72
Η Η Σ Σ Ε Ε Χ Χ Ν Ν Η Η Σ Σ Η Η Μ Μ Α Α Χ Χ Η Η Σ Σ Η Η Ν Ν Ε Ε Τ Τ Ρ Ρ Ω Ω Π Π Η Η : : Τ Τ Σ Σ Ε Ε Ρ Ρ Ο Ο Μ Μ Ε Ε Α Α Ι Ι Ω Ω Ν Ν Α Α ( ( 1 1 3 3 0 0 0 0 1 1 5 5 5 5 0 0 μ μ . . Χ Χ ) ) Συγγραφικι ζρευνα του Νίκου Θωμάδθ

ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

  • Upload
    dartis

  • View
    60

  • Download
    14

Embed Size (px)

DESCRIPTION

A research about European warfare and tactics during the era 1300-1550 AD. It is written in Greek.

Citation preview

Page 1: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΗΗ ΣΣΕΕΧΧΝΝΗΗ ΣΣΗΗ ΜΜΑΑΧΧΗΗ ΣΣΗΗΝΝ ΕΕΤΤΡΡΩΩΠΠΗΗ::

ΤΤΣΣΕΕΡΡΟΟ ΜΜΕΕΑΑΙΙΩΩΝΝΑΑ ((11330000 –– 11555500 μμ ..ΧΧ))

ΣΣυυγγγγρρααφφιικκιι ζζρρεευυνναα ττοουυ

ΝΝίίκκοουυ ΘΘωωμμάάδδθθ

Page 2: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΟΟΟ πππόόόλλλεεεμμμοοοσσσ δδδεεεννν ζζζλλλεεειιιψψψεεε αααπππόόό κκκαααμμμίίίααα εεεππποοοχχχιιι,,, όόόμμμωωωσσσ αααννναααμμμφφφιιιςςςβββιιιτττθθθτττααα χχχαααρρρααακκκτττιιιρρριιιςςςεεε ίίίςςςωωωσσσ

τττθθθννν πππιιιοοο ττταααρρραααχχχϊϊϊδδδθθθ πππεεερρρίίίοοοδδδοοο τττθθθσσσ ιιιςςςτττοοορρρίίίααασσσ:::

τττοοοννν ΥΥΥςςςτττεεερρροοο ΜΜΜεεεςςςαααίίίωωωνννααα...

ΟΟΟ 111444οοοσσσ κκκαααιιι 111555οοοσσσ αααιιιϊϊϊνννααασσσ ςςςθθθμμμααατττοοοδδδοοοτττοοοφφφνννττταααιιι αααπππόόό ιιιςςςτττοοορρριιικκκάάά

δδδρρρϊϊϊμμμεεενννααα ππποοουυυ εεεπππθθθρρρζζζαααςςςαααννν τττθθθννν δδδοοομμμιιι κκκαααιιι τττθθθννν λλλεεειιιτττοοουυυρρργγγίίίααα

τττθθθσσσ φφφεεεοοουυυδδδαααρρρχχχιιικκκιιισσσ κκκοοοιιινννωωωνννίίίααασσσ αααλλλλλλάάά κκκαααιιι τττθθθννν τττααακκκτττιιικκκιιι τττωωωννν

ςςςτττρρρααατττϊϊϊννν...

ΚΚΚααατττάάά τττθθθννν δδδιιιάάάρρρκκκεεειιιααα αααυυυτττιιισσσ τττθθθσσσ πππεεερρριιιόόόδδδοοουυυ,,, τττοοο

ςςςιιιδδδθθθρρρόόόφφφρρρααακκκτττοοο ιιιππππππιιικκκόόό πππρρροοοοοοδδδεεευυυτττιιικκκάάά ζζζχχχααανννεεε τττθθθννν δδδφφφννναααμμμθθθ

κκκαααιιι τττοοο κκκφφφρρροοοσσσ τττοοουυυ,,, όόόννντττααασσσ πππλλλζζζοοοννν εεευυυάάάλλλωωωτττοοο ςςςτττααα κκκαααιιινννοοοφφφρρργγγιιιααα

ςςςυυυςςςτττιιιμμμααατττααα οοορρργγγααανννωωωμμμζζζνννθθθσσσ άάάμμμυυυνννααασσσ τττοοουυυ πππεεεηηηιιικκκοοοφφφ κκκαααιιι ςςςτττθθθννν

δδδιιιααατττρρρθθθτττιιικκκιιι ιιικκκααανννόόότττθθθτττααα τττωωωννν νννζζζωωωννν εεεκκκθθθβββόόόλλλωωωννν όόόπππλλλωωωννν...

ΠΠΠαααρρρ’’’ όόόλλλοοο ππποοουυυ θθθ τττεεεχχχνννοοολλλοοογγγίίίααα τττθθθσσσ κκκωωωρρράάάκκκιιιςςςθθθσσσ εεεξξξεεελλλιιιςςςςςςόόόττταααννν

ςςςυυυνννεεεχχχϊϊϊσσσ,,, οοοδδδθθθγγγϊϊϊννντττααασσσ ςςςτττθθθννν δδδθθθμμμιιιοοουυυρρργγγίίίααα οοολλλοοοζζζνννααα πππιιιοοο

ααανννκκκεεεκκκτττιιικκκϊϊϊννν πππααανννοοοπππλλλιιιϊϊϊννν,,, ςςςτττααα μμμζζζςςςααα τττοοουυυ 111666οοουυυ αααιιιϊϊϊνννααα θθθ

χχχρρριιιςςςθθθ τττοοουυυσσσ άάάρρρχχχιιιςςςεεε νννααα φφφκκκίίίνννεεειιι,,, λλλόόόγγγωωω τττθθθσσσ υυυιιιοοοκκκζζζτττθθθςςςθθθσσσ τττωωωννν

πππααανννίίίςςςχχχυυυρρρωωωννν όόόπππλλλωωωννν πππυυυρρρίίίτττιιιδδδααασσσ...

ΑΑΑυυυτττάάά κκκααακκκϊϊϊσσσ κκκαααιιι άάάλλλλλλααα κκκααακκκοοορρρίίίςςςτττθθθκκκαααννν αααπππόόό ςςςτττρρρααατττιιιωωωτττιιικκκζζζσσσ

μμμεεεττταααρρρρρρυυυκκκμμμίίίςςςεεειιισσσ κκκαααιιι κκκαααιιινννοοοτττοοομμμίίίεεεσσσ,,, οοοιιι οοοππποοοίίίεεεσσσ,,, αααννν κκκαααιιι ιιιττταααννν

αααρρρχχχιιικκκάάά τττοοοπππιιικκκοοοφφφ χχχαααρρρααακκκτττιιιρρρααα,,, εεεπππθθθρρρζζζαααςςςαααννν τττεεελλλιιικκκάάά τττθθθννν

ςςςυυυνννοοολλλιιικκκιιι εεεξξξζζζλλλιιιξξξθθθ τττθθθσσσ τττζζζχχχνννθθθσσσ τττοοουυυ εεευυυρρρωωωπππαααϊϊϊκκκοοοφφφ ππποοολλλζζζμμμοοουυυ...

Page 3: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Περιεχόμενα

ΗΗ ΣΣΕΕΧΧ ΝΝΗΗ ΣΣΗΗ ΜΜ ΑΑΧΧΗΗ ΣΣΗΗ ΝΝ ΕΕΤΤΡΡ ΩΩΠΠΗΗ :: ΤΤ ΣΣΕΕ ΡΡΟΟ ΜΜΕΕ ΑΑ ΙΙΩΩΝΝΑΑ (( 11 3300 00 –– 11 5555 00 μμ ..ΧΧ ))

ΣΣ ΑΑ ΚΚ ΡΡ ΛΛ ΛΛ ΜΜ ΑΑ ΓΓ ΕΕ ΓΓ ΟΟ ΝΝ ΟΟ ΣΣ ΑΑ

ΟΟιι ττοοξξόόττεεσσ ννιικκοοφφνν ττοουυσσ ιιππππόόττεεσσ ....................................................................................... 4

ΟΟιι ππρρϊϊττεεσσ μμεεςςααιιωωννιικκζζσσ φφάάλλααγγγγεεσσ ................................................................................... 9

ΘΘ εεξξζζλλιιξξθθ ττθθσσ ππααννοοππλλίίαασσ κκααιι οοιι ςςυυννζζππεειιεεσσ ττθθσσ ............................................................... 13

ΟΟ εεκκννιικκόόσσ ςςττρρααττόόσσ κκααιι θθ άάννοοδδοοσσ ττοουυ ππεεηηιικκοοφφ ................................................................ 23

ΣΣαα πποολλεεμμιικκάά ββααγγόόννιιαα ττωωνν ΟΟυυςςςςιιττϊϊνν ............................................................................. 30

ΟΟιι μμιιςςκκοοφφόόρροοιι κκααιι οοιι CCoonnddoottttiieerrii .................................................................................. 35

ΘΘ εεπποοχχιι ττθθσσ ππυυρρίίττιιδδαασσ:: ΔΔόόρρααττοο κκααιι ααρρκκεεββοοφφηηιιοο ............................................................ 38

ΟΟ ΙΙ ΓΓ ΕΕ ΝΝ ΙΙ ΚΚ ΕΕ ΤΤ ΝΝ ΕΕ ΠΠ ΕΕ ΙΙ ΕΕ

HH ααρρχχιι ττοουυ ττζζλλοουυσσ ττθθσσ ΛΛπππποοςςφφννθθσσ ................................................................................. 45

ΘΘ εεξξζζλλιιξξθθ ττθθσσ ςςττρρααττοολλόόγγθθςςθθσσ ........................................................................................ 47

ΘΘ εεξξζζλλιιξξθθ ττθθσσ τταακκττιικκιισσ ................................................................................................... 53

ΘΘ ΕΕυυρρϊϊππθθ κκαατταακκττάά κκααιι κκαατταακκττάάττααιι ............................................................................... 59

Page 4: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΣΣ ΑΑ ΚΚ ΡΡ ΙΙ ΙΙ ΜΜ ΑΑ ΓΓ ΕΕ ΓΓ ΟΟ ΝΝ ΟΟ ΣΣ ΑΑ

ΟΟιι ττοοξξόόττεεσσ ννιικκοοφφνν ττοουυσσ ιιππππόόττεεσσ τθν δυτικι Ευρϊπθ εκτυλίχκθκε το κφριο μζροσ του Εκατονταετοφσ Πόλεμου (1337-1453 μ.Χ) μεταξφ των αγγλικϊν και γαλλικϊν βαςιλικϊν οίκων. Κατά τθν εξζλιξι του, ςθμειϊκθκαν μάχεσ που όχι μόνο ζκριναν τθν ζκβαςι του αλλά φανζρωςαν νζεσ ςτρατιωτικζσ τακτικζσ και αδυναμίεσ. Κατά τον πρϊιμο μεςαίωνα και ςφμφωνα με το ιπποτικό ιδεϊδεσ αλλά και τθν δομι του φεουδαρχικοφ ςυςτιματοσ, θ άρχουςα τάξθ ςτθριηόταν ςτθν ανωτερότθτα των ζφιππων πολεμιςτϊν τθσ. υχνά ευγενικισ καταγωγισ, αποτελοφςαν το κφριο όπλο κροφςθσ ςε ζναν ςυνικθ μεςαιωνικό ςτρατό. Οι πρϊτεσ ςταυροφορίεσ ανζδειξαν τθν αξία τουσ ωςτόςο δθμιοφργθςαν και ζναν μφκο γφρω από το όνομά τουσ. Εκείνθ θ μυκικι διάςταςθ τθσ ιςχφοσ τουσ ιταν τελικά αυτι που οδιγθςε τουσ Γάλλουσ

ιππότεσ ςτισ πρϊτεσ εξευτελιςτικζσ ιττεσ τουσ απζναντι ςτον αγγλικό ςτρατό. Η πρϊτθ ςθμαντικι μάχθ που

αποκάλυψε πολλζσ από τισ νζεσ πτυχζσ του μεςαιωνικοφ πολζμου είναι θ μάχθ του Κρεςφ.

Όταν ο βαςιλιάσ τθσ Αγγλίασ, o Εδουάρδοσ Γϋ, αποβιβάςτθκε τον Λοφλιο του 1346 μ.Χ ςτθν περιοχι τθσ Νορμανδίασ με μία δφναμθ που δεν ξεπερνοφςε τουσ 15.000 άντρεσ και όντασ αποκομμζνοσ από τθν χϊρα του, βριςκόταν υπό τον ςυνεχι κίνδυνο να εμπλακεί ςε ςφγκρουςθ με τον υπζρτερο γαλλικό ςτρατό. Γι αυτό επζλεξε να προβεί ςε μία πανζξυπνθ ςτρατθγικι ϊςτε να επιβιϊςει. Πρϊτθ επιςιμανςθ επιτυχοφσ ςτρατθγικισ είναι θ προςπάκεια του Εδουάρδου να οδθγιςει τον αντίπαλο ςτρατό ςε ζνα ευνοϊκό ζδαφοσ για τον ίδιο. Ο Γάλλοσ Βαςιλιάσ, Φίλιπποσ Βϋ τον καταδίωκε με ζναν ςτρατό, τουλάχιςτον τριπλάςιο ςε δφναμθ, ςυγκεντρωμζνο από τουσ μονάρχεσ φορο-υποτελείσ του. Υςτερα από ζνα παιχνίδι ςτρατιωτικϊν ελιγμϊν, αποφάςιςε να αντιμετωπίςει τον Φίλιππο ςτισ

¨Ζνασ ζφιπποσ ιππότθσ αποτελοφςε

μορφι ςεβαςμοφ και φόβου μζςα ςτο

τοπίο τθσ μάχθσ.

Οι παρατάξεισ και των δφο ςτρατϊν λίγο πριν τθν ςφγκρουςθ.

Page 5: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

26 Αυγοφςτου, ςτρατοπεδεφοντασ ςε ζναν λόφο ςτθν περιοχι Κρεςφ αν Ποντιζ (Crécy-en-Ponthieu) και κλείνοντασ τον δρόμο του Φίλλιπου που τον ακολουκοφςε. Με κατάλλθλα ορφγματα και φυςικά εμπόδια τισ δαςικζσ εκτάςεισ εκατζρωκεν του λόφου που δυςκόλευαν τθν πλαγιοκόπθςθ, υποχρζωςε ουςιαςτικά τον γαλλικό ςτρατό να του επιτεκεί κατά μζτωπο. Φυςικά, ο Φίλιπποσ είχε τθν επιλογι να περιμζνει και να οργανωκεί καλφτερα αλλά αυτό ιταν δφςκολο. Οι χιλιάδεσ ςτρατιϊτεσ του ςτρατοφ του με μεγάλο κόςτοσ ςυντιρθςθσ κακοδθγοφνταν από ξεροκζφαλουσ φεουδάρχεσ θγεμόνεσ, οι οποίοι ιταν ανυπόμονοι να αντιμετωπίςουν τουσ Άγγλουσ με χαρακτθριςτικι υπεροψία.

Οι Γάλλοι ευγενείσ είχαν να υπερθφανευτοφν για τθν καταγωγι και τθν οικονομικι τουσ ιςχφ, χρθςιμοποιϊντασ

ςτθν μάχθ βαριά πανοπλία και πανίςχυρα πολεμικά άλογα, κακϊσ και ςυνοδεία από αρκετοφσ ιππότεσ και ακόλουκουσ τουσ με ιςάξιο οπλιςμό. Κεωροφςαν χάςιμο χρόνου τθν αμυντικι ςτάςθ και μάλωναν μεταξφ τουσ για το ποιοσ κα πρωτοεφορμιςει. τα πλαίςια τθσ εποχισ, δεν μποροφςε κάποιοσ να τουσ κακολογιςει, διότι θ αξία τθσ μαηικισ ιππικισ εφόδου ιταν κάτι διαδεδομζνο. Σίποτα δεν μποροφςε να ςυγκρατιςει μία καλά ςχεδιαςμζνθ εξόρμθςθ ζφιππων πολεμιςτϊν με προτεταμζνεσ μακριζσ λόγχεσ. Οι επιςτρατευμζνοι αγρότεσ και οι απείκαρχοι μιςκοφόροι πεηοί, θ κφρια μάηα ενόσ τυπικοφ μεςαιωνικοφ ςτρατοφ του πρϊιμου μεςαίωνα, δεν είχαν τθν οργάνωςθ που απαιτείτο ϊςτε να αντζξουν ζνα τζτοιο φοβερό κζαμα και, αν δεν λφγιηαν υπό τθν ψυχολογικι πίεςθ, ςυνκλίβονταν μζςα ςε λίγα λεπτά από τθν ορμι των αλόγων και των αναβατϊν τουσ. Εκτόσ αυτοφ, ιδθ είχε αρχίςει να εμφανίηεται θ ανϊτερθ κωράκιςθ με ςιδερζνιεσ

πλάκεσ, που ιταν ςχεδόν αδιαπζραςτθ από τα περιςςότερα όπλα τθσ εποχισ. Πολλοί, από τουσ περίπου 10.000 Γάλλουσ πεηοφσ και ζφιππουσ άντρεσ-υπό-τα-όπλαi, ιταν εξοπλιςμζνοι με τζτοιου είδουσ πανοπλία.

Ο ςτρατόσ τουσ Εδουάρδου όμωσ είχε κάτι το τελείωσ διαφορετικό να αντιπαραβάλλει. Όντασ ο ίδιοσ ζνασ μονάρχθσ με τθν τφχθ να θγείται ενόσ πεικαρχθμζνου προςωπικοφ τακτικοφ ςτρατοφ, είχε ςθμαντικό πλεονζκτθμα όςον αφορά τθν οργάνωςθ, ζναντι του γαλλικοφ ςτρατοφ που είχε ςυγκεντρωκεί από πολλοφσ ετερόκλθτουσ φεουδάρχεσ, ςυμμάχουσ με το γαλλικό

Οι Άγγλοι Μακροτοξότεσ ξεχϊριςαν κυρίωσ λόγω τθσ

ανϊτερθσ και δια βίου εκπαίδευςθσ τουσ.

Ζνασ τυπικόσ Γάλλοσ ζφιπποσ ιππότθσ του 14ου Αιϊνα.

Page 6: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ςτζμμα αλλά τίποτα παραπάνω. Επίςθσ, ο μιςόσ ςτρατόσ του αποτελοφταν από τουσ ξακουςτοφσ Άγγλουσ μακροτοξότεσii, οι οποίοι ζμελλε να μεγαλουργιςουν ςτα τοπία των μαχϊν του Εκατονταετοφσ Πολζμου. Χρθςιμοποιϊντασ ζνα κατά τ’ άλλα πρωτόγονο όπλο, το οποίο είχε υιοκετθκεί από τουσ Ουαλλοφσ iii ατάκτουσ, κυριάρχθςαν λόγω τθσ εξαιρετικισ εκπαίδευςθσ και ταχυβολίασ τουσ. Εκτόσ αυτϊν, το μακρφ τόξο, λόγω τθσ

δφναμθσ που ςυςςωρευόταν ςτο ευλφγιςτο μακρφ ξφλο του, είχε μεγάλο δραςτικό βελθνεκζσ και εξαιρετικι διατρθτικι ικανότθτα. Ο Εδουάρδοσ παρζταξε τουσ τοξότεσ του ςε ςχθματιςμό V, ανάμεςα από τισ μονάδεσ των πεηϊν, για να μποροφν να τοξοβολοφν μπροςτά αλλά και διαςταυροφμενα κατά των επιτικζμενων. Ο ίδιοσ και όλοι οι ιππότεσ του αφίππευςαν πριν τθν μάχθ για να κρατιςουν πιο εφκολα το υψθλό ζδαφοσ.

Παρϋόλθ τθν ανιςότθτα των δφο ςτρατϊν, ςε επίπεδο μεγζκουσ και οργάνωςθσ, κανείσ δεν περίμενε αυτό

που επρόκειτο να ακολουκιςει εκείνο το απόγευμα. Κυριευμζνοι από τθν δίψα τουσ για μάχθ, νίκθ και δόξα, οι Γάλλοι άρχιςαν να προωκοφνται, ζχοντασ ωσ εμπροςκοφυλακι τουσ Γενοβζηουσ βαλλιςτροφόρουσ για να τοξεφςουν τουσ αμυνόμενουσ Άγγλουσ. Θ πολεμικι βαλλίςτρα ι αλλιϊσ “ςταυρωτό τόξο”, το χαρακτθριςτικό όπλο των Γενοβζηων μιςκοφόρων , είχε εφάμιλλθ δεινότθτα με το μακρφ τόξο, αφοφ είχε επίςθσ εξαιρετικι διατρθτικι ικανότθτα και μεγάλο βελθνεκζσ. Οι Γενοβζηοι μιςκοφόροι ακριβοπλθρϊνονταν για αυτόν τον οπλιςμό τουσ, ςτελεχϊνοντασ πολλοφσ μιςκοφορικοφσ ςτρατοφσ του φςτερου μεςαίωνα. Αποτελοφςε το κυρίαρχο όπλο κατά τισ πολιορκίεσ απ’ όπου ο βαλλιςτροφόροσ, μποροφςε να οπλίςει και να ςκοπεφςει με τθν θςυχία του, πίςω από μεγάλεσ ορκογϊνιεσ αςπίδεσ τφπου Pavise, πράγμα ςχεδόν αδφνατο ςε ζνα δυναμικό πεδίο μάχθσ. Σο κφριο μειονζκτθμά τουσ ιταν θ βραδυβολία. Ζνασ μζςοσ Άγγλοσ τοξότθσ εξαπζλυε δζκα βζλθ το λεπτό ενϊ ζνασ βετεράνοσ βαλλιςτροφόροσ μετά βίασ κατόρκωνε να οπλίςει το δεφτερό ςε αυτόν το χρόνο. Επειδι δεν είχαν τθν προςταςία των αςπίδων τουσ, που βρίςκονταν ακόμα φυλαγμζνεσ ςτθν εφοδιοπομπι, αρνικθκαν να προελάςουν. Σελικά, όμωσ, πιζςτθκαν να υπακοφςουν υπό τισ απειλζσ τθσ ανυπόμονθσ κεντρικισ διοίκθςθσ του γαλλικοφ ςτρατοφ.

Οι Άγγλοι Μακροτοξότεσ ζριχναν 10 βζλθ το λεπτό. Μία βροχι από αυτά τα βζλθ

αποδιοργάνωνε οποιοδιποτε ςτρατό βριςκόταν ςτθν εμβζλεια τουσ.

Οι Γενοβζηοι βαλλιςτροφόροι ςτο

Κρεςφ δεν είχαν τθν προςταςία

των μεγάλων αςπίδων τουσ και

ζγιναν εφκολθ λεία για τουσ

μακροτοξότεσ του Εδουάρδου.

Page 7: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Όπωσ ιταν αναμενόμενο, φςτερα από μία ςφντομθ βροχι από αγγλικά βζλθ, οι Γενοβζηοι τράπθκαν ςε φυγι λόγω του πανικοφ που προκλικθκε από τισ ξαφνικζσ απϊλειεσ. Αυτό προκάλεςε μία γενικι ςφγχυςθ ςε ολόκλθρο τον γαλλικό ςτρατό και επειδι οι ξεροκζφαλοι Γάλλοι ιππείσ βρίςκονταν ιδθ ςτο βελθνεκζσ των επικίνδυνων Άγγλων μακροτοξοτϊν και άρχιςαν να δζχονται ςποραδικά πυρά, ξεκίνθςαν τθν κατά κφματα επίκεςι τουσ, ενϊ ομάδεσ πεηϊν τουσ

πλαιςίωςαν ςαν άναρχο μπουλοφκι. Τπό ζναν ςυνεχι καταιγιςμό από διαςταυροφμενα πυρά, ποδοπατοφςαν όςουσ

φίλιουσ πεηοφσ ςτρατιϊτεσ,οπιςκοχωροφςαν πανικόβλθτοι ι προςπακοφςαν μάταια να ανζβουν τον λόφο. Όςοι διάςπαρτα κατάφερναν να φτάςουν ςτον προοριςμό τουσ, ακινθτοποιοφνταν εφκολα από τουσ αφιππευμζνουσ Άγγλουσ men-at-arms, που εκμεταλλεφονταν τθν ςυνοχι τουσ. Υςτερα από πλικοσ παρόμοιων αποτυχθμζνων εξορμιςεων μζχρι τθν ζλευςθ τθσ νφχτασ, ο Φίλιπποσ παραδζχτθκε τθν ταπεινωτικι ιττα του, αποςφροντασ ότι είχε απομείνει από τον ςτρατό του και μετρϊντασ χιλιάδεσ νεκροφσ. Οι αγγλικζσ απϊλειεσ λζγεται ότι δεν ξεπζραςαν τουσ 300 άντρεσ.

Θ μάχθ του Κρεςφ δεν ζκρινε τον πόλεμο και μάλιςτα δεν δίδαξε αρκετά τουσ θττθμζνουσ, κακϊσ παρόμοια εφιαλτικά ςκθνικά παρουςιάςτθκαν ςτισ μεταγενζςτερεσ μάχεσ του Πουατιζ (Poiters 1356 μ.Χ) και Αηενκοφρ (Agincourt 1415 μ.Χ), με τουσ πειςματάρθδεσ Γάλλουσ ιππότεσ να εξορμοφν ςε οχυρωμζνεσ αγγλικζσ κζςεισ και να φονεφονται κατά εκατοντάδεσ από τα μακριά τουσ τόξα. Ωςτόςο, ειςιγαγε μία νζα επιτυχθμζνθ τακτικι κατά των ζφιππων ςιδθρόφρακτων πολεμιςτϊν και αυτι ιταν θ εκτεταμζνθ χρθςιμοποίθςθ διατρθτικϊν εκθβόλων όπλων. Προοδευτικά, αυτό εξϊκθςε όλο και περιςςότερουσ ςιδθρόφραχτουσ τθσ εποχισ να αφιππεφουν, κακϊσ αποτελοφςαν μεγάλο ςτόχο για τα νζα πανίςχυρα όπλα που ςυναγωνίηονταν το αγγλικό τόξο, όπωσ οι βαριζσ

Οι μάχεσ του Crecy, Poitiers και Agincourt εξελίχκθκαν με τον ίδιο ςχεδόν τρόπο. Οι

Άγγλοι μακροτοξότεσ τόξευαν τον κάνατο, πίςω από τισ οχυρωμζνεσ κζςεισ τουσ,

εναντίων των άναρχα επιτικζμενων Γάλλων μζχρι να τουσ ςυντρίψουν ολοκλθρωτικά.

Page 8: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

βαλλίςτρεσ και τα πρϊιμα πυροβόλα. Επίςθσ φανζρωςε τθν αδυναμία τθσ πρϊιμθσ θρωικισ επζλαςθσ απζναντι ςε ζναν καλά οργανωμζνο ςτρατό, πράγμα που προοδευτικά κατάλαβαν οι Γάλλοι. Αυτό φάνθκε από τθν ζκβαςθ πολλϊν μεταγενζςτερων ςυγκροφςεων, αφοφ ακολοφκθςαν επιφυλακτικότερθ ςτρατθγικι και προςεκτικότερεσ ιππικζσ εφόδουσ, κερδίηοντασ ζτςι τισ τελευταίεσ μάχεσ του Εκατονταετοφσ Πολζμου.

Παρϋότι οι Γενοβζηοι βαλλιςτροφόροι διαςφρκθκαν ςτθν μάχθ του Crecy, θ

βαλλίςτρα δεν ζχαςε τθν αξία τθσ ςαν όπλο. Αυτά τα όπλα ιταν ικανά να

διατριςουν τθν ανκεκτικότερθ πανοπλία και απαιτοφςαν ελάχιςτθ

εκπαίδευςθ για τθν εκμάκθςι τουσ. Γι’ αυτό θ χριςθ τουσ ιταν εκτεταμζνθ

κακ’ όλθ τθ διάρκεια του Φςτερου Μεςαίωνα

Page 9: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΟΟιι ππρρϊϊττεεσσ μμεεςςααιιωωννιικκζζσσ φφάάλλααγγγγεεσσ Η πετυχθμζνθ τακτικι των Άγγλων κατά των Γάλλων ςτθν αρχι του Εκατονταετοφσ Πολζμου πρζπει να είχε επθρεαςτεί από το μάκθμα που πιραν από τισ δικζσ τουσ αποτυχίεσ κατά τθν διάρκεια των κωτικϊν Πολζμων. Ο Ροβζρτοσ Μπρουσ, ο επικεφαλισ τθσ κωτικισ προςπάκειασ για ανεξαρτθςία και ο κφριοσ διεκδικθτισ του ςκωτικοφ ςτζμματοσ, εφάρμοςε μία μζκοδο μάχθσ που αναβίωςε παλαιότερεσ εποχζσ. ε μία προςπάκεια να αντιςτακμίςει τθν οικονομικι του αδυναμία να ςυγκεντρϊςει ζναν επαγγελματικό ςτρατό αντίςτοιχο του αγγλικοφ βαςιλείου, είχε οργανϊςει τουσ αγρότεσ επίςτρατουσ του ςε αμυντικζσ μονάδεσ δορατοφόρων, τα λεγόμενα “schiltrons”iv. Η ομοιότθτα αυτϊν των παρατάξεων με τισ μακεδονικζσ φάλαγγεσ ιταν μεγάλθ, μόνο που τα κοντάρια των λογχϊν τουσ δεν ιταν το ίδιο μακριά με τισ μακεδονικζσ ςάριςεσ ενϊ θ οργάνωςι τουσ ιταν λιγότερο απαιτθτικι ςε

εκπαίδευςθ. Ζνασ τζτοιοσ πυκνόσ ςχθματιςμόσ απζτρεπε τθν φονικι ιςχφ τθσ ιππικισ εφόδου κακϊσ οι τρεισ πρϊτεσ γραμμζσ προζταςςαν τα δόρατά τουσ με τρόπο που τα ζκανε απροςπζλαςτα. Η πρϊτθ γραμμι γονάτιηε και τα

κρατοφςε ςε γωνία περίπου 45 μοιρϊν ενϊ οι υπόλοιπεσ δφο τα ςυγκρατοφςαν οριηόντια. Αν χρειαηόταν, ςχθμάτιηαν ζναν αμυντικό κφκλο με αυτόν τον τρόπο. Εκτόσ αυτοφ, μποροφςαν να κινοφνται αρκετά γριγορα, λόγω τθσ απουςίασ βαριάσ κωράκιςθσ και άρα να επιτίκενται χωρίσ μεγάλθ απϊλεια τθσ ςυνοχισ τουσ, εφόςον είχαν λάβει τθν κατάλλθλθ εκπαίδευςθ.

Με τθν βοικεια αυτισ τθσ τεχνικισ, ο Ροβζρτοσ Μπρουσ κατατρόπωςε τον ανϊτερο ςτρατό του Εδουάρδου Βϋ ςτο Μπάνοκμπερν (Bannockburn 1314 μ.Χ). Ο αγγλικόσ ςτρατόσ, προςπακϊντασ να υπερφαλαγγίςει τον ςτρατό του Μπρουσ που πολιορκοφςε το κάςτρο

Σε μία προςπάκεια να

αντιςτακμίςουν τθν ανωτερότθτα

των Άγγλων ζφιππων ιπποτϊν, οι

Σκωτςζηοι επανειςιγαγαν τθν

μακριά ςάριςα ςαν αμυντικό όπλο,

με επιτυχία.

Οι Άγγλοι ζφιπποι ιππότεσ προςκροφουν ςε τείχοσ από ςκωτςζηικα δόρατα ζξω από το κάςτρο του Μπάνοκμπερν

Page 10: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

τίρλινγκ, ειςιλκε ςε δφςβατο και βαλτϊδεσ ζδαφοσ και τότε ο Μπρουσ κινικθκε ταχφτατα με τουσ δορατοφόρουσ καταπάνω τουσ, χωρίσ να αφιςει πολλά περικϊρια αντίδραςθσ. Οι ιππείσ των Άγγλων απωκικθκαν εφκολα και ο υπόλοιποσ ςτρατόσ τουσ διαλφκθκε. Θ μάχθ αυτι ζκρινε τθν ανεξαρτθςία των κωτςζηων αλλά κερδικθκε περιςςότερο από τθν ανικανότθτα του Εδουάρδου Βϋ να ελζγξει τον ςτρατό του, κακϊσ θ ίδια απόπειρα ςκωτικισ εφόδου με τουσ δορατοφόρουσ κα είχε αποτφχει, αν ειςζπρατταν μερικζσ καίριεσ βολζσ από τα αγγλικά τόξα. Ο Μπρουσ ιξερε πωσ, αν εφάρμοηε πακθτικι ςτάςθ, ο ςτρατόσ του κα ςφαγιαηόταν από τα βζλθ και κα εκκακαριηόταν από τουσ Άγγλουσ ιππότεσ. Ζτςι ρίςκαρε μία ανεπανάλθπτθ ζφοδο που κεωρθτικά δεν μποροφςε να

είναι εφικτι από θμιρακζνδυτουσ αγρότεσ με αδζξια μακριά κοντάρια. Παρόμοια νίκθ είχε επιτευχκεί 12 χρόνια νωρίτερα ςτθν Μάχθ των Χρυςϊν πιρουνιϊν ι αλλιϊσ τθ μάχθ του Κουρτρζ (1302 μ.Χ Courtrai ι Kortrijk ςτα Φλαμανδικά).

Θ επικράτεια τθσ Φλάνδρασ που οριηόταν από τθν πλοφςια πόλθ

Μπριη (Bruges) αντιςτεκόταν ςτισ Γαλλικζσ βλζψεισ να τθν προςαρτιςουν. Ο Φίλλιποσ

Δϋ ο Δίκαιοσ ζςτειλε ζναν ιςχυρό ςτρατό 8.000 αντρϊν, υπό τθν διοίκθςθ του Κόμθ Ροβζρτου του Βϋ, για να ειρθνοποιιςει τθν περιοχι. Οι 2.500 ζφιπποι και πάνοπλοι Γάλλοι men-at-arms που απάρτιηαν τον γαλλικό ςτρατό κρίκθκαν υπεραρκετοί για να καταςτείλουν μία ακόμα εξζγερςθ αγροτϊν τθσ υπαίκρου, όπωσ περίμεναν ότι κα είναι. Όμωσ ο ςτρατόσ των 9.000 Φλαμανδϊν δεν ιταν μία ςυνθκιςμζνθ άναρχθ ομάδα από χωρικοφσ με γεωργικά εργαλεία για όπλα. Ο πλοφτοσ τθσ περιοχισ, λόγω τθσ άνκθςθσ του εμπορίου, είχε ενκαρρφνει τθν δθμιουργία πολιτοφυλακισ. Ζτςι κάκε κομθτεία είχε δθμιουργιςει το δικό τθσ ςϊμα από πάνοπλουσ και πεικαρχθμζνουσ δορατοφόρουσ, αρκετοφσ με μεταλλικι κωράκιςθ εκτόσ από το τυπικό προςτατευτικό κάμιςοv, ενϊ πολλοί ιταν οπλιςμζνοι με βαριά λογχοδρζπανα και τα ξακουςτά φλαμανδικά ρόπαλα (Goedentagvi), εκτόσ από τα μακριά δόρατα. Σα Goedentag ιταν μακριά ξφλινα ρόπαλα που είχαν μία διατρθτικι λεπίδα ςτθν άκρθ τουσ για νφξεισ ςε ευάλωτα ςθμεία μίασ πανοπλίασ.

Τζτοιοι αμυντικοί ςχθματιςμοί τφπου “Schiltron”, ιταν εξαιρετικά δφςκολο να

διαςπαςτοφν από μία εφόρμθςθ ιππικοφ. Στισ μάχεσ του Bannockburn και

Courtrai, οι ζφιπποι ιππότεσ ςταμάτθςαν τθν κατά μζτωπο επίκεςι τουσ,

βλζποντασ τισ μακριζσ λόγχεσ των αμυνόμενων Φλαμανδϊν να τουσ

περιμζνουν.

Απεικόνιςθ πολεμιςτι με όπλο μία

ςυνθκιςμζνθ εκδοχι του Goedentag.

Page 11: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Οι Φλαμανδοί παρατάχτθκαν ςε μία μεγάλθ φάλαγγα μετϊπου ενόσ χιλιομζτρου ςε ζνα μικρό φψωμα πίςω από ζνα ρυάκι. Θ μάχθ ξεκίνθςε με τουσ βαλλιςτροφόρουσ των δφο

πλευρϊν να ανταλλάςουν πυρά. Υςτερα από λίγο, οι υπζρτεροι Γενοβζηοι μιςκοφόροι ζτρεψαν ςε φυγι τουσ Φλαμανδοφσ ακροβολιςτζσ και τότε ο Ροβζρτοσ κεϊρθςε ότι ιταν θ κατάλλθλθ ςτιγμι για να ορμιςει με το ςιδθρόφραχτο ιππικό του. Διανφοντασ μία ςχετικά μεγάλθ απόςταςθ, και φτάνοντασ ςε δφςβατο ζδαφοσ κοντά ςτο ρυάκι, θ ζφοδοσ ζχαςε τθν μζγιςτθ

ταχφτθτά τθσ. Αντικρίηοντασ δε ολόκλθρθ τθν μάηα των Φλαμανδϊν

που περίμενε με τισ λόγχεσ προτεταμζνεσ, ςταμάτθςαν απότομα και άρχιςαν να αναδιοργανϊνονται, προςπακϊντασ να ετοιμάςουν καινοφργια ζφοδο. Εντωμεταξφ, οι Γάλλοι πεηικάριοι βρίςκονταν αρκετά πίςω τουσ ακόμα, τρζχοντασ να τουσ καλφψουν. Οι Φλαμανδοί δεν ζχαςαν χρόνο και αυτοί που ιταν οπλιςμζνοι με λογχοδρζπανα και κεφαλοκραφςτεσ βγικαν τρζχοντασ από τον αμυντικό ςχθματιςμό δοράτων, όρμθςαν πρϊτοι καταπάνω τουσ και κυριολεκτικά τουσ κατάςφαξαν, ςκοτϊνοντασ τον ίδιο τον Κόμθ και εκατοντάδεσ άλλουσ ευγενείσ. Αν ζμεναν ςτατικοί περιμζνοντασ τουσ Γάλλουσ ιππότεσ να διαλζξουν το ςθμείο τθσ εφόδου, μπορεί το αποτζλεςμα να ιταν διαφορετικό.

Θ νίκθ αυτι κακόριςε τθν ανεξαρτθςία των Φλανδρϊν για μεγάλο χρονικό διάςτθμα αλλά οι προςτριβζσ με τθν γαλλικι βαςιλικι δυναςτεία ςυνεχίςτθκαν. τθν μάχθ του Κάςελ (Cassel 1328 μ.Χ) θ ίδια περίπου τακτικι δεν απζδωςε λόγω τθσ γενικισ δυςκινθςίασ αυτϊν των πρϊιμων δφςκαμπτων ςχθματιςμϊν και εκεί, ενϊ επιτίκονταν ςτο γαλλικό ςτρατόπεδο, μερικοί Γάλλοι ζφιπποι ιππότεσ τουσ χτφπθςαν ςτα πλευρά και τα νϊτα διαλφοντασ μία ακόμα επανάςταςι τουσ. Σο 1382 μ.Χ οι Φλαμανδοί τθσ πόλθσ Γκεντ ςφαγιάςτθκαν από τουσ Γάλλουσ που είχαν επαναπροςδιορίςει τθν τακτικι τουσ μετά τισ αλλεπάλλθλεσ ιττεσ τουσ. Εκεί το γαλλικό βαρφ ιππικό παρζςυρε τθν κατάλλθλθ ςτιγμι τα ακάλυπτα πλευρά των Φλαμανδϊν που είχαν κλονιςτεί από τθν αρχικι επίκεςθ του γαλλικοφ πεηικοφ. Αν και δεν ςτεφκικαν με απόλυτθ επιτυχία όλεσ οι πρακτικζσ τουσ,

Αναπαράςταςθ μία τυπικισ μεςαιωνικισ φάλαγγασ από πεηοφσ

εξοπλιςμζνουσ με λογχοδρζπανα. Ζνασ τζτοιοσ ςφικτόσ

ςχθματιςμόσ μποροφςε να ανακόψει τθν ζφοδο του

ςιδθρόφραχτου ιππικοφ.

Ο ςυνδυαςμόσ παρατάξεων αντρϊν εξοπλιςμζνουσ με μακριζσ

ςάριςεσ, λογχοδρζπανα και λογχοπζλεκεισ αποτελοφςε μία

πανίςχυρθ και αποτελεςματικι μάηα από ςτρατιϊτεσ, όςο θ

ςυνοχι των ςτρατιωτϊν διατθρείτο… κάτι αρκετά δφςκολο για

ζναν μεςαιωνικό ςτρατό.

Page 12: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

οι Φλαμανδοί πεηοί κεωροφνται ωσ θ πρϊτθ επιτυχθμζνθ πολιτοφυλακι του Μεςαίωνα, κατά τα πρότυπα των ελλθνικϊν φαλαγγϊν και δθμιουργοφμενθ από τουσ πολίτεσ των αςτικϊν κζντρων.

Μεςαιωνικά Λογχοδρζπανα. Τα ξενικά τουσ ονόματα κατά τφπο είναι:

1:Military Fork, 2:Bill Hook ι Trinquebasson, 3:War Scythe, 4:Fauchard, 5 και 6: Guisarme, 7: Voulge,

8: Ox Tongue 9: Goedentag ι Plancon, 10 και 11: Partisan

Αυτά τα όπλα ιταν φτθνά (χρειάηονταν λιγότερο ατςάλι για τθν καταςκευι τουσ από ζνα ςπακί) αλλά εξαιρετικά

επικίνδυνα για τουσ ζφιππουσ ιππότεσ, κυρίωσ λόγω του μικουσ τουσ και των ονυχωτϊν ακμϊν τουσ, που επζτρεπαν

τθν βίαιθ αφίππευςθ ενόσ καβαλάρθ.

Μεςαιωνικά Λογχοδρζπανα. Τα ξενικά τουσ ονόματα κατά τφπο είναι:

1:Military Fork, 2:Bill Hook ι Trinquebasson, 3:War Scythe, 4:Fauchard, 5 και 6: Guisarme, 7: Voulge,

8: Ox Tongue 9: Goedentag ι Plancon, 10 και 11: Partisan

Αυτά τα όπλα ιταν φτθνά (χρειάηονταν λιγότερο ατςάλι για τθν καταςκευι τουσ από ζνα ςπακί) αλλά εξαιρετικά

επικίνδυνα για τουσ ζφιππουσ ιππότεσ, κυρίωσ λόγω του μικουσ τουσ και των ονυχωτϊν ακμϊν τουσ, που επζτρεπαν

τθν βίαιθ αφίππευςθ ενόσ καβαλάρθ.

Page 13: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΘΘ εεξξζζλλιιξξθθ ττθθσσ ππααννοοππλλίίαασσ

κκααιι οοιι ςςυυννζζππεειιεεσσ ττθθσσ Παρϋόλο που θ χριςθ των δορατοφόρων φαλαγγϊν και ςφγχρονων βλθτικϊν μζςων είχε κλονίςει τθν αξιοπιςτία των βαρζωσ εξοπλιςμζνων (men-at-arms), ουςιαςτικά όλα αυτά αποτελοφςαν τα φτθνά αντίμετρα αντιμετϊπιςθσ του πιο περιφανου και ανεξάρτθτου είδουσ πολεμιςτι που γνϊριςε θ φεουδαρχικι Ευρϊπθ: τον ζφιππο ιππότθ. Οι ιππότεσ και οι επίλεκτοι ακόλουκοι τουσ ιταν οι ςθμαία τθσ άρχουςασ τάξθσ τθσ

μεςαιωνικισ εποχισ. Είτε ζφιπποι, είτε πεηοί, ιταν ζτςι εκπαιδευμζνοι και ανάλογα εξοπλιςμζνοι, ϊςτε να πολεμοφν με τεράςτια αντοχι και αυταπάρνθςθ. Η

παραγκϊνιςθ αυτοφ του ακριβοπλθρωμζνου ςϊματοσ, των πιςτϊν υπεραςπιςτϊν τθσ εκάςτοτε βαςιλικισ αυλισ, κα ςιμαινε και εκελοφςια παρακμι τθσ τελευταίασ, αφοφ αποτελοφςε τθν επίλεκτθ φρουρά μιασ ολόκλθρθσ ιδζασ, τθσ φεουδαρχίασ. Σο κφριο εξάρτθμα του αμυντικοφ εξοπλιςμοφ τουσ ιταν θ πανοπλία τουσ, που ιταν αντικείμενο ραγδαίασ εξζλιξθσ κατά τον 14ο , 15ο και 16ο αιϊνα.

Θ βαριά πανοπλία αποτελοφςε το ςφμβολο τθσ οικονομικισ ιςχφοσ του κάκε πολεμιςτι αλλά πρακτικά ςιμαινε και τθν ακαταμάχθτθ αντοχι του ςτα χτυπιματα από τα ςπακιά και τισ λόγχεσ και κυρίωσ από τθν βροχι από τα βζλθ που αδιακρίτωσ φόνευαν μάηεσ από αφφλαχτουσ ςτρατιϊτεσ. Ο ολόςωμοσ αλυςιδωτόσ κϊρακασ, θ κφρια εξάρτθςθ των ιπποτϊν του 12ου και 13ου αιϊνα, άρχιςε να αναβακμίηεται προοδευτικά με προςκικεσ ενιαίων μεταλλικϊν πλακϊν που προςτάτευαν ευάλωτεσ περιοχζσ του ςϊματοσ.

Η πανοπλία ενόσ ιππότθ δεν ιταν ζνα διακοςμθτικό

ςτοιχείο, όπωσ εςφαλμζνα υποςτθρίηεται με πλάγιο

τρόπο από μερικοφσ ιςτορικοφσ.

Αναβάτθσ και άλογο προςτατεφονταν αποτελεςματικά

χρθςιμοποιϊντασ τθν.

Βζλθ... ο ανϊνυμοσ εχκρόσ ενόσ πολεμιςτι του Μεςαίωνα. Μία ολόςωμθ πανοπλία

ιταν ο μόνοσ τρόποσ να αντζξει κάποιοσ ςε ζνα μεςαιωνικό τοπίο μάχθσ, χωρίσ να

τραυματιςτεί από μία τυχαία βολι.

Page 14: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Εξοπλιςμόσ ενόσ Λταλοφ Μιςκοφόρου του 14ου αιϊνα. Ο αλυςιδωτόσ κϊρακασ και τα τετράγωνα

κράνθ χρθςιμοποιοφνταν ακόμα.

Page 15: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Ο 15οσ και ο 16οσ αιϊνασ ιταν οι εποχζσ όπου οι βαριζσ πανοπλίεσ

μεταλλικϊν πλακϊν είχαν ευρεία χριςθ. Παράδειγμα αποτελεί θ

Λταλικοφ τφπου πανοπλία τθσ εικόνασ.

Page 16: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Από τον 15ο αιϊνα, οι οπλουργοί των νότιων Γερμανικϊν περιφερειϊν φθμίηονταν για τθν καταςκευι των ξακουςτϊν γοτκικϊν πανοπλιϊν οι οποίεσ κεωροφντο το ςθμείο αναφοράσ τθσ βαριάσ κω-ράκιςθσ. Με βακιά επιρροι από τθν γοτκικι τζχνθ, μία γοτκικι πανοπλία προςτάτευε ολόκλθρο το ςϊμα του ιππότθ με λεπτζσ αλλά ανκεκτικζσ μεταλλικζσ πλάκεσ. Είχαν μυτερζσ άκρεσ και περίτεχνεσ αυλακϊςεισ για να αποτρζπουν καλφτερα τα χτυπιματα και τα βλιματα. Σο ςυνολικό μζςο βάροσ ολόκλθρθσ τθσ πανοπλίασ ζφτανε τα 25 κιλά, ςίγουρα όχι αμελθτζο, ωςτόςο θ ομοιόμορφθ κατανομι του επζτρεπε ςτον χριςτθ τθσ πανοπλίασ να είναι αρκετά ευζλικτοσ ακόμα και όταν

αφίππευε, ενϊ θ μεγάλθ αντοχι τθσ ζκανε τθν χριςθ αςπίδασ λιγότερο ςθμαντικι. Γι’ αυτό, ςυχνότερα, ο κάτοχοσ μίασ γοτκικισ πανοπλίασ δεν χρθςιμοποιοφςε αςπίδα αλλά αμφίχειρα και βαρφτερα όπλα, γινόμενοσ ακόμα πιο αποτελεςματικόσ ςτθν μάχθ. Επίςθσ, εφαρμοηόταν θ κοίλθ ςχεδίαςθ διότι ζτςι αποτρζποντο, ςχεδόν εξολοκλιρου, τα κλαςτικά χτυπιματα από ςπακιςμοφσ. Με τθν ίδια λογικι, το ςφνολο τθσ κωράκιςθσ ςυμπλθρωνόταν από μεταλλικά κράνθ που κάλυπταν ολόκλθρο το κεφάλι και το πρόςωπο τα οποία είχαν επίςθσ καμπυλωτι μορφι, ϊςτε να απορροφοφν καλφτερα τα χτυπιματα, αντικακιςτϊντασ τα τετράγωνα πρότυπα του 13ου

αιϊνα. Θ πανοπλία γοτκικοφ τφπου εξελίχκθκε τον 16ο αιϊνα ςτθν Μαξιμιλιανοφ τφπου, μία ακόμα ςτρογγυλότερθ ςτθν ςχεδίαςθ και ανκεκτικότερθ υλοποίθςθ πανοπλίασ. Άξια μνοίασ είναι θ πανοπλία ιταλικοφ τφπου που παραγόταν ςτα οπλοςτάςια τθσ βόρειασ Λταλίασ, πολφ πριν εμφανιςτεί εκείνθ του γοτκικοφ τφπου. Ιταν εφάμιλλθσ αντοχισ αλλά βαρφτερθσ και πιο ογκϊδουσ καταςκευισ. αν εμφάνιςθ, δεν είχε τισ αιχμθρζσ προεξοχζσ των γερμανικϊν προτφπων, ακολουκϊντασ μία πλιρωσ ςτρογγυλι ςχεδίαςθ.

Υπόδειγμα γοτκικισ πανοπλίασ ςε άλογο και αναβάτθ.

Page 17: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Αριςτερά: Τπόδειγμα Γερμανοφ ιππότθ με γοτκικι πανοπλία.

Δεξιά: Τπόδειγμα μαχθτι με ιταλικι πανοπλία.

Αριςτερά: Σετράγωνο κράνοσ τφπου “Great Helmet” του 13ου αιϊνα.

Κρίκθκε παρωχθμζνο λόγω τθσ υιοκζτθςθσ των πιο ςφγχρονων κοίλων

κρανϊν που ανακλοφςαν καλφτερα τα χτυπιματα.

Κάτω: Σα κράνθ τφπου “Bascinet” ιταν εξαιρετικά δθμοφιλι . Τπιρχαν ςε

δφο τφπουσ: Ανοικτοφ και κλειςτοφ. Σα κλειςτοφ τφπου είχαν αποςποφμενεσ

προμετωπίδεσ για μεγαλφτερθ προςταςία του προςϊπου από τα βζλθ. Θ

κοίλθ τουσ ςχεδίαςθ εξζτρεπε τα χτυπιματα με μεγάλθ επιτυχία.

Page 18: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Θ Μαξιμιλιανοφ τφπου πανοπλία άρχιςε να υιοκετείται τον 16ο αιϊνα. Ιταν ότι ακριβότερο και ανκεκτικότερο

μποροφςε να αγοράςει ζνασ ευγενισ ιππότθσ τθσ εποχισ. Πιρε το όνομά τθσ από τον Αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό Α’

που τθν φόρεςε πρϊτοσ.

Page 19: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Θ εξζλιξθ τθσ πανοπλίασ είναι αυτι που επθρζαηε τθν αντίςτοιχθ εξζλιξθ των όπλων που κα κατάφερναν να τθν διαπεράςουν. τισ εκ του ςυςτάδθν ςυμπλοκζσ, τα περιςςότερα όπλα ενόσ τυπικοφ ςτρατιϊτθ ιταν ςχεδόν άχρθςτα απζναντι ςε ζναν ςιδθρόφραχτο με γοτκικι, ιταλικι ι άλλθ παρόμοια χαλφβδινθ πανοπλία, διότι μζςα ςτο χάοσ τθσ μάχθσ, ζπρεπε να ςτοχεφςει προςεχτικά με νφξθ ςτα λίγα ευάλωτα ςθμεία τθσ, όπωσ ιταν οι αρμοί, προκειμζνου να τον τραυματίςει. Γι’ αυτό το λόγο κακιερϊκθκαν όπλα με μεγάλθ εςτιαςμζνθ μάηα ςτο κζντρο βάρουσ τουσ, όπωσ ζνα πολεμικό ςφυρί, που απειλοφςαν περιςςότερο τισ πανοπλίεσ με μεταλλικζσ πλάκεσ. Λόγω τθσ αυξθμζνθσ μάηασ τουσ, επιτυγχάνετο εςωτερικόσ τραυματιςμόσ ι ςπάςιμο οςτϊν από τθν ορμι και τον διαχεόμενο κραδαςμό του χτυπιματοσ πάνω ςτο ςκλθρό μζταλλο, χωρίσ παρϋολϋαυτά να διαπερνάται θ πανοπλία. Επίςθσ, θ εξζλιξθ των τόξων, των βαλλιςτρϊν και των πρϊιμων πυροβόλων, ζκανε ακόμα πιο δφςκολθ τθν επιβίωςθ των ςιδθρόφραχτων πολεμιςτϊν, διότι για πρϊτθ φορά κινδφνευαν πραγματικά όχι μόνο από μία βολι που κα ζβριςκε τυ-χαία ζνα ακάλυπτο ςθμείο τθσ πανοπλίασ αλλά και από μία που κα τθν διατρυποφςε μονομιάσ.

Αριςτερά: Σετράγωνο κράνοσ τφπου “Great Helmet” του 13ου αιϊνα.

Κρίκθκε παρωχθμζνο λόγω τθσ υιοκζτθςθσ των πιο ςφγχρονων κοίλων

κρανϊν που ανακλοφςαν καλφτερα τα χτυπιματα.

Κάτω: Σα κράνθ τφπου “Bascinet” ιταν εξαιρετικά δθμοφιλι . Τπιρχαν ςε

δφο τφπουσ: Ανοικτοφ και κλειςτοφ. Σα κλειςτοφ τφπου είχαν αποςποφμενεσ

προμετωπίδεσ για μεγαλφτερθ προςταςία του προςϊπου από τα βζλθ. Θ

κοίλθ τουσ ςχεδίαςθ εξζτρεπε τα χτυπιματα με μεγάλθ επιτυχία.

Όπλα ςαν και αυτά μποροφςαν να κάνουν μεγαλφτερθ ηθμιά από ζνα ςπακί ςε μία βαριά πανοπλία μεταλλικϊν

πλακϊν. Οι κεφαλοςπάςτεσ (Σα 4 όπλα αριςτερά) είχαν μεγάλο βάροσ και με ζνα καλοηυγιςμζνο χτφπθμα

μποροφςαν να ςπάςουν τα κόκαλα του αμυνόμενου, χωρίσ να χρειάηεται να διατρθκεί θ βαριά πανοπλία του.

Σα πολεμικά ςφυριά (Σα 3 όπλα δεξιά) είχαν το πρόςκετο προςόν τθσ αιχμθρισ ατςάλινθσ αιχμισ που

διατρυποφςε, ζςκιηε κα ζλεγε κανείσ, μία χαλφβδινθ πανοπλία ευκολότερα.

Page 20: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Αριςτερά: Οι εφποροι από τα λάφυρα Λταλοί

μιςκοφόροι (Condottieri) ςυνικιηαν να φοροφν

πολφ βαριζσ πανοπλίεσ ςαν αυτι τθ Μιλανζηικου

ειδικοφ τφπου “Avant”, όπωσ λεγόταν.

Κάτω: Ο 16οσ αίϊνασ ειςιγαγε πανοπλίεσ που

ιταν πραγματικά ζργα τζχνθσ εκτόσ από

αποτελεςματικά μζτρα προςταςίασ. Σο κλειςτό

κράνοσ τφπου “Armet” (θ φωτογραφία δείχνει

μία περίτεχνθ εκδοχι του) είχε υιοκετθκεί

κυρίωσ από τουσ Γάλλουσ και τουσ Λταλοφσ.

Ο κϊρακασ τφπου “Gambeson” ιταν

ζνα παραγεμιςμζνο κάμιςο που

φοροφςαν οι ςιδθρόφρακτοι ςαν

εςωτερικι επζνδυςθ, για

περιςςότερθ προςταςία αλλά και

για να ανζχονται το βαρφ μζταλλο

τθσ πανοπλίασ τουσ. Ωςτόςο και από

μόνο του ςαν εξάρτθςθ, ιταν

εξαιρετικά ανκεκτικό. Γι’ αυτό το

φοροφςαν όλοι οι κατϊτεροι πεηοί,

μιασ και ιταν ζνα φτθνό και

αποτελεςματικό μζςο κωράκιςθσ.

Page 21: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ε κάκε περίπτωςθ όμωσ, τζτοιοι κωρακιςμζνοι πολεμιςτζσ και ιδιαίτερα όταν ίππευαν

αναλόγωσ κωρακιςμζνα άλογα, αποτελοφςαν ζνα φοβερό και ολοκλθρωμζνο όπλο,

προκαλϊντασ το δζοσ και τθν προςαρμογι ολόκλθρθσ τθσ άμυνασ, ςχεδόν αποκλειςτικά

επάνω τουσ. Σο γεγονόσ ότι θ ςυντιρθςι τουσ κόςτιηε δυςανάλογα περιςςότερο από

οποιονδιποτε άλλο τυπικό ςτρατιϊτθ, δεν επζτρεπε τθν πολυάρικμθ ςτρατολόγθςι τουσ.

Όμωσ πάντοτε αποτελοφςαν το

ειδικό βάροσ οποιουδιποτε ςτρατοφ.

Επίςθσ, από τα μζςα του 13ου αιϊνα

και μετά, διάφορεσ πανοπλίεσ

χαμθλότερθσ ποιότθτασ αλλά ικανο-

ποιθτικισ ανκεκτικότθτασ, ζντυναν

όλο και περιςςότερουσ απλοφσ

ςτρατιϊτεσ. Ζτςι οι διαφορζσ του

εξοπλιςμοφ μεταξφ ενόσ ιππότθ ι

man-at-arms και ενόσ τυπικοφ

πεηικάριου άρχιςαν να αμβλφνονται

ςθμαντικά, μζχρι ουςιαςτικά τα μζςα

του 16ου αιϊνα, όπου κάκε

μεςαιωνικόσ ςτρατόσ αποτελείτο από πάνοπλουσ ςτρατιϊτεσ, ανεξαρτιτωσ καταγωγισ ι

πλοφτου.

Πανοπλίεσ γαλλικοφ ιππικοφ του 16ου αιϊνα

Μία ιππικι ζφοδοσ από ςιδθρόφραχτουσ πολεμιςτζσ και άλογα, ιταν ζνα φοβερό κζαμα και μία απειλι που δφςκολα

αντιμετωπιηόταν. Τον 15ο αιϊνα, όμωσ, όπου θ πανοπλία ζπαψε να είναι προνόμιο των λίγων, οι μάηεσ των απλϊν

πεηικάριων είχαν μεγαλφτερεσ πικανότθτεσ να αντιςτακοφν ςε τζτοιεσ εφόδουσ, όντασ πλζον επίςθσ πολφ καλά

εξοπλιςμζνοι.

Page 22: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Δεν υπάρχει κάποια μάχθ που να μπορεί να χρθςιμοποιθκεί ωσ ςθμείο αναφοράσ για τθν μοναδικι επίδραςθ τθσ πανοπλίασ κατά τον φςτερο Μεςαίωνα, διότι πολφ απλά ιταν εκ των ων ουκ άνευ. Ακόμα και ζνασ απλόσ μεταλλικόσ κϊρακασ μποροφςε να ςϊςει ζναν ςτρατιϊτθ από βζβαιο κάνατο, δφο ι τρεισ φορζσ, ςτθ διάρκεια μίασ μάχθσ και αυτό ιταν αρκετό για να επενδφςει ςτθν αγορά του. Επίςθσ μία πολφ χοντρι χαλφβδινθ πανοπλία τον προςτάτευε αποτελεςματικά από τα βζλθ ι τισ ςφαίρεσ που βάλλονταν από μεγάλθ απόςταςθ, επειδι χανόταν μεγάλο μζροσ τθσ ορμισ τουσ. Ωςτόςο, όταν δίπλα του κραδαίνονταν ςιδερζνια όπλα και αςπίδεσ, ολόγυρά του βάλλονταν φονικά βλιματα πυρίτιδασ και ατςάλινων βελϊν, κοντά του κάλπαηαν βαριά πολεμικά άλογα που ποδοπατοφςαν τουσ πάντεσ… μία πανάκριβθ πανοπλία δεν εγγυόταν τθν ηωι του περιςςότερο απ’ ότι θ ίδια θ μονάκριβθ τφχθ του! Παρόλα αυτά, θ επιβίωςθ ςε μία μεςαιωνικι μάχθ, κεωρείτο πρακτικά αδφνατθ χωρίσ τθν χριςθ κάποιασ ςτοιχειϊδουσ κωράκιςθσ, με ςυνζπεια θ πανοπλία να ςυνεχίςει να εξελίςςεται μζχρι τθν εφεφρεςθ των ςφγχρονων όπλων πυρίτιδασ, οπότε και θ χριςθ τθσ άρχιςε προοδευτικά να φκίνει.

Σα ςπακιά ιταν ςυνικωσ τα ακριβότερα όπλα,

μιασ και αποτελοφνταν εξ’ ολοκλιρου από

ατόφιο ατςάλι. Ζνα καλά ηυγιςμζνο ςπακί ςτα

χζρια ενόσ εκπαιδευμζνου ςτρατιϊτθ,

μποροφςε να κάνει μεγάλθ ηθμιά, κόβοντασ

απροςτάτευτα ςθμεία μίασ κωράκιςθσ ι

διαπερνϊντασ πανοπλίεσ με καλοηυγιςμζνεσ

νφξεισ. Ωςτόςο, ιταν ζνα όπλο που απαιτοφςε

μεγάλθ πολεμικι αρετι για να χειριςτεί ςωςτά.

Γι’ αυτό και χρθςιμοποιοφνταν κυρίωσ από

ιππότεσ, ςαν μία ακόμα ζνδειξθ τθσ

ανωτερότθτάσ τουσ.

Μζςα ςτθν φρενίτιδα τθσ μάχθσ, μία ατςάλινθ πανοπλία διαμεςολαβοφςε μεταξφ τθσ επιβίωςθσ και του

ακαριαίου κανάτου ενόσ ςτρατιϊτθ.

Page 23: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΟΟ εεκκννιικκόόσσ ςςττρρααττόόσσ κκααιι θθ άάννοοδδοοσσ ττοουυ ππεεηηιικκοοφφ

Η «Αγία Ρωμαϊκι Αυτοκρατορία», όπωσ τθν αποκαλοφςαν οι γθγενείσ γερμανικοί λαοί των Φραγκικϊν βαςιλείων που ςυνζνωςε ο Καρλομάγνοσ το 800 μ.Χ, ιταν πλζον παρακμάηουςα. Πολλά πριγκιπάτα, δουκάτα και βαρονίεσ αποςχθματίηονταν και διεκδικοφςαν αυτόνομθ φπαρξθ, δθμιουργϊντασ ςκλθρζσ διαμάχεσ. ε αυτό το τοπίο εξελίχκθκε θ πρϊτθ επιτυχθμζνθ προςπάκεια κζςπιςθσ εκνικισ υπόςταςθσ, αποτινάηοντασ τελείωσ τον ηυγό των τοπικϊν φεουδαρχϊν και οργανϊνοντασ ολόκλθρεσ περιοχζσ υπό μία ςυλλογικι διακυβζρνθςθ που κατάφερε να επιβιϊςει. Η περιοχι ανάμεςα ςτισ Άλπεισ, ςιμερα θ χϊρα τθσ Ελβετίασ, κατοικείτο αρχικά από βαρβαρικζσ φυλζσ τισ οποίεσ οι Ρωμαίοι αποκαλοφςαν Helvetii. Κατά τθν διάρκεια του Μεςαίωνα εκχριςτιανοποιικθκαν και ςχθμάτιςαν κοινότθτεσ ανικοντεσ ςε διάφορα βαςίλεια, από τα Φραγκικά, μζχρι τα Γερμανικά. Με κοινι πεποίκθςθ τον οριςτικό φραγμό τθσ αδίςτακτθσ και κεντροποιθμζνθσ εξουςίασ των μοναρχικϊν δυναςτειϊν και με κυριότερθ απειλι αυτι τθσ γερμανικισ δυναςτείασ των Αψβοφργων, τα καντόνιαvii των υψιπζδων τθσ Ελβετίασ άρχιςαν να ενοποιοφνται και να επιδιϊκουν τθν ανεξαρτθτοποίθςθ τουσ.

Οπλιςμζνοι με τουσ ξακουςτοφσ τουσ λογχοπζλεκεισ και μακριζσ ςάριςεσ οι Ελβετοί εξελίχκθκαν προοδευτικά ςτουσ πιο

περιηιτθτουσ μιςκοφόρουσ τθσ Ευρϊπθσ.

Page 24: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Θ οργάνωςθ τουσ κφμιηε τθν λειτουργία τθσ Πρϊιμθσ Ρωμαϊκισ Δθμοκρατίασ, με τουσ διμαρχουσ να θγοφνται των ςτρατιωτικϊν μονάδων. Θ πρακτικι αυτι ίςωσ και να επθρεάςτθκε από τθν φπαρξθ των τοπικϊν μοναςτθριϊνviii που είχαν διαςϊςει και δίδαςκαν ελλθνικζσ και ρωμαϊκζσ γραφζσ από τθν εποχι τθσ πτϊςθσ τθσ Δυτικισ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ. Κάκε καντόνι μποροφςε να επιςτρατεφςει τον προςωπικό του ςτρατό ςε ελάχιςτο χρονικό διάςτθμα εφόςον κάκε άντρασ υποχρεοφτο να κατζχει τον προςωπικό του οπλιςμό και να τον χρθςιμοποιεί ςε περίπτωςθ γενικισ απειλισ. υνικωσ, δεν διζκεταν ιςχυρι κωράκιςθ οφτε αςπίδα αλλά χρθςιμοποιοφςαν τουσ ξακουςτοφσ ελβετικοφσ βαρείσ λογχοπζλεκεισ, που ιταν φτθνά και αποτελεςματικά μζςα κατά τθσ ςιδερζνιασ πανοπλίασ των επαγγελματιϊν men-at-arms. Ζνασ τυπικόσ λογχοπζλεκυσ ιταν ουςιαςτικά ζνα ςφνκετο δόρυ μικουσ 2-3 μζτρων που αντί για μία αιχμι είχε ζνα ςφνολο από χαλφβδινεσ αιχμθρζσ απολιξεισ ςε ςταυρωτι διάταξθ. Μετά τον 15ο αιϊνα διαδόκθκε επίςθσ θ χριςθ των μακριϊν δοράτων, τφπου ςάριςασ, τα ιδανικά μζςα προςταςίασ ενάντια ςτουσ ςιδθρόφραχτουσ ιππότεσ όπωσ ζμελλε να φανεί. Σα ενοποιθμζνα καντόνια ςχθμάτιηαν τον ςυνολικό ελβετικό ςτρατό και το κφριο πλεονζκτθμά τουσ ιταν θ ομοψυχία και ο φανατιςμόσ τουσ, λόγω του ότι κάκε ςχθματιςμόσ αποτελείτο από κατοίκουσ των ίδιων κοινοτιτων. Σο ιππικό απείχε παντελϊσ από τισ τάξεισ ενόσ ελβετικοφ ςτρατοφ ενϊ θ τελικι υλοποίθςθ του κφμιηε τισ μακεδονικζσ φάλαγγεσ με τθν ευλυγιςία των ρωμαϊκϊν λεγεϊνων. Όταν ζπρεπε να αμυνκοφν χρθςιμοποιοφςαν ουςιαςτικά τισ τζςςερισ πρϊτεσ γραμμζσ. Θ πρϊτθ ςτερζωνε ςτο ζδαφοσ το δόρατο υπό γωνία, θ δεφτερθ και τρίτθ το κρατοφςε οριηόντια, ενϊ θ τζταρτθ

Οι Ελβετοί εξζλιξαν τον τρόπο μάχθσ τουσ ςε ζνα πανομοιότυπο μοντζλο με τισ μακεδονικζσ φάλαγγεσ του

Μεγάλου Αλεξάνδρου, χιλιάδεσ χρόνια πίςω. Θ πεικαρχεία και οι μακριζσ ςάριςεσ μαηί με τθν υποςτιριξθ άλλων

αγχζμαχων όπλων κακιςτοφςε τισ ελβετικζσ φάλαγγεσ αδιαπζραςτεσ από ανυποψίαςτουσ ςτρατοφσ.

Page 25: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

οριηόντια και πάνω από το κεφάλια των ςτρατιωτϊν των πρϊτων γραμμϊν, όμοια με τον ςχθματιςμό Schiltron δθλαδι. Οι Ελβετοί όμωσ είχαν αναγάγει τθν δορατοφόρα φάλαγγα και ςε ευλφγιςτθ επικετικι μονάδα, εκπαιδεφοντασ τουσ ςτρατιϊτεσ τουσ να εφορμοφν κρατϊντασ το κοντάρι με τα δφο χζρια με τζτοιο τρόπο ϊςτε το δεξί χζρι να το ςυγκρατεί από τθν βάςθ για να το ςπρϊχνει δυνατά κατά τισ νφξεισ. Ο ςυνδυαςμόσ των ανωτζρω δθμιουργοφςε ζνα ακαταμάχθτο ςφνολο, επιβεβαιϊνοντασ ότι οι πυκνοί και ευζλικτοι ςχθματιςμοί πεηικοφ μποροφςαν ξανά να επικρατιςουν ςτθν μάχθ, χωρίσ απαραίτθτα τθν υποςτιριξθ ιππικοφ.

το ςτενό πζραςμα του Μοργκαρτζν (Morgarten 1315 μ.Χ) διεξιχκθ θ πρϊτθ νικθφόρα μάχθ, φανε-ρϊνοντασ τθν αγριότθτα των Ελβετϊν ενϊ κφμιςε αρκετά αυτι των Κερμοπυλϊν, χιλιάδεσ χρόνια πίςω. Σο καντόνι του Schwyz ιταν ζνα από τα πρϊτα που πολζμθςε για τθν ανεξαρτθςία του από τουσ Αψβοφργουσ. Ο Λεοπόλδοσ Αϋ με ζναν ςτρατό 7.000 πάνοπλων επαγγελματιϊν ςτρατιωτϊν και 2.000 ζφιππων men-at-arms ζςπευςε να

διαλφςει τθν αντίςταςθ τουσ. Όμωσ, προςπακϊντασ να πλοθγιςει τον ςτρατό του ϊςτε να αποφφγει τισ δαςικζσ οχυρϊςεισ τθσ απομονωμζνθσ

δφναμθσ των περίπου 1.600 Ελβετϊν τθσ μικρισ περιοχισ, οδιγθςε τον ςτρατό του μζςα από το ςτενό πζραςμα του Μοργκαρτζν. Εκεί ενζδρευςαν οι ολιγάρικμοι Ελβετοί και μία ομάδα από αυτοφσ ζφραξε τον δρόμο τουσ με πυκνοφσ ςχθματιςμοφσ αντρϊν με προτεταμζνουσ λογχοπζλεκεισ ενϊ θ άλλθ τουσ πλαγιοκόπθςε μζςα από τα δάςθ και τα υψϊματα τθσ περιοχισ. το ςτενό χϊρο, ιταν αδφνατο οι ιππείσ να εκμεταλλευκοφν τθν δυνθτικι τουσ ιςχφ. Οι Ελβετοί Αλεβάρδοιix κυριολεκτικά τουσ ξεκρζμαγαν από τα άλογά τουσ με τθν ονυχωτι ακμι των λογχοπελζκων και ςτθ ςυνζχεια τουσ αποτελείωναν. ε ανοιχτό πεδίο ιταν επίςθσ αποτελεςματικοί ςτθν χριςθ αυτϊν των επικίνδυνων όπλων, όπωσ φάνθκε ςτισ μάχεσ του Λοπζν (Laupen 1339 μ.Χ) και ζμπαχ (Sempach 1386 μ.Χ), νικϊντασ εφκολα τισ μονομαχίεσ με τουσ καλφτερα εξοπλιςμζνουσ ζφιππουσ ι πεηοφσ men-at-arms των Βουργουνδϊν και Αψβοφργων. Ωςτόςο, θ μάχθ του Αρβζδο (Arbedo 1422 μ.Χ) ενάντια ςτουσ αφιππευμζνουσ μιλανζηουσ ιππότεσ δίδαξε πωσ το όπλο τφπου λογχοπζλεκυ, από μόνο του, δεν ιταν ανίκθτο και ζτςι προοδευτικά άρχιςε θ εκτεταμζνθ χριςθ του μακριοφ δοράτου ςε ςυνδυαςμό με λογχοπζλεκεισ, κεφαλοκραφςτεσ, τςεκοφρια, πρϊιμα πυροβόλα, βαλλίςτρεσ και πλικοσ άλλων υποςτθρικτικϊν όπλων, χρθςιμοποιοφμενα από Ελβετοφσ που πλαιςίωναν το αμυντικό τείχοσ από δόρατα. Θ εξελιγμζνθ αυτι τακτικι υιοκετικθκε ακόμα περιςςότερο από αντίγραφα των Ελβετικϊν φαλαγγϊν, άλλων εκνοτιτων.

Οι ελβετικοί βαρείσ λογχοπζλεκεισ αποδείχκθκαν εξαιρετικά όπλα.

Η καταςκευι τουσ επζτρεπε τθν πολφπλευρθ χριςθ. Αφενόσ για

τθν αποτελεςματικι άμυνα ενάντια ςε ζφιππουσ ιππότεσ,

αφετζρου για τθ διάτρθςθ των χαλφβδινϊν πανοπλιϊν τουσ.

Page 26: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Θ αποτελεςματικότθτα τουσ ςτθν μάχθ διαδόκθκε ςε όλθ τθν Ευρϊπθ και ςυχνά αρκετοί φεουδάρχεσ ι ολόκλθρα βαςίλεια ζρχονταν ςε επαφι με τα καντόνια των Ελβετϊν ϊςτε να τουσ εφοδιάςουν με τισ πολφτιμεσ δορατοφόρεσ ςπείρεσ τουσ, ωσ μιςκοφορικζσ ολοκλθρωμζνεσ μονάδεσ. Κατά τουσ Βουργουνδικοφσ Πολζμουσ, θ κυριαρχία τουσ ςτα πεδία των μαχϊν αποδείχτθκε περίτρανα, κυρίωσ λόγω τθσ χριςθσ των μακρϊν δοράτων τουσ που κράτθςαν μακριά τα άλογα των επικίνδυνων Βουργουνδϊν ιπποτϊν. το τζλοσ του 15ου αιϊνα, ζνα μεγάλο μζροσ ενόσ τυπικοφ μεςαιωνικοφ ςτρατοφ απαρτιηόταν από εκπαιδευμζνουσ δορατοφόρουσ, υπό τθν επιρεια των προτφπων που χάραξαν οι Ελβετοί, με γνωςτότερα τα γερμανικά μιςκοφορικά ςϊματα Landsknecht και τουσ επίςτρατουσ Tercio των Λςπανϊν. Βζβαια, παρόμοιοι επιτφχεισ ςχθματιςμοί είχαν χρθςιμοποιθκεί νωρίτερα και από τισ εκνοφυλακζσ τθσ Φλάνδρασ και τουσ επαναςτάτεσ κωτςζηουσ, αλλά όχι ςε τόςο επιτυχθμζνθ και ολοκλθρωμζνθ μορφι όςο των Ελβετϊν.

Οι Ελβετοί, εκτόσ από βαρείσ λογχοπζλεκεισ

(Το 4ο όπλο από αριςτερά),

χρθςιμοποιοφςαν και άλλα παρόμοια όπλα

για να υποςτθρίξουν τισ δορατοφόρεσ

φάλαγγεσ τουσ.

Page 27: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Από αριςτερά προσ τα δεξιά: Θ εξζλιξθ τθσ μορφισ των λογχοπζλεκων από τον 14ο μζχρι τον

16ο αιϊνα.

Θ μακριά λόγχθ τφπου ςάριςασ ιταν ζνα

όπλο που είχε παραγκωνιςτεί ςτο πζρασ

των αιϊνων. Μςωσ γιατί απαιτοφςε

μεγάλθ πεικαρχία από πλικοσ

ςτρατιωτϊν, προκειμζνου να δουλζψει

ωσ αποδοτικό όπλο άμυνασ και

επίκεςθσ.

Page 28: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Landsknechts: Οι “Τπθρζτεσ του Λαοφ”, όπωσ ονομάηονταν οι ςκλθροτράχθλοι πολεμιςτζσ με τισ χαρακτθριςτικζσ

φανταχτερζσ ενδυμαςίεσ. Σα πρϊτα ςϊματα τζτοιων ςτρατιωτϊν τα δθμιοφργθςε ο αυτοκράτορασ τθσ Γερμανίασ,

Μαξιμιλιανόσ ο Α’, ςαν αντίγραφο των εξαιρετικϊν δορατοφόρων Ελβετϊν. Και εκείνοι χρθςιμοποιοφςαν μακριά δόρατα

αλλά υποςτιριηαν τισ φάλαγγεσ τουσ με πολλοφσ αρκεβουηιοφόρουσ και ςπακοφόρουσ. Ζγιναν γνωςτοί για τθν

ςκλθρότθτά τουσ και τθν ευρεία μιςκοφορικι τουσ δράςθ κατά τθν διάρκεια ολόκλθρου του 16ου αιϊνα. Ο Αυτοκράτορασ

τουσ ζδωςε πλιρθ ελευκερία επιλογισ του προςωπικοφ ρουχιςμοφ τουσ. Αυτό οδιγθςε ςε μία τελείωσ ανομοιογενι

εμφάνιςθ, θ οποία κυρίωσ προζκυπτε από λάφυρα πολζμου. Σο γεγονόσ όμωσ αυτό επζτρεψε τελικά να υιοκετθκεί μία

ξεχωριςτι φολκλορικι “μόδα” ανάμεςα τουσ, που τουσ ζκανε ξεχωριςτοφσ. Θ εςωτερικι τουσ οργάνωςθ υπάκουε ςε

κανόνεσ , αφοφ διαχωρίηονταν ανάλογα με τθν ικανότθτα και τθν ςωματικι τουσ ρϊμθ ςε κλάςεισ ςτρατιωτϊν και

αξιωματικϊν, με ανάλογθ αμοιβι.

Page 29: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Αριςτερά: Οι Tercio (Σζρκιο ςθμαίνει “ζνα τρίτο”) ιταν θ ιςπανικι

εκδοχι των ελβετικϊν φαλαγγϊν. Θ ςφνκεςι τουσ ιταν πολφ πιο

μεικτι διατθρϊντασ ςχεδόν πάντα μία αναλογία περίπου 1/3

δορατοφόρουσ, 1/3 ςπακοφόρουσ και 1/3 αρκεβουηιοφόρουσ.

Ιταν μία μονάδα ςτρατιωτϊν που αποτελοφςε τθν νζα

αναγεννθςιακι οργάνωςθ του Λςπανικοφ τακτικοφ ςτρατοφ και

ουδζποτε αποτζλεςε μιςκοφορικι οντότθτα, όπωσ αποτζλεςαν οι

Ελβετοί και οι Landsknechts.

Οι βαριζσ ςπάκεσ, τα αμφίχειρα μεγάλα ςπακιά, ιταν

ιδιαίτερα όπλα που τα χειρίηονταν κυρίωσ Γερμανοί

ςτρατιϊτεσ, όπωσ οι Landsknechts (Κάτω). Σο μικοσ

τουσ ιταν πολφ μεγαλφτερο από ζνα κανονικό ςπακί,

ςυχνά ςτο φψοσ ενόσ αντρόσ. Χρθςιμοποιοφνταν

κυρίωσ ςαν αντίμετρο για τισ δορατοφόρεσ φάλαγγεσ,

ανοίγοντασ δρόμο ανάμεςα ςτουσ πυκνοφσ

ςχθματιςμοφσ δοράτων, κόβοντασ τισ άκρεσ τουσ ι

απλά χτυπϊντασ τα δόρατα με δφναμθ.

Page 30: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΣΣαα πποολλεεμμιικκάά ββααγγόόννιιαα ττωωνν ΟΟυυςςςςιιττϊϊνν

Η χριςθ των εφοδιαςτικϊν αμαξϊν ςαν αμυντικι βάςθ ιταν μία ςυχνι πρακτικι κατά το παρελκόν ςτθν Ευρϊπθ, κυρίωσ τθν εποχι όπου οι ορδζσ των Βαρβάρων αλϊνιηαν τα ςφνορα τθσ καταρρζουςασ Δυτικισ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ. τθν μάχθ τθσ Αδριανοφπολθσ το 378 μ.Χ, οι Γότκοι νομάδεσ κατατρόπωςαν τουσ Ρωμαίουσ τθσ Ανατολικισ Αυτοκρατορίασ όταν το ιππικό τουσ όρμθςε τθν καίρια ςτιγμι ςτα πλευρά των Ρωμαίων, ενϊ επιτίκονταν ςτο καταφφγιο των μεταφορικϊν αμαξϊν τουσ. Η τακτικι αυτι εφαρμοηόταν ςυχνά από τουσ ανατολικοφσ λαοφσ τθσ Ευρϊπθσ, όπωσ τα Gulaigorodx των Ρϊςων του Νοβγκόροντ. τθν μεςαιωνικι ιςτορία όμωσ κατεγράφθςαν, ωσ πιο επιτυχθμζνεσ, οι πολεμικζσ άμαξεσ των Ουςςιτϊν.

Page 31: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Οι Ουςςίτεσ, ιταν μία πολυάρικμθ κρθςκευτικι αίρεςθ των Σςζχων υπθκόων τθσ περιοχισ τθσ Βοθμίασ που βρζκθκε ςτο ςτόχαςτρο του Πάπα. Ο αρχθγόσ τουσ, ο Ηαν Χουσ, καταδικάςτθκε από τθν Κακολικι Εκκλθςία ςαν αιρετικόσ και ζτςι τελικά ζγινε ο μάρτυρασ όλων των Σςζχων όταν κάθκε ςτθν πυρά. Σο ςυμβάν αυτό κινθτοποίθςε όλεσ τισ αντιμαχόμενεσ τςζχικεσ φατρίεσ εναντίον τθσ Αγίασ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ, ςε μία προςπάκεια να ανεξαρτθτοποιθκοφν ςαν αυτόνομθ εκνικι οντότθτα. Ο ιγιςμοφνδοσ που ιταν Βαςιλιάσ τθσ Ουγγαρίασ και τθσ Βοθμίασ και εκλεγμζνοσ Γερμανόσ Αυτοκράτορασ, αποδζχτθκε τθν εντολι του Πάπα Μαρτίνου Εϋ να τουσ εξαφανίςει, οργανϊνοντασ τθν πρϊτθ επίςθμθ ςταυροφορία εναντίον τουσ.

Εντωμεταξφ, Οι Ουςςίτεσ, με οπλαρχθγό τουσ τον πολφπειρο και δαιμόνιο Ηαν Ηίςκα ζκαναν επιδρομζσ ςε ολόκλθρθ τθν επικράτεια τθσ Βοθμίασ και ζχοντασ δθμιουργιςει κλίμα γενικισ επανάςταςθσ κατζλαβαν τθν Πράγα το 1419 μ.Χ με τθν βοικεια των κατοίκων τθσ. Θ πρϊτθ απόπειρα του ιγιςμοφνδου, να καταλάβει τθν πόλθ το 1420 μ.Χ απζτυχε και ζτςι ςφντομα αναμενόταν θ επερχόμενθ οργι του.

Page 32: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Ο Ηίςκα ιξερε ότι οι δυνάμεισ του, αποτελοφμενεσ κυρίωσ από άπειρουσ χωρικοφσ οπλιςμζνουσ με μετατρεμμζνα γεωργικά εργαλεία και ελαφριά κωράκιςθ, δεν είχαν καμία τφχθ ςε μάχθ ανοιχτοφ πεδίου απζναντι ςτο ςιδθρόφραχτο φεουδαρχικό ιππικό. Ζτςι, μετά τθν κατάλθψθ τθσ Πράγασ, οργάνωςε ζνα ςφςτθμα μάχθσ που κα διευκόλυνε τθν άμυνα εναντίον τουσ, χρθςιμοποιϊντασ τισ ξακουςτζσ πλζον πολεμικζσ άμαξεσ ι το «Φροφριο από Άμαξεσ» (wagenburg), όπωσ γλαφυρά το ονόμαηαν οι Γερμανοί. Κάκε ξφλινο βαγόνι φορτωνόταν μζχρι και με 20 ςτρατιϊτεσ, κυρίωσ εξοπλιςμζνουσ με βαλλίςτρεσ και πυροβόλα χειρόσ. ε μερικά βαγόνια εγκακίςταντο επίςθσ μικρά κανόνια ενϊ αρκετά ενιςχφονταν με μεγάλεσ μεταλλικζσ πλάκεσ ι παχιζσ ξφλινεσ προςκικεσ. Διαδοχικά, ςυνενϊνονταν με χοντρζσ αλυςίδεσ για να μετακινοφνται ταυτόχρονα και να αποτελοφν ζνα απροςπζλαςτο τείχοσ, όταν όλα τουσ ςχθμάτιηαν ζναν κφκλο. το εςωτερικό του κφκλου παρατάςςονταν ομάδεσ πεηικοφ και ιππικοφ που αναπλιρωναν τισ απϊλειεσ τθσ πρϊτθσ γραμμισ άμυνασ και αντεπιτίκοντο ζξω από το κινθτό φροφριο, όταν βριςκόταν θ κατάλλθλθ χρονικι ςτιγμι. Σο πιο ευάλωτο ςθμείο αυτοφ του δυναμικοφ τφπου οχφρωςθσ ιταν θ ςφνδεςθ μεταξφ των πολεμικϊν αμαξϊν. Εκεί παρατάςςοντο Ουςςίτεσ υπό τθν προςταςία μεγάλων αςπίδων Pavise, εξοπλιςμζνοι με μακριά πολεμικά εργαλεία ϊςτε να εμποδίηουν ευκολότερα τισ επελάςεισ του εχκρικοφ ιππικοφ. Σο εκνικό τουσ όπλο ιταν ζνα μετατρεμμζνο κεριςτικό δόκανο, όμοιο με αυτό που χρθςιμοποιοφςαν και οι πολιτοφφλακεσ τθσ Φλάνδρασ. Ιταν ουςιαςτικά ζνα μακρφ κοντάρι που ςτθν άκρθ του είχε μία αλυςίδα με απελατίκι και ιταν εξαιρετικά επικίνδυνο όταν το ανακινοφςαν, οι κατά τ’ άλλα ανεκπαίδευτοι πολεμιςτζσ των Ουςςιτϊν. Όταν υπιρχε χρόνοσ, ςκαβόταν μία τάφροσ γφρω από τον αμυντικό κφκλο, που αποτελοφςε ζνα πρόςκετο εμπόδιο για κάκε επιτικζμενο.

Page 33: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Αν και τα πολεμικά βαγόνια χρθςιμοποιοφνταν κυρίωσ ςαν αμυντικι κωράκιςθ του ςτρατοπζδου των Ουςςιτϊν, οι απόψεισ των ιςτορικϊν διίςτανται για το αν τελικά χρθςιμοποιοφντο και ςαν βραδφ επικετικό όπλο, με τισ άμαξεσ να δθμιουργοφν αμυντικά τετράγωνα και να κινοφνται με τθν βοικεια αλόγων και ανκρϊπων ϊςτε να καταλαμβάνουν ςτρατθγικζσ κζςεισ ςτο πεδίο τθσ μάχθσ. Χρθςιμοποιϊντασ τθν απλι λογικι, τα wagenburg ιταν μάλλον απλοί αμυντικοί μθχανιςμοί ανάγκθσ, μία φςτατθ λφςθ απζναντι ςε ζναν υπζρτερο και καλά εξοπλιςμζνο εχκρό. Θ κφρια δφναμι τουσ ιταν οι πυροβολθτζσ που ζβαλλαν

μζςα από τα βαγόνια. Ζχοντασ επαρκι κάλυψθ μποροφςαν να ςτοχεφςουν

ςχεδόν ανενόχλθτοι όποιον αντίπαλο πλθςίαηε. Ζνασ δυςκίνθτοσ μεγάλοσ ςτρατόσ ςε πυκνι παράταξθ που βριςκόταν ςτθν εμβζλεια πυρόσ, ιταν εφκολοσ ςτόχοσ για τα κανόνια των Ουςςιτϊν ενϊ αν χαλάρωναν τθν παράταξθ κινδφνευαν περιςςότερο από μία ξαφνικι μαηικι ζφοδο τουσ. ε αυτι τθ περίπτωςθ, θ αντεπίκεςθ ςτόχευε τα πλευρά των επιτικζμενων ενϊ το κζντρο βαλλόταν ςυνεχϊσ με πυρά από τισ άμαξεσ. Ο ιγιςμοφνδοσ, όπωσ και όλοι οι υπόλοιποι θγζτεσ των επιτικζμενων ταυροφόρων, απζτυχαν να βρουν μία μζκοδο για να καταπολεμιςουν αυτιν τθν «ευρθματικι» ςτρατιωτικι επινόθςθ του Ηίςκα, παρϋότι είχαν όλα τα μζςα να το επιτφχουν. Αν χρθςιμοποιοφςαν τεχνικζσ πολιορκίασ, δθλαδι να εξαντλιςουν τισ προμικειεσ των Ουςςιτϊν ι να κανονιοβολιςουν από μακριά και με ςφνεςθ τισ οχυρϊςεισ τουσ, πικανότατα να είχαν διαλφςει εφκολα τθν αντίςταςι τουσ. Σουναντίον, όλεσ ςχεδόν οι μάχεσ που εκτυλίχκθκαν κατά τθν διάρκεια τθσ ςυνολικισ ςταυροφορικισ εκςτρατείασ των κακολικϊν, χαρακτθρίηονταν από μάταιεσ και πρϊιμεσ επικζςεισ ιππικοφ και πεηικοφ, με ςκοπό να διαρριξουν τθν οχφρωςθ τουσ άμεςα και διά τθσ βίασ. Θ ιςχφσ των ουςςιτικϊν πυροβόλων χειρόσ και κανονιϊν, κατζβαλλαν κάκε τουσ προςπάκεια και όταν οι ταυροφόροι είχαν υποςτεί αρκετό ςοκ, τότε ξεπρόβαλλαν από τισ άμαξεσ το ιππικό και οι υπόλοιποι πεηοί Ουςςίτεσ και τουσ ζτρεπαν ςε φυγι. Αυτό επιβεβαιϊνει για μία ακόμα φορά πωσ ο μφκοσ τθσ ανίκθτθσ Λπποςφνθσ ενίςχυε ανεξζλεγκτα τθν απαξίωςθ των κατϊτερων κοινωνικϊν ςτρωμάτων ςτα

Με βαλλίςτρεσ, πυροβόλα χειρόσ και μικρά κανόνια, οι Ουςςίτεσ

οχυρϊνονταν πίςω από το ξφλινο φροφριο από άμαξεσ, απωκοφςαν τισ

αυτοκτονικζσ επικζςεισ των κακολικϊν ταυροφόρων και ςτθ ςυνζχεια

αντεπιτίκεντο για να τουσ κατατροπϊςουν.

Page 34: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

πεδία των μαχϊν και κατά προζκταςθ εκφφλιηε τθν ςτρατθγικι ςκζψθ. Οφγγροι, Γερμανοί κακϊσ και άλλοι ταυροφόροι προςπάκθςαν να αντιγράψουν τισ πολεμικζσ άμαξεσ των Ουςςιτϊν αλλά, όπωσ αποδείχκθκε, αδζξια, πράγμα που απζδειξε πόςο εφκραυςτθ ιταν θ διοίκθςθ ενόσ τζτοιου ςφνκετου ςχεδίου άμυνασ. Παρ’ όλθ τθν αποτελεςματικότθτά τουσ, είναι προφανζσ γιατί οι πολεμικζσ άμαξεσ δεν υιοκετικθκαν από τουσ δυτικοφσ λαοφσ,

αφοφ χρειάηονταν μεγάλεσ πεδιάδεσ για να αξιοποιθκοφν.

Σελικά, και ίςωσ από ςυγκυρία, τα πολεμικά βαγόνια των Ουςςιτϊν αποδείχτθκαν απολφτωσ ανίκθτα ςτα πεδία των μαχϊν, όμωσ θ ςτρατιωτικι οργάνωςθ τουσ προοδευτικά αποδυναμϊκθκε όταν διχάςτθκαν μεταξφ τουσ μετά από τα επιτυχθμζνα

διπλωματικά παιχνίδια των κακολικϊν. Οι Ουςςίτεσ ιταν διαιρεμζνοι ςε δφο κφριεσ ομάδεσ: τουσ φανατικοφσ Σαμπορίτεσ

και τουσ μετριοπακείσ Ουτρακιςτζσ. Οι τελευταίοι ςφναψαν ευνοϊκι ςυνκθκολόγθςθ με τον ιγιςμοφνδο ενϊ οι Σαμπορίτεσ ικελαν να ςυνεχίςουν τον κρθςκευτικό αγϊνα τουσ, μετά τον κάνατο του Ηίςκα, υπό τθν κακοδιγθςθ του Προκόπιου του Μεγάλου. Θ μάχθ του Λίπανυ (Lipany 1434 μ.Χ) ςιμανε το τζλοσ των πολζμων των Ουςςιτϊν. Εκεί ςυγκροφςτθκαν οι Σαμπορίτεσ με τουσ άλλοτε ςυμμάχουσ τουσ Ουτρακιςτζσ, οι οποίοι τϊρα είχαν ςτο πλευρό τουσ και κακολικζσ δυνάμεισ. Και οι δφο ςτρατοί είχαν ςτθν κατοχι τουσ εκατοντάδεσ πάνοπλεσ πολεμικζσ άμαξεσ. Υςτερα από μία αναίμακτθ ανταλλαγι κανονιοβολιςμϊν από μεγάλθ απόςταςθ και μία ςφντομθ ςυμπλοκι, οι Ουτρακιςτζσ προςποιικθκαν οπιςκοχϊρθςθ, ςε μία προςπάκεια να ξεγελάςουν τουσ Σαμπορίτεσ να ξεπροβάλλουν από τισ οχυρϊςεισ τουσ για να τουσ κυνθγιςουν. Σο τζχναςμά τουσ ζπιαςε και όταν αυτό ςυνζβθ, αντεπιτζκθκαν και ζχοντασ υπζρτερο ιππικό τουσ κατατρόπωςαν. Σελικά οι Ουςςίτεσ νικικθκαν εκ των ζςω αλλά κατάφεραν μζςα ςε λίγα χρόνια να κθλιδϊςουν τθν ιδθ κλονιςμζνθ Λπποςφνθ και να ειςαγάγουν τθν πιο αποτελεςματικι μορφι αυτοκινοφμενου πυροβολικοφ που είχε γνωρίςει μζχρι τότε θ Ευρϊπθ.

Θ πανίςχυρθ πολεμικι μθχανι των Δυτικϊν ταυροφόρων δεν κατάφερε να

διαςπάςει τθν άμυνα των Ουςςιτϊν. Θ υπζρμετρθ αλαηονεία τουσ απζτρεψε να

εντοπίςουν μία μζκοδο αντιμετϊπιςθσ τθσ “ανορκόδοξθσ” τακτικισ των

πολεμικϊν βαγονιϊν. Σελικά ότι δεν κατάφεραν με τθν δφναμθ, το επίτευξαν με

τθν διπλωματία, διχάηοντασ τισ ομάδεσ των Ουςςιτϊν και αναγκάηοντασ τουσ να

φιλονικιςουν.

Page 35: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΟΟιι μμιιςςκκοοφφόόρροοιι κκααιι οοιι CCoonnddoottttiieerrii

Δεν υπάρχει ςτιγμι ςτθν ςτρατιωτικι ιςτορία του ανκρϊπου που να μθν αναφζρεται ςτισ δυνάμεισ των μιςκοφόρων, όμωσ θ περίοδοσ του μεςαίωνα ζχει να επιδείξει τθν πιο εκτεταμζνθ χριςθ τουσ. Οι φεουδάρχεσ τθσ Ευρϊπθσ ςυμπλιρωναν και ςυχνότερα πλθροφςαν τισ φρουρζσ τουσ με ακριβοπλθρωμζνουσ μιςκοφόρουσ, εφόςον πολλοί εφποροι ακόλουκοι εξαγόραηαν τθν υποχρζωςι τουσ για κθτεία ςτθ 40ιμερθ φρουρά με το λεγόμενο φόρο κουτάηxi. Πολλζσ φορζσ αυτό τουσ εξυπθρετοφςε καλφτερα για να ελζγχουν τθν τάξθ των επαρχιϊν τουσ, εφόςον οι μιςκοφόροι ςυνικωσ δεν είχαν κανζνα κοινωνικό ι οικονομικό δεςμό με τουσ χωρικοφσ, άρα και κανζνα ενδοιαςμό να είναι ςκλθροί με τουσ εκάςτοτε αντιρρθςίεσ. Όμωσ, ζτςι δθμιουργοφντο και περιςςότερα προβλιματα, όταν οι μιςκοφόροι ζμεναν χωρίσ δουλειά. Σότε ςχθμάτιηαν ζνοπλεσ ομάδεσ και τρομοκρατοφςαν τθν ιδθ ταλαιπωρθμζνθ φπαικρο. Παρ’ όλθ τθν εφκραυςτθ δφναμθ που αποτελοφςαν, θ Βυηαντινι Αυτοκρατορία χρθςιμοποιοφςε τουσ μιςκοφόρουσ κατά κόρον, μζχρι το τζλοσ τθσ, για να καλφψει τισ αυξθμζνεσ ανάγκεσ αμφνθσ των ςυρρικνωμζνων ςυνόρων τθσ. Η κορφφωςθ τθσ χριςθσ μιςκοφορικϊν ομάδων, ςυνζβθ από τον 14ο ζωσ τα μζςα του 16ου αιϊνα ςτθν επικράτεια που όριηαν οι διαιρεμζνεσ ιταλικζσ πόλεισ-κράτθ.

Λταλόσ πολζμαρχοσ μιςκοφόρων ενϊ θγείται

μίασ ιππικισ εφόδου ςτα πλευρά του εχκροφ. Οι

“πονθροί” Condottieri, όπωσ ονομάηονταν,

αρζςκονταν ςτθν ςυντθρθτικι και προςεχτικι

ςτρατθγικι, παρά ςτισ θρωικζσ επελάςεισ, που

προτιμοφςαν οι περιφανοι ζφιπποι ιππότεσ.

Page 36: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Οι ιταλικζσ πόλεισ, κατά τον φςτερο Μεςαίωνα, παρουςίαηαν μία εικόνα μωςαϊκοφ, αντίςτοιχθσ των πόλεων-κρατϊν τθσ αρχαίασ Ελλάδασ. Κάκε ιταλικό αςτικό κζντρο ιταν αυτάρκεσ και πλοφςιο λόγω του τακτικοφ εμπορίου με τθν Ανατολι ενϊ από τον 15ο αιϊνα είχε ξεκινιςει θ λεγόμενθ Λταλικι Αναγζννθςθ που κατεφκυνε τισ τζχνεσ, τα γράμματα αλλά και τισ αξίεσ ςφμφωνα με τον Κλαςςικό Ελλθνιςμό. Οι απομονωμζνεσ πόλεισ, οφςεσ οικονομικοί γίγαντεσ αλλά με δυςανάλογα μικρό τακτικό ςτρατό, προςζφευγαν ςε γενικευμζνεσ ςυνεργαςίεσ με μιςκοφορικζσ ομάδεσ προκειμζνου να

υπεραςπιςτοφν τα εδάφθ τουσ, μία πρακτικι που είχε διαδοκεί ςε ολόκλθρα τα μικρά βαςίλεια τθσ Ευρϊπθσ. τθν Λταλία είχαν οργανωκεί με μοναδικό τρόπο από τουσ φιλόδοξουσ Condottieri (Κοντοτιζρι).

Ο Condottiere ιταν ζνασ ικανόσ οπλαρχθγόσ που ςχθμάτιηε ςυμβόλαια προςταςίασ (condotta) με τουσ ενδιαφερόμενουσ Λταλοφσ δθμάρχουσ ι πλοφςιουσ εμπόρουσ και μάλιςτα εκτελοφςε και χρζθ ςτρατθγοφ. φντομα, και ιδιαίτερα κατά τθν διάρκεια των Λταλικϊν πολζμων (1494-1559 μ.Χ), το ςφςτθμα των μιςκοφορικϊν εταιρειϊν κα δίχαηε αλλά τελικά κα υπεράςπιηε τθν πλοφςια

περιοχι τθσ ιταλικισ χερςονιςου από τισ εξωτερικζσ απειλζσ. Οι Condottieri, κατθγορικθκαν ότι διεξιγαγαν τισ μάχεσ με υπζρμετρθ προςταςία και πολλζσ φορζσ δειλία, ίςωσ γιατί δεν διακινδφνευαν το πολφτιμο προςωπικό τουσ από ζμπειρουσ και καλοφσ πολεμιςτζσ, τουσ πιςτοφσ ακόλουκουσ και διαςφαλιςτζσ των μελλοντικϊν ςυμβολαίων τουσ. Ζμειναν ξακουςτοί για τθν τακτικι τουσ να ελίςςονται και να αποφεφγουν τθν απευκείασ ςφγκρουςθ αλλά και για τθν αποφυγι αναίτιασ αιματοχυςίασ, προςβλζποντασ ςε όςο το δυνατόν μεγαλφτερο κζρδοσ από λφτρα ι χρθματικζσ ανταλλαγζσ. Σο χειρότερο βζβαια ςυνζβαινε όταν οι εταιρείεσ τουσ πολεμοφςαν χωρίσ αναςτολζσ ενάντια ςε πρϊθν Λταλοφσ εργοδότεσ τουσ, με μόνο αντίκριςμα το υπζρτερο αντάλλαγμα ςε χρυςάφι. Χαρακτθριςτικό παράδειγμα τθσ τακτικισ τουσ είναι θ πρϊτθ μεγάλθ μάχθ των Λταλικϊν Πολζμων, μεταξφ του βαςιλείου τθσ Γαλλίασ και τθσ ςυμμαχίασ που ςχθμάτιςε θ πόλθ τθσ Βενετίασ, ςτο Φόρνοβο (Fornovo 1495 μ.Χ).

Εκεί ςυναντικθκαν ο βαςιλιάσ τθσ Γαλλίασ Κάρολοσ ο Θϋ και ο δοφκασ Φραντςζςκο ο Βϋ, ζνασ βετεράνοσ Condottiere, διοριςμζνοσ από τθν ςυμμαχία να ςταματιςει τον Κάρολο που είχε ςαρϊςει τα πάντα ςτο πζραςμά του και είχε ςυγκεντρϊςει ςθμαντικι λεία από χρυςάφι. Ο γαλλικόσ επαγγελματικόσ ςτρατόσ ιταν ιςχυρόσ, με 8.000 ςτρατιϊτεσ και άλλουσ 3.000 Ελβετοφσ μιςκοφόρουσ. Οι Condottieri όμωσ είχαν ςυγκεντρϊςει πολφ μεγαλφτερο ςτρατό, κοντά ςτουσ 20.000, αλλά ωσ ςυνικωσ δίςταηαν να επιτεκοφν,

Page 37: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ζχοντασ προβεί ςε ζνα παιχνίδι προςεχτικϊν τακτικϊν κινιςεων. Σελικά αποφάςιςαν να επιτεκοφν όταν ο Γαλλικόσ ςτρατόσ βρζκθκε δίπλα ςτον ποταμό Σάρο κοντά ςτο Φόρνοβο. Ενϊ είχαν το πάνω χζρι και τθν τεράςτια ευκαιρία να ςυντρίψουν τον γαλλικό ςτρατό, που είχε ςαςτίςει από το μζγεκοσ των ιταλικϊν μιςκοφορικϊν δυνάμεων, ςυνζβθ το εξισ οξφμωρο: Μζςα ςτο χάοσ τθσ μάχθσ, θ φρουρά των εφοδιαςτικϊν αμαξϊν με το χρυςάφι του Γάλλου Βαςιλιά νικικθκε από τθν επίκεςθ ελαφροφ ιππικοφ που είχε ςταλεί για να επιτελζςει το ςυγκεκριμζνο ζργο. Σότε ξεκίνθςε ζνα πρωτοφανζσ πλιάτςικο. Πολλοί από των ςτρατό των Condottieri άρχιςαν να εγκαταλείπουν τθν κυρίωσ μάχθ και πιγαιναν να ενιςχφςουν τθν λεθλαςία ενϊ άλλοι οπιςκοχωροφςαν, διότι θ μάχθ είχε ηεςτακεί περιςςότερο από ότι περίμεναν. Σελικά, θ ςυμπλοκι ςταμάτθςε πρόωρα και οδθγικθκε ςε αδιζξοδο, με τουσ Γάλλουσ να ζχουν αναςυνταχτεί κουραςμζνοι ςε ζνα κοντινό λόφο μετρϊντασ περίπου 1.000 νεκροφσ και τουσ Λταλοφσ να ζχουν χάςει λίγουσ παραπάνω και να αρνοφνται να πάρουν πρωτοβουλία επίκεςθσ, παρότι βρίςκονταν ςε πλεονεκτικότερθ κζςθ. Μθν ζχοντασ περιςςότερεσ προμικειεσ για τον κουραςμζνο ςτρατό του και πάςχοντασ από μία αςκζνεια που τον ταλάνιηε, ο Κάρολοσ ςυνκθκολόγθςε και εγκατζλειψε το πεδίο τθσ μάχθσ, γυρίηοντασ πίςω ςτο βαςίλειό του με τελείωσ άδεια χζρια και επιπρόςκετα χρεωμζνοσ από τα ζξοδα τθσ εκςτρατείασ. Σο φαινόμενο όπου μία μάχθ με τόςο μεγάλουσ ςτρατοφσ, κατάφερε να αποφαςιςτεί ςχεδόν αναίμακτα και με κωμικό τρόπο ςτα μάτια των φιλοπόλεμων φεουδαρχϊν βαςιλζων που ζμακαν τα νζα, ζμεινε ςτθ ιςτορία και μάλιςτα ίςωσ να αποτζλεςε τθ γενεςιουργό αιτία για όλουσ τουσ υπόλοιπουσ Λταλικοφσ Πολζμουσ, βλζποντασ μία διαιρεμζνθ Λταλία ςτο ζλεοσ των Condottieri και των φιλάργυρων διακζςεϊν τουσ.

Οι Condottieri είχαν αποκτιςει τθν φιμθ ότι ιταν αναξιόπιςτοι και δειλοί, ανίκανοι για να ςτθριχτεί επάνω τουσ θ

άμυνα ενόσ ζκνουσ. Ο Μακιαβζλι ιταν ορκιςμζνοσ εχκρόσ τουσ και υποκινοφςε με κάκε μζςο τθν καταςτρατιγθςθ

τουσ. Ωςτόςο, θ αλικεια είναι κάπου ςτθν μζςθ. αν μιςκοφορικά ςϊματα, ιταν τα μόνα ςτθν ιςτορία που

κατόρκωςαν να οργανωκοφν ςαν προςδιοριςμζνεσ αυτόνομεσ οντότθτεσ και όχι ςαν περιςταςιακζσ διάςπαρτεσ

ομάδεσ τυχοδιωκτϊν, όπωσ είκιςται να λειτουργοφν οι μιςκοφόροι. Εκτόσ αυτοφ, θ πονθρι τακτικι τουσ διζφερε

τελείωσ από τισ πρακτικζσ τθσ εποχισ και ςίγουρα ενζπνευςε, ζςτω και λίγο, τθν μετζπειτα εξζλιξθ τθσ τζχνθσ τθσ

μάχθσ, όπου οι ελιγμοί και θ ςυντιρθςθ δυνάμεων αντικατζςτθςαν τθν ανεξζλεγκτθ ορμι των ζφιππων ιπποτϊν.

Page 38: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΘΘ εεπποοχχιι ττθθσσ ππυυρρίίττιιδδαασσ:: ΔΔόόρρααττοο κκααιι ααρρκκεεββοοφφηηιιοο Οι νίκεσ των Ελβετϊν επί των Αψβοφργων και Βουργουνδϊν φανζρωςαν τθν ιςχφ των πυκνϊν δορατοφόρων ςπειρϊν αλλά και αρκετά τρωτά τουσ ςθμεία όταν δεν είχαν υποςτιριξθ από άλλεσ πιο ευζλικτεσ μονάδεσ. Επίςθσ, τα πρϊιμα πυροβόλα τθσ εποχισ ιταν, από μόνα τουσ, πολφ αδφναμα λόγω τθσ βραδυβολίασ τουσ. Σελικά όμωσ, ο ςυνδυαςμόσ τθσ χριςθσ αυτϊν των δφο τελείωσ διαφορετικϊν όπλων οδιγθςε ςτθν δθμιουργία μίασ ολόκλθρθσ ςτρατιωτικισ μεταρρφκμιςθσ, αντικακιςτϊντασ προοδευτικά όλα τα παλιά πρότυπα μάχθσ.

Page 39: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Τπάρχουν διιςτάμενεσ απόψεισ για το πότε ακριβϊσ και που παρουςιάςτθκε θ πρϊτθ χριςθ όπλων πυρίτιδασ αλλά ςίγουρα θ πρϊτθ ευρεία χριςθ τουσ ζλαβε χϊρα κατά τθν διάρκεια του Εκατονταετοφσ Πολζμου από τουσ Γάλλουσ. Αυτι αφοροφςε κυρίωσ μεγάλα και δυςκίνθτα εμπροςκογεμι κανόνια, τα οποία είχαν μεγάλθ αξία κατά τθν διάρκεια των πολυάρικμων πολιορκιϊν και πολφ μικρό ρόλο ςε ανοιχτό

πεδίο μάχθσ. Σα πρϊτα όπλα πυρίτιδασ τα οποία οπλίηονταν από ζναν μόνο άντρα ονομάηονταν

πυροβόλα χειρόσxii (ι κανόνια χειρόσ) και δεν ιταν τίποτα άλλο παρά πρωτόγονοι εμπροςκογεμείσ ςωλινεσ που αναφλζγονταν με μακρφ φυτίλι. Ο ςτρατιϊτθσ ακουμποφςε αυτό το βαρφ όπλο ςτον ϊμο του ι το κρατοφςε ςτο φψοσ τθσ κοιλιάσ και πυροβολοφςε χωρίσ ουςιαςτικά καμία ςτόχευςθ, ελπίηοντασ ότι θ βολι κα τρόμαηε τουλάχιςτον τον εχκρό. Παρόλθ τθν αδζξια εικόνα αυτϊν των πρϊιμων πυροβόλων, ζγινε γριγορα αντιλθπτό πωσ ςε πυκνοφσ ςχθματιςμοφσ, και υπό ελεγχόμενεσ ριπζσ, μποροφςαν να γίνουν εξαιρετικά αποτελεςματικά, κυρίωσ λόγω τθσ διατρθτικισ τουσ ικανότθτάσ. Σο

γεγονόσ αυτό επιτάχυνε τθν εξζλιξι των όπλων πυρίτιδασ και οδιγθςε ςτθν πρϊτθ επιτυχθμζνθ εκδοχι τουσ, το αρκεβοφηιο.

Σα πρϊιμα μεςαιωνικά κανόνια του 14ου αιϊνα δεν μποροφςαν να

παίξουν μεγάλο ρόλο ςτισ μάχεσ, λόγω τθσ βραδυβολίασ και τθσ

αναξιοπιςτίασ τουσ. Από τον 15ο αιϊνα όμωσ, οι νεότερεσ εκδοχζσ τουσ

ιταν πολφ πιο αποτελεςματικζσ, με ςυνζπεια να ςυνεχίςουν να

εξελίςςονται ςαν όπλα και να αποτελοφν το νοφμερο ζνα φόβθτρο για

κάκε αντίπαλο ςτρατό.

Σα πυροβόλα χειρόσ (Hand Guns) ιταν αδζξια όπλα αλλά οι μαηικζσ βολζσ τουσ από κοντινι απόςταςθ, όχι μόνο

μποροφςαν να τςακίςουν το θκικό του εχκροφ αλλά και να προξενιςουν βαρφτατεσ απϊλειεσ.

Page 40: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Σο αρκεβοφηιο ιταν ζνα μακρφκανο εμπροςκογεμζσ όπλο πυρίτιδασ, μεγάλου διαμετριματοσ και πολφ πιο εφκολο ςτθν όπλιςι του από τον προκατόχο του. Χρθςιμοποιοφςε μία πρωτόγονθ ςκανδάλθ που ζφερνε ςε επαφι το βραδφκαυςτο φυτίλι με τον πυροκροτθτι και ζτςι για πρϊτθ φορά υπιρχε ζνα όπλο που ςυνδφαηε ικανοποιθτικι ταχυβολία και μεγάλθ δφναμθ πυρόσ, αφοφ μία καίρια βολι από κοντινι απόςταςθ μποροφςε να διαπεράςει οποιαδιποτε πανοπλία. Θ δε εκμάκθςθ του, ιταν πολφ πιο εφκολθ από αυτιν του τόξου, επιτρζποντασ ακόμα και ςε ζναν ανειδίκευτο να γίνει γριγορα ζνασ αξιόπιςτοσ ςτρατιϊτθσ. Αυτό βζβαια το επιτφγχανε και με μία βαλλίςτρα αλλά εκείνθ δεν είχε τον πρόςκετο χαρακτιρα του φόβου από τον κρότο που προκαλοφςε μία ομοβροντία από τα πρωτόγνωρα αυτά όπλα. Αν και πάντα επικρατοφςε ο κίνδυνοσ να εκραγεί ζνα πρϊιμο πυροβόλο και να ςκοτϊςει τον ίδιο τον χριςτθ του, αυτό δεν αποκάρρυνε τθν ολοζνα αυξανόμενθ χριςθ των όπλων πυρίτιδασ ςτα πεδία των μαχϊν. Χαρακτθριςτικό παράδειγμα τθσ τεράςτιασ αποτελεςματικότθτασ τθσ μεικτισ χριςθσ του αρκεβοφηιου και πυκνϊν ςχθματιςμϊν δορατοφόρων αποτελεί θ μάχθ τθσ Σςερινιόλα (Cerignola 1503 μ.Χ).

Θ Γαλλία και θ Λςπανία αρχικά ιταν ςφμμαχικα βαςίλεια, που είχαν ςυςπειρωκεί για να αποκτιςουν τον ζλεγχο τθσ Νότιασ Λταλίασ κατά τουσ Λταλικοφσ πολζμουσ. Ωςτόςο, οι μεταξφ τουσ διχογνωμίεσ περί τθσ διανομισ των κοινϊν κατακτιςεων τουσ επζφερε τθν γενικευμζνθ φςτερθ ςφγκρουςι τουσ, οδθγϊντασ ςτθν μάχθ κοντά ςτο χωριό Σςερινιόλα, ςτισ 28 Απριλίου του 1503μ.Χ. Ο Γκονκάλο ντε Κόρδοβα, o διοικθτισ του μικροφ ιςπανικοφ ςτρατοφ, ιταν ζνασ από τουσ πρϊτουσ επιτυχθμζνουσ ςτρατιωτικοφσ μεταρρυκμιςτζσ, που ειςιγαγαν τθν τεχνολογία τθσ πυρίτιδασ ςτθν τακτικι μάχθσ. Είχε οργανϊςει τον ςτρατό του από 8000 πεηοφσ, ςε μικρζσ ςυμπαγείσ ομάδεσ από λογχοφόρουσ, γεμίηοντασ τθν ςυνολικι παράταξθ με καλά εκπαιδευμζνουσ αρκεβουηιοφόρουσ. Αυτό αντικακιςτοφςε τισ

Σο αρκεβοφηιο λειτουργοφςε με μία “πρωτόγονθ” ςκανδάλθ, που

ζφερνε ςε επαφι το βραδφκαυςτο φυτίλι με τον πυροκροτθτι. Ζτςι

γινόταν πιο ταχφβολο και ακριβζσ ςτθν ςτόχευςθ από ζνα πυροβόλο

χειρόσ.

Page 41: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

παλαιότερεσ και πιο ευζλικτεσ ιςπανικζσ πρακτικζσ των αραιϊν ςχθματιςμϊν από ελαφρφ ιππικό και ακροβολιςτζσ, το κφριο αμυντικό ςφςτθμα κατά των ιςλαμικϊν ςτρατϊν. Ο γαλλικόσ ςτρατόσ ιταν πολφ μεγαλφτεροσ ςε μζγεκοσ -κάποιεσ ιςτορικζσ πθγζσ αναφζρουν ότι ιταν τετραπλάςιοσ- και διοικοφταν από τον Δοφκα Λουί. Με μεγάλθ δφναμθ πάνοπλων ζφιππων και πεηϊν Γάλλων gendarmes και ςθμαντικι δφναμθ Ελβετϊν δορατοφόρων, αποτελοφςε το πρότυπο του γαλλικοφ ςτρατοφ

τθσ εποχισ. Και οι δφο ςτρατοί είχαν υποςτιριξθ πεδινϊν κανονιϊν, με τουσ Γάλλουσ να ζχουν διπλάςιο αρικμό. Μετά από ζνα παιχνίδι ελιγμϊν, ο Κόρδοβα κατζλαβε πρϊτοσ ζναν ςτρατθγικισ ςθμαςίασ λόφο, όπου πρόλαβε γριγορα να οχυρϊςει. Από εκεί, το πυροβολικό του είχε μεγαλφτερθ εμβζλεια από το Γαλλικό και πικανότατα κζλοντασ ο Λουί να πάρει γριγορα τον ζλεγχο τθσ κατάςταςθσ, προζβθ ςε αιφνίδια επίκεςθ με το ιππικό του. Οι Λςπανοί αρκεβουηιοφόροι όμωσ τότε άρχιςαν να κερίηουν τουσ επιτικζμενουσ με τισ αλλεπάλλθλεσ βολζσ τουσ, προςτατευόμενοι από τα απροςπζλαςτα δόρατα των ςυμπολεμιςτϊν τουσ, ενϊ τα ιςπανικά κανόνια ζβαλλαν ςυνεχϊσ από τον λόφο, ςκορπίηοντασ τον όλεκρο. Μία εφςτοχθ βολι από αρκεβοφηιο ςκότωςε ακαριαία τον Γάλλο δοφκα, αυξάνοντασ ακόμα περιςςότερο τθν ςφγχυςθ του ςτρατοφ του. Υςτερα από τρεισ ανεπιτυχείσ προςπάκειεσ των Γάλλων και των Ελβετϊν μιςκοφόρων να κερδίςουν το πλεονεκτικό ζδαφοσ, ο Κόρδοβα αντεπιτζκθκε με τουσ ςπακοφόρουσ και δορατοφόρουσ του και, υπό κάλυψθ ςυνεχοφσ πυρόσ, ςάρωςε ότι είχε απομείνει από τον ςαςτιςμζνο Γαλλικό ςτρατό.

Οι ςχθματιςμοί Tercio των Λςπανϊν περιείχαν ςθμαντικοφσ

αρικμοφσ αρκεβουηιοφόρων για να πλαιςιϊνουν τουσ

λογχοφόρουσ. Ο ςυνδυαςμόσ αυτόσ ζμελλε να φανεί

ακαταμάχθτοσ, όπωσ φάνθκε ςτθν μάχθ τθσ Cerignola.

Σα οργανωμζνα τετράγωνα από δορατοφόρουσ πλαιςιωμζνα από όπλα

πυρίτιδασ ιταν το νζο μοντζλο μάχθσ που αντικατζςτθςε προοδευτικά

τα παλαιά μεςαιωνικά πρότυπα. Τιοκετικθκε τον 16ο αιϊνα και

ςυνζχιςε να εξελίςςεται και να χρθςιμοποιείται μζχρι τον 18ο αιϊνα.

Page 42: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Ιταν θ πρϊτθ φορά όπου ατομικά πυροβόλα όπλα είχαν κρίνει τθν ζκβαςθ μίασ πεδινισ μάχθσ, αν και ιδθ είχαν αρχίςει να χρθςιμοποιοφνται εκτεταμζνα ςτον αγγλικό εμφφλιο πόλεμο, γνωςτό ωσ «Πόλεμο ων Ρόδων», αλλά και ςτουσ πολζμουσ των Ουςςιτϊν. Θ επιτυχία του Κόρδοβα ςυντζλεςε ςτθν επιτυχθμζνθ εξζλιξθ

ολόκλθρου του Λςπανικοφ ςτρατοφ και ςτθ δθμιουργία των επίλεκτων

δορατοφόρων ςωμάτων Tercio. Παρ’ ότι και οι Γάλλοι είχαν τουσ Ελβετοφσ δορατοφόρουσ και μερικοφσ αρκεβουηιοφόρουσ, θ γενικι τακτικι τουσ βαςιηόταν ςτο βαρφ ιππικό τουσ και ζτςι ο Λουί δεν τουσ χρθςιμοποίθςε όπωσ ο Κόρδοβα, δθλαδι ςαν τθν αιχμι του δόρατοσ. Θ μάχθ κφμιςε αρκετά τθν μάχθ του Κρεςφ, μιςό αιϊνα νωρίτερα. Όμωσ αυτι τθ φορά οι Γάλλοι δεν προζβθςαν ςε άναρχεσ εφόδουσ αλλά ςε μία πιεηόμενθ απόφαςθ επίκεςθσ. Ο ζγκαιροσ ςτρατιωτικόσ ελιγμόσ του Κόρδοβα, αποφάςιςε το ζδαφοσ που κα χρθςιμοποιείτο ςαν βάςθ των όπλων πυρίτιδασ και μάλλον εξανάγκαςε τον δυνατότερο γαλλικό ςτρατό να επιτεκεί, για να προλάβει τισ απϊλειεσ από τον επερχόμενο βομβαρδιςμό. Ο ςυνδυαςμόσ αρκεβουηιοφόρων και δορατοφόρων ςε μεγάλουσ αρικμοφσ, αποδείχτθκε ζνα ακαταμάχθτο αμυντικό και επικετικό ςφνολο που ζκτοτε άρχιςε προοδευτικά να χρθςιμοποιείται από όλουσ τουσ μεςαιωνικοφσ ςτρατοφσ κατά τθν διάρκεια των Λταλικϊν Πολζμων. τθν μάχθ του Μαρινιάνο των Λταλικϊν Πολζμων (Marignano 1515 μ.Χ), οι Ελβετικζσ φάλαγγεσ ζχαςαν τθν αίγλθ τουσ όταν κατακρεουργικθκαν από τον πολυςφνκετο ςτρατό του Γάλλου Βαςιλιά Φραγκίςκου Αϋ. Εκεί, οι επίλεκτοι Ελβετοί δορατοφόροι δεν είχαν επαρκι κάλυψθ από ιππικό και όπλα πυρίτιδασ, και ζτςι οι ζφιπποι gendarmes παρενοχλοφςαν ανενόχλθτοι τα πλευρά των ελβετικϊν ςπειρϊν όςο τα κανόνια και τα διάφορα εκθβόλα όπλα τθσ γαλλικισ παράταξθσ ςκορποφςαν τον κάνατο. τθν αποφαςιςτικι μάχθ τθσ Πάβια (Pavia 1525μ.Χ) ςυγκεντρϊκθκαν πάνοπλοι ςτρατοί και από τουσ Γάλλουσ και από τθν Αυτοκρατορικι ςυμμαχία. Οι Γάλλοι πλζον είχαν ςτισ τάξεισ τουσ πάμπολλουσ αρκεβουηιοφόρουσ, βαλλιςτροφόρουσ, κανόνια, Ελβετοφσ μιςκοφόρουσ να πλαιςιϊνουν τουσ ζφιππουσ ςιδθρόφραχτουσ τουσ. Οι Γερμανοί και οι Λςπανοί βαςίςτθκαν ςε μία αναλογία ςτρατοφ που απαρτιηόταν ςχεδόν εξ ολοκλιρου από δορατοφόρουσ Landsknechts και Λςπανοφσ αρκεβουηιοφόρουσ. Θ τακτικι και των δφο ςτρατϊν ιταν πολφ προςεκτικι και θ μάχθ κφμιςε περιςςότερο μία ενορχθςτρωμζνθ εκςτρατεία πάρα ζνα θρωϊκό και ςφντομο μεςαιωνικό μακελειό, όπωσ ςτο παρελκόν. Εκεί οι Γάλλοι θττικθκαν λόγω λεπτομερειϊν τακτικισ και τθσ ικανότθτασ των Λςπανϊν αρκεβουηιοφόρων. Ο ερχομόσ του 16ου αιϊνα

Θ ςφγκρουςθ μεταξφ δφο δορατοφόρων ςπειρϊν ιταν μία αιματθρι

υπόκεςθ για τουσ εμπλεκομζνουσ, οι οποίοι ςυχνά ιταν αναλϊςιμοι και

χαμθλά αμειβόμενοι ςτρατιϊτεσ, πλθν όμωσ απαραίτθτοι για το νζο είδοσ

τακτικισ.

Page 43: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

λοιπόν, ζφερε μία νζα ςτρατιωτικι μεταρρφκμιςθ και ο ςτρατόσ που δεν ιταν ζτοιμοσ να τθν υιοκετιςει, ιταν πλζον παρωχθμζνοσ και καταδικαςμζνοσ με αφανιςμό.

Ζνασ Λςπανόσ αρκεβουηιοφόροσ του 16ου αιϊνα. Οι Λςπανοί ζδωςαν μεγάλθ

βαρφτθτα ςτο νζο αυτό όπλο, εκπαιδεφοντασ πολλοφσ ςτρατιϊτεσ ςτθν χριςθ

του. Θ δφναμθ πυρόσ, ο κρότοσ και ο φόβοσ που προκαλοφςε και θ εμβζλεια

του όπλου αποηθμίωναν για τθν ςχετικι βραδυβολία και αναξιοπιςτία του. ε

υγρά περιβάλλοντα αντιμετϊπιηε δυςκολία ςτθν πυροδότθςθ του ενϊ πάντα

ελλόχευε ο κίνδυνοσ να εκραγεί και να τραυματίςει τον ίδιο τον χριςτθ του.

Page 44: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΟΟΙΙ ΓΓΕΕΝΝΙΙΚΚΕΕ ΤΤΝΝΕΕΠΠΕΕΙΙΕΕ

ΣΣΣααα εεερρρεεεκκκίίίςςςμμμααατττααα ππποοουυυ λλλάάάμμμβββαααννναααννν αααπππόόό τττιιισσσ ιιιττττττεεεσσσ κκκαααιιι τττιιισσσ νννίίίκκκεεεσσσ

ςςςτττααα πππεεεδδδίίίααα τττωωωννν μμμαααχχχϊϊϊννν τττθθθσσσ ΕΕΕυυυρρρϊϊϊπππθθθσσσ ιιιττταααννν μμμίίίααα ςςςυυυνννεεεχχχιιισσσ

ζζζμμμπππνννεεευυυςςςθθθ γγγιιιααα τττοοουυυσσσ δδδιιιοοορρρααατττιιικκκοοοφφφσσσ θθθγγγεεεμμμόόόνννεεεσσσ κκκαααιιι

ςςςτττρρρααατττθθθγγγοοοφφφσσσ τττοοουυυ ΜΜΜεεεςςςαααίίίωωωνννααα...

ΕΕΕκκκεεείίίνννααα τττααα δδδιιιδδδάάάγγγμμμααατττααα ιιιττταααννν αααρρρκκκεεετττάάά γγγιιιααα όόόςςςοοουυυσσσ ιιιττταααννν

ζζζξξξυυυπππνννοοοιιι ϊϊϊςςςτττεεε νννααα εεεξξξεεελλλίίίξξξοοουυυννν τττθθθννν ςςςτττρρρααατττιιιωωωτττιιικκκιιι τττααακκκτττιιικκκιιι

τττοοουυυσσσ...

ΌΌΌςςςοοοιιι δδδεεεννν τττοοο κκκααατττάάάφφφεεερρρννναααννν……… δδδεεεννν εεεπππιιιβββίίίωωωννναααννν...

Page 45: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

HH ααρρχχιι ττοουυ ττζζλλοουυσσ ττθθσσ ΛΛπππποοςςφφννθθσσ Είναι απορίασ άξιο γιατί επιλζχτθκε ςτθ μάχθ του Κρεςφ αυτι θ τακτικι από τουσ Γάλλουσ και ακόμα πιο περίεργο πωσ ςυνεχίςτθκε για τόςθ ϊρα και με τζτοιο θρωιςμό θ αυτοκυςία τουσ. Εντοφτοισ, ςφμφωνα με τα πολεμικά ιδεϊδθ τθσ εποχισ, μπορεί να κρικεί ωσ δικαιολογθμζνο. το πζρασ των αιϊνων, θ ιςχφσ του ζφιππου πολεμιςτι αυξανόταν ραγδαία, ιδιαίτερα μετά τθν ευρεία χριςθ των αναβολζων. Σο φεουδαρχικό ςφςτθμα ςτθρίχτθκε ςε αυτιν ακριβϊσ τθν δφναμθ των ιππζων, για να επιβραβεφει και ςυνάμα να δεςμεφει ςαν προςτάτεσ τθσ εκάςτοτε βαςιλικισ αυλισ τουσ ικανότερουσ από όλουσ τουσ μαχθτζσ που μποροφςαν να ςυντθριςουν και να χρθςιμοποιιςουν ζνα πολεμικό άλογο. Οι ιππότεσ και ο ιπποτικόσ κϊδικασxiii δθμιουργικθκαν πάνω ςε αυτιν τθν βάςθ, ειςάγοντασ ζνα

ςχεδόν «Ομθρικό» χαρακτιρα ςτο πεδίο των μαχϊν. Ο ευγενισ ιππότθσ κοιτοφςε κυριολεκτικά αφ’ υψθλοφ πάνω από το άλογό του οποιονδιποτε δεν ιταν ευγενικισ

καταγωγισ και μζςα ςτθν φρενίτιδα τθσ μάχθσ, αναηθτοφςε να πολεμιςει με κάποιον αντάξιο του ϊςτε να προςκζςει δόξα ςτο όνομα του, ςε περίπτωςθ που τον νικοφςε. Θ ντροπι ιταν χειρότερθ από τον κάνατο, αν τρεπόταν ςε φυγι λόγω δειλίασ. Σο φαινόμενο αυτό επθρζαςε και τον τρόπο κατά τον οποίο διεξάγονταν οι μεςαιωνικζσ μάχεσ. Οι ακόλουκοι των μοναρχϊν και των ιπποτϊν υποτελϊν τουσ, παραςφρονταν, αναγκαςτικά κα ζλεγε κανείσ, από τισ θρωικζσ επελάςεισ τουσ με αποτζλεςμα να δθμιουργείται ζνα ανοργάνωτο τοπίο ςτθν μάχθ, χωρίσ ιδιαίτερουσ τακτικοφσ ελιγμοφσ, όπου οι ικανότεροι και θρωικότεροι μαχθτζσ και όχι ο καλφτεροσ ςτρατθγόσ, κακόριηαν τθν ζκβαςθ τθσ μάχθσ. Βζβαια, λόγω τθσ ςυνεχοφσ εξζλιξθσ των όπλων και τθσ κωράκιςθσ, θ ανωτζρω πρακτικι οδθγοφςε πάρα πολφ ςυχνά ςε νίκεσ, λόγω τθσ υπζρτερθσ πολεμικισ αξίασ των βαριά αρματωμζνων ζναντι των υπόλοιπων ελαφρά οπλιςμζνων. Θ χριςθ πανοπλίασ από τουσ ιππότεσ και τουσ υπόλοιπουσ men-at-arms τουσ προςτάτευε αποτελεςματικά από τα περιςςότερα χτυπιματα που δζχονταν, εκτόσ αν αυτά ζβριςκαν κάποιο αδφνατο ςθμείο

Κάκετεσ εφορμιςεισ ζφιππων ςιδθρόφρακτων: Μία πρακτικι που

χαρακτιριηε τουσ πρϊιμουσ μεςαιωνικοφσ ςτρατοφσ. Ζτςι

εκμεταλλεφονταν με τον καλφτερο τρόπο τθν δφναμθ κροφςθσ των

καλά εξοπλιςμζνων ιππζων και ικανοποιοφςαν τον εγωιςμό των

ευγενϊν ιπποτϊν. Ωςτόςο ο 14οσ

αιϊνασ ειςιγαγε πολλά μζτρα

αντιμετϊπιςθσ τθσ εν λόγω τακτικισ.

Page 46: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

τθσ κωράκιςθσ. Ο ανκεκτικόσ χάλυβασ των πανοπλιϊν είχε καταςτιςει τθν ζννοια τθσ ευελιξίασ ωσ παρωχθμζνθ και παρζςυρε τουσ μαχθτζσ ςε κάκετεσ εξορμιςεισ με τθν ςιγουριά τθσ προςταςίασ.

Αυτζσ οι αξίεσ πλθμμφριηαν το αίμα των ςιδθρόφρακτων Γάλλων ιπποτϊν ςτθν μάχθ του Κρεςφ και θ ευφυισ ςφλλθψθ του Άγγλου βαςιλιά να αφιππεφςει καταρχιν τουσ δικοφσ του men-at-arms, πράξθ «αιρετικι» για τα δεδομζνα τθσ εποχισ, και να ςτθρίξει τον ςτρατό του ςτουσ «υποδεζςτερουσ» ελαφροφσ τοξότεσ, είχε εξοργίςει τουσ Γάλλουσ που τουσ είχαν

υποτιμιςει. Θ αλαηονεία των τελευταίων, τουσ οδιγθςε ςτο αναίτιο μακελειό τουσ, μιασ και χωρίσ το παραμικρό ςχζδιο, κατατροπϊκθκαν από μία πολφ μικρότερθ ςτρατιωτικι δφναμθ, πράγμα που δεν κα ςυνζβαινε αν υπιρχε θ παραμικρι ςφνεςθ. Και παρ’ όλο που ζβλεπαν ότι όλα εξελίςςονταν εισ βάροσ τουσ, αρνοφνταν να αλλάξουν ςτάςθ, διότι απαξίωναν τουσ αντιπάλουσ τουσ ςε τζτοιο βακμό που νόμιηαν ότι κα τουσ εξιλζωνε μόνο θ «δίκαιθ» επικράτθςι τουσ, θ οποία κα ςυνζβαινε φυςιολογικά, αν ενζμεναν ςτον εγωιςμό και θρωιςμό τουσ. Επιπρόςκετα, οι ιττεσ των

υπεροπτϊν Άγγλων και Γάλλων από ςυνονκυλεφματα κατϊτερων αγροτϊν, ςυςπειρωμζνων ςε δορατοφόρεσ φάλαγγεσ, όπωσ ςτο Μπάνοκμπερν και Κουρτρζ, ιταν ο προπομπόσ αυτοφ που κα επακολουκοφςε τον 15ο και 16ο αιϊνα, όταν οι πόλεισ ζγιναν ακόμα

πιο πλοφςιεσ και ανεξάρτθτεσ και μποροφςαν να οργανϊνουν πεικαρχθμζνεσ και καλά εξοπλιςμζνεσ πολιτοφυλακζσ, με πιο επιτυχθμζνθ μορφι αυτι των Ελβετϊν. Οι γελοιοποίθςθ τθσ Γερμανικισ Βαςιλικισ Δυναςτείασ από τουσ Ουςςίτεσ, ιταν το επιςτζγαςμα τθσ απαξίωςθσ που άρχιςε να υφίςταται πλζον θ ίδια θ Λπποςφνθ.

Οι ευγενείσ ιππότεσ ζψαχναν να εντοπίςουν κάποιον “ιςάξιο” τουσ

μζςα ςτο χάοσ μίασ πολεμικισ ςφγκρουςθσ, αγνοϊντασ ωσ επί τω

πλείςτον τθν μονομαχία με κάποιον “υποδεζςτερο” πεηό, εκτόσ αν

κρινόταν απαραίτθτο. Οι ίδιοι δεν κινδφνευαν τόςο από μία άμεςθ

κανάτωςθ, μιασ και ςυνζφερε περιςςότερο να αιχμαλωτιςτοφν και να

ανταλλαχκοφν με λφτρα παρά να φονευκοφν. Δυςτυχϊσ δεν είχαν τθν

ίδια τφχθ οι άςθμοι ςτρατιϊτεσ, που όχι μόνο ςφάηονταν αδιακρίτωσ

αλλά ςυχνότερα εκτελοφνταν αντί να αιχμαλωτιςτοφν.

Page 47: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΘΘ εεξξζζλλιιξξθθ ττθθσσ ςςττρρααττοολλόόγγθθςςθθσσ Οι μεςαιωνικοί ςτρατοί, λόγω τθσ ιδιομορφίασ τθσ ςφνκεςθσ τουσ από ετερόκλθτουσ και πολυπλθκείσ χωροδεςπότεσ, ςπανίωσ ζφταναν μεγάλουσ αρικμοφσ, αφοφ οι πόλεμοι είχαν ςυνικωσ τοπικό χαρακτιρα και πραγματοποιοφνταν μεταξφ των ςυνορευόντων μοναρχϊν, οι οποίοι επιδίδονταν περιςςότερο ςε επιδρομζσ ςτθν φπαικρο και πολιορκίεσ παρά ςε γενικευμζνεσ πολυάρικμεσ ςυρράξεισ. Ο κάκε μονάρχθσ προςτάτευε τθν τακτικι φρουρά και περιουςία του, πίςω από τα τείχθ του κάςτρου του, επιβλζποντασ αςφαλισ από εκεί τθν γθ που του αναλογοφςε, το φζουδο όπωσ λεγόταν. Αν κάποιοσ ικελε να καταλάβει αυτι τθ περιοχι, ζπρεπε ουςιαςτικά να κατακτιςει το κάςτρο. Αυτό απαιτοφςε ςυχνά μία χρονοβόρα πολιορκία ι μία αιματθρι απευκείασ επίκεςθ, θ οποία ςιμαινε τθ βζβαιθ κυςία πάρα πολλϊν ςτρατιωτϊν. Ζχοντασ αποκτιςει τθν απαραίτθτθ προςταςία από τα φροφρια τουσ και μεγάλθ ςυγκζντρωςθ πλοφτου, οι μονάρχεσ ςχθμάτιηαν μεταξφ τουσ εφκραυςτεσ ςυμφωνίεσ «κυρίων», υποςχόμενοι αλλθλοβοικεια ςε καιρό πολζμου.

τθν ιςτορία αναφζρονται πολλζσ μεγάλεσ πεδινζσ μάχεσ που εξελίχκθκαν κατά τθν διάρκεια του Μεςαίωνα. Εντοφτοισ, δεν υπάρχουν αρκετζσ πθγζσ που να εξιςτοροφν με ακρίβεια όλεσ τισ μικρζσ και μεγάλεσ πολιορκίεσ που αδιάκοπα ςυνζβαιναν κατά τθν διάρκεια τθσ ταραχϊδουσ αυτισ περιόδου.

Ουςιαςτικά δεν υπιρχε ςυνεχζσ χρονικό διάςτθμα ειρινθσ για κανζνα φεουδαρχικό κράτοσ, εκτόσ από εποχικζσ εκεχειρίεσ, όταν εξαντλοφνταν από τισ διαρκείσ προςτριβζσ μεταξφ τουσ. χεδόν κάκε μζρα διακυβεφονταν τα ςυμφζροντα των τοπικϊν μοναρχϊν από τουσ γειτονικοφσ αντιπάλουσ τουσ και ςυχνότερα αυτά αποφαςίηονταν με τθν δφναμθ του ξίφουσ παρά με τθν διπλωματία. Θ καταςκευι των πάμπολλων κάςτρων, είχε δθμιουργιςει ζνα αςυντόνιςτο αλλά αποτελεςματικό οχυρωματικό ζργο, κατά μικοσ ολόκλθρθσ τθσ γθραιάσ θπείρου. Αυτό εξαςφάλιηε τθν δφναμθ και τθν ακεραιότθτα εκείνων που τα κατείχαν, δθμιουργϊντασ ζνα ατζρμονο παιχνίδι εξουςίασ μεταξφ τουσ.

Λόγω του μεγζκουσ τθσ ιςχφοσ που χρειαηόταν για να καταλθφκεί ζνα κάςτρο, οι πολζμαρχοι προτιμοφςαν τθν πολφμθνθ και ανιαρι πολιορκία του, παρά να υποςτοφν βαριζσ απϊλειεσ επιχειρϊντασ μία ζφοδο. Αυτό ιταν και το γενικό ςκθνικό που επικρατοφςε. Μικροί ευζλικτοι ςτρατοί μοναρχϊν λεθλατοφςαν τθν ενδοχϊρα των αςκενζςτερων γειτόνων τουσ, πολιορκοφςαν και εξανάγκαηαν τον εχκρό τουσ να παραδοκεί με ευνοϊκοφσ όρουσ θ τελικά εγκατζλειπαν τθν προςπάκεια τουσ όταν ζλθγε θ χρθματικι ςυμφωνία με τουσ μιςκοφόρουσ τουσ. πάνια ζπαιρναν μζροσ ςε εκςτρατείεσ μεγάλθσ διάρκειασ και ακόμα πιο ςπάνια ςυντονίηονταν για να πολεμιςουν υπερμαχοφμενοι μίασ ευρφτερθσ ςυμμαχίασ.

Όταν όμωσ ςυνζβαινε το τελευταίο, όπωσ ςτθν περίπτωςθ του Εκατονταετοφσ Πολζμου, τότε οι πεδινζσ μάχεσ ιταν ςυχνζσ, βίαιεσ και αιματθρζσ. Ακόμα και ςε αυτι τθν περίπτωςθ, οι ςτρατοί που ςυγκεντρϊνονταν δεν ζφταναν τουσ αρικμοφσ του μακρινοφ παρελκόντοσ (πχ. Ελλθνιςτικι περίοδοσ), μιασ και θ ζννοια του μεγάλου ζκνουσ-κράτουσ είχε πάψει να υφίςταται κατά τον μεςαίωνα, λόγω των πάμπολλων αυτοδιοικοφμενων περιφερειϊν των χωροδεςποτϊν. Θ υπζρμετρθ διαίρεςθ τθσ γθσ είχε κάνει τον ζλεγχό τθσ δυςκολότερο και τθν ςτρατολόγθςθ μία υπόκεςθ πολφ ςυνκετότερθ.

Page 48: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Υςτερα από ατελείωτουσ πολζμουσ και αμφίρροπεσ διαμάχεσ, φζουδα και επικράτειεσ άλλαηαν χζρια, όπωσ τα φφλλα ςε μία τραπουλόχαρτα. Αυτόσ που τελικά κατζλθγε να ζχει τθν περιςςότερθ γθ και τουσ ιςχυρότερουσ ςυμμάχουσ αναγνωριηόταν ωσ ο δυνατότεροσ απ’ όλουσ και χαρακτθριηόταν ο βαςιλιάσ τουσ. Κάκε ιςχυρόσ άρχοντασ που κατείχε γθ, είτε από κλθρονομιά, είτε από προςωπικι κατάκτθςθ, τθν προςτάτευε μιςκϊνοντασ τθν ςτουσ ικανότερουσ και πιο πιςτοφσ πολεμιςτζσ του. Θ μίςκωςθ γθσ ςτουσ ακόλουκουσ δεν ςτοίχιηε τίποτα ςε ζναν μονάρχθ αφοφ όχι μόνο ζτςι τθν διαχειριηόταν ευκολότερα αλλά πλθρωνόταν είτε με «φόρο αίματοσ»xiv από τουσ ακολοφκουσ, είτε με τον χρθματικό φόρο ςκουτάη που τουσ απάλλαςςε από αυτιν τθν υποχρζωςθ. Ο φόροσ ςκουτάη κακϊσ και άλλοι τροφοδοτοφςαν τθν πλθρωμι μιςκοφόρων, ςυχνά αιμοδιψϊν τυχοδιωκτϊν που δεν είχαν τίποτα να χάςουν, οφτε οικογζνεια, οφτε γθ. Ζνασ μιςκοφορικόσ ςτρατόσ ιταν ακριβότεροσ αλλά μποροφςε να χρθςιμοποιθκεί για μεγαλφτερο διάςτθμα από 40 θμζρεσ, τθ ςυνικθ διάρκεια ετιςιασ ςτρατιωτικισ κθτείασ των φεουδαρχικϊν ακολοφκων. Με

Κάκε ιππότθσ είχε τθν υποχρζωςθ να ςτρατολογεί ομάδεσ κλθρωτϊν πολεμιςτϊν ςε ειδικότθτα και αρικμό

ανάλογα με τθν γθ που του αναλογοφςε, ςαν το κατϊτερο μζλοσ μίασ φεουδαρχικισ κάςτασ. Θ δφναμθ κάκε

ομάδασ (Λπποτικι Λόγχθ) ςπανίωσ ξεπερνοφςε τουσ 10 άντρεσ και απαρτιηόταν από προκακοριςμζνο τφπο

ςτρατιωτϊν. Όταν ερχόταν θ ςτιγμι που τον καλοφςε ο άρχοντάσ του, ζπρεπε οπωςδιποτε να παρουςιαςτεί με τον

ςυμφωνθμζνο αρικμό Λογχϊν, αλλιϊσ κα διακυβεφονταν οι τίτλοι ιδιοκτθςίασ του. Οι ςυγκεντρωμζνεσ Λπποτικζσ

Λόγχεσ απάρτιηαν το ςφνολο ενόσ φεουδαρχικοφ ςτρατοφ που διοικοφταν από ζνα μονάρχθ. Οι ςτρατιϊτεσ που

ιταν απλοί ακόλουκοι (κάτοικοι τθσ ναυλωμζνθσ γθσ) ςυνικωσ δεςμεφονταν για χρονικό διάςτθμα 40 θμερϊν και

μετά γφριηαν ςτα ςπίτια τουσ. Ωςτόςο, οι εφποροι ιππότεσ και κατ’ επζκταςθ οι μονάρχεσ, μποροφςαν να

αγοράηουν μιςκοφόρουσ και ζτςι να επεκτείνουν τθν διάρκεια των εκςτρατειϊν τουσ. Αρκετοί μονάρχεσ, ιδίωσ ο

βαςιλιάσ, δθμιουργοφςαν τακτικοφσ ςτρατοφσ με αυτόν τον τρόπο, προςελκφοντασ άτομα για ςτρατιωτικι καριζρα.

Με αυτόν τον τρόπο εξαςφάλιηαν ζνα ςτακερό και εκπαιδευμζνο ςτρατό που τουσ προςτάτευε από επαναςτάςεισ

ενϊ αποκάρρυνε ςυνομωςίεσ, προδοτικϊν διακζςεων, άλλων μοναρχϊν.

Page 49: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

αυτόν τον μεικτό τρόπο, οι μονάρχεσ ςυντθροφςαν τουσ πολυετείσ πολζμουσ τουσ, αποκτϊντασ τισ τεράςτιεσ περιουςίεσ τουσ από λεθλαςίεσ και κατακτιςεισ.

Ο κάκε μονάρχθσ με τουσ ιππότεσ του αποτελοφςαν το επίλεκτο ζφιππο ςϊμα ενόσ τυπικοφ μεςαιωνικοφ ςτρατοφ και οι επαγγελματίεσ ακόλουκοι των ιπποτϊν (men-at-arms) ςυμπλιρωναν το ςφνολο τθσ κφριασ δυνάμεωσ κροφςθσ του.

Οι διάφορεσ υποδιαιρζςεισ των υποτελϊν ακολοφκων, ομαδοποιοφντο ςε μικρότερεσ ςτρατολογικζσ μονάδεσ, βαπτιηόμενεσ με ποικίλα ονόματα, με πιο διαδεδομζνο

τθν «Λόγχθ»xv, μία ορολογία που ςυναντάτο κατά τον Εκατονταετι Πόλεμο. Αυτι αποτελείτο από μικροφσ αρικμοφσ ςτρατιωτϊν που κάκε ιππότθσ υποςχόταν ςτον άρχοντα του, όποτε εκείνοσ του το ηθτοφςε. Αυτό δθμιουργοφςε ζνα αλυςιδωτό ςφςτθμα ςτρατολόγθςθσ το οποίο διαςφάλιηε τθν τακτικι δφναμθ ενόσ ολόκλθρου βαςιλείου. Ζτςι για παράδειγμα οι ιππότεσ, οι κατϊτεροι ςτθν φεουδαρχικι ευγενικι τάξθ, ςυμφωνοφςαν να παρζχουν ςτουσ άρχοντεσ τουσ από τουλάχιςτον μία «Λόγχθ», ανάλογθ τθσ αξίασ τθσ γθσ που είχαν δανειςτεί. Μία τυπικι ιπποτικι «Λόγχθ» αποτελείτο από εκπαιδευμζνουσ ακόλουκουσ, ζφιππουσ men-at-arms, λογχοφόρουσ, τοξότεσ και άλλεσ ειδικότθτεσ. τθ ςυνζχεια οι άρχοντεσ, οι διάφοροι βαρόνοι, δοφκεσ, κόμθδεσ και άλλοι παρόμοιων αξιωμάτων παρουςίαηαν τον ςτρατό από τισ ςυγκεντρωμζνεσ «Λόγχεσ» που είχαν υποςχεκεί με τθν ςειρά τουσ ςτον αφζντθ τουσ, τον βαςιλιά. Σο ςυνολικό πλικοσ των πολεμιςτϊν, που τισ απάρτιηε κατανζμετο ανάλογα με τθν ιδιότθτα του κάκε ςτρατιϊτθ και το υψθλόβακμο πρόςωπο που υπθρετοφςε, ςε ευρφτερεσ παρατάξεισ. Αυτζσ οι ξεχωριςτζσ παρατάξεισ αποτελοφςαν τθν ςυνολικι δφναμθ κάκε φεουδαρχικοφ ςτρατοφ. υνικωσ δεν είχαν καμία διοίκθςθ από αξιωματικοφσ αλλά υπάκουαν ςτισ γενικζσ εντολζσ που μεταφζρονταν

Θ απόδοςθ γθσ από ζναν μονάρχθ ςε πιςτοφσ ακόλουκουσ ιταν μία

πρακτικι θ οποία είχε ξεκινιςει από τθν εποχι των φραγκικϊν

βαςιλείων. Θ κλθρονομιά αυτι, από γενιά ςε γενιά, και φςτερα από

αιϊνεσ πολζμου και κατακτιςεων, δθμιοφργθςε ιςχυρζσ κάςτεσ που

ςτθ ςυνζχεια εξελίχκθκαν ςε ολόκλθρα βαςίλεια.

Σα Χεραλδικά ςφμβολα απεικονίηονταν κυρίωσ ςτθν

αςπίδα, τον ρουχιςμό και τισ ςθμαίεσ, βοθκϊντασ

τουσ ςτρατιϊτεσ να αναγνωρίηουν τον φίλο από τον

εχκρό. Αποτελοφςαν μία καλλιτεχνικι επιςτιμθ που

χρθςιμοποιείται για τυπικοφσ ςκοποφσ από τουσ

βαςιλικοφσ οίκουσ ακόμα και ςιμερα.

Page 50: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

από τθν κεντρικι διοίκθςθ ι από ζναν ανϊτερο ευγενι ιππότθ. Αυτό υποβοθκείτο με τουσ λαβαροφόρουσ και τα ξεχωριςτά εμβλιματα του κάκε βαςιλικοφ οίκου ι φζουδου και ζτςι με ζνα ςυγκεχυμζνο τρόπο ακολουκοφςαν τθν πορεία τουσ, όπωσ ζνα καλά οργανωμζνο κοπάδι, κα ζλεγε κανείσ. Αυτά τα οικόςθμα ιταν ζνα πολφπλοκο ςφςτθμα αναγνϊριςθσ των ευγενϊν, γνωςτό ωσ «Εραλδικό», που τουσ βοθκοφςε να ξεχωρίηουν τουσ φίλιουσ από τουσ εχκροφσ. Χωρίσ αυτό το ςφςτθμα, κα ιταν αδφνατο να διακρικοφν ποιοι πολεμοφν με ποιουσ, μιασ και οι ςτολζσ του κάκε πολεμιςτι δεν υπάκουαν ςε κάποιο ομοιογενι κανόνα.

Όςο θ φπαικροσ εριμωνε από τθν φτϊχεια, τισ

επιδθμίεσ και τουσ ατελείωτουσ πολζμουσ, οι

χωροδεςπότεσ δυςκολεφονταν πλζον να

ςτρατολογιςουν ικανοποιθτικοφσ αρικμοφσ

ςτρατιωτϊν μόνο από τθν γθ τουσ. Ζτςι ολοζνα και

πιο ςυχνά κατζφευγαν ςτθν αγορά μιςκοφόρων.

Από τθν άλλθ, οι μεγαλφτερεσ πόλεισ που

κατάφερναν να ευδοκιμιςουν λόγω τθσ

ςτρατθγικότερθσ κζςθσ τουσ, ζγιναν

ςθμεία ςυςςϊρευςθσ των κατοίκων. Σο

γεγονόσ αυτό αποδυνάμωςε τουσ

πάμπολλουσ τοπικοφσ φεουδάρχεσ, οι

οποίοι ιταν περιςςότερο εξαρτθμζνοι

από τθν γθ τθσ υπαίκρου και απ’ ότι

φάνθκε ενδυνάμωςε τισ ιςχυρζσ

βαςιλικζσ δυναςτείεσ. Εκείνεσ ιλεγχαν

αυτά τα αςτικά κζντρα φςτερα από

χρόνια πολζμων, εξεγζρςεων και

κλθρονομιϊν. Οι τυπικοί φεουδαρχικοί

ςτρατοί πλθροφνταν ςχεδόν εξ

ολοκλιρου από τουσ ζφιππουσ ιππότεσ

και τισ «Λόγχεσ» των ακολοφκων τουσ.

Ζνασ ςιδθρόφραχτοσ ιππότθσ, με μία

ηωι αφιερωμζνθ ςτα πεδία των μαχϊν,

ικανόσ να ιππεφει, να χειρίηεται ςπακί,

λόγχθ και αςπίδα ιταν ςαν πολεμιςτισ

Ζνασ ιππότθσ ιταν αφοςιωμζνοσ ςτον

άρχοντά του μζχρι κανάτου, κυρίωσ γιατί τα

προςωπικά του ςυμφζροντά εξαρτιόνταν

άμεςα από εκείνον. Αποτελοφςε ζναν

πανίςχυρο πολεμιςτι, πολφ καλά

εξοπλιςμζνο και με περίςςια υπερθφάνεια…

ςε βακμό που τον ζκανε τόςο ατίκαςο και

αλαηόνα, που τον ζκανε ανυπάκουο και

απείκαρχο μζςα ςτο πεδίο τθσ μάχθσ.

Σα πλοφςια αςτικά κζντρα ιταν πθγζσ χιλιάδων υποψιφιων

πολιτοφυλάκων, οι οποίοι με ζναν τυποποιθμζνο και φτθνό

εξοπλιςμό μποροφςαν να δθμιουργιςουν πολυάρικμουσ,

πεικαρχθμζνουσ και αποτελεςματικοφσ ςτρατοφσ. Οι

λογχοπζλεκεισ, τα λογχοδρζπανα, οι βαλλίςτρεσ, τα μακριά

δόρατα, τα όπλα πυρίτιδασ χρειάηονταν μόνο μία περιοδικι

εκπαίδευςθ και όχι μία δια βίου αφοςίωςθ όπωσ απαιτοφςε θ ηωι

ενόσ ιππότθ ι ενόσ τοξότθ. Ωςτόςο, φάνθκε ιςτορικά ότι αυτό δεν

ζπαιηε πλζον τόςο μεγάλο ρόλο, αφοφ οι επιτυχίεσ τουσ

διαδζχονταν θ μία τθν άλλθ.

Page 51: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

κατά πολφ ανϊτεροσ και ανεξάρτθτοσ από οποιονδιποτε άλλο. τθν πράξθ όμωσ,

μποροφςε πλζον να νικθκεί από μία εκπαιδευμζνθ ομάδα πολιτοφυλάκων που ςτοίχιηε

πολφ λιγότερο και εκπαιδευόταν μζςα ςε λίγουσ μινεσ ςτθν ςυλλογικι χριςθ μακρϊν

δοράτων ι όπλων πυρίτιδασ. Θ φρουρά κάκε μεγάλθσ πόλθσ μποροφςε να ςυντάξει

χιλιάδεσ από αυτοφσ ςε μικρό χρονικό διάςτθμα, αφοφ εκείνοι ικελαν να υπεραςπιςτοφν

τον πλοφςιο τόπο τουσ πιο πρόκυμα απ’ ότι οι ςπαραγμζνοι αγρότεσ των χωριϊν τθσ

υπαίκρου. Με μία εκτεταμζνθ φορολογία, οι δυναςτικοί βαςιλιάδεσ, όπωσ ο Γάλλοσ

Φραγκίςκοσ ο Αϋ, αποκόμιηαν μεγάλα κζρδθ και μποροφςαν να ςυντθροφν πολυάρικμουσ

τακτικοφσ ςτρατοφσ από εκνοφυλακζσ των μεγάλων πόλεων, πλθρϊνοντασ πολίτεσ που

ιταν πρόκυμοι να ακολουκιςουν μία τακτικι ςτρατιωτικι καριζρα χωρίσ τθν υποχρεωτικι

εξάρτθςθ από κάποιον γαιοκτιμονα πζραν του βαςιλιά. Αυτό παρζκαμπτε φανερά τουσ

άλλοτε ιςχυροφσ φεουδάρχεσ που ιταν υποτελείσ των βαςιλιάδων. Πλζον δεν ιταν και

τόςο αναγκαίοι αφοφ ςε πολλζσ περιπτϊςεισ τουσ απαγορευόταν ακόμα και θ ελεφκερθ

πρωτοβουλία δθμιουργίασ προςωπικοφ ςτρατοφ, αν δεν ιταν υπογεγραμμζνθ από τον

ίδιο τον βαςιλιά. Δεν ιταν κάτι καινοφργιο ςαν γεγονόσ, αλλά είχε να ςυμβεί μερικζσ

εκατοντάδεσ χρόνια ςε τόςο εκτεταμζνο βακμό, ίςωσ λόγω τθσ βακφτατθσ οικονομικισ

κρίςθσ τθσ μεςαιωνικισ εποχισ. Οι ςτρατοί τθσ νζασ εποχισ του 16ου αιϊνα ιταν μεγάλοι

και τακτικοί ϊςτε να προλαβαίνουν ειςβολζσ και λεθλαςίεσ, αφοφ τα κάςτρα ζπαψαν να

προςδιορίηουν τθν αςφάλεια μίασ αυτόνομθσ χωροδεςποτείασ, εφόςον κατζρρεαν

γριγορα από τον βομβαρδιςμό των πανίςχυρων κανονιϊν. Θ φεουδαρχία κατζρρεε μαηί

τουσ, όπωσ και θ ιπποςφνθ. Οι εκνικοί ςτρατοί αναςθκϊνονταν για να υπεραςπιςτοφν τα

πάτρια εδάφθ, προςδιοριηόμενα από τισ ομοιογενείσ εκνότθτεσ που αναβίωνε θ

αναγεννθςιακι αναμόρφωςθ. Ζνασ βαςιλιάσ, ο αφζντθσ όλων, αναλάμβανε να πρεςβεφει

αυτι τθ νζα ιδζα, ενδυναμϊνοντασ τθν αναγζννθςθ νζων αυτοκρατοριϊν, που κα

επεκτείνονταν μζχρι τθν μακρινι ιπειρο τθσ Αμερικισ.

Page 52: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Οι Landsknechts αποτελοφν ίςωσ το πιο λαμπρό παράδειγμα τθσ

επίπτωςθσ τθσ νζασ τάξθσ πραγμάτων που επζφερε θ ανάγκθ τθσ

δθμιουργίασ μεγαλφτερων τακτικϊν ςτρατϊν.

Ο αυτοκράτορασ τθσ Αγίασ Ρωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ, Μαξιμιλιανόσ

ο Αϋ, δθμιοφργθςε τισ πρϊτεσ μονάδεσ από Landsknechts,

ςτρατολογϊντασ άντρεσ τθσ Βόρειασ Γερμανίασ, για να καλφψει τισ

ανάγκεσ του για μεγάλθ μάηα ςτρατιωτϊν κατά τθν διάρκεια των

Βουργουνδικϊν Πολζμων.

Τπιρξε μεγάλθ ανταπόκριςθ, αφοφ ο ςπαραγμόσ τθσ υπαίκρου

άφθνε ελάχιςτεσ επιλογζσ για δουλειά ςτα αςτικά κζντρα, και ζτςι

μία ςτρατιωτικι καριζρα κεωρείτο πλζον μία ευκαιρία για πολλοφσ

απελπιςμζνουσ ανκρϊπουσ τθσ περιοχισ.

Οργανϊκθκαν κατά τα πρότυπα του Ελβετικοφ ςτρατοφ,

εξοπλιςμζνοι με μακριά δόρατα και λογχοπζλεκεισ αλλά αντίκετα

με τουσ Ελβετοφσ, ζδωςαν μεγάλθ αξία ςτα όπλα πυρίτιδασ και τισ

μεγάλεσ ςπάκεσ, για να υποςτθρίηουν τισ φάλαγγεσ τουσ.

Ο πόλεμοσ για αυτοφσ δεν ιταν παρά μία ςτακερι δουλειά. Θ

αυξθμζνθ ηιτθςθ για μιςκοφόρουσ από τισ βαςιλικζσ δυναςτείεσ,

οδιγθςε πολλοφσ τυχοδιϊκτεσ να κατευκυνκοφν ςτα ςτρατολογικά

κζντρα τθσ Βόρειασ Γερμανίασ για να ςτελεχϊςουν τα τάγματά

τουσ.

Τπιρχε ζνασ κοινόσ παρανομαςτισ για τουσ Landsknechts: θ

προςταςία τθσ Αυτοκρατορίασ. Αν λοιπόν ζνα μιςκοφορικό τάγμα

ςυμμαχοφςε με τον εχκρό, αυτόματα γινόταν το κόκκινο πανί για

τα υπόλοιπα.

Θ “Μαφρθ Μπάντα” ιταν μία τζτοια περίπτωςθ ενόσ τάγματοσ που

είχε πολεμιςει μαηί με τουσ Γάλλουσ ςτθν μάχθ τθσ Πάβια. Κανείσ

τουσ δεν ζμεινε ηωντανόσ μετά τθν νίκθ των αυτοκρατορικϊν

ςτρατευμάτων.

Page 53: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΘΘ εεξξζζλλιιξξθθ ττθθσσ τταακκττιικκιισσ Ζνασ τυπικόσ φεουδαρχικόσ ςτρατόσ χωριηόταν ςυνικωσ ςε τρία μεγάλα μζρθ ι «Μάχεσ», όπωσ ςυχνά αναφζροντο: τθν «Εμπροςκοφυλακι», τθν «Κυρίωσ Γραμμι» και τθν «Οπιςκοφυλακι»xvi. Με αυτιν τθν ςειρά βάδιηαν μζχρι να φτάςουν ςτο πεδίο τθσ μάχθσ και όταν ο χϊροσ επζτρεπε να αναπτυχκοφν πλιρωσ, θ κυρίωσ γραμμι καταλάμβανε το κζντρο, θ εμπροςκοφυλακι το δεξί κζρασ και θ οπιςκοφυλακι το αριςτερό. Αυτό άλλαηε όταν υπιρχε ςτενότθτα χϊρου και ςυχνά θ εμπροςκοφυλακι με τθν κυρίωσ γραμμι ςχθμάτιηαν τθν ενιαία γραμμι επίκεςθσ ενϊ αρκετζσ φορζσ τοποκετοφνταν όπωσ ακριβϊσ βάδιηαν, δθλαδι θ εμπροςκοφυλακι ιταν μπροςτά και θ οπιςκοφυλακι ςτο τζλοσ. Οι ακροβολιςτζσ ιταν ςυχνότερα ζνα ξεχωριςτό διαιρετό κομμάτι του ςτρατοφ. Κάλυπταν τα ςθμεία ςφνδεςθσ των κυρίωσ μονάδων ι οδθγοφντο μπροςτά από τθν εμπροςκοφυλακι για να προκαλζςουν τθν επίκεςθ του αντιπάλου ςτρατοφ. Κάκε «Μάχθ» είχε ιππικό, πεηικό αλλά και ακροβολιςτζσ, αποτελϊντασ ζνα αυτόνομο και ξεχωριςτό ςϊμα. Δεν υπάρχει ομοιογενισ άποψθ από τουσ ιςτορικοφσ για το ποια ιταν θ ςυνικθσ ςφνκεςθ τθσ κάκε μίασ. Aπ’ ότι φαίνεται δεν είχε κάποιον ιδιαίτερο κανόνα παρά μόνο ομαδοποιοφςε

τουσ διάφορουσ χωροδεςπότεσ ανάλογα με τισ ςχζςεισ και τθν γειτνίαςθ που είχαν μεταξφ τουσ. Θ εν λόγω πρακτικι χρθςιμοποιικθκε κατά κόρον κατά τον Εκατονταετι Πόλεμο και οι ιςτορικζσ πθγζσ καταδεικνφουν, χωρίσ όμωσ να αποδεικνφουν ότι οι ςτρατοί παρατάςςοντο με αυτόν τον τρόπο, ςαν να ιταν μία κακιερωμζνθ τακτικι αλλά όχι μία γενικότερθ ςτρατιωτικι αρχι. Οι ανϊτεροι ςτθν φεουδαρχικι ιεραρχία, λάμβαναν τθν διοίκθςθ κάκε «Μάχθσ». Ο τρόποσ που επιτίκονταν ιταν ςυχνότερα κατά κφματα, με τθν «Εμπροςκοφυλακι» και τθν «Κυρίωσ Γραμμι» να ξεκινοφν είτε ταυτόχρονα είτε θ μία μετά τθν άλλθ, ανάλογα με τθν ςφνκεςθ τθσ κάκε «Μάχθσ» και τον περιβάλλοντα χϊρο. Υςτερα από μερικζσ βολζσ από τουσ ακροβολιςτζσ εφορμοφςε το ιππικό και το πεηικό ακολουκοφςε. Οι αγγλικοί ςτρατοί, ζχοντασ μεγάλο αρικμό τοξοτϊν, προτιμοφςαν να τουσ χρθςιμοποιοφν με τζτοιο τρόπο ϊςτε να προκαλοφν τθν επίκεςθ των αντιπάλων ςτρατϊν. Σο ίδιο ζπρατταν ςτρατοί απαρτιηόμενοι από πολυάρικμουσ βαλλιςτροφόρουσ. τρατοί που δεν είχαν επαρκζσ ιππικό, ςπανίωσ εφορμοφςαν πρϊτοι, διότι τουσ προλάβαινε το αντίπαλο ιππικό για να εκμεταλλευτεί τθν ορμι που αποκτοφςε επελαφνοντασ ςτον κενό χϊρο. Γι’ αυτό το λόγο εξεταηόταν προςεκτικά το ζδαφοσ ςτο οποίο κα διεξαγόταν θ μάχθ. Πάντα ζπρεπε να ευνοεί τθν ζφοδο των ιππζων εκτόσ αν ο ςτρατόσ ιταν πιο αδφναμοσ ςε αυτόν τον τομζα. τθν τελευταία περίπτωςθ, οι πεηικάριοι ζψαχναν κυριολεκτικά να «κρυφτοφν» ςε κάποιο

Page 54: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

λόφο ι δφςβατθ περιοχι ϊςτε να «γλυτϊςουν» από τθν οργι των ζφιππων ιπποτϊν. Βζβαια, όπωσ είδαμε, αυτι θ λφςθ ανάγκθσ οδθγοφςε και ςε μεγαλειϊδεισ νίκεσ, όπωσ ςτθν μάχθ του Κρεςφ. Οι ςτρατθγικοί ελιγμοί δεν προτιμοφντο, όχι μόνο γιατί κεωροφντο υποτιμθτικοί από τουσ ιππότεσ αλλά και γιατί ζνασ φεουδαρχικόσ ςτρατόσ ςπανίωσ εκςτράτευε για πολφ μεγάλο χρονικό διάςτθμα, με αποτζλεςμα να επιηθτείται θ αποφαςιςτικι ςφγκρουςθ. Εξαίρεςθ αποτελοφςαν οι μιςκοφορικοί ςτρατοί των Condottieri που διακρίκθκαν για τουσ ελιγμοφσ τουσ, επθρεάηοντασ ίςωσ και τισ μεταγενζςτερεσ εξελίξεισ ςε κάποιο βακμό. Όπωσ φαίνεται από τα προλεχκζντα, οι μεςαιωνικοί ςτρατοί δεν φθμίηονταν για τθν εκλεπτυςμζνθ τακτικι τουσ αλλά αυτό ιταν τελικά επιβεβλθμζνο, όπωσ περιγράφεται παρακάτω.

Page 55: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ
Page 56: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Σο φεουδαρχικό βαρφ ιππικό αποτελοφςε ζναν χείμαρρο ωμισ δφναμθσ που αν ζκανεσ το λάκοσ να ανακόψεισ τθν κάκετθ ορμι του, τον μετζτρεπεσ ςε ζνα ακίνδυνο ρυάκι. Θ βαριά τουσ πανοπλία, οι ατςάλινεσ μακριζσ λόγχεσ τουσ και θ ταχφτθτα των πολεμικϊν αλόγων τουσ, αποτελοφςαν ζνα φοβερό κζαμα που λίγοι μποροφςαν να αντζξουν. Και αυτό δεν οφείλετο μόνο ςτθν όψθ τουσ αλλά και ςτθν υπζρτερθ μαχθτικι τουσ δφναμθ. Είναι χαρακτθριςτικό πωσ εκείνθ τθν εποχι αναλογοφςαν ζναν ζφιππο ιππότθ ιςότιμο με τουλάχιςτον δζκα πεηοφσ. Ιταν λοιπόν τελείωσ φυςιολογικό να προςαρμόηεται θ επικετικι τακτικι αυςτθρά επάνω τουσ. Οι ιππείσ παρατάςςοντο ςε βάκοσ πάνω από τζςςερισ γραμμζσ και ςυχνότερα εφορμοφςαν πρϊτοι. Εκμεταλλευόμενοι τθν ορμι που αποκτοφςαν από τθν ταχφτθτα και τθ ςυνολικι μάηα του ςυνδυαςμοφ αναβάτθ και αλόγου, διοχζτευαν τθν τεράςτια ενζργεια τουσ ςτισ ιδθ κλονιςμζνεσ αντίπαλεσ παρατάξεισ από το κζαμα τθσ επζλαςθσ τουσ. Αν ο αντίπαλοσ ςτρατόσ άντεχε τθν πίεςθ τουσ, ςφντομα αντιμετϊπιηε και τα κφματα επικζςεων των πεηϊν μζχρι να λυγίςει οριςτικά. Δθλαδι, όπωσ βλζπουμε οι όροι είχαν αντιςτραφεί ςε ςχζςθ με τουσ αρχαιότερουσ χρόνουσ, όπου το ιππικό είχε υποςτθρικτικό ρόλο και χρθςιμοποιείτο περιςςότερο για να υπερφαλαγγίηει. Ο μεςαίωνασ είχε μετατρζψει το ιππικό ςε κφρια μονάδα κροφςθσ και το πεηικό ςε δευτερεφουςα δφναμθ. Άλλωςτε το ιππικό δεν κα ιταν τόςο αποτελεςματικό αν δεν εξορμοφςε πρϊτο αλλά μετά τθν ςφγκρουςθ των πεηϊν αφοφ ςίγουρα κα φόνευε κατά τθν επζλαςθ του και πολλοφσ φίλιουσ ορμϊντασ αδιακρίτωσ ςτθν ακακόριςτθ μάηα των διαμαχομζνων. Επίςθσ, αν τα άλογα ζμεναν ςτατικά ι δεν είχαν

Page 57: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

αρκετό χϊρο να αναπτφξουν μζγιςτθ ταχφτθτα εφόδου, θ επίκεςθ τουσ δεν προκαλοφςε ςε καμία περίπτωςθ τον όλεκρο που αναμενόταν. Γι’ αυτό τον λόγο αλλά και λόγω τθσ υπεροψίασ τουσ, όπωσ είδαμε, οι ιππότεσ ορμοφςαν πρϊιμα πάνω ςτον εχκρό που δεν είχε επαρκζσ ιππικό, διότι ιξεραν πωσ κα προκαλοφςαν μία ςφντομθ μάχθ με μεγάλεσ απϊλειεσ για τον αντίπαλο τουσ. Ο χείμαρροσ αυτόσ όμωσ ςταμάτθςε πάμπολλεσ φορζσ ςτο φράγμα των δοράτων και των διατρθτικϊν εκθβόλων όπλων του εκςυγχρονιςμζνου πεηικοφ.

Οι νζοι εξελιγμζνοι ςτρατοί είχαν πλζον επαρκι αντίμετρα απζναντι ςτο ιππικό και ζτςι

δεν μποροφςαν να εφαρμοςκοφν οι τακτικζσ του παρελκόντοσ. Θ αλικεια είναι πωσ το

ιππικό δεν ζχαςε ποτζ τθν δφναμι του. Σουναντίον μάλιςτα! Ο εξοπλιςμόσ και θ δφναμθ

κροφςθσ του είχαν φτάςει ςτο ηενίκ. Απλϊσ, τα όπλα πυρίτιδασ και οι εκπαιδευμζνεσ μάηεσ

των δορατοφόρων ιταν όχι μόνο αποτελεςματικά απζναντι τουσ αλλά και πολφ πιο

οικονομικά μζςα μάχθσ. Οι βαλλίςτρεσ και τα μακρά τόξα των Άγγλων ςυμπλιρωναν το

κακό για τουσ ςιδθρόφραχτουσ. Ιταν ςαν να είχε ξαναανακαλυφκεί ο τροχόσ! Οι ςτρατοί

του 16ου αιϊνα κφμιηαν ξανά τισ οργανωμζνεσ μακεδονικζσ φάλαγγεσ του 4ου π.Χ, όπωσ τισ

χειραγωγοφςε ο Μζγασ Αλζξανδροσ αλλά με πολφ πιο ςφγχρονα μζςα. Ο αςυγκράτθτοσ

θρωιςμόσ του φεουδαρχικοφ μεςαίωνα ζδωςε τθν ςκυτάλθ ςτθν μαεςτρία και τθν

πεικαρχεία των αναγεννθςιακϊν ςτρατϊν. Θ τακτικι ζγινε πιο επιφυλακτικι μιασ και το

ιππικό ιταν πανίςχυρο αλλά ευάλωτο ςτα νζα εκθβόλα όπλα και άχρθςτο απζναντι ςε μία

ςυγκεντρωμζνθ μάηα δορατοφόρου πεηικοφ. Θ κατάλθψθ του υψθλοφ εδάφουσ, ςε

ςυνδυαςμό με χριςθ όπλων πυρίτιδασ αποφάςιηε τα τοπία των μαχϊν, αφοφ τα κανόνια

μποροφςαν να τοποκετθκοφν εκεί, να αποκτιςουν τεράςτια εμβζλεια και να

βομβαρδίηουν από μακριά, προκαλϊντασ τον αντίπαλο ςτρατό είτε να επιτεκεί άμεςα είτε

Page 58: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

να υποςτεί αναπάντθτεσ απϊλειεσ. Θ τακτικι των κυμάτων μαηικισ επίκεςθσ

εγκαταλείφκθκε ςταδιακά και αντικαταςτάκθκε από τετράγωνουσ ςχθματιςμοφσ

δορατοφόρου πεηικοφ, πλαιςιωμζνουσ από ςϊματα βαλλιςτροφόρων και

αρκεβουηιοφόρων. Οι αξιωματικοί ιταν αναγκαίοι για να διατθρείται θ πεικαρχία αυτϊν

των ςφνκετων παρατάξεων. αν τισ ρωμαϊκζσ ςπείρεσ του παρελκόντοσ, δθμιουργοφςαν

ζνα πανίςχυρο κζντρο, απρόςβλθτο ςτισ ιππικζσ εφόδουσ. Γι’ αυτό το ιππικό του 16ου

αιϊνα χρθςιμοποιείτο πλζον ςυχνότερα ςτα άκρα, χωρίσ τον ανεξζλεγκτο ιπποτικό

θρωιςμό, υποςτθρίηοντασ αποτελεςματικά το πολυάρικμο πεηικό. Σο πυροβολικό

αποτελοφςε πλζον ζνα ξεχωριςτό ςϊμα ςτρατοφ, εξελιςςόμενο προοδευτικά ςτο

πολυτιμότερο ςτρατθγικό όπλο ενόσ αναγεννθςιακοφ ςτρατοφ, φονεφοντασ κατά

εκατοντάδεσ τισ γραμμζσ και ςπείρεσ των πεικαρχθμζνων πεηικάριων, που αν ικελαν να

επιβιϊςουν δεν ζπρεπε να αφιςουν τισ ςυςπειρωμζνεσ κζςεισ τουσ για να μθν

πετςοκοφτοφν από το αντίπαλο ιππικό που παραμόνευε.

Page 59: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΘΘ ΕΕυυρρϊϊππθθ κκαατταακκττάά κκααιι κκαατταακκττάάττααιι Οι φεουδαρχικοί ςτρατοί χαρακτιριηαν τθν Ευρϊπθ του φςτερου μεςαίωνα μζχρι τθν ζλευςθ του 16ου αιϊνα, οπότε και ςθματοδοτικθκε θ προοδευτικι δθμιουργία των εκνικϊν αναγεννθςιακϊν ςτρατϊν. Εκτόσ Ευρϊπθσ, υπιρχαν εκνότθτεσ οι οποίεσ ενίοτε ςυγκροφονταν με τα βαςίλεια και τισ αυτοκρατορίεσ τθσ Γθραιάσ Θπείρου, ακολουκϊντασ πολφ πιο διαφορετικζσ τακτικζσ. Αυτό υποχρζωνε τισ ευρωπαϊκζσ χϊρεσ που ζρχονταν ςε επαφι μαηί τουσ, να αναπροςαρμόηουν τελείωσ τθν τακτικι τουσ. Χαρακτθριςτικό παράδειγμα αποτελεί θ Βυηαντινι Αυτοκρατορία αλλά και κάποια ανατολικά βαςίλεια όπωσ θ Ουγγαρία, που είχαν καταςτιςει τουσ ιπποτοξότεσ ωσ ςθμαντικό μζροσ του ςτρατοφ τουσ για να αντιμετωπίηουν τουσ λαοφσ των ςτεπϊν. Οι λαοί τθσ ςτζπασ τθσ μακρινισ Αςίασ είχαν γεννιςει τουσ ζφιππουσ πολεμιςτζσ των Μογγόλων, οι οποίοι είχαν καταλάβει ςχεδόν ολόκλθρθ τθν

Αςία και είχαν τρομοκρατιςει τθν Ανατολικι Ευρϊπθ κατά τον 13ο αιϊνα, ζχοντασ φτάςει μζχρι τθν Βιζννθ. Οι δυτικοί δεν είχαν καταφζρει να βρουν ζνα αντίδοτο ςτον τρόπο πολζμου των Μογγόλων ιπποτοξοτϊν, πράγμα που αποδεικνφεται με τισ ςυντριπτικζσ τουσ ιττεσ, όπωσ ςτθν μάχθ του Λίγκνιτη (Leignitz 1241 μ.Χ). Παρόλα αυτά θ ζντονθ οχυροποίθςθ των επικρατειϊν, που είχε ενκαρρφνει το φεουδαρχικό ςφςτθμα, φαίνεται ότι αποκάρρυνε τουσ Μογγόλουσ να ςυνεχίςουν ζναν πόλεμο φκοράσ και ζτςι προτίμθςαν να ςυνεχίςουν να επεκτείνονται ςτισ αχανείσ εκτάςεισ τθσ Ανατολισ. Σον 14ο αιϊνα, Ο Σαμερλάνοσ, ζνασ μουςουλμάνοσ πολζμαρχοσ με τουρκο-μογγολικι καταγωγι, προςπάκθςε να επαναλάβει αυτό που είχε καταφζρει ο Σηζνγκισ Χαν και οι διάδοχοί του αλλά ευτυχϊσ για τουσ δυτικοφσ, μάλλον δεν κζλθςε να διαπεράςει τθν αυτοκρατορία των ομόκρθςκων του Οκωμανϊν και οι κατακτιςεισ του ςυνεχίςτθκαν επίςθσ προσ τθν ανατολι.

Ζνασ τυπικόσ ευρωπαϊκόσ φεουδαρχικόσ ςτρατόσ βαςιηόταν ςτθ

βίαιθ, ωμι και ςυχνά αποφαςιςτικι εφόρμθςθ των

ςιδθρόφρακτων πολεμιςτϊν του. Αυτι θ τακτικι όμωσ ιταν

ευάλωτθ απζναντι ςε ζνα πόλεμο φκοράσ με τουσ ιπποτοξότεσ τθσ

Ανατολισ.

Page 60: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Οι μαχθτζσ του Λςλάμ αποτελοφςαν ζναν μόνιμο κίνδυνο ανατολικισ ειςβολισ, ο οποίοσ για αιϊνεσ εμποδιηόταν από τθν χριςτιανοςφνθ τθσ Βυηαντινισ Αυτοκρατορίασ. Πάμπολλεσ ςταυροφορίεσ ςτάλκθκαν εναντίον τουσ από τα κακολικά κράτθ αλλά τελικά δεν κατάφεραν να περιορίςουν τθν εξάπλωςι τουσ. Ο μεγαλφτεροσ ανατολικόσ κίνδυνοσ του φςτερου μεςαίωνα για τουσ

δυτικοφσ ιταν οι Οκωμανοί Σοφρκοι. Αποτελϊντασ μία από τισ πολλζσ τουρκικζσ φυλζσ, κατάφεραν να επιβλθκοφν των υπολοίπων μουςουλμάνων τθσ Μικράσ Αςίασ και Μζςθσ Ανατολισ, δθμιουργϊντασ τθν μεγαλφτερθ απειλι που γνϊριςαν οι Ευρωπαίοι μετά τουσ Μογγόλουσ. Οι εποχζσ είχαν αλλάξει. Οι Οκωμανοί μάκαιναν γριγορα και υιοκετοφςαν και εξζλιςςαν τα όπλα πυρίτιδασ που ανακάλυπταν οι Δυτικοί. Θ νομαδικι τακτικι τουσ ζγινε μεικτι, διατθρϊντασ τθν ευκινθςία που τουσ χάριηαν οι εκλεκτοί ιπποτοξότεσ τουσ αλλά χρθςιμοποιϊντασ επίςθσ αρκεβοφηια και μεγάλα κανόνια. τρατολογοφςαν δοφλουσ πολεμιςτζσ, τουσ γνωςτοφσ γενίτςαρουσ, από τα κράτθ που κατακτοφςαν, κλζβοντασ από τθ βρεφικι θλικία τα αγόρια των οικογενειϊν και δθμιουργϊντασ ζτςι πανίςχυρουσ και

Page 61: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

πολυπλθκείσ ςτρατοφσ. Οι Βυηαντινοί, μθν μπορϊντασ να αντιμετωπίςουν αυτοφσ τουσ τεράςτιουσ ςτρατοφσ, κλείςτθκαν πίςω από τα μζχρι τότε αςφαλι τείχθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ και παρατθροφςαν τουσ Οκωμανοφσ να κατακτοφν προοδευτικά ότι είχε απομείνει από τα εδάφθ τθσ παρακμάηουςασ Αυτοκρατορίασ τουσ. ε μία απζλπιδα προςπάκεια να ανακοπεί θ ορμι τουσ, οι κακολικοί δθμιοφργθςαν ζναν ςτρατό από ςταυροφόρουσ για να τουσ αντιμετωπίςει. Αυτι κα ιταν και θ τελευταία ςταυροφορία εναντίον του Λςλάμ. τθν μάχθ τθσ Νικόπολθσ (Nicopolis 1396 μ.Χ), ο ενωμζνοσ και πολυςυλλεκτικόσ ςτρατόσ των ταυροφόρων υπό τθν θγεςία του Γερμανοφ Αυτοκράτορα ιγιςμοφνδου, θττικθκε από τον μεγάλο οκωμανικό ςτρατό του Βαγιεηίντ. Οι θρωικοί ζφιπποι ιππότεσ προζβθςαν ςε μία μάλλον άκαιρθ κεντρικι επίκεςθ ςτθν οχυρωμζνθ κζςθ των Οκωμανϊν προκαλϊντασ μεγάλεσ απϊλειεσ ςτουσ ελαφρφτερα εξοπλιςμζνουσ τοφρκουσ, αλλά ςτθ ςυνζχεια υπερφαλαγγίςτθκαν από το ιππικό τουσ και νικικθκαν. Μθν ζχοντασ ουςιαςτικά καμία άλλθ βοικεια από τθν Δφςθ, το 1453 μ.Χ, τα τείχθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ διαλφκθκαν από τα οκωμανικά κανόνια του Μεχμζτ Βϋ, ςθματοδοτϊντασ τθν εδραίωςθ τθσ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ, θ οποία ςυνζχιςε να επεκτείνεται μζχρι τον 17ο αιϊνα. Οι Οκωμανοί ςταμάτθςαν δυτικά ςτα Βαλκάνια, αφοφ ο μεγαλειϊδθσ ςτρατόσ τουσ τελικά θττικθκε από τθν ενωμζνο ςτρατό των κεντροευρωπαϊκϊν βαςιλείων ςτθν πολιορκία τθσ Βιζννθσ (Vienna 1529 μ.Χ).

Οι μουςουλμανικοί λαοί απειλοφςαν τθν Ευρϊπθ και από το δυτικό τθσ μζροσ. Οι αραβικισ καταγωγισ Αλμοχάδεσ διατθροφςαν μεγάλο μζροσ τθσ Λβθρικισ χερςονιςου από το 12ο αιϊνα μ.Χ. Προοδευτικά όμωσ νικικθκαν από τα χριςτιανικά βαςίλεια τθσ περιοχισ, αφοφ δεν εξζλιξαν τον τρόπο μάχθσ τουσ όπωσ ζκαναν οι αντίπαλοι τουσ. ε μία πολυετι κρθςκευτικι εκςτρατεία εναντίον τουσ, το τελευταίο προπφργιο τουσ, θ Γρανάδα, ζπεςε το

Page 62: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

1492 μ.Χ από τα ςυμμαχικά βαςίλεια τθσ Αραγϊνασ και τθσ Καςτίλλθσ, τα οποία αργότερα ενοποιικθκαν για να ςχθματίςουν το ιςχυρό ιςπανικό βαςίλειο. Ζκτοτε, θ Λςπανία και θ Πορτογαλία, άρχιςαν να εξελίςςονται ςε πανίςχυρα αποικιοκρατικά ζκνθ, διεξάγοντασ πολζμουσ και κατακτιςεισ ςε άλλεσ θπείρουσ, εκμεταλλευόμενεσ τθν αςφγκριτθ υπεροπλία και τακτικι τουσ ςε ςχζςθ με λαοφσ που δεν ιξεραν από όπλα πυρίτιδασ, ιππικό και χαλφβδινεσ πανοπλίεσ. Θ αμυντικι τουσ τεχνολογία υπερνικοφςε τουσ αρικμοφσ και χαρακτθριςτικό παράδειγμα είναι θ ολοςχερισ καταςτροφι τθσ Αυτοκρατορίασ των Αητζκων ςτθν Κεντρικι Αμερικι από τουσ Λςπανοφσ. Οι Αητζκοι είχαν τον ζλεγχο ολόκλθρθσ τθσ μεςοαμερικανικισ περιοχισ, ζχοντασ υποδουλϊςει όλεσ τισ υπόλοιπεσ μεςοαμερικανικζσ φυλζσ και διατθρϊντασ ζναν πλθκυςμό εκατομμυρίων, αποτελοφςαν ζναν ανεπτυγμζνο πολιτιςμό. Πάρα ταφτα, ιταν τελείωσ υποανάπτυκτοι ςτον ςτρατιωτικό τομζα. Μπορεί να ιταν γενναίοι και αιμοδιψείσ, αλλά ο εξοπλιςμόσ τουσ ιταν τουλάχιςτον 3.000 χρόνια πίςω ςε ςχζςθ με τον ιςπανικό, ενϊ δεν είχαν δει άλογο ποτζ ςτθν ηωι τουσ. Ζτςι, ο τυχοδιϊκτθσ Λςπανόσ κονκιουςταδόρ Χερνάν Κορτζη, ζχοντασ ζναν μικρό ςτρατό από μόνο 600 ιςπανοφσ Tercio εξοπλιςμζνουσ με αρκεβοφηια, 15 κανόνια και μερικοφσ ιππείσ, ςυμμάχθςε με αρκετζσ τοπικζσ φυλζσ, για να ενιςχφςει τισ δυνάμεισ του και κατζλαβε εφκολα τθν αητεκικι πρωτεφουςα Σενοτςτιτλάν, το 1521 μ.Χ. Υςτερα από εφάμιλλεσ κατακτιςεισ, το χρυςάφι και ο ορυκτόσ πλοφτοσ των αποικιϊν τθσ Αμερικισ, αλλά και άλλων θπείρων μετζτρεψε τισ ευρωπαϊκζσ βαςιλικζσ δυναςτείεσ ςε τεράςτιεσ και πανίςχυρεσ αυτοκρατορίεσ, κάνοντασ τεσ να ξεχάςουν τθν «ςκοτεινι» περίοδο του μεςαίωνα, για πάντα. Οι γενναίοι ιππότεσ δεν ιταν πια απαραίτθτοι ϊςτε να υπεραςπίηονται τα εδάφθ των αρχόντων τουσ, όμωσ ςε αυτοφσ ίςωσ οφείλεται θ επιβίωςθ των βαςιλικϊν οικογενειϊν που εδραιϊκθκαν, κυβζρνθςαν και ηουν ςτθν Ευρϊπθ, μζχρι ςιμερα.

Page 63: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Μερικζσ ςτολζσ αντρϊν-υπό-τα όπλα και ευγενϊν ιπποτϊν κατά το δεφτερο μιςό του 14ου αιϊνα:

1,2,3,4,5 Γάλλοι

6,7,8,9, 10 Άγγλοι

11,12,13,14,15 Γερμανοί

Page 64: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Δείγμα πανοπλιϊν του 15ου αιϊνα

1. Πανοπλία του Bertrand du Guesclin, Γάλλου ιρωα του 100ετοφσ πολζμου

2,3. Πανοπλίεσ γαλλικισ τεχνοτροπίασ (Επθρεαςμζνεσ από τθν ιταλικι πανοπλία)

4. Πανοπλία αγγλικισ τεχνοτροπίασ (Επθρεαςμζνθ από τθν γοτκικι πανοπλία

5. Λταλικι πανοπλία

6. Γοτκικι πανοπλία

I) Ποδόγυροσ (braconniere) O) Περικνθμίδα

J) Αρκρωτά ατςαλζνια φφλλα

K) Αλυςιδωτό πλζγμα

L) Μεταλλικό χειρόκτιο (Gauntlet)

M) Περιμθρίδα P) Περιςκελίδα (Sabaton)

N) Επιγονατίδα Q) Αιχμθρι άκρθ (πτυςςόμενθ

προςκικθ για ζφιππουσ)

Α) Κορυφι F) Κζςθ ςτιριξθσ λόγχθσ (Faucre)

Β) Προμετωπίδα G) Επιςτικιο (Cuirass)

C) Οπζσ εξαεριςμοφ H) Προφυλακτιρασ αγκϊνα

D) Επωμίδα

E) Άνω πιχθσ

Page 65: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Δείγμα ςτρατιωτϊν κατά το δεφτερο μιςό του 15ου αιϊνα:

1. Ζφιπποσ άντρασ-υπό-τα όπλα, 2. Γάλλοσ βοθκόσ-ακόλουκοσ ιππότθ (Coustiler), 3. Ζφιπποσ άντρασ-υπό-τα όπλα

με πυροβόλο χειρόσ, 4. Λπποτοξότθσ, 5. Λππότθσ με Γοτκικι πανοπλία, 7. και 8. Γάλλοσ πυροβολθτισ και τοξότθσ υπό

τθ ςτρατιωτικι μεταρρφκμιςθ του Καρόλου τθσ Βουργουνδίασ 1473 μ.Χ., 6. και 9. Φρουροί τθσ Γαλλικισ Αυλισ του

Λουδοβίκου ΛΒ’

Page 66: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Δείγμα μερικϊν ειδικϊν μονάδων ςτρατιωτϊν και ο εξοπλιςμόσ τουσ κατά το δεφτερο μιςό του 15ου αιϊνα:

1. Άντρασ με ςφγχρονο πυροβόλο χειρόσ, 2 και 3. Πρϊιμα μεςαιωνικά κανόνια, 4. Άντρασ με πρϊιμο πυροβόλο

χειρόσ (πυροςωλινασ), 5. Γάλλοσ βαρφσ βαλλιςτροφόροσ, 6. Γάλλοσ τοξότθσ, 7. Πεηικάριοσ με λογχοδρζπανο, 8.

Πεηικάριοσ με λογχοπζλεκυ, 9. Λταλόσ με πολεμικό ςφυρί, 10,11,12,13: Σφποι πυροβόλων χειρόσ κατά ςειρά:

Πρϊιμο Γερμανικό, Ελβετικό, Υςτερο Γερμανικό, Κεντρο-Ευρωπαϊκό- Αυςτριακό

Page 67: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Δείγμα ςτρατιωτϊν του 16ου Αιϊνα:

1. Λςπανόσ με βαριά πανοπλία, 2. Λςπανόσ αρκεβουηιοφόροσ υπό τισ υπθρεςίεσ του Κάρολου Κουΐντου,

3 και 7. Γερμανόσ Landsknecht με αμφίχειρθ ςπάκα, 4. Δορατοφόροσ, 5. Αρκεβουηιοφόροσ, 6 και 9. Σοφρκοι

Γενίτςαροι, 8 και 10. Αξιωματικόσ και ςωματοφφλακασ του Βαςιλιά Καρόλου Κ’

Page 68: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Δείγμα Γερμανϊν ςτρατιωτϊν του 16ου Αιϊνα:

1,2,3,4,5: Landsknecht 12: Απλι πιςτόλα

6,7: Συμπανιςτζσ του ςτρατοφ 13: Διπλόκαννθ πιςτόλα

8: Reiter (Επίλεκτο ζφιππο ςϊμα) 14: Δοχείο πυρίτιδασ

9,10: Αρκεβοφηια με διαφορετικοφσ πυροδοτικοφσ μθχανιςμοφσ 15: Κικθ πιςτόλασ

11: υλλογι από λογχοδρζπανα και λογχοπζλεκεισ

Page 69: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Δείγμα πανοπλιϊν του 16ου αιϊνα:

1. Ζφιπποσ άντρασ-υπό-τα όπλα 5. Περίτεχνθ πανοπλία του Ερρίκου Β’ τθσ Γαλλίασ

2. Γερμανόσ με πανοπλία Μαξιμιλιανοφ τφπου

3. Γάλλοσ Λππζασ

4. Λςπανόσ Λππζασ

Page 70: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Σημείωζη ηοσ Σσγγραθέα:

Το παπόν δεν αποηελεί είδορ ππορ πώληζη. Αποηελεί ένα μέπορ ηος πάθοςρ μος για ηην

ζηπαηιυηική ιζηοπία, ηο οποίο θέλυ να μεηαδώζυ δυπεάν ζε όποιον ηο διαβάζει. Όλερ οι

πληποθοπίερ είναι πποφόν γνώζηρ πος αποκηήθηκε από ηην αναθεπθείζα βιβλιογπαθία, ζε

ζςνδςαζμό με πολλέρ πηγέρ από ηο Internet. Όλερ οι ςπέποσερ εικόνερ αποηελούν πνεςμαηική

ιδιοκηηζία ηυν δημιοςπγών ηοςρ. Τιρ έσυ σπηζιμοποιήζει από ηα αναθεπθένηα βιβλία και από

ηο Internet. Εξαίπεζη αποηελούν κάποια ζσεδιαγπάμμαηα, ηα οποία δημιούπγηζα ο ίδιορ

πποκειμένος να πεπιγπάτυ κάποιερ ηεσνικέρ μάσηρ.

Νίκος Θωμάδης

Μαθημαηικόρ (Πηςσιούσορ Πανεπιζηήμιος Αθηνών)

Σςνηάκηηρ πεπιοδικού ηεσνολογίαρ

Εκπαιδεςηικόρ πληποθοπικήρ

[email protected]

dartisgr.blogspot.com

Page 71: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- OSPREY CAMPAIGN 44: PAVIA 1525 The Climax of the Italian Wars

- OSPREY CAMPAIGN 53: GRANADA 1492 The Twilight of Moorish Spain

- OSPREY CAMPAIGN 64: NIKOPOLIS 1396 The Last Crusade

- OSPREY CAMPAIGN 66: BOSWORTH 1485 Last Charge of the Plantagenets

- OSPREY CAMPAIGN 131: TEWKESBURY 1471 The Last Yorkist Victory

- OSPREY ELITE 28: Medieval Siege Warfare

- OSPREY ESSENTIAL HISTORIES 19: The Hundrend Years War 1337-1453

- OSPREY ESSENTIAL HISTORIES 33: Byzantium at War 600-1453

- OSPREY FORTRESS 25: Walls of Constantinople 324-1453

- OSPREY MEN AT ARMS 50: Medieval European Armies

- OSPREY MEN AT ARMS 58: The Landsknechts

- OSPREY MEN AT ARMS 94: The Swiss at War 1300-1500

- OSPREY MEN AT ARMS 99: Medieval Heraldry

- OSPREY MEN AT ARMS 111: The armies of Crecy and Poitiers

- OSPREY MEN AT ARMS 113: The armies of Agincourt

- OSPREY MEN AT ARMS 144: Armies of Medieval Burgundy 1364-1477

- OSPREY MEN AT ARMS 145: The War of the Roses

- OSPREY MEN AT ARMS 151: The Scottish and Welsh Wars 1250-1400

- OSPREY MEN AT ARMS 166: German Medieval Armies 1300-1500

- OSPREY MEN AT ARMS 191: Henry VIIIi's army

- OSPREY MEN AT ARMS 195: Hungary and the Fall of Eastern Europe 1000-1568

- OSPREY MEN AT ARMS 200: El Cid and the Reconquista 1050-1492

- OSPREY MEN AT ARMS 210: The Venetian Empire 1200-1670

- OSPREY MEN AT ARMS 222: The Age of Tamerlane

- OSPREY MEN AT ARMS 239: Aztec, Mixtex & Zapotec Armies

- OSPREY MEN AT ARMS 259: The Mamluks 1250-1517

- OSPREY MEN AT ARMS 263: Mughul Iindia 1504-1761

- OSPREY MEN AT ARMS 263: Byzantine Armies 1118-1461 AD

- OSPREY MEN AT ARMS 263: French Armies of the Hundred Years War

- OSPREY MEN AT ARMS 348: The Moors, The Islamic West 7th

-15th Centuries AD

- OSPREY MEN AT ARMS 409: The Hussite Wars 1419-36

- OSPREY WARRIOR 11: English Longbowman 1330-1515

- OSPREY WARRIOR 40: The conquistador 1492-1550

- OSPREY WARRIOR 49: Landsknecht soldier 1486-1560

- OSPREY WARRIOR 58: English Medieval Knight 1300-1400

- OSPREY WARRIOR 115: Condottiere 1300-1500, Infamous Medieval Mercenaries

- WEAPONS AND WARFARE: MEDIEVAL WEAPONS an illustrated history of their impact (Elly DeVriss, Robert D. Smith)

- CONCORD FIGHTING MEN 6007: Age of the Crusades

- CONCORD FIGHTING MEN 6008: Warlord Armies

- CONCORD FIGHTING MEN 6012: Age of Conquerors

- ARMS & ARMOR OF THE MEDIEVAL KNIGHT : An Illustrated History of Weaponry in the Middle Ages) (David Edge & John Miles Paddock)

- LE COSTUME ET LES ARMES DES SOLDATS DE TOUS LES TEMPS: Des pharaons a Louis XV (Casterman)

- FIGHTING TECHNIQUES OF THE MEDIEVAL WORLD (500-1500)(Matthew Bennet, Jim Bradbury, Kelly Devries, Iain Dickie, Phyllis Jestice)

- 50 WEAPONS THAT CHANGED WARFARE (William Weir)

-100 DECISIVE BATTLES FROM ANCIENT TIMES TO THE PRESENT (Paul K. Davis)

- ARMS & ARMOR: A Pictorial Archive from 19th Century Sources (Carol Belanger Grafton)

- ATLAS OF MEDIEVAL EUROPE (Angus Mackay, David Ditchburn)

- HISTORICAL ATLAS - The Times Illustrated History Of Europe

- Dictionary of Battles and Sieges (Volumes 1-3) - (Tony Jaques) Greenwood Press 2007

- The Art of Warfare in Western Europe During the Middle Ages From the Eighth Century (Verbruggen, J.F)

- Weapon - A Visual History of Arms and Armour - Dorling Kindersley 2006

- Medieval Armies and Weapons in Western Europe - An Illustrated History (Jean-Denis G. G. Lepage)

- Medieval Warfare A History [Oxford University Press] (Maurice Keen)

- Sir Charles Oman: A History of the Art of War in the Middle Ages Vol.2 (1278-1485)

- The Medieval Archer (Jim Bradbury)

- Cavalry: The History of a Fighting Elite 650-1914, (V.Vuksic, Z.Grbasic)

- ΜΑΧΔ: Η πνιεκηθή Ιζηνξία 5000 ρξόλσλ (R.G. Grant) Δθδόζεηο: Polaris

- ΠΟΛΔΜΙΣΗ: Η Σέρλε ηνπ Πνιέκνπ αλά ηνπο Αηώλεο (R.G. Grant) Δθδόζεηο:Anubis

- Battles of the Medieval World 1000-1500 (Kelly Devries, Martin Dougherty, Iain Dickie, Phyllis Jestice, Christer Jorgensen)

- Ιζηνξηθόο Άηιαο ηεο Μεζαησληθήο Δπξώπεο (Angus Konstam) Δθδόζεηο αββάιαο

- Η Ιζηνξία ηνπ Πνιέκνπ (John Keegan) Δθδόζεηο Νέα ύλνξα – Α. Α. Ληβάλε

- Ιζηνξία ηεο Δπξώπεο (Serge Berstein, Pierre Milza) Δθδόζεηο Αιεμάλδξεηα

Page 72: ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

i man-at-arms θαη gens d'armes: θαηά ηελ γαιιηθή δηάιεθην. Χαξαθηεξηδόηαλ έηζη ν επίιεθηνο επαγγεικαηίαο ζηξαηηώηεο, θπξίσο θαηά ηνλ Δθαηνληαεηή: θαηά

ηελ αγγιηθή δηάιεθην Πόιεκν. Δίρε βαξύ νπιηζκό θαη ζσξάθηζε αιιά ζπλήζσο δελ ήηαλ επγεληθήο θαηαγσγήο θαη απιά ππεξεηνύζε θάπνηνλ ηππόηε θαη θαη‟

επέθηαζε ηνλ κνλάξρε. ην θενπδαξρηθό ζύζηεκα πνιινί ηθαλνί ζσκαηηθά άληξεο ζηήξηδαλ νηθνλνκηθά ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο επηιέγνληαο ηελ ηαθηηθόηεξε, από ην

πξνβιεπόκελν, ζηξαηησηηθή ζεηεία, ππεξεηώληαο έηζη ηελ αιπζίδα κίαο θενπδαξρηθήο δηνίθεζεο σο θαιά εθπαηδεπκέλνη αθόινπζνη θαη κε απηόλ ηνλ ηξόπν

απθηνύζαλ πνιύ αθξηβόηεξν εμνπιηζκό θαη άλνδν ζηελ θνηλσληθή ζέζε. Βέβαηα, ν όξνο απηόο ζπρλά ζπκπεξηιάκβαλε θαη άληξεο επγελνύο θαηαγσγήο, όπσο ηνλ

ηππόηε, αιιά αθόκα θαη βαξηά εμνπιηζκέλνπο κηζζνθόξνπο, ράξηλ ιεθηηθήο γελίθεπζεο. Οη κηζζνθόξνη men-at-arms ζπρλά θαηέιεγαλ ζηηο ηάμεηο ελόο

θενπδαξρηθνύ ζηξαηνύ γηα λα θαιύςνπλ θελέο ζέζεηο ηεο πξνθαζνξηζκέλεο θξνπξάο ησλ 40 εκεξώλ. ηε ζπλέρεηα ζα ππάξρεη ζπρλή ρξήζε απηήο ηεο νλνκαζίαο

δηόηη είλαη ζσζηόηεξε από ηελ απζαίξεηε θαη γεληθή νλνκαζία «ηππόηεο».Ο ηππόηεο ήηαλ αλώηεξνο ζε αμίσκα από ηνλ man-at-arms αιιά όρη αλαγθαζηηθά ζε

νπιηζκό.

ii Σνπιάρηζηνλ 6.000 άληξεο.

iii Η επαξρεία ηνπο είρε πξνζαξηεζεί ζην Αγγιηθό βαζίιεην ην 1301 κ.Χ θαη κάιηζηα επάλδξσλαλ κεγάιν κέξνο ηνπ ζηξαηνύ ζην Κξεζύ σο ηνμόηεο θαη

ινγρνθόξνη.

iv Ο θσηζέδνο νπιαξρεγόο William Wallace είρε ρξεζηκνπνηήζεη ηέηνηνπο ζρεκαηηζκνύο γηα πξώηε θνξά ζηελ κάρε ηνπ Φάιθηξθ ην 1298 κ.Χ, αιιά

αλεπηηπρώο, θαζώο απνηέιεζαλ εύθνιν ζηαηηθό ζηόρν γηα ηνπο άγγινπο ηνμόηεο. Οη θπιέο ησλ Πηθηώλ πνπ δνύζαλ ζηηο θσηηθέο πεξηνρέο, ρξεζηκ νπνηνύζαλ

ηέηνηνπο ζρεκαηηζκνύο κάρεο πνιύ πην πξηλ.

v Gambeson: ακπληηθό ξνύρν από ιηλό ή βακβάθη, παξαγεκηζκέλν κε καιαθό πιηθό (ζπλήζσο παιηά πθάζκαηα, ηξίρεο αιόγνπ ή καιιί), γηα αύμεζε ηεο

πξνζηαζίαο. Ήηαλ πνιύ δηαδεδνκέλν θαηά ηνλ κεζαίσλα θαη ρξεζηκνπνηείην μερσξηζηά ή ζαλ εζσηεξηθή πξόζζεηε επέλδπζε γηα ηνπο ζηδεξόθξαρηνπο.

vi Goedantag: Απνηεινύζε εζληθό όπιν ησλ Φιακαλδώλ. „Έλα αξθεηά βαξύ ξόπαιν κε δηαηξεηηθή ραιύβδηλε αηρκή. Δζθαικέλα παξαιιειίδεηαη κε ην Morning

Star πνπ ήηαλ έλα ηειείσο δηαθνξεηηθό όπιν, θνβεξό ζηελ όςε αιιά θαη ζηελ πξάμε. Δθείλν ήηαλ έλα πνιύ βαξύ ζθαηξηθό ξόπαιν κε πνιιαπιέο αηζάιηλεο

αηρκέο θαη είρε γεξκαληθή πξνέιεπζε.

vii Σα ειβεηηθά θαληόληα ήηαλ απηόλνκεο γεσγξαθηθέο δηακεξίζεηο πνπ είραλ ηνλ δηθό ηνπο ζηξαηό θαη δηνηθεηηθό ζύζηεκα. Γελ πξέπεη λα ζπγρένληαη κε ηα

θένπδα δηόηη δελ δηνηθνύληαλ από δπλαζηηθνύο άξρνληεο αιιά από εθιεγκέλνπο ηνπηθνύο θπβεξλήηεο.

viii Σν ειβεηηθό κνλαζηήξη ηνπ St. Gallen, ην νπνίν πήξε ην όλνκά ηνπ από ηνλ ηξιαλδό θαιόγεξν Gallus, θειηηθήο θαηαγσγήο είλαη από ηα πην γλσζηά πνπ

πξσηνζηάηεζαλ ζηελ δεκηνπξγία ησλ ειβεηηθώλ θαληνληώλ θαη δίδαζθε Ρσκατθέο θαη Διιεληθέο γξαθέο από ηνπο ζθνηεηλνύο ρξόλνπο ηνπ Μεζαίσλα.

Χαξαθηεξηζηηθή είλαη ε κεγάιε επηγξαθή ηεο μαθνπζηήο βηβιηνζήθεο ηνπ, πνπ γξάθεη ζηα ειιεληθά “Ψπρήο Ιαηξείνλ”.

ix Από ηνλ μέλν όξν Swiss Halberd πνπ απνηειεί ηελ αθξηβή μεληθή νλνκαζία ηνπ Διβεηηθνύ ινγρνπέιεθπ.

x Κηλεηή Πόιε ζηα Διιεληθά.

xi Scutage Tax από ηελ ξσκατθή ιαηηληθή ιέμε ε νπνία αληηζηνηρνύζε ζηελ αζπίδα ηύπνπ “ζθνπηάξηνλ”.

xii Γλσζηό σο Hand Cannon.

xiii Αγγιηθά νλνκάδεηαη Chivalry.

xiv πκθσλνύζαλ λα παξέρνπλ ζηξαηό όπνηε ην δεηνύζε ν Άξρνληαο ηνπο, αλάινγν κε ηελ γε πνπ ηνπο αλαινγνύζε.

xv «Lance», ήηαλ θάηη αληίζηνηρν ελόο θενπδαξρηθνύ ιόρνπ θαη όρη ππνκνλάδα ηππηθνύ όπσο παξαηεξείηαη λα ζπγρέεηαη θαηά ιάζνο. «Free Lance» απνθαιείην

έλαο ηππόηεο πνπ δελ είρε άξρνληα, δξώληαο ζαλ ππέξκαρνο ηνπ δηθαίνπ, έλαο κάιινλ ξνκαληηθόο ξόινο παξά επξέσο ππαξθηόο.

xvi Vanguard ή Vaward, Main Line θαη Rearguard.