Юлия ЧИГВИНЦЕВА и Рафаэль САГИТОВ:«Танец – судьба на всю жизнь!..»

Мәғәфүр УСМАНОВ: «Театр – тормошом мәғәнәһе...»

Май (3), 2011

Зифа БАЯЗИТОВА: «Миңә тамашасыларым илһам ҡанаты ҡуя...»

Ар�алы шәхестәр

Әмир 'әбделмән улы Абдразаов

Баш�ортостанды ат�а�ан�ан мә�әниәт хе�мәткәре, Салауат Юлаев исемендәге Дә�ләт премия!ы лауреаты

«ТАМАША» №3 – 2011

К�птән т�гел бер төркөм журналистар, чи-нов никтар йыйылып «Интернетты нисек итеп ауы�лы�лар�а мөмкин» тигән �өйләше� �ткәргән ти�әр. Бындай �өйләше� кәрәктер, әммә уны# �у#�ы �ө�өмтә�ен тө$мөрлә�е бик �ыйын. Бе-ле�ебе�сә, «Матбу�ат саралары ха�ында»�ы За-конды# икенсе варианты эшләнеп Дә�ләт Дума �ы �арама�ына тапшырыл�ан, әммә уны# «дош ман-дары» ла к�п икән, төп �аршылы�тар�ы# бе ре�е Интернет селтәрен кемде# нисек ба�алауына бәйле: уны матбу�ат саралары исемлегенә ин-дерергәме әллә индермә$кәме. Тә�ге осра�та хә�ер�е заманды# и# �$ешкән матбу�ат тарма�ы ниндәй�ер талаптар�а, �анундар�а буй�онор�а тейеш була, ә кире�енсә икән – сайт�а нимә теләй�е#, шуны я�а�ы# йәки телә�ә ниндәй мате-риал урынлаштыра ала�ы#.

Хә�ерге заманда �� материалы#ды гәзит-жур-налда ба$майынса, телевидениела к�р�әтмәйенсә лә донъя�а танылып була. Демократияны# айы-рыл�ы�ы� өлөшө бул�ан «асы�лы�», «��� азат-лы�ы» тигән төшөнсәләр ижадсылар�а, ижад менән шө�өлләнергә телә�селәргә �ур мөмкин-лектәр бирә. Әммә ми�алды# икенсе я�ы ла бар. «Көрәштә и# көслө�ө е#ә» тигән принцип �ан�а �у�ылмай, �ө�өмтәлә сейле-бешле, мә�әнә�е� материалдар к�п йә�әттән ө$кә сы�а, мә�л�мәт май�анын яулай бара. Ошондай материалдар�ы# автор�ары бер нәмәгә �арамай ��енсә я�а, төшөрә, �өйләй бирә, улар�ы намы$, профессио-нализм, ��тән�ит ке�ек төшөнсәләр тот�арлай алмай: улар�ы# «ижад» емештәре ө$төнлөк итә башлай, конкуренттар ю��а сы�а.

Әйткәндәй, был к�ренеш матбу�ат�а �ына т�гел, театр�а, кино сән�әтенә, эстрада�а ла хас. ▫�е#де# эшмәкәрлек «емешен» Интернет селтәренә урынлаштырып дан �а�аныу, шө�рәт алыу бер ни тормай бе��е# заманда.

Интернет�а �а�ыл�ан та�ы бер кире к�ренеш ха�ында әйтмәй булмай. Донъя селтәрендәге ма-териалдар�ы (контент) фай�аланыу мәсьәлә�е лә бе��ә бик ки$кен тора. Интернет �уллан�ан кешеләр�е# өстән д�рте музыканы �әм фильм-дар�ы сайттар�ан бушлай к�сереп ала икән. Әлбиттә, был осра�та контентты ә�ерлә�селәр икеләтә зыян к�рә: улар авторлы� хо�у�ы өсөн т�лә��е ю�алталар, икенсенән, фильмды селтәр�ә �ара�ан кеше кинотеатр�а йөрөмәй, йәи�ә лицен-зиялан�ан диск �атып алмай. Тимәк, ошо хәлдән (тура�ын әйткәндә – урлашыу�ан) тә� сиратта кино төшөрө� тарма�ы зыян к�рә.

«Рәсәйгә авторлы� хо�у�ын Интернетта я�лау буйынса саралар к�релгән илдәр и$әбенә инергә ва�ыт, – ти Теле-кинопродюсер�ар Ассо-циация�ы рәйестәше, таныл�ан тележурналист Алексей Пиманов, – интеллектуал эшмәкәрлекте я�лау буйынса («пиратлы��а» �аршы) айырым закон �абул ителергә тейеш».

Фәнил �ОА�АЕВ

Мөхәррир һүҙе

Нәфис- публицистик журналХудожественно- публицистический журнал

1995 йылды� �инуарынан башлап баш�орт телендә сы�аИздается на башкирском языке

с января 1995 года

Ойоштороусылары: Баш�ортостан Республика�ы Хөк�мәте �арама�ында�ы Матбу�ат, нәшриәт �әм полиграфия эштәре буйынса

идаралы�, Баш�ортостан Республика�ыны# «Тамаша» журналы редакция�ы �а�на предприятие�ы

Учредители:Управление по делам печати, издательства и полиграфии

при Правительстве Республики Башкортостан,Казенное предприятие Республики Башкортостан

редакция журнала «Тамаша»

Ике ай�а бер сы�а

№ 3 (71), 2011

Баш мөхәррир Фәнил *о+а�аев

Мөхәрририәт:Айгөл *арабулатоваНеля 6әйнетдиноваНаил 6әйетбайРәйес Исмә�илевАлћыу СиргалинаНәфисә ТулыбаеваАйрат 6айсинФәйзрахман Исмә�илев

Редакция хе+мәткәр+әре:Зөбәржәт Я�упова – баш мөхәррир урынба$арыРезеда Пулатова – баш бухгалтерСөләймән Латипов – яуаплы сәркәтипСәриә Ишем�олова – мөхәррирАльмира Кәримова – мөхәррирЛилиә *әйепова – мөхәррирИлдар Шәрипов – мөхәррирАйгөл Солтанова – сы�арылыш мөхәрриреРенат Нәбиуллин – водитель

Журнал БР Матбу�ат �әм ки# мә�л�мәт саралары министрлы�ында теркәлде.Теркә� номеры 549 (23.11.94). Индексы 73874

Бе��е# адрес: 450078, БР, Өфө �ала�ы,Революцион урамы, 82.Наш адрес: 450078, РБ, г. Уфа, ул. Революционная, 82.Телефондар: 252-97-22 – баш мөхәррир 2 52 -93 -77 – бухгалтерия (факс) 2 52 -97- 02 – б�лектәр 2 41 -74-93 – б�лектәрE- mail: tamasha03@yandex.ruБе��е# сайт: www.tamasharb.ruРедакция�а килгән хаттар, фотолар рецензияланмай �әм кире �айтарылмай. Редакция, автор�ы# фекерен урта�лашма�а ла, мә�ә лә�ен ба$а ала. Мә�әләләр�ә килтерелгән факттар өсөн автор�ары яуаплы.

КDсереп баE�анда «Тамаша»�а Fылтаныу мотла�.Ба$ыр�а �ул �уйылды 10.05.11. Rа�ы� форматы 60х84 1/8. Шартлы ба$ма таба� 8. И$әп-ба$ма таба� 11,7. Офсет �а�ы�ы. Офсет ысулы менән ба$ылды. Тиражы 2898. Заказ № 110609. Wатыу�а ха�ы ирекле.Нөсхә -макеттан «Белая река» нәшриәте типография�ында версткаланды �әм ба$ылды.450078, Өфө �ала�ы, Киров урамы, 109.450078, г. Уфа, ул. Кирова, 109. © Тамаша, 2011

Интернеттағы мутлыҡтар

хаҡында

«ТАМАША» №3 – 2011

• Съездар

Драматургияны# киләсәге бармы? . . . . . . . 3• Телевидение. Радио. Кино

Баш�орт Бондарчугы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6• Милләт-ара татыулы�ты ны�ытыу йылы –

Год укрепления межнационального согласия

Культура – есть сочетание красоты и жизни. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Зә#гәр хыялдар тормош�а аш�анда . . . . . 16Етмеш ете төрлө �өнәр эйә�е. . . . . . . . . . . 18Мира$ыбы��а то�ро �алайы�!. . . . . . . . . . . 20«Ил�ам шишмәләре»Көнгәгем ��әнендә . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Театр яраталар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Районыбы��ы# йө�өк �ашы – «Көнгәк» . . . . . . . . . . . . . . . . 24Есть в селе галерея . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26К�#еле – ете тө$лө йәй�ор, ки# йы�ан�а атлап �т кенә. . . . . . . . . . . . . . 28Rулы о$та, к�#еле мо#ло . . . . . . . . . . . . . . . 29

• Хәтирә

Баш�орт театры әсә�е . . . . . . . . . . . . . . . . . 30• Конкурс�а

Шу�бай бәлә�е. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Салауат Юлаев исеме – мә#гелек. . . . . . . . 36• Быуындар бәйләнеше

Олатайым васыяты . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39• Ижади портрет

Сибай сәхнә�е али�ә�е . . . . . . . . . . . . . . . . 43• Искусство танца

Я и Ты! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47• Я*мышым – сән�әт

Уны# бөтә эше саманан тора… . . . . . . . . . 51• Сән�әт +әм мә*әниәт көндәлеге . . . . . . . . . 57• /ы**ырт �урай*а!

Перовский . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60• Викторина

Сән�әтте белә�еге�ме? . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Йөкмәткеһе:Тамашасы өсөн

эшләйбеҙ! «Тамаша» журналын сы�а

башла�ан йылынан алып у�ып барам. Сән�әтебе�, мә-�әниәтебе� тормошон са�ыл-дыр�ан �әйбәт журнал ул. Мәш��р сән�әт ә�елдәре, аб-руйлы мә�әниәт ветерандары менән ә#гәмәләр, �өйләше�-�әр, улар�ы# ижад юлы ту-ра�ында�ы хәтирәләрен, ме-муар�арын кинәнеп у�ы йым,

��емде# баштан �ткәндәр�е хәтерләйем. Шунан �у# хатта ��ем дә, бәлки киләсәктә сән �әт юлын �айлаусылар�а яр�ам булыр, тип, тормошомдо# са�ыу ва�и�аларын, �ы�ы�лы мәлдәрен көндәле-гемә я�ып бара башланым. Бәлки берәй заман улар �а донъя к�рер, тием.

Журналды# эстәлеге лә, би�әлеше лә тулылана, к�ркәмләнә, байый бара. Баш�ортса �ына т�гел, уры$ телендә мә�әләләр�е# дә к�ренә башлауы �ө й өнөслө хәл. Баш�ортостан сән�әтен баш�а мил ләттәргә танытыу�а бер а�ым был. Я#ы рубри-калар ө$тәлде.

Килә�е �андар�а мә�әниәтебе�, бөгөнгө сән�ә те-бе�, �ай�ы артисты# ижады тура�ында я�ынданы-ра� танышыр�а телә��әре тура�ында ябай тамаша-сылар�ы# фекер�әрен к�берәк белергә те ләр инем. Сөнки бе�, артистар, тамашасы өсөн эш ләйбе�. Бәлки улар бе��е# ижадта ниндәй�ер я#ылыљ к�рергә теләй�әр�ер. Хә�ер йәштәр бик а�ыллы, к�п йөрөй, к�пте белә, интернет селтәре аша тотош �ит�алар�ы урап сы�а. Сит илдәр�әге �ы�ы�лы я#ылы� тура�ында я�ып журнал аша бе��е таныш-тыр�алар �а бик шатланыр инем. Бөгөнгө тамаша-лар, сән�әт �$еше тура�ында тән�ит ����әре лә бик урынлы булыр ине.

«Тамаша»ны# киләсәге я�ты! Журнал сән�әт ә�елдәренә лә, сән�әтте яратыусылар�а ла бик тә �ә�ерле �әм кәрәкле. Бары тик у�а ва�ытында я�ылыр�а �ына онотмайы�, ду$тар!

Фл рә КИЛДЕЙӘРОВА, Рәсәй�е� �әм Баш!ортостанды�

халы! артистка�ы, С. Юлаев исемендәге Дә ләт премия�ы лауреаты

Ду1тар!

«Тамаша»4а 2011 йылды� 2-се ярты йыллы4ына я�ылыу дауам итә.

Ха!ы – 120 �ум 81 тин. Журналды� PDF форматта4ы электрон

версия�ына я�ылыр4а телә селәр Tamasharb.ru сайтына рәхим итеге�! Ике ай4а я�ылыу ха!ы 24 �ум 46 тин.

На первой обложке журнала солисты фольклорно-эстрадной группы «Каравансарай» Юлия ЧИГВИНЦЕВА

и Рафаэль САГИТОВ

3 «ТАМАША» №3 – 2011

Съездар

Баш�орт драматургия�ы, ә�әбиәтте# баш�а жанр�ары ке�ек �к, �$еш юлында. Wу#�ы йылдар-�а у#ыштар етерлек, әммә хәл итә�е мәсьәләләр �ә ю� т�гел.

Элеккесә бе��ә драматургия менән таныл�ан прозаиктар �әм ша�ир�ар шө�өлләнә.

Әйтәйек, талантлы ша�ир Салауат Әб�зәров кешеләр я�мышы, йәшәйеш мә�әнә�е ха�ында фәлсәфә�и пьеса я��ы. Кешене нимә йәшәтә, ул нимәгә ынтылыр�а тейеш? Был �орау�ар к�птәр�е борсой. Шу�алыр �а талантлы ав-тор�ы# пьеса�ын бер юлы ике театр �� репертуа-рына индер�е, �әм спектаклдәр у#ышлы бара.

Прозаик Мәрйәм Бура�аева фольклор�а ниге�ләнгән, милли а# менән �у�арыл�ан пье-са ижад итте, ул ә$әрендә баш�орт �өрөф-�ә�әттәрене# матурлы�ын, �ә�еллеген к�р�әтә. Стәрлетама� драма театры ошо пьеса менән Төркиәлә �ткән фестивалдә �атнашты �әм ди-пломант булды.

Зө�рә Бура�аева бер нисә концертты# сцена-рий авторы сифатында сы�ыш я�аны �әм ��ен сәхнә закондарын я�шы белгән ижадсы итеп та-нытты.

Прозаик Фл�р _әлимов ��ен драматург була-ра� �ынап �арай. Уны# Стәрлетама� театрында �уйыл�ан, юмор менән �у�арыл�ан пьеса�ын та-машасы о�шатты.

2000 йылдар башында ша�ирәләр Тамара _ә ниева, Гөлшат Әхмәт�ужина, Светлана Чу-раева, Лариса Абдуллиналар, ша�ир-журналист Мөнир Rунафин ���әрене# пьесалары менән �ыуандыр �айны. Тик �у#�ы арала драматур-гиянан сит ләштеләр, бе� улар�ан я#ы пьесалар көтәбе�.

Роман о$та�ы Та#сулпан _арипова драматур-гия өлкә�ендә лә у#ышлы эшләй. Уны# бер нисә ә$әре Сибай баш�орт театрында �уйылды, мат-бу�атта айырыуса «_илмияза» пьеса�ы буйынса �уйыл�ан спектакль оло ба�а алды, уны# бала-лар өсөн я�ыл�ан пьеса�ы Мә�әниәт министр-лы�ы ойоштор�ан конкурста II дәрәжәләге пре-мия�а лайы� булды.

Рәсимә Ура�сина балалар өсөн пьесалар я�ыу менән бергә сит ил классиктарыны# сәхнә ә$әр�әрен тәржемә итә.

Тележурналист Сәр�әр Сурина балалар �әм �урса� театр�ары өсөн ә��ем я�ыша.

Ша�ирә Тәнзилә Дә�ләтбир�ина ��ене# ике пьеса�ы менән �ыуандыр�ы, хә�ерге заман-да �аилә �әм мәктәп проблемаларын к�тәргән ә$әр�әре Баш�орт академия драма театрында �әм Сибай баш�орт театрында �уйылды.

Талантлы ша�ир Ай�ар Хөсәйенов �у#�ы йылдар�а я#ы пьесалары менән шатландырмай. И$еге��әлер, уны# бер пьеса�ы таныл�ан дра-матург Николай Коляда ойоштор�ан «Евразия» конкурсында е#еп сы��айны. Ай�ар�а ә��емерәк эшләргә кәрәк.

2008 йылда «Тал�а$» ял йортонда �ткән семинар�а Сабир Шәриповты# �әм Радик Өмөт�ужинды# пьесалары �әйбәт ба�алан�ай-ны, улар�а ә$әр�әрен камиллаштырыр�а кәрәк тигән тә�дим әйтелгәйне, әммә автор�ар эште а�а�ына еткермәнеләр.

Апрелдә Өфө ҡалаһында Башҡортостан яҙыусыларының XV съезы уҙҙы. Драматургия секцияһы етәксеһе, танылған драматург Наил Ғәйетбайҙың

ундағы сығышын һеҙҙең иғтибарығыҙға тәҡдим итәбеҙ.

Драматургияның киләсәге бармы?

Драматург Наил Iәйетбай. 2009 йыл

4«ТАМАША» №3 – 2011

Съездар

Хәмит Ир�әлин ун�а я�ын пьеса авторы, �ай�ылары профессиональ театр�ар�а �уйыл-ды, у�а сәхнә ә$әр�әрене# ��енсәлеген и$тә то-топ ижад итергә кә#әш бирер инем.

Мө�әрис Багаев айырыуса �ә�әти бул-ма�ан я�мышлы кешеләр ха�ында к�п я�а, был хикәйәләр�ә конфликт, драматизм бар, икенсе төрлө әйткәндә, улар пьеса�а тартым. Шулар�ы# ике�ен ул, ни�айәт, сәхнә ә$әре итеп эшләне, улар театр�ар�а �уйылды. Артабан да ижадты ошо й�нәлештә дауам итергә кәрәк.

Сибай�а йәшә�се Зө�рә Фәйзуллина �әм Әминә Яхинаны# пьесалары урында�ы те-атр�ар�а �уйыла. Улар ны�ышмалыра� бул�ын-дар, �� ә$әр�әрен баш�а театр�ар�а ла �ыйыуы-ра� тә�дим ит�ендәр ине.

Тәжрибәле драматургтар �а бе��е �� пьесала-ры менән �ыуандыр�ы.

Рәшит Солтангәрәевте# «Татар �әм баш�орт» исемле хикәйә�е ки# билдәле, ул �аман да акту-аль булып �ала, фәлсәфә�и мә�әнәгә эйә, әммә бы�а тиклем сәхнәләштерелмәгәйне. Драма-тург Рәлиф Кинйәбаев, ошо хикәйәне ны�лап эшкәртеп, ва�и�алар ө$тәгән, конфликтты көсәйткән. Wө�өмтәлә я�шы �ына пьеса ки-леп сы��ан. Был ә$әр Баш�ортостанда и�лан ителгән Милләт-ара татыулы�ты ны�ытыу йы-лында айырыуса актуаль �әм ул бик ва�ытлы �уйылды.

2007 йылда «Нур» татар театрында Рәлиф Кинйәбаевты# «Г�ргә керер сер ине – 2» пье-са�ы �уйыл�айны, ул ә$әрендә хә�ерге заман проблемаларын к�тәрә, кешеләр�е# уй�ары �әм �ылы�тары менән а�са�а �орол�ан власть идара итә башла�а, был нимәгә килтере�ен к�р�әтә.

Владимир Жеребцовты# Сибай театрында �уйыл�ан «Wәйкәл» пьеса�ы проблема к�тәре� о$талы�ы, ��ене# уйын тамашасы�а �ә�әти ва�и�алар аша о$та еткерә алыуы менән айыры-лып тора.

Флорид Б�ләковты# «Мәскә�–Васютки» пье-са�ы Стәрлетама�та у��ан Баш�орт драматур-гия�ыны# театр фестивалендә «И# я�шы» тип ба�аланды, ә автор ��е «И# я�шы драматург» тип танылды.

Бе��е# и# өлкән драматургыбы� Нәжиб Асан-баев�а быйыл 90 йәш тула, әммә уны# ижад �ома-ры ��нмәй. Wу#�ы йылдар�а ә$әр�әре Стәрле-тама�, Туймазы, Сибай, «Нур» театр�арында �уйылды. Баш�орт академия драма театрында сәхнәләштерелгән «Зәки Вәлиди Ту�ан» спек-такле республиканы# театр тормошонда са�ыу бер к�ренеш булды.

Салауат театры биш йыл эсендә Нәжиб Асан-баевты# д�рт пьеса�ын �уй�ы. Ошо көндәр�ә

генә был театр�а уны# я#ы сәхнә ә$әрене# премьера�ы �тте. Бе�гә, йәшерәк я�ыусылар�а, фә�ем алыр�а кәрәк.

Wу#�ы йылдар�а, отчет осоронда �уйыл�ан я#ы пьесалар�ы# тулы булма�ан исемлеген �анап сы�тым, бик к�п т�гел, әммә етерлек.

К�птән т�гел «Баш�ортостан» гәзитендә бер абруйлы театр эшмәкәре республикала драматургтар ю� тигән фекер әйтте. Ахы-ры�ы, ул бе��е# я�ыусылар�ы# пьесаларын у�ымай, йәи�ә у�ыр�а теләмәй, сөнки у�а шул кәрәк. Мине# беле�емсә, байта� я�ыусылары-бы��ы# �р�ә �анап кителгәндәр�ән тыш ә�ер пьесалары бар. Быны Мә�әниәт министрлы�ы �ткәр гән ике конкурста �әм Мәжит _афури исемендәге театр у��ар�ан ике конкурста �ат-нашыусы автор�ар �аны буйынса к�рергә була. Бынан тыш, Мә�әниәт министрлы�ы �орауы буйынса, бе� я�ыусылар�ан, �е��е# ә�ер, әммә �уйылма�ан пьесалары�ы� бармы, тигән �орау алыу �ткәр�ек. 31 кеше яуап бир�е, араларын-да ололар �а, йәштәр �ә бар ине. Бе��е# я�ыу-сылар �ы# 80 �уйылма�ан пьеса�ы барлы�ы билдәле булды, улар менән театр�ар �ы�ы��ын-ма�ан икән. Ә �р�ә телгә алын�ан д�рт кон-курсты# �әр бере�ендә уртаса 30 пьеса �ат-наш�ан бул�а, бөтә�е 120 пьеса бар тигән ���. Тик улар�ы# ике-өсө генә сәхнәгә �уйыл�ан. Дөйөмләштереп әйткәндә, я�ыусыларыбы��ы# ө$тәлендә 200-�ән ашыу пьеса тамашасы�а ба-рып етмәй ята. Автор�ар ара�ында 50-ләп кеше бар, исемдәрен әйтеп тормайым. Мин ��ем, драматургия секция�ы рәйесе булара�, пьеса-лар�ы# к�бе�ен у�ып сы�тым, әлбиттә, арала-рында төрлөләре бар, әммә театр�ар�ы# теләге �әм тырышлы�ы бул�анда, улар�ы еренә етке-рергә �әм сәхнәгә сы�арыр�а мөмкин.

Ни#ә �у# был пьесалар�ы �уйыусы ю�? Сәбәптәре бер нисә. Тә�ге�е, �у#�ы йылдар�а Мә�әниәт министрлы�ы театр�ар�ы# репертуа-рын к���ән ыс�ындыр�ы, афишалар�а баш�орт автор�арыны# исемдәре к�берәк булыуын та-лап итмәне. Министрлы� ошо эш менән шө-�өлләнергә тейеш, сөнки бе� Баш�орт останда йәшәйбе�, баш�орт ә�әбиәтен, шул и$әптән драматургия�ын �$терергә тейешбе�. Баш�орт-остандан баш�а бер ер�ә лә был проблема-лар менән шө�өлләне�се ю� �әм булмаяса�. Rы��аныс�а �аршы, быны к�п кенә театр эшмәкәр�әре а#ламай �әм а#лар�а ла теләмәй.

Өфөләге, Стәрлетама�та�ы рус театр�ары-ны#, Йәштәр �әм Rурса� театр�арыны# рус труппалары репертуарында �у#�ы биш йылда бер генә баш�орт авторыны# да пьеса�ы ю� (Мостай Кәримде# юбилейы ай�анлы �уйыл�ан-

5 «ТАМАША» №3 – 2011

Съездар

дар�ы и$әпләмәгәндә). Алда телгә ал�ан те-атр�ар хатта пьесалары Рәсәй, Татарстан, Урта Азия, сит ил сәхнәләрендә бар�ан тәжрибәле баш�орт автор�арын да я�ын ебәрмәй.

Башлап я�ыусы, йәш драматургтар тура�ын-да �өйләп тә тора�ы ю�.

Бе��е# театр�ар�а йылына 50-нән ашыу я#ы пьеса �уйыл�а, шулар�ы# 10-15 генә, йә�ни 20-25 проценты тирә�е – бе��е# автор�ар�ы# ә$әр�әре. Был бик а�. Татарстанда урында�ы автор�ар�ы# пьесалары театр�ар репертуарыны# 70 процен-тын тәшкил итә.

Алда әйте�емсә, атап �телгән пьесалар�ы# �ай�ы бер�әрен эшкәртергә кәрәк. Театр ре-жиссер�ары ошо эште драматургтар менән бергә баш�арыр�а, пьесаны «кондиция�а» еткерергә тейеш.

Әгәр театр�ар �уйыр�а ә�ер пьесалар менән генә эш ит�ә, улар ���әрене# режиссер�арын �ы$�артыр�а �әм ситтән са�ырыл�ан режис-сер�ар менән эшләргә тейеш була бит. М. Кәрим, Ә. Мирза�итов, Н. Асанбаев, Ф. Б�ләков-тар�ы# �өйлә�енсә, улар пьесаларын режис-сер�ар менән бергә «шымарт�ан» �әм сәхнәгә сы�ар�ан. М. Горький, А. Чехов, А. Арбузов, В. Розов ке�ек мәш��р драматургтар �а ���әре-не# и$тәлектәрендә ошо ха�та я�ып �алдыр�ан.

Пьеса ө$төндә бергәләшеп эшлә� теләге те-атр�ан сы�ыр�а тейеш, әммә сы�май, сөнки Мә�әниәт министрлы�ы тарафынан театр ре-пертуары тейешенсә тикшерелмәй, афишалар�а к�бе�енсә баш�орт драматургтарыны# пьесала-ры булыр�а тейеш тигән талап �уйылмай. Кире осра�та �ына режиссер�ар баш�орт драматург-тарына йө� бораса�.

Театр афишаларында я#ы исемдәр�е# к�ренмә�ене# икенсе сәбәбе – йәш драматургтар семинар�арыны# �ирәкләне�е.

1992–1996 йылдар�а бер а�налы� семинар�ар йылына ике тап�ыр �ткәрелде, 1997–2001 йыл-дар�а улар ике а�налы� итеп йылына бер тап�ыр Тал�а$ к�ле янында ойошторола башланы. Дөйөм ал�анда, 1992–2001 йылдар�а бөтә�е ун д�рт семинар �ткәрелгән, улар�а башлап я�ыу-сылар�ы# пьесалары тикшерелгән. Был сара-лар�а бе� Рәсәй�е# таныл�ан режиссер�арын, драматургтарын, театр белгестәрен са�ыра тор�айны�. Wө�өмтәлә, 90-сы йылдар�а афиша-лар�а я�ынса егермеләп я#ы исем к�ренде.

Rы��аныс�а �аршы, кемгәлер был семи-нар�ар о�шамай ине, шу�алыр �а 2002–2011 йыл-дар�а, йә�ни �у#�ы ун йылда 3 кенә семинар

�ткәрелде, �у#�ы�ы – 2008 йылда, сиратта�ы�ы �асан у��арыласа�ы билдә�е�.

Wө�өмтәлә, �у#�ы ун йылда театр афиша-ларында өс кенә я#ы исем – Т.Дә�ләтбир�ина, С.Әб�зәров �әм Ф._әлимов �ына к�ренде. Са�ыштырып �ара�ы�: 90-сы йылдар�а 10 йыл эсендә 14 семинар �ткәрелгән �әм 20-ләп я#ы йәш драматургты# исеме к�ренгән, �у#�ы 10 йылда 3 кенә семинар у��ан, 3 кенә я#ы исем асыл�ан.

Та�ы ла бер проблема – гонорар мәсьәлә�е. Драматургтар йылдар буйы ���әрене# пьеса-лары өсөн ха� ала алмай. К�ре�еге�сә, кемдер ауы� к�тәреп, баш�орт драматургтары ю�, тимәк, улар�ы# пьесаларын �уйыр�а кәрәкмәй, ти, кемдер гонорар т�ләргә теләмәй, �ө�өмтәлә олпат, абруйлы драматургтар гонорар арты-нан Мә�әниәт министрлы�ына йөрөргә мәжб�р була.

Театр�ар �әм чиновниктар драматургтар менән даими �әм ә��ем хе�мәттәшлек итергә тейеш. Ошонан сы�ып бе� театр�ар�а Мә�әниәт министрлы�ы менән берлектә и# я�шы пьеса�а автономиялы (т�лә��е�) конкурстар �ткәрергә тә�дим иттек. Унда е#гән пьеса, еренә еткереп эшкәртелгәндән �у#, театр�а �уйылыр�а тейеш. Шул у� ва�ытта Мә�әниәт министрлы�ы Я�ыу-сылар союзыны# драматургия секция�ы менән берлектә и# я�шы пьеса�а а�салата премия-лар менән конкурс �ткәрәсәк. Әйтәйек, быйыл 1812 йыл�ы Ватан �у�ышында е#е��е# 200 йыл-лы�ына арнал�ан конкурс и�лан ителәсәк.

Театр�ар�ы# баш�орт драматургия�ына и�тибарын арттырыу ма�сатынан әле Мә�әни-әт министрлы�ы �арама�ында Художество-эксперт советы тө�өлә, уны# эшенә к�ренекле театр ә�елдәре – режиссер�ар, актер�ар, дра-матургтар, театр белгестәре йәлеп ителәсәк. Совет спектаклдәргә ба�а бирәсәк, улар�ы# художестволы кимәлен я�шыртыу буйынса тә�димдәр индерәсәк. Театр�ар�ы# репертуа-рына айырым и�тибар биреләсәк, баш�орт я�ыусыларыны#, айырыуса йәштәр�е#, пьеса-лары театр афишаларында �и�елерлек урын алып торор�а тейеш.

Мә�әниәт министрлы�ына я#ы етәкселәр килде. Бе��е# ә�әбиәтте# төп жанр�арыны# бе-ре�е бул�ан баш�орт драматургия�ыны# про-блемаларына улар етди �арар�ар �әм у�а я#ы ба$�ыс�а к�тәрелергә яр�ам итер�әр тигән ыша-ныста �алабы�.

И�тибары�ыџ өсөн рәхмәт!

6«ТАМАША» №3 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

Әмир Абдраза�ов бәләкәстән кем буласа�ын белеп �$ә. Y�е ћөйлә�енсә, беренсе киноны к�ре� менән «��ебе��е# халы� тура�ында фильм төшөрәсәкмен» тигән уй менән яна башлай. Хы-ялланыу менән генә сикләнмәй, бар булмышын, �әр ынтылышын ошо ма�сат�а й�нәлтә.

Әмир Fәбделмән улы Абдраза�ов Ырым-бур өлкә�ене# Rайып�ол ауылында тыу�ан. Ата�ы Fәбделмән менән әсә�е Хәнифә ете бала тәрбиәләп �$тергән. Өлгөлө �аиләлә музыка тә#ре�е хөкөм иткән ти�әр. Бәләкәстән �ул�а төрлө музыка �оралдары эләге�е, өй�ә йыш �ына йыр-мо# я#�ырауы, өлкәндәр�е# рухи а�ы�ты �ә�ерләй беле�е лә кескәй Әмир өсөн �ис шик�е� оло сән�әткә әй�ә� бул�андыр.

Артабан я�мыш уны Луначарский исемендәге Мәскә� дә�ләт театр сән�әте институтына алып килә. Гөлли Мөбәрәкова, Наил Тибеев, Роза �әм Вил Кәримовтар, Хәмит Яруллин, Зини-ра Атнабаева, Шамил Рәхмәтуллин, Муллаян Wөйәр�оловтар менән бергә у�ый Әмир Абд-раза�ов. Был шәхестәр, сән�әт ә�елдәре �у#�ы ярты быуатта Баш�ортостаныбы��ы# рухи йө�өн, сән�әт �$еше кимәлен билдәләйәсәк.

– ГИТИС-�а мин актер булыр өсөн т�гел, ә хыялыма я�ынайыр өсөн киттем, – тип �өйләне йылдар �ткәс, режиссер булып таныл�ан Әмир Fәбделмән улы.

Шу�алыр �а, у�ыу йортон у#ышлы тамам-лап, театр�а и# са�ыу ролдәргә тә�әйенлән�ә лә, сәхнәнән китергә �арар итә. Фильмдар төшөрө� ха�ында хыяллана. Ә шулай �а уны# ике ми�гелдә тыу�ырып өлгөргән образда-рын замандаштары �аман �о�ланып и$кә ала. Ән�әм Атнабаевты# «Ул �айтты»ла – Тимер-булат, Назар Нәжми�е# «Егет егетлеген итә» лә – Хәйернас. Рус классика�ы, сит ил драма-тургия�ыны# герой�арын да уйнап өлгөрә. Та-машасы�ы Әмир�е танып, уны көтөп ала баш-ла�айны, ти�әр �аба�таштары.

Баш�аса булыуы мөмкин дә т�гелдер. Анау тиклем �өйкөмлө, ба�адир кә��әле ир-ат ниндәй

тамашасы�а о�шама$! Зә#гәр к���әр, тул�ынла-нып ят�ан �ара сәс, �о�ландыр�ыс серле йыл-майыу… Сәхнәнән төшөрмә$лек актер, әммә Әмир Абдраза�ов э�ләне�ен дауам итә, фильмдар төшөрө� форсаты булыр тип, телевидение �а килә. 1962 йылдан башлап ха�лы ял�а сы��ансы уны# я�мышы Баш�ортостан телевидение�ы ме нән бәйле. Режиссер яр�амсы�ы вазифа�ынан дә�ләт телевидение�ыны# баш режиссерына тиклем к�тәрә уны белем менән ны�ышмалылы�.

Баш�ортостан телевидение�ыны# фондында Әмир Абдраза�ов �атнашлы�ында төшөрөлгән йө��ән ашыу тапшырыу �әм баш�а телематериал (шул и$әптән 30 кинофильм, 20 киноклип, 30 ви-деофильм) �а�лана. Rы��аныс, ошо картотека-ла�ы тапшырыу�ар�ы# д�ртә��е генә Баш�орт-останда кино сән�әтенә ниге� �алыусы, милли телевидениены илгә танытыусы ма�ир о$таны# ижадына �а�ыла.

Та�ы ла бер �кенесле нәмә к�#елде өйкәй. Бе��е# бергә ижад иткән йылдарыбы� илебе� емерелеп, и�тисад менән бергә хал�ыбы��ы#

БАШҠОРТ БОНДАРЧУГЫ

Әмир Абдраза!ов. 2000 йыл

Әмир Fәбделмән улы АБДРАЗАҠОВ – Башҡортостандың атҡаҙан ған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Салауат Юлаев исемен дәге Дәүләт премияһы лауреаты, Баш ҡорт остан һәм Рәсәй Федерацияһының Кинематографи2стар союзы һәм Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы, актер, режиссер, «Башҡортостан» киностудияһына нигеҙ һалыусы һәм уның бе2ренсе директоры.

7 «ТАМАША» №3 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

бөлгөнлөккә төшкән осорона тура килде. Әмир а�ай�ы# ха�лы ял�а сы�ыуы ла тантаналы оло ва�и�а�а ә�ерелмәне. Ул ны�лап я�ышыр�а тотондо. Rы��аныс, уны# ә$әр�әрене# к�бе�е �а�ы� биттәрендә генә �алды. Фильмдар төшөрөргә, постановкалар �уйыр�а а�са булма-ны. Шунда ла ул �ул �елтәмәне, ышанды, көттө. Баш�алар�ы эшкә өйрәтте. Ул йылдар�а бе�, махсус төркөм йыйып Өфө сән�әт институтын-да телевидение өсөн режиссер�ар у�ыта инек, шулар�ы ә�ерләште.

_�мерене# ярты�ын радио�а арна�ан журна-лист бул�ам да, уны# о$талы�ына �әм кешелек-лелегенә таянып, телевидениела байта� �ыйыу а�ымдар я�аным. Бөгөн дә к�#елемдән у�а рәхмәттәр у�ыйым.

…Тыуыуына 80 йыл тулыу ай�анлы бөйөк актер Хөсәйен Rудашевты# телевизион портре-тын ижад итәбе�. Донъяла ю� кешене# образын тыу�ырыу былай �а �ыйын. Ә уны# бөйөклөгө �асандыр ул сәхнәлә тыу�ыр�ан образдар�а �ынлан�ан! Иллюстратив материал ю� тиер-лек, бул�аныны# да �ай�а ят�аны билдә�е�. Хөсәйен а�ай ижад иткән заманда телевиде-ниела видеоя�ма булманы. Театр тормошон к�р�әтер өсөн артистар�ы студия�а са�ыралар ине. Улар ���әрене# сәхнә емешен тура эфирџа к�р�әтә тор�айны. Бик мө�им әйбер�әргә генә кинота$ма б�ленә, уны�ы ла бик на�ы$. Филь-мотекала �а�лан�ан архив материалдары төрлө форматта төшөрөлгән, йә�ни төрлө техникала �арар�а кәрәк. Биш-алты минутлы� кинота$ма-ны табыр өсөн ме#әрләгән метр та$ма әйләнде-реп, йө�әрләгән фрагмент �арап сы�ыр�а тура килә.

Ә та$мала кем төшкәне лә, кем төшөргәне лә, �асан төшөрөлгәне лә теркәлмәгән. Телевиде-ние эшләй башла�ан йылдар�а техник мөмкин-лектәр шулай бул�ан. Әмир Fәбделмән улы

геройыбы��ы тап�ансы әллә к�пме баш�а ки-номатериалдар�ы# йөкмәтке�ен асы�ланы. Бе� �ара�ан кинокадр�ар�а �ай�ы артист төшкәнен, ниндәй ролдә уйна�анын, ө�өк к�р�әтелгәнен генә т�гел, пьесалар�ы# автор�арын, ә$әр�е сәхнәгә кем, �асан �уй�анын асы�лап теркәтте-реп �уй�ы.

Әйткәндәй, тап 90-сы йылдар башында тәж рибәле режиссер�ар Әмир Абдраза�ов ме-нән Наил Тибеев бе�гә Баш�ортостан теле-видение�ыны# фильмотека�ында уты� йыл эсендә туплан�ан архивты# эстәлеген өйрәнеп тәртипкә �алыр�а яр�ам иттеләр. Эштән ћу# �алып, тә�лектәр әйләнә�енә э�ләнеп, бул�ан мә�л�мәтте тикшереп, анонстар я�ып, д�рт-биш йыл буйы тәртипкә �алды� бе� Баш�ортостан телевидение�ыны# «Алтын фонды»н.

Был йә�әттән Әмир а�ай�ы# бизмәнгә �алып �лсәп булмай тор�ан та�ы ла бер �а�ар-манлы�ын и$кә алма�сымын. Пенсия�а сы�ып ә�ерәк буша�айны, бөтә ил кинофондын белгән режиссер Рәсәй �әм элек СССР берләштергән республикалар буйлап хал�ыбы��а, Баш�орто-станыбы��а �а�ыл�ан хрониканы э�ләп сы�ып китә башланы. Йыш �ына юл сы�ымдарын ��е к�тәреп йөрөнө. Уны# Рәсәй�е# Y�әк �әм баш�а

Йәш са!, дәртле са!

«...Йәшерәк са!та ла, оло4ай4ас та скрипканы !улынан төшөрмәне...»

8«ТАМАША» №3 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

киноархивтарында э�ләнеп, кәрәкле я�ма табып, к�сермә�ен эшләтеп Баш�ортостан�а алып �ай-тыуы, бәлки, бөгөн ба�алап бөтөлмәгән ижади батырсылы�тыр.

Fәжәйеп кеше, лирик ша�ир Муса Fәли�е# – 70, к�ренекле я�ыусы Рафаэль Сафинды# 60 йәшенә ба�ышлан�ан телепортреттар ө$төндә эшләгәндә мастер-класс к�р�әтте бе�гә тәж-рибәле режиссер, остаз Әмир Абдраза�ов.

– Киләсәк быуын кешеләре был к�ренекле ә�иптәр�е ошо экран ә$әр�әре аша к��аллая-са�, – тип а#лата ине ул бе�гә мәшә�әттәр арт-тыр�ан осра�та.

Кино сән�әтене# оло жанр�арына тотонор өсөн о$талы� �әм тәжрибә кәрәклеген а#лап йәш режиссер тә��ә кесе әйбер�әргә тотона. Музыкаль клип эшлә��е йәи�ә фильм-концерт төшөрө��е ябай ижад тип атауы дөрө$ тә бул-ма$. Әммә эшләй башлар-башлама$ Әмир Аб-драза�ов �� инициатива�ы менән «Ташту�ай», «Зөлхизә», «Әрме», «Аш�а�ар» �.б. баш�орт халы� йыр�арына клип төшөрө� өсөн кино-сценарий я�а. Wәр йыр – легенда, ��әктәр�е ө�өрлөк тарих, бары�ы ла баш�орт хал�ыны# ауыр я�мышын ��рәтләй. Худсовет башта сце-нарий�ы �абул итмәй. Беренсенән, йыр�ар�ы# йөкмәтке�е ауыр, пессимизм уята, имеш! Икен-сенән, йырсылар�ы# �ай�ы�ы уйнай белмәй, йырлай �а, уйнай �а белгәнен к�р�әтергә яра-

май, Обком рөхсәт бирмәй. Теге сценарий �ат-�ат я#ынан я�ыла, йылдар буйы �өйләше��әр алып барыла �әм тик 1969 йылды �ына эфир�а сы�а «Хал�ым �а�ышы».

Ошо фильм-концертты# у#ышы �анат �уя Әмир а�ай�а. Уны ▫�әк телевидение бер нисә мәртәбә к�р�әтә. Та�ы бер йылдан телефильм Италияла Бөтә донъя халы�тарыны# тормошон са�ылдыр�ан фильмдар каталогына индерелә.

– Y�емде# кино төшөрә алырлы� махсус беле-мем етмәгәнен �и�әм, төрлө китаптар у�ыйым, эстән генә ысын кино төшөрөргә ә�ерләнәм, – тип и$ләй ине режиссерлы� хе�мәтене# башын Әмир а�ай.

Яйлап йәш режиссер ышаныс яулай, �әм у�а даны таралып өлгөргән Халы� бейе��әре ан-самбле тура�ында фильм ә�ерләргә �ушалар. Был ә$әр�е# дә я�мышы �атмарлы булып сы�а. Wәр номер�ы я#ы ер�ә, бейе�гә килешкән г�зәл тәби�әт �оса�ында төшөрөргә була режиссер. Мә$әлән, «За�и�ә»не баш�арыусы Рәши�ә Туй сина өсөн Байма� районында урынлаш�ан Fә�елша шарлауы�ы фонын �айлай.

– Тик ул тау-таш башына кешеләр�е бил-дәренән ар�ан бәйләп мендерә башла�айны�, Фәйзи _әскәров: «Бер артисымды# бер бар-ма�ын ярала�а#, башы# менән яуап бирә�е#», – ти �ә �уя. Rуйыусы төркөмдө# тауыш режис-серы Булат Абдулбанеев, оператор�ар Алянус

Ижадташтар �а, фекер�әштәр �ә. Ф. Iәбитов, Р. Исмә4илов, Ә. Абдраза!ов, Р. Шафиков

9 «ТАМАША» №3 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

Биктимеров менән Фәрит Fәйнанов бик шаттар, ижади табыш�а �ыуаналар. Әммә 40-50 кило-грамлы кино-синхрон-аппаратуралар�ы менде-реп булмай �а �уя. Улар�ы эшләтер өсөн бит әле электродвигателде тау башына я�ынайтыр�а кәрәк… – тип и$ләй ине Әмир а�ай «К�#ел �анаттары» исемле фильм-концертты# нисек ижад ителе�е ха�ында.

– Бер ��� менән әйткәндә, режиссер�а бер у#ыш та �ауанан төшмәй! – йәштәргә режиссу-ра сер�әрен сискәндә шулай тип �уя тор�айны ��е.

Байрам тапшырыу�арын �ә�әттә тәжрибәле �әм дәрәжәле хе�мәткәр�әргә ышанып тапшы-ралар ине. Улар�ы# и# �атмарлы�ы �әм и# аб-руйлы�ы – Я#ы йыл тамаша�ы. «Огонек»тар – йыл әйләнә�енә баш�арыл�ан эште# йом�а�ы, халы��а ла, бе�гә лә �ә�ерле. Ил менән бергә �ткәндәргә ба�а бирәбе�, хе�мәт батыр�арын, йыл кешеләрен, и# са�ыу ва�и�алар�ы барлайбы�, «�ы�ыл» даталар�а ту�талабы�. Әмир Fәбделмән улы – ти$тәнән арты� Я#ы йыл программа�ы төшөргән кеше. 1992 йылда, заман �улышына, те-левизор �араусылар�ы# теләгенә яра�лаштырып, өр-я#ы «тамаша-шоу» ә�ерләргә тотондо�.

Астрологияны# популяр була барыуын к�� у#ында тотоп, 1992 йылды# билдә�е маймыл менән 1993 йылды# хужа�ы әтәс персонажда-рын индерергә булды� сценарий�а. Тамашаны ошо символик хайуандар�ы# костюмын кейгән, йәки кейемдәренә характерлы аксессуар�ар та��ан артистар алып барыр�а тейеш ине. Ком-пьютер�ар бе��е# көнк�решкә са� килеп ингән замандар, концерт номер�арын да клавиша�а ба$ып �ына монитор�а к�р�әтергә булды�. Әммә режиссер Абдраза�ов тә��ә тере маймыл менән тере әтәс таптыра башланы. Шунан ком-пьютер клавиша�ына маймылды# ��е ба$ыуы мотла� тигән �арар�а килде. Wу#ынан әтәстәр төрлө тө$тә �әм бер нисә� булыр�а тейеш тигән талап �уй�ы.

Башланды… Ул ва�ытта�ы баш мөхәррир Әнисә Тимербулатованы# был хәлгә бик сы�ам �арауы ышаныс ө$тәне: «Ул бит Бондарчук, баш�орт Бондарчугы. Ул баш�аса булдыра ал-май. К�нергә кәрәк!»

Rы$�а�ы, программаны төшөрөп бөткәнсе сценарий�ы бер нисә тап�ыр ��гәртергә тура килде. Тамашаны алып барыусы йәш жур-налистар Милә�шә И�рисова менән Азамат Әлмөхәмәтовты алдан я�ып алды�. Бер нисә сә�әткә генә алып тор�ан баш �алабы��а та-был�ан бер�ән-бер маймыл берә�гә лә буй�он-маны. Мин, алып барыусы булара�, маймыл менән аралашыр�а тейеш инем. Тик ул ми-

не# �улды тырна�тары менән яралап �улдан ыс�ынды ла, декорациянан декорация�а �ике-реп, емергәнен емереп, ыр�ыны ла �икер�е, бе�гә баш бирмәне.

Әтәстәре менән икенсе бәлә булды. Те-ле��әктә а�на буйы әтәстәр�е а$рарлы� урын ю�, шу�а к�рә улар�ы и# �у#ында та# менән төшөрә башларбы� тип ниәтләгәйнек. Алдан килешкәнсә, колхоз рәйестәре улар�ы кистән студия�а килтереп китте. Тегеләр�е төнгөлөккә постановочный цехка бикләгәйнек, йәлләп то�тарынан да сы�ар�айны�. Улар�ы# нисек төн сы��анын, склад�а ниндәй зыян килтергәнен тасуирлап тормайым. Wәр хәлдә бер-бере�е менән �у�ышып хәле бөткән ас әтәстәр байрам-ды би�әрлек т�гел ине. Әмир а�айыбы��а кемдер: «Ну, Бондарчук!..» – тигәйне, ул: «Wе, өс район-ды# өс алдын�ы колхозыны# өс әтәсе бит улар, тимәк, көс �ынаш�андар!» – тип кенә шаяртты.

Әммә маймыл йылы менән хушлаштыр�ан, әтәс йылын �аршылат�ан «Огонек»та януар ду$тарыбы� �атнашлы�ында�ы сәйер эпизод-тар апару� булды, тамашаны би�әне. Алдан и$кәртелгән маймыл-актер �әм әтәс-актер�ар�а ла эш тапты режиссерыбы�.

И# к�ләмле телепроекттар менән рәттән и# яуаплыларын да баш�ара ине Әмир Абдраза�ов. Беренсе Президентты# �� вазифа�ына ине� тантана�ына – инаугурация�а ә�ерләнәбе�. Ул да, мин дә, баш�алар �а төшөнөп етмәй ул са-раны# асылына: нисек ойошторалар, нимәнән �ибәрәт. Хатта ��ебе� нисек кейенергә лә белмәйбе�. Талантлы диктор�арыбы� Фл�рә Мурзина менән Нил Дистанов Опера �әм балет театрынан тура трансляцияны студиянан асып ебәрергә те йеш. Я#�ыраяса� ����әр алдан я�ып ә�ерләнгән дә ке�ек. Бе��е# ма�сат – байрам-ды# �ә�әттән тыш икәнен к�р�әте�. Инаугура-циянан тура репортаж алып барыусылар�ы кис еткәс кенә тә�әйенләнеләр. Тап шул мәлдә ре-жиссерыбы��ы# башына бик шәп уй килә. Ми-не# кейем Баш�ортостан флагын хәтерләтергә тейеш. Магазиндар бикле, ул заманда Өфөлә былай �а бер й�нле нәмә табырлы� т�гел. Спе-кулянттар�ы# адрестарын юллап, Черниковка-нан барып тапты� ми#ә а�лы-к�кле-йәшелле костюмды.

Урта� ижади хе�мәттәшлекте# и# мө�им �а-ба�ы мине# өсөн шул «Бондарчук»та бул�андыр. Коллегалар�ы# у�а шаярыу �атыш СССР-�ы# халы� артисы, бөйөк режиссер Сергей Бон-дарчук исем-шәрифен �ушып өндәше�е ю��а т�геллегенә мин а�а� �ат-�ат инандым. Бөтә донъяла таныл�ан режиссер�ы# «Судьба чело-века», «Война и мир», «Борис Годунов» �.б. эк-

10«ТАМАША» №3 – 2011

ран ә$әр�әрен �ара�ан кеше ирек�е��ән Әмир Аб драза�овты# к�п сериялы телефильмдарын и$кә алыр тим.

1979 йылда�ы техник мөмкинлектәр�е к�� ал-дына килтерәйек. Шул шарттар�а Яныбай Хам-матовты# д�рт романдан тор�ан эпик ә$әрен экранлаштыра Әмир _әбделмән улы. Алтын йыуыусы эшселәр – старателдәр тормошо аша хал�ыбы��ы# быуат башынан алып бөгөнгәсә я�мышын я�тырт�ан полотно килеп сы�ты. Ә 1986 йылда баш�орт Бондарчугы хал�ыбы��ы# 1773–1775 йылдар�а�ы азатлы� өсөн көрәшен са�ылдыр�ан Fәли Ибра�имовты# хроникаль «Кинйә» тарихи романы ниге�ендә д�рт серия-лы телефильм төшөрә башланы. Шуны ө$тә� �ә урынлы булыр: бөгөнгәсә Баш�ортостан те-левидение�ында былар�а ти# ә$әр ю�. Унда�ы масштаблы�, фантазия �әм философия, �өнәри асыштар �әм табыштар! Телевидение к�пкә ал�а ките�енә, телережиссураны# ны� ��гәре�енә �арама$тан, бөгөн дә �о�ланам мин Әмир Абдраза�ов �алдыр�ан экран ынйыларына.

«Ду$ы# кем икәнен әйт�ә#, ��е#де# кем икәне#де әйтермен» тигән бик тап�ыр халы� ���е бар. Ижадсылар�ы# герой�арына �арап, уны# дәрәжә�ен тө$мөрләп була. Бына режис-сер Әмир Абдраза�овты# төрлө йылдар�а�ы «ду$тары»: милләтебе� �орурлы�ы Салауат Юлаев, А�мулла, Дауыт Юлтый, Баш�орто-

станды# халы� ша�ир�ары Мәжит Fафури �әм Мостай Кәрим, халы� я�ыусы�ы Зәйнәб Бии-шева, хал�ым азатлы�ы тип көрәштә �әләк бул�ан Шәйехзада Бабич, ��мерен Баш�орто-станыбы� киләсәгенә ба�ышла�ан Зәки Вәли-ди �әм Кәрим Хәкимовтар, таланты менән бөтә донъяны та# �алдыр�ан Рудольф Нуриев, Йомабай И$әнбаев, бөйөк замандаштарыбы� За�ир Исмә�илев, Я�уп Rолмой, Ишмулла Дилмөхәмәтов, Элеонора Rыуатова, Сөләймән Абдуллин, Зәки Мәхм�тов, Роберт За�ретди-нов, яу батыр�ары Муса Гәрәев, Ми#ле�әли Fөбәй�уллин…

Илебе��е#, заманыбы��ы# и# ар�а�лы, и# а�ыллы, и# көслө, и# са�ыу шәхестәрен к�р�әткән, улар�ы# исемен, �әләтен, хе�мәтен мә#геләштергән Әмир а�ай Абдраза�ов. Уны# ижади мира$ына кергән «Туй», «Ки-лен төшкәндә», «Баш�орт балы», «Wабантуй», «Rар�а бут�а�ы», «Rурай мо#о» ке�ек экран ә$әр�әрендә баш�орт хал�ыны# тарихы �әм мә�әниәте, йәшә� �анундары, милли йолалары, рухи �әм матди байлы�тары �а�лана. Докумен-талистика менән дә шө�өлләнергә тура килде Әмир _әбделмән улына, тик нәфис фильмдар у�а я�ыныра� булды.

1989–1991 йылдар�а ул, телевидениены ва-�ытлыса �алдырып, республикабы��а Мил-ли ки ностудия асып йөрөнө. Бала са�ында�ы

Телевидение. Радио. Кино

«Кинйә» фильмында �е лә уйнаны. 1986 йыл

11 «ТАМАША» №3 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

«Nе� мине� !анаттарым». Улдары Илдар �әм Ас!ар менән

«хал�ым тура�ында фильм төшөрәсәкмен» тигән хыялын киләсәккә, йәштәргә эстафета итеп тапшырыу тип ба�ала�айным мин Әмир а�ай�ы Салауат Юлаев премия�ына тә�дим иткәндә… Тик лайы�лы премияны Әмир Абд-раза�ов�а шул у� хе�мәттәре өсөн те�әл ун йыл �ткәс кенә тапшыр�ылар.

Хәйер, ул осор�а Әмир Fәбделмән улы менән уны# то�ро тормош юлдашы Тәскирә Нә�имйән �ы�ыны# баш�а у#ыштары мул, шатлы�тары бөтә илебе�гә етә ине. Улдары Ас�ар менән Илдар, Баш�ортостаныбы��а �анат ны�ытып, Рәсәй�е буйлап сы�ып, сит ил ки#лектәрендә оса башла�айны. Улар�ы# йыр-лауын Ер шарыны# төрлө мөйөшөндә төрлө ха-лы� бер�әй �о�ланып, хайран �алып ты#лай. К�п тә �тмәй йәш Абдраза�овтар планетаны# и# таныл�ан йырсылар исемлегенә инде. Бөгөн Баш�ортостан энциклопедия�ыны# өс битен Абдраза�овтар тәшкил итә. Rулымдан кил�ә, егеттәр�е# әсә�е, Әмир а�айыбы��ы# ил�ам �ошо – Тәскирә апай Абдраза�ованы# фи�а�әр биография�ы менән дә тултырыр инем мин эн-циклопедияны# та�ы бер битен. Сөнки ир-ат-ты# �а�аныштары, �ис шик�е�, �атын кешене#, хужабикәне#, әсәне# �улында.

Мине# шәхси архивымда Әмир Fәбделмән улыны# бер нисә я�ма эшене# к�сермәләре �а�лана. Худсовет а�за�ы булара�, танышып ба�а биргәнмен булып сы�а. 2000 йылда ул Баш�ортостан телевидение�ына Rол Fәли�е# «Йософ менән Зөләйха» �исса�ын сәхнәләште-рергә тә�дим иткән. Ә$әр ө$төндә 1998–2000 йылдар�а эшләгәне теркәлгән. Өс шаршау�ан,

�иге� к�ренештән тор�ан уты� ете битлек инс-ценировка.

Ә бына яуыз Тәфтилә� тура�ында кино-сценарий алтмыш бит тәшкил итә. Был етди ә$әр�е# исеме халы� йырынан алын�ан:

«…Таш�ай�ар�а со�оп я��ым �ар�ыш, ейәндәрем у�ыр бер ва�ыт!»

Худсовет ултырышы алдынан Әмир а�ай эргәмә кер�е. Сценарий�ы# �абул ител-мәйәсәген белә инем. Беренсенән, а�са ю�. Икенсенән, бе� ул са� Рәсәйгә «ирекле �ушы-лыуыбы��ы#» юбилейын билдәләргә йыйы-на инек. Тимәк, Тәфтилә� тема�ы ва�ыт�ы�, урын�ы�… Бы�а тиклем Салауат Юлаев, Әх-мәтзәки Вәлиди ха�ында ла телесценарий�ар тә�дим итеп �ара�айны ине етәкселеккә Әмир а�ай. Шуны�ы ла сәйер булып тойолдо, Тәфтилә� тура�ында ә$әр рус телендә ине. «Проклятье высек я на камне» тип тәржемә ителгән атама�ы. Уратып �ына сәбәбен бе-лешергә булдым: «Ысынлап та, балаларыбы� а#лар �а, ейәндәребе��ә ту�ан телебе� ө�өлө�е мөмкин шул… Тимәк, фильмды# мә�әнә�ен дә а#ламау�ары бар йәштәр�е#…»

Әмир а�ай то�анып у� китте: «Баш�ортто# был �анлы-�ә�әрле тарих битен бөтә кеше лә белергә тейеш!»

Худсовет ултырышында, кире�енсә, Әмир Fәбделмән улы яр�ыманы, ту�ынманы. Әй-тер�е# дә, коллегаларына т�гел, ә барлы� ва-тандаштарына өндәшкәндәй, тә�рәгә �араны ла: «Ярар. Берәй заман �ы�ы�ћындырыр әле ће��е был тема. Кем белә, бәлки, берәйеге� ошо сценарий буйынса кино төшөрөр…» –

12«ТАМАША» №3 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

тип �а�ы��арын ө$тәлгә �алды ла яйлап �ына сы�ып китте.

Академик М. К. Любавский�ы#: «Y� иленә, ергә-�ыу�а �әм милли �џ билдләнешкә бул�ан �� хо�у�тарын я�лап алып �алыр өсөн Рәсәй халы�тарыны# бере�е лә баш�орттар ке�ек көс-�ан сарыф итмәгән», – тигән ����әренән баш ла�ан сценарист �ә�әрле Тәфтилә� тура-ћында�ы кинороманын. Ә бит, уйлап �ара�а#, артист, режиссер, сценарист Әмир Абдраза�ов – хал�ыны# рухын, телен �а�лап алып �алыу�а, уны# мә�әниәтен мә#геләштере�гә шулай у� бөтә ��мерен биргән шәхес.

15 �инуар – Әмир Абдраза�овты# тыу�ан көнө. Ыла� тип йөрөтәләр был осор�а донъя�а килгән кешеләр�е. И$емдә, 90-сы йылдар ба-шында халы� дәррә� астрология менән ма-уы�а башла�айны. Бе�, журналистар, әлбиттә, �алышма$�а тырышабы�. Бергәләшеп тыу�ан көндәр�е билдәләгәндә лә элеккесә бер ай�а донъя�а килгәндәр�е т�гел, ә бер йондо�ло�та тыу�андар�ы бергә �отлай башланы�.

«Тамаша» ижад берекмә�ендә «ыла�»тар к�п. Йәркәй Я�шыдә�ләтов, Фә�имә Мәжито-ва, Гә��әр Батталова, Милә�шә И�рисова, Әл-

фи нә Rәй�мова, Фир�ә�ес Харисова �. б. Y�ем дә ыла� бул�ас, уйынлы-көлкөлө: «Rотла�анда гороскоп та я�ыл�ан к�ркәм сифаттар�ы бө-тә�енә лә �ә�ел б�леге�!» – тигән булдым. Тә��ә �ы��ар�ы тәбрикләйбе�. Әмир а�ай�а сират етте. Шул са� килеше��е бо�оп, йондо��ар ыла��а юра�ан барлы� я�шы сифаттар�ы уны# адресы-на еткер�е лә �уй�ы коллегаларым. А�айыбы� �тә итә�әтле �әм тәрән фекерле, ки# �арашлы �әм а� ���ле, төплө белемле �әм алдан к�ре�сән икән. Ул тыу�ан йортон, ту�андарын �урсалау-сы бынамын тигән �аилә башлы�ы ла. Аллабы� был билдәне баш�алар�ан ө$төн итеп ярат�ан булып сы�ты. Етәксе булара�, мин дә коллега-ларымды шул ва�ыт йөпләп �уй�айным:

– Ыла�тар менән Сатурн планета�ы идара ит�ә, улар ���әре «У#ыш йорто»на хужа имеш. Шуны# өсөн дә Әмир а�ай ке�ектәргә �ә�әттән тыш көс бирелгән, �әм уны# ер�әге миссия�ы – ниндәй�ер �ә�әти булма�ан эш ат�арыу�ан тора. Ысынында и�ә ул ��мере буйы шуны# менән шө�өлләнде лә инде…

Шә рә FИЛМАНОВА, тележурналист, Рәсәй�е� ат!а�ан4ан

сән4әт эшмәкәре

Халы! ша4иры ха!ында4ы фильмды� исем туйында. Оператор И. Iәлиуллин, Р. Бикбаев, режиссер яр�амсы�ы М. Закирйәнова, режиссер Ә. Абдраза!ов. 2002 йыл

13 «ТАМАША» №3 – 2011

Год укрепления межнационального согласия

В южной части Башкортостана, на живопис:ных отрогах Уральских гор, расположен Ме:леузовский район с центром в городе Мелеуз. Раздольные леса и высокие горы, манящие своей прохладой реки и озера, щедрые поля делают неповторимой и привлекательной эту благодат:ную землю. Гора Кунгак – символ района, в пе:реводе означает «көньяҡ», «солнечная». Старин:ные башкирские деревни известны с середины XVIII века. Первые русские поселения возникли в связи с основанным в 1745 году Воскресенским медеплавильным заводом, одним из первых гор:норудных предприятий Урала. В течение 150 лет здесь выплавляли медь, поставляя ее в Москву и на Санкт:Петербургский монетный двор. В годы Крестьянской войны под предводительством Емельяна Пугачева завод стал арсеналом его войск. Здесь отливались пушки и ядра для пуга:чевской армии. Для мелеузовцев с этим време:нем связано имя Кинзи Арсланова.

Район недавно отметил свое 80:летие. Ведется благоустройство города, сел и деревень. Строятся жилые дома, производственные и социальные объ:екты. Воочию мы увидели, как в районе оказывается усиленное внимание развитию культуры. Народы 43 национальностей дружно живут на этой земле, воспетой поэтами, запечатленной художниками.

С целью ознакомления читателей журнала «Тамаша» с деятельностью отдела культуры мы пригласили на беседу начальника отдела Шами:ля Фаилевича АБДРАКОВА.

– Шамиль Фаилевич, существует отдел культуры города и района, как в действитель-ности он помогает формированию культурной среды населения?

– Мы работаем по специально разработан-ной программе, благодаря которой сделано и

и чем больше будет людей, посвятивших жизнь возвышенному, прекрасному, тем энергичнее будет развиваться сама жизнь

Культура – есть сочетание красоты и жизни,

Шамиль Абдраков. 2011 год

АБДРАКОВ Шамиль Фаилевич – началь2ник отдела культуры администрации г. Меле2уза и Мелеузовского района. Родился в городе Мелеузе. Закончил музыкальную школу, затем Салаватское музыкальное училище по классу фортепиано. Учился в Уфимской государст2венной академии искусств им. З. Исмагилова, (кафедра специальное фортепиано, кл. препо2даватель Алексеева Л.И.), в Башкирской ака2демии государственной службы и управления при Президенте РБ (юриспруденция). Работал председателем комитета по делам молодежи администрации Мелеузовского района.

14«ТАМАША» №3 – 2011

Год укрепления межнационального согласия

делается многое. Район наш и похож, и вро-де как отличается от многих других тем, что территория большая, есть промышленность, сельское хозяйство, развивается стройинду-стрия, довольно-таки обширная инфраструк-тура. Население 88 тысяч 500 человек, живут, учатся, работают, отдыхают. Понятно, что в учреждениях культуры, в числе которых Цен-трализованная библиотечная система с 31 фи-лиалами, 23 домов культуры, 24 сельских клу-ба, Воскресенская картинная галерея (филиал БГХМ РБ им. Нестерова), Историко-краевед-ческий музей, Партизанский историко-крае-ведческий музей, Литературный музей Диниса Булякова, две детские музыкальные и художе-ственная школа, направление деятельности определяется этим своеобразием. Есть много достижений. Мы стараемся принимать участие в конкурсах, фестивалях, праздниках, а так же сами проводим у себя крупные и не очень, ме-роприятия. Уникальны своими традициями Городской дворец культуры (директор С. Пет-ров), мероприятия, которые там проводятся.

– Как насчет развития культуры?– В целом, можно сказать, наши учрежде-

ния культуры живут лучше, чем лет двадцать назад и раньше. Они все оснащены телевизо-рами, мебелью, профессиональной аудио-ви-деотехникой, музыкальными центрами, ком-пьютерами, интернетом. Время от времени, когда требуется простой, либо капитальный ремонт, мы стараемся его делать. А Городской дворец культуры – гордость мелеузовцев, кра-сив и великолепен.

– Ваше мнение по поводу перевода учрежде-ний культуры в автономные?

– На нашей территории действуют шесть автономных учреждений культуры и искус-ства. С 2009 года переведены на автономное управление Детская школа искусств села Зир-ган и краеведческий музей города Мелеуза, с 2010 года –Централизованная библиотечная система и Детская школа искусств №1 города Мелеуза, с 2011 года Городской дворец куль-туры и дом культуры села Зирган.

Наверное, пока рано делать выводы и пока-зывать возможные плюсы и минусы примене-ния этого механизма, но ряд «плюсов» нового типа учреждений очевиден: во-первых, полу-чение бюджетного финансирования в форме субсидий, во-вторых, учреждение не проходит аукционы и котировки на приобретение то-

варов, нет постатейного отчета казначейству, автономное учреждение имеет свой расчетный счет. Таким образом, появляется больше воз-можностей для обновления оборудования, ме-бели, обеспечения своевременного текущего ремонта помещений, повышения заработной платы сотрудникам и др.

Хорошо и то, что качество оказываемых услуг теперь зависит только от работников автономного учреждения, и их труд может быть оценен определенным порядком – есть возможность стимулировать хорошую работу сотрудников из внебюджетных поступлений.

Возросла ответственность директоров за коллективы, за предоставление качественных услуг. В отчете муниципального задания мы приписываем критерии оценки качества ус-луг, и руководители автономных учреждений по ним отчитываются.

– На каком уровне поставлен вопрос раз-вития культур представителей разных нацио-нальностей, ведь, известно, город и район – многонациональный?

– Культурно-просветительская деятель-ность в Мелеузовском районе и городе Ме-леуз направлена на сохранение и развитие богатого наследия населяющих край народов свыше 40 национальностей. Поиску утрачен-ных ценностей, возрождению духовности по-свящаются проводимые ежегодно дни нацио-нальных культур башкирского, татарского, русского, чувашского, украинского, казах-ского народов. В Городском дворце культуры созданы условия для работы более 30 кол-лективов народного творчества, любитель-ских объединений и клубов по интересам, в них занимаются более трех тысяч человек. Народный хор русской песни «Уральские са-моцветы», чувашский народный ансамбль «Туслох», народный хор ветеранов войны и труда, башкирский народный хор, народный ансамбль танца «Кунгак», украинский народ-ный ансамбль «Днипро», татарский народ-ный вокальный ансамбль «Райхан» – украше-ние любых мероприятий. Наши коллективы «Туслох» и «Днипро» с успехом выступают не только по республике, но и по России, не-сколько раз приглашались за рубеж. Ставший традиционным конкурс кураистов на приз имени Бахытгали Вахитова собирает почита-телей духовного наследия башкирского наро-да, а конкурс частушки и народной песни из

15 «ТАМАША» №3 – 2011

Год укрепления межнационального согласия

года в год объединяет участников художест-венной самодеятельности русской культуры. На ежегодных конкурсах чтецов и поэтов при-нимают участие более 4-х десятков человек. С большим желанием и радостью собираются односельчане на праздники «Шежере байра-мы», юбилеи сел. Культурную жизнь сельчан невозможно представить без семейных кон-курсов, юбилейных вечеров славных сынов и дочерей нашего города и района.

– Как выполняется государственная про-грамма «Башкиры России»?

– По реализации этого проекта в районе проводятся встречи с башкирскими писате-лями, поэтами и другими представителями творческой интеллигенции района, в учреж-дениях культуры и искусства города и района поддерживается гастрольная деятельность, проводятся ежегодные конкурсы среди кол-лективов башкирской самодеятельности, дей-ствует республиканская программа «Возро-ждение национальных обрядов башкирского народа», в местах компактного проживания башкир библиотеки комплектуются литерату-рой на башкирском языке, в методическом ка-бинете создан информационный банк данных и единый фонд материалов по фольклорному творчеству башкир, ежегодно проводятся са-бантуи и другие башкирские традиционные народные праздники, организуются обмен-ные гастроли национальных самодеятельных коллективов с участием творческих коллек-тивов в городе и районе, а так же и в местах компактного проживания башкир в соседней Оренбургской области.

– Расскажите, пожалуйста, и о ваших близ-ких.

– Супруга Регина Ринатовна работает в Детской школе искусств преподавателем по классу фортепиано. Мы с ней учились вместе, но на разных курсах. Дочери Аделине 3 года. Мама, Рима Рахимовна, работает в ПО «Ме-леуз» шеф-поваром. Об отце хотелось бы ска-зать побольше. В моей судьбе, точнее в выборе профессии, повлияла, наверное, его любовь к музыке, искусству. Мой отец Фаиль Сали-хович (да пусть земля ему будет пухом) был самодеятельным композитором, в свое время он удостоился высокого звания «Заслужен-ный работник культуры Республики Башкор-тостан». С детства его окружала музыка: его

отец мой дед прекрасно исполнял башкирские народные песни. К окончанию Юрматинской восьмилетней школы он твердо решил – будет музыкантом. Поступил в Челябинское куль-турно-просветительское училище. Затем про-ходил в Германии срочную службу. Свою тру-довую деятельность начал художественным руководителем в тресте «Мелеузхим строй». Самые плодотворные творческие годы свя-заны с периодом работы в совхозе «Арасла-новский», гимназии №3, ПЛ-42 г. Мелеуза. Наделенный уникальным талантом не только прекрасно исполнять, но и сочинять музыку, отец всю жизнь стремился к совершенству, оттачивал свое мастерство. Песни его тут же становились популярными. Несмотря на то, что некоторые из его песен впервые прозвуча-ли более 30 лет назад, они до сих пор востре-бованы в репертуаре десятков заслуженных и народных артистов Башкортостана. У самой первой песни особенно завидная судьба. На-писанная еще в 1976 году на слова Салавата Итбаева «Хылыу кыз» («Красавица»), она не сходит с эфира и телеэкрана. Впервые испол-нил ее Раис Вагизов, затем включили в свой репертуар Мавлетбай Гайнетдинов и Вакиль Мурзин. Известный тенор Вахит Хызыров дал ей новое звучание. В новогодней програм-ме «Хылыу кыз» прозвучала весело и задорно. Поистине популярная песня: ведь она живет уже 34-й год!

Долгие годы отца связывала творческая дружба с поэтами Рифом Мифтаховым, Гуль-фией Юнусовой, Салаватом Рахматуллиным, Марьям Кусмаевой. «Главное не количество, а качество песен, а они должны радовать людей, поднимать им настроение», – говорил отец. Я с гордостью вспоминаю те дни, когда в Меле-узе прошел региональный конкурс компози-торов памяти Фаиля Абдракова.

– На будущее что планируете? – Культура – есть сочетание красоты и жиз-

ни, и чем больше будет людей, посвятивших свою жизнь возвышенному, прекрасному, тем энергичнее будет развиваться сама жизнь. Очень часто приходится слышать слова бла-годарности от наших людей за ту работу, что мы делаем. Значит, мы востребованны. Будем и дальше совершенствоваться.

– Спасибо за беседу.Сария КУЧАЕВА

16«ТАМАША» №3 – 2011

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

Әбйәлил ти�ә#, �уйы бай ур-мандары, сал �ыл�анлы ки# да-лалары, зә#гәр к�лдәре, �аяла-ры к�ккә аш�ан мә�рур тау�ары менән г�зәл тәби�әте генә т�-гел, ә и$ киткес көслө рухлы �әм талантлы хал�ы ла к�� алдына килеп ба$а. Эйе, ерем матур Та�ир-Зө�рәләр менән, тип ю��а йырланмай шул йыр�а ла. Әбйәлилдәр электән �к �� ер�әрене# данын, бә$ен �а�ла�ан халы�.

Баш�ортостан�а СССР-�ы# халы� рәссамы Әхмәт Лотфул-линды биргән Әбйәлил районы-ны# Иш�ол ауылында к�п бала-лы �аиләлә тыуып �$кән бе��е# героинябы� Гөлсөм Исмә�зәм �ы�ы Хисаметдинова (▫�әнбае-ва). Бик ауыр тор мош юлы у��ан, ике�е лә етем лектә �$кән бул�алар �а Исмә�зәм �әм Рәсимә ▫�әнбаевтар ���әрене# ете бала�ын да көслө рухлы, та-лантлы итеп тәрбиәләй ал�ан. Тыу�ан йыр-мо#дар�а �аши� ата-әсә был хазинаны �� балала-рына ла тапшыр�ан. Заманында ауылда и# тә�геләр�ән булып патефонды Исмә�зәм а�ай �атып ала. Балаларына кейем-�алым, йорт�а кәрәк-яра� алыр�а тип Мә�нит (Магни-тогорскиџы шулай йөрөтәләр) �ала�ына ит �атыр�а киткән атай патефон к�тәреп �айтып инә. Артабан уны# өсөн төрлө я�тан йыйыл�ан йыр пластин-каларыны# к�пләп йыйылыуы! Ил�ам Шакиров, Фәри�ә Rуда-шевалар�ы# йыр�арын ты#лап �ына т�гел, отоп алып, йыр-лап та �$ә �аиләләге малай �әм �ы��ар. Йортта берәй �уна� бул�а, атай кеше бәләкәй генә буйлы Гөлсөмдө ултыр�ыс�а ба$тырып йырлата. Айырыу-са Фәри�ә Rудашеваны# «К�л буйына кил�ә# ине» йырын

о$та баш�ара бәләкәй «әртис». Башлан�ыс класта у� сәхнәлә сы�ыш я�ай башлай ул. Көслө �әм са�ыу тауышы өсөн «зә#гәр тауыш» тип �ушамат та�ып та �уялар ��енә. Артабан йортта малай�ар өсөн гармун пәй�ә була. Атай кеше ��ене# бала са� хыялын ул дарында тормош�а ашыра. Етемлектә �$кәнлектән ул ��енә йәш са�та гармун �атып ала алма�ан була. Бөгөн өс улды# ике �е баянда уйнай, балалар�ы# ба ры �ы ла о$та бейе�селәр. Rы� �ары Гөлсөм �әм Гөлнәфисте#, улдары Йәнилде# Әбйәлил районыны# билдәле «Йәшлек» бейе� коллек-тивында бейе��әре лә к�п нәмә тура�ында �өйләй. Исмә�зәм а�ай, бер ая�ына зә �иф булыу�а �арама$тан, шул тиклем о$та бейей, тормош иптәше Рәсимә апай �а унан �алышмай. «Атайым менән әсәйемде# бай-рамдар�а бер-бере�енә �аршы төшөп, мәрәкәләшеп ярышып

бейе��әре әле лә к�� алдында», – тип �а�ынып и$кә ала Гөлсөм ханым �ә�ерле кешеләрен (ике-�е лә к�птән мәрх�мдәр инде). Тормош ауырлы�тарына �ара-май бар балаларына белем би-рергә ынтыл�ан ▫�әнбаевтар ма�тау�а лайы�тар. Ата�ы 10 йылдан ашыу ауырып, хә-рәкәт�е� ултыра, бәләкәй генә пенсия ала. Бына ошон-дай са�та ла улар�ы# өс �ы�ы бер юлы Стәрлетама� педаго-гия институтында белем ала. «Көндө� у�ый, ә кистәрен аш-хана-кафелар�а, мәктәптәр�ә и�ән йыуа ла стипендияны �әм эш ха�ынан бер өлөш а�cаны ауыл�а ебәрә инек», – тип �өй-ләй Гөлсөм Исмә�зәм �ы�ы. Оло улдары Йәнил, Cтәрле-тама� мә�әниәт техникумын тамамлап, бөгөн Иш�ол ауыл мә�әниәт йортонда директор булып эшләй.

Гөлсөмдө бала са�тан у� бары�ы ла «әртис» тип кенә

Зәңгәр хыялдар

тормошҡа ашҡанда

«Нөгөш ынйылары» �оролтай !уна!тарын !аршылай. 2010 йыл

17 «ТАМАША» №3 – 2011

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

йөрөтә �әм сән�әт юлын �ай-лаяса�ына �ис шикләнмәй. Ысынлап та, урта мәктәпте та-мамлап, ауылда эшләп йөрөгән са�ында, шундай яйы ла килеп сы�а, район�а талантлы ауыл йәштәрен милли сән�әткә йә-леп ите�, у�ыу йортона йыйыу ма�сатында Өфө нән вәкил ки-леп төшә. Ул ��е лә к�птән т�-гел генә cән�әт училище�ын тамамлап, Баш�орт академия драма театрында эш башла�ан я�таш егет, йәш, талантлы актер Әхтәм Абушахманов була. Wынау ва�ытында район сәхнә�ендә ул Гөлсөмгә �ыу буйында балы� �арма�лау этю-дын к�р�әтергә �уша. «Ә мин бала са�тан шул тиклем балы� �арма�лар�а яраттым, уны# бар нескәлектәрен белә инем. Шу�а бик шәп к�р�әткәнмен-дер инде», – тип көлөп �өйләй Гөлсөм апай. Әхтәм Абушахма-нов уны Өфөгә имтихандар би-рергә са�ыра. Ләкин �ы��а ар-тист булып ките� насип булмай. Бер тап�ыр �а ауылдан ситкә cы�мa�ан, �ур �алалар�а хат-та �уна�та ла булма�ан �ы��ы баш �аланы# шау-шыуы, ке-шеләр�е# бер-бере�енә бул�ан и�тибар�ы�лы�ы, �ай�алыр ту�тау�ы� ашы�ыу�ары хай-ран итә, бер я#�ы�ы булыуы ла �ур�ыта. K�п уйлап тормай, имтихандар�ы# ярты�ын таш-лап, ауылына �айта ла китә �ы�ы�ай.

Сән�әт юлынан китмә�енә �кенмәй ул бөгөн. Сөнки ба-ры бер ��мер юлы сән�әткә бә-йле у�а. Алты йыл ауылда эш-ләгәндән �у#, 1980 йылда �ына ул Стәрлетама� педагогия ин-ститутына у�ыр�а инә. Груп-пала �ына т�гел, факультетта ул и# «�арт» студентка булып йөрөй. Тәби�әттән бирелгән ойоштороусы �әләте уны бын да ла таныулы итә. У�ыу ал дын�ы�ы булара�, ю�ары сти пендия ала, бергә Урал аръ-я�ы нан килеп у�ып йөрөгән егет-�ы��ар�ы йыйып алып ин-ститутта «Ирәндек» бейе� ан-

самблен ойоштора. Бар я�лап та килгән cтудентканы, 5 кур-сты тамамла�ас, институтта �а-лыр�а �әм у�ыуын аспиранту-рала дауам итергә өгөтләй�әр. Ләкин ул ябай ауыл мәктәбен �айлай, Мәлә�ез районыны# Cма� ауылы егетенә тормош�а сы�ып, тәрбиә эштәре буйынса директор урынба$ары �әм рус теле у�ытыусы�ы булып эш башлай. 1989 йылда мәктәптә фольклор т�#әрәге ойоштора. «Нөгөш ынйылары» фольклор-этнографик төркөм Мәлә�ез ерендә генә т�гел, республи-калала танылыу яулай. Халы� байрамдарын, йола, �өрөф-�ә�әттәрен өйрәнеп, йыйып, халы��а кире �айтара ул. Унда балалар �ына т�гел, олатай-өләсәй�әр, ата-әсәләр, ауыл йәштәре лә �атнаша, теләп шө�өлләнә. Етәксе генә т�гел, балалар �а фәнни-практик кон-ференциялар�а милли фольк-лор, мә�әниәт темаларына ре-фераттары менән cы�ыш я�ап, е#е��әр яулай. К�пме милли мә�әниәткә �аши� йәш быуын тәрбиәләп сы�ара о$та етәкcе ошо 20 йылдан ашыу эшләп килгән фольклор коллекти-

вында! Бөгөн у�ыусылары ���әре уны# эшен дауам итә.

Оя�ында ни к�р�ә, ос�ан-да ла шул була тигән халы� мә�әлен �� я�мышы менән и$-батла�ан кеше ул Г. И. Хиса-метдинова. Атай-әсәй�ән ал�ан тәрбиә, рух уны бар я�лап та к�тәр�е, данлы итте. Бөгөн ул егерме алты йыл ��мерен бала-лар у�ытыу�а биргән ма�таулы ю�ары категориялы у�ытыусы. 1997 йылда «Республика йыл у�ытыусы�ы – 97» конкурсын да 67 у�ытыусы ара�ынан супер-финал�а у�ып, биш финалист ара�ында икенсе урын яулай �әм Баш�ортостан Республи-ка �ыны# мә�ариф алдын�ы�ы исеменә лайы� була. 2000 йыл-да Өфөлә у��ан Баш�орт �атын-�ы��ары съезына район �әм �а ла �атын-�ы��ары ара�ынан де легат итеп �айлана. 2004 йыл-да милли мә�әниәтте, фольк-лор�ы пропагандалау�а, йәш быуынды йәлеп ите�гә к�п көc �алыуын и$әпкә алып, Баш �ор-тостан Республика�ы ны# ат-�а�ан�ан мә�ариф хе�мәткәре алдын�ы�ы исемен бирәләр. 2010 йылда йәш быуын �әм ха-лы� ара�ында алып бар�ан бар хе�мәттәрен ба�алап Г. И. Хи-саметдинова я�ыусы Булат Ра-фи�ов исемендәге премия�а тә�дим ителә.

«Бар өлгәшкән у#ыштарым менән атай-әсәйемә рәхмәтле-мен. Улар ми#ә и$ киткес оло өлгө булдылар. Тормошом-да улар ке�ек булыр�а, бала-ларымды ла улар өлгө�өндә тәрбиәләргә тырыштым», – ти ул.

Бөгөн Гөлсөм Хисаметди-нова ��ен бәхетле кеше тип �анай. Ярат�ан �өнәренә то�ро булып, к�#ел биреп эшләй, тормош иптәше Хәләф Әхтәм улы менән бер �ы� �әм бер ул тәрбиәләп �$тер�еләр, улар ике�е лә әсәләрене# �өнәрен �айланы, ике ейәне – өләсәй�е# и# оло �ыуанысы.

Сәриә ИШЕМIОЛОВА

Ансамбль етәксе�е Гөлсөм Хисаметдинова.

2010 йыл

18«ТАМАША» №3 – 2011

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

Мәлә�ез төбәге тарих�а �әм данлы шәхестәргә бай ер ул. Баш�орт хал�ыны# и# �ур өс ырыуы – Тамъян (Тамъян – бо-рон батыр�ар�а бирелгән �уша-мат, дәрәжә атама�ы, 1552 йыл-да баш�орт иленән Rазан�а рус батша�ы Иван Грозный�а бар�ан д�рт илсене# бере�е Тамъян ырыуы башлы�ы Шә�әли Ша�-манды# исеме), Rыпса�, Юрма-ты вәкилдәре төйәге. У� �ан йыл-да ошо өс ырыу�ы# бер �әмлегенә �әм татыулы�ына ар нал�ан �әйәт �ур байрам ойош торолдо, бар-са халы� өсөн уны# и# к�ркәм мәле – өс юл сатында мө�абәт стела �ал�ып сы�ыуы. Өс юл-ды# бере�е Тамъян (Сма�) ауы-лына илтә. А�и�ел буйлап ул-тыр�ан И$ке Муса, И$ке Мо�ас (ул хә�ер ю� инде), Я#ауыл, Я�тык�л, Ислам�ол (халы� те-лендә �а�лан�ан исеме – Өсбаш), Rотош �әм баш�а ауылдар�а тамъяндар�ы# вари$тары көн итә. Матур итеп донъя көткән, илем, хал�ым тип йәшә�селәр бик к�п, шулар ара�ынан Rы�ыл Байра� орденлы Төнья� фло-тында, стратегия й�нәлешендәге атомлы ракеталы хәрби ди#ге� �ыу а$ты крейсерында 23 йыл хе�мәт иткән ветеран, Баш�ор-тостан Республика�ыны# Ди#-ге� Йыйылышы а�за�ы, рәссам, �ә�ә$кәр композитор, бихисап йыр�ар �әм ши�ыр�ар авторы Фәнил Сафуан улы Яманаев менән осрашты�. Ул ту�ы� ба-ла�а ��мер биргән �ур �аиләлә тыуып �$кән. Ата�ы, уны# хал�ына хе�мәт ите�е ха�ында оло �орурлы� той�о�о кисереп �өйләй Фәнил а�ай: «Мәлә�ез–Нөгөш» автотрасса�ын �алды, бульдозер менән �ышын ауыл ћәм �ала ара�ын тап-та�ыр итеп

та�артып �уя ине ауылдаштары өсөн. К�п балалы �аилә бул�а� та, матди я�тан бер �ә �ыйынлы� кисермәнек». Әсә�е Гөләмзә Ямалетдин �ы�ы ��ен балалары-на матур тәрбиә бире�гә ба�ыш-ла�ан. Йорт-�ура мәшә�әттәре лә к�бе�енсә уны# и#енә төшә, сән�әти к�#елле �атын балала-рыны# ө$-башын бөхтә тотор�а өйрәтә, донъя�ы ла ялт итеп тора. Ауылда мәктәп бәләкәй бул�ан�а к�рә, Фәнил 5-сегә К�-мертау �ала�ыны# Ю. Гагарин исемендәге интер нат-мәктәбенә у�ыр�а бара. Ун да Баш�орто-станды# ат�а �ан�ан у�ытыусы�ы Хә�исә _имран �ы �ы Кинйәбае-ва �у лына эләгә. «Бик шәп у�ыта ине» – ошо ��� �әр менән у�ытыу-сы�ына характе ристика бир�е ул, ә ��е бер ни тиклем тәрән уй�а �алды �әм �әт�и рә�ештә: «Йыр-мо#�а к�#елемә орло�то ул сәсеп �алдыр�ы», – тип ө$тәне. Йыр дәрестәрен алып бар�анда, ��е йырлап, ��е аккордеонда уйна�ан у�ытыусы бала к�#елендә ысын-лап та шулай э� �алдыра алалыр, мо�айын. Төрлө саралар�а, кон-церттар�а �атнашыр�а өндәй

Хә�исә _имран �ы�ы. Ауылдар�а йәйә�ләп тә сы�ып китәләр. Фәнил а�ай бала са� хәтирәләрен и$ләгәндә бер мә�әк хәлде лә �өйләп алды: «Бер са� класташым А�бар Яман�аров менән к�рше ауылда концерт �уйыр�а китеп барабы�, аккордеонды алмашлап к�тәрәбе�. Ял�а ту�та�айны�, әй ә#гәмәләшкәнбе�, артабан юлды дауам итеп, арыу у� �ына �ткәс, уны онотоп �алдырып киткәнебе��е шәйләп �алды�. Эй й�герәбе�, бер нисә километр бит инде, я�ын ара т�гел, урлап �уй�алар, эш харап! Ю�, берә� �ә теймәгән, ултыра аккордео-ныбы�».

W�рәт төшөрөргә лә яра-та Фәнил Яманаев. Бары�ы ла ки нотеатр�а киткәндә, класс етәксе�е уѓа стена гәзи те сы-�арыр�а �уша. Рәсем дә рес-тәрен алып бар�ан у�ытыусы�ы Василий Быков (әйткәндәй уны ла «шәп ине!» тип и$кә ала) 8-се класты тамамла�ас, кемдәр т�#әрәккә йөрөгән, шулар�а отчет эшен тапшырыр�а �уша. «Мин «Зәби�ә к�ле» тигән кар-тинамды алып бар�ым. 19 егет

ЕТМЕШ ЕТЕ ТӨРЛӨҺӨНӘР ЭЙӘҺЕ

Фәнил Яманаев улдары Рїстєм ћәм Рәсим менән. 2008 йыл

19 «ТАМАША» №3 – 2011

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

йөрөгәйнек, Быков мине# пей-зажымды «�лтереп ма�таны»: «Rара�ы�, �ояш нисек �ал�а, к�л ниндәй тыныс, йо�ом�орап ята!» – ти. Мине# тул�ынла-нып шатланыуымдан башым әйләнеп китте. Шулай булмай, мин ябай баш�орт малайы, бәләкәй генә ауылданмын, ә баш�а малай�ар – �аланы�ылар, ���әренсә «текәләр» бит инде», – тип �өйләй ә#гәмәсем. Бына бит, та�ы ла бер юл асыла хозур сән�әт донъя�ына. Ысынлап та, у�ытыусы�ы Өфөгә барып сән�әт училище�ына й�нәлтмә юллап алып �айта!

Тик бармай ул Өфөгә у�ыр�а. А�ай-апай�ары медици-на институтында белем ала. Йәй буйы бесән эшләп, утын ә�ерлә� менән мәш��л була �әм, кө� ете� менән �иге� са�рым ара-уы�та�ы Сма� ауылына йөрөп у�ыр�а �арар итә. «Иж-49» исемле «ат»ы бул�анда, был у�а бер ни тормай. Rыйыу йөрәкле егетте# хыялы ла була, әлбиттә. Ул да бул�а – хәрби булыу. Урта мәктәпте тамамла�ас, Улья-новск �ала�ында�ы училище�а бара, ә унда бары�ы ла әрме хе�мәтенән �айт�ан егеттәр. Ә� генә бал етмәй �ала... Rайтып, Ары$лан ауылы мәктәбене# хи-мия кабинетына лаборант бу-лып эшкә урынлаша �әм физика у�ытыусы�ы Ирек Хәбибйән улы Баяновтан ө$тәмә дәрестәр ала. Та�ы ла теннис буйын-са о$талы��а ла өйрәтә уны у�ытыусы. Rышын к�п ва�ыт у�ытыусылары Римма Петров-на �әм Та�ир Хәсән улы менән са#�ыла йөрөй�әр, �әм был шө�өл киләсәктә, хе�мәт иткән осор�а, у�а ярыштар�а фи-ниш�а �ә тигәнсе килеп ете�гә, әлбиттә, булышлы� итә. Егет шулай у� йө�ө��ә лә, марафон-да й�гере��ә лә алдын�ылы�ты бирмәй. Кеше өсөн �ур зыян тип белгәнгә, эскелек, тәмәке тартыу�ы ���енмәгән егет кенә шулай ны�ышмал �әм сәмле бу-лалыр ул.

Та�ы йәй килеп етә. Фәнил сума�анын йыя ла берә�гә бер ��� әйтмәй юл�а сы�а. Кем белә, бәлки, та�ы ла инә алма$мын у�ыр�а, тип уйлай ул. Был юлы С. М. Киров исемендәге Rы�ыл Байра� орденлы Хәрби-ди#ге� училище�ы курсанты булыу бәхете йылмая у�а. 3 йыл тик «я�шы» билдәләренә генә у�ы-�ан 27 егеткә эш урынын �џенә �айлап алыу хо�у�ы бирелә. Ф. Яманаев Кола ярымутрауын-да�ы Гремиха �а ла �ыны# ��е практика �т кән Rы�ыл Байра� орденлы Төнья� флотына ба-рыр�а була. Ракеталары 14 ме# километр алы$лы�ља оса алыу �әләтенә эйә бул�ан был флот заманында бик тә билдәле була.

Бер ял�а �айт�анында Фә-нилде ду$ы Фәрит Смаљаев хи-мия заводы өсөн спорт ярышын-да �атнашыр�а са�ыра. Өс төрлө дистанцияла: 500 метр, 1 �әм 3 километр алы$лы�ља й�гереп, �әр бере�ендә лә беренсе булып килә. Был көн уны# шул тиклем и$ендә �ал�ан, сөнки а�а�тан ду$ы уны таныш �ы��ары яны-на алып бара �әм ул буласа� тормош иптәше менән таныша. Өс йыл�а я�ын хат алыш�андан �у#, өйләнергә �арар итә. ▫�е эшләгән �алала фатир �атып ала, тыу�ан я��а �айтып туй �ткәргәндән �у#, бергә тор-мош көтә башлай�ар. Ике ул тәрбиәләп �$терәләр, улар ике�е лә атай юлын �айлап, я�мышта-рын хәрби хе�мәт менән бәйләй, Рөстәм, әйткәндәй, ата�ыны# бер ту�ан а�а�ы, Мәлә�ез �ала�ында о�а� йылдар офталь-молог, билдәле хирург Тәл�әт Сафуан улы Яманаев (хә�ер инде мәрх�м) ке�ек табип булыр�а хы-яллана �әм медицина институ-тын тамамлай, шулай �а ул әлеге ва�ытта ябай табип �ына т�гел, ата�ы әйтмешләй, флагман-ский доктор, өлкән лейтенант, Хәрби-ди#ге� флоты офицеры, Балтийск �ала�ында йәшәй. Кеселәре Рәсим Владивостокта �ыу а$ты кәмә�ендә инженер,

ул Пушкин �ала�ыны# Хәрби-ди#ге� инженер институтын та-мамла�ан, лейтенант.

Фәнил Сафуан улына ижад-ты о�а� йылдар�а бер я��а �уйып торор�а тура килә, сөнки хе�мәтенә �тә етди �арай, яуап лы �әм талапсан була. Өс ай океан-ди#ге� даръяларын и#ләп-буйла�андан �у# улар�а о�айлы ял бирелә, шул арала ла тул�ындар, ��ене# я�ын өйөләй к�ргән крейсеры к�� алдынан китмәй, бер �к ва�ытта ди#ге� шаулауына тыу�ан я�ыны# а�ас япра�тары шыбырлауы ла �ушылып киткәндәй тойола ��енә, әйтер�е# дә, к�ктәр�ән к�#еленә ниндәй�ер мо# эркелә. Rай са� ирек�е��ән �улдары �әләмгә �релә, к���әрен йо-моп та эшләй ул ��рәттәр�е, – әлбиттә, ди#ге��е. Коллегала-ры, ду$тары, хе�мәт ите�се мо ряктар, бигерәк тә тыу�ан я� та рына �айтыр�а бул�а, уны# шундай картина эшләп би-ре��әрен �тенә. Шулай итеп ул, ва�ытлыса �ына бул�а ла ижад донъя�ына сума. Ә бит ул �� хе�мәтене# дә иле өсөн ни тик-лем дә кәрәкле, �әйәт �ур ба�алы икәнлеген я�шы а#лай. 40 йыл�а �у�ыл�ан «�ал�ын �у�ыш» нә�

Ф. Яманаев Салауат Юлаев ролендә. «Салауат батыр»

ә�әби-музыкаль композицияћынан к ренеш. 2006 йыл

20«ТАМАША» №3 – 2011

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

улар яр�амында алып бар�ан элекке хөк�мәтте# ә�әмиәтле сәйәси й�нәлеше ар�а�ында ю��а сы�а. Тик илдә бер я�лы мораторий �абул ителгәс, улар �әм көслө крейсер бер кемгә лә кәрәкмәй булып сы�а... Wиге� кеше, ошо и$ киткес уйланыл-ма�ан а�ым өсөн к�#елдәре �ы�ылып, эш тән ките� тура�ын-да �ариза я�а: улар�ы# оло-�ара кәмә�ен, кәстр�лдәргә тип, ту-ра�ла�ындар әле! «Wәр бер де-тален я�шылап �арап, тәртиптә тота инек, крейсерыбы� та�ы 5-6 йыл йөрөрлөк ине әле», – ти ул әсенеп. Был осор�ан алып инде 15 йыл �теп тә киткән. Wа�ындыра хе�мәте, ду$тары. «Бер 5 минут�а �ына Рәсәй те-левидение�ыны# 1-се каналы-нан сы�ыш я�ар�а, ду$тарыма сәләмемде еткерергә ине», – тип хыяллана ул. Йыл �айын 12 ав-густа Рәсәй�е# Төнья� флоты Курск �анатлы ракеталы атом �ыу а$ты кәмә�ендә фажи�әле �әләк бул�андар�ы и$кә алмай �алмай ул.

К�#ел кисерештәрен ши�ыр-�а, йыр�а �ала. Тыу�ан я�тан алы$тар�а у�ы�анда �әм хе�-

мәт иткәндә лә, ата-әсә�енә, �өйгәненә хаттар�ы ул бары тик ши�ыр менән генә я�а.

А��ош булып осам +е**е3 я��а /ы*ылып ат�ан ал+ыу та3дар*а./анду�астар булып +айрар инем/е**е3 өсөн бө*рә талдар*а...4арлу�астар булып осар инем/е**е3 өсөн текә яр*ар*а,Оям бул+а текә яр*ар*а...

«Мине# к�� алдыма башта картина килеп ба$а, унан �у# шу-�а ба�ышлан�ан ши�ыр, шунан йыр», – ти Фәнил а�ай ижадыны# бер бөтөн икәнлеген белгертеп.

Тыу�ан я�тарына �айтыу менән, я��ы таш�ындай хис-той�олары ур�ылыу�а мөмкин-лек арта �әм ул, �олас ташлап, мо# даръяларын ги�ә башлай. Wәм бында ла хал�ы, милләте өсөн бөтә көсөн йәлләмәй хе�мәт итә. Мәлә�ез �ала�ыны# мә�әниәт �арайында урын-лаш�ан «Аманат» мә�әни �әм фольклор ��әгендә эшлә��ән йәненә рәхәтлек кисерә.

Ошо урында, ��әк тура�ын-да ��� йөрөтөр алдынан бе��е# илдә бар�ан �ай�ы бер баш�а

�ыйма$лы� хәлдәр ха�ында ла әйтеп �тке килә. Егерме йылдан ашыу ��мерен хәрби хе�мәткә ба�ышла�ан Ф. С. Яманаевља, тыу�ан я�ына �айт�ас, уны# бында ят кеше икәнлеген бел-гертәләр. Быны ер пайына хо�у� бирелмәгәс а#лап �ала. Сит тарафтар�а йәшәп �айт�ан я�таштарыбы� ара�ында граж-данлы� (!) юллап йөрө�селәр�е лә к�ргәнем бар.

Фәнил а�ай тыу�ан ауылы И$ке Мо�асты# да ер йө�өнән ю��а сы�ыуын ауыр кисерә. Был той�оларын ул ши�ыр юлдарына �ала, унан мо#ло итеп йырлап та ебәрә:

4айтып киләм тыу�ан ауылымаОло юлдан +ал�ан +у�ма�тан,Йылдар юй�ан атай ниге*ен дә –Са�ылмай к9**әремә йыра�тан.Урам буйлап шаш�ан әрем-9лән,К9лдәремде ба;�ан тал-тирәк,Я*�ан хатымды алыр кеше ю�,Әллә шу�а �айтам +и3ә +ирәк?Ил +а�ланым китеп ди3ге**әргә,Ба�ышланым йәшлек йылдарымды.Илем имен, тик йөрәгем әрней –/а�лай алманым мин ауылымды...

Мираҫыбыҙға тоғро ҡалайыҡ!Гөлсинә Тимер�әле �ы�ы

Rа разбаева бала са�ынан төрлө сы�ыштар�а �атнашыр�а ә�ә$ була. Мәлә�ез �ала�ыны# 8-се мәктәбендә у�ы�анында ул Ба-лалар ижады ��әгене# «Нөгөш ынйылары» фольклор ансам б-ле нә йөрөй. Ансамблде# етәк-се �е Салауат Шәрип улы Дә�-ләтбаев уны# к�#елендә халы� ижадына, сән�әткә �арата �ө йө� �әм �о�ланыу той�ола-рын уята, тик артабан�ы сәхнә юлы на илткән �у�ма�ы урау-урау була, сөнки Гөлсинә ��ен тулы�ынса �аилә�енә, балалар �$тере�гә ба�ышлай, ��ене# өс сабыйынан баш�а та�ы ла өс ба-

ла тәрбиәләнә улар йортон да. 2006 йылда и�ә Мәлә�ез ме ха-ника-технология технику мында Рәйес Төхвәтуллин фольклор-инструменталь ансамбль асып, Гөлсинәне яр�ам�а са�ыра. Ос-�ондан ял�ын дөрләп ките�е шул бул�андыр инде, к�рә�е#, егәрле �атын у��ан йылды# мартында Rала мә�әниәт �а-рай ында, йыр-мо#�а дәртле �а-тын-�ы��ар�ы йыйып, милли фольк лор �әм музыка �оралда-ры ансамбле ойоштороп ебәрә, өйөндәге бар музыка �оралын алып килә. Төркөмдө «Ама-нат» тип нары�лай�ар. Rурай, �умы�, мандолина, �ыбы��ы,

баян, гармун, хатта скрипка то-топ сы��ан фольклор ансамбле республикабы��а �ирәк к�ре-неш. Әлеге ва�ытта ансамблгә 28 кеше йөрөй, и# кесе�енә 12, и# өлкәненә 80 йәш. Ярты йыл сама�ы эшләп, ти� арала таны-лыу яулап өлгөргән ансамблгә я#ы идеялар менән килеп ингән Фәнил Сафуан улы Яманаев-ты �уш �уллап ���әренә �абул итәләр. Хә�ер инде «Аманат» янына уны# тырышлы�ы менән «Салауат э��әре буйлап» му-зейы, «Картиналар галерея�ы» ө$тәлә �әм бөтә�е бергә �ушы-лып ▫�әк асыла. Экскурсия�а у�ыусы балалар эркелә, �ай�ы

21 «ТАМАША» №3 – 2011

са� бер юлы өсәр-д�ртәр класс йыйыла, төрлө йәштәгеләр �ә килә. Башта �ы�ы��ыныу�ары бик �к �и�елмә�ә лә, бер-ике а�ым �те�гә бында ки-ле�селәр�е# йө��әре я�тырып, хәрәкәттәре ба�ы�ланып китә, ә сы��андарында улар�ы# �әр �ай�ы�ыны# да к�#елдәре �о�ланыу, ихтирам, рәхмәт той�олары менән тулыш�ан-лы�ы �и�елә. ▫�әк а�залары му-зей�ы тулыландырыу ө$төндә е# �ы��анып эшләй, ә экспо-наттар�ы йый�анда бик к�птәр яр�ам итә. Rай�ан �ына йый-май�ар улар�ы! Бик борон�о әйбер�әр берә��е# дә и�тибары-нан ситтә �алмай�ыр. Там�алы сиге� өлгөләрен, мә$әлән, мин тә� тап�ыр ошонда к�р�ем. Бында умарта, йыл�ысылы�, иген иге�, �ы$�а�ы, халы�ты# бөтә шө�өлөн к�р�әтергә ты-рыш�андар. «Салауат э��әре буйлап» музейы �ала �әм рай-онды# у�ытыусылары өсөн ба�алап бөткө�ө� ә�әмиәткә эйә, сөнки уны# тәрбиә�и тәь$ире көслө, айырыуса ир ба-лалар өсөн. ▫�ешмәкәр рәссам Фәнил Яманаевты# картина-лары – галереяны# төп фонды. Ди#ге�, хәрби-ди#ге� хе�мәте, тәби�әт ��рәтләнгән эштәр кеше булмышын те�әл са�ылды-ра, уйландыра ла. Йө� тап�ыр ишеткәнсе, бер тап�ыр барып к�р, тигәндәй, Мәлә�ездә бу-лыр�а тура кил�ә, и# тә��ә «Аманат» ��әгенә инеге�, бында �е��е сәк-сәк, тәмле сәй менән дә �ыйлап сы�араса�тар. Ә рухланып, к�#елдәреге� я�ты-рып �аласа�ына �ис шигем ю�. «Аманат»тар�ы# гимнын-да шундай ����әр бар (авторы Ф. Яманаев):

Ата-бабалар тапшыр�ан аманат�а –

/әр мира;�а то�ро �алайы�.Йолалар*ы +а�лап, әсә телен

ма�тап,Изге, тыу�ан ер*е данлайы�!

«Аманат» а4заларын ты�лап !арайы!, улар өсөн – X�әк нимә ул?

Тәнзилә 6ИБӘNУЛЛИНА (55 йәштә). Бе��е# өсөн шат-лы�лы, к�#ел аса тор�ан урын, бергә-бергә аралашабы�, шат-лы�-�ай�ыларыбы��ы урта�ла-шабы�. Ха�лы ялдамын, өй�ә ултыр�ы килмәй.

Фәрзәнә ИМАН6ОЛОВА (59 йәштә). Ошонда кил�әм, �айт �ым да килмәй. 38 йыл шәф�әт туташы булып эшләнем. Ши�ыр�ар я�ам, сән�әтте яра-там. Бында килеп йәшәреп йөрөйөм.

Рәсимә ЙӘНБИРNИНА (36 йәштә, у�ытыусы). Бе��е# өсөн «Аманат» фольклор ансамб-лене# асылыуы көтөп, теләп алын�ан хәл булды. Нисә йәш-тә булыуыбы��а �арама$тан, бик татыу, бер �ур �аилә ке�ек тоябы� ��ебе��е. Киле� менән бер-беребе��е# хәлен белешеп, кә#әштәр бирешәбе�, кәрәк са�та яр�ам да итәбе�. У�ыу-сыларымды йыш �ына экс-курсия�а алып киләм. Бында ысын мә�әнә�ендә телебе��е, мә�әниәтебе��е, халы� йола-ларын, �өрөф-�ә�әттәрен ярат-

�ан, мөкиббән киткән кешеләр йөрөй.

«Аманат»тан мә*әк хәл (Гөл-синә *АРАЗБАЕВА �өйләй):

– _афури районыны# Крас-ноусол �асаба�ына �иәмәтлек әсәйем Фәниә Кирәеваны# ата-әсә�е Басир менән Хәли�ә Насретдиновтар�ы# өйөнә кил-дек. Ма�сатыбы� – музей өсөн экспонаттар йыйыу бит инде. Ура�, сыбырт�ы, балта, та�ы ла әллә к�пме нәмәләр бир�еләр. Хушлашып сы�ып бар�анда со-ланда ялтлап ултыр�ан ике са-мауыр�ы к�реп, ихата�а сы��ан бабай�ан, бере�ен биреге� әле, тип �орайбы�. Юуу�, тороп тор, юу�, тип �ырт ки$ә. Ипләп кенә кире индем дә әбей�ән �орайым.

– Әлләсе, бабайы�ы� ни тиер?

– Ә ул, әбей�ән �ора�ы�, тине!

– Ә-ә, улай бул�ас, мәге�, мә! Ә-�ә, бына бынау�ын, �уры-ра�ын алы�ы�, тип, ��е �к �ул�а алып килеп тоттор�о. Шулай итеп, бе� �уур самауырлы ла булды�.

Сәриә ИШЕМIОЛОВА

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

«Аманат» фольклор �әм мә�әниәт �әге коллективы. 2010 йыл

22«ТАМАША» №3 – 2011

Мөхәмәтша Буран�олов исемендәге 1-се �анлы китапхананы# «Ил�ам шишмәләре» т�#әрәге �� янына ши�риәт өлкә�ендәге �әләм тибрәткән йәш таланттар�ы �әм төрлө быуын вәкилдәрен йыя. Улар ара�ын-да ниндәй генә �өнәр эйәләре ю�: у�ытыусы-лар, табиптар, мә�әниәт хе�мәткәр�әре, иген-селәр, малсылар, �ауынсылар �.б. Ижад�а ынтылыу менән бергә, улар �ул эштәренә лә бик о$та, �әм, әлбиттә, төрлө саралар�а к�ргә�мәгә �уйыр өсөн, ���әре эшләгән әйбер�әрен дә алып киләләр. Мә$әлән, ��е баянсы, �ә�ә$кәр артист, мә�әксе Рауил Якиев талсыбы�тан матур-матур �ауыттар, й�кәнән сабата �рә, миниатюралар театрын ойоштороусы Фәнисә Бикбаева шар�ар�ан �әм тө$лө ептәр�ән �урса�тар эшләй, То-мансы ауылынан бәйләм бәйлә�гә айырыуса о$та Шәкирә Бә�риева к���е# яуын алыр�ай шәльяулы�тар, урынды� япмалары тә�дим итә. Рәми _арипов исемендәге 1-се �ан-лы гимназия-интернатында белем алыусы �урайсы егет Мөхәмәт Уразбаев, М.А�мулла исемендәге педагогия университеты студен-ты Айгөл Дилмөхәмәтова, Әбет ауылынан әсәле-�ы�лы Ай�ылыу �әм Айгөл ▫тәшева-лар, бе��е# тарафтан �ткәрелгән саралар�ы йыр менән би�ә�се Гөлшат Мөхәмәтшина, нәфис ��� о$та�ы Г�зәл Ас�арова �әм та�ы баш�а бик к�птәр �әр тамашала ихлас �ат-наша. Йәштәребе� бе��ә �анат ны�ыт�а, өлкәндәр к�#ел талабына а�ы� таба, ���әре-не# ижады менән урта�лаша. Хә�ерге көндә Баш�ортостан дә�ләт телерадиокомпа-ния �ыны# «Тамыр» студия�ында эшлә�се Зөлфәт Ишбаев менән �орурланабы�, ул бай-та� ва�ыт «Ил�ам шишмәләре»не# ә��ем а�за�ы булды. ▫�ен театр өлкә�ендә �ынап �араусы Зөлфиә _әлиева ла ижади я�тан бе��е# китапханала �$те, әле лә бәйләнеште ө�мәй. Милләт-ара татыулы�ты ны�ытыу йылына арнал�ан саралар�ы# бере�ендә

Баш�ортостан Республика�ыны# почетлы �унарсы�ы Владимир Козлов йәнлектәр �әм �оштар�ы# мумияларынан к�ргә�мә ә�ерләп к�р�әтте. Уны �арар�а киле�селәргә төрлө мажаралар �өйләне. Ши�ри сәләмдәре менән �ыуандырып тор�ан, Баш�ортостан Респуб-лика�ыны# ат�а�ан�ан мә�әниәт хе�мәткәре, төбәкте# о$та �урайсы�ы, РФ-ны# мә�ариф алдын�ы�ы, сән�әт мәктәбендә балалар�а белем бире�се Тәл�әт Нуриев та бе��е# көтөп ал�ан �уна�ыбы�, улай �ына ла т�гел, таяны-сыбы�. «Ил�ам шишмәләре»бе��е# ил�ам сы�ана�тары мул булып, киләсәктә я#ынан-я#ы инештәр �ушылып торор, хал�ыбы��ы# к�#елен байытыу�а �� өлөшөбө��ө индереп, сәсәндәр рухын шатландырабы�, тип ыша-набы�.

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

«Илһам шишмәләре»Көнгәгем үҙәнендә

Б. Бикбай�ы� «Ља�ым т рә» драма�ынан ө�өк к рћәткәндә. 2010 йыл

23 «ТАМАША» №3 – 2011

Мәлә�ез �ала�ыны# Балалар �әм �$мер-�әр ижад �арайында бына инде егерме йыл�а я�ын, бай тәжрибә туплап «Йәй�ор» исем-ле йәш тамашасы театры эшләп килә, уны# ме нән Баш�ортостан Республика�ыны# мә�ариф алдын�ы�ы Г�зәл Мөхәмәтвәли �ы�ы Ас�а рова етәкселек итә. 2003 йылдан алып коллектив абруйлы «Өлгөлө» тигән исемгә лайы� була. Бында балалар �ур теләк менән йөрөй, сәхнәлә ���әрен иркен тотор�а өйрәнеп кенә �алмай�ар, ә�әби сюжеттар�ы этюд ысулы менән кисерергә, импрови-зациялау о$талы�ына ла өйрәнәләр. Улар өсөн театр – өйрәте�се �әм рухты �$тере�се мөхит. «Йәй�ор»�о# �а�аныштары ла байта�. ▫ткән йыл Салауат �ала�ында у��арыл�ан «Баш�ортостан ынйылары» фестивалендә, М. Буран�оловты# «Мәргән» легенда�ын сәх нәләштереп, I урынды алып �айттылар. Әлшәй районында �ткәрелгән сарала «И# я�шы сәхнәләштерелгән ә$әр�е# авторы» но-

минация�ы е#е�се�е булдылар. М. Кәримде# 90 йыллы�ына арнал�ан конкурста «О�он-о�а� бала са�» пьеса�ы менән сы�ыш я�ап, гран при яуланылар. Репертуар�ары ла бай, рус халы� әкиәттәрен дә сәхнәләштерәләр. Г. Ас�арова ��е лә әкиәттәр я�а, улар «Баш�ортостан у�ытыусы�ы» журналында донъя к�рә.

Өфө сән�әт академия�ын тамамлап, хә�ер-ге көндә Мәжит _афури исемендәге Баш�орт академия драма театрында у#ышлы эшләп йөрө�се Руслан Хайсаров – «Йәй�ор»�о# �орурлы�ы. Әлеге ва�ытта На�гөл _әлие-ва, Әлиә Мә�с�това, Рима Имелбаева, Ай-рат Шәрипов, Алмас Байназаров, Марат Кө$әп�олов, Милә�шә Ба�манова, Wә�иә Зәйнә�әбдиновалар – коллективты# и# ә��ем артистары. Улар �� театрын бик ярата, бәлки, киләсәктә араларынан �айћы бер�әре сәхнә йондо��ары булып бал�ыр.

Рәзилә �ОТЛОГИЛДИНА

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

Театр яраталар

М. Кәримде� «О�он-о�а! бала са!» спектакленән к ренеш. 2010 йыл

24«ТАМАША» №3 – 2011

Уны# �атнашлы�ынан баш-�а төбәктә бер сара ла �тмәй. Абруйлы �уна�тар�ы �аршы алыу ти�е#ме, мө�им объект-ты асыу бул�ынмы – и# тә��ә «Көнгәк» халы� бейе��әре ансамблене# �ылыу �ы��ары �әм �ыйыу егеттәре дәртле бейе��әре менән к�#елде әсир итә. Е#е� байрамы, �абантуй, Ватанды �а�лаусылар, Халы�-ара �атын-�ы��ар, Әсәләр, Ауыл хужалы�ы эшсәндәре, Республика көндәре, Я#ы йыл байрамына арнал�ан матур кисәләр – бере�е лә улар�ы� �тмәй.

«Көнгәк» халы� бейе��әре ансамблене# тарихы са�ыу биттәргә ифрат бай. Ул 1977 йылда район мә�әниәт йор-тонда йәш хореограф, ти��ән «Баш�ортостанды# ат�а�ан�ан мә�әниәт хе�мәткәре» исемен аласа� Риф _әлиев етәкселе-гендә барлы��а килә. «Урал та#дары» тип исемләнгән бейе� ансамбле к�п тә �тмәй Мәлә�ез �ала�ы �әм районыны# барлы� тамашасыларыны# да �өйө�ен яулай, �әр сарала, байрамда уны халы� көтөп ала. ▫�ене# бай репертуары менән район �әм республиканы# �ына т�гел, Корея, Вьетнам, Филиппин ха-лы�тарын да та# �алдыра. Ике йыл эсендә коллектив «халы� ансамбле» тигән ма�таулы исемгә лайы� була.

1986 йылдан ансамблде Ис-лам Мәмбәтов етәкләй. Яу-лан�ан у#ыштар�ы �а�лау�а, я#ы �а�аныштар�а өлгәше�гә, артабан да районда бейе� сән�әтен �$тере�гә к�п көс �ала художество етәксе�е.

Был осор�а я#ынан-я#ы хо-реографик номер�ар тыуа. Rалмы� халы� бейе�е «Че-чердык»ты мәлә�ездәр әле лә көслө ал�ыштар менән �ар-шы ала �әм о�ата. Ансамбль, республика, ил кимәлендәге конкурстар�а, фестивалдәр�ә �атнашып, я#ы �р�әр яулауын дауам итә. «Көнгәк» халы� бейе��әре ансамблене# то�ро тамашасы�ы коллективты Ли-лиә Айытова етәкләгән осор-�о ла �а�ынып и$кә ала. Ан-самблгә ул 1995 йылда килә. Талантлы хореограф шунда у� е# �ы��анып эшкә тотона. Бай �әм йөкмәткеле �$еш юлы �ткән коллективты# традиция-ларын дауам итә, я#ы бейе��әр �ала. Уны# төп ма�саты – тама-шасы к�#еленә хуш килерлек программа ә�ерләп к�р�әте�. Ниндәй генә заман булма�ын, сән�әт �әм мә�әниәт халы��а хе�мәт итергә тейешлеген, ке-шеләр тормошонда�ы ауыр-лы�тар�ы е#еләйтергә, рухи көс, дәрт ө$тәргә, өмөт уя-тыр�а тейешлеген я�шы белә. Бейе�селәргә генә т�гел, ��енә лә талапты ю�ары �уя. Wө�өмтә о�а� көттөрмәй – у#ыш арты-нан у#ыш килә. Ике тап�ыр республика, ил намы$ын сит илдә я�лап сы�ыш я�ай�ар: 1996 йылда – Польшаны# Зелена-Гура �ала�ында, йәнә өс йыл-дан �у# Францияла, Марий-Эл Республика�ында �ткән төбәк-ара конкурста у#ыш �а�ана-лар. 2000 йылда илебе��е# баш �ала�ы Мәскә��е# Rы�ыл май�анында сы�ыш я�ау �а «Көнгәк» халы� бейе��әре ансамблене# е#е��әр йыйыл-

ма�ын тулыландыра. Был етәкләгән осор�а көнгәктәр «Wаумы, ХХI быуат!», «Быуат-тар артылышында» мә�әниәт фестивалдәрендә Баш�орто-станды# и# билдәле коллек-тивтары менән бер �атар�а та-машасы �өйө�ен яулай.

2007 йылдан «Көнгәк» ха-лы� бейе��әре ансамблене# художество етәксе�е дил-бегә�ен Мәликә Кулиева тар-та. Талантлы хореограф ике йыл эсендә коллектив соста-вын �әм репертуарын я#ыр-тыу�а өлгәшә. Ансамбль �$е-шендә я#ы тарма�, тимәк, бейе� тигән мө�жизәле, матур донъяла я#ы тормош, өр-я#ы быуын барлы��а килдә, йә�ни бы�аса к�ренмәгән хореогра-фик номер�ар, ишетелмәгән исемдәр тыуа. Бейе� коллек-тивыны# репертуары ниге�ен элеккесә баш�орт халы� бейе��әре тәшкил итә. Бына байта� йылдар инде Фәйзи _әскәров исемендәге халы� бейе��әре ансамбле, Стәрле-тама� бейе� театры реперту-ар�арынан «Гөлнәзирә», «Сәс-кә атыусы �урай», «Е� �ксә», «Бөрйән �ы�ы», «Бөрйән егет тәре» классик, лирик бе-йе��әре тамашасы�а шатлы�, к�#ел байрамы б�ләк итә. Татарстан дә�ләт бейе� ан-самбле репертуарынан да хо-реографик композициялар алын�ан. Рус, удмурт, мари, �ал мы� халы�тарыны# бейе�-�әре, әрме хе�мәтенә ба�ыш-лан�ан бейе��әр бар. Wәр �ай �ы�ыны# да ниге�ендә етәк сене#, коллективта�ы �әр бейе�сене# көсө, тире т�-

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

Районыбыҙҙың йөҙөк ҡашы – «Көнгәк»

йәки ҡанаттар осҡанда нығына

25 «ТАМАША» №3 – 2011

гелгән, улар�ы# ны�ышма-лы, намы$лы хе�мәте ята. Әйткәндәй, ансамблде# төп составын өс ти$тә кеше тәш-кил ит�ә, улар�а алмаш�а мәктәпкәсә йәштәге �әм башлан�ыс класс у�ыусыла-рынан уты�ла�ан малай �әм �ы��ар�ан тор�ан коллектив йыйыл�ан. Wәр төркөмдә хо-реография к�некмәләре фи-зик ��енсәлектәргә �арап алып барыла. «Халы� бейе�е бул�ынмы ул йәки классикмы – �әр к�некмә бейе�селәр�е# художестволы зауы�ын �$те-ре�гә булышлы� итә, был и�ә эстетик тәрбиәне# и# мө�им бурыс тарыны# бере�е, – ти коллективты# художество етәксе�е Мәликә Кулиева. – _өм�мән, бейе� бейе�сегә генә т�гел, тамашасы�а ла шат-лы� килтерә, рухи көс, ил�ам ө$тәй».

Хореография к�некмәләре бейе�селәр�е# физик �$ешенә генә булышлы� итеп �алмай, �р�ә әйтеле�енсә, художество зауы�ын �$терә, дөйөм эш өсөн яуаплылы�, ду$лы�, ижад-ташлы� той�о�о, әхла�и �әм мә�әни сифаттар тәрбиәләй. К�некмәләр�ә ал�ан белем Ай-булат Ба�ауетдинов, Регина Rаразбаева, Ләйсән Йәмилева, Илья Песков, Максим Алексе-ев ке�ек бейе�селәргә ю�ары у�ыу йорттарына инергә, бейе� театр�арында эшләргә яр�ам иткән. Бөгөн «Көнгәк» халы� бейе��әре ансамблен Артур Ша�манов, Алина _әлләмова, Айрат За�и�уллин, Анаста-сия Занина, Ары$лан Су�баев, Рәшит Исмә�илев, Анастасия Зайчикова, Рената Кахтирано-ва, Эльвира Вәлитова, Зөлфиә _афарова ке�ек бейе�селәр�е� к�� алдына ла килтереп бул-

май. Улар�ы# дәртле, ял�ынлы бейе��әре �әр сараны# са�ыу би�әге. Тормошта бары�ы ла ал да гөл булмай, тигәндәй, проблемалар �а ю� т�гел. Шуны# бере�е я#ы бейе��әр өсөн костюмдар тектере�гә �а�ылышлы финанс мәсьәлә�е бул�а, икенсе�е – көнгәктәргә тәжрибә урта�лашыу өсөн баш�а төбәк коллективта-ры менән аралашыу етмәй. Ысынлап та, �у#�ы йылдар�а ансамбль ситкә сы�ыу�ар�ан, йә�ни б�тән төбәктәр�ә �ткән фестивалдәр�ән, мә�әни са-ралар�ан �апыл ситләште. Rоштар�а бейеккә, ю�ары�а к�тәреле� өсөн ны�лы �анат кәрәк. Ә �анаттар ос�анда �ына ны�ына. Бейе�селәр �ә �оштар ке�ек, улар�а ла �анат кәрәк...

Лена БАРЫЕВА

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

Е�е байрамы танта�ында «Көнгәк»тәр�е� сы4ышы. 2010 йыл

26«ТАМАША» №3 – 2011

Год укрепления межнационального согласия

Более 70 лет тому назад, а точнее в 1939 году в Москве при Государственном художественном институте имени В. И. Сурикова известным жи-вописцем И. Э. Грабарем была создана средняя художественная школа-интернат. А через два года началась война. Если сравнить с нашим временем, все так удивительно в мирное время закрываются

школы, а тогда ставилась такая высокая и благо-родная цель – сохранить школу, продолжать во что бы то ни стало обучение. Сразу после принятия решения об эвакуации, начались сборы в дорогу. Ехали двумя партиями, т.е. сначала часть школь-ников с воспитателями, затем другая – с препода-вателями и музыкальными работниками. Среди преподавателей были такие известные мастера как И. Э. Грабарь, В. В. Почиталов, А. П. Шорчев, Г. М. Шигаль, С. П. Михайлов, всего учащихся было 200. Пробыли они здесь более двух лет. Поче-му же было выбрано именно это село? В годы вой-ны Воскресенское было районным центром, была большая школа, в которой дети могли учиться, но и, конечно, прекрасные в округе пейзажи. Здесь ребята обрели вторую родину. Проходили вместе

с воскресенскими школьниками общеобразова-тельные предметы, играли в футбол, зимой ката-лись на коньках, санках. Юные художники жили в здании райсовета, тех, кому не хватило там места, приняли жить у себя местные жители. Мужчины села воевали на фронте, женщины работали на бывшем раньше медеплавильном заводе, выпус-

кали ящики для снарядов, лыжи для фронта, де-ревянные детали для самолетов. Достигшие 18 лет учащиеся художественной школы вместе с мест-ными одногодками уходили на фронт, шестеро из двадцати трех погибли в боях, а одному присвоено звание Героя Советского Союза. За те годы, что пробыли в старинном селе Воскресенское, у кото-рого история была связана с Крестьянской войной и именами Емельяна Пугачева, Салавата Юлаева, дети учились не только творчеству, но и труди-лись на поле, работали, как все сельские ребята, становились гражданами. Иногда не хватало еды, тогда они помогали местным жителям по хозяйст-ву, кому письма писали, кому рисовали портреты. Если не было красок, холстов, они старались их делать разными методами, как-то даже умудря-

Есть в селе галерея

Воскресенская галерея. 2010 год

Музей. 2010 год

27 «ТАМАША» №3 – 2011

лись картонку из соломы и прессованных опилок грунтовать под масло. Местные жители, которые были ровесниками юных художников и помладше, вспоминают, как быстро и технически они владели карандашом, кисточкой, тут же на виду создавали портреты, делали зарисовки. В галерее есть много картин, отдающих духом того времени. Знакомясь с историей, ребята создали композиции «Пугачев-ское войско», «Башкирская конница».

Работы, которые были выполнены в те годы, со-ставляют основу картинной галереи, их более вось-мидесяти. Виталий Михайлович Меньшиков, ему было всего 14 лет, сейчас – 84, живет в Москве, явля-ется членом-корреспондентом ассоциации худож-ников, много статей опубликовал о с. Воскресен-ске, о тепле башкирской земли в газете «Правда», к 65-летию Великой Победы в Великой Отечест-венной войне 1941–1945 годов прислал 24 работы, датированные 1941-м, 1942-м, 1943-м годами. В них – женщины в сарафанах, бородатые мужчины, пей-зажи… В публикациях есть воспоминания и сына Константина Паустовского, Вадима. Говорят, он наизусть читал «Одиссею» и «Илиаду» Гомера…

– Вообще коллекция состоит из 146 работ, 28 из которых написаны в ноябре 1941 года. С нами теперь сотрудничают дети тех учащихся. Уни-кальность нашей картинной галереи в том, что каждая из картин была передана безвозмездно. А ведь работы, написанные в военные годы состав-ляют золотой фонд. Если сложить вместе со всеми уже последними картинами, то количество кар-тин перевалило за 350, и коллекция постоянно по-полняется. Сегодня галерея экспонирует работы ишимбайских, стерлитамакских, мелеузовских, уфимских художников, недавно жители села и гос-ти знакомились с репродукциями картин индий-ского художника-философа-ученого-спортсмена Шри Чин Моя, – рассказывает экскурсовод гале-реи Татьяна Ивановна Щербакова.

К сожалению, мы не смогли встретиться с за-ведующей Воскресенской картинной галереей Еленой Барановой, 30 лет служившей искусству, поддерживающей связь московских и башкирских художников. В письмах художники, скульпторы, их дети и супруги благодарят ее за все, что она сделала и продолжает делать. Народный художник СССР, лауреат Государственной премии СССР, действи-тельный член Российской академии художеств П. Оссовский, прислал каталоги о своем творчестве с письмом, в котором говорится: «Все живые «вос-кресенцы» помнят и никогда не забудут родное село Воскресенское, жизнь и учеба в котором во время Великой Отечественной войны сделали нас русскими художниками – гражданами своей Ве-ликой Родины». «Два года в Башкирии оставили в моей жизни глубокий след, породнили с селом. Сейчас мы чувствуем эту связь. Мечтаю приехать

вместе с сыном, тоже художником, поработать у Синих Венцов», – пишет Н. Терещенко. Приезжа-ла в Воскресенское вдова скульптора-анималиста Андрея Марца, Людмила Викторовна Марц, заве-дующая отделом скульптуры ХХ века, член Союза художников России, член-корреспондент академии художеств. В разные годы приезжали В. Винокур, В. Пурыгин, В. Бабицын, Р. Кобозев.

В 1980 году по инициативе Московских ху-дожников была открыта детская художественная школа, которая расположилась в одном из зданий принадлежавших колхозу «Ленинское знамя». За время своего существования она выпустила много учащихся, которые продолжили свое обучение на художественно-графическом факультете средних специализированных учебных заведений и вузов. Директор школы С. А. Кувайцев, кстати, учился здесь же, поведал нам, что сегодня обучаются 52 учащихся, среди которых половина – воспитан-ники Воскресенской специальной коррекционной школы-интернат. В художественной школе ребята получают знания и умения по живописи, компози-ции, истории искусств, декоративно-прикладному искусству, графическому дизайну, скульптуре. Ре-бята активно участвуют в конкурсах разного уров-ня и добиваются высоких результатов.

Глядя на творчества ребят, выполненные в 40-х годах прошлого века и за последние годы, чувству-ешь перемену в жизни людей, но есть одно объеди-няющее, и это то теплое и светлое, которое исходит от картин. В книге предложений галереи и школы имеются записи, оставленные посетителями из разных уголков Башкортостана и России, Англии, Германии и других стран. Как говорят сотрудники галереи, Воскресенское является не только гор-достью Башкортостана, но и может стать одним из объектов экскурсионных маршрутов, главным звеном «Золотого кольца» республики. А туристи-ческие маршруты у нас, как известно, начинают разрабатываться.

Воскресенская картинная галерея была осно-вана в 1970 году по решению министерства куль-туры Российской Федерации и Башкирской АССР, Союза художников СССР. Статус филиала БГХМ им. М. В. Нестерова получила в 1979 году. В галерее собраны произведения изобразительного искусст-ва, а так же есть музей истории и культуры села Воскресенское, основанного в XVIII веке с началом строительства медеплавильного завода. Он раз-мещена в доме из красного кирпича, памятнике архитектуры XIX века, в котором жила семья из-вестного врача-хирурга Э. И. Корлейса (1870–1927), коллежского асессора, участника китайского по-хода, обладателя многих почетных наград Отече-ства.

Сария КУЧАЕВА

Год укрепления межнационального согласия

28«ТАМАША» №3 – 2011

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

«Хөрмәтле балалар ба�са-лары тәрбиәселә ре, ата-әсәләр! ~ур маскарад �ур-са�тары �атнашлы�ында балалар �әм �$мер�әр�е# тыу�ан көндәрен, �аилә бай-рамдарын �ткәрәбе�. Өй�ә, кафела �әм баш�а бина-лар�а сы�ыш я�ай алабы�» тигән и�лан�а к��ем төштө �әм шунда у� телефон но-мерын йый�ым. Осрашыр�а �өйләштек. Трубканы# теге осонда�ы тауыш шундай я�ымлы, ихлас, шул у� ва�ыт-та �тә таныш та ине.

Ысынлап та, ми#ә таныш кеше булып сы�ты ул. Фәнисә

Бикбаеваны, �өм�мән, Федо-ровка, Көйөргә�е, К�мертау, Мәлә�ез хал�ы бик я�шы белә. Нәфис ��� о$та�ы, я�шы ойоштороусы, бейе�се, мо#ло тауышлы тип тә таный�ар.

Сы�ышы менән Федоров-ка районы Балы�лыбаш ауы-лы �ы�ы Фәнисә бәләкәй�ән йыр-мо#�а �аши� булып �$ә, ти$тер�әренән я#ы нәмә уй-лап сы�арыр�а ә�ә$леге менән айырылып тора. ▫$мерлек осоро мәктәп, ауыл, район-ды# йәмә�әт тормошонда �айнап �тә. Урта мәктәпте тамамла�ас, Фәнисә Муса �ы�ы Мәскә� халы� сән�әте

университетыны# сән�әт графика�ы б�легенә ситтән тороп у�ыр�а инә. Тик уны тамамлар�а насип булмай у�а: бөтә булмышы менән те-атр�а, сәхнәгә тартыл�ан �ы� Стәрлетама� мә�әни-а�артыу техникумыны# режиссер�ар б�легенә ситтән тороп у�ыр�а инә. Дипломлы белгес бул�ас, �� эшене# о$та�ына ә�ерелә. «Я�мыш елдәре �ай�а �ына ташлама�ын, юлымда тик у#ыштар �ына юлдаш бул-ды, я�шы к�#елле кешеләр генә осраны. Rай�а �ына эшлә�әм дә, яр�ам итергә ә�ер тор�олар», – ти Фәнисә Бикбаева.

И# у#ышлы, ижадта ян�ан мәле Көйөргә�елә эшләгән осор�а тура килә. Ул етәксе-лек иткән мә�әниәт йортонда 13 т�#әрәк, төрлө й�нәлеш-тә ге 9 клуб эшләй, у�ыу�ан, эштән �у# биш йө�ләп кеше мә�әниәт уса�ына ашы�а. Шулай у� Мәлә�ез �өт-кон-серва комбинаты мә�әниәт йортонда эшләгәндә лә бай-та� у#ыш�а өлгәшә. Баш�орт, рус, татар халы�, �умы�сылар ансамблдәре тө�өй, бейе�, те-атр т�#әрәктәре ойоштора, агитбригадалар, ветерандар хоры менән сы�ыштар я�ай, костюмдар тектерә. Хатта бер �асан да сәхнәгә сы�ып �арама�ан кешеләр�е йыр-латып, бейетеп, я#ы талант-тар аса. Намы$лы хе�мәте лайы�лы ба�аланып, Рәхмәт хаттары менән б�ләкләнә, төрлө ижади смотр�ар�а, фес-тивалдәр�ә лауреат, дипло-

Күңеле – ете төҫлө йәйғор, киң йыһанға атлап үт кенә

Фәнисә Бикбаева. 2011 йыл

29 «ТАМАША» №3 – 2011

Wәр йыр�ы# �� мо#о, �әр ер�е# �� таланты бар. Мәлә�ез �ала�ыны# Балалар ижады йортонда «Урал» ансамбле етәк-се�е, балалар�ы �урай серенә өйрәте�се Сәйет Иш мөхәмәт улы Љузяшев баш�орт хал�ы-ны# музыка уйын �оралдары о$та�ы булара� та таныл�ан. ▫� �улдары менән ниндәй генә инструмент эшләмәй ул – думбыра, дө#гөр, дөмбөр�әк, �орнай, �амыл �урай, �амыш �урай, йыйылмалы �урай, �умы�, а�ас �умы�, �ыбы��ы. Rамыл �урай�ы тотоп, өрөп тә �арап, бик �әжәпләне�ем-де к�реп: «Бала са�та уйнап йөрөй тор�айны�, к�рә�е#, бе��е ә�рәте� өсөн эшләп бирә тор�ан бул�андар�ыр өлкәндәр», – тине ул. Ошо са�та борон ата-бабалар�ы# тормош мәктәбене# өлгө�өнә та�ы бер ми$ал асы�ланды, бала-са�а нимә менәндер мәш��л бу-лыр�а те йеш, ә �амылдан йәки �амыштан эшләнгән �урай�ы кескәй генә �улдарына тотоп, ауы�ына �абып өрөп �ара�ан,

мо# сы�арыр�а тырыш�ан бала-ны# к�#еле бермә-бер �$еше�е ила�и к�ренеш т�гелме �у#? Бәлки, шул осор�ан алып Сәйет а�ай ��е лә �и�мә$тән йыр-лы-мо#ло сән�әт донъя�ын �� иткәндер. Ата�ы о�он көй�әр-�е йырлар�а ярат�ан, был да, әлбиттә, йо�онто я�а�ан. 16 йәш лек егет Кос трома музы-ка училище�ыны# балалайка класына у�ыр�а инә, уны та-мамлап, Баш�ортостан�а �айта �әм Октябрьский �ала�ыны# музыка мәктәбендә �әм учи-лище�ында балалайка класын алып бара. Ике ти$тә йыл �теп, тыу�ан я��а �айтыу теләге көслө бул�ан�а, ул Мәлә�ез �ала�ыны# Шәкәрселәр �аса-ба�ына килеп төпләнә. Уны# я�мышыны# са�ыу бите ошо осор�а тура киләлер, мо�айын, сөнки ��е ойоштор�ан ансамб-ле менән �әр төрлө саралар�а �атнашып �ына �алмай, улар�ы мә�әни я�тан би�әй, айырым сы�ыштар �а я�ай. Ишмул-ла Дилмөхәмәтов исемендәге �урайсылар конкурсында жюри,

�урай�а уйна�анын ты#лап, ул эшләгән музыка �оралдарын к�реп, «Тарихи дөрө$лөк өсөн» �әм «Халы�сан баш�арыу�ы �а�лау» номинацияларында е#е� се тип билдәләй. Уны# Аза мат Зәйнә�әбдинов, Сала-уат Буранбаев �әм та�ы бик к�п у�ыусылары конкурстар�а �атнашып е#е��әргә өлгәшә, Өфө сән�әт академия�ы �әм Rазан мә�әниәт институтында белем ала. Сәйет а�ай�ы# эше-не# �әм у#ыштарыны# ы#�ай булыуы �аилә�енә бәйләнгән, �атыны Та#�ылыу баш�орт мә�әниәтенә �аши�, �ы�ы Гөлнар скрипкала о$та уйнай, улы Вадим – рәссам. К�ркәм холо�ло, матурлы��а ынты-лып, ма�саттар �уйып йәшә�се Сәйет а�ай менән журнал у�ыу-сыларыбы��ы ла ошо мә�әлә аша таныштырыуыбы��а шат-бы�. Арабы��а шундай кешеләр ни тиклем к�берәк бул�а, тор-мошобо� �а йәмлерәк, йәнлерәк булыр.

Сәриә ИШЕМIОЛОВА

мант исемдәренә лайы� була. Шулай �а ул: «Мине# өсөн и#-и# �ур б�ләк – я�таштарым-ды# урамда танып, я�ты йыл-майыу�ары, и�тибары �әм их тирамы», – ти.

Фәнисә апай�ы# �ис бер ва�ыт тик ултыр�анын к�р-мә$�е#. Бер нисә эште бергә алып барыр�а форсат таба. Төп эше – ауыл хужалы�ы предприятиеларын, фермер-�ар�ы сифатлы орло�тар ме-нән тәьмин ите�се коммер-ция фирма�ын етәклә�, ә буш ва�ыттарында ��ене# ярат�ан, к�#еленә ят�ан шө�өлө – бай-рамдар, туй�ар �ткәре�. Ижа-ди донъянан айырым йәшә��е �ис тә к�� алдына килтермәй

ул, балалар байрамы бул�ын-мы, юбилей йәки туй танта-на�ымы, барлы� саралар�а көсөн, булмышын �ала, шу�а ла улар театрлаштырыл�ан тамаша�а, дөрө$өрәге, к�ркәм сәхнә ә$әренә ә�ерелә. Би-герәк тә эске�е�, айы� туй-�ары у#ышлы �тә уны#. Бын-да, әлбиттә, бала са�ынан алын�ан дини тәрбиә лә яр�ам итә тор�андыр. Rөрьән сер�әрен өйрәне�гә, дини �илем алыу�а ла ва�ыт таба. Кескәй�әр�е# ярат�ан әкиәт герой�арын кә��әләндергән маскарад �урса�тарын эш-лә��ә Мәскә��ә у�ы�ан са-�ында ал�ан белеме яр�ам итә. Образдар тыу�ырыу�а

�ы�ы Лилиә, кейә�е Нияз �әм ейәне Моратты# яр�амы ла �ур. Уны# коллекция�ында әле 15-кә я�ын папье-машенан я�ал�ан �урса� бар. Бизнес �әм сән�әт ике�е ике төрлө өлкә, улар�ы нисек тура кил-терә �у# Фәнисә Муса �ы�ы? «Батша�ы� йәшәп бул�а ла, а�са�ы� йәшәп булмай, сән�әт, мә�әниәт өлкә�ендә эшлә�селәр�е# бөгөн эше бик т�бән ба�алана. Ә кешесә йәшәге килә, – ти ул. – Ком-мерция�а биреле�ем ана шул кешесә, матур итеп йәшәге килгәндән бул�а, сәхнә – к� #ел талабым, йәшә�ем мә�әнә�е».

Лена АБДРАХМАНОВА

Милләт:ара татыулыҡты нығытыу йылы

Ҡулы оҫта, күңеле моңло

30«ТАМАША» №3 – 2011

Хәтирә

Баш�а шәхси фондтар менән са�ыштыр�анда Мәсә��товтар фондыны# ��енсәлеге шунда, унда Бә�әр Әхмәт �ы�ы Йосопованы# ��ене# генә т�гел, ә уны# төрлө өлкәлә у#ышлы эшләгән бер ту�ан �усты-�е#леләрене# дә документтары йыйыл�ан. Уны# ике �е#ле�е – Ма�и Дауыто-ва �әм Гә��әр Rа�арманова – у�ытыусы булып эшләгән, өсөнсө �е#ле�е Ма�инур Бикмөхәмәто-ва – врач, �аулы� �а�лау отличнигы, �усты�ы Абдулла Мәсә��тов – Бөйөк Ватан �у�ышында �әләк бул�ан яугир.

Бә�әр Әхмәт �ы�ы Йосопованы# тормош юлы-на �а�ылышлы мә�л�мәттәр, ижади эшмәкәрле-ген са�ылдыр�ан документтар, тамашасыла-рыны# я��ан хаттары, у�а арнал�ан и$тәлекле я�ыу�ар, китаптар, мә�әләләр, хәтер кисәләренән мә�л�мәттәр, төрлө образдар�а төшкән фо-то��рәттәр туплан�ан. Архив документтары 1911–1996 йылдар�ы са�ылдыра �әм киләсәктә лә был шәхси фонд Бә�әр Әхмәт �ы�ы Йосопова-ны# я�ты и$тәлегенә арнал�ан я#ы мә�л�мәттәр менән тулыланып тораса�.

Ырымбур өлкә�е Орск �ала�ы янында�ы Д�рткел ауылында 1901 йылды# 21 декабрендә

тыуѓан �ы�, бәлки, киләсәктә баш�орт драма-тургия�ын, баш�орт театрын �$тере�гә, уны# ��енсәлектәрен асыу�а юл �алырмын тип уйла-ма�андыр �а.

От�ор, эш �өйө�сән, белемгә ынтыл�ан �ы� 1915 йылда Орск у�ытыусылар курсын тамамлап урын-да�ы мәктәптә эш башлай. Сән�әткә бул�ан �өйө� ө$төнлөк аламы, 1916 йылда Орск Йәштәр союзы эргә�ендәге ��ешмәкәр театрында ул Люси псев-донимы а$тында беренсе спектаклдә �атнаша.

Әммә ошо йылда Бә�әр апай�ы# тормошонда бул�ан оло ва�и�а уны# бөтөн киләсәк тормошон ��гәртә. Ул ва�ытта йәш драматург Мирхәй�әр Фәйзи өмөтлө йәш �ы��а ��ене# «_әлиәбаныу» пьеса�ында төп ролде ышанып тапшыра. Пре-мьера бик у#ышлы �тә. Беренсе булып _әлиәба-ныу ролен о$та итеп баш�арып, йәш Бә�әр апай был пьесаны# киләсәгенә юл аса. Ошо көндән алып драматург менән актриса ара�ында ижади ду$лы� башлана. Актрисаны# йәшлек йылда-ры илебе��ә бар�ан �атмарлы осор�а тура килә. Rә�әрле граждандар �у�ышы башлана.

Шул ва�ыттан Бә�әр Йосопова Rы�ыл Армия �әскәр�әре алдында сы�ыш я�ап ��ене# я�мышын сәхнә менән, �у#ыра� Баш�орт театры менән ��мергә бәйләй.

Константин Треневты# «Любовь Яровая» спектаклендә у#�ан �атын роле 1937 йылда актри-саны# сиратта�ы �ур у#ышы булды. ▫�е у�ытыу-сы бул�ан�алыр, ул төп ролде – Любовь Яровая образын – шундай �ур о$талы� менән баш�арып, баш�орт �атын-�ы�ыны# �$еш кимәлен билдәләй �әм баш�орт сәхнә�ене# �ур асышына ә�ерелә. Саф к�#елле, нескә той�оло _әлиәбаныу образы баш�орт сәхнә�ене# ши#мә$ к�рке бул�ан ке�ек, көслө ихтыярлы рус �атыныны# образы ла уны# у#ма$ би�әге булды.

Был ролдәргә тиклем 1929 йылда Баш�орт драма театры Н. Гоголде# «Ревизор» спектаклен �уя. Унда актриса�а Анна Андреевна ролен тапшыралар. 1930 йылда «_әйеп�е� �әйеплеләр»�ә (А. Островский) та-лантлы актриса Кручинина ролен яратып баш�ара.

Башҡорт театры әсәһеАрхив документтары менән эшләгәндә һәр кеше, үткән йылдарҙа, йәиһә быуаттар арауығын:

да булған ваҡиғаларҙы, шул дәүерҙә йәшәгән кешеләрҙең тормош:көнкүрешен өйрәнеп, шул ваҡытҡа, осорға үҙе лә инеп киткәндәй була.

Халҡыбыҙҙың йөҙөк ҡашы, республикабыҙҙың сәнғәтен булдырыуға, үҫтереүгә ҙур өлөш ин:дергән Бәҙәр Әхмәт ҡыҙы Йосопованың Башҡортостан Республикаһы йәмәғәт берекмәләренең үҙәк Дәүләт архивындағы бик үҙенсәлекле шәхси фондындағы мәғлүмәттәр менән танышырға насип итте.

Бә�әр Йосопова Н. Гоголде� «Ревизор» спектаклендә Анна Андреевна ролен баш!ара. 1929 йыл

31 «ТАМАША» №3 – 2011

Хәтирә

Шулай у� Сә�ит Мифтаховты# «Wа�мар» пье-са�ында хәйләкәр, у$ал, �ылансы� ▫лмә$бикә, Афзал Та�ировты# «Алатау»ында �ыйыу парти-занка Зө�рә, В. Мортазин-Иманский�ы# «Сала-уат» спектаклендә көслө, ихтыярлы, оло йөрәкле Көнбикә, Михаил Шолоховты# «К�тәрелгән си-�әм»ендә шат к�#елле, көләкәс Лушка, Александр Островский�ы# «Бирнә�е� �ы�» пьеса�ында �� �ы�ын телә�ә кемгә �атыр�а ә�ер тор�ан яуыз Огу-далова �. б. бик к�п төрлө образдар тамашасылар к�#елендә юйылма$лы� э� �алдыра.

1924 йылдан алып ��мерене# �у#�ы көндәренә тиклем Бә�әр Йосопова Баш�орт академия дра-ма театрында оло хе�мәт юлы �теп, 1935 йылда Баш�орт АССР-ыны# ат�а�ан�ан, 1940 йылда – Баш�орт АССР-ыны# халы� артистка�ы исеме ала. Был данлау�ар�а Бә�әр апай �әр са� ижади хе�мәт менән яуап бирә �әм ��ен ил алдында бу-рыслы итеп �анай.

Бә�әр Йосопованы# шәхси фондында �а�-лан�ан документтарґа РСФСР-�ы# ат�а�ан�ан сән�әт эшмәкәре Фәйзи _әскәров Бөйөк Ватан �у�ышы тура�ында былай тип я�а: «1941 йылда артистар Мәскә�гә декада�а йыйын�ан осор�а �у�ыш башланып китте. Илебе��е# көнбайы-шынан эвакуациялан�ан �аиләләр, �у�ышта яралан�ан �алдаттар Өфөгә к�п килде. Госпи-талгә әйләндерелгән мәктәптәр�ә, станция аша

�ткән тимер юл составтарыны# платформала-рында, казармалар�а көн �айын 10–12-шәр кон-церт �уя инек. Был концерттар�а Бә�әр Йосо-пова, Әмин Зөбәйеров, Зәйт�нә Бикбулатова, _абдрахман Хәбибуллин, Мә�әф�р Хисмәтул-лин, Хәбир _әлимов, Хәләф Сәйфуллин, _ата Сөләймәнов, _иниәт Ушанов, Тамара Хо�ай-бир�ина, Зәйт�нә Насретдинова �әм баш�алар ә��ем �атнашты». Ошо ха�та Бә�әр Йосопова ��ене# хәтерлә��әрендә: «Был концерттар яра-лы �алдаттар�ы# нисек рухын к�тәргәнен к�рә �әм а#лай инек. Бе� С. Шәрипова менән милли йыр�ар, бейе��әр баш�ар�ы�, ә _иниєт Ушанов �урай�а �ушылып уйнай ине».

Бә�әр Йосопова та�ы ла бер көндәлегендә Гоголде# «Театр – ул бөйөк мәктәп: ул и$әп�е� масса�а, ме#әрләгән халы��а бер юлы йәнле �әм фай�алы дәрес бирә... Донъя�а бик к�п мәрхәмәтле ����е әйтә тор�ан кафедра ул» тигән ����әрен я�ып �уй�ан. Бөйөк Ватан �у�ышы йыл-дарында я�ыл�ан был ����әр актрисаны уйлан-дыр�андыр �а дошман�а әсе нәфрәт уят�андыр.

Оло талант эйә�е Бә�әр Йосопова 1942 йыл-ды# кө�өндә 22 кешенән тор�ан делегация со-ставында фронт�а юллана, Баш�орт кавалерия дивизия�ы яугир�ары менән осрашып, улар ал-дында сы�ыш я�ап, полктар�а барып, �өйләшеп, я�ындарыны# к�стәнәстәрен, сәләмдәрен ет-

Х. Ибра�имов, «Башма4ым». Бә�әр Йосопова (унда) Сәрби әбей ролендә ћәм Ә. Сады!ова. 1945 йыл

32«ТАМАША» №3 – 2011

керә. Та�ир К�симовты# полкында�ы осрашыу�ы Бә�әр Йосопова айырыуса я�ын �әм йылы бул-ды тип и$ләй. Баш�ортостандан килгән делега-цияны �алдаттар �алма бешереп, самауыр �ай-натып көткән. Яугир�ар �а ���әрене# �а�ыныу хаттарын, сәләмдәрен тыу�ан я�ына – я�ында-рына – ебәрә. Wу�ыш яланында�ы осрашыу�ар ике я��а ла дәрт, сәм биргәндер. Актриса был дә�шәтле �у�ыш йылдарында айырыуса бөтә йөрәк ял�ынын биреп ижад итә.

Халы� алдында�ы хе�мәттәре өсөн Бә�әр Йо-сопова�а 1944 йылда РСФСР-�ы# ат�а�ан�ан ар-тисы тигән ю�ары исем бирелә �әм шул у� йылда ул «Почет билдә�е» ордены менән наградлана.

1955 йылда Баш�орт академия драма театры Мәскә��ә �ткәрелгән баш�орт ә�әбиәте �әм сән�әте декада�ында 4 спектакль менән �атна-ша. М. Кәрим ә$әре буйынса ә�ерләнгән «Я#�ы� �айын» драма�ында агроном �ы� Зөләйха, М. _афури�ы# «Rара йө��әр» спектаклендә Мәср�рә, А. Чеховты# ә$әре бу йынса �уйыл�ан «Ваня а�ай» спектаклендә Мария Васильевна ро-лендә сы�ыш я�ап, декада спектаклдәрендә �ур у#ыш�а ирешә Бә�әр Йосопова. 1955 йылда ты-рыш хе�мәте өсөн ул Хе�мәт Rы�ыл Байра� ор-дены менән наградлана.

Бә�әр апай�а бирелгән ма�тау грамоталарын, рәхмәт хаттарын, уны# ижадын са�ылдыр�ан

мә�әләләр�е �анап бөткө�ө�. Мә�әлә автор�ары, республикабы��ы# к�ренекле я�ыусылары, сән-�әт эшмәкәр�әре Бә�әр апай�ы# ��мерене# �у#-�ы көндәренә тиклем бар булмышы менән те-атр донъя�ында йәшә�ен, ха�лы ял�а сы��ас та йәштәргә ��ене# бай эш тәжрибә�е менән урта�лашып, яр�ам ите�е ха�ында �өйләй. Ул оло�айып театр�ан кит�ә лә, сән�әттән китмәгән.

_иниәт Ушанов баш�орт халы� бейе��әрен я#�ы� баш�арыусылар�ан беренсе бул�а, Бә�әр Йосопова баш�орт �атын-�ы��ары бейе��әрен сәхнәгә алып сы�ыусы и# тә�ге артисткалар�ы# бере�е бул�ан икән. Бә�әр Йосопованы 60 йәшлек юбилейы менән �отлап, Фәйзи _әскәров: «Wе� баш�ар�ан �о�ландыр�ыс халы� бейе��әренә табынам. Wе� сән�әт өлкә�ендә мине ябайлы��а өйрәте�се у�ытыусым», – тип я�а.

Бә�әр апай�ы# талантына, бар булмы-шы менән сән�әт донъя�ында йәшә�енә, ул тыу�ыр�ан образдар�а �о�ланып, баш�орт ха-лы� ша�иры Рәшит Ни�мәти ошондай ши�ыр юлдары я��ан:

Бә*әр апа, ти+әм, 9пкәләмә,Ул – образы барлы� апаны3.Ул к93елдә Кручинина,Яровая булып +а�ланыр.

Хәтирә

1928–1929 йылдар�а4ы Баш!орт дә ләт театры коллективы. Бә�әр Йосопова – өсөнсө рәттә ћулдан у�4а ту4ы�ынсы.

Мәлә�ездәре� мәәни тормошо

«Көнгәк» халы� бейе�әре ансамбле.2011 йыл

«Райхан» татар халы� вокаль ансамбле. 2010 йыл

«Днипро» украин халы� ансамбле. 2011 йыл

«Туслох» сыуаш халы� ансамбле. 2010 йыл

«Урал а&ылташтары» уры& йырары халы� ансамбле. 2011 йыл

'отло бул(ын (абантуй! 2010 йыл

Мәлә�ез �ала мәәниәт (арайы алдында халы� байрамы. 2010 йыл

Томансы ауылы о&табикә(е Шәкирә Бәриева. 2011 йыл

Майанда – Бөйөк Е�е� Байрамы тантана(ы. 2010 йыл

Мәлә�ез балалар музыка мәктәбе у�ыусылары сы-ыш я(ай. 2010 йыл

Воскресенск картиналар галерея(ы мөдире Елена Баранова. 2010 йыл

«Байрам-а рәхим итеге!» 2010 йыл

Мәлә�ез балалар музыка мәктәбе у�ыусылары «Балалар (абантуйы»нда

сы-ыш я(ай. 2010 йыл

«Аманат» фольклор (әм мәәниәт �әге коллективы. 2010 йыл

«Өс ырыу» стела(ы. 2009 йыл

Ергәндә – я�ы мәәниәт йорто. 2007 йыл

Реклама

33 «ТАМАША» №3 – 2011

Хәтирә

Бә�әр Йосопова ��ене# илле йылдан ашыу ижад ��мерендә йө�ләгән образ ижад иткән. Улар ара�ында йәш �ы��ар �а, �арсы�тар �а, бик к�п милләт вәкилдәре, төрлө �өнәр кешеләре лә бул�ан.

Баш�орт я�ыусылары Бә�әр Йосопованы# и# я�ын ду$тары булыуын да әйтмәй ките� мөмкин т�гел. Улар – Дауыт Юлтый, Төхфәт Йәнәби, _өбәй Дә�ләтшин, Wә�иә Дә�ләтшина, _абдул-ла Амантай, Рәшит Ни�мәти �.б. Ә йәш я�ыусы-ша�ирәләргә ул ысын к�#елдән кә#әш бире�се лә бул�ан.

Я�ыусылар Ибра�им Абдуллин, _әзим Ша фи�ов, Я�уп Rолмой, режиссер Әхәт Әб-сәләмов, БАССР-�ы# халы� артистка�ы _әлиә Абы�гилдина �. б. Бә�әр Йосопованы театр�ы# бәләкәй генә у#ышына ла ихлас шатлана бе-ле�се «театр�ы# әсә�е» тип я�а. РСФСР-�ы# �әм БАССР-�ы# ат�а�ан�ан, БАССР-�ы# халы� артистка�ы, билдәле я�ыусы Рә�и�ә Янбулато-ва Бә�әр апай�ы# я�ты и$тәлегенә арнап я��ан ши�ырында былай ти:

Апай *а +ин, әсә лә +ин булды3 бе*гә,Нур сәсте3 +ин тормошта +әм сәхнәбе**ә,Ни3ә шулай иртә йомдо3 к9**әре3де,Бе*гә ауыр буласа�ын белмәне3ме?

Ишетәм +ине, к9рәм +ине +әр урында,/ин тере+е3 – бе**е3 арала +ин +аман,«Хал�ы +өйгән – мә3ге тере, 9лем+е* ул»Тигән +9*гә мин ышандым хә*ер тамам.

(1969 йыл)

Бөгөнгө көндә республиканы# Театр эш мә-кәр�әре союзы рәйесе, Баш�ортостанды# халы� артисы Әхтәм Әхәт улы Абушахманов та Бә�әр Йосопова ха�ында бик я�ты хәтирәләре менән урта�лашты. 1968 йылда Әхтәм Әхәт улына Бә�әр Йосопова менән бергә кино�а төшө� бәхе-те насип бул�ан икән.

– Ул йылдар�а мин студент инем әле, кино төшөрөргә Шишмә районына бар�ы�. Фильм-ды# исеме «Кем йырланы?» тип атала ине. Мин яралан�ан �алдат, ә Бә�әр Йосопова ми-

Бә�әр Йосопова Башљортостан делегаттары менән фронтта Башљорт кавалерия дивизия�ы яугир�ары менән осрашыу ваљытында. Ћулдан у�4а: Таћир Тайып улы К симов – данлы Башљорт кавалерия�ы

дизия�ыны� полк командиры, М. Нәзиров – дивизия комиссары, Сә4ит Әлибаев – полк комиссары, Б. Нураева – СССР Журналистар союзы а4заћы, «�ы�ыл Баш!ортостан» гәзите хе�мәткәре,

Мөхит Вальшин – Баш!орт АССР-ы Министр�ар Советы рәйесе урынба1ары, Бә�әр Йосопова – Баш!орт АССР-ы� халы! артистка�ы, Г. А. Белов – корпус командирыны� сәйәси эш буйынса урынба1ары, полковой комиссары ћәм Зотов – инициалдары, вазифа�ы к р�әтелмәгән. 1942 йыл

34«ТАМАША» №3 – 2011

Хәтирә

не# әсәйем ролен баш�ар�ы. Был фильмда Бөйөк Ватан �у�ышы йылдары са�ыла. Ны� яралан�ан �алдат тимер юл вокзалында, поез-дар�а а�ашып тыу�ан я�тарына �айтып етә ал-май �әләк була. Ул гел ��ене# әсә�ен, �өйгән йәрен �а�ынып и$кә ала. Фильмды# а�а�ы ауыл өйөндә самауыр �айнатып, яугир улын бына �айтыр тигән өмөт менән көткән Әсә сәхнә�е менән тамамлана.

Был фильмдан �у# киносылар хушлашыу табыны ойоштор�ан ине. Бөгөнгөләй к�� ал-дымда тора, шул ва�ытта�ы Бә�әр апай�ы# йәштәрсә дәрт, е#ел хәрәкәттәр менән бар-ма�тарын шартлатып и$ киткес итеп бейе�е, – тип Әхтәм Абушахманов Бә�әр апай�ы# к�#еле менән ябай, яр�амсыл кеше булыуын да �ы�ы� ө$төнә алып �тте.

Театр донъя�ыны# йәмә�әт эштәрендә �ай-нап йәшә�се Бә�әр апай баш�орт �атын-�ы��ары ара�ынан республикабы� театр йәм�иәтене# беренсе рәйесе бул�ан. Өфөлә Актер�ар йортон тө�өтө� өсөн Мәскә�гә к�п тап�ыр�ар рөхсәт

�орап мөрәжә�әт итеп, тө�өлөштө 1 йылда та-мамлар�а тигән �арар сы�арта ал�ан.

Бә�әр Йосопованы# тыуыуына 100 йыл ту-лыу у#айынан Рәсәй Театр эшмәкәр�әре сою-зы 2002 йылды# 4 мартында, Баш�ортостанды# халы�, Рәсәй�е# ат�а�ан�ан артистка�ы Бә�әр Йосопованы# сән�әт өлкә�ендәге �а�анышта-рын и$әпкә алып, Өфөләге Актер�ар йортона уны# исемен бирергә тигән �арар �абул итә.

...Wыу�ар а�ыр, йылдар у�ыр, Мәжит _афури исемен йөрөткән Баш�орт дә�ләт академия дра-ма театры йәш таланттар менән тулылана торор, заман�а хас я#ы ролдәр уйналыр. Тарихты# ал-тын битендә Бә�әр Әхмәт �ы�ы Йосопованы# исеме мә#ге бал�ыр. Ысын-ысындан театр�а ни-ге� �алыусы халы� артистка�ы булып к�#елдәр�ә ил�ам уятыр.

Луиза IИНИӘТУЛЛИНА, Баш!ортостан Республика�ы йәмә4әт

берекмәләрене� X�әк дә ләт архивыны� б лек начальнигы

М. Фәйзи, «Аѕылйәр». Бә�әр Йосопова бай !атыны ролен баш!ара. Фотоны� йылы билдә�е�

35 «ТАМАША» №3 – 2011

Конкурсҡа

Тал�ын �ына көй я#�ырай.Автор өсөн сәхнә ситенә микрофон �уйыл�ан.

Автор сы�а.

Автор. Борон-борон заманда т�гел, ә бөгөнгө көндә йәшәгән, ти, бер Әтәс – �аилә башлы�ы.

К�#елле көйгә �анаттарын �а�а-�а�а, �у�ырайып Әтәс сы�а.

Әтәс. Кикирик�-�-�к!Автор. Wәм уны# �аилә�е…

К�#елле көйгә �ур�ылдай-�ур�ылдай, өс бөртөк себешен эйәртеп, Тауы� килеп сы�а. Автор улар менән

таныштыра. Wәр �ай�ы�ы, бер а�ым ал�а сы�ып, баш эйә.

Автор. Бөтмөрбикә, На�лыбикә, Иркәбикә, Шу�-бай. Улар �ала�а барыр�а йыйын�андар, ти. Әсә бала-ларыны# хәтерен я#ыртыр өсөн та�ы бер тап�ыр юл �а�и�әләрен а#лата.

Автор юл билдәләрен к�р�әтеп «Себештәрем» йырын (Т. Муталлибова ����әре, Г. Гусейнли көйө) йырлай.

Тауы� себештәренә төрлө хәрәкәттәр я�ап к�р�әтә. Улар бергәләшеп бейей. Ә Шу�бай и�тибар�ы�. Гел артта �ала.

Әсә�е �уш�анды эшләмәй. Әтәс ��ене# ба�а�ын белеп кенә сәхнә буйлап �у�ырайып йөрөп тора, себештәрен

�урсалай.

Автор (Тауы�ты3 йырын йырлай).Rоро�-�оро�, �оро�-�оро�,Был билдәнән �ур�, �ур�, �ур�!Wа�лан, йәме, к�� нур�айым, Бигерәк шу��ы#, улы�айым.

К�р, кескенәм, йомша��айым, Светофор�а �ы�ыл ут.Мине# ке�ек көтөп тор �а Йәшел ут�а �ына сы�.

▫теп тора машиналар,Балам, и�тибарлы бул.Бындай зебра «ят�ан» ер�әУрам аша �ына юл.

Rа�и�әләр �тәмәйсә,Йөрөргә �ин �ур�, �ур�, �ур�!И$ән-�ау �$ә�е# кил�ә, Ты#ла, балам, �ор�, �ор�, �ор�.

Йыр�ы# а�а��ы куплетында Әтәс себештәрен са�ырып ала. Шомло көй я#�ырай. Rара кейемдә Rот�о сы�а.

Автор. Rот�о, яуыз Rот�о килде! Хә�еф-бәлә алып килде!

Rот�о �ара яулы�ын бол�ай-бол�ай себештәр тирә�ендә бейей.

Әтәс менән Тауы� себештәрен �урсалай, юлды аша сы�ыр�а әй�әй.

Ә Шу�бай�ы Rот�о ә�рәтеп алып �ала. Әтәс �аилә�ен алып сы�ып китә.

Шу�бай ��ене# тороп �ал�анын �и�мәй �ала.

*от�о (Шу�бай*ы3 �ола�ына шыбырлай). Ты#лама, �ин бит �ур �$те#. ▫�е# йөрө! Ты#лама-а-а-а …

Rот�о сы�ып китә. Шу�бай ��ен батыр ке�ек хис итә. Бер нимәнән дә �ур�ма�анын белгертеп йырлай.

Шу�бай. Мин йырлап барам-барам,Ди#ге� ми#ә тубы�тан…Тан-тан-тан...Wис тә мин а�ашмайым,Бер ни�ән дә �ур�майым,Светофор�а, Билдәгә минWис бер ва�ыт ба�майым.

Машиналар, �ы��ырт�ыс тауыштары. Ә Шу�бай�ы# �ола�ында плеер. Музыка ты#лай, бейеп тә китә. Бер нимәгә лә и�тибар итмәй. Rапыл тормоз�а

ба$�ан көслө тауыш ишетелә. Шу�бай йы�ыла. Сирена тауыштары ишетелә. Сәхнәгә врач менән

милиционер инә. Врач ә�ер бинттар�ы Шу�бай�ы# башына �әм �улдарына кей�ергәс, уны носилка�а

ултырта. Милиционер «Юл йөрө� �а�и�әләре» китабын к�р�әтә.

Милиционер. Оло ���ен ты#лама�ан, Rа�и�әне �тәмәгән –Орол�ан да бәрелгән, ти.

Автор. Юл йөрө� �а�и�әләрен,Ду$тар, �әр са� �тәйек!Rы�ыл ян�а, көтәйек! Wары ян�а, көтәйек! Тик йәшелгә �тәйек!

Музыка а$тында бөтә �атнашыусылар те�елеп сы�ып баш эйә.

Гөлсара ХӘТМУЛЛИНА,М.Ис!ужин исемендәге

136-сы баш!орт лицейыны� директор урынба1ары.

Өфө !ала�ы

Шуҡбай бәләһеЮл йөрө9 �а�и*әләрен пропагандалау өсөн агитация сценарийы

*атнашалар:АвторӘтәс

Шу�байRот�о Бөтмөрбикә

На�лыбикәИркәбикә

36«ТАМАША» №3 – 2011

Конкурсҡа

Сәхнәне# бер мөйөшөндә тирмә. Артта – урман. «Урал» баш�орт халы� йыры я#�ырай.

(Rурай �әм йыр бул�а ла ярай.) Йыр барышында сәхнәгә Салауатты# әсә�е сы�а. Тирмә янына ултырып таш тирмәндә �урмас тарта башлай.

Музыка тауышы тына бара. Әсә кеше әкрен генә �ушылып йырлай.

Әсә.Аяма�ан йәнен, т�ккән �анын,Wис бирмәгән баш�орт Уралын!

Уны# йырла�анын 7 йәштәр�әге Салауат ты#лап тора ла әсә�е янына килеп ултыра. Ты#лай.

Әсә. Мәхм�т ауылынан Байназар улы Байы� Ай�ар сәсән сы�ар�ан был йыр�ы, улым!

Салауат. Инәй! Мин дә, �ур �$кәс, Байы� Ай�ар �ыма� сәсән булып йыр�ар сы�арам, атайым ке�ек �ыйыу булам.

Әсә. Ауы�ы#а бал да май, улым! Әлегә �$ергә, к�п белергә кәрәк �и#ә. А�ыллы сәсән дә, �ур�ыу белмә$ батыр �а булыр�ы#.

Тал�ын �ына бишек йыры а�ыла. Әсә�е Салауатты# башын тубы�ына �алып �ыйпай.

Әсә (йырлай). Ил батыры шул булыр,W��е уны# бер булыр,Wәр са�ында иле өсөнБары я�шы уй булыр.

Шул са� әкрен генә «Салауат» (Ф. И�рисов көйө) маршы ишетелә башлай. Фанфаралар уйнай. Тауыш көсәйә. Әсә менән Салауат сы�ып китәләр. Сәхнәгә

А л ы п бары усы, йәки За ма н да ш сы�а. Ул бе��е# осор кейемендә.

Замандаш. Бе� Алтауыл Т�бәлә$ ырыуына �ара�ан Илсекәй ауылынанбы�. Ри�әйәттәр�ә �$мер Салауатты# Т�бәлә$ �абантуйында �ат-нашыуы тура�ында бәйән ителә. Урмансы ауылы батыры Мыр�аш исемле ата�лы у�аман-көрәшсе менән көс �ынаша йәш егет. Салауат е#ә!

За ма н да ш �өйләгән арала сәхнәгә Са лауат менән М ы р�а ш сы�а �әм көрәшә. «Салауат е#ә!» тип

әйткәс тә Салауат «е#еп» �улын ө$кә к�тәрә. Улар янына Илсекәй ауылы батыры Би к �ол сы�а.

Бик�ол. Wай, афарин, Салауат!Мыр+аш. Шәп егет!Салауат. Wаумы, ил а�а�ы! (4уш �уллап килеп

к9решә.)Бик�ол. Wаумы! Афарин, Салауат! Хә�ер инде

14 йәшендә айыу аула�ан, көрәшеп а�аларын е#гән, тигәнгә ышанып була. Салауат энекәш! Та$ыллы�та ти#е# ю�!

Салауат. Рәхмәт!Мар+аш. Бына к�рер�еге�, бе��е# тирәләге

и# көслө егет, бил бирмә$ көрәшсе Салауат ба-тыр буласа�. Мин әйтте тиер�еге�! (Салауат-ты3 яурындарынан �а�а.)

Салауат. Рәхмәт, Мыр�а�әле батыр! Әйт кән-дәреге� ра$�а сы��ын!

Wөйләшә-�өйләшә сәхнәнән сы�ып китәләр. Артынса сәхнәгә йәш-елкенсәк уйын �орор�а

йыйыла башлай. К�#елле көй�әр ишетелә. Салауат та бар. Rы��ар бейеп йөрөй,

егеттәр �ул саба. Бейеп бөткәс, А�бикә Салауатты бейергә са�ыра.

А�бикә. Әй�ә, Салауат батыр, бейергә!*ы++ар (та�ма� әйтәләр).

Алтын таба�тар эсенәХөрмә емештәр кәрәк,Хөрмә емештәр ашар�аАлтын �ала�тар кәрәк.Алтын �ала�тан ашар�аСибәр �ы��ар �а кәрәк,Сибәр �ы��ар�ы# �аршынаМатур егеттәр кәрәк.

Са лауат менән А�би кә бейей.

Салауат (бейеп ту�та�ас). Рәхмәт, �е#лем!

Т�бәлә$ ырыуыны# егеттәре Салауат менән я�ындан танышалар.

Салауат Юлаев исеме – мәңгелек

С. Юлаевты3 тыу�ан көнөнә ба�ышлан�ан кисә өсөн сценарий

*атнашалар:ӘсәСалауат

ЮлайЗамандашБик�ол

Мыр�ашА�бикәЕгеттәр

37 «ТАМАША» №3 – 2011

1-се егет. Wаумы, Салауат �ор�аш!2-се егет. «Егет, батыр бул!» тип �өй�ә әле,

Салауат сәсән..Салауат («Егеткә« ши�ырын +өйләй).

Бейектә оса �о��он �ош,Унан бейек осор ыласын бар.Ыласындан да бейек оса тор�анRош батша�ы – �ый�ыр бөркөт бар.Шул бөркөттәй, егет, батыр бул,Тай�аны#да таян ду$тар�а.Яу�а, ары$ландай аж�ырып,Йән аямай ташлан дошман�а!

Бер егет»Байы�» көйөнә бейергә сы�а. Бейе� тамаланып килгәндә сәхнәгә За ма н да ш сы�а.

Бар егеттәр �ә тамашасы�а ар�а�ы менән әйләнеп, сәхнәне# артына те�елә. Rы� �әм малай�ар улар�а яу кейемдәре кей�ерә. К�крәксә, тимер баш кейеме,

�ө#гө, �ал�ан тотторалар.

Замандаш. А�налин Юлай улы Салауат, яу�а са�ырып, төрлө төбәктәр�ән егеттәр�е туплай башлай. Собхан�ол Килтәков Т�бәлә$тәр�е# 25 батыры менән 1773 йылды# декабрендә �к Пу-гачев атаманы Кузнецов отрядына �ушыл�ан була. Ә 1774 йылды# башында Салауат та �� батыр�ары менән Пугачев �әскәр�әренә килеп �ушыла.

Егеттәр яу кейемендә. Улар тамашасы�а �арап те�елеп ба$а. Салауат ал�ара� сы�а. Егеттәр у�а

�арай.

Салауат. Тыу�ан ер�әр�е �а�лап �алыр өсөн изге яу�а ә�ер�еге�ме, бөркөттәрем?

Егеттәр. Ә�ер! Ә�ер!Салауат. Илсекәй�ән бында кемдәр бар?

Егеттәр сиратлап исемдәрен атай�ар.

1-се егет. Мин – Әбдеш Та�ил булам!2-се егет. А��ары Йосопов!3-сө егет. Илсекәй Бикту�анов! Старшина

булам!4-се егет. Тимәт Ишту�анов!5-се егет. Бик�ол Тә�ешев!6-сы егет. Rалма� Кө$әпәев!Замандаш. Илсекәй�ән та�ы ла Сәфәр Сма-

�ов, К�сәш Мишәров, Монас Бикту�анов, Назар �ол Балтасов, С�рәкәй�ән Rалма��ол Килтә ков, Ары$лан�ол Собхан�оловтар �әм баш�а бик к�п егеттәр була был яугир�ар рәтендә.

Салауат. К�к ыласынды# бала�ыБау�а �лә талпынып, Я�шы атаны# бала�ы Шә�ит �лә яу йөрөп.

Музыка. «Салауат нисә йәшендә» йырын йырлай�ар. Wу#�ы куплетын йырлай-йырлай егеттәр Салауат

артынан сәхнәнән сы�ып китәләр.

Замандаш. Халы� элек-электән улдарыны# батыр йөрәкле, көслө беләкле булыуын, ил я�мышы өсөн янып йәшә�ен теләгән. Сала-уат та хал�ы өсөн ��ен аямай көрәшә. Әммә яу е#елә. Пугачевсылар бола�ы ба$тырыл�ан-дан �у#, Салауатты ла �ул�а алалар. 1775 йыл-ды# башында ул Рогервик �әл�ә�енә �өргөнгә ебәрелә.

Шомло көй ишетелә. Ди#ге� шауы, а�сарла�тар са#�ылдауы, бы�ау�ар сы#ы… Ошо көй а$тында

сәхнәгә �улдары, ая�тары бы�ыулы Юла й, Са лауат, М ы р�а ш, Би к �ол сы�ып ба$алар.

Замандаш. Юлай, Салауат, Мыр�аш, Би�-�ол… �әм баш�а к�птәр�е# ике ти$тәнән ашыу йыллы� ��мер�әре, то�ло ди#ге� �ыуын кисеп, Балтика буйында �тә.

Мыр+аш. Rара төндө а� көн алмаштыра,Я�тылы�ты көтөп �а�ынам.Тыу�ан илем и$емә төшкән �айынБәйле бөркөт ке�ек �а�ынам.Юлай.Таму� утын шулай бергә �ттек,Бе�, атай, ул, – то�ро көрәштәш.Бе� е#елдек, әммә бөгөлмәнек,Бе��е и$кә алыр киләсәк.

Конкурсҡа

38«ТАМАША» №3 – 2011

Конкурсҡа

Бик�ол. Тарих я��ы# Балтик �ая�ынаЙөрәге#дән там�ан �ан менән.Аманаты#, биргән анты#Илемә ет�ен �орур дан менән.Салауат.Ди#ге� шауы тота алма$Wы�ылып сы��ан �урай мо#дарын.Тыу�ан илем, �әзиз ерем,Та�ы ла тыуыр батыр улдары#.

Шул са� улар�ы# бы�ау�ары берәм-берәм ө�өлөп төшә. Арт�ы планда экранда йәй�ор к�ренә, уны#

а$тына Салауат �ыны йәки Өфөләге Салауат Юлаев �әйкәле �ал�ып сы�а. Егеттәр янына �ы��ар �а сы�а.

Бары�ы бергә йыр баш�ара. «Салауатым» йырын өйрән�әге� �ә була. (Автор�а мөрәжә�әт итергә

мөмкин).

Замандаш.Салауат батыр бар ине. Салауат ысын ир ине. Салауат тауышы. Аманатым, биргән антым,Илемә �айтыр дан булып…

Замандаш. Т�бәлә$ ырыуыны# ар�а�лы шә-хесе, ярат�ан ша�ирыбы� Сафуан Әлибай әйт-кәне:

Батыр йәнен ди#ге� йот�ан, ти�әр,Ышанмайым �ис тә, был – ял�ан!Уралына �айтып йылдар аша,Ыс�ын�ан да сынйыр бы�ау�анКилеп ба$�ан И�ел �ая�ына,▫рәпсеп тә тора к�к аты,Салауат�ай �әййәр �әйрәт менәнКисә генә ке�ек у� атты.

Замандаш. Салауатты# утлы рухыЙәш к�#елдәргә тул�ын,Салауатты# яр�ыу атынУ�ыр батыр�ар тыу�ын! (Р. Ура�сина)

«Урал» йыры я#�ырай. Бары�ы ла уны ты#лай.

Ми��ылыу АБДУЛЛИНА, 123-сө лицей�ы� баш!орт теле

�әм ә�әбиәте у!ытыусы�ы.Өфө !ала�ы

Салауатым(йыр)

В. Дә9ләтшина +9**әре В. Мә9литов музыка+ы

Эй, Салауат батыр, �ан �әр�әшем,Исеме#де �ине# саф тотоп,Э��әре#де �а�лап, даны# я�лап,_орурланып йәшәй баш�орто#.

Rорос аты# менеп, та�ы бөгөнНә$ел-ырыуы#а ба�а�ы#.Эй, баш�ортом, �ин – ирекле, тиепЙөрәктәргә набат �а�а�ы#.

Эй, Салауат батыр, дан �әр�әшем,Шәжәрә#де дауам итәбе�,Wине# данды, �ине# йыр�ары#дыБыуын-быуындар�а илтәбе�!

39 «ТАМАША» №3 – 2011

Быуындар бәйләнеше

Rумы� – баш�орттар�ы# и# борон�о уйын �оралдарыны# бере�е. Rумы��а уйнау�ы# ысулдары, алымдары быуаттар буйына камил-лаша килгән �әм ю�ары сән�әт кимәленә етке-релгән. Был ысулдары �а�ы��а теркәлмәгән, ә быуындан-быуын�а уйын тәжрибә�е аша тап-шыра килгән. Хә�ер �умы� б�тән уйын �орал-дары менән ти# дәрәжәлә сәхнә т�рен яулай бара. Радио �әм телевидение аша ла уны# сы#дары йыш я#�ырай. Rумы� сән�әтене# �$ешә барыуын хуплар�а �ына кәрәк. Бөгөнгө көндә хал�ы, милләте, мә�әниәте менән �орур-лана ал�ан, тыу�ан ерен ярат�ан, ту�ан телен �ә�ерләгән шәхес тәрбиәлә� көн��әк мәсьәлә. К�#ел т�рендә хал�ына �өйө� йөрөткән ә�әм ��ене# артынан рухлы кешеләр�е туплап, милләтен, хал�ыны# мә�әниәтен �$тере�гә тос өлөш индерергә тейеш. Был йә�әттән Сибай �ала�ыны# халы� мә�әниәте �әм ял ��әгене# «Яугел» халы� фольклор �умы�сылар ансамб-ле етәксе�е Дилара Мөхөтдин �ы�ы Рафи�ова нә� ошондай рухи а�ы� булыр�ай мәрхәмәтле эштәр баш�ара. Ә инде унан бындай дәрт-дарман сы�ана�ы �ай�ан киле�е тура�ында �ы�ы��ын�ас, Дилара ихласлап хәтирәләргә сумды.

– Хал�ыбы��ы# музыка �оралдары �умы�, �урай�ы бәләкәй са�тан ты#лап �$тек, сөнки бе��е# Ән�әр олатайыбы� шундай ма�ир, төрлө �оралдар�а уйнай ине. Ул �урай�а, �умы��а уй-на�а, к�#елдәр к�тәрелеп, �умы� сы#ы, әллә �ай�ар�а сихри мо# булып тарала тор�айны. Атты# �ылынан �ыл �умы� эшләй ине. Ән�әр олатайым ��ене# балаларын, йә�ни әсәйемде Rөрьән Кәрим сер�әренә өйрәтеп кенә �ал-ма�ан, онотола бар�ан милли музыка �оралда-рында уйнар�а ла өйрәткән. Әсәйем дә матур йырлай ине, гармунда, мандолинала, скрипкала, �умы��а уйнай тор�айны, мөнәжәттәре лә �аман и$емдә. Мин ��ем мәктәптә у�ы�ан йылдарым-да ла �әр бер сарала ә��ем �атнаштым. Я#�ы� сәхнәлә йырлап, концерттар алып бара тор�ай-ным. ▫�емде белә башла�андан алып, бөгөнгө көнгәсә бик бәхетле бала бул�аныма �ыуанып бөтә алмайым. Сөнки мин көслө рухлы, иман-лы, йомарт к�#елле йор ���ле, баш�орт хал�ына то�ро хе�мәт иткән �өйөклө олатайым Ән�әр хә�рәтте# тәрбиә�ен алып �$кәнмен. Бе� ола-тайым менән рәхәтләнеп серләшә тор�айны�. Ун класты тамамла�ас, ю�ары у�ыу йортона им-

тихан бирергә йыйындым. Олатайым: «Wинән шәп мө�әллимә сы�аса�, мө�әллимә бул», – тине. Уны# фатиха�ы менән юл�а сы�тым. Әммә юлда бергә сәхнәлә йырлап йөрөгән ду$ым осраны, ул ��ене# сән�әт буйынса барыуын белдергәс, мин дә у�а эйәреп, Сибай�ан Стәрлегә киттем. Rайт�ас та у�ыр�а ине�емде әйттем, тик �ай�а икәнлеген генә әйтмәнем, өй�әгеләр бик �ыуан-дылар. Олатайым менән өләсәйемә хәл белергә й�гер�ем. Олатайым йылмайып �аршы алды �әм шаяртып:

– Wай-�ай, �ы�ым, тимер �анатлы �ош�а ултырып, әртис булып �айтты#мы? – ▫�е кет-келдәп көлөп ебәргән булды.

Мин шул тиклем оялдым, аптыраным, у#ай�ы�ланып:

– Эйе, олатай, – тигән булдым.– Ярай, �өнәрле булыу – ��е �ур бәхет, тик

дингә, иманы#а то�ро булып �ал, –тине. Алла�а шөкөр, биш ва�ыт нама�ымды �ал-

дырмайым, Rөрьән нурында нурланып йә-шәйем.

Дилара Мөхөтдин �ы�ы тыу�ан ауылы Мул-ла�ай�а эш башлай, гөрләтеп төрлө мә�әни саралар у��аралар, �өрөф-�ә�әттәр�е у#ыш-лы �әм урынлы фай�аланып, милли йола-лар, байрамдар �ткәрәләр. И# и$тәлекле�е

Олатайым васыяты

Дилара Рафи!ова. 2011 йыл

40«ТАМАША» №3 – 2011

Быуындар бәйләнеше

«Әхирәттәр» фольклор ансамбле ойоштороп ебәре�. ВЛКСМ райкомы а�за�ы булара�, уны# 1987 йылда өлкә комсомол конферен-ция�ына делегат итеп �айланыуы оло бер ва�и�а була. Ул осор�а ауылдарында китап-хана булмай, шул мәсьәләне лә к�тәреп сы�а �әм бөгөнгө көндә Мулла�ай ауылында ки-тапхана ә��ем генә эшләп килә. 1988 йылда республика кимәлендә у��арыл�ан мә�әниәт хе�мәткәр�әрене# смотр-конкурсында икенсе урын �әм тамашасы �өйө�ен яулай, 1990 йыл-да республика кимәлендә у��арыл�ан «Халы� ынйылары» конкурсы лауреаты була. 1991 йыл-да беренсе республика сәсәндәр бәйге�ендә ә��ем �атнашып «Әхирәттәр» фольклор ан-самбле М. _афури исемендәге академия дра-ма театры артистары менән берлектә М. Бу-ран�оловты# «Баш�орт туйы» драма�ы бу й ынса төшөрөлгән кинофильмда �атнашыу бә хетенә ирешә. Ту� йыл�а�ы буйы баш�орт-тарыны# �абантуйында баш�орт хал�ыны# мә�әниәтен �$тере�гә тос өлөш индереп, ха-лы�ты �ыуандырып �айталар.

Дилара Мөхөтдин �ы�ы ә#гәмәләшкәндә �әр ике ���ене# бере�ендә ә�лиә олата�ын телгә ала.

– Ауылыбы��а артистар йыш килә ине, ауылды# и# оло шәхесе тип, Ән�әр олатайым-ды# хәлен белешеп, фатиха алалар ине. Бер мәл шулай Сибай драма театрынан Rәй�м а�ай Хөсәйенов бәләкәй генә сума�анын то-топ килеп инде.

– Йә, Rәй�м �устым, сума�аны#да ниндәй хазиналар бар, к�р�әт, сы�ар әле, – ти ола-тайым.

– Әй, олатай, унда мине# эшләгән �умы��ар �ына, – булды яуап.

Уны# уйна�анын ты#ла�андан �у# �умы��ар барлы�ын белгәс:

– Шәп-шәп, Rәй�м �устым, ��мере#ә бәрәкәт, собханалла. Rумы��ары#ды �атып алайым, мине# Дилара �ы�ым клуб мөдире булып эшләй, у�а кәрәк, – ти �әм у�а тапшы-ра ла: – Е� �умы��ы# бере�е бер заман кәрәк буласа� �әм �ине дан-шө�рәткә к�мәсәк, уны к�� �ара�ылай �а�ла. Rумы� уйна�ан кеше не# к�#еле көр була, йәненә, тәненә көс-�е�әт би-рә. Кешене# эске донъя�ын дауалай. Е� �умы� �ан ба$ымын булдырмай, шуны# өсөн борон-борондан е� �умы��а уйна�андар. Пәй�әмбә ре-бе� әйткән: «▫�еге��е# �ә�емдәреге��е# к� #е-лен к�тәреп �умы� уйна�ы�». Rумы� уйнау – я�ы� эш т�гел. Rумы��ы# �� мо#о, �абатланма$ уры-ны бар. Хә�ер ир-егеттәр�е# тимер �умы� �а уй-

науы тәби�и к�ренеш. Әммә ә�әл �умы� баш-лыса �атын-�ы� �әм балалар�ы# уйын �оралы булып �анал�ан. Йәш са�та өләсәйе# сәс �рме-се менән бергә �реп �уя тор�айны. Эштән бу-ша�алар, тыпырлатып �умы��а бейей тор�ай-нылар, – тип ө$тәп �уя.

Өлкән кешене# ���е ра$ булыр тип, ейәнсәре е� �умы��ы бөгөнгө көнгәсә �а�лай. Дила-ра олата�ын ��телеп бөтмә$ серле йом�а��а ти# ләй. Улар�ан кеше ө�өлмәй, кемдер кә #әш �орап килә, кемдер сән�әт сер�әренә тө шө-нөргә теләй. Р. Шәк�р, З. Шәрипова, R. Арал-бай, А. Ба�уманов �. б. я�ыусылар килеп кә#әшләш�әләр, сәсәндәр килеп төрлө �о-байыр, бәйет, мөнәжәттәр өйрәнәләр. Абрар Ар�ынбаев та гел килеп �обайыр�ар өйрәнеп, думбы сер�әренә төшөнөп, ат�а менгәндәй �ыуанып �айт�ан. Олата�ы «Урал батыр» эпосын яттан кинәнеп �өйләр бул�ан.

Эсе тулы рухи хазина, бар я�тан да ма�ир олата�ыны# ә�лиәлек �әләтен дә Дилара �ур �орурлы� менән и$кә ала.

– Бе�гә оло дәрәжәле шәхестәр киле�гә бик шатлана инек, улар нимәгәлер өйрәнә икән, ул �омарт�ылар бе��е# к�#елгә лә �е#ә бар�ы. Ән�әр олатайым бер төн эсендә Љөрьәнде у�ып сы�ыр ине, бер ��� менән әйткәндә, ә�лиә ине, алдан к�рә белде, им-том менән дау-алау рәтен дә белеп, к�птәргә яр�ам итте. Хат-та ми#ә бер мәл: «Wин, Дилара �ы�ым, �умта эсендә лә �өйләп ултырыр�ы# әле», – тигәйне, иншалла, 1992 йылда Сибай телевидение�ында эш баш ланым. Ба�ти�ә#, олатайымды# �умта тигәндәре ошо бул�ан икән.

Ысынлап та, Дилара Мөхөтдин �ы�ы Сибай телевидениены# тә�ге асыл�ан мәлдәренән �к хал�ыбыґѓа рух өрө�се тапшырыу�ар эшләй. Мә$әлән, «Мира$»та хал �ы бы��ы# онотола бар�ан рухи хазиналарын терге�е� буйынса тапшырыу�ар эшләй, уны халы� яратып �арай �әм рәхмәт ����әрен яу�ыра. 2005 йылды# май айында Д. Рафи�ова Халы� мә�әниәте �әм ял ��әгендә методист булып эшкә тотона. Өфөлә «Ту�ан мо#дар» телетапшырыуында �атнаша. 2007 йылда «Яугел» �умы�сылар ансамблен ойоштороп ебәрә. Бер мәл Рәйес Низамет-динов Учалынан бе��е# методистар�а �умы� өйрәтергә килергә тейеш була. Тик Дилара тә�ге көн уны# дәресенә бармай. Сәбәбе:

– Шунан алда�ы көн төшөмдә «Әл-мәидә» с�рә�ен у�ыттылар, ул аш-�ыу до�а�ы. Rумы� уйнай беләм, шу�а к�рә лә мин мәсеткә ба-рыр�а тейешлегемде а#ланым �әм шулай эшләнем дә. Бына, исма�ам, ысын мө�жизә…

41 «ТАМАША» №3 – 2011

Быуындар бәйләнеше

Rорбан ашына мәсеттә �амыр йәйәбе�, бер мәл у�лау�а көсөм етмәй, йәйелгән �амырыма �ара�ам, «Алла�» ���е килеп сы�ма�ынмы, быны к�реп бары�ы ла ша� �атты, хажиәләр илап ебәр�е. Ә мин ��емдә бер ила�и серле көс той�ом. Икенсе көн Рәйес Низаметдинов-ты# дәресенә барып, �умы��а уйнаным �әм ул мине# �умы��а мо#ло тауыш сы�ыуына �о�ла-нып, ма�таны. Шул мәл олатайымды# аманат �умы� б�ләге �әм әйткән ����әре и$емә төштө. Rумы��а уйнайым, �умы� телендә серләшә башланым.

Ансамблгә и# беренсе булып �ояштай йылмайып, бал�ып Луиза Шәйхисламова апай килә. Өлкән йәштәгеләр�ән Сәлимә И$ән�азина, Дамир А�назаров, Гөлшат Вилданова, Разифа Кирәева, Сәкинә Ама-нова, балалар ба�са�ы тәрбиәселәре Зилә Мәхм�това, Гөлсирә Сө ләймәнова, Си-бай институтынан, колледж, мәктәптәр�ән йәштәр киләләр. Азат Буран �олов ике улы менән ә��ем йөрөй. Думбырала Фатима Кор-нилова, баянда Салауат Исха�ов �умы��а �ушылып, йәм ө$тәй. Кә#әшле ил тар�ал-май, тигәндәй, репертуар�ы ла бергәләп �айлай�ар. Унда халы� көй�әренә ө$төнлөк бирәләр. Rумы� серен ю�ары у�ыу йорттары студенттарына, мәктәп у�ыусыларына, бала-

лар ба�са�ында�ы кескәй�әргә лә өйрәтергә тип таба. Мә$әлән, Динара Мөхәмәтова Ди-лара апа�ына ла йөрөй, Сибай институтында ти$тер�әренә лә �умы� сер�әрен өйрәтә.

Өфөнән Ми#ле�әф�р Зәйнетдиновтан �у-мы� эшләтеп алалар �әм Дилара унан ��е а�ас �умы��а уйнар�а өйрәнә, артабан ансамблдә йөрө�селәргә өйрәтә. Rумы�сылар�а костюм-дар тектерәләр, �әр бере�ене# �умы�ы бар. У�ыусылары хә�ер ���әре «Урал батыр» эпо-сын яттан �өйлә�селәр конкурсы, «А�мулла вари$тары», «Сая �ы��ар», «Батыр егет» �. б. конкурстар�а �атнашып призлы урындар яу-лай�ар. Rы�ы Йәмиләне лә �умы��а уйнар�а өйрәтеп, ул �алала у��ан �умы�сылар конкур-сында бер нисә тап�ыр беренселекте алды.

2007 йыл Мәсетле район ��әге Оло Ы�та-ма�та Төбәк-ара �умы�сылар �әм өзлә�селәр бәйге�е булып �тте. Ансамбль 2-се урын алып �айтты. Унда Баш�ортостандан тыш Мәскә�, Кемерово, Wамар, Ырымбур өлкәләренән, Тува республика�ынан конкурсанттар көс �ынаш-ты. Д. Рафи�ова ��ен я#�ы� баш�арыусылар ара�ында �ынап �арама�сы була. ▫�ебе��е# гимныбы� «К�к Ирәндек буйында» йырын йыр-лап, �умы��а «Мө�лифә» бейе� көйөн уйнай башлау�а залды# ал�ышлар�а тотоноуы – ��е �к уны# сы�ышы ма�таулы урын�а лайы� икәнле-

«Яугел» ансамбле. 2011 йыл

42«ТАМАША» №3 – 2011

Быуындар бәйләнеше

ге тура�ында �өйләй. Әйткәндәй, Ми#ле�әф�р Зәйнетдиновты#: «Дилара апай, �ине# �умы��а тауышы# бик мо#ло сы�а, уны# серен а#ла-ным, сөнки �ин бит Rөрьән у�ый�ы#, шу�а к�рә �умы� сы#дары ла бик мо#ло», – тигән ����әрендә ха�лы� бар.

Яула�ан �р�әр байта� �ына: 2009 йылда Өфө-лә телевидениела 8 март ай�анлы «Баш�орт-останды# данлы �ы��ары» тапшырыуында �атнашыу бәхете тейә у�а, 2010 йылда «Байы�» телевизион конкурстыны# гала концертын-да �атнашып, диплом менән б�ләкләнә, «Урал ынйылары» республика фольклор фестива-лендә лә ансамбль сы�ышы са�ыу би�әктәр�е# бере�е була.

Йыл �айын «Салауат йыйыны»нда ә��ем �атнашалар. Салауат �ала�ында у��арыл�ан йыйында Сибай�ан �ына ике тирмә ә�ерләй-�әр, бере�е �уна� тирмә�е, икенсе�е «_аб-дулла Сәиди» тирмә�е була. Хажи Ло�ман хә�рәтте# хаждан алып �айт�ан к�стәнәс зәм-зәм �ыуы, _абдулла Сәиди�е# мисәте менән бе-те� �уна�тар�а оло б�ләк бул�а, тирмәне ола-та�ыны# тарихи мә�л�мәттәре менән би�әгән Д. Рафи�ованы# йы�аздары, �омарт�ылары бары�ын да хайран �алдыра. Жюри а�залары республикабы��ы# ар�а�лы сән�әт ә�елдәре Розалия Солтангәрәева, Юлай _әйнетди-нов, Азат Айыт�оловтар, бер ����е� гран при бирәләр. Быйыл Сибай �ала�ына Мә�әни әт министрлы�ынан вәкилдәр килгәндә лә Ди лара Мөхөтдин �ы�ыны# �умы��а о$та уйнауын �әм дә ансамблене# сы�ышын ма�тап китте ләр. Rала байрамында Мә�әниәт министрлы�ы ны# Ма�тау �а�ы�ы тапшырылды.

– «Яугел» �умы�сылар ансамбле �алала у��ан �әр байрамды# би�әге. Кем генә кил�ә лә улар�ы �әм етәкселәре Дилара Мөхөтдин �ы�ыны# сы�ышын бик ма�тай. «Яугел» – бе��е# �орурлы�ыбы�, – ти йәштәр�е# ял �әм мә�әниәт ��әге директоры Флорида Фиолет �ы�ы.

Шулай у� Д. Рафи�ова «Таныш т�гел та-ныштар» телефильмында �от �ойоусы Ил инә�е ролендә уйнай. «Илгә �от �ойоусы, милләткә �от �ойоусы изге роль», – тине Луиза Фархшатова, уны# был эшен ы#�ай ба�алап.

Ә �от �ой�ан с�мес и�ә быуындан быуын�а

_абдулла ишан Сәиди�е# абыстай�арынан Ди-лараны# әсә�е, тирә-я�та билдәлелек яула�ан халы� табибә�е Зәйт�нә ә�лиә Ән�әр хә�рәт �ы�ына к�сә (Ән�әр – _абдулла ишанды# улы).

Шул изге �омарт�ы с�месе менән хә�ер Ди-лара ла �от �оя.

К�птән т�гел генә Дилара Мөхөтдин �ы�ы на Троицк �ала�ында Зәйнулла ишан мә�рәсә�е-нә барып до�а �ылып, нама� у�ып �айтыр�а тура килә. Зәйнулла ишанды# хөтбә тая�ын к�птәр к�рергә хыяллана, әммә ул �әр кемгә лә к�р�әтелмәй, ә Дилара�а уны к�ре� бәхете тейә �әм хатта ишанды# Rөрьәнен асып у�ыр-�а ла насип була. Rурайсы Роберт Юлдашев, Бе-лорет �ала�ынан Исмә�ил хә�рәт, Әбйәлил дән Фәри�ә �әм Фл�рә хажиәләр менән �өйлә шеп төркөм менән зыярат �ылалар.

«Я�шы ә�әм – илде# ыры$ы, я�шы ��� – йәнде# тынысы, тип борон�оларса я�шы изге ���ле я�шы ә�әмдәр донъяны би�ә�ендәр ине. Баш�орт �урайын данла�андай, баш�орт �умы�ын да данлайы�.

Rумы� кешене# �аулы�ы өсөн бик фай�а-лы, был сихри көскә эйә бул�ан уйын �ора-лында уйна�ан �айын уйна�ы �ына килеп тора, сөнки ул бөтә тәнгә көс бирә. Rумы� менән серләш�ә#, �умы� сирт�ә#, йөрәк ял итә, �умы� сы#ы к�#елдәр�е арбай, сафландыра. Олатайым �омарт�ы-�умы�ы сер�әрен ми#ә киләсәк быуын�а еткер�ен тип васыят әйткән икән, тимәк, мин был аманатты �ис шик�е� �тәргә бурыслымын. Rумы� мо#-сы#дары тел, к�#ел, зауы�, хис, рух байлы�ы, кешене# йән- тән сәләмәтлеге, йән тыныслы�ы менән сорнап, зи�ендәрен рушан әйлә�ен», – тигән матур теләктәрен әйтте Дилара апай. Ошон-дай изге теләктәр�е# и# мәрхәмәтле�ен уны# ��енә лә еткерге килә. Хал�ына �әм тыу�ан еренә то�ро хе�мәт иткән ә�әм и# бәхетлелер, ти�әр, тимәк �ин бик бәхетле�е#. Хо�ай�а, хал�ы#а дан йырла�андай, улар �а �ине �ур-ла�ын, олола�ын. Афарин, баш�ортомдо# данлы, мо#ло, на�лы, ми�ырбанлы �ы�ы Ди-лара-Диләрәкәй.

Әлнисә АЛДЫРХАНОВА-КӘРИМОВА,Сибай !ала�ы

43 «ТАМАША» №3 – 2011

Ижади портрет

Сал тарих һаҡлаған күк Ирәндек – тарихҡа ла, ерен данлаған арҙаҡлы шәхестәргә лә бай төбәк. Салауат Юлаев исемендәге Дәүләт премияһы лауреаты яҙыусы Таңсулпан Ғарипова, Башҡортостандың халыҡ шағиры Абдулхаҡ Игебаев, ғалим Абдрахман Ғәлләмов, сәсәниә Әлимә Ишкилдина, яугир:шағир Батыр Вәлид, ҡурайсылар Ғата Сөләймәнов, Кәрим Дияров, рәссам Миҙхәт Байрамғолов, бейеүсе Йәүҙәт Бикбирҙин…

Ошолар араһында йәнә бер балҡыуыс йондоҙ хаҡында булыр минең бәйән итер һүҙем. Ул – Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай башҡорт дәүләт драма театры сәхнә оҫтаһы, Башҡортостандың халыҡ артисы Зифа Ғаяз ҡыҙы БАЯЗИТОВА.

– Алтын-көмөш яу�ан ер+ән тыу�ан-DEкән ил я�шы, тигәндәй, кDп таланттар D++әрене� дан-лы юлыны� инешен тыу�ан я�ыны� кDркәмлеге менән бәйләй+әр. Мо�айын, Fе+ +ә мине� менән ки-лешәFеге++ер.

– Ысынлап та, байта� йырсылар, �урайсылар, я�ыусылар ��ене# тәби�и талантын тыу�ан я�ы менән бәйләй, сихри тәби�әт йо�онто�о, ти�әр. Мине# тыу�ан төйәгем Ирәндек – ��е байлы�. Ма-тур, бай тарихлы мө�жизәле төбәк. Йә��әт Бик-бир�ин «Сонайым» бейе�ене# сюжет ниге�енә И$әнбәттә алтын йыуыусыны алыуы ла ю��а т�гелдер. Йәнтөйәгем хозурлы�ы мине# к�#елемә лә йо�онто я�амайса �алманы. «Йәнг��әй�е к�рмәй, йәнем т��мәй…» тип йырла�ан хал�ымды# мо#дары к�#елем т�рендә урын ал�ан, тәби�әтем ��ене# г�зәллеген ми#ә б�ләк иткән, ата-бабам а�ылы йөрәгемә к�скән, �ә�ерлеләр�ән-�ә�ерле ата-әсәмде# рухи тәрбиә�е �аныма �е#гән, ауыл-даштарымды# �әр бере�е мине# образдарымды тыу�ырыр�а яр�ам иткән бай тарихлы �әзиз ер ул. Алтын-көмөшкә к�мелгән, ләкин бөгөнгө көндә �ә�ере бөткән. Кеше эш�е�, тәби�әт матурлы�ы ю�ала. Я�ташым Абдулха� Игебаев «Тәби�әте-бе��е лә ю�алт�а�, донъябы��ан ни �ала?!» тип оран �ала. Тәби�әт бе�гә йәшә�, матурлы� б�ләк итә, к�#елебе�гә рухи а�ы� бирә, �$терә, бейеклектәргә к�тәрелеп, �р�әр яулар өсөн �анат �уя.

Тамыр�арым тыу�ан ауылым К�сейгә ереккән, ә бала са�ымды# йәнә бер матур мәле Төркмән ауылында у��ы. Мин и�ә ил�ам, дәрт ал�ан тыу�ан еремде# �иммәтле б�ләген �ә�ерләйем, илемә, хал�ыма то�ро хе�мәт итеп, ауылдаштар, я�таш-тарымды# йө�өнә �ы�ыллы� килтермә$кә тыры-шам. К�#елемдә Ирәндек далаларыны# иркенлеге, әхирәттәрем менән еләк йый�ан хәтфә болондар�ы# нәфислеге, хал�ым ихласлы�ы, йомартлы�ы, бай к�#еллелеге, улар�ы# сабырлы�ы, ә�әплелеге, ә йөрәгемдә бала са�та кинәнеп �ыу �ойон�ан сыл-тыр-сылтыр Төйәлә$кәй тауышы, а#ымда әллә

к�пме асылма�ан тарих �а�ла�ан Ту�ажманды# �ая-таштары сере. Wәр ат�ан я#ы та#ымдан, �әр бер я#ылы� менән тул�ан көнөмдән ләззәт алып йәшәйем.

– Ата-әсәйеге++е я�таштары оло ихтирам менән хәтерләй. Ата-әсә – алтын �анат, тигән әйтемгә �ушылып, улар ха�ында я�ты хәтирәләреге+ менән дә урта�лашFа�ы+ ине.

– Атайыбы� �әр са� дөрө$лөктө алдын �уйып, донъя �ыумайынса, рухи камиллы�ты ма�сат итеп йәшәне �әм бе��ә лә ошо сифаттар�ы тәрбиәләргә тырышты. Ул йомарт к�#елле, яр�амсыл булды, кеше хәсрәтен ��енекеләй итеп �абул итер ине. Өй�ән кеше ө�өлмәне, кемгә эшкә урынлашыр�а, кем-де#дер �аилә�ендә �ау�а �уп�ан, кемгәлер баш�а төрлө кә#әш кәрәк – бөтә�е лә у�а килер ине.

И$ киткес кешелекле, матур, �ә�ел, ки# мә�л�мәтле кеше булды. Бе� ата-әсәйебе��ән хал�ыбы��ы# �ткәнен дә, бөгөнгө хәл-ва�и�алары тура�ында ла ишетә инек. Тарихымды онотмам, тамырымдан айырылмам, тигәндәй, ике я�тан да ырыу-нә$елебе��е беләбе�. Атай шәжәрә�е я�ынан �әр�әштәребе� яугир ша�ир�ар Хөсәйен Rуна�бай,

Сибай сәхнәһе алиһәһе

Зифа Баязитова. 2011 йыл

44«ТАМАША» №3 – 2011

Сәләх Кулибай ха�ында ла я�ты и$тәлектәр �а�лайбы�. Шашка, шахмат, домино уйнап �$тек, баш эшләткес ти инек. Өй тулы китап булды, бик к�п гәзит-журнал алдыра инек. Әйткәндәй, мин га-стролдәргә �ай�ы район�а йөрө�әм дә, атайым шул төбәк гәзит-журналын алып �айтыу�ы �тенә ине.

Ата-әсәйемде ауылда у�ытыусылар тип т�гел, мә�рифәтселәр тип ололап йөрөттөләр. Атайым менән �өйөклө әсәйебе� Сәкинә Ислам�олова ��мер�әрен йәш быуынды тәрбиәлә�гә ба�ышла-нылар, И$әнбәт, Басай, К�сей, Төркмән ауылда-рында бихисап у�ыусыларыны# к�#еленә изгелек орло�тары сәсеп �алдыр�ылар, тапшырыл�ан бурысты намы$ менән �тәнеләр. Әсәйем мо#ло йырсы ла, ауылыбы��ы# к�рке, йәме лә булды. Ауылда байрамдар, ��ешмәкәр сән�әт �өйө�селәр концерты, мәжлестәр уны# �атнашлы�ынан тыш �тмәй ине. Ул йырла�ан, өйрәткән йыр�ар әле лә хәтеремдә. Бе��е рухлы, мә�л�мәтле, эш�өйәр, ил�өйәр итеп тәрбиәләнеләр. Хал�ыбы��ы# ете тылсымлы �анылай �аиләлә ете бала – ике малай, биш �ы� �$тек, ике ул – тө�ө�се, минән баш�а д�рт �ы� у�ытыусы, бары�ы ла мә�ариф алдын�ы�ы. Ата-әсәй, өләсәй кә#әштәре, нәсихәттәре барыр юлыбы��ы я�ты мая� булып я�тыртты. Гел генә йырлай инек, бе� йырла�а�, өләсәйем, асманда йырлама, йырсы кешене# бәхете булмай, тип тыя тор�айны. Ул бик ә�әпле, дини кеше ине. Иленән айырыл�анды# �анаты �айырыл�ан, илеге��е таш-лама�ы�, тиер ине өләсәйем, �өнәре бар к�ккә осор, �өнәре ю� ер�ә лә йөрөй алма$, �өнәрле булы�ы�, �өнәреге� менән дан �а�анып, илгә, халы��а то�ро �алы�ы�, тип өйрәте��әре әле лә и$емдә.

– Артист булыу теләге �асан тыу+ы Fәм Fе++е� остаздары�ы+ кем?

– Сибай театры артистары Rәй�м Хөсәйенов, Кифая Хәбибуллина, Йәмилә Абитаева, _әшиә Абы�гилдина, Хәмзә Rурсаевтар К�сей ауылына йыш киләләр ине. Wәр са� бе�гә фатир�а төшө��әре хәтер�ә. Тамашанан �у# төндә шәм я�тыртып ул-тырыу�ары, борон�о йыр�ары, к�#елле та�ма�та-ры к�#ел т�рендә уйылып �ал�ан. Атайым дикция менән о$та итеп �өйлә� �е�ә�ен �$тер�ә, әсәйем артистарса уйнар�а өйрәтте. _. Ту�ай�ы# «Бала менән к�бәләк» тигән ә$әрен Зө�рә апайым ме-нән икебе�гә сәхнәләштереп (Төркмән мәктәбе сәхнә�ендә, 4-се класта), тә�ге сир�анысты алдым. Бер мәл шулай Байма� театрына ниге� �алыусы Rадир Бакировты# �әләтле балалар�ы йыйып, сән�әт институтына имтихан�а ә�ерләне�ен ишет-тем дә, ��емде �ынап �арама�сы булдым. R. Ба-киров бе��е �айлап ал�ас, Өфөгә имтихан�а алып бар�ы. 1969 йыл ине, актер�ар б�леге асылыу�а бе� беренселәр булып имтихан�а килдек. Конкурс �ур, бер урын�а 25 кеше тура килде. Институтта к�ре-некле шәхестәр, данлы�лы артистар _. _иләжев, В. _әлимов, Г. Мөбәрәкова, Р. Әй�пов, Ф. Rасимо-ва, Т. Хо�айбир�ина остаздарым булыуы ми#ә �анат ө$тәп ебәр�е, улар�ан �аба� алыуыма мин сик�е�

бәхетлемен. Бер төркөмдә бөгөнгө көндә билдәле артистар О. Ханов, С. Rорбан�әлиева, Р. Нәбиуллин, Р. Галина, Ю. Салауатов, Р. Сәйфуллин, Х. Дә�ләтов, В. Йосоповтар менән у�ыр�а тура килде.

1973 йыл сән�әт институтыны# театр б�леген у#ышлы тамамлап, тыу�ан я�ыма, Сибай театрына курсташтарым Р. Сәйфуллин, Х. Дә�ләтов, В. Йо-соповтар менән эшкә килдек.

– О+а� йылдар институтта у�ы�ан Fаба�ташта-ры�ы+ менән Сибай сәхнәFене� йондо++ары булып бал�ыйFы�ы+. Wе++е� Fаба�ташы�ы+ Риф Сәйфул-лин: «Абитуриент са�тан Fылыулы�ы, тырыш-лы�ы менән баш�алар+ан айырылып торFа, бөгөн иFә данлы актриса – D+ эшене� оEтаFы. У�ыш төбө –тәжрибә, тигәндәй, етәкселәр, бергә эшләгән ар-тистар менән урта� тел табып, кә�әшләшеп эшләDе, Сибай театры DEешенә тос өлөш индереDе – Зифа Баязитованы� хе+мәт юлында оло тәжрибә туплауы ха�ында Fөйләй», – тине. ТупFанан тупFа�а кDтәре-леD е�елдән тDгел, төрлө Fикәлтәләр+е Dтергә кәрәк. Wе++е� эш дәDерендә �ә+елFе+лектәр булдымы?

– _ә�ел�е�лектәр �әр эштә лә бар �әм булып тора инде. Ата-әсәй�ән, интернат-мәктәптә тик дөрө$ юлдан барыу тәрбиә�е алып, бөтә нәмәгә �ә�ел �арап �$кәнгә, тормош �аршылы�тарына ә�ер т�гел инем. ▫тә �ә�ел бул�ан�амылыр, к�п нәмәләр�е а#ламай тор�айным. Хәтеремдә бер ва�и�а уйылып �ал�ан. Кемдәргәлер я#ылыш �аты бәрел�әм, бер �к �әф� ит�ендәр. Театрыбы��ы# к�ренекле актеры Хәмзә Rурсаевты# 50 йәшлек юбилейына сценарий я�ып, байрамды ��емә алып барыу бәхете тәтене. Тамашасылар яратып �абул итте �әм Өфө телевидение�ына төшөрөргә булды-лар, тик мине# урын�а дәрәжәле оло актрисаны алып киттеләр, ә ул са�та телевидение�а эләге� �ур мәртәбә ине. Ми#ә бик �ыйын булды. Ләкин был сараны у��арыу�ы# ы#�ай я�ы ла бар ине. Ул мәлдә �ала мә�әниәт б�леге етәксе�е Дамир _әлимов, сценарий я�а алыуымды, алып барыу о$талы�ымды к�реп, мине �ала к�ләменә сы�ар�ы. Тормош �а�ты, �у�ты, �елкетте, ләкин юлда осра�ан �аршылы�тар ны�лы рухи �анаттар �ына �уй�ы, көслө шәхес итеп тәрбиәләне. Тән�итселәр �ә и$тәре китеп ма�тама-нылар, ��рәттәрем журнал биттәрендә лә булманы, ми#ә тамашасыларым ил�ам �анаты �уй�ы, мине халы� �$тер�е, к�тәр�е. Режиссер�ар менән киле-шеп, эшемде еренә еткереп эшләргә тырыштым.

– Фариза Хәсәнова менән ә�гәмәләшкәндә: «Зи-фа�а Хо+ай матурлы�ты йәлләмәгән. Зифа буйлы, алса� йө+лө, мөләйем, дөйөм ал�анда был сибәргә әллә кDпме кDркәм сифаттар �ушыр�а була, ә и� мөFиме – тыш�ы матурлы�ы, кD�ел матурлы�ы ме нән бергә өй матурлы�ы, бөхтәлеге ха�ында, аш-Fыу ә+ерләD+ә оEталы�ын ма�тап телгә алыр инем», – тигәйне, Fе+ матурлы�ты� серен ни+ә кDрәFеге+?

– Рус я�ыусы�ы Чехов әйткәнсә, кешелә бөтә нәмә лә матур булыр�а тейеш. Матурлы�, та�алы� – өй�ә мине# и# �ур талабым. Rиммәтле йы�аздар�а

Ижади портрет

45 «ТАМАША» №3 – 2011

�ы�ы�майым, әммә ��емсә генә, ��емә о�ша�ан тө$тәр менән өйөмдө би�әргә, та�а тотор�а тыры-шам. Беренсенән, та�алы� �аулы� ниге�е бул�а, икенсенән, өйө#дәге тәртип к�#ел к�тәренкеле-генә лә йо�онто я�ай. Аш-�ыу�а килгәндә, ри-зы�ты төрлөләндереп яраштырыр�а тырышам. Бергә эшләгән апай�ар�а рәхмәт, улар�ан к�п нәмәгә өйрәндем. Ба�самда �$тергән емеш-еләк, йәшелсәләр�е ихлас эшкәртеп, �ыш�ылы��а ә�ерләйем. «Кешенән йәлләмә, бул�анын ө$тәлгә сы�арып �уй, Хо�ай �и#ә биш тап�ыр арттырып бирә ул», – тип ата-әсәйем ми#ә өйрәткәнде ба-лаларыма ла еткерәм. Балаларым кеше килеп ине� менән, уны т�ргә са�ырып, и# элек сәйн�ккә тото-налар.

– Рәмилә Хо+ай�олова: «Зифа – ул театрыбы++а берәD генә, уны бер кем менән дә са�ыштырып та, алыштырып та булмай. Ул мине� өсөн серле йом�а�. Йом�а� та бит тиге+ сиратылмай, Зифаны� да тормош йом�а�ы FDтелгәндә тиге+ генә ер+әре – шатлы�-�ыуаныстары, төйөнлө урындары – �ай�ы-хәсрәттәре, уны� серле йом�а�ында бе++е лә йәшәргә өйрәтеDсе кDп кенә кә�әштәре бар», – тип әллә кDпме изге эштәреге++е Fанап китте. Эштән Fу� фай+алы Dткәргән минуттары�ы+ тураFында ла бер а+ серләшеп алайы�.

– Беренсенән, �әр кемде# дә сәләмәт бу-лыуын теләйем, берәй�е ауырып кит�ә, белгән генә кә#әштәремде, дауалау сер�әрен, шифалы �ләндәрен өйрәтәм. Тәби�әт �оса�ында ял итергә яратам, сауна�а, бассейн�а йөрөйөм. Rыш�ы�ын саф �ауала са#�ыла, коньки�а шыуам. Эштә иптәштәремде# етеш�е�лектәре бул�а, ипле генә өйрәте� мине# өсөн бер оло кинәнес. Кемде# йөрәге – ял�ын, шуны# �улдары ла алтын, тигән бит ололар, �ау-сәләмәт, ләззәтле йәшә� ял�ынын-да ��ем генә янмайым, баш�алар�ы ла дәртләнде-реп то�андырам.

– Сибай драма театры директоры Дамир 6әли-мов: «Зифа Баязитованы Ирәндек төйәгенән та-был�ан алтын менән ти�ләйем. Уны� Fәр ролен халы� көтөп ала, бе++е� театрыбы++а и� са�ыу йон-до++ар+ы� береFе», – тип и� ю�ары баFа биреDе D+е бер мәртәбә. Шундай баFалар+ы та�ы кемдән ише-тергә тура килде?

– Мине# өсөн тамашасылар ба�а�ынан да �уры-ра� ба�а ю�.

– Wе++е� партнеры�ы+ йәш артист Юнир Ман-суров: «Зифа 6аяз �ы+ы Баязитова шул тиклем оEта уйна�анда нисек инде Fин уны� ролен ю��а сы�арып, партнер булара� тDбән тәгәрәргә, тип уйлар�а өлгөрмәйFе�, ул D+ене� асы�, та+а дик-ция менән FөйләDе, өтөп алыр+ай нурлы �араш-тары, бөтмәE энергияFы, дәрте менән Fине сихри театр донъяFына алып инеп китә лә �уя», – тигән FD++әрен еткергәйне. Ролдәреге++е� �айFыFын �ына алма, иE киткес оEталы� менән баш�арыла. ТәDге Fәм и� са�ыу ролдәреге+ менән таныштырып китFәге+ ине.

– Төрлө жанр�а, төрлө планда�ы образдар ижад итергә тура килде, к�#елемә ки$кен ха-рактерлы образдар я�ын: а�инәй, сая �атын-дар, көндәштәр, бер �ара�а#, йәш �ы�, икенсе спектаклдә у$ал �атын, өсөнсө�өндә көлдөргөс, йә көй�өргөс ролдәр�е баш �арыу�а к�негеп тә бөттөм. Мә$әлән, Гәрәй Исха�овты# «Бөркөт �анаты»нда шәф�әт туташы Сәриә мине# беренсе ролем, Рәлиф Кинйәбаев ты# «Их, Байтимер ду$» трагикомедия�ында – Ми#�ылыу �арсы�, Әс�әт Мирза�итовты# «Әсә ләр көтәләр улдарын»нда – Хәтирә, Рә�и�ә Янбулатованы# «Байрамбикә» трагедия�ында �ау ынсы Гөлйемеш, Лек Вәлиевте# «Париж егете Әл фәнис»ендә Фәри�ә, Хәбибулла Ибра�имовты# «Башма�ым»ында Йы�ан �арсы�, _. Rәй�мде# «Мира$»ында _әйшә, Зәйнәб Бии-шеваны# «Тылсымлы �урай»ында Илбикә, Х. Са-фин сәхнәләштергән Александр Островский�ы# «_әйеп�е� �әйеплеләр»ендә («Без вины винова-тые») Коринкина, С. Әфләтунов �уй�ан «Берә� бөлә, берә� көлә»�ендә («Банкрот») Устинья Нау-мова �. б. Аф�ан я�ыусы�ы Сәхиб Ямалды# «Rара сәскәләр»ендә аяныс я�мышлы �у�ыр �ы� Амаль, Мөкәрәмә Сади�ованы# «Был йөрәккә ни кәрәк» комедия�ында Кәтти ролдәре өсөн 1980, 1984 йыл-дар�а «Баш�ортостан �ы�ы» журналыны# лау-реаты булдым. Комик ролдәр�е уйнай алыуымды белгәс, оло тәжрибә тупла�ас, етди трагик ха-рактерлы образдар�а тотондом. Мә$әлән, Наил _әйетбай�ы# «▫кенесме, әллә �а�ышмы?» мело-драма�ында – Фән�зә �әм ми#ә, бала ю�алт�ан

Ижади портрет

И. Зєйниевты� «Мөхәббәт тура�ында �өйләшәйек» спектаклендә – Абруй ролендә.

2008 йыл

46«ТАМАША» №3 – 2011

Ижади портрет

әсәгә, Мостай Кәримде# «Ай тотол�ан төндө» лә Тәнкәбикә образында әсә кисерештәре таныш той�о булды.

– И� ауыр мәлдә лә сәхнәгә сы��аны�ы+ бар-мы?

– Тормошта�ы к�#ел кисерештәре# сәхнәләге роле# менән тура килгән мәлдәр була, тура килмәгәндә лә и�тибар итмәй�е#, сөнки �ин ха-лы� өсөн эшләй�е#. Я�мыш мине �ындыра алма-ны, сөнки ярат�ан эшем бар, ул – мине# театрым, йыуаныс-таяныс тап�ан мәрхәмәтле өйөм. Төрлө мәлдәр – шатлы�ы ла, �ай�ы�ы ла булды, к�#ел ки-телгән са�тар�а мине өмөт, я�ты киләсәккә ыша-ныс йәшәтте. Нисек кенә булма�ын, �ткәнде# �әр мәле ми#ә бик �ә�ерле. Ярат�ан эшемә рәхмәт, мине хөрмәт иткән етәкселәремә, Дамир Мәжит улы _әлимов�а, коллективыма, ту�андарыма, ду$тарыма рәхмәт.

– Эшләгән дәDер+ә и� �ы+ы�лы берәй хәл.– Драматург Әминә Яхинаны# «Rайрылма�ын

�анаттар» спектаклен ә�ерләйбе�. Автор менән урта�а �алып �өйләшер мәл етте, ә ул ю� та ю�. Ахыр �а шылтыратып са�ыр�ы�. К�п тә �тмәй, ауыр сумкаларын �өйрәп килеп инде лә й�гереп йөрөп ө$тәл ә�ерләй башланы. Бе� аптырап �ал-ды�. «Wу# �е� застольный период�а са�ыр�ы�ы� �а ба�а!» – тигәс, бе� рәхәтләнеп көлдөк. Спектакль �уйыр алдынан, тө�әтмәләр индереп, автор менән кә#әшләшә тор�ан мәл ул – застольный период икәнен а#лама�ан бул�ан.

– ДуEтары�ы+ бармы?– Иге�әк йондо�ло�онда тыу�ан�амы, я# �ы�-

лы�ты кисерә алмайым, �ай�а бул�ам да кла-сташтар йәки курсташтар менән ду$тарса ара-лашам, ду$лы�ты йылдар буйы �а�лай алам. Кешегә бәләкәй генә бул�а ла шатлы� өләше�, �улдан килгәнсә яр�ам ите� мине# �аныма �е#гән. Белгәнде эшләт, белмәгәнде өйрәт, тигән бит бе��е# ололар. Ду$лы� ниге�е – �ә�еллек. Ниндәй �ә бул�а мәкерле уй, кәрәкле ниәт менән бер ва�ытта ла ду$лы� �орманым. Етәксе вази-фа�ын биләгән дәрәжәле ду$тарым к�п, ләкин мин улар�ы �� мәнфә�әтемдә фай�аланмайым. Ту�андарым, апай, �е#леләрем – ду$тарым, ысын әхирәттәрем. Зө�рә апайым терәк-таянысым, араларыбы� йәш ярым �ына, шу�а бе� иге�әктәр ке�ек �$тек, бер иш кейендереп, тиге� �аранылар. Ул мине# �аиләмә терәк булды. Мә�з�рә, Мәз�нә, Гөлсинә �е#леләрем дә �әр са� яр�ам иттеләр.

– Сибай интернат-мәктәбендә баш�орт теле Fәм ә+әбиәтенән у�ыт�ан у�ытыусы� С. Өмөтбае-ва: «Зифаны� сәхнәгә сы�ыуы – D+е бер тамаша», – тип әйтеDе генә ни тора. КDп кенә тамашасы-лар+ы�: «Зифа уйнаFа, барам», – тигәндәре D+е Dк Fе++е халы� яратыуы, көтөп алыуы ха�ында Fөйләй. Балалары�ы++а ошондай талантты DEтерә алды�ы+мы?

– Мәрх�м улым Азамат икенсе �өнәргә эйә бул�а, иге�әк �ы��арым Аида менән Әлиә сәхнә юлын �айланылар. Ике�е лә Өфөлә тырышып �ына эшләй�әр, ейәнем Динислам, ейәнсәр�әрем Ә�илә менән Ләйлә шатлы�ым да, йыуанысым да. Мин ышанам, Алла бир�ә, улар �а сән�әт к�гендә йондо� булып бал�ыр�ар.

«Rы�ыл та#» гәзитендә Рәлиф Кинйәбаев-ты# «Их, Байтимер ду$» трагикомедия�ынан �у# Нәжиб Асанбаевты#: «Мин театр директоры бул�ам, Баш�ортостанды# халы� артисткалары Рәмилә Хо�ай�олова менән Зифа Баязитовалар�ы к�тәреп кенә йөрөтөр инем. Ул уйын о$талы�ы, ул тел матурлы�ы, ә тауыштары ниндәй, Хо�ай бир�ә, бирә икән кешегә талантты. Шундай арти-стар�ы# театр�а булыуы коллектив өсөн ниндәй �ур бәхет», – тигән матур фекер�әренә �ушыла-бы�.

Rабатланма$ к�ркәмлеге, г�зәллеге, матурлы�ы менән баш�алар�ан айырылып тороуы, тамаша-сылар�ы тул�ынландыр�ыс, берсә уйландыр�ыс хистәр менән сорнап, бихисап ролдәр�е ��енә генә хас буяу�ар менән би�әп, са�ыу, �абатланма$ образдар тыу�ырыусы, халы� абруйын �а�ан�ан, хисле, талантлы, �ы�ылмалы буй-�ынлы, мөләйем, �өйкөмлө, тылсымлы ��� о$та�ы, дөйөм ал�анда ысын халы� артисы – Сибай сәхнә�е али�ә�е ул Зифа Баязитова.

Әлнисә АЛДЫРХАНОВА-КӘРИМОВА,Сибай !ала�ы

I. �әй мовты� «Мира1» спектаклендә – Iәйшә ролендә. 1964 йыл

47 «ТАМАША» №3 – 2011

Искусство танца

– Как-то, представляя меня на сцене, ведущий сказал: «Ты странный человек. Имя и фамилия у тебя русские, родилась в Таджикистане, раз-говариваешь по-башкирски, любишь цыганские танцы».

Все верно: я родилась в таджикском поселке Кансай. Мои папа Владимир Чигвинцев, корен-ной житель Таджикистана, и мама Гульфира Га-битова, приехавшая туда на производственную практику, встретились и полюбили друг друга. Папа – газоэлектросварщик, мама – обогатитель полезных ископаемых. Первые 9 лет моей жизни прошли в этом солнечном городе.

Я росла скромной и серьезной девочкой. В на-шем доме всегда было много гостей, все шли к нам. В выходные мама готовила плов, папа варил шурпу. Музыка лилась из всех окон, потому что папа считал, что хорошую музыку надо слушать громко.

У нас бывали разные люди – друзья, коллеги родителей, иностранцы, приехавшие на разра-ботку полезных ископаемых. Бурно обсуждались проблемы шахтеров, и детей не выгоняли. Все это было очень интересно, я до сих пор неплохо разби-раюсь в горном деле. Папа говорил мне:

– Вырастешь, будешь сварщиком или будешь делать проекты, схемы.

В постперестроечные годы жизнь в Средней Азии стала ухудшаться, и в 1994 году родители

Я и ТЫ

Юлия Чигвинцева: «Стопроцентно работать, стопроцентно любить…»

В конце марта в Башкирской государственной филармонии им. Х.Ахметова состоялся пер:вый сольный концерт «Я и ТЫ» молодых танцоров фольклорно:эстрадной группы «Караванса:рай» Юлии Чигвинцевой и Рафаэля Сагитова. Их яркие и запоминающиеся парные номера: башкирские «Страна беркутов» и «Дружба», татарский «Озорная молодость», кавказский «Царский», американский «Кантри», русский, калмыкский, мексиканский, цыганский состави:ли основу программы.

Концерт стал творческой удачей режиссера:постановщика – Заслуженной артистки РБ Сул:пан Аскаровой. Танцы и песни народов мира, хорошо подобранный визуальный ряд на экране и завораживающие «закадровые» голоса самих Юли и Рафаэля создали красочное многопла:новое зрелище. Главной же интригой программы стал миф о Юле и Рафаэле, как о сложившей:ся паре, не только на сцене, но и в жизни.

Юлия Чигвинцева. 2008 год

48«ТАМАША» №3 – 2011

Искусство танца

приняли решение вернуться на родину мамы – в Башкортостан. Если точнее – в поселок Меж-озерный, который находится на границе Челя-бинской области и Учалинского района.

Вот мы из Таджикистана приехали – и жизнь началась с нуля, с чашки, с ложки. Мы жили все в одной комнате – родители и я с братом. Я хо-дила во все возможные кружки – танцевальный, поэтический, «Умелые руки», «Юный физик» – просто потому, что дома было тесно, хотелось свободы.

Летом нас с братом отправляли в деревню к бабушке с дедушкой. Дедушка учил трудиться, не покладая рук. Родители никогда не хвалили, всегда говорили, что все дети делают то же са-мое. Нас учили, что старшие всегда правы: «По-читайте старших, всегда советуйтесь».

В детстве я звездой не была, на сцене не бли-стала. Поэтому для моих родственников было совершенно неожиданно, что я выбрала танец. Двоюродная сестра Резеда всегда танцевала на сабантуях, а я нет.

Тем не менее, я отнесла документы в Учалин-ское училище искусств и культуры на хореогра-фическое отделение. Там, в ансамбле «Койон», которым руководила Гульназ Гайсарова, я ощу-тила свои первые успехи. Отлично училась, пе-дагоги меня поддерживали, предлагали после окончания училища остаться преподавать. Я и сама была уверена в этом. И вдруг меня пригла-сили в Ансамбль народного танца им. Ф. Гаска-рова.

У нас в училище отсматривали студентов, и почему-то выбрали меня. Я не очень-то повери-ла, но потом мне перезвонили и сказали, чтобы я срочно ехала с ними на гастроли. Родители были в гостях, я дома одна. И тут я решилась: написала родителям записку «Поехала с Госан-самблем на гастроли в Нижний Новгород», за-няла денег на дорогу до Уфы у соседки и уехала. Теперь мои родители говорят: «Ты как в 14 лет уехала в училище, мы твоим воспитанием и не занимались. Объявляешь что-нибудь, а нам ос-тается только смириться».

Я думаю, в Государственный академический ансамбль народного танца им. Файзи Гаскарова меня взяли для характерных танцев – в то время я была пухленькая. Доходило до того, что неко-торые вопрошали наших руководителей: «Что это за странная девочка, кого вы взяли?!» Для меня этот легендарный, знаменитый коллектив стал хорошей школой на всю жизнь. Во многом благодаря ансамблю я стала универсальным ис-полнителем – с удовольствием выступаю сольно и легко вписываюсь в массовые композиции.

Наши репетиторы Гузель Рашитовна Аса-дуллина, Альфия Мансуровна Тимергазеева. «Никогда не говори «я не могу», – наставляла меня Альфия Мансуровна. Дадут мне соло Гуль-назиры, она оставалась и говорила: «Учи! Я же за тебя поручилась!» Я изо всех сил старалась оправдать доверие. Мы были согласны работать бесплатно, просто за честь ансамбля. Зато и отдача была большая: на всю жизнь запомнила наше выступление в Кремле, где мы оказались в одном концерте с Людмилой Зыкиной, ансамб-лем Моисеева.

Пока ты молодой, ты на сцене весь лучистый. Думаю, меня взяли из-за души, искренности в танце. Мне повезло со старшими товарищами – Альфия Тимергазеева, Алсу Шафигуллина, Эль-вира Ишмакова, Рамиза Мухаметшина очень помогли мне твердо встать на ноги.

И тут в моей судьбе снова произошел крутой поворот. В 2003 году от руководителя «Караван-сарая» Вильдана Яруллина поступило предло-жение перейти на работу в его группу. Это было непросто, я долго думала, но решилась… Когда уходила, мне говорили: «Юля, ты сильно риску-ешь, сольную карьеру делать сложно». А теперь говорят: «Как тогда у тебя хватило храбрости, мудрости решиться!»

Помню, как впервые пришла в «Караванса-рай». Давние поклонницы группы меня пона-чалу приняли настороженно, ревновали, это сейчас я для них стала своей. А мне понравился коллектив – чисто мужской, без всяких ссор, ин-триг, сплетен.

Необычной показалась свобода, гранича-щая с необязательностью. В ансамбле жесткий график, муштра, а в филармонии в 11 прихо-дишь на классику и сидишь, если полдвена-дцатого начнется – уже хорошо. Зато в группе была своя костюмерша, которая отглаживала все платья, всегда имелся обед. Ребята никогда не позволяли мне таскать сумки и костюмы. Я почувствовала себя просто королевой, да еще и деньги за концерт платили приличные!

Понравился мой партнер по танцам Рафаэль Сагитов. Мы быстро привыкли друг к другу. Наш «сценический роман» длится уже 7 лет. Се-годня мы настоящие друзья, знаем друг о друге всё досконально, никаких секретов. Не можем обижаться друг на друга – максимум пять ми-нут. Мы как два крыла, вдвоем мы – сила.

Постановщики танцев обычно видят во мне веселую, кокетливую девчонку (как в татарском танце «Озорная молодость»), а мне уже хочется создавать образы серьезные, драматические. Потому и люблю исполнять «Загиду» – эталон-

49 «ТАМАША» №3 – 2011

Искусство танца

ный танец для башкирской танцовщицы. Этот танец сразу, как следует, станцевать невозмож-но. Он, как бриллиант, ограняется постепенно. Даже смотрю записи в исполнении Рашиды Туй-синой и вижу, что она всегда немного разная.

Вообще, я считаю, что все танцы – о любви, ведь танец и любовь говорят на одном языке во всем мире. Недавно благодаря любимой профес-сии я встретила свою вторую половинку. Он – солист Азербайджанского государственного ан-самбля танца. Как сказал мой напарник Рафаэль Сагитов: «Я тебя один раз в жизни отпустил на фестиваль одну, и ты умудрилась привезти ко-го-то! Ты влюбилась в рост (они же танцуют на цыпочках), в их темпераментные танцы».

Иногда меня спрашивают: «Если бы не тан-цевала, кем стала бы?». Мне кажется, я могла бы быть хорошим врачом: к людям подход лег-ко нахожу. Мама говорит, что была бы хоро-

шим хирургом. На гастролях я всем помогаю в группе – запросто могу перевязку сделать, подлечить.

Несмотря на артистическую профессию, я человек верующий и главным для мусульман считаю знания, самообразование. Сейчас учусь в Уфимской государственной академии эконо-мики и сервиса, на кафедре туризма и гостепри-имства. Постоянно убеждаюсь, насколько это мне близко.

Вот, скоро, Алла бирhә, получу диплом, а там посмотрим. Как все женщины, мечтаю о друж-ной семье и детях. Все близкие считают, что я не смогу быть просто мамашей-домоседкой, но мне кажется, что мне под силу все совмещать – и любимую работу, и семью. Самый главный жен-ский завет – здоровое сердце, здоровые чувства, чистое, доброе отношение к миру. Стопроцент-но работать, стопроцентно любить…

– Свой первый гран при я получил в первом классе, а моим первым коронным танцем была «ламбада». За победу на конкурсе меня и мою одноклассницу наградили картиной и одеколо-ном «Шипр». Это выступление стало моим бое-вым крещением.

Я родился в Баймаке. Но первые годы моей жизни прошли в Казахстане. Родителям – воен-ным-пограничникам приходилось колесить по стране. В доме часто звучала музыка: отец играл на баяне, а мама всегда смеялась, что ей медведь на ухо наступил.

А после 9 лет, когда мы вернулись в Баш-кортостан, мое детство повернуло в другое русло. Я в Баймаке начал посещать кружок народных танцев, где моей наставницей стала Луиза Раилевна Аскарова. Принимал участие во всех праздниках, школьных концертах. Моим педагогам по танцу их коллеги говори-ли: «Не выводите вашего Сагитова на сцену вперед наших танцоров, чтоб не перебил впе-чатление!»

Мама всегда относилась ко мне как ко взрос-лому. После того, как родители развелись, я для мамы и братишки стал главной опорой. В 14-15 лет я уже стал своими выступлениями зараба-тывать деньги, получать премиальные на кон-курсах. Ездил на концерты со взрослыми, все друзья были старше меня.

Рафаэль Сагитов: «Танец – моя судьба на всю жизнь»

Рафаэль Сагитов. 2008 год

50«ТАМАША» №3 – 2011

Искусство танца

Я рос на записях гаскаровцев. Представите-ли старой гвардии, такие как Явдат Бикбердин, Хисбулла Зубайдуллин, Мухамет Идрисов, ста-ли моими кумирами на всю жизнь. Простота движений, выразительная мимика – на их тан-цах можно учиться бесконечно.

Известный хореограф-постановщик Динис-лам Искужин поставил для меня танец «Салков-ский». На детском республиканском конкурсе «Звездочки Башкортостана» я с этим танцем получил гран при. Мне тогда было 16 лет – пер-вый крупный успех окрылил меня, и я решил для себя, что танец – дело моей жизни. Мама сказа-ла: «Свой путь выбирай сам».

Через год я снова получил подтверждение правильности своего выбора, получив гран при на Республиканском конкурсе сольного танца в Учалах. Это запомнилось на всю жизнь, ова-ции тех концертов до сих звучат у меня в ушах. С той поры башкирский народный танец «Сал-ковский» (как впоследствии и «Маршрут», по-ставленный Явдатом Бикбердиным) стал моей визитной карточкой, очень соответствует моему темпераменту.

После конкурса в 2000 году Риф Габитов при-гласил меня в Государственный ансамбль народ-ного танца им. Файзи Гаскарова. Я с радостью принял это предложение, но все-таки скучал по сольным выступлениям.

Поэтому, когда через год Артур Туктагулов позвал меня в молодежно-эстрадную группу «Далан», я согласился, не раздумывая. Здесь я получил возможность творчески реализовать себя в своих сольных номерах. Потом перешел в «Каравансарай». За те годы у меня сменились три партнерши – Раушания Кабирова, Алия Нургалиева, Айгуль Мутигуллина. И вот появи-лась четвертая – Юлия Чигвинцева.

Юлю я заочно знал давно, но, когда мы встали в пару, сразу почувствовал, что понимаем друг друга с одного взгляда. Мы словно срослись с ней. Для нас слово «мы» наполнено особым смыслом. За ним – около десятка общих поста-новок, сотни совместных концертов, бесконеч-но сменяющиеся сценические площадки нашей республики, городов России и стран Европы. Нам аплодировали зрители Москвы, Санкт-Пе-тербурга, Екатеринбурга, Оренбурга, Австрии, Словакии, Турции, Германии, Кыргызстана…

Работая в эстрадной группе, мы прилично за-рабатывали, появилась уверенность в завтраш-

нем дне. За время работы в «Каравансарае» я женился на девушке не из мира искусства, у нас родились дети, сына назвал Вильданом в честь нашего руководителя. К сожалению, так случи-лось, что с женой мы впоследствии расстались.

А народная молва давно поженила нас с Юлей. Каждый раз на гастролях нас называют «семейными», в итоге в гостиницах чуть не за-селяют в один номер, в деревенских домах сте-лют вместе. Видя рядом Юлю, после концерта девушки не решаются подойти за автографом. В основном мы и сами подыгрываем мифу – тем более, это не трудно, ведь большую часть време-ни нам приходится проводить вместе.

Мы с Юлей очень долго и серьезно готовились к сольному концерту. Количество парных номеров позволяло собрать хорошую разнообразную про-грамму. Вначале мы дали ей имя «Танцевальные ритмы планеты», но режиссер Сулпан Аскарова предложила заинтриговать всех, назвав концерт «Я и ТЫ». В последние дни перед программой мы практически жили на сцене сутками. Ведь нам с режиссером пришлось не только соединять танцы в одно целое, но и подготовить премьеру нового русского танца, а еще попробовать себя в новом качестве. В нашем концерте не было профессио-нальных ведущих, все, что мы хотели сказать сво-ему зрителю – мы заранее начитали в тон-студии. Как у нас это получилось – судить публике, но, судя по отзывам, вроде неплохо.

После концерта мы с Юлей поняли, что мы друг у друга одни. Мы можем полностью поло-житься друг на друга.

Наверно, если бы я не стал танцором, я мог бы работать профессиональным водителем. На гастролях я всегда около шофера: отвинтить, подремонтировать, поменять колеса – запросто. Но это просто хобби, а Танец, я думаю, – моя судьба на всю жизнь.

Сегодня я на пороге нового этапа в своей жизни. Танцуя много лет, постепенно почувст-вовал необходимость получения образования. В свое время Риф Фатихович Габитов предлагал мне учиться. Но тогда я жил только танцем и учиться не хотел. Теперь я студент кафедры хо-реографии Сибайского государственного педа-гогического университета, практический опыт подкрепляю теоретическими знаниями. Так что новые вершины – надеюсь, впереди.

Лейла АРАЛБАЕВА

51 «ТАМАША» №3 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

Тормошта ә*әм бала+ы ю�ары вазифалар биләй, яуаплы эштәр баш�ара, йә ябай �ына +өнәр эйә+е була. Әммә ниндәй генә урын биләмә, яуаплылы� – бер 9к, ниндәй даирәлә әйләнмә – кешелек сифат-тарын ю�алтмау шарт. Я*мыш менән ая� тибеп +өйләшер, сай�алып киткәндә таяныр өсөн кәрәк ул сифат.

...Кейем тегеү ҙә үҙе бер һөнәр! Бигерәк тә яра:тып, күңелеңде һалып эшләһәң. Ана бит манекендар, сәхнә тултырып төрлө классик образдарҙың кей:емдәренә төрөнөп, ҡайһылай маһайып тора. Уларҙы шундай килешле итеп кейендергән алтын ҡуллы оҫта кем икән?! «Кешене тик үҙе итеп кейендерергә кәрәк. Бөйөк Гофман әйтмешләй, һәр ағастың үҙ япрағы, һәр әҙәмдең үҙ сепрәге», – ти Мостай Кәрим ижад иткән образ, йәйәүле кеше Мәхмүт Юлбирҙин. Тамашасы иғтибарын ул сәхнәгә тәүге тапҡыр килеп сығыуында уҡ йәлеп итә. Сөнки унда тәбиғәт ҡайһы берәүҙәргә генә бүләк иткән әсир итеү көсө бар. Ҡап:ҡара бөҙрә сәстәр, һағышлы күҙҙәр, аҡыллы ҡулдар кем:делер эҙләй, туҡтатып маташа. «Бәлки, китмәҫһең, Мәҙинә», – тип өндәшә ул ҡатынына. «Хыялһыҙ һин!» – тип яуаплай Мәҙинә. «Мин хыялһыҙмы? – тип йыл:мая Мәхмүт – Беләһең дә инде, ике йылдан институт бөтөрөргә хыялланам, һинең менән Мәскәүҙә, Ҙур театрҙа «Аҡҡош күле» балетын ҡарарға хыялланам, итәк тулы балалар үҫтерергә хыялланам...» – шу:лай тулҡынланып һөйләгәндә Мәхмүттең күҙҙәре нур бөркә, йөҙө ҡояштай яҡтырып китә. Тик ҡатыны Мәҙинәгә генә уның хыялдары кәрәкмәй, уға мөлкәт, мәртәбәле урын кәрәк. Эйе, Мәхмүт ябай тегенсе генә, шулай ҙа һөнәрен ихлас яратыуы, үҙ эшенең оҫтаһы икәнлеге асыҡ сағыла. Киләсәктә үҙен «Ал:тын энә» тип йөрөтөүҙәрен хыял итә. Уның хыялдары:на төшөнгөһө килмәгән Мәҙинә, өс йыл ғүмер иткән донъяһы менән хушлашып, сығып китә…

Үҙ эшенең оҫтаһы… Әйтерһең дә, был һүҙҙәр тегенсе:оҫта Мәхмүт Юлбирҙин образын ижад итеүсе Милли йәштәр театры актеры, Башҡорт о:стандың халыҡ артисы Мәғәфүр Усманов тураһын:да әйтелгән. Бына күпме йылдар ул ошо театрға хеҙмәт итеп, уның ҡояшлы сәхнәһенә сыға. Күпме йылдар тамашасыларын һөйөндөрә һәм һөнәренең алыштырғыһыҙ оҫтаһына әйләнә. Уның ижад иткән образдары – ир:егеттәр яҙмышының галереяһы: Юламан ҡарт (З. Биишева, «Мөхәббәт һәм нәфрәт»),

Юлай Аҙналин (М. Кәрим, «Сала уат»), Журден ханым (М. Булгаков, «Яртаҡыл Журден»), Бригел:ла (К. Гальдони, «Ике байға бер шомбай»), Хызыр (Ф. Бүләков, «Йөрәктәрҙә ҡалған эҙҙәр»), Ҡарт ир (Т. Джюдженоглу, «Ҡорон»), Ғәлим (Т. Миңнуллин, «Диләфрүзгә дүрт кейәү»), Мәхмүт (М. Кәрим, «Йәйәүле Мәхмүт»), Йәләлетдин атай (М. Кәрим, «Йәләлетдин атай»). Шулай ҙа ул һаман шатлана һәм һағышлана, өмөтләнә һәм борсола, юғалта, эҙләй, саҡыра… Театр – артистың йәшәү маҡсаты, уның тормош мәғәнәһе. «Һөнәр – ул яҙмышҡа тиң нәмә. Һөнәрҙе онотоу – тамырыңды, намыҫыңды онотоу менән бер ул», – ти бит Усмановтың геройы Мәхмүт Юлбирҙин да. Артист та үҙ эшен, геройы кеүек, кәсеп түгел – һөнәр, профессия, тип атай.

Уның бөтә эше саманан тора…саманан тора…

Мә4әф р Усманов. 2002 йыл

52«ТАМАША» №3 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

– Мә4әф р а4ай, �өнәреге�гә !арата ынтылыш-ты �е� �еге��ә !асан той�о4о�?

– Мине#сә, ул ынтылыш мин тыу�ас та барлы��а килгән. Исемемде лә бит әсәйем менән атайым ра-дионан йырсы Мә�әф�р Хисмәтуллинды ты#лап, уны# ижадын яратып �уш�андар. Тимәк, ���әре лә а#ламай мине# тормошомдо сән�әт менән бәйләгәндәр. Ә инде исемемде# мә�әнә�ен �урай-�ас �ына белдем: �ыу�а батмай, утта янмай. Мин ут булма�ан осор�о хәтерләйем, ул ва�ытта радио-нан рәхәтләнеп әкиәттәр ты#лай инек... _аиләлә ете бала �$тек: апай�арым Гөлйы�ан, Әлфирә, а�ай�арым Мә�с�т, Рәшит, Фәрит, Рәмил �әм мин. Гөлйы�ан апайым менән Рәмил а�айым мәрх�м бу-лып �алдылар, баш�алары Стәрлетама�та йәшәй. Улар төрлө �өнәр эйәләре: �атыусы, медицина хе�мәткәре, филолог, хәрби. Мин генә сән�әт юлын �айланым. Башта сән�әт училище�ыны# вокал б�легендә белем алдым. Унда өсөнсө курста у�ып йөрөгәндә, Риф�әт Вәкил улы Исрафилов сән�әт институтыны# актер�ар б�леге өсөн ә�ерлек курсы йыя тип ишеттем. Исрафилов бе�гә төрлө темалар�а этюдтар ә�ерләргә ва�ыт бирә лә, а�а�тан килеп к�р�әтәбе�. Шулай итеп, йыл буйы ә�ерләнгәндән �у#, мин �айлап алыу турынан �ттем. Училище-

ны өсөнсө курстан ташлап, сән�әт институтыны# театр факультетында белем ала башланым. Худо-жество етәксебе� Риф�әт Исрафилов, педагогтар Олег Ханов, Гөлли Мөбәрәкова, Александр Дыба, Тамара Хо�айбир�ина, Ирина Филлиповалар театр сер�әренә өйрәтте.

Йылдар үткән… Күңеле матур, уйы изге булған кеше ҡартаймай, ғүмер тигәнең ундайҙарға һөйкөмлөлөк кенә өҫтәй тиеүҙәре хаҡ. Хәҙер инде беҙҙең ҡаршыбыҙға сәстәренә сал ҡунған, сатан аяҡлы, ләкин шул тиклем матур күңелле Мәхмүт ки:леп баҫа. Маңлайындағы йыйырсыҡтар ҙа үҙенә ки:лешә төҫлө. Сөнки улар ҙа бит өмөттән, көтөүҙән һәм мөхәббәттән яралған. Һағыш ҡатыш шатлыҡ бөрккән күҙҙәрендә барлыҡ кисерештәре яҙылғандай. Үҙенең ярҙамсыһы, йәш ҡыҙ Зәмзәгөлгә (актриса Илгизә Ғилманова) ҡарата иғтибары, ихласлығы уны тағы ла матурлай, булмышын байыта. Ә инде клиенты Инсаф Мисбахов (БР:ҙың атҡаҙанған артисы Илсур Хәби:ров) менән ҡорған әңгәмәһендә уның кешелеклеле:ге, ябайлығы, эскерһеҙлеге асыҡлана. Артистың эске күңел байлығы, йомарт тәбиғәте һоҡландыра. Уның күңел төпкөлөнән моң ағылғандай, бар булмышы – асылмаған сер, йырланмаған йыр. Шуның менән ул тамашасыны арбай, хәҡиҡәтте аумаҡайлыҡҡа алмаштырмаҫҡа саҡыра. «Һеҙ кем – һармаҡмы әллә пәйғәмбәрме?» – тип һорай Мәхмүттән алсаҡ күңелле Зәмзәгөл. «Кем һин – район башлығымы, әллә тегенсеме?» – тип һорауҙар яуҙыра Мәҙинә лә (БР:ҙың атҡаҙанған артисткаһы Зифа Дәүләтбаева). «Үҙем! – тип яуаплай уларҙың икеһенә лә Мәхмүт. – Эйе, берәүҙәр «Йәйәүле Мәхмүт» тип рәхәтләнеп көләләр, икенселәр, көлөп рәхәтләнәләр. Ләкин мин уйнамайым, мин йәшәйем».

– Nе��е� ата-әсәйеге�, тыу4ан я!тары4ы� ту-ра�ында ишетке килә.

– Мин Архангел районы Rы��ы ауылын-да Мәхм�т �әм Гөлйемеш Усмановтар�ы# �аилә�ендә етенсе – кинйә бала булып донъя�а килгәнмен. Wу #ынан әсәйемде# тыу�ан ауылы Тирәклегә к�стек. К�рә�е#, әсәйемде тыу�ан ауы-лы ��енә тарт�андыр. Хә�ер әсәйем менән атайым ю�тар инде, шулай �а бе� ата-әсәй йортон ташла-майбы�, ту�андарым менән йыш �айтып йөрөйбө�. Әсәйем йортто# ниге�ен я#ыртыр�а хыяллана ине. ▫�е хә�ер и$ән булма�а ла, мин уны# теләген бойом�а ашырам тип тырыштым. Йөрәк сире ки-сергәндән �у#, тә�ге йәй йыл�анан таш сы�ар�ым, икенсе йәй а�айым мәрх�м имәндән ниге� �ор�о, өсөнсө йыл �ына к�тәр�ек. Әле бе��е# йорт бал-�ып тора. Әсәйем мәрх�мә, и$ән бул�а, шатла-ныр ине. Йортто музей форма�ында �а�лайбы�, фото��рәттәрен, әйбер�әрен �ә�ерләп тотабы�, �а�ан, �ауыт-�абалар элеккесә, шул көйө. Са-

М. Кәрим «Йәйә ле Мәхм т». М. Кәрим ис. Йәштәр театры. Мәхм т – Мә4әф р Усманов,

Мә�инә – Зифа Дә ләтбаева. 2006 йыл

53 «ТАМАША» №3 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

мауыр �айнатып тәмләп сәй�әр эсәбе�, тимер мейес кенә �� хе�мәтен баш�арып бөттө инде. Йортобо� – ту�андар менән осрашыу төйәге. Ке-мебе� �асан �айта ала, шунда �айтабы�. Йортто ба�ыу�ы мин �� ө$төмә алдым. Донъя иркен, бөтә у#айлы�тары ла бар.

М. Усмановтың Мәхмүте – әҙәпле ир кеше. Был уның тышҡы ҡиәфәтендә, үҙ:үҙен тотошонда ғына түгел, ә эске кисерештәрендә лә асыҡ сағыла. Ул үҙенә бер ниндәй ҙә килешмәгән эште, ҡыланышты рөхсәт итмәй, сөнки уның күңеле өсөн әшәкелек, әҙәпһеҙлек – ят күренеш. Ул башҡалар кеүек «изге кеше» ролен уйнамай, кешеләрҙе нисек бар – шулай ҡабул итә. Хатта уның яңы табылған улы тураһында хафала:ныуҙары, көйөнөүҙәре – тәбиғи, ышандырғыс. Эйе, Мәҙинә әйтмешләй, үҙгәрмәгән Мәхмүт, борғола:нырға ла өйрәнмәгән. Ҡыланмай ҙа, ҡыландырмай ҙа. Ул һаман ғәҙелһеҙлек һәм намыҫһыҙлыҡ менән көрәшә, тормош уны һис һындыра алмаған. Мисба:ховтың да бит «эйе шул», «ҡулайлашырмын» кеүек һүҙҙәрҙе йыш әйтеүен тойоп: «Был әҙәмде донъя бай:таҡ өркөткән», – тип йәлләп ҡуя Мәхмүт. Тик йылдар буйына күңеленең нимәгәлер борсолоуын, һыҙла:

ныуын аңлай алмаған Мәхмүт финалда иһә шуға төшөнә: «Сәбәпһеҙ һағышымдың сәбәбе бына кем икән ул… Бынан ары ул әрнеүҙең ахыры ла, сиге лә булмаясаҡ. Ә шулай ҙа ошо ер йөҙөндә, тимәк, минең тағы бер кешем бар».

– Nе� Мәхм т образы аша !атынын ө�өлөп ярат!ан, я�ы табыл4ан улы өсөн борсол4ан кисе-рештәр�е о1та са4ылдыра�ы4ы�. Ә шәхси тормо-шо4о��а �е� ниндәй ир, атай?

– Бе� Зәлифә менән өйләнешкәндә, мин сту-дент инем әле. Rатыным БДУ-ны тамамла�ас, бер йыл мине# ата-әсәйем менән Тирәклелә йәшәне, ауыл мәктәбендә у�ытты. Й�нәлтмә буйынса уны Туймазы�а ебәрергә тейештәр ине. Мин актер-лы� о$талы�ымды �улланып, Туймазы�а барып отказной ала алды�. Бе� Зәлифә менән биш йыл ду$лашып йөрөгәндән �у# өйләнештек. Салауат Юлаев май�анында и�тибар итеп тә йөрөгәнбе� бер-беребе�гә. Ул заманда баянсылар, �урайсылар, во-калистар, театралдар унда к�мәкләп йыйылышып, гөрләтеп бейеп, йырлап к�#ел аса инек. Баш�а у�ыу йорттарынан студенттар, �ала йәштәре, килгән �уна�тар – бөтәбе� �ә шунда �айнай инек. Ә Зәлифә менән ны�лап танышыуыбы� бе��е# я�тар�а бул-

Т. Джюдженоглу «Корон». Ролдәр�ә: �арт ир- Мә4әф р Усманов, Ир – Нә4им Нур4әлин, Йәш ир – Рәмзил Сәлмәнов. 2004 йыл

54«ТАМАША» №3 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

ды. Улар к�рше Ба�алды ауылына студенттар�ан тө�өлөш отряды менән килгән бул�андар, ә ял көндәрендә Тирәклелә концерт �уй�ылар. Мине# дә ял�а �айт�ан осор. Шулай концертта мине# и�ти-бар�ы йәлеп итте, танышып киттек. Бөгөн �атыным Мә�ариф министрлы�ында архив б�леге мөдире бу-лып эшләй. Улыбы� Айту�ан менән �ы�ыбы� Гөлназ бар. Айту�ан өйләнеп, киленебе� Әлиә бе�гә я#ыра� ейәнсәр б�ләк итте. Исемен На�гөл тип �ушты�. Зәлифә менән хә�ер �артатай менән өләсәй булыу бәхетенә ирештек. Йәшлек менән ��ебе��е# балалар нисек �$кәнен к�рмәй �ә �алды�. Ә бына ейәнсәргә иркәлә��е лә, ва�ытты ла, и�тибар�ы ла мул бирәбе�. Rасан �ына уны# менән етәкләшеп парктар�а, урамдар�а йөрөй башлайбы� инде, тип хыялланам. Ауылда�ы йортобо��а алып �айтып, рәхәтләнеп саф �ауала, иркенлектә йөрөткө килә. Rы�ыбы� Баш�ор-тостан и�тисад колледжында у�ый, эшләй �ә. Өй�ә мин талапсанмын. Та�алы�ты, бөхтәлекте яратам. Тәмле итеп, ашы�май �ына, шартына еткереп беше-рене��ән к�#елгә ял алам. Rатыныма рәхмәтлемен, уны# асы� к�#еле, ихласлы�ы, тын�ы�ы� профес-сиямды а#лай беле�е ар�а�ында матур итеп йәшәп киләбе�.

М. Усмановтың көслө интуициялы булыуы, һәр бер деталде йөрәге аша үткәрә белеүе геройының харак:терын асырға ярҙам итә. Актер образын төрлө диапа:зонда бирә. Ул үҙенең Мәхмүте аша тәрән фекерләй белгән һәм үҙ эшен тойоусы сәхнә оҫтаһы икәнлеген

тағы ла бер тапҡыр иҫбатланы. Сөнки һәләтле ак:терҙың ҡарамағында ҡиммәтле алымдар йыйылмаһы күп, улар тәрән психологик сағылыштарҙан алып ялҡынлы эмоциональ тонға тиклем барып етә.

– Тә ге профессиональ а�ымдары4ы� Сибай те-атры менән бәйле тип ишеткәйнем инде.

– Эйе, �улыма диплом алып, й�нәлтмә буйын-са мин �аиләм менән Сибай театрына юлландым. Самолеттан килеп төшкәс, ту�андар�а яр�ам �орап киттем, ә Зәлифә әйбер�әр�е �арап �алды. Rулында ике айлы� улыбы�, тирә-я�ында сум-калар, төйөнсөктәр, китаптар. Бер милиционер: «Әллә өй�ән �ыу�ылармы?» – тип �орай икән. Ма-газиндан каталка алып тороп, әйбер�әр�е бе�гә тә�әйенләнгән б�лмәгә ташый башланы�. Ул ва�ытта�ы кешене# кешелеклелеге... Шулай итеп, Сибай�а эш башланым. Студент са�та Баш�орт академия драма театры сәхнә�ендә уйнап йөрө�әм дә, тә�ге прфессиональ а�ымдар Сибай театрын-да эшләнде. Унда көслө мәктәп алдым, айырыу-са сәхнә теле мәктәбе. Архангел районы диа-лекты ��енсәлекле бит, шу�а к�рә Рәмилә апай Хо�ай�олова биргән кә#әштәр бөгөнгөләй хәте-ремдә. Сибай театрыны# я�мышы элек-электән га-стролдәр менән бәйле. Улар мине# дә хәтеремдә ны� �а�лан�ан. 2-3 ай�а Тәтешле, Балтас, Бөрө райондарына сы�ып ките��әр, �уна�ханалар�а баш�а бригадалар менән, Татарстан артистары менән танышып аралашыу�ар. Йәй�әрен улы-бы��ы �әйнәмдәргә �алдырып, �атыным да мине# менән гастролдәр�ә йөрөй ине. Ул театр�а ә�әби б�лектә эшләне. Киске�ен спектаклдә уйнайбы�, ә иртәнсәк Зәлифә менән емеш-еләк йыйыр�а сы�абы�. Бишәр �умта �айнатмалар эшләй инек. Хе�мәтебе� ю��а сы�ма�ын тип, �әр бер ауыл-да ту�та�ан �айын ашханалар менән �өйләшеп, �ыуыт�ыстар�а урынлаштыра инек. Шул ва�ыт-та�ы мәшә�әттәр, донъя йыям тип тырышыу�ар бөтмә$ ке�ек ине, ә бөгөн, шул мәлдәр�ә �ай�ылай бәхетле бул�анбы�, тип уйлайым.

Ҡайһы бер актерҙар, комедия еңел төр жанрына инә, тип уйлап, сәхнәлә саманан тыш ҡыланып таш:лайҙар. Ләкин М.Усманов был жанрҙың тәү ҡарашҡа күренмәгән подтекстын эҙләп, пьесаның төп мәғәнәһенә төшөнә. Уның, тамашасыны көлдөрәйем тип, артыҡ ҡыланғанын, юрғанды үҙенә тартҡанын күрмәҫһең. Ул сама белә. Ә тамашасы барыбер иғтибарһыҙ ҡалдырмай. Сөнки актер кескәй генә ро:ленә лә бөтә көсөн һалып, ләззәтләнеп уйнай. Күрәһең, шуғалыр уның образдары юмор менән һуғарылған. Быларҙың бөтәһе лә артистың фекерләү даирәһенең юғары кимәлдә булыуынан киләлер.

– Артабан Өфөлә Йәш тамашасылар театры асыла...

И. Вәлиева «Мөхәббәт китабы». Хаин – Мә4әф р Усманов. 2007 йыл

55 «ТАМАША» №3 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

– Эйе, 1989 йылды# 2 ноябрендә мин Йәш тама-шасылар театрында эш башланым. Ул ва�ытта Олег Закир улы Ханов театр�ы# художество етәксе�е ине, мине са�ырыусы ла ул булды. «И�е�кәй менән Мора�ым» спектаклене# репетиция�ы бара. Йәшә� шарттары ю�. ▫�ем юллап Авиация институтыны# ята�ынан б�лмә алдым, шунда мине# �аиләм �әм композитор Юлай ▫�әнбаев бергә йәшәнек. Ул әле өйләнмәгән ине. 20 йылдан ашыу хе�мәт итәм ошо театр�а. К�пме художество етәкселәре алмашын-ды, улар�ы# �әр бере�ене# �� ы#�ай я�тары, ә шу-лай �а Олег Закир улы ке�ек етәксе ю�тыр. Унда етәкселек итә беле� �әм кешелек сифаттары �ре-леп килә. Шул йылдар �а�ындыра.

Т. Миңнуллиндың уйын:көлкөгә, йыр:бейеүгә, дәрт:дарманға бай «Диләфрүзгә дүрт кейәү» коме:дияһында һәр бер актер, үҙенең образына ярашлы характерҙар табып, импровизацион рәүештә сағыу итеп күрһәтергә тырыша. М. Усмановтың уйынына туҡталһаҡ, түбәндәге фекерҙәр тыуа.

Был эштә лә М. Усманов кейәүлеккә беренсе кан:дидат – Ғәлим образын тәьҫирле итеп асып бирҙе. Ғәлим – уҡымышлы егет, бына ун биш йыл инде ситтән тороп уҡый. Уның халыҡ мәҡәлдәренә, легендалары:на, әкиәттәренә таянып фекер йөрөтөүе, үҙ:үҙен тото:

шо марионетканы хәтерләтә. Ә күҙҙәре шундай тере:мек, үҙенә генә тартып тора. Актер виртуоз уйыны аша Ғәлимдең сабырлығын, баҫалҡылығын да сағыл:дырҙы. М.Усмановтың Ғәлиме ҡыҙғаныу тойғоһо менән бергә һоҡланыу ҙа уята. Актер геройҙың тойғоларын, кешелек тәбиғәтенең сағыу, матур яҡтарын һаран ғына һүҙ һәм тән хәрәкәттәре аша һүрәтләп, характе:рының ғәҙәти булмаған яҡтарын да күрһәтә алды.

– Театр – �е��е� тормошо4о��а ю! тип к � ал-дына килтер�әге�?

– Театр – мине# тормошомдо# мә�әнә�е. Те-ар�а бер көн килмәй булдыра алмайым. Бөгөнгө көндә театр�ы# әлеге хәле менән риза т�гелмен, театр өсөн борсолам. Тик режиссер �ына эшләй ал�ан әйбер�е �ай�ы бер артистар �� ө$төнә алып, ���әренсә эшләй башлай�ар. Бе��е эш менән тулты-рып, кешелек сифаттары ла ю�ары бул�ан, �� феке-рен тура әйтә белгән художество етәксе�е бул�ын ине. Бөгөнгө көндә к�бебе� ижади кризис кисерә. Мин бындай мәлгә фәлсәфә�и я�тан �арар�а ты-рышам: к�берәк саф �ауала йөрөйөм, уйланам, фе-кер туплайым, ду$тарым менән аралашам. Ә шулай �а ва�ыт бара, е# �ы��анып эшлә� теләге ��нмәгән әле. Мә$әлән, Зифа Дә�ләтбаева ке�ек көслө арти-стар �ирәк бөгөн, уны# менән я�шы спектаклдәр сы�арып була. Сәхнәлә матур булыр�а тырышып,

Мә4әф р Усманов 4аилә�е менән. 2011 йыл

56«ТАМАША» №3 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

юр�анды ��енә тартыусылар �а бар. Француз акте-ры Жерар Депардьены алайы�, мә$әлән. Тө$кә бик са�ыу булма�а ла, көслө уйыны ар�а�ында унан да матур кеше ю� тө$лө. Тәби�илек етешмәй бе��ә.

Рәшит Солтангәрәевтең әҫәре буйынса ҡуйылған «Татар һәм башҡорт» спектакле һуңғы арала киң по:пулярлыҡ яуланы. Спектаклдең нигеҙендә татар менән башҡорттоң бер:береһенә яҡын булыуы ту:раһында һүҙ бара. Татар менән башҡорт – туғандаш халыҡ, ике милләттең дә араһында төрлөләре бар. Яҡшылары, ямандары. Мәғәфүр Усманов был сәхнә әҫәрендә Баймаҡ башҡортон уйнап, башҡорт хал ҡы:ның йыр:моңға маһирлығын, киң күңеллелеген, ҡу:наҡсыллы ғын күрһәтте. Татар ҙа («Нур» театры арти:сы Альберт Шәрәфетдинов), башҡорт та туҡһанынсы йылдарҙа суверенитет артынан баш ҡалабыҙ Өфөгә килгән дәр. Ә үҙҙәре, был һүҙҙең мәғәнәһенә лә тө:шөнөп етмәйенсә, бер:береһенә ҡаршы сыға. Баш:ҡортто, тауышың көр, митингыла ҡатнашырһың, тип өгөтләп алып килгәндәр. Татарҙы «Суверенитет бирәләр икән, башҡорттар үҙҙәренә генә алырға итә!» – тип ҡотортҡандар. Бер:береһен күрә алмаҫ хәлгә еткән ике милләт кешеһе сит яҡтарҙа төрмәлә осраша. Бына шунда бер:береһенең милләтенә яҡшы мөнәсәбәте, һоҡланыуы, ихтирамы асыҡлана ла инде. «Ошонда килмәһәк бер:беребеҙҙе белмәй үлеп китер инек!» – тиҙәр улар.

Ролдең уңышлы булыуының илле проценты парт:нерҙан тора, тиҙәр. Әгәр артист яҡшы партнер икән, ул иң беренсе ҡаршыһында торған образды ихтирам итә, уның фекерен ишетә белә. Был спектаклдә көслө дуэт уйнай. Партнерҙар бер:береһен тойоп, күҙ ҡарашынан аңлап эшләй. Ғәҙәттә, дуэтта ике сағыу темпераментлы актер һыйыша алмай. Ә был осраҡта, нисек кенә парадоксаль булмаһын, ике актерға ла хас булған темперамент, киреһенсә, спектаклде яңы кимәлгә күтәреп, уның уңышына әүерелә. Сөнки бын:да һәр артист үҙенә маҡтау яулар өсөн түгел, ә бер маҡсат артынан барыусы, бер бөтөн булып эшләүсе дуэт хасил итә. Уларҙың икеһе лә үҙ эшен яратып башҡарып, спектаклгә йылы атмосфера индерҙеләр. Бында ялҡын да, юмор ҙа бар. Спектаклдә ысын ижа:ди артистарға ғына хас тәьҫирле уйын, шул уйынға ихлас бирелеү, үҙҙәре күмәкләп тыуҙырған сәхнә әҫәренә ҡарата сикһеҙ мөхәббәт ярылып ята.

– Республикабы��а4ы театр режиссер�ары ха!ында нимә әйтә ала�ы4ы�?

– Риф�әт Исрафилов ките� менән, театр сән�әте ��нде. Ул театр менән кешене �ы�ы��ындыра белде. Баш�алар�а �рнәк булды. У�а ти#ләшергә тырыштылар. Тимәк, конкуренция булды. Конку-ренция бул�ас, �ө�өмтәләр бар ине. Хә�ерге ре-жиссер�ар�ы# �әр бере�ене# �� почергы – быны�ы

я�шы. Тик тапал�ан әйбер�әр �уйыу менән ма-уы�ыу�ары бик отошло т�гел. ▫� драматургтарын табып, я#ы исемдәр ас�алар – ���әрене# дә �ә�әти булма�ан я�тарын к�р�әтер�әр ине.

М. Усманов оло кинәнес һәм ҙур оҫталыҡ менән төрлө характерлы ролдәрҙе уйнай, бөтә жанр өлкәһендә лә уңышлы ижад итә. Уның айырып ҡына әйтерлек амплуаһы юҡ. Актер бөтә ролдәренә лә бар булмышын һалып, үҙ образын психологик яҡтан күрә белә. Унан көслө энергия ағыла. Образдары шымар:тылған көслө техника һәм эмоция менән һуғарылған. Ҙурлығы буйынса роль ниндәй генә булмаһын, актер уны тамашасы хөкөмөнә асыҡ сағылышлы, ҡабарынҡы итеп еткерә ала. Сөнки ул образы өҫтөндә ентекләп эшләй, кеше холҡоноң үҙенсәлеген эҙләй, уны тормош сағылыштары менән тулыландыра.

– Nе�гә тәби4әттән мо�ло итеп йырлау �әм !урай�а уйнау о1талы4ы ла �алын4ан.

– Ауылда данлы�лы �урайсылар бар ине, мин бабайым Ихсан Ба�аутдиновтан �урай�а уй-нау сер�әренә өйрәндем. Әсәйем «Wанду�ас», «Сәлимәкәй» йыр�арын көйләй, мин у�а �ушылып �урай�а уйнайым. Тик дөрө$ тын алма�ас, йо�лай �а китә икәнмен. А�ай�арым бәләкәй�ән бейе� менән �ы�ы��ындыр�ылар, ишек алдына станок-тар эшләп, мине бейе� студия�ына ә�ерләнеләр. Килеп �ара�айным бейе� сән�әтенә, өсөнсө тур�ан �тмәнем. Ауылдан килгән малай�а өсөнсө тур�а барып ете� �ә ��е бер а�ым, тип уйлайым хә�ер. Ә ул са�та сәмләнеп: «Барыбер сән�әт юлынан китәсәкмен!» – тип әйткәнемде хәтерләйем. Бейе� ансамбле егеттәре менән �аман аралашабы�, улар �а шулай тип хәтерләй. 10-сы класты тамам-ла�ас, сән�әт училище�ына юл тоттом. _ата а�ай Сөләймәнов ул ва�ытта �урай б�легене# етәксе�е ине, Рәйсә Рәшитовна Әхмә�иева�а к�р�әтеп, мине йырлатып �аранылар �а, �урай б�легенә лә, йыр б�легенә лә алыр�а булдылар. Ике б�лектә бер юлы өлгөрә алмай, �урай�ы �алдырыр�а тура килде. Шулай �а �урайсы егеттәр менән аралаш-тым, улар�ан к�п нәмәгә өйрәндем.

Был һәләттәрҙең барыһы ла актерға геройҙары:ның эске кисерештәрен асырға булышлыҡ итә. Уны тулы хоҡуҡ менән драматургтың ижадташы тип әйтергә булалыр. Тағы ла шуныһы мөһим: репертуа:рының күләмлелегенә ҡарамаҫтан, Мәғәфүр Усма:новтың ижадына бер бөтөнлөк хас. Тимәк, художник булараҡ, актер сәнғәттә үҙ темаһын тапҡан. Тамаша:сыһына аңлайышлы, оҡшаш булыуы һәм уны үҙенең ижадташы итеүе – актерҙың маҡсаты шулдыр.

Мә�инә МУЛЛАБАЕВА,Милли йәштәр театрыны�

ә�әбиәт б леге мөдире

57 «ТАМАША» №3 – 2011

Сәнғәт һәм мәҙәниәт көндәлеге

В турецком городе Конья в рамках IV Международного фестиваля тюркоязычных те-атров «Тысяча дыханий – один голос» состоялась премьера спектакля Нажиба Асанбаева «Ахмет-Заки Валиди Тоган» Башкирского государствен-ного академического драма-тического театра им. Мажита Гафури (режисер-постановщик Айрат Абушахманов).

Историческая драма о жиз-ненном пути выдающегося башкирского государственно-го деятеля и ученого А.-З. Ва-лиди Тогана получила высокую оценку жюри и зрителей. Перед началом мероприятия народ-ная артистка Республики Баш-кортостан Сара Буранбаева ознакомила зрителей с целью и кратким содержанием спектак-ля. После окончания представ-ления на сцену были пригла-шены дети Ахмет-Заки Валиди профессор Исенбике Тоган и профессор Субидей Тоган, ко-торые поблагодарили актеров за прекрасное выступление.

Спектакль получил высо-кую оценку театральных кри-тиков и зрителей. Как известно, в прошлом году исполнитель одного из главных ролей данно-го спектакля народный артист Республики Башкортостан и Российской Федерации, лауре-ат Государственной премии им. С. Юлаева Хурматулла Утяшев был удостоен турецкой теат-

ральной премии имени Исме-та Кунтая за исполнение роли Ататюрка, а автор спектакля Нажиб Асанбаев был удостоен Памятной медали Академии наук Республики Башкортостан «Ахмет-Заки Валиди Тоган».

Ахат САЛИХОВ,представитель Министерства культуры РБ в международной

организации ТЮРКСОЙ

Ошо көндәр�ә к�ренек-ле ә�ип, Баш�ортостанды# ат�а�ан�ан мә�әниәт хе� мәт-кәре Барый Ми#ле�әлим улы Но�оманов�а 75 йәш тулды. Был шатлы�лы ва�и�а ай�ан-лы 20 апрелдә Баш�ортостан Республика�ыны# Милли ә�ә-биәт музейы хе�мәткәр�әре юбиляр менән осрашыу ойош-тор�о. Сара�а Баш�ортостан Республика�ыны# Я�ыусылар союзы идара�ы рәйесе Азамат Юлдашбаев, уны# урынба$ары, ша�ир Rә�им Аралбаев, БР Я�ыусылар союзы идара�ы хе�мәткәр�әре ша�ир Рәшит Низамов, ша�ирә Фәрзәнә _өбәй�уллина, ә�әби консуль-

«АхметGЗаки Валиди Тоган» в Конье

Юбиляр менән осрашыу

После спектакля. 2011 год

Языусы менән осрашыу�ан ћу�. 2010 йыл

58«ТАМАША» №3 – 2011

Сәнғәт һәм мәҙәниәт көндәлеге

тант Александр Филиппов, билдәле ша�ир�ар Хәсән Наза-ров, Риф Мифтахов, «Тамаша» журналыны# баш мөхәррире Фәнил Rо�а�аев са�ырыл�ай-ны. Осрашыу�а Rасим Дә�-ләткилдиев исемендәге респуб-лика гимназия-интернатыны# 10-сы класс у�ыусылары �әм улар�ы# етәкселәре Зәкиә Кил-де�ошова �әм Гөлназ Әминева �атнаштылар.

Барый Но�омановты# ижа-ды ла ул �ткән тормош юлы �ыма� бер я�тан ауыр, �ат-марлы булып к�рен�ә, икенсе я�тан �ара�анда, йөкмәтке�е, к�ләме буйынса бик бай �әм фә�ем алырлы�. Уны# тор-мошсан ә$әр�әрендә йәм�иәте-бе�гә, хал�ыбы��ы# йәшәйе-шенә, уны# я#ы тарихына туранан-тура �а�ыл�ан көн��әк темалар я�тыртыла. Ә�ипте#

ижадын, ә�әбиәт өлкә�ендәге эшмәкәрлеген ба �алау шар-ты булып уны# ә$әр �әрене# у�ыусылар ара�ында таралы-уы, у�ымлылы�ы то ра. Ә ки-тап �өйө�селәр Барый Но�ома-новты# я#ы ши �ыр�арын, хикәй әләрен, повес тарын, ки-тап тарын т��ем�е�ләнеп �әм аш�ынып кө төп алалар, улар-�ы яратып у�ый�ар. Тимәк, уны# �� алдына �уй�ан ижади мая�тары дөрө$, ә$әр�әрендә �уй�ан �орау�ары урынлы �әм у�ыусылыр�ы# рухи ихтыяж-дарын �әнә�әтләндерә.

Кисәлә Милли ә�әбиәт му зейы директоры Рәйес Ис-мә�илев Барый Но�омановты к�ркәм байрамы менән �отлап, киләсәктә ижади у#ыштар теләне. Са�ырыл�ан �уна�тар юбиляр�ы# ижады, тормо-шо тура�ында �өйләнеләр,

уны �отланылар, у�а ба�ыш-лан�ан ши�ыр�арын у�ып �ттеләр. Барый Ми#ле�әлим улы �� сы�ышында был ос-рашыу�ы ойоштор�андары өсөн БР Милли ә�әбиәт му-зейы хе�мәткәр�әренә, йылы ����әре өсөн �әләмдәштәренә рәхмәтен белдер�е �әм му-зей�а китаптарын б�ләк итте. Rасим Дә�ләткилдиев исе-мендәге республика гимна-зия-интернатынан килгән у�ыусылар я�ыусы�а төрлө �орау�ар бир�еләр. Улар�ы# етәкселәре лә сы�ыштарында был кисәнән �әнә�әт �ал�ан-дарын әйттеләр. А�а�тан са-рала бул�андар бергәләшеп фото�а төштөләр, у�ыусылар юбиляр�ан �әм баш�а я�ыусы-лар�ан автографтар алдылар.

Радмил АБДРАХМАНОВ

Рәсәй�е# ат�а�ан�ан, Баш-�ортостанды# халы� арти-сы, Халы�-ара �әм Бөтә Рә-сәй конкустары лауреаты Рә мил _әйзуллинды# идея�ы яр�амында тыу�ан оркестр ны�лы тамыр йәйеп, халы��а �� йө�өн таныта. Коллектив

Баш�ортостан Республика�ы Президентыны# Грантына ла-йы� булды, ��ене# профессио-наллы�ын �әм ижади �$ешен та�ы ла и$батланы.

Х. Әхмәтов исемендәге Баш �орт дә�ләт филармония-�ыны# �ур залында Баш�орто-

стан Республика�ыны# Халы� музыка �оралдары милли ор-кестры ��ене# 10 йыллы� юби-лейын билдәләне.

К�ркәм тамашала Татар-станды# ат�а�ан�ан артисы, «Rазан нуры» халы� �орал-дары оркестрыны# художест-во етәксе�е Рәсим Ильясов, ▫збәкстан Республика�ыны# Т. Йәлилов исемендәге Ха-лы� музыка �оралдары милли академия оркестрыны# худо-жество етәксе�е �әм баш ди-рижеры, ▫збәкстанды# халы� артисы, профессор Фәр�� Сады�ов, Rорман�азы исе-мендәге Rа�а� дә�ләт акаде-мия оркестрыны# художество етәксе�е �әм баш дирижеры, Rа�а�стан Республика�ыны# ат�а�ан�ан сән�әт эшмәкәре Дуйсен Укибай, Санкт-Петер-бург �ала�ыны# В. В. Андреев исемендәге Дә�ләт академия рус оркестрыны# художество етәксе�е �әм баш дирижеры Дмитрий Хохлов, Рәсәй�е#

Моңдар нығыта дуҫтар араһын

Баш!ортостанды� халы! артисы Ас !ар Абдраза!ов баш!арыуында4ы йыр�ар б ләк булып я�4ыраны. 2011 йыл

59 «ТАМАША» №3 – 2011

Сәнғәт һәм мәҙәниәт көндәлеге

В апреле в Башкирской го-сударственной фи лармонии им. Х. Ахметова состоялся еже-годный XVI Международный джазовый фес тиваль «Розовая пантера» (художественный ру-ководитель – известный сак-софонист Олег Киреев). Фес-тивальную программу открыл концерт Эстрадно-джазового оркестра филармонии, кото-рым дирижировал московский композитор и дирижер, народ-ный артист России Анатолий Кролл.

В фестивале приняли уча-стие уфимские джазовые кол-лективы: джаз-квартет «Че-тыре+» (руководитель Олег Касимов), биг-бенд Уфимско-го училища искусств (руко-водитель Андрей Чепурин), джаз-квартет «Уфа» (солистка Ирина Остин), группа «Happy People» и квартет саксофонов Уфимской государственной академии искусств им. З.Исма-гилова (руководитель Алексей Изергин).

Кульминациями фестиваля стали концерты 16 и 17 апреля. Специальный гость – облада-тель Премии GRAMMY аме-риканский трубач Шон Джонс

выступил с трио Евгения Гречищева (Москва). В гала концерте «Назад в прошлое» приняли участие легенды баш-кирского джаза – ансамбли «Дустар» с Маратом Юлды-баевым (Таиланд) и «Орлан» с Олегом Киреевым и Рустэмом Галиуллиным (Таиланд).

Программу XVI Междуна-родного джазового фестиваля «Розовая пантера» украсили

арт-антракты: выставка джа-зовых портретов члена Союза фотохудожников России Ев-гения Вайднера, джаз-инстал-ляция «Розовая пантера» чле-на Союза художников России Наиля Байбурина, выставка дружеских шаржей на участ-ников фестиваля художника Александра Спиридонова.

Лейла ИШМУРАТОВА

В Уфе – джазовый фестиваль

ат�а�ан�ан сән�әт эшмәкәре, Рәсәй�е# �әм Баш�ортостан-ды# ат�а�ан�ан мә�әниәт хе�мәткәре Владимир Лав-ри шин, БР-�ы# ат�а�ан�ан мә�әниәт хе�мәткәре Рөстәм Әхмәтйәнов �әм баш�алар �атнашты. Был �ур сара ту�ан-даш �әм к�рше республика ха-лы�тары ара�ында�ы ду$лы� ептәрен та�ы ла ны�ытыр ти-гән ышаныстабы�.

Баш�ортостан Республика-�ыны# Мә�әниәт министры

Ас �ар Әмир улы Абдраза�ов оркестр�ы юбилейы менән �от-ланы. Баш�ортостанды# халы� артисы баш�арыуында�ы «Аза-мат» �әм «Ямщик, не гони лоша-дей» йыр�ары юбиляр�ар өсөн генә т�гел, ә к�птәргә б�ләк бу-лып я#�ыраны. Коллектив�а ар-табан да ижади у#ыштар теләп, Ас�ар Әмир улы тамашасыны шундай тамашалар�а йышыра� йөрөргә са�ыр�ы.

Опера �әм балет театры со-лисы Әлим Rәй�мов, Рәсәй�е#

ат�а�ан�ан, Баш�ортостанды# �әм Татарстанды# халы� ар-тисы И�рис _әзиев, Баш�орт-останды# халы� артистары Рәс�л Rарабулатов, Вәхит Хы-зыров, Фәдис _әниевтар�ы# сы�ыштары тамашасыны# к�#еленә хуш килде. Өфө та-машасы�ы мо#дар, йыр�ар төрлөлөгөнә к�мелеп, ил�ам-ланып, оло �ыуаныс алып �айтты был кистә.

Эльнара ХАФИЗОВА

Специальный гость фестиваля – трубач Шон Джонс (США), трио Евгения Гречищева (г. Москва), художественный руководитель

фестиваля, саксофонист Олег Киреев.

60«ТАМАША» №3 – 2011

Һыҙҙырт ҡурайҙа!

Генерал-майор В. Перовский баш �орттар я�мышында мө�им урын алып тор�ан шәхестәр рә тенә инә. Рәсәй дә�ләтен кө-сәйте��ә, уны# тирә�ендәге ха-лы�тар�ы буй �ондороу�а уны# да �атнашлы�ы бар. Ырымбур губернаторы булара� к�п эштәр баш�ара. Ул ышаныслы, ирекле фекер йөрөткән кешеләр менән аралашыр�а тырыша. Шу�а ла Рәсәй�е# к�п кенә таныл�ан шәхестәре Перовский�ы# янын-да була. Былар рәтенә таныл�ан �алимдар В. И. Даль, а�алы-�ус-тылы Ханыковтар, В. К. Зан, В. В. Григорьев ке�ектәр�е ин-дерергә мөмкин. Н. В. Гоголь, В. А. Жуковский, Н. М. Карам-зин, П. А. Вяземский, А. С. Пуш-кин �әм баш�а к�п кенә дан-лы�лы шәхестәр Перовский�ы# я�ын ду$тары була. Л. Толстой, Г. Данилевский, Н. Анов, В. Пи-куля, край�ы өйрәне�селәр�ән И. В. Чернов, П. Н. Столпян-ский уны# менән шәхес булараљ љыџыљ�ына.

Василий Перовский 1795 йылды# 9 февралендә Украи-нала донъя�а килә. Ул граф Разумовский�ы# улы була. Мәскә��әге пансионатта бе-лем ала, 17 йәшен дә Мәскә� университетын та мамлай, хәрби училещенан �у# пору-чик булып хе�мәт юлын баш-лай. Перовский 1812 йыл�ы Ватан �у�ышыны# и# �ы�ыу нөктәләрендә була. Бородино алышында урта барма�ыны# бер өлөшөн ю�алта, �у#ынан был хәленән у#ай�ы�ланып, о�он алтын барма�са кей-еп йөрөй. Оккупациялан�ан

Мәскә��ә генерал Михаил Милорадовичты# бойоро�он �тәгән са�ында әсиргә алына. 1814 йылда Ватан �у�ышы та-мамланыр алдынан Франция-ла�ы Орлеан лагерынан �аса. 1818 йылда Перовский Изма-ил полкыны# капитаны итеп тә�әйенләнеп, �у#ынан канце-лярия начальнигы булып китә. Ошо осор�а буласа� декабри-стар�ы# фекер�әшенә әй ләнә, тик улар�ы# эшмәкәрлегендә �атнашмай. Wу#ынан полков-ник Перовский, ди#ге� штабы-ны# канцелярия начальнигы, кенәз Николай�ы# адъютанты. Декабристар восстания�ын-да ла ул кенәз янында була �әм хатта яралана ла. Был ва-�и�алар�ан �у# Рәсәйгә ар-та бан хе�мәт ите�ен дауам итә. Рус-төрөк �у�ышында �атнашып 1828 йылда Перов-ский �аты яралана. Бында к�р�әткән хе�мәте, батырлы�-тары өсөн 4-се дәрәжә Геор-гий тәре�е менән б�ләкләнә. 1829 йылда генерал-адъютант булып китә, ә инде 1833 йылда Ырымбур�ы# хәрби губерна-торы, корпус командиры итеп тә�әйенләнә.

Ырымбур Мәскә��ән алы$ ят�анлы�тан, губернатор В. А. Пе ров ский ��әкте# �а ты регламенттары а$тында эш лә-мәй. Шу�а ла ул идара ите ��е тулы�ынса ��е алып бара �әм бөтә эшкә лә ��е генә яуап бирә. Перовский хе�мәткәр�әренә �а ты, талапсан була. Rа�на-ны тә ләфлә�селәр�е, риш�әт алыусы лар�ы �аты яза�а тарт-тыра.

Василий Алексеевич Перов-ский дә�ерендә Ырымбур �а �ур ��гәрештәр кисерә. Rала урта�ында баш�орттар�ы# кө-сө менән Каруан�арай тө�өлә �әм �у#�ара� был бина тарихи �омарт�ы�а ә�релә. 1836–1838 йылдар�а Перовский �у#�ы классицизм стилендә йорт �ал-дыра �әм был йортта бөгөнгө көндә край�ы өйрәне� музейы урынлаш�ан. Бынан тыш ��әк урамдар�ы# бере�ендә әлеге 30-сы мәктәп бина�ы, губер-натор �арайы, обер-комендант йорто, архив �әм �а�на а�са�ын �а�лау бина�ы тө�өлә. Василий Алексеевич заманында Ырым-бур урамдары киндер майын-да эшләгән фонар�ар менән я�тыртыла башлай. Шулай у� Ырымбур�ы йәшелләндере� бу йынса ла эштәр баш�арыла: ба�салар барлы��а килә, а�ас-тар ултыртыла. 1835 йылда Урал йыл�а�ынан �ала урта�ына �ыу �ткәрелә. Ырымбур хал�ы был �ыу�ы бушлай фай�аланыу мөмкинлегенә эйә була. ▫�әк май�анда фонтан барлы��а килә. Перовский Урал йыл�а�ы аша к�пер �алыу�ы ла берен-селәр�ән башлай, тик осона �ына сы�а алмай.

Перовский инициатива�ы ме нән Ырымбур казактары �әскәре тормошонда ла ��гә-рештәр була. 17 йәше тул�ан хәрби хе�мәттәге �әр ир-егеткә 30 дисәтинә ер б�ленә баш-лай. Rырым �у�ышында�ы тәжрибә�ен фай�аланып, ул Ырымбур�а 6 йәйә�ле баталь-он ойоштора, ат �атып алыу сы�ымдарын кәметә.

ПеровскийХөрмәтле журнал уҡыусылар! Был һанда башҡорттар яҙмышына ярайһы ғына

йоғонто яһаусы шәхестәрҙең береһе Василий Алексеевич Перовский тураһында мәғлүмәт биреп үтмәксебеҙ. Халыҡ уға күп кенә йырҙар, риүәйәттәр, легендалар

бағышлаған. «Перовский» көйөнөң бер вариантын тәҡдим итәбеҙ.

61 «ТАМАША» №3 – 2011

Һыҙҙырт ҡурайҙа!

*урай+ы� схемаFы (Rурай�а уйнар�а өйрәте� өсөн схематик тә�дим)

Перовский, шулай у�, Рәсәй�е# колониаль сәйәсәт алып барыуына ла �ур өлөш индерә. Баш�орттар�ы# к�п кенә сы�ыштары Перовский бойоро�о менән ба$тырыла. А�мәсетте алып, Хиуа хан-лы�ы менән Рәсәй фай�а�ына килеше� тө�өп, граф титулы-на лайы� була. Перовский�ы# эшмәкәрлеге, ситтән �ара�ан-да, тик �аршылы�тар�ан �ына тор�ан ке�ек. Баш�орттар

я�мышына, йәшәйешенә лә �ур йо�онто я�а�ан. Шу�а ла баш�орт хал�ыны# рухи хази-на�ы бул�ан ауы�-тел ижадын-да Перовский�а ба�ышлан�ан ә$әр�әр �ур урын ал�ан.

(Профессор Футорян Л. И.

мө хәррирлегендә сы�арыл�ан «Ырым бур тарихы» у�ыу �ул-ланма +ында�ы (Ырымбур, 1996) мә�л9мәттәр фай*аланылды).

*арт Перовский

5, 5, 0, 1, 0, 5, 4, 2, 5, 2, 3, 4, 5, 3, 2 – 2 тап�ыр

5, 2, 3, 4, 5, 3, 4, 2, 5, 2, 3, 4, 5, 3, 4 – 2 тап�ыр

И;кәрмә: цифр�ар менән көй�ө# �у�ымын (тональность) нотала�ы ке�ек дөрө$ биреп булмай.

Илдар ШӘРИПОВ

62«ТАМАША» №3 – 2011

Викторина

Иғтибар, викторина!Конкурсыбы� дауам итә. Викторинала �ат-

нашып, яуаптар ебәргән өсөн бары�ы��а ла рәхмәт.

Rә�ерле ду$тар, артабан да �е��ән хаттар көтәбе�, �атнашы�ы�, уйна�ы�, е#еге�!

Викторинала е#е�сене нисек билдәлә�ебе�

тура�ында и$еге�гә төшөрәбе�: дөрө$ яуап-тар өсөн 2 мәрәй я�ыла. ▫�ене# хатын и# ал-дан ебәргән у�ыусы�а – 1 мәрәй, икенсе булып ебәре�сегә 0,5 мәрәй ө$тәйбе�.

II тур һорауҙарына яуаптарҙы

бирәбеҙ

1. Композитор Роза Сәхәүетдинованың мәктәп йылдарында яҙған йыры «Пахта» («Ма�мыҡ йыры») тип атала.

2. Режиссер Сәлих Әфләтүновтың 60 йәшлек юбилейына арнап, Сибай башҡорт дәүләт дра�ма театры Туфан Миңнуллиндың «Яратыу го�наһмы?» спектаклен күрһәтә.

3. Башҡортостан Республикаһы гимнының һүҙҙәрен Рауил Бикбаев һәм Рәшит Шәкүр яҙған, композиторы – Фәрит Иҙрисов, руссаға тәржемә итеүсе – Светлана Чураева.

4. Башҡортостандың тәүге мәҙәниәт ми ни�стры итеп Сәйетбатталов Сөләймән Фәхрет�дин улы тәғәйенләнә. Эшләгән йылдары – 1953–1954.

5. Ғәйнетдин Хәйретдин улы Моталов.6. Олег Хановты М. Ғафури исемендәге

Башҡорт академия драма театрына Лек Вәли�ев эшкә саҡыра. Беренсе роле – М. Кәримдең «Айгөл иле» спектаклендә Ричард образы.

7. «Салауат саҡырыуы» драмаһының авто�ры Сафуан Әлибаев.

8. Яҙыусы Ғәзим Шафиҡов беренсе ши�ғырын 10�сы класта уҡығанда яҙа һәм ул район гәзитендә баҫылып сыға.

9. РСФСР�ҙың һәм БАССР�ҙың халыҡ арти�сы Шамил Рәхмәтуллин А. Абдуллиндың «Онот�ма мине, ҡояш!» спектаклендә Саҙри ролендә.

10. Данлыҡлы йырсы, режиссер һәм педагог Мәғәфүр Хисмәтуллин.

Хөрмәтле ду1тар! Шулай итеп, викторина-бы��ы артабан дауам итәбе�.Тә ге ярты йыл-лы!та е�е селәргә: беренсе урын4а – электр сәйн ге, икенсе урын4а – тек, өсөнсөгә – фен тап-шырыла. Йыл а�а4ында �әр ярты йыллы!та4ы мәрәй�әр !ушылып, е�е селәр билдәләнәсәк. Яуаптар�ы журналды� �у�4ы йылдар�а сы!!ан �андарынан э�ләге�.

Һеҙҙең иғтибарға III тур

һорауҙарын тәҡдим итәбеҙ:

1. Был рәссамды# картиналарыны# к�бе�е милли геройыбы� Салауат Юлаев�а арнал�ан, мєѕєлєн, «Салауатты язалау», «Салауатты то-тоу», «Салауат Юлаев Троицк колокольня�ын-да» �. б. Кем ул?

2. Былтыр Сибай�а �ткән «Ирәндек мо#дары» X төбәк-ара баш�орт халы� йырын баш�арыу-сылар конкурсыны# е#е�селәрен ата�ы�.

3. «Ни�айәт, мине# Ленинград, Ленинград» тигән �тенесле сабый ауазым кәрәкле кешеләргә ишетелде бит. Баш�ортостан Республика�ы матди я�тан яр�ам итергә �арар итте. Ул мине# стипендиям ине. Шулай итеп, 25 август көнө ун ете йәшемдә мин бөтә йәнем-тәнем менән хыял иткән Бейе� _ибә�әтхана�ына – Ленинград ба-лет мәктәбенә ая� ба$тым...» Был юлдар�ы# ав-торы кем?

4. Баш�ортостанды# халы� артистка�ы, бейе�се Рәши�ә Туйсина нисәнсе йылда �әм �ай�ы илдә, «За�и�ә» бейе�ен баш�арып алтын ми�ал алып �айта?

5. О�а� йылдар диктор булып эшләгән _әлим-нур Бикбулатов ��ене# алмашсы�ы итеп кемде эшкә са�ыра?

6. Баш�орт �ынлы сән�әтендә талантлы Исмә�илевтєр к�п. Улар�ы бер-бере�енән айы-рыу өсөн рәссам Фл�р Исмә�илевкә псевдоним �айлар�а �ушалар. Уны# псевдонимы кем?

7. Рустар�ы# домра�ы менән баш�орт думбы-ра�ыны# ниндәй айырмалы�ы бар?

8. Композитор Нариман Сабитов Шәриф Бик�ол ����әренә нисәнсе йылда ниндәй ро-манс я�а? Ул нисә өлөштән тора?

Сәнғәтте беләһегеҙме?

«ТАМАША» №3 – 2011

9. Был фотола�ы артистар�ы таный�ы�ы�мы? Исем-шәрифтәрен ата�ы�.

10. W�рәттә билдәле опера йырсы�ы, Баш-�орт останды# ат�а�ан�ан артистка�ы улы менән. Кем ул?

Викторина

63

Айгөл СОЛТАНОВА ә�ерләне

64«ТАМАША» №3 – 2011

ЗУР ЗАЛ25 чрш. – Н. Гаетбай, «Гашыйклар көне», комедия26 пнж. – Х. Иргалин, И. Вәлиев, «Кулларымда тур:гай», драма30 дүш. – Ф. Вебер, «Бичаралар», трагикомедия

КЕЧЕ ЗАЛ24 сиш. – Э. Яһудин, «Мәхәббәт зилзиләсе», комедия29 якш. – М. Кәрим, «Кичке табын», драма31 сиш. – Н. Гаетбай, «Иреңне миңа сат», комедия

Начало спектаклей в 19.00. В зале осуществляется синхронный перевод спектаклей на русский язык.Справки по телефонам : (347) 248�95�33 (касса), 248�71�63

и через официальный сайт театра: www.teatrnur.ru, e�mail:teatrnur@mail.ru

УФА «НУР» ТАТАР ДӘҮЛӘТ ТЕАТРЫ РЕПЕРТУАРЫМАЙ 2011

(�ешмәкәр рәссам Фәнил Яманаевты! картиналарынан фоторепродукция (Мәлә1ез ала�ы)

Йәмле Нөгөш буй�ары. 2000 йыл

«Бала са хыялдары» серия�ынан. 2003 йыл

«Өс ту�ан». Камчатка.

2001 йыл

«Бала са хыялдары» серия�ынан. 2003 йыл

�атыу�а хаы ирекле. Индексы 73874.

Йәмле А�и�ел буй�ары. 2000 йыл

�ыш алдынан. 1998 йыл

Хозур �а �у! бе��е! ятар! 2003 йыл

Август айы. 2003 йыл