถงบานเกดดวยตวเอง ซงไมไดเกดขนบอยๆ แลว สวนใหญจะเปนการ

ฝากมาตามเครอขายญาตพนองและเพอนฝง ผเขยนแทบไมเคยพบกรณทใช

บรการไปรษณยนำสงของฝากมายงบานเกดในจำปาสกเลย หากเปนการฝากมา

จาก “ตางประเทศ” แลว มกเปนเงนมากกวาอยางอน และทงๆ ทแมแตในเมอง

จำปาสกกมธนาคารทใหบรการโอนเงนระหวางประเทศ แตดเหมอนการฝากให

คนรจกนำมาสงจะสามารถนำพาอยางอนมาดวย อยางนอยทงสองฝายกมเรอง

พดคยเกยวกบบานเกดและอกสงคมทอยหางไกลออกไป สำหรบกรณของฝาก

จากประเทศไทยนน นอกจากรานรบบรการโอนเงนอยในหมบาน ซงมเครอขาย

กบรานรบบรการโอนเงนทดานชองเมกแลว ปจจบนยงมอดตแรงงานลาวในไทย

บางคน หารายไดจากการเดนทางไปประเทศไทยเพอรบนำขาวของเครองใชกลบ

มาสงใหกบครอบครวของเพอนจากหมบานเดยวกนทยงทำงานอยในไทย ผให

บรการนนอกจากจะชวยรนระยะเวลาแหงการรอคอย “ของฝาก” แลว ยงรบแก

ปญหาในกรณทของฝากเปนประเภทเครองใชไฟฟา ซงโดยปกตตองเสยภาษนำ

เขาในอตราทสงอกดวย อยางไรกด กจการแบบรานรบบรการโอนเงนใน

หมบานและผใหบรการสงของฝากนจะไมสามารถดำเนนไปไดเลย ถาผใช

บรการไมรสกวาคนเหลานเปนสวนหนงของเครอขายทางสงคมหมบาน เสนแบง

ระหวางการเปนธรกจกบการ “ชวยเหลอ” จงไมชดเจนเทาใดนก จะเหนไดวา

กระบวนการ “ฝาก” เงนตราและสนคาไดผกโยงวตถทมาจากบรบทสงคมอน

เขาเปนสวนหนงของปฏสมพนธระหวางผคนตางๆ ในเครอขายทางสงคม

เปนการแปรรปวตถของความเปน “สมยใหม” มาสตวแทนของความสมพนธ

แบบเครอญาตในอดมคต

ประเดนทนาสนใจตอมากคอ ในกรณของการฝากเงน จะเปนการเรม

ตนกระบวนการใหมทจะแปรจำนวนเงนนนเปนขาวของเครองใชตลอดไปจนถง

รปลกษณใหมของบานเรอนทอยอาศย ดงกลาวแลววาครวเรอนลาวใหความ

สำคญกบการลงทนเพออาคารทอยอาศยมาก เฉพาะกรณของคนลาวทไป

ทำงานอยในไทย ประมาณครงหนงของเงนทพวกเขาสงมานนถกนำไปใชเพอ

การสรางบานใหมหรอปรบปรงตอเตมบานของครอบครว�78 เราอาจกลาวไดวา

บานเรอนเปนเหมอนรปรางของความฝนถงชวตทดของผเปนเจาของ ซงใน

หลายๆ กรณมไดเสรจสนในชวการกอสรางครงเดยว หากมการตอเตม ปรบ

เปลยน และการเปลยนแปลงซงกจะกลายเปนตวหมายถงชวงเวลาสำคญตางๆ

ในชวต รวมทงการเปลยนผานของความสมพนธระหวางสมาชกในครวเรอน�79

ในกรณของครวเรอนลาวในอดต การปลกบานหลงใหม เปนเหมอนตวแทนของ

การเปลยนผานอำนาจการตดสนใจมาสลกเขย�80 พอเฒาผหนงเลาถงวนทตน

ลองเรอขนแผนสงกะสจากปากเซเพอนำมามงหลงคาเรอนไมหลงใหมทปลกขน

ทดแทนเรอนหลงนอยของพอ-แมภรรยา ในสมยนนสงกะสยงเปนวสด “ทน

สมย” ทใครๆ กอยากจะเอามาใชเปนหลงคาบาน หากในกรณของบานทสราง

78 Committee for Planning and Investment, International Trade and Human

Development, Lao PDR 2006, p.82.

79 ด Daniel Miller, ed., Home Possessions: Material Culture behind Closed

Doors. (Oxford: Berg, 2001).

80 Stephen Sparkes, “From House to Household: Residence and Kinship

among the Isan of Northeast Thailand,” in The House in Southeast Asia: a Changing

Social, Economic and Political Domain, p. 153.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 92 ������� �� ������!�" 93

จากงบประมาณ “ขามชาต” เชนน นาสนใจวาตวอาคารทเราเหนนนเปนรปตว

ตนของชวตในอดมคตของใคร

คนลาวทไปอาศยอยในตางประเทศเปนเวลานาน ไดสงสมความคนชน

กบระบบสขอนามยในทอยอาศยตามมาตรฐาน “ตะวนตก” ดงนน แมวาสวน

ใหญจะเพลดเพลนกบสภาพแวดลอมทเปน “ธรรมชาต” ของบานเกด แตเมอ

จำเปนตองพกอาศยอยในบานหลงเดมของครอบครวเปนระยะเวลายาวนานกวา

การใชเวลาทองเทยวเชงนเวศน กเหนความจำเปนทจะตองเพมเตมหรอปรบปรง

ทอยอาศยให “สะดวกสบาย” พรอมสำหรบเมอตนจะกลบมาเยอนอกครง ใน

กรณของคนทมงบประมาณเพยงพอ การสรางบานหลงใหมในประเทศลาวใหได

“มาตรฐาน” นน ไมถอเปนการสนเปลองแตอยางใดเลย ชายชาวลาววยสสบ

ตนๆ ทปจจบนเปนพลเมองสหรฐอเมรกากลาววา ดวยงบประมาณเพยงเทาน

หากอยในสหรฐอเมรกา เขาจะไมมทางไดบานหลงใหญและไดมาตรฐานแบบท

เขาสรางบนทดนของครอบครวภรรยาปจจบนนเลย ในกรณครอบครวทงบ

ประมาณจำกดกวานน อยางนอยกอาจจะฝากเงนมาซอตเยน และทจะขาดไมได

เชนกนคอ การสนบสนนงบประมาณใหทางบานปรบปรงหองนำให “ถก

สขลกษณะ”

สวนของผทไปทำงานอยประเทศไทย ดวยรายไดทเทยบไมไดกบเงน

ออมของพลเมองจาก “ตางประเทศ” ประกอบกบโอกาสการกลบมาเยยมบาน

ทบอยครงกวา ทำใหการปรบปรงทอยอาศยมลกษณะคอยเปนคอยไปมากกวา

สำหรบบางคนทฐานะทางเศรษฐกจดงเดมของครอบครวยำแยเอามากๆ กอาจ

จะเรมตนตงแตการสะสมเงนไวซอทดน แตสำหรบคนทพอมกวานน กสามารถ

ม “โครงการพฒนา” บานของตนเองไดหลากหลาย เชนกรณของ สาย ทไป

ทำงานเปนพนกงานประจำรานอาหารในกรงเทพฯ อยหลายปกอนจะกลบมา

แตงงานกบสามทอยบานใกลๆ กน บานของสายตงอยไมไกลจากตลาดนอก

เมองจำปาสก ตลอดชวงทสายอยประเทศไทย สายเกบเงนสงกลบมาให

ครอบครวอยเปนประจำโดยผานบรการรบ-สงเงนในตลาด ครอบครวของสายได

นำเงนนนไปซอเครองใชไฟฟาไดแกตเยนและโทรทศน นอกจากนสายยงออก

ความคดใหนำเงนไปซอปมนำมาตดเพอจะไดมนำใชอยางสะดวก สรางหองนำท

ถกสขลกษณะ และกอบออฐบลอกขนมาสำหรบเลยงปลานล ทงหมดนเปน

โครงการระยะยาวทบานของสายคอยๆ เปลยนผานมาเปนบานท “สะอาด”

และสามารถ “สรางรายได” ไดสมำเสมอ ซงเหนไดชดวาเปนแนวคดเกยวกบ

ครวเรอนทตางไปจากเดมทครวเรอนสวนใหญมรายไดตามฤดกาลจากการขาย

ขาวเปนหลก อยางไรกตาม เมอพจารณาตอไปถงโครงสรางการใชพนท บาน

ของสายเชนเดยวกบบานทมการปรบปรงดวยเงนออมของแรงงานลาวใน

ประเทศไทยคนอนๆ จะพบวายงคงแบบแผนทใชโถงกลางบานเปนพนทประกอบ

กจกรรมรวมหมตามแบบแผนบานเรอนลาวดงเดม�81 เพยงแตปจจบนพนทดง

กลาวไดกลายมาเปนทตงของชดโทรทศน เครองเลนวซด คาราโอเกะ และทจะ

ขาดเสยไมไดคอ ลำโพงขนาดใหญพรอมเครองขยายเสยง

การปรากฏของอปกรณเพอความบนเทงเหลานทามกลางการใชงาน

พนทในทองถน ตอกยำใหเหนกระบวนการทสนคานำเขาแทรกตวเขามาอยใน

ชวตประจำวนของครวเรอนลาวรวมสมย นอกจากการเปดรบชมรายการ

โทรทศนหรอมวสควดโอจากแผนกอปปทหาไดทวไปในปากเซและจำปาสกแลว

นยงเปนพนททเจาของบานใชตอนรบและใหความบนเทงแกผมาเยอน โดย

81 Sophie Charpentier, “The Lao House: Vientiane and Luang Prabang” in

The House in East and Southeast Asia: Anthropological and Architectural Aspects,

edited by Izikowitz, Karl G. and Per Sorensen (London: Curzon Press, 1982), p. 52.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 94 ������� �� ������!�" 95

เฉพาะอยางยงในชวงทมการประกอบพธกรรมระดบครวเรอน อยางเชนพธ

บายศรสขวญในโอกาสตางๆ หรอการรบรองเพอนฝงทมารวมทำบญในเทศกาล

บญพระเวส เปนตน เพราะฉะนนจงเปนการนำเอารปวตถของความเปน “สมย

ใหม” มารองรบการใชงานเชงประเพณ แตขณะเดยวกนกเปนการประกาศให

เหนศกยภาพทางเศรษฐกจของเครอขายทางสงคมทไมเทาเทยมกนระหวาง

แตละครอบครว และแตกตางกนไปตามแตละชวงเวลาประวตศาสตร สะทอนให

เหนการนยามความเปน “สมยใหม” ทนอกจากจะเปลยนแปลงไปตามยคสมย

แลว ยงเปนเครองมอสำคญของการแสดงออกซงความแตกตางระหวางกลมคน

ภายในสงคมวฒนธรรมเดยวกนอกดวย

“����” �� ��&#"�!�

ตลอดบทความน ผเขยนไดเลาถงการเดนทางหลากหลายรปแบบของ

ทงสนคาและผคนขามพรมแดนรฐชาต อยางไรกด ผเขยนหวงวาในเรองเลา

เหลานน จะไดแสดงใหเหนถงนยสำคญของผคนและพนททเปนจดหมายปลาย

ทางของการเดนทางเชนกน ความนาตนตาตนใจของปฏบตการทางสงคม

วฒนธรรมหลากหลายรปแบบทสามารถสงเกตเหนไดจากการเคลอนยายเดน

ทางของผคนและผลผลตทางวฒนธรรม ทำใหเปนการงายทจะหลงเชอไปวาน

เปนปรากฏการณเฉพาะของโลก “สมยใหม” ซงพรมแดนรฐชาตดจะไมมความ

สำคญเทาการหลอมรวมเปนหนงเดยวของวฒนธรรมตางถน ในความเปนจรง

ผเขยนไดอางถงในหลายๆ สวนของบทความนแลวถงมตทางประวตศาสตรของ

การเคลอนยายเดนทาง ซงแสดงใหเหนวา ความสำคญของปรากฏการณใน

ปจจบนไมใชเพราะนเปนเรองใหมทไมเคยเกดขนมากอน หากเรานาจะทำความ

เขาใจกบความเปลยนแปลงทางสงคมผานกระบวนการปะทะสงสรรคระหวาง

ผคนและขาวของจากตางวฒนธรรม ซงเปนกระบวนการทมความหลากหลาย

และนำไปสความตระหนกในตวตนของผคนทตงอยบนพนฐานความไมเทา

เทยมกน และนเปนรากฐานสำคญทนำไปสสภาวะทระบบคณคาหลายๆ แบบ

ทมความขดแยงกนเอง อนเปนคณลกษณะสำคญประการหนงของ “ความเปน

สมยใหม”

การคาขามชาตไมไดตดสนคาออกจากระบบคดเกยวกบ “คนอน”

ของประเทศผผลตสนคา ในขณะทองคกรเอกชนในประเทศไทยหมนใหความร

เกยวกบการปนเปอนของพชทมการดดแปลงพนธกรรมในอาหารสำเรจรปทวาง

ขายในตลาดประเทศไทย ผบรโภคชาวลาวเปนกำลงซอสำคญของสนคาประเภท

ทยากจะหาโอกาสวางขายในไทย ไมวาจะเปนนมขนหวานตราสนคาเดยวกน

ตางเพยงสของสลาก ซงสามารถขายคนลาวไดในราคาถกเพราะมสวนประกอบ

ทมคณคาทางโภชนาการนอยกวา หรออาหารและเครองดมสำเรจรปตางๆ ทจะ

หมดอายในอกไมกสปดาหหรอเดอนขางหนา นเปนอกตวอยางหนงทแสดงให

เหนวาตวสนคาไมไดเปนเปาหมายของการซอในตวของมนเอง แตเปนวตถทโยง

ยดอยกบประสบการณทมตวตนจบตองไดเกยวกบประเทศผผลต

นอกจากนน ชวตทางสงคมของสนคายงผกโยงกบการปฏบตทาง

สงคมในครวเรอนลาว อนเปนแหลงบรรจเอาสนคาอปโภคบรโภคทเดนทางขาม

พรมแดนมาดวยชองทางตางๆ กน การเขาสระบบคณคาของกลมทางสงคม

หนงๆ เปนอกมตทมความสำคญไมนอยไปกวาคณลกษณะการขามพรมแดน

ของตวสนคาเอง หรอผคนทนำพาสนคาเขามา “ของฝาก” จากโอกาสตางๆ ไม

ไดกลายเปนตวแทนของประสบการณจากสงคมอนจนกวาขาวของเหลานนจะ

ถงมอผรบทเตบโตมาในระบบคณคาทตางไปจากบรบทของการผลตสนคาชน

นนๆ นอกจากน ชวตทดของคนลาวทไปเปนแรงงานรบจางในประเทศไทยกไม

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 96 ������� �� ������!�" 97

ไดหมายถงความรนเรงของชวตเมออยในประเทศไทย หากมบานของครอบครว

ในประเทศลาวเปนเปาหมายสำคญ กลายเปนวาผคนเหลานตองเขาไปอยใน

กระบวนการทขดแยงในตวเอง และจำเปนตองพงพาคนทไมไดอยในกระบวนการ

เคลอนยายเดนทางเชนตน คสามภรรยาวยยสบตนๆ คหนงตดสนใจฝากลกท

ยงเลกไวกบพอและแมของภรรยา ทงสองตงใจวาจะใชเวลาหนงปรบจางทำงาน

ในเมองไทย เพอจะไดเงนพอซอตเยนมาไวในบานทตนปลกขนในบรเวณเดยว

กบบานของพอแม หากบางครงในความเปนจรงกเปนการยากทจะกำหนดระยะ

เวลาและบางครงเปาหมายกเปลยนไป การเดนทางจงยงคงไมสนสด และยงคง

ตองมคนทอยกบบานตอไป

ในกรณของชาวลาวทเดนทางมาจากตางประเทศ มกจะรบเปนเจาภาพ

การทำบญในรปแบบตางๆ อยางเชน การสรางหรอบรณะประตทางเขาวด การ

สรางพระประธานในพระอโบสถ การสรางหรอบรณะธาตบรรจอฐของบรรพ

บรษ โดยในกรณของผมงบประมาณสงอาจรวมถงการจดมหรสพสมโภชนเปน

งานรนเรงในหมบานไปพรอมๆ กน ไมเชนนนอยางนอยทสดกเปนการทำบญ

บานรวมทงพธบายศรสขวญ ปรากฏการณเหลานชวนใหคดวาการเดนทางกลบ

มาเยยมบานเกดของผคนเหลานมบทบาทอยางมากตอการสบตอประเพณ

ความเชอในชมชน อยางไรกด เราไมควรละเลยไปวาในพธกรรมตางๆ ทเปน

หลกหมายของการไดกลบมาถง “บาน” ของผเดนทางเหลาน จำเปนตองอาศย

พลงงานและความรวมมอจากญาตพนองทยงคงใชชวตอยกบบานเกดเปนอยาง

มากดวย ในขณะทคนลาวจากตางประเทศเปนแหลงงบประมาณสำคญในการ

เปลยนรปบานเรอนไปเปนทอยอาศยททนสมยและถกสขอนามย พวกเขาก

ปรารถนาใหบานเกดยงคงความเปนธรรมชาต เปนสถานทสำหรบการพกผอน

และเปนโลกทธำรงรกษาประเพณดงเดมเอาไว ถงทสดแลว การเดนทางอาจไม

เพยงนำพาวตถของความเปลยนแปลงมาสทองถน หากยงเรยกรองใหมการผลต

ซำเครอขายทางสงคมและระบบคณคาแบบดงเดมไปพรอมๆ กนดวย

บทความนเรมตนดวยการกลาววาเรายงอาจมองชวตของผคนใน

สปป.ลาว ตางไปจากประสบการณในชวตประจำวนของพวกเขาอยมาก และใน

ทายทสดน จำเปนตองกลาวเพมเตมวา ประสบการณการบรโภคสนคาทมาจาก

สงคมวฒนธรรมอน ไมไดเปนเพยงผลของการเคลอนยายเดนทางของสนคา

และผคน ผเขยนหวงวาบทความนจะเปนการเรมตนบทสนทนาใหมๆ เกยวกบ

ปฏสมพนธระหวางการเดนทางของผคนและขาวของ กบพนทและผคนทไมได

เคลอนยายเดนทางดวยตวเอง ในฐานะทตางมบทบาทกำหนดซงกนและกน ซง

อาจชวยใหเราเขาใจมากขนเกยวกบการดำรงอยของสนคาขามชาตในชวต

ประจำวนของครอบครวคนลาว และในทางกลบกน เกยวกบกระบวนการ

ตระหนกในตวตนความเปนคนลาว “สมยใหม” ผานปฎสมพนธทไมสนสดน

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 98 ������� �� ������!�" 99

����&��� �"

����&'�(�)!*

เกษม เพญภนนท. “สพรมแดนความร...เรองวฒนธรรมบรโภค: ความเปนปกต

วสยของการบรโภควฒนธรรมในชวตประจำวน,” ใน สพรมแดนความร

เรองวฒนธรรมบรโภค (กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2549).

หนา 1-92.

กลปพฤกษ ผวทองงาม. คาขายชายแดน: โครงสรางตลาดการคาชายแดนไทย-

ลาว กรณศกษาดานมกดาหาร (ขอนแกน: ศนยวจยพหลกษณสงคมลม

นำโขง คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน,

2548).

ชลศา รตรสาร. “การคาไทย-ลาว ในบรบทของการครอบงำทางวฒนธรรม”.

เอเชยปรทศน. ปท 26 ฉบบท 1 (มกราคม-มถนายน 2548), 114-141.

ฆสรา ขมะวรรณ มกดาวจตร. “รหสทางวฒนธรรมของการจบจาย: เลาเรองการ

คาขาย ชวตผหญง และสงคมในตลาดแบคควา-ฮานอย.” หนา 141-205.

ใน สมรกษ ชยสงหกานานนท (บรรณาธการ), ตลาดในชวต ชวตใน

ตลาด (กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2549)

“ประวตศาสตรจงหวดศรสะเกษ” ใน ประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวด

ศรสะเกษ (กรงเทพมหานคร: โรงพมพเทพนมตการพมพ, 2539). เผย

แพรใน www.dtcp.go.th/sub-web/itdb/history/sosaket.doc

“ผลเรว (หมากแหนง)” เผยแพรใน www.yangtalad.com/data/m1.html

มณมย ทองอย และดษฎ อายวฒน. “เครอขายทางสงคมของแรงงานขามชาตชาว

ลาวในประเทศไทย”, วารสารสงคมลมนำโขง. ปท 1 ฉบบท 2

(พฤษภาคม - สงหาคม 2548), 55-83.

สรชย ศรไกร. การพฒนาเศรษฐกจและการเมองลาว [ฉบบปรบปรง] (กรงเทพฯ:

โครงการจดพมพคบไฟ, 2548).

สรศกด ศรสำอาง ลำดบกษตรยลาว. พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: สำนกโบราณคด

และพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร, 2545)

เอกสารภาษาลาว

กรานท เอแวนส. ประวตศาสตรโดยยอของประเทศลาว: เมองอยใจกลางแผนดน

ใหญเอเชยอาคเนย (เชยงใหม: ซลคเวอรมบคส, 2006).

คณะกรรมการแผนการและการลงทน ศนยสถตแหงชาต. ขอมลสถต 1975-2005.

(นครหลวงเวยงจนทน: วสาหกจโรงพมพศกษา, 2005).

คณะโฆษณาอบรมศนยกลางพรรค. สปป ลาว (30 ป) 1975-2005 (นครหลวง

เวยงจนทน: คณะโฆษณาอบรมศนยกลางพรรค, 2005).

แผนกแถลงขาว วฒนธรรม แขวงจำปาสก. 25 ปแขวงจำปาสก (ปากเซ: ฟองสะ

หมดศนยรวมการพมพ, 2000).

แผนกการคา แขวงจำปาสก. “สรปรายชอบรรดาบรษทขาออก-ขาเขา-บรรดา

บรษททขนกบแขนงการตางๆ, วสาหกจทองเทยว, โรงแรม, บานพก,

วสาหกจโรงงานปรงแตงไม และสาขาบรษทตางๆ ทมาตงอยแขวงจำปา

สก (แตป 1996 ถงศกป 2004-2005).” (เอกสารอดสำเนา)

หองการแผนการ-สงลวม เมองปากเซ. “สงลวมสภาพการจดตงปฏบตแผนพฒนา

เศรษฐกจ-สงคมประจำ 6 เดอนตนป (งวด I+II) ศกป 2005-2006 และ

ทศทางแผนการประจำ 6 เดอนทายป ศกป 2005-2006.” (เอกสารอด

สำเนา).

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 100 ������� �� ������!�" 101

เอกสารภาษาองกฤษ

Archaimbault, Charles. The New Year Ceremony at Basak (South Laos),

abridged translation by Simone B. Boas. (Ithaca: Southeast

Asia Program, Department of Asian Studies, Cornell University,

1971).

Appadurai, Arjun. ed. The Social Life of Things: commodities in cultural per-

spective (Cambridge: Cambridge University Press, 1986).

Bourdieu, Pierre. Outline of a Theory of Practice (Cambridge: Cambridge

University Press, 1977).

———–. Distinction: a Social Critique of the Judgement of Taste, translated

by Richard Nice (Cambridge MA: Harvard University Press,

1984).

Buchli, Victor. “General Introduction” in Material Culture: Critical Con-

cepts in the Social Sciences. pp. xxvii-xxxix. edited by Victor Buchli

(London: Routledge, 2004). .

Buchli, Victor. ed. The Material Culture Reader (Oxford: Berg, 2002).

Callon, Michel. “Introduction” in The Laws of the Markets. edited by

Michel Callon (Oxford: Blackwell, 1998).

———–. “Actor-Network Theory – the Market Test” published by the

Department of Sociology, Lancaster University, Lancaster LA1

4YL, UK at http://www.comp.lancs.ac.uk/sociology/papers/Cal-

lon-Market-Test.pdf

———–. “Why Virtualism Paves the Way to Political Impotence: a reply

to Daniel Miller’s critique of The Laws of the Markets”

Carsten, Janet and Stephen Hughes-Jones. ed. About the House: Levi-

Strauss and Beyond (Cambridge: Cambridge University Press,

1995).

Charpentier, Sophie. “The Lao House: Vientiane and Luang Prabang”

in The House in East and Southeast Asia: Anthropological and Ar-

chitectural Aspects. pp. 49-61. edited by Izikowitz, Karl G. and Per

Sorensen (London: Curzon Press, 1982).

Committee for Planning and Cooperation, National Statistical Centre.

The Household of Lao PDR: Social and Economic Indicators, Lao Ex-

penditure and Consumption Survey 2002/03 (LECS 3). (Vientiane:

National Statistical Centre, 2004).

Committee for Planning and Investment, National Statistical Centre,

United Nations Development Programme. International Trade

and Human Development, Lao PDR 2006: the third Lao PDR national

human development report (Vientiane: Committee for Planning

and Investment, National Statistical Centre, United Nations

Development Programme, 2006).

Evans, Grant. Agrarian Change in Communist Laos (Singapore: Institute of

South-east Asian Studies, 1988).

———–. Lao Peasants under Socialism and Post-socialism (Chiang Mai:

Silkworms Books, 1995).

Garnier, Francis. Travels in Cambodia and Part of Laos: the Mekong Ex-

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 102 ������� �� ������!�" 103

ploration Commission Report (1866-1868)—Volume 1, translated

and with an introduction by Walter E.J. Tips (Bangkok: White

lotus, 1996).

Gell, Alfred. Art and Agency: Towards an Anthropological Theory (Oxford:

Clarendon Press, 1998).

Guy, Patrick. ed. Tresor du Laos (Singapore: Association Culturelle des

Routes de la Soie, 1997).

Holbraad, Martin. “Expending multiplicity: money in Cuban Ifa cults”.

Journal of the Royal Anthropological Institute. vol. 11 (2005): 231-

254.

Humphrey, Caroline. “Fair Dealing, Just Rewards: the ethics of barter

in North-East Nepal” in.. Barter, Exchange and Value: an Anthro-

pological Approach. pp. 107-141. edited by Caroline Humphrey

and Stephen Hugh-Jones (Cambridge: Cambridge University

Press, 1992).

Keane, Webb. “Signs are not the Garb of Meaning: on the social analysis

of material things.” in Materiality. edited by Daniel Miller (Dur-

ham and London: Duke University Press, 2005).

Keyes, Charles F. “Kin Groups in a Thai-Lao Community.” in Change and

Persistence in Thai Society. edited by William Skinner and Thomas

Kirsch (Ithaca: Cornell University Press, 1975).

Latour, Bruno. Pandora’s Hope: Essays on the Reality of Science Studies.

(Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1999).

———–. Reassembling the Social: an introduction to Actor-Network Theory.

(Oxford: Oxford University Press, 2005).

Mauss, Marcel. The Gift: the Form and Reason for Exchange in Archaic Socie-

ties [1954] (London and New York: Routledge Classics, 2004) .

Miller, Daniel. Material Culture and Mass Consumption (Oxford: Blackwell,

1987).

———–. Modernity: an Ethnographic Approach, Dualism and Mass Consump-

tion in Trinidad (Oxford: Berg, 1994).

———–. “Turning Callon the Right Way Up.” Economy and Society. vol.

31no. 2 (May 2002): 218-233.

Miller, Daniel. ed. Home Possessions: Material Culture behind Closed Doors

(Oxford: Berg, 2001).

———–. Materiality (Durham and London: Duke University Press,

2005).

Miller, Daniel and Don Slater. The Internet: an Ethnographic Approach

(Oxford: Berg, 2000).

Munn, Nancy D. The Fame of Gawa: a symbolic study of value transforma-

tion in a Massim (Papua New Guinea) (Cambridge: Cambridge

University Press, 1987).

Orr, Kenneth G. “Patterns of Consumption in the Lao Household: a

preliminary presentation of data.” (A working paper issued to

USAID, May 18, 1967).

Rigg, Jonathan. Living with Transition in Laos: market integration in Southeast

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 104 ������� �� ������!�" 105

Asia (London: RoutledgeCurzon, 2005).

Sparkes, Stephen. “From House to Household: residence and kinship

among the Isan of Northeast Thailand” in The House in East

and Southeast Asia: Anthropological and Architectural Aspects. pp.

150-170. edited by Izikowitz, Karl G. and Per Sorensen (London:

Curzon Press, 1982).

Thomas, Nicholas. Entangled Objects: exchange, material culture, and

colonialism in the Pacifi c (Cambridge, Massachusetts: Harvard

University Press, 1991).

Tilley, Christopher. “Ethnography and Material Culture” in Handbook

of Ethnography. pp. 258-272. edited by Paul Atkinson. and et al

(London: Sage Publications, 2001).

Tilley, Christopher, Webb Keane, Susanne Kuechler, Michael Rowlands

and Patricia Spyer . ed., Handbook of Material Culture (London:

Sage Publications, 2006).

United Nations Development Programme (UNDP). National Human

Development Report, Lao PDR 2001: advancing rural development.

(Vientiane: UNDP Lao PDR, 2001).

Vatthana Pholsena. “The Changing Historiographies of Laos: a focus on

the early period.” Journal of Southeast Asian Studies. vol. 35 no. 2

(June 2004), 235-259.

Walker, Andrew. The Legend of the Golden Boat: regulation, trade and traders

in the borderlands of Laos, Thailand, China and Burma (Honolulu:

University of Hawaii Press, 1999).

Weiner, Annette B. “Inalienable Wealth.” American Ethnologist. (1985):

210-227.

���������� ����� ������������� �� ��. ��� 106