Οι επαναστασεις

ΕΠΟ10 ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 1

ΣΥΓΚΡΙΝΕΤΑΙ ΤΙΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ 1815-1848. ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΤΕ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΠΟΥ ΤΙΣ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ, ΤΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΚΟ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ.

Περιεχόμενα

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ……..……………………………………………………22. ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ.………………….3 Α. Το συνέδριο της Βιέννης.………………………………………….3 Β. Το στενό της Μάγχης….…………………………………………..3 Γ. Η Βιομηχανική Επανάσταση.……………………………………..43. ΠΡΟΣ ΤΟ 1830……………………………………………………….5 Α. Έθνος..……………………………………………………………..5 Β. Η Ελληνική Επανάσταση…………………………………………6 Γ. Οι Επαναστάσεις του 1830………………………………………..64. ΠΡΟΣ ΤΟ 1848……………………………………………………….7 Α. Λαός………………………………………………………………..7 Β. Οι επαναστάσεις του 1848..………………………………………75. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ………………………………………………………….9 Α. Προηγμένες-υπανάπτυκτες χώρες….……………………………9 Β. Εκκοσμίκευση……………………….……………………………9 Γ. Οικονομική Ανάπτυξη……………….…………………………..10 Δ. Ρομαντισμός………………………….………………………..…10 Ε. Παγκοσμιοποίηση…………………….………………………….116. ΕΠΙΛΟΓΟΣ…………………………………………………………..12 Σοσιαλισμός…………………………………………………………127. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………….13

TZΟΚΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ


1ο Κεφαλαιο

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Αν παρατηρήσει κανείς την ιστορία της Ευρώπης θα διαπιστώσει ότι πρόκειται ουσιαστικά για έναν αγώνα δρόμου προς την παγκοσμιοποίηση. Ο αγώνας αυτός ξεκίνησε στην Δυτική Ευρώπη με την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η οποία έδωσε την σκυτάλη στον Χριστιανισμό για να ακολουθήσουν τα εθνικά κράτη.

Η περίοδος που ξεκινάει με την Γαλλική Επανάσταση και καταλήγει στην “Άνοιξη των Λαών” το 1848 είναι μια περίοδος κομβική για την Ιστορία και δεν θεωρείται τυχαία “ η Εποχή των Επαναστάσεων”.



«…οι πόλεμοι των ετών 1793-1815, η τελευταία αποφασιστική φάση της αγγλογαλλικής μονομαχίας ενός αιώνα εξάλειψαν όλους τους ανταγωνιστές από τον Ευρωπαϊκό κόσμο εκτός ίσως από τις νεαρές Η.Π.Α. Η Βρετανία άλλωστε διέθετε μια βιομηχανία που προσφερόταν θαυμάσια για πρωτοπόρο βιομηχανική επανάσταση με καπιταλιστικούς όρους, καθώς και μια ευνοϊκή για αυτό οικονομική συγκυρία:: τη βαμβακοβιομηχανία και την αποικιοκρατική εξάπλωση» Eric Hobsbawm “Η εποχή των Επαναστάσεων” σελ.55

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Α. Το συνέδριο της Βιέννης

Τον Σεπτέμβριο του 1814 συνήλθε στην Βιέννη το πρώτο συνέδριο στο οποίο έλαβαν μέρος όλα τα κράτη της Ευρώπης.1 Σκοπός του συνεδρίου ήταν να οριστεί η τύχη της Ευρωπαϊκής επικράτειας μετά την ήττα του Ναπολέοντα και όσων τον υποστήριξαν. Όλοι συμφώνησαν ότι στο μέλλον δεν θα πρέπει να επαναληφθεί σύγκρουση παρόμοιας έκτασης με αυτήν που ακολούθησε την Γαλλική Επανάσταση. Οι νικήτριες δυνάμεις φρόντισαν να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους. Η Ρωσία, η Αυστρία και η Πρωσία ενδιαφέρθηκαν για εδαφικές κτήσεις στην ηπειρωτική Ευρώπη. Με πρωτοβουλία του τσάρου σύναψαν αργότερα την “Ιερή Συμμαχία” βάση της οποίας όριζαν τον εαυτό τους εγγυητές της σταθερότητας και της ειρήνης στην Ευρώπη. Στην Γαλλία δεν επιβλήθηκαν αυστηρές κυρώσεις λόγω του φόβου νέας επανάστασης. Η Βρετανία όμως δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις εξελίξεις στην Ηπειρωτική Ευρώπη. Οι στόχοι της βρίσκονταν εκτός της Ευρωπαϊκής επικράτειας.2

Αναρωτιέται κανείς γιατί.

Β. Το στενό της ΜάγχηςΕίναι πραγματικά εκπληκτικό όταν συνειδητοποιεί κανείς πως μια στενή λωρίδα γης ή

θάλασσας μπορεί να διαμορφώσει την Ιστορία. Πράγματι αυτή η απειροελάχιστη σε μέγεθος λωρίδα της θάλασσας, η οποία χωρίζει την Βρετανία από την υπόλοιπη Ευρώπη έχει συμβάλει τα μέγιστα στην παγκόσμια Ιστορία.

Με την λήξη του εκατονταετούς πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας, η Γαλλία φαινόταν η μεγάλη νικήτρια καθώς είχε εκδιώξει τους Άγγλους από την ηπειρωτική Ευρώπη. Στην πραγματικότητα όμως αυτή η εξέλιξη ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή για την Αγγλία καθώς έπαιρνε το ένα της πόδι από την Ευρώπη και πατούσε και με τα δυο στην θάλασσα. Έτσι η Αγγλία χρειαζόταν ναυτικό και όχι στρατό για την άμυνά της, η οποία γινόταν πιο αποτελεσματική από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης.

Κατά την διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ (1533-1603) η Αγγλία κεφαλαιοποίησε τα οφέλη που τις έδινε το στενό της Μάγχης ποικιλότροπα:-Ανέπτυξε ισχυρό ναυτικό, κατατροπόνωντας μάλιστα την Ισπανική αρμάδα καλύπτοντας το χαμένο έδαφος στον ανταγωνισμό των ανακαλύψεων,-Απομονωμένη καθώς ήταν συνέχισε τις πολιτικές διεργασίες προς πιο φιλελεύθερα καθεστώτα, αποδεχόμενη και τα κελεύσματα της Μεταρρύθμισης

Το 1815 βρίσκει την Βρετανία κυρίαρχη σε όλο τον κόσμο εκτός από την Ευρώπη. Η Βρετανία δεν ενδιαφερόταν να κυριαρχήσει πολιτικά στην Ευρώπη. Αυτό ήταν κάτι που απαιτούσε πολύ κόπο και υψηλό ρίσκο. Άλλωστε η βιομηχανική επανάσταση που ξέσπασε στην Βρετανία την δεκαετία του 1780 της έδινε τον δούρειο ίππο για να το πετύχει. Την οικονομία.


Γ. Η Βιομηχανική Επανάσταση

Ο ανταγωνισμός των ευρωπαϊκών κρατών καθώς και η σταδιακή εξέλιξη των επιστημών, της τεχνολογίας και της οικονομίας ήταν ο άνεμος στα πανιά των Ευρωπαϊκών ιστιοφόρων κατά τον αιώνα των ανακαλύψεων. Η παγκοσμιοποίηση του εμπορίου, η εμφάνιση νέων καλλιεργειών, η εξόρυξη πρώτων υλών και η δημιουργία νέων αγορών αποτέλεσαν την μαγιά για την βιομηχανική επανάσταση. Η Βρετανία βρισκόταν όπως είδαμε σε πλεονεκτική θέση. Οι θεσμοί της, επέτρεπαν στις ανερχόμενες τάξεις μεγαλύτερη αντιπροσώπευση από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Ο μετασχηματισμός της οικονομίας της ήταν ραγδαίος. «Στον αγώνα δρόμου για την πρωτοπορία της βιομηχανικής επανάστασης στον 18ο αιώνα μόνο ένας από τους δρομείς ξεκίνησε πράγματι»3.

Η Βρετανία βρέθηκε με μεγάλη διαφορά μπροστά από τους υπόλοιπους οι οποίοι όφειλαν να απαλλαγούν όσο το δυνατόν συντομότερα από τα φεουδαλικά δεσμά αν ήθελαν να συμμετάσχουν στην κούρσα. Η Γαλλική Επανάσταση έδωσε το έναυσμα…

1. Ράπτης σελ.472. Ράπτης σελ.48


3. Hobsbawm σελ.49


ΠΡΟΣ ΤΟ 1830

Α. Έθνος

Δεν είναι τυχαίο που η επανάσταση ξέσπασε στην Γαλλία καθώς ήταν ο κυριότερος ανταγωνιστής της Βρετανίας. Ήταν όμως εξίσου εντυπωσιακή με την βιομηχανική επανάσταση καθώς ανέτρεψε όλο το πολιτικό σκηνικό κατά τον ίδιο τρόπο που η βιομηχανική ανέτρεπε το οικονομικό. Η Γαλλική Επανάσταση τροφοδότησε ολόκληρο τον κόσμο με το απαραίτητο πολιτικό λεξιλόγιο της νέας βιομηχανικής τάξης πραγμάτων.

Παρόλο που η δημιουργία των εθνών οφείλεται κατά κύριο λόγο στον ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών, η Γαλλική Επανάσταση έδωσε σάρκα και οστά στον όρο καθώς διακύρηξε την προέλευση κάθε κυριαρχίας από το “έθνος”. Η πρώτη επαναστατική συνέλευση ονομάστηκε “εθνοσυνέλευση”.

Την εθνοσυνέλευση συγκάλεσε η Τρίτη τάξη η οποία συνέθετε ένα ετερόκλητο σύνολο από τα λαϊκά ως και τα αστικά στρώματα αντιπροσωπεύοντας το 95% του πληθυσμού. Τις άλλες δύο τάξεις αποτελούσαν οι ευγενείς και ο κλήρος. Η επανάσταση έδωσε την δυνατότητα στην Τρίτη τάξη να συνειδητοποιήσει την δύναμή της αλλά και προέκυψε καθώς η δύναμη αυτή γινόταν συνειδητή…

Τι όμως ήταν στην πραγματικότητα το έθνος;Ο Eric Hobsbawm στο βιβλίο του «Η Εποχή των Επαναστάσεων» αφού περιγράφει την

τραγική κατάσταση της Γαλλικής οικονομίας πριν από την επανάσταση καταλήγει: «…μόνο μια ριζική μεταρρύθμιση που θα κινητοποιούσε το πραγματικό και σημαντικό φορολογητέο δυναμικό της χώρας μπορούσε να αντιμετωπίσει μια κατάσταση τέτοια...».1 Επίσης βλέπουμε ότι κατά το έτος ΙΙ του επαναστατικού ημερολογίου οι Ιακωβίνοι κινητοποιούν για πρώτη φορά σε μια πολεμική σύρραξη, το σύνολο του πληθυσμού προκειμένου να αντιμετωπίσουν την εξωτερική απειλή με μεγάλη μάλιστα επιτυχία.2 Η γέννηση του εθνοαπελευθερωτικού αγώνα είναι γεγονός.

Η κινητοποίηση λοιπόν ενός πληθυσμού ο οποίος σύμφωνα με τα α ή β κριτίρια είναι ομοιογενής, αλλά το κυριότερο, πρόθυμος να συμβάλει σε αυτήν, γεννά κατά την Γαλλική επανάσταση ταυτόχρονα με την έννοια του έθνους και την έννοια του φιλελευθερισμού, έννοια εξ’ορισμού εμποτισμένη με την ατομική ελευθερία. Έτσι ενώ στην Βρετανία ο φιλελευθερισμός γεννιέται μέσα από την οικονομία, στην Γαλλία η ιδέα του φιλελευθερισμού περνά μέσα από το έθνος. Ο συνδυασμός εξηγεί πολύ καλά την επικράτηση της αστικής τάξης.

Ο φιλελευθερισμός είναι η ιδεολογία που εξυπηρετεί την αστική τάξη για λόγους που φαίνονται ξεκάθαρα στη Βρετανία και την βιομηχανική επανάσταση. Υπό αυτό το πρίσμα η επικράτηση των εθνικών κρατών αναπόφευκτα οδηγεί στην επικράτηση της αστικής τάξης. Καθώς τα έθνη ανταγωνίζονται το ένα το άλλο μέχρις εσχάτων η κινητοποίηση και του τελευταίου ατόμου, που μόνο ο φιλελευθερισμός μπορεί να εξασφαλίσει, είναι απαραίτητη για την τελική επικράτηση. «Και το έθνος, όπως το έθεσε ο αβάς Sieyes, δεν αναγνώριζε άλλο συμφέρον επί της γης υπεράνω του δικού του και δεν δεχόταν άλλο νόμο ή αρχή εκτός από τη δική του-ούτε της ανθρωπότητας εν γένει ούτε των άλλων εθνών»3 Ο εθνικός χαρακτήρας των μετά το 1815 επαναστάσεων δεν διαφοροποιείται κατά αυτήν την έννοια από τον ταξικό.


Β. Η Ελληνική Επανάσταση

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι η πιο σημαντική από τις επαναστάσεις της δεκαετίας του 1820. Ξέσπασε την ίδια δεκαετία με άλλες εξεγέρσεις στην Ισπανία και την Σικελία. Ήταν η πιο πετυχημένη μετά την Γαλλική επανάσταση και ενέπνευσε πλήθος ανθρώπων στην υπόλοιπη Ευρώπη που δεν μπορούσαν να δεχτούν το καρφωμένο βλέμμα της Ιεράς Συμμαχίας πάνω τους.

Ο εθνοαπελευθρωτικός αγώνας ήταν ταυτόχρονα και κινητοποίηση των καταπιεσμένων μαζών που χέρι-χέρι με την αστική τάξη προσπάθησαν να αποτινάξουν τον φεουδαλικό ζυγό. Αυτό το όραμα πρωτοπαρουσιάστηκε κατά την Γαλλική Επανάσταση4 αλλά τροφοδοτήθηκε, όπως θα δούμε παρακάτω, από την βιομηχανική. Η επιτυχία του εγχειρήματος θα έφερνε την αστική τάξη στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας. Ο λαός ήταν η δύναμη. Το έθνος ήταν το μέσο.

Γ. Οι επαναστάσεις του 1830

Το 1830 ξεσπούν ταραχές σε πολλά μέρη της Ευρώπης. Το σημείο εκκίνησης παραμένει πάντα η Γαλλία και πιο συγκεκριμένα το Παρίσι. Οι επαναστάσεις του 1830 είτε θεωρούνται εθνοαπελευθερωτικές όπως στο Βέλγιο και την Πολωνία, είτε ταξικές όπως στην Δυτική Ευρώπη (Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία) έχουν ένα κοινό παρανομαστή. Την πορεία προς την τελική επικράτηση της αστικής τάξης εις βάρος των αριστοκρατών και της φεουδαρχίας. «Η επανάσταση του 1830 καθιέρωσε μετριοπαθή φιλελεύθερα αστικά συντάγματα αντιδημοκρατικά αλλά και αντιαριστοκρατικά»5.

Γιατί όμως ο λαός συμμετείχε σε αυτές τις επαναστάσεις αφού τελικά νικητής ήταν η αστική τάξη; Άλλωστε η ζωή για τα φτωχά στρώματα δεν βελτιωνόταν σημαντικά στις πόλεις. Αντίθετα μάλιστα στην επαρχία ακόμα και για τους πιο φτωχούς υπήρχε ένα είδος αλληλεγγύης.6 Στην πόλη ο φτωχός γινόταν εύκολα αντικείμενο εκμετάλλευσης και η μοίρα του φλέρταρε με την εξαθλίωση.7

Στον δρόμο για τις επαναστάσεις του 1848 η διερεύνηση της έννοιας του λαού είναι απαραίτητη..

1. Hobsbawm σελ.902. Hobsbawm σελ.1043. Hobsbawm σελ.924. Hobsbawm σελ.945. Hobsbawm σελ.422


6. Hobsbawm σελ.347 “Οι άνθρωποι ήταν άνισοι μεν αλλά δεν ήταν εμπορεύματα που αποτιμώνται με την αξία τους στην αγορά”7. Hobsbawm σελ.294


ΠΡΟΣ ΤΟ 1848

Α. Λαός

Ο “λαός” γεννιέται ταυτόχρονα με την έννοια του έθνους. Αν και στην αρχή δεν φαίνεται να διαφοροποιείται από το έθνος στην πορεία επικρατεί για να διαχωρίσει την μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού από τους άρχοντες. Ο λαός λοιπόν για να υπάρξει χρειάζεται απαραίτητα “έθνος” αλλά ακόμα πιο απαραίτητα χρειάζεται “άρχοντες”. Η ίδια η έννοια του λαού γεννά την ανάγκη της άρχουσας τάξης. Αλλιώς “λαός” δεν υφίσταται. Ο λαός πίστευε ότι αγωνιζόταν για το εαυτό του. Από την στιγμή όμως που αποδέχθηκε ότι ήταν λαός, αγωνιζόταν στην πραγματικότητα για τους άρχοντές του. Είχε όμως εναλλακτική λύση;

Η μοναδική εναλλακτική λύση ήταν ο σοσιαλισμός ανεξαρτήτως έθνους. Άλλωστε ο στόχος του φτωχού και του εξαθλιωμένου δεν μπορεί να είναι παρά μια δίκαιη κοινωνία. Οι συνθήκες όμως κάθε άλλο παρά ήταν ευνοϊκές για κάτι τέτοιο. Η Βιομηχανική επανάσταση κρυβόταν πίσω από όλα αυτά και τροφοδοτούσε την ανθρώπινη απληστία με καύσιμη ύλη πολύ περισσότερη από ποτέ. Ο άνθρωπος διαπίστωνε ότι μπορεί να απελευθερωθεί από τα δεσμά της γης και να κυριαρχήσει πάνω της.

Η έννοια του έθνους ήταν η παγίδα από την οποία κανείς δεν μπορούσε να ξεφύγει. Ήταν η αίσθηση του “ανήκειν” σε μια ομοιογενής ομάδα η οποία κατά την θριαμβευτική της πορεία θα παρέσυρε και τον ίδιο στον ουρανό. Η βιομηχανική επανάσταση ήταν η δικαίωση του ανθρώπου που διαχώρισε τον εαυτό του από τα υπόλοιπα ζώα. Ο άνθρωπος μπορούσε να αποσκιρτήσει από την φύση με την οποία ήταν αλυσοδεμένος και να απαλλαγεί από τα φεουδαρχικά δεσμά. Η ψυχή του μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας μπορούσε να πετάξει ελεύθερη προς τον Θεό. Η ανθρώπινη ταυτότητα ως μέρος της φύσης δίνει την θέση της στην εθνική ταυτότητα ως μέρους του έθνους.1

Η ανταλλαγή αυτή επισφραγίζεται με την ιδιοκτησία. Το έθνος χρειάζεται απαραίτητα μια πατρίδα. Ένα κομμάτι γης το οποίο δικαιωματικά κατέχει ελέω Θεού. Η ιδιοκτησία είναι ιερή όπως ιερή είναι και η πατρίδα. Η μητέρα φύση γίνεται μητέρα πατρίδα. Κατά τα λοιπά η αστική τάξη δικαιούται να εκμεταλλεύεται την φύση και τον εργάτη και να επενδύει το πλεόνασμα του κέρδους της όπου της γουστάρει, ανεξαρτήτως έθνους, πατρίδας, φυλής κλπ. Το κομμουνιστικό μανιφέστο δεν είναι μακριά…

Β. Οι επαναστάσεις του 1848«Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα τίποτα δεν ήταν πιο αναπόφευκτο από την εμφάνιση

εργατικών και σοσιαλιστικών κινημάτων και μιας μαζικής επαναστατικής αναταραχής . Η επανάσταση του 1848ήταν η άμεση συνέπειά της»2

Οι επαναστάσεις του 1830-32 έδωσαν προβάδισμα στην βιομηχανία σε σχέση με την φεουδαρχία3 αλλά δεν έφεραν δημοκρατία. Το σκηνικό δεν μπορούσε να ανατραπεί παρά μόνο με επανάσταση, ενδεχόμενο που έπρεπε να αποτραπεί πάση θυσία4. Απέναντι στο τσουνάμι των επαναστάσεων που ξεκίνησε με την Γαλλική Επανάσταση, η Ιερά Συμμαχία είχε επιλέξει να υψώσει το ανάστημά της. Ακίνητο, αλύγιστο, άκαμπτο. Δεν ήταν δύσκολο να προβλέψει κανείς το αποτέλεσμα. Όχι όμως ακόμα. Η στάση της Ιεράς Συμμαχίας ενέτεινε μεν τις επαναστάσεις αντί να τις αποτρέπει5, το 1848 ήταν όμως σε θέση να τις καταπνίγει.

Οι επαναστάσεις του 1848 μπορούν να διακριθούν ως εξής:


Στην Δυτική Ευρώπη η επανάσταση αφορούσε έναν λαό που αντιλαμβανόταν ότι κάτι δεν πάει καλά και ενδεχομένως έχει εξαπατηθεί. Η αντιστροφή του ρου της Ιστορίας ήταν όμως αδύνατη. Αυτό που έμενε ήταν η προσπάθεια να ωφεληθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι από την νέα τάξη πραγμάτων6

Στην Κεντρική Ευρώπη η αστική τάξη μαχόταν να ισορροπήσει μεταξύ της αριστοκρατίας της οποίας την θέση ως άρχουσας τάξης διεκδικούσε διακάως, και του λαού που με τη σειρά του διεκδικούσε αυξημένη εξουσία

Στην Ανατολική Ευρώπη τα κινήματα ήταν κυρίως εθνοαπαελευθερωτικά, γεγονός που καταδυκνύει και την υστέρησή της σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη.

Οι επαναστάσεις του 1848 κατεστάλησαν καθώς οι αστοί συμμάχησαν με τους ευγενείς υπό τον φόβο της κατάληψης της εξουσίας από τον λαό. Κατά αυτόν τον τρόπο συνέβαλαν στην ταξική συνειδητοποίηση των εργατών ως αντιπάλου της αστικής τάξης. Το κομμουνιστικό μανιφέστο είναι γεγονός

Ταυτόχρονα στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη καταργούνται η δουλοπαροικία και η φεουδαρχία ενώ εμφανίζονται συνταγματικά συστήματα διακυβέρνησης, εξελίξεις που ήδη είχαν επικρατήσει στην Δυτική Ευρώπη, ενώ το αίτημα της εθνικής αυτοδιάθεσης εμφανίζεται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο

Το 1848 το τσουνάμι των επαναστάσεων έπεσε με τεράστια δύναμη πάνω στην Ιερά Συμμαχία. Παρότι οι επαναστάσεις κατεστάλησαν, έδωσαν το ξεκάθαρο μήνυμα ότι τα καθεστώτα του1815 περνούσαν σιγά-σιγά στην ιστορία.7

1. Ράπτης σελ.712. Hobsbawm σελ.2913. Hobsbawm σελ.426


4. Hobsbawm σελ.4285. Hobsbawm σελ.4286. Hobsbawm σελ.2917. Hobsbawm σελ.429


ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Α. Προηγμένες – υπανάπτυκτες χώρες

Αποτέλεσμα των διεργασιών “της εποχής των επαναστάσεων” ήταν ένα αγεφύρωτο οικονομικό χάσμα μεταξύ των χωρών που δημιουργούταν. Οι χώρες της Βορειοδυτικής Ευρώπης που έσπευσαν να ακολουθήσουν την Βρετανία στην κούρσα της βιομηχανικής επανάστασης απέκτησαν προβάδισμα έναντι των υπολοίπων διότι άρχισαν να πλουτίζουν από την βιομηχανία. Αντίθετα οι υπόλοιπες χώρες έβλεπαν το εισόδημά τους να εξαρτάται όλο και περισσότερο από την ζήτηση των βιομηχανικών αγορών για πρώτες ύλες. Η ανισσοροπία αυτή διαπερνά το σύνολο των καπιταλιστικών σχέσεων. Κατά τον ίδιο τρόπο που η αστική τάξη εκμεταλλεύεται την υπεραξία της εργασίας δημιουργώντας το δίπολο αστού – εργάτη, η βιομηχανικά αναπτυγμένη χώρα εκμεταλλεύεται την υπεραξία των πρώτων υλών των εξαρτημένων από αυτήν υποανάπτυκτων χωρών δημιουργώντας το δίπολο αναπτυγμένης Δύσης ή Βορρά και υποανάπτυκτης Ανατολής ή Νότου.1

Β. Εκκοσμίκευση

Τις μεγαλύτερες απώλειες από τις επαναστάσεις υπέστη με βεβαιότητα ο Θεός. Πριν την βιομηχανική επανάσταση ο Θεός ήταν στενά συνδεδεμένος με την γη και τη φύση. Παρότι ο Θεός του Χριστιανισμού σχεδόν εξαφάνισε τις ειδωλολατρικές θρησκείες δεν έπαψε να παίρνει τη θέση τους σε ό,τι αφορά την σχέση του ανθρώπου με την φύση. Αυτός ο Θεός ήταν πλέον όχι μόνο άχρηστος αλλά και ενοχλητικός. Ο άνθρωπος ήταν αποφασισμένος να κυριαρχήσει πάνω στην φύση και ένας τέτοιος Θεός τον εμπόδιζε. Οι επιστήμες ταχύτατα κατάστρεφαν τις ψευδαισθήσεις του ανθρώπου σχετικά με την μεταφυσική για να τις αντικαταστήσουν με τις ψευδαισθήσεις της φυσικής, της χημείας και των μαθηματικών: Ο ελεύθερος και μορφωμένος άνθρωπος μπορεί να κυριαρχήσει επί της φύσης και να κοιτάξει τον Θεό στα μάτια. Η βιομηχανική επανάσταση ήταν η απόδειξη. Οι επιστήμες πολύ γρήγορα γραπώθηκαν το άρμα του καπιταλισμού.

Με την δήμευση της εκκλησιαστικής περιουσίας, την μετατροπή των ιερέων σε δημόσιους υπαλλήλους και την κατάργηση των προνομίων του κλήρου η Γαλλική επανάσταση έδωσε ξεκάθαρο κοσμικό χαρακτήρα στον εαυτό της. Για τον E. Hosbawm το γεγονός αυτό αποδεικνύει «την εκπληκτική πολιτική ηγεμονία της φιλελεύθερης μεσαίας τάξης, που επέβαλε τις δικές της ιδεολογικές φόρμες σε ένα πολύ πλατύτερο κίνημα των μαζών. Αν η πνευματική ηγεσία της Γαλλικής Επανάστασης είχε προέλθει έστω και στο ελάχιστο, από τις μάζες που ουσιαστικά την δημιούργησαν, θα έπρεπε και η ιδεολογία της να είχε εμφανίσει περισσότερα παραδοσιακά στοιχεία»2

Διότι φυσικά οι αμόρφωτοι ήταν πολύ περισσότεροι από τους μορφωμένους. Ιδιαίτερα στην επαρχία οι αγρότες δεν έβλεπαν με καθόλου καλό μάτι τα επαναστατικά πρότυπα. Οι αγρότες δεν έπαψαν να είναι δεμένοι με τη γη και ήταν λογικό να είναι επιφυλακτικοί ως και εχθρικοί απέναντι στην νέα ιδεολογία. Στις επαναστάσεις που ακολούθησαν την Γαλλική οι αγρότες ήταν οι πιο συνήθεις σύμμαχοι των ευγενών και της αριστοκρατίας μέχρι φυσικά να πάρουν την θέση τους οι αστοί εναντίον των λαϊκών στρωμάτων.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που την περίοδο αυτή εμφανίστηκαν τόσες πολλές αιρέσεις που προέβλεπαν το τέλος του κόσμου.3 Το τέλος του κόσμου συμβόλιζε το τέλος της


Αγροτικής Επανάστασης και του Θεού της και την έλευση της Βιομηχανικής (και των Θεών της…)

Γ. Οικονομική Ανάπτυξη

Η Αγροτική Επανάσταση έδεσε τον άνθρωπο με την γη ενώ με την Βιομηχανική κυριάρχησε επί της γης δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια πρωτοφανής οικονομική ανάπτυξη. Όπως δηλώνει και ο όρος η βιομηχανική επανάσταση δημιούργησε έναν επιπλέον συντελεστή παραγωγής που προστέθηκε στη γη και στην ανθρώπινη εργασία. Την μηχανή ή τεχνολογία ή κεφάλαιο ή ιδιοκτησία.

Η ιδιοκτησία συμβολίζει την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση. Η κυριαρχία αυτή είναι που ξεχωρίζει πλέον τον άνθρωπο από τα υπόλοιπα ζώα, γιατί έτσι φτάνει πιο κοντά στον Θεό από ότι με τον Λόγο. Η ιδιοκτησία είναι ιερή και απαραβίαστη. Όσοι δεν κατέχουν υποβιβάζονται στο επίπεδο των ζώων ή τουλάχιστον των βαρβάρων..4 «όποιος δεν είχε επιδείξει ικανότητα να αποκτήσει περιουσία δεν ήταν ολοκληρωμένος άνθρωπος και δεν μπορούσε επομένως να είναι και πολίτης με πλήρη δικαιώματα.»5

Κανείς, ούτε καν οι σοσιαλιστές, δεν αμφισβήτησε την κυριαρχία αυτή. Αυτό που αμφισβητήθηκε ήταν η μοιρασιά. Η γη ήταν ένα καρβέλι ψωμί και όσοι μπορούσαν να το δουν έπεσαν πάνω του να το φάνε πριν τους προλάβουν οι άλλοι. Μακροπρόθεσμα ο λαός δεν απαίτησε τίποτα περισσότερο από την συμμετοχή του σε αυτό το πανηγύρι. Τον λογαριασμό άλλωστε τον πληρώνουν άλλοι (βλ. υποανάπτυκτες χώρες).

Θα πρέπει να χρειάστηκαν αμέτρητες ώρες πλύσεως εγκεφάλου στα οικονομικά πανεπιστήμια για να εφευρεθούν οι όροι «πραγματική οικονομία» και «χρηματοπιστωτική κρίση». Στην πραγματικότητα οι οικονομικές κρίσεις είναι αποτέλεσμα του διαχωρισμού της οικολογίας από την οικονομία, διαχωρισμός που ξεκίνησε από την αίρεση που περιγράφουμε εδώ. Ο διαχωρισμός αυτός εξυπηρετεί τον άνευ όρων ατομικό πλουτισμό καθώς η ανθρωπότητα κλείνει τα μάτια στο πεπερασμένο των φυσικών πόρων. Ακόμα και αν μπορούσαμε να φέρουμε πρώτες ύλες από το φεγγάρι, η χρησιμοποίησή τους θα κατάστρεφε το φυσικό περιβάλλον. Η χωρίς τέλος (αειφόρος) ανάπτυξη είναι πρακτικά αδύνατη και είναι στην πραγματικότητα εωσφόρος. Αναγκαστικά έρχεται η στιγμή που η ανάπτυξη των υπανάπτυκτων χωρών πραγματοποιείται εις βάρος των αναπτυγμένων

Δ. Ρομαντισμός

Η εποχή που εξετάζουμε διαποτίστηκε από το κίνημα του ρομαντισμού. Ο ρομαντισμός νοσταλγούσε την χαμένη αθωότητα του βιομηχανικού ανθρώπου καθώς αυτός απομακρυνόταν όλο και περισσότερο από την μητέρα φύση. «Για τον Βίκτωρ Ουγκό ο ρομαντισμός πάσχισε να κάνει αυτό που κάνει η φύση, να συγκερασθεί με τα δημιουργήματα της φύσης χωρίς ωστόσο να τα αναμιγνύει εντελώς: σκιά και φως, το γκρότεσκο και το μεγαλειώδες – με άλλα λόγια το σώμα και η ψυχή, το ζωώδες με το πνευματικό»6

Δεν είναι παράξενο λοιπόν που βρήκε τους κυριότερους εκφραστές του στην νεολαία που αμφισβητούσε τα θεμέλια του νέου κόσμου αναζητώντας την ευτυχία στην αγάπη αντί στην περιουσία.

Παρόλα αυτά ο ρομαντισμός εμπνεύστηκε από τους αγώνες των εθνών για ανεξαρτησία.. Αν παρατηρήσει κανείς προσεχτικά θα διαπιστώσει ότι αυτό που τον ενέπνεε ήταν η ίδια η εξέγερση. Εξέγερση που συμβόλιζε την απελευθέρωση από την πατρική εξουσία δηλαδή από τις συμβάσεις και τις απαιτήσεις που δημιουργούσε η νέα κοινωνία.

Πάνω από όλα όμως ήταν ένα κίνημα νοσταλγικό, κάτι που σημαίνει ότι γνώριζε πολύ καλά πως το παιχνίδι είχε χαθεί. Σε τελική ανάλυση συμβόλιζε το συναίσθημα του παιδιού που αποσπάται με τη βία από την “φυσική” του μητέρα για να υιοθετηθεί από μία “εθνική”


μητέρα. Μαζί αποσπάται και η ταυτότητά του ως ανθρώπινου όντος για να αντικατασταθεί από μια εθνική. Ο ηρωισμός είναι το αναγκαίο παυσίπονο αυτού του συναισθήματος.

Ε. Παγκοσμιοποίηση

Η “εποχή των επαναστάσεων” αποτέλεσε το big bang της παγκοσμιοποίησης. Οι ανακαλύψεις είχαν προλειάνει το έδαφος, αλλά δεν θα μπορούσαν από μόνες τους να εξαπλώσουν τις Ευρωπαικές αρχές και αξίες σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Γαλλική επανάσταση παρείχε τις κατάλληλες αρχές και αξίες. Η βιομηχανική τις απαραίτητες χάντρες για να πειστούν οι ιθαγενείς αλλά και τα απαραίτητα όπλα αν δεν πείθονταν. Άλλωστε ο σκοπός δεν ήταν η διάδοση κάποιων υπέρτατων αξιών, εκτός του κέρδους. Όπου ήταν δυνατόν οι Ευρωπαίοι είχαν αποδείξει ότι προτιμούσαν να εξολοθρεύσουν τους ιθαγενείς “αγρίους” προκειμένου να εγκαταστήσουν τους δικούς τους.

Η Αμερική αποτέλεσε το χωνευτήρι των λαών και την καλύτερη πρόβα τζενεράλε για την παγκοσμιοποίηση, λες και υπήρχε εκεί τόσα χρόνια για αυτόν τον λόγο (από τη σκοπιά ενός σύγχρονου Ευρωπαίου φυσικά). Δεν είναι τυχαίο που οι εξελίξεις σε Ευρώπη και Η.Π.Α διαδέχονταν η μία την άλλη (Επανάσταση της Ανεξαρτησίας, Γαλλική επανάσταση, Πόλεμος Βορείων –Νοτίων, Α Παγκόσμιος Πόλεμος και Οκτωβριανή Επανάσταση)

1. Hobsbawm σελ.2582. Hobsbawm σελ.3123. Hobsbawm σελ.322


4. Hobsbawm σελ.2815. Hobsbawm σελ.2816. Hobsbawm σελ.363

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

Ο σοσιαλισμός βρήκε την ιδεολογική του υπόσταση στην Γαλλική Επανάσταση. Αναφέρεται στην επαναστατική λογική του ανεξαρτήτως έθνους αγώνα των ανθρώπων για μια δίκαιη κοινωνία. Σαν συναίσθημα είναι αυτό που εμπνέει τα έθνη για μια παγκοσμιοποίηση με ανθρώπινο πρόσωπο. Ο ανταγωνισμός των εθνών αποτελεί τροχοπέδη στην εγκαθίδρυση ενός σοσιαλιστικού συστήματος. Η ίδια η ιδέα του έθνους γεννήθηκε όπως είδαμε για να εξασφαλίσει την μέγιστη κινητοποίηση στην τρελή κούρσα της επικράτησης του ενός ή του άλλου, κούρσα που ξεκίνησε με την εμφάνιση του ανθρώπου. Πίσω όμως από αυτήν την κούρσα δεν παύει να κρύβεται μια αιώνια αλήθεια. Ο πόλεμος είναι λιγότερο οδυνηρός από την μοναξιά. Η παγκοσμιοποίηση είναι στόχος. Το μέσο όμως, η κούρσα ή ανταγωνισμός είναι υπεύθυνος για τα δεινά της ανθρωπότητας.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αρβελέρ Ελένη-Maurice Aymard (επιμ.), Οι Ευρωπαίοι, τόμ. B΄, Σαββάλας, Αθήνα 2003.

Hobsbawn Εric J., Η εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1992.

Ράπτης Κωνσταντίνος, Γενική Ιστορία της Ευρώπης, τόμ. B΄, ΕΑΠ, Πάτρα 2000.

Documents

Οι επαναστασεις