Списание на Скопската епархијаГодина IX • Број 26

јануари - февруари 2011

Сепарат: Мирјана Златанова Употребата на електронските медиуми во мисијата на Црквата денес

1

25914202428313540434446

ВОВЕДНИК

инамиката на нашиот духовен живот е образувана од

беспрекорниот континуитет во етосот на празнувањето. На тој начин секојдневно сме во допир со вечното, со совршеното во Бога. Периодот на постот и подвигот го крунисува периодот на торжествените празници. И така наизменично во циклусот на годината, на месецот, на седмицата. Но, и тогаш кога го стекнуваме опитот на искупителната жртва на нашиот Спасител, тогаш кога се сораспнуваме со Него во љубовната жртва, но и тогаш кога сме озарени од благодатта на најрадосното единство со Него во празничното веселие, не треба да забораваме дека со секој збор и дело го градиме едниот и еднообразен наш живот во Црквата. Периодот на пост, пост за гревот, пост за човечкиот пад, никогаш не престанува, имено како што и периодот на духовната радост и бескрајниот животен оптимизам постојано треба да го исполнуваат нашето срце. Подвигот без радост е пиетизам, а радоста без подвиг е суетна. Во овие денови кога го празнуваме раѓањето на Богомладенецот Христос, во свечената утеха дека со нас е Бог, да се укрепиме во исполнувањето на божествената педагогија на љубовта и добрата волја, та незаборавајќи дека секогаш и секаде сме христијани, т.е. Христови, секоја наша постапка и мисла да ја содржат витлеемската средба (т.е. среќа) со Бога, Кој стана Човек од љубов кон Своето создание.

Уредникот

епископ Антониј БлумСлово во денот на Рождеството Христовоѓакон Андреј КураевДаровите на БожикМихаил СкалабановичИсторија на празнувањето на Рождеството ХристовоГеоргиј ГлигоровПророштвото за БожикБобан МитевскиБог и Божјата ЦркваКалистос ВерЗа Едната Света, Соборна и Апостолска ЦркваСв. Нектариј ЕгинскиЦрквата како Божјо царство Св. Нектариј Егински„Повикот“ на жената во свештеничката служба на својот сопругАтанасија ПападимитриуКон Тебе повикав Господи, чуј ме!О. Александар МењЗа Божјата благодатИлија ОрачкиБисери од духовното сокровиште на Светите Отци- Старец ПајсијТивката ноќСелма Лагерлеф

2

СЛОВО ВО ДЕНОТ НА

ХРИСТОВОТО РОЖДЕСТВОО. Антониј Блум (Митрополит Сурожски)

ожеството Христово кое денес го прославуваме со толкава леснотија во срцата, со таква благодарност и радост заслужува внимание не само од нас,

луѓето, туку и од сето создание, затоа што Рождеството Христово, вооплотувањето на Божјото Слово ни донесе без преседна, недостижна нова вест како за Бога, така и за човекот и за сета твар. Бог во Христа ни се јави на дотогаш незамислив и недостижен начин. Незнабожечките народи си претставуваа Бог велик, Бог небесен, како вооплотувач на сето она велико, велелепно, прекрасно за кое човек може да мечтае на земјата. Но, единствено Бог можеше да му се покаже на човекот така како што му се покажа во Христовото воплотување: Бог стана еден од нас. Но, не во слава, ами во немоќ; беспомошен и напуштен; ранлив и победен; презрен од сите оние кои веруваат едниствено во сила и во земно величие. Во таа прва ноќ, во која Бог стана човек, во која Единиот Жив Бог се всели телесно меѓу нас на земјата, во таа ноќ Он се приопшти на најтешката човечка лишеност. Никој не ја прими неговата мајка под својот кров; сите го сметаа за туѓинец, сите го отераа како странец на бесконечно далечен пат без кров над глава и без поздрав. И ете тие тргнаа - та во таа прва ноќ Христос се соедини со оние кои непрестано живеат отфрлени како телесно така и духовно, кои се презрени, несакани, исклучени од човечкото општество. А таквите луѓе во човечката историја се безброј. И до ден денес - оф! - во големите градови и насекаде ширум земјата колку ли само има такви луѓе кои немаат каде да одат, кои никој не ги чека, за кои никој не воздивнува, на кои никој не е спремен да им го отвори својот дом, затоа што се туѓинци, или затоа што е страшно да се соживее со судбината на луѓето кои се унесреќени не само од несреќа, туку и од

човечка злоба, луѓе кои станале туѓинци затоа што луѓето, другите луѓе ги исклучиле од своето срце и од својот живот. Осаменоста – страшната, горешта, убиствена осаменост која го разјадува срцето на толку луѓе беше искусена и од Пречистата Дева Богородица, Јосиф, и штотуку родениот Христос. Он беше туѓ, несакан од никого, исклучен и отфрлен. Таков е почетокот на неговиот пат; и на тој пат Он, како што веќе кажав, се приопшти кон сите кои така живеат и во нашите дни, како туѓинци меѓу луѓето кои би требало да им се браќа; презрени, победени од подлост, кукавичност и човекова злоба. Ранливи се поради својата крепкост и својата незаштитеност. Наша христијанска должниост е да го видиме во нив ликот на Оној Бог кого побожно денес го славиме и таквите луѓе да ги прифатиме како што би го прифатиле Христа, доколку Он би се појавил пред нас бездомен, ранлив, беспомошен, презрен, омразен, прогонет... Ете како каков ни се појави Бог, затоа што посака да биде еден од нас, за да ниту еден човек на земјата не се срами од својот Бог, што би било случај кога Бог би бил така велик, далечен, та да нема пристап до Него. Он стана еден од нас во нашите понижувања и немаштија; Он не се посрами од нас туку „стана како сите нас“, не само во материјалната, земна, физичка немаштија, не само затоа што беше лишен од љубовта на луѓето, туку затоа

3

што преку Својата љубов, преку Своето разбирање, преку Своето проштевање и милосрдие Он се соедини и со оние кои беа отфрлани од другите затоа што беа грешни. Христос пријде не праведните, туку грешните да ги возљуби и избави. Он пријде, за да ниту еден човек кој си ја загубил самопочитта не може да каже дека и Бог ја загубил почитта кон него, дека Бог повеќе не го гледа како достоен за Својата љубов. Христос стана човек за сите ние, сите без исклучок,

вклучувајќи ги и оние кои ја загубиле сета вера во себе да знаеме дека Бог верува во нас и во нашето паѓање, верува во нас кога ние престануваме да си веруваме едни со други и самите на себе, верува до тој степен што не се плаши да стане еден од нас. Бог верува во нас, Бог е чувар на нашето човечко достоинство. Бог – е хранител на нашата чест, и за да ние можеме да поверуваме во тоа, за да го увидиме тоа со нашите очи Бог стана сиромав, беспомошен Човек. Оние кои веруваат во сила и во ништо друго, оние кои

се убедени во својата праведност, нема да го најдат патот кон него, додека не се покајат, додека не увидат дека: смирението, љубовта, жалостивоста, милосрдието се - законот на животот. Но, во Христа не ни се покажа единствено Бог во Неговата љубов, вера во нас, како чувар на нашето достоинство, како чувар на нашата вистина – Он ни го покажа и човечкото величие. Кога Бог можеше да стане Човек по природа, зарем не разбираме

колку велик е човекот? Зарем не разбираме дека човекот е толку голем што Бог може да стане човек а притоа човекот да си остане свој? И зарем не разбираме дека човечката природа која Бог ја создаде е толку голема та човек може да го смести во себе Бога? И зарем не разбираме дека природата, нашето тело, нашата крв, нашите коски, сета наша природа е способна да биде Богоносна, да се соедини со Божеството и да остане своја? И да ни се јави во слава, во величие кое ние не го гледаме, но го гледа Бог, во величие

4

поради кое Он нѐ создаде , и поради кое сѐ создаде? Да го видиме ликот на Вооплотувањето: Христос ни даде смирение и Божја љубов, Божја вера во сета творевина, во нас грешните, паднатите, а истовремено ни покажа колку можеме да бидеме големо и колку длабоко, без дно длабоко творение Господово. Ете со таа вера можеме да живееме, можеме да бидеме луѓе во целата мера на Христовото вооплотување, и да го согледуваме светот во кој живееме, не само како мртов материјал, туку како она што е повикано на крајот на краевите, кога Бог ке стане сѐ во сѐ, да биде видно одејание на Божеството. Каква слава, каква радост и надеж! Да го запееме со свечена почит, љубов и трепет

Христовото Вооплотување; тоа за нас е вечен живот веќе на земјата, и тоа е слава на сѐ создадено во вечноста на небесата. Бог нѐ повикува да го запомниме тоа, нѐ повикува така да се однeсуваме не само во нашата христијанска средина, туку и низ целиот свет кој нѐ опкружува: да се однесуваме кон секој човек со таква праведност, не судејќи и осудувајќи, туку гледајќи ја во секој човек сета убавина со којашто Бог го обдарил и којашто ја нарекуваме Божји образ во човека, да се преклониме пред таа убавина, да ѝ помогнеме на таа убавина да засветли во целата нејзина слава, расејувајќи го секое зло и темнина и согледувајќи ја неа во секого, да дозволиме таа убавина да стане реалност и да победи, да восторжествува. Он ни открил таква љубов, за каква што претходниот свет на знаел, а од

којашто современиот свет, како впрочем и древниот, толку многу се плаши: љубов која се согласува да биде ранлива, беспомошна, изливајќи се, исцрпувајќи се себеси, дарежлива љубов, жртвена љубов, љубов која дава без мера, љубов која не го дава само она што го има, туку се дава себеси. Ете тоа е она што Евангелието и Вооплоотувањето го донесоа во светот, и тоа пребива во светот. Христос рече дека темнината во светлината свети, и дека темнината не може да ја опфати, ниту да ја угаси. И таа светлина свети и ќе свети, но ќе победи единствено доколку ние станеме нејзини возвестители и исполнувачи на заповедта за вистина и љубов, ако ние ја примиме Божјата визија за светот и ја пренесеме на целиот свет нашата вера,

односно нашата увереност и надеж, единствената сила, којашто може да им помогне на другите да започнат да живеат од почеток. Но, за да почнат да живеат од почеток, тие треба да видат новина во нас. Светот повторно се обновил преку соединувањето на Бога со човека, кога Словото стана тело; сега ние сме должни да станеме откровение на тоа обновување, преку слава и сјаење Божјо во темнината, во самракот на светот. Нека Господ ни дари смелост и љубов, великодушност за да бидеме Негови возвестници и свидетели, и нека биде Господовиот благослов на вас, преку Неговата благодат и човекољубие, непрестано, сега и секогаш и во вечни векови! Амин.

Превод од руски јазик:Даниел Јовановски

Он ни открил таква љубов, за каква што претходниот свет на

знаел, а од којашто современиот свет, како впрочем и древниот,

толку многу се плаши: љубов која се согласува да биде ранлива,

беспомошна, изливајќи се, исцрпувајќи се себеси, дарежлива

љубов, жртвена љубов, љубов која дава без мера, љубов која не

го дава само она што го има, туку се дава себеси.

5

Христијанството во Бога виде Отец

рвиот дар принесен на луѓето од христијанството е правото на непосредно обраќање кон Бога,

правото да Му се обраќаат на Бога со „Ти“... Денес нам ни изгледа природно кога религиозниот човек се моли на Бога. Но, во предхристијанскиот свет да се молиш на Бога било невозможно. Требало да се моли Господ(арот)... Во паганското богословие... вишниот бог е недостижен, или бессилен, или, воопшто, почива во недејствување... Со светот управуваат посебни и многуобразни „господа “ – узурпатори или „намесници“. Ако паганските народи си дозволувале да се обраќаат кон вишото небесно божество само „како кон последна надеж во времиња на најстрашна беда“, на христијаните им било дарувано правото на секојдневно општење со Него. Ние кон Творецот на галаксиите се обраќаме со прозба за секојдневниот леб... Кон Владиката на сите светови и најпростата селанка може да се обраќа и да се моли, Тој (Апсолутот!!! Оној, Кого кога философите Го имаат на ум немеат!!!) да и помогне да го собере својот компир... Христијанството во Бога виде Отец. Не ладен космички закон, туку Отец Кој љуби.

Луѓето треба да имаат право на несогласие Христијаните ги раздразнувале паганите со својата самоувереност, со парадоксите на својата проповед. Но, најмногу со одбивањето да ги почитуваат светињите на другите религии... И империјата почнала да ги прогонува христијаните, барајќи од нив трпение. Ги ослепувале христијаните, барајќи од нив „широки погледи“. Им забранувале на христијаните, барајќи: „забрането е да се забранува! Немојте со своите обичаи да забранувате да се моли на нашите богови!“ Христијаните предложиле да се разликува трпеливост идејна и трпеливост граѓанска. Луѓето треба да имаат право на несогласие, на дискусија, на остра оцена на спротивните погледи. Но, државата не смее да се меша во тие спорови... „Својата религија можеш да ја заштитиш не со убивање на нејзините непријатели, туку умирајќи за неа. Ако мислите да ѝ служите, пролевајќи крв во име нејзино, засилувајќи ги тортурите, вие грешите. Ништо не треба да биде така слободно, како исповеданието

ДАРОВИТЕ НА

БОЖИКЃакон Андреј Кураев

6

на верата“ (Лактанциј. Божествена установа. 5,20)... Барањето на слобода на совеста е дар, кој во животот на луѓето го донесоа христијанските маченици.

Човекот се издигнува над светот Христијанството дозволило луѓето поинаку да погледнат на самите себеси. Најважната промена во човечкото самопознание е поврзана со тоа што христијанството се откажало од една, би рекле, самоочигледна теза на паганската философија. Според паганството човекот е дел од природата, „микрокосмос“... Микрокосмос е мала активна форма од вселената... Христијанството успеало да се спротивстави на очигледноста. Византиските богослови соопштиле дека човекот попрво е „макрокосмос“, сместен во „микрокосмос“... Зашто, содржајќи во себе сè што е во светот, тој во себе носи уште нешто, што сиот свет не може да го вмести и го нема: образ Божји и Божествена благодат, благодатно богосиновство, разум, личност, совест... Човекот се издигнува над светот затоа што не сè во човекот може да се објасни со законите на овој свет, во кој е потопено нашето тело и ниската психика. Не сè во нас е родум од овој свет. И затоа не сè има општа судбина со него.

Евангелието ги огласило правата на човекот Николај Берѓаев полемизирајќи со марксистите, забележал дека само во светогледот на марксистите човекот е дел од општеството. За христијаните, пак, општеството е дел од човекот, зашто во човекот, во суштина, многу се дефинира од неговото социјално потекло, статус, социјален опит. Но, човекот не се предава на сите влијанија – ни од минатото, ни од

опкружувањето... Дури и Херцен сфаќал колку неговата либерална философија е задолжена на христијанството: „Лицето на човекот, загубено во граѓанските односи на древниот свет, израснало до некоја недостижна височина, искупено со Словото Божјо. Личноста на христијанинот се најде повисоко од соборната личност на градот; нејзе ѝ се открило сето нејзино бесконечно достоинство – Евангелието торжествено ги огласило правата на човекот и луѓето за прв пат слушнале што се тие...“

Човекот е слободен Евангелскиот повик кон покајание објавил дека човекот е ослободен од истоветувањето со самиот себе, со своето опкружување и своето минато. Она што цврсто ја определува мојата иднина не е минатото преку сегашноста, туку мојот моментален избор. Помеѓу моето минато и минутата на мојот сегашен избор постои граница. И од мојот избор зависи кој од причинско-последичните синџири, што тежнеат кон мене од минатите времиња, сега ќе се најде во мене. Тоа што било во моето минато може и да остане во него, но јас можам да се променам... Ако човекот е дел од природата, тогаш тој не може да го оценува своето поведение според други критериуми, освен природните. Но, природните феномени не подлежат под морален суд... На тој начин се родил кантовскиот доказ за постоењето на Бога... Ништо во природата не може да дејствува слободно, но човекот може. Значи, човекот е нешто повеќе од светот... Човекот е слободен, а тоа значи дека е побогато битие од светот на каузалноста; човекот е слободен, а тоа значи дека „морално е неопходно да се признава постоењето на Бога“.

7

Христијанството им го вратило небото на луѓето Христијанството ја вратило на луѓето можноста да го сакаат небото, ѕвездите, облаците и зајдисонцето. Во паганските религии секој природен феномен имал свое име и своја биографија. А бидејќи, сепак, станува збор за природни феномени, личностите на тие митови биле толку неморални, како и природните стихии. Тие се наоѓале од другата страна на доброто и злото... Ако некој предмет во митологијата бил поврзан со определено божество, значи, при средба со тој предмет на ум неизбежно доаѓале спомени за тој бог и неговите дела. Ние сега можеме едноставно да гледаме на зајдисонцето и изгрејсонцето. Нашите современици атеисти едноставно се вљубуваат во погледот и поетско чувство, блиско на религиозното, ги наполнува нивните срца... Христијанството кажало дека ѕвездите немаат биографија. Како што и светилката нема биографија. Ниту крв, ниту похот не престапуваат од небесата.

Христијанството создало услови за раѓање на науката Христијанството создало неопходни услови за раѓање на науката. Научната астрономија е можна само под услов, ако ѕвездите престанале да бидат богови. Законите, што опишуваат паѓање на камен на земјата, морале да бидат спроведени кон движењето на ѕвездите. За да се решиш на тоа и да не бидеш казнет (како старогрчкиот философ Анаксагора), потребно е општеството и религијата што владее во него да се согласат да видат во ѕвездите „камења“, а не души (или тела или очи) на боговите... Научната астрономија се појавува онаму, каде движењето на ѕвездите се опишува не со јазикот на психологијата, туку со јазикот на математиката, т.е. со јазикот, што не знае за страсти – завист, љубомора, љубов... Само религијата на Логосот, Кој постана Плот, можела да дозволи со јазикот на математиката (со јазикот на идеалните броеви и форми) да се опишуваат процесите, што се случуваат во физичкиот свет (каде нема ништо идеално)...

8

Во епохата на Ренесансата повторно во областа на високата култура се поткрале магијата, алхемијата, окултизмот и почнале да се сметаат за дозволени методи на разбирањето на светот. За возврат Западната Црква, побудена од ударот на Реформацијата, одговорила со „лов на вештерки“, инквизиција и... со подржување на механичката слика на светот. Научната слика на светот била поддржана од Црквата, која имала пламена потреба од сојузник во борбата со заедничкиот непријател – окултизмот... Научната револуција во Западна Европа се случила на границата меѓу XVI-XVII в. Не во епохата на атеизмот (XVIII), не во епохата на пренебрегнување на религиозните прашања (XV), не во епохата на религиозна стабилност (XIII), туку во епохата на Реформација и Контрареформација, во епохата на највеличествениот полет на религиозна напрегнатост, во животот на христијанска Европа се родила науката.

Лекција на есхатолошка етика По мерата на истиснувањето на христијанството од општествениот, културен, универзитетски живот, старите сенки повторно почнаа да се појавуваат... Повторно во мода е сите религии да се слеваат во една, вовлекувајќи ги христијаните во пагански игри. Најтревожно од сè е тоа што разговорите за религиозниот плурализам и трпеливост повторно почнуваат да се водат со такви челични интонации во гласот, што христијаните чувствуваат дека се на прагот од нови гонења. Тоа е уште една лекција од христијанството: умешноста да се живее, да се гради, работи, дури и ако знаеш дека твојата светиња ќе биде разрушена. Тоа е лекцијата на есхатолошката етика. Ние знаеме дека еден ден ќе станеме сосема туѓи на официјалната и масовна светска култура.

ЕВАНГЕЛСКИОТ ПОВИК КОН ПОКАЈАНИЕ

ОБЈАВИЛ ДЕКА ЧОВЕКОТ Е ОСЛОБОДЕН

ОД ИСТОВЕТУВАЊЕТО СО САМИОТ СЕБЕ,

СО СВОЕТО ОПКРУЖУВАЊЕ И СВОЕТО

МИНАТО. ОНА ШТО ЦВРСТО ЈА ОПРЕДЕЛУВА

МОЈАТА ИДНИНА НЕ Е МИНАТОТО ПРЕКУ

СЕГАШНОСТА, ТУКУ МОЈОТ МОМЕНТАЛЕН

ИЗБОР.

Знаеме дека со мрак е послан хоризонтот на човечката историја (името на тој мрак во христијанското богословие е „царство на антихристот“). Но, тоа не е повод за очајување.

Превод од руски јазик: Георгиј Глигоров

9

Михаил Скабаланович

атпреварувајќи се со Пасха во својата торжественост, празникот на Христовото Раѓање принуден е да

причека, иако тој се појавил во најраните времиња на христијанството, уште во апостолската доба. Дури е тешко и да си замислиме дека христијаните не можеле да не го празнуваат денот на раѓањето на Својот Спасител, да не се „сеќаваат“ и да не го „светат“ тој ден. Всушност, тоа ни од далеку не било така и тоа од многу едноставна причина. Не е случајност што христијаните уште одамна, според обичајот, не го празнуваат денот на своето раѓање, туку својот именден, денот на своето крштевање, и тоа многу пофално и трогателно. Со тоа христијаните докажувале дека не била голема радост за светот, па дури ни за самите нив, дека на земјата се родил уште еден грешник, ако во свое време не се преродел во праведник (праведник, според крајната мерка на возможност), преку Тајната на Крштението. Доколку би го немало духовното раѓање, за својот роденден христијанинот би можел да каже заедно со многустрадалниот Јов: „Нека е проклет денот, во кој се родив и ноќта во која рекоа – се роди дете!“ (Јов 3: 3). Овој презирачки и потценувачки поглед на денот на телесното раѓање, бил поблизок во христијанството во неговите раните векови,

отколку во подоцнежните и современите. Не е лесно да се сфати ова, но навистина, древните христијани денот на раѓањето на човекот го нарекувале „ден на смртта“ и тоа звучело мошне сериозно. А за денот на смртта на мачениците најприфатлив термин бил „natalitia“ – роденден. При еден таков поглед на роденденот, воопшто, зарем на христијаните би можело да им дојде на ум да го празнуваат и денот на раѓањето на Спасителот? Навистина, Неговото раѓање било толку многу необично, било толку среќно за светот, така што и не може да се споредува со кое било човечко раѓање на земјава. Но, тогашните христијани можеле искрено и убедувачки да повторуваат со апостол Павле: „Затоа ние отсега никого не познаваме по тело; иако Христа Го познаваме по телото, но сега веќе не Го познаваме“ (2, Кор. 5: 16). Христос за нив бил небесен човек, втор Адам, Господ од небесата, така што нивната мисла не можела доволно љубовно да запре на Неговото плотско раѓање. Тогашните христијани биле доволно продуховени, така што малку ги интересирала плотта. Оној, кој внимателно ги читал посланијата на апостол Павле, тој навистина е поразен од неговото кристално-духовно „мудрување“ за Христа, од неговиот поглед за Него, па така ќе сфатиме дека, при еден таков поглед, од точка на разбирање

Историја на празнувањето на

Рождеството Христово

10

на Христа од таа страна, многу повеќе се сакало да се празнува Неговото Воскресение, Вознесението на небо, испраќањето на Светиот Дух, отколку Неговото раѓање „по плот“... Без преувеличување, слободно може да се кажe дека древната Црква била принудена од надворешните влијанија да востанови празник во чест на тој настан, но лесно можеме да заклучиме дека многу порано, пред да се празнува празникот на раѓањето, Црквата почнала да го празнува денот на Неговото крштевање. Но, и овој ден таа почанала да го слави не целосно по своја волја. Во раната Црква, овој празник почнале торжествено да го слават еретиците – гностици, а бил воведен затоа што тие му придавале многу големо значење во животот на Спасителот на Неговoто

крштение. Климент Александриски (III век), со тон на некакво неодобрување говори: „Следбениците на Василид го празнуваат и денот на Неговото (Христовото) крштение, поминувајќи ја целата претходна ноќ во читање“ (Стромати). Од друго место, од истиот писател, го дознаваме погледот и ставот на василидијаните за настанот на Христовото крштение: „Бог Го испратил својот Ум, првиот извор на Божеството, и тој како гулаб слегол во Јордан на Исуса, Кој дотогаш бил прост човек, подложен на гревот“. И, треба да се кажи дека, во ереста, особено во гностицизмот, христијаните биле привлечени не од нивното богослужење или мудрување, туку од изобилството на хармонични и убави песни и пеења. Затоа било потребно на гностичкиот празник да му

се стави противтежа, свој празник, дотолку повеќе што основата на таквиот празник се базирала не на нешто друго, туку на самото Евангелие, па тогашната Православна Црква востановила и кај себе торжествен празник во чест на Христовото крштение и го нарекла Богојавление, нагласувајќи ја мислата и догмата дека во тој ден Христос не постанал Бог, туку се јавил како Бог, се покажал како Бог, како Еден од Троица. Но, се мислело дека ова е недоволно, па за да се поткопа уште повеќе лажното умување на гностиците, тогашната Православна Црква кон споменот на крштението го присоединила и споменот на Христовото раѓање, така што името на денот – Богојавление, добил уште повеќе во своето вистинско значење. Така, и крштението и раѓањето, се празнувале во еден ден под заедничко име – Богојавление, и тоа на 6 јануари. Најверојатно, така било во IV, V, па дури и во еден период од VI век во Палестина, Египет и други места на Исток, според сведоштвата на современите писатели (Касијан, Козма Индикоплевс и др.). Ерменската Црква, која се одделила од католичанската (соборната) во таа епоха, ја сочувала таа пракса досега. Таа го празнува денот на Христовото раѓање на 6 јануари и нема одделен празник, посветен на Неговото крштение. Најпрво празникот на Христовото раѓање бил одделен од крштението во Римската Црква, во првата половина од IV век, според преданието, во времето на папата Јулиј. Во еден римски календар, кој е составен не подоцна од 354 година, под 25 декември е напишано: „Ден на Христовото раѓање во Витлеем“. Можеме да претпоставуваме од што било предизвикано тоа одделување и зошто тоа се случило токму во Рим. Јазичничкиот римски култ, со особена торжественост го чествувал зимскиот солстициј (зимската краткоденица), но не во оној ден, кога тоа се случувало (8-9 декември), туку го празнувал во оние дни, кога за сите станувал видлив – при крајот на декември. Празникот во чест на овој настан, најверојатно, се нарекувал

Не е лесно да се сфати ова, но

навистина, древните христијани

денот на раѓањето на човекот го

нарекувале „ден на смртта“ и тоа

звучело мошне сериозно. А за

денот на смртта на мачениците

најприфатлив термин бил

„natalitia“ – роденден.

11

ден на „Непобедливиот“, односно, ден на непобедливото сонце, кое не можела да го победи ни зимата и кое од тој ден оди кон пролетта. Во еден римски календар од IV век, токму на 25 декември, забележан е овој празник. Овој празник временски е подесен токму на овој ден, можеби токму затоа што периодот од 18-23 декември, во римскиот култ бил посветен на чествување на богот Сатурн, кој ги јадел своите деца, а чие чествување во себе носело мрачен карактер. По овој тажен пазник на „богот на времето“, следувал светлиот празник на „богот на сонцето“, како што и кај нас постот им претходи на големите празници, и по победата на јазичништвото над христијанството, овој празник велелепно се празнувал во Рим. Особено овој празник свечено бил одбележуван во времето на императорот Јулијан Отстапник (според неговото сопствено сведоштво). За да се оттргнат христијаните од тој јазичнички празник, најверојатно, во Рим го преместиле празнувањето на Христовото раѓање од 6 јануари на 25 декември, како ден на раѓање на духовното незалезно Сонце (оттука, следователно, и именувањето на Христос

како „Сонце“ во тропарот на празникот, една од најдревните духовни песни). Во тој однос, традицијата на Рим, малку по малку, почнале да ја следат и останатите источни Цркви. Притоа, забележително е тоа што, во источните Цркви, за овој празник најпрво почнале да произнесуваат проповеди тројцата велики светители: Василиј Велики во Кесарија, Григориј Богослов во Константинопол и Јован Златоуст во Антиохија. Што се однесува до светиот Златоуст, од неговите беседи дознаваме дека тој не само што го вовел празнувањето на овој ден во Антиохија, туку, според примерот од Запад, христијаните од Исток со голема внимателност и постепеност се однесувале кон оваа новотарија. Во беседата произнесена на 20 декември 386 или 387 година, Златоустиот говорел дека на 25 декември, за прв пат тука ке се слави Христовото раѓање, кое одамна било познато на Запад, а во Антиохија гласовите за тој празник се појавиле уште десетина години пред тоа. Светиот отец дури и признава дека тој одамна посакувал да го воведе во Антиохија тој празник и тајно се молел за тоа. Во беседата на самиот

12

празник, проповедникот изразува пријатно задоволство што собрал толку многу народ, и покрај тоа што за празнувањето на овој ден дотогаш премногу се спорело. Едни го сметале тоа за новотарија, а други приговарале и замерувале дека на Запад, уште одамна, овој ден се празнувал од Тракија до Кадикс. И покрај преданието, што се однесува за праксата во Рим, како и појавата на историјата на пренесувањето на овој празник од Запад на Исток, со ова е поврзана и следната историја: Кирил или Јувеналиј, епископ Ерусалимски, се жалел со писмото до папата Јулиј за нелогичноста во празнувањето на Христовото раѓање и крштението во ист ден: „Невозможно е да се оди и во Витлеем и на Јордан истовремено“, па молел да се испита и да се определи посебен ден за празнување на Христовото раѓање. Папата, како возвратен одговор, му ја препорачал праксата на Римската Црква – Христовото раѓање да се празнува на 25 декември. Василиј Велики му препорачал на Григориј Богослов, на Константинополскиот Собор да го востанови и озакони тоа празнување. Златоуст на ваквиот предлог дал согласност. Од Кипар бил повикан Епифаниј, кој во својство на Евреин по тело, врз основа на Писмото, требало да ја потврди правилноста на ваквата одлука. Зарем не ли е понижено донекаде значењето на празникот, имајќи ја предвид историјата на неговото востановување и фактот дека тој се појавил како противтежа на еден јазичнички празник, и тоа најнапред во западната Црква? Но, не треба да заборавиме и на фактот дека 25 декември не е избран како ден за празнување, зашто на тој ден се родил Христос, туку тоа е направено по туѓ, локален и месен обичај. Но, таквиот заклучок би бил предвремен.

Навистина, во древната Црква не бил познат не само точниот ден, туку ни месецот на Христовото раѓање. Според зборовите на Климент Александриски (III век), едни претпоставувале дека тоа се случило во мај, а други во јануари, а пак по други сведоштва од III и IV век, се претпоставувало дека денот на Христовото раѓање бил на 25 или 28 март. Но, веќе во IV век Црквата дошла до едногласно решение по тоа прашање, конечно одредувајќи го датумот на празнување – 25 декември. За донесувањето на една ваква одлука, Црквата ги имала предвид следниве соображенија: Месецот и денот на Христовата смрт точно ни се познати од Евангелието, а во Црквата одамна било раширено убедувањето дека Христос бил должен да живее на земјава совршен и полн број на години. Но, во јудејската традиција, возраста на човекот се смета не од моментот на раѓањето, туку од моментот на зачнувањето. Затоа, доколку Христос бил зачнат во истиот ден, во кој и пострадал, односно, во еврејската пасха (која во таа година се случило да биде на 25 март), тогаш, сметајќи оттогаш девет месеци, се добил 25 декември како датум на Христовото раѓање. Овој датум го прифатил уште свети Иполит во III век, а него го штителе и свети Златоуст и блажениот Августин. На таков начин, веројатноста дека настанот на Христовото раѓање точно се совпаѓа со вистинскиот термин на раѓањето, кога и се празнува, е многу голема. Доколку треба да се направи усогласеност меѓу текот на природниот живот во светот и благодатниот живот, зашто пролетта како да не била погодно време за истовремено празнување на Христовото зачнување и воскресение. Според тоа, најпогоден термин за прославување на Неговото раѓање бил

13

можеме да ги востановиме само врз основа на општата историја на богослужението. Во современата божикна богослужба, едни од најстарите духовни песни се прокименот и стиховите од псалмите, потоа тропарите, како отпустителниот, така и тропарите од пророштвата (на паримиите). Со воведувањето во богослужебната пракса на стихирното творештво, конечно биле напишани и стихирите, кои му прилегаат на еден таков величествен празник, како што е Рождеството Христово, но која од нив е постара, тоа е тешко да се каже. Само првата стихира од вечерната богослужба, на „Господи воззвах“, може да биде призната за постара од IV век. Во VI век, за празникот на Рождеството Христово, од преподобниот Роман биле напишани кондакот и 24 икоси, од кои современата богослужба ги сочувала само првите два (кондакот и икосот). Што се однесува до божикната богослужба во целина, текстот, според кој се служи денес, за прв пат се сретнува во Минеите од VII и VIII век.

Превод од руски јазик:протоереј Златко Ангелески

друг период од годината, кој бил најубав веднаш по пролетта. Не е ништо чудно, зашто и јазичниците, со целата почит што ја имале кон природата, ги прилагодувале кон таквите годишни доба и своите големи празници. Така и духовноста во православната вера, не сакала да биде во расчекор со природата, иако за своја појдовна и движечка сила имала други основи во тој поглед. Славата на празнувањето на Христовото раѓање не претрпела понижување со тоа што обичајот на празнувањето не почнал толку рано, како другите празници, и што не почнало да се слави одеднаш во сите цркви, туку само на Запад. Потребно било да прекине гонењето на христијаните, за тие да можат да се научат да го вреднуваат и земниот живот и да го сметаат неговиот почеток (според крајна мерка, во Христа), исто како и крајот – смртта. Од друга страна, потребно било влијанието на потрезвениот и жив Запад врз созерцателниот Исток, за да биде вброен во кругот на христијанските празници и „еже по плоти“ (телесното) Рождество Христово. Понатамошната историја на празникот, како и богослужбите до тоа време, преку кои до нас дошле и Типиконите и другите записи од богослужебните истражувања,

14

Суета над суетите, вели проповедникот, суета над суетите - сé е суета!.. Род еден си заминува, и род друг доаѓа, а земјата си постои

секогаш. Сонцето изгрева и заоѓа, и пак брза кон местото свое, од каде што изгрева... Она што било, пак ќе биде,

и она што се правело, пак ќе се прави - нема ништо ново под сонцето (Проп. 1,

2.4.5.9).

озерцанието на постојаното, еднообразното и цикличното движење на нештата во еден ист правец го довело

Еклизијастот до овој заклучок. Во неговите зборови како да се антиципира очекувањето и потребата од Настан, што ќе ја преобрази целата човечка историја. Стотици години подоцна ќе се случи она за што тој жеднеел, она што ќе биде апсолутно ново под сонцето, собитие со космичка димензија - Воплотувањето на Словото Божјо. Целата свештена историја на избраниот еврејски народ е упатена кон една одредена цел - доаѓањето на Денот Господов. Денот Господов е времето на исполнување на Божјите ветувања, тоа е периодот на Месијата (Помазаникот). Во личноста на Исуса Христа Назареецот сите

израилски очекувања ќе го добијат своето исполнување. За човекот кој го познал Христа преку опитот на личносното општење со Него во Црквата, не му се потребни дополнителни докази за да се увери во месијанството на Исуса. Иако подоцна секој христијанин, читајќи ја Библијата, се фасцинира од еден чудесен факт - како сето тоа, како целиот живот Христов: Неговото Воплотување, учење, дејствување, Распетие, Воскресение и Прославување, било до детали предобразено, на еден пластичен начин претскажано и вообличено, уште векови пред Неговото доаѓање. Кои биле пророците во историјата на избраниот израилски народ? Пророците Евреите ги нарекувале нави, т.е. оној кој говори. Тој збор има корен во глаголот, којшто и денес е зачуван во арапскиот јазик, наваа, т.е. известување (сп. асирски наву - повикува, етиопски навава - говори). Под тој епитет – оние кои говорат (невиим) се подразбирале особени луѓе, кои со своите зборови привлекувале исклучително внимание и почит, едноставно кажано, луѓе пратени од Бога да ја возвестуваат Неговата волја. Главната задача на пророците им била да ја утврдат во народот верата во доаѓањето на Месијата и Неговото царство. Христос и Неговото царство претставувале централна точка, на која било насочено вниманието на пророците. Пророштвата имаат двојствено значење. Како прво, тие се однесуваат на настани кои се во одреден историски контекст, но подоцна преку промислувачката Божествена активност, тие стануваат сенка на месијанското време и се однесуваат на Христа. Евангелската светлина се пролеала врз сите книги на Стариот завет по

Георгиј Глигоров

ПРОРОШТВОТО ЗА

БОЖИК

15

воскресението Христово, кога Воскреснатиот и Самиот Преобразен, на своите сеуште старозаветно слепи апостоли им го отвори умот за да ги разбираат Писмата, акт кој се исполнува на Педесетница. Св. Атанасиј Велики одлично ги употребува пророштвата во својата аргументација „За Воплотувањето на Бог Словото“, велејќи дека „од страница во страница во вдахновената Книга јасно се предаваат тие нешта во нивната полнота“.После трагедијата на гревопадот на прародителите, Бог сакал да ги повика нив кон покајание. Он со кротост им се открил и повикал кон скриените грешници: Адаме, каде си (1Мој. 3,8-9)? После Божјото повикување и нерешителното, непотполно сознание и раскајание на грешниците следел Божјиот суд – најпрво над змијата искушувач. И во тој суд за паднатите луѓе се открила надеж за спасение од ѓаволот преку Семето на жената, а дури потоа следел судот над жената и мажот. И ставам непријателство меѓу тебе и жената и меѓу родот твој и породот нејзин. Он ќе ти ја гази главата, а ти ке го каснуваш во петата (1Мој. 3,15). Семето на жената ќе ја гази главата на змијата, а таа ќе го каснува во петата. Тие зборови укажуваат на тоа дека Бог определил, без оглед на човечкиот грев, да го заврши Своето творење со успешен акт. Тоа ветување се препознало како месијанско пророштво. Светите отци на Црквата, од времето на св. Иринеј па наваму, во овој текст го гледаат „првото евангелие“ (Protoevangelium) за доаѓањето на Спасителот. Под Семето на жената отците Го гледаат Христа. Најверојатно според филолошката методологија на интерпретација кај ап. Павле за местото каде Бог го дава ветувањето на Авраама, дека во неговото семе ќе бидат благословени сите народи (1Мој. 22,18; Гал. 3,16). Употребата на еднина на ова место (Семе, а не семиња), Павле го препознава како укажување на единствена личност, тој Го препознава Исуса Христа.

Со посредство на жената човекот паднал, но со нејзино учество и ќе биде искупен. Тоа ќе се случи со посредство на човекот; Он ќе биде семе на жена, т.е. Он ќе се роди од Жена, но без физичко учество на маж. Тоа древно предвестување укажува на Раѓањето Христово од Дева. Постоел само еден Потомок на Ева, Кој се родил од Жена без учество на семе од маж. Ова укажување поконкретно е изразено во пророштвото на Исаија: Затоа Самиот Господ ке ви даде доказ: ете, Девица ќе зачне и ќе роди син, и ќе му го дадат името Емануил (Ис.7,14). Чудесно и неслучајно е решението на благочестивите јудејски преведувачи на ова место од Исаија на грчки јазик, кои упорно овде го поставиле неочекуваниот термин за означување на жена која зачнува, необичниот збор воопшто за јудаизмот παρθένος, т.е. девица, преведувајќи го така еврејскиот збор ха-алма. Директниот еврејски збор за означување на девство и девица е „бетула“. Зборот „алма“ е поширок по своето значење. Тој означува зрела девица во брачна возраст и млада жена веќе стапена во брак. Од седумте случаи на употребата на зборот „алма“ во Стариот завет, само уште во 1Мој. 24,43 грчките преведувачи го превеле него со παρθένος, според потребата за јасна смисла на зборот (станувало збор за невестата на Исак, Ревека). Во петте други случаи тие секогаш го преведувале со νεα̃νις т.е. млада жена (слов. отроковица, 2 Мој. 2,8; Песна 1,2); Изрек. 30,19 - младост (неточно); Пс. 67,25 νεανίδες неточно во мак. прев. „девици“. Но окото на евангелистите, кои ја читале Библијата веќе вообичаено на грчки, навлегол во зборот παρθένος и ни возвести, дека тој смел неточен превод не е случаен, туку е провиденцијален, праобразен. Не попусто целиот александриски превод, наречен LXX (Превод на седумтесетмина), е примен со љубов од Црквата, а од јудејството, кое го создало, е отфрлен со мистично ужасување и е заменет со други (на Акила, Симах), антихристијански обработени. Во Стариот завет, книгата на пророк

16

Исаија претставува книга која ги возвестува месијанските пророштва. Возвишениот збор на пророкот, ненадминат во светската литература по своето вдахновение, јасно ги опишува величието и славата на царството на Месијата, Кој доаѓа. Месијата тој го претставува како фиданка од Јесеевата пењушка (Ис. 11,1), т.е. возвестува дека Он ќе потекнува од царот Давид. Во Стариот завет е навестено и точното место на раѓање на Месијата. Пророкот Михеј јасно зборува за местото каде ќе се роди Христос: И ти, Витлееме Ефратов, иако си најмал меѓу илјадниците Јудејци, од тебе ќе ни излезе Оној, Кој треба да владее во Израилот и чие потекло е од почетокот,

од вечноста (Мих. 5,2). Во коленото Јудино главен град бил Хеврон, во кој Давид се зацарил, а најмал бил Витлеем, местото на раѓање и помазување на Давида за цар. Тоа е мало незначајно гратче во историјата на еврејскиот народ, но Бог него го избрал за место на раѓање на ветениот Месија, потомок

на царот Давид. А дека под Оној Кој владее над сé се подразбира Месијата, се гледа од тоа што Нему Му се припишува вечност т.е. раѓање од Бога Отецот пред сите векови. Во евангелието според Матеј, онаму каде што се зборува за мудреците од Исток, кои со помош на ѕвездата дошле во Витлеем на поклонение на Богомладенецот Христос и Му донеле дарови, се спомeнува и ова пророштво како претскажување за раѓањето на Спасителот во Витлеем. Во месијанското учење на еврејската религија уште пред Христа тоа пророштво било сфатено како укажување за местото на раѓање на Месијата. Книжниците и старешините јудејски, на прашањето на

Ирод за местото на раѓање на Месијата, му укажале на Витлеем, основајќи се на пророштвото на Михеј (Матеј 2,4-9). Мојсеј, законодателот и најважната личност во историјата на старозаветниот еврејски народ, прорекол за Месијата и Неговото дело. Евреите уште до Христа

17

во Писмото, кој во една прилика изнел леб и вино и го благословил Авраама. Авраам, пак, му дал една десетина од пленот што го придобил претходно. За Мелхиседек како за цар и свештеник се раскажува во посланието до Евреите во 7. глава. Тој е наречен праобраз на Исус. Во личноста на Мелхиседек се предвестува доаѓањето на Надчовечката личност. Таа личност требало да произлезе од народот, кој произлегол од Авраама. Средбата помеѓу Мелхиседек и Авраам се случила во Салим т.е. во Ерусалим, во истиот град во кој Исус бил распнат. Лебот и виното ги праобразуваат телото и крвта Христови кои се предаваат на Господовата

вечера. Во Стариот завет Мелхиседек е претставен како свештеник на Севишниот Бог, свештеник на вистинскиот Бог. Таму не се опишува неговото потекло, не се опишува времето на раѓање, ниту на смрт; самото тоа е уште еден аспект од ликот на Мелхиседек, кој претставува праобраз на Месијата, на

знаеле за неговите пророштва. Кога Филип го повикал Натанаил да Го види Христа т.е. Месијата, тој му се обратил со зборовите: Го најдовме Исуса, синот Јосифов од Назарет, за Кого пишуваше Мојсеј во Законот и Пророците (Јован 1,45)! Мојсеј прорекол за пророчката служба на Месијата, дека Бог ќе подигне пророк, сличен нему т.е. на Мојсеј, преку Кого Он ќе се обрати на човештвото (5Мој. 18,15). Псалмите, напишани од царот пророк Давид и неговиот син Соломон, како и од многу други псалмопевци, изобилуваат со укажување и предобразување на Царот Месија. Друг аспект од многуобразната

служба на Спасителот, првосвештеничкиот, е изразен во 109 псалм. Таму стои: Се заколна Господ и нема да се покае: Ти си вечен свештеник по чинот Мелхиседеков (ст.4). Мелхиседек е дел од историјата на еврејскиот праотец Авраам. Тој бил цар на Салим и Божји свештеник, како што се вели

18

Христос – беспочетниот и бесконечниот, Вечниот Син на Отецот. Во таа смисла и се зборува во псалмот за Месијата, дека е вечен првосвештеник по чинот Мелхиседеков. Јаков, синот на Исак, внукот на Авраама, наречен Израил, пред својата смрт ги благословува своите 12 синови и во таа прилика пророкува за сите нив, но и за иднината на Јуда, од кого ќе произлезе Христос. Нема да недостасува кнез од Јуда, и водич од бедрата негови, се дури не дојде Оној, Кому му припаѓа власта, и Он е надеж на народите (1Мој. 49,10).

За почетокот на службата на Месијата најубаво ни пророкува Исаија во почетокот на 9. глава каде ни вели: Поранешното време ја понизи замјата Завулонова и замјата Нефталимова; но подоцнежното ќе го возвеличи крајморскиот пат, од онаа страна на Јордан, незнабожечка Галилеја. Народот, кој оди во темнина, ќе види голема светлина; врз оние што живеат во земјата на смртната сенка ке болсне светлина (Ис. 9,1-2). Ова се исполнило кога нашиот Господ Исус Христос почнал да го проповеда Своето спасоносно слово и кога почнал да прави чуда во Галилеја (Мат. 4,2-16,23). Пророците ги гледале идните настани, кои тие ги предвестувале, како да се

извршувале пред нив или дури како тие да се веќе поминати. Исаија нé зачудува со своите опишувања за страдањата на Месијата, како самиот тој да бил сведок на Голготската драма. Тој пишува: Он беше изнаранет за нашите гревови и мачен поради нашите беззаконија... Он беше измачуван, но страдаше доброволно... како што е јагнето пред стрижачите свои безгласно, така и Он не ја отвори устата Своја... Му определија гроб со злодејци, но он беше погребан кај богатиот, зашто не беше направил грев и во устата Негова немаше лага (Ис. 53,5.7.9). Поради оваа глава пророкот Исаија се нарекува старозаветен Евангелист. Ова искуство го доживува и пророкот Давид. Истата сцена на крсната Христова жртва уште векови пред Месијата ја опишува токму тој, како самиот да присуствувал на Голгота, заедно со Пресвета Богородица и ап. Јован. Христовите зборови изговорени на крстот: Боже мој, Боже мој, зошто си ме оставил? – претставуваат почеток од 21. псалм, кој пророкува за страдањата на еден колоритен начин. Кучиња многу ме опколија, цела чета од злочинци се врти околу мене; ми ги пробија рацете и нозете... ги разделија меѓу себе алиштата мои и за облеката моја фрлија жреб (Пс. 21,16.18). Овие стихови на неверојатен начин зборуваат за случувањата при крстот на Господа, како да се напишани од самиот евангелист Јован. Таму се зборува за тоа како Христос бил опколен од кучиња, т.е. од старешините еврејски, се зборува за клинците, со кои бил прикован на крстот. Се зборува за разделувањето на облеката помеѓу војниците. За сето тоа јасно е напишано во Евангелијата.Пророштвата се безбројни, во Стариот завет целиот живот на Месијата е претскажан: било претскажано и точното време на Неговото пришествие (Дан. 9,25-27). Он требало да се роди од Дева во Витлеем (Ис. 7,14; Мих. 5,2). Дел од Своето детство да го помине во Египет (Ос. 11,1), а потоа повторно да се врати во

Со посредство на жената човекот

паднал, но со нејзино учество и ќе

биде искупен. Тоа ќе се случи со

посредство на човекот; Он ќе биде

семе на жена, т.е. Он ќе се роди од

Жена, но без физичко учество на

маж. Тоа древно предвестување

укажува на Раѓањето Христово од

Дева. Постоел само еден Потомок

на Ева, Кој се родил од Жена без

учество на семе од маж.

19

сведочат за автентичноста и вистинитоста на Црквата Христова и христијанската проповед. Но Бог, подготвувајќи ги Евреите за доаѓањето на Христа, истовремено ги подготвувал и другите народи. В.Иљин е во право кога расудува дека „не само Свештеното писмо на Стариот завет е исполнето со пророштва за идниот Избавител од гревот и неговите последици - смртта и адот; очекување на Богот Кој доаѓа, Кој е победител на адот, Кој страда, умира и воскреснува, како молња ја расекувала темнината на паганското сознание... Човештвото жедувало за богочовештвото... Пророштвото за богот кој страда, кој слегува во адот за гордиот и озлобениот Прометеј е еден од најизумителните образи на Есхил. Хермес, обраќајќи се кон Прометеј, вели: И знај, твоите страдања ќе завршат само тогаш, кога некој бог ќе се согласи да слезе наместо тебе во темното царство на Хадес, во мрачните бездни на тартарот“. И така, пророштвото за Божиќ е исполнето. Христос се роди. Спасението е извршено и дарувано. Но, како што вели Кураев, Христос може и илјадници пати да се раѓа во Витлеем, но од тоа нема никаква корист, ако Он не се роди во душата човечка. Секој треба да го доживее својот личен Божиќ, Христос да се роди во неговата душа. Па, преку подвижничкиот живот во светотаинството на Црквата да ја одржи радоста од плодовите на Божиќ и конечно да направи таа радост да продолжи во Вечноста.

Секој треба да го доживее

својот личен Божиќ, Христос да

се роди во неговата душа. Па,

преку подвижничкиот живот во

светотаинството на Црквата да ја

одржи радоста од плодовите на

Божиќ и конечно да направи таа

радост да продолжи во Вечноста.

Назарет. Галилеја била местото на неговото служење (Ис. 9,1), творел чудеса и исцелувал (Ис. 35, 5-6; 53,4). Говорел во параболи (Пс. 77,2). Бил отфрлен од лидерите на својот народ (Пс. 117,22). Он бил поразен Пастир, Страдалник, Маж на болки (Ис. 53 гл.). Влегол во Ерусалим на осле (Зах. 9,9). Бил предан од еден од неговите ближни за 30 сребреници, кои биле потрошени за да се купи нивата на грнчарот (Зах. 11,12-13; Пс. 40,9). Он бил воден како јагне на колење, Он умрел заедно со злодејците, откривајќи го изворот за очистување на гревот, оддалечувајќи го гревот во еден ден (Ис. 53 гл.). Дури Неговите зборови, кажани во времето на смртта, биле претскажани (Пс. 21,1). Во времето на агонијата му поднесувале жолчка и оцет (Пс. 68,21). Неговите раце и нозе биле прободени (Пс. 21,16; Зах. 13,6). Коска не му била скршена (2Мој. 12,46; 4Мој. 9,12.46; Пс. 33,20) и жрепка ќе се фрла за неговата облека (Пс. 21,18). Ќе биде погребен кај богатите (Ис. 53,9) и ќе се наоѓа во гробница 3 дена (Јона 2,1). Ќе воскресне од мртвите (Пс. 15,10; Ис. 53,10), ќе се вознесе на небо (Пс. 23,7-1; Пс. 67,18) и ќе седне од десната страна на Бога (Пс. 109,1). Исто така, било претскажано дека Он на човештвото ќе му даде Нов завет, дека Неговото царство ќе ги приброи кон себе незнабошците и ќе нема крај (Пс. 44,6; Ис. 9,6; Дан. 7,14). Оваа предназначена историја на Исус била претскажана неколку столетија пред Неговото доаѓање и таа толку зачудува со своите детали. Овде би немало простор и време ниту само да се споменат пророштвата, кои зборувале и пророкувале за Месијата и Неговото царство, а да не зборуваме за подетално опишување и толкување. Тие се толку многу, како и делата Христови на земјата, за кои ап. Јован вели дека доколку би се напишале по ред, не би можеле да се сместат во целиот свет напишаните книги (Јован 21,25). Сите тие сведочат за Христа како за вистински Месија, за Оној Кого Евреите Го очекувале и со самото тоа, тие

20

ајната на воплотувањето го осмислува и апсолвира во себе целиот Божји домострој. Светиот Јован Златоуст вели

воплотувањето на Логосот е најглавен дел на Божјата промисла за нас. Воплотувањето на Бога е најголемиот настан во светот, чудо над чудата. Ако дото-гаш создавањето на светот од ништо било најголемо чудо, доаѓањето на Бога во тело, без сомневање, го надминалo. Зар има не-што поголемо од тоа Бог да стане човек, прашува свети Јован Дамаскин. Тајната на воплотувањето започнува во сезнаењето Божјо, а за нас официјално од оној момент кога Бог се завети со нашите прародители преку зборовите: И ставам непријателство меѓу тебе и жената, меѓу родот твој и породот нејзин, Он ќе ти ја гази главата, а ти ќе го каснуваш во пета-та (I Мој. 3, 15). Првиот радосен восклик на Адам по гревопадот: Придобив човек од Бога (I Мој. 4, 1), чиј живот дотогаш беше само покајнички лелек за изгубениот рај, односно по она за кое Бог го создал човекот: нетру-лежност, восиновување и обожување, е израз на макотрпното исчекување на исполнувањето на Божјото спасоносно ветување. Адам умре без да го види Спасите-лот, но неговите непосредни верни потомци

живееја носејќи го сеќавањето за нераскин-ливиот завет и учествуваа во планот на Про-мислителот за целосна подготовка на човешт-вото за доаѓањето на Синот Божји. И тие умреа без да Го видат Спасителот, но исто како и Адам умреа со надеж за спасение. Спасението дојде кога се исполни времето, но без еуфорија и помпезност, туку во најдлабоко смирение, во непоколеблива послушност и безмерна скромност: ... јавувајќи му се на светот, претсуштестве-ното Слово образ на слуга прими... и Адама го обнови. Спасението е целосно со воплотувањето, а не само со учењето. Без воплотувањето на Синот Божји не е можен новиот живот на луѓето. А доказ за неизмерната Божја љубов кон човекот и кон целиот свет е тоа што Бог го испрати во светот Својот Единороден Син, за да живееме преку Него... за да ги очисти нашите гревови (I Јов. 4, 9 и 10). За тоа најпрецизно говори еден од најпознатите неопатристи на XX век: Спасението е подвиг од Него (Господ Исус Христос), низ Него, во Него. Тој спасува со својата личност, не со наука што би била одвоена од Личноста. Неговата наука не спасува без Неговата личност... Таа својата животворна сила и

Бобан Митевски

ТАЈНАТА НА

ВОПЛОТУВАЊЕТО

21

своето дејство ги добива од Него... Без Него таа засекогаш останува: теорија, апстракција, схоластика, суво учење, неостварливо и неживотно. Православната Црква суштината на нашето спасение ја согледува во обожувањето и обновувањето на нашата гревовна природа со воплотувањето на Синот Божји.

Човекот, вели свети Василиј Велики, е од Бога создадено битие што доби заповед да стане бог. Имајќи го Најчистиот и Безгрешниот за творец, и целејќи кон таква назначеност, тој беше создаден безгрешен. Но неговата безгрешност беше релативна, што значи зависеше од поведението на човекот, од неговата истрајност во доброто и послушноста кон Бога. Создаден со слободна волја, тој требаше самостојно да го прифати Бога во своето срце, да Го следи и да Му служи, зашто: човекот единствено како ипостас, како личност, односно како слобода и љубов е совршен човек. За вистински да го посакаат добриот начин на живеење, вежбајќи се во него, Бог определи послушание за првите луѓе: Од секое дрво во градината можеш да јадеш, освен од дрвото за познавање на доброто и на злото; од него не јади; зашто во оној ден кога ќе вкусиш од него, ќе умреш (II Мој. 2, 16 и 17). Но прародителите, прелажани од ѓаволот, ја престапија оваа заповед и ја изгубија благодатта и смелоста што ја имаа пред Бога, се покрија со страдањата на суровиот живот, станаа смртни, односно се здобија со грубоста на плотта и беа избркани од Едем по праведниот суд Божји. Прародителите посакаа на магиски начин, неприродно, не како што се создадени, но како што намислија, и така како што не се во состојба да носат, поради ограничената и несовршена природа, да го добијат тоа што Бог го предвидел: да станат богови по благодат. Ѓаволот им понудил инстант добивка без подвиг, без послушание и без правилно искористување на слободата. По неисполнувањето на заповедта, тие паднаа

во осуда, но не бесповратно. Можноста да бидат избавени од ропството на гревот и прангите на духовната смрт потекнуваше од фактот дека образот Божји во човекот не беше уништен и засекогаш загубен, но беше повреден, оштетен и помрачен, со големи последици за човекот и за целата природа. Кога човекот толку многу се поврзал со ѓаволот, преку својата љубов кон гревот, во светот се јавил Спасителот, Господ Исус Христос, за да го спаси човекот од гревот и од ѓаволот и да го исполни тоа што Адам не успеа - во своето битие да ги обедини различните сфери на космосот, за да им го пренесе обожувањето, преку единството со Бога. Отците на Црквата велат дека во тајната на воплотувањето е и тајната на времето. Воплотувањето на Бога во временскиот свет се случило кога, по премудрата и човекољубива Божја промисла, настанала полнотата на времето (Галат. 4, 4), кога луѓето седеле во темнина и смртна сенка (Мат. 4, 16) т.е. во состојба на немоќ, очај и ужас, кога злото и смртта ја опустошиле човечката душа. Неопходно било и луѓето да се подгот-ват за доаѓањето на Спасителот и да се запо-знаат со приликите за Неговото доаѓање, за да можат да го познаат и разберат кога ќе дојде. Како било подготвувано човештвото? Преку Божјите пратеници: патријарсите, судиите, царевите, пророците и верата на Израилот, Бог му соопштувал на народот за доаѓањето на ветениот Месија и за Неговиот живот и делото на земјата, и тоа: за раѓањето од света Дева Марија (Иса. 7, 14), Неговото раѓање во градот Витлеем (Мих. 5, 2), за ѕвездата од Јакова (IV Мој. 24, 17 и 18), за доаѓањето на мудреците од Исток (Псал. 71, 10), за бегањето и доаѓањето од Египет (Ос. 11, 1), свеченото влегување во Ерусалим (Иса. 62, 11; Зах. 9, 9), новиот завет што Христос го постави на Тајната вечера (Јерем 31, 31), предавството за триесет сребреници (Зах. 11, 12), неправедниот суд (Иса. 53, 8), за Неговите страдања (Псал. 21 глава; Иса.

22

53 глава; Иса. 50, 6), фрлањето ждрепка за неговата облека (Псал. 21, 18), за распнувањето меѓу двајца разбојници (Иса. 53, 12), за давањето оцет помешан со жолчка (Псал. 68, 21), положувањето во нов гроб (Иса. 53, 9) итн. Сите тие места од Стариот завет сведочат за Него како за вистинскиот Месија, за Единствениот што може да го понесе тоа име. Воплотувањето на Бога се случило по пренесувањето на благата вест од страна на архангелот Гаврил на Пресвета Богородица. Афирмативниот исказ на Пресве-та Богородица нека ми биде според зборови-те твои (Лука 1, 38), бил израз на слободна-та волја на Дева, а со тоа виза за Бог да го спроведе Своето дело.

Зошто Бог се воплоти? Бог стана човек за човекот да стане бог, на што се надовр-зува и мислата на свети апостол Петар од неговото Второ соборно послание: та да станеме учесници во Божјата природа (II Петар. 1, 4). Во делата на отците се посочува уште еден дополнителен факт за целта на Христовото воплотување, што секогаш оди со претходно потенцираното, а тоа е дека со овој чин Бог конечно и совршено покажа колку го сака Своето создание, односно дока-жа дека љубовта е срцевина на Неговото божествено битие, дека Тој е љубов. Свети Атанасиј Велики додава дека со вочовечувањето Бог покажал сугубо човекољубие, зашто од една страна со овој чин ја уништил смртта и нè обновил, а од друга страна Оној што беше невидлив и непознат се јави Себеси во делата, при што покажа дека Он е Слово на Отецот, Владика и Цар на вселената. Семоќниот можел веднаш по падот со својата семоќност да го тргне

човекот од подредениот статус на робување на смртта и гревот, но тогаш тоа би се смета-ло и би било директно насилство врз слобод-ната волја на луѓето, а и ѓаволот би имал алиби да тврди дека тој го победил човекот, а од Бога доживеал насилство. Токму затоа Бог посакувајќи победеното да го покаже како победител, стана човек. Воплотувањето како средство за спасе-ние било избрано на Предвечниот совет на Пресвета Троица. Несомнено, вели Лоски, е дека божественото домостроителство припаѓа на Божествената волја, а волјата на Пресвета Троица е единствена; исто така несомнено е дека спасението на све-тот е единствена волја на Троица. Но оваа

заедничка волја различно се остварува од секое лице: Отецот праќа, Синот покажува послушност, Духот го следи и содејствува, а благодарејќи на Него Синот влегува во светот. Бог можел само со збор да го напра-ви тоа, без да дојде во светот, и така да ја оттргне клетвата, зашто нема сомневање дека тоа е можно за Оној што со еден акт на Својата волја и со еден збор ја создаде вселе-ната. Но треба да се има предвид тоа што е добро за луѓето, вели свети Атанасиј Вели-ки, а не да се размислува за тоа што сè може да направи Бог. Само Бог можел да Го спаси човекот од ѓаволот и гревот, зашто никој не може и нема власт да простува гревови освен Единиот Бог (Мат. 9, 3-6). Од луѓето никој не можел да го направи спаси-телното дело затоа што сите ја имале истата природа што била оцрнета со гревот и на сите им било потребно спасението и зашто сите се слика на Прволикот. Исто така и ангелите не можеле да воспостават во чове-

Во Личноста на Богочовекот, Кој прими образ на слуга, нашата природа

се причести со вечното блаженство и бесмртниот благослов, чувствувајќи

се совршено света, Божја, безгрешна, добра, мудра и боголика. Совршениот

образ Божји во човекот се гледа во својата вистинска чистота и

неосквернета полнота токму во лицето на вистинскиот Емануил

23

кот боголико здравје и убавина. Тие и покрај совршенството се огранчени, не се создатели, туку се создадени, не се образот на создавањето. Ниту старозаветниот закон не можел да понесе таква одговорност и таква жртва: тој не спасувал од гревот, туку само носел спознание за него, го обележувал, лоцирал, идентификувал, разобличувал. Тој е само буква, но не дух, како што се вели во Светото писмо. Мртво слово, а не ипостас. Оној што за нас умирал не бил непознат - не бил... ниту прост човек, ниту само ангел, туку вочовечен Бог, вели свети Кирил Ерусалимски. Единствено Бог можел да го изврши избавувањето. Оттаму произлегува и фактот дека спасението е дело на целата Света Троица, а директен извршител на спасувањето е второто лице - Бог Син. Во Личноста на Богочовекот, Кој прими образ на слуга, нашата природа се причести

со вечното блаженство и бесмртниот благослов, чувствувајќи се совршено света, Божја, безгрешна, добра, мудра и боголика. Совршениот образ Божји во човекот се гледа во својата вистинска чистота и неосквернета полнота токму во лицето на вистинскиот Емануил (Мат. 1, 23). На тој начин ја пронаоѓа својата вечна смисла, целта и природноста, или, најдобро речено, својата единствена и вистинска идентификација - да живее во Бога и со Бога. Давајќи го примерот, Христос ја покажа на дело единствената можна формула за наша егзистенција: Бог слегува во светот, станува човек, а човекот се издигнува кон Божјата полнота, станува бог. Или како што сублимира црковната песна: ...бидејќи Оној Кој се воплоти... го плени Адот, го повика Адама, клетвата се раскина, Ева се ослободи, смртта се умртви, и ние оживеавме.

24

БОГ И БОЖЈАТА ЦРКВА

равославниот верник е наполно свесен за тоа дека припаѓа на заедница. „Знаеме дека кога некој од нас паѓа“,

напиша Хомјаков, „тој паѓа сам; но никој сам не се спасува. Секој се спасува преку Црквата, како нејзин член и во единство со сите други нејзини членови.“1 За разлика од протестантизмот, православието инсистира на хиерархиската структура на Црквата, преку апостолското преемство, епископатот, и свештенството; Таа ги измолвува светиите за нивните молитви и застапништва за починатите. Дотука Рим и православието се согласува-ат – но, додека Рим размислува во правец на приматот и универзалната јуриздикција на папата, православието размислува за поде-днакво важни патријарси и за Вселенски собор; додека Рим ја потенцира папската непогрешливост, православието ја потен-цира непогрешливоста на Црквата како целина. Без сомнение ниедна од двете страни не е целосно праведна кон другата, но на православните често им се чини дека Рим ја замислува Црквата премногу во правецот на земната моќ и организација, додека, на римокатолиците, често им се чини дека поду-ховната и мистичка доктрина за Црквата, 1 G.Khomiakov, „The Church is One“, section 9

прифатена од православието е непотребна, некохерентна и нецелосна. Православните на ова би одговориле дека не ја запоста-вуваат земната организација на Црквата и дека имаат многу конкретни и цврсти пра-вила, нешто што впрочем секој што ги чита Каноните може лесно да го увиди. Сепак, православната идеја на Црквата е бездруго духовна и мистичка во смисла на тоа дека православнато богословие никогаш не го третира земниот аспект на Црквата на изолиран начин, туку секогаш размис-лува за Црквата во Христа и Светиот Дух. Сето православно размислување за Црквата започнува со посебното заедништво коешто постои помеѓу Црквата и Бога. Можат да бидат употребени три определувања со цел да се опише овој однос: Црквата е (1) слика на Пресветата Троица, (2) Тело Христово, (3) продолжена Педесетница. Православната догма на Црквата е Тринитарна, Христолошка и „пневматолошка“.

(1) Слика на Пресветата Троица. Како што секоја личност е создадена според образот (иконата) на Тринитарниот Бог, така и Црквата како целост е образ (икона) на Бог Троица, репродуцирајќи ја на земјата

Калистос Вер

25

тајната на единството во различитост. Во Пресвета Троица Трите се еден Бог, а сепак секој од Нив е целосно личносен; во Црквата мноштвото од човечки личности е обедине-то во едно, а сепак секој од нив ја сочувува нејзината или неговота личносна различност несмешано. Заедничкото сопостоење на лич-ностите на Троица е споредливо со заедништ-вото на членовите на Црквата. Во Црквата нема конфликт помеѓу слободата и автори-тетот; во неа има единство, но не и тотали-таризам. Кога православните го применуваат зборот „соборна“ за Црквата, тие го имаат на ум (помеѓу останатото) ова живо чудо на единството на многу личности во едно. Оваа концепција за Црквата како икона на Пресвета Троица има многу понатамош-ни импликации. „Единство во различност“ – исто како што секоја личност од Пресвета Троица е автономна, така Црквата е соста-вена од извесен број на независни автоке-фални Цркви; исто како што сите ипостаси од Пресветата Троица се еднакви, така и во Црквата ниту еден епископ не може да тврди дека поседува апсолутна моќ над останатите; сепак како што и во Троица Отецот ужива прееминенција како извор на божественоста, така, внатре во Црквата, папата е „прв меѓу еденаквите“. Оваа идеја за Црквата како икона на Тројството исто така ни помага да го разбе-реме православното увидување за Соборите. Собор е изразување на тринитарната природа на Црквата. Тајната на единството во различ-носта според ликот на Тројството може да се види на дело во тоа што мноштвото епископи собрани на собор слободно доаѓаат до заед-ничко решение под водството на Духот.

(2) Тело Христово. „Така и ние мнози-на сме едно тело во Христос, а секој поеди-нечно сме органи еден на друг.“(Римјаните 12,5) Помеѓу Христа и Црквата постои најблиската можна поврзаност: во една позната мисла на Игнатиј се вели: „каде што е Христос, таму е Соборната Црква.“2 Црквата е продолжение на Инкарнацијата, место каде што се овековечува Воплотувањето. Црквата, 2 To the Smyrnaens, viii, 2 9

напиша грчкиот богослов Кристос Андруцос, е „центар и орган на Христовото искупително дело...таа не е ништо друго, туку продол-жение и продолжување на Неговата про-рочка, свештеничка и царска моќ...Црквата и нејзиниот Основач се неодвоиво поврза-ни меѓусебно... Црквата е Христос со нас.“3 Христос не ја напушти Црквата кога се воз-несе на небесата: „Ете, Јас сум со вас преку сите дни до крајот на светот.“ (Матеј 28, 20) „затоа што каде што двајца или троица се собрани во Мое име, таму сум и Јас“. Мошне е лесно да се падне во грешката да се говори за Христа како за отсутен.

И Светата Црква е тука сѐ уштеМакар што нејзиниот Господар веќе го нема4

Но, како можеме да речеме дека Христа „го нема веќе“, кога Он ни го вети своето вечно присуство? Единството помеѓу Христос и Неговата Црква е пред сѐ видливо преку светите тајни. На крштение новиот христијанин е погребан и воскреснат во Христа, на евхаристијата членовите на Христовото тело, живата Црква, го примаат Неговото тело во причеста. Евхаристијата обединувајќи ги членовите на Црквата во Христа, истовремено ги обе-динува едни со други: „едно тело сме ние многуте, зашто сме сите причесници од еден леб“ (1.Коринтјаните 10, 17). Евхаристијата го создава единството во Црквата. Црквата (како што вели св.Игнатиј) е евхаристичко општество, сакраментален организам којшто суштествува и суштествува во својата целост - кога и да се прославува евхаристијата. Не е никаква случајност тоа што терминот „Тело Христово“ ја означува како Црквата ,така и светата тајна евхаристија; и тоа што фразата communio sanctorum во апостолскиот символ ја означува како „заедницата на светите луѓе“ (заедница на светите), така и „заедништво на свети нешта“ (заедница на свети тајни). Црквата мора да биде мисле-на најнапред во сакраментална смисла. Нејзината надворешна организација, колку 3 Dogmatic Theology (Athens 1907), pp.262-265 (in greek)4 Од песна на Џ.М.Неал

26

и да е важна, е секундарна во однос на нејзиниот сакраментален живот. (3) Продолжителна Педесетница. Заради леснотијата со која се потенцира Црквата како тело Христово, улогата на Светиот Дух често се изумува. Но, како што рековме, во нивното дело меѓу луѓето Синот и Светиот Дух се надополнуваат еден со друг. Ова се однесува и на догмата за Црквата подеднакво колку и за сѐ останато. Додека св. Игнатиј велеше „каде што е Христос, таму е соборната Црква“, св. Иринеј напиша со подеднаква вистинитост „кадешто е Црквата, таму е Духот, и кадешто е Духот, таму е Црквата.“5 Црквата, точно затоа што е Тело Христово, е и храм и место на пребивање на Духот.

Светиот Дух е Дух на слободата. Светиот Дух не само што нѐ обединува, но исто така ја обезбедува нашата бесконеч-на различност во Црквата: на Педесетница огнените јазици беа „раздвоени“ или поде-лени, спуштајќи се поединечно врз секој од присутните. Дарот на Духот е дар на Црквата, но истовремено е и личен дар кој му припаѓа на секому посебно. „ Постојат различни дарови, но Духот е еден и ист“ (1.Коринтјаните 12,4). Животот во Црквата не значи „испеглување“ на човековата разнолич-ност, ниту наметнување на ригиден и изедна-чен патоказ за сѐ, туку сосема спротивното. Светите, сосема спротивно од прикажувањето на едноличната монотонија, развиле многу живи и различни личности. Не светоста, туку злото е монотоно. Таква, накратко, е врската помеѓу

5 Against the Heresies III, XXIV, 1

ЗАЕДНИЧКОТО СОПОСТОЕЊЕ НА

ЛИЧНОСТИТЕ НА ТРОИЦА Е СПОРЕДЛИВО СО

ЗАЕДНИШТВОТО НА ЧЛЕНОВИТЕ НА ЦРКВАТА.

Црквата и Бога. Црквата – иконата на Тројството, Телото Христово, полнотата на Духот – е како видлива, така и невидлива, божествена и човечна. Видлива е, затоа што е составена од одредени конгрегации кои што богослужат овде на земјата; невидлива е затоа што исто така ги вклучува светиите и ангелите. Човечна е затоа што нејзините земни членови се грешници; божествена е затоа што е Тело Христово. Нема поделба помеѓу видливото и невидливото, помеѓу (да употребиме западна терминологија) Црквата која се бори и триумфалната Црква, затоа што двете чинат една и постојана реалност. „Црквата видлива, земна, живее во целосно заедничарење и единство со светото тело на Црквата, на која главата ѝ е Христос.“6 таа стои на точката на пресекување помеѓу сегашноста и времето кое ќе дојде (вечноста), и живее во обете доби истовремено. Православието, последователно на кажаното, иако ја користи фразата „црквата видлива и невидлива“, инсистира секогаш на тоа дека нема две цркви, туку Една. Како што Комјаков рече: „Единствено во однос на човека е можно да се препознае поделба на Црквата на видлива и невидлива; затоа што, во суштина, нејзиното единство е вистинито и апсолутно. Оние кои се живи на земјата, оние кои го завршиле својот земен пат, оние кои, како ангелите, не беа создадени за живот на земјата, оние од идните генерации, кои сѐ уште не го започнале својот земен пат, сите тие се соединети заедно во една Црква, во една и иста благодат Божја... Црквата, Телото Христово, се манифестира и се исполнува себеси во времето, без да го промени своето

6 The Church is one, section 1.

27

суштествено единство или внатрешен живот во благодет. Затоа, кога говориме за видлива и невидлива Црква, тоа го говориме само во однос на нејзиниот однос со човека.“7 Црквата, според Хомјаков е, остварена на земјата без да ги загуби своите суштествени карактеристики. Ова е кардинална поента во православното учење. Православието не верува само во идеална, невидлива и небесна Црква. Таа „идеална Црква“ постои видливо на земјата како конкретна реалност. Сепак, православието се обидува да не заборави дека покрај божествениот елемент, во Црквата исто така постои и човечки елемент. Догмата на Калкедон мора да се примени и на Црквата, како и на Христа. Исто како што Богочовекот Христос има две природи, божествена и човечна, така и во Црквата постои синергија односно содејство помеѓу божественото и човечкото. Сепак помеѓу Христовата човечност и онаа на Црквата постои очигледна разлика, во тоа што едната е совршена и безгрешна, додека другата тоа сѐ уште не станала таква во целост. Само дел од човечкиот елемент на Црквата – светиите на небесата – има стекнато совршенство, додека овде на земјата црковните членови често погрешно ја употребуваат нивната човечка слобода.

7 Ibid, section 1

Црквата на земјата постои во состојба на тензија: таа е веќе Тело Христово, и последователно на тоа совршена и безгрешна, но сепак, затоа што нејзините членови се несовршени и грешни, таа мора постепено да станува она што во суштина и е.8 Но, човечкиот грев не може да влијае на суштествената природа на Црквата. Тоа не смееме да го кажеме затоа што христијаните на земјата грешат и се несовршени; затоа што Црквата, дури и на земјата, е небесна и не може да греши.9 Свети Ефрем Сириски со право говореше за „Црквата на оние кои се кајат, Црквата на оние кои пропаѓаат“, но таа Црква е истовремено и икона на Тројството. Како тоа членовите на Црквата се грешници, а сепак му припаѓаат на заедништвото на светии? Тајната на Црквата се состои во самиот факт дека заедно грешниците стануваат нешто поинакво од она што се како индивидуи; ова „нешто различно“ што тие стануваат е Тело Христово.10

Тоа е патот по кој Православието пристапува на тајната на Црквата. Црквата е интегрално поврзана со Бога. Тоа е нов живот според образот на Светата Троица, живот во Христа и во Светиот Дух, живот остварен преку учество во Светите тајни. Црквата е единечна реалност, земјена и небесна, видлива и невидлива, човечна и божествена.

Превод од англиски јазик:Даниел Јовановски

8 Оваа идеја за „постанување на она што и си“ е клучот на сето ескатолошко учење на Новиот завет (Gregory Dix, The shape of the Liturgy, p.247)9 Види во: Декларација на вера и поредок усвоена од православните делегати на Еванстон во 1954 година каде што ова тврдење е претставено на многу јасен на-чин 10 J. Mayendorff, What holds the Church together?, in the Ecumenical Review, vol.XII (1960), p.298

28

поред чистото и православно учење, Црквата има двојно значење. Едното го изразува

нејзиниот догматски и религиозен карактер, со други зборови, го изразува нејзиниот мистичен и духовен карактер во вистинска смисла на зборовите. Според православниот дух и исповедањето, Црквата е утврдена како религиозна установа (институција) и како религиозна заедница. Одредувањето на Црквата како религиозна установа (институција) може да се формулира на следниов начин: Црквата е религиозна установа на Новиот завет. Нашиот Спасител Исус Христос ја создал преку икономија на Своето Овоплотување. Таа се заснова на верата во Него, на Неговото вистинско исповедување. Таа е востановена на денот на Педесетница, во моментот на слегувањето на Светиот Дух, и е посветена (телетархија) на светите ученици и апостоли на Христа Спасителот. А Светиот Дух ги направил инструменти на божествената благодат за да го овековечи искупителното дело на Спасителот. Во тоа востановение е вложена сета полнота на откриената вистина. Во неа таинствено дејствува Божјата благодат. Во неа, преку вера во Христа Спасителот се препородуваат оние кои му се приближуваат. Во неа се чува апостолското учење и предание, и усменото и писменото. Разбирањето на Црквата како религиозна заедница се сведува на следново: Црквата е заедница на луѓе обединети во единство на Духот преку врските на мирот

(Еф. 4; 3). Нејзиното апостолско служење може да се формулира на следниов начин: Црквата е инструмент на Божјата благодат со која се остварува општење на Бога со луѓето преку верата во Спасителот Исус Христос. Вознесувајќи се на небото, нашиот Господ на Своите ученици и апостоли им го испратил Својот Свет Дух во вид на огнени јазици. На овие Свои апостоли Тој ја создал Едната, Света, Соборна и Апостолска Црква – заедница на Бога и луѓето. Тој ѝ ја дал благодатта на искупувањето за да го спаси родот човечки, за да го врати од заблуда и мистично да го препороди. А за да го направи достоен на идниот живот, Тој го храни со Лебот Небесен. Во Светото писмо, зборот Црква има две значења. Најчесто се употребува како човечка заедница обединета со религиозна врска или пак значи Божји Храм во кој верниците се собираат поради извршување на заеднички култ. Кирил Ерусалимски вели дека Црквата има такво име зашто ги призива и ги собира сите луѓе. Зборот „Црква“ (грч. Èκκλησία) означува призив и потекнува од старогрчкиот јазик. Таа означува собрани, повикани луѓе со одредена цел, а исто така го означува и местото каде тие се собираат. Таа истовремено е содржина на она што го содржи. Во широка и христијанска смисла, Црквата е заедница на сите слободни и разумни битија, на сите кои веруваат во

ЗА ЕДНАТА, СВЕТА, СОБОРНА

И АПОСТОЛСКА ЦРКВАСВ. НЕКТАРИЈ ЕГИНСКИ

29

Спасителот и на ангелите. Апостол Павле ја именува таа заедница со Тело Христово, полнота на Оној Кој исполнува сè во сè (Еф. 1; 10, 22 – 23). На тој начин, Тој ги обедину-ва сите кои верувале во Христа и пред неговото доаѓање во светот и кои ја формирале Црквата на Стариот завет. Таа Црква, во времето на патријарсите била пред-водена со ветувањето на верата дадена преку откровението, т.е. УСМЕ-НО. Потоа, во времето на Мојсеј и пророците, таа била предводена од Законот и Пророците, т.е. ПИСМЕНО. Во вообичаена смисла на зборовите, Црквата Христова е Црква на Новиот завет, Црква на Благодатта Христова. Таа во себе ги вклучува сите, кои во Него ПРАВОСЛАВ-НО веруваат. Неа ја наре-куваат и Божји дом зашто Бог првенствено живее во неа и зашто во неа Му се поклонуваат. Темели на Црквата се пророците и апостолите, а нејзин аголен камен е Самиот

Спасител. Нејзините столбови се свети отци кои го сочувале единството на верата, а каменот – верниците. И така, вие веќе не сте

30

туѓи и придојдени, туку сте им сожители на светиите... оти се утврдивте на темелите по-ставени од апостолите и пророците, имајќи Го како аголен камен на темелот Самиот Исус Христос (Еф. 2; 19 – 20). Најпосле, Црквата во вдахновеното и божествено Писмо се нарекува НЕВЕСТА Христова: Зашто ве обручив со маж, за да ве претставам пред Христа како чиста девица (2. Кор. 11; 2). Црквата се нарекува и Дом на жи-виот Бог, столб и тврдина на Вистината, како и Христово тело: Вие сте телото Христово, а пооделно – членови (1. Кор. 12; 27). Методиј, епископ лаодикијски кој жи-веел кон крајот на 3. век, во „Симпосионот за десетте девојки“ ја нарекува Црквата живеа-лиште на божествената сила и вечно млада Невеста на логосот. Таа е Божјо создание која надминува сè што е човечко. Тој на крајот

ја претставува како „собрание и мноштво на сите кои веруваат“, каде старите ги поучуваат младите, а совршените слабите. Познатиот отец на Римската црква и ученик на св. Иринеј, Иполит, во својата спи-са „Христос и Антихристот“ од почетокот на 3. век кој говори многу за Црквата ја нарекува брод во идното море. На неа се наоѓаат ка-петан, морнари, едро, сидро и целокупната опрема која го симболизира Христа, ангелите и верниците. Верувајќи во Духот на светата Црква кој ги вдахновил овие отци, ние неминовно веруваме и во Светата Црква, која се појавува како објект на сите тие именувани, дадени од Светиот Дух. Превод од српски јазик: Александар Божиноски

31

ашиот Господ Исус Христос, како Цар, го создал Царството небесно на земјата веднаш по Неговото Вознесение, кога

седнал од десната страна на Отецот и кога од Предвечниот Отец добил целосна полнота на власта на небото и на земјата. Неговото Царство на земјата е всушност Неговата Црква. Бидејќи е Цар, Исус се грижи за неа, поставува правила, ги разобличува виденијата и пророштвата, ја укинува жртвата и принесувањето (Дан. 9; 24 и понатаму). Тој вечно управува со неа, ја предводи и владее со помош на своите свештенослужители. Тој непрестано и во изобилство дава дарови на Својот Свет Дух, за да го зацврсти, зголеми и прошири Своето Царство. Царот Спасителот осветува, утешува, чува, го возвишува и прославува Својот народ (види Јован 15; 26 и Дела ап. 2; 33-36). Како Цар, Господ во Своето царство воспоставува поредок давајќи ѝ служители на Црквата. Со оглед на тоа што е Цар, Тој му подарил Закон на Својот народ. Како Цар, Тој го повикува народот да верува во Него. Од Своите следбеници бара дури и да се жртвуваат поради Него и Неговото Царство. Тој му објавил војна на злото и со посредство на милосрдието дава мир. Исус царува во срцата на верниците, кои со посредство на

Светата Црква се соединуваат со Него.

Тој што не е поврзан со Црквата, се наоѓа надвор од Царството Христово и лишен е од големата чест да биде син на Царството Христово. Светата Црква Христова се појавува како божествена црковна установа која нашиот Спасител Исус Христос ја основал поради спасение на човечкиот род. Спасителот ѝ ја подарил на Црквата, како инструмент, својата божествена љубов и благонаклонетоста кон човекот. Таа е вечен носител на божествената благодат и неопходен услов за човечкото спасение. Како Цар, Господ наш Исус Христос е секогаш идентичен на Самиот Себе и во сите векови ги спасува оние кои веруваат во Него. За таа цел Тој ја создал Својата вечна Црква. Таа ги вклучува сите верници, од првите до последните. Тој се појавува како нејзина Глава, ја одржува како жива која дејствува и ја заштитува во сите векови. Главата на Црквата во (градината) Еден, Исус Христос, бил средиште на Црквата на патријарсите и на Мојсеевиот Закон, кој со преобразите и симболите ја преобразувал Црквата. Црквата Христова е Една, Света, Соборна и Апостолска Црква, која од самиот

ЦРКВАТА КАКО

БОЖЈО ЦАРСТВО НА ЗЕМЈАТАСв. Нектариј Егински

32

почеток на создавањето на светот е предодредена за човечкото спасение и установена е за вечно постоење. Во своето писмо кон Панариос, свети Епифаниј расудува за Црквата и на крајот вели: „Црквата била создадена уште од Адамово време. Била проповедана на патријарсите до Авраам и во неа поверувале и по Авраам. Ја открива Мојсеј, а за неа проповедал Исаија. Ја објавил Христос и таа заедно постои со Него, а ние сега ја прославуваме.“ Во 78. параграф од неговиот трактат за соборната Црква, свети Епифаниј вели: „Карактеристиките на Црквата се одредени со Законот, пророците, апостолите и евангелистите.“ Кирил Ерусалимски забележува дека Црквата ги вклучува во себе сите оние кои верувале во Христа и пред Неговото доаѓање. Тие ја сочинувале старозаветната Црква. Освен тоа, тој вели дека Црквата во времето на патријарсите се предводела со ветувањето

и верата добиени преку усменото откровение, а не писмено. Од времето на Мојсеј и пророците, Црквата се предводела преку законот и пророштвата, т.е. со писмено предание. На тој начин Црквата е основана како Царство Божјо на земјата, поради што светиот Златоуст вели дека таа е „место каде живеат архангелите, Царството Божјо и самото Небо.“ Светиот Дух кој слегол врз неа престојува во неа низ сите векови, како што за тоа говорел Спасителот: Јас ќе Го помолам Отецот, и Тој ќе ви даде друг Утешител, за да биде со вас довека, Духот на вистината, Кого светот не може да го прими, оти не Го виде, ниту Го познава; а вие Го познавате, зашто во вас е и во вас ќе биде (Јв. 14; 16 – 17). Светиот Дух кој слегол на Црквата обилно ѝ дава божествени харизми (благо-датни дарови). Таа го добила правото да сврзува и разврзува гревови, да го проповеда Евангелието, да го повикува народот на

33

спасение. Таа добила моќ морално да им проповеда на паднатите, од нив да направи образ Божји и да им дарува образ и подобие. Таа го добила правото да ги помирува со Бога, да ги направи причесници на благодат-та Божја, да ги соединува со Спасителот, да го дарува Светиот Дух на сите кои ѝ приоѓаат и да ги направи синови Божји. Таа добила моќ да ги победува сите свои противници и засекогаш да остане недостапна за нив, да ги руши сите свои непријатели и засекогаш да остане неранлива.

Според зборовите на свети Јован Зла-тоуст, „кога е победена, таа останува побед-ник, кога е понижена, станува уште поблеска-ва. Ја рануваат, но таа останува непобедена; ја поткопуваат, но таа не тоне на дното; јуришаат кон неа, но таа останува неразоре-на. Таа не е пасивна, напротив, таа е борбена и никогаш не е победена.“ Црквата на Спасителот е навистина Царство небесно на земјата. Во неа царува љубов, радост и мир. Во неа опстојува верата во Бога. Низ верското чувство и внатрешното срцево знаење доаѓаме до познавањето на Бога, до познавање на скриените работи, до познавање на откриената Вистина. Во неа очекувањата добиваат надеж и убедување; во неа се остварува спасението; во неа се распростира Светиот Дух и обилно ги излива плодовите на Својата божествена благодат. Во неа расцветува бежествена ревност кон Бога, совршена љубов и посветеност кон Бога, исто како и непрестаната желба за бесконечно соединување со Бога.

Во Црквата Божја моралните доброде-тели го достигнуваат самиот врв на совршен-ството кое е достапно за човекот. Со очистен дух и срце преобразено со тајната на светото крштение, човекот кој претходно имал помра-чена душа и бил без чувства срдечно и рев-носно развива во себе совршена нова добро-детел. Црквата навистина го обновила, го пресоздала човекот и го направила образ Божји. Светиот престол на Црквата – тоа е вистинска трпеза која ги храни луѓето за вечен живот. Од таа трпеза на верниците им се дава Лебот небесен, Телото небесно и тие кои го вкусуваат никогаш нема да умрат. Светиот престол, востановен во средиштето на црквата Христова, навистина е Небесна трпеза. Тој добива земни работи и ги вознесу-ва на небото, тој добива небесни работи и ги распоредува на земјата. Светиот претстол на Црквата ја допира земјата а истовремено и Великиот Трон. Тој престол е страшен и за самите ангели, кои летаа под сводот небесен. (Алилуја на литургија во време на вознесување на даровите и со возгласот: „Твои од Твоите Тебе ти принесуваме, од сите и за сè...“ Црквата му принесува на Бога земно благо, т.е. леб и вино, а за возврат добива Тело и Крв Христова...) Црквата е очекување, прибежиште и утеха на сите кои веруваат во Христа. Божествениот Златоуст вели: „Црквата што Бог ја востановил на земјата е исто што и пристаништето во океанот. Отргнувајќи се од животната суета, во неа наоѓаме прибежиште и се тешиме со мирот“. Не оддалечувај се од Црквата, зашто не постои ништо посилно од неа. Таа е поцврста од карпа, повисока од небото и пораспространета од земјата. Таа никогаш не застарува, туку, напротив цвета бесконечно. Зошто во Писмото е именувана како планина? Поради својата непоколебливост. Зошто е именувана како карпа? Поради нејзината непропадливост. Преку неа, со божествена трогнатост, како што е на пример, слушањето на Светото писмо, се припитомени сите диви ѕверови;

Не е лесно да се сфати ова, но

навистина, древните христијани

денот на раѓањето на човекот го

нарекувале „ден на смртта“ и тоа

звучело мошне сериозно. А за

денот на смртта на мачениците

најприфатлив термин бил

„natalitia“ – роденден.

34

таа уште проникнува во слухот на секој човек, продира во душата и ги успива страстите кои таму се распламтиле.“ Според зборовите на свети Игнатиј, една е вистинската Црква. „Христос е еден и не постои ништо подрагоцено од Него. Дојдете во Црква, која е единствен Божји Храм, единствен престол на единиот Господ Исус Христос, роден од единиот Отец...“ Свети Иринеј, епископ лионски, ученик на свети Поликарп и слушател на светиот евангелист Јован, во својата книга „Против еретиците“ го говори следното: „невозможно е да се набројат сите благодетни дарови (харизми) кои Црквата ги добила од Бога во целиот свет, во името на Господа Исуса Христа, распнат во времето на Понтиј Пилат за доброто на сите народи. Не воведувајќи ги во измама или заблуда, таа бесплатно им дава сè што бесплатно добила од Бога.“ Говорејќи за мисијата на Црквата Христова, свети Теофил, епископ антиохиски (2. Век) во 14 параграф од неговата втора книга ја споредува Црквата со „морските острови.“ Некои од нив се населени, на нив има вода, плодови, сидра и пристаниште; и ова им се дава на оние кои се изложени на заканите на морските бури. Истото е и со светот, целиот збунет и опфатен со грев, каде Бог ги дал храмовите кои ги нарекуваме свети цркви, во кои како сигурни островски пристаништа се наоѓа црковната веронаука. Кон нив одат сите оние кои сакаат да се спасат. Тие стануваат следбеници на Вистината и на тој начин го избегаваат судот и гневот Божји. Останатите острови се каменести, на нив нема ни вода ни плодови, диви се и ненаселени. Тие претставуваат опасност за патниците и бродовите. На нив лесно можат да се распаднат бродовите и да загинат патниците. Тоа се порочни вероучења кои се нарекуваат ерес. Бидејќи не се предводени од зборовите на Вистината, таа ги воведува во

заблуда сите кои ѝ се приближуваат. Таквите учења се слични на пиратите кои, натоварувајќи ги своите бродови и лутајќи по брановите, ги разбиваат своите бродови од таквите острови и засекогаш ги губат. Така е и со оние кои се оддалечуваат од вистината и паѓаат во заблуда.“ Божествениот Григориј Богослов во своето прво слово против Јулијан Отпадник вака говори за Црквата: „Ти се противиш на Христовото наследство, кое е вечно и непре-одно, кое го создал како Бог и кое го насле-дил како човек. Тоа е прогласено со Законот, исполнето е со благодат, Христос го препоро-дил, пророците го засадиле, апостолите го поврзале, а евангелистите го сочувале (од-гледале)....“

Во беседата за соборната вера свети Епифаниј Кипарски вели: „Црквата е нашата мајка. Таа е чиста и прекрасна невеста која пристигнала од Ливан. Таа е рај на голем уметник, живеалиште на Светиот Цар, не-веста на целомудрениот Христос, непорочна дева, свршена за еден Младоженец. Про-зрачна е како тенко платно, прекрасна како месечина, избрана како сонце. Законот ја прогласил за блажена и таа седи од десната страна на Царот.“ Црквата е откровение кое непрестано се извршува во светот. Во неа Бог им се открива на многу и на различни начи-ни, и го потврдува Своето присуство на Свои-те божествени сили. Во Првото послание до Коринтјаните апостол Павле говори за Црква-та која Христос ја основал: И едни од вас Бог постави во Црквата прво апостоли, второ пророци, трето учители; потоа даде дарби за чудеса и исцелување; па застапници, управ-ници и луѓе што зборуваат разни јазици.(1. Кор. 12; 28).

Превод од српски јазик: Александар Божиноски

35

Карактеристики на сопругата на свештеникот

Според Амилка Ц. Аливизатос, грчки теолог од дваесеттиот век, каноните на Црквата јасно зборуваат дека жената, која, по благодатта Божја ќе стане сопруга на свештеник, мора да поседува духовни добродетели и дарови (харизми). Идната сопруга на свештеникот треба да биде полна со љубов, грижлива и добродушна, со длабока вера и љубов кон Бога. Треба да биде жена со добри карактеристики и да има желба да ја сподели и да му помага во свештеничката служба на својот сопруг. Блаженоупокоениот Архиепископ Христодулос на Атина и цела Грција говореше, за да се биде сопруга на свештеник потребно е следново: благослов (евлогија), жртва (тисија), служење (ѓаконија) и одговорност (евтини).

Нејзиното образование

Години наназад, образованието не беше опција за сопругата на свештеникот и за останатите жени. Традиционално, во многу култури, бракот и мајчинството се сметале доволни за една жена да си најде исполнување. Денес, образованието е широко достапно и за жените. Но и денес, луѓето во општеството и парохијата очекуваат образованите и работноспособните жени на свештеници и останатите жени

да се придржуваат до традиционални задачи и обврски на сопруги и мајки. Сопругите на свештениците можат поефикасно да му помогнат на својот маж во извршување на неговата служба ако се подобро образовани. На пример, тие можат да го користат верското образование за да подучуваат други, особено жени, во учењето на Православната Црква. Жените на свештениците може да сведочат за Православната вера во младински групи, собири на жени и во колеџ кампуси (студентски домови). Тие исто така можат да учествуваат и да придонесуваат во разни проекти во парохијата од верски карактер. Многу жени, вклучувајќи ги сопругите на богословските студенти и на свештениците, се запишуваат во Богословски училишта поради личен интерес да научат повеќе за Бога, притоа добивајќи дипломи од Православните факултети. Некои сопруги на богослови, додека живеат со своите сопрузи во интернатите на факултетот присуствуваат на курсеви по Теологија без да добијат диплома од програмата. Други сопруги на свештеници се запишуваат на курсеви во близина на колеџите или универзитети. Ако жената нема време или средства да се запише на студии за да учи Богословски факултет или теолошки курсеви, во најмала рака, сопругата на свештеникот може да присуствува на некои од предавањата од верска едукација каде ќе се запознае со основните

„ПОВИКОТ“ НА ЖЕНАТА ВО

СВЕШТЕНИЧКАТА СЛУЖБА

НА СВОЈОТ СОПРУГПрезвитера Атанасија Пападимитриу

36

триаголник: Господ – сопруг – сопруга.Второ, со светата тајна свештенство, свештеникот е подготвен да му служи на Бога, а сопругата на свештеникот потребно е да му помага во неговата мисија, по неговото ракополагање. Овие светотаински врски ќе им помогнат на свештеничките двојки во надминување на проблемите. Но, понекогаш, сопругите на свештениците забораваат дека се во брак со свештеници. Поточно забораваат дека тие се обврзани, прво да му служат на Бога, а потоа и да им помагаат на своите мажи во свештеничката служба. Кога работите се отежнуваат, некои сопруги на свештеници сметаат дека е невозможно да се продолжи во нивниот брак или во споделување на свештеничката служба на својот сопруг. Тешките моменти се како немирно море, но бурните води на крајот се смируваат. Бог е дел од светотаинската врска заштитувајќи ги свештеникот и неговата сопруга бидејќи им го праќа Светиот Дух за да им даде мудрост и сила да ги надминат тешкотиите. Тие мора да бидат трпеливи и постојано да бараат помош од Бога: „Кога би имале вера колку синаповото зрно и ѝ речете на оваа црница: ,Откорни се и пресади се в море!‘ - таа би ве послушала. (Лука 17; 6). Бог дозволува да се случат работи во нашиот живот, од само Нему познати причини. Сè што треба да направиме е да се молиме: „Нека биде по твојата волја“.

Согласноста на сопругата на свештеникот при неговото ракополагање

Сопругата на свештеникот игра важна улога при ракополагањето на нејзиниот сопруг. Пред сè, таа мора да даде согласност во писмена форма за нејзиниот сопруг да биде ракоположен. И како што постанува „една плот“ со нејзиниот сопруг преку светата тајна брак, така таа учествува со својот дух при неговото ракополагање. Сликовито се потсетувам на ракополагањето на мојот сопруг. На тој значаен ден, сонот на мојот сопруг стана стварност. Се сеќавам црквата беше исполнета со луѓе.

учењата и практики на Православната вера. Тоа ќе ѝ биде корисно и од помош во службата на својот сопруг, за да може да одговори на основните прашања што можат да ги имаат парохијаните. Но, кога ќе и бидат поставени прашања каде се бара постручно објаснување, тогаш таа може да се обрати до свештеникот или друг теолог, особено ако темата е деликатна.

Светотаинска врска меѓу свештеникот и неговата сопруга

Два настани се издвојуваат во животот на сопругата на еден свештеник: денот на венчавањето и денот на ракополагање на нејзиниот сопруг во свештенички чин. Овие два настани во Црквата формираат светотаинската врска помеѓу свештеникот и неговата сопруга. Најпрво, со светата тајна брак, двојката се посветува еден на друг доживотно. Едниот го исполнува другиот: Но во Господа ниту мажот е без жена, ниту жената - без маж (1 Кор 11; 11). Но исто така, тие се во безусловната обврска да му служат на Бога преку целиот живот. Оваа посветеност формира

37

Сите наши родители, браќа, сестри, пријатели беа присутни. Се сеќавам како солзи ми течеа од очите додека гледав како мојот сопруг оди во олтарот. Кога ги слушнав светотаинските молитви за ракополагање, се почувствував дека сум таму со духот. Нашите семејства и сите верници се молеа со солзи во очите за мојот сопруг да биде достоен за Божјата благодат. Кога Архиепископот Јаковос на Северна и Јужна Америка, ги положи рацете на мојот сопруг, Светиот Дух ја истури Неговата благодат врз него. Почувствував дека искра или болскот на Светиот Дух ме допре и мене. Во еден момент, во црквата се слушна извикот, Аксиос! Аксиос! Аксиос! (Достоен). И јас извикав „Аксиос, покажувајќи согласност и посветеност кон Бога и кон мојот сопруг: дека ќе бидам дел од неговата должност. Во неговите нови златни одежди, сопругот ми изгледаше како ангел. Никогаш нема да го заборавам тој миг, и ќе го чувам како најголемо богатство до последниот ден од мојот живот. По неговото ракополагање, свештеникот е должен да служи Божествена Литургија. Се сеќавам на радоста и благодатта што ги почувствував кога примив света Причест од рацете на мојот сопруг кога ја отслужи својата прва Божествена Литургија. Бог ме почести со неговата покана да бидам сопруга на свештеник. Вистински благослов! Само жените кои одат низ тоа искуство можат да ги разберат посебните чувства и исполнетост.Како што е опишано погоре, свештеникот и неговата сопруга се двојно благословени од двете свети тајни, Бракот и Свештенството. Оттогаш, тие се во нераскинлива врска. Навистина сопругата на свештеникот е „дел од расото на свештеникот“ парафразирајќи ја грчката поговорка. Но, од тој момент, започнува тешко духовно патување. Свештеникот и неговата сопруга треба да бидат подготвени да се поддржуваат еден со друг и да одат рака под рака по тесниот пат, имајќи го Светиот Дух како нивен водич.Свети Кирил, светител од вториот век, прикажал икона со Евхаристија. Рака на човек посега по леб, а една жена стои и се моли. Тие ги

претставуваат Христос и Црквата. Оваа икона исто така може да симболизира свештеник и негова сопруга по неговото ракополагање. Со длабока љубов во Бога и еден кон друг, двајцата делат важна одговорност во служењето на Бога и на Неговиот народ.

Подоцнежен повик за свештенички чин, и за оние кои се преобратени во верата

Некои жени се соочуваат со посебни предизвици кога е во прашање свештеничката служба на својот сопруг. Во некои случаи, нивните сопрузи може да го следат повикот за свештенството подоцна во животот. Таквите жени се соочуваат со големи емотивни промени во бракот и семејниот живот. Промените во нивната кариера може финансиски да ги засегнат. Во други случаи, жените кои се преобратиле во православната вера можат да бидат особено загрижени за да станат сопруги на свештеници, бидејќи не знаат што ги очекува во парохијата. Некои жени се плашат дека ќе се соочат со јазичните бариери во двојазичните парохии. Соочувајќи се со овие посебни предизвици, духовениот отец е тој што ќе може да ги води и да им помогне да ја разберат Божјата волја. Двајцата треба да се молат заедно за да донесат правилна одлука во врска со ракополагањето на мажот во свештенички чин. По донесување на нивната одлука, тие треба да се молат на Бога да им даде сила должноста да ја спроведе ефективно. Свештеничката служба не е работа која може да се менува. Кога човек еднаш е ракоположен за свештеник, тој секогаш е свештеник.

Степенот на посветеност на сопругата на свештеникот во служењето на нејзиниот сопруг

Денешната сопруга на свештеникот има многу должности во однос на тоа колку време и енергија треба да посвети во свештеничката служба на својот сопруг. Таа може да биде домаќинка или мајка која ќе претстојува дома преку целиот ден. Но,

38

може да работи со полно работно време или со скратено работно време надвор од дома. Таа може да биде волонтер во разни црковни одбори и проекти. Ако е квалификувана, може да стане професионално инволвирана во парохијата. Или може да комбинира кој било од горенаведените занимања. Нејзиниот прв приоритет се нејзиниот сопруг и децата. Ако семејството може финансиски да си дозволи, многу мајки сакаат да останат дома со малите деца. Со тоа им даваат на своите деца чувство на сигурност. И така ќе имаат повеќе време да поминат со нивните деца, да ги учат, да им одговораат на нивните прашања, и што е најважно да се молат со нив. Исто така одржувањето на полното работно време надвор од дома може да биде благородно. Покрај носењето на дополнителен приход, може да биде место за сопругата на свештеникот да прави нешто во што таа ќе ужива. Но, ако таа работи надвор од домот, очигледно има помалку време за своето семејство и парохијаите. Тоа исто така влијае на работата на нејзиниот сопруг што

го поминува во парохијата, бидејќи тој мора да исполни повеќе време во споделување на семејните обврски. Ако луѓето знаат дека сопругата на свештеникот работи надвор од домот, тие ќе имаат помалку очекувања за нивото на нејзината посветеност кон парохијата. Пожелно е, сепак, таа да одржува рамнотежата, т.е. да го поддржува нејзиниот сопруг, и да е присутна на богослужбите.Сопругата на свештеникот треба да ги вреднува сопствениот талент, способностите и интересите, и да продолжи да ги продлабочува. Таа може да го направи она што ја прави среќна и што е најдобро за неа и нејзиниот сопруг. Не е важно како ќе одлучи да му помага во извршувањето на свештеничката служба на својот сопруг, но, сепак важно е таа да биде задоволна со својата одлука и да живее со неа.

Именување на сопругите на свештениците

Сопругите на свештениците се именуваат со различни имиња во различните православни

39

традиции и јурисдикции. Иако називите им се различни, сите треба да бидат свесни за важната улога што ја имаат во парохијата.Во Грчката Православна Црква, сопругата на свештеникот се именува со презвитера. Според Неговата Сесветост, Цариградскиот патријарх Вартоломеј, „во нашата црковна традиција, (сопругата на свештеникот) се именува како презвитера, што значи другата половина на свештеникот (презвитерот). Името презвитера е најдено меѓу старите христијански списи и имало неколку различни значења. Едно од нив се однесува на името ѓаконица, тоа е жена која му помагала на свештеникот во различни задачи. Во раната Црква, ѓаконица била постара христијанска жена, обично вдовица, која служела за потребите на црквата. Нејзините ограничени работни должности биле во одржување на редот во Црквата и помагање во облекување на возрасни жени при потопувањето во вода кога се извршувала светата тајна Крштение. Таа исто така посетувала болни жени и христијански жени кои биле членови на домаќинства со паганска религија. Сепак, најчестата употреба на името презвитера било кога се однесувало на сопругата на свештеникот. Тоа е сегашното значење во Грчката православна црква на името презвитера. Во колоквијалниот (секојдневниот) грчки јазик, сепак, сопругата на свештеникот се именува како попадија, име што доаѓа од папас, друг збор за свештеник. Во Антиохиската православна црква, сопруга на свештеникот се нарекува хурија. Во Албанската православна црква таа е наречена прифтерешија, а во Романската

православна црква, таа го носи името преотеса. Во Руската православна црква, сопруга на свештеникот се нарекува матушка, што значи „мала мајка“. Колку восхитувачко и соодветно изгледа именувањето на сопругата на свештеникот која треба да ги љуби и да се грижи како вистинска мајка за сите луѓе во парохијата на нејзиниот сопруг! Некои сопруги на свештеници не сакаат да бидат така именувани. Тие инсистираат да се именуваат со своето име дадено при крштевањето. Тоа е затоа што сакаат да бидат третирани како и секоја друга жена во парохијата. Нејзините желби треба да се почитуваат, но многу луѓе ги игнорираат. Без разлика на тоа колку тешко се обидува сопругата на свештеникот да им каже на луѓето да ја именуваат со нејзиното име добиено при крштението; таа сè уште е сопруга на свештеникот во нивните очи. За сопругата на новоракоположен свештеник, добивањето титула е повеќе симболично во споредба со нејзиниот нов живот. Оттогаш па натака, малкумина ќе ја именуваат со кршталното име. Колку би било смешно да се биде во собир на сопруги на свештеници ако некој при повик на името на сопругата на свештеникот ја употреби нејзината титула презвитера. Сите сопруги на свештеници ќе се свртат, мислејќи дека личноста ги повикува токму нив.

Превод од англиски јазик: Александар Божиноски

ВО ЕДЕН МОМЕНТ, ВО ЦРКВАТА СЕ СЛУШНА ИЗВИКОТ, АКСИОС! АКСИОС! АКСИОС!

(ДОСТОЕН). И ЈАС ИЗВИКАВ „АКСИОС, ПОКАЖУВАЈЌИ СОГЛАСНОСТ И ПОСВЕТЕНОСТ КОН

БОГА И КОН МОЈОТ СОПРУГ: ДЕКА ЌЕ БИДАМ ДЕЛ ОД НЕГОВАТА ДОЛЖНОСТ.

40

о што започнува нашето богослужење? Тоа започнува со псалмот во кој се про-славува Божјото величие, убавината на

светот, убавината на вселената и во кој се по-викува секој човек, секоја душа „сѐ што дише“ да му благодари на Господа. Ајде да размисли-ме колку чудесни, прекрасни нешта имаше во нашиот живот, колку добрини видоа нашите очи, слушаа нашите уши. Сето тоа го земав-ме здраво за готово, никогаш не чувствувавме вистинска благодарност затоа што ги видовме небото и земјата. Дури тогаш кога веќе не мо-жеме да се насладуваме на тие убавини, кога остаруваме, оболуваме, кога ослабува видот, кога се намалуваат силите, дури тогаш си мис-лиме: колку би било убаво да се излезе, да се отиде некаде, да се види нешто, но тогаш немаме сили, очите повеќе не гледаат. Зошто да го чекаме времето во кое ќе сме лишени од

убавините на светот. Треба да се учиме да му благодариме на Бога денес, кога сето тоа го имаме,. А, тоа сосема малу го правиме.

Господи прости ни на нас грешните.

На секојдневната вечерна се пее псалм кој започнува со зборовите: „Блажен е чове-кот кој не оди на собир на нечестивите“1. Вие сето тоа го помните. Што значи тоа: „Не оди на собир на нечестивите“? Тоа значи дека се обидуваме да не потклекнеме тогаш кога ќе нѐ подгурнуваат на зло. Блажен! Среќен е чове-кот кој може да одолее кога го советуваат да прави зло, кога го устремуваат кон зло. Ајде да си споменеме колку пати се случувало да нѐ насочуваат кон зло: на пример, некого да навредиме, да наклеветиме, да осудиме. Како што се вели меѓу нас: „да се оговараме“ – не-

1 Псалм 1, 1

КОН ТЕБЕ ПОВИКАВ

ГОСПОДИ, ЧУЈ МЕ!O. АЛЕКСАНДАР МЕЊ

41

се сосредоточиме на една мисла дури и само неколку минути. Нашите мисли наликуваат на стадо овци, кои без пастир, без кучиња чувари се разбегуваат. Што може да стори таквиот чо-век во неговиот однос кон другиот, во односот кон својата работа, во односот кон Бога? Тој не може да се сталожи, неговите мисли бегаат. Значи, молитвата и престојувањето во храмот – тоа е школа за прибрање на душата. Какви треба да се христијаните? Умот да ни биде прибран, да управуваме самите со себе.

Господе, прости ни нам грешните, за-тоа што ништо од тоа не успеваме, или успеваме во најмала мера.

На крајот на вечерната се пее химната на свети Симеон: „Сега го отпушташ Својот раб Владико“.3 Сите знаете дека тоа се зборо-ви на светиот старец Симеон,кој доживувајќи длабока старост у благодарел на Бога поради тоа што му дал, на крајот на својот живот, да го види Спасителот. Но, Он всушност ни дава на сите нас да Го видиме. Секој од нас, ако има макар искра вера Го видел и Го знае наши-от Господ. Меѓутоа, Симеон дошол до крајот на својот живот со радост, со благодарност, со олеснување затоа што неговиот долг живот бил посветен на Бога. Нашиот живот може да биде значително пократок, но ќе можеме ли да кажеме на неговиот крај „Сега го отпуш-таш...?“ Можеме ли да се обѕрнеме на него и да кажеме: „Да Господе како што можевме, така ти служевме“? Не, ние и служевме на беско-нечната суета, ние го истуривме, размачкавме целиот наш живот. Секако, може да се рече дека секој човек има свои домашни обврски, свое семејство, свои должности, своја работа – сето тоа е вистина. Никој не вели дека сето тоа треба да се отфрли. Напротив, сите тие обврски христијанинот треба да ги исполнува со целосна темелност, секогаш пред лицето Божјо, секогаш со Него, секогаш во Неговата љубов.

Господи, прости ни на нас грешните3 Лука 2,29

што што исклучително ни се допаѓа. Понеко-гаш, како што добро знаеме, човек кога е сам не чини зло, но кога е со други тие лесно го во-влекуваат во зло. Се сретнале двајца: наместо да си кажат нешто добро, тие веднаш започну-ваат да бараат нешто лошо за нивниот ближен. Во псалмот се пее: „Господи, кон Тебе повикав: чуј ме… Нека се исправи пред Тебе молитвата моја како темјан2“. Што значи тоа? Димот на кадилницата, благомирисниот дим, се издигнува кон небото. Тој го означува на-шето срце – ни покажува како тоа треба да се издига кон Господа, како нашата молитва треба да оди кон Него. Наутро кога станува-ме и го започнуваме денот, во текот на денот пред секоја работа треба да го призиваме Го-спода, во секој нов момент во кој започнуваме нова активност во нашиот работен ден тре-ба да го повикуваме Божјиот благослов. Кога денот завршува – да Mу заблагодариме Нему за секоја добрина и да побараме прошка за сите прекршоци, слабости, гревови, за сите зла кои сме ги направиле во нашиот живот. Но ете нашата молитва не се воздигну-ва кон височините како димот од кадилница. Та во основа што ние измолуваме од Бога? Го-споди дај ми го ова, Господи дај ми го она. Ние не се молиме, туку само бараме од Бога. Во суштина нема ништо лошо во тоа да се бара од Господа она што ти е потребно, она што ти го сака срцето. Но, сепак не треба во мо-литвата да има само една прозба, само „Дај ни Господи!“ Затоа псалмопевецот ни напоме-нува дека како што димот на кадилницата се издигнува кон небото, така и нашата молитва нека биде молитва на благодарност, на радост, восхитување од нашиот Творец, Кој нѐ создаде, соедини, прибра, спаси, за нас Себе се даде, Својот Дух Го прати, за ние да имаме живот. Потоа, кога се врши Малиот вход на секојдневната вечерна, свештеникот или ѓаконот возгласува: „Премудрост простум!“- за да стоиме исправени, да бидеме внимателни, сосредоточени. А, каква е всушност нашата молитва? Расеана. Нам ни е многу тешко да

2 Псалм 140, 1-2

42

слушност и благословување на Бога. „Слава Ти Тебе, Кој ни ја покажа светлината!“ Во древно време тоа се случувало наутро, кога сонцето изгревало. Ние таа молитва ја произнесуваме навечер. Но, се разбира дека не станува збор единствено за сонцето кое изгрева, туку за ду-ховната светлина која ја просветува нашата совест и нашето срце, за светлината која тре-ба да живее во нас и да се распространува во светот. Самиот Господ вели: „така нека свети вашата светлина пред луѓето, за да ги видат вашите добри дела и да Го прослават вашиот Отец Небесен“.4 Така, гледаме дека секој од нас треба да биде носител на таа светлина. Тоа не е од нас создадена светлина. Тука нема ништо поради кое би требале да се гордееме. Тоа е Христовата светлина која ги осветлува сите. А, што е светлината Христова? Тоа е светлина на Неговата љубов, Неговото спасение. Неговата прегратка, раширена кон сите луѓе: грешни и праведни, или подобро ка-жано единствено кон грешните, оти праведни не постојат. Никој од нас не може да се смета себеси за праведник. Сите сме грешници. Се спасуваме единствено приклонувајќи се во ве-рата на Спасителот Христос. Он рекол: „зашто не дојдов да ги повикам праведниците, туку грешниците на покајание“5. Да нѐ повика нас живите и вистински луѓе, затоа што ние сме тие грешници.

Господи, прости ни што не ја гаиме верата, не ја продлабочуваме, не ја преоб-разуваме во сила на нашиот живот, нашиот труд, нашето однесување едни кон други. Таму каде што ја нема таа сила ние не мо-жеме да живееме христијански. Така, изле-гува дека ние само исповедаме христијански погледи, а живееме како безбожници..

Прости ни Господи на нас грешните.

Превод од руски јазик:Даниел Јовановски

4 Матеј 5, 165 Матеј 9, 13

Кога започнува утрената се возгласува-ат повторно на сите нас познати зборови: „Бог е Господ и ни се покажа“. Што значат тие? Бог ни се покажа како Господ, односно како наш Владика, како Оној Кој царува во наше-то срце. А, што навистина царува во нашето срце? Самољубие, бедна гордост, ситничава суетност, желба себе си секогаш да се ставаме во прв план, да се воздигаме, да се покажеме подобри отколку што навистина сме. Нечисти, хулни мисли кои ни ги испраќа Ѓаволот. Не мо-жеме со ништо од тоа да завладееме, сето тоа ни се покажува посилно од нас.

Господе прости ни на нас грешните. Биди Ти наш вистински Владика и Господ. Ако јадеме или пиеме, се радуваме или та-гуваме, се наоѓаме во ден на жалост, или во ден на прослава, во именден или крстен ден, биди секогаш со нас.

Потоа ги пееме утринските црковни песни во кои се говори за спасението даре-но од Господа, спасението за кое се говори во Светото Писмо. Од првата песна на канонот, па сѐ до неговиот крај се споменува Божјото слово - Стариот и Новиот Завет. Макар што најголемиот дел од нас невнимателно слу-шаат, не знаат, не внимаваат на текстот, се-пак Црквата не престанува да нѐ повикува: внимавајте на Божјото слово, трудете се тоа да влезе во вашето срце. Сега да си споме-неме како ние се однесуваме кон него? Како прво, најголемиот дел од вас многу малку и со-сема ретко, невнимателно, без вдлабочување во него. Кој од вас знае макар и мал дел Божји слова напамет? Несмнено малкумина. Или пак, макар и да знае, ги знае во искривен облик. Во Божјото слово е сосредоточено сѐ што ни е потребно. Тоа е извор на животот и на висти-ната, тоа е најдобро сокровиште на Црквата. Но, ако ние го имаме тоа сокровиште и не се ползуваме со него, тогаш зошто ќе ни е? Се-како, можеме да го читаме како обична книга. Но, тогаш нема да делува во нас она дејство на Божјиот Дух кое ни е толку многу потребно. На крајот на секојдневната вечерна од името на сите кои се молат се возгласува по-

43

лагодатта е Божја сила. Таа е посебна помош која им се дава на верните поради нивно осветување,

морално усовршување и спасение. Овој збор потекнува од црковнословенскиот збор – благодатъ што значи добар, пријатен дар. Во буквален превод, овој збор значи состојба која кај човекот предизвикува благопријатно чувство. Изворот на благодатта е Бог Света Троица. Благодатта секогаш ја дава Бог Отец, поради заслугите на Бог Син, а ја соопштува Бог Свети Дух. Благодатта му помага на човекот да ја сознае својата грешност, го поттикнува на покајание, го повикува на спасение, му дава опростување на гревовите, го просветува човечкиот разум за да разликува што е добро, а што е зло, за да го засака доброто и да го замрази злото. Зборот благодат значи љубов, но и милост Божја: И кога влезе ангелот кај неа, рече: „Радувај се благодатна! Господ е со тебе! Благословена си ти меѓу жените!“ ... И ѝ рече ангелот: „Не плаши се, Марија, зашто си нашла благодат во Бога“ (Лк. 1,28; 30). По гревопадот, човекот станал толку немоќен, што дури и покрај моралниот Закон кој го добил од Бога, не можел да се оправда пред Него, поради намаленото Божествено Богоблагодатно заплискување. Св. Иринеј Лионски вели: „Човекот без благодат е како сува земја без влага или како дива маслинка која не дава плод“. А пак, Блажени Августин вели: „Како што окото, иако е потполно здраво, не може да види ништо без светлост, така човекот не може да живее праведно без Божјата благодат”. Благодатта е неопходна поради тоа што без неа не можеме да се обратиме кон Бога, ниту да поверуваме во

Господ Исус Христос, а не пак да вршиме добри дела. Поради тоа што Христос е Спасител на целото човештво и благодатта е наменета за сите луѓе. Бог сака сите луѓе да се спасат и да ја спознаат вистината (1 Тим. 2, 4). Таа се дава како на праведните за нивно напредување во доброто, исто така на грешните поради нивно избавување од злото, се разбира во различен интензитет. Бог ги повикува кон Себе сите, но сите не се одзиваат на Неговиот повик, па поради тоа и не се спасуваат. Господ Исус Христос вели: „А тесни се вратите и тесен е патот што води кон животот и малкумина го наоѓаат” (Мт. 7,14). Многу Свети Отци и Учители на Црквата говорат дека благодатта е сеопшта. Св. Ефрем Сирин вели: „Како што изворот со вода е достапен за сите, така и изворот на благодатта е достапен за сите. А кој е тој извор? Тој извор е Бог“. Св. Амвросиј Милански пак вели: „Христос се роди на земјата за сите, пострада за сите и воскресна за сите. Ако некој не верува во Христа, сам се лишува од благодатта“. Човекот Божјата благодат ја прима преку Светите тајни, кои се востановени од Христос. Со нивното примање ја прима и благодатта, но лично од него зависи дали ќе успее да ја задржи во себе и да се раководи според неа. Дали човекот ќе ја прими благодатта зависи исклучиво од неговата слободна волја. Благодатта им се нуди на сите, но не се наметнува со сила. Таа не ја ограничува човековата слободна волја. За да дејствува во човекот, таа мора да биде доброволно примена од него. Благодатта и слободната

ЗА БОЖЈАТА БЛАГОДАТИЛИЈА ОРАЧКИ

44

волја во оној кој се облагодатил се тесно поврзани и заемно дејствуваат. Св. ап. Павле вели: „Со благодатта на Бога сум тоа што сум и Неговата благодат, која е во мене, не беше напразна, но повеќе се потрудив од сите нив; само не јас, туку Божјата благодат, која е со мене“ (1 Кор. 15,10). Значи, да се заедничари со Христа и преку тоа да се прими Неговата благодат зависи само од слободната човечка волја. А пак нивниот заемен однос, е неопходен услов за извршување на подвигот на спасението, на кој е повикан целиот човечки род.

Најтешката болест на нашето време се су-етните помисли на световните луѓе, коишто се причина за стресот. Единствено Христос може да обезбеиди оздравување со духовно смирение и да овозможи да се покаете и да се свртите кон Него.

Кога ќе се поправам себеси, ќе се поправи и една честичка од Црквата, така што ќе може-ме да бидеме во едномислие. Светиот Дух е Еден. А, денес луѓето создаваат многу духо-ви. Не можам да го разберам тоа.

Бог нема да бара едно и исто од сите луѓе. Вие од светот не можете да избегате.

Дали можете? -Не, не можете! Вие, ќе жи-веете во светот. Своите сили насоче те ги кон побожните дела кои можете да ги извршите во светот. Тоа ќе има голема вредност.

Понекогаш велиме дека имаме љубов. Но, каква е таа? Човекот ќе напредува во духов-ната љубов, тогаш кога сите луѓе во светот ќе ги гледа како свои браќа.

Имајте смирение и познајте се себеси.

45

Ние личиме на бујни коприви, кои оддалеку из-гледаат зелени и свежи како ливада, но кога ќе се доближиш и кога ќе ги допреш, ќе ја спозна-еш нивната лошотиј и ќе го почуствуваш нивното осило.

Денес сакаме да станеме свети со мал труд. Се одалечивме од преданието.

Колку повеќе се исцрпуваш себеси, толку повеќе благодат и радост добиваш.

Секогаш ставајте ги под знак прашалник сопстве-ните судови. Ние никогаш не знаеме што може да се случи.

Користете ја бројаницата постојано, се додека ва-шето духовно масло не се загрее и духовната ма-шина не почне да работи, така што срцето самото ќе почне да се моли.

Секој што верува во Бога сее слава, прима боже-ствена радост и вечно блаженство.

По молитвите на Пресвета Богородица и на наши-те праведни Атонски отци, Господи Исусе Христе, Сине Божји, прости и помилуј нè. Амин.

Подготвиле сестрите од манастирот Свети Димитриј – Марков манастир

J J

46

ога имав пет години доживеав огромна тага! Ми се чини дека оттогаш не сум доживеала поголема.

Тогаш почина мојата баба. До тогаш таа секој ден седеше на аголната фотелја од собата и раскажуваше приказни. Се сеќавам дека баба кажуваше приказна по приказна од утро до вечер, а ние децата седевме мошне мирни крај неа и слушавме. Тоа беше прекрасен живот! Никои други деца немаа толку среќни моменти колку што имавме ние. Не се сеќавам на многу работи за мојата баба. Се сеќавам дека имаше многу убава снежно-бела коса, дека се навалуваше кога одеше и дека секогаш седеше и плетеше чорапи. Дури и се сеќавам дека кога ќе завршеше некоја приказна ја наведнуваше нејзината рака врз мојата и велеше: „Сѐ што ти раскажав е подеднакво вистинито како што е вистинито тоа дека ти ме гледаш мене и јас те гледам тебе“. Исто така се сеќавам дека таа умееше да пее песни, но тоа не го правеше секоја вечер. Една од песните беше за витез и за морски трол, и го имаше овој рефрен: „Дува студен, студен морски ветер“. Потоа се сеќавам на една кратка молитва на која ме научи таа, и на еден стих од црковна песна. На приказните кои таа ми ги кажуваше имам само матно и слабо сеќавање. Само на една од нив се сеќавам толку добро што би можела да ја раскажам. Тоа е мала приказна за Исусовото раѓање. Ете, тоа е речиси сѐ за кое можам да се сетам од мојата баба, освен она на кое се сеќавам најмногу, а тоа е големата празнотија која настана кога баба

повеќе ја немаше. Се сеќавам на утрото во кое аголната фотелја беше празна и кога беше невозможно да се разбере како отсега натаму ќе поминуваат деновите. На тоа целосно се сеќавам. Тоа никогаш нема да го заборавам! И, се сеќавам дека ние, децата, бевме повикани да ја бакнеме раката на починатата и дека се плашевме да го направиме тоа. Но, тогаш некој ни рече дека тоа ќе биде последен пат во кој ќе можеме да и благодариме на баба за сите убавини што таа ни ги даде. И се сеќавам како приказните и песните беа однесени од нашата фарма, затворени во долг црн куфер, и како никогаш повеќе не се вратија. Се сеќавам дека нешто снема од нашите животи. Се чинеше како вратата од еден прекрасен, волшебен свет – во кој претходно бевме слободни да влегуваме и излегуваме – сега да е затворена. Сега веќе немаше никој, кој ќе може да ја отвори таа врата. Исто така се сеќавам дека, малку по малку, ние децата се научивме да си играме со кукли и играчки, и да живееме како другите деца. Така, постепено почна да се чини дека нашата баба повеќе не ни недостига, дури и дека веќе не се ни сеќаваме на неа. Но, дури и денес по четириесет години кога седам овде и ги прибирам приказните за Исус кои ги слушнав на Ориентот, се разбудува во мене малата

Тивката ноќСЕЛМА ЛАГЕРЛЕФ

Божикна приказна

47

приказна за Исусовото раѓање која некогаш ја кажуваше мојата баба, и се чувствувам принудена да ја раскажам уште еднаш и да дадам и таа да биде приклучена во мојата колекција. Беше Божик и сите беа отидени во црква освен баба и јас. Мислам дека бевме сосема сами во куќата. Нам не ни беше дозволено да одиме во црква, затоа што едната од нас беше премногу стара, а другата премногу мала. Обете бевме тажни затоа што не бевме земени во црква на утринската миса да го слушаме пеењето и да ги видиме Божикните свеќи. Но, како што седевме во нашата осаменост, баба започна да раскажува приказна. „Имаше еден човек“, рече таа, „кој една ноќ одеше во темнина за да позајми запален ќумур со цел да распали оган“. Тој одеше од колиба до колиба и тропаше. „Драги пријатели помогнете ми!“ – велеше. „Жена ми штотуку роди дете и морам да запалам оган за да ги стоплам неа и малото.“ Но, беше длабоко во ноќта и сите луѓе спиеја. Никој не се одзва. Човекот одеше и одеше. Конечно ја здогледа светлината од еден далечен оган. Појде во таа насока и виде дека оганот гореше на отворено. Мноштво овци спиеја крај огнот, а стар овчар седеше и го надгледуваше стадото. Кога човекот кој сакаше да позајми оган пријде кон овчарот, виде дека три големи кучиња спијат крај нозете на овчарот. Кога човекот се приближи сите три се разбудија и ги отворија нивните големи вилици, како да сакаат да лајат; но не се слушна ниту звук. Човекот забележа дека влакната на нивните грбови се исправија и дека нивните остри, бели заби заблескаа на огновата светлина. Тие се стрчаа кон него. Тој почувствува дека едно од нив ја касна неговата нога, едно му ја закаса едната рака, а едно го зграби за врат. Но, нивните вилици и заби ја загубија силата, та човекот не претрпе никаква болка. Така, човекот посака да продолжи и да си го земе она што му треба. Но, овците беа густо збиени едни до други, така што тој не можеше да ги помине. Тогаш тој згазна на нивните грбови и одеше врз нив до огнот, а

ниту едно од животните не се разбуди ниту се помрдна. Дотука баба раскажуваше без да ја прекинувам. Но, откако ја слушнав последната реченица не можев, а да не ја прекинам и да не ја прашам: „Бабо, зошто тие не се разбудија и не мрдаа?“. „Сега ќе дознаеш“, рече баба и продолжи со својата приказна. „Кога човекот речиси дојде до огнот овчарот го здогледа. Тоа беше намуртен старец, кој кон луѓето беше непријателски расположен и груб. Кога го виде непознатиот човек како се приближува го зеде долгиот шилест стап кој секогаш го носеше со него кога го пазеше стадото, и го фрли кон човекот. Тој стап одеше право кон човекот, но пред да го дофати, се сврте на една страна и помина покрај него, далеку во полето.“ Кога баба дојде до овој дел од приказната, јас повторно ја прекинав прашувајќи ја: „бабо, зошто стапот не го повреди човекот“. Но баба не ми одговори, туку ја продолжи својата приказна. „Тогаш човекот застана пред овчарот и му рече: - Добар човеку, помогни ми, позајми ми малку оган! Мојата жена штотуку роди дете и морам да запалам оган за да ги згреам неа и бебето -. Овчарот сакаше да го одбие, но кога се присети дека кучињата не можеа да го повредат човекот, дека овците не избегаа од него, и дека стапот кој го фрли кон него не сакаше да го погоди човекот, тој беше малку подуплашен, и не се осмели да го одбие човекот за она што тој го бараше. - Земи колку што ти треба! - му рече. Но дотогаш огнот беше речиси догорен. Немаше повеќе ниту дрва, ниту гранки, туку само големо купиште на ќумур; а странецот немаше ниту лопата, ниту ашов во кој би можел да го носи врелиот ќумур. Кога овчарот го забележа тоа рече уште еднаш: – земи колку што ти треба! -“ Нему му беше мило што човекот нема да може да земе воопшто ќумур. Но, човекот се наведна и зеде ќумур од пепелта со своите голи раце, и ги стави во својата туника. Рацете не му се изгореа кога го фати ќумурот и облеката не му се запали кога ги стави во

48

ПРАВОСЛАВЕН ПАТ - Списание на Скопска Епархија на Македонска Православна Црква

Издавач: Скопска ЕпархијаИзлегува шестпати годишно • Првиот број е отпечатен во ноември 2003 годинаГлавен и одговорен уредник: Митрополит Американско-канадски МетодијЗаменик главен и одговорен уредник: Презвитер Игор КалпаковскиРедакција: Александар Божиноски, Георгиј Глигоров, Даниел Јовановски, Бобан Митевски Лектура: Елена Малинова Ликовно и техничко уредување: Милан ЈаковчевскиТел: 02 31 18 396 Факс: 02 31 35 550 Печати: ЕВРОПА 92 Тираж: 1000 примероци Е-пошта: info@spe.org.mk

неа; тој го носеше ќумурот како да се тоа ореви или јаболка.“ Тука раскажувачката на приказната беше прекината по трет пат. „Бабо, зошто ќумурот не го изгоре човекот?“ прашав јас. „Ќе слушнеш“, рече баба и продолжи: „овчарот се прашуваше: каква е оваа ноќ во која кучињата не касаат, овците не се плашат, шилците не убиваат ниту пак, огнот изжегнува? Тој го повика странецот и му рече: - Каква е оваа ноќ? И како тоа е можно сите нешта да ти се смилуваат? - Човекот му рече: - Ако самиот не гледаш, тогаш ни јас не можам да ти кажам -, и сакаше да си замине за да направи оган и да ги згрее неговата сопруга и бебе. Но, овчарот не сакаше да се раздели од човекот додека не дознае што претскажуваат тие настани. Стана и го следеше човекот сѐ дури не стигнаа на местото каде што тој живееше. Тогаш тој увиде дека човекот немаше за престој ништо друго освен мала колиба и дека неговите жена и дете лежеа во мала планинска пештера во која нема ништо друго освен голите и студени пештерски ѕидини. Овчарот помисли дека кутрото бебенце би можело да се замрзне во таа пештера, па иако беше суров човек беше допрен и сакаше да му помогне. Го олабави својот ранец кој му беше на рамото, извади од него мек бел овчи кожув, му го даде на непознатиот човек и рече дека би сакал бебенцето да спие во него. Во истиот тој момент, во кој покажа дека може да биде милослив, очите му се отворија и го виде она што дотогаш не беше способен да го види, и го слушна она што дотогаш не беше способен да го слушне. Виде

дека секаде околу него имаше прстен од мали сребренокрилни ангели, и секој од нив држеше жичен инструмент и сите со висок тон пееја дека таа ноќ се роди Спасителот кој ќе го спаси народот од гревот. Тогаш тој разбра како сите нешта беа толку среќни што таа вечер не можеа да сторат ништо лошо. Освен тоа, овчарот не гледаше ангели само околу него туку насекаде. Тие се наоѓаа како внатре во пештерата, така и надвор, на планината, и летаа под небесата. Дојдоа марширајќи во голем број и како што си заминуваа го погледнуваа новороденчето. Имаше толку големо прославување и таква радост, песни, игри!. Сето тоа овчарот го виде во темната ноќ, а претходно не би видел ништо. Толку беше среќен затоа што неговите очи конечно беа отворени што падна на колена и му благодареше на Бога.“ Тука баба воздивна и рече: „Сето она што го виде овчарот можеме да го видиме и ние, оти ангелите слегуваат од небесата секој Божик, но ние треба да сме способни да ги видиме“ Потоа баба ја положи својата рака врз мојата глава и рече: „Мораш да го запомниш ова затоа што е вистинито колку што е вистинито тоа дека ти ме гледаш мене и јас те гледам тебе. Тоа е вистина која не се открива од светлината на лампите и свеќите и која не зависи од сонцето и месечината. Она што е потребно за да ја видиме е да имаме очи кадарни за да ја видат Божјата слава“

Превод од англиски јазик:Даниел Јовановски