ΒΙΒΛΙΑ ΤΥΦΛΩΝ

ΡΑΝΙΑ ΧΙΟΥΡΕΑ

ΑΘΗΝΑ - ΜΑΪΟΣ 1999

ΡΑΝΙΑ ΧΙΟΥΡΕΑ ΜΑΪΟΣ 1999 2

Copyright ΡΑΝΙΑ ΧΙΟΥΡΕΑ Ειδική δασκάλα τυφλών

του ΥΠΕΠΘ για τα βιβλία Τυφλών και Αμβλυώπων μαθητών ιδικής

Υπεύθυνη Ομάδας Εργασίας ∆ιδάσκουσα στο Τμήμα Μετεκπαίδευσης δασκάλων του Παν. Αθηνών (Μ∆∆Ε – Τμήμα Ε

Αγωγής)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

σελίδα

ΒΙΒΛΙΑ ΤΥΦΛΩΝ

4

(α) Ομιλούντα βιβλία 4

(β) Βιβλία Braille 5

ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΥΦΛΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ

6

1. Ιστορικό 6

2. Γενικές προδιαγραφές σχολικών βιβλίων Braille 10

3. Στάδια παραγωγής σχολικών βιβλίων Braille του ∆ημοτικού 10

4. Εικονογράφηση: Σχεδιασμός και ανάγλυφο εικόνων 13

5. Απαιτούμενα προσόντα όσων ασχολούνται με τη διασκευή –

προσαρμογή και μεταγραφή στο σύστημα Braille των σχολικών

βιβλίων

15

6. Τα διδακτικά βιβλία του Γυμνασίου και Λυκείου για τυφλούς

μαθητές

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 17


ΒΙΒΛΙΑ ΤΥΦΛΩΝ

Τα βιβλία των τυφλών είναι δυο ειδών: Τα ομιλούντα, που είναι βιβλία σε κασέτες και τα διαβάζει κανείς ακούγοντάς τα. Τα γραμμένα στο ανάγλυφο σύστημα Braille (Μπράιγ) Βιβλία τυφλών δεν μπορεί κανείς να βρεί στο εμπόριο. Οι ενδιαφερόμενοι τα δανείζονται από τις βιβλιοθήκες του: 1. Φάρου Τυφλών (Καλλιθέα) 2. ΚΕΑΤ (Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών – Καλλιθέα) 3. Πανελληνίου Συνδέσμου Τυφλών (Αθήνα) 4. Ιδρύματος Προστασίας Τυφλών Βορείου Ελλάδας «Ο ΗΛΙΟΣ» (Θεσσαλονίκη)

(α) ΟΜΙΛΟΥΝΤΑ ΒΙΒΛΙΑ

Βιβλία σε κασέτες

Αναγνωσμένα από:

- Αναγνώστριες του ΚΕΑΤ

- Εθελοντές

- Ηθοποιούς

- Άτομα επί πληρωμή

ΠΡΟΣΟΧΗ

Να μην ακούγονται ήχοι από το χώρο της ηχογράφησης

Να μην ακούγεται η αλλαγή σελίδας

Η φωνή να είναι καθαρή και με σωστή άρθρωση

Σε κάθε πλευρά της κασέτας να αναφέρεται ο αριθμός κασέτας (1η, 2η κλπ) και

πλευράς (Α – Β)

Ομιλούντα βιβλία είναι:

Τα περισσότερα λογοτεχνικά βιβλία τυφλών

Μερικά βιβλία Γυμνασίου – Λυκείου

Μερικά Πανεπιστημιακά Συγγράμματα


(β) ΒΙΒΛΙΑ BRAILLE

Εκτύπωση βιβλίων Braille

1. Thermoform

2. Computer

3. Τυπογραφείο τσίγκου

1. Thermoform

- Ηλεκτρική μηχανή

- Μήτρες γραμμένες στο Braille πάνω σε ειδικό χαρτόνι

- Εκτύπωση σε φύλλα πλαστικού με πίεση και θέρμανση

Το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται για την εκτύπωση των βιβλίων Braille του

∆ημοτικού σχολείου.

2. Computer

Πλεονεκτήματα

- ∆ε χρειάζεται μήτρες στο σύστημα

- Αποθήκευση σε δισκέτες που καταλαμβάνουν ελάχιστο χώρο

- Η εκτύπωση γίνεται αυτόματα

- Ο χειριστής δε χρειάζεται να είναι γνώστης του Braille

- Οι διορθώσεις γίνονται πολύ γρήγορα και εύκολα

- Τα βιβλία είναι από χαρτί, είναι πιο ελαφριά και στοιχίζουν φθηνότερα από τα

πλαστικά του Thermoform

∆υσκολίες

- Ο χειριστής πρέπει να έχει άριστη κατάρτιση, για να ακολουθεί πιστά τις

οδηγίες της Ομάδας Εργασίας

- Απαιτείται και προγραμματιστής:

επειδή γίνονται αλλαγές στα σύμβολα

για να προγραμματίζει το computer να παράγει σχήματα

- ∆εν μπορεί να παράγει ανάγλυφες εικόνες

- ∆εν παράγει μαθηματικά σύμβολα και ορισμένα σημεία στίξης


Με το σύστημα αυτό εκτυπώνονται:

- τα τετράδια Ασκήσεων του ∆ημοτικού σχολείου

- βιβλία του Γυμνασίου – Λυκείου

- Πανεπιστημιακά Συγγράμματα

3. Το τυπογραφείο τσίγκου

- Εκτυπώνει χάρτινα φύλλα και από τις δυο πλευρές

- Οι μήτρες είναι από τσίγκο

- Ειδικές μηχανές Braille γράφουν πάνω στα φύλλα τσίγκου

Το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται στο Φάρο Τυφλών, κυρίως για την έκδοση

περιοδικών.


ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΥΦΛΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ

Ένα παιδί με πρόβλημα στην όραση, δε σημαίνει ότι έχει και πρόβλημα στην κατανόηση. Επομένως τα κείμενα που κατανοεί ένα παιδί που βλέπει, μπορεί κάλλιστα να τα κατανοήσει και το τυφλό παιδί της ίδιας ηλικίας. Γι’ αυτό το λόγο, τα σχολικά βιβλία τόσο του ∆ημοτικού Σχολείου όσο και του Γυμνασίου και Λυκείου, έχουν το ίδιο περιεχόμενο για βλέποντες και μη βλέποντες μαθητές. Αυτή είναι η βασική αρχή της συγγραφής βιβλίων για τυφλούς.

1. Ιστορικό

(i). Σχολικά βιβλία ∆ημοτικού για τυφλούς μαθητές Μέχρι το 1982:

Καθαρή αντιγραφή (σε Braille) κειμένων από εθελοντές ή δασκάλους

Οι δάσκαλοι επινοούν και κατασκευάζουν:

- Εργασίες

- Εποπτικό υλικό

Από το 1982

Σταδιακή αλλαγή σχολικών βιβλίων βλεπόντων:

- Εικόνες σε κάθε σελίδα

- Κείμενα- ερωτήσεις:

Προβληματίζουν το παιδί

Το κάνουν να σκέφτεται

Να ερευνά

Να βρίσκει

Να μαθαίνει

Αλλάζει η μέθοδος διδασκαλίας:

- Το παιδί από ακροατής του δασκάλου γίνεται ενεργό μέλος της τάξης του

- Ο δάσκαλος είναι ο συντονιστής της εργασίας μέσα στην τάξη


Πρόβλημα με τα βιβλία Braille:

- Η αντιγραφή από των βλεπόντων συχνά χωρίς νόημα, αν δεν υπάρχουν οι

εικόνες

- ∆εν μπορούν να στηρίζονται στην εικόνα

- Τα βιβλία Braille πρέπει να έχουν αυτούσια κείμενα, απλά, κατανοητά,

περιγραφικά.

(ii). Σχολικά βιβλία Γυμνασίου – Λυκείου για τυφλούς μαθητές - Λίγα ομιλούντα, που δεν καλύπτουν όλη την ύλη.

1986

Συγκρότηση Ομάδας Εργασίας (Επιτροπής) αποτελούμενη από δασκάλους και

καθηγητές των Σχολών Τυφλών Αθήνας – Θεσσαλονίκης – Κύπρου.

Σύσκεψη για το πρόβλημα των σχολικών βιβλίων

Πορίσματα – προτάσεις για τρόπο γραφής των βιβλίων για τυφλούς:

- Μέθοδοι

- Βασικές αρχές

- Τεχνικές

Πορίσματα

Την όλη εποπτεία πρέπει να έχει το ΥΠΕΠΘ

Να γίνεται έγκαιρα η όλη εργασία ώστε τα τυφλά παιδιά να παίρνουν τα βιβλία

συγχρόνως με τα βλέποντα

Οι άνθρωποι που θα εργαστούν στους τομείς αυτούς ν’ ανήκουν στο ΥΠΕΠΘ, να

θέλουν και να μπορούν

Να δοθούν κίνητρα για να υπάρξει ενδιαφέρον

Την εκτύπωση μπορεί να την αναλάβει το ΚΕΑΤ και ο «Ήλιος»

Πριν αρχίσει μια τέτοια εργασία πρέπει να ληφθούν κάποια μέτρα:

Να υπάρχουν τα κατάλληλα σύγχρονα μέσα για τη γρήγορη εκτύπωση

των ανάγλυφων εικόνων

Να υπάρχει άνεση χώρου όπου θα εργάζεται το μόνιμο συνεργείο

κατασκευής μοντέλων, εικόνων κλπ.


Να υπάρχουν ανάλογοι χώροι για τοποθέτηση των κατασκευών με

κατάλληλη ταξινόμηση για φύλαξη

1987

Μετά την υποβολή στο ΥΠΕΠΘ των πορισμάτων και προτάσεων της παραπάνω

Επιτροπής, με απόφαση του Ειδικού Γραμματέα του ΥΠΕΠΘ αποφασίστηκε η

συγκρότηση Ομάδας Εργασίας για την επιλογή και διασκευή της διδακτέας ύλης και

εικονογράφηση των διδακτικών βιβλίων του δημοτικού για τους τυφλούς μαθητές.

1988

∆ύο ειδικές δασκάλες (Μαρία Τσαγκαράκη και Ράνια Χιουρέα) ασχολούνται με τη

διασκευή – προσαρμογή – μεταγραφή στο σύστημα Braille των βιβλίων του

δημοτικού.

αντικείμενο εργασίας:

∆ιασκευή – προσαρμογή και μεταγραφή στο σύστημα Braille των βιβλίων

του δημοτικού

Σχεδιασμός και ανάγλυφο εικόνων

Εθελοντική εργασία: συντήρηση βιβλίων Braille, βοήθεια σε κατασκευή

εποπτικού υλικού ή γραφικής ύλης, βιβλιοδεσίες.


2. Γενικές προδιαγραφές σχολικών βιβλίων Braille

Όσο το δυνατόν λιγότερες αλλαγές. Μόνο όπου είναι απαραίτητο.

Σελιδοποίηση: επάνω δεξιά: αριθμός σελίδας Braille, επάνω αριστερά: αριθμός

αντίστοιχης σελίδας βιβλίου βλεπόντων.

Ο κάθε τόμος 40-60 φύλλα

Στο κάθε φύλλο γράφεται μόνο η μια πλευρά.

Περιθώρια γύρω από τα κείμενα.

Εικονογράφηση:

- Επιλογή εικόνων, απλές, χωρίς πολλές λεπτομέρειες

- Κάθε εικόνα να δίνει όχι περισσότερες από 2-3 πληροφορίες

- Οι εικόνες συνοδεύουν και συμπληρώνουν τα κείμενα. Τα παιδιά δεν αντλούν

από την εικόνα όλες τις πληροφορίες που χρειάζονται

- Η επιλογή των εικόνων γίνεται από έμπειρους εκπαιδευτικούς (έχουν ήδη

διδάξει, γνωρίζουν την ύλη καθώς και τις ιδιαιτερότητες των τυφλών παιδιών)

- Η κατασκευή μπορεί να γίνεται και από ομάδα ανθρώπων με τεχνικές

γνώσεις, με την καθοδήγηση των ειδικών δασκάλων

3. Στάδια παραγωγής σχολικών βιβλίων Braille του ∆ημοτικού

∆ιασκευή – προσαρμογή

Φωτοτύπηση σε τρία αντίτυπα - βιβλιοδεσία

Κατάθεση δύο αντιγράφων στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Σύσκεψη Τμήματος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης – Εισήγηση Παρέδρου Ειδικής

Αγωγής – Κριτική – ∆ιορθώσεις

Επιστροφή ενός αντιτύπου στην Ομάδα Εργασίας

∆ιορθώσεις σύμφωνα με τις αποφάσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Επανεξέταση από το Τμήμα Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Παιδαγωγικού

Ινστιτούτου – Τελική έγκριση

Μεταγραφή στο σύστημα Braille

Εικονογράφηση

Αναπαραγωγή σε πλαστικό φύλλο.


1. ∆ιασκευή – προσαρμογή. Τα μέλη της Ομάδας Εργασίας εξετάζουν το βιβλίο βλεπόντων λέξη προς λέξη και γράφουν με μολύβι το βιβλίο τυφλών, όπως ακριβώς θα μεταγραφεί στο σύστημα Braille. Σ’ αυτό το στάδιο γίνονται επίσης οι διασκευές των εικόνων. ∆ηλαδή οι πιο απαραίτητες παραμένουν, αλλά φτιαγμένες με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται. Οι υπόλοιπες εικόνες ή όσες είναι πολύπλοκες αντικαθίστανται από μικρά κειμενάκια. Γιατί πολύ πιο εύκολα και γρήγορα καταλαβαίνει το χέρι ένα κείμενο παρά μια εικόνα, ενώ για το μάτι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

2. Φωτοτυπία – βιβλιοδέτηση. Το διασκευασμένο βιβλίο μόλις ολοκληρωθεί, φωτοτυπείται σε τρία αντίτυπα και γίνεται η βιβλιοδεσία.

3. Στη συνέχεια υποβάλλεται στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για εξέταση από το Τμήμα Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

4. Αφού το βιβλίο εξεταστεί και γίνουν οι διορθώσεις που υποδεικνύει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, κατασκευάζονται οι μήτρες. ∆ηλαδή αρχίζει η μεταγραφή στο σύστημα Braille και το ανάγλυφο των εικόνων. Η Ομάδα Εργασίας φτιάχνει ανάγλυφες τις εικόνες, χρησιμοποιώντας διάφορα υλικά, που διαφέρουν απτικά (χαρτόνι, γυαλόχαρτο, σύρμα, αλάτι, κουμπιά κλπ).

Μήτρες για βιβλία Braille

5. Αφού ετοιμαστούν οι μήτρες, γίνεται η εκτύπωση δηλαδή η αναπαραγωγή σε πλαστικό φύλλο, με τη βοήθεια ενός ηλεκτρικού μηχανήματος, του Thermoform (θερμοφόρμ). Στο Thermoform πάνω στο πρωτότυπο (μήτρα) τοποθετείται ένα πλαστικό φύλλο το οποίο, με πίεση και ψηλή θερμοκρασία,


αλλοιώνεται και παίρνει το ανάγλυφο του πρωτοτύπου. Με το thermoform μπορούμε να παράγουμε 100 ή περισσότερα αντίτυπα την ώρα.

(α) Βιβλίο βλεπόντων (β) ∆ιασκευασμένο (γ) ανάγλυφο σε Braille

Την εκτύπωση των σχολικών βιβλίων του δημοτικού, την έχει αναλάβει το Τυπογραφείο του Κ.Ε.Α.Τ., που δανείζει βιβλία Braille σε όλα τα τυφλά παιδιά της Ελλάδας.

Το Thermoform


4. Εικονογράφηση: Σχεδιασμός και ανάγλυφο εικόνων

Να θυμόμαστε: Το μάτι αγαπά τη λεπτομέρεια αλλά το χέρι δυσκολεύεται πολύ.

Βασικοί κανόνες:

1. ∆εν είναι το ύψος των γραμμών αλλά η οξύτητά τους που τις κάνουν να

ξεχωρίζουν

2. Οι υφές πρέπει να έχουν μεγάλες διαφορές

3. Να έχουμε σταθερά σύμβολα για κάθε τι.

4. Οι χάρτες, οι εικόνες και τα σχεδιαγράμματα να είναι απλά

5. Όπως εξασκούμε τα χέρια για την Ανάγνωση στο Braille, θα τα εξασκήσουμε

και για να διαβάζουν εικόνες και χάρτες:

- Αρχίζουμε από κάτω αριστερά

- Πηγαίνουμε γύρω – γύρω

- Μετά προχωρούμε στο κέντρο

- Καταλήγουμε κάτω δεξιά

6. Το σωστό μέγεθος για χάρτες και σχέδια είναι όσο πιάνουν τα δυο χέρια

ενωμένα στον καρπό και ανοιγμένα τα δάχτυλα

7. Τα ανάγλυφα σχέδια θα είναι στα μέτρα του παιδιού Μεγαλώνοντας το

παιδί, μεγαλώνουμε τα σχέδια

8. Προσοχή στην επιλογή υλικών, ανάλογα με τη χρήση που προορίζονται

(εποπτικά ή εικόνα σε thermoform):

- Thermoform: υλικά που αντέχουν σε υψηλές θερμοκρασίες και πίεση

- Εποπτικά: υλικά που (α) δεν καταστρέφονται εύκολα από τις συχνές

ψηλαφίσεις, (β) είναι ευχάριστα στην αφή και (γ) δεν τραυματίζουν τα χέρια

κατά την ψηλάφιση.

9. Ανανέωση του φθαρμένου υλικού για να μην παραποιείται η εικόνα και

δυσκολεύει το παιδί.


ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα φύλλα αξιολόγησης και τα τετράδια εργασιών του δημοτικού, μεταγράφονται

σε ειδικό computer και εκτυπώνονται σε χάρτινα φύλλα. Έτσι μπορεί ο μαθητής να τα τοποθετήσει στην ειδική γραφομηχανή Braille και να συμπληρώσει τις ασκήσεις του.

2. Στο computer δε γράφονται τα υπόλοιπα βιβλία, γιατί δεν μπορεί να αναπαράγει

ανάγλυφες εικόνες. 3. Στην κάθε σελίδα σχολικού βιβλίου Braille, επάνω δεξιά γράφεται ο αριθμός της

σελίδας του, ενώ επάνω αριστερά ο αριθμός της αντίστοιχης σελίδας του βιβλίου βλεπόντων.

4. Επειδή το σύστημα Braille καταλαμβάνει μεγαλύτερη έκταση απ’ ό,τι η γραφή

βλεπόντων, μια σελίδα μετρίου μεγέθους κοινής γραφής μπορεί να αντιστοιχεί σε 2-3 σελίδες Braille. Κατά συνέπεια τα βιβλία Braille είναι πολύ πιο μεγάλα και πιο ογκώδη από τα κοινά βιβλία.

Βιβλία Μαθηματικών ∆’ τάξης δημοτικού σε Braille και σε βλεπόντων


5. Απαιτούμενα προσόντα όσων ασχολούνται με τη διασκευή – προσαρμογή

και μεταγραφή στο σύστημα Braille των σχολικών βιβλίων

Άνεση και ταχύτητα κατά την ανάγνωση και γραφή στο σύστημα Braille

∆ιδακτική εμπειρία με τυφλά παιδιά για να μπορεί να κάνει κατάλληλες

τροποποιήσεις και προσαρμογές ώστε τα βιβλία Braille να γίνονται κατανοητά και

εύχρηστα για τους τυφλούς μαθητές

Να είναι ορθογράφος και να μην κάνει στιγμογραφικά λάθη

Να γνωρίζει το αντικείμενο (ύλη) του βιβλίου με το οποίο θα ασχοληθεί

Θέληση και όρεξη για δουλειά

Να είναι επινοητικός – Να μπορεί να δίνει λύσεις σε προβλήματα διασκευής –

προσαρμογής, σελιδοποίησης κλπ

Γνώσεις και εμπειρία στην κατασκευή εποπτικού υλικού για τυφλά παιδιά

∆εξιοτεχνία, φαντασία, καλλιτεχνικές ικανότητες

Εξοικειωμένος με τη μορφοποίηση κειμένων γραμμένων σε Braille

Συγγραφική δραστηριότητα ή εμπειρία σχετική με το γράψιμο βιβλίου Braille

Γνώση μιας τουλάχιστον ξένης γλώσσας (δίνει τη δυνατότητα επικοινωνίας

και ανταλλαγής απόψεων – εμπειριών με ειδικούς του τομέα αυτού στο

εξωτερικό)


6. Τα διδακτικά βιβλία του Γυμνασίου και Λυκείου για τυφλούς μαθητές Το Υπουργείο Παιδείας δεν έχει αναλάβει μέχρι σήμερα τη μέριμνα για την έκδοση των διδακτικών βιβλίων Γυμνασίου – Λυκείου, για τους τυφλούς μαθητές. Ετσι το ΚΕΑΤ πήρε την πρωτοβουλία για την έκδοσή τους, αλλά και να τα παρέχει δωρεάν, υπό μορφήν δανειστικής βιβλιοθήκης. Πολλά βιβλία του Γυμνασίου και του Λυκείου είναι ομιλούντα ενώ μερικά είναι γραμμένα σε ένα ειδικό computer: Η σελίδα δακτυλογραφείται ή σκανάρεται και μέσω ειδικού προγράμματος το κείμενο μετατρέπεται αυτόματα στη γραφή Braille και στη συνέχεια εκτυπώνεται. Επειδή όμως δε γίνεται η κατάλληλη διασκευή – προσαρμογή από ειδικούς, έμπειρους εκπαιδευτικούς, τα βιβλία αυτά μπορεί να έχουν λάθη ή ελλείψεις και να δυσκολεύουν τους μαθητές.

Παρατηρήσεις:

Τα βιβλία Braille του Γυμνασίου και Λυκείου επειδή δε γίνονται από άτομα

που να πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις, συχνά παρουσιάζουν

διάφορες ατέλειες:

- ως προς την παρουσίαση των κειμένων

- έλλειψη διασκευής – προσαρμογής

- απουσία εικόνων χωρίς αναπλήρωσή τους

- δεν καλύπτουν τις ανάγκες των τυφλών μαθητών

Τα Σχολικά Ομιλούντα Βιβλία αν δεν είναι αναγνωσμένα από ειδικούς

εκπαιδευτικούς – γνώστες του αντικειμένου, δεν είναι κατάλληλα σαν

αποκλειστικό βοήθημα για τους μαθητές, λόγω παρερμηνειών, λαθών

παραλήψεων κλπ.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Χιουρέα Ράνια, Εισαγωγή στην εκπαίδευση των τυφλών στην Ελλάδα, Εκδόσεις

ΛΥΧΝΟΣ, Αθήνα 1998 2. Τσαγκαράκη Μαρία, Η μελέτη των θεμάτων που έχουν σχέση με τη συγγραφή,

εικονογράφηση, προσαρμογή, έκδοση, διακίνηση των βιβλίων και λοιπών διδακτικών μέσων τυφλών, Εισήγηση στην Ομάδα Εργασίας ΥΠΕΠΘ (Γ6/190/22-5-86), Αθήνα 1986

3. Ομάδα Εργασίας ΥΠΕΠΘ (Γ6/190/22-5-86), Πορίσματα και Προτάσεις, Αθήνα

1986 4. Βασικές αρχές για την έκδοση των διδακτικών βιβλίων τυφλών με το σύστημα

BRAILLE, ΦΕΚ 186, τ.Β’ της 6ης-4-87

17ΡΑΝΙΑ ΧΙΟΥΡΕΑ ΜΑΪΟΣ 1999

Documents

ΒΙΒΛΙΑ ΤΥΦΛΩΝ