127
Ιστορία ∆ ΄ ∆ηµοτικού Στα Αρχαία Χρόνια Βιβλίο ∆ασκάλου

Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Ιστορία ∆΄ ∆ηµοτικού

Στα Αρχαία Χρόνια

Βιβλίο ∆ασκάλου

Page 2: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΘεόδωροςΚατσουλάκος Εκπαιδευτικός∆.Ε. ΧριστίναΚατσάρου ΕκπαιδευτικόςΠ.Ε. ΜαρίαΛένα Εκπαιδευτικός∆.Ε. ΙφιγένειαΚαρυώτη ΕκπαιδευτικόςΠ.Ε.

ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ ∆ηµήτριοςΑνωγιάτης-Πελέ ΚαθηγητήςΙονίουΠανεπιστηµίου ΣτέφανοςΠαπαστεργιόπουλος ΣχολικόςΣύµβουλος ΣαράντηςΧέλµης ΕκπαιδευτικόςΠ.Ε.

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΛαµπρινήΖέρβα

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘεόδωροςΤάσιος Φιλόλογος

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΓιάννηςΠαπαγρηγορίου ΚΑΤΑΤΗΣΥΓΓΡΑΦΗ ΣύµβουλοςΠ.Ι.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΥΠΟΕΡΓΟΥ ∆ήµητραΚαυκά ΕκπαιδευτικόςΠ.Ε.

ΕΞΩΦΥΛΛΟ ∆ηµοσθένηςΚοκκινίδης ΕικαστικόςΚαλλιτέχνης

ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ “ΕΛΛΗΝΙΚΑΓΡΑΜΜΑΤΑ-MULTIMEDIAA.E.” ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Γ’Κ.Π.Σ./ΕΠΕΑΕΚΙΙ/Ενέργεια2.2.1/ΚατηγορίαΠράξεων2.2.1.α:«Αναµόρφωσητωνπρογραµµάτωνσπουδώνκαισυγγραφήνέωνεκπαιδευτικώνπακέτων»

ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΜιχάληςΑγ.ΠαπαδόπουλοςΟµότιµοςΚαθηγητήςτουΑ.Π.ΘΠρόεδροςτουΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

Πράξηµετίτλο: «Συγγραφήνέωνβιβλίωνκαιπαραγωγή υποστηρικτικούεκπαιδευτικούυλικούµεβάσητο∆ΕΠΠΣκαιταΑΠΣγιατο∆ηµοτικόκαιτοΝηπιαγωγείο»

ΕπιστηµονικόςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΤύπας ΣύµβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

ΑναπληρωτήςΕπιστηµονικοςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΟικονόµου ΣύµβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου

Έργοσυγχρηµατοδοτούµενο75%απότοΕυρωπαϊκόΚοινωνικόΤαµείοκαι25%απόεθνικούςπόρους.

Page 3: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΕΘΝΙΚΗΣΠΑΙ∆ΕΙΑΣΚΑΙΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

ΘεόδωροςΚατσουλάκοςΙφιγένειαΚαρυώτηΜαρίαΛέναΧριστίναΚατσάρου

Ιστορία ∆΄ ∆ηµοτικού

Στα Αρχαία Χρόνια

Βιβλίο ∆ασκάλου

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚ∆ΟΣΕΩΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

ΑΘΗΝΑ

Page 4: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού
Page 5: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

∂π™∞°ø°∏ ™∆∏ ™¶√À¢∏ ∆∏™ π™∆√ƒπ∞™

Ο δάσκαλος της ιστορίας και ο ιστορικόςΟδάσκαλος,απότηστιγµήπουκαλείταιναδιδάξειµιαιστορικήενότητα,λειτουργεί,τηρουµένων

τωναναλογιών,ωςιστορικός.∆εσυγγράφειβέβαιαιστορίαούτεφέρνειστοφωςνέατεκµήρια.Αναπαράγειόµωςτηνιστορικήγνώσηκαιεµπλέκειστηνπροβληµατικήτηςσυγγραφήςτουςµαθητέςτουµέσωτηςιστορικήςαφήγησηςκαιτηςαξιοποίησηςτωνπαραθεµάτωνκαιτουεικονογραφικούυλικού.Ηπαρουσίασηµιαςδιδακτικήςενότηταςεµπεριέχειτονπροβληµατισµότηςιστορικήςσύνθεσης.

Η έννοια της ιστορίαςΗλέξηιστορίαπαράγεταιαπότηλέξηίστωρ(γνώστης,µάρτυρας)καιαυτήαπότορήµαοίδα

(γνωρίζω).Ωςεπιστήµηηιστορίαέχειστραµµένοτοενδιαφέρονπροςτοπαρελθόν,στουοποίουτηγνωστικήπροσέγγισηκαιερµηνείακατατείνει.Ιστορίαβέβαιαδενείναιµόνοαυτόπουκαταφέρνειναγνωρίσειοιστορικός,αλλάκαιηίδιαηιστορικήπραγµατικότητα,τοπαρελθόνκαθεαυτό.Ειδικότερα,ιστορίαείναιηγνώσητουπαρελθόντοςκαιηαναγωγήαυτήςτηςγνώσηςστοεπίπεδοτηςσύγχρονηςπραγµατικότητας.Ηιστορικήγνώσησυµβάλλειστηδιαµόρφωσητηςσυνείδησης,µέσωτηςοποίαςτοάτοµοπροβαίνεισεαξιολόγησητωνποικίλωνεκδηλώσεωντηςκοινωνικήςζωής.

Ηιστορίαγράφεταικαιξαναγράφεται,αφούκάθεεποχήδιαθέτειδιαφορετικέςτεχνικέςκαιπροπαντόςάλληοπτική.Εξειδικεύοντας,θαµπορούσαµεναισχυριστούµεότιιστορίαείναιοτρόποςµετονοποίοτοκάθεπαρόναντικρίζειτοπαρελθόντου.Νεότεροςερευνητήςορίζειτηνιστορίαωςρήξηµετοφυσικόπεριβάλλονηοποίαέλαβεχώρα,ότανοάνθρωποςαπέκτησεσυνείδησητηςύπαρξήςτου.

Το ιστορικό γεγονόςΟιστορικόςκαιοδάσκαλοςτηςιστορίαςπρέπειναγνωρίζουνότιαντικείµενότουςείναιτα

γεγονότα,ταοποία,όπωςηλέξηδηλώνει,ανήκουνστοπαρελθόν.Είναιεποµένωςσυγκεκριµένακαιµοναδικά.Ιστορικόγεγονόςείναικάθεσυνειδητήανθρώπινηδράσηπουτείνεισεκάποιοσκοπό.Έχουνλοιπόνταγεγονόταποικίλοπεριεχόµενο,τοοποίοκαικαθορίζειτοντρόποµετονοποίοοιστορικόςθαταεξηγήσει.Κάθεαξιόλογηανθρώπινηενέργειααποτελείγεγονός.Ό,τισυνήθωςεπαναλαµβάνεταικαιδεσυµβάλλειστηνεξέλιξητηςζωήςείναιαπλόσυµβάν.Αλλάκαιέναφυσικόφαινόµενο,όπωςσεισµός,έκρηξηηφαιστείου,είναιιστορικόγεγονός,ότανοισυνέπειέςτουαφορούνστηνιστορικήζωή.

Η αιτιότηταΟερευνητήςτηςιστορίαςπρέπειναείναισεθέσηναπροσδιορίσειτιςαιτίεςενόςγεγονότος.

Αυτήηεργασίααπαιτείεξοικείωσηµετοαντικείµενοκαικριτικήικανότητα.Στονπροσδιορισµότωναιτίωνδεσυµφωνούνόλοιοιιστορικοί.Απότοσηµείοαυτόάλλωστεξεκινάκαιηδιαφωνίαανάµεσάτους.Οιίδιεςαιτίεςδενπαράγουνταίδιααποτελέσµατα.Είναι,ωςεκτούτου,δύσκολοναανευρεθούνοιλόγοιπουωθούντουςανθρώπουςναδράσουνµετονέναήάλλοτρόπο.Έχειπάντωςυποστηριχθείότιοιστορικόςαναγνωρίζεταιαπότααίτιαπουεπικαλείται.

Η αξία του χρόνουΟχρόνοςείναιστοιχείοτουγεγονότος.Χωρίςχρονικόπροσδιορισµόδενείναιδυνατόννα

αξιολογηθείηανθρώπινηδράση.Οχρόνοςδενορίζειµόνοτογεγονόςαλλάυπεισέρχεταικαιστηνερµηνείατου,αφούηχρονικήστιγµήτέλεσηςενόςγεγονότοςσυναρτάταιάµεσαµετιςδυνατότητεςτωνπροσώπωνκαιτιςτεχνικέςτηςεποχής.

Οάνθρωποςσυνειδητοποίησεαρχικάτοχρόνοµέσωτωνµεταβολώνπουσυντελούντανστοφυσικόπεριβάλλον,όπωςτοηµερονύκτιοκαιοιεποχές.Ηπαρατήρησητηςσελήνηςσυνέβαλεστη

Page 6: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

συνειδητοποίησητηςεβδοµάδαςκαιτουµήνα.Στηναρχαιότηταοιάνθρωποιυιοθέτησανανάλογατοηλιακόήτοσεληνιακόηµερολόγιο.Κάποτεένασηµαντικόγεγονόςαποτέλεσεαφετηρίαχρονικούπροσδιορισµούάλλωνγεγονότων.

ΟιαρχαίοιΈλληνεςχρησιµοποίησανπολλούςτρόπουςυπολογισµούτουχρόνου.Τον3οπ.Χ.αι.πρώτοςοΤίµαιοςοΤαυροµενίτηςέκαµεχρήσητωνΟλυµπιάδωνµεχρονικήαφετηρίατο776π.Χ..ΟιΡωµαίοιχρησιµοποίησανωςβάσητηνίδρυσητηςΡώµης(753π.Χ.)καιοιΜουσουλµάνοιτηµετοικεσίατουΜωάµεθαπότηΜέκκαστηΜεδίνα(622µ.Χ.).

Οχρόνοςστηδιδακτικήπρακτικήνοείταισυνήθωςωςευθεία,σεσηµείατηςοποίαςεγγράφονταιταγεγονότα.

Η σηµασία του χώρουΟχώροςαποτελείτοπλαίσιοστοοποίοεκτυλίσσεταιηανθρώπινηδραστηριότητα.Οάνθρωπος

συνδέθηκεαναγκαστικάµετουγρόστοιχείο.Ταποτάµια,οιλίµνες,οιθάλασσεςπροσδιόρισαντηµοίρατου.ΤηνπραγµατικότητααυτήεκφράζειχαρακτηριστικάολόγοςτουΕκαταίουπουεπαναλαµβάνειοΗρόδοτος:«ηΑίγυπτοςδώροντουΝείλου».ΟελληνικόςπολιτισµόςαναπτύχθηκεστιςδύοόχθεςτουΑιγαίου,στιςακτέςτηςΜεσογείουκαιτουΕύξεινουπόντου.Τοείδοςτουκλίµατος,ηποιότητατουεδάφους,ηπεδινήήορεινήκατατοµή,ηγεωγραφικήθέσηεπηρέασαντιςτύχεςτωνκρατών.

Ηαντίληψηότιτογεωγραφικόπεριβάλλονασκείεπίδρασηστονάνθρωποήτανγνωστήαπότααρχαίαχρόνια.ΤούτοφαίνεταικαιαπότοέργοτουΙπποκράτη«Περίανέµων,υδάτωνκαιτόπων».ΑπότουςνεότερουςερευνητέςοHerderπαρατηρείότι«ηγεωγραφίαείναισιγώσαιστορία,αλλάκαιηιστορίασυνεχήςγεωγραφία».

Σήµεραµπορούµεναπούµεότιοάνθρωποςεπέβαλετηνκυριαρχίατουστηφύση,αφούτελικάαυτόςείναιπουδηµιουργείπολιτισµό.

Ο ρόλος της προσωπικότηταςΟηγέτηςεπηρεάζειτηνεξέλιξηχωρίςνατηνκαθορίζει.Πολλέςφορέςαναδείχθηκανκάποιοι

ηγέτες,επειδήκατάφεραννααξιοποιήσουνέναανθρώπινοδυναµικό,ψυχολογικάέτοιµοναυπηρετήσειυψηλούςσκοπούς.Οηγέτηςδενµπορείναδηµιουργήσειχειµάρρους,µπορείόµωςνατουςπαροχετεύσει.Οικοινωνικέςσυνθήκεςείναιαποτέλεσµαπολυετώνκαιαφανώνδιεργασιών.Οιλαοίεπηρεάζονταιαπότουςηγέτες,δένονταιµεαυτούςσυναισθηµατικάκαιβιώνουντηνεξέλιξηµέσωαυτών.Φυσικόείναιλοιπόννααποδίδουνστονιστορικόπρωταγωνιστήιδιότητεςµοναδικέςκαιπολλέςφορέςυπερφυσικές.

Ηχρονικήαπόστασηαποκαθιστάτηνισορροπία,καθώςεπικρατούνωριµότερεςσκέψειςκαιεπιτυγχάνεταιηνηφάλιααποτίµησητηςπροσφοράςαυτών.

Η παρέµβαση του τυχαίουΗπαρέµβασητουτυχαίου,τουεξωλογικούδηλαδήστοιχείουστηνιστορικήεξέλιξη,αποτελεί

αντικείµενοιστορικήςσπουδής.Ητύχη,ωςάθροισµασυµπτώσεων,επιφυλάσσειστονάνθρωποπολλέςεκπλήξεις.∆ενπρέπειόµωςνααπολυτοποιείταιορόλοςτης,αφούκαιταπιοτυχαίαγεγονόταµπορούνναενταχθούνστιςδυνατότητεςτηςανθρώπινηςπροβλεψιµότητας.Παράτολµεςήαπερίσκεπτεςενέργειεςεµπεριέχουνπάντοτετονκίνδυνοτουαπρόβλεπτου.

Οφείλειεποµένωςοµελετητήςτηςιστορίαςναυπογραµµίσειτηνπαρέµβασητουτυχαίουκαινατοποθετήσειαυτόστιςπραγµατικέςτουδιαστάσεις.

Η ιστοριογραφία στα νεότερα χρόνια Ηιστορίαγεννήθηκεαπότηστιγµήπουοάνθρωποςθέλησενακληροδοτήσειστους

µεταγενέστερουςστοιχείατηςδραστηριότητάςτου.Απότότεηενασχόλησηµετοανθρώπινοπαρελθόνδιήλθεδιάφορεςφάσειςστενάσυναρτηµένεςµειδεολογικέςαναζητήσειςκαιποικίλουςπροβληµατισµούς.

Page 7: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΣτανεότεραχρόνιασηµαντικήυπήρξεηπροσφοράτουΓκ.Χέγκελ(1770–1831)στηνεξέλιξητηςιστορικήςσκέψης.Ηιστορία,κατάτονΧέγκελ,εκφράζειτηθείαβούληση.καιωςόργαναπραγµάτωσηςτουστόχουαυτούεπιλέγονταιοιιστορικέςπροσωπικότητεςκαιταέθνη.Οιδυνάµειςπουπροωθούντηνανθρώπινηδράσηπροςτοσυγκεκριµένοσκοπόείναιοιιδέες,οιοραµατισµοίαλλάκαιοιανταγωνισµοίκαιοισυγκρούσεις.

ΟΟ.Κοντ(1798–1857)αξιοποίησεταδεδοµένατουπολιτισµούκαιτηνεπιστηµονικήπρόοδοκαιθέλησεναερµηνεύσειτηνιστορικήπραγµατικότητακατάτρόποθετικό.Τηνπροσπάθειααυτήχαρακτηρίζειητάσηανεύρεσηςτωννόµωνπουδιέπουντηνεξέλιξη.

ΗιστορικήεπιστήµηεπηρεάστηκεσηµαντικάαπότησκέψητουΚ.Μαρξ(1818–1883),οοποίοςυπήρξεκαιοεισηγητήςτουιστορικούυλισµού.Οµαρξισµόςέστρεψετοενδιαφέροντωνιστορικώνσεγεγονόταµακράςδιάρκειαςκαιστορόλοτωνκοινωνικώντάξεωνστηνιστορικήεξέλιξη.Οιιστορικοίτηςσχολήςαυτήςερεύνησαντιςαλληλεξαρτήσειςπαραγωγής,τεχνικήςπροόδουκαιεδάφουςκαιενέταξανστηνιστορικήεπιστήµηποικίλεςπλευρέςτηςανθρώπινηςδραστηριότητας.

ΑξιόλογοςυπήρξεορόλοςτηςσχολήςτωνAnnales,ηοποίααπότο1929,µετηνέκδοσητουοµώνυµουπεριοδικού,επιχείρησενααποκαλύψειτηνπολυδιάστατηπραγµατικότητατουιστορικούγεγονότος.Υπότηνεπίδρασητωνιδεώντηςγαλλικήςσχολής,οιιστορικοίστράφηκανπροςτησυνολικήπραγµατικότητακαιπροσπάθησανναερµηνεύσουντηζωήτουανθρώπουµέσωαυτής.

Σήµεραέχεικαταστείσυνείδησηότιτηνιστορικήπραγµατικότηταδιαµορφώνουνποικίλοιπαράγοντεςπουεγγράφονταιστονευρύχώροκαιακολουθούντησιγηλήροήτουχρόνου.Οχώροςπροσφέρειενεργειακέςπηγές,εργαλεία,µέταλλα,αναδεικνύεισιτοφόρεςπεριοχές.Οάνθρωποςαξιοποιείτιςκτηνοτροφικέςιδιότητες,αναπτύσσειτασυγκοινωνιακάµέσα,τοανταλλακτικόεµπόριο.Σταθµόστηνιστορικήδιαδροµήαποτέλεσανοιανακαλύψεις,ητυπογραφία,ηπυρίτιδα,τοπυροβόλοόπλο.Τησυµπεριφοράτουανθρώπουκαθορίζουνηδυναµικήτωνκαθηµερινώνπροβληµάτων,οιπαραδοσιακέςαξίες,ηιστορικήµνήµη,τοβιωµένοαίσθηµα(συνειδητόήασυνείδητο),οινοοτροπίες,ηαλογίατωνπαθών,τοπολιτισµικόεπίπεδο.Τοιστορικόγίγνεσθαιδιαµορφώνεταιαργάκαιανεπαίσθητακαικαµιάφοράγρήγορακαιβίαια.Σηµαντικήκινητήριαδύναµηείναιτοθυµικότηςψυχήςκαιοαγώναςγιααναγνώριση.

Οιστορικόςοφείλεινααξιολογήσειµετηναπαιτούµενηαµεροληψίατησυµµετοχήήµηκάποιουπαράγονταστηνιστορικήεξέλιξη.

Πηγές της ιστορίαςΟιστορικός,γιαναγνωρίσειτιέχειγίνειπριναπόαυτόν,στηρίζεταιστακάθελογήςκατάλοιπατου

παρελθόντος,τιςπηγές,καιµεαυτάπροσπαθείν’ανασυνθέσειτηνιστορικήεικόνα.Ότανλοιπόνµιλάµεγιαιστορικέςπηγές,εννοούµεκάθεείδουςυλικόαπότοοποίοπηγάζουνοιγνώσειςγιατοπαρελθόν.

Πηγέςθεωρούνται:α.Ταγραπτάµνηµεία(ενεπίγραφεςπινακίδες,κείµεναδιατηρηµένασεπαπύρους,σεπεργαµηνή,

σεχαρτί,επιτύµβιαεπιγράµµατα,έργατηςλογοτεχνίας,εφηµερίδες,ηµερολόγια)β.Ηπροφορικήπαράδοση(θρύλοι,µύθοι,ήθηκαιέθιµα,γλώσσα)γ.Ταµνηµεία(κτίσµατα,αντικείµενακαθηµερινήςχρήσης,έργατέχνης)καιδ.Γιατιςτελευταίεςδεκαετίες:Τοοπτικόκαιακουστικόυλικότηςεποχήςµας(φωτογραφία,

κινηµατογράφος)Μερικέςαπότιςπιοπάνωκατηγορίεςπηγώναπαντούνσεόλεςτιςιστορικέςπεριόδους,όπωςτα

ιστοριογραφικάέργα,ταµνηµεία,ταέγγραφα,άλλεςπάλιείναιπερισσότεροσυνυφασµένεςµετοπολιτιστικόεπίπεδοορισµένωνλαώνκαιεποχών,όπωςοιεπιγραφέςµετηνελληνικήκαιρωµαϊκήαρχαιότητα,οιπάπυροιµετηδιοικητικήκαιοικονοµικήιστορίατηςΑιγύπτου,τααγιογραφικάκείµεναµετηνεσωτερικήκαιεξωτερικήκυρίωςιστορίατουβυζαντίουκαιοιεφηµερίδεςµετονΙΖ9αιώνα(ηπρώτηεφηµερίδαεκδόθηκεστα1631στηΓαλλίαµετοντίτλοCazettedeFrance).

Ωστόσοείτεαπαντούνοιίδιεςπηγέςσεόλεςτιςεποχέςείτεκάποιεςαπόαυτέςσυνδέονταιµετην

Page 8: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ιστορίαορισµένωνλαώνκαιεποχών,οιπηγέςείναιτοµόνοµέσοπουδιαθέτουµε,γιαναγυρίσουµεµετηβοήθειατηςσκέψηςµαςστοπαρελθόν.

Κατάταξη πηγώνΟιπηγέςδιακρίνονταισεάµεσεςκαιέµµεσες.Άµεσεςείναι:α.Τακείµεναπουπροορίζοντανναυπηρετήσουνσυγκεκριµένουςπρακτικούςσκοπούς.:οι

συνθήκες,ηνοµοθεσία,ταέγγραφα(δηµόσιακαιιδιωτικά),οιπολιτικοίλόγοι,ταπολιτικάφυλλάδια,οιεπιστολές.

β.Οιεπιγραφές,οιπάπυροι,τανοµίσµατα,οιεπιστολές,οισφραγίδεςγ.Ταµνηµεία(απότααντικείµενακαθηµερινήςχρήσηςωςτατείχητηςαρχαίαςΠλάταιαςκαιτης

Κωνσταντινούπολης)δ.Τοακουστικόκαιοπτικόυλικότηςεποχήςµας(φωτογραφία,κινηµατογράφος,εγγραφέςσε

δίσκοήµαγνητοταινίες)Έµµεσεςείναι:α.Ταιστοριογραφικάκείµενα,οιχρονογραφίες,τααγιογραφικάκείµεναβ.Τααποµνηµονεύµαταγ.Οτύπος(εφηµερίδεςκαιπεριοδικά)δ.ΤαέργατηςλογοτεχνίαςΌλεςοιγραπτέςπηγέςδενέχουντηνίδιααξίακαιηαξιοπιστίατουςεξαρτάταιαπότην

προσωπικότητατουσυγγραφέα,τοχαρακτήρατηςσυγγραφής,τηχρονικήαπόστασηαπότογεγονόςπουιστορείται.

(Γ.Γιαννόπουλος,Ξ.Οικονοµοπούλου,Θ.Κατσουλάκος,Εισαγωγήστιςιστορικέςσπουδές,ΟΕ∆Β1996,σ.89–90).

Page 9: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

™∫√¶√π ∆√À ª∞£∏ª∞∆√™

Γενικά,σκοπόςτουµαθήµατοςτηςιστορίαςείναιηγνωριµίατουµαθητήµετοαξιοµνηµόνευτοπαρελθόν.Ό,τινοηµατοδοτείτηνπορείατουανθρώπουαποτελείαντικείµενοενδιαφέροντος.Ηιστορίαέχειχαρακτηριστείωςvitamemoriae(ζωήτηςµνήµης).Ήδηη«µυθολόγος»αρχαιότηταθεωρούσετηµούσαΚλειώωςκόρητηςΜνηµοσύνης.Ηδιδασκαλίατηςιστορίαςστοχεύειστηµετάδοσηγνώσεων,ηδηµιουργικήαφοµοίωσητωνοποίωνβοηθάειτονέονααποκτήσειαυτογνωσίακαινααντιµετωπίσειεπιτυχώςεπιδράσειςαλλοτριωτικούχαρακτήρατουκοινωνικούβίου.Ηιστορίααπότηστιγµήπουοάνθρωποςσυνειδητοποίησετηνανάγκηναµεταβιβάσεικάτιαπότηµνήµητου,απέβησταδιακάσύνθετηεπιστήµη.Ηένταξήτηςστουςπαιδευτικούςστόχουςφιλοδοξείνακαταστήσειτουςνέουςαντικειµενικούςκριτέςτηςκοινωνικήςπραγµατικότηταςκαιπαραγωγικούςπολίτες.Ηαπόκτησηιστορικήςσυνείδησηςεναρµονίζειτιςαποκλίσεις,συνθέτειτιςαξίεςκαιπροάγειτηνποιότητατηςκοινωνικήςζωής.

Ειδικά,τοµάθηµατηςιστορίαςστοχεύειναφέρειτουςµαθητέςσεεπαφήµετιςθεωρίεςκαιµεθόδουςπουχρησιµοποιούνοιιστορικοί.Μετοντρόποαυτόθααξιολογήσουνδηµιουργικάτακατάλοιπατουπαρελθόντος.Θαεκτιµήσουνσωστάτηναυθύπαρκτηπαρουσίατουςκαιτησυµβολήτουςστηνπροαγωγήτηςανθρώπινηςγνώσης.Έτσι,οιµαθητέςθααντιληφθούνότιηιστορικήγραφήδενείναισυρραφήασύνδετωνγεγονότωνούτεαυθαίρετησυναγωγήαπόψεων.Μετηναξιολόγησητωνιστορικώνκατάλοιπων(κειµένωνήµνηµείων)θασυνειδητοποιήσουνότιταγεγονότααρθρώνονταιοργανικάκαιεξελίσσονταιστοχώροκαιτοχρόνο.Ηκατάκάποιοντρόποεµπλοκήτουςστηδιαδικασίατηςιστορικήςγραφήςθατουςβοηθήσειναεκτιµήσουντοναγώνατουιστορικούνααξιοποιήσειτιςµαρτυρίεςτηςιστορικήςζωήςκαινασυνθέσειτοέργοτου.Θαεξηγήσουν,έτσι,ευκολότερατηνυποκειµενικότητατωναπόψεωνκαιθαγίνουνανεκτικοίστηδιαφορετικήοπτική.

¢π¢∞∫∆π∫∏ ¶ƒ√™∂°°π™∏

Ηπροσέγγισητουµορφωτικούαγαθούδενείναιπρονόµιοκαµιάςαυθεντίας.Κανέναςτρόποςδιδασκαλίαςδενείναιµοναδικόςκαιαναντικατάστατος,πολύδεπερισσότερουποχρεωτικός.Όσααναφέρονταιστοβιβλίοτουδασκάλουείναιπροτάσεις.Στοπλαίσιο,άλλωστε,τηςσυλλογιστικήςαυτήςκινείταικαιηεναλλακτικήπρότασηπουτονίζειακριβώςτηνπολλαπλότητατωνκριτηρίωντηςδιδακτικήςπρακτικής.Μεέµφασηπάντωςτονίζεταιότιόλαταµέρηπουσυνιστούντηνκάθεενότητα(προοργανωτής,κείµενο,εικονογραφικόυλικό,παραθέµατα,ασκήσεις)αποτελούνουσιαστικάστοιχείαπουπρέπειναλαµβάνονταιυπόψηστηνάρθρωσητουπαιδευτικούλόγου.

Σηµαντικήπαράµετροςµιαςεπιτυχηµένηςδιδακτικήςαπόπειραςείναιηενεργόςσυµµετοχήτηςτάξης,ηοποίαµπορείναυποβοηθηθείκατάλληλαµετηνπρόκλησητουενδιαφέροντος.Ηαφήγηση,σεπεριορισµένηπάντωςκλίµακα,συµβάλλειστονατεθείτοθέµακαιναδηµιουργηθείοκατάλληλοςπροβληµατισµός.Οκατευθυνόµενοςδιάλογοςενδείκνυται,αρκείναδίνειέµφασηστονεπιχειρηµατικόλόγοκαιναµηντείνειστηναπλουστευτικήερωταπόκριση.Τοκύριοενδιαφέρονπρέπειναεστιαστείστηναξιοποίησητωνπηγώνείτεαυτέςείναικείµεναείτεεικονογραφικόυλικό.Ηεµπλοκήτουµαθητήστηνπαραγωγήιστορικούκειµένουθατονδιευκολύνειναθέτειπροβλήµατακαιναπροβαίνειστηλύσητουςστηριζόµενοςσταδεδοµένατωνιστορικώνµαρτυριώνκαιτιςεπιταγέςτουορθούλόγου.

Page 10: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

™∏ª∂πø™∏ ∆√À ¶∞π¢∞°ø°π∫√À π¡™∆π∆√À∆√À

ΣτανέαΑναλυτικάΠρογράµµαταΣπουδώνκαιτιςπροδιαγραφέςσυγγραφήςδιδακτικώνβιβλίωντονίζεταιότιταδιδακτικάβιβλίαπρέπειναείναιευσύνοπτακαιόχιεκτεταµένα,γιαναολοκληρώνεταιηδιδασκαλίαόλωντωνενοτήτωνστοχρόνοπουδιατίθεταιαπότοΩρολόγιοΠρόγραµµα.Αυτήηδιδακτικήαπαίτηση,πουπροβάλλεταισυνέχειακαιαπότουςπερισσότερουςπουασχολούνταιµεθέµαταδιδασκαλίαςκαιεκπαίδευσης,δηµιουργείπολλάπροβλήµαταστηνικανοποίησηαιτηµάτων,πουτακτικάυποβάλλονταιστοΥΠΕΠΘκαιτοΠαιδαγωγικόΙνστιτούτοαπόπολιτιστικούςφορείς,ιδιώτεςκ.ά,γιαπερισσότεραγεγονότακαιπερισσότερεςλεπτοµέρειεςσταβιβλίαΙστορίας,γιαόλεςτιςπεριοχέςκαιγιαόλεςτιςιστορικέςπεριόδους.

ΤοπρόβληµααυτόµπορείνααντιµετωπιστείµετηδιδασκαλίατηςΤοπικήςΙστορίας,ηοποίαεπισηµοποιείταιµετανέαΑναλυτικάΠρογράµµαταΣπουδώνκαιαποσκοπεί,σύµφωναµεαυτό,ναγνωρίσουνοιµαθητέςτηνιστορίατουτόπουτουςκαινατηνεντάξουνστηΓενικήΙστορία.

Εποµένως,σηµαντικάιστορικάγεγονότα,πουσυνδέονταιµετηνιστορίατηςπεριοχήςκαιδεναναφέρονταιήπαρουσιάζονταισυνοπτικάστοβιβλίοτηςΙστορίας,µπορείνααποτελέσουνθέµαταγιασχέδιαεργασίαςσταοποίαθααξιοποιούνταιαυτάπουεπισηµαίνονταιστο∆.Ε.Π.Π.Σ.γιατηδιαθεµατικήπροσέγγισητηςγνώσηςκαιστηνεισαγωγήγιατηχρήσητωνιστορικώνπηγών.Γιαπαράδειγµα,στηνπεριοχήτουΠειραιάοιµαθητέςεκπονούνσχέδιαεργασίαςγιαταµακράτείχη,στηνπεριοχήτηςΕπιδαύρουγιατιςσχετικέςµετηναρχαίαεποχήαρχαιότητεςκτλ.

Θεωρείταιαυτονόητοότισεόλαταµαθήµαταθαπρέπειναχρησιµοποιείταιδιδακτικόςλόγοςκαιναγίνονταιδιδακτικέςενέργειεςπουπροσιδιάζουνστιςεπιδιώξειςτουµαθήµατοςκαιστιςδυνατότητεςτωνπαιδιώντηςτάξης.Έτσιδεναποκλείεται,µερικέςφορές,ναπαρουσιάζεταιηανάγκηοεκπαιδευτικόςνακάνειεπιλογέςκαιπροσαρµογέςπουεπιβάλλονταιαπότιςιδιαιτερότητεςτηςτάξηςόπουδιδάσκει,τοδιατιθέµενοδιδακτικόχρόνοκαιτιςυπάρχουσεςδυνατότητες:υλικοτεχνικήυποδοµή,αρχαιολογικοίχώροι,µουσείακτλ.

Page 11: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού
Page 12: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

°¡øƒπªπ∞ ª∂ ∆√ µπµ§π√

Σεκάθεδιδακτικήενότητααντιστοιχείκαιέναςπροοργανωτής,οοποίοςπαρέχειµιαπρώτηπληροφόρησηπουσεκάποιεςπεριπτώσειςπροσφέρεταικαιωςαφόρµησηγιαπροβληµατισµόκαιδηµιουργίαπροϋποθέσεωναποδοχήςτουνέουγνωστικούαντικειµένου.

Τασυνοδευτικάκείµενααποτελούνκυρίωςέµµεσεςιστορικέςπηγέςπουστηρίζουνήεπεκτείνουντηνιστορικήαφήγηση.Συνήθωςείναιδιασκευέςπουέγινανµεκριτήριοτηναντιληπτικήικανότητατωνπαιδιών.

Ηεικονογράφησηείναιαπαραίτητοσυµπλήρωµακάθεενότηταςκαιηαξιοποίησήτηςκρίνεταιαπαραίτητη.Ηεικόνα,ωςάµεσηπολλέςφορέςιστορικήπηγήκαιδραστικόµέσοεπίδρασης,ελκύειτοενδιαφέρον,εµπεδώνειτηνιστορικήγνώσηκαικαθιστάβιωµατικήτηνπροσέγγισητουιστορικούγεγονότος.

Οιδραστηριότητες–ασκήσειςπουπεριέχονταιστοΤετράδιοΕργασιώναποτελούνµέσοανατροφοδότησηςτηςδιδασκαλίαςκαιαποσκοπούνστηδιαπίστωσητηςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχων,τηςατοµικήςκαισυνολικήςπροόδουτωνµαθητών(αξιολόγηση)καιτονέλεγχοτηςαποτελεσµατικότηταςτηςµεθόδουπόυεπιλέχθηκε.

ΜεταΕπαναληπτικάµαθήµαταανακεφαλαιώνονταιευρύτερεςδιδακτικέςενότητεςκαισυστηµατοποιούνταιοιγνώσειςπουαποκτήθηκανσ’αυτές.∆ίνουντηδυνατότηταστοδιδάσκοντανασυγκεντρώσειστοιχείαγιατηνπρόοδοκαιτιςελλείψειςτωνµαθητών,(αξιολόγηση,ανατροφοδότηση),ώστεναπροβείσεδιορθωτικέςπαρεµβάσεις.

Ησφαιρικήαντιµετώπισητωνγνωστικώναντικειµένωνεπιτυγχάνεταιµέσααπότιςδιαθεµατικέςπροσεγγίσειςπουπροτείνονταισεκάθεενότητα.Οιπροτάσειςσυνοδεύονταικαιµετηναναφοράόλωντωνθεµελιωδώνεννοιώνπουσχετίζονται,σύµφωναµετοΑ.Π.Σ,µετηνενότητα,τόσοτωνενδοκλαδικώνόσοκαιτωνδιεπιστηµονικών-διαθεµατικών.Έτσιαφήνεταιστηνκρίσητουδιδάσκοντοςηαξιοποίησήτουςήηεπιλογήκάποιαςάλληςπροσέγγισηςπουθααφοράπάνταστησυσχέτισητουγνωστικούαντικειµένουτηςσυγκεκριµένηςενότηταςµετιςθεµελιώδειςέννοιεςπουεµπλέκονταισεαυτή.Απαραίτητηκρίνεταικατάτηνπραγµατοποίησητωνπαραπάνω

Page 13: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού
Page 14: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

δραστηριοτήτωνηυιοθέτησητηςοµαδοσυνεργατικήςµεθόδουγιατηνενεργόσυµµετοχήτωνµαθητώνστην«ανακάλυψη»τηςγνώσηςκαιτηντελικήεπίτευξητόσοµαθησιακώνόσοκαισυναισθηµατικοκοινωνικώνστόχων.

Ηενασχόλησηµετηντοπικήιστορίαθαβοηθήσειτουςµαθητέςόχιµόνοναγνωρίσουντοχώροστονοποίογεννήθηκανήδραστηριοποιήθηκαν,αλλάκαινααναχθούναπότοπαρόνπροςτοπαρελθόν.Καθώςενθαρρύνεταιηµελέτητηςκοινωνικήςκαιπολιτισµικήςδράσης,οφακόςτηςέρευναςεστιάζεταισεπλευρέςτηςκαθηµερινήςζωής,τηςοικονοµικήςδραστηριότητας,τηςατοµικήςκαισυλλογικήςδράσηςτωναπλώνανθρώπων,τηςνοοτροπίαςτουςκαιτωνπροβληµατισµώντους.Οιµαθητέςβιώνουντησυµµετοχήτουςστοιστορικόγίγνεσθαιτηςµικρήςτοπικήςκοινωνίαςκαιπροετοιµάζονταιγιατηµελλοντικήτουςένταξηστηνευρύτερηεθνικήκαιδιεθνήκοινωνία(βλ.σελ.114).

Γενικές οδηγίες για την εκπόνηση των σχεδίων εργασίας

Τασχέδιαεργασίαςαποτελούντονιδανικότρόπογιατηδιαθεµατικήπροσέγγισητηςγνώσηςµέσωδραστηριοτήτωνµεδιαφορετικάθέµατακαιπεριεχόµενοταοποίαλειτουργούνσυµπληρωµατικάκαιοδηγούνστηδηµιουργίαενόςενιαίουπλαισίουγνώσεωνκαιδεξιοτήτων.

Γιατηνυλοποίησηαυτώντωνεργασιώνσύµφωναµετο∆.Ε.Π.Π.ΣκαιτοΑ.Π.Σπρέπεινααφιερώνεταισυγκεκριµένοςχρόνοςπουµπορείνακυµαίνεταιστο10%περίπουτουσυνολικούδιδακτικούχρόνουκάθεθεµατικήςενότηταςκαιπροτείνεταιναπραγµατοποιούνταιµετάτηνολοκλήρωση8-10διδακτικώνκεφαλαίων.

Τασχέδιαεργασίαςθαπρέπεινααντιµετωπίζονταιωςσυνθετικήδραστηριότηταπουγίνεταιµετηµέθοδοτηςοµαδοσυνεργατικήςδιδασκαλίας.

Οιµαθητέςκαλούνταιοιίδιοινασυµπληρώσουντονεννοιολογικόχάρτηπουεξακτινώνεταιγύρωαπότηνεπιλεγµένηθεµατικήγι’αυτόκαικάθεπρότασηπουγίνεται,όπωςτουσυγκεκριµένουπαραδείγµατος,είναιαπόλυταενδεικτική.

Οιδραστηριότητεςαποτελούνπροϊόντωνενδιαφερόντωντωνµαθητώνκαιοιστόχοιπουαναµένεταιναεπιτευχθούνµέσααπόαυτέςβρίσκονταισεάµεσησχέσηµετοµαθησιακόεπίπεδοτηςτάξης.

Ορόλοςτουδασκάλουθαπρέπειναείναισυµβουλευτικόςκαιπαρεµβατικόςµόνοόταναυτόκρίνεταιαυστηράαναγκαίο.Σεόλητηδιάρκειαεκπόνησηςτωνσχεδίωνθαπρέπεινακαθοδηγείκαιναβοηθάειτιςοµάδεςστησυλλογήκαιτηνταξινόµησητωνπληροφοριών,στηνκριτικήτουςανάλυσηκαιδηµιουργικήανασύστασήτους,προκειµένουναεπιτευχθούνοιεπιδιωκόµενοιστόχοι.Παράλληλα,θαπρέπειναπροτείνειπηγέςαναζήτησηςπληροφοριώνφιλικέςκαιπροσβάσιµεςγιατουςµαθητές,αξιοποιώνταςέτσιταπροτεινόµεναεποπτικάµέσαπουπεριλαµβάνονταιστοβιβλίοτουδασκάλου.

Ηπαρουσίασητωναποτελεσµάτωνεργασίαςτηςκάθεοµάδαςγίνεταιµέσαστηντάξηµεδιάφορουςτρόπουςώστεναεπιτευχθείηατοµικήκαιηοµαδικήαξιολόγησητωνµαθητώνµεκριτήριαπουβασίζονταιτόσοσεσχέσηµετηνεπίτευξητωνστόχωνπουείχαντεθείόσοκαισεσχέσηµετηγενικότερηφιλοσοφίατωνσχεδίωνεργασίας.

Page 15: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΣΤΟΧΟΙ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Η εµπλοκή των Νέων Τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία

Στηνεποχήµας,ότανοιεπαναστατικέςαλλαγέςστηντεχνολογίαέχουνδηµιουργήσειµιανέαγλώσσαστηνεπικοινωνίακαινέουςδρόµουςγιατηνπρόσβασηστηνπληροφορίακαιτηγνώση,θεωρείταιαπαραίτητηηαξιοποίησητουσυγκεκριµένουεργαλείουτοοποίοµπορείναυποστηρίξεισηµαντικάτηναναβάθµισητηςεκπαιδευτικήςδιαδικασίαςκαιναµυήσειτουςµαθητέςστηδιαβίουµάθηση.

ΟιΝέεςΤεχνολογίεςειδικότεραστοµάθηµατηςΙστορίαςµπορούνναχρησιµοποιηθούνµεποικίλουςτρόπους:

ωςεργαλείασυλλογήςπληροφοριώνµέσααπόέγκυρεςηλεκτρονικέςδιευθύνσειςτουδιαδικτύου.

ωςεργαλείαανεύρεσηςφωτογραφικούυλικού.ωςεργαλείαανάλυσηςκαιαποκωδικοποίησηςκαθώςκαιαξιολόγησηςπληροφοριών.ωςεργαλείαγιατηδηµιουργίακαιπαρουσίασησυνθετικώνεργασιών(εφηµερίδων,φυλλαδίων,

οδηγών,κ.ά.).ωςεργαλείαγιατηνενεργόσυµµετοχήτωνµαθητώνµέσααπόδιαδραστικάπαιχνίδιαµειστορικό

περιεχόµενοπουυπάρχουνσεανάλογαεκπαιδευτικάλογισµικά.ωςµέσαγιατηνπραγµατοποίησηεικονικώνεπισκέψεωνσεαποµακρυσµένουςαπότησχολική

µονάδαχώρους.ωςµέσαγιατηνανάπτυξηοµαδοσυνεργατικώνδραστηριοτήτωνµεστόχοτηνκοινωνικοποίηση

τωνµαθητώνκαιτηδηµιουργίαθετικούκλίµατοςµέσαστησχολικήτάξη.Γιαόλουςτουςπαραπάνωλόγους,αλλάκαιγιαµιαπερισσότεροελκυστικήεκπαιδευτική

διαδικασία,σταπροτεινόµεναεποπτικάµέσαέχεικαταγραφείµεγάλοςαριθµόςηλεκτρονικώνδιευθύνσεων.Ηχρήσητουςκαιηανάλογηαξιοποίησήτουςθεωρείταιένασυµπληρωµατικόαλλάταυτόχρονααπαραίτητοµέσοδιδασκαλίας.

Οι µουσειοσκευές και η χρησιµότητά τους

Οιµουσειοσκευέςείναιµικρέςβαλίτσεςπουφέρνουντοµουσείοστοχώροτουσχολείουκαιαναφέρονταισεδιάφοραθέµατα.Περιλαµβάνουνποικίλουλικό,όπωςαντίγραφααλλάκαιπρωτότυπααντικείµενα,διαφάνειες,φωτογραφίες,βιβλίαγιαεπιπλέονενηµέρωσητουεκπαιδευτικού,επιλεγµένηβιβλιογραφία,επεξηγηµατικάκείµενα,παιχνίδια,προτάσειςγιαδραστηριότητεςκαικατασκευές.

Οιεκπαιδευτικοίέρχονταισεπροσυνεννόησηµεταµουσείακαιδανείζονταιτηµουσειοσκευήπουεξυπηρετείτιςδιδακτικέςανάγκεςτηςενότηταςπουεξετάζουν.

Ταπλεονεκτήµατατηςµουσειοσκευήςωςµέσουµάθησηςκαιδιδασκαλίαςµπορούννασυνοψιστούνσταακόλουθασηµεία:

Είναιεύχρηστοπαιδαγωγικόµέσοκαιδίνειτηδυνατότηταστονεκπαιδευτικόνατοπροσαρµόσεισύµφωναµετουςµαθησιακούςστόχουςπουέχειθέσει.

Εξασφαλίζειτηνενεργητικήσυµµετοχήτωνµαθητών,γιατίτουςπροσφέρειτηνεµπειρίατηςάµεσηςγνωριµίαςµεταµουσειακάαντικείµενα.

Συµβάλλειστηνπροσέγγισητηςγνώσηςµετρόποταχύτεροκαιαποτελεσµατικότεροκαιµάλισταµέσααπόψυχαγωγικέςκαιδηµιουργικέςδραστηριότητες.

Παρέχειτηνευκαιρίασεόλουςτουςµαθητέςακόµηκαιτωνδυσπρόσιτωνπεριοχώνναγνωρίσουνκαιναεπεξεργαστούνστοχώροτουσχολείουτουςπολύµορφοµουσειακόυλικό.

Επιτρέπειστουςεκπαιδευτικούςνααξιοποιήσουντοποικίλουλικόπουέχουνστηδιάθεσήτουςγιανααναδείξουντηντοπικήιστορία.

Page 16: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

1Ë ÂÓÔÙËÙ· °∂øª∂∆ƒπ∫∞ Ã√¡π∞

Η αξιοποίηση των εκπαιδευτικών επισκέψεων µέσω της υλοποίησης προγραµµάτων

Σήµεραχρησιµοποιούνταιενεργητικέςµέθοδοιδιδασκαλίαςπουέχουνωςκύριοστόχοτουςναωθήσουντοµαθητήστηναναζήτησηκαιανακάλυψητηςγνώσης.Γι’αυτόπροβάλλειεπιτακτικήηανάγκηναέλθουνοιµαθητέςκοντάστιςιστορικέςπηγές,νασυλλέξουνπληροφορίες,νατιςαξιολογήσουνκαιναδιατυπώσουντιςαπόψειςτουςµέσααπόδιαδικασίεςγόνιµηςδιαλεκτικήςαντιπαράθεσης.

Ταεκπαιδευτικάπρογράµµαταπουυλοποιούνταιστουςµουσειακούςχώρους,σταπλαίσιατωνεκπαιδευτικώνεπισκέψεων,περιλαµβάνουνοργανωµένεςσεθεµατικούςκύκλουςδραστηριότητες,πουβοηθούντουςµαθητέςµέσααπόµιαεπικοινωνιακήσχέσηναγνωρίσουντοπολιτισµικόπεριβάλλον.Στηρίζονταιστηνενεργητικήσυµµετοχήτωνµαθητώνκαιδιατηρούναµετάπτωτοτοενδιαφέροντουςχωρίςνατουςπροκαλούνκόπωση.Βοηθούντουςµαθητέςνααναδείξουνταενδιαφέροντάτουςκαινακαλλιεργήσουντιςδεξιότητέςτουςµέσααπόποικίλεςδραστηριότητες,όπως:παιχνίδιαµυστηρίου,τεστπαρατηρητικότητας,θεατρικόπαιχνίδι,εικαστικέςδραστηριότητες,µουσικοκινητικάδρώµενακ.ά.

Οιδραστηριότητεςαυτέςσυµβάλλουνώστεοιµαθητές:νααντιληφθούντησηµασίατωναρχαιολογικώνευρηµάτωνγιατηνιστορικήγνώση,ναασκήσουντηνικανότητάτουςστηνερµηνείαπαραγόντωνπουδιαδραµάτισανκαθοριστικό

ρόλοστηδιαµόρφωσητωνιστορικώνγεγονότων,νακατανοήσουντηδιαπλοκήτωνπαραγόντωνεκείνωνπουεπιδρούνκαταλυτικάστηζωήτων

ανθρώπων,νασυνδέσουνκαινασυσχετίσουνµετρόποτεκµηριωµένογεγονότα,ευρήµατακαι

δραστηριότητες,νααντλήσουνπληροφορίεςκαινασυνθέσουνγνώσειςγιατοπαρελθόν,ναδιαπιστώσουντησυνεχήαλληλεπιδρασιακήσχέσηανθρώπουκαιφύσης,νασυνειδητοποιήσουντησηµασίακαιτηναξίαπουέχειηδιαφύλαξητουπολιτισµικού

περιβάλλοντος.Προκειµένουναέχειεπιτυχίαένατέτοιοπρόγραµµαθαπρέπειοεκπαιδευτικός:ναγνωρίζεικαλάοτιδήποτεέχεισχέσηµετοχώροστονοποίουλοποιείταιτοπρόγραµµα,ναέχεισχετικήβιβλιογραφικήενηµέρωση,ναέχειδιδάξειπροηγουµένωςτηναντίστοιχηενότητακαιναέχειπροετοιµάσειτουςµαθητέςέτσι

ώστεναεξασφαλίσειτησυµµετοχήτουςσεόλητηνπαιδαγωγικήδιαδικασία,ναείναιέτοιµοςναπαρέµβεικαινααντιµετωπίσειδυσκολίεςπουενδέχεταιναανακύψουνκατά

τηνυλοποίησητουπρογράµµατος,ναγνωρίζειτονακριβήχρόνοδιάρκειαςτουπρογράµµατος.Οεκπαιδευτικόςκατάτηδιάρκειατηςυλοποίησηςτουπρογράµµατοςαλλάκαικατάτην

επιστροφήστηντάξηµπορείναεκτιµήσεικατάπόσοεπιτεύχθηκανοιστόχοιπουέθεσε,ώστενασχεδιάσεικαιναοργανώσεικαλύτεραεπόµενοεκπαιδευτικόπρόγραµµα.

Α. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΓεωµετρικάχρόνια(11ος-8οςαι.π.Χ.)ονοµάζεταιηπερίοδοςτηςαρχαίαςελληνικήςιστορίας

πουακολουθείτηνεποχήτουχαλκού,κατάτηνοποίααναπτύχθηκαντρειςαξιόλογοιπολιτισµοί:α)οκυκλαδικός,β)οµινωικόςκαιγ)οµυκηναϊκός.Ηπερίοδοςαυτήοφείλειτηνονοµασίατηςστηγεωµετρικήτέχνη,γιατίταπερισσότεραπήλινααγγείαπουδιασώθηκαναπότότεήτανδιακοσµηµένα

Page 17: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

µεποικίλαγεωµετρικάσχήµατακαιµοτίβα.Στατέλητου12ουαι.π.Χ.οι∆ωριείς,πιεζόµενοιαπόάλλουςλαούς,µετακινήθηκαναπό

τηβορειοδυτικήΕλλάδανοτιότερα.Στιςµετακινήσειςτουςαυτέςδεσυνάντησανιδιαίτερεςδυσκολίες,γιατίταµυκηναϊκάκέντραήταναποδυναµωµένακαιοιπαλιοίκάτοικοιδενήτανσεθέσηναπροβάλουναντίστασηστουςκατακτητές,οιοποίοιεπικράτησανεύκολα.

Οισυνέπειεςτηςδωρικήςκαθόδουδενάργησανναφανούν:1.Ακολουθείµαζικόµεταναστευτικόρεύµατριώνελληνικώνφυλετικώνοµάδων:Αιολέων,Ιώνων

και∆ωριέωνµεκατεύθυνσηανατολική,προςτανησιάτουΑιγαίουκαιταµικρασιατικάπαράλια.2.ΟιΦοίνικεςκυριαρχούνστηθάλασσακαιελέγχουντοεµπόριο.3.ΣτηνκυρίωςΕλλάδαοικάτοικοιασχολούνταιµετηγεωργία,τηνκτηνοτροφίακαιτηνοικοτεχνία.4.ΗγραµµικήγραφήΒ'λησµονήθηκεκαιπαρατηρείταιµίαπροσωρινήύφεσησταγράµµατακαιτιςτέχνες.5.-Μετάτονα'ελληνικόαποικισµόηκατάστασηστηνΕλλάδαεξοµαλύνθηκεκαιεµφανίστηκανταπρώτασηµάδιαανάκαµψης.

Τα χαρακτηριστικά των γεωµετρικών χρόνων

-Κλονίζεταιτοβασιλικόαξίωµαπουήτανκληρονοµικόκαιαποκτούνδύναµηοιευγενείς(βλ.Οδύσσεια).

-Τακράτηείναιφυλετικάκαιοβασιλιάςείναιοανώτατοςάρχοντας,στηνάσκησηόµωςτηςεξουσίαςτονβοηθούνκαιοιευγενείς.Καθιερώνεταιεπίσηςησυνέλευσητουλαού,χωρίςκαµίαουσιαστικήπολιτικήδικαιοδοσίααυτήτηνεποχή.

-Ηκοινωνίατωνγεωµετρικώνχρόνωναποτελείταιαπότοβασιλιά,τουςευγενείς,τολαόκαιτουςδούλους.

-Τηνεποχήαυτήσχηµατοποιούνταιοικυριότερεςδιάλεκτοιτηςαρχαίαςελληνικήςγλώσσας:ηαιολική,ηιωνικήκαιηδωρική.Απότηνιωνικήπροήλθεαργότεραηαττικήδιάλεκτος.

-Κατάτον9οαι.π.Χ.εµφανίζεταιηαλφαβητικήγραφή.ΑυτήηνέαγραφήχρησιµοποιήθηκεαρχικάστιςιωνικέςπόλειςτηςΜ.Ασίας.Κατάµίαεκδοχή,οιΈλληνεςπήραντοφοινικικόαλφάβητοκαιτοπροσάρµοσανστιςφωνητικέςαπαιτήσειςτηςελληνικήςγλώσσαςπροσθέτονταςσ'αυτόταφωνήεντα.

-Κατάτηνπερίοδοαυτήεµφανίζεταικαιαναπτύσσεταιηηρωικήεπικήποίηση.ΚυριότεροςεκπρόσωπόςτηςοεθνικόςποιητήςτωναρχαίωνΕλλήνων,οΌµηρος.

-Επίσηςδιαµορφώνεταιµίαγνήσιαελληνικήτέχνη,ηγεωµετρική,ηοποίαχαρακτηρίζεταιαπόστερεοτυπισµόκαιπειθαρχίαστηθεµατολογίατης.

Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 1. ∏ οıÔ‰Ô˜ ÙˆÓ ¢ˆÚȤˆÓ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνταχαρακτηριστικάτηςκαθόδουκαιεγκατάστασηςτων∆ωριέωνκαινακατανοήσουν

τηνιστορικήέννοια«κάθοδος».Ναγνωρίσουντιςσυνθήκεςκαιτιςαιτίεςπουέκαναντους∆ωριείςναµετακινηθούν.Νακαταλήξουνσεσυµπεράσµαταγιατουςλόγουςπουτελικάοι∆ωριείςεπικράτησανσεσχέση

µετονγηγενήπληθυσµόαυτώντωνπεριοχών.Ναεκτιµήσουντιςσυνέπειεςτηςεγκατάστασηςτων∆ωριέωνστιςνέεςπεριοχές.

Πρόσθετα στοιχεία ΟµύθοςτηςεπιστροφήςτωνΗρακλειδών:Οι∆ωρείς,γιανααιτιολογήσουντηνκαταγωγήτους,

έπλασαντοµύθοτηςεπιστροφήςτωνΗρακλειδών.ΣύµφωναµεαυτόνοιίδιοιήταναπόγονοιτουΗρακλή,τουςοποίουςείχεεκδιώξειοβασιλιάςτωνΜυκηνώνΕυρυσθέας,γι'αυτόεπέστρεψαν

Page 18: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

καιπάλιστηνπρογονικήτουςγη.ΟµύθοςαυτόςαποτελείπιθανόταταεπινόησητηςσπαρτιατικήςαριστοκρατίαςστηνπροσπάθειάτηςνασυνδέσειτουςΣπαρτιάτεςµεµιασηµαντικήπροσωπικότητατηςµυθολογίας.

∆ωρίδα:περιοχήπουβρισκότανανάµεσαστηΦωκίδα,τηνΟίτηκαιτονΠαρνασσό.Σταπροϊστορικάχρόνιαονοµαζόταν∆ρυοπίακαιοικάτοικοίτης∆ρύοπες.Ονοµάστηκε∆ωρίδααπότους∆ωριείςπουεγκαταστάθηκανεκεί.Αυτοίίδρυσαντηδωρικήτετράπολη.ΑπόεκείοιπερισσότεροικατέβηκανστηνΠελοπόννησο.Τη∆ωρίδαόµωςτηθεωρούσανµητρόπολήτουςκαιτηνυπερασπίστηκανπολλέςφορές.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.Ιστορικόςχάρτηςµετηνπορείατων∆ωριέωνκαιτασηµείατελικήςεγκατάστασήςτους.

Προτάσεις για τη διδασκαλίαΠροτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςαφόρµησηοχάρτης,εικόνα2τουσχολικούβιβλίου,ενώ

παράλληλαγίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατος.Ηενότηταπροσφέρεταιγιατηχρήσητουδιαλόγουώστεεπαγωγικάοιµαθητέςναεπισηµάνουντιςσχέσειςπουυπάρχουνανάµεσασταιστορικάγεγονότατηςενότητας.Κατάλληλεςθεωρούνταιερωτήσειςτουτύπου:

ΠοιαήτανηγενικότερηεικόναστηνΕλλάδαεκείνητηνεποχή;Οιάνθρωποιζούσανµόνιµασεκάποιοντόπο;Γιαποιουςλόγουςθεωρείτεότιοι∆ωριείςαποφάσισαννακινηθούνπροςτονότο,«κάθοδος»;Μεποιοτρόπονοµίζετεότιέγινεαυτήηµετακίνηση;Ποιεςείναι,κατάτηγνώµησας,οιπιθανές

δυσκολίεςπουαντιµετώπισαν;Στησυνέχειαγίνεταιαυτοαξιολόγησητωναπαντήσεωνπουέχουνδώσειµετηνανάγνωσητων

πρώτωντριώνπαραγράφωναπότοβιβλίοτουµαθητή.Σ’αυτότοσηµείοθαπρέπεινασταθούµεστηνχρήσητηςφράσης«Τοπιοπιθανόείναι…»γιανα

διαφανείότιυπάρχειγιαόλητηνπορείατουσυγκεκριµένουελληνικούφύλουκαιη«άλληάποψη».Οιµαθητέςθαπρέπεινασυνειδητοποιήσουνµεαυτότοντρόποτηνπιθανότηταύπαρξηςεκδοχώνστηνερµηνείατωνιστορικώνγεγονότωνκαιτηναποφυγήτηςέννοιαςτουαπόλυτου.Μπορούννατεθούνπροβληµατισµοίγιατακριτήριατηςεπιλογήςτωνδρόµωνπουακολούθησανοι∆ωριείς.

Ποιουςάλλουςδρόµουςµπορείναείχανακολουθήσειοι∆ωριείςγιαναπεράσουνστηνΠελοπόννησο;

ΤιήταναπαραίτητοναέχουνγιαναπεράσουνστηνΠελοπόννησοαπότοΑντίριο;(ύπαρξηστόλου)

Τέλος,οιµαθητέςδιαβάζουντο1οπαράθεµαµεσκοπόνασυµπεράνουντιςαιτίεςεξαιτίαςτωνοποίωνοι∆ωριείςεπικράτησανκαιέτσιπροκλήθηκεηµετακίνησηµεγάλουµέρουςτουπληθυσµούπουζούσεσεεκείνεςτιςπεριοχές.

Ακολουθείσχηµατικήπαράστασηστονπίνακατουτύπου:

Οιµαθητέςδιαβάζουνσιωπηράτουπόλοιποκείµενοτουβιβλίουτους,υπογραµµίζουν,αφούεντοπίσουντααποτελέσµατατηςκαθόδουτων∆ωριέωνκαισυµπληρώνουνατοµικάτηδεύτερηστήλητουπίνακα.

Ηαξιολόγησηαυτώνπουέχουνκαταγράψειοιµαθητέςείναιδιαµορφωτικούχαρακτήραµε

Page 19: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

σκοπότηδιερεύνησητηςικανότηταςτουςναπροσεγγίσουντηνιστορικήπραγµατικότηταµέσααπότοκείµενο.Είναιδηλαδήµιαδιαδικασίαπουθαπρέπειναενθαρρύνεταικαιόχιναελέγχεται,ενώπαράλληλατααποτελέσµατάτηςαποτελούνανατροφοδότησηγιατηβελτίωσητηςποιότηταςτηςδιδασκαλίαςκαιτηνπιθανήπροσφοράσυµπληρωµατικήςβοήθειαςστουςµαθητές.

Στησυνέχειαοιµαθητέςκαλούνταινασυµπληρώσουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.Ηάσκηση3είναιεπαναληπτικούτύπουκαιπροτείνεταινασυµπληρωθείστοσπίτι.

Εναλλακτική προσέγγιση

Ητάξηχωρίζεταισεοµάδεςεργασίες(ανοµοιογενείς,τεσσάρωνατόµωνηκαθεµιά).Γίνεταιανάγνωσητουπροοργανωτήπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητήαπότοδάσκαλο,ενώοι

µαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουντο1οπαράθεµακαιναπαρατηρήσουντηνεικόνα1.Στησυνέχειαοιοµάδεςκαλούνταινααπαντήσουνσεερωτήσειςτουτύπου:Τισηµαίνειηλέξηµετακίνηση;Τισηµαίνειηλέξηκάθοδος;(κυριολεκτικά)ΠαρατηρήστετηνπεριοχήτηςκοιλάδαςτουΕυρώτα.Πώςθαχαρακτηρίσετεµιατέτοιαπεριοχή;

Προσφέρεταιγιαναζήσουνεκείάνθρωποι;Γιατί;Οιµαθητέςδίνουνκάποιεςαπαντήσειςπουκάθεοµάδακαταγράφεικαιστησυνέχειαακολουθεί

αφήγησηαπότοδιδάσκονταπουναπαρέχειτιςαπαραίτητεςπληροφορίεςγιατηνενεργοποίησητουπροβληµατισµούτωνµαθητώνσεσχέσηµετηνεξακρίβωσητηςεγκυρότηταςτωναπαντήσεωνπουέχουνδώσει.

Μετάτοτέλοςτηςδιαδικασίαςαυτήςοιοµάδεςαυτοδιορθώνουντιςπρώτεςεκτιµήσειςτουςκαιακολουθείηπαρουσίασηστηντάξητωναπαντήσεωντηςκάθεοµάδας.Εδώηαξιολόγησηµπορείναγίνεικαιµεταξύτωνοµάδωνµετοδάσκαλοσερόλοσυντονιστικό.

Στησυνέχειαηερώτησηπουκαλούνταιναδιερευνήσουναυτήτηφοράοιµαθητέςείναι:Τααποτελέσµατααπότηνκάθοδοτων∆ωριέων.Οιµαθητές,κατάοµάδες,εργάζονταιδιαβάζονταςτοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαιπροσπαθούννακαταγράψουντιςσχετικέςµετοερώτηµαπληροφορίεςπουτουςδίνονται.

Ηαξιολόγησητωναπαντήσεωνγίνεταιακριβώςόπωςπροηγουµένως.Ακολουθείγιατηνπεραιτέρωαξιολόγησητηςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχωνησυµπλήρωσητηςάσκησης1πουτααποτελέσµατάτηςθαδώσουντηνανατροφοδότησηγιατιςανάλογεςπαρεµβάσειςαπότοδιδάσκονταστηνεκπαιδευτικήδιαδικασία.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«µεταβολή»και

«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατααναγκώνεπιβίωσηςπουοδηγούνδιαχρονικάσεµετακινήσειςανθρώπωνήζώων

σεάλλεςπεριοχέςκαθώςκαιτωνκριτηρίωνεπιλογής.2.Σεζητήµαταδιαφοροποίησηςτωνσυνθηκώνζωήςπουοδηγούνστιςµετακινήσειςτων

ανθρώπων.3.Σεζητήµατασχέσεωνκαισυσχετισµώνπουδηµιουργούνταιαπόαυτέςτιςµετακινήσειςκαθώς

καιαλληλεπιδράσειςτωνυποκειµένωνπουέρχονταισεεπαφή.4.Σεζητήµαταπολιτισµούκαιτέχνηςπουεπηρεάζονταιήµεταβάλλονταιαπότησυνύπαρξη

διαφορετικώνπληθυσµιακώνοµάδων.Προτείνεταιοδάσκαλοςσεσυνδυασµόµετηάσκηση2τουτετραδίουεργασιώνκαιτου1ου

παραθέµατοςναδώσειέναυσµαγιασυζήτησηστηντάξηπάνωστοφαινόµενοτηςµετακίνησηςτωνλαών(διαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΜελέτηςΠεριβάλλοντος).Μπορούνναγίνουνσυγκρίσειςανάµεσαστιςσυνθήκεςτωναρχαίωνχρόνωνκαιτωνσηµερινώνκαιναδιαφανούνοµοιότητεςκαιδιαφορέςπουοδηγούνσεδυνητικέςγενικεύσεις.

Απαντήσεις στις εργασίες

Page 20: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

1.Άσκησηελέγχουτηςκατανόησηςτωνπληροφοριώνπουδίνονταιστησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταµετηχρήσητουσωστούήλάθους.

Λ,Σ,Σ,Λ,Σ,Σ.2.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας

µεστόχοτηνκατανόησητωναιτιώνµετανάστευσηςτωνανθρώπωνσεδιαφορετικέςχρονικέςπεριόδους.

3.Άσκησησυµπλήρωσηςλέξεων:∆ΙΑΛΕΚΤΟ,ΕΥΡΩΤΑΣ,ΚΟΡΙΝΘΟΥ,ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ,∆ΩΡΙΕΙΣ,ΣΠΑΡΤΗ

∫∂º∞§∞π√ 2. √È ŒÏÏËÓ˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ·ÔÈ˘∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Νακατανοήσουντιςιστορικέςέννοιεςµετακίνηση-µετανάστευση,άποικος-αποικία-

αποικισµός.Ναεντοπίσουνταδιαφορετικάχαρακτηριστικάτουαποικισµούαπόταχαρακτηριστικάτης

κατάκτησηςκαιτηςµετανάστευσης.Ναδιακρίνουντηναλληλεπίδρασηανάµεσαστηνκάθοδοτων∆ωριέωνκαιτονΑ9ελληνικό

αποικισµό.Νααντιληφθούντησχέσηαιτίας-αποτελέσµατος.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟιΑιολείςίδρυσαναποικίεςεκτόςαπότανησιάΛέσβοκαιΤένεδοσταΒ.∆.µικρασιατικάπαράλια,απότονΕλλήσποντοµέχριτονκόλποτηςΣµύρνης.Μιλούσαντηναιολικήδιάλεκτο.Ησυµβολήτουςστηνανάπτυξητουπολιτισµούήτανµεγάλη.

ΟιΊωνεςαποίκησανεκτόςαπότανησιάΧίοκαιΣάµοτακεντρικάµικρασιατικάπαράλια.Ίδρυσαν12πόλειςγνωστέςωςιωνικήδωδεκάπολη.Αυτέςάκµασανπολύνωρίςκαιεξελίχθηκανσεσηµαντικάεµπορικάκαιπολιτιστικάκέντρα,γι'αυτόκαιόλαταµικρασιατικάπαράλιαονοµάστηκανΙωνία.ΑπότουςΊωνεςαργότεραοιΆραβεςκαιοιΤούρκοιονόµασαντουςΈλληνεςΓιουνάνκαιτηνΕλλάδαΓιουνανιστάν.Αυτοίµιλούσαντηνιωνικήδιάλεκτο.

Οι∆ωριείςεκτόςαπότανησιάΚωκαιΡόδοαποίκησαντονότιοτµήµατηςµικρασιατικήςπαραλίας,όπουίδρυσαντιςπόλειςΚνίδοκαιΑλικαρνασσό.Μιλούσαντηδωρικήδιάλεκτο.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΙστορικόςχάρτηςµετιςπεριοχέςτουΑ9αποικισµούκαθώςκαιτιςπεριοχέςτηςΕλλάδαςαπ’όπουξεκίνησανταελληνικάφύλα.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Προτείνεταιναγίνειάµεσοςσυσχετισµόςµετηνπροηγούµενηενότηταγιαναδιαφανείότιοαποικισµόςυπήρξεσυνέπειατηςκαθόδουτων∆ωριέων.Οιµαθητέςθαπρέπειναενεργοποιηθούνγιαπροβληµατισµόσχετικάµετηδιαφοράανάµεσαστιςέννοιες«µετακίνηση»και«µετανάστευση»τωνπληθυσµών.Αυτόµπορείναεπιτευχθείµετηνερµηνείατηςλέξης«µετανάστευση»στογλωσσάρικαιποιοχαρακτηριστικότηςδενυπάρχειστηλέξη«µετακίνηση».

Στησυνέχειαγίνεταιανάγνωσητωνπαραθεµάτωνπουυπάρχουνστοβιβλίοτουµαθητή.Απαραίτητηθεωρείταιπαράλληλαηχρήσητουχάρτη1.Οιµαθητέςµπορούνναχωριστούνσε

οµάδεςεργασίαςκαινααπαντήσουνσεερωτήσειςπουθααναγραφούνστονπίνακατουτύπου:ΓιατίταελληνικάφύλαάρχισανναφεύγουναπότηνΕλλάδα;Γιατίνοµίζειςότιακόµακαιοι∆ωριείςδηµιούργησαναποικίες;Μεποιακριτήριαεπέλεγαντοµέροςόπουδηµιουργούσαντηναποικία;Μεποιοτρόποοργάνωσαντηζωήτουςοιάποικοιστανέαµέρη;Χρησιµοποιούνταιταπαραθέµαταωςιστορικέςπηγέςµέσααπότιςοποίεςδιαφαίνονται

Page 21: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

οιαπαντήσειςτωνερωτήσεων.Παρόµοιαείναικαιηχρήσηκαιαξιοποίησητηςεικόνας2:Τιπληροφορίαµαςδίνει;

Συλλέγονταιοιαπαντήσειςκάθεοµάδας.Στησυνέχειαοιµαθητέςδιαβάζουνσιωπηράτοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαιµεδιαλογικήσυζήτησηγίνεταιηαξιολόγησητωναπαντήσεωνγιανακαταλήξουµεστησύνθεσήτουςπουθααποτελέσεικαιτηνανάπτυξητωνβασικώνστοιχείωντηςενότητας.

Ανακοινώνονταιαπότουςµαθητέςανάοµάδαοιαιτίεςτουαποικισµού,ηπορείατωνφύλων,ητελικήεγκατάστασηστιςπεριοχέςτηςΜ.Ασίαςκαιτααποτελέσµατα.

Στησυνέχειαοιµαθητέςσυµπληρώνουντηνάσκηση1τουτετραδίουεργασιώνκαιέτσιγνωρίζουνταονόµατακάποιωνβασικώναποικιώνπουίδρυσανστηΜ.Ασίαταελληνικάφύλα.Ηάσκηση3έχειχαρακτήρασυνολικήςαξιολόγησηςπροκειµένουναδιαπιστωθείοβαθµόςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχων.Είναιπροτιµότερονασυµπληρωθείατοµικάκαιστησυνέχειαναγίνειηαξιολόγησητωναπαντήσεωνσεσυνεργασίαµετηνοµάδαέτσιθαοδηγηθείοκάθεµαθητήςσεενεργόεµπλοκήστηδιαδικασίακαιστησταδιακήκατάκτησητηςδεξιότηταςτηςαυτοαξιολόγησης.

Εναλλακτική προσέγγιση

Χρησιµοποιούµετοχάρτη1παράλληλαµετοχάρτητηςπροηγούµενηςδιδακτικήςενότητας.Στησυνέχειαδηµιουργούµεσεσυνεργασίαµετουςµαθητέςεννοιολογικόχάρτη.Στησυγκεκριµένηδεξιότηταγίνεταιχρήσηκαιτηςδιαγνωστικήςαξιολόγησηςπουαποσκοπείστονπροσδιορισµότουεπιπέδουτωνγνώσεωντωνµαθητώνσεσχέσηµεπροϋπάρχονταγνωστικάαντικείµενα.(Κάθοδοςτων∆ωριέων,Μυκηναϊκόςπολιτισµός).

Οισυγκεκριµένεςλέξεις-κλειδιάείναιαπόλυταενδεικτικές.ΟιµαθητέςµετηβοήθειατουδασκάλουκαθώςκαιµεταπληροφοριακάστοιχείαπουαντλούνταιαπότηνανάγνωσητουκειµένουτουβιβλίουτουςµπορούννασυµπληρώσουντονγνωστικόχάρτηµεπερισσότερεςλεπτοµέρειεςκαιναοδηγηθούνσεσυµπεράσµαταπουαφορούνστααποτελέσµατατουΑ'αποικισµού.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αίτιο-αποτέλεσµα»και«αλληλεπίδραση».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

Page 22: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

1.Σεζητήµαταπουαφορούντηναιτίαπουοδηγείτιςεξελίξειςκαικαθορίζειτααποτελέσµατα.(κάθοδος∆ωριέων-Α’Αποικισµός)

2.Σεζητήµατατηςδηµιουργίαςνέωνδεδοµένων(ωςσυνέπειεςτηςαιτίας)καιστηδράσηπουασκούνοιάνθρωποιγιανααντιµετωπίσουντηνέακατάσταση.

3.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςπουασκείταιότανέρχονταισεεπαφήδιαφορετικέςπολιτισµικέςοµάδεςκαιστηθετικήπλευράπουυπάρχειµέσααπότησύνθεσητου«διαφορετικού».

ΜεαφόρµησητοκείµενοτουβιβλίουκαισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςγίνεταιδιάλογοςανάµεσαστουςµαθητές.(Παιχνίδιρόλων)

Οέναςµαθητήςµπορείναείναιοάποικοςκαιοάλλοςοπαλιόςκάτοικοςτηςπεριοχής.Οιάποικοισυνοµιλούνµετουςπαλιούςκατοίκουςγιαθέµαταπουαφορούνστουςλόγουςπουτουςοδήγησανεκεί,προβλήµαταπουαντιµετώπισαν,στοιχείαπολιτισµού,ήθη,έθιµα,θρησκεία,συνήθειες.

Εναλλακτικά,αντίγιαµαθητήπροςµαθητήη«συνέντευξη-διάλογος»µπορείναγίνειαφούοιµαθητέςχωριστούνσεδύοοµάδες:Άποικοι-Γηγενείς.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησησυµπλήρωσηςχάρτηµεστόχοτηνεξοικείωσητωνµαθητώνµετοχώρο-πλαίσιοτουΑ’αποικισµού.

2.ΆσκησηανοικτούτύπουστηνοποίαοιµαθητέςέχουντηδυνατότητανααναπτύξουντηδεξιότητατηςενσυναίσθησηςγιανακατανοήσουντιςσυνθήκεςκαιτοντρόποµετονοποίοέγινεοΑ9αποικισµός.

3.Άσκησηδηλωτικήςγνώσης,συµπλήρωσηλέξεων.ΑΙΟΛΕΙΣ,ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ,ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ,ΙΩΝΕΣ,ΚΟΙΝΗ,ΙΕΡΑ,ΑΙΓΑΙΟ.

∫∂º∞§∞π√ 3. ∏ Ô›ËÛË Î·È Ë ıÚËÛΛ· ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Νακατανοήσουντουςλόγουςτηςδηµιουργίατωνπρώτωνποιηµάτων.ΝαγνωρίσουνταέπητουΟµήρουκαινααντιληφθούντηδιαχρονικότητάτους.Ναδιαπιστώσουντηνύπαρξηκοινώνθεώνστονελλαδικόχώρο.ΝακατανοήσουνότιηκοινήθρησκείατωνΕλλήνωνέπαιξειδιαίτερορόλοστηδιατήρησητης

ενότητάςτους.

Πρόσθετα στοιχεία

Έποςήεπικήποίηση:Πρόκειταιγιαµακροσκελήαφηγηµατικήποίησηπουαρχικάτραγουδιόταναπότουςαοιδούςκαιαργότερααπαγγελλόταναπότουςραψωδούς.Τοπαλιότεροείδοςτουείναιτοηρωικόέποςπουαναφερότανσεηρωικάκατορθώµαταθεώνκαιανθρώπων.

Όµηρος:οεθνικόςποιητήςτωναρχαίωνΕλλήνων,οκυριότεροςεκπρόσωποςτουηρωικούέπους,είναιοποιητήςτηςΟδύσσειαςκαιτηςΙλιάδας.Εφτάπόλειςδιεκδικούσαντηνκαταγωγήτου.Σήµεραπιστεύεταιότιήτανιωνικήςκαταγωγής.Ηαξίατωνεπώντουείναικαθαράλογοτεχνικήκαιπαιδαγωγική.Σεκαµίαπερίπτωσηταέπηδεναποτελούνιστορικήπηγή,γιατίσ'αυτάυπάρχουνστοιχείαπουυποδηλώνουντονπολιτισµότωνγεωµετρικώνχρόνωνκαιόχιτωνµυκηναϊκώνστουςοποίουςαναφέρονται.Ταοµηρικάέπησυνέβαλανστηδιαµόρφωσητηςαρχαίαςελληνικήςθρησκείας,ενώαποτέλεσανπηγήέµπνευσηςγιακαλλιτέχνες.

Ανθρωποµορφισµόςτωνθεών:ΟιΈλληνεςφαντάστηκαντουςθεούςτουςµεανθρώπινηµορφήκαιανθρώπινεςιδιότητες.Σεαντίθεσηµετουςανατολικούςλαούςπουοιθεοίτουςήταντερατόµορφοι.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.Βιβλιογραφίαλογοτεχνικώνέργωναπότηνοποίαµπορούνναεπιλέξουνοιµαθητέςό,τιεπιθυµούνγιαανάγνωση,σχετικάµετηθεµατολογίατηςενότητας:

Μελέτη∆ιδασκαλίακαιΑνάδειξητηςελληνικήςΠαιδικήςΛογοτεχνίας,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:

Page 23: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

http://www.cc.uoa.gr/ptde/epet/index.html2.ΕλληνικήΜυθολογία,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήΓεννάδειοςΣχολή.3.«Οξεφτέρηςκαιοι12θεοίτουΟλύµπου»,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήSIEM.4.«ΟιθεοίτουΟλύµπου»,µουσειοσυσκευή,ΜουσείοΑκρόπολης.5.«Το∆ωδεκάθεο»,εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,εκδόσεις

ΥΠ.ΠΟ.6.«ΟµήρουΙλιάδα,απότονµύθοστηνπραγµατικότητα»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοση

ΤαµείουΑρχαιολογικώνΠόρων,1991.7.ΗΟδύσσεια,βιντεοµαθήµατα,παραγωγή∆ιερευνητικήΜάθηση.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Προτείνεταιναχρησιµοποιηθούνωςπροοργανωτήςταδύοπαραθέµατα(1και3)πουαναφέρονταισταέπητουΟµήρου.Οιµαθητέςµέσωαυτώνµπορούνναοδηγηθούνσεσυµπεράσµατασχετικάµετηθεµατολογίατωνεπών.Ησυζήτησηπουθααναπτυχθείπρέπεινααναδείξεικαιτηναντίθεσηπουυπάρχειανάµεσαστηθεµατολογίατουκάθεέπους(ειρήνη-πόλεµος).Tασυµπεράσµατασταοποίαφτάνουνοιµαθητέςαξιολογούνταιστησυνέχειαµετηνανάγνωσητουπρώτουµέρουςτουκειµένουπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητήκαιαναφέρεταιστηνποίηση.Μπορείναενεργοποιηθείηφαντασίατωνµαθητώνµεµιαανοικτήερώτησητουτύπου:ΓιατίνοµίζετεότιείναιτόσοδιαφορετικάταθέµαταµεταοποίαασχολείταιοΌµηρος;Καλόείναιοιπιθανέςαπαντήσειςναµηναξιολογηθούν,αφούοιµαθητέςδενέχουντοαπαιτούµενουλικόγιανατεκµηριώσουντηνάποψήτουςκαιαπλάκάνουνυποθέσεις.Σ’αυτότοσηµείοοιµαθητέςκαλούνταινασυµπληρώσουντηνάσκηση3απότοτετράδιοεργασιώνγιαναπροβούµεστηναξιολόγησητηςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχωνπουαφορούνστηνποίηση.

ΤοθέµατηςθρησκείαςείναιήδηοικείοστουςµαθητέςαπότοµάθηµατηςΙστορίαςτηςΓ9δηµοτικού.Μπορείωςδιαγνωστικήαξιολόγησητηςκατάκτησηςπαλαιότερωνγνωστικώναντικειµένωνναγίνειπαιχνίδιρόλων:Οκαθέναςήανάζεύγηπαίρνουντοόνοµαενόςθεούκαιοιυπόλοιποισυµπληρώνουνστοιχείατηςπροσωπικότητάςτου.Στησυνέχειαδιαβάζουντο2οπαράθεµα,παρατηρούντιςαντίστοιχεςεικόνεςθεώνπουυπάρχουνστοβιβλίοτουςκαιαξιολογούνόσαέχουνπει,συµπληρώνονταςπαράλληλαό,τιδενέχουναναφέρει.Ηαναφοράστο∆ωδεκάθεοολοκληρώνεταιµετησυµπλήρωσητηςάσκησης2.

Τοθέµατηςθρησκείαςολοκληρώνεταιµεαφήγησηαρχικάαπότοδάσκαλογιατοντρόποπουδιαµορφώθηκεηθρησκείατηνοµηρικήεποχήκαιδιάλογοστησυνέχειαγιατιςγενικέςσυνήθειεςτωνθεών.Καλόείναιναγίνειέµµεσηαναφοράστονανθρωποµορφισµό(χωρίςνααναφερθείηλέξη)καιναυπάρξειπροβληµατισµόςγιασύγκρισηµετηνάποψηπουυπάρχειγιατονΘεόστιςσύγχρονεςκοινωνίες.

Εναλλακτική προσέγγιση

Ωςπροοργανωτήςµπορείναχρησιµοποιηθείηλέξηποίηση.Οιµαθητέςκαλούνταινααναφέρουνκάποιουςποιητέςπουπιθανόταταγνωρίζουν.Αναγράφονταιταονόµατάτουςστονπίνακα.ΣτησυνέχειαοδάσκαλοςγράφειδίπλατοόνοµατουΟµήρου.ΜεκατάλληλεςερωτήσειςοδηγούνταιστοσυµπέρασµαότικαιοΌµηροςήτανποιητής.

Στησυνέχειαµπορούννααξιοποιηθούντο1οκαι3οπαράθεµαώστενααναδειχθείηθεµατολογίατωνποιηµάτωντου.Γιαναφανείηαιτίαδηµιουργίαςτωνεπών,οδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςπροβάλλειτησπουδαιότητατουΤρωικούπολέµουωςιστορικούγεγονότος.

ΓιατηθρησκείατωνΕλλήνωνµπορείναγράψειστονπίνακαδιάφοραονόµαταανθρώπωνσταοποίαθασυµπεριλαµβάνονταικαιονόµαταθεώνκαιναζητήσειαπότουςµαθητέςναδιακρίνουνανκάποιααπόαυτάέχουνσχέσηµεταξύτους.Στησυνέχειαοιµαθητές,αφούεντοπίσουνταονόµατατωνθεώνσυµπληρώνουνκαιεκείνατου∆ωδεκάθεουπουδενέχουναναφερθείκαιπαρατηρώνταςταυτόχρονατιςεικόνες1και2µιλούνγιαταχαρακτηριστικάτουκαθενός.

Οδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςπρέπειναοδηγήσειτουςµαθητέςνακατανοήσουνότι

Page 24: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

στηνΕλλάδαλατρεύοντανσεόλεςτιςπεριοχέςοιίδιοιθεοίκαιαυτόήτανσηµαντικόγιατηνενότητατωνΕλλήνων.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Σεζητήµαταλατρευτικήςανάγκηςτωνανθρώπωνπουοδήγησανστηδηµιουργίαθρησκειών.2.Στηνεξέλιξηπουακολούθησετηνπολιτιστικήπρόοδοτουανθρώπουκαιτηµετάβασηαπότο

δωδεκάθεοστιςσύγχρονεςθρησκείες.3.Σεζητήµαταεξωτερίκευσηςσυναισθηµάτωνπουδηµιουργούντιςδιάφορεςµορφέςτέχνης.4.Στηδηµιουργίατωνεπώνωςαρχήγιατησταδιακήµετάβασηστησύγχρονηλογοτεχνική

δηµιουργία.Προτείνεταιοιµαθητέςναχωριστούνσεδύοοµάδεςεργασίαςπουηκαθεµιάθαεπεξεργαστεί

ένααπόταθέµατατηςενότητας:ποίηση–θρησκεία.«Απότααρχαίαχρόνιαστοσήµερα».Οιµαθητέςπαροτρύνονταιστησυνθετικήαυτήεργασίανακάνουναναφορέςκαισυσχετίσεις

ανάµεσασεαυτάπουγνώρισανστηνενότητακαιστηβιωµατικήτουςγνώση.Στοθέµατηςθρησκείαςκαλόείναιναδιευκρινιστείηαναφοράσεόποιεςθρησκείεςγνωρίζουν

γιανααντιµετωπιστείτοθέµαδιαπολιτισµικά.Επικουρικάµπορείναχρησιµοποιήσουνστοιχείααπόκάποιολογοτεχνικόβιβλίοπουθαέχουν

επιλέξειναδιαβάσουναπότονσχετικόκατάλογοπουπροτείνεται.Οδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααφήσουνελεύθερητηφαντασίατουςκαινα

εκφραστούν,δηµιουργώνταςηκάθεοµάδαό,τιτελικόπροϊόνεπιθυµεί(φυλλάδιο,έντυποµορφήςπαραµυθιούήκόµικς,παιχνίδιερωτήσεων,αφίσαγιατηντάξηκ.τ.λ.).

ΗπαραπάνωσυνθετικήεργασίαγίνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Ηάσκησηείναιβιωµατικήκαιοιµαθητέςπρέπειναεκφραστούνµέσααπότηνπροσωπικήτουςεµπειρία.

2.

3.Άσκησηδηµιουργίαςεννοιολογικούχάρτη:

Page 25: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

∫∂º∞§∞π√ 4. ∏ Ù¤¯ÓË Î·È Ë ÁÚ·Ê‹∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναεντοπίσουνσεέργατέχνηςστοιχείαπουδικαιολογούντηνονοµασίαγεωµετρικάχρόνια.ΝαγνωρίσουνπώςοιΈλληνεςδηµιούργησαντοαλφάβητο.

Πρόσθετα στοιχεία

Αρχιτεκτονική:Σώθηκανελάχισταοικοδοµήµατα,επειδήταυλικάπουχρησιµοποιήθηκανήτανευτελήκαιφθαρτά.

Πλαστική:Απότον8οαι.π.Χ.οικαλλιτέχνεςάρχισανναχρησιµοποιούνκαιµέταλλαστηνκατασκευήτωναγαλµάτων.Οιµορφέςόµωςδεναποδίδονταιµεπληρότητακαισαφήνεια,απλάξεχωρίζουνταδιάφοραµέρητουσώµατος.Τααγάλµατααυτάείναιάκοµψα.

Κεραµική:Ταπιοαντιπροσωπευτικάδείγµατααυτήςτηςπεριόδουείναιταπήλιναγεωµετρικάαγγεία.Τον8οαι.κατασκευάζονταικαιεπιτύµβιααγγεία.Επίσηςεµφανίζονταιστααγγείαανθρώπινεςµορφές,σκηνέςαπόκυνήγιαζώων,µάχεςκαιάθλοιηρώων.Χαρακτηριστικάέργααυτήςτηςεποχήςείναιοαµφορέας

του∆ιπύλου(µουσείοΚεραµεικού)καιηγεωµετρικήπυξίδα(µουσείοΑκρόπολης).Γραφή:ΗαλφαβητικήγραφήήρθεστηνΕλλάδατο10οαι.π.Χ.Πρώτοιτηνπαρέλαβανπιθανότατα

οιΈλληνεςτηςΜ.ΑσίαςαπότουςΦοίνικες.Τοπαλαιότεροδείγµατηςείναιηαττικήεπιγραφήτου∆ιπύλου.Ηγραφήαυτήαρχικάγραφόταναπόδεξιάπροςτααριστεράήβουστροφηδόν.Απότον6οαι.π.Χ.καθιερώνεταιηφοράπουακολουθούµεκαιεµείςσήµερα.

Προτεινόµεναεποπτικάµέσα1.«ΑρχαίαΤέχνη»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΜουσείουΜπενάκη.2.«Γλώσσακαιγραφή»,µουσειοσυσκευή,ΜουσείοΜπενάκη.3.«Ηγέννησητηςγραφής»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΤαµείουΑρχαιολογικώνΠόρων,

1990.4.Σειρά6παζλµεθέµατηγραφή,έκδοσηΤαµείουΑρχαιολογικώνΠόρων,1997.5.Τιείναιτέχνη,βίντεο,έκδοσηΊδρυµαΜελετώνΛαµπράκη.6.Ιστορίατηςγραφής,σειρά:ΑυτόπτηςΜάρτυρας,εκδόσειςΕρευνητές.7.ΚατάλογοςτωνµουσείωντηςΕλλάδας,ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:

http://www.culture.gr.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Προτείνεταιοδάσκαλοςναχρησιµοποιήσειωςαφόρµησητιςσυνέπειεςτηςκαθόδουτων∆ωριέωνπουαποτελούνπροηγούµενογνωστικόσχήµατωνµαθητώνεξασκώνταςµεαυτότοντρόποκαιδιαγνωστικήαξιολόγηση.Μεκατάλληλεςερωτήσειςθαεπικεντρώσειτηνπροσοχήτωνµαθητώνστηνυποχώρησηκαιπαρακµήτηςτέχνης.

Στοσηµείοαυτόαξιοποιείταιηεικονογράφησητηςενότηταςγιαναδιακρίνουνοιµαθητέςταχαρακτηριστικάτηςτέχνηςτηςγεωµετρικήςεποχήςστηναρχιτεκτονική,τηγλυπτικήκαιτηνκεραµική.Μέσααπόανοιχτόδιάλογοεξάγονταισυµπεράσµαταπουαναδεικνύουνταυλικά,τοαισθητικόαποτέλεσµακαιτηναξίατωνσυγκεκριµένωνέργωντέχνηςκαθώςκαιτηναιτίαπουητέχνητηςεποχήςονοµάστηκε«γεωµετρική».

Στησυνέχειαγίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςκαιοιµαθητέςδιαπιστώνουντηχρησιµότητατωναγγείωνκαθώςκαιτοσηµαντικόρόλοπουέπαιζανστηνκαθηµερινότητατωναρχαίωνΕλλήνων.

Ακολουθείδιάλογοςµέσααπότονοποίοαναδεικνύεταιησπουδαιότητατηςγραφήςγιατονάνθρωπο.Παρακινούµετουςµαθητέςναπαρατηρήσουντιςσχετικέςεικόνεςστοβιβλίοτουςκαι

Page 26: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

τουςζητούµενααναγνωρίσουνγράµµαταπουχρησιµοποιούµεκαισήµερα.Γίνεταιανάγνωσητου1ουπαραθέµατος,απότοοποίοοιµαθητέςαντλούνπληροφορίεςγιατηνπαλαιότητατουελληνικούαλφάβητουκαιτοντρόπογέννησήςτου.

Στησυνέχειαοδάσκαλος,µετάαπόόσααναλύθηκανκατάτηδιάρκειατηςεκπαιδευτικήςδιαδικασίας,ζητάαπότουςµαθητέςνακαταγράψουνµελίγαλόγιαταστοιχείαπουγνώρισανγιατηνκάθεµορφήτέχνηςκαιτοαλφάβητοκαιναπροβούνσεαυτοαξιολόγησηδιαβάζονταςσιωπηράτοκείµενοτουβιβλίουτους.

Οιασκήσεις,ανδενυπάρχειχρόνος,συµπληρώνονταιστοσπίτι,ενώηάσκηση2µπορείναγίνεικαιτηνώρατηςαισθητικήςαγωγής.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οδάσκαλοςπαρακινείτουςµαθητέςναπαρατηρήσουντιςεικόνεςπουυπάρχουνστοβιβλίοτουςκαιέχουνσχέσηµετηντέχνη,ενώπαράλληλααξιοποιείκαιάλλοπρόσθετοεποπτικόυλικό.

Στονπίνακαγίνεταισχηµατικήπαράστασητουτύπου:Μεδιαλογικήµορφήκαιτηνκατάλληληκαθοδήγησητουδασκάλουσυµπληρώνεταιοπίνακαςµε

ταχαρακτηριστικάπουθαδιακρίνουνοιµαθητέςστοκάθεείδοςτέχνης.Ειδικότερααναλύεταιτοκοµµάτιτηςκεραµικής,γιανααιτιολογήσουντηνονοµασίααυτήςτης

τέχνηςκαισεγενίκευσητηνονοµασίαολόκληρηςτηςεποχής.Ακολουθείανάγνωσητου1ουπαραθέµατοςκαιγίνεταιερώτησηπουθααναδείξειτην

αλληλεπίδρασηπουαναπτύσσεταιανάµεσασεγειτονικούςλαούςκαιτησηµασίαπουαυτήέχειγιατηγενικότερηπρόοδοτουανθρώπινουπολιτισµού,µεάµεσοπαράδειγµααυτότουαλφάβητου.

∆ιαθεµατική προσέγγιση

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«εξέλιξη»και«πολιτισµός».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.ΣεζητήµαταπουαφορούνσταπολιτιστικάεπιτεύγµατατωνΕλλήνωντηςγεωµετρικήςεποχής

(µορφέςτέχνης),αλλάκαιτωνάλλωνλαών(Φοίνικες-εµπόριο,αλφάβητο).2.ΣεζητήµατακαθηµερινότηταςστηνοµηρικήΕλλάδαπουµπορούνναµελετηθούνµέσααπό

διάφορεςπηγέςκαισεαντιδιαστολήµετιςσηµερινέςσυνήθειεςτόσοτωνΕλλήνων,όσοκαιάλλωνλαώνπουζουνσεδιαφορετικέςγεωγραφικέςπεριοχές.

ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΜελέτηςΠεριβάλλοντος,τηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγήςσυνθετικήεργασίαµεθέµα:«Απότααγγείατουχθες,στασκεύητουσήµερα».Αξιοποιείταιτο2οπαράθεµααπότοβιβλίοτουµαθητήκαθώςκαισχετικόεποπτικόυλικόσεσυνδυασµόµεκάποιαπρόσθεταβασικάστοιχείαπουδίνειοδάσκαλοςστουςµαθητέςκαιαφορούνστιςδιατροφικέςσυνήθειεςτωναρχαίωνΕλλήνων.

Παρακινούµετουςµαθητέςναενεργοποιήσουντηφαντασίατουςκαιανάλογαµετηνπεριγραφήπουδίνεταιστοπαράθεµα2νασχεδιάσουνκιεκείνοιτααγγεία.Στησυνέχειανασχεδιάσουντασκεύηπουχρησιµοποιούµεεµείςσήµεραστιςανάλογεςπεριπτώσεις.

ΣυµπληρωµατικάµπορείναγίνειέναςκατάλογοςµεταφαγητάπουµπορούσεναπροσφέρειστουςκαλεσµένουςτουέναςαρχαίοςΈλληναςκαιποιααγγείαχρησιµοποιούσε,µεσκοπόναεντοπιστούνοµοιότητεςκαιδιαφορέςµετησηµερινήεποχήτόσοστονελλαδικόχώροόσοκαισεάλλεςπεριοχέςγιαµιαταυτόχροναδιαπολιτισµικήπροσέγγισητουθέµατος.Επικουρικάµπορείνα

Page 27: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

χρησιµοποιηθείκαιτοπαράθεµα2τηςπροηγούµενηςενότητας.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.-2.Οισυγκεκριµένεςεργασίεςείναιανοικτούτύπουκαι,γιανασυµπληρωθούν,προτείνεταιναγίνειαξιοποίησητουανάλογουυλικούπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητή(εικόνες-παραθέµατα).

3.Άσκησηανοικτούτύπουπουέχειωςσκοπόναενεργοποιήσειτηφαντασίατωνµαθητώνγιατηνεπίτευξηµιαςπρώτηςπροσέγγισηςµεταεπαγγέλµατατουαρχαιολόγουκαιτουσυντηρητήέργωντέχνης.

∆ιδακτικοί στόχοι

Νακατανοήσουντηναλληλεπίδρασηπουυπήρχεανάµεσασταιστορικάγεγονότατηςσυγκεκριµένηςεποχής.Ναεπαναλάβουντιςγνώσειςπουαπέκτησανστιςεπιµέρουςδιδακτικέςενότητες.Ναδιαπιστώσουντηναλληλεπίδρασηκαιτηδιαχρονικότηταπουχαρακτηρίζειτηντέχνηστηνεξέλιξήτης.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Ηάσκησηδεναπαιτείνααναγνωριστούνόλοιοιθεοίπαράµόνοόσοιέχουνδιακριτάχαρακτηριστικά.∆ίας,Αθηνά,Ποσειδώνας.ΚάποιοιµαθητέςπιθανότατανααναγνωρίσουνκαιτονΆρη.

2.Άσκησηεπαναληπτικούτύπου:1.∆ωριείς,2.µυκηναϊκός,3.γεωµετρική,4.Φοίνικες,5.µικράκαιαπλά.

3.Άσκησηανοικτούτύπου.Οιµαθητέςεκφράζονταιελεύθεραµεσκοπόνακάνουνσυσχετίσειςανάµεσαστηντέχνητωνγεωµετρικώνχρόνωνκαιτηςσύγχρονηςεποχής.

2Ë ÂÓÔÙËÙ· ∞ƒÃ∞´∫∞ Ã√¡π∞A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ωςτοτέλοςτου8ουαι.π.Χ.,οιΈλληνεςευθυγραµµίστηκανµετουςπερισσότεροπροοδευµένουςλαούςτηςΜεσογείουσεπολλάθέµατατεχνικήςκαιδεξιοτεχνίαςπροσθέτονταςτηδικήτουςκαλλιτεχνικήδιάθεση,εµπορεύοντανµελιµάνιατηςΣυρίαςκαιτηςΚιλικίαςκαιταξίδευανσταπαράλιατηςΣικελίαςκαιτηςΙταλίαςόπουκαιεγκαθίδρυαναποικίες,δηµιουργούσαντιςπρώτες«πόλεις»,τονώριµογεωµετρικόρυθµό,ταοµηρικάέπη,τοΟλυµπιακόΠάνθεονκαιβάθαιναντηνεθνικήαυτεπίγνωσήτους.

ΤουςδύοεπόµενουςαιώνεςοιΈλληνεςθαφθάσουνγιαµίαακόµηφοράστηµνηµειακήαρχιτεκτονική,θααποκτήσουνµεγάληπλαστική,θααποδώσουνµεσχήµατακαιχρώµαταόντακαισκηνέςτουγύρωκόσµουκαιτηςφαντασίας,θαεκφραστούνλυρικά,θαθέσουντιςβάσειςτηςεπιστήµηςκαιτηςφιλοσοφίας.Απόκάθεάποψηταελληνικάεπιτεύγµαταστιςσφαίρεςτουπνεύµατοςκαιτηςτέχνηςείναι,σεσχέσηµετααµέσωςπροηγούµενα,ωριµότερακαιδιαφορετικά.Στησφαίρατουκοινωνικούκαιτουδηµόσιουβίουδιαπιστώνονταιπρωτότυπεςπραγµατοποιήσειςµεπολιτείεςπουθεωρούντιµήτηνκαθιέρωσητηςισονοµίας,αλλάκαιαρνητικέςπλευρέςµεσκληρούςκοινωνικούςκαιπολιτικούςαγώνες,πολιτικήαστάθεια,αιµατηρέςεπαναστάσειςκαιαντεπαναστάσεις,πιεστικάκαθεστώτα.Αντίθεταµετιςδύοπροηγούµενεςσφαίρες(τουπνεύµατοςκαιτηςτέχνηςαπότηµιαµεριάκαιτουκοινωνικούκαιδηµόσιουβίουαπότηνάλλη),οιδιαφορέςστηνεξέλιξητηςοικονοµίαςείναιπερισσότεροποσοτικές,λιγότεροποιοτικέςκαιελάχισταεπηρεάζουντηδοµήτης.

(ΙστορίατουΕλληνικούΈθνους,ΕκδοτικήΑθηνών,σελ.204,απόσπασµα).

Η ελληνική πόλη και ο αποικισµός από τον 8ο έως τον 6ο αι. π.Χ.

Όποιακιανείναιηχρονολογίαπουδίνουνσήµεραγιατηγέννησητηςελληνικήςπόλης,υπάρχειαµφιβολίαότιανάµεσαστον8οκαιτοτέλοςτου6ουαιώνα,ηπόληπαίρνειτηµορφήµετηνοποίαθα

Page 28: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

φτάσειστοαπόγειότης,στοναιώναπουακολουθεί.ΑνεξαιρέσουµετηνΑθήνα,δενείµαστεσεθέσηναανασυστήσουµετηνπολιτικήιστορίατωνπερισσότερωνελληνικώνπόλεων.Οιπροχωρηµένεςόµωςανασκαφέςπουγίνονταισεδιάφορεςπεριοχέςτουελληνικούκόσµουεπιτρέπουνναπαρακολουθήσουµεταστάδιατηςυλικήςιστορίαςορισµένωνπόλεωνκαιναδιακρίνουµεκάπωςτιςκοινωνικέςδοµέςήτηνεξέλιξητηςδηµογραφικήςκατάστασηςκαιτηςκυκλοφορίαςτωναγαθώναπότοέναστοάλλοσηµείοτουελληνικούκόσµου.Οελληνικόςαποικισµόςείναιτοπρώτοιστορικόφαινόµενο,χαρακτηριστικότηςπρώτηςεποχήςτηςπόλης.Είναισχεδόνβέβαιοότιολεγόµενοςαπόµερικούς«δεύτεροςαποικισµός»σήµαινε,κάθεφοράπουιδρυόταννέααποικία,µιαολόκληρηεπιχείρηση,οργανωµένηαπότηµητρόπολη.ΟιαποικίεςπουίδρυανοιΈλληνες,φεύγονταςαπότηµίαήτηνάλληπόλητουαιγαιακούκόσµου,δενήτανπροεκτάσειςτηςµητρόπολήςτους,αλλάνέεςπόλειςαυτόνοµεςπουοιδεσµοίτουςµετηνπόλη-µητέραπολύγρήγορααποδεικνύονταν,ανόχιανύπαρκτοι,πάντωςεξαιρετικάχαλαροί.Εποµένως,οελληνισµόςτηςαρχαϊκήςπεριόδουείναιέναειδικόφαινόµενοκαιθαπρέπειναπροσπαθήσουµενακαταλάβουµετιςαιτίεςτουπροτούασχοληθούµεµετηνανάπτυξηκαιµετονυπολογισµότωνσυνεπειώντου.

ClaudeMossé,AnnieSchnapp-Gourbeillon,ΙστορίατηςΑρχαίαςΕλλάδας,εκδόσειςΠαπαδήµα,Αθήνα1996,µετάφρασηΛύντιαΣτεφάνου)

Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 5. ¡¤Â˜ ·ÔÈ˘ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουνπότεκαιγιατίέγινεοΒ9αποικισµός.Νασυγκρίνουντιςδύοπεριόδουςαποικισµούκαιναεντοπίσουνοµοιότητεςµετη

µετανάστευση.ΝαεκτιµήσουντιςαλλαγέςπουέφερεστηζωήτωνκατοίκωνοΒ9αποικισµός.Νακατανοήσουντησχέσηπουυπήρχεανάµεσαστηναποικίακαιτηµητρόπολη.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟΒ΄ελληνικόςαποικισµόςάρχισεσταµέσατου8ουαι.καισυνεχίστηκεµέχριτατέλητου6ουαι.π.Χ.Ακολούθησετιςεξήςκατευθύνσεις:α)ΒόρειακαιΒ.Α.στηΧαλκιδική,ταπαράλιατηςΘράκης,τονΕλλήσποντο,τηνΠροποντίδα,τοΒόσποροκαιτονΕύξεινοΠόντο.β)ΝότιαστησηµερινήΛιβύηπουτότελεγότανΚυρηναϊκή.γ)∆υτικήστοΙόνιο(Κέρκυρα),Ιλλυρικάπαράλια,ΚάτωΙταλία,Σικελία,νότιαπαράλιαΓαλλίαςκαιΙσπανίας.

Τααποτελέσµαταήταν:Α)Οικονοµικά:1)Αναπτύχθηκετοεµπόριοκαιηβιοτεχνία.2)Εξασφαλίστηκεηεισαγωγήπρώτωνυλών.3)Αυξήθηκανοιεξαγωγές.4)Κατασκευάστηκαν

ταχύτεραεµπορικάπλοίαόπωςηολκάς.5)ΚόπηκανταπρώτανοµίσµαταστιςΜικρασιατικέςπόλειςκαιορίστηκανκοινάµέτρακαισταθµάγιατονυπολογισµότουβάρουςτωνπροϊόντων.Β)Κοινωνικά:1)Ηρέµησανοιµητροπόλειςαπότιςπολιτικέςέριδεςκαιπροόδευσαν.2)∆ηµιουργήθηκεστιςπόλειςνέατάξη,ηαστική.Γ)Πολιτιστικά:1)ΟιΈλληνεςδέχτηκανεπιδράσειςαπότουςπολιτισµούςτηςΑνατολής.2)Αναπτύχθηκανοιτέχνες,ταγράµµατακαιοιεπιστήµες.3)∆ιαδόθηκεστη∆ύσητοελληνικόαλφάβητο.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΙστορικόςχάρτηςµετονΒ9αποικισµό.2.Πόλιςκράτος-αποικισµός,βίντεο,παραγωγήΊδρυµαΜελετώνΛαµπράκη.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Οδάσκαλοςέχεισχεδιάσειτηνιστορικήγραµµήστονπίνακα(ήσεχαρτόνι)καιζητάαπότουςµαθητέςαφούτηνπαρατηρήσουνναεντοπίσουντοχρονικόπλαίσιοστοοποίοαναφέρεταιηνέαενότητα«αρχαϊκάχρόνια».

Page 29: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΟιµαθητέςήδηγνωρίζουντονΑ9αποικισµό,πουέχουνδιδαχθείσεπροηγούµενηενότητα.Οδάσκαλοςµεανάλογεςερωτήσειςτούςθυµίζειτακυριότερααίτιακαιαποτελέσµατάτου.Προτείνεταιναπροσεγγίσειτοκεφάλαιοωςµίαεξέλιξητηςπροηγούµενηςµεταναστευτικήςπροσπάθειας-Α9αποικισµόςµεερωτήσειςτουτύπου:

Γιατίµετακινήθηκανπιοπαλιάοιάνθρωποιστονελλαδικόχώρο;Θυµάστεκάποιαµέρησταοποίαεγκαταστάθηκαν;Τιδηµιούργησανσταµέρηπουέφτασαν;Πώςέζησανοιάνθρωποιπουέµεινανπίσω;Γιατίάρχισανναµετακινούνταικιαυτοί;Μέσααπότονδιάλογοκαιτηναπλήαφήγησηοιµαθητέςγνωρίζουντιςπόλεις-κράτη,τηδοµή

καιτηνοργάνωσήτους.Μπορούνµάλισταναδιαβάσουνκαιτηδεύτερηπαράγραφοαπότοβιβλίοτους.Οδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςµπορείνατουςπροβληµατίσειγιατοτιθαµπορούσεναακολουθήσειτησυσσώρευσηπληθυσµού.

Πώςνοµίζετεότιζούσανοιάνθρωποι,όταναυξήθηκεοπληθυσµόςστιςπόλεις;Έφτανανταπροϊόνταγιαόλους;Τιέκανανγιαναζήσουνκαλύτερα;ΟιµαθητέςαναµένεταιότιείναισεθέσηναπροβλέψουντηµετακίνησητωνΕλλήνωνγιαµια

καλύτερηζωήκαινατησυσχετίσουνµετησύγχρονηµετανάστευσηµέσακυρίωςαπόοικογενειακάακούσµατακαιπροσωπικάβιώµαταήβιωµατικέςγνώσειςπουαποκτήθηκανµέσααπότηλογοτεχνία.

Έχετεακούσειγιαάλλουςανθρώπουςπουέχουνφύγειαπότηνπατρίδατουςκαιέχουνπάεισεάλληχώρα;

Γιαποιουςλόγουςπιστεύετεότιέκανανκάτιτέτοιο;(Πότετοέκαναναυτό;)Πούκαιπώςζουντώρα;(Μεποιουςτρόπουςοργάνωσαντηζωήτουςστανέαµέρη;)ΣτησυνέχειακαιµετηχρήσητουιστορικούχάρτητουΒ9αποικισµού,οιµαθητέςπαρατηρούν

καιεντοπίζουνταµέρηόπουκατευθύνθηκανοιΈλληνεςγιαναδηµιουργήσουντιςνέεςπόλεις.∆ιαβάζουντοπαράθεµα2καιπαρατηρούντηνεικόνα3,προκειµένουναεντοπίσουνστοιχείαοργάνωσηςτηςαποικίαςκαισύνδεσήςτηςµετηµητρόπολη:-µοίρασµαγηςκαισπιτιών,-ηαποικίαανήκειστηµητρόπολη,-λατρείαίδιωνθεών.

Ιδιαίτερηαναφοράθαπρέπειναγίνειστηνέννοιακαιτησηµασίατηςµητρόποληςαπότοδάσκαλο.Οιµαθητέςµπορούνεξάλλουναδιαβάσουντηναντίστοιχηπαράγραφοαπότοβιβλίοτουςκαιστησυνέχειανααπαντήσουνστηνπρώτηερώτηση.

Ηπαρουσίασητηςπροόδουκαιτηςεξέλιξηςτωνκατοίκωντωναποικιώνµπορείναγίνειµέσωτωνπαραθεµάτων1και3.Στο1οπαράθεµαπαρουσιάζονταιτµηµατικάτρειςµορφέςτουανταλλακτικούεµπορίουτιςοποίεςµπορούνναεντοπίσουνοιµαθητές:α)σίδεροµεχαλκό(ανταλλαγήπροϊόντοςµεπροϊόν,µέταλλααπαραίτηταγιακατασκευήαντικειµένων),β)βόδιαµεόπλααπόχαλκόκαιχρυσό(ανταλλαγήζώωνµεόπλα,ταοποίαείναιπιοπολύτιµαγιατίείναιπιοισχυρά.Ταχρυσάείναικαιπιοακριβά),γ)άνθρωποµεβόδια(ανταλλαγήανθρώπουµεζώα,απαραίτηταγιατηνκαλλιέργειατηςγης).

Μπορούνεπίσηςναδιατυπώσουντιςαπόψειςτουςσχετικάµετηδυσκολίατωνσυναλλαγώνµέσααπόκατευθυνόµενεςερωτήσεις,όπως

Πουλούσανεύκολαοιάνθρωποιταπροϊόντατους;Ποιαπροβλήµατανοµίζειςότιείχαν;Πώςκατάφερανναξεπεράσουναυτέςτιςδυσκολίες;Οιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα4καιδιαβάζουντοπαράθεµα3όπουπαρουσιάζονται

στοιχείαγιαταπρώτανοµίσµατα(υλικόκατασκευής,σύµβολα).Οδάσκαλοςθαπρέπεινατουςβοηθήσεινακαταλάβουνότιηκοπήτωννοµισµάτωνδιευκόλυνετιςσυναλλαγέςόπωςγίνεταικαισήµερα.Παράλληλαµπορούννασυµπληρώσουντην1ηάσκησηαπότοτετράδιοεργασιώνκαινααπαντήσουνστη2ηερώτηση.

Page 30: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Στησυνέχειαεκτελούντηνάσκηση2καιπροβαίνουνσεαυτοαξιολόγησητωναπαντήσεωνχρησιµοποιώνταςτοκείµενοτοβιβλίουτους.

ΟλοκληρώνονταςτοκεφάλαιοοδάσκαλοςθαµπορούσεναπροτρέψειτουςµαθητέςµέσααπότοδιάλογοναεντοπίσουνοµοιότητεςκαιδιαφορέςµετονΑ9αποικισµότιςοποίεςµπορούννακαταγράψουνενδεικτικάσεένανπίνακα.Οέλεγχοςτωναπαντήσεωνµπορείναγίνειαπότους

ίδιους,αφούανατρέξουνσταδύοαντίστοιχακεφάλαια.Οιασκήσειςδεναναµένεταιναδυσκολέψουντουςµαθητέςκαιπροτείνεταιναολοκληρωθούν

µέσαστηντάξη.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναπαρατηρήσουνστοβιβλίοτουςτηνεικόνα2καιτουςρωτάναυποθέσουνγιατίχρησιµοποιούσανοιαρχαίοιΈλληνεςτοπλοίο.Αναµένεταιπωςοιµαθητέςθαδώσουνδιάφορεςαπαντήσειςµεκυρίαρχηεκείνητουεµπορίουκαιτηςδιακίνησηςπροϊόντων.

Οδάσκαλος,χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,τούςζητάνασκεφτούνκαιναδείξουνστονιστορικόχάρτητηςεποχήςπούθαµπορούσανναταξιδέψουνµετοπλοίοτηςεικόναςκαιτιθαέκανανστοµέροςόπουθαέφθαναν.Μπορείστησυνέχειανακατευθύνειτησυζήτησηέτσιώστεοιµαθητέςαπόµόνοιτουςνααναφέρουντηδηµιουργίανέωνπόλεων,τηνανάπτυξηκαιτηνπρόοδότους.Παράλληλαµπορείνααξιοποιήσειτιςπληροφορίεςπουπεριέχονταισταπαραθέµατακαιστιςεικόνες.

Εναλλακτικάοιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςκαιαφούδιαβάσουντονπροοργανωτήαναλαµβάνουνναµελετήσουντακυρίαρχαθέµατατουκεφαλαίου:µετακίνησηπληθυσµώνκαιίδρυσητηςπόληςκράτους,δηµιουργίααποικιώνκαιπρόοδοςτωνΕλλήνωνστιςαποικίες.Χρησιµοποιούντοκείµενοτουβιβλίουτους,ταπαραθέµατακαιτιςεικόνεςκαισυµπληρώνουντιςαντίστοιχεςασκήσειςαπότοτετράδιοεργασιών.Οιοµάδεςαυτοαξιολογούντιςαπαντήσειςτους,τιςδιορθώνουνκαιπαρουσιάζουντααποτελέσµατατηςµελέτηςστουςστηντάξη.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«µεταβολή»και«σύστηµα».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηνανάγκητωνανθρώπωνναπουλούνκαιναπροµηθεύονται

προϊόνταγιατηνικανοποίησητωνβιολογικώντουςαναγκών.2.Στηνοικονοµικήπρόοδοκαιεξέλιξηπουπροέρχεταιµέσααπότηνεπαφήκαιτηνεπικοινωνία

τωνανθρώπων.3.Σεθέµαταεµπορικήςεπικοινωνίαςµεκοινόκώδικαοοποίοςδιαφοροποιείταικαιµεταβάλλεται

ανάλογαµετηνεποχή(ανταλλακτικό–νοµισµατικόεµπόριο).4.Σεανάγκηκαθιέρωσηςνοµισµατικούσυστήµατοςγιατηνδιευκόλυνσητωνσυναλλαγών.Προτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατωνµαθηµατικώνκαιτης

αισθητικήςαγωγήςνααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςτηνκατασκευήνοµίσµατος.Οιµαθητέςδιαβάζουνταπαραθέµατα1και3καιπαρατηρούνταδύονοµίσµαταπουυπάρχουνστο

βιβλίοκαιστοτετράδιοεργασιών.Συζητούνκαιαναφέρουνκαιάλλασύµβολαπουθαµπορούσαννααπεικονίζονταισενοµίσµατα.Ηκάθεοµάδαµπορείυποθετικάναεκπροσωπείµίααποικίακαιναπροτείνειτοδικότηςνόµισµαµεξεχωριστόέµβληµακαισχήµα.Μπορούνναχρησιµοποιήσουν

Page 31: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

διάφοραυλικά,όπωςπλαστελίνη,γύψο,λευκόπηλό,χαρτόνικ.α..Στησυνέχειαοιοµάδεςσυζητούνγιατηναξίατωννοµισµάτωνκαιµετηνκαθοδήγησητου

δασκάλουτηνοριοθετούνκαιτηναντιπαραβάλλουναναλογικάµετησηµερινή.ΙδιαίτεραµπορείνααναφερθείηισοτιµίακαιηδιαφορετικήόψητωννοµισµάτωντηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης(Ευρώ).

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Ηεργασίαείναιανοικτήκαιοιµαθητέςµπορούννααπαντήσουνελεύθερα.2.-Οιάνθρωποισυγκεντρώθηκανσιγάσιγάσεπεριοχέςη∆ηµιουργήθηκανπόλεις-κράτη.-ΤαγεωργικάπροϊόνταδενήτανπιααρκετάγιαόλουςηΟιάνθρωποιάρχισανναφεύγουνκαι

έκαναναποικίες.-ΟιαποικίεςαντάλλασσανµετιςµητροπόλειςεµπορεύµαταηΑναπτύχθηκετοεµπόριο3.Ηεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτης.Θεµελιώδειςέννοιες:σύστηµα,

πολιτισµός.

∫∂º∞§∞π√ 6. ∆· ÔÏÈÙ‡̷ٷ ÛÙËÓ ·Ú¯·˚΋ ∂ÏÏ¿‰·∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουνταδιαφορετικάείδηπολιτευµάτωνπουυπήρχανστηναρχαίαΕλλάδα.Ναδιαπιστώσουνότιηανάπτυξητωνπόλεωνοδήγησεσεπολιτειακέςαλλαγές.Ναδιαπιστώσουνδιαφορέςανάµεσασταπολιτεύµατα.

Πρόσθετα στοιχεία

Τοβασιλικόπολίτευµακλονίζεταιστοτέλοςτωνγεωµετρικώνχρόνωνκαιτον7οαι.π.Χ.καταργείταιµεειρηνικότρόποσεπολλάµέρητηςΕλλάδας.Στησυνέχειαοιάριστοι(ευγενείς),πουστήριζαντηδύναµήτουςστηνκτηµατικήτουςπεριουσία,πήραντηνεξουσίασταχέριατους.Μετάτοναποικισµόσηµειώθηκεµεγάληοικονοµικήανάπτυξη,έτσιδηµιουργήθηκεηαστικήτάξητωνισχυρώντουχρήµατοςπουδιεκδίκησετηνεξουσία.Τονέοπολίτευµαονοµάσθηκεολιγαρχικόκαικατηγοριοποίησετουςπολίτεςσετάξειςανάλογαµεταεισοδήµατάτους.Οικοινωνικέςαναταραχέςσυνεχίστηκανστιςπόλειςµεαποτέλεσµαορισµένοιφιλόδοξοιάντρες,συνήθωςευγενείς,ναεκµεταλλευτούντηνκατάσταση,νασφετεριστούντηνεξουσίακαιναγίνουντύραννοι.Αυτοίήτανµισητοίστολαό.γιατίστήριζαντηδύναµήτουςστηβίακαιτηναυθαιρεσία.Μετάτηνκατάλυσητωντυραννίδωνάλλεςπόλειςεπέστρεψανσταπαλιάτουςπολιτεύµατα,ενώσεάλλεςιδρύθηκανδηµοκρατικάπολιτεύµατα.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ime.gr

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Οδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνπώςδιοικούντανοιπόλεις-κράτηστηναρχαϊκήεποχή.Αναµένεταιπωςοιµαθητέςσχετικάεύκολαθααναφέρουντοπολίτευµατηςβασιλείας,καθώςτουςείναιήδηγνωστόαπότηνπροηγούµενητάξηκαισχετικάοικείοµέσααπόταπαραµύθια.Μπορούνεπίσηςναπαρατηρήσουντηνεικόνα1καινααναφέρουνστοιχείατουβασιλιά:εξωτερικήεµφάνιση,ενδυµασία,ύφος.

Στησυνέχειαµπορείνατουςζητήσειναπροβλέψουν,ναφανταστούνποιοςήποιοιείχαντηνεξουσία,ότανδεβασίλευεοβασιλιάς.Μεανάλογεςερωτήσειςµπορείνατουςοδηγήσειτµηµατικάστηναριστοκρατία.Οιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα2.Οδάσκαλοςµπορείνατουςεξηγήσειότιοιαριστοκράτεςείχανάλογαγιατίείχαντηνοικονοµικήδυνατότητανατασυντηρήσουν.Καθώςθεωρείταιµάλλοναπίθανοναγνωρίζουντουςόρουςολιγαρχίακαιτυραννία,οδάσκαλοςθαπρέπεινατουςεξηγείαναλυτικά,όπωςθααναφέρεταισταδιακάσ’αυτούς.Ταυτόχροναθαπρέπεινατονίσεικαιτογεγονόςότιοιαλλαγέςκαιηανάπτυξητωνπόλεων-κρατώνεπέφεραντιςόποιες

Page 32: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

αλλαγέςκαιστηδιοίκησήτους,οιοποίεςτελικάοδήγησανσταδιακάκαιτηδηµοκρατία.Τοπαράθεµα2περιέχειστοιχείαγιατοντρόποδιοίκησηςτωντυράννωνκαιτησκληρότηταµετηνοποίαφέρονταν.Σεαντιπαράθεσηοιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα4,όπουπαρουσιάζεταιένααπόταµεγάλαδηµόσιαέργατωντυράννων,ταοποίακατασκεύαζανπροκειµένουνακερδίσουντησυµπάθειατουλαού.Οιµαθητέςµπορούνναεντοπίσουναυτήτηδιαφοράκαινατησχολιάσουν.Στησυνέχεια,αφούδιαβάσουνκαιτηναντίστοιχηερµηνείααπότογλωσσάρι,µπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.

Προκειµένουνααπαντήσουνστηνερώτηση1µπορούνναανατρέξουνστοκείµενοτουβιβλίουτουςκαιναπαρατηρήσουντηνεικόνα3,όπουφαίνεταιησταδιακήµετάβασηαπότηνηγεµονίατουενός(βασιλιάς)στηδιακυβέρνησητωνπολλών(δηµοκρατία).Μπορείναακολουθήσειηάσκηση2µετηνοποίαοιµαθητέςαξιολογούντιςπληροφορίεςπουσυνέλεξανγιαταπολιτεύµατα.Αυτοδιορθώνουντιςαπαντήσειςτουςαξιοποιώνταςτοκείµενοαπότοβιβλίοτους.

Ολοκληρώνονταςτοκεφάλαιοπροτείνεταιναγίνειµίαπρώτουεπιπέδουκαιαπλήσύγκρισητωνπολιτευµάτων:δηµοκρατία–τυραννίακαιδηµοκρατία–ολιγαρχία.Γιατοπρώτοµπορούννααξιοποιηθούνσυγκριτικάταπαραθέµατα1και2καιµεκατάλληλεςερωτήσειςόπως–Μεποιοτρόποκυβερνάοτύραννος;Ποιοικυβερνούνστηδηµοκρατία;Γιατοδεύτεροµπορούνναχρησιµοποιηθούνηάσκηση2καιτοκείµενοτουβιβλίου.Οιαπαντήσειςτωνµαθητώνµπορούνναλειτουργήσουνωςανατροφοδότησηγιατηναποτελεσµατικότητατηςδιδασκαλίας.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσειστονπίνακατιςµορφέςτωνπολιτευµάτωνσεένανδιαδοχικόεννοιολογικόχάρτηπουθασυµπληρώσειµαζίµετουςµαθητέςτµηµατικά.Αρχικάµπορείναχρησιµοποιήσειωςέναυσµατηνερµηνείατηςλέξης«πολίτευµα»απότογλωσσάρι.Σεκάθεστάδιοµπορείανάλογαναχρησιµοποιείκαιτιςσυνοδευτικέςπηγές(παραθέµατακαιεικόνες).Ακολουθείέναπροτεινόµενοπαράδειγµα:

∆ιαθεµατική προσέγγιση

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«σύστηµα»και«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Σεζητήµαταπουαφορούνστοντρόποδιοίκησηςµιαςχώρας.2.Στηνεξέλιξηκαιτηµεταβολήτουσυστήµατοςδιακυβέρνησηςµέσαστοχρόνο(πολιτειακή

εξέλιξη).3.Σεζητήµαταπουαφορούνστηναλληλεπίδρασηπουασκείταιανάµεσαστηνοργάνωσηενός

συστήµατοςκαιτησυµµετοχήτωνατόµων.4.Σεθέµαταπουαφορούνστιςσχέσειςτωνανθρώπωνόπωςαυτέςδοµούνταιµέσααπότις

πολιτειακέςαλλαγές.Προτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςαισθητικήςαγωγήςκαιτης

νεοελληνικήςγλώσσαςνααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςτηνπαρουσίασητωνπολιτευµάτωνµεδραµατοποίηση(παιχνίδιρόλων).

Page 33: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Οιµαθητές,αφούγνωρίσουνόλαταπολιτεύµαταµεέναναπότουςπαραπάνωπροτεινόµενουςτρόπους,αναλαµβάνουνανάοµάδατηνπαρουσίασηενόςπολιτεύµατος.Έναήπερισσότεραµέληαπόκάθεοµάδα,ανάλογαµετοείδοςτουπολιτεύµατος,εµφανίζεταιωςεκπρόσωπος(υποστηρικτής)τουπολιτεύµατοςκαιτοπαρουσιάζειστουςυπόλοιπουςπροσπαθώνταςνατουςπείσειγιατηναποτελεσµατικότητατηςεφαρµογήςτου.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.ΗεργασίαπραγµατοποιείταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςγλώσσας,µεστόχοοιµαθητέςνασυνδέσουντηλέξητύραννοςµετηνκαταπίεσηκαιτηνταλαιπωρία.

2.Άσκησησυµπλήρωσηςπίνακαδιπλήςεισόδουµεστόχοτηνκατανόησητωνβασικώνχαρακτηριστικώντουκάθεπολιτεύµατος.

3.Άσκησησυµπλήρωσηςλέξεωνσεακροστιχίδα:ΠΛΟΥΣΙΟΙ,ΟΒΑΣΙΛΙΑΣ,ΛΑΟΣ,ΙΣΧΥΡΟΙ,ΤΥΡΑΝΝΟΙ,ΕΥΓΕΝΕΙΣ,ΥΠΗΡΧΑΝ,ΜΕΡΟΣ,ΑΓΟΡΑ,

ΤΑΡΑΧΕΣ,ΑΡΙΣΤΟΙ.

∫∂º∞§∞π√ 7. √È ‰ÂÛÌÔ› Ô˘ ¤ÓˆÓ·Ó ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουνταστοιχείαπουένωναντουςΈλληνες.ΝαεντοπίσουνδιαφορέςανάµεσαστουςαρχαίουςΟλυµπιακούςαγώνες.καιστους

σύγχρονους.Ναγνωρίσουνκαινακατανοήσουντηνέννοιατωναµφικτιονιών.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟιΟλυµπιακοίαγώνεςδιαρκούσαν5µέρεςστηδιάρκειατωνοποίωνκηρυσσότανεκεχειρία,δηλαδήπροσωρινήκατάπαυσητωνεχθροπραξιών.ΙδρυτήςτουςθεωρείτοοΗρακλής.Ταβραβείαδενπρέπειναήτανχρηµατικά,όπωςπροκύπτειαπότιςαρχαίεςπηγές.Ολυµπιάδαονοµαζότανηολυµπιακήτετραετία.ΟιΈλληνεςείχαντιςΟλυµπιάδεςσανβάσηγιατονυπολογισµόκοινήςχρονολογίας.ΗµέθοδοςαυτήστηριζότανστονκατάλογοτωννικητώντηςΟλυµπίας,πουάρχισετο776π.Χ.µετηνκαταγραφήτωνονοµάτωντωννικητών.

Μαντεία:Τοσηµαντικότεροήταντων∆ελφώνµεπαγκόσµιαακτινοβολία,ενώτοαρχαιότεροήταντου∆ίαστη∆ωδώνη.Αυτάκατάκαιρούςάσκησανµεγάληεπίδρασηστηδιαµόρφωσητηςεσωτερικήςκαιεξωτερικήςπολιτικήςτωνπόλεων-κρατώντηςεποχήςεκείνης.Αµφικτιονίες:Ήτανοργανώσειςκρατώνµεκέντροκάποιοιερόήµαντείοκαιείχανωςκύριοσκοπότουςτηνπροστασίααυτούτουχώρου.Οθρησκευτικόςσύνδεσµοςέφερεστησυνέχειακαιτηνπολιτικήένωσηµετηµορφήσηµερινήςοµοσπονδίας.Σηµαντικότερηήτανηδελφικήστηνοποίασυµµετείχαν12λαοί.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΗιστορίατωνΟλυµπιακώναγώνων,ΕκδοτικήΑθηνών2.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ime.gr3.Ο.Α.Αθήνα2004,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.athens2004.com4.ΣύλλογοςγιατηναναβίωσητωνΝεµέωνΑγώνων,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.

Page 34: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

nemeagames.gr5.ΟΞεφτέρηςταξιδεύειστηνΑρχαίαΑθήνα,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήSiem6.Ιστορικόςχάρτηςεποχήςµεταµαντεία7.Άθλοι,αθλητέςκαιέπαθλα,ΠάνοςΒαλαβάνης,εκδόσειςΚαλειδοσκόπιο8.ΟλυµπιακήΦλόγα,εκδόσειςΚαλειδοσκόπιο9.ΟΑρχαίοςκόσµος∆ελφοί,βίντεο,παραγωγή∆ροσοσταλίδα10.«ΤαµαντείαστηνΑρχαίαΕλλάδα»,εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος

«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ11.«ΟαθλητισµόςστηνΑρχαίαΕλλάδα»εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος

«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ12.ΑρχαίαΟλυµπίακαιΟλυµπιακοίΑγώνες,ΠότηςΣτρατίκης,εκδόσειςΣτρατίκη,Αθήνα,

1988.13.Καλλιπάτειρα,ΛορέντζοςΜαβίλης,Σονέτο14.ΚατάλογοςτωνµουσείωντηςΕλλάδας,ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:

http://www.culture.gr.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

ΚαθώςτοκεφάλαιοαναφέρεταισεδραστηριότητεςπουφανερώνουντηνεπικοινωνίακαιτηνενότητατωνΕλλήνων,οδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνγεγονόταπουπιστεύουνότιτουςέφερνανπιοκοντά.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,διαβάζειδυνατάτονπροοργανωτήτουκεφαλαίου,δίνονταςέµφασηστουςπανελλήνιουςαγώνες,ταµαντείακαιτιςαµφικτιονίες.Μεκατάλληλεςερωτήσειςτουςζητάναεξηγήσουντονόροπανελλήνιοικαινααναφέρουν,ανγνωρίζουν,τέτοιουςαγώνες.ΑναµένεταιπωςοιµαθητέςχωρίςιδιαίτερηδυσκολίαθααναφέρουντουςΟλυµπιακούςαγώνες.

Στοσηµείοαυτόοδάσκαλοςτούςπαραπέµπειστοβιβλίοτους,προκειµένουναπαρατηρήσουντιςεικόνες1,2και4καινααναφέρουνδιάφοραστοιχείαόπως:

τοµέροςδιεξαγωγήςτωναγώνων,(εντοπίζεταικαιστονιστορικόχάρτη)τααγωνίσµατα(στηνεικόνα2παρουσιάζεταιµόνοηπάλη,αλλάοιµαθητέςµπορούννα

αναφέρουνκιάλλα,όπωςτοαγώνισµατουδρόµου)καιτοέπαθλο.Επιπρόσθεταοδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσεικιάλλεςπληροφορίεςαπόταπροτεινόµενα

εποπτικάµέσα,ενώδενπρέπειναπαραλειφθούνκιοιάλλοιαγώνες,όπωςταΊσθµια,ταΝέµεακαιταΠύθιακαθώςκαιταµέρηπουδιεξάγονταν.

ΠροκειµένουνασυγκρίνουντουςαρχαίουςΟ.Α.µετουςσύγχρονουςκαιναεντοπίσουνοµοιότητεςκαιδιαφορές,οιµαθητέςσεοµάδεςδιαβάζουντην3ηπαράγραφοαπότοβιβλίοτους,απαντούνστηνερώτηση1καισυµπληρώνουντηνάσκηση1στοτετράδιοεργασιών.Στησυνέχειαγίνεταιπαρουσίασητωναπαντήσεωνστηντάξηκαιµέσααπόδιαλογικήσυζήτησηδιατυπώνονταισυµπεράσµαταπουαφορούνστακοινάαθλήµατα,σταδιαφορετικάείδηεπάθλωνκαιστοφύλοτωναθλητών.Σεαυτότοσηµείοοιµαθητέςαξιοποιώνταςτηνεικόνα2καιτοπαράθεµα1συµπληρώνουντηνεργασία3καιδιαπιστώνουνπωςοιγυναίκεςδενπαρακολουθούσαντουςαγώνες,επειδήοιαθλητέςήτανγυµνοί.

Ηαναφοράσταµαντείαµπορείναγίνειαξιοποιώνταςπροϋπάρχουσαγνώση,αφούοιµαθητέςµεκατάλληλεςερωτήσειςθυµηθούνπωςοιΈλληνεςζητούσανχρησµόαπότοµαντείο,προκειµένουναεπιλέξουντόπουςγιαναιδρύσουναποικίες.Εκτόςαπότοµαντείοτων∆ελφώνοιµαθητέςµπορούνναγνωρίσουνκαιτοµαντείοτης∆ωδώνηςµέσααπότοπαράθεµα2.Τοπαράθεµα4αφοράστοδιφορούµενοπεριεχόµενοτωνχρησµών.Μέσωτης2ηςερώτησηςκαλούνταιναεπισηµάνουνπωςοιάνθρωποιτότεκαιτώραέχουναγωνίαγιατοµέλλονκαικαταβάλλουνπροσπάθειεςνατογνωρίσουν.Ηέννοιατηςαµφικτιονίαςµπορείναγίνειπιοεύκολακατανοητή,αναξιοποιηθείκαταλλήλωςτοπαράθεµα4,όπουπαρουσιάζονταιοιυποχρεώσειςτωνπόλεωνπουάνηκανστιςαµφικτιονίες.

Page 35: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΟλοκληρώνονταςτοκεφάλαιοοδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςθαπρέπεινακατευθύνειτουςµαθητέςέτσιώστεναεντοπίσουνκαινασυγκεντρώσουνόλεςεκείνεςτιςδραστηριότητεςτωνΕλλήνωνπουτουςβοηθούσανναδιατηρούντηνεπικοινωνίακαιτηνενότητάτους.(Καλόείναινασυνδυαστείµεσχηµατικήπαράστασηστονπίνακα)

Εναλλακτική προσέγγιση

Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσεικάποιααπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσα,π.χ.:

«ΤαµαντείαστηνΑρχαίαΕλλάδα»,εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ.

«ΟαθλητισµόςστηνΑρχαίαΕλλάδα»,εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ.

Ο Αρχαίος κόσµος ∆ελφοί , β ίντεο παραγωγή∆ροσοσταλίδα.

Σεαυτήτηνπερίπτωσηθαπρέπειναείναιιδιαίτεραπροσεκτικόςτόσοκατάτηνεπιλογήτουυλικού,όσοκαικατάτηνπροσαρµογήτουστοµαθησιακόεπίπεδοκαιτιςανάγκεςτωνµαθητώντου.

Εναλλακτικά,µπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςαπότοπροηγούµενοµάθηµανασυγκεντρώσουνυλικό(έντυποκαιηλεκτρονικό)γιατουςΟλυµπιακούςαγώνες,αρχαίουςκαισύγχρονους.Στησυνέχειανατοδιαχωρίσουν,νατοκατηγοριοποιήσουνκαινατοπαρουσιάσουνστηντάξηαξιοποιώνταςτογιατηδιδασκαλίατωνΟ.Α.καιτηναναφοράστουςπανελλήνιουςαγώνες.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»«εξέλιξη»και«επικοινωνία».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεθέµαταολυµπιακήςπαιδείαςκαιεκπαίδευσης.2.ΣεζητήµαταπολιτιστικήςκληρονοµιάςπουαφορούνστουςΟλυµπιακούςαγώνες.3.ΣτηδιαχρονικότητατωνΟλυµπιακώναγώνων.4.ΣεζητήµαταπουαφορούνσεοµοιότητεςκαιδιαφορέςκατάτηδιάρκειαδιεξαγωγήςτωνΟ.Α.

(αρχαίωνκαισύγχρονων),µειδιαίτερηαναφοράστησυµµετοχήτωνλαών.Προτείνεταιαρχικάοδάσκαλος,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικής

Αγωγής(καισυγκεκριµένατηςΜουσικής)καιτηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,ναπαρουσιάσειτονΟλυµπιακόΎµνο,τουςστίχουςκαιτηµελωδία.

ΕπίσηςπροτείνεταιοδάσκαλοςκαισεσυνεργασίαµετονκαθηγητήτηςΦυσικήςΑγωγής,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγής,τηςΦυσικήςΑγωγήςκαιτηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,νααναθέσουνστουςµαθητέςανάοµάδεςτηνπαρουσίασηαγωνισµάτωνπουυπήρχανστουςαρχαίουςΟ.Α.καισυνεχίζουνναδιεξάγονταικαιστουςσύγχρονους.

Οιµαθητέςαναλαµβάνουνανάοµάδατηνπαρουσίασηενόςαγωνίσµατος,χρησιµοποιώνταςυλικόκαιαπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσα.Έναήπερισσότεραµέληαπόκάθεοµάδαεξηγείτουςκανόνεςτουαγωνίσµατοςτότεκαιτώρακαιτοαναπαριστά.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.ΆσκησηεντοπισµούτωνδιαφορώνπουεντοπίζουνοιµαθητέςπαρατηρώνταςεικονογραφικόαπότουςΟ.Α.στηναρχαίαΕλλάδακαιτουςσύγχρονουςαγώνες.

α)Αγώναςδρόµου,β)στεφάνιαγριελιάς–χρυσόµετάλλιογ)όχι,επειδήδενεπιτρεπότανστιςγυναίκεςνασυµµετέχουνστουςΟ.Α..

2.Ηεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτηςκαιτησύνδεσήτηςµετοµάθηµατης

Page 36: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΝεοελληνικήςΓλώσσας.Μαντείο,∆ελφούς,µάντεις,χρησµούς,αποφάσεις,µαντεύω,µάντηςΘεµελιώδειςέννοιες:επικοινωνία,µεταβολή.3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας

µεπαράλληληαξιοποίησητου1ουπαραθέµατοςκαθώςκαιτουσονέτου«Καλλιπάτειρα»τουΛορέντζουΜαβίληπουπροτείνεταισταεποπτικάµέσα.

∫∂º∞§∞π√ 8. ∏ Ù¤¯ÓË Ù˘ ·Ú¯·˚΋˜ ÂÔ¯‹˜∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντουςδύοαρχιτεκτονικούςρυθµούςτηςαρχαϊκήςεποχής,ιωνικόκαιδωρικό.Ναγνωρίσουνταχαρακτηριστικάστοιχείατηςγλυπτικήςτηςεποχήςπουεξετάζουµε.Ναγνωρίσουνταχαρακτηριστικάστοιχείατηςαγγειοπλαστικής.

Πρόσθετα στοιχεία

Αρχιτεκτονική:Κυριαρχούνδύορυθµοί:οδωρικόςπουδιακρίνεταιγιατηλιτότητάτουκαιτιςαυστηρέςκαιβαριέςαναλογίεςτουκαιοιωνικόςπουείναιπιοανάλαφροςκαικοµψόςκαιέχειπιοπλούσιαδιακόσµησηαπότοδωρικό.

Γλυπτική:Τααγάλµαταείναιδοµηµένακατάκανόνασεαπόλυταµετωπικήστάση.Υπάρχειόµωςλανθάνουσακίνηση(Κ.Ρωµαίος).Τοιδιαίτερογνώρισµάτουςείναιτοελαφρόµειδίαµα.Οιαρχαίοιχρωµάτιζανέντονατααγάλµατα,µετηνπάροδοόµωςτουχρόνουταχρώµατασβήστηκαν.ΑυτήτηνεποχήοιΣάµιοικαλλιτέχνεςΡοίκοςκαιΘεόδωροςκατασκεύασανσεκαλούπιαχάλκινααγάλµατα.

Κεραµική:ΤοµελανόµορφορυθµότονανακάλυψανΚορίνθιοικεραµείς.Οιλεπτοµέρειεςσ'αυτόνείναισυνήθωςεγχάρακτεςσεαντίθεσηµετονερυθρόµορφοπουείναιπάνταζωγραφιστές.ΤονερυθρόµορφοτονανακάλυψανΑθηναίοικεραµείς.Ταπιογνωστάαττικάµελανόµορφααγγείαείναιοιπαναθηναϊκοίαµφορείς,πουδίνοντανωςβραβείοστουςνικητέςτωνΠαναθηναίων.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΑρχαίαΑθήνα,εκδόσειςΕρευνητές.2.Τιείναιτέχνη(Αρχαίαελληνικήιστορία),Βίντεο,παραγωγήΊδρυµαΜελετώνΛαµπράκη.3.ΙστορίαγιαΠαιδιά∆ηµοτικού,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήMLS.4.ΟΞεφτέρηςταξιδεύειστηνΑρχαίαΑθήνα,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήSiem.5.Εξερευνώτηνπόληµου,Μαρία∆ηµοπούλου,ΕλένηΜπαµπίλα,ΑντιόπηΦραντζή,Μαριάννα

Χατζηµιχαήλ,εκδόσειςΚαλειδοσκόπιο.6.«ΤοχαµόγελοτουΚούρου»,εκπαιδευτικόπρόγραµµαστοπλαίσιοτουπρογράµµατος

«Μελίνα»,ΕθνικόΑρχαιολογικόΜουσείο.7.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ime.gr.8.ΚατάλογοςτωνµουσείωντηςΕλλάδας,ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:

http://www.culture.gr.9.ΜουσείοΜπενάκη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.benaki.gr.10.Ταελληνικάµουσεία,ΕκδοτικήΑθηνών.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Ηδιδασκαλίατουκεφαλαίουβασίζεταιστηναξιοποίησητουσυνοδευτικούυλικού(εικόνεςκαιπαραθέµατααπότοβιβλίοτουµαθητήκαιπροτεινόµεναεποπτικάµέσα).

Προτείνεταιοδάσκαλοςναχρησιµοποιήσειµηχανισµούςαφόρµησηςκαιπρακτικέςπαρατήρησης,σύγκρισηςκαιταξινόµησηςτωνπληροφοριών

προκειµένουναδραστηριοποιήσειτουςµαθητές,ώστενασυµµετάσχουνενεργάστηµαθησιακήδιαδικασία.

Οιµαθητέςγνωρίζουνήδητηντέχνητηςγεωµετρικήςεποχής(προϋπάρχουσαγνώση).ΟδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςµπορείνατουςθυµίσειτολόγογιατονοποίοοιαρχαίοιΈλληνες

Page 37: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

έχτιζαντουςναούς.Μπορούνµάλιστανααναφέρουνκαιοιίδιοιναούςπουέχουνδειήεπισκεφτεί.Έπειτατουςζητάναπαρατηρήσουντιςεικόνες3και4στοβιβλίοτουςµετουςναούςκαινατουςπεριγράψουνεστιάζονταςτηνπροσοχήτουςστουςκίονες.Προκειµένουναεντοπιστούνκάποιεςδιαφορέςανάµεσαστουςδύορυθµούς,τουςπαραπέµπειστηνάσκηση1στοτετράδιοεργασιών.Οιµαθητέςπαρατηρούν,συγκρίνουνκαιδιαπιστώνουνπωςοιωνικούρυθµούείναιοπιοστολισµένοςναός.Μετηνκαθοδήγησητουδασκάλουσυµπληρώνουνατοµικάταµέρητουκίονα:κιονόκρανο,κίονας,βάση.

Σεαυτότοσηµείοοδάσκαλοςµπορείµεερωτήσειςναοδηγήσειτουςµαθητέςναεντοπίσουνκαιάλλεςδιαφορές(σχήµακίονακαιβάσης).Κατάλληλεςθεωρούνταιοιερωτήσειςτουτύπου:Πώςείναιοικίονεςστονέναναόκαιπώςστονάλλο;Πούστηρίζονταιοικίονες;Πώςείναιηβάση;

Μπορείναακολουθήσειησυµπλήρωσητης2ηςάσκησηςόπουοιµαθητέςκαλούνταιναεπισηµάνουνµέσααπόανοιχτόδιάλογοότιτοεξωτερικότουκτιρίουθυµίζειναότηςαρχαϊκήςεποχής(κίονες,βάση,κιονόκρανο).ΚαλόείναινααναφερθείότιτοκτίριοπουεικονίζεταιείναιτοΒρετανικόΜουσείοστοΛονδίνο,στοοποίοφυλάσσονταιταγλυπτάπουέχουναφαιρεθείαπότονΠαρθενώνα.∆ενπροτείνεταιναδοθείιδιαίτερηέκταση,καθώςτοθέµααυτόπεριλαµβάνεταισεεπόµενοκεφάλαιο.

Ηπαρουσίασητηςγλυπτικήςµπορείναγίνειµετηνπαρατήρησητωνεικόνων1και2,όπουοιµαθητέςκαθοδηγούµενοιεντοπίζουνταβασικάστοιχείατηςγλυπτικήςστονκούροκαιστηκόρη.Μπορούνµάλισταναδιαβάσουνκαιτη2ηπαράγραφοαπότοβιβλίοτους.Ιδιαίτερηαναφοράµπορείναγίνειστοχαρακτηριστικότουςγνώρισµα,τοελαφρόµειδίαµακαιστοότιοιαρχαίοιχρωµάτιζανµεέντοναχρώµατατααγάλµατα.Μετηνπάροδοόµωςτουχρόνουταχρώµατασβήστηκαν.

Οιµαθητέςήδηγνωρίζουντααγγείατηςγεωµετρικήςεποχής.Παρατηρώνταςτιςεικόνες6και7καιµετηβοήθειατουδάσκαλουµπορούνναεντοπίσουντηβασικήδιαφοράανάµεσασταχρώµατατωνδύορυθµώνκαινακατανοήσουντηνονοµασίατους.∆ιαβάζουντο2οπαράθεµαώστεναδιαπιστώσουντηναποτύπωσητηςκαθηµερινότηταςστααγγεία.Οδάσκαλοςµπορείνατουςεξηγήσειότιηχρήσητουνοµίσµατοςβοήθησετηνανάπτυξητουεµπορίου.Έτσιαυξήθηκεηζήτησηπροϊόντωνπουπεριέχονταισεαγγεία,όπωςτολάδικαιτοκρασίκαικατάσυνέπειακαιηπαραγωγήαγγείων.

Προτείνεταιναακολουθήσειη3ηάσκηση,όπουοιµαθητέςκαλούνταινασυγκρίνουναγγείαδιαφορετικήςεποχής:αγγείοµεγεωµετρικάσχήµατα(γεωµετρικήεποχή),αγγείοµεδιάφορεςµορφές(αρχαϊκήεποχή).∆ιεξοδικάµέσααπότοδιάλογοµπορούννασυµπεράνουνπωςητέχνηεξελίσσεται.

Τέλος,οδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναδιαβάσουντοπαράθεµα1καιµεκατάλληλεςερωτήσειςτουςοδηγείσεπροβληµατισµόγιατοπώςκαιγιατίφτιάχτηκαντόσαέργα.

Καταληκτικάοιµαθητέςαπαντούνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίου.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσεικάποιααπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσα,π.χ.:«ΤοχαµόγελοτουΚούρου»,εκπαιδευτικόπρόγραµµαστοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,ΕθνικόΑρχαιολογικόΜουσείο.«Τιείναιτέχνη»(Αρχαίαελληνικήιστορία),Βίντεο,παραγωγήΊδρυµαΜελετώνΛαµπράκη.«ΙστορίαγιαΠαιδιά∆ηµοτικού»,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήMLS.Σεαυτήτηνπερίπτωσηθαπρέπειναείναιιδιαίτεραπροσεκτικόςτόσοκατάτηνεπιλογήτουυλικού,όσοκαικατάτηνπροσαρµογήτουστοµαθησιακόεπίπεδοκαιτιςανάγκεςτωνµαθητώντου.Εναλλακτικάµπορούνοιµαθητέςναεπεξεργαστούντηντέχνητηςαρχαϊκήςεποχήςσεοµάδεςεργασίας.

Πιοσυγκεκριµέναηκάθεοµάδαµπορείνααναλάβειέναντοµέα:αρχιτεκτονική,γλυπτική,κεραµική.Οδάσκαλοςσυγκεντρώνειυλικό(κείµενα,εικόνες,βίντεοκ.α.),τοµοιράζειστιςοµάδες,οιοποίεςθαπρέπεινατοπαρατηρήσουν,νατοµελετήσουν,νατοταξινοµήσουν,νατοδιαχωρίσουνκαιτέλοςναδιατυπώσουντασυµπεράσµατάτους.Ενισχυτικάθαµπορούσανναµοιραστούνκαιφύλλαεργασίας.∆ίδεταιένατέτοιοπαράδειγµα:

ΟµάδαΑ΄:κεραµική

Page 38: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Ενέργειεςµαθητών:α)Οιµαθητέςσυγκεντρώνουνόλεςτιςεικόνεςπουέχουνστηδιάθεσήτουςκαιτιςκαταγράφουν,

π.χ.1ηφωτογραφία:αγγείοµεδύοχέρια,µεγάλο,ταπρόσωπαείναιµαύρα.β)Ταξινοµούνκαιδιαχωρίζουντααγγείασεδύοκατηγορίες.γ)∆ιαβάζουνκείµεναπουαφορούνστηνκεραµική.δ)Παρατηρούντιςπαραστάσειςτωναγγείων.ε)Καταλήγουνσεσυµπεράσµατακαιταπαρουσιάζουνστηντάξη.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«τέχνη»και«πολιτισµός».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.ΣεζητήµαταπουαφορούνσταπολιτιστικάεπιτεύγµατατωνΕλλήνωνστηναρχαϊκήεποχή.2.Σεζητήµαταεξωτερίκευσηςσυναισθηµάτωνπουδηµιουργούντιςδιάφορεςµορφέςτέχνης.3.Σεθέµατααισθητικήςκαιτέχνηςπουαφορούνστηνκατασκευήγλυπτώνκαιαγγείων.ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγής

νααναθέσειστουςµαθητέςσεοµάδεςεργασίαςνακατασκευάσουνένανκούροήµίακόρηχρησιµοποιώνταςκάποιαπροτεινόµεναυλικά,όπωςάσπροπηλό,πλαστελίνηκ.α..Σκοπόςτηςδραστηριότηταςδενείναιηπιστήαναπαραγωγήτωναγαλµάτων,πουκρίνεταιµάλλοναδύνατη,αλλάηενεργόςεµπλοκήτωνµαθητώνσεδιαδικασίεςπαρατήρησης,καταγραφήςκαισύγκρισηςστοιχείωνκαιτέλοςστηνεξαγωγήσυµπερασµάτων.Στηνπροκειµένηπερίπτωσητασυµπεράσµαταδιατυπώνονταιµέσααπότηδηµιουργίατωνγλυπτών.

Στοίδιοπλαίσιοοιµαθητέςµπορούννακατασκευάσουνδύοαγγείακαιναταδιακοσµήσουνσύµφωναµετουςδύορυθµούς.

Εναλλακτικάµπορούννασχεδιάσουνκαιναχρωµατίσουνέναναό,έναάγαλµαήένααγγείο.

Απαντήσεις στις εργασίες

Οτρόποςπροσέγγισηςτωνεργασιώνέχειαναπτυχθείλεπτοµερειακάστηθεµατικήενότητατωνπροτάσεωνγιατηδιδασκαλία.

∫∂º∞§∞π√ 9. ∆· ÁÚ¿ÌÌ·Ù·∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνταείδητηςποίησηςπουαναπτύχθηκαναυτήτηνεποχή.Ναδιακρίνουντιςδιαφορέςστηµορφήκαιτοπεριεχόµενοαυτώντωνποιηµάτωνσεσύγκρισηµε

ταέπητουΟµήρου.Νααντιληφθούντηδιαχρονικότητατωνέργωντηςεποχής.

Πρόσθετα στοιχεία

Ποίηση:Αναπτύσσεταιτοδιδακτικόέποςπουέχειωςσκοπότουναδιδάξεικαινασυµβουλεύσειτουςανθρώπους.ΚύριοςεκπρόσωποςτουείδουςήτανοΗσίοδος,πουέγραψεα)τηΘεογονία(1022στίχοι)σ'αυτήµιλάειγιατηδηµιουργίατουκόσµουκαιτηγέννησητωνθεώνκαιτωνανθρώπωνβ)τοέποςΈργακαιΗµέραι(828στίχοι).Εδώδίνεισυµβουλέςγιατηνεργασία,πουθεωρείαπαραίτητηπροϋπόθεσηγιατηνανθρώπινηευτυχία.Ηλυρικήποίησηαναπτύσσεταικατάτον7οκαι6οαι.στανησιάκαιτιςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςαλλάκαιστηνκυρίωςΕλλάδα.Αυτήστρέφειτηνπροσοχήτηςστιςανάγκεςτηςκαθηµερινήςζωής.Τακυριότεραείδητηςείναιηελεγεία,οίαµβος,ηωδήκαιηχορικήποίηση.

Φιλοσοφία:ΓεννήθηκεστιςιωνικέςπόλειςτηςΜ.Ασίας.Οιπρώτοιφιλόσοφοιπροσπάθησανναεξηγήσουνδιατηςλογικήςταφυσικάφαινόµενα,γι'αυτόονοµάστηκανφυσικοίφιλόσοφοι(ΘαλήςΜιλήσιος,Αναξίµανδρος,Αναξιµένης,Ηράκλειτος).Τον6οαι.αναπτύχθηκεκαιηιστοριογραφία.

Page 39: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Οιπρώτοιιστορικοίονοµάστηκανλογογράφοι.ΟπιοσηµαντικόςαπόαυτούςήτανοΕκαταίοςοΜιλήσιος.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.«ΑπότηΜήδειαστηΣαπφώ»,εκπαιδευτικόςφάκελος,στοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσειωςαφόρµησητηλέξηποίηση,νατηνγράψειστονπίνακακαιναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνανγνωρίζουνποιητέςτηςαρχαϊκήςεποχής.

ΑναµένεταιπωςοιµαθητέςθαθυµούνταιτονΌµηροκαιταέργατουαπόπροηγούµενηενότητα(γεωµετρικήεποχή).Μπορούννααναφέρουνκαιτοπεριεχόµενοτωνποιηµάτωντου.

ΣτησυνέχειαοδάσκαλοςσηµειώνειτοόνοµατουΗσίοδουστονπίνακακαιτουςζητάναπαρατηρήσουντηνεικόνα1.Αναφέρειπωςείναιέναςπολύγνωστόςποιητήςαυτήςτηςπεριόδουκαιδιαβάζειµεγαλόφωνατοπαράθεµα1τονίζονταςιδιαίτερατασηµείαδιδαχής.Το2οπαράθεµατοδιαβάζουνµόνοιτουςοιµαθητές.Μεκατάλληλεςερωτήσειςεύκολαθακατευθυνθούνστονααναγνωρίσουνότιταδύοαυτάποιήµαταπεριέχουνσυµβουλές.Μπορούνµάλισταναξεχωρίσουνκάποιεςπουτουςέκανανεντύπωσηκαινατιςυπογραµµίσουν.Οδάσκαλοςµπορείνατουςζητήσεινααναφέρουνκάποιεςσυνώνυµεςλέξειςµετορήµασυµβουλεύω.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτουςτούςζητάναδιαβάσουντη2ηπαράγραφοαπότοβιβλίοτουςκαισυµπληρώνειδίπλαστονποιητήτονόροδιδακτικήποίηση.Ακολούθωςµπορείνααπαντηθείκαι1ηερώτηση.

Στησυνέχειαγράφειτονόρολυρικήποίηση,τονεξηγείκαιζητάαπότουςµαθητέςναδιαβάσουνµετησειράταπαραθέµατα3και4καιναπαρατηρήσουντηνεικόνα2.ΑφούσυµπληρώσειταονόµατατουΠίνδαρουκαιτηςΣαπφούς,διευκρινίζειπωςταλυρικάποιήµατααναφέρονταιστιςκαθηµερινέςλύπεςκαιχαρές.

Σ’αυτότοσηµείοµπορούνοιµαθητέςνασυµπληρώσουντη2ηάσκησηστοτετράδιοεργασιώνκαιτηναυτοδιορθώσουνχρησιµοποιώνταςτοβιβλίοτους.

ΟλοκληρώνονταςτοντοµέατηςποίησηςµπορείναγίνειµίααπλήσύγκρισηκαιναδιαπιστωθούνδιαφορέςανάµεσασταποιήµατααυτήςτηςπεριόδουκαισταέπητουΟµήρου.Ενδεικτικάµπορούννασηµειωθούν:µικρότερηέκτασηκαιδιαφορετικόπεριεχόµενο.

Τοκεφάλαιοµπορείνακλείσειµεαναφοράστηφιλοσοφίακαιστηνανάγκητουανθρώπουνακαταγράψειδιάφοραγεγονόταγιαναµηνξεχαστούν,δηλαδήστηγέννησητηςΙστορίας.Ακολουθείη2ηερώτησηστηνοποίαοιµαθητέςαπαντούνµεβάσητηεµπειρίατουςαπότηδιδασκαλίατουµαθήµατοςτηςιστορίας.

Μεκατάλληλεςερωτήσειςτουτύπου:«Νοµίζετεότιθαµπορούσεέναςποιητήςναγράψειτέτοιαποιήµατακαισήµερα;»,«Γιατίθαδιάβαζεκάποιοςστιςµέρεςµαςτόσοπαλιάποιήµατα;»,οιµαθητέςµπορούννααντιληφθούντησπουδαιότητακαιτηδιαχρονικότητατωνποιηµάτωναυτών.

Ηάσκηση1µπορείνασυµπληρωθείατοµικάκαιναακολουθήσειοµαδικήδιόρθωσηµέσαστηντάξη.Ησύνθεσητουποιήµατοςστηνάσκηση3µπορείναπραγµατοποιηθείαπόοµάδεςεργασίαςτωνµαθητών.

Εναλλακτική προσέγγιση

Ηδιδασκαλίατουκεφαλαίουµπορείναξεκινήσειµετηνπαρουσίασηκαιτηναξιοποίησητουσυνοδευτικούυλικού(παραθέµατακαιεικόνες).Οιµαθητές,αφούχωριστούνσεοµάδεςεργασίας,µπορούνναδιαβάσουνταπαραθέµατα1και2,ναεντοπίσουντακοινάχαρακτηριστικάτουςκαιναταπαρουσιάσουνστηντάξη.Στησυνέχειαναπαρατηρήσουντηνεικόνα1,ναδιαβάσουντη2ηπαράγραφοκαινααπαντήσουνστη1ηερώτηση.Μετονίδιοτρόποεργάζονταικαιγιατηλυρικήποίηση.Στησυνέχειασυνθέτουντοποίηµασταπλαίσιατηςάσκησης3καιτοπαρουσιάζουνηκάθεοµάδατοδικότηςστηντάξη.

Τοκεφάλαιοµπορείναολοκληρωθείµετηναναφοράστηφιλοσοφίακαιτηνιστορίακαιτησυµπλήρωσητωνασκήσεων1και2.

Page 40: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηνεπικοινωνίαµέσααπότηνποίηση(απότηναρχαιότηταέωςσήµερα).

2.Σεθέµαταπαραγωγήςποιητικούλόγου(θεµατολογίακαιύφος)ανάλογαµετηνεποχή.3.Στηνεξέλιξητηςλογοτεχνικήςέκφρασηςµέσαστουςαιώνες.Προτείνεταιοιµαθητέςναχωριστούνσεοµάδεςεργασίαςπουηκαθεµιάθασυγκεντρώσειυλικό

(έντυποκαιηλεκτρονικό)γιατηζωήκαιτοέργοσύγχρονωνποιητών,πουέχουνγνωρίσειµέσααπόταµαθήµατάτους.Ηκάθεοµάδαµπορείνααναλάβεινακαταγράψειστοιχείαγιατηζωήτουποιητήκαιναπαρουσιάσειτουλάχιστονδύοποιήµατάτουµέσαστηντάξη.Μπορείεπίσηςνατασυγκρίνουνµεαυτάτηςδιδακτικήςκαιλυρικήςποίησης.

ΗπαραπάνωδραστηριότηταγίνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησησυµπλήρωσηςλέξεωνσεακροστιχίδα:ΗΚΙΡΥΛ,ΣΟΒΑΡΑ,ΙΣΤΟΡΙΑ,ΟΜΗΡΟΣ,∆Ι∆ΑΞΟΥΝ,ΟΚΟΣΜΟΣ,ΣΑΡΥΛ2.Άσκησηαναγνώρισηςκαιδιαχωρισµούτουέργουδιαφορετικώνποιητώντηςεποχής.ΌµηροςηΈγραψεποιήµαταπουµιλούσανγιακατορθώµαταηρώωνΗσίοδοςηΈγραψεποιήµαταµεταοποίαήθελεναδιδάξειτουςανθρώπουςΣαπφώ ηΈγραψεποιήµαταπουµιλούσανγιατιςχαρέςκαιτιςλύπεςτηςκαθηµερινής

ζωής.3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας

µεστόχοτηνγραπτήέκφρασητωνµαθητώνσεελεύθεροστίχο.Θεµελιώδειςέννοιες:επικοινωνία,τέχνη.

∫∂º∞§∞π√ 10. ™¿ÚÙË: ∏ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ÙÔ ÔÏ›ÙÂ˘Ì·∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντηδηµιουργίακαιτηνανάπτυξητουσπαρτιατικούκράτους.Ναγνωρίσουνκαινααναφέρουνστοιχείααπότηνκοινωνικήκαιπολιτικήτουοργάνωση.Νακατανοήσουνιστορικέςέννοιεςσχετικέςµετηνενότηταόπως:είλωτες,περίοικοικ.α..

Πρόσθετα στοιχεία

Οικοινωνικέςτάξειςτουσπαρτιατικούκράτουςήταν:1)ΟιΣπαρτιάτεςήοµοίοι:ασχολούντανµόνοµεταπολιτικάζητήµατακαιτηστρατιωτικήάσκηση.2)Οιπερίοικοι:γιατηνπροέλευσήτουςυπάρχουνπολλέςεκδοχές.Ασχολούντανµετηγεωργίακαιτηβιοτεχνίακαισυµµετείχανστιςεκστρατείες.3)Οιείλωτες:αυτοίδιέφεραναπότουςδούλουςτωνάλλωνπόλεων,γιατίανήκανστοκράτος.ΣτιςεκστρατείεςακολουθούσαντουςΣπαρτιάτεςκαιανέκανανκάποιαανδραγαθίαστηµάχη,κέρδιζαντηνελευθερίατουςκαιονοµάζονταννεοδαµώδεις.

Ταόργαναεξουσίαςήταν:1)Οιδύοβασιλιάδες,πουείχανδιπλόµερίδιοσταλάφυρα,µεγαλύτεροκλήρογηςκαιµεγαλύτερηµερίδαστασυσσίτια.2)Ηγερουσίααποτελούνταναπό30ισόβιαµέληµαζίµετουςβασιλιάδεςάνωτων60ετών.ΉταντοανώτατοδικαστήριοκαιπροετοίµαζεταθέµαταπουθααπασχολούσαντηνΑπέλλα.3)ΗΑπέλλατυπικάήταντοανώτατοόργανοεξουσίαςστηΣπάρτη.4)Οι5έφοροιεκλέγοντανγιαέναχρόνοκαιδιαχειρίζοντανόλατασοβαράεσωτερικάκαιεξωτερικάζητήµατατουκράτους.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΙστορικόςχάρτηςµετηνπόληκράτοςτηςΣπάρτης.

Page 41: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

2.ΙστορίεςαπότονΗρόδοτο,Γ.Μηλιάδης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1981,έκδοσηΑ’3.ΟιΣπαρτιάτες,P.Cartledge,µετ.Αγγ.Φιλιπάτου,εκδόσειςΛιβάνη,Αθήνα20044.ΑρχαίαΣπάρτη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.spartans.gr/5.AncientGreekCities,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com/6.Λακωνία,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.laconia.org/7.ΑρχαιολογικόΜουσείοΣπάρτης,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.gr/maps/

pelop/lakonia/lakonia_gr.html8.ΑρχαίαΣπάρτη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/Lakonias/

ArxaiaSparti.htm

Προτάσεις για τη διδασκαλία

ΗδιδασκαλίατουκεφαλαίουµπορείναξεκινήσειµετηναναζήτησηκαιτονεντοπισµότηςπόληςκράτουςτηςΣπάρτηςστονιστορικόχάρτητηςεποχής.Παράλληλαοιµαθητέςδιαβάζουντοπαράθεµα1καιπαρατηρούντοχάρτη1.∆ιαπιστώνουντησυνεχήεπέκτασήτουκράτουςκαιδιατυπώνουνυποθέσειςγιατοπώςκατάφερανοι∆ωριείςναυπερισχύσουν.Οδάσκαλος,χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,αναφέρειτουςείλωτες,τουςπερίοικουςκαιτορόλοτουςστηνκοινωνίατηςΣπάρτης.Συµπληρωµατικάοιµαθητέςδιαβάζουνκαιτησηµασίατωνόρωναπότογλωσσάρι.Στησυνέχειαµεκατάλληλεςερωτήσειςόπως,«ΠώςνοµίζετεότιδιοικούνταντοκράτοςτηςΣπάρτης;»τούςπροβληµατίζειγιατοντρόποδιοίκησηςκαιτούςζητάναδιαβάσουντοπαράθεµα3.ΑναφέρεταιστουςβασιλείςκαιτουςπέντεέφορουςκαιτηνΑπέλλα,διευκρινίζονταςτονρόλοτουκάθεθεσµούστηδιακυβέρνησητουκράτους.Μπορείµάλιστανασηµειώσειστονπίνακαιεραρχικάταονόµατάτους.

Προτείνεταιναακολουθήσειηατοµικήσυµπλήρωσητηςάσκησης1στοτετράδιοεργασιώνκαιηερώτηση1.Οιαπαντήσειςανακοινώνονταιστηντάξηκαιαξιολογούνται,προκειµένουνααποτελέσουνανατροφοδότησηγιατηναποτελεσµατικότητατηςδιδασκαλίας.Οιµαθητές,αφούπαρατηρήσουντιςεικόνες3και4,καλούνταιναπεριγράψουντουςΣπαρτιάτεςκαινααναφέρουντιςασχολίεςτους.Αναµένεταιότιχωρίςιδιαίτερηδυσκολίαοιµαθητέςθαεντοπίσουνστοιχείαπουπροσδιορίζουντηνενασχόλησήτουςµετονπόλεµο(οπλισµός,ρουχισµός).Μπορούνσυµπληρωµατικάναδιαβάσουνκαιτο2οπαράθεµα.ΘαµπορούσεεδώνατονιστείτογεγονόςπωςοιΣπαρτιάτεςήτανπολύπειθαρχηµένοικαιγυµνάζοντανγιαναείναισεετοιµότητα,προκειµένουναµηναποκτήσουνδύναµηοιάλλεςτάξεις.ΑυτόςήτανεξάλλουκαιολόγοςγιατονοποίοδενσυµµετείχανοιτάξειςαυτέςκαιστηνΑπέλλα(ερώτηση2).ΟδάσκαλοςθαµπορούσεναζητήσειαπότουςµαθητέςναχαρακτηρίσουντοπολίτευµατηςΣπάρτηςσύµφωναµεόσαγνωρίζουναπόπροηγούµενοκεφάλαιο.Αναµένεταιπωςεύκολαθααναφέρουντηνολιγαρχία,τηνοποίαοιΣπαρτιάτεςπροσπάθησανµεαυστηρότηταναδιατηρήσουν.Ολοκληρώνονταςτοκεφάλαιοοιµαθητέςαπαντούνστη2ηερώτησηκαιεκτελούντιςασκήσεις2και3στοτετράδιοεργασιών.

Εναλλακτική προσέγγιση

Μπορούνναχρησιµοποιήσουνωςαφόρµησητονχάρτη1καιτηνεικόνα2.Οδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσειστονπίνακατοσχήµααπότηνπρώτηάσκηση,τοοποίοαποτελείέναναπλήςµορφήςεννοιολογικόχάρτη.Ησυµπλήρωσήτουµπορείναγίνειτµηµατικάµεδιαλογικήπροσέγγισηκαικαθοδήγησηαπότοδάσκαλο.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»και

Page 42: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

«εξέλιξη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηδόµησητουσυστήµατοςπόλη.2.Σεζητήµαταπουαφορούνστηµεταβολή-εξέλιξητωνµερώνενόςκοινωνικούσυστήµατος

(άτοµο,σύνολο,οµάδα,οικισµός,πόλη).3.Σεθέµαταπουαφορούνστηναλληλεπίδρασηπουασκείταιανάµεσαστηνοργάνωσηενός

συστήµατοςκαιτηδιάστασητουχώρουκαιτουχρόνου.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετηΝεοελληνικήΓλώσσα,ταΜαθηµατικάκαι

τηΜελέτηΠεριβάλλοντοςνααναπτυχθείτοθέµα:«ΗπόλητηςΣπάρτηςάλλοτεκαιτώρα».Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιαναλαµβάνουννασυγκεντρώσουνυλικό(έντυποκαιηλεκτρονικό,υπότηνκαθοδήγησητουδασκάλουτους)απόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσαγιατηνπόλητηςΣπάρτηςτααρχαϊκάχρόνιακαισήµερα.Τουλικόκατηγοριοποιείταισεπροτεινόµενεςενότητες:δόµηση-επέκτασηπόλης,οικιστικήµορφήπόλης,σύνθεσηπληθυσµού,ασχολίεςκατοίκων,φυσικόπεριβάλλον,γεωγραφικήθέση,επικοινωνίαµεάλλεςπόλεις,οικονοµία,διοίκηση,αξιοθέατα.Στησυνέχειαγίνεταισύγκρισηανάµεσαστηναρχαίαπόληκαιτησύγχρονη.Οιµαθητέςπροχωρούνσεγενικεύσειςπουέχουνσχέσηµετηνεξέλιξηκαιτηµεταβολήτηςπόληςµέσαστουςαιώνες.Μετηνοµαδοσυνεργατικήµέθοδογίνεταισυνθετικήεργασία,πουαφοράστηνιστορίατηςπόληςτηςΣπάρτης.

Απαντήσεις στις εργασίες

2.ΗεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτηςκαιτησύνδεσήτηςµετηΝεοελληνικήΓλώσσα.Θεµελιώδειςέννοιες:επικοινωνία,οµοιότητα–διαφορά.

3.ΗεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτηςκαιτησύνδεσήτηςµετηΝεοελληνικήΓλώσσα.Οδάσκαλοςµπορείναβοηθήσειτουςµαθητέςεξηγώνταςτουςτησηµασίατηςβασικήςλέξης:οίκος=σπίτι.

Ενδεικτικέςαπαντήσεις:οικογένεια,οικόπεδο,οικοδοµή,συνοικία

∫∂º∞§∞π√ 11. ™¿ÚÙË: ∏ ˙ˆ‹ ÛÙËÓ fiÏË∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντοντρόποζωήςτωνΣπαρτιατών.Νααντλήσουνστοιχείαγιατησπαρτιατικήαγωγή.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟΣπαρτιάτηςαπότα20ωςτα60χρόνιατουήτανστρατιώτης.Θεωρούσεκαθήκοντουναπολεµάκαιναπεθαίνειγιατηνπατρίδα.Οδειλόςονοµαζόταντρέσαςήρίψασπις.Γιαναµηναλλοιωθείοπατροπαράδοτοςτρόποςζωής,απαγορευότανστουςΣπαρτιάτεςναταξιδεύουνέξωαπόταόριατηςχώραςτους.ΕπίσηςδενεπιτρεπότανστουςξένουςναµένουνστηΣπάρτηγιαπολύ.Αυτόήταντοµέτροτηςξενηλασίας.ΣτοδιάστηµατηςστρατιωτικήςτουςθητείαςοιΣπαρτιάτεςέτρωγανσεκοινάσυσσίτια.ΟινέοιστηΣπάρτησέβονταντουςηλικιωµένουςκαισηκώνοντανόρθιοι,µόλιςέβλεπαντουςάρχοντες.Μάθαινανναεκφράζουντιςσκέψειςτουςµεσύντοµεςφράσεις(λακωνισµός).Ησπαρτιατικήκοινωνία,παρόλοπουήταναπόλυτασυντηρητική,δενπεριόρισεκαθόλουτηγυναίκαόπωςοιάλλεςελληνικέςπόλεις-κράτη.

Καιάδας,τονέριξανστονΚαιάδα:φράσηπουχρησιµοποιούµεσήµεραγιαναδηλώσουµετησκληρότηταµετηνοποίαπολλέςφορέςαντιµετωπίζειτοκοινωνικόσύνολοάτοµαπουµειονεκτούν.

ΣχετικάµετονΚαιάδαδενέχουµεεξακριβωµένεςεπιστηµονικάπληροφορίες.ΠιθανόταταναήτανχάσµατουΤαϋγέτου,στοοποίοοιαρχαίοιΣπαρτιάτεςέριχναντουςεγκληµατίες,τουςπροδότεςκαιτουςαιχµαλώτους.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΙστορικόςχάρτηςµετοκράτοςτηςΣπάρτης.

Page 43: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

2.ΙστορίεςαπότονΗρόδοτο,Γ.Μηλιάδης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1981,έκδοσηΑ’3.ΟιΣπαρτιάτες,P.Cartledge,µετ.Αγγ.Φιλιπάτου,εκδόσειςΛιβάνη,Αθήνα20044.ΑρχαίαΣπάρτη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.spartans.gr/5.AncientGreekCities,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com6.Λακωνία,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.laconia.org/7.ΑρχαιολογικόΜουσείοΣπάρτης,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.gr/maps/

pelop/lakonia/lakonia_gr.html8.ΑρχαίαΣπάρτη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/Lakonias/

ArxaiaSparti.htm

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσειωςαφόρµησητηνεπικεφαλίδακαιναζητήσειαπότουςµαθητέςναφανταστούντηζωήτωνπολιτών(µικρώνκαιµεγάλων)στηναρχαίαΣπάρτη.Ήδηοιµαθητέςγνωρίζουνπωςασχολούντανµεταπολεµικάέργακαιγυµνάζοντανπολύ.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,τούςζητάναδιαβάσουντοπαράθεµα3καιναπαρατηρήσουντηνεικόνα2.Αναφέρειεπίσηςκαιτηναγωγήπουείχαντακορίτσιακαιτουςπαραπέµπειστηνεικόνα4.

Παρουσιάζονταςστησυνέχειατηζωήτωννέωντονίζειταστοιχείαεκείναπουτουςένωνανκαιτουςέκανανξακουστούς:τοήθοςτουςκαιτησυµµετοχήτουςστησπαρτιατικήφάλαγγα,ηοποίααπεικονίζεταιστηνεικόνα1.Παράλληλαγίνεταιανάγνωσητου1ουπαραθέµατοςκαιοδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναχαρακτηρίσουντουςΣπαρτιάτες.Αναµένεταιπωςεύκολαθααναφερθούνστοιχείαόπως:οσεβασµόςπροςτουςµεγαλύτερους,ηγενναιότητα,ητόλµηκ.α..Κατόπινκατηγοριοποιείτιςπληροφορίεςπουαντλούνοιµαθητέςαπότιςπηγέςκαιτιςπαρουσιάζειστονπίνακα:προτεινόµενεςκατηγορίες:µόρφωσηπαιδιών,αγωγήνέων,νοµοθεσία,ενδυµασία,ασχολίες,χαρακτήρας.

Αφούγίνειανάγνωσητης2η,3ηςκαι4ηςπαραγράφου,οιµαθητέςµπορούννααπαντήσουνστηνερώτηση2.

ΗαναφοράστονοµοθέτηΛυκούργοµπορείναγίνειµέσωτηςπαρατήρησηςτηςεικόνας3καιτηςενεργοποίησηςτουπροβληµατισµούτωνµαθητώνµεερωτήσεις,όπως:«ΤιείδουςνόµουςνοµίζετεότιέφτιαξεοΛυκούργος;».Ενισχυτικάµπορείνααξιοποιηθείκαιτοπαράθεµα2καινααπαντηθείηερώτηση1.

Ητελευταίαπαράγραφοςτουκειµένου,σεσυνδυασµόµετηνερώτηση3,µπορείνααποτελέσειαφορµήγιασυζήτησηµεθέµατηλιτότητατηςσπαρτιατικήςζωής.

Μετηνολοκλήρωσητουκεφαλαίουµπορείναγίνειησυµπλήρωσητωνασκήσεων.Αυτόµπορείναγίνεισεπρώτηφάσηατοµικάκαιστησυνέχειαναακολουθήσειπαρουσίασητωναπαντήσεωνστηντάξηκαισυνολικήαξιολόγηση,προκειµένουναδιαπιστωθείοβαθµόςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχων.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οιµαθητέςµπορούνναέχουνενεργόεµπλοκήστηµαθησιακήδιαδικασία,αξιοποιώνταςτιςδεξιότητεςκαιικανότητέςτους.Έτσιπροτείνεταισεοµάδεςεργασίαςνασυλλέξουνπληροφοριακάστοιχείααπότηνανάγνωσητουκειµένουκαιτηµελέτητωνπηγών(παραθεµάτωνκαιεικόνων).

Στησυνέχειανατακατηγοριοποιήσουν:µόρφωσηπαιδιών,αγωγήνέων,ενδυµασία,ασχολίες,νοµοθεσία,χαρακτήραςκαινασυµπληρώσουντιςερωτήσειςκαιτιςασκήσειςστοτετράδιοεργασιών.Ηοµαδικήδιόρθωσηκαιαξιολόγησηθαείναιδιαµορφωτικούχαρακτήρα,µεσκοπότηδιερεύνησητηςικανότητάςτουςναπροσεγγίσουντηνιστορικήπραγµατικότηταµέσααπότοκείµενοκαιτιςπηγές.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»και«εξέλιξη».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

Page 44: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

1.Σεζητήµαταγλωσσικήςκαιπολιτιστικήςκληρονοµιάς.2.Σεθέµαταεξέλιξης,προσαρµογήςκαιµεταβολήςτηςελληνικήςγλώσσας.3.Στονεπικοινωνιακόχαρακτήρατηςκαθοµιλουµένης.ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας

νααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςναδιερευνήσουνκαιναανακαλύψουνπούεφαρµόζεταισήµερατορητό:«τολακωνίζεινεστίφιλοσοφείν».

ΟιΣπαρτιάτεςµάθαινανναεκφράζονταιµελίγαλόγια,καθώςπίστευανότιταπολλάλόγιαείναιπεριττά.

Οιµαθητέςσυζητούνκαικαταλήγουνστοσυµπέρασµαότισήµεραµικρέςκαισύντοµεςεκφράσειςχρησιµοποιούµεσυνήθωςσετίτλουςειδήσεωνκαισεπρωτοσέλιδαεφηµερίδωνκαιπεριοδικών.Συγκεντρώνουναποκόµµατααπόπεριοδικάήεφηµερίδεςµεσύντοµεςφράσειςκαιταπαρουσιάζουνστηντάξη.Στησυνέχειαγράφουνκιαυτοίανάλογεςφράσεις.

Επίσηςτοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»και«πολιτισµός».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατακαταγραφήςτηςπραγµατικότητας.2.Στορόλοτηςιστορίαςστηδιάσωσηγεγονότωντουπαρελθόντος.3.Σεθέµαταπουαφορούντοντρόποσυγγραφήςτηςιστορίας(ιστοριογραφία).ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας

ναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναλάβουνρόλοιστορικούκαινακαταγράψουνστοιχείααπότηζωήστηνπόλητηςΣπάρτης.

Πιοσυγκεκριµένα:Οδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσειτοακόλουθοθέµα:«ΦαντάσουότιείσαιέναςιστορικόςπουταξιδεύειγιαναγνωρίσειτηνΑρχαίαΕλλάδα.Φτάνοντας

στηΣπάρτηποιοναπότουςπολίτεςπουγνώρισεςθαεπέλεγεςνασυναντήσειςγιανασουµιλήσειγιατηνπόλητου;»

Ναγράψειςτησυνοµιλία(διάλογο)πουθαείχεςµαζίτου.Οιµαθητέςαναλαµβάνουννασυνθέσουνένανφανταστικόδιάλογοµεέναναπότουςκατοίκους

τηςαρχαίαςΣπάρτης,φροντίζονταςναδιατηρήσουνόσοντοδυνατόνπερισσότερααπόταστοιχείαπουπαρουσιάζονταιστοκεφάλαιο.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Ηάσκησηχαρακτηρίζεταιγιατοβιωµατικότηςπεριεχόµενο.ΟιµαθητέςτηνσυµπληρώνουνβασιζόµενοισεόσαέµαθανγιαταπαιδιάστηΣπάρτη.

2.-ΟινόµοιστηΣπάρτηήταναυστηροίηΗζωήστηνπόληέµοιαζεµεστρατόπεδο.-Οινέοισυνήθιζανστησκληρήζωή.ηΜπορούσανναξεπερνούντιςδυσκολίες.-Οινέοιζούσανόλοιµαζίσεσκηνές.ηΜάθαιναννααγαπούνοέναςτονάλλο.-ΤαχρήµαταστηΣπάρτηείχανµικρήαξία.ηΟιΣπαρτιάτεςδενενδιαφέροντανγιατην

πολυτέλεια.3.Λακωνία,Ευρώτα,κορίτσια,έφοροι,δούλοι,γραφή,γη,ζωµός,στρατό.4.Ηεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτηςκαιτησύνδεσήτηςµετηνεοελληνικήγλώσσα.

Θεµελιώδειςέννοιες:επικοινωνία,οµοιότητα–διαφορά.

∫∂º∞§∞π√ 12. ∆Ô ·ÏÈfi ÔÏ›ÙÂ˘Ì· Ù˘ ∞ı‹Ó·˜∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνβασικάστοιχείαγιατοχώρο,τονπληθυσµόκαιτησυγκρότησητουαθηναϊκού

κράτους.Ναεκτιµήσουντηµεγάλησηµασίατουθεσµούτωννόµωνκαιτηςδικαιοσύνης.

Πρόσθετα στοιχεία

Page 45: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Θησέας:ΟµεγαλύτεροςήρωαςτωναρχαίωνµετάτονΗρακλή,γνωστόςγιατουςάθλουςτουκαιτηνεξόντωσητουΜινώταυρου.Αυτόςσυνοίκησεδηλ.ενοποίησεταµικράχωριάκαιτουςοικισµούςτηςΑττικήςσεµίαµεγάληπόλη,τηνΑθήνα.ΣεανάµνησηαυτούτουγεγονότοςοιΑθηναίοιγιόρταζανταΣυνοίκια.

Κόδρος:ΟτελευταίοςβασιλιάςτηςΑθήνας,πουέφτασεµέχριτηναυτοθυσίαγιαχάρητης.ΟιΑθηναίοιέχονταςτηνπεποίθησηπωςκανέναςδενήτανάξιοςνατονδιαδεχθείκατάργησαντοθεσµότηςβασιλείαςκαιπεριορίστηκανστηνεκλογήισόβιωναρχόντων.ΈτσιτοπολίτευµατηςΑθήναςµεταβλήθηκεσεαριστοκρατικόγύρωστο10οαι.π.Χ.

∆ράκοντας:ΟπρώτοςεκλεγµένοςνοµοθέτηςτηςαρχαίαςΕλλάδας,δηµιουργόςτουγραπτούποινικούκαιπολιτικούκώδικατηςΑθήνας(624π.Χ.).Έδωσεπολιτικάδικαιώµατασεόσουςείχαντηδυνατότηταναστρατεύονταιµεδικάτουςέξοδα.Ίδρυσετηβουλήτωντετρακοσίωνκαικαθόρισεαυστηρέςποινέςακόµηκαιγιαταµικράκαιασήµαντααδικήµατα.Ηνοµοθεσίατουέµεινεπαροιµιώδηςγιατηναυστηρότητάτηςόπωςκαιοιφράσεις:«∆ρακόντειαµέτρα»και«∆ρακόντειοινόµοι».

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΑρχαίαΕλλάδα,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήΓεννάδειοςΣχολή2.ΟΘησέας,ΜενέλαοςΛουντέµης,εκδόσεις∆ωρικός,Αθήνα19873.«Ηριδανός,τοποτάµιτηςαρχαίαςπόλης»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΤαµείου

ΑρχαιολογικώνΠόρων,1996

Προτάσεις για τη διδασκαλία

ΓιαναγνωρίσουνοιµαθητέςπρόσωπαπουέχουνσχέσηµετηνεξέλιξητουπολιτεύµατοςτηςΑθήνας,προτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςπροοργανωτήςτοπρόσωποτουΘησέαπουαποτελείγιατουςµαθητέςπροϋπάρχουσαγνώση(διαγνωστικήαξιολόγηση).Οιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα2,ενώοδάσκαλοςπροβαίνεισεερωτήσειςτουτύπου:

-ΠοιοςήτανοΘησέας;-Πούζούσε;-Ποιοςήτανοπατέραςτου;Τιάλλοθυµάστεγι’αυτόν;-Τιέγινε,ότανπέθανεοπατέραςτου;Μετάγίνεταιανάγνωσητου1ουπαραθέµατοςαπ’όπουδιαφαίνεταιγιαποιολόγοείναιιδιαίτερα

σηµαντικήηπροσωπικότητατουΘησέαγιατηνπόλητηςΑθήνας.Ταυτόχροναηπαρατήρησητουχάρτη1βοηθάειστηνκατανόησητηςσυγκεκριµένηςενέργειαςπουέκανεοΘησέας.

ΣτησυνέχειαοδάσκαλοςαναφέρεταιστηνπροσωπικότητατουΚόδρουκαιαφηγείταιστουςµαθητέςτοσχετικόπεριστατικό.

Στηντάξηαναπτύσσεταιδιάλογοςκαιγίνεταικριτικήκαιαξιολόγησητηςσυγκεκριµένηςπράξηςτου.ΙδιαίτερηέµφασηθαπρέπειναδοθείστοότιοιΑθηναίοιδενέκανανάλλοβασιλιά.(Γιατί;)

Σ’αυτότοσηµείοµπορείναγίνειπροφορικάµέσαστηντάξηηάσκηση2τουτετραδίουεργασιώνγιανασυµπληρωθείτογραπτόκείµενοστοσπίτι.

ΓιαδιαµορφωτικήαξιολόγησητηςκατανόησηςτουθεσµούτηςβασιλείαςωςπρώτουπολιτεύµατοςστηνΑθήναοδάσκαλοςσεσυνεργασίαµετουςµαθητέςµπορείνακάνεισχηµατικήπαράστασηστονπίνακατουτύπου:

Ακολουθούνκατάλληλεςερωτήσειςπουέχουνσκοπόνααναδείξουνταπροβλήµαταπου

Page 46: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

δηµιουργήθηκανκατάτηδιάρκειαάσκησηςτηςεξουσίαςαπότουςευγενείςκαιτιςαιτίεςτωνπροβληµάτωναυτών.Οιµαθητέςέχουνήδηγνωρίσειτηµορφήκαισύνθεσητωνπολιτευµάτωναπόπροηγούµενηενότητα.Έτσικατανοούντηνανάγκηκαταγραφήςνόµων.Γίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςγιαναγνωρίσουνµέσααπόαυτότηνπροσωπικότητατουνοµοθέτη∆ράκοντα,πράγµαπουθατουςβοηθήσεινακατανοήσουντησηµασίατηςφράσης«δρακόντειαµέτρα»καιστησυνέχειανασυµπληρώσουντηνάσκηση3τουτετραδίουεργασιών.

Ηάσκηση1είναιεπαναληπτικούτύπουκαιµπορείνασυµπληρωθείστοσπίτι.

Εναλλακτική προσέγγισηΗενότηταµπορείνααναπτυχθείαντίστροφα.Ωςαφόρµησηπροτείνεταιηέκφραση«δρακόντεια

µέτρα».Μεκατάλληλεςερωτήσειςήµεαποσπάσµατααπόάρθραεφηµερίδων,ήσχετικέςαναφορέςοιµαθητέςκατανοούντονόηµατηςσυγκεκριµένηςέκφρασης.

Στησυνέχειααξιοποιείταιτο2οπαράθεµααπότοβιβλίοτουµαθητή.Ακολουθούνερωτήσειςτουτύπου:-Γιατίο∆ράκονταςέγραψενόµους;-Πώςλέγεταιαυτόςπουγράφεινόµους;-Αποφάσισεµόνοςτουνακάνεικάτιτέτοιο;Αναγράφονταιοιαπαντήσειςπουθαδοθούναπότουςµαθητέςστονπίνακακαιστησυνέχεια

γίνεταιανάγνωσητηςσχετικήςπαραγράφουαπότοβιβλίοτουµαθητή.Έτσιαυτοαξιολογούντιςαπαντήσειςτουςκαιαναδεικνύεταιτοπολιτικόσκηνικότηςεποχής.

Σχηµατικήπαράσταση: Ευγενείς∆ράκονταςΓραπτοίνόµοιΟδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςοδηγείτουςµαθητέςπιοπίσωχρονικάκαιτουςπαραπέµπει

στηνπαλιότερηµορφήπολιτεύµατος,πουγνωρίζουνότιείναιηβασιλεία.ΑκολουθείαφήγησητουπεριστατικούµετονΚόδρο(τελευταίοςβασιλιάς)καιστησυνέχεια

αξιοποιείταιτο1οπαράθεµασεσυνδυασµόµετηνεικόνα2καιτοχάρτη1πουαφορούνστηνπροσωπικότητατουΘησέα.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»και

«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεβασικάχαρακτηριστικάτηςέννοιαςτουσυστήµατος(οργάνωση,µέρη,αλληλεξάρτηση,

νόµοι)2.Σεζητήµαταπουαφορούνστηµεταβολή-εξέλιξητωνµερώνενόςκοινωνικούσυστήµατος

(άτοµο,σύνολο,οµάδα,οικισµός,πόλη,κράτος).3.Σεζητήµαταπουαφορούνστηναλληλεπίδρασηπουασκείταιανάµεσαστηνοργάνωσηενός

συστήµατοςκαιτηδιάστασητουχώρουκαιτουχρόνου.ΓίνεταιαπότοδάσκαλοαναφοράστονποταµόΗριδανότηςαρχαίαςΑθήναςκαιτησηµασίατου

γιατηνοργάνωσηκαιτηνπολεοδοµίατηςπόλης.Χρησιµοποιώνταςτονεκπαιδευτικόφάκελοπουπροτείνεται,οιµαθητέςανακαλύπτουντην

πορείατουποταµούπουσήµεραείναιορατήσεκάποιασηµείατηςπόληςηκοίτητου.ΣτησυνέχειαγίνεταισύγκρισηµετηντοπολογίατουκράτουςτηςΣπάρτηςκαιαναφοράστον

ποταµόΕυρώτα,οοποίοςδιαρρέειεκείνητηνπεριοχή.Οιµαθητέςπροχωρούνσεγενικεύσειςπουέχουνσχέσηµετοµέροςπουζουν,τηνπιθανήύπαρξηποτάµιουσυστήµατοςκαιτηζωτικήσηµασίαπουέχειαυτόγιατοντόποπουδιαρρέει.

Μετηνοµαδοσυνεργατικήµέθοδογίνεταισυνθετικήεργασία,πουαφοράστηνιστορίατουποταµούπουυπάρχειστηνπεριοχή,ήσεάλληπερίπτωση,ενόςποταµούπουθαεπιλέξουνοιµαθητές.Οδάσκαλοςπροτείνειναγίνουναναφορέςσεθέµαταπροστασίαςτουπεριβάλλοντοςκαιστηντεράστιασηµασίατουνερούγιατοσύγχρονοάνθρωπο.

∆ιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΜελέτης

Page 47: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Περιβάλλοντος.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηδιάκρισηςσωστώνπροτάσεων.Σωστέςπροτάσειςείναι:ητρίτη,ηπέµπτη,ηέβδοµη.2.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµε

στόχοτηνπαραγωγήεπικοινωνιακούλόγουµεχρήσηιστορικώνστοιχείων(ιστορικόςδιάλογος).3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας

µεστόχοτηνανάδειξητηςδιαχρονικότηταςτηςέκφρασης«δρακόντειαµέτρα»καιτουτρόπουπουχρησιµοποιείταισήµερα.Ενδεικτικήαπάντηση:Όταναναγκαζόµαστεναπάρουµεσκληρά,αυστηράµέτρα.

∫∂º∞§∞π√ 13. √È ÓfiÌÔÈ ÙÔ˘ ™fiψӷ. √ ¶ÂÈÛ›ÛÙÚ·ÙÔ˜ Á›ÓÂÙ·È Ù‡Ú·ÓÓÔ˜∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Νακατανοήσουνιστορικέςέννοιεςσχετικέςµετηνενότηταπ.χ.σεισάχθεια.Ναδιαπιστώσουντιςαλλαγές(πολιτικές,κοινωνικές,οικονοµικές)πουεπέφερανστοπολίτευµα

τηςΑθήναςοινόµοιτουΣόλωνα.Ναγνωρίσουντουςαγώνεςκαιτιςπροσπάθειεςτουαθηναϊκούλαούγιατηθεµελίωσητης

δηµοκρατίαςστοκράτοςτους.

Πρόσθετα στοιχεία

Σόλωνας:Το594π.Χ.εκλέχτηκεεπώνυµοςάρχονταςµενοµοθετικήεξουσία.Μετησεισάχθειααντιµετώπισετααγροτικάχρέη.Έκανετηνεκκλησίατουδήµουκυρίαρχοόργανοτουκράτουςκαιίδρυσετοµεγάλολαϊκόδικαστήριο,τηνΗλιαία.∆ιατήρησετοτιµοκρατικόσύστηµαµεκάποιεςαλλαγές.Οικοινωνικέςτάξειςήταν:α)οιπεντακοσιοµέδιµνοι,β)οιτριακοσιοµέδιµνοιήιππείς,γ)οιδιακοσιοµέδιµνοιήζευγίτεςκαιδ)οιθήτες,αυτοίδενείχανσταθερόεισόδηµα.

Πεισίστρατος:ΌτανοΣόλωναςέφυγεαπότηνΑθήνα,οιεµφύλιεςσυγκρούσειςσυνεχίστηκανµεταξύτωνπολιτικώνπαρατάξεων.ΤηνκατάστασηεκµεταλλεύτηκεοΠεισίστρατοςκαιέγινετύραννος.Κυβέρνησεµεµετριοπάθεια.Κατασκεύασεδρόµους,υδραγωγείοκαιτηνκρήνηΚαλλιρρόη.ΘεµελίωσετοναότουΟλυµπίου∆ιόςκαιανέθεσεσεεπιτροπήυπότονποιητήΟνοµάκριτονακαταγράψειταοµηρικάέπη.Πέθανετο527π.Χ.αφήνονταςτηνεξουσίαστουςγιουςτου:Ιππία,ΊππαρχοκαιΘεσσαλό(Πεισιστρατίδες).Το514π.Χ.δύονέοι,οΑρµόδιοςκαιοΑριστογείτων,δολοφόνησαντονΊππαρχοστηγιορτήτωνΠαναθηναίων.Το510π.Χ.οιΑθηναίοιαποτίναξαντοντυραννικόζυγό.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ime.gr2.∆ήµοςΑθηναίων,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.cityofathens.grΚαιοιδύοηλεκτρονικέςδιευθύνσειςέχουνπλούσιοεποπτικόυλικόσχετικόµετησυγκεκριµένη

χρονικήπερίοδογιατηνπόλη-κράτοςτηςΑθήνας.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Προτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςπροοργανωτήςηπροσωπικότητατου∆ράκοντααπότηνπροηγούµενηενότητακαθώςκαιτοταραγµένοπολιτικόσκηνικότηςεποχής(παράλληλαδιαγνωστικήαξιολόγηση).

Μεκατάλληλεςερωτήσειςοιµαθητέςοδηγούνταιστοσυµπέρασµατηςανάγκηςκαταγραφήςκαινούριωννόµων,αφούοιπροηγούµενοιδενευχαριστούσαντονλαό.

ΣτοσηµείοαυτόαναφέρεταιοδάσκαλοςστηνπροσωπικότητατουΣόλωνα.

Page 48: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Γίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςκαιοιµαθητές,µέσααπότιςπληροφορίεςπουτουςδίνει,µπορούνναδιακρίνουντηγνώσηκαιτησοφίατουσυγκεκριµένουπροσώπουκαιέτσινακατανοήσουνγιατίαυτόςθαγράψειτουςκαινούριουςνόµους.Ηάποψηαυτήενισχύεταιµετηνπαρατήρησητηςεικόνας2όπουοιµαθητέςδιακρίνουνχαρακτηριστικάπουαναδεικνύονταιαπότηνευγένειατηςφυσιογνωµίαςτουΣόλωνα.

Ηαφήγησηθεωρείταικατάλληληδιδακτικήπροσέγγισηγιατηναναφοράτωνµέτρωνπουπήρεονοµοθέτης.Καλόείναιναγίνειετυµολογικήανάλυσητουόρουσεισάχθεια(σείω+άχθος)καιεπεξήγησήτου,γιανακαταδειχτείησπουδαιότητατουσυγκεκριµένουνόµου,καθώςκαιηανέχειαπουυπήρχεεκείνητηνεποχήστοµεγαλύτεροµέροςτουαθηναϊκούλαού(αλληλεπίδρασητωνδιαστάσεωνχώρος-χρόνοςστηνερµηνείατωνιστορικώνγεγονότων).

Στησυνέχειαοιµαθητέςδιαβάζουντο1οπαράθεµα.ΟδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςοδηγείτουςµαθητέςνακατανοήσουνότιοΣόλωναςέγραψενόµουςακόµακαιγιαπράγµαταασήµαντα.Μετάµπορείναθέσειτονπροβληµατισµό:Γιατίνοµίζετεότιονοµοθέτηςλειτούργησεµεαυτότοντρόπο;

Σ’αυτότοσηµείοµπορείνασυµπληρωθείηάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.Ακολούθωςµεδιαλογικήσυζήτηση,όπουγίνεταιαξιολόγησητωννόµωντουΣόλωνα,διαφαίνεται

ότικαιµετάαπόαυτούςεξακολουθούσανναυπάρχουνπροβλήµατα(αίτιο).Οιµαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουνσιωπηράτηντελευταίαπαράγραφοτουβιβλίουτουςγιαναδιαπιστώσουνµέσααπότησχέσηαίτιο-αποτέλεσµατουςλόγουςτηςεµφάνισηςτουΠεισίστρατουκαιτουπολιτεύµατοςτηςτυραννίας.

Στησυνέχειακαλούνταιναχαρακτηρίσουντοντύραννο,νασχολιάσουντοέργοτουκαινασυµπληρώσουντηνάσκηση3.(ΠαράλληληαξιοποίησητηςφωτογραφίαςτουναούτουΟλυµπίου∆ιός,εικόνα1).

Ηάσκηση2έχειεπαναληπτικόχαρακτήρακαιησυµπλήρωσήτηςµπορείναγίνειστοσπίτι.

Εναλλακτική προσέγγισηΟιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιδιαβάζουνσιωπηράτηνενότητααπότοβιβλίο

τουµαθητή,καθώςκαιταπαραθέµατα.Στησυνέχειαοδάσκαλοςκάνειστονπίνακασχηµατικήπαράστασητουτύπου:

Page 49: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Μεκατάλληλεςερωτήσειςσεσυνεργασίαδάσκαλοςκαιµαθητέςσυµπληρώνουναρχικάτηστήληµετιςαιτίες.

Στησυνέχειαηκάθεοµάδαµεπαράλληληχρήσητουβιβλίουτουµαθητήσυµπληρώνειτηστήληµετααποτελέσµατα(προσπάθειαγιαερµηνείαιστορικώνγεγονότων).Γίνεταισυζήτησηµέσαστηντάξηκαιαξιολογούνταιήανάλογασυµπληρώνονταιοιαπαντήσειςκάθεοµάδας(οµαδικήδιόρθωση–αυτοδιόρθωση,αυτοαξιολόγηση).

(Τόσοοιπροτάσειςτωναιτίωνόσοκαιτωναποτελεσµάτωνείναιενδεικτικές.)

∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»,

«µεταβολή»και«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Στηνεξέλιξηκαιτηµεταβολήτωντρόπωνδόµησηςτουκοινωνικούσυστήµατοςµέσαστοχρόνο(πολιτειακήεξέλιξη).

2.Στουςπαράγοντεςπουαλληλεπιδρούνστηλειτουργίατουπολιτεύµατος(σύστηµα)καιδιαφοροποιούντουςνόµουςκαιτιςαρχέςπουτοδιέπουν(τρόποιδιακυβέρνησης).

ΣεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςκαιπαίρνουνρόλουςαπόταβασικάπρόσωπατηςενότητας.Κάθεπρόσωπoήοµάδαγράφειµικρόκείµενοανάλογοµετονρόλοπουυποδύεται.Στησυνέχειαγίνεταισύνθεσητωνεπιµέρουςστοιχείωνκαιακολουθείδραµατοποίησηµέσαστηντάξηµεθέµα:«ΗΑθήνασταχρόνιατουΣόλωνακαιτουΠεισίστρατου».

Προτεινόµεναπρόσωπα:Σόλωνας,ευγενείς(διάφοροιµαθητές),λαός(διάφοροιµαθητές),Πεισίστρατος,Ιππίας.

Προτείνουµεστουςµαθητέςοιδιάλογοιτωνπροσώπωννασυνδυάζουνταιστορικάστοιχείατηςενότηταςµεδικέςτουςυποκειµενικέςκρίσειςκαιαπόψεις.

Ορόλοςτουδασκάλουστηνεκπόνησητουσχεδίουείναικαθοδηγητικόςκαισυντονιστικός.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηαναγνώρισηςπληροφοριώνπουδίνονταιστησυγκεκριµένηενότητα.Νασηµειωθείηπρώτη,ητέταρτηκαιηπέµπτηπρόταση.2.Άσκησησυµπλήρωσηςσταυρόλεξουγιατηναξιολόγησητηςδηλωτικήςγνώσης.Οριζόντια:1.ΤΑΞΕΙΣ2.ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΣ3.ΝΟΜΟΙ4.ΦΤΩΧΟΙ5.ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑΚάθετα:1.ΧΡΕΗ2.ΙΠΠΙΑΣ3.ΤΥΡΑΝΝΟΣ4.ΣΟΛΩΝΑΣ.3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνι-κήςΓλώσσας

µεστόχοτηνκαταγραφήαξιολογικήςκρίσηςγιατοέργοτουΠεισίστρατου.Ενδεικτικήαπάντηση:Επειδήέκανεπολλάδηµόσιαέργα.

Page 50: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

∫∂º∞§∞π√ 14. √ ∫ÏÂÈÛı¤Ó˘ ıÂÌÂÏÈÒÓÂÈ ÙË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Νακατανοήσουνιστορικέςέννοιεςσχετικέςµετηνενότητα:εκκλησίατουδήµου,δηµοκρατία,

οστρακισµός.Ναγνωρίσουντουςαγώνεςτουαθηναϊκούλαούγιατηθεµελίωσητηςδηµοκρατίαςστοκράτος

τους.ΝακατανοήσουνµεποιοτρόποοινόµοιτουΚλεισθένηθεµελίωσαντηδηµοκρατίακαιτην

προστάτεψαν.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟιµεταρρυθµίσειςτουΚλεισθένη:ΜετάτηνκατάλυσητηςτυραννίδαςάρχισανπάλιοιπολιτικέςταραχέςστηνΑθήνα.ΑπότονανταγωνισµόυπερίσχυσεοΚλεισθένης,οοποίοςθεµελίωσετοδηµοκρατικόπολίτευµατο508π.Χ.ΗΑττικήοργανώθηκεσε10φυλές,πουπήρανταονόµατάτουςαπότουςτοπικούςήρωεςτηςΑθήνας(Κεκροπίς,Ερεχθηίς,Αιγηίς...).Κάθεφυλήτηχώρισεσε10αυτοτελείςκοινότητεςπουονοµάστηκανδήµοι.Αρχικάήταν100καιαργότεραέγινανπερισσότεροι.

Βουλήτων500:Οι50βουλευτέςκάθεφυλήςήτανυπεύθυνοιγιατιςεργασίεςτηςβουλήςγιατοχρονικόδιάστηµα36ηµερών(πρυτανεία)καιονοµάζοντανπρυτάνειςκαιηφυλήτουςπρυτανεύουσα.Ηθητείατωνβουλευτώνδιαρκούσεέναχρόνο.

Οι10στρατηγοί:Ηθητείατουςδιαρκούσεέναχρόνοκαιήταναιρετοίάρχοντες.Επικεφαλήςτουαθηναϊκούστρατούήτανοπολέµαρχος.Αυτοίµετάτο487π.Χ.απέκτησανκαιπολιτικέςαρµοδιότητες.Ηεκκλησίατουδήµουέγινετοανώτατοόργανοεξουσίαςκαιαποφάσιζεγιαόλατασπουδαίαζητήµατα.Σηµαντικόµέτρογιατηνπροστασίατηςδηµοκρατίαςήτανοεξοστρακισµός(βλ.σχετικόπαράθεµα).

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.Αθήνα,ΧρυσόςΑιώνας,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγή∆ηµοσιογραφικόςΟργανισµός

Λαµπράκη.2.«∆ηµοκρατία,ταξίδιστοχρόνο»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΥΠ.ΠΟ-ICOM.3.«ΟδηµόσιοςβίοςτουΑθηναίουπολίτη»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΤαµείου

ΑρχαιολογικώνΠόρων.4.ΑρχαίαΑθήνα,σειρά:∆ΙΑ∆ΡΟΜΕΣΣΤΗΝΙΣΤΟΡΙΑ,εκδόσειςΕρευνητές.5.ΣτηνΑγοράτωναρχαίωνΑθηναίων,Κ.Βέτσης-ΜαρίζαΝτεκάστρο,εκδόσειςΓνώση.ΠροτάσειςγιατηδιδασκαλίαΠροτείνεταιναγίνειανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςκαιστησυνέχειανααναφερθούναπότο

δάσκαλοπρόσθεταστοιχείασχετικάµετηνπροσωπικότητατουΚλεισθένη.Μπορείστοσηµείοαυτόναγίνειερώτησητουτύπου:ΓιατίπιστεύετεότιταπροηγούµεναχρόνιαοΚλεισθένηςήτανεξόριστος;

Στησυνέχειακαλούµετουςµαθητέςναπαρατηρήσουντηνεικόνα4τουβιβλίουτουςκαιναδιαβάσουντηλεζάνταπουυπάρχεικάτωαπόαυτή.ΈτσικατανοούντοντρόποµετονοποίοχωρίστηκαντηνεποχήτουΚλεισθένηοιΑθηναίοιπολίτες.Σ’αυτότοσηµείοµπορείνασυµπληρωθείκαιηάσκηση4τουτετραδίουεργασιών.

ΓιατηνκαλύτερηκατανόησητουτρόπουπουλειτουργούσετοκράτοςτηςΑθήναςεκείνητηνεποχήπροτείνεταιναγίνειστονπίνακασχηµατικήπαράστασητουτύπου:

Page 51: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Τοπαραπάνωδιάγραµµα(ενδεικτικό)συµπληρώνουµεσταδιακάξεκινώνταςαπότιςφυλέςκαισεσυνεργασίαµετουςµαθητές.Συνδυαστικάοιµαθητέςαξιοποιούντοκείµενοαπότοβιβλίοτους.

Σεαυτήτηφάσηηδιδασκαλίαθαπρέπειναέχειωςστόχοόχιτηναποµνηµόνευσηόρων,αλλάτηνκατανόησητουτρόπουπουλειτουργείτοπολίτευµασταχρόνιατουΚλεισθένη.Τοποθετείταιστηνκορυφήτουσχεδιαγράµµατοςηεκκλησίατουδήµου,γιαναφανείκαισχηµατικάότιήταντοόργανοπουείχετηµεγαλύτερηδύναµη.

Μετάτηνολοκλήρωσητουσχεδιαγράµµατος,θέτουµεστουςµαθητέςτηνερώτηση1πουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαιστησυνέχειασυµπληρώνεταιηάσκηση2απότοτετράδιοεργασιών(διαµορφωτικήαξιολόγησητηςδιδασκαλίας).

Ακολούθωςγίνεταιανάγνωσητου1ουπαραθέµατοςκαιπαρατήρησητηςεικόνας3καιοιµαθητέςαπαντούνσεανοικτήερώτησηπουέχειωςσκοπόνααναδείξειτουςλόγουςγιατουςοποίουςυιοθετήθηκεωςµέτροοοστρακισµός.

Εναλλακτική προσέγγιση

Χρησιµοποιείταιωςπροοργανωτήςηενότηταµεταπολιτεύµατα.Μεκατάλληλεςερωτήσειςοιµαθητές,µέσααπόταπροηγούµεναγνωστικάσχήµαταπουκατέχουν,επαναφέρουνστηµνήµητουςότιµετάτηντυραννίατοεπόµενοπολίτευµαστηναρχαϊκήΕλλάδαήτανηδηµοκρατία(διαγνωστικήαξιολόγηση).

Οδάσκαλοςκάνειαναφοράστηδηµοκρατίαπουισχύεισήµερακαιρωτάειτουςµαθητέςποιοείναιτοβασικόστοιχείοπουτηχαρακτηρίζει(συµµετοχήτουλαούστηνεξουσία).Τοπαραπάνωσυµπέρασµαµπορείναδιεξαχθείκαιµετηνετυµολογικήανάλυσητηςλέξηςκαιτοσυσχετισµότηςµεάλλεςλέξειςπουέχουνωςσυνθετικότηλέξη«δήµος»(λεξιλογικήδραστηριότητα).

ΣτησυνέχειαησυζήτησηεπικεντρώνεταιστηναρχαίαΑθήναµεσκοπόοιµαθητέςνααναφέρουντρόπουςµετουςοποίουςπιστεύουνότιτοπολίτευµαθαγινότανπιοδηµοκρατικό.Οιπροτάσειςκωδικοποιηµένεςαναγράφονταιστονπίνακα.

Ακολουθείηαπόδοσητηςενότηταςαφηγηµατικάαπότοδάσκαλοµεταυτόχρονησχηµατικήπαράστασηστονπίνακα.Μετάτηνολοκλήρωσητηςαφήγησης,οιµαθητέςπροσπαθούνναδιακρίνουνσυσχετισµούςανάµεσασταµέτρατουΚλεισθένηκαιστιςδικέςτουςπροτάσεις,τιςαυτοαξιολογούνκαιδιαπιστώνουντουςλόγουςπουθεµελιώνεταιαυτήντηνεποχήηδηµοκρατίαστηνΑθήνα.

Page 52: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»και«εξέλιξη».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηναναγκαιότητατηςσυνύπαρξηςτωνατόµωνσεσύνολαµέσα

απόδηµοκρατικέςδιαδικασίες.2.Σεζητήµαταπουαφορούνστουςτρόπουςµετουςοποίουςγίνεταιηλειτουργίατουπολιτικού

συστήµατοςτηςδηµοκρατίας,τιςδιαδικασίεςκαιτουςκανόνες(νόµους)της.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετηΝεοελληνικήΓλώσσα,ταΜαθηµατικάκαιτηΜελέτη

Περιβάλλοντοςνααναπτυχθείτοθέµα:«Ηδηµοκρατίαστηντάξηµας».∆ραστηριότητεςσχετικέςµπορείναείναι:θέσπισηαξιωµάτωνπουείναιαπαραίτηταγιατηνοργάνωσητουοικοσυστήµατοςτηςτάξης,διεξαγωγήεκλογών,καταγραφήκαιανάρτησηνόµων–κανόνωνπουαφορούνστοσχεδιασµόκαιτηνολοκλήρωσητηςδραστηριότηταςτωνεκλογών,δηµιουργίαοµάδαςκαταµέτρησηςτωναποτελεσµάτων(εφορευτικήεπιτροπή)κ.λ.π.

Ορόλοςτουδασκάλουείναικαθοδηγητικόςκαισυντονιστικόςµεπαρεµβάσειςστιςπεριπτώσειςεκείνεςπουτουζητηθείσχετικήβοήθειααπότουςµαθητές.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηβιωµατικήςπροσέγγισηςπουσυµπληρώνεταιανάλογααπότουςµαθητές.2.1.Β,2.Γ,3.Β.3.Άσκησηανοικτούτύπουόπουοιµαθητέςεπιστρατεύουνακούσµατακαιγνώσειςπουέχουν

αποκοµίσειαπότηνκαθηµερινότητάτους.Ανυπάρχειστοσχολείοεργαστήριοπληροφορικής,χρήσιµηείναικαιηηλεκτρονικήδιεύθυνση:

http://www.parliament.gr/kids4.Άσκησηπουγίνεταισεσυνδυασµόµετο1οπαράθεµααπότοβιβλίοτουµαθητή.Σύγκριση

ανάµεσαστηνταυτότητατουαρχαίουΑθηναίουκαιτουΝεοέλληνα.

Επαναληπτικό µάθηµα

∆ιδακτικοί στόχοι

Ναεπαναλάβουνταβασικότεραστοιχείατωνκεφαλαίων.ΝασυγκρίνουντοκράτοςτηςΑθήναςµεεκείνοτηςΣπάρτης.Νααξιολογήσουντιςγνώσειςπουαπέκτησαν.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµεστόχοτηνβιωµατικήεµπλοκήτωνµαθητώνστοιστορικόπλαίσιοτηςεποχήςµέσααπότηδιαδικασίατηςενσυναίσθησης.

2.Σπάρτη ΑθήναΛυκούργος Πεισίστρατοςδύοβασιλιάδες εκκλησίατουδήµουΕυρώτας 10φυλέςΑπέλλα Ιππίαςπέντεέφοροι Κλεισθένηςείλωτες Σόλωναςπερίοικοι ∆ράκοντας

Page 53: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

3.108χρόνια

4.αρχαϊκάχρόνια,αποικίες,ολιγαρχικό,σταµαντεία,κούροι,ποίηση,οιπέντεέφοροι,ανδρεία,Κόδρος,µεταεισόδηµατάτους.

5. Λυκούργος: Νοµοθέτης Ησίοδος: Ποιητής Κόδρος: ΒασιλιάςΣόλωνας: Νοµοθέτης Σαπφώ: Ποιήτρια Κλεισθένης: Θεµελιωτήςτηςδηµοκρατίας Πεισίστρατος: Τύραννος ∆ράκοντας: Νοµοθέτης Ιππίας: Τύραννος

6.ΆσκησηγλωσσολογικήγιατηνκαλύτερηκατανόησητηςετυµολογίαςλέξεωνπουχρησιµοποιούνταιστηνΝεοελληνικήκαιανήκουνστηνίδιαοικογένειαµετηλέξη«δήµος».Ενδεικτικά:δηµοφιλής,δηµοψήφισµα,δηµοκράτης,δηµοσκόπηση,δηµοπρασία.Ενισχυτικάοιµαθητέςµπορούνναχρησιµοποιήσουνκαιτολεξικότους.

Page 54: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

3Ë ÂÓÔÙËÙ· ∫§∞™π∫∞ Ã√¡π∞

A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΟι Μηδικοί πόλεµοι

ΟιστορικόςπουθέλεινακατανοήσειτισήµαινανοιΜηδικοίπόλεµοιαντιµετωπίζειµιαπρώτουµεγέθουςδυσκολία:δενµπορείναχρησιµοποιήσειγι'αυτόντοσκοπόπαράµιαµοναδικήπηγή,τηναφήγησητουΗροδότου,ενόςΈλληνααπότηνΑλικαρνασσό,στηδυτικήακτήτηςΜικράςΑσίας,πουδιάφοροιλόγοιτονώθησανναµεταναστεύσειστηΣάµο,καιύστεραστουςΘουρίους,όπουήτανπαρώνστηνίδρυσητηςπόληςµαζίµετουςαποίκουςπουείχεστείλειοΠερικλής.ΣτοενδιάµεσοδιάστηµαείχεµείνειστηνΑθήναόπουκαιέκανεδηµόσιεςαναγνώσειςτουέργουτου.Στηναρχήκιόλαςτηςαφήγησήςτου,στονπρόλογο,οΗρόδοτοςδηλώνειότιτοθέµαγι'αυτόνείναιναδιατηρήσειτηµνήµητηςσύγκρουσηςανάµεσασεδύοπολιτισµούς,τονένατηςελληνικήςπόλης,προπύργιοτηςελευθερίας,καιτονάλλοτηςπερσικήςαυτοκρατορίας,σύµβολοτουδεσποτισµού.Καιτογεγονόςότιαυτόςογεµάτοςπεριέργειαπαρατηρητήςπεριγράφειµεφιλικήσυχνάδιάθεσηταπαράξεναέθιµατωνλαώνπουσυνιστούντηνπερσικήαυτοκρατορίαδεναντιφάσκειµετηναρχικήµεροληψίατου.Γι'αυτό,ανκάποιοςθέλεινακαταλάβειτιπραγµατικάδιακυβευότανκαιποιαήτανηφύσητωνσυγκρούσεωνανάµεσαστουςΈλληνεςκαιτους«βαρβάρους»,θαπρέπειναδειµεκριτικόµάτιτηδιήγησητουιστορικούκαι,εφόσονδενυπάρχουνεπιχειρήµατααπόάλλεςπηγέςπουθαµπορούσενααντιτάξει,νακοιτάξειόσογίνεταιπιοπροσεκτικάτηδιήγησητουΗροδότου.

ClaudeMossé,AnnieSchnapp–Gourbeillon,ΙστορίατηςΑρχαίαςΕλλάδας,µετ.ΛύντιαΣτεφάνου,Εκδ.Παπαδήµα,Αθήνα2002,σ.233-235.

Η σηµασία της ελληνικής νίκης

ΗπαγκόσµιασηµασίατηςελληνικήςκατάτωνΠερσώννίκηςείναιολοφάνερη.ΑποκρούονταςοιΈλληνεςτηθύελλαπουήλθεαπότηνΑνατολήέδωσανστηνπολιτικήκαιπολιτιστικήζωήτης∆ύσεωςσκοπόκαικατεύθυνσηγιαέναναιώνα.ΜετοννικηφόροαγώνατουςγιατηνΕλευθερίαγεννιέταιηΕυρώπησανιδέακαισανπραγµατικότης.Τααγαθά,γιαταοποίαέδωσετότετηζωήτουοΕλληνισµός,είναιακόµηκαισήµεραοιυπέρτατεςαξίεςγιατηνκοινωνίατηςευρωπαϊκήςανθρω-πότητος.Τογεγονόςότιοελληνικόςπολιτισµόςκατόρθωσεναβρει,µεπλήρηεσωτερικήκαιεξωτερικήελευθερία,τοδρόµοτουπροςταύψισταεκείναεπιτεύγµατα,ταοποίαηΕυρώπηπαρέλαβεκαιθαυµάζεισανανυπέρβλητα,σανκλασικάπρότυπαστηνεικαστικήτέχνη,στηδραµατουργία,στηφιλοσοφίακαιστηνιστοριογραφία,οφείλεταιστουςπροµάχουςτηςΣαλαµίνος,καιτωνΠλαταιών,στοΘεµιστοκλήκαιόχιλιγότεροστονΠαυσανία..οιΈλληνεςδενυπερασπίστηκανµόνοτηνπολιτικήελευθερία,αλλάκαιτηνπνευµατικήαυτονοµίατουανθρώπου,καιανεµείςσήµεραµπορούµεναλεγόµαστεάνθρωποιελεύθεροι,άνθρωποιπουέχουµετοδικαίωµανασκεφτόµαστε,τοχρωστάµεσ’εκείνους,πουδηµιούργησαντιςπροϋποθέσειςγι’αυτό.

ΣυγκρινόµενηηΕλλάςµετοαπέραντοµέγεθοςτηςπερσικήςκοσµοκρατορίαςεµφανίζεταισανµιαχώραδεύτερηςήτρίτηςτάξεως,ηοποία,καθώςήτανκατακοµµατιασµένησεαναρίθµητακρατίδια,κάθεάλλοπαράπροορισµένηφαινότανγιαένανπραγµατικάκοσµοϊστορικόρόλο.Τοπαράδειγµατουαγώνοςγιατηνελευθερίαλοιπόναποδεικνύειότιηιστορίατουανθρώπινουπνεύµατοςδενεξαρτάταιαπόγεωγραφικούςκαιπολιτικούςπαράγοντες,γιατίστηρίζεταικυρίωςστηδυναµικότητατηςδηµιουργικήςπροσωπικότητος,όχιστοσυλλογικόπαράγοντατουπλήθους,τοοποίοείναιαπαραίτητοστονπολιτικόγιατηνπραγµατοποίησητωνσχεδίωντου.Είναιάραγεσύµπτωσητοότιτοπερσικόκράτος,ανεξαιρέσεικανείςτουςηγεµόνεςτου,πουαπαθανάτιζαντιςπράξειςτουςόπωςοιΑσσύριοιβασιλείςπάνωσεµνηµειώδειςεπιγραφές,δενέχειναµαςεπιδείξειούτεέναξεχωριστόάτοµο,τουοποίουηδράσηναέχειαφήσειτησφραγίδατηςσεοποιονδήποτετοµέατουανθρωπίνουπνεύµατος;ΠαράτιςαναµφισβήτητεςικανότητέςτουςοιΠέρσεςκατεπνίγησανγρήγορααπότοαγκάλιασµατηςΑνατολής,τοτέλοςτουπολιτισµούτουςήρθεµετηνισοπέδωσητηςπροσωπικότητος,όχιµετηνέξαρσητηςατοµικότηταςόπωςστηνΕλλάδα.ΑντίθετατούτηεξακολούθησεναδίνειστηνΠερσίαεπίαιώνεςκαινούργιεςδυνάµειςκαι

Page 55: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

νέαζωήµετουςκαλλιτέχνες,τουςγιατρούςκαιτουςσοφούςπουτηςέστελνε.Σαναντίδωροδενπήρεσχεδόντίποτεήίσωςελάχισταπράγµατα,κυρίωςδεορισµέναυλικάστοιχεία.Ενώτοελληνικόπνεύµαέγινεαληθινάτοπροζύµιενόςολόκληρουκόσµου,της∆ύσηςκαιτηςΑνατολής.

Χ.Μπένγκτσον,ΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδος,µετ.Α.Γαβρίλη,Εκδ.Μέλισσα,Αθήνα19912,σ.168.

Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 15. ∆Ô ÂÚÛÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ Î·È ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ Ù˘ ª. ∞Û›·˜∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνβασικάστοιχείαγιατηδηµιουργία,τηνεπέκτασηκαιτοχαρακτήρατουκράτους

τωνΠερσώνώςτοτέλοςτου6oυαιώνα,καθώςκαιτιςσυνθήκεςπουεπικρατούσανστιςελληνικέςπόλειςτηςΜ.Ασίας.

ΝαγνωρίσουντηνεπανάστασηκαιτηνπροσπάθειαγιαανεξαρτησίατωνελληνικώνπόλεωντηςΜ.Ασίας.

Νακατανοήσουνβασικέςιστορικέςέννοιεςσχετικέςµετηνενότητα,όπως:σατράπης,λεηλασία,επανάσταση.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟιελληνικέςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςπεριήλθανστηνκυριαρχίατωνγειτόνωντουςΛυδώνσταµέσατου6ουαι.π.Χ.,ανεξάρτητηέµεινεµόνοηΜίλητος.Ολυδικόςζυγόςδενήτανβαρύςκαιοιπόλειςάκµαζαν.Μετάταµέσατου6ουαι.υποτάχθηκανστουςΠέρσες.ΤηδιοίκησήτουςτότεανέλαβανΈλληνεςτύραννοι,έµπιστοιτουβασιλιά.Ονέοςζυγόςήτανπολύβαρύς.ΛίγοαργότεραοιΠέρσεςπραγµατοποίησανεκστρατείαστηΣκυθία,βόρειατου∆ούναβη,ηοποίααπέτυχε.ΥπέταξανόµωςτηΘράκηωςτοΣτρυµόνακαιανάγκασαντοβασιλιάτηςΜακεδονίαςΑµύνταΑ’ναδηλώσειυποταγή.ΥποκινητήςτηςιωνικήςεξέγερσηςήτανοτύραννοςτηςΜιλήτου,οΑρισταγόρας.ΠαρόλοπουηεπανάστασηεξαπλώθηκεγρήγορααπότοΒόσποροµέχριτηνΚύπρο,τελικάαπέτυχελόγωτηςκακήςοργάνωσηςκαιτηςέλλειψηςσυνεργασίαςµεταξύτωνεπαναστατών.ΣτηνΑθήναπαίχτηκεητραγωδίατουΦρυνίχου«ΜιλήτουΆλωσις».ΟιΑθηναίοιτιµώρησαντονποιητήµεπρόστιµο1.000δραχµών,επειδήτουςθύµισε«οικείακακά».

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.Ιστορικόςχάρτηςµετηνέκτασητουπερσικούκράτουςτον6οαιώναπ.Χ.2.Οιανατολικοίπολιτισµοί-ΜήδοικαιΠέρσες,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://users.ach.sch.

gr3.ΟιΠέρσες,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.haef.gr/chilias/greek/other/byzantine4.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Προτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςαφόρµησηαρχικάοχάρτης2απότοβιβλίοτουµαθητή.Οιµαθητέςκαλούνταινααναγνωρίσουνκάποιεςαπότιςπεριοχέςπουβρίσκονταισήµεραεκείπουαπλωνότανάλλοτεηπερσικήαυτοκρατορία.ΟδάσκαλοςεπικεντρώνειτηνπροσοχήτουςκυρίωςστιςπόλειςτηςΜ.Ασίαςκαιστησυνέχειαγίνεταιανάγνωσητουπροοργανωτή.

Επειδήδενπροϋπάρχεισχετικήγνωστικήδοµή,είναιπροτιµότερηηπροσέγγισητηςσυγκεκριµένηςενότηταςµετηντεχνικήτηςτµηµατικήςαφήγησης,ώστεοιµαθητέςµέσωτωνκαινούριωνγνώσεωνναµπορέσουννακαταλήξουνσεσυµπεράσµατακαιναεµβαθύνουνστησυνέχειαγιανακατανοήσουντοπολιτικόσκηνικότηςεποχήςεκτόςτουελλαδικούχώρου.

Κρίνεταιαπαραίτητοναγίνειαρχικάηανάγνωσητουπαραθέµατος2,γιανακατανοήσουνοι

Page 56: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

µαθητέςτοντρόποµετονοποίοηπερσικήαυτοκρατορίαµεγάλωσε,κατακτώνταςδηλαδήσιγάσιγάτιςγύρωπεριοχές.ΜετάτηνανάγνωσηθαπρέπειναβρουνστοχάρτητηνπεριοχήτηςΛυδίαςκαιτιςΣάρδεις,πρωτεύουσατουκράτουςτωνΛυδών.

Ακολουθούνανάλογεςερωτήσεις,γιαναδιαφανείτοπολίτευµακαιοτρόποςδιακυβέρνησηςµιαςτόσοµεγάληςαυτοκρατορίας.Ανάµεσαστασυµπεράσµατασταοποίαθακαταλήξουνοιµαθητέςείναικαιηεπανάσταση-εξέγερσητωνιωνικώνπόλεων.

Οιµαθητέςστησυνέχειακαλούνταινααπαντήσουνστηερώτηση1τουβιβλίουτους.Συνεχίζεταιηαφήγησηαπότοδάσκαλοµεταγεγονόταπουσυνέβησανκατάτηδιάρκειατηςιωνικήςεπανάστασηςκαιτηνκατάληξήτης.Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαι,αφούδιαβάσουνανάοµάδατοπαράθεµα1,καλούνταινααπαντήσουνστη2ηερώτησητουβιβλίουτους.Συλλέγονταιοιαπαντήσειςτωνοµάδωνκαιγίνεταιαξιολόγησήτους.(Οιίδιοιοιµαθητέςεκτιµούντηνορθότητατωναπαντήσεωνπουέχουνδοθεί).

Οιασκήσεις1και2είναιεπαναληπτικούτύπουόληςτηςενότηταςκαιµπορούνναγίνουνείτεµέσαστηντάξη,ανοχρόνοςτοεπιτρέπει,είτεστοσπίτι.

Ηάσκηση3,πουβασίζεταισεσυσχετισµόµεπροηγούµεναγνωστικάαντικείµενα,είναιπροτιµότεροναδουλευτείστοσπίτι.

Εναλλακτική προσέγγιση

Ηενότητα,επειδήπραγµατεύεταιγνωστικόαντικείµενοεντελώςκαινούριο,θεωρείταιαρκετάαπαιτητική,γεγονόςπουκαθιστάτορόλοτουδασκάλου,κατάτηγνώµηµας,ιδιαίτεραπαρεµβατικό.Μιαεναλλακτικήµέθοδοςθαήταναρχικάηαφήγησηολόκληρηςτηςενότηταςαπότοδάσκαλο.Στησυνέχειαοιµαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουνταπαραθέµατα1και2,ναπαρατηρήσουντοχάρτη2καισεσυνδυασµόµετοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςναθέσουνανάοµάδεςσχετικέςερωτήσειςπουθατιςαπευθύνουνστουςσυµµαθητέςτους.Γιατηναξιολόγησητωναπαντήσεωνχρησιµοποιείταιηµέθοδοςτηςαυτοδιόρθωσηςαπότοσώµατηςτάξης.Γιατηδιαµορφωτικήαξιολόγησηγίνονταισυλλογικάοιασκήσεις1και2απότοτετράδιοεργασιών,ανοχρόνοςτοεπιτρέπει.Μέσωαυτήςοδάσκαλοςθα«φωτίσει»περισσότεροκάποιασηµεία,πουπιθανόνδενέχουνκατανοηθείαπόλυτααπότουςµαθητές.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»,«µεταβολή»και«πολιτισµός».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Σεζητήµαταµεταβολώνστηδυναµικήτωνκρατώνπουοδηγούνστηδηµιουργίανέωνδυνάµεων.

2.Σεζητήµαταδιαφορετικώνπολιτικοκοινωνικώνδοµών-συστηµάτων.3.Σεζητήµαταπολιτισµούπουπαρουσιάζουντόσοόµοιαόσοκαιδιαφορετικάστοιχεία,ανάλογα

µετοπεριβάλλονπουαναπτύσσονταικαιτιςανάγκεςτωνανθρώπωνπουεξυπηρετούν.Προτείνεταιοδάσκαλος,σεσυνδυασµόµετηνάσκηση3τουτετραδίουεργασιώνκαιτου

3ουπαραθέµατος,ναδώσειέναυσµαγιασυζήτησηστηντάξησχετικήµετηνεκπαίδευσηκαιτοντύποτηςαγωγήςπουδινότανσταπαιδιάτααρχαίαχρόνιακαιαυτόνπουυιοθετούνοισύγχρονεςκοινωνίεςσήµερα.Οιµαθητέςµπορούνναπροβούνσεσυνθετικήεργασίασυγκριτικούχαρακτήραγιατηνανάδειξητωνχαρακτηριστικώνπουθαέπρεπεναέχειοέφηβοςτου6ουαιώναπ.Χ.(συνδυασµόςγνώσεωνσχετικώνµεΣπάρτη,Περσία)καιαυτάπουκαλείταιναέχεισήµερα,ώστεναδιαφανείότιηεξέλιξητουπολιτισµού,καθώςοιανάγκεςτηςκοινωνίαςορίζουνκαιτοντύποτηςαγωγής.(∆ιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΜελέτηςΠεριβάλλοντος.)

Ηεργασίαµπορείνααξιοποιηθείκαιδιαπολιτισµικά,εφόσονυπάρχουνστηντάξηµαθητέςπουπροέρχονταιαπόδιαφορετικάεκπαιδευτικάσυστήµατα.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησητελικήςαξιολόγησης,κατανόησηςτηςενότητας.

Page 57: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΜΙΛΗΤΟΣ,ΕΡΕΤΡΙΕΙΣ,ΓΙΝΟΤΑΝ,ΑΦΡΙΚΗ,ΛΑ∆Η,ΟΣΤΡΑΤΟΣ,ΣΑΤΡΑΠΕΙΕΣ,ΒΑΡΥΤΕΡΟ,ΑΘΗΝΑΙΟΙ,ΣΑΤΡΑΠΕΣ,ΙΩΝΕΣ,ΛΥΠΗ,ΙΩΝΩΝ,ΑΡΧΗΓΟΣ,ΣΑΡ∆ΕΙΣ

2.Άσκησηλεξιλογικήγιατηνκατανόησηβασικώνιστορικώνεννοιώντηςενότητας.α)σατραπείες,σατράπεςβ)επανάσταση,λεηλάτησανγ)Μ.Ασίας,ελευθερία,ανεξάρτητες3.Άσκησηανοικτούτύπου,συσχετισµόςνέωνκαιπροηγούµενωνγνώσεων,εξαγωγήδυνητικών

γενικεύσεων.

∫∂º∞§∞π√ 16. √ ÂÚÛÈÎfi˜ ΛӉ˘ÓÔ˜∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝακατανοήσουνλόγουςγιατουςοποίουςοιΠέρσεςεκστράτευσανεναντίοντωνΕλλήνων.ΝαγνωρίσουντηνεκστρατείατουΜαρδόνιου.Ναγνωρίσουντονχρόνο,τοντρόποδιεξαγωγήςκαιτηνέκβασητηςµάχηςτουΜαραθώνα.Νασυνειδητοποιήσουντησηµασίατουπατριωτισµούωςπαράγοντανίκης.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟιΠέρσεςεφάρµοσανεπεκτατικήπολιτικήκαιστιςαρχέςτου5ουαι.π.Χ.είχανδηµιουργήσειένααπέραντοσεέκτασηκράτοςαπότιςΙνδίεςµέχριτηΛιβυκήέρηµοκαιτοΑιγαίο.Γι’αυτόστησυνέχειαστράφηκανπροςτη∆ύσηκαιαναπόφευκταήρθανσεσύγκρουσηµετουςΈλληνες.ΣκοπόςτηςΑ’εκστρατείαςτουΜαρδόνιουήτανηπαγίωσητηςπερσικήςκυριαρχίαςστηΘράκηκαιτηΜακεδονία.Ο∆άτηςκαιοΑρταφέρνηςείχανµαζίωςσύµβουλότουςτονΙππία,αυτόςτουςυπέδειξενααποβιβαστούνστοΜαραθώναγιαπροσωπικούςλόγους.ΟΑθηναίοςστρατηγόςΜιλτιάδηςεφάρµοσεστηµάχηέναέξυπνοσχέδιο,γνωστόως«λαβίδα»,δηλαδήενίσχυσεταδύοάκρακαιαποδυνάµωσετοκέντρο.ΣτηνεξέλιξηπίστευεότιταενισχυµέναάκραθανικήσουντουςαπέναντιΠέρσες,θασυγκλίνουνκαιστησυνέχειαθακυκλώσουντονεχθρό.ΤοσχέδιοεξελίχθηκεµεαυτόντοντρόποκαιοιΠέρσεςτράπηκανσεφυγή.ΟιαπώλειεςτωνΠερσώνέφτασαντους6.400άνδρες,ενώτωνΑθηναίωνµόνοτους192άνδρες(Ηρόδοτος).ΣτησυνέχειαοπερσικόςστόλοςκατευθύνθηκεστοΦάληροµετηνελπίδαότιθαέβρισκετηνΑθήνααφύλακτηκαιθατηνκυρίευε,αλλάδιαψεύσθηκε.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΙστορικόςχάρτηςµετηνεκστρατείατουΜαρδόνιουκαιτου∆άτηκαιτουΑρταφέρνη.2.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.3.ΣχέδιοµαθήµατοςγιατηµάχητουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.

standards.dfes.gov.uk/schemes2/history/his14/14q44.ΣχέδιοµαθήµατοςγιατηµάχητουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://users.ach.sch.

gr/akalant/net/marathon/arxiki.htm5.ΤαγεγονότακαιηέκβασητηςµάχηςτουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.

geocities.com/babisnet/marathonas.htm6.ΗµάχητουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.csd.uch.gr/~sabalis/per3.htm7.ΗπεριοχήτουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/

Attikis/Marathonas.htm8.ΥπουργείοΠολιτισµού,ΤύµβοςΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.

gr/2/21/211/21102a/g211ba09.html9.ΣτοΜαραθώνα,Μηδικοίπόλεµοι,ΤσουκαλάςΓεώργιος,εκδόσειςΆγκυρα,Αθήνα1994.10.ΌτανοιΠέρσες,ΝικολοπούλουΑγγελική,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα,1993.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Οτίτλοςτουκεφαλαίουµπορείνααξιοποιηθεί,προκειµένουοιµαθητέςναµαντεύσουνποιοιθαµπορούσαννακινδυνεύουναπότουςΠέρσες.Αναµένεταιπωςχωρίςιδιαίτερηδυσκολία,αξιοποιώνταςπροηγούµενηγνώση,οιµαθητέςείναισεθέσηναπροβλέψουντηνεπιθετικήδιάθεσητωνΠερσών

Page 58: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

εναντίοντωνΕλλήνων,γιαναεπεκτείνουντοκράτοςτουςκαιναπεράσουνστονευρωπαϊκόχώρο.ΠροκειµένουναπαρουσιαστούνοιΠερσικοίπόλεµοιαπότοκεφάλαιοαυτόκαισταεπόµενα,θεωρείταιχρήσιµηκαιαποτελεσµατικήηπαρουσίαµέσαστηντάξηιστορικώνχαρτώντηςεποχήςµετιςεκστρατείεςκαιτιςµάχεςκαιησυµπλήρωσηιστορικήςγραµµής.Μετηναξιοποίησηαυτώντωνεποπτικώνµέσωνοιµαθητέςβοηθούνταιναενταχθούνιστορικάστονχώροτωνγεγονότωνκαινααποκτήσουνσωστόχρονικόπροσανατολισµό.

Σεκάθεπερίπτωσηβέβαια,οιµαθητέςµπορούνναπαρατηρήσουντοχάρτη1,ενώπαράλληλαοδάσκαλοςνααφηγηθείτηνέκβασητηςεκστρατείαςτουΜαρδόνιου.

ΗπαρουσίασητηςµάχηςτουΜαραθώναµπορείναξεκινήσει,αφούπρώταοιµαθητέςεντοπίσουνστοχάρτη1τηνπορείατουστόλουτου∆άτηκαιτουΑρταφέρνη,καθώςκαιτοντόποτηςµάχης.Έπειταµπορείναακολουθήσειδιήγησητωνβασικότερωνγεγονότων.ΠροκειµένουοιµαθητέςνακατανοήσουντοσχέδιοεπίθεσηςτουΜιλτιάδη,εικόνα3,µπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση2στοτετράδιοεργασιώνµετηβοήθειατουδασκάλουτους.

Στοσηµείοαυτόµπορούνναδιαβαστούνταπαραθέµατα2και3,όπουπαρουσιάζονταιηγενναιότητα,οπατριωτισµόςτωνΑθηναίωνκαιηαναγνώρισήτουκατορθώµατόςτουςαπότουςΣπαρτιάτες.Ηπαρουσίασητηςστολήςτουπερσικούστρατούµπορείναενισχυθείµετηνπαρατήρησητηςεικόνας2καιτηςεικόνας1τουπροηγούµενουκεφαλαίου.

Τέλοςοιµαθητέςµπορούνναπαρατηρήσουντηνεικόνα4µετοντύµβοτωνΑθηναίωνήτο«Σωρό»,όπουβρίσκονταιθαµµέναταλείψανατων192Αθηναίωνκαιναδιαβάσουντοπαράθεµα1.Στησυνέχειακαλούνταινααπαντήσουνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίουτους,αξιοποιώνταςστοιχείακαιαπόταπαραθέµατα.

Ολοκληρώνονταςοδάσκαλοςµπορείναδιαβάσειτηντελευταίαφράσητουκεφαλαίουκαιναπαραπέµψειτουςµαθητέςστησυµπλήρωσητηςάσκησης3,πουσχετίζεταιδιαθεµατικάµετοολυµπιακόαγώνισµατουΜαραθώνιουδρόµου.

Τέλοςηάσκηση1,επαναληπτικούτύπουτουκεφαλαίου,µπορείναγίνειείτεµέσαστηντάξη,ανοχρόνοςτοεπιτρέπει,είτεστοσπίτι.

Εναλλακτική προσέγγιση

ΟδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνανγνωρίζουντηντοποθεσίατουΜαραθώναήανέχουνεπισκεφτείτοµέροςαυτό.Ανκάποιοςαπότουςµαθητέςαναφέρειότιγνωρίζειτηντοποθεσία,µπορείνατηνεντοπίσειστοχάρτητηςΕλλάδαςκαιναδιηγηθείταγεγονόταπουπεριλαµβάνονταιστοκεφάλαιοµεπαράλληληαξιοποίησητουσυνοδευτικούυλικού(παραθέµατακαιεικόνες).

∆ιαφορετικάµπορείναχρησιµοποιήσειτοπαράθεµα1ωςαφόρµηση,προκειµένουνακεντρίσειτηνπεριέργειακαιτοενδιαφέροντωνµαθητώνκαιστησυνέχειανααφηγηθείτηνεκστρατείατουΜαρδόνιουκαιτηµάχηστοΜαραθώνα.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,

«εξέλιξη»και«επικοινωνία».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπολιτιστικήςκληρονοµιάςκαιιστορικήςταυτότητας.2.Σεθέµαταολυµπιακήςπαιδείαςκαιεκπαίδευσης.3.ΣεοµοιότητεςκαιδιαφορέςπουαφορούνστηδιεξαγωγήτωνΟ.Α.(αρχαίωνκαισύγχρονων).Προτείνεταιοδάσκαλοςσεσυνδυασµόµετηνάσκηση3τουτετραδίουεργασιώννααναθέσει

στουςµαθητέςανάοµάδεςτηνπαρουσίασητουολυµπιακούαγωνίσµατοςτουΜαραθώνιουδρόµουµειδιαίτερηαναφοράστονπρώτοολυµπιονίκη,ΣπύροΛούη.Ηεργασίαµπορείναπραγµατοποιηθείσεσυνεργασίαµετονκαθηγητήτηςφυσικήςαγωγής,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγής,τηςΦυσικήςΑγωγήςκαιτηςΝεοελληνικήςΓλώσσας.

Απαντήσεις στις εργασίες

Page 59: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

1.Άσκησητελικήςαξιολόγησης,κατανόησηςτουκεφαλαίου.7ΟιΑθηναίοικαιοιΠλαταιείςεφάρµοσαντοσχέδιοτουΜιλτιάδηκαινίκησαν.4Ο∆αρείοςέστειλεστηνΕλλάδατο∆άτηκαιτονΑρταφέρνη.2ΑρχηγόςτηςεκστρατείαςτωνΠερσώνορίστηκεοΜαρδόνιος.6ΟιΑθηναίοιαποφάσισαννααντιµετωπίσουντουςΠέρσεςστοΜαραθώνα.3ΟστόλοςτωνΠερσώνκαταστρέφεταικοντάστοΆγιοόρος.1ΟβασιλιάςτωνΠερσώναποφασίζειναεπιτεθείστιςελληνικέςπόλεις-κράτη.5ΟιΠέρσεςκατέστρεψαντηνΕρέτρια.2.Ανοικτήάσκησησχεδιασµού,προκειµένουοιµαθητέςνακατανοήσουντοσχέδιοτουΜιλτιάδη

στηµάχητουΜαραθώνα.Ηκαθοδήγησητουδασκάλουθεωρείταιαπαραίτητη,αξιοποιώνταςτιςπληροφορίεςπουπεριέχονταισταπρόσθεταστοιχεία.

3.Άσκησηµεδιαθεµατικόχαρακτήρα,προκειµένουοιµαθητέςνασυνδέσουντηνιστορικήµάχη,µετοαντίστοιχοολυµπιακόαγώνισµατουΜαραθώνιουδρόµου.

∫∂º∞§∞π√ 17. ∏ Ì¿¯Ë ÙˆÓ £ÂÚÌÔ˘ÏÒÓ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντονχρόνο,τοντρόποδιεξαγωγήςκαιτηνέκβασητηςµάχηςτωνΘερµοπυλών.Νασυνειδητοποιήσουντησηµασίατουπατριωτισµούωςπαράγοντανίκης.ΝαεκτιµήσουντοµέγεθοςτηςθυσίαςτουΛεωνίδακαιτωνσυντρόφωντου.

Πρόσθετα στοιχεία

Τοφθινόπωροτου481π.Χ.µεπρωτοβουλίατηςΑθήναςκαιτηςΣπάρτηςπραγµατοποιήθηκεστονΙσθµότηςΚορίνθουσυνέδριο,στοοποίοέλαβανµέρος31ελληνικέςπόλεις.Σ’αυτόλήφθηκανοιεξήςαποφάσεις:1)ΝααµυνθούναπόκοινούοιΈλληνεςεναντίοντωνΠερσών.2)Νατερµατίσουντιςµεταξύτουςδιαµάχες.3)Νατιµωρήσουντιςπόλειςπουθαµήδιζαν.4)ΝαείναιοιΣπαρτιάτεςαρχηγοίτουστρατούκαιτουστόλου.

ΟΞέρξηςξεκίνησεµεµεγάλεςστρατιωτικέςδυνάµειςτηνάνοιξητου480π.Χ.απότιςΣάρδεις,πέρασετονΕλλήσποντο,τηΘράκηκαιτηΜακεδονία.Κάποιεςελληνικέςπόλειςφοβήθηκαντηντεράστιαπερσικήδύναµηκαιπήγανµετοµέροςτουεχθρού.ΑρχικάοιΈλληνεςαποφάσισαννααντιµετωπίσουντουςΠέρσεςσταΤέµπη,αλλάάλλαξανγνώµη,γιατίητοποθεσίακρίθηκεακατάλληλη.ΟΛεωνίδας,ότανοιΠέρσεςάρχισαννακάνουνκυκλωτικέςκινήσεις,ζήτησεαπότουςάλλουςΈλληνεςναφύγουν,γιαναχρησιµοποιηθούναλλού.ΟίδιοςόµωςέµεινεστηθέσητουυπακούονταςστουςνόµουςτηςΣπάρτης.ΑµφίρροπεςήτανκαιοισυγκρούσειςστοΑρτεµίσιο.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΙστορικόςχάρτηςµετηΒ9εκστρατείατουΜαρδόνιου.2.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.3.ΗµάχητωνΘερµοπυλών,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ramuniversal.com/xplorer/

sparta/sparta_gr_culture.asp4.Περσικοίπόλεµοι,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com/Athens/ahist_gr02.html5.ΥπουργείοΠολιτισµού,Θερµοπύλες,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.gr/2/21/

211/21114n/g211nn01.html6.ΌτανοιΠέρσες,ΝικολοπούλουΑγγελική,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1993.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

ΚαθώςτοκεφαλαίοπεριλαµβάνειταστοιχείακαιταγεγονότατηςµάχηςτωνΘερµοπυλών,προτείνεταιητµηµατικήαφήγησηωςηαποτελεσµατικότερηπροσέγγιση.

Αρχικάοιµαθητέςµπορούνναπαρατηρήσουνστοχάρτη1τηνπορείατουπερσικούστρατούκαιναεντοπίσουντηνπεριοχήτωνΘερµοπυλών.ΟδάσκαλοςαναφέρειότιτηναρχηγίατουελληνικούστρατούανέλαβανοιΣπαρτιάτες,ύστερααπόσύµφωνηγνώµηόλωντωνΕλλήνων.Ζητάµάλιστα

Page 60: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

απότουςµαθητέςνααναφέρουνπιθανούςλόγουςγι’αυτήτηναπόφαση,απαντώνταςέτσιστην1ηερώτησητουβιβλίουτους.

ΗπαρουσίασητηςπροσωπικότηταςτουβασιλιάτηςΣπάρτης,Λεωνίδαµπορείναγίνειµέσωτουπαραθέµατος2,ενώθαπρέπεινατονιστείκαιηιστορικήαπάντησήτουπροςτονΞέρξη:«Μολώνλαβέ».Συµπληρωµατικάοιµαθητέςπαρατηρούνταπερσικάβέληστηνεικόνα4.

ΚατάτηνπεριγραφήτηςµάχηςθαπρέπειαρχικάναεπισηµανθείηιδιαιτερότητατουχώρουτωνΘερµοπυλών:στενόπέρασµα,πουδυσκόλευετουΠέρσες,καθώςκαιοιδυνάµειςτωνδύοστρατών:7.000ΈλληνεςκαιπολυάριθµοιΠέρσες.

ΣτησυνέχειαθαπρέπεινατονιστείπωςηέκβασητηςµάχηςκρίθηκεαπότηνπροδοσίατουΕφιάλτη,µέσωτουπαραθέµατος4.ΣκηνέςαπότηνάνισηµάχηκαιτηνηρωικήθυσίατωνΣπαρτιατώνκαιτωνΘεσπιέωνπαρουσιάζονταιστοπαράθεµα3.

ΣεαυτότοσηµείοµπορείναδιαβαστείτοεπίγραµµατουΣιµωνίδηκαινααπαντηθείη2ηερώτηση.Ητελευταίαπαράγραφοςτουκειµένουµπορείναλειτουργήσειωςπροοικονοµία(εισαγωγικήσύνδεση)τωνγεγονότωντουεπόµενουκεφαλαίου.

ΠροκειµένουναεπισηµανθείτοµέγεθοςτηςθυσίαςτωνΕλλήνωνκαιοαντίκτυποςπουείχεκαιέχειακόµηκαισήµεραηµάχηστηΘερµοπύλεςκαιηπροδοσίατουΕφιάλτη,οιµαθητέςµπορούνναδιαβάσουντοπαράθεµα1καιοδάσκαλοςναεξηγήσειόσοπιοαπλάγίνεταιτουςσυµβολισµούςπουπεριέχονταιστοποίηµα.Ενισχυτικάµπορείνασυµπληρωθείκαιηλεξιλογικήάσκηση1στοτετράδιοεργασιών.

Ολοκληρώνονταςτοκεφάλαιοοιµαθητέςπαρατηρούντιςεικόνες2και3καιαναφέρουνανέχουνεπισκεφτείτονχώροτωνΘερµοπυλών.Καλόθαήτανναεπισηµανθείµεαφορµήτηνεικόνα2πωςτοφυσικόανάγλυφοτηςπεριοχήςέχειµεταβληθείστοπέρασµατωνχρόνωνλόγωεξωγενών(παρέµβασητουανθρώπινουπαράγοντα)καιενδογενώνπαραγόντων(µεταβολέςαπόφυσικάφαινόµενα).Τέλος,οιασκήσεις2και3,συνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,µπορείναγίνουνείτεµέσαστηντάξη,ανοχρόνοςτοεπιτρέπει,είτεστοσπίτι.

Εναλλακτική προσέγγιση

Μπορείναχρησιµοποιηθείωςαφόρµησηοτίτλοςτουκεφαλαίουκαθώςκαιηεικόνα3.ΟδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνανγνωρίζουνήανέχουνεπισκεφτείτηνπεριοχήτωνΘερµοπυλών,ήανέχουνδειτοµνηµείοτουΛεωνίδα.

Ανάλογαµετιςαπαντήσειςτους,µπορείναξεκινήσειηπαρουσίασητωνγεγονότωνπουαφορούνστηµάχητωνΘερµοπυλώνµεδιήγηση.

Εναλλακτικάοδάσκαλοςµπορείναγράψειστονπίνακατηφράση«φυλάωΘερµοπύλες»καιµεδιαλογικήπροσέγγισηναοδηγηθείµετουςµαθητέςστηνανάλυσήτηςκαιτηναφήγησητηςµάχης.ΕφόσονβέβαιαείναιεφικτήηεπίσκεψηστοχώροτωνΘερµοπυλών(λόγωαπόστασης),προτείνεταιωςδραστηριότητααπόκτησηςβιωµατικήςγνώσης.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,«επικοινωνία»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηνεπικοινωνίαµέσααπότηνποίηση.2.Σεθέµαταπαραγωγήςποιητικούλόγου(θεµατολογίακαιύφος)ανάλογαµετηνεποχή.3.Στηχρήσησυµβολισµώνσταποιήµατα,οιοποίοισυνδέονταιµειστορικάγεγονότα.Προτείνεταιοιµαθητέςναχωριστούνσεοµάδεςεργασίας,πουηκαθεµιάθαεπεξεργαστείτο

ποίηµατουΚ.ΚαβάφηΘερµοπύλεςκαιθααναλάβεινασυνθέσειέναδικότης.∆εδοµένωντωνδυσκολιώνπουπαρουσιάζειτοσυµβολικόύφοςτουποιητή,κρίνεταιπωςηβοήθειακαιηκαθοδήγησητουδασκάλουείναιαπαραίτητεςπροκειµένουοιµαθητέςναµπορέσουννακατανοήσουντηχρήσητουσυµβολισµούωςµέθοδο/εργαλείοποιητικήςέκφρασης.

ΗπαραπάνωδραστηριότηταγίνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας.

Page 61: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Απαντήσεις στις εργασίες

1.ΆσκησησεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας:γ)είδαένατροµακτικόόνειροκαιφοβήθηκα.β)προστατεύωκάτιθυσιάζονταςακόµακαιτονεαυτόµου.2.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,τηνοποίαµπορούννααυτοδιορθώσουνοι

µαθητές:Ξέρξη,εκστρατεία,Ελλάδα,µεγάλη,τοφόβο,Ισθµό,Σπαρτιάτες,Λεωνίδας,Θερµοπύλες,

Αρτεµίσιο,Πέρσες,Εφιάλτης,Έλληνες,700Θεσπιείς,300Σπαρτιάτες,φιλοπατρίας,ελευθερίατους.

3.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,τηνοποίαµπορούννααυτοδιορθώσουνοιµαθητές:

Οριζόντια:1.ΘΕΣΠΙΕΙΣ,2.ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ,3.ΕΦΙΑΛΤΗΣ,4.ΠΕΡΣΕΣ,5.ΜΟΛΩΝΚάθετα: 1.ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ,2.ΛΕΩΝΙ∆ΑΣ,3.ΣΠΑΡΤΗ,4.ΣΤΕΝΟ,5.ΕΛΛΑ∆Α

∫∂º∞§∞π√ 18. ∏ Ó·˘Ì·¯›· Ù˘ ™·Ï·Ì›Ó·˜∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντονχρόνο,τοντρόποδιεξαγωγήςκαιτηνέκβασητηςναυµαχίαςτηςΣαλαµίνας.Νασυνειδητοποιήσουντησηµασίατουπατριωτισµούωςπαράγοντανίκης.Ναεκτιµήσουντορόλοπουδιαδραµατίζουνοιηγέτες.

Πρόσθετα στοιχεία

Θεµιστοκλής:σπουδαίοςπολιτικόςάνδρας,αρχηγόςτηςδηµοκρατικήςπαράταξης.Ήτανφιλόδοξος,διορατικόςκαιδραστήριος.ΟΘουκυδίδηςλέειγι’αυτόν:«ΟΘεµιστοκλήςήτανάξιοςθαυµασµούπερισσότεροαπόκάθεάλλον,γιατίστοπρόσωπότουαποδείχθηκεκατάτρόποαναµφισβήτητοηµεγάληαξίατηςµεγαλοφυΐαςτου».ΘεώρησετηµάχητουΜαραθώναωςαρχήνέωναγώνωνεναντίοντωνβαρβάρων.Γι’αυτόήθελενακάνειτηνΑθήναναυτικήδύναµη.ΈπεισελοιπόντηνεκκλησίατουδήµουναψηφίσειτοναυτικότουπρόγραµµακαιµεταέσοδααπόταµεταλλείατουΛαυρίουκατασκεύασε200τριήρειςκαιέκανετηνΑθήνα,τηνισχυρότερηναυτικήδύναµητηςΕλλάδας.ΤααποτελέσµατατηςπολιτικήςτουφάνηκανκατάτηναυµαχίατηςΣαλαµίνας.ΠολιτικόςτουαντίπαλοςήτανοΑριστείδης,οαρχηγόςτωναριστοκρατικών,άνδραςήρεµος,πράοςκαιδίκαιος.ΌτανκάποτεακούστηκεστοθέατροοστίχοςτουΑισχύλου:«δεφαίνεταιδίκαιος,αλλάείναι»,όλοιέστρεψαντοβλέµµατουςπροςαυτόν.Παρόλοπουήτανεξόριστοςτηνεποχήτηςναυµαχίας,συνέβαλεµεόλεςτουτιςδυνάµειςστηνίκητωνΕλλήνων.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΙστορικόςχάρτηςµετηνεκστρατείατουΞέρξη.2.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.3.Ξύλινατείχη,ΣακελλαρίουΧάρης,εκδόσειςΠλοηγός,Αθήνα1993.4.∆ραστηριότητεςαπότο33ο∆ηµ.ΣχολείοΠεριστερίουγιατηναυµαχίατηςΣαλαµίνας,

ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.cc.uoa.gr/faiakes/1024x768/drastiriotites_2.html5.ΗναυµαχίατηςΣαλαµίνας,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.salamina.gr/battle.htm6.ΠαιχνίδιγιατηναυµαχίατηςΣαλαµίνας,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.moec.gov.cy/

dde/klimakio/Themata/Istoria/Salamina/Προτάσεις για τη διδασκαλία

ΤοκεφάλαιοπεριλαµβάνειταγεγονόταµετάτηµάχηστιςΘερµοπύλες.Οδάσκαλοςµεανάλογεςερωτήσειςµπορείναβοηθήσειτουςµαθητέςναθυµηθούνπροςταπούείχεκατευθυνθείοελληνικόςστόλος,ότανέµαθεότιοιΠέρσεςπέρασαντιςΘερµοπύλες.Επισηµαίνειπωςταγεγονόταπουθααναφερθούνδιαδραµατίστηκαντηνίδιαχρονιάκαιπροτείνειτησυµπλήρωσητηςιστορικής

Page 62: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

γραµµής.ΑναφέρειτηνκατάστασηπουεπικρατούσεστηνΑθήνα,καθώςκαιτηδιαφωνίατωνδύοαρχηγώντουελληνικούστόλου,τουΕυρυβιάδηκαιτουΘεµιστοκλή.

Σεαυτότοσηµείοοιµαθητέςµπορούνναδιαβάσουντοπαράθεµα1καιναπαρατηρήσουντηνεικόνα4.ΚαλόθαήτανεπίσηςναεντοπιστείστονιστορικόχάρτητηςΕλλάδαςηΣαλαµίνακαιναγίνειµιαπροσπάθειαπεριγραφήςτηςιδιαιτερότηταςτουχώρου,ώστεναεπισηµανθούνταπλεονεκτήµατάτου:στενόπέρασµα,κοντάστηνΑθήνα,γνώριµατανεράγιαταελληνικάπλοία.ΑυτάεξάλλουείναικαιταστοιχείαπουείχεεντοπίσειοΘεµιστοκλήςκαιγιαυτόήθελενασυγκρουστούνοιδύοστόλοιεκεί(ερώτηση1).

Οιµαθητέςµπορούνναπαρατηρήσουντιςελληνικέςτριήρειςστιςεικόνες1και3,πρινξεκινήσειηδιήγησητηςέκβασηςτηςναυµαχίας.Ενισχυτικάδιαβάζουντοπαράθεµα2,καθοδηγούµενοιαπότοδάσκαλοαναφέρουντουςλόγουςτηςνίκηςτωνΕλλήνωνκαιαπαντούνστηνερώτηση2.ΤοπόσοσηµαντικόήταντογεγονόςαυτόγιατουςΑθηναίουςµπορείνατονιστείµέσωτηςεικόνας2,όπουκαιτονόµισµατοοποίοκόπηκεµετάτηναυµαχίατηςΣαλαµίνας.

ΚαθώςηµορφήπουξεχωρίζεισεαυτότοκεφάλαιοείναιοΘεµιστοκλής,µπορείνααξιοποιηθείτοπαράθεµα3,προκειµένουοιµαθητέςµεκατάλληλεςερωτήσειςναδιακρίνουνστοιχείααπότηνηγετικήπλευράτηςπροσωπικότητάςτου.

Αφούολοκληρωθείηπαρουσίασητηςενότηταςοιµαθητές,σεοµάδεςµπορούννασυµπληρώσουναρχικάτηνάσκηση1καιτηδιορθώσουνµετηµέθοδοτηςαυτοαξιολόγησης.

Οιοµάδεςεργασίαςµπορούνακόµηναεπεξεργαστούντιςασκήσεις2και3,ναπαρουσιάσουντιςαπαντήσειςτουςστηντάξηκαιµέσααπόσυζήτησηναγίνειαξιολόγηση.Εναλλακτική προσέγγιση

Ηδιδασκαλίατουκεφαλαίουµπορείναξεκινήσειµετηνοµαδικήσυµπλήρωσητηςάσκησης3στοτετράδιοεργασιών.Αφούπαρουσιαστούνοιαπαντήσειςστονπίνακα,οιµαθητέςµπορούννααναφέρουνανγνωρίζουντηΣαλαµίναήανέχουνακούσειτοόνοµατουΘεµιστοκλή.

Οδάσκαλοςµπορείναξεκινήσειτηδιήγησητωνγεγονότωντηςναυµαχίαςκαιπαράλληλανααξιοποιήσειτοσυνοδευτικόυλικό(παραθέµατακαιεικόνες).

Εναλλακτικά,εφόσονυπάρχειεργαστήριοπληροφορικής,ήκάποιοςδιαθέσιµοςΗ/Υ,µπορείναχρησιµοποιήσεικάποιααπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσα,π.χ.∆ραστηριότητεςαπότο33ο∆ηµ.ΣχολείοΠεριστερίουγιατηναυµαχίατηςΣαλαµίνας,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:

http://www.cc.uoa.gr/faiakes/1024x768/drastiriotites_2.htmlΣεαυτήτηνπερίπτωσηθαπρέπειναείναιιδιαίτεραπροσεκτικόςτόσοκατάτηνεπιλογήτουυλικού,

όσοκαικατάτηνπροσαρµογήτουστοµαθησιακόεπίπεδοκαιτιςανάγκεςτωνµαθητώντου.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Επίσηςτοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«πολιτισµός»,«χώρος»και«χρόνος».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταβιωµατικήςεµπειρίαςκαικαταγραφήςτηςπραγµατικότητας.2.Στορόλοτηςιστορίαςστηδιάσωσηγεγονότωντουπαρελθόντος.3.Σεθέµαταπουαφορούντοντρόποσυγγραφήςτηςιστορίας(ιστοριογραφία).ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας

ναζητήσειαπότουςµαθητέςναφανταστούνότιείναιπαρόντεςστηναυµαχίατηςΣαλαµίναςκαιναπροσπαθήσουνναδιηγηθούνµετοδικότουςτρόποταγεγονότα.

Πιοσυγκεκριµένα:Οδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσειτοακόλουθοθέµα:«ΠολεµώνταςτουςΠέρσεςστηΣαλαµίνα»,ή«Οµικρόςπολεµιστής».Οιµαθητέςαναλαµβάνουννασυνθέσουνµιαφανταστικήαφήγησητωνόσωνσυνέβησαν

στηΣαλαµίνα,φροντίζονταςναδιατηρήσουνόσοντοδυνατόνπερισσότερααπόταστοιχείαπουπαρουσιάζονταιστοκεφάλαιο.

Απαντήσεις στις εργασίες

Page 63: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,τηνοποίαµπορούννααυτοδιορθώσουνοιµαθητές:

Θεµιστοκλής,Eυρυβιάδης,Mάχη,Iσθµό,Σπαρτιάτης,Τριήρεις,ΟΞέρξης,Καράβια,Λάθος,Ηναυµαχία,Σαλαµίνας

1.ΆσκησηµεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςστηνοποίαµπορείναχρησιµοποιηθείκαιτολεξικό:

Προτεινόµενεςαπαντήσεις:ναύτης,ναυτικό,ναύαρχος,ναυτιλία,ναυαγός,ναυτόπουλο,ναυπηγείο.

1.ΆσκησηµεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΜελέτηςΠεριβάλλοντος,όπουοιµαθητέςανάλογαµετοντόποκατοικίαςτουςπροσανατολίζονταισεσχέσηµετηΣαλαµίνα.

∫∂º∞§∞π√ 19. ∏ Ì¿¯Ë ÙˆÓ ¶Ï·Ù·ÈÒÓ Î·È Ë Ó·˘Ì·¯›· Ù˘ ª˘Î¿Ï˘∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντονχρόνο,τοντρόποδιεξαγωγήςκαιτηνέκβασητηςµάχηςτωνΠλαταιώνκαιτης

ναυµαχίαςτηςΜυκάλης.Νασυνειδητοποιήσουντησηµασίατουπατριωτισµούωςπαράγοντανίκης.Ναεκτιµήσουντοαγαθότηςειρήνηςπουέχειωςαποτέλεσµατηνπρόοδο.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟΞέρξηςέφυγεγιατηνπατρίδατου,επειδήφοβήθηκεµήπωςοιΈλληνεςτοναποκλείσουνστηνΕλλάδα.∆ιέταξεµάλιστατοστόλοτουναπλεύσειστονΕλλήσποντο,γιανασώσειτιςγέφυρες.ΟΜαρδόνιοςεπιδιώκονταςναεξασφαλίσειτησυµµαχίατωνΑθηναίωνυποσχέθηκεότιθαανοικοδοµήσειτηνπόληκαιτουςναούςτους.Εκείνοιόµωςτουέδωσαντηνεξήςαπάντηση:«Εφόσονοήλιοςακολουθείτησυνηθισµένηπορείατου,ποτέοιΑθηναίοιδεθασυµµαχήσουνµετουςΠέρσες».ΣτηµάχητωνΠλαταιώνοιΑθηναίοιέτρεψανσεφυγήτουςΘηβαίουςπουείχανµηδίσει.ΟιΠέρσεςπολέµησανγενναία,αλλάφάνηκανκατώτεροιαπότουςΣπαρτιάτες,στουςοποίουςγιαπρώτηφοράδινότανηευκαιρίαναπολεµήσουνµεόλεςτουςτιςδυνάµειςκατάτουπερσικούστρατού.ΟισύµµαχοιτίµησαντουςΠλαταιείςγιατησυµβολήτουςστηνίκηκαικήρυξαντηνπόλητουςιερήκαιαπαραβίαστη.Αποφάσισανµάλιστανατελούνταικάθε5χρόνιαπανελλήνιοιαγώνες,ταΕλευθέρια,σεανάµνησητηςνίκης.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΙστορικόςχάρτηςµετηνεκστρατείατουΞέρξη.2.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.3.ΗµάχητωνΠλαταιών,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www1.fhw.gr/chronos/04/gr/politics/

323exw_pers_sala.html4.ΗµάχητωνΠλαταιών(Πηγές:ΣτρατιωτικήΙστορίατεύχος35,PeterConnollyGreeceandRome

atWar.GreenhillBooks,ΗροδότουΙστορία.),ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.diplomatictimes.com/monimes/maxi/maxioct.htm

3.ΑρχαιολογικόςχώροςΠλαταιών,υπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.gr/2/21/211/21109a/g211ia09.html

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Στοκεφάλαιοαυτόολοκληρώνεταιουσιαστικάηπαρουσίασητωνγεγονότωντωνπερσικώνπολέµων.Προκειµένουοιµαθητέςνααποκτήσουνµίαολοκληρωµένηεικόνα,προτείνεταιναγίνειστηναρχήάµεσησύνδεσηµετοπεριεχόµενοτουπροηγούµενουκεφαλαίουκαιανακεφαλαιωτικός(συµπερασµατικός)σχολιασµός.

ΟιµαθητέςγνωρίζουνήδητηνήττατωνΠερσώνστηΣαλαµίνα.Οδάσκαλοςµεανάλογες

Page 64: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ερωτήσειςµπορείνατουςζητήσειναυποθέσουντηνεξέλιξητωνσυγκρούσεων.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,αφηγείταιτιςπρώτεςενέργειεςτουΜαρδόνιου.

ΣτηναναφοράστηνέαεπίθεσητωνΠερσώνεναντίοντηςΑθήναςθαπρέπεινατονιστείκαιηχρονολογία,έναχρόνοπερίπουµετάτηναυµαχίαστηΣαλαµίνακαινασυµπληρωθείηιστορικήγραµµή.Σ’αυτότοσηµείοοιµαθητέςµπορούνναδιαβάσουντοπαράθεµα1καιναεντοπίσουνστοιχείαπουδηλώνουντηνοµοψυχία,τηνενότητακαιτηναπόφασητωνΕλλήνωννααντιµετωπίσουνγιαµιαακόµηφοράτουςΠέρσεςόλοιµαζί.Στοαπόσπασµαεξάλλουαναφέρεταικαιοαρχηγόςτουελληνικούστρατού,Σπαρτιάτηςβασιλιάς,Παυσανίας.

ΣτησυνέχειαεντοπίζεταιηπεριοχήτωνΠλαταιώνστονιστορικόχάρτητηςεποχήςκαιγίνεταιαναφοράστηνεπιλογήτουΜαρδόνιουναχρησιµοποιήσειτοιππικό.

Πριναπότηνπεριγραφήτηςέκβασηςτηςµάχηςκαλόθαήτανναδιαβαστείτοπαράθεµα3,όπουπαρουσιάζεταιηγενναίαπράξητουΑλέξανδρουτουΜακεδόνα.Ενώβέβαιατονίζεταιηελληνικότητατουβασιλιά,θαπρέπειναδιευκρινιστείστουςµαθητέςπωςδενπρόκειταιγιατονΜέγαΑλέξανδρο,τονοποίογνωρίζουναπόακούσµατα,αλλάγιαάλλονσυνονόµατότου,τονΑλέξανδροΑ9(495–450π.Χ.).

Οδάσκαλοςσυνεχίζειτηνπεριγραφήτηςµάχης,ενώοιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα3,τονίζειτονικηφόροαποτέλεσµακαιαναφέρειτηνήττατουπερσικούστόλουστηΜυκάλη.

Προκειµένουνατονιστούνταδιαφορετικάπολιτισµικάστοιχείαανάµεσαστουςδύολαούς,Έλληνες-Πέρσες,καικατ’επέκτασηοιλόγοιγιατουςοποίουςπολέµησαν,µπορείναγίνειανάγνωσητουπαραθέµατος2.

Στησυνέχειαοιµαθητέςαπαντούνστην1ηερώτησηκαιαφούδιαβάσουντηντελευταίαπαράγραφοαπότοκείµενοκαιπαρατηρήσουντιςεικόνες1και2,απαντούνκαιστην2ηερώτηση.

Ολοκληρώνονταςτοκεφάλαιοµπορούννασυµπληρωθούνοιασκήσεις1και2στοτετράδιοεργασιών,πουαφορούνστησυνολικήαξιολόγησητωνγεγονότωντουκεφαλαίου.

Η3ηάσκησηέχεισκοπότησυνολικήπαρουσίασητωνπερσικώνπολέµωνκαιµπορούννατηνσυµπληρώσουνοιµαθητέςανατρέχονταςσεπροηγούµενακεφάλαια.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνασυµπληρώσουντηνιστορικήγραµµήστηνάσκηση3στοτετράδιοεργασιώνκαινααναφέρουνποιαµάχη/ναυµαχίαδεγνωρίζουν.ΑφούοιµαθητέςπροφανώςεπισηµάνουντηµάχητωνΠλαταιώνκαιτηναυµαχίατηςΜυκάλης,µπορούνναπαρατηρήσουντηνεικόνα3.

Στησυνέχειαχωρισµένοισεοµάδεςεργασίαςδιαβάζουντονπροοργανωτήκαιαναλαµβάνουνναπαρουσιάσουνστηνυπόλοιπητάξηταγεγονότατουκεφαλαίου.Συµπληρώνουντιςεργασίες,ανακοινώνουντιςαπαντήσειςτουςκαιτιςαυτοδιορθώνουν.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«χώρος»και«χρόνος».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Στορόλοπουπαίζειοχώροςκαιοχρόνοςσταιστορικάγεγονότα.2.Σεθέµαταπουαφορούντοπεριεχόµενοτωνιστορικώνγεγονότων.3.Στορόλοτηςιστορίαςστηδιάσωσηγεγονότωντουπαρελθόντος.Οιµαθητέςχωρισµένοισεοµάδεςσυζητούνµεαφόρµησητηνερώτηση1στοβιβλίοτουςτο

ενδεχόµενοοιΈλληνεςναείχανχάσειστιςΠλαταιέςκαιτηΜυκάλη.Συνδυάζονταςστοιχείακαιπληροφορίεςγιατουςδύολαούςπουήρθαναντιµέτωποικαιαπό

προηγούµενακεφάλαια(Έλληνες–Πέρσες)καιµελετώνταςτοφυσικόανάγλυφοτουΕλλαδικούχώρου(ηπειρωτικόκαιθαλάσσιο)συνθέτουνεργασίες,όπουπαρουσιάζουντηδικήτουςεκδοχήγιατηνεξέλιξητωνγεγονότων.

Καθώςκρίνεταισηµαντικόκαιαπαραίτητοοιµαθητέςναεπιχειρηµατολογήσουνγιατιςεπιλογές

Page 65: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

πουθαπαρουσιάσουν,θαπρέπειοδάσκαλοςνατουςενθαρρύνειναµηνπεριοριστούνµόνοστηνπαρουσίασηµιαςακόµηµάχηςσ’έναάλλοτυχαίοµέρος,αλλάναπροσπαθήσουνναεπιλέξουνχώροκαιχρόνο,οιοποίοινασυνδέονταιάµεσακαινααιτιολογούνταιστηνεξέλιξητωνγεγονότων.

Οιεργασίες,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,τηςΜελέτηςΠεριβάλλοντοςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής,µπορείναπεριέχουνκείµενα,εικόνεςακόµηκαισχεδιαγράµµατα(σκίτσα)µάχηςήναυµαχίας.

Μετάτηνολοκλήρωσήτουςπαρουσιάζονταισεόλητηντάξη.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,τηνοποίαµπορούννααυτοδιορθώσουνοιµαθητές:

ήττα,πατρίδα,Μαρδόνιο,Παυσανία,Πλαταιές,Πέρσες,Ελλήνων,Σπαρτιάτης.2.Άσκησηµεαναγραµµατισµένεςλέξειςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατης

ΝεοελληνικήςΓλώσσας:Μαρδόνιος,Ξέρξης,Αττική,Παυσανίας,Πλαταιές,Μυκάλη3.Άσκησηανακεφαλαιωτικούχαρακτήραµεχωροχρονικόπεριεχόµενο:Μαραθώνας490π.Χ.,Θερµοπύλες480π.Χ.,Σαλαµίνα480π.Χ.,Πλαταιές479π.Χ.,Μυκάλη479

π.Χ.

√ «ÃƒÀ™√™ ∞πø¡∞™» (5Ô˜ ∞πø¡∞™ .Ã.)

A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΟχρυσόςαιώναςτηςΑθήναςείναιάρρηκτασυνδεδεµένοςµετοόνοµατουµεγάλουδηµοκρατικούηγέτητης,τουΠερικλή.Χρονικάκαλύπτειτηνπερίοδοαπότο479ώςτο431π.Χ.,δηλαδήτοτέλοςτωνΜηδικώνπολέµωνκαιτηνέναρξητουεµφυλίουΠελοποννησιακούπολέµου.ΤηνεποχήαυτήηΑθήναισχυροποιείταικαικατέχειηγετικήθέσηµεταξύτωνελληνικώνπόλεων.ΜετάτηνεθελοντικήαποχώρησητηςΣπάρτηςαπότηνπανελλήνιασυµµαχία,οιΑθηναίοιανέλαβαν,µετάαπόπαρότρυνσητωνσυµµάχων,τηνηγεσίατουαγώναεναντίοντωνΠερσών,µεσκοπότηνεξασφάλισητηςανεξαρτησίαςτωνπόλεωντηςσυµµαχίας.ΓρήγοραηΑθήνααπέκτησεηγετικήθέσηστουςκόλπουςτηςσυµµαχίας.Ηαύξησητηςδύναµήςτηςτηνοδήγησεσεαλαζονικήσυµπεριφοράέναντιτωνσυµµάχων,αλλάταυτόχροναπροκάλεσετηνανησυχίατηςΣπάρτης,ηοποίαάρχισενασυσπειρώνειτουςδικούςτηςσυµµάχους.

Στοδιάστηµααυτό,χάρηστονΠερικλή,συντελούνταιστηνΑθήναπολιτικέςκαικοινωνικέςµεταρρυθµίσεις,πουοδήγησανστονπλήρηεκδηµοκρατισµότουπολιτεύµατος.ΕνδεικτικάαναφέρουµετονπεριορισµότωναρµοδιοτήτωντουΑρείουΠάγου,κατεξοχήναριστοκρατικούοργάνου,τηνπαραχώρησητουδικαιώµατοςκαιστουςζευγίτεςναεκλέγονταιστοσώµατων9αρχόντων,καθώςκαιτηνκαθιέρωσηµισθούγιατουςπολίτεςπουσυµµετείχανστηδηµόσιαδιοίκηση.Παράλληλα,ηαλµατώδηςανάπτυξητηςοικονοµίαςτηςΑθήνας,πουοφειλότανστηνάνθισητουεµπορίουτηςκαιστηνηγετικήτηςθέσηµέσαστουςκόλπουςτηςσυµµαχίας,είχεωςαποτέλεσµατηνπολιτιστικήτηςακµή.Ητέχνηέφτασεστοαποκορύφωµατηςτελειότητάςτηςκαιέγινεδιαχρονική.ΟΠερικλήςµετουςσυνεργάτεςτουεκπόνησεέναµεγαλόπνοοσχέδιοκαιηΑθήναανέλαβεδίκαιατηνπνευµατικήκαικαλλιτεχνικήπρωτοπορίαστονελληνικόκόσµο.Παράλληλα,γνώρισανακµήκαιταγράµµατα:φιλοσοφία,ιστορίακαιλογοτεχνία.Ειδικότερααναπτύχθηκεηδραµατικήποίηση,τοπρωτότυποδηµιούργηµατηςΑθήνας.Αυτήντηνεποχήέζησανκαιµεγαλούργησανοιασύγκριτοιτραγικοίποιητές,οΑισχύλος,οΣοφοκλήςκαιοΕυριπίδης,απότουςοποίουςσώζονταιπερίπου34δράµαταολόκληρακαιαρκετάαποσπάσµατα.Έτσι,ηΑθήναεξελίχθηκεσευπερδύναµητηςεποχής,καιέγινετοοικονοµικό,πνευµατικόκαικαλλιτεχνικόκέντροολόκληρηςτηςΕλλάδας.

U.Wilcken,ΑρχαίαΕλληνικήΙστορία,µετ.Ιω.Τουλουµάκου,εκδ.Παπαζήση,Αθήνα1976,σελ.203-205.

Page 66: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 20. ∏ ∞ı‹Ó· Á›ÓÂÙ·È Ë ÈÔ ÈÛ¯˘Ú‹ fiÏË∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαδιαπιστώσουνοιµαθητέςπωςοπόλεµοςτωνΕλλήνωνεναντίοντωνΠερσώνέχειεπιθετική

µορφήκαιόχιαµυντικήόπωςπριν.Νακατανοήσουνβασικέςέννοιες,όπωςσυµµαχία,ηγεµονία.Ναδιαχωρίσουντιςέννοιεςσυµµαχία-ηγεµονία.Ναδιακρίνουντουςλόγουςπουοδήγησανστηµετατροπήτηςσυµµαχίαςσεαθηναϊκήηγεµονία

καιπροκάλεσαντηνανησυχίατηςΣπάρτης.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟιΑθηναίοιεκµεταλλευόµενοιτηγενικότερηδυσφορίατωνσυµµάχωναπότηνπαράτασητουεπιθετικούπολέµουδέχτηκαντηνπρότασητωνσυµµάχωνγιαχορήγησηχρηµάτωναντίπλοίωνκαιανδρών.Συγκρότησανέτσιισχυρόστόλοκαιµετέτρεψαντησυµµαχίασεηγεµονία.ΟιΑθηναίοιαποφάσιζανµόνοιτουςεκστρατείεςόπουοδηγούσαντουςσυµµάχους,τουςοποίουςσταδιακάµετέβαλανσευπηκόουςτους.Γι’αυτόδηµιουργήθηκανέντονεςδυσαρέσκειεςκαικάποιεςπόλειςπροσπάθησαννααπαλλαγούναπότηναθηναϊκήηγεµονία.ΟιαποστασίεςαυτέςκαταπνίγηκανστοαίµααπότουςΑθηναίουςµεχαρακτηριστικότερηπερίπτωσηαυτήτηςΜήλου.ΗαυξανόµενηδύναµητηςΑθήναςπροκάλεσετηνανησυχίατηςΣπάρτης.ΜετάτηνυπογραφήτηςΚαλλίειαςειρήνηςτο448π.Χ.τοχάσµαανάµεσαστιςδύοπόλειςµεγάλωσεκαιοιΈλληνεςχωρίστηκανσεδύοαντίπαλαστρατόπεδα.Ηεµφύλιασύγκρουσηόµωςαναβλήθηκε,ότανοιδύοπόλειςυπέγραψαντο446π.Χ.τηντριαντάχρονηειρήνη(τριακοντούτειςσπονδές).

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΟχάρτηςµετιςπόλειςµέλητηςΑθηναϊκήςΣυµµαχίας.2.Περιπέτειεςµεαρχαίεςχώρες,CD,παραγωγήεκδόσεωνΛιβάνη.3.ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://culture.gr4.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://ime.gr5.Πελοπόννησος-∆ήλος,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://www1.fhw.gr/projects/bouleuterion/

gr/peloponnese.html

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Ησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταπροσφέρεταιιδιαίτεραγιαναδιακρίνουνοιµαθητέςτηδιαφοράπουυπάρχειανάµεσαστονεπιθετικόκαιτοναµυντικόπόλεµο,στόχοςπουµπορείναεπιτευχθείµετηχρήσηκατάλληλωνερωτήσεωντουτύπου:

-ΓιατίοιΈλληνεςπολέµησαντουςΠέρσες,ότανεκείνοιεκστράτευσανεναντίοντους;-Πώςονοµάζεταιαυτόςοπόλεµοςκαιγιατί;-ΓιατίοιΈλληνεςσυνέχισαντονπόλεµοεναντίοντωνΠερσώνακόµακαιµετάτηναποχώρησή

τουςαπότηνΕλλάδα;-Πώςονοµάζεταιαυτήηµορφήτουπολέµουκαιγιατί;-Ποιαείναιηβασικήτουςδιαφορά;Οιµαθητές,αφούχωριστούνσεοµάδεςεργασίαςκαιαφούέχουνκατανοήσειµέσωτων

ερωτήσεωντηδιαφοράτωνδύοεννοιών,συµπληρώνουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιώνκαιπροχωρούνσεαλληλοδιόρθωση.

Στησυνέχειαπαρατηρούντοχάρτη1καισυζητούντογεγονόςότιοιπερισσότερεςπόλεις–µέλητηςσυµµαχίαςήταννησιωτικέςκαιπαραθαλάσσιες,οιοποίεςµάλισταθαέπρεπενασυνεισφέρουνστοσυµµαχικόστόλο.∆ιαβάζονταςτο1οπαράθεµα,τοοποίοαφήνειανοικτότοενδεχόµενοοικατηγορίεςπουαναφέρονταιστονΠαυσανίαναείναιανυπόστατες,οιµαθητέςοδηγούνταισε

Page 67: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

προβληµατισµούςσχετικάµετηνάποψηπάνωσταιστορικάγεγονότακαιτιςαξιολογικέςκρίσειςειδικάσεπεριόδουςπολέµου.

Στησυνέχειαοδάσκαλοςµετηντεχνικήτηςαφήγησηςµεταφέρειστουςµαθητέςτιςσχετικέςπληροφορίεςπουσχετίζονταιµετηνοργάνωσητηςσυµµαχίαςκαιτουςαπευθύνειτηνπρώτηερώτησηπουβρίσκεταικάτωαπότοκείµενο.Παράλληλαγίνεταικαιχρήσητηςεικόνας2.Σεαυτότοσηµείοκρίνεταιαπαραίτητηηαναφοράότισήµερατονησίδενκατοικείται,αλλάαποτελείαρχαιολογικόχώρο.

Οιµαθητές,αφούδιαβάσουνσιωπηράαπότοβιβλίοτουςτηνπαράγραφοπουαναφέρεταιστιςδραστηριότητεςτηςσυµµαχίαςκαθώςκαιτοπαράθεµα2,συζητούνστηντάξηγιατοήθοςκαιτηνπροσωπικότητατουΚίµωνα.Ακολουθείηανάγνωσηκαιτουυπόλοιπουκειµένουκαιοιοµάδεςπροβαίνουνστησυµπλήρωσητηςάσκησης3τουτετραδίουεργασιών.

Ηδεύτερηερώτησητόσοστοβιβλίοτουµαθητήόσοκαιηαντίστοιχηστοτετράδιοεργασιών,επειδήαπαιτούνπιθανότατατησυγκέντρωσηπληροφοριακούυλικού,προτείνεταιναδοθούνωςσυνθετικέςεργασίεςστοσπίτι.Εναλλακτική προσέγγιση

Οιµαθητές,αξιοποιώνταςτιςνέεςτεχνολογίεςστοεργαστήριτηςπληροφορικής,χωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαι,χρησιµοποιώνταςτονδικτυακότόποτουΥπουργείουΠολιτισµού,βρίσκουνπληροφοριακόυλικόσχετικόµετοναρχαιολογικόχώροτης∆ήλου.ΑπόεκείοδηγούνταιεπαγωγικάστηδιαπίστωσητουρόλουπουέπαιξετονησίκατάτηδιάρκειατωνκλασικώνχρόνωνκαιµεαυτότοντρόποέρχονταισεεπαφήµετηδηµιουργίατηςΑ9Αθηναϊκήςσυµµαχίας.ΣτησυνέχειαµέσωτουδικτυακούτόπουτουΙδρύµατοςΜείζονοςΕλληνισµού,ηελληνικήιστορίαστοδιαδίκτυο,κλασικήπερίοδος,συγκεντρώνουνστοιχείαπουδιαφωτίζουνακόµαπερισσότεροτοντρόποοργάνωσηςκαιλειτουργίαςτηςΑ9ΑθηναϊκήςΣυµµαχίας.

Επιστρέφονταςστηντάξηµπορείναγίνειηπαρουσίασητηςεργασίαςτηςκάθεοµάδαςκαισεσυνδυασµόµετοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητήναγίνει,στοσπίτι,ησυµπλήρωσητωνασκήσεωντουτετραδίουτωνεργασιών.∆ιαθεµατικές δραστηριότητες

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«συµβολισµοί»,«εξέλιξη-µεταβολή»

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταεπικοινωνίαςκαιδηµιουργίαςσυµµαχιώνανάµεσασεδιαφορετικάκράτηγιατην

επίτευξηκοινώνστόχωνκαισκοπών.2.Σεζητήµαταυιοθέτησηςκοινώνσυµβόλωνπουεξυπηρετούνστηνενότητακαιτηνκοινήπορεία

τωνσυµφερόντωνδιαφορετικώνπεριοχών.3.Σεζητήµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςτωνσυνθηκώνπουπαρατηρούνταικατάτηδιάρκεια

σύναψηςσυµµαχιώνµεπιθανήεξέλιξητηδηµιουργίαδιαφωνιώνκαισυγκρούσεων.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςσε

οµάδεςεργασίαςνακατασκευάσουνµεδιάφοραυλικάτησηµαίατουσυµµαχικούστόλου.Ενδεικτικάοιοµάδεςσυζητούνταπιθανάσύµβολαπουσχετίζονταιµετηνεποχήκαιεπιλέγοντας

τουλικάτηςπροτίµησήςτους(διάφοραείδηχαρτιών,χρώµατα,υφάσµατα,κόλλες,ξύλο,κ.ά)κατασκευάζουντησηµαία.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηαντιστοίχισηςγιααξιολόγησητηςεπίτευξηςτουστόχουδιάκρισηςτωνόρωνεπιθετικόςπόλεµος-αµυντικόςπόλεµος.

2.Άσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστηδιαχρονικότητααλλάκαιτηνεξέλιξητωνστοιχείωνπολιτισµούµιαςεποχής,καθώςκαιτηναξιοποίησήτουςαπότιςνεότερεςγενιέςγιατηνενίσχυσητηςσυνεργασίαςανάµεσαστουςλαούςκαιτηνεπίτευξητηςπαγκόσµιαςειρήνης.

3.Άσκησηαναγνώρισηςχαρακτηριστικώντωνεννοιώνσυµµαχία-ηγεµονίαµεσκοπότην

Page 68: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

κατανόησητόσοτωνοµοιοτήτωνόσοκαιτωνδιαφορώνανάµεσαστιςδύοέννοιες.

Συµµαχία Ηγεµονία

Συµµετέχουνπολλέςπόλεις-κράτη X X

Έχουνόλαταµέληίσαδικαιώµατακαιυποχρεώσεις X

Αποφασίζειένακράτοςεπειδήείναιπιοισχυρό X

Συµµετέχουνόλοιστιςαποφάσειςπουπαίρνονταιµεψηφοφορία

X

∫∂º∞§∞π√ 21. ∆Ô ÔÏ›ÙÂ˘Ì· Î·È Ë ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ ∞ı‹Ó·˜ ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ ¶ÂÚÈÎÏ‹∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝααναφέρουντιςκοινωνικέςµεταρρυθµίσειςπουπραγµατοποιήθηκανστηνΑθήνααυτήτην

εποχή.ΝααναφέρουντιςπολιτικέςµεταρρυθµίσειςπουέγινανστηνΑθήνασταχρόνιατουΠερικλή.Ναδιακρίνουνταστοιχείαεκείναπουσυνετέλεσανστηνολοκλήρωσητηςαθηναϊκής

δηµοκρατίας.Ναγνωρίσουντηντάξητωνµετοίκωνκαινατησυσχετίσουνµετουςσηµερινούςµετανάστες.

Πρόσθετα στοιχεία

Αθηναίοιπολίτεςωςτο451π.Χ.λογίζοντανόσοιείχανΑθηναίοπατέρακαιαπότο451π.Χ.καιεξήςόσοιείχανκαιτουςδυογονείςΑθηναίους.Αυτοίπουείχανπλήρηπολιτικάδικαιώµατασυµµετείχανστηνεκκλησίατουδήµου,εκλέγοντανάρχοντεςκαι,γενικά,διοικούσαντηνΑθήνα.

Οιδούλοιδενείχανκανένααπολύτωςδικαίωµακαιήτανκτήµατουκυρίουτουςπουτουςχρησιµοποιούσεσεόλεςτιςδουλειές.ΗοικονοµίαόχιµόνοτηςΑθήναςαλλάκαιτωνάλλωνπόλεωνκρατώνστηναρχαιότηταστηριζότανκατάέναµεγάλοµέροςστηφτηνήεργασίατωνδούλων.

ΣταχρόνιατουΠερικλή(446-431π.Χ.)ενισχύθηκετοδηµοκρατικόπολίτευµαµετηνκαθιέρωσηχρηµατικήςαποζηµίωσηςγιατουςκληρωτούςάρχοντες.ΤοµέτροαυτόεπέτρεπεστουςφτωχούςΑθηναίουςνασυµµετέχουνσταόργανατηςεξουσίας.Παράλληλαπαραχώρησεστουςζευγίτεςτοδικαίωµαναεκλέγονταιστοσώµατων9αρχόντων.ΗπολιτείαεπέβαλλεστουςπλούσιουςΑθηναίουςπολίτεςέκτακτεςυποχρεώσεις,τιςλεγόµενεςλειτουργίες.ΑπότονΠερικλήεπίσηςθεσµοθετήθηκεηχορήγησηαπότοκράτοςστουςφτωχότερουςπολίτεςχρηµάτων(ταθεωρικά),γιατοεισιτήριοστοθέατρο,τοοποίοπραγµατικάαπέβη«σχολείο»τουλαού.

ΤότεοΠειραιάςχτίστηκεσύµφωναµετασχέδιατουπολεοδόµουΙππόδαµουτουΜιλήσιουκαιεξελίχθηκεστοµεγαλύτεροεµπορικόλιµάνιτηςΜεσογείου.ΤηνεποχήτηςακµήςοστόλοςτηςΑθήναςαριθµούσεπερίπου400τριήρεις.Οιπολίτεςανέρχοντανσε30.000.Οιδούλοιήτανπερισσότεροι.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΦωτογραφίεςαπότηναρχαίαπόλητηςΑθήνας.2.Εικόνεςαπότοβιβλίο:Ηαρχαίαπόλη.ΗζωήστηνΑθήνακαιστηνΡώµη,ΚόννολυκαιΝτοτζ,

µετάφρασηΛεβεντοπούλουΜ,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα2002.3.ΣτηνΑθήνατουΠερικλή,ΕκδοτικήΑθηνών.4.ΣταχρόνιατουΠερικλή,α9τόµος,ΤσουκαλάςΓ.,εκδόσειςΆγκυρα,Αθήνα1995.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Ωςπροοργανωτήςγιατηννέαγνώσηπροτείνεταιναχρησιµοποιηθείκαιναανασυρθείαπότηµνήµητωνµαθητών,µετηχρήσηκατάλληλωνερωτήσεωναπότοδάσκαλοησχετικήενότηταµε

Page 69: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

τιςµεταρρυθµίσειςτουΣόλωνακαικυρίωςτουΚλεισθένη.ΜεαυτότοντρόποθακατανοήσουνµεµεγαλύτερηευκολίατιςαλλαγέςπουσυνετέλεσανστηνολοκλήρωσητουδηµοκρατικούπολιτεύµατοςαπότονΠερικλή.

ΟιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιδιαβάζουνσιωπηράαπότοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςτιςδύοπρώτεςπαραγράφουςπουαναφέρονταιστιςµεταρρυθµίσειςτουΠερικλήκαλούµενοινααπαντήσουνσεερώτησητουτύπου:

-ΠοιεςαλλαγέςτουΠερικλήβοήθησανναγίνειτοπολίτευµατηςΑθήναςπιοδηµοκρατικό;Καλόείναινακατασκευαστείστονπίνακαεννοιολογικόςχάρτης.Ενδεικτικάπροτείνεται:

ΣτησυνέχειαοιµαθητέςµεευκολίαδιακρίνουντηδιαφοράανάµεσαστηάµεσηδηµοκρατίατηςεποχήςτουΠερικλήκαιστηνέµµεσηπουισχύεισήµερακαταγράφονταςλόγουςπουανάγκασαντιςσύγχρονεςκοινωνίεςναλειτουργούνµεαυτότοντρόπο.

Ακολουθείηανάγνωσητουυπόλοιπουκειµένουκαθώςκαιτου2ουπαραθέµατοςκαιοιµαθητέςσυµπληρώνουντηνεργασία1τουτετραδίουεργασιώνδηµιουργώνταςσχηµατικήαναπαράστασητηςαθηναϊκήςκοινωνίαςτηςεποχήςτουΠερικλή.

Μεαφόρµησητηνερώτηση2πουυπάρχεικάτωαπότοκείµενοκαθώςκαιτηνεικόνα2δηµιουργούµεστηντάξησχετικόπροβληµατισµόγιατοθεσµότηςδουλείαςκάνονταςδιακριτέςτιςδιαφορέςτηςσυγκεκριµένηςέννοιαςστιςαρχαίεςκοινωνίεςκαιστοσύγχρονοκόσµο.

Ηάσκηση2τουτετραδίουεργασιώνσεσυνδυασµόµετηνεικόνα1µπορείναδείξουντηδιαχρονικότητατωντρόπωνκαιτωνµέσωνµεταοποίαεκφράζονταιοιπολίτεςµιαςδηµοκρατικήςκοινωνίας.

Ηάσκηση3απότοτετράδιοεργασιώνπροτείνεταιναδουλευτείοµαδοσυνεργατικά.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιδιαβάζουντονπροοργανωτήυπάρχεικαθώςκαιτο1οπαράθεµα.Στησυνέχειακαλούνταιναεκφράσουνµιααξιολογικήκρίσηγιατονπολιτικό,σύµφωναµετιςπληροφορίεςπουάντλησαναπότηνπηγή,καιναεντοπίσουνσεαυτήφράσειςοιοποίεςτουςβοηθούννααπαντήσουνστην1ηερώτησητουβιβλίουτους.ΟδάσκαλοςµετηντεχνικήτηςαφήγησηςδίνεικάποιαπρόσθεταστοιχείασχετικάµετοπολίτευµατηςΑθήναςτηνεποχήτουΠερικλή.ΣχετικάµετηνκοινωνικήοργάνωσηχρησιµοποιείταιηπροηγούµενηγνώσητωνµαθητώνπουαφοράστηνκοινωνίατηςΣπάρτης.Γίνεταισχηµατικήαναπαράστασηστονπίνακαµετηµορφήπυραµίδας.Στησυνέχειαοιµαθητέςδιαβάζουντο2οπαράθεµακαισυµπληρώνουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών,αφούέχουνκατανοήσειταχαρακτηριστικάτηςτάξηςτωνµετοίκων,οιοποίοιαποτελούνκαιτηνκαινούριαέννοια.Μεαυτότοντρόποεπιτυγχάνεταικαιηδιάκρισητωνδιαφορώνστοντρόποοργάνωσηςτηςκοινωνίαςστιςδυοπόλεις-κράτητηςαρχαίαςΕλλάδας.

∆ιαθεµατικές δραστηριότητες

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,«µεταβολή-εξέλιξη».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταανάδειξηςπολιτιστικώνστοιχείωνδιαφορετικώνεποχώνπουπροκύπτουνµέσα

απότηνοργάνωσηκαιτηλειτουργίατωνκοινωνικώνδοµών.2.Σεζητήµαταµεταβολήςκαιεξέλιξηςτωνθεσµώνκαιτουπολιτεύµατοςκαθώςκαιτωντρόπων

µετουςοποίουςασκείταιηπολιτικήσεαλληλεπίδρασηµετηδιάστασητουχώρουκαιτουχρόνου.

Page 70: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατωνΜαθηµατικώνκαιτηςΑισθητικήςΑγωγήςκαιµεαφόρµησητηνάσκηση2απότοτετράδιοεργασιώνοιµαθητέςνακατασκευάσουνκλεψύδρααπόαπλάυλικάκαιστησυνέχειανατηχρησιµοποιήσουνγιατηχρονοµέτρησηκάποιωνδραστηριοτήτωντουςµέσαστηντάξη.Παράλληλαηχρονοµέτρησηµπορείναγίνεταικαιµετορολόιτουςγιαναπροβούνσεσυγκρίσειςανάµεσασταδύοδιαφορετικάµέσαµέτρησηςτουχρόνου.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.ΆσκησησχηµατικήςαναπαράστασηςτηςδοµήςτηςαθηναϊκήςκοινωνίαςσταχρόνιατουΠερικλή:Αθηναίοιπολίτες,µέτοικοι,δούλοι.

2.Άσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστηνεξέλιξητουπολιτισµούπουαναδεικνύεταιµέσααπότουςτρόπουςµέτρησηςτουχρόνουστοχθεςκαιτοσήµερα.

3.ΆσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστιςοµοιότητεςκαιτιςδιαφορέςπουµπορούνναεντοπιστούνανάµεσαστηντάξητωνµετοίκωντηςαρχαίαςΑθήναςκαιτουςοικονοµικούςµετανάστεςπουυπάρχουνσήµεραστηχώραµας.

∫∂º∞§∞π√ 22. ∏ ηıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ Î·È Ë Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ∞ıËÓ·›ˆÓ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαπληροφορηθούνγιατοντρόποζωήςτωνκατοίκωντηςαρχαίαςΑθήναςκαινατονσυγκρίνουν

µετοναντίστοιχοτηςΣπάρτηςκαιτοσηµερινό.ΝαγνωρίσουντηθέσητηςγυναίκαςστηνΑθήνατηςκλασικήςεποχήςκαινατησυγκρίνουνµετη

Σπαρτιάτισσακαιτησύγχρονηγυναίκα.ΝααντλήσουνπληροφορίεςγιατηνεκπαίδευσητωννέωνστηναρχαίαΑθήνα.

Πρόσθετα στοιχεία

ΗπόλητηςΑθήναςδενείχεχτιστείµεβάσηκάποιορυµοτοµικόσχέδιο,γι’αυτόοιδρόµοιήτανστενοί.Τασπίτιαήτανχτισµέναγύρωαπόµιαεσωτερικήαυλή.Περιλάµβανανχωριστάδιαµερίσµαταγιατουςάνδρες(ανδρωνίτες)καιτιςγυναίκες(γυναικωνίτες).Απλήήτανκαιηενδυµασία:οχιτώνας,πουτονφορούσανκατάσαρκα,καιτοιµάτιο,κάτισανπανωφόρι.Ταυποδήµατάτουςήταντασανδάλιαήπέδιλα,ταοποίαφορούσανστιςεπίσηµεςεκδηλώσεις.

ΛαµπρέςήτανοιδηµόσιεςγιορτέςτηςαρχαίαςΑθήνας.ΗπιοσηµαντικήήτανταΜεγάλαΠαναθήναια,πουτελούντανκάθε4χρόνιαπροςτιµήτηςΑθηνάς.ΟιεκδηλώσειςκορυφώνοντανµετηλαµπρήποµπήτηςµεταφοράςτουπέπλουτηςθεάςστηνΑκρόπολη.ΚάθεχρόνογιορτάζοντανταΜικράΠαναθήναια,ταΜεγάλαή«ενάστει»∆ιονύσιακαιταµικράή«κατ’αγρούς»∆ιονύσιαπροςτιµήτου∆ιονύσου.Κατάτα∆ιονύσιαπαρουσιάζοντανστοθέατρονέαδραµατικάέργα.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΣτηναρχαίαΑθήνα,πέντενέοικαιοκόσµοςτους,ΓιαλούρηςΆθας,εκδόσειςΠατάκη.2.Ηαρχαίαπόλη.ΗζωήστηνΑθήνακαιστηνΡώµη,ΚόννολυκαιΝτοτζ,µετάφρασηΛεβεντοπούλου

Μ,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα2002.3.Ιστορίεςκαιανέκδοτααπότοναρχαίοκόσµο,ΣακελλαρίουΧάρης,εκδόσειςΚαστανιώτη,

Αθήνα1991.4.ΜαθητήςστηναρχαίαΑθήνα,ΒαρλάµηςΓ.,εκδόσειςΩµέγα,Αθήνα1994.5.ΟΞεφτέρηςταξιδεύειστηναρχαίαΑθήνα,CD,παραγωγήs.i.em.6.OδηµόσιοςκαιιδιωτικόςβίοςτωναρχαίωνΕλλήνων,FlaceliereRobert,µετάφρασηΒανδώρος

Γερ.,εκδόσειςΠαπαδήµα.7.ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://culture.gr8.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://ime.gr

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Page 71: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Προτείνεται,επειδήτοπεριεχόµενοτηςενότηταςείναισχετικόµετηζωήκαιτιςσυνήθειεςτωνανθρώπων,οιµαθητές,παρατηρώνταςτοεικονογραφικόυλικόκαιδιαβάζονταςταπαραθέµατακαιτολεξιλόγιο,ναπροσπαθήσουννααντλήσουνπληροφορίεςχρησιµοποιώνταςπαράλληλακαιπροηγούµεναγνωστικάσχήµαταπουκατέχουν.Έτσιαξιοποιώνταςτιςπαραπάνωπηγέςµπορούννααπαντήσουνσεερωτήσειςτουτύπου:

-Τιεννοούµε,ότανλέµεκαθηµερινήζωή;-ΠώςνοµίζειςότιπερνούσαντιςελεύθερεςώρεςτουςοιΑθηναίοι;-Πώςήταντασπίτιατους;-Τιέτρωγαν;-ΤιείδουςσχολείαυπήρχανστηνΑθήνα;-Πότεπήγαινανταπαιδιάστοσχολείο;-ΠοιαήτανηβασικήεκπαίδευσητωνπαιδιώνστηνΑθήνα;Αφούοιµαθητέςαπαντήσουν,στησυνέχειαδιαβάζουντοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαι

προβαίνουνσεαυτοδιόρθωσηήσυµπληρώνουνκάποιαστοιχείαπουδενέχουνήδησυµπεριλάβει.Στοτέλοςγίνεταιηπαρουσίασητωναπαντήσεωνστηντάξηκαιακολουθείησύνθεσήτουςπουθαοδηγήσεικαιστησυνολικήσύνθεσητηςδιδακτικήςενότητας.

Στησυνέχειαοιµαθητέςµπορούνναπροβούνσεσυγκρίσεις:-ΗκαθηµερινήζωήτωνΑθηναίωνσεσχέσηµεεκείνητωνΣπαρτιατών.-ΗθέσητηςΑθηναίαςγυναίκαςσεσχέσηµεεκείνητηςΣπαρτιάτισσας(σεσυνδυασµόµετην

άσκηση2τουτετραδίουεργασιών).-ΗεκπαίδευσητωννέωντηςΑθήναςσεσχέσηµετηναγωγήτωννέωνστηΣπάρτη.Οισυγκρίσειςσταπαραπάνωθέµαταµπορούνναεπεκταθούνκαιστησηµερινήεποχή.Στησυνέχεια,καιανοχρόνοςτοεπιτρέπει,γίνεταιησυµπλήρωσητωνυπόλοιπωνασκήσεωνστο

τετράδιοεργασιών.∆ιαφορετικάσυµπληρώνονταιστοσπίτι.

Εναλλακτική προσέγγισηΠροτείνεταιναχρησιµοποιηθείυλικόαπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσακαθώςκαιτις

ηλεκτρονικέςδιευθύνσεις,απ’όπουοιµαθητέςµπορούννααντλήσουνάφθονεςκαιέγκυρεςπληροφορίεςσχετικάµετηνκαθηµερινήζωήκαιτηνεκπαίδευσητωναρχαίωνΑθηναίων.

Ηπαραπάνωδραστηριότηταµπορείναγίνεικαιµεχωρισµότηςτάξηςσεδύοοµάδες,πουηκαθεµίαθαπαρουσιάσειµετηµορφήσυνθετικήςεργασίαςτααντίστοιχαθέµατατηςενότητας:Καθηµερινήζωή-Εκπαίδευση.

Ηπαρουσίασηµπορείναέχεικαιστοιχείααναπαράστασηςπραγµατικώνκαταστάσεων,όπωςσυζητήσειςστηνΑγορά,διαλόγουςανάµεσασεµαθητέςκαιτογραµµατιστήτους,διαλόγουςανάµεσασεεµπόρουςκαιαγοραστέςκ.ά..

∆ιαθεµατικές δραστηριότητεςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,

«εξέλιξη-µεταβολή».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταεξέλιξηςστοιχείωνπολιτισµούπουεπηρεάζουντηνκαθηµερινότητατων

ανθρώπωνανάλογαµετηνκοινωνικήοµάδαστηνοποίαανήκουν.2.Σεζητήµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςσυνηθειώνκαιεθίµωνπουέχουντιςρίζεςτουςστην

ελληνικήαρχαιότητακαιστοιχείατουςεντοπίζονταικαισήµεραστιςαντίστοιχεςεκδηλώσειςτηςσύγχρονηςκοινωνίας.

ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςκαιµεπαράλληληαξιοποίησητου2ουπαραθέµατοςηκατασκευήαπότουςµαθητέςπαιχνιδιώνεκείνηςτηςεποχήςήπαιδικώναντικειµένωνµευλικάόπωςπλαστελίνη,πηλόκ.ά.Ηπαραπάνωδραστηριότηταµπορεί,ανητοποθεσίατουσχολείουτοεπιτρέπει,νασυνδυαστείµεεπίσκεψηστοΜουσείοτηςΑρχαίαςΑγοράςήδιαφορετικάοιµαθητέςµπορούνναπραγµατοποιήσουνµιαεικονικήεπίσκεψηµέσωτου

Page 72: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

διαδικτύου.ΕπιπλέονσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµπορείναγίνει

σύγκρισητωνπαιχνιδιώντηςαρχαιότηταςµετασύγχροναπαιχνίδια,αλλάκαιµεαυτάτωνγονέωνκαιτωνπαππούδωντωνµαθητών,απότουςοποίουςµπορούνναπάρουνσυνεντεύξειςγιατοντρόποµετονοποίοπερνούσανεκείνοιτονελεύθεροχρόνοτους.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηπαρατήρησηςκαιάντλησηςπληροφοριώνγιαταεπαγγέλµατατηςεποχής,όπωςπροκύπτουναπότηνεικονογράφησητωναγγείων.

1οαγγείο:αγγειοπλάστης,2οαγγείο:ψαράς-ιχθυοπώλης,3οαγγείο:κρεοπώλης2.Άσκησησυγκριτικήπουεξυπηρετείτηνανάδειξητωνδιαφορώνπουυπήρχανανάµεσαστην

ΣπαρτιάτισσακαιτηνΑθηναίαµεεπιπλέονστόχοτηδηµιουργίασυσχετισµώνµετησηµερινήγυναίκα.

3.Άσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστηδιαχρονικότητααλλάκαιτηνεξέλιξητωνστοιχείωνπολιτισµούµιαςεποχής,καθώςκαιτηναξιοποίησήτουςαπότιςνεότερεςγενιέςστηνοργάνωσηκαιτοντρόπολειτουργίαςτηςσύγχρονηςκοινωνίας.

∫∂º∞§∞π√ 23. √ «¯Ú˘Ûfi˜ ·ÈÒÓ·˜» Ù˘ Ù¤¯Ó˘∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαεντοπίσουντουςλόγουςγιατουςοποίουςηΑθήναέγινεσχολείοτηςΕλλάδας.Ναγνωρίσουντουςσηµαντικότερουςεκπροσώπουςτωνγραµµάτωντουχρυσούαιώνα.Νααντιληφθούντηδιαχρονικήαξίατουαρχαίουδράµατος.

Πρόσθετα στοιχείαΤαΠροπύλαιααποτελούσαντηνείσοδοπροςταιεράτηςΑκρόποληςκαιήτανέργοτουαρχιτέκτονα

Μνησικλή,πουχρησιµοποίησετοδωρικόρυθµόσεσυνδυασµόµετονιωνικό.ΣταδεξιάµαςβρίσκεταιοµικρόςναόςτηςΑθηνάςΝίκης,ιωνικούρυθµού.ΣτοψηλότεροσηµείοτηςΑκρόποληςείναιχτισµένοςοΠαρθενώνας,έργοτωναρχιτεκτόνωνΙκτίνουκαιΚαλλικράτη.Αποτελείτοτελειότεροδηµιούργηµατουδωρικούρυθµούµεστοιχείαιωνικούόπωςηζωφόρος.

Οιεργασίεςκατασκευήςδιήρκεσαν15χρόνια.ΤοµεγαλύτεροµέροςτουγλυπτούδιακόσµουτουβρίσκεταιστοΒρετανικόΜουσείο.ΣταβόρειατουΠαρθενώναείναιτοΕρέχθειο,ναόςαφιερωµένοςστους:ΑθηνάΠαλλάδα,Ποσειδώνα,ΕρεχθέακαιάλλεςτοπικέςθεότητεςτηςΑθήνας.Μαρµάρινεςκολόνεςµεµορφήνέωνγυναικών,οιγνωστέςΚαρυάτιδες,υποβάσταζαντοθριγκότουΕρεχθείου.ΟΦειδίαςυπήρξεδηµιουργόςτωνδύοχρυσελεφάντινωναγαλµάτωντου∆ίαστηνΟλυµπίακαιτηςΑθηνάςΠαρθένουστονΠαρθενώνα.∆εσώθηκεκανένααπόταέργατου,ταγνωρίζουµεµόνοαπόρωµαϊκάαντίγραφα.ΈναδείγµατηςτέχνηςτουδιακρίνουµεστηνανάγλυφηδιακόσµησητουΠαρθενώνα,όπουεργάστηκεοίδιοςκαιοιµαθητέςτου.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.φωτογραφίες,διαφάνειες(slides)απότοµουσείοτηςΑκρόπολης

Page 73: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

2.σχέδιο-κάτοψητηςΑκρόπολης(τουΙ.Τραυλού,ΙστορίατουελληνικούΈθνουςτηςΕκδοτικήςΑθηνών,Γ2,σελ.281)3.Ακρόπολη,CD,παραγωγήεκδόσεωνΛιβάνη4.Αθήνα«χρυσόςαιώνας»,CD,παραγωγή∆ηµοσιογραφικόςΟργανισµόςΛαµπράκη,Αθήνα,

19985.Ηµαρµαρένιακόρηκλαίει,ΣκανδάληΧρήστου,ΕκδόσειςΚέδρος,Αθήνα,19956.ΠερπατώνταςστηνΕλλάδαανακαλύπτειςτηνΑθήνα,ΓανώσηΆντα,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα

19927.Ακρόπολη,Μιχ.Ανδρόνικου,ΕκδοτικήΑθηνών8.ΦεγγάριστηνΑκρόπολη,Τ.Γκρίτση-Μιλλιέξ,εκδόσειςΚαστανιώτη,Αθήνα,19919.ΜουσειοσυσκευέςΜουσείουΑκρόποληςα.«ΠάµεστηνΑκρόπολη»,β.«Έναςαρχαίοςναός»10.ΕκπαιδευτικάπρογράµµαταΜουσείουΑκρόποληςα.«ΜιαµέραστηνΑκρόπολη,αναζητώνταςτηθεάΑθηνά»,β.«ΠάµεστηνΑκρόπολη»,γ.«Πάµε

στονπερίπατοτηςΑκρόπολης»11.ΕκπαιδευτικάπρογράµµαταΚέντρουΜελετώνΑκρόπολης«ΟιθεοίτουΟλύµπουστηζωφόρο

τουΠαρθενώνα»

Προτάσεις για τη διδασκαλία Προτείνεται,επειδήτοµάθηµαείναισχετικόµετηντέχνητηςκλασικήςεποχής,ναχρησιµοποιήσει

οδάσκαλοςφωτογραφίεςήδιαφάνειεςαπότοµουσείοτηςΑκρόπολης,παράλληλαµετοσχέδιο-κάτοψητηςΑκρόποληςτουΙ.Τραυλού(βλ.προτεινόµεναεποπτ.µέσα).Στηναρχήοιµαθητέςθαπαρατηρήσουντοσχέδιοκαιθασχηµατίσουνοπτικήαντίληψητουχώρου.Αµέσωςµετάµπορείναπροβάλειδιαφάνειεςήναδείξειεικόνεςτουκάθεναούχωριστά.Συγχρόνωςµεκατάλληλεςερωτήσειςέχειτηδυνατότηταναανασύρειαπότηµνήµητωνµαθητώντιςπροηγούµενεςγνώσειςτουςσχετικάµετηναρχαϊκήτέχνη(αρχιτεκτονικοίρυθµοί,κούροι–κόρες).Στησυνέχειαθέτειπιοεξειδικευµένεςερωτήσειςκαικάνειπιολεπτέςπαρατηρήσειςγιατοκάθεµνηµείοξεχωριστάπ.χ.γιατονΠαρθενώναότιείναιτολαµπρότεροδείγµαδωρικούρυθµούµειωνικάόµωςστοιχείαόπωςηζωφόρος(αντίγιατρίγλυφακαιµετόπες),καθώςεπίσηςότιδενυπάρχειευθείαγραµµήαλλάεπικρατείπαντούηκαµπύλη.ΤηνίδιαµεθοδολογίαακολουθείκαιγιατηγλυπτικήπροβάλλονταςεικόνεςτωνΚαρυάτιδων,τµήµατηςζωφόρουτουΠαρθενώνακαιαναπαράστασητουχρυσελεφάντινουαγάλµατοςτηςθεάςΑθηνάς,παράλληλαµετιςεικόνες2,3και4τουσχολικούβιβλίου.Κατόπινοιµαθητέςασχολούνταιµετην1ηεργασίατουτετραδίουτουςκαιβρίσκουντιςοµοιότητεςκαιτιςδιαφορέςτωνδύοαγαλµάτων,έτσιτουςδίνεταιηευκαιρίανααξιολογήσουντιςπαλιέςκαιτιςκαινούριεςγνώσειςτους.Κατόπινδιαβάζουντο1οπαράθεµατουβιβλίουτουςκαισυζητούνµετοδάσκαλότουςγιαταµάρµαρατηςΑκρόπολης,πουαπέσπασεαυθαίρεταολόρδοςΈλγιν,καιεκτίθενταιστοΒρετανικόΜουσείοτουΛονδίνου.ΚαλόείναιναγίνειεπίσηςαναφοράκαιστιςπροσπάθειεςπουέχεικαταβάλειτοΥπουργείοΠολιτισµούγιατηνεπιστροφήτουςστηνΕλλάδα.Ακόµηµεαφορµήτη2ηερώτησητουβιβλίουείναιδυνατόναγίνεισύνδεσηκαιµετηντοπικήιστορία.Οιµαθητές,εφόσονυπάρχειακρόποληστοντόποόπουκατοικούν,µπορούννατηνεπισκεφθούν,νασυλλέξουνστοιχείαγι’αυτήν,ναβγάλουνφωτογραφίεςκαιναπαρουσιάσουνστηντάξητουςήστοτέλοςτηςσχολικήςχρονιάςτιςεργασίεςτους.Σταπλαίσιατωνεκπαιδευτικώνεπισκέψεωνκαι,αφούέχειπροηγηθείηδιδασκαλίατουκεφαλαίου,προτείνεταιοιµαθητέςτης∆9τάξηςτωνσχολείωντηςΑττικήςναεπισκεφθούντηνΑκρόποληήτοΑρχαιολογικόΜουσείοτηςΑθήνας.Αντίστοιχαοιµαθητέςτης∆΄τάξηςτωνάλλωνπεριοχώντηςΕλλάδαςέχουντηδυνατότηταναεπισκεφθούντουςαρχαιολογικούςχώρουςκαιταµουσείατηςπεριοχήςτους.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οιµαθητέςπηγαίνουνστοεργαστήριτηςπληροφορικήςκαιχρησιµοποιούντιςεξήςηλεκτρονικέςδιευθύνσεις:α)τουΥπουργείουπολιτισµούhtpp://culture.grκαιβ)htpp.://www.UK.Digiserve.

Page 74: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

com/mentor/marmara/(γιαταµάρµαρατουΠαρθενώνα).Αντλούνυλικόσχετικόµε:α)ταµνηµείατηςΑκρόποληςτωνΑθηνώνκαιτουςδηµιουργούςτουςκαιβ)ταµάρµαρατουΠαρθενώναπουβρίσκονταιστοΒρετανικόΜουσείοτουΛονδίνου.Στησυνέχεια,αφούσυγκεντρώσουντιςπληροφορίεςκαιτιςεικόνεςπουχρειάζονταιπαράλληλαµετοσχολικόβιβλίο,εργάζονταιοµαδοσυνεργατικά.Κατόπινοιοµάδεςπαρουσιάζουντιςπαρακάτωπροτεινόµενεςεργασίες:1)Η1ηοµάδαγιατηνΑκρόποληγενικάκαιτουςδηµιουργούςτωνέργωνλαµβάνονταςυπόψηεκτόςτωνάλλωντην1ηεικόνακαιτο2οπαράθεµατουσχολικούβιβλίου.2)Η2ηοµάδαγιαταΠροπύλαιακαιτοναότηςΑθηνάςΝίκης.3)Η3ηγιατοΕρέχθειοκαιτιςΚαρυάτιδεςσεσυνδυασµόµετο1οπαράθεµακαιτην2ηεικόνατουβιβλίου.4)Η4ηοµάδαγιατονΠαρθενώναωςµοναδικόέργοαρχιτεκτονικήςκαι5)η5ηοµάδαγιατοχρυσελεφάντινοάγαλµατηςΑθηνάςκαιταγλυπτάτουΠαρθενώναπαράλληλαµετιςεικόνες3και4καιτοαφηγηµατικόκείµενοτουβιβλίου.Τηνπαρουσίασηµπορούνναπαρακολουθήσουνκαιοιµαθητέςτηςτρίτηςτάξης.ΣχηµατίζονταςπλέονµίαπρώτηαντίληψητηςκλασικήςτέχνηςοιµαθητέςέχουντηδυνατότητανασυζητήσουντουςλόγουςγιατουςοποίουςταέργατηςΑκρόποληςθεωρούνταιµοναδικάκαιαξεπέραστα.Οδάσκαλοςπαράλληλαµπορείναξεκινήσεικαιτοσχέδιοεργασίας«ΗΑκρόπολη»(βλ.Οδηγίεςγιατοσχέδιοεργασίας).

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες:«πολιτισµός»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Στησυσχέτισητηςοικονοµικήςευµάρειαςµετηνκαλλιτεχνικήδηµιουργίακαιτηνπολιτισµικήάνθησηγενικότερα.

2.Σεθέµαταπουαφορούντηδιαχρονικότητατηςελληνικήςκλασικήςτέχνης.3.Σεζητήµαταπολιτιστικήςκληρονοµιάςκαιαξιοποίησηςτωναρχαιολογικώνµνηµείωντου

τόπουµας.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητές

χωρισµένοισεοµάδεςεργασίας:α)νακατασκευάσουνέναάγαλµαχρησιµοποιώνταςδιάφοραυλικάόπωςάσπροπηλό,πλαστελίνη,χαρτίκ.α.β)νασχεδιάσουνήναζωγραφίσουνκάποιοάγαλµαήαγγείοκαιγ)νασυζητήσουνγιαταχρώµαταπουχρησιµοποιούσαντότεγιατιςανάγλυφεςπαραστάσεις,αφούπροηγουµένωςπαρατηρήσουντοτµήµατηςζωφόρουτουΠαρθενώνααπότοβιβλίοτους.Στησυνέχειαναχρωµατίσουνανάλογακοµµάτιααπότηζωφόροήτιςµετόπεςπουθατουςδοθούνσεφωτοτυπίες.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησησύγκρισηςδύοαγαλµάτωνδιαφορετικώνεποχών:αρχαϊκής-κλασικής,πουστοχεύειστηνανάδειξηοµοιοτήτωνκαιδιαφορών.

Οµοιότητες:α)Καιταδύοαγάλµαταδείχνουνδύονέουςάνδρες,β)Καιοιδύοάνδρεςείναιγυµνοί.

∆ιαφορές:Κούρος:α)Στέκεταικοιτάζονταςµπροστά.β)Πατάεισταθεράκαιµεταδύοπέλµατατωνποδιών.γ)Ταχέριατουακουµπούνστουςµηρούςκαιταδάχτυλάτουείναισφιγµένασεγροθιές.δ)Στοπρόσωπότουδιαγράφεταιένααχνόχαµόγελο,το«αρχαϊκόµειδίαµα».

∆ορυφόρος:α)Λεπτοµερήςαπόδοσητωνµερώντουσώµατος.β)Ιδανικέςσωµατικέςαναλογίες.γ)Ισορροπίακινήσεων.δ)Τοβάροςτουσώµατοςπέφτειστοένασκέλος,ενώτοάλλολυγίζειστογόνατο.

3α.Άσκησηµεδύοσκέληστηνοποίακαλούνταιοιµαθητές:α)ναεντοπίσουνµέσααπότοπαράθεµαταεπαγγέλµαταπουυπήρχανστηναρχαίαΑθήνακαιβ)ναδιακρίνουνποιααπόαυτάεπιβιώνουνστιςµέρεςµας.

3β.Άσκησηανοικτούτύπουπουστηρίζεταιστηδηµιουργικήφαντασίατωνµαθητών.

∫∂º∞§∞π√ 24. ∏ ∞ı‹Ó· Á›ÓÂÙ·È «Û¯ÔÏÂ›Ô Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜»∆ιδακτικοί στόχοι

Page 75: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντααντιπροσωπευτικότεραδείγµατατηςαρχιτεκτονικής,τηςγλυπτικήςκαιτης

αγγειοπλαστικήςτηςεξεταζόµενηςεποχής.Νασχηµατίσουνµίαπρώτηαντίληψητηςέννοιαςτουκλασικού.Νακατανοήσουντουςλόγουςγιατουςοποίουςτακλασικάέργαπροκαλούντονπαγκόσµιο

θαυµασµόµέχρισήµερα.Νασυγκρίνουνταέργατηςκλασικήςεποχήςµεαντίστοιχαέργαπρογενέστερωνεποχών.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟιπληροφορίεςµαςγιατοΣωκράτηπροέρχονταιαπότουςµαθητέςτου,ΠλάτωνακαιΞενοφώντα.Οίδιοςπεριφερότανστουςδηµόσιουςχώρους,όπουσυζητούσειδιαίτεραµενέους,προσπαθώνταςνατουςκάνεινασυνειδητοποιήσουντηνάγνοιάτους.Στόχοςτουήτανηηθικήαναµόρφωσητουανθρώπου.

ΟιΑλεξανδρινοίφιλόλογοιέδωσανστοέργοτουΗροδότουτοντίτλο«ΗροδότουΜούσαι»καιτοχώρισανσε9βιβλία.ΕκτόςαπότοιστορικόυλικόοΗρόδοτοςκαταχωρίζειπληθώραγεωγραφικώνκαιεθνολογικώνπληροφοριών,καθώςεπίσηςνουβέλεςκαιανέκδοτα.ΤοέργοτουΘουκυδίδηκαλύπτειτηνιστορίατουΠελοποννησιακούπολέµουαπότο431-411π.Χ.Ταγεγονόταµετάτο411εξιστορείοΞενοφώνταςστα«Ελληνικά»του.ΟΘουκυδίδηςακολούθησεαυστηράεπιστηµονικήµέθοδοστησυγγραφήτουκαιπαρουσίασεταγεγονόταµεαντικειµενικότρόπο.

ΗδραµατικήποίησηάκµασεστηνΑθήνατον5οαι.καιδιακρίνεταισε:τραγωδία,κωµωδίακαισατυρικόδράµα.ΟικορυφαίοιεκπρόσωποιτηςτραγωδίαςΑισχύλος,ΣοφοκλήςκαιΕυριπίδηςέζησανκαιµεγαλούργησανστηνΑθήνα.ΗκωµωδίατότεείχεπολιτικόχαρακτήρακαιοσηµαντικότεροςεκπρόσωπόςτηςήτανοΑριστοφάνης.Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.Ταπέτρινακαθίσµατα,ΚοντολέωνΜάνος,ΕκδόσειςΠατάκη,Αθήνα,2001.2.Λυσιστράτη,CD,παραγωγήGrafoA.E.3.Σωκράτης-οΜεγάλος∆άσκαλος,ΚοντράρουΕλ.,ΕκδόσειςΜόκαςΕ.-Μορφωτική,Αθήνα,

1993.Προτάσεις για τη διδασκαλία

Μπορείνααξιοποιηθείοτίτλοςτουκεφαλαίουκαιοπροοργανωτήςσεσυνδυασµόµετοπροηγούµενοµάθηµα:ο«χρυσόςαιώναςτηςτέχνης»καιολόκληρητηνενότηταπουαναφέρεταιστοχρυσόαιώνα,προκειµένουναεκφράσουνοιµαθητέςτιςαπόψειςτουςγιατηνπνευµατικήκαικαλλιτεχνικήανάπτυξητηςΑθήναςσταχρόνιατουΠερικλή.Έτσιανακαλούνστηµνήµητουςκαιπροηγούµενεςγνώσεις,αλλάταυτόχρονααναπτύσσουνκαιτηνκριτικήτουςσκέψη.

Στησυνέχειαµεµίαπρώτηανάγνωσητουαφηγηµατικούκειµένουτουβιβλίουοιµαθητέςµπορούνναδιακρίνουνταδύοθέµατατηςενότηταςπουανάγονταιστησφαίρατουπολιτισµού:-ταγράµµατακαιτουςεκπροσώπουςτουςκαι-τοθέατροκαιταείδητωνθεατρικώνέργων.Αφούδιαβάσουντιςτρειςπρώτεςπαραγράφους,υπογραµµίζουνστοβιβλίοτουςτακύριαονόµατακαιτιςιδιότητέςτουςπ.χ.Σωκράτης:φιλόσοφος,Ηρόδοτος:πατέραςτηςιστορίας,Θουκυδίδης:ιστορικός.ΣυγχρόνωςδιαβάζουνταδύοπαραθέµαταπουαναφέρονταιστοΣωκράτηκαιτοΘουκυδίδη,1και3,καιπαρατηρούντιςδύοπρώτεςεικόνες.Κατόπινµπορούννααπαντήσουνσεερωτήσειςόπως:

-ΓιατίηΑθήναέµοιαζεµεσχολείο;-ΠοιοςήτανοΣωκράτηςκαιτιδίδασκε;-Ποιοιέγραψανιστορίακαιποιαγεγονόταεξιστόρησαν;Ύστεραδιαβάζουντηντελευταίαπαράγραφοτουκεφαλαίουκαθώςκαιτο2οπαράθεµα,ενώ

παρατηρούνπροσεκτικάτιςδύοεικόνεςπουέχουνσχέσηµετοθέατρο,1και3,καιυπογραµµίζουνστοβιβλίοτουςταείδητωνθεατρικώνέργωνκαιτουςεκπροσώπουςτους.Μεευκολίαπλέονµπορούννααπαντήσουνσεερωτήσειςόπως:

-ΠώςκατασκεύασανοιαρχαίοιΈλληνεςταπρώταθέατρα;

Page 76: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

-Τιείδουςθεατρικάέργαπαίζονταν;-Ποιοιέγραψανθεατρικάέργα;OλοκληρώνονταςτοµάθηµαοιµαθητέςσυνοψίζουντουςλόγουςγιατουςοποίουςηΑθήναέγινε

τοσχολείοτηςΕλλάδας.Τοµάθηµααυτόπροσφέρεταιγιαναγίνειαναφοράκαιστηντοπικήιστορία,εφόσονυπάρχειαρχαίοθέατροστοντόποόπουκατοικούνοιµαθητές.Στηνπερίπτωσηαυτήµπορούννασυλλέξουνπληροφορίεςκαιεικονιστικόυλικόκαινατοπαρουσιάσουνστηντάξη.Εναλλακτική προσέγγιση

Οιµαθητέςδιαβάζουνσιωπηράτοαφηγηµατικόκείµενοτηςενότητας,τολεξιλόγιοκαιτατρίαπαραθέµατα,παρατηρούνεπίσηςπροσεκτικάτοεικονογραφικόυλικό.Αµέσωςµετάχωρίζονταισεδύοοµάδεςεργασίαςκαιαναλαµβάνουνναµελετήσουνηπρώτηοµάδα:ταγράµµατακαιτουςεκπροσώπουςτουςκαιηδεύτερητοθέατρο,ταείδητωνθεατρικώνέργωνκαιτουςδηµιουργούςτους.Παράλληλασυµπληρώνουνκαιτιςασκήσειςστοτετράδιοεργασιώνωςεξής:ηπρώτηοµάδατην1ηκαιτη2ηάσκησηεκτόςαπότην3ηστήληκαιηδεύτερηοµάδατηντρίτηστήλητης2ηςεργασίαςκαιτην4ηάσκηση.Ητρίτηάσκησησυµπληρώνεταικαιαπότιςδύοοµάδες.

Στησυνέχειαοιοµάδεςαυτοαξιολογούντιςαπαντήσειςτους,τιςδιορθώνουνκαιπαρουσιάζουνστηντάξητααποτελέσµατατηςµελέτηςτους.Στοτέλος,αφούοιµαθητέςανακαλέσουνστηµνήµητουςκαιτοπεριεχόµενοτηςπροηγούµενηςενότητας,µπορείναδιεξαχθείµίαεποικοδοµητικήσυζήτησηστηντάξηµέσααπότηνοποίαθααναδειχθούνοιλόγοιπουκαθιέρωσαντηνΑθήναωςπνευµατικόκαικαλλιτεχνικόκέντροµεπανελλήνιαακτινοβολία.∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Στηγέννησηκαιεξέλιξητηςιστοριογραφίαςκαιτουδράµατος.2.Στηνεπικαιρότητακαιδιαχρονικήαξίατουαρχαίουθεάτρου.3.Στοντρόποπαρουσίασηςέργωντουαρχαίουδραµατολογίουσήµερα.ΣεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςπροτείνεταιοιµαθητές,αφού

παρατηρήσουντην3ηεικόνατουβιβλίουτουςπουδείχνειπροσωπείατραγωδίαςκαικωµωδίας,νακατασκευάσουνµάσκεςχρησιµοποιώνταςδιάφοραυλικάόπως:πηλό,χαρτί,µπαλόνια,εφηµερίδεςκ.α..

Προτείνεταιακόµηοδάσκαλοςναδιαβάσειστηντάξηαποσπάσµατααπόκάποιατραγωδίαήκωµωδίαπουθαεπιλέξειοίδιος.Στησυνέχεια,ναχωρίσειτουςµαθητέςσεοµάδεςκαινασυζητήσειµαζίτουςτοντρόποµετονοποίοπαίζοντανταδράµαταστηναρχαιότητα.Οιµαθητικέςοµάδεςµπορούνναπαρουσιάσουνµεδραµατοποίησηήµεελεύθερηµουσικοκινητικήδιάφοραθέµαταακόµηκαιµύθουςωςτραγωδίαήκωµωδία.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.AνοικτούτύπουάσκησησεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας:φιλόζωος,φιλοµαθής,φιλέλληναςκ.ά..

2.Άσκησηδιάκρισηςκαικατάταξηςτωνεκπροσώπωντωνγραµµάτωνστηνκατάλληληστήλη.Φιλοσοφία:ΣωκράτηςΙστορία:Ηρόδοτος,Θουκυδίδης,Θέατρο:Αισχύλος,Σοφοκλής,Ευριπίδης,Αριστοφάνης.3.ΑνοικτούτύπουάσκησηµεαναφορέςστηνκοινωνικήπολιτικήτηςαρχαίαςΑθήναςκαιτης

Ελλάδαςτουσήµερα.4.Άσκησησύνθεσηςκειµένουµελέξειςκλειδιά,τοοποίοαποτελείσυνοπτικήεπισκόπησητου

µαθήµατος.ΟιαρχαίοιΈλληνεςδιάλεξανχώρουςκοντάσελόφους.Τουςλόφουςαργότερατουςέσκαψαν

καιέβαλανπέτρινακαθίσµατα.Έτσιπαρακολουθούσανπαραστάσειςπουήτανάλλοτετραγωδίεςκαιάλλοτεκωµωδίες.

Page 77: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΧΕ∆ΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣΕννοιολογική ανάπτυξη του θέµατος (εννοιολογικός χάρτης)

Οδηγίες για το σχέδιο εργασίαςΤοσχέδιοεργασίας«ΗΑκρόπολη»,παρουσιάζεταιτόσοσεεννοιολογικόχάρτηόσοκαικάθετα

ανεπτυγµένο.Μεβάσητηνεννοιολογικήανάλυσητουθέµατοςδιαµορφώθηκανοιστόχοικαιοιδραστηριότητεςτωνµαθητών.Ταυτόχροναπροτείνονταικαιοιδιακλαδικέςδιασυνδέσεις,δηλαδήηδιασύνδεσηηοποίακρίνεταιαπαραίτητηµεταγνωστικάαντικείµενατης∆’τάξης.

Τοσχέδιοεργασίαςπροτείνεταιναεπεξεργαστείκυρίωςαπόοµάδεςεργασίας.ΟδάσκαλοςστοαντίστοιχοκεφάλαιοόπουπαρουσιάζεταιηΑκρόπολη(«Οχρυσόςαιώναςτης

τέχνης»),συζητάµετιςοµάδεςτονπροτεινόµενοεννοιολογικόχάρτηχωρίςνατονπαρουσιάσειολοκληρωµένο.Προτείνεταιητµηµατικήπαρουσίασητουήκαισυµπλήρωσήτουαπόκοινούµετουςµαθητές.Εναλλακτικάµπορείναξεκινήσειτηνπαρουσίασητουσχεδίουεργασίας,ότανολοκληρωθείηενότητα.Θεµιτόθαήτανηκάθεοµάδανααναλάβειέναντοµέατονόποιοθααναπτύξειαναλυτικάκαιθαπαρουσιάσειτααποτελέσµατάτηςεργασίαςτηςστηντάξη.Οιδραστηριότητεςπουπεριλαµβάνονταιείναικαθαράπροτεινόµενες.Οδάσκαλοςµπορεί(καιθαπρέπει)ναπροσαρµόσειτόσοτουςστόχουςόσοκαιτιςδραστηριότητεςστοµαθησιακόεπίπεδοτηςτάξης.Μπορείεπίσηςναεπιλέξειποιεςαπότιςδιαστάσειςτουθέµατοςείναιεφικτόνααναπτυχθούν.

Προτεινόµενο συνοδευτικό υλικόΒιβλία1.ΗΑρχαίαΠόλη,ΗζωήστηνΑθήνακαιστηΡώµη.Εκδ.Πατάκης2.ΣτηνΑρχαίαΑθήνα,Πέντενέοικαιοκόσµοςτους.ΓιαλούρηΆθα,Εκδ.Πατάκης3.Ακρόπολη–Ελλάδα–ΦωςΆλκηστις,Εκδ.ΕλληνικάΓράµµατα4.∆ιαδροµέςστηνΙστορία,ΑρχαίαΑθήνα.Εκδ.Ερευνητές,ΕλένηΣβορώνου5.ΣτηνΑθήνατουΠερικλή,εκδοτικήΑθηνών6.Ακρόπολη,ΕκδοτικήΑθηνών,Μιχ.Ανρόνικος

Page 78: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού
Page 79: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού
Page 80: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

7.ΕθνικόΜουσείο,ΕκδοτικήΑθηνών8.Ιστορίεςκαιανέκδοτααπότοναρχαίοκόσµο,ΧάρηςΣακελλαρίου,εκδ.Καστανιώτη,Αθήνα

1991,Α’έκδοση(3κεφ)9.Τοτεσσεραφύλλι,ΖωήΒαλάση,Εκδ.Κέδρος10.ΟδηµόσιοςκαιοιδιωτικόςβίοςτωναρχαίωνΕλλήνων,RobertFlaceriere,µετάφρασηΓερας.

Βανδώρου,Εκδ.Παπαδήµα11.ΠερπατώνταςστηνΕλλάδαανακαλύπτειςτηνΑθήνα,ΓανώσηΆννα,εκδ.Πατάκης,Αθήνα,

1992,εκδ1η.(3–4κεφ.)12.Ηµαρµαρένιακόρηκλαίει,ΧρήστοςΣκανδάλης,Εκδ.Κέδρος,Αθήνα,1995Γ’έκδοση(4

–σχέδιο)13.ΣταχρόνιατουΠερικλή(Α’τόµος),ΤσουκαλάςΓεώργιος,εκδ.Άγκυρα,Αθήνα1995,Β’

έκδοση(4–5κεφσχέδιο)14.ΠόληΜαγική,Κάντζολα–ΣαµπατάκουΒεατρίκη,εκδ.Πατάκης,Αθήνα1995,∆’έκδοση(4

–5κεφ)15.ΜαθητήςστηνΑρχαίαΑθήνα,ΒαρλάµηςΓεώργιος,εκδ.Ωµέγα,Αθήνα1994,Α΄έκδοση(3

κεφ)16.ΙστορίεςγύρωαπότηνΑκρόπολη,ΜαξίµουΠηνελόπη,εκδ.Μίνωας,Αθήνα1995,Α’έκδοση17.ΦεγγάριστηνΑκρόπολη,Γρκίτση–ΜιλλιέξΤατιάνα,εκδ.Καστανιώτη,Αθήνα1991,Α’έκδοση

(4κεφσχέδιο)

Εκπαιδευτικό λογισµικό (CDs): ΟΞεφτέρηςταξιδεύειστηνΑρχαίαΑθήνα,Παραγωγή:Περιπέτειεςστιςαρχαίεςχώρες,Παραγωγή:Αθήνα–ΧρυσόςΑιώνας,Παραγωγή∆ηµοσιογραφικόςΟργανισµόςΛαµπράκη,Αθήνα,1998Ακρόπολη,ΠαραγωγήΛιβάνηΛυσιστράτη,παραγωγήGrafoA.E.

Χρήσιµες ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

Υπουργείοπολιτισµού:htpp://culture.gr(ΗεπιστροφήτωνµαρµάρωντουΠαρθενώνα)(Μουσεία,ΜνηµείακαιΑρχαιολογικοίΧώροιτηςΕλλάδας-Εκπαιδευτικάπρογράµµατα)http://www.uk.digiserve.com/mentor/marmara/(ΓιαταµάρµαρατουΠαρθενώνα)http://ysma.culture.gr/(ΤαέργαστηνΑκρόπολη)ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού:www.ime.gr

Προτεινόµενα εκπαιδευτικά προγράµµατα:ΜουσείοΑκρόπολης:«ΜιαµέραστηνΑκρόποληαναζητώνταςτηθεάΑθηνά»,«ΠάµεστηνΑκρόπολη»και«Πάµεστο

περίπατοτηςΑκρόπολης»ΕθνικόΑρχαιολογικόΜουσείο:«ΤοχαµόγελοτουΚούρου»KέντροMελετώνAκρόπολης:«OιθεοίτουΟλύµπουστηZωοφόροτουΠαρθενώνος»

Προτεινόµενο εκπαιδευτικό υλικό - µουσειοσυσκευές:ΜουσείοΑκρόπολης:«ΠάµεστηνΑκρόπολη»,«Έναςαρχαίοςναός»

√ ÂÏÔÔÓÓËÛÈ·Îfi˜ fiÏÂÌÔ˜

A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Page 81: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Στηφάσηαυτήθεωρήθηκεχρήσιµοναπαρατεθούνστοιχείασχετικάµετοείδοςτωνγεγονότωνπουκαλείταιοδιδάσκωνναπαρουσιάσειστουςµαθητέςτου.

ΙδιαίτεραηενότητατουΠελοποννησιακούπολέµου(431-404π.Χ.)καιτουΒοιωτικούκαιΚορινθιακού(395-386π.Χ.)αποτελούνπαραλλαγέςενόςπολέµου.Oιδύοιστορικοί,ΘουκυδίδηςκαιΞενοφώντας,ασχολούνταικυρίωςµεστρατιωτικάγεγονότα.Οπρώτοςεξιστορείταγεγονόταωςτο411π.Χ.,έτοςαπότοοποίοαρχίζειοΞενοφώντας,γιανατελειώσειτηναφήγησήτουµετηµάχητηςΜαντίνειας(362π.Χ.).Χαρακτηριστικήείναιηακροτελεύτιαφράσητου:«Καιεγώτελειώνωεδώτηνεξιστόρηση.Γιαταυπόλοιπαίσωςφροντίσεικάποιοςάλλος»(Ξεν.,Ελλ.,7.5.27).Κρίνεταιωςεκτούτου,σκόπιµοναπαρατεθούνκάποιαστοιχείαπουθαφωτίσουνπερισσότεροτηναρνητικήαυτήπλευράτουανθρώπουστηνιστορικήτουδιαδροµή.

Εµφύλιοςπόλεµος:Οπόλεµοςείναιεµφύλιοςµετιςιδιότητέςτουκαιτιςαναπότρεπτεςσυνέπειέςτου.ΟΘουκυδίδης,µετηνοξύνοιαπουτονδιακρίνεικαιτηνεµπειρίαπουδιαθέτει,µαςδίνειταχαρακτηριστικάτου(Θουκ.,3.82).

Τεχνικές-Τεχνάσµατα:Στονπόλεµοδοκιµάζονταινέεςτεχνικέςκαιεπινοούνταιτεχνάσµατα.Οαγώναςγιατηνεπικράτησησυσπειρώνειτιςπνευµατικέςκαιψυχικέςδυνάµειςτουανθρώπου.«ΗπαραδοσιακήυπεροχήτωνΑθηναίωνστηθάλασσαβασιζότανώςτώραστηναποκτηµένηαπότηνπολύχρονηπείραδεξιοτεχνίατουςνακάνουντόσογρήγορουςελιγµούς,ώστενακαταλαµβάνουν«εκτόςάµυνας»ταεχθρικάπλοίακαιναταεµβολίζουναπόταπλευράπρινπρολάβουνναστραφούν.Οιελιγµοίαυτοίαπαιτούσανχώροκαιπλοίαφτιαγµέναέτσι,ώστεναείναιγρήγορα,δηλαδήελαφρά.ΤώραόµωςείχεεπινοηθείστηνΚόρινθοκαιτελειοποιηθείστιςΣυρακούσεςέναςνέοςτύποςπλοίουµεενισχυµένηπλώρη,πουφυσικάδεσυνέφερεναεµβολιστείαπότηνπλώρη,αλλάήτανασύγκριταυπέρτερο,ανσυνέβαινεναγίνειησύγκρουσηπλώρηµεπλώρη.Ταπλοίααυτάήτανφτιαγµέναγιαναχρησιµοποιούνταισεπεριορισµένοσχετικάχώρο,όπωςήταντολιµάνιτωνΣυρακουσών,όπουοεχθρόςδεθαµπορούσενακάνειελιγµούς,κιήτανεπίσηςαρκετάµεγάλαπλοία,ώστεναµεταφέρουνσηµαντικόαριθµότοξοτώνκαισφενδονητών».J.H.Finley,Θουκυδίδης,µετ.Τ.Κουκουλιού,εκδ.Παπαδήµα,Αθήνα,1983,σελ.242-243.

Τααντίποινα:Μετηνέννοιατουπολέµουείναισυναρτηµένακαιτααντίποινασταοποίαπροσφεύγεικάποιος,γιαναανταποδώσειτοκακόπουτουέγινε.Είναιδηλαδήµιαµορφήαντεκδίκησης.ΤαδύοπρώταέτητουΠελοποννησιακούπολέµουοιΣπαρτιάτεςκαταστρέφουντηνΑττικήµετοπεζικό,ενώοιΑθηναίοιανταποδίδουνταίσαµετοστόλο,λεηλατώνταςταπαράλιατηςΛακωνίας.

Τοφιλειρηνικόκίνηµα:Αντίθεταµετηφιλοπόλεµηδιάθεσηπουδιακατέχειτουςανθρώπουςτηςεποχήςτωνεµφυλίωνπολέµων,στηνΑθήναπαρατηρείταιµιαέντονηφιλειρηνικήκίνηση,στηνοποία,εκτόςαπότοναπλόλαό,πουυφίσταταιταδεινάτωνανελέητωνσυγκρούσεων,µετέχουνάνθρωποιτουπνεύµατος,όπωςοΑριστοφάνηςκαιοΕυριπίδης.

Ορόλοςτουηγέτη:ΣτηνΑθήνακυριαρχείηπροσωπικότητατουΠερικλή.ΟΠερικλήςείχετηδύναµηνακατευθύνει,υπότηνιδιότητάτουωςαιρετούστρατηγού,τηνπολιτικήτηςΑθήναςεπίσειράετών.Αποδέχτηκετηνανάγκητουπολέµου,τηνέκβασητουοποίουπροέβλεπενικηφόραγιατηνΑθήνα.ΑναγνωρίζονταςτηνυπεροχήτωνΠελοποννησίων,δενέβγαλετοστρατότουναδώσειµάχηεκπαρατάξεως.Μετονταχύτατοστόλοανταπέδιδεταχτυπήµαταλεηλατώνταςσπαρτιατικέςκτήσεις.Τονενδιέφερε,προπάντων,ησωτηρίατωνανθρώπων:«∆ενείναιταάψυχαπουκάνουντουςανθρώπους,αλλ’οιάνθρωποιπουκάνουνταάψυχα».∆υστυχώς,οµεγάλοςηγέτηςτηςΑθήναςθαπεθάνειγρήγορααπότολοιµό.Ηπόληθαχάσειτοφυσικότηςαρχηγότηνπιοακατάλληληγι’αυτήστιγµή.

ΟΑλκιβιάδηςείχεσπινθηροβόλοπνεύµακαιωραίαµορφή.Γνώριζετηνυπεροχήτουκαιεπιβαλλότανεύκολαστηνπολιτικήσκηνή.Ήτανοπαδόςτηςθεωρίαςπουπρέσβευετοδίκιοτουισχυρού.∆υστυχώς,οισπάνιεςικανότητέςτουσπαταλήθηκανγιακακό.ΠαρέσυρεχωρίςλόγοτουςΑθηναίουςστηνεκστρατείαεναντίοντωνΣυρακουσίων.ΌτανοίδιοςκινδύνευσενασυλληφθείκαιναοδηγηθείστηνΑθήνακατηγορούµενοςγιαασέβεια,κατέφυγεστηΣπάρτηπροδίδονταςτην

Page 82: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

πατρίδατου.ΑργότεραδιέφυγεστηνΠερσίαενεργώνταςσεβάροςτωνΕλλήνων.ΟΑγησίλαοςείναιµιασηµαντικήπροσωπικότηταπουενέπνεετοσεβασµόκαιτηναγάπηστουςυπηκόουςτου.Οτρόποςπουασκούσετηνεξουσίαεµπεριείχεστοιχείαδηµοκρατικότηταςκαιπανελληνισµού.ΟΑγησίλαοςείχεσυλλάβειτηνιδέαδιάλυσηςτουπερσικούκράτους,αλλάοιπεριστάσειςτονεµπόδισαννατηνυλοποιήσει.

Καλόείναι,πάντως,ναµηνυπερτονίζεταιησυµβολήτηςπροσωπικότηταςστηνπαραγωγήτωνγεγονότων,αφούείναιγνωστόότιταγεγονόταείναισύνθετακαισυντελούνταιµεσυνεισφοράπολλώνπαραγόντων.Επειδήόµωςταπαιδιάβιώνουνταγεγονότασεσχέσηµετουςχαρισµατικούςηγέτες,καλόείναιναδίνονταιπερισσότεραστοιχείαγι’αυτούς,όποτεκρίνεταισκόπιµο.ΟιΒίοιτουΠλούταρχου(Περικλής,Αλκιβιάδης,Λύσανδρος,Αγησίλαος)µπορούν,διασκευασµένοινααποτελέσουνσηµείααναφοράς.

Ηαναζήτησητωναιτιών:Ησχέσηαιτίας-αποτελέσµατοςσυνιστάτηναιτιότητα.Ηαναζήτησητωναιτιώναποτελείσηµαντικήφάσητηςπροσπάθειαςτουιστορικού.Ηαπάντησηστο«γιατί»εµπεριέχειδυσχέρειες.Είναιδύσκολοκάθεφοράναεξηγείταιηανθρώπινηδράση,αφούταδιαθέσιµαστοιχείαδενεπαρκούνπάντοτεγιατηνεπισήµανσητωναιτιωδώνσχέσεων.Συγκεκριµένα,«τααίτιατουπολέµουείναιτααυτάµετααίτιατουανταγωνισµούµεταξύτωνατόµων.Ητάσηπροςκτήση,ηεριστικότητακαιηπερηφάνια,ηεπιθυµίαπροςαπόκτησηαγαθών,γης,πρώτωνυλών,κυριαρχίας».ΟΘουκυδίδηςπροσδιορίζειταανθρώπιναελατήρια:δόξα,φόβος,όφελος.

ΟΘουκυδίδηςκάνειδιάκρισηανάµεσαστηναιτίακαιτηναφορµή(πρόφαση).Ηδιάκρισηόµωςαυτήούτεγενικεύεταιούτεείναιοριστική,αφούως«αληθεστάτηνπρόφασιν»,κυριότεροαίτιοδηλαδή,τουπολέµουθεωρείτηναυξανόµενηδύναµητηςΑθήνας.ΕξίσουασαφήςστοσηµείοαυτόπαραµένειοΞενοφώντας.ΟΠολύβιοςδιευρύνειτοσχήµα:αιτία-αφορµή-αρχή(τουγεγονότος).Ταπαιδιά,πάντως,µεπαραδείγµατααντληµένααπότηνεµπειρίατουςµπορούνναξεχωρίσουντιςέννοιες.

Τααποτελέσµατα:Τααποτελέσµαταακολουθούντογεγονός(τααίτιαπροηγούνται)καισυµπληρώνουντηφυσιογνωµίατου.Τααποτελέσµαταείναιλογικόναεξετάζονται,διότιαφορούντουςανθρώπους.Βοηθούνναγίνονταιοιαπαραίτητεςαναγωγές(σχέσηαιτίας-αποτελέσµατος)καιπαράλληλασυµβάλλουνστηναπαραίτητησυναγωγήσυµπερασµάτων.Επειδήτηςενότηταςαυτήςαντικείµενοείναιοπόλεµος,τααποτελέσµατα,πέραντωνιδιαιτεροτήτων,είναιγνωστάκαιµπορούνναεξεταστούνγενικά.

Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 25. ∞Èٛ˜ Î·È ·ÊÔṲ́˜ ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναεντοπίσουντιςαιτίεςτουπολέµου.ΝακατανοήσουντηνέννοιατουεµφυλίουπολέµουΝαπροβληµατιστούνγιαπιθανάαποτελέσµατατουεµφυλίουπολέµου.

Πρόσθετα στοιχείαΤηντριαντάχρονηειρήνηπρώτοιπαραβίασανοιΑθηναίοι,όταναπέστειλανβοήθειαστην

Κέρκυρα,πουβρισκότανσεδιένεξηµετηµητρόπολήτηςΚόρινθο.ΟιΚορίνθιοι,µετάτηνανάµειξητωνΑθηναίωνστηνΚέρκυρα,γιανατουςεκδικηθούν,οδήγησαν

σεαποστασίατηνΠοτείδαιαστηΧαλκιδική,πουήταναποικίατωνΚορινθίωναλλάσύµµαχοςτωνΑθηναίων.ΟιΑθηναίοιέστειλανεκείστρατόκαιστόλοκαιτηνπολιόρκησανστενά.ΣοβαρήεπίσηςαφορµήτουπολέµουυπήρξετοµεγαρικόψήφισµατουΠερικλή,µετοοποίοαπέκλειετουςΜεγαρείς,συµµάχουςτωνΣπαρτιατών,απόταλιµάνιακαιτιςαγορέςτουαθηναϊκούκράτους.

ΣτοσυνέδριοπουπραγµατοποιήθηκεστηΣπάρτητο432π.Χ.οιαντιπρόσωποιτωνπόλεων

Page 83: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

κρατώντηςΠελοποννησιακήςσυµµαχίαςαποφάσισανµεµεγάληπλειοψηφίατονπόλεµοπαράτιςαντιρρήσειςτωνειρηνόφιλων,τωνοποίωναρχηγόςήτανοβασιλιάςτηςΣπάρτηςΑρχίδαµος.Οίδιοςµάλισταείπε:«Μηµαςπαρασύρειηελπίδαότιοπόλεµοςθατελειώσειγρήγορα,ανκαταστρέψουµεταχωράφιατους.Φοβούµαιµήπωςτονπόλεµοαυτότοναφήσουµεκαισταπαιδιάµας».(Θουκυδίδης,Α,81)

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΧάρτηςτηςΕλλάδαςκατάτον5οαιώναπ.Χ.2.ΧάρτηςτηςΕλλάδαςµετηνΑθηναϊκήκαιτηνΠελοποννησιακήσυµµαχία.3.Ιστορικήγραµµή

Προτάσεις για τη διδασκαλίαΠροτείνεταισεόλητηνενότητατουΠελοποννησιακούπολέµουναχρησιµοποιηθείστηντάξη

χάρτηςτουελλαδικούχώρουτηςπεριόδουαυτής,προκειµένουναβοηθηθούνοιµαθητέςστηνιστορική«ένταξή»τουςστονχώροτωνγεγονότων.Επίσηςκαλόείναινααξιοποιηθείηιστορικήγραµµήωςεποπτικόµέσο,σεκάποιοεµφανέςσηµείοτηςτάξηςγιανααποκτήσουνοιµαθητέςσωστόχρονικόπροσανατολισµό.ΜετηνυποβολήκατάλληλωνερωτήσεωνεπαναφέρεταιστηµνήµητωνµαθητώνηπροηγούµενηγνώσησχετικάµετηδύναµηπουείχεαποκτήσειηΑθήνα.Στησυνέχειαοιµαθητέςπαρατηρούντοχάρτη3απότοβιβλίοτουςκαιοδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναφανταστούν,ναεκτιµήσουνκαιναπεριγράψουντιςσχέσειςτωνδύοπόλεων.Μέσααπόδιαλογικήσυζήτησηαναµένεταιναδιατυπωθούναπόψειςοιοποίεςσυγκλίνουνστογεγονόςότιοιδύοπόλειςήτανανταγωνιστικέςµεταξύτους.Μπορούνακόµαναεντοπίσουνµέσααπόπροηγούµενεςγνώσειςτουςταστοιχείαεκείναπουδιαφοροποιούντιςδύοπόλεις:τοπολίτευµα,τοντρόποζωήςκαιτηνοικονοµικήανάπτυξη.Σ’αυτότοσηµείοδίνονταιαπότοδάσκαλοσυµπληρωµατικέςπληροφορίεςγιατηνεπέκτασητωνεµπορικώνδραστηριοτήτωντηςΑθήνας,καθώςκαιτοναρνητικόαντίκτυποπουείχεαυτόστουςΚορίνθιους.

Στησυνέχειαοδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςζητάαπότουςµαθητέςναπροβλέψουν,ναφανταστούντιθαεπακολουθήσει.Οιµαθητέςαξιοποιώνταςπροηγούµενεςγνώσειςτους,είναισεθέσηναδιακρίνουντονεπικείµενοπόλεµο.

Οδάσκαλος,µετηντεχνικήτηςαφήγησης,αναφέρεταικαισταγεγονόταταοποίαχαρακτηρίζονταιωςαφορµέςτουπολέµου.Οεννοιολογικόςδιαχωρισµόςαιτία-αφορµήστηβαθµίδααυτήπροτείνεταιναγίνειπροσεγγιστικάµεταγεγονότακαιµετηνεµπειρίαµετηνχρήσηερωτήσεωντουτύπου:

-Ποιοςνοµίζετεότιήτανολόγοςεκείνοςπουοδήγησεστονπόλεµο;-Ποιααπόταγεγονόταπουαναφέραµεπαραπάνωήτανδικαιολογία;-Αναφέρετεπαρόµοιαπαραδείγµατα,τόσοαπότηνιστορίαόσοκαιαπότηζωήσας

καθηµερινά.Ακολουθείησυµπλήρωσητηςάσκησης3απότοτετράδιοτωνεργασιών.Κατόπινµεδιαλογικήσυζήτησηκαιπαράλληληπαρατήρησητηςεικόνας3οιµαθητέςδιατυπώνουν

πιθανάσυµπεράσµατατόσογιατηνεξέλιξηόσοκαιγιατααποτελέσµατατουπολέµου.Οιεικόνες2και4τούςβοηθούννασυνειδητοποιήσουντοντοµέαστονοποίοήτανισχυρήηκάθεπόλη.Οδάσκαλοςθαπρέπειναεστιάσειτηνπροσοχήτωνµαθητώνκυρίωςστοχαρακτηρισµό«εµφύλιοςπόλεµος»,τονοποίοείτετοναναφέρειείτετονεκµαιεύειµεερωτήσεις.Ενισχυτικάδιαβάζεταικαιτοπαράθεµα1.

ΣτησυνέχειαοιµαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουνταλόγιατουΜελήσσιπουκαιµετάαπόδιαλογικήσυζήτησηστοπλαίσιοτηςτάξηςµπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση2,ηοποίααπαιτείελεύθεροπροβληµατισµόκαικριτικήσκέψη.

Εναλλακτική προσέγγιση

ΟδάσκαλοςαναγράφειστονπίνακαταονόµατατωνδύοπόλεωνΑθήνα-Σπάρτη.Ακολουθείσυζήτησηκαιανάλυσητωνθεµάτωνπουσχετίζονταιµετιςπόλειςαυτές,γιατηδηµιουργία

Page 84: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

εννοιολογικούχάρτη.∆ιευκρινίζεταιπωςστηνπερίπτωσηαυτήοδάσκαλοςθαπρέπειπροσεκτικάνακαθοδηγήσειµεανάλογεςερωτήσειςτουςµαθητές.

Μπορείναακολουθήσειδεύτεροςεννοιολογικόςχάρτηςµετιςαιτίεςκαιτιςαφορµέςτουπολέµου.Ταπαραθέµατακαιτοεικονογραφικόυλικόκαιεδώλειτουργούνωςενισχυτικάδιαλογικάστοιχεία,όπωςπροαναφέρθηκε.Ειδικότεραµετηνπαρατήρησητηςεικόνας3υπάρχειηδυνατότηταδιασύνδεσηςκαιµετηντοπικήιστορία.Ενδεικτικάπαρουσιάζεταικαιµιατέτοιαπροσέγγιση:

-Ηπόληόπουζειςήαπόόπουκατάγεσαιανήκεσεκάποιααπότιςδύοσυµµαχίες;Ανναι,προσπάθησεµαζίµετουςσυµµαθητέςσουνασυγκεντρώσετεόσασχετικάστοιχείαµπορείτεκαιναταπαρουσιάσετεστηντάξη.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«διάσταση-χρόνος»,«διάσταση–δοµή-ταξινόµηση»,«επικοινωνία»,«εξέλιξη-µεταβολή».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταεπικοινωνίαςκαιδηµιουργίαςσυµµαχιώνανάµεσασεδιαφορετικάκράτηγιατην

επίτευξηκοινώνστόχωνκαισκοπών.2.Σεζητήµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςτωνσυνθηκώνπουπαρατηρούνταικατάτηδιάρκεια

σύναψηςσυµµαχιώνµεπιθανήεξέλιξητηνδηµιουργίαδιαφωνιώνκαισυγκρούσεων.3.Στηντοποθέτησηιστορικώνγεγονότωνσεχρονολογικήσειράγιατηνπληρέστερηκατανόηση

τουχρονικούπλαισίουµέσαστοοποίοεκτυλίσσονται.ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςκαι

τωνΜαθηµατικώννααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςτηνκατασκευήµεδιάφοραυλικά,πουοιίδιοιµαθητέςµπορούνναεπιλέξουν,ιστορικήςγραµµής.Οιοµάδεςσυζητούνµαζίµετοδάσκαλοτοντρόποκατασκευής.Ιδιαίτερηέµφασηπρέπειναδοθείστοότιηβάσητηςιστορικήςγραµµήςχωρίζεταισεισοµερήτµήµατασεαναλογίαµετουςαιώνεςήταχρόνια-καιαποφασίζουνποιαυλικάθαχρησιµοποιήσουν(χαρτόνι,ξύλο,νεροµπογιέςκ.ά.).Προτείνεταιηκάθεοµάδανατοποθετήσειτηνιστορικήγραµµήσεεµφανέςσηµείοµέσαστηντάξηκαινατηνσυµπληρώνεισεκάθεκεφάλαιο.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Ακροστιχίδασυµπλήρωσηςλέξεωνγιατηναξιολόγησητηςκατανόησης-εµπέδωσηςπληροφοριώνπουδίνονταιστησυγκεκριµένηδιδακτικήενότητα.

Περικλής,Εµφύλιος,Λόγια,Οιρόπµε,Πελοποννήσου,Οινόι,Ναυτικό,Νικητή,ΗΚέρκυρα,Στεριά,Ισχυρές,Αρχίδαµος,Κόρινθος,Ηµροφα.

Page 85: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

2.Άσκησηεξαγωγήςσυµπερασµάτωνγιααξιολόγησητηςκατανόησηςτηςέννοιας«εµφύλιοςπόλεµος».Αναφέρουµεενδεικτικά:

-Οισχέσειςανθρώπωνπουζουνσεκοντινές-γειτονικέςπεριοχέςδιαταράσσονται.-Ηπρόοδοςτωνπεριοχώνπουπαίρνουνµέροςστονπόλεµοσταµατάει.-Επικρατείαντίγιατηλογική,τοµίσοςκαιοφανατισµός.3.Άσκησηδιάκρισηςτωνεννοιώναιτία-αφορµή.α9πρόταση:Αιτία,β9πρόταση:Αφορµή

∫∂º∞§∞π√ 26. √È Î˘ÚÈfiÙÂÚ˜ Ê¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραγεγονότατουΠελοποννησιακούπολέµου.Νααναφέρουντουςλόγουςτηςµεγάληςδιάρκειαςτουπολέµου.

Πρόσθετα στοιχεία ΟιπερίοδοιτουΠελοποννησιακούπολέµουήταντρεις:α)∆εκαετήςήΑρχιδάµειοςπόλεµος(431-

421π.Χ.)β)ΣικελικήεκστρατείατωνΑθηναίωνστηΣικελία(415-413π.Χ.)γ)∆εκελεικόςήΙωνικόςπόλεµος(413-404π.Χ.).ΣπαρτιάτεςκαιΑθηναίοικουρασµένοιαπότηνπαράτασητουπολέµουυπέγραψαντηνπεντηκονταετήΝικίειοειρήνηκαισυµφώνησαννααποδώσουν:ταεδάφηπουείχανκατακτήσεικατάτηδιάρκειατουπολέµουκαιτουςαιχµαλώτους.

ΗεκστρατείατωνΑθηναίωνστηΣικελίακατέληξεσεπανωλεθρίαγιατουςεξήςλόγους:1)δενυπήρχεσυντονισµένοσχέδιοδράσης,2)απουσίαικανήςηγεσίας,3)εφεκτικήστάσητωνσυµµάχωντουςστηΣικελία,4)καταστροφικέςσυµβουλέςτουΑλκιβιάδη.Απότους40.000Αθηναίουςδιασώθηκανµόνο7.000.ΑπότουςαιχµαλώτουςοιΣυρακούσιοιάλλουςθανάτωσανκαιάλλουςτουςέριξανσταλατοµεία.Όσοιέζησανπουλήθηκανωςδούλοι.ΕλάχιστοικατάφερανναεπιστρέψουνστηνΑθήνα,γιαναφέρουντηθλιβερήείδησητηςσυµφοράς.ΟΘουκυδίδηςσυµπυκνώνειτοµέγεθοςτηςκαταστροφήςστηφράση:«ουδένέστιν,ό,τιουκαπώλετο».

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΧάρτηςτηςΕλλάδαςκατάτον5οαιώναπ.Χ.2.ΧάρτηςτουΠελοποννησιακούπολέµου.3.ΟκύριόςµουοΑλκιβιάδης,Αγγ.Βλάχος,εκδ.Εστία,Αθήνα1998,εκδ.12η4.Οιάνεµοιτουπολέµου,5.ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://paroutsas.jmc.gr/pel_war/ΗιστορίατουΠελοποννησιακού

Πολέµουµέσααπόέναδιαδραστικόπαιχνίδι.

Προτάσεις για τη διδασκαλίαΤοκεφάλαιοπεριλαµβάνειτακυριότεραγεγονότατουΠελοποννησιακούπολέµου.Προτείνονται

οιτεχνικέςτουδιαλόγουκαιτηςαφήγησηςωςαποτελεσµατικότερωνπροσεγγίσεων.Επίσηςκρίνεταιαπαραίτητηησυµπλήρωσητηςιστορικήςγραµµής,προκειµένουοιµαθητέςναπαρακολουθήσουνπιοεύκολατηροήτωνγεγονότων.

Οδάσκαλοςαναφέρειτασπουδαιότεραγεγονότατουπρώτουκαιτουδεύτερουέτουςτουπολέµουαξιοποιώνταςπαράλληλατο1οπαράθεµακαιτην4ηεικόνα.Στησυνέχειαµπορείνασυζητηθείµέσαστηντάξηηπρώτηερώτησηηοποίαβρίσκεταικάτωαπότοκείµενο,καθώςκαιοισκέψειςτωνµαθητώνσχετικάµετογεγονόςότιοιΑθηναίοιέµεινανχωρίςαρχηγό.Ιδιαίτερηθαπρέπειναείναιηαναφοράστηνπροσπάθειαγιαειρήνευση,αλλάκαιγιατιςενέργειεςτουΑλκιβιάδηπουτελικάοδήγησανσεαντίθετααποτελέσµατα.

Σ’αυτότοσηµείοοδάσκαλοςµπορείνααξιοποιήσεικάποιοκοµµάτιαπόταβιβλίαπουαναφέρονταισταεποπτικάµέσα,προκειµένουοιµαθητέςναγνωρίσουνκάποιααπόταστοιχείατουχαρακτήρατουΑλκιβιάδηκαινατασχολιάσουν.

Page 86: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Παρατηρώνταςτοχάρτη1στοβιβλίοτουςέχουντηδυνατότητανακατανοήσουνκαλύτερατηνεκστρατείατωνΑθηναίωνστιςΣυρακούσες,ενώοδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςτουςοδηγείσεπροβληµατισµόσχετικόµετηνέκβασηκαιτηµεγάληδιάρκειατουπολέµου.

ΗαναφοράστηβοήθειαπουπρόσφερανοιΠέρσεςπροκειµένουοιΣπαρτιάτεςναενισχύσουντοναυτικότουςθαπρέπειναγίνειχωρίςσχολιασµό,καθώςοιµαθητέςκαλούνταιµέσωτηςδεύτερηςερώτησηςναγίνουνοιίδιοισχολιαστέςκαιναεκφράσουντιςαπόψειςτους.

Μετατελευταίαγεγονότα,πουοδηγούνστοτέλοςτουπολέµου,ουσιαστικάολοκληρώνεταιηαφήγησητουκεφαλαίου.ΓιατηνκαλύτερηκατανόησητωνσυνεπειώντουπολέµουγιατηνπόλητηςΑθήναςοιµαθητέςδιαβάζουνκαιτο3οπαράθεµα.

Εναλλακτική προσέγγιση

Εφόσονησχολικήµονάδαδιαθέτειεργαστήριηλεκτρονικώνυπολογιστών,οιµαθητέςχωρισµένοισεοµάδεςεργασίαςεπισκέπτονταιτηνηλεκτρονικήδιεύθυνση:

http://paroutsas.jmc.gr/pel_war/όπουβρίσκεταικαταχωρισµένοδιαδραστικόπαιχνίδισχετικόµετονΠελοποννησιακόπόλεµο.

Οκάθεµαθητήςτηςοµάδαςµπορείναεπιλέξεικάποιονήρωααπόαυτούςπουαπαρτίζουντιςδύοοικογένειεςτουπαιχνιδιού,πουηµιαζειστηνΣπάρτηκαιηάλληστηνΑθήνα.Παρακολουθώνταςτηζωήτουήρωαστατέσσεραµέρητουπαιχνιδιού,ουσιαστικά«βιώνει»καιτασηµαντικότεραγεγονότατουΠελοποννησιακούπολέµου.∆ιαθεµατικές δραστηριότητες

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«εξέλιξη-µεταβολή».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςκαισυσχετισµούπουλειτουργούνέτσιώστεάλλεςπεριοχέςνα

γνωρίζουνανάπτυξηκαιάλλεςναπαρακµάζουν.2.Σεζητήµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςτωνοικονοµικώνκαικοινωνικώνσυνθηκώνπουοφείλονται

σεδιαταραχέςισορροπιώνµέσααπόγεγονότατουιστορικούγίγνεσθαικάποιωνπεριοχών.Προτείνεταιοδάσκαλος,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγής

καιτηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,νααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςτηµελέτητηςεξέλιξηςτηςεπικοινωνίαςχρησιµοποιώνταςωςέναυσµατο2οπαράθεµατουβιβλίουτους.Ενδεικτικάπροτείνονταιταεξής:

Οιµαθητέςδιαβάζουντοπαράθεµακαιεντοπίζουντοντρόπο-κώδικαεπικοινωνίας.Συζητούνκαιαναφέρουνκαιάλλουςπαρόµοιουςκώδικες,τουςλόγουςγιατουςοποίουςτουςχρησιµοποιούν,ταπλεονεκτήµατακαιταπιθανάµειονεκτήµατάτους.

Οδάσκαλοςσυµπληρωµατικάµπορείνααναφέρεικαιτηµέθοδοτηςσπαρτιατικήςσκυτάλης,µετηνοποίαεπικοινωνούσανµυστικάστονπόλεµοοιΣπαρτιάτες.Αυτήαποτελούνταναπόένακυλινδρικόκοµµάτιξύλουσυγκεκριµένωνδιαστάσεων,στοοποίοτύλιγανσφιχτάµιαλωρίδαµεγράµµατα,προκειµένουναδιαβαστείτοµήνυµα.Ανηλωρίδατυλιγότανσεάλλοξύλοµεδιαφορετικέςδιαστάσειςήταναδύνατοναδιαβαστεί.

Οιµαθητέςπροτείνουνκαισυνθέτουνµηνύµαταπουθαµπορούσανναχρησιµοποιήσουνκαισήµερασεανάλογεςπεριπτώσεις.Μπορούνναχρησιµοποιήσουνδιάφοραυλικά,όπωςχαρτί,ξύλο,ύφασµακ.ά.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησητοποθέτησηςιστορικώνγεγονότωνστησωστήχρονολογικήτουςσειράκαιαξιοποίησήςτουςωςφράσειςκλειδιάγιατηνπαραγωγήπροφορικούλόγου-διήγησηςτωνφάσεωντουΠελοποννησιακούπολέµου.

3,2,1,6,5,42.Άσκησηεντοπισµούµέσααπότοπληροφοριακόυλικότηςενότηταςτωναιτιώνπουοδήγησαν

στηµεγάληδιάρκειατουπολέµου,27χρόνια.Ενδεικτικάπαραθέτουµε:

Page 87: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

α)Οανταγωνισµόςτωνδύοπόλεων.β)ΟθάνατοςτουΠερικλήκαιηεµφάνισητουφιλόδοξουΑλκιβιάδη.γ)ΗπαρέµβασητωνΠερσώνγιατηνενίσχυσητουστόλουτωνΣπαρτιατών.3.Άσκησησωστού-λάθουςγιααξιολόγησητηςδηλωτικήςγνώσηςπουπροσφέρεταιµέσααπότη

συγκεκριµένηδιδακτικήενότητα.Λ,Σ,Λ,Σ,Σ,Λ,Λ

∫∂º∞§∞π√ 27. ∏ ËÁÂÌÔÓ›· Ù˘ ™¿ÚÙ˘∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραγεγονότααπότοτέλοςτουΠελοποννησιακούΠολέµουωςτην

Ανταλκίδειοειρήνη.ΝαεπισηµάνουντορόλοτωνΠερσώνστηνέκβασητωνγεγονότων.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟΚύρος,σατράπηςτηςΛυδίαςοργάνωσεµίαµεγάληεκστρατείαεναντίοντουαδελφούτουΑρταξέρξη,βασιλιάτωνΠερσών.Σ’αυτήνέλαβανµέροςκαι13.000Έλληνεςµισθοφόροι,γνωστοίωςµύριοι.ΣτηνπρώτηµάχηπουδόθηκεσταΚούναξατο401π.Χ.οΚύροςσκοτώθηκε.Τελικάοι6.000πουαπέµειναναπότουςΈλληνεςκατάφερανµετάαπόπολλέςταλαιπωρίεςναφτάσουνσταπαράλιατουΕύξεινουΠόντουυπότηνηγεσίατουΞενοφώντα.ΟιΠέρσεςστησυνέχειαακολούθησαντηντακτικήτου«διαίρεικαιβασίλευε».Έτσιαρχίζειµίαπερίοδοςεµφυλίωνπολέµωνµεταξύτωνελληνικώνπόλεωνµερυθµιστήτηςκατάστασηςτοµεγάλοβασιλιά,οοποίοςστηναρχήυποστήριξετουςΑθηναίουςκαιύστερατουςΣπαρτιάτες.ΗκατάληξηήτανναυπογραφείηειρήνητουβασιλέωςήΑνταλκίδειαειρήνηµετουςεξήςταπεινωτικούςόρουςγιατουςΈλληνες:1)ΟιελληνικέςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςκαιηΚύπροςπεριέρχοντανστηνκυριαρχίατωνΠερσών.2)ΗΛήµνος,ηΊµβροςκαιηΣκύροςπαρέµεινανστουςΑθηναίους.3)Οιυπόλοιπεςελληνικέςπόλειςθαήταναυτόνοµες.Οβασιλιάςαπείλησεµάλισταπωςθαπολεµήσειµεόλατουταµέσαόσουςδεθαδέχονταντηνειρήνη.Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΧάρτηςόπουαπεικονίζεταιηπορείατουΑγησιλάου.2.ΙστορίεςαπότονΗρόδοτο,Γ.Μηλιάδης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα,1981,έκδοσηΑ’.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Καθώςτοκεφάλαιοπεριλαµβάνειµιααλληλουχίαγεγονότων,προτείνεταιωςαποτελεσµατικότερηπροσέγγισηητµηµατικήαφήγησησεσυνδυασµόµετοδιάλογο:ερωτήσεις-απαντήσεις.Αρχικάοιµαθητέςσχολιάζουντοντίτλοτουµαθήµατος.Μεκατάλληλεςερωτήσειςβοηθούνταιναανακαλέσουνστηµνήµητουςπούαλλούσυνάντησαντονόρο«ηγεµονία».ΈχουνγνωρίσειήδητηνηγεµονίατηςΑθήναςκαιθυµούνταιτιςενέργειεςτωνΑθηναίωνκαιτιςαντιδράσειςτωνσυµµάχωντουςαλλάκαιτωνυπόλοιπωνΕλλήνων.ΑκολουθείηαφήγησηαπότοδάσκαλοτωνενεργειώντηςΣπάρτηςωςηγετικήςδύναµηςστονελληνικόχώρο.ΚατόπινοιµαθητέςκαλούνταινασχολιάσουντιςενέργειεςτωνΣπαρτιατώνκαιιδιαίτερατηνεγκαθίδρυσητουτυραννικούκαθεστώτοςτωντριάνταστηνΑθήνα.Οιπροηγούµενεςγνώσειςθαδιευκολύνουντουςµαθητέςστοσχολιασµό.Στησυνέχειαπαρουσιάζεταιµετηντεχνικήτηςαφήγησηςκαιµεπαράλληληαξιοποίησητουχάρτητουβιβλίου,πουαπεικονίζειτηνπορείατουΑγησιλάου,οτρόποςµετονοποίοκινήθηκανοιελληνικέςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςφοβούµενεςτουςΠέρσεςκαιηάµεσηανταπόκρισητωνΣπαρτιατών.Ταεπόµεναγεγονόταπουαναφέρονται:

α)στηνανάµειξητωνΠερσώνσταεσωτερικάζητήµατατωνελληνικώνπόλεωνκαιστονπαρεµβατικότουςρόλο,

β)στονέοεµφύλιοπόλεµοµεταξύτωνελληνικώνπόλεωντηςΝ.Ελλάδας,όπουέχουµεανατροπήτωνπαλαιώνσυµµαχιώνκαι

Page 88: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

γ)στουςόρουςτηςΑνταλκίδειαςειρήνηςπροσφέρονταιγιαπροβληµατισµόκαιδιάλογοµέσαστηντάξη.Οιµαθητέςπέρααπότηναξιοποίησηπαλαιότερωνγνώσεωνµπορούνναεκφράσουντιςαπόψειςτουςκαινααναπτύξουντηνκριτικήτουςσκέψη.Η2ηερώτησητουµαθήµατοςµπορείνααπαντηθείαπότουςµαθητέςµέσααπόσυζήτηση.Οιεργασίεςπροτείνεταινασυµπληρωθούνµετάτηνολοκλήρωσητουκεφαλαίου,µιακαιδενπαρουσιάζουνιδιαίτερηδυσκολία.

Εναλλακτική προσέγγιση

Μπορείναχρησιµοποιηθείεναλλακτικάοπροοργανωτήςτουµαθήµατοςσεσυνδυασµόµετοντίτλοτουκεφαλαίου.ΟιµαθητέςσυσχετίζουντηνηγεµονίατηςΣπάρτηςµεεκείνητηςΑθήνας,πουδιδάχθηκανσχετικάπρόσφατα,καικατανοούντουςλόγουςγιατουςοποίουςοιισχυρέςπόλεις,πουεκδηλώνουνηγεµονικέςτάσεις,προκαλούνέντονεςδυσαρέσκειεςστιςάλλεςοιοποίεςσυνήθωςκαταλήγουνσεεµφύλιεςδιαµάχες.Στησυνέχειααξιοποιείταιτοαφηγηµατικόκείµενοτουσχολικούβιβλίουπαράλληλαµετοχάρτη,πουαπεικονίζειτηνπορείατουΑγησιλάου,το2οπαράθεµα,πουαναφέρεταιστηνπροσωπικότητατουΣπαρτιάτηβασιλιά,καιτην1ηερώτησητουµαθήµατος.ΟνέοςεµφύλιοςπόλεµοςστηνΕλλάδακαιηανάµειξητωνΠερσώνεξετάζονταιµεαναφορέςστονΠελοποννησιακόπόλεµοκατάτονοποίοκαιπάλιοιΠέρσεςείχανπαρέµβειβοηθώνταςτουςΣπαρτιάτεςστοναγώνατουςεναντίοντωνΑθηναίων.Οιµαθητέςµέσααπόσυσχετισµούςκαισυγκρίσειςεύκολαοδηγούνταιστηδιατύπωσηδιαχρονικώνσυµπερασµάτων.ΟιταπεινωτικοίγιατουςΈλληνεςόροιτηςΑνταλκίδειαςειρήνηςπρέπειναπροβληµατίσουντουςµαθητέςκαινααποτελέσουναντικείµενοδιαλόγου.Στοτέλοςτουµαθήµατοςµπορείνααναγνωστείτο1οπαράθεµακαιναεπισηµανθείότιοιΚαρδούχοι,τουςοποίουςαναφέρειοΞενοφώντας,είναιοιπρόγονοιτωνσηµερινώνΚούρδων.

∆ιαθεµατικές δραστηριότητες

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«Επικοινωνία:οµοιότητα-διαφορά»,«∆ιάσταση-χρόνος»,«Μονάδα-σύνολο».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεθέµαταπουαφορούντηστάσητουεκάστοτεισχυρούέναντιτωνανίσχυρων.2.Στονπαρεµβατικό-ρυθµιστικόρόλοτωνΠερσώνστιςδιαφορέςτωνελληνικώνπόλεων-

κρατών.3.Σεζητήµαταπουέχουνσχέσηµετηναλλαγήσυµµαχιώνκαιισορροπιώνµέσαστοχρόνο.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςοδάσκαλος

νααναθέσειστουςµαθητέςκατάοµάδεςναιστορήσουν,νακαταγράψουνδηλαδήωςιστορικοί,ταγεγονότατηςπεριόδουπουεξέτασαν.Συγκεκριµένασυζητούνοιµαθητέςµετοδάσκαλοτορόλοτουιστορικούσυγγραφέακαιαναφέρουνδιάφορουςιστορικούς,αποσπάσµατααπότοέργοτωνοποίωνέχουνδιαβάσειστοβιβλίοτηςιστορίαςτους,όπωςτονΗρόδοτο,τοΘουκυδίδη,τονΞενοφώντα.Στησυνέχειαπροσπαθούνναφανταστούνπώςεργάζοντανεκείνοι,προκειµένουνασυλλέξουν,νααξιολογήσουνκαινακαταγράψουνταγεγονότα.Αµέσωςµετάηκάθεοµάδααναλαµβάνεινακαταγράψεικαιναπαρουσιάσειταγεγονόταόπωςέναςιστορικός.

ΕπίσηςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςµπορούννασκιτσάρουνελεύθεραπρόσωπακαιγεγονότατηςεξεταζόµενηςεποχήςπουτουςέκανανεντύπωση.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηταξινόµησηςκαικατάταξηςτωνονοµάτωνστησωστήστήλη.2.Άσκησησυµπλήρωσηςσυνοπτικούκειµένουµελέξειςαπότηνπαρένθεση:Πελοποννησιακό,Σπάρτη,καταπίεση,Πέρσες,χωρισµένοι,εµφύλιος,κορινθιακός,δύσκολη,

ειρήνη,ταπεινωτικοί.3.Άσκησηεπιλογήςτωνπροτάσεωνπουδικαιολογούνότιταγεγονότααυτήςτηςπεριόδουήταν

άσχηµαγιατουςΈλληνες:-ΟιπόλειςτηςΜ.ΑσίαςκαιηΚύπροςχάνουντηνελευθερίατουςκαιπερνούνστηνκυριαρχία

Page 89: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

τωνΠερσών.-ΟιΠέρσεςβρήκαντηνευκαιρίαναανακατεύονταισταεσωτερικάζητήµατατωνΕλλήνων.

∏ £∏µ∞

A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η κυριαρχία της Θήβας

ΗΘήβαµεαρχηγούςτουςδύοµεγάλουςηγέτεςτης,τονΕπαµεινώνδακαιτονΠελοπίδα,άρχισεναοργανώνειτηδικήτηςκυριαρχίαστηνΕλλάδα,αντιδρώνταςέτσιστηνηγεµονίατηςΣπάρτης.ΚατάφερεµάλιστανααπλώσειτηδύναµήτηςµέχριτηΜακεδονία.Το371π.Χ.απέτυχεάλληµιαπροσπάθειαγιαειρήνηµεταξύόλωντωνΕλλήνων.Αιτίαγι'αυτόστάθηκανοιαπαιτήσειςτηςΘήβας.ΤηνίδιαχρονιάηΣπάρτηνικήθηκεαπότονΕπαµεινώνδασεµίαφοβερήµάχησταΛεύκτρατηςΒοιωτίας.Απότους700Σπαρτιάτεςοι350σκοτώθηκανστηµάχη,µεαποτέλεσµαναµηµπορείπιαηΣπάρτηναδιατηρήσειτηνηγεµονίατης.ΑµέσωςµετάηΒοιωτίααπελευθέρωσετουςκατοίκουςτηςΜεσσηνίας,πουήτανείλωτεςτωνΣπαρτιατών.ΈτσιηΜεσσηνίαµετάαπόπολλούςαιώνεςέγινεκαιπάλιξεχωριστόελληνικόκράτος.ΗΑθήναανησύχησεβλέπονταςτιςφιλοδοξίεςτηςΘήβας,µαπιοπολύτηθορύβησετοότιυπόγραψεηΒοιωτίασυµµαχίαµετουςΠέρσες.ΑυτόέγινεγιαναµπορούνοιΒοιωτοίναφτιάξουνκαράβιακαινακυριαρχήσουνστοΑιγαίο.Γι'αυτόστησυνέχειαηΑθήναπλησίασετηΣπάρτηκαισυµµάχησεµαζίτης.

ΒόλφανγκΣούλλερΙστορίατηςΑρχαίαςΕλλάδας,σ.82-83,διασκευή

Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 28. ∏ £‹‚· Î·È Ë ‚ÔȈÙÈ΋ Û˘ÌÌ·¯›·∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντηνίδρυσηκαιτηνπορείατηςΘήβας,µιαςάλληςσηµαντικήςπόλης-κράτουςτων

αρχαίωνχρόνων.Ναπροβληµατιστούνπάνωστιςσχέσειςπουδηµιουργήθηκανανάµεσαστιςελληνικέςπόλεις

µετάαπόένανεµφύλιοπόλεµο.ΝαγνωρίσουντηνάνθησητηςτέχνηςστηΘήβακαιτοντρόποµετονοποίοαυτήεπηρέασε

µελλοντικάτηντέχνηευρύτερωνπεριοχών.

Πρόσθετα στοιχεία

ΟιΒοιωτοίδενασχολήθηκανµετοεµπόριοκαιτηναυτιλία,γιατίοιακτέςτηςΒοιωτίαςδενείναικατάλληλεςγιατηναυσιπλοΐα.ΗµεγάληβοιωτικήπεδιάδαήταναρκετήγιαναικανοποιήσειτιςανάγκεςτωνΑιολέωνκατοίκων.Παρότιηπεριοχήήταναγροτική,ταγράµµατακαιοιτέχνεςγνώρισανεξαιρετικήάνθηση.Εδώγεννήθηκανοιµεγάλοιποιητές:Ησίοδος,ΠίνδαροςκαιΚόριννα,οιστορικόςκαιφιλόσοφοςΠλούταρχοςκαιοιζωγράφοι:ΑριστείδηςκαιΝικόδηµος.ΗγλώσσατωνΒοιωτώνείχεστοιχείααπότηναιολικήκαιτηδωρικήδιάλεκτο.ΣηµαντικέςβοιωτικέςπόλειςήτανηΘήβα,οΟρχοµενός,οιΠλαταιές,ηΤανάγρα,ηΚορώνεια,ηΧαιρώνεια,οιΕρυθρές,οιΘεσπιές,ταΛεύκτρα,ηΘίσβηκ.α.Ηβοιωτικήσυµµαχίααπότον6οπ.Χ.αι.έκοψεσειρέςασηµένιωννοµισµάτων.Αυτάείχανστηµίαόψητηνίδιαπαράσταση,µίαστρογγυλήήαυγόσχηµηασπίδαµεδύοκοψίµαταµισούκύκλουσταπλάγια.ΗασπίδαήταντοιερόέµβληµατωνΒοιωτών.Ηάλληόψηέφερεόποιαπαράστασηήθελεηπόληπουτοέκοβε.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.Χάρτηςτηςβοιωτικήςσυµµαχίας.

Page 90: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

2.Αρχαίεςελληνικέςπόλεις,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com3.ΜουσείοΜπενάκη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://www.benaki.gr4.JourneytoCyprus(ΤαξίδιστηνΚύπρο),Μάνια∆ούκα,εκδόσειςΙδρύµατοςΑ.Γ.Λεβέντη,

Αθήνα1996.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Προτείνεταιωςπροοργανωτής,γιατηθεµατικήσύνδεσητηςενότηταςµεπροηγούµεναγνωστικάσχήµατα,ηαναφοράστιςσυµµαχίεςπουέχουνγνωρίσειήδηοιµαθητές-αθηναϊκή,σπαρτιατική(ερώτηση1).Στησυνέχειαγίνεταιανάγνωσητουπροοργανωτήπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητήκαιτου1ουπαραθέµατοςγιαναπαρουσιαστείηκαινούριασυµµαχία.Σεσυνδυασµόµετηνπαρατήρησητουχάρτη1,οιµαθητέςγνωρίζουντιςπόλειςπουσυµµετείχανσεαυτήκαθώςκαιτηνέκτασηπουείχεστηναρχήτηςίδρυσήςτης.

Μετάτηνεξέτασητουχώρουοδάσκαλοςµετηντεχνικήτηςαφήγησηςπαρουσιάζειταχαρακτηριστικάτηςσυγκεκριµένηςσυµµαχίας.Οιµαθητέςδιακρίνουνµέσααπότηναφήγησητηνισχυρήπόλητηςσυµµαχίας,ενώπαρατηρούντηνεικόνα3,µεσκοπόναπεριγράψουντοβοιωτικόνόµισµα.ΟδάσκαλοςσεαυτότοσηµείοαναφέρειτογεγονόςότιοιΠλαταιείς,παρόλοπουηπόλητουςήτανστηΒοιωτία,δενµετείχανστησυµµαχία,αλλάήτανφίλοιµετουςΑθηναίους.ΣτησυνέχειααπευθύνειερώτησηστηντάξηανυπάρχεικάποιογεγονόςτοοποίονααποδεικνύειτηστενήφιλίατωνΑθηναίωνµετουςΠλαταιείς(Μαραθώνας).

ΑκολουθούνερωτήσειςσχετικέςµετοτέλοςτουΠελοποννησιακούπολέµουκαιτηνΑνταλκίδειαειρήνηπουδιδάχτηκανστηνπροηγούµενηενότητα(διαγνωστικήαξιολόγηση).Αφούαναφερθούνοιόροιτηςειρήνης,γίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςµέσααπότοοποίοοιµαθητέςµπορούννακατανοήσουν,µετηνανάλογηκαθοδήγησητουδασκάλου,τησυνεχήπλέονεµπλοκήτωνΠερσώνσταζητήµατατωνελληνικώνπόλεωνωςσυνέπειατουεµφυλίουπολέµου.Στησυνέχειακαλούνταινααπαντήσουνστηνερώτηση2.

Ανυπάρχειχρόνος,οιµαθητές,αφούδιαβάσουνσιωπηράτοκείµενοτηςενότητας,συµπληρώνουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιώνκαιγίνεταιοµαδικήδιόρθωσηστηντάξη.

Απαραίτητηθεωρείταιηπαρατήρηση-επεξεργασίατωνεικόνων2,4και5γιατηνανάδειξητηςτέχνηςπουαναπτύχθηκεστηναρχαίαΘήβα,σεσυνδυασµόµετοπαράθεµα3καιτηνάσκηση2απότοτετράδιοεργασιών.Γιαπερισσότερηεµβάθυνση,προτείνεταιτοθέµατηςτέχνηςναπροσεγγιστείδιαθεµατικά.

Εναλλακτική προσέγγιση

Προτείνεταισυνδυασµόςαφήγησης,ανάγνωσηςπαραθεµάτωνκαιπαρατήρησηςεικόνων-χάρτηγιατηντµηµατικήδηµιουργίαστονπίνακαεννοιολογικούχάρτησεσυνεργασίαµετουςµαθητές.

Page 91: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Ταδιαφορετικάσύµβολα()χρησιµοποιούνται,γιαναδειχθείηµηύπαρξησχέσεωνανάµεσαστιςλέξεις-κλειδιά.Είναιπροτιµότερονααναγραφούνπρώταοιλέξεις-κλειδιάπουθαπροκύψουναπότηνεπεξεργασίατηςενότηταςκαιστησυνέχειανααναδειχθούνοισχέσειςπουυπάρχουνµεταξύτους.∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»και«πολιτισµός».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατασχέσεωνκαισυσχετισµώνανάµεσαστιςελληνικέςπόλεις-κράτη,πουοδήγησαν

στηδηµιουργίακαινούριωνσυµµαχιών.2.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςστηντέχνηστονελληνικόχώροµεανάλογηπολιτιστική

δηµιουργία,ηοποίαάσκησεεπιρροήσεµεταγενέστερεςχρονικάεικαστικέςεκφράσειςακόµακαιέξωαπότασύνορατηςΕλλάδας.

Προτείνεται,σεσυνδυασµόµετηνάσκηση2τουτετραδίουτωνεργασιών,ναγίνεισυνθετικήεργασίαήσχέδιοεργασίαςµεθέµα:«ΤοεργαστήριτηςΤαναγραίας».

Οιµαθητέςµπορούνναχωριστούνσεοµάδεςεργασίαςκαι,αφούδιαβάσουντοπαράθεµα3απότοβιβλίοτους,ναπροσπαθήσουν,παρατηρώνταςκαιτοσύνολοτουεικονογραφικούυλικούπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητή,ναγράψουνέναάρθροµέσααπότοοποίοθαδιαφαίνονταιοιτάσειςπουυπήρχανστηµόδατηνεποχήπουοικοροπλάστεςκατασκεύαζαντακοµψάαγαλµατίδια.

Τοάρθροµπορείναεµπλουτιστείµεανάλογεςζωγραφιέςτωνµαθητών.(∆ιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής)Ανηαπόστασητοεπιτρέπει,είναικαλόησυγκεκριµένηεργασίανασυνδυαστείκαιµεεπίσκεψη

στοΜουσείοΜπενάκη,ήστοΜουσείοΚυκλαδικήςΤέχνης,όπουταπαιδιάθαέχουντηδυνατότηταναδουναπόκοντάτέτοιουείδουςαγάλµατα.Επισηµαίνεταιότιοιανάλογεςεπισκέψειςείναιουσιαστικούχαρακτήρα,ότανγίνονταιοργανωµένακαιοιµαθητέςείναιπροετοιµασµένοιγιατασηµείαπουθαπρέπειναεστιάσουντοενδιαφέροντους,έτσιώστεναείναισεθέσηνακαταγράψουνσυγκεκριµένεςπαρατηρήσεις.Επικουρικάµπορούνναχρησιµοποιηθούνπληροφορίεςκαιαπότοβιβλίοπουπροτείνεταισταεποπτικάµέσα.(ΤαξίδιστηνΚύπρο)Τοβιβλίο,πουαπευθύνεταισεπαιδιά,είναιγραµµένοστηναγγλικήγλώσσακαιέτσιεπιτυγχάνεταιδιαθεµατικήπροσέγγισηκαιµετοµάθηµατηςξένηςγλώσσας.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησητελικήςαξιολόγησηςεπίτευξηςτωνβασικώνγνωστικώνστόχωντηςενότητας.Σ,Λ,Σ,Λ,Λ,Σ2.Άσκησηανοικτούτύπουµεσκοπότηνπαρατήρησηµορφώντέχνηςδιαφορετικώνεποχών

γιατηνανάδειξηοµοιοτήτωνκαιδιαφορώνπουσυνεπάγονταιαπότηνεξέλιξήτης.Καλόείναινααξιοποιηθείκαιτοπαράθεµα3.Ενδεικτικέςαπαντήσεις:Οµοιότητες:α)καιταδύοαγάλµαταπαρουσιάζουνγυναίκες,β)καιοιδυογυναίκεςείναιντυµένεςµερούχαεποχής,γ)έχουνπροσεγµέναχτενίσµατα.∆ιαφορές:α)ηκόρηέχειφυσικόµέγεθος,ηταναγραίαείναιµικρή(µινιατούρα),β)ηταναγραίαέχειπιοελεύθερηκαιφυσικήκίνηση,γ)ηκόρηφοράαπλόρούχο,ενώηταναγραίαφοράκαιµανδύα.

∫∂º∞§∞π√ 29. ∏ ËÁÂÌÔÓ›· Ù˘ £‹‚·˜ ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραγεγονότααπότηνανάπτυξητηςΘήβαςωςτοτέλοςτης

ηγεµονίαςτης.Νακάνουνσυγκρίσειςτωνχαρακτηριστικώντηςθηβαϊκήςηγεµονίαςµεαυτάτηςσπαρτιατικής

καιτηςαθηναϊκής.

Page 92: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Νακατανοήσουνβασικέςιστορικέςέννοιεςτηςενότηταςόπωςλοξήφάλαγγα,ιερόςλόχος.Νακατανοήσουντορόλοπουπαίζουνοιηγέτεςστηδιαµόρφωσητηςιστορίαςενόςτόπου.Ναδιαπιστώσουντιςσυνέπειεςτωνσυνεχόµενωνεµφυλίωνπολέµωνανάµεσαστιςελληνικές

πόλεις.

Πρόσθετα στοιχεία

Το370π.Χ.οΕπαµεινώνδαςπραγµατοποίησεεισβολέςστηνΠελοπόννησοκαιίδρυσεστασύνορατηςΛακωνικήςτηΜεγάληπόλη(Μεγαλόπολη),πουτηνκατέστησεκέντροτηςοµοσπονδίαςτωνΑρκάδων.ΟΠελοπίδαςέφτασεµέχριτηΜακεδονία,απότηνοποίαπήρεγιαεγγύηση30ευγενείςνέουςωςοµήρους,ανάµεσάτουςήτανκαιοµετέπειταβασιλιάςτηςΜακεδονίαςΦίλιπποςΒ’.Το367π.Χ.οΠελοπίδαςπήγεσταΣούσαεπικεφαλήςθηβαϊκήςαντιπροσωπείαςαποβλέπονταςστηνεύνοιατουΠέρσηµονάρχη,χωρίςόµωςαποτέλεσµα.Το362π.Χ.οΕπαµεινώνδαςεισέβαλεγιατέταρτηφοράστηνΠελοπόννησο.ΠροσπάθησενακαταλάβειτηΣπάρτη,αλλάαπέτυχε.Έτσιαντιµετώπισετουςαντιπάλουςτου:Αθηναίους,Σπαρτιάτες,Αχαιούς,ΗλείουςκαιΜαντινείςστηΜαντίνειατηςΑρκαδίας.ΗνίκηέκλινεπροςτουςΘηβαίους,αλλάσκοτώθηκεοαρχηγόςτους.Μετοθάνατότουκατέρρευσεηθηβαϊκήηγεµονία,πουήτανµάλλονπροσωποπαγής.ΗµάχηαυτήπροκάλεσεµεγάλησύγχυσηκαιαβεβαιότητακαιέθεσετέλοςστιςφιλοδοξίεςτωννότιωνΕλλήνωνγιαταπρωτεία.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.Χάρτηςτηςθηβαϊκήςηγεµονίας2.Αρχαίεςελληνικέςπόλεις,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com3.ΑρχαίαΘήβα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.geocities.com/thivaiosgr/history.html4.Λοξήφάλαγγα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.outopia.gr/ancient/sterea/falagga.htm5.ΙερόςΛόχος,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.army.gr6.ΑλέξανδροςΥψηλάντης,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.typos.com.cy

Προτάσεις για τη διδασκαλίαΗενότητααποτελείσυνέχειατηςπροηγούµενης,µεσκοπόνααποδοθείµιαολοκληρωµένη

εικόναγιατηνπορείατηςπόλης-κράτουςτηςΘήβας.Καλόείναιγι’αυτότολόγοναγίνειάµεσοςσυσχετισµόςήακόµακαιναδουλευτούνκαιοιδύοµαζίσεέναδίωρο,αφήνονταςγιαξεχωριστήεπεξεργασίατιςδιαθεµατικέςπροσεγγίσεις,αφούολοκληρωθείηπαρουσίασητουγνωστικούσχήµατοςπουαφοράστηΘήβα.Αξιοποιώνταςτηνήδηδιδαχθείσαενότηταωςπροοργανωτήσυνεχίζουµελέγονταςστουςµαθητέςνασυγκρίνουντουςδύοχάρτες(χάρτης1,κεφ.28-χάρτης1,κεφ.29).Οιµαθητέςπαρατηρούντηνµεταβολή-αύξησητηςκυριαρχίαςτωνΘηβαίων,ενώµετηντεχνικήτηςαφήγησηςοδάσκαλοςπαρουσιάζειταγεγονότακαθώςκαιταδύοβασικάπρόσωπατηςηγεµονίας,τονΠελοπίδακαιτονΕπαµεινώνδα.Στησυνέχειαγίνεταιαπότουςµαθητέςσιωπηρήανάγνωσητηςενότητας,µεσκοπόναδοθούναπαντήσειςσεσυγκεκριµένεςερωτήσειςπουοδάσκαλοςαναγράφειστονπίνακα.Οιερωτήσειςµπορείναείναιτουτύπου:

-ΓιατίξεκίνησεπόλεµοςανάµεσαστουςΣπαρτιάτεςκαιτουςΘηβαίους;-ΓιατίοιΘηβαίοινίκησανσταΛεύκτρα;-ΠοιοήταντοαποτέλεσµατηςµάχηςστηΜαντίνεια;Οιµαθητέςµπορούνναεργαστούνκαιχωρισµένοισεοµάδεςεργασίες.Θαπρέπειναδιακρίνουν

µέσααπότοκείµενοτασηµείαπουαποτελούντιςαπαντήσειςτωνερωτήσεωνδουλεύονταςκαιµετηντεχνικήτηςυπογράµµισης.Επειδήθαπρέπειναγίνουνσυγκρίσειςµετιςπροηγούµενεςηγεµονίες,στοσηµείοαυτόκαλούνταινασυµπληρώσουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών,καθώςκαιτηνάσκηση2πουαποτελείαντιστοίχισηαιτίων-αποτελεσµάτωνκαιµπορείναλειτουργήσειωςδιαγνωστικήαξιολόγησηγιατοδάσκαλο.Οιεικόνες3και4είναικαλόναπαρατηρηθούν,γιαναγίνειαπότουςµαθητέςµιαπροσέγγισητηςέννοιαςτουχώρουόπουσυνέβησανσηµαντικάγεγονότατηςενότητας.Ηεικόνα2τουςδίνειτηδυνατότητασύγκρισηςτουΒοιωτούπολεµιστήµετουςυπόλοιπουςΈλληνεςπολεµιστές,πουέχουνγνωρίσειοιµαθητέςσεπροηγούµενεςενότητες.

Page 93: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Τέλοςοιοµάδες,πουσεαυτότοσηµείοµπορούνναγίνουνδύο,διαβάζουνταπαραθέµατα1και2,µεσκοπόναχαρακτηρίσουντιςδύοµεγάλεςπροσωπικότητεςτηςΘήβας.Αφούγίνειηπαρουσίασητωνχαρακτηρισµών,πουµπορείναείναικαιπροφορική,γιαµεγαλύτεροπροβληµατισµόοδάσκαλοςθέτειερώτησητουτύπου:«ΓιατίνοµίζετεότιµετάτοθάνατοτωνδύοανδρώντελείωσεκαιηηγεµονίατηςΘήβας;»

Εναλλακτική προσέγγισηΧρησιµοποιούµεωςµέσατιςγνώσειςτηςπροηγούµενηςενότητας,τοεικονογραφικόυλικό

καιταπαραθέµατα.Θαπροσπαθήσουµεµέσωαυτώνκαιδιαβάζονταςµόνοτονπροοργανωτήναµπορέσουνοιµαθητέςναεξαγάγουνστοιχείακαινασυνθέσουνοιίδιοιτηνενότητα,αγνοώνταςστηνπρώτηαυτήφάσητοκείµενοτουβιβλίου.

Είναιπροτιµότεροητάξηναχωριστείσε4οµάδεςεργασίας.Ηκαθεµιάθαπροσπαθήσεινασυνθέσειµιαπαράγραφο10γραµµώνµεδιαφορετικόθέµα.Ηπαραπάνωεργασίαείναιπροτιµότερονασυνδυαστείµετηχρήσητωνηλεκτρονικώνσελίδωνπουπροτείνονται,ώστεοιµαθητέςνααντλήσουνακόµαπερισσότεροπληροφοριακόυλικό.Οιπαράγραφοιέχουντιςεξήςθεµατικές:

-ΣχέσειςΣπαρτιατών-Θηβαίων-ΜάχησταΛεύκτρα-ΜάχηστηνΜαντίνεια-ΠελοπίδαςκαιΕπαµεινώνδαςΗδιδασκαλίααυτήςτηςµορφήςαποτελείβιωµατικούτύπουµάθηση,µιαπουοιµαθητές

καλούνταιοιίδιοιναγίνουνοισυγγραφείςτουκειµένου.Ορόλοςτουδασκάλουείναικαθαράσυντονιστικός.Ιδιαίτερηπροσοχήθαπρέπειναδοθείστοσηµείοόπουησυνθετικήεργασίαείναιαυστηράοριοθετηµένησεέκταση.Έτσιθααξιολογήσουµετηδυνατότητατηςοµάδαςγιατηνανεύρεσητηςπληροφορίαςµέσααπόκείµεναήεικόνες,αλλάεπίσηςκαιτηδυνατότηταµετατροπήςτηςκαιδιαµόρφωσήςτηςσεσυγκεκριµένοπλαίσιο.

Μετάτηντελικήσύνθεσητωνπαραγράφωνκαιτηνεπεξεργασίατους,αναυτόθεωρείταιαπαραίτητο,γίνεταιησύγκρισητουκειµένουτωνοµάδωνµεαυτότουβιβλίου.Είναιαναµενόµενοότιοιµαθητέςθαέχουνγράψειεκτενέστεροκείµενο,αλλάανσυµφωνήσουν,µπορείναχρησιµοποιηθείαυτόωςβάσηγιατησυµπλήρωσητωνεργασιών.∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»και«άτοµο».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Σεζητήµαταεπαναφοράςµεθόδωνπουαποτέλεσανσταθµούςγιατηνεποχήτουςσεκαταστάσειςπουπαρουσιάζουνσυνάφειαµέσαστηνιστορικήπορείαενόςλαού.

2.Σεζητήµαταεξάρτησηςενόςσυνόλου-συστήµατοςαπότηνπαρουσίαχαρισµατικώνατόµωνκαιτορόλοαυτώντωνηγετικώνµορφώνστηδιαµόρφωσητηςιστορίαςτουσυνόλου.

Προτείνεταισεσυνδυασµόµεταπαραθέµατα3και4καθώςκαιτηνάσκηση3απότοτετράδιοεργασιώνναγίνεισυνθετικήεργασίαγιατηνπαρουσίασητου«Ιερούλόχου»στιςτρειςδιαφορετικέςστιγµέςτηςελληνικήςιστορίαςπουπαρουσιάστηκε.Είναικαλόνααξιοποιηθούνκαιοιηλεκτρονικέςδιευθύνσεις,απόόπουµπορείνααντληθείκαιπλούσιοεικονογραφικόυλικό.

Ηπαραπάνωεργασίαµπορείάνεταναπαρουσιαστείαπότουςµαθητέςτης∆9τάξηςστησχολικήγιορτήτηςεπετείουτης25ηςΜαρτίουήναεµπλουτίσειτηνύληµιαςσχολικήςεφηµερίδαςπουπιθανόταταεκδίδεταιαπότησχολικήµονάδα.

Απαντήσεις στις εργασίες

Page 94: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

2.Άσκησησύνδεσηςαίτιου-αποτελέσµατοςµέσααπότηνοποίαδιαφαίνεταιοτρόποςεξέλιξηςτωνγεγονότωντηςενότητας.

3.Άσκησηανοικτούτύπου,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,κατάλληληγιατηνανάδειξησυσχετισµώνανάµεσαστονκοινότρόποαντιµετώπισηςκαταστάσεωνσεδιαφορετικέςιστορικέςπεριόδους.

Η ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ

A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΤο έργο του Μ. Αλεξάνδρου

ΜετονεξελληνισµότηςΑνατολήςηελληνικήγλώσσα(υπότηµορφήτηςκοινής)έγινεόργανοπαγκόσµιαςσυνεννοήσεως.ΣτηνΑνατολήαντικατέστησετηνΑραµαϊκή,πουήτανηγλώσσαεπικοινωνίαςστηνπερσικήαυτοκρατορία.ΗκατάκτησηδετουκράτουςτωνΑχαιµενιδώναπότονΑλέξανδροδηµιούργησε,τότεγιαπρώτηφορά,τιςευνοϊκέςπροϋποθέσειςγιατηνανάπτυξηµιαςοικουµενικήςοικονοµικήςσυνεργασίαςκαιενόςοικουµενικούεµπορίουσεκλίµακακαισεπυκνότηταπουδενείχεγνωρίσειποτέάλλοτεοαρχαίοςκόσµος.ΟλόκληροςοχώροςαπότηναρτηρίατουΓιβραλτάρµέχριτονΙνδόδιαµορφώθηκεβαθµιαίακατάτουςεπόµενουςαιώνεςσ’ένααπέραντο,καιµοναδικό,πεδίοενιαίαςοικονοµικήςδραστηριότητας.ΣυνήθωςσυγκρίνουντοάνοιγµατηςΑνατολήςαπότονΑλέξανδροµετηνκολοµβιανήανακάλυψητηςΑµερικής.Ανπράγµατιοιπρωτοβουλίεςτηςµεγάληςατοµικήςπροσωπικότηταςαποτελούνπαράγοντατηςπαγκόσµιαςιστορίας,εδώέχουµεένααπτόπαράδειγµατηςδράσηςτης:Τούτηδίνειτώραστον

Page 95: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

κόσµοµιακαινούριαφυσιογνωµία.ΗαποστολήστοΣουδάνµεσκοπότηδιερεύνησητωναιτίωνπουπροκαλούσαντιςπληµµύρεςτουΝείλου,οπλουςτουΝεάρχουκαιτουΟνησικρίτουαπότο∆έλτατουΙνδούστηναρτηρίατουHormuzκαιαπ’αυτούστιςεκβολέςτουΕυφράτηκαιτουΤίγρητος,τοσχέδιογιατονπερίπλουτηςΑραβίας,πουαπασχολούσετονετοιµοθάνατοβασιλέαστηΒαβυλώνα,οιεργασίεςστοδίκτυοτωνδιωρύγωντηςΜεσοποταµίας,ηπρόθεσηναεποικισθούνταπαράλιατουΠερσικούκόλπου,όλεςαυτέςοιεπιχειρήσειςκαιτασχέδιαµάςαποκαλύπτουντοευρύτατοπλάτοςτωνοικονοµικώνπρογραµµατισµώντουβασιλέα,οοποίοςκαιστοντοµέατούτοεµφανίζεταισανέναςπρωτοπόροςδηµιουργόςµιαςκαινούριαςεποχής.

ΗυλικήπροϋπόθεσηγιατηνεγκαινιασθείσααπότονΑλέξανδροδιεθνήοικονοµικήσυνεργασίαήτανηδηµιουργίαενόςνέουνοµισµατικούσυστήµατοςστηναυτοκρατορίατου.ΜεπλήρησυνείδησητωνοικονοµικώνεπιπτώσεωνεγκατέλειψεοβασιλιάςτηντακτικήτουαποθησαυρισµούπουεφάρµοζανοιΑχαιµενίδεςµεαποτέλεσµανασυγκεντρώνουνσταθησαυροφυλάκιάτουςκολοσσιαίεςποσότητεςπαρθένωνπολύτιµωνµετάλλωνσεράβδουςκαιµπάλες.Κυρίωςδιατωνµισθοφόρων,πουπληρώνοντανµετοκαινούριοχρήµατουΑλέξανδρου,έπαιρναντανοµίσµατατονδρόµοπροςτηναγοράκαιτηνκυκλοφορίακαιδηµιουργούσανµιανέαβάσηγιατηνοικονοµία.Τοδιµεταλλικόσύστηµα,συνύπαρξη,δηλαδή,δύονοµισµατικώνκανόνωνµεβάσητονχρυσόκαιτονάργυρο,πουκυριαρχούσεστηνπερσικήαυτοκρατορία,καιστηΜακεδονίαεπίτουΦιλίππουΒ9,καταργήθηκεκαικαθιερώθηκεοάργυροςσανθεµέλιοτουκαινούριουνοµίσµατοςτηςαυτοκρατορίας.ΕισάγονταςοΑλέξανδροςτοναττικόνοµισµατικόκανόναεξουδετέρωσετοχάοςπουεπικρατούσεστηνΑσίακαιπροπάντωνστονελληνικόκόσµο.ΗτεράστιααύξησητηςνοµισµατικήςκυκλοφορίαςεπηρέασετονοικονοµικόβίοτηςΕλλάδας.Τώραεγκαινιάζεταιµιαπερίοδοςευηµερίας,πουεξαλείφειτηγενικήαδράνειατωνπρογενεστέρωνδεκαετηρίδων.

«ΗαυτοκρατορίατουΑλέξανδρουήτανηπρώτηκαιµοναδικήκοσµοκρατορίαπουγνώρισεηιστορία,ανβέβαιαµετονόροκοσµοκρατορίαεννοούµεένακράτος,κατάτηδιάρκειατουοποίουδενυφίσταταιάλληµεγάληδύναµη»(K.J.Beloch).Ηδιαπίστωσητούτηισχύει,ακόµηκιανλάβουµευπ’όψηότιοΑλέξανδροςδενπραγµατοποίησεταδυτικάτουσχέδια.ΧωρίςτονΑλέξανδροδενθαυπήρχεούτεοΚαίσαρ,ούτετοImperiumRomanum!Αρχίζονταςαπότους∆ιαδόχους,τοπρότυποτουΜακεδόνακοσµοκράτοραάσκησεπάντοτεβαθιάεπιρροήπάνωστουςδυνατούςτουκόσµου.ΗimitatioAlexandriέχειιστορίαπολλώναιώνων,πουξεκινάειαπότον∆ηµήτριοΠολιορκητή,συνεχίζεταιµέχριτοτέλοςτηςΑρχαιότητας,µέχριτονΚωνσταντίνοκαιτονΙουλιανόκαιφθάνειστουςνεότερουςχρόνους(ΚάρολοςΙΒ9τηςΣουηδίας,ΝαπολέωνΑ9).

ΣεόλουςτουςτοµείςτουβίουείναισαφήςηεπίδρασητουεξωτικούκόσµουτηςΑρχαίαςΑνατολήςπάνωστονΑλέξανδρο.ΗκαθιερωθείσασταΣούσασκηνήτωνακροάσεωνκατάτοπρότυποτωνΑχαιµενίδων,τοσχέδιοτουΑλέξανδρουναοικοδοµήσειγιατονΗφαιστίωναέναεπιτύµβιοµνηµείοόµοιοµετουςβαβυλωνιακούςπύργους(Zikkurate),ηπρόθεσήτουνακατασκευάσειστιςΑιγέςέναάλλοταφικόοικοδόµηµαγιατονΦίλιπποΒ9,ψηλόόσοκαιηπυραµίδατουΧέοπα,όλααυτάείναιιδέεςπουπηγάζουναπότουςπολιτισµούςτηςαρχαίαςΑνατολής.ΕίναιβέβαιααλήθειαότιησκέψητουΑλέξανδρουγιατησυγχώνευσηπρωτοκαλλιεργήθηκεαπότηνελληνική,καιµάλιστατησοφιστικήδιανόηση.Ακόµηκαιανδεχθούµεότιπρωταρχικότουκίνητροστηνυπόθεσητούτηήτανµιαώριµηκαιρεαλιστικήαντίληψη–τούτοτουλάχιστονισχύειγιατησυµπεριφοράτουπροςτουςΒαρβάρουςκαιγιατηνυποστήριξήτουπροςτιςξένεςθρησκείες–δενµπορούµενααρνηθούµετηβαθιάεπίδρασητουανατολίτικουπεριβάλλοντοςπάνωστηνεύπλαστηψυχήτουνεαρούκατακτητή.

ΜέσατουκορυφώθηκεηκραταιάαντίθεσηΑνατολήςκαι∆ύσης,µετάτονπρώιµοθάνατότουέγινεαυτήτοκεντρικόπρόβληµατηςελληνιστικήςιστορίας.Οδρόµος,διατουοποίουθαµπορούσανναξεπεράσουντηναντίθεσητούτη,ανοίχθηκεαπότονΑλέξανδρο.ΣανδηµιουργικόςπολιτικόςάνδραςοΑλέξανδροςπροπορεύτηκεκατάπολύτηςεποχήςτουκαιέδειξεκάποιαπρωτοτυπίαπνεύµατος,πουπραγµατικάκαθιερώθηκεγιαπάντασανένααπόταπιοεπιβλητικάφαινόµενατηςπαγκόσµιαςιστορίας.Ούτεηρωµαϊκήκοσµοκρατορία,ούτεηθριαµβευτική

Page 96: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

πορείατουΧριστιανισµού,τουοποίουοικοινότητεςαπλώνοντανκατάτοτέλοςτηςΑρχαιότηταςστονευρύτατο,απότηνΙρλανδίαµέχριτιςΙνδίες,χώρο,ούτεακόµηηβυζαντινήαυτοκρατορίακαιοαραβικόςπολιτισµόςθαµπορούσανναδηµιουργηθούνχωρίςτονΜεγάλοΑλέξανδροκαιτοκοσµογονικότουέργο».

Χ.Μπένγκτσον,ΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδας,εκδ.Μέλισσα,µετ.Α.Γαβρίλη,Αθήνα1991,σελ.318–319.

Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 3√. ∏ ª·Î‰ÔÓ›·, ÌÈ· Ó¤· ÂÏÏËÓÈ΋ ‰‡Ó·ÌË∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντηνανάπτυξηµιαςνέαςδύναµηςστονελληνικόχώρο,αυτήςτουµακεδονικού

κράτους.ΝαγνωρίσουντηνπροσωπικότητατουΦιλίππουκαινατηνκρίνουναπόπολιτικήκαιστρατιωτική

άποψη.ΝασυνειδητοποιήσουντουςδεσµούςτηςΜακεδονίαςµεταάλλαελληνικάκράτητηςεποχής.ΝαγνωρίσουντιςπροσπάθειεςτουΦιλίππουγιατηνένωσητωνΕλλήνωνεναντίοντωνΠερσών.

Πρόσθετα στοιχείαΣτιςαρχέςτου5ουαι.π.Χ.οιΠέρσεςκατέλαβαντηΜακεδονία,ηοποίαµετάτηλήξητωνπερσικών

πολέµωναπέκτησεπάλιτηνανεξαρτησίατης.ΑξιόλογοιβασιλείςπροκάτοχοιτουΦίλιππουΒ9ήτανοΑλέξανδροςΑ9πουοργάνωσετονστρατόκαιτοκράτοςτουκαιοΑρχέλαοςπουµετέφερετηνπρωτεύουσάτουαπότιςΑιγέςστηνΠέλλα.ΟΦίλιπποςΒ’διέθετεοργανωτικήκαιδιπλωµατικήικανότητα,ήτανφιλόδοξοςκαιείχεισχυρήθέληση.

ΟιστρατιωτικέςεπιτυχίεςτουΦιλίππουδίχασαντουςΑθηναίουςκαιδηµιουργήθηκανδύοπαρατάξεις,ηφιλοµακεδονικήκαιηαντιµακεδονική,µεεπικεφαλήςτουςρήτορεςΑισχίνηκαι∆ηµοσθένηαντίστοιχα.ΜετάτηµάχηστηΧαιρώνειαοιΜακεδόνεςδενείχανκανένααξιόλογοαντίπαλοστηνΕλλάδα.ΣκοπόςτουΦιλίππουήτανηένωσητωνελληνικώνπόλεωνυπότηνηγεσίατουκαιοπόλεµοςεναντίοντωνΠερσών.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΧάρτηςµετοµακεδονικόκράτοςκαιτηνεπέκτασήτουτηνεποχήτουΦιλίππου.2.ΟιχρυσοίτάφοιστιςΑιγές,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexander.macedonia.culture.gr3.ΣτηΒέροια,στηΒεργίνα,ΧορτιάτηΘέτη,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα,1983.4.Βεργίνα,θησαυροί,µύθοικαιιστορίατηςµακεδονικήςγης,ΘεοδώρουΛουκία,Γκράτσιου

Βασιλική,εκδόσειςΆµµος,19935.ΚάτωαπότονήλιοτηςΜακεδονίας,ΣίνουΚίρα,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα,1992.6.ΗκληρονοµιάτηςΧαιρώνειας,ΠατεράκηΓιολάντα,έκδοσηΠανεζήΧρυσάφη,Αθήνα,1993.7.ΣτηΜακεδονίαµιαφορά,ΠατεράκηΓιολάντα,εκδόσειςΨυχογιός,Αθήνα,1994.8.ΟΟλυµπιονίκηςΜακεδόνας,ΣφαέλλουΚαλλιόπη,εκδόσειςΆγκυρα,Αθήνα,1993.

Προτάσεις για τη διδασκαλίαΠροτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςπροοργανωτής,λειτουργώνταςταυτόχρονακαιως

διαγνωστικήαξιολόγηση,τοπεριεχόµενοτηςπροηγούµενηςδιδακτικήςενότηταςκαικυρίωςτοσηµείοστοοποίοδιαφαίνεταιηγενικήπαρακµήτηςνότιαςΕλλάδας.

Στησυνέχειαοδάσκαλοςχρησιµοποιώνταςτοχάρτη1οδηγείτουςµαθητέςστηνπαρουσίατηςκαινούριαςδύναµηςτηςΜακεδονίας.ΤαυτόχροναγίνεταιανάγνωσητουπροοργανωτήπουυπάρχειστοβιβλίοκαιµεαυτότοντρόπογίνεταιγνωστήκαισυσχετίζεταιµετοσυγκεκριµένοκράτοςκαιηπροσωπικότητατουΦιλίππου(παρατηρείταικαισχολιάζεταικαιηεικόνα4).

Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίας,διαβάζουντο2οπαράθεµακαιπαρατηρώνταςτην

Page 97: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

εικόνα2καταγράφουντιςσκέψειςτουςγιατηνεξέλιξητωνΜακεδόνων.Στησυνέχειαδιαβάζουναπότοβιβλίοτουςτιςδύοπρώτεςπαραγράφουςκαικαλούνταινααπαντήσουνκατάοµάδεςστηνπρώτηερώτησηπουυπάρχειστοβιβλίοτους.Ηαπάντησηδίνεταιµεσύνθεσηπλέονσεεπίπεδοτάξηςτωναπαντήσεωντωνοµάδων.

Οδάσκαλοςσεαυτότοσηµείοµετηντεχνικήτηςαφήγησηςιστορείστουςµαθητέςταπολεµικάγεγονόταπουακολούθησαν,καθώςκαιτοντρόποµετονοποίοκατάφερεηΜακεδονίανακυριαρχήσειστηνυπόλοιπηΕλλάδα.Ηερώτηση2είναιανοικτούτύπουκαικαλόείναινααφήσουµετουςµαθητέςναεκφραστούνχωρίςναγίνειαξιολόγησητηςαπάντησης.

Οιµαθητέςστησυνέχειαδιαβάζουντοπαράθεµα3γιαναέρθουνσεπρώτηεπαφήµετοσηµαντικόαρχαιολογικόχώροτηςΒεργίνας(παρατήρησηκαιτωνεικόνων5και6)καιστησυνέχειαδουλεύονταςπάνταοµαδικάσυµπληρώνουντηνπρώτηάσκησητουτετραδίουεργασιών.Μετηνίδιατακτικήκαιµεπαιγνιώδηίσωςτρόποµπορείνασυµπληρωθείκαιηακροστιχίδα.Ηάσκηση3καλόείναιναγίνειστοσπίτι,αφούοιµαθητέςµελετήσουνκαιτααντίστοιχαπαραθέµατα.

Εναλλακτική προσέγγιση

ΟδάσκαλοςγράφειστονπίνακατηλέξηΜακεδονία.Οιµαθητέςαναφέρουνκαικαταγράφουνσεοµάδεςτιςλέξειςπουτουςέρχονταιστοµυαλό(καταιγισµόςιδεών).

ΣτησυνέχειαγίνεταιµιαταξινόµησητωνλέξεωνµεκριτήριοαυτέςπουαναφέρονταιστηναρχαίαΜακεδονία.Οιµαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουντηδιδακτικήενότητακαινασυµπληρώσουντιςλέξειςµεάλλεςλέξειςκλειδιάπουεντόπισανστοκείµενογιατηνκατασκευήεννοιολογικούχάρτητουτύπου:

Οεννοιολογικόςχάρτηςµπορείναείναιπερισσότερολεπτοµερής,ανάλογαµετιςλέξειςκλειδιάπουθαεντοπίσουνοιµαθητές.

Οιασκήσειςσυµπληρώνονταιµεαξιοποίησητωνανάλογωνπαραθεµάτωνκαιεικόνων.

∆ιαθεµατικές δραστηριότητες

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«άτοµο»και«πολιτισµός».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατασχέσεωνκαισυσχετισµώνανάµεσαστιςελληνικέςπόλεις-κράτηπουοδήγησαν

στηδηµιουργίακαινούριωνδυνάµεωνκαισυµµαχιών.2.Σεθέµατααλληλεπίδρασηςανάµεσαστιςγειτονικέςπόλεις–κράτη,µεαποτέλεσµατην

εξέλιξηστητέχνηκαιτονπολιτισµό.3.Σεζητήµαταεξάρτησηςενόςσυνόλου-συστήµατοςαπότηνπαρουσίαχαρισµατικώνατόµων

καιτορόλοαυτώντωνηγετικώνµορφώνστηδιαµόρφωσηκαιτηνεξέλιξητουιστορικούγίγνεσθαιενόςτόπου.

ΠροτείνεταιγιαδιαθεµατικήπροσέγγισηηγνωριµίαµετοναρχαιολογικόχώροτηςΒεργίναςήκάποιονάλλοαρχαιολογικόχώροπουβρίσκεταιστηνπεριοχήτηςσχολικήςµονάδας.(Πέλλα,∆ίονκ.λ.π.).Ανηαπόστασηδενεπιτρέπειµιατέτοιουείδουςδραστηριότητα,ηεπίσκεψηµπορείναείναιεικονική,µέσααπότιςπληροφορίεςπουθασυλλέξουνοιµαθητές,χωρισµένοισεοµάδεςεργασίας.

Οιµαθητέςµπορούνναχρησιµοποιήσουντοπαράθεµα3µαζίµετηνεικόνα6ωςπροοργανωτήκαιστησυνέχειαµετησχετικήβιβλιογραφίαηοποίαπροτείνεται,καθώςκαιτονδικτυακότόποτουαρχαιολογικούχώρου,ναανακαλύψουντουςθησαυρούςπουφιλοξενείήναοργανώσουνκαιναπροετοιµάσουνακόµακαλύτερατηνεπίσκεψήτουςεκεί.

Στοτέλοςτηςσυνθετικήςεργασίαςµπορείναδηµιουργηθείσεσυνεργασίααπότιςοµάδες

Page 98: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

µικρόςεπεξηγηµατικόςοδηγόςγιατοναρχαιολογικόχώροτονοποίοεπισκέφτηκαν.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.ΆσκησηκατανόησηςτουπλαισίουτουχώρουστονοποίοεκτυλίσσεταιησυγκρότησηκαιηεπέκτασητουκράτουςτηςΜακεδονίας.

2.Άσκησηανακεφαλαιωτικούτύπουµετιςσηµαντικότερεςλέξεις-κλειδιάτηςενότητας.ΦΑΛΑΓΓΑ,ΙΣΧΥΡΟΣ,ΛΙΟΝΤΑΡΙ,ΙΠΠΙΚΟ,ΠΑΓΓΑΙΟ,ΠΕΛΛΑ,ΟΘΝΙΡΟΚ,ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ.

3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµεαξιοποίησηπληροφοριώνπουµαςδίνονταιµέσααπόπηγές(παραθέµατα1,2)γιατηνεξαγωγήαξιολογικήςκρίσηςαπότουςµαθητέςσχετικήµετιςικανότητεςτουΦιλίππου.

∫∂º∞§∞π√ 31. √ ª. ∞ϤͷӉÚÔ˜ ηٷϷ̂¿ÓÂÈ ÙË ª. ∞Û›· Î·È ÙËÓ ∞›Á˘ÙÔ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντηνπροσωπικότητατουΜ.Αλεξάνδρου.Ναεκτιµήσουντιςενέργειεςπουέκανεγιατηνπροετοιµασίατηςεκστρατείαςτου.ΝαγνωρίσουντοοργανωτικόέργοτουΜ.Αλεξάνδρουκαιτασχέδιάτου.Ναγνωρίσουντασηµαντικότεραπολεµικάγεγονότακαιτηνπορείατηςεκστρατείαςµέχριτην

επίσκεψήτουστηνΑίγυπτο.ΝαγνωρίσουνκαιναεκτιµήσουντουςλόγουςστουςοποίουςοφείλοντανοινίκεςτωνΕλλήνων.

Πρόσθετα στοιχεία

ΤηνεποχήπουπραγµατοποίησετηνεκστρατείατουοΑλέξανδρος,βασιλιάςτηςΠερσίαςήτανο∆αρείοςΓ’Κοδοµανόςκαιτοκράτοςτουπερνούσεµιαπερίοδοκρίσηςκαιπαρακµής.Παρόλααυτάεξακολουθούσεναπαραµένειµιαυπολογίσιµηδύναµη.ΣτηΜακεδονίαάφησεωςαντικαταστάτητουτοστρατηγότουΑντίπατρο.ΟιΠέρσεςεκτόςτωνστρατευµάτωντουςδιέθετανκαιστράτευµααποτελούµενοαπό20.000Έλληνεςµισθοφόρους.ΣτιςελληνικέςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςοΑλέξανδροςκατέλυσεταολιγαρχικάκαθεστώτακαιπαραχώρησεαυτονοµία.ΣτηµάχητηςΙσσούµετάβίαςγλίτωσεο∆αρείοςτηναιχµαλωσία.ΑµέσωςµετάοΑλέξανδροςδέχτηκεπροτάσειςγιασυνθηκολόγησηκαθώςεπίσηςκαιτηνπαραχώρησητωνπεριοχώνδυτικάτουΕυφράτη.ΤιςαπέρριψεόµωςκαιδήλωσεότισκοπεύειναγίνεικύριοςολόκληρηςτηςΑσίας.ΜετάτηνκατάληψητηςΑιγύπτουοπερσικόςστόλοςδιαλύθηκε,γιατίέµεινεχωρίςβάσεις.ΤακυπριακάκαιφοινικικάπλοίαπουτοναποτελούσανπροσχώρησανστουςΜακεδόνες.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΧάρτηςµετηνπορείατηςεκστρατείαςτουΜ.Αλεξάνδρου.2.ΗεκστρατείατουΜ.Αλεξάνδρου,ΒαλασάκηςΠαύλος,εκδόσειςΧελώνα.3.ΟιθεοίδενπεθαίνουνστηνΠέλλα,∆ικαίουΕλένη,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1993.4.ΣτηΜακεδονίαµιαφορά.Ησπίθαπουέγινεφωτιά,ΠατεράκηςΓ.,εκδόσειςΨυχογιός,Αθήνα

1994.5.ΜέγαςΑλέξανδρος,∆εληγιάννη-ΑναστασιάδηΓεωργία,εκδόσειςΜίνωας,Αθήνα1995.6.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ΜαξίµουΠηνελόπη,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1980.7.ΜέγαςΑλέξανδρος.Ταπαιδικάχρόνια,εκδόσειςΆγκυρα,Αθήνα1992.8.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr9.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexanderthegreat.gr

Προτάσεις για τη διδασκαλία

ΗπροσωπικότητατουΜ.Αλεξάνδρουείναιοικείαστουςµαθητέςκαιέτσικαλόθαήτανοδάσκαλοςνααξιοποιήσεισεαυτήντηνενότηταιδιαίτερατιςιδέεςτωνµαθητώνξεκινώνταςαρχικά

Page 99: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

απότηνανάδειξήτουςκαιλειτουργώνταςσύµφωναµετιςαρχέςτηςεποικοδοµητικήςθεωρίαςγιατηµάθηση.Πιοσυγκεκριµέναστονπίνακαπαρουσιάζεται(ήµετηµορφήδιαφάνειαςαναυτόείναιεφικτό)µιαχαρακτηριστικήεικόνα-προτοµήτουΑλέξανδρου,τονοποίοοιµαθητέςκαλούνταινααναγνωρίσουν.Μετάτηνπαρουσίασητουπροσώπουοιµαθητέςχωρισµένοισεοµάδεςεργασίαςθακαταγράψουντιςαπαντήσειςτουςσεερωτήσειςπουοδάσκαλοςθααναγράψειστονπίνακα:

Ποιαήτανηκαταγωγήτου;Ποιοήταντοέργοτουπουτονέκανειδιαίτεραγνωστό;Ποιαστοιχείατουχαρακτήρατουπιστεύετεότιτονβοήθησανγιαναπραγµατοποιήσειτασχέδιά

του;Οιµαθητέςκαταγράφουντιςαπαντήσειςτους.Μετάκαλούνταιναανοίξουνταβιβλίατουςκαινα

διαβάσουνµόνοιτουςσιωπηράτοκείµενοτηςαντίστοιχηςενότηταςκαθώςκαιταπαραθέµατα1,3,4συµπληρώνονταςήδιορθώνονταςαυτάπουέχουνήδηκαταγράψει.

Στηντάξηγίνεταιησύνθεσητωναπαντήσεωντωνοµάδων.Στησυνέχειαοιµαθητέςδίνουνπροφορικέςαπαντήσειςστιςερωτήσειςπουυπάρχουνκάτωαπότακείµενα.Κάνονταςχρήσητουχάρτη1συµπληρώνουνστονπίνακαιστορικήγραµµήηοποίαείναιτουτύπου:

Στησυνέχειακαλούνταινασυµπληρώσουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.Ακολουθείηανάγνωσητουπαραθέµατος2καιησυµπλήρωσητηςάσκησης2.Τοσταυρόλεξοείναιάσκησηανακεφαλαιωτικούτύπουκαι,ανδενυπάρχειχρόνος,µπορεί

νασυµπληρωθείκαιστοσπίτι.Γιανααξιοποιηθείτοεικονογραφικόυλικό,οδάσκαλοςµπορείναπαροτρύνειτουςµαθητέςναπαρατηρήσουντιςεικόνες2,3και4καιναφιλοτεχνήσουνµιαδικήτουςπουναπαριστάτοΜ.Αλέξανδρο.

Εναλλακτική προσέγγισηΜπορείναχρησιµοποιηθείεναλλακτικάητεχνικήτηςαφήγησηςσεσυνδυασµόµετιςερωτήσεις

πουυπάρχουνκάτωαπότοκείµενοστοβιβλίοτουµαθητή.Μεαυτότοντρόποοδάσκαλοςµπορείνααξιολογήσειτοβαθµόικανότηταςτωνµαθητώντου,όταναυτοίκαλούνταινααπαντήσουνσεκάτιπουβρίσκεται«κρυµµένο»µέσασεένακείµενοαφηγηµατικόπουπροσεγγίζεταιµόνοακουστικά.Οιµαθητέςδιαβάζουντιςερωτήσεις,στησυνέχειαοδάσκαλοςαφηγείταικαιτέλοςεκείνοιαπαντούνδουλεύονταςσεοµάδες.Κάθεοµάδαπαραδίδεισεφύλλοστοδάσκαλοτιςπρώτεςτηςαπαντήσεις.

Γιανααξιολογήσουντιςαπαντήσειςτουςοιµαθητές,διαβάζουνσιωπηράτοκείµενο,καθώςκαιταπαραθέµατα1,2και4καικάνουντιςανάλογεςαλλαγές.Συγκρίνουντιςπρώτεςµετιςδεύτερεςαπαντήσειςγιαναδιαπιστώσουντιςατέλειεςήταλάθητους(µεταγνωστικήδιαδικασία)καιανακοινώνουντααποτελέσµατατηςµελέτηςτουςστηνοµάδατηςτάξης.

Μετηχρήσητουχάρτη1καιτωνγνώσεωνπουήδηκατέκτησανσυµπληρώνουντηνάσκηση1τουτετραδίουεργασιών,ενώ,διαβάζονταςτοπαράθεµα2,κάνουντη2ηάσκηση.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΗπορείατουΜ.Αλεξάνδρουµπορείναπροσεγγιστείδιαθεµατικά.Προτείνεταιγιαµιαπιο

αποτελεσµατικήεπεξεργασία,αυτόναγίνειµετάκαιτηνολοκλήρωσητηςεπόµενηςενότητας.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηαντιστοίχισης,όπουσυνδέονταιονόµατα(τόπων-ανθρώπων)µεενέργειεςπουσυσχετίζονταιάµεσαµεαυτά.

Page 100: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

2.Άσκησηκατανόησηςτηςιστορικήςέννοιας«γόρδιοςδεσµός»καιτρόποςδιαχρονικήςχρήσηςτηςστοσηµερινόλόγο.

«Μιακατάστασηπολύµπερδεµένηπουδενείναιεύκολονατηνκαταλάβουµε.»3.Σταυρόλεξο,µορφήάσκησηςανακεφαλαιωτικούτύπου.Οριζόντια:1.ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ2.ΑΣΙΑΣ3.ΙΣΣΟ4.ΑΧΙΛΛΕΑΣ5.ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣΚάθετα:1.ΦΑΡΑΩ2.ΝΕΙΛΟΣ3.ΓΡΑΝΙΚΟ4.ΤΡΟΙΑ5.∆ΑΡΕΙΟΣ

∫∂º∞§∞π√ 32. ∏ ÔÚ›· ÚÔ˜ ÙËÓ πÓ‰›·. ∆Ô Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραπολεµικάγεγονότακαιτηνπορείατηςεκστρατείαςτουΜ.

Αλεξάνδρου.Ναγνωρίσουντοοργανωτικότουέργο,τασχέδιάτουκαθώςκαιτοτέλοςτηςεκστρατείαςτου.

Πρόσθετα στοιχείαΤηνάνοιξητου330π.Χ.οΑλέξανδροςκυρίευσεταΕκβάτανα,παλιάπρωτεύουσατωνΜήδων,και

θεώρησεότιέληξεπλέονηπανελλήνιαεκστρατεία,τηςοποίαςηγήθηκεσύµφωναµετιςαποφάσειςτουσυνεδρίουτηςΚορίνθου.Γι’αυτόέστειλεστηνΕλλάδατουςυπόλοιπουςΈλληνεςκαιπαρέµεινεοίδιοςµετουςΜακεδόνες,ενεργώνταςπλέονωςβασιλιάςτηςΜακεδονίας.Στησυνέχειαπροχώρησεανατολικά,όπουσυνάντησεισχυρήαντίστασηαπότουςντόπιους.Μετάτηνκατάκτησηµιαςπεριοχήςκαιενώπροχωρούσεσταενδότεραµετοστρατότου,σηµειώνοντανεξεγέρσειςκαιαναγκαζότανναεπιστρέψεικαινατιςκαταστείλει.Μέχρινακυριαρχήσειστοανατολικότµήµατουπερσικούκράτουςπέρασαντρίαχρόνια.ΟΑλέξανδροςαντιµετώπισεµεσκληρότητατηδυσαρέσκειατωνεταίρωνπροςτοπρόσωπότου,εκτελώνταςµάλιστακάποιουςαπότουςπλέονσηµαντικούςστρατηγούςτου,όπωςτοΦιλώτακαιτονΠαρµενίωνα.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.Χάρτηςµετηνπορείακαιτοτέλοςτηςεκστρατείας.2.ΟΜεγαλέξαντρος,ΖαραµπούκαΣ.,εκδόσειςΚέδρος3.ΟκόσµοςστουςχρόνουςτουΜ.Αλεξάνδρου,ΜακντόναλντΦιόνα,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα

2000.4.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr5.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexanderthegreat.gr6.ΜέγαςΑλέξανδρος:ΗεποποιίατουΕλληνισµού,παραγωγήMLS,εκπαιδευτικόλογισµικό.

Προτάσεις για τη διδασκαλίαΕπειδήησυγκεκριµένηδιδακτικήενότητααποτελείτησυνέχειακαιτηνολοκλήρωσητης

προηγούµενης,προτείνεταινασυνεχιστείοίδιοςτρόποςπροσέγγισηςπουήδηέχειυιοθετηθεί.∆ηλαδήοιµαθητέςχρησιµοποιώνταςτιςβιωµατικέςτουςγνώσεις,πουέχουνδηλαδήκατακτήσειαπόπροσωπικέςεµπειρίες(λογοτεχνικάβιβλία,εκποµπές,διηγήσεις)καιδουλεύονταςσεοµάδεςεργασίας,καλούνταινααπαντήσουνσεερωτήσειςπουαναγράφονταιστονπίνακατουτύπου:

-ΣεποιαµέρηέφτασεοΑλέξανδροςκατάτηδιάρκειατηςεκστρατείαςτου;-Τιπροβλήµατανοµίζετεότιαντιµετώπισεσ’αυτότοδύσκολοέργο;-Γιατίτελικάαναγκάστηκενασταµατήσεικαιναγυρίσειπίσω;Αφούοιµαθητέςκαταγράψουντιςαπαντήσειςτους,στησυνέχειαδιαβάζουντηναντίστοιχη

Page 101: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ενότητααπότοβιβλίοτουςκαιπροβαίνουνστιςανάλογεςσυµπληρώσειςήδιορθώσεις.Κατόπινδιαβάζουνταπαραθέµατακαικαλούνταινααπαντήσουνανάοµάδεςστιςερωτήσειςπουβρίσκονταικάτωαπότοκείµενοστοβιβλίοτους.Οιεργασίεςτουτετραδίουεργασιώναναφέρονταικαισταδύοµέρητηςεκστρατείας.Έτσιµπορείαρχικάναζητήσειοδάσκαλοςναπροβούνοιοµάδεςστηδηµιουργίασυνοπτικούεννοιολογικούχάρτη(πουθαπεριλαµβάνειστοιχείακαιτωνδύοενοτήτων)καιστησυνέχειανασυµπληρωθούνοιεργασίεςστοτετράδιο.

Ηάσκηση3µπορείναγίνεικαιµετηµορφήτηςδραµατοποίησης,όπουοέναςµαθητήςθαέχειτορόλοτουδηµοσιογράφουπουθαθέτειτιςερωτήσειςκαιοάλλοςµεανοικτέςαπαντήσειςθα«παίζει»τορόλοτουΜ.Αλεξάνδρου(ενσυναίσθηση).Στησυγκεκριµένηδραστηριότηταθαπρέπεινααξιοποιηθείιδιαίτερακαιτοεικονογραφικόυλικό,τοοποίοαποτελείµαρτυρίαγιατιςσυνθήκεςκαιτιςιδιαιτερότητεςπουπαρουσίαζεησυγκεκριµένηεκστρατεία.

ΠροτείνεταιηδιδασκαλίατωνδύοενοτήτωνπουαφορούνστηνεκστρατείατουΜ.Αλεξάνδρουναγίνεισεέναδιδακτικόδίωρο,γιαναεπιτευχθείολιστικήκαιόχιαποσπασµατικήπροσέγγισηαυτούτουιδιαίτερασηµαντικούιστορικούγεγονότος.

Εναλλακτική προσέγγιση

Ηίδιαλογικήτηςσυνέχειαςακολουθείταικαιστηνεναλλακτικήπροσέγγιση.Οιµαθητέςπρώταδιαβάζουντιςερωτήσειςπουυπάρχουνστοβιβλίοτουςκάτωαπότοκείµενο,

στησυνέχειαοδάσκαλοςαφηγείταικαιτέλοςεκείνοιαπαντούνδουλεύονταςσεοµάδες.Κάθεοµάδαπαραδίδεισεφύλλοστοδάσκαλοτιςπρώτεςτηςαπαντήσεις.

Γιανααξιολογήσουντιςαπαντήσειςτουςοιµαθητέςδιαβάζουν,σιωπηράτοκείµενο,καθώςκαιταπαραθέµατα1,2και3καικάνουντιςανάλογεςαλλαγές.Συγκρίνουντιςπρώτεςµετιςδεύτερεςαπαντήσειςγιαναδιαπιστώσουντιςατέλειεςήταλάθητους(µεταγνωστικήδιαδικασία)καιανακοινώνουντααποτελέσµατατηςµελέτηςτουςστηνοµάδατηςτάξης.

Μετηχρήσηεννοιολογικούχάρτηπουκατασκευάζειηκάθεοµάδα,όπουαναφέρονταιτακυριότερασηµείατηςπορείαςτηςεκστρατείαςτουΜ.Αλεξάνδρου,γίνεταιανακεφαλαίωσηκαιτωνδύοενοτήτων,γιαναµπορέσουνοιµαθητέςνασυµπληρώσουντιςασκήσειςτουτετραδίουεργασιών.Απαραίτητη,κυρίωςστηνάσκηση3,κρίνεταικαιηαξιοποίησητουεικονογραφικούυλικούγιατηνκαλύτεροεντοπισµόπιθανώνερωτήσεωνπουθακάνειοδηµοσιογράφοςστονΜ.Αλέξανδροσχετικάµετιςιδιαιτερότητεςτηςεκστρατείας.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«άτοµο-σύνολο»και«εξέλιξη-µεταβολή».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατααλλαγήςσυσχετισµούτωνδυνάµεωνπουοδηγούνσεµεταβολέςτηςδύναµηςτων

κρατώνστονιστορικόχάρτηκαιτωναλληλεπιδράσεωνπουπροκύπτουναπόαυτέςτιςµεταβολές.2.Σεζητήµαταικανότηταςκαιηγετικούρόλουατόµωνπουεπιδρούνκαιεπηρεάζουντηνεξέλιξη

ενόςγενικότερουσυνόλου.3.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςπολιτιστικώνστοιχείωνδιαφορετικώνπολιτισµώνκαιεπίδειξης

ανάλογουσεβασµού-θαυµασµούγιαταπολιτιστικάαυτάστοιχείατων«άλλων».ΠροτείνεταιγιαδιαθεµατικήπροσέγγισηηπορείατηςεκστρατείαςτουΜ.Αλεξάνδρου.Οι

µαθητέςµπορούνναπροβούνδουλεύονταςοµαδικάστηδηµιουργίαεπιτραπέζιουπαιχνιδιού,πουθασχετίζεταιµετηνοργάνωση,τηνπορείακαιτοτέλοςτηςεκστρατείας.Κάποιαοµάδαθαεργαστείγιατηδηµιουργίατουχάρτη-χώρου,ενώάλλοιµαθητέςθαδιαµορφώσουντουςκανόνεςκαιάλλοιθαασχοληθούνµετιςκαρτέλεςτωνερωτήσεωνπουθαυποβάλλονταιστουςπαίκτεςκαθώςκαιτιςσωστέςαπαντήσεις.Οιοµάδεςθαπρέπεινασυνεργαστούνστησυνέχειαγιατηντελικήσύνθεσητουπαιχνιδιού,ενώορόλοςτουδασκάλουκαθ’όλητηδιάρκειατηςσυγκεκριµένηςδραστηριότηταςείναικαθοδηγητικόςκαισυµβουλευτικόςκαισεκαµιάπερίπτωσηπαρεµβατικός.

Απαντήσεις στις εργασίες

Page 102: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

1.Άσκησηκατανόησηςτουχωρικούπλαισίουµέσαστοοποίοπραγµατοποιήθηκεηεκστρατεία.Οιµαθητέςµπορούνναπροβούνσεαυτοαξιολόγησηελέγχονταςτονχάρτηπουσυµπλήρωσανβάσειαυτούπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητή.

2.Άσκησηκατανόησηςτουχρονικούπλαισίουκαιτωνσηµαντικότερωνσταθµών-γεγονότωντηςεκστρατείας.

3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνι-κήςΓλώσσαςγιατηδηµιουργίασυγκεκριµένουκειµενικούτύπου(δηµοσιογραφικόςλόγος),οοποίοςχρησιµοποιείταικατάτηδιαδικασίαυποβολήςερωτήσεωνστηδιάρκειαµιαςεπίσηµηςσυνέντευξης.

∫∂º∞§∞π√ 33. √ ı¿Ó·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ª. ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντοοργανωτικόέργοτουΑλέξανδρου.ΝαγνωρίσουντοτέλοςτουΑλέξανδρου.Ναεπισηµάνουντααποτελέσµατατηςεκστρατείαςκαιναταδιαχωρίσουνσεθετικάκαι

αρνητικά.Ναδιαπιστώσουνκαιναεκτιµήσουντησπουδαιότητατηςεκστρατείαςγιατηδιάδοσητου

ελληνικούπολιτισµού.Πρόσθετα στοιχεία

ΟΑλέξανδροςυπήρξεαναµφίβολαµιαστρατηγικήιδιοφυΐα,γιατίκατάφερεµεελάχιστεςστρατιωτικέςδυνάµειςκαισεµικρόχρονικόδιάστηµανακαταλύσειτοαπέραντοπερσικόκράτος.Κατάφερεναφέρεισεφιλικήεπαφήτονελληνικόκαιτονανατολικόκόσµοκαισυνέβαλεστηδιάδοσητουελληνικούπολιτισµού.Μεταπορίσµατατηςέρευναςτουεπιστηµονικούτουεπιτελείουδιευρύνθηκεογνωστικόςορίζονταςτωνανθρώπων.ΜάλισταοιπεριγραφέςτηςΑραχωσίας,τηςερήµουτηςΓεδρωσίαςκαιτωνπαραλίωντουΙνδικούωκεανούαπότοΝέαρχοέδωσανπολύαργότερατηνώθησηστουςθαλασσοπόρουςγιατηνανακάλυψηνέωνχωρών.Πολλοίχαρακτήρισαντηνεκστρατείαως«ένοπλοεξερεύνηση».ΗΑνατολήγνώρισεµεγάληοικονοµικήανάπτυξη,οφειλόµενηκυρίωςστηναξιοποίησητωναµύθητωνπερσικώνθησαυρώνκαιτηνκοπήενιαίουνοµίσµατος,πουδιευκόλυνετιςοικονοµικέςσυναλλαγές.Οπρόωροςθάνατόςτουσεηλικία33ετώνανέκοψεταµεγαλεπήβολασχέδιάτουγιαεκστρατείαστηνΑραβία.Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΟιθεοίδενπεθαίνουνστηνΠέλλα,∆ικαίουΕλένη,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1993.2.ΜέγαςΑλέξανδρος,ΠότηςΣτρατίκης,Εκδ.Στρατίκη3.Οµεγαλέξανδρος,ΣοφίαΖαραµπούκα,Εκδ.Κέδρος,1993.4.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr5.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexanderthegreat.gr6.ΙστορικόςχάρτηςµετηναυτοκρατορίατουΑλέξανδρου.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

ΟιµαθητέςγνωρίζουνήδηαπότηδιδασκαλίατουπροηγούµενουκεφαλαίουτηναπόφασητουΑλέξανδρουνατερµατίσειτηνεκστρατείακαιναεπιστρέψειµαζίµετονστρατόσταΣούσα.

ΣτοχάρτηαρχικάµπορούνναεντοπίσουντηΒαβυλώνακαιναπαρατηρήσουνστηνεικόνα1τηνπύληαπ’όπουεισήλθεεπιστρέφονταςοΑλέξανδρος.Αφούοδάσκαλοςαναφέρειτογεγονός

Page 103: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

τουθανάτουτου,µπορείνατουςζητήσειναυποθέσουντινοµίζουνότιαπέγινετοτεράστιοκράτοςπουέφτιαξε.Καθώςέπεταιηπαρουσίασητηςδιάσπασηςτουκράτους,προτείνεταιοδάσκαλοςναζητήσεινασηµειώσουνγραπτάοιµαθητέςτιςπροβλέψειςτους,προκειµένουνααξιοποιηθούνστηδιδασκαλίατουεπόµενουκεφαλαίου.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,τούςζητάναδιαβάσουντοπαράθεµα2καιναχαρακτηρίσουντονΑλέξανδροαπόαυτήντουτηνενέργεια.Στησυνέχειασηµειώνειστονπίνακατηφράσηαπότοκείµενο«Ηµεγάληεκστρατείαείχεαλλάξειτηµορφήτουκόσµου.»Σεπαράλληληαξιοποίησηµετονιστορικόχάρτητηςεποχήςµπορείµέσωανάλογωνερωτήσεωνναγίνεικαταγραφήκάποιωναπότααποτελέσµατατηςεκστρατείας.Κατάλληλεςθεωρούνταιερωτήσειςόπως:

-ΤικατάφερεοΑλέξανδρος;-Πώςάλλαξεοτότεγνωστόςκόσµος;-Τινέαπράγµαταέµαθανοιάνθρωποι;-Πώςάλλαξεοελληνικόςκόσµος;-Ποιαγλώσσαµιλούσανπερισσότεροοιάνθρωποι;Σεαυτότοσηµείοµπορείνααναφερθείότιτοστρατόακολουθούσανδιάφοροιεπιστήµονες,

οιοποίοικατέγραψανδιάφορεςσηµαντικέςπληροφορίεςκαιβοήθησανναγίνουνγνωστέςοιπεριοχέςπουκατέκτησεοΑλέξανδρος.Ηίδρυσητωνπόλεωνείναιέναακόµηστοιχείο,τοοποίοκαλόθαήτανναπαρουσιαστείωςµίαενέργειαπουώθησεπολλούςΈλληνεςναεγκατασταθούνεκείκαιναπροωθήσουντηδιάδοσητουελληνικούπολιτισµούκαιτηςελληνικήςγλώσσας.Ενισχυτικάµπορείναδιαβαστείκαιτοπαράθεµα3,όπουοιµαθητέςµπορούνναεντοπίσουνδύοβασικάαποτελέσµατατηςεκστρατείας:α)τηδηµιουργίαενόςκαινούριουκόσµου,β)τηδιάδοσητηςελληνικήςγλώσσαςµέχρικαιτηνΙνδία.Αυτόεξάλλουαποδεικνύεικαιηεικόνα4.ΕπειδήηποίησητουΚ.Καβάφηχαρακτηρίζεταιαπόιδιαιτερότητεςπουδυσκολεύουντουςµαθητέςσ’αυτήτηνηλικία,θεµιτόθαήτανοδάσκαλοςνααναφέρειστοιχείαστουςµαθητέςπουαφορούνστηνκαταγωγήτου(ζούσεστηνΑλεξάνδρεια,πόληπουίδρυσεοΑλέξανδρος),καθώςκαιστηθεµατολογίατουέργουτου(ελληνικήιστορία).Προκειµένουοιµαθητέςναεντοπίσουνταθετικάκαιτααρνητικάαποτελέσµατατηςεκστρατείας,προτείνεταιναγίνειηάσκηση2απότοτετράδιοεργασιώνοµαδικάκαιναακολουθήσειαυτοαξιολόγηση.Μέσααπότηνπαρατήρησητωνεικόνων2,3και4µπορούνναεντοπιστούνστοιχείαπουαφορούνστοχαρακτηρισµότουΑλέξανδρουωςήρωα,καθώςστιςδύοπαρουσιάζεταιωςµεγαλοπρεπήςβασιλιάς,γιατονοποίοπλάστηκανπολλέςδιηγήσειςκαιπολλέςχώρεςδιεκδίκησαντηνκαταγωγήτου.ΟιµαθητέςµπορούνµάλιστανααναφέρουνανγνωρίζουντοµύθοµετηγοργόνακαιτοΜ.Αλέξανδρο,ήτηναντίστοιχηπαράστασηαπότονΚαραγκιόζηκαιναδιαβάσουντοπαράθεµα1.Ολοκληρώνοντας,αφούαναφερθείότιηπερίοδοςπουξεκινάµετονθάνατοτουΑλέξανδρουονοµάζεταιελληνιστική,µπορούννααπαντήσουνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίουτους.Ηάσκηση1αφοράστηνσυνολικήαξιολόγησητουκεφαλαίου,ενώη3γίνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτησυγγραφήηµερολογιακούκειµένου.Εναλλακτική προσέγγιση

Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσειτµηµατικάτοσυνοδευτικόυλικό(εικόνεςκαιπαραθέµατα)πουπεριέχεταιστοβιβλίοσεσυνδυασµόµεαφήγηση,προκειµένουναπαρουσιάσειτοπεριεχόµενοτουκεφαλαίου.Αρχικάµπορείµέσωτηςεικόνας1ναδιηγηθείτηνάφιξητουΑλέξανδρουστηΒαβυλώνα.Στησυνέχειαοιµαθητέςµπορούνναδιαβάσουντοπαράθεµα2,ναπαρατηρήσουντηνεικόνα3καιναεπισηµάνουντογεγονόςτουθανάτουτουΑλέξανδρου.Προκειµένουναεντοπίσουντααποτελέσµατατηςεκστρατείας,µπορούννααξιοποιήσουντοπαράθεµα3καιτηνεικόνα4καινασυµπληρώσουντηνάσκηση2,ενώτοπαράθεµα1καιηεικόνα2µπορούνναχρησιµοποιηθούνγιαναδιαφανείηφήµηπουαπέκτησεοΑλέξανδροςωςήρωας.Εναλλακτικά,µπορείηπαρουσίασητουκεφαλαίουναξεκινήσειαπότη2ηερώτηση,προκειµένουοιµαθητέςνααναφέρουνκάποιααπότααποτελέσµατατηςεκστρατείαςτουΑλέξανδρουσταοποίαοφείλεταικαιοχαρακτηρισµόςΜέγας.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Page 104: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,«λαογραφία»και«επικοινωνία».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Στορόλοτουηγέτηστηνπολιτιστικήδιαµόρφωσηκαιτηνεξέλιξηενόςκράτους.2.Στηδηµιουργίαθρύλωνπουπεριέχουνιστορικάστοιχείαπουπροάγουντηνεπικοινωνία

µεταξύτωνανθρώπων.3.Σεζητήµαταδιατήρησηςλαογραφικήςπαράδοσηςµέσωπροφορικούλόγουκαιπαραδοσιακών

έργωντέχνης.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςνασυνθέσουνέναδικότουςµύθοήπαραµύθιγιατοΜέγαΑλέξανδρο.Αρχικάχωρίζονταισεοµάδεςεργασίας,διαβάζουντοπαράθεµα1καιόποιαβιβλίαεπιλέξουναπότηβιβλιοθήκητηςτάξηςήτουσχολείουσχετικάµετονΑλέξανδροκαισυλλέγουνόλαεκείναταστοιχείαπουσυντελούνστηδηµιουργίαενόςµύθουλαϊκούήρωα,γιατονοποίοδενείναιαποδεκτόςοθάνατος.(π.χ.γενναίοςπολεµιστής,ικανόςκαιαγαπητόςβασιλιάς,έξυπνος,κ.α.).Στησυνέχειασυνθέτουνέναδικότουςµύθοήπαραµύθι,τοεικονογραφούνκαιµπορούννατοπαρουσιάσουνστηντάξηµεδραµατοποίηση.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου:Λ,Σ,Λ,Λ,Σ,Σ.2.Άσκησηδιαχωρισµούθετικώνκαιαρνητικώναποτελεσµάτων:θετικά:επαφήµεπολιτισµούςάλλωνλαών,γνωριµίανέωνχωρών,πρόοδοςστιςεπιστήµεςαρνητικά:µακροχρόνιοςπόλεµος,θάνατοςπολλώνστρατιωτών,µείωσητουπληθυσµούστην

Ελλάδα3.ΑνοικτούτύπουάσκησησεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικής

Γλώσσας.

Επαναληπτικό µάθηµα∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναεπαναλάβουνόσαέµαθανστιςεπιµέρουςδιδακτικέςενότητες.Νασυνδυάσουνπρόσωπα,γεγονότα,επιτεύγµατα.Ναεκφράσουντιςαπόψειςτουςγιατονπόλεµοκαιτηνειρήνη.Ναδιακρίνουντηνορθότητατωνγεγονότων.Νααξιολογήσουντιςγνώσειςπουκατέκτησαν.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησησυµπλήρωσηςακροστιχίδαςµεπληροφορίεςπουδόθηκανστηνενότηταµεστόχοτονέλεγχοτηςκατανόησήςτους.

ΠΕΡΣΙΚΟ,ΕΡΕΤΡΙΕΙΣ,ΡΑΒΕΝΝΑ,ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ,ΙΣΘΜΟ,ΚΑΤΟΙΚΟΙ,ΟΜΙΛΤΙΑ∆ΗΣ,ΙΩΝΕΣ.2.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας.

Οιµαθητέςµπορούνναεπιλέξουντοντρόποπαρουσίασηςτηςοµιλίαςτουςµεδραµατοποίησηήµεελεύθερηαπόδοση.

3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµεστόχοτηναξιοποίησητωνπαραθεµάτωνωςιστορικώνπηγώνγιατηνπαραγωγήαξιολογικήςκρίσηςσχετικήςµετοχαρακτήρατωνδύοαντρών.

4.Άσκησησυµπλήρωσηςσταυρόλεξου:ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ:1.ΠΕΛΛΑ,2.ΓΑΥΓΑΜΗΛΑ,3.ΦΙΛΙΠΠΟΣ,4.ΒΕΡΓΙΝΑ,5.ΦΑΛΑΓΓΑ,6.ΓΟΡ∆ΙΟΣ,

7.ΙΣΣΟΚΑΘΕΤΑ:1.ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ,2.ΒΟΥΚΕΦΑΛΑΣ,3.ΥΦΑΣΗΣ,4.ΧΑΙΡΩΝΕΙΑ,5.ΝΕΙΛΟΥ,6.

ΓΡΑΝΙΚΟΣ,7.ΒΑΒΥΛΩΝΑ.

Page 105: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

5.Άσκησησυµπλήρωσηςλέξεωνµέσαστηδοµήκειµένουσχετικούµετον«χρυσόαιώνα».περσικούς,ηγεµονία,αυξήσει,πιοισχυρή,στόλος,δηµοκρατικό,Περικλή,έργα,χρυσός

αιώνας.

4Ë ÂÓÔÙËÙ· ∂§§∏¡π™∆π∫∞ Ã√¡π∞√π ¢π∞¢√Ã√π ∆√À ª. ∞§∂•∞¡¢ƒ√À

∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 34. ∏ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ÙÔ˘ ª. ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÔ˘ ¯ˆÚ›˙ÂÙ·È∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντιςαιτίεςδιάσπασηςτουκράτουςτουΑλέξανδρου.Ναγνωρίσουντακράτηπουδηµιουργήθηκαν.ΝαγνωρίσουντηνεξέλιξητουκράτουςτηςΜακεδονίας.

Πρόσθετα στοιχεία

ΦυσικοίδιάδοχοιτουΑλέξανδρουήτανοετεροθαλήςαδελφόςτουΦίλιπποςΑρριδαίος,πουήτανπνευµατικάαδύνατος,καιοµικρόςΑλέξανδρος,ογιοςτουΑλέξανδρουκαιτηςΡωξάνης.Ηεξουσίαόµωςπεριήλθεουσιαστικάσταχέριατωνστρατηγών:Περδίκκα,Πτολεµαίου,Λυσίµαχου,Αντίγονου,Σέλευκου,Ευµένη,Κρατερού,ΑντίπατρουκαιΚάσσανδρου.Αυτοί,υπέρµετραφιλόδοξοι,οδηγήθηκανσεσυγκρούσεις.ΗπιοαποφασιστικήµάχηδόθηκεστηνΙψό(301π.Χ.).ΣυνέπειααυτήςήτανηοριστικήδιάσπασητουκράτουςτουΑλέξανδρου.

ΟιΠτολεµαίοιστηνΑίγυπτοδιατήρησαντηνπαλιάδιοικητικήοργάνωσητωνΦαραώκαιάσκησαντοέργοτουςµετηβοήθειααξιωµατούχωνκαιδιοικητικώνυπαλλήλων,πουήτανΈλληνες.ΤοβασίλειοτωνΣελευκιδώνστήριζετηνενότητάτουστηστρατιωτικήτουδύναµηκαιστιςελληνικέςπόλειςπουείχανιδρυθείστηνεπικράτειάτου.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΟιθεοίδενπεθαίνουνστηνΠέλλα,∆ικαίουΕλένη,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1993.2.ΜέγαςΑλέξανδρος,ΠότηςΣτρατίκης,Εκδ.Στρατίκη3.Οµεγαλέξανδρος,ΣοφίαΖαραµπούκα,Εκδ.Κέδρος,Αθήνα1993.4.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr5.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexanderthegreat.gr6.ΙστορικόςχάρτηςµετακράτητωνδιαδόχωντουΑλέξανδρου.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

ΟδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσειωςαφόρµησηγιατηδιδασκαλίατηςενότηταςτιςπροβλέψειςπουείχανσηµειώσειοιµαθητέςστοπροηγούµενοκεφάλαιογιατοµέλλοντουκράτουςτουΑλέξανδρου.Χωρίςκαιπάλινασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,τούςζητάναπαρατηρήσουντηνεικόνα1,όπουπαρουσιάζεταιοχάρτηςµετακράτητωνδιαδόχων.ΟιµαθητέςαναµένεταιότιεύκολαθαοδηγηθούνστοσυµπέρασµαότιηαυτοκρατορίατουΑλέξανδρουδιασπάστηκεσεµικρότερακράτη.Μπορούνυπότηνκαθοδήγησητουδασκάλουνααναζητήσουναιτίεςπουοδήγησανσ’αυτότογεγονός,όπωςπ.χ.οιδιαφωνίεςγιατοντρόποδιακυβέρνησηςκαιοισυγκρούσειςτωνστρατηγών.Μεβάσητοχάρτηοδάσκαλοςµπορείναξεκινήσεινααναφέρειστοιχείαγιατοκάθεκράτος.ΓιατηνίδρυσητηςΑλεξάνδρειαςµπορείνααξιοποιηθείτοπαράθεµα1σεσυνδυασµόµετιςεικόνες2και3.Μεκατάλληλεςερωτήσειςόπως«ΤιπαρατηρείτεστηνείσοδοτηςΑλεξάνδρειας;»,«Σεποιες

Page 106: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

γλώσσεςείναιγραµµένοτοόνοµατηςπόλης;»,«Γιατίνοµίζετεότιείναιγραµµένοεκτόςαπότααιγυπτιακάκαισταελληνικά;Τιφανερώνειαυτό;»οιµαθητέςµπορούνναδιαπιστώσουνγιαακόµηµίαφοράτόσοτηνευρείαχρήσητηςελληνικήςγλώσσαςτηνεποχήεκείνη,όσοκαιτηδιάδοσητουελληνικούπολιτισµού.

Ηεικόνα3θαµπορούσενααποτελέσειερέθισµα,ώστεοιµαθητέςναπροβληµατιστούνγιατουςλόγουςπουοδήγησανστηνκατασκευήλαµπρώνκαιµοναδικώνοικοδοµηµάτωνστηνΑλεξάνδρεια(µεγάληπόλη,πλούσια,πολιτιστικόκαιπνευµατικόκέντρο).ΣεαυτότοσηµείοµπορείνααναφερθείκαιηφηµισµένηβιβλιοθήκητηςΑλεξάνδρειαςκαιναδιαβαστείτοπαράθεµα2.

ΣτηνπόλητηςΠεργάµουαναφέρεταιτοπαράθεµα3,ενώπαρουσιάζεταιτοαρχαίοθέατρότηςστηνεικόνα4.Προτείνεταιοδάσκαλοςναεπισηµάνειτηχρησιµοποίησητουπαπύρουκαιναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνανγνωρίζουνπούχρησιµοποιείταισήµερα(επίσηµαέγγραφα:πτυχίο).Μπορείεπιπρόσθετανααναφερθείκαιηφράση«αυτόςέχειπεργαµηνές»,πουχρησιµοποιείταιγιαναδηλωθείηµόρφωσηκαιηεπιστηµονικήκατάρτισηκάποιου.

ΣτησυνέχειαοδάσκαλοςαναφέρειτοκράτοςτηςΜακεδονίαςκαιτηνπορείατουπροςτηνπαρακµήεξαιτίαςτηςµετακίνησηςπληθυσµούκαιτωνσυγκρούσεωνµετιςπόλειςτηςνότιαςΕλλάδας.Ολοκληρώνονταςοιµαθητέςαπαντούνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίουτουςκαισυµπληρώνουνστιςασκήσειςστοτετράδιοεργασιών.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίας(ίσηςδυναµικότητας)και,αφούδιαβάσουντονπροοργανωτή,αναλαµβάνουνναµελετήσουντακυρίαρχαθέµατατουκεφαλαίου:διάσπασητουκράτουςτουΑλέξανδρουκαιχωρισµόςτουστακράτητηςΜακεδονίας,τηςΣυρίας,τηςΑιγύπτουκαιαργότερατηςΠεργάµου.

Χρησιµοποιούντοκείµενοτουβιβλίουτους,ταπαραθέµατακαιτιςεικόνεςκαισυµπληρώνουντιςαντίστοιχεςασκήσειςαπότοτετράδιοεργασιών.Οιοµάδεςαυτοαξιολογούντιςαπαντήσειςτους,τιςδιορθώνουνκαιπαρουσιάζουντααποτελέσµατατηςµελέτηςτουςστηντάξη.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,«τέχνη»και«επικοινωνία».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπολιτιστικήςκληρονοµιάςκαιιστορικήςταυτότητας.2.Στηδηµιουργίαµοναδικώνέργωντέχνης(επτάθαύµατατουκόσµου)τόσοόσοναφοράστο

µέγεθοςόσοκαιστηδιακόσµηση.3.Σεφαινόµενακαταστροφήςήδιάσωσηςπαγκοσµίουφήµηςέργωντέχνης.Προτείνεται,σεσυνδυασµόµεταπαραθέµατακαθώςκαιτηνάσκηση3απότοτετράδιοεργασιών,

ναγίνεισυνθετικήεργασίαγιατηνπαρουσίασητωνιστορικώνµνηµείωνστηνΑλεξάνδρειακαιπουδενυπάρχουνπια.Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςκαισυγκεντρώνουνπληροφοριακόυλικό(έντυποκαιηλεκτρονικό),εικόνεςκαικείµεναγιαµνηµείαόπωςτονφάροήτηβιβλιοθήκη.Συλλέγουνστοιχείαγιατηνκατασκευήτους,τορόλοπουέπαιξανστηζωήτηςπόληςκαιτιςδιάφορεςκαταστροφέςπουυπέστησαναπόβαρβάρουςκαιτηνολοκληρωτικήεξαφάνισήτους.Στησυνέχειαπαρουσιάζουντιςεργασίεςτουςστηντάξη,υπότηµορφήproject.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου:Μέγα,Αντιόχεια,Κράτους,Ελληνιστική,∆ιάδοχο,Οκυελες,Νότιας,Ιδρυσε,Αλεξάνδρεια2.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου:β)δεσυµφωνούσανοιστρατηγοίτουγ)τηνΑλεξάνδρειαβ)ζούσανπολλοίκαιδιαφορετικοίλαοί3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικής

Page 107: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Γλώσσας.

∫∂º∞§∞π√ 35. √ ¶‡ÚÚÔ˜, Ô ‚·ÛÈÏÈ¿˜ Ù˘ ∏›ÚÔ˘ ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασχέδιακαιτιςεκστρατείεςτουΠύρρουστηνΙταλία,τηΣικελίακαιτηΝότια

Ελλάδα.ΝαεπισηµάνουνοµοιότητεςανάµεσαστονΠύρροκαιτονΑλέξανδρο.ΝαεκτιµήσουντααποτελέσµατατωνεκστρατειώντουΠύρρου.

Πρόσθετα στοιχείαΟΠύρροςέζησεκατάτηνταραγµένηπερίοδοτωνσυγκρούσεωντωνδιαδόχων.Έλαβεµέρος

στηµάχητηςΙψούκαιέδειξεταστρατιωτικάτουπροσόντα.ΕίχεπάρειωςσύζυγοτηνκόρητουΠτολεµαίουΑ9µετηνυποστήριξητουοποίουξανακέρδισετοβασίλειότου.ΑναµειγνυότανενεργάσταπολιτικάπράγµατατηςΕλλάδαςκαιείχεαποκτήσειτηφήµηµεγάλουστρατηγού.Παρόλοπουτοκράτοςτουδεδιέθετεπερισσότερουςαπό10.000στρατιώτες,εκείνοςονειρευόταννακατακτήσειτονκόσµο.Το280π.Χ.δέχτηκεπρόσκλησητωνκατοίκωντουΤάραντα,αποβιβάστηκεστηνΚάτωΙταλίαµε25.000στρατόκαιπέτυχεπύρρειανίκηκατάτωνΡωµαίωνστηνΗράκλειακαιστοΆσκλο.Το278π.Χ.πέρασεστηΣικελίακαιπεριόρισετουςΚαρχηδόνιουςσταδυτικάτουνησιού.ΗυπέρµετρηόµωςφιλοδοξίατουπροκάλεσετηδυσαρέσκειατωνΕλλήνωντηςΣικελίαςκαιανέτρεψετασχέδιάτου.ΠέρασεκαιπάλιστηνΙταλίακαιτο275π.Χ.νικήθηκεαπότουςΡωµαίουςστοΒενεβέντο.ΈτσιεπέστρεψεστηνΕλλάδα,εγκαταλείπονταςτιςβλέψειςτουναιδρύσειµεγάληαυτοκρατορίαστη∆ύση,ανάλογηεκείνηςτουΑλεξάνδρουστηνΑνατολή.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr2.66φράσειςδυόµισιχιλιάδωνχρόνων,ΜπάρτζηςΓιάννης,Εκδ.Καστανιώτη,Αθήνα1992.3.ΤαξίδιστηνΕλληνιστικήεποχή,ΝάκουΕιρήνη,Εκδ.Κέδρος,Αθήνα,1993.

Προτάσεις για τη διδασκαλίαΚαθώςτοκεφάλαιοπεριλαµβάνειστοιχείαοργάνωσηςτουκράτουςτηςΗπείρουκαιταγεγονότα

τωνεκστρατειώντουΠύρρου,προτείνεταιητµηµατικήαφήγησηωςηαποτελεσµατικότερηπροσέγγιση.Αρχικάοιµαθητέςεντοπίζουνστοχάρτη1τοκράτοςτηςΗπείρουκαιπαρατηρούντοβασιλιάόπωςαπεικονίζεταιστηνεικόνα4.ΟδάσκαλοςαναφέρειτοντρόποµετονοποίοοργάνωσεοΠύρροςτοκράτοςτουκαιτηνεπιθυµίατουναασχοληθούνοικάτοικοιµετηγεωργίακαιτοεµπόριο.Γιατολόγοαυτόέκοψεκαινοµίσµατα,δείγµατωνοποίωνπαρουσιάζεταιστηεικόνα3.

ΠρινπροχωρήσειστηνπεριγραφήτωνεκστρατειώντουΠύρρου,µπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςναδιατυπώσουνπιθανούςλόγουςγι’αυτέςτουτιςενέργειες.ΕνισχυτικάµπορείνααναφέρειπωςοΠύρροςθαύµαζετονΑλέξανδρο,έτσιώστεοιµαθητέςνασυµπεράνουνπωςήθελεναεπιτύχειανάλογακατορθώµατακαινααποκτήσειαντίστοιχηφήµη.

Μεβάσητονχάρτη1οδάσκαλοςαναφέρειτηνπρώτηεκστρατείακαιζητάαπότουµαθητέςναδιαβάσουντοπαράθεµα1,όπουµπορούνναεντοπίσουντόσοτολόγογιατηνεκστρατείαστηνΙταλία,όσοκαιστοιχείαγενναιότηταςαλλάκαιµαταιοδοξίαςστοχαρακτήρατου.

ΣτησυνέχειααφηγείταιτιςχωρίςαποτέλεσµαπροσπάθειεςτουΠύρρουνακατακτήσειτηνΙταλία,αναφέρεικιεξηγείτηφράση«πύρρειανίκη».Παράλληλαεπισηµαίνειπως,όπωςπαρουσιάζεταιστηνεικόνα2,οΠύρροςήτανοπρώτοςβασιλιάςστηνΕυρώπηπουχρησιµοποίησεελέφαντεςστηµάχη.ΑκολουθείηδιήγησητωνπροσπαθειώντουΠύρρουνακαταλάβειτηΝότιαΕλλάδακαιταυτόχρονααξιοποιούνταιταπαραθέµατα2και3,όπουπαρουσιάζονταιστοιχείατηςπροσωπικότηταςτουΗπειρώτηβασιλιά,καθώςκαιτοάδοξοτέλοςτου.

Σεαυτότοσηµείοοιµαθητέςµπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση2στοτετράδιοεργασιών

Page 108: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

τους,αφούπρώταεπαναφέρουνστηµνήµητουςχαρακτηριστικάστοιχείατουΜέγαΑλεξάνδρου.ΕπιπρόσθεταµπορούννασυγκρίνουνπροφορικάκαιτααποτελέσµατατωνεκστρατειώντουΑλέξανδρουµετααντίστοιχατουΠύρρου.Στησυνέχειαµπορούννααπαντήσουνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίουτουςκαινασυµπληρώσουνκαιτιςυπόλοιπεςασκήσεις.

Εναλλακτική προσέγγισηΟτίτλοςτουκεφαλαίουµπορείνααξιοποιηθεί,προκειµένουοιµαθητέςναδιατυπώσουν

υποθέσειςσχετικάµετορόλοτουβασιλιάΠύρρουστηνεξέλιξητωνιστορικώνγεγονότωντουελλαδικούχώρου.Αναµένεταιπωςχωρίςιδιαίτερηδυσκολία,αξιοποιώνταςπροηγούµενηεµπειρικήγνώση(απότακεφάλαιαπουαναφέρονταιστονΑλέξανδρο),οιµαθητέςείναισεθέσηναπροβλέψουνκάποιεςαπότιςπροσπάθειεςτουΠύρρουναεπεκτείνειτοκράτοςτου.

Στησυνέχειαµπορούνναδιαβάσουντοκείµενοτουκεφαλαίου,ναπαρατηρήσουντιςεικόνεςκαινασυµπληρώσουντηνάσκηση1στοτετράδιοεργασιών.Ησυµπλήρωσητωνάλλωνδύοασκήσεωνµπορείναγίνειοµαδικάστηντάξη,αφούπροηγηθείσυζήτησηβάσειτωνπαραθεµάτων

∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,

«εξέλιξη»και«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταγλωσσικήςκληρονοµιάς.2.Σεθέµαταεξέλιξηςτηςχρήσηςτηςελληνικήςγλώσσας.3.Στηνεπικοινωνίαµέσωτηςγλώσσας(γραπτήςκαιπροφορικής).Οιµαθητέςµεαφόρµησητηνάσκηση3απότοτετράδιοεργασιώνσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµε

τοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςσεοµάδεςναπαρουσιάσουντηνεργασία«Λόγιατουχθες,σήµερα».

Αρχικάσυγκεντρώνουνδιάφορεςιστορικέςφράσειςαπόταπροηγούµενακεφάλαιατουβιβλίουτους(π.χ.«µολώνλαβέ»),τιςκαταγράφουνκαιαναζητούνκαιάλλεςφράσειςαπόµεταγενέστερεςιστορικέςπεριόδους.

Συζητούντηναρχικήτουςσηµασία,τησηµειώνουνκαιστησυνέχειαπαρουσιάζουνµέσασεπροτάσειςπούκαιπώςχρησιµοποιούνταιστηνεποχήµας.Μπορούνµάλισταναφτιάξουνκολάζκαινατοαναρτήσουνστηντάξητους.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου:5,7,3,1,4,6,22.ΆσκησηεπισήµανσηςόµοιωνστοιχείωνØενδεικτικέςαπαντήσεις:γενναίοιπολεµιστές,

δηµιουργίαµεγάλουκράτους,άδοξοτέλος.3.Άσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετηγλώσσα.Ενδεικτικήαπάντηση:«Πολλοίποδοσφαιριστέςτραυµατίστηκαν».

∫∂º∞§∞π√ 36. ∏ ηıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈÛÙÈο ¯ÚfiÓÈ·∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντοέµψυχοδυναµικόκαιτηνκοινωνικήδοµήτωνελληνιστικώνπόλεων.Ναγνωρίσουνβασικάστοιχείααπότιςοικονοµικέςσυνθήκεςκαιτοντρόποοργάνωσηςτης

καθηµερινήςζωήςτωνκατοίκωνστιςπόλειςαυτές.Ναδιακρίνουναλλαγέςπουέχουνσηµειωθείστηζωήτωνανθρώπωνσεσχέσηµεπροηγούµενες

χρονικέςπεριόδουςκαισεσχέσηµετιςπόλειςτηςΕλλάδας.

Πρόσθετα στοιχεία

Page 109: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΤηνεποχήαυτήιδρύθηκανεκτόςΕλλάδαςνέεςπόλεις,πουεξελίχτηκανπολυάνθρωπεςκαιπυκνοκατοικηµένες.Τασπίτιαήτανσυνήθωςδιώροφα,ενώστιςµεγαλουπόλειςοιεύποροιφορούσανρούχαπολυτελήκαιπολύτιµακοσµήµατα,ενώοιγυναίκεςπρόσεχανιδιαίτερατηνκόµµωσήτους.Ηµαγειρικήέγινετέχνηπεριωπής,ενώγράφτηκανταπρώταβιβλίαµαγειρικής.Στουςφούρνουςκαιταζαχαροπλαστείατηρούνταικανόνεςυγιεινής.Οιάνθρωποικαταναλώνουνκρέαςπερισσότεροαπόκάθεάλληεποχή.

Γιατησυντήρησήτουεφαρµόζονταινέεςµέθοδοιπαστώµατος.Τηςµόδαςέγινανεπίσηςοιεκδροµέςκαιταταξίδιααναψυχής,ειδικάστιςπεριοχέςόπουυπήρχανµεγάλακέντραπολιτισµού.Αυτήτηνεποχήήτανγνωστοίπερίπουδιακόσιοιελληνικοίχοροί.ΟιΈλληνεςόµωςέµαθανκαιχορούςανατολικούς,αιγυπτιακούςκ.α..Ιδιαίτερησηµασίαέδινανσταγράµµατα.Ωστόσοηπαιδείαήτανιδιωτικήκαιοιγονείςπλήρωναντουςδασκάλους.Έτσιταφτωχότεραπαιδιάέπαιρνανµόνοστοιχειώδηµόρφωση,ενώταπλουσιότεραµορφώνοντανµέχριταεικοσιένατουςχρόνια.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.Ταξίδιστηνελληνιστικήεποχή,ΝάκουΕιρήνη,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα1993.2.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr

Προτάσεις για τη διδασκαλίαΗσυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταπροσφέρεταιιδιαίτεραγιαναδιακρίνουνοιµαθητέςστοιχεία

πουαναφέρονταισεδύοβασικέςκατηγορίες:Πόλειςκαιάνθρωποι.Έτσιµπορούνναπροβούνστηδιαδικασίατηςταξινόµησης,αφούπρώταδιακρίνουντιςλέξεις-κλειδιάπουαναφέρονταιστηνκάθεκατηγορία.Οιµαθητές,αφούχωριστούνσεοµάδεςεργασίας,διαβάζουνσιωπηράτοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαιταπαραθέµατα1και2.Στησυνέχειασυγκεντρώνουν,υπογραµµίζονταςµέσαστακείµενα,ταβασικάστοιχείατηςενότητας,γιαναµπορέσουννατακατηγοριοποιήσουν.Ενδεικτικάθαµπορούσεοπίνακαςπουθαπροκύψειναέχειτηνεξήςµορφή:

Πόλεις Άνθρωποι

Ιδρύονταινέεςπόλεις. Οικάτοικοιασχολούνταιµετηβιοτεχνίακαιτοεµπόριο.

Ηύπαιθροςερηµώνει. Οιάνθρωποιτωνπόλεωνανήκουνσεδιαφορετικούςλαούς

Οιπόλειςστολίζονταιµεόµορφακτίρια.

Οικάτοικοιµιλούντηνελληνιστική.

Οιπόλειςέχουνπολλούςκατοίκους.

Υπάρχουνκιεδώφτωχοίκαιπλούσιοι.

ΛατρεύονταιεκτόςαπότουςθεούςτουΟλύµπουκιάλλοιθεοί.

Οιάνθρωποιδιασκεδάζουνπηγαίνονταςσεγιορτές,σεαγώνεςκαιστοθέατρο.

Οιµαθητέςµεαυτόντοντρόποκωδικοποιούντιςβασικότερεςαναφορέςτηςενότητας.Στησυνέχειαµπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση2απότοτετράδιοεργασιών.

Ηπαρατήρησητωνεικόνων1και3θατουςδώσειτηδυνατότηταναδιαπιστώσουνότιελληνικάστοιχείααρχιτεκτονικήςεµπλουτίστηκανκαιµεανατολικά,όπωςφαίνεταιστοβαβυλωνιακόθέατρο.Ηάσκηση1µπορείνασυµπληρωθείστοσπίτι,ενώγιατηνάσκηση3κρίνεταιαπαραίτητονααναφερθούνστοιχείαπουήδηγνωρίζουνοιµαθητέςγιατηβιβλιοθήκητηςΑλεξάνδρειας.Καλόείναιναδιαβαστείκαιτοπαράθεµα2τηςενότητας34.

Εναλλακτική προσέγγιση

Προτείνεται,επειδήτοπεριεχόµενοτηςενότηταςείναισχετικόµετηζωήκαιτιςσυνήθειεςτωνανθρώπων,οιµαθητέςπαρατηρώνταςτοεικονογραφικόυλικόκαιδιαβάζονταςταπαραθέµαταναπροσπαθήσουννααντλήσουνπληροφορίες,χρησιµοποιώνταςπαράλληλακαιπροηγούµεναγνωστικάσχήµαταπουκατέχουν.Έτσι,αξιοποιώνταςτιςπαραπάνωπηγές,µπορούννααπαντήσουνσεερωτήσειςτουτύπου:

Page 110: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

-Σταελληνιστικάβασίλειαξέρουµεπωςιδρύθηκανπολλέςνέεςπόλεις;Τιείδουςκτίριαπιστεύειςότιυπήρχανσεαυτές;

-Ποιοινοµίζειςότιήτανοικάτοικοιαυτώντωννέωνπόλεων;-Ποιαγλώσσαµιλούσανοιάνθρωποιστηνελληνιστικήεποχή;-Ποιεςήτανοικυριότερεςασχολίεςτωνκατοίκων;-Πώςφαντάζεσαιτηνκαθηµερινήτωνανθρώπωνµιαςτέτοιαςπόλης;-Μεποιουςτρόπουςδιασκέδαζανκαιπώςπερνούσαντονελεύθεροχρόνοτους;Αφούοιµαθητέςαπαντήσουν,στησυνέχειαδιαβάζουντοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαι

προβαίνουνσεαυτοδιόρθωσηήσυµπληρώνουνκάποιαστοιχείαπουδενέχουνήδησυµπεριλάβει.Στοτέλοςγίνεταιηπαρουσίασητωναπαντήσεωνστηντάξηκαιακολουθείησύνθεσήτουςπουθαοδηγήσεικαιστησυνολικήσύνθεσητηςδιδακτικήςενότητας.

Στησυνέχεια,καιανοχρόνοςτοεπιτρέπει,γίνεταιησυµπλήρωσητωνασκήσεωνστοτετράδιοεργασιών,διαφορετικάοιασκήσειςσυµπληρώνονταιστοσπίτι.

∆ιαθεµατικές δραστηριότητες

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«εξέλιξη-µεταβολή».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςπολιτιστικώνστοιχείωνδιαφορετικώνπολιτισµώνκαιµεταβολών

πουπροκύπτουνστηνοργάνωσηκαιτηλειτουργίατωνκοινωνικώνδοµών.2.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςκαισυσχετισµούπουλειτουργούν,έτσιώστεάλλεςπεριοχέςνα

γνωρίζουνανάπτυξηκαιάλλεςναπαρακµάζουν.3.Σεθέµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςτωνοικονοµικώνκαικοινωνικώνσυνθηκώνκαθώςκαιτης

καθηµερινότηταςπουοφείλονταισεανακατανοµέςπληθυσµώνµέσααπόγεγονότατουιστορικούγίγνεσθαικάποιωνπεριοχών.

ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΜελέτηςΠεριβάλλοντοςναγίνειστηντάξησυζήτησηµεθέµα:«Γιορτέςκαιέθιµα,άλλοτεκαισήµερα».Ωςαφόρµησηµπορούµενααξιοποιήσουµετο1οπαράθεµααπότοβιβλίο,απ’όπουοιµαθητέςθακαταγράψουντιςγιορτέςκαιταέθιµαπουείχανοιάνθρωποιστηνελληνιστικήπερίοδο.Στησυνέχειαδιακρίνουνοµοιότητεςκαιδιαφορέςκαικάνουνσυγκρίσειςανάµεσασταέθιµαεκείνηςτηςεποχήςκαιστοντρόποµετονοποίοοιάνθρωποιγιορτάζουντιςαντίστοιχεςεκδηλώσειςστιςµέρεςµας.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηανακεφαλαιωτικούτύπουγιααξιολόγησητηςδηλωτικήςγνώσηςπουπροσφέρεταιµέσααπότησυγκεκριµένηδιδακτικήενότητα.

ΕΛΛΑ∆Α,ΛΑΟΣ,ΛΑΤΡΕΥΑΝ,ΗΥΠΑΙΘΡΟΣ,ΝΑΟΙ,ΙΣΙ∆Α,ΣΑΡΑΠΗΣ,ΤΡΑΓΩ∆ΙΕΣ,Ι∆ΡΥΘΗΚΑΝ,ΚΩΜΩ∆ΙΕΣ,ΗΚΗΘΟΙΛΒΙΒ.

2.ΆσκησησυγκριτικήπουεξυπηρετείτηνανάδειξητωνδιαφορώνπουυπήρχαναυτήτηνεποχήανάµεσαστηζωήστηνΕλλάδακαιτηζωήστηνΑνατολή.

ΗζωήστηνΕλλάδα ΗζωήστηνΑνατολή

ΛατρείατωνθεώντουΟλύµπου. Λατρείαδιάφορωνθεών.

Μικρέςπόλεις Πολυάριθµεςπόλεις.

Μικρήανάπτυξη Ανάπτυξηστηνοικονοµία.

3.Άσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστηδιαχρονικότητααλλάκαιτηνεξέλιξητωνστοιχείωνπολιτισµούµιαςεποχής,καθώςκαιτηναξιοποίησήτουςαπότιςνεότερεςγενιέςγιατηνενίσχυσητηςπολιτιστικήςταυτότηταςκαιτηςιστορικήςπαράδοσηςενόςκράτους.

Page 111: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

∫∂º∞§∞π√ 37. √È Ù¤¯Ó˜ Î·È Ù· ÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÛÙ· ÂÏÏËÓÈÛÙÈο ¯ÚfiÓÈ·∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνχαρακτηριστικάστοιχείααπότιςεξελίξειςπουσηµειώθηκανσταγράµµατα,τις

επιστήµεςκαιτιςτέχνεςστηνελληνιστικήεποχή.Νακατανοήσουντιςεπιδράσειςπουάσκησεοελληνικόςπολιτισµόςµετηνεξάπλωσήτου.Ναγνωρίσουντηνανάπτυξητηςτεχνολογίαςαυτήςτηςεποχήςκυρίωςµέσααπότοέργοκαιτην

προσωπικότητατουΑρχιµήδη.Πρόσθετα στοιχεία

Τέχνη:Στηναρχιτεκτονικήκαθιερώνεταιέναςνέοςρυθµός,οκορινθιακός.Χτίζονταιναοίόπωςτου∆ίαστηΝεµέακαιτουΑσκληπιούστηνΕπίδαυρο.ΈργοαυτήςτηςεποχήςείναικαιτοπερίφηµογιατηνακουστικήτουθέατροτηςΕπιδαύρου.Ταπρωτότυπαέργατωνγλυπτώντηςεποχήςδεσώζονται.οιγνώσειςµαςγι’αυτάπροέρχονταικατάκύριολόγοαπόρωµαϊκάαντίγραφα.ΑξιόλογαδείγµατατηςζωγραφικήςτηςεποχήςβρέθηκανστουςβασιλικούςτάφουςτηςΒεργίνας.

Γράµµατα:Ταχρόνιααυτάδιευρύνονταιοιγνώσειςτωνανθρώπωνκαισηµειώνεταιµεγάληπρόοδοςστιςθετικέςεπιστήµες.ΟγεωγράφοςΕρατοσθένηςσυνέταξεπαγκόσµιοχάρτη,µεπολλέςβέβαιαατέλειεςκαιέγραψετα«Γεωγραφικά».

ΣτηνΑλεξάνδρειαιδρύθηκεοπρώτοςζωολογικόςκήπος.ΟΗρόφιλος,σπουδαίοςγιατρός,χρησιµοποίησετηνανατοµίαγιατηµελέτητουανθρώπινουσώµατος.ΟΉρωνας,σπουδαίοςµηχανικόςκαιµαθηµατικός,κατασκεύασετηνπρώτηατµοµηχανή.Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.Ταξίδιστηνελληνιστικήεποχή,ΝάκουΕιρήνη,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα1993.2.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr3.ΜεγάλεςµορφέςτηςΑρχαίαςΕλλάδας,ΣτρατίκηςΠότης,εκδόσειςΣτρατίκη,Αθήνα,1994.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Προτείνεταιησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταναπαρουσιαστείµετηντεχνικήτηςαφήγησης.Στησυνέχειαοιµαθητέςαντλούναπόαυτάπουάκουσανπληροφορίεςγιανααπαντήσουνστη2ηερώτησητουβιβλίουτους.Οδάσκαλοςεστιάζειτοενδιαφέροντουςστηδηµιουργίατωντριώναπόταεφτάθαύµατατουκόσµουκαιτουςπαραπέµπειναπαρατηρήσουντιςεικόνες1και6καθώςκαιτηνεικόνα2τηςενότητας34,ναδιαβάσουντοπαράθεµα2καιναπροσπαθήσουνναδικαιολογήσουνγιατίτασυγκεκριµέναµνηµείαχαρακτηρίστηκανωςθαύµατα.Στοσηµείοαυτόµπορούνναεντοπίσουνταθαύµατατηςεποχήςστηνάσκηση2τουτετραδίουεργασιών.

Οιµαθητέςµέσαστοκείµενοτουβιβλίουτουςυπογραµµίζουντιςεπιστήµεςπουγνώρισανιδιαίτερηανάπτυξηαυτήτηνεποχήκαιτουςσηµαντικότερουςεκπροσώπουςτηςκαθεµιάς.Στησυνέχειασυµπληρώνουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.

Οιµαθητέςδιαβάζουντο1οπαράθεµακαιπαρατηρούντιςεικόνες4και5ΟδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναγράψουνέναδικότουςκείµενοπουνααναφέρεταιστηνπολιορκίατωνΣυρακουσώνκαιτορόλοπουέπαιξανσ’αυτήοιµηχανέςτουΑρχιµήδη.Στησυνέχειαζητάαπότουςµαθητέςναθυµηθούνχαρακτηριστικούςτρόπουςάµυναςήεπίθεσηςπουγνώρισανσεπροηγούµενεςενότητεςγιαναδιαφανείτοστοιχείοτηςεξέλιξηςκαιτηςεισαγωγήςτηςτεχνολογίαςστοναρχαίοκόσµο.

Εναλλακτική προσέγγισηΟδάσκαλοςαξιοποιείαποσπάσµατααπότοβιβλίο«Ταξίδιστηνελληνιστικήεποχή»µεαναφορές

σχετικέςµετηνύλητηςενότητας.Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιεπεξεργάζονταιµέσααπόφωτοτυπηµένεςσελίδεςτουβιβλίουξεχωριστέςθεµατικέςενότητεςόπως:

Ητέχνητηνεποχήτωνελληνιστικώνχρόνων.Χαρακτηριστικάέργατηςεποχής.

Page 112: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Ταγράµµατακαιοιεπιστήµες.Ηπρόοδοςκαιηανάπτυξήτους.Παράλληλαπληροφοριακόκαιεικονογραφικόυλικόµπορείνασυγκεντρωθεί,εφόσοντο

σχολείοδιαθέτειεργαστήριηλεκτρονικώνυπολογιστών,καιαπότηνηλεκτρονικήδιεύθυνσηπουπροτείνεταισταεποπτικάµέσα.Αφούοιοµάδεςπροβούνσεσύνθεσητωνθεµατικώνενοτήτωνκαιοχρόνοςτοεπιτρέπει,οιµαθητέςσυµπληρώνουντιςασκήσειςαπότοτετράδιοεργασιών.

∆ιαθεµατικές δραστηριότητεςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«εξέλιξη-

µεταβολή»,«αλληλεπίδραση»,«πολιτισµός».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπουδηµιουργούνταιαπότηναλληλεπίδρασηδιαφορετικώνπολιτιστικώνστοιχείων

πουέρχονταισεεπαφήκαιστηνπεραιτέρωεξέλιξηµέσωαυτήςτηςαλληλεπίδρασηςτουπολιτισµούτηςανθρωπότητας.

2.Σεζητήµαταεξέλιξηςτηςοργάνωσηςτηςκοινωνίαςκαιτωνεπιτευγµάτωνπουπροκύπτουνστηνεπιστήµηκαιστηντεχνολογίαγενικότερα.

ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςναδηµιουργήσουνέναψηφιδωτό.Ωςαφόρµησηοδάσκαλοςτουςπροτρέπειναπαρατηρήσουντηνεικόνα3απότοβιβλίοτουςκαθώςκαιτηνεικόνα4απότηνενότητα31.Στηναρχήγίνεταισυζήτησηµέσαστηντάξησχετικήµετηντεχνικήτουψηφιδωτούκαιτηνεµφάνισήτουωςµορφήςτέχνηςκυρίωςσταελληνιστικάχρόνια.Στησυνέχειαοοιµαθητέςεργάζονταισεοµάδεςεργασίαςγιαναφτιάξουνέναδικότουςψηφιδωτό.Οδάσκαλοςκαθοδηγείτουςµαθητέςλέγοντάςτουςπωςαρχικάζωγραφίζουµεπάνωστουλικόπουθαεπικολληθούνοιψηφίδεςτοπερίγραµµατουσχεδίουτοοποίοδενχρειάζεταιναέχειιδιαίτερεςλεπτοµέρειες,αλλάθαπρέπειναείναιαρκετάαφαιρετικό.Γιατοθέµατωνψηφίδωνµπορείνατουςπροτείνειδιάφοραυλικάόπως:µικράχαλίκια(ηκόλλαπουχρησιµοποιείταισεαυτήτηνπερίπτωσηείναιηατλακόλ),όσπρια,διάφοραζυµαρικά,µικράκοµµάτιαχαρτιού,λευκόςπηλόςήκοµµάτιαχαρτιούαπόχρωµατιστέςσελίδεςπεριοδικών.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηαντιστοίχισηςπουσυνδέειπροσωπικότητεςτωνγραµµάτωνκαιτωντεχνώνµετοντοµέαστονοποίοδιακρίθηκαν.

2.Άσκησηεντοπισµούσυγκεκριµένωνφράσεωνανάµέσασεσύνολογραµµάτωνχωρίςνοηµατικόπεριεχόµενο.

3.Άσκησησυµπλήρωσηςκειµένου,τοοποίοαποτελείσυνοπτικήεπισκόπησητηςενότητας,µελέξεις-κλειδιάπουαναφέρονταισεαυτή.

Μ. Αλεξάνδρου, ακµή, τεράστια, ο ι επιστήµες,ελληνιστικός

Page 113: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΡΩΜΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑ∆Α

∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 38. ∆Ô ÚˆÌ·˚Îfi ÎÚ¿ÙÔ˜∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνταγεγονόταπουαφορούνστηνίδρυσηκαιτηνανάπτυξητουρωµαϊκούκράτους.Ναγνωρίσουνστοιχείατηςοικονοµικής,κοινωνικήςκαιπολιτικήςοργάνωσηςτηςΡώµης.ΝασυσχετίσουντηνκοινωνικήκαιπολιτικήοργάνωσητηςΡώµηςµεεκείνητωνελληνικών

πόλεων.

Πρόσθετα στοιχείαΗΡώµη,σύµφωναµετηνπαράδοση,ιδρύθηκετο753π.Χ..Φαίνεταιόµωςπωςµερικοίαπό

τουςγύρωλόφουςείχανκατοικηθείπολύνωρίτερα.Σταµέσατου6ουαι.π.Χ.πιθανότατατηνυπέταξανοιγείτονέςτηςΕτρούσκοι.ΗΣύγκλητοςσταχρόνιατηςβασιλείαςείχεσυµβουλευτικόµόνοχαρακτήρα.Τηνεποχήτηςδηµοκρατίαςδιαχειριζότανόλεςτιςσηµαντικέςυποθέσειςκαιήταντοσπουδαιότεροόργανοδιακυβέρνησης.Ταµέλητηςήτανισόβια.Λαϊκήσυνέλευση:Σ’αυτήνλάβαινανµέροςόλοιοιµάχιµοιπολίτες.Εξέλεγετουςάρχοντες,αποφάσιζεγιασοβαράθέµατακαιενέκρινεήαπέρριπτεπροτάσειςνόµων.Οιδήµαρχοιήταναιρετοίάρχοντεςκαιηθητείατουςδιαρκούσεέναχρόνο.Είχανµεγάληδύναµηλόγωτουδικαιώµατοςτηςαρνησικυρίας(βέτο)έναντιτωναποφάσεωντωνάλλωναρχόντων.Προέρχονταναπότηντάξητωνπληβείων,τουςοποίουςκαιπροστάτευαναπότιςαυθαιρεσίεςτωνπατρικίων.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr2.Ιστορικόςχάρτηςµετορωµαϊκόκράτοςτο2οαιώναπ.Χ..3.ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Βιβλίαγεµάταγνώσεις),ΜακίβερΣ.,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1997.4.ΜύθοικαιθρύλοιτηςΡώµης,Μαυροειδή–ΠαπαδάκηΣοφία,εκδόσειςΚαστανιώτη,Αθήνα

1998.5.ΕλληνιστικήπερίοδοςκαιΡώµηστοΠ.Τ.∆.Ε.–Α.Π.Θ.,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://www.

eled.auth.gr/historia/6.StroudJonathan,ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Περιηγητές),εκδόσειςΕλληνικάΓράµµατα,Αθήνα

2001.

Προτάσεις για τη διδασκαλία Μπορείναχρησιµοποιηθείωςπροοργανωτήςοχάρτης1τουβιβλίουκαιηεικόνα3γιανα

γίνεισυζήτησηστηντάξησχετικάµετηντοπογραφίατηςΡώµης.Έπειταοιµαθητέςεπαγωγικάθαοδηγηθούνστηναναφοράτωνλόγων,πουσυνέβαλανστηνακµήτηςπόλης.

ΣτησυνέχειαµεκατάλληλεςερωτήσειςµπορούννααξιοποιηθούνοιπροηγούµενεςγνώσειςτωνµαθητώνγιατηνκοινωνικήδιαστρωµάτωσητωνπόλεωνκρατώντηςαρχαίαςΕλλάδας(Αθήνας–Σπάρτης).Κατ’αυτότοντρόποπάνωστιςπαλιέςγνώσειςθαπροστεθούνοικαινούριεςονοµασίες:πλούσιοι-πατρίκιοι,πελάτες,φτωχοί-πληβείοι.

Σχετικάµετηδιοίκησητουρωµαϊκούκράτους,προτείνεταικαιπάλιηανάδειξητηςπαλιάςγνώσηςµεπαράλληληχρήσητηςσυγκριτικήςµεθόδουαναφορικάµετηνεξέλιξητωνπολιτευµάτωνστηναρχαίαΕλλάδακαιταόργαναδιοίκησηςσεΑθήνακαιΣπάρτη.Ηχρησιµοποίησησχεδιαγράµµατοςθαδιευκόλυνετηδιδασκαλία.Στοτέλοςτουµαθήµατοςµπορείναγίνειεποικοδοµητικόςδιάλογοςστηντάξη,µέσααπότονοποίοοιµαθητέςθαεκφράσουντιςαπόψειςτους,θαεκθέσουντιςγνώσειςτουςκαιθακαταλήξουνσεδιαχρονικέςδιαπιστώσεις,όπωςότι:α)τοαρχαιότεροπολίτευµαήτανηβασιλεία,β)πλούσιοικαιφτωχοίέρχονταισεσύγκρουσηµέχριναεπέλθειηεξισορρόπηση,γ)ταπολιτεύµατακαιόλοιοιανθρώπινοιθεσµοίµετηνπάροδοτουχρόνουµεταβάλλονταικαι

Page 114: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

εξελίσσονται.Κατάτηνπορείατηςδιδασκαλίαςµπορούνοιµαθητέςναέχουνδίπλατουςκαιτοτετράδιο

εργασιώνκαινασυµπληρώνουντιςαντίστοιχεςασκήσεις.

Εναλλακτική προσέγγιση

ΓίνεταισυνδυαστικήπροσέγγισητουδεύτερουπαραθέµατοςπουαναφέρεταιστηνίδρυσητηςΡώµηςκαιτηςεικόνας3καιυποβάλλονταιερωτήσειςπουσυµβάλλουνστηνπροώθησητηςδιδασκαλίας:

-ΠοιαησχέσητουήρωατηςΤροίαςΑινείαµετηΡώµη;-ΝαπεριγράψειςτηνπεριοχήόπουιδρύθηκεηΡώµη.-Ποιοςήτανοιδρυτήςτης;-Mήπωςγνωρίζειςκάποιοάλλοµύθοπουαναφέρεταιστηνίδρυσηµιαςπόλης;Μετάγίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατος,ενώπαράλληλαοιµαθητέςπαρατηρούντη

2ηεικόνα.Χρησιµοποιώνταςαυτάωςέναυσµαοδάσκαλοςµετησυµµετοχήτωνµαθητώνκαιπαράλληλαµετηνανάδυσηστηνεπιφάνειατηςγνώσηςαπόπαλιότεραµαθήµατα,θααναφερθείστηνκοινωνικήοργάνωσηκαιτηδιοίκησητουρωµαϊκούκράτους.

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«πολιτισµός»και«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:

1.Σεθέµαταπουαφορούνστιςσχέσειςτωνανθρώπωνγειτονικώνχωρών,όπωςαυτέςδοµούνταιµέσααπότιςιστορικέςεξελίξεις.

2.Στηνεπικοινωνιακήδιάστασητουτουρισµού.3.Σεζητήµαταδιαπολιτιστικήςσυνύπαρξηςκαιεπικοινωνίας.Προτείνεταιοιµαθητές,αφούχωριστούνσεοµάδεςεργασίας,νααναλάβουνναοργανώσουν

καιναπαρουσιάσουνεργασίαµεθέµα:«ΤαξίδιστηΡώµη»σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,τωνΜαθηµατικών,τηςΜελέτηςΠεριβάλλοντοςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής.ΑρχικάεντοπίζουνστοχάρτητηςΕυρώπηςτηνπόλητηςΡώµηςκαιστησυνέχειαπροτείνουνµέσαγιαναµεταβούνεκεί(αεροπλάνο,αυτοκίνητο,τρένο,πλοίο).Αναζητούντοκόστοςσεκάθεπερίπτωσηκαθώςκαιτονχρόνοπουαπαιτείται.Στησυνέχεια,αφούσυγκεντρώσουνπληροφοριακόυλικό(έντυποκαιηλεκτρονικό)καικυρίωςταξιδιωτικούςοδηγούς,σχεδιάζουνδιαδροµέςµέσαστηνπόλη,σηµειώνονταςστοχάρτητααξιοθέατακαιταµνηµείαπουθασυναντήσουν.Επιλέγουνκάποιοαπόαυτάπ.χ.τολόφοΠαλατίνοκαιετοιµάζουνµιασύντοµηπεριγραφή.ΚαταληκτικάεπιλέγουνεικόνεςτηςΡώµης,ζωγραφίζουν,γράφουνγιατηζωήστηνπόληκαιδηµιουργούνεργασία(υπότηµορφήπόστερ)γιατηντάξη.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.ΆσκησηαντιστοίχησηςπουαφοράστηνκοινωνικήπολιτικήδοµήτηςΡώµης.

2.ΆσκησησυσχετισµούτηςκοινωνικήςκαιπολιτικήςοργάνωσηςτηςΡώµηςµεεκείνηςτωνΕλληνικώνπόλεων.

αρχαίαΣπάρτη αρχαίαΡώµη αρχαίαΑθήναείλωτες πελάτες Αθηναίοιπολίτες

περίοικοι πατρίκιοι δούλοιΣπαρτιάτεςπολίτες πληβείοι µέτοικοι

Page 115: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

3.Άσκησηανοικτούτύπουόπουοιµαθητέςανακαλούνστηµνήµητουςταβασικάστοιχείατηςπόληςκράτους,αξιοποιώνταςπρογενέστερηγνώσηκαιαναφέρουνγνωστέςπόλεις–κράτη,όπωςηΑθήνα,ηΣπάρτηκαιηΘήβα.

∫∂º∞§∞π√ 39. ∏ ∫·Ú¯Ë‰fiÓ· Û˘ÁÎÚÔ‡ÂÙ·È Ì ÙË ƒÒÌË ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντακυριότεραγεγονόταπουαφορούνστηνίδρυσηκαιτηνανάπτυξητης

Καρχηδόνας.ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραγεγονότατηςσύγκρουσηςτηςΚαρχηδόναςµετηΡώµηκαιτην

καταστροφήτης.

Πρόσθετα στοιχεία

ΗΚαρχηδόναήτανµιααπότιςπλουσιότερεςπόλειςτουαρχαίουκόσµουκαιηµεγαλύτερηναυτικήδύναµη.Τηνεξουσίαείχανσταχέριατουςοιπλούσιοιέµποροι.∆εδιέθετεεθνικόστρατόαλλάξένο,µισθοφορικό.ΑφορµήκαιθέατροτουΑ’ΚαρχηδονιακούπολέµουυπήρξεηΣικελία.ΝικήτριαεξήλθεηΡώµη,ενώηΚαρχηδόναπλήρωσεπολεµικήαποζηµίωση.ΣτοΒ’ΚαρχηδονιακόπόλεµοδιακρίθηκεοΚαρχηδόνιοςστρατηγόςΑννίβας.Ήταντολµηρόςστιςπολεµικέςεπιχειρήσεις,ψύχραιµοςστουςκινδύνους,ακούραστοςστιςταλαιπωρίεςκαιγι’αυτόκέρδισετηλατρείατωνστρατιωτώντου.∆ιέθετετηνπονηριάτουΦιλίππουκαιτηνανδρείατουΑλεξάνδρου.ΜετιςνίκεςτουστηλίµνηΤρασιµένηκαιστιςΚάννεςοΑννίβαςέγινεκύριοςτηςΝ.Ιταλίας.ΟΡωµαίοςστρατηγόςΣκιπίωναςµετέφερετονπόλεµοπρώταστηνΙσπανία,όπουκαικατέλαβετηνπρωτεύουσα,Καρθαγένη,καιµετάστηνΑφρική.ΜετάτηνίκητουστηΖάµαοΣκιπίωναςονοµάσθηκεΑφρικανός.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr2.Ιστορικόςχάρτηςµετορωµαϊκόκράτοςτο2οαιώναπ.Χ..3.ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Βιβλίαγεµάταγνώσεις),ΜακίβερΣ.,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1997.4.ΜύθοικαιθρύλοιτηςΡώµης,Μαυροειδή–ΠαπαδάκηΣοφία,εκδόσειςΚαστανιώτη,Αθήνα

1998.5.ΕλληνιστικήπερίοδοςκαιΡώµηστοΠ.Τ.∆.Ε.–Α.Π.Θ.,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://www.

eled.auth.gr/historia/6.StroudJonathan,ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Περιηγητές),εκδόσειςΕλληνικάΓράµµατα,Αθήνα

2001.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

Προτείνεταιοδάσκαλοςναχρησιµοποιήσειπαράλληλαµετοαφηγηµατικόκείµενοτουβιβλίουκαιτοχάρτη,γιαναεντοπίσουνοιµαθητέςτηγεωγραφικήθέσητηςΚαρχηδόνας,τηςΙσπανίας,τηςΣικελίαςκαιτηςΡώµηςκαινακατανοήσουν:α)γιατίηΚαρχηδόναήτανπλούσιαπόληκαιπώςεξελίχθηκεσεµίασηµαντικήδύναµηστοχώροτηςδυτικήςΜεσογείουκαιβ)τουςλόγουςπουοδήγησαντιςδύοµεγάλεςδυνάµειςτηςεποχήςΡώµηκαιΚαρχηδόνασεµίαµακρόχρονησύγκρουση.

Στησυνέχειακαλόείναι,αφούπαρουσιαστούνταπαραθέµατα2και3πουέχουνάµεσησχέσηµετοµεγάλοπρωταγωνιστήτωνγεγονότων,τονΑννίβα,νααναφερθούναπότοδάσκαλοπρόσθεταστοιχείασχετικάµετηνπροσωπικότητάτουκαιύστεραοιµαθητέςνασυζητήσουνστηντάξηγιατοµεγάλοΚαρχηδόνιοστρατηγό.Μετάθαακολουθήσειτο1οπαράθεµαπουαναφέρεταιστονάλλοµεγάλοπρωταγωνιστήτωνγεγονότων,τοΡωµαίοστρατηγόΣκιπίωνα.Έτσιοιµαθητέςθασυνδέσουνταπρόσωπαµεταγεγονότακαιθαεκφράσουντιςαπόψειςτους.Οδάσκαλοςθαπρέπειναέχειαπλάτορόλοτουσυντονιστήκαιναβοηθάειτουςµαθητέςστηνπορείατηςδιδασκαλίας.

ΗεκστρατείατουΑννίβαστηνΙταλίαπροσφέρεταικαιγιασυσχετισµούςµετηνεκστρατεία

Page 116: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

τουΑλέξανδρουεναντίοντωνΠερσών.ΚαθώςταγεγονόταπουέχουνσχέσηµετονΑλέξανδροδιδάχτηκανπρόσφατα,οιµαθητέςθαταθυµούνταικαιθαέχειενδιαφέρονναακουστούνοιαπόψειςτους,µιαπουτελειώνειησχολικήχρονιάκαιτοβιβλίοκαιθαπρέπειναδίνεταιέµφασηκαιστηνκαλλιέργειατηςκριτικήςσκέψης.

Παράλληλαοιµαθητέςµπορούννααπαντήσουνκαιστιςασκήσειςτουτετραδίουεργασιών.Τοσυγκεκριµένοµάθηµααποτελείκαιµιακαλήευκαιρίαγιααναφοράσεπροηγούµενεςενότητεςκαιεπανάληψη(αποικίες,ανάπτυξηεµπορίου-οικονοµικέςσχέσεις-ανταγωνισµός,υπερπόντιεςεκστρατείεςΑλέξανδρου–Αννίβα-Ρωµαίωνκαιτααποτελέσµατάτους).

Εναλλακτική προσέγγιση

Οιµαθητέςδιαβάζουνσιωπηράτηνενότητακαθώςκαιταπαραθέµατακαιπαρατηρούνπροσεχτικάτοεικονιστικόυλικό.Στησυνέχειαοδάσκαλοςαναθέτεισεοµάδεςεργασίαςναπαρουσιάσουν:α)τηνεκστρατείατουΑννίβαστηνΙταλίακαιβ)τηναπόβασητωνΡωµαίωνστηνΚαρχηδόνα.ΚατόπινµπορείναγίνεισύγκρισητηςεκστρατείαςτουΑλέξανδρουµεαυτήτουΑννίβα.Σεµίαστήληθααναγραφούνοιοµοιότητεςκαισεάλληοιδιαφορές.ΣτοτέλοςοιµαθητέςθακαταλήξουνσεσυµπεράσµατασχετικάµετηνεπιτυχηµένηεκστρατείατουΑλέξανδρουκαιτηναποτυχίατουΑννίβα(π.χ.ΟΑλέξανδροςεκστράτευσεεναντίονµιαςµεγάληςχώραςπουβρισκότανσεκατάστασηπαρακµής,ενώοΑννίβαςεναντίονµιαςανερχόµενηςδύναµηςκ.ο.κ.).

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«χώρος»,«χρόνος»και«αλληλεπίδραση».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταβιωµατικήςεµπειρίαςκαικαταγραφήςτηςπραγµατικότητας.2.Στορόλοτηςιστορίαςστηδιάσωσηγεγονότωντουπαρελθόντος.3.Σεθέµαταπουαφορούντοντρόποσυγγραφήςτηςιστορίας(ιστοριογραφία).ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας

ναζητήσειαπότουςµαθητέςναφανταστούνότιπερνούντιςΆλπειςµαζίµετονΑννίβα.Μπορούνναυιοθετήσουνέναρόλοπ.χ.στρατιώτης,ιστορικός,µεταφορέαςκαιναδιηγηθούνµετοδικότουςτρόποτοδύσκολοπέρασµακαιταγεγονόταπουακολούθησαν.

Πιοσυγκεκριµένα:Οδάσκαλοςχρησιµοποιώνταςτοπαράθεµα3ωςαφόρµησηµπορείναπαρουσιάσειτοακόλουθοθέµα:

«ΤοδύσκολοπέρασµααπότιςΆλπεις»,ή«ΚοντάστονΑννίβα».Οιµαθητέςχρησιµοποιώνταςκαιτοχάρτη1αναλαµβάνουννασυνθέσουνµιαφανταστικήαφήγησητωνόσωνσυνέβησαν,ότανοστρατόςτουΑννίβαπερνούσεαπότιςΆλπεις,φροντίζονταςναδιατηρήσουνόσοντοδυνατόνπερισσότερααπόταστοιχείαπουπαρουσιάζονταιστοκεφάλαιο.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησησύγκρισηςτωνδύοστρατηγών.

Μ.Αλέξανδρος ΑννίβαςΉτανικανόςστρατηγός Χ ΧΕκστράτευσεσεάλληήπειρο Χ ΧΕίχεµεγάλοστρατό Χ ΧΓνώρισεήττα ΧΊδρυσενέεςπόλεις ΧΑντιµετώπισεπολλέςδυσκολίες

Χ

∆ιέδωσετονπολιτισµό Χ

Page 117: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

2.Άσκησηανοικτούτύπου,µεαξιοποίησητου3ουπαραθέµατος,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετηΝεοελληνικήΓλώσσα.

3.Ότανξαφνικάπαρουσιάζεταιµεγάλοςκίνδυνος.

∫∂º∞§∞π√ 40. ∏ ˘ÔÙ·Á‹ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντακυριότεραγεγονόταπουοδήγησανστηυποταγήτηςΕλλάδαςστηΡώµη.ΝαδιαπιστώσουνωςµίακύριααιτίαυποταγήςτωνΕλλήνωντηδιχόνοια.

Πρόσθετα στοιχεία

ΤογεγονόςπουδιευκόλυνετηνυποταγήστουςΡωµαίουςήτανότιακόµηκαιστιςκρίσιµεςστιγµέςοιΈλληνεςεξακολουθούσανναδιατηρούντονυπέρµετροτοπικισµότουςκαιφιλονικούσανµεταξύτους.ΤιςέριδεςαυτέςτιςυποδαύλιζανοιΡωµαίοι,ενώοιελληνικέςπόλειςστησυνέχειαζητούσαντηδιαιτησίατηςΡώµης,τηνοποίακαθιστούσανρυθµιστήτηςπολιτικήςκατάστασης,προετοιµάζονταςτηνπλήρηυποταγήτους.ΜετάτηνκατάκτησηοιΡωµαίοιρύθµισαντηνκατάστασηστηΝ.ΕλλάδαµεβάσητηστάσητωνπόλεωναπέναντιστηΡώµη.ΗΚόρινθοςκαταστράφηκε,ηΑχαϊκήΣυµπολιτείαδιαλύθηκε,ενώηΕύβοια,ηΒοιωτίακαιηΦωκίδαπλήρωσανβαρύφόρο.ΑντιθέτωςελεύθερεςανακηρύχτηκανηΣπάρτη,ηΣικυώνακαιηΑθήνα.ΟιΡωµαίοιστήριξαντηνκυριαρχίατουςστηνΕλλάδασταολιγαρχικάκαθεστώταπουεγκαθίδρυσανκαιστιςφιλορωµαϊκέςπαρατάξεις.Μετάτηρωµαϊκήκατάκτησηοιελληνικέςπόλειςοδηγήθηκανστηνπαρακµήεξαιτίαςτηςοικονοµικήςεκµετάλλευσηςκαιτηςπολιτικήςκαταπίεσης.

Προτεινόµενα εποπτικά µέσα

1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr2.Ιστορικόςχάρτηςµετορωµαϊκόκράτοςτο2οαιώναπ.Χ..3.ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Βιβλίαγεµάταγνώσεις),ΜακίβερΣ.,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1997.4.ΜύθοικαιθρύλοιτηςΡώµης,Μαυροειδή–ΠαπαδάκηΣοφία,εκδόσειςΚαστανιώτη,Αθήνα

1998.5.ΕλληνιστικήπερίοδοςκαιΡώµηστοΠ.Τ.∆.Ε.–Α.Π.Θ.,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://www.

eled.auth.gr/historia/6.StroudJonathan,ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Περιηγητές),εκδόσειςΕλληνικάΓράµµατα,Αθήνα

2001.

Προτάσεις για τη διδασκαλία

ΠροτείνεταιοδάσκαλοςνααξιοποιήσειτοαφηγηµατικόκείµενοτουβιβλίουεστιάζονταςτηνπροσοχήτωνµαθητώνστοτιεπικρατούσεστονελληνικόχώροκαιστιςπροετοιµασίεςτωνΡωµαίωνγιατηνυποταγήτουελληνικούκόσµου.

ΕιδικότεραµιασυνοπτικήσχηµατικήαπεικόνισηθααποτελούσετοέναυσµαγιασυζήτησηκαιπροσέγγισησεβάθοςτωνσυνθηκώνπουοδήγησανστηνυποταγήτηςΕλλάδαςστουςΡωµαίους.

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΤΩΝΡΩΜΑΙΩΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣΤΩΝΕΛΛΗΝΩΝ

∆ιάσπασηελληνικώνπόλεων ΟργάνωσηΑιτωλικήςκαιΑχαϊκήςσυµπολιτείας

Επέµβασηστιςελληνικέςυποθέσεις Χρησιµοποίησηκοινούνοµίσµατος

ΠαρουσίασητωνΜακεδόνωνωςκατακτητώνκαιτωνΡωµαίωνωςελευθερωτώντωνελληνικώνπόλεων

Αποτυχίαένωσηςτωνελληνικώνπόλεωνκαιέναρξησυγκρούσεωνµεταξύτους.

ΣύγκρουσηµετουςΜακεδόνες,υποταγήπρώτατωνΜακεδόνωνκαιστησυνέχειαεπέκτασητης

Page 118: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

κυριαρχίαςτωνΡωµαίωνσεόλοτονελληνικόκόσµο.ΤοσχέδιοτωνΡωµαίωνπρώταγιαδιάσπασητουελληνικούκόσµουκαιστησυνέχειαγιαυποταγήολοκληρώθηκετο146π.Χ.

Εναλλακτική προσέγγιση

Ηδιδασκαλίαµπορείνααρχίσειµεπαράλληληαξιοποίησητωνπρόσθετωνστοιχείων,τωνδύοπαραθεµάτωνκαιτουεικονιστικούυλικού.Ύστεραθαακολουθήσεισιωπηρήανάγνωσητουµαθήµατοςκαιστησυνέχειαοδάσκαλοςθαδραστηριοποιήσειτουςµαθητές,ώστενασυµµετάσχουνενεργάστηµαθησιακήδιαδικασίαµεκατάλληλεςερωτήσεις,όπως:

-ΓιατίοιΡωµαίοιθέλησαννακατακτήσουντηνΕλλάδα;-ΤιείχεπροηγηθείστηνΕλλάδακαιβρισκότανσεκατάστασηπαρακµής;-Ποιοςήτανοσκοπόςτηςίδρυσηςτωνσυµπολιτειών;-Σετιµοιάζουνκαισετιδιαφέρουνοισυµπολιτείεςαπότιςσυµµαχίεςτουπαρελθόντος;-ΠώςεξηγείτετογεγονόςότιοιΈλληνεςείδαντουςΡωµαίουςωςελευθερωτές;-Ποιοιάλλοιστοπαρελθόνκαιµεποιοντρόποπροσπαθούσανστοπαρελθόνναέχουντους

Έλληνεςδιαιρεµένους;-ΠώςπέτυχανοιΡωµαίοιναπραγµατοποιήσουντοστόχοτους;-ΠοιαεντύπωσησουπροκαλείτοθέαµατουαιχµάλωτουβασιλιάΠερσέακαιτηςοικογένειάς

του;-ΤιέγινεστηΝότιαΕλλάδαµετάτηνκατάκτησητηςΜακεδονίας;-ΉταντελικάοιΡωµαίοιελευθερωτές,όπωςισχυρίζονταν;

∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις

Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»,«εξέλιξη»,«πολιτισµός»και«αλληλεπίδραση».

Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.ΣτηνπερίοδοτηςρωµαϊκήςκατοχήςτηςΕλλάδας.2.Σεζητήµαταπουαφορούνστοντρόποδιοίκησηςµιαςυποταγµένηςχώρας.3.Σεθέµαταπουαφορούνστιςσχέσειςδιαφορετικώνλαών,όπωςαυτέςδοµούνταιµέσααπότις

πολιτειακέςαλλαγές.4.Στηνπροσπάθειαδιατήρησηςτουελληνικούπολιτισµού,υπόσυνθήκεςανελευθερίας.Οιµαθητές,αφούγνωρίσουνταγεγονόταπουοδήγησανστηνυποταγήτηςΕλλάδαςαπότους

Ρωµαίους,όπωςπαρουσιάζονταιστοκεφάλαιο(κείµενο,παραθέµατα,εικόνες)καλούνταιναφανταστούνπώςθαείναιηζωήτωνΕλλήνωνταχρόνιαπουθαακολουθήσουν.Χρησιµοποιώνταςεποπτικόυλικόαπότηβιβλιοθήκητηςτάξης(ήτουσχολείου)καιµαζίµετηβοήθειατουδασκάλουτουςπεριγράφουνένανπιθανόδιαφορετικότρόποζωής,κάνονταςαναφορέςστηνκαθηµερινότητα,στονπολιτισµό,στηγλώσσακ.α..

Ησυγκεκριµένηεργασίαµπορείνααξιοποιηθείκαιστηνέναρξητηςεπόµενηςτάξης,ωςεισαγωγήγιατηνπερίοδοτηςΡωµαιοκρατίας.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηκατανόησηςτηςχρονικήςδιαδοχήςτωνγεγονότων2,1,3,5,4.2.Άσκησηανοικτούτύπου,όπουοιµαθητέςκαλούνταιναδιατυπώσουντηνάποψήτουςγια

µιαπιθανήδιαφορετικήεξέλιξητωνγεγονότωνκαιναεπισηµάνουντοστοιχείοτηςενότηταςτωνΕλλήνωνωςσηµαντικόπαράγονταγιατηδιατήρησητηςελευθερίαςτους.

3.ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ:1.ΛΕΥΚΟΠΕΤΡΑ,2.ΡΩΜΑΙΟΙ,3.ΚΥΝΟΣ,4.ΑΧΑΙΚΗ,5.ΕΠΑΡΧΙΑΚΑΘΕΤΑ:1.ΙΣΧΥΡΟ,2.ΙΣΕΣ,3.ΚΟΡΙΝΘΟΣ,4.ΠΕΡΣΕΑΣ,5.ΑΙΤΩΛΙΚΗ

Επαναληπτικό µάθηµα∆ιδακτικοί στόχοι

Page 119: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Οιµαθητές:Ναεπαναλάβουνταβασικότεραστοιχείατωνκεφαλαίων.ΝασυγκρίνουντοκράτητωνδιαδόχωνµετοκράτοςτηςΡώµης,πουαυτήτηνεποχήαποκτά

ιδιαίτερηδύναµη.Νααξιολογήσουντιςγνώσειςπουαπέκτησαν.

Απαντήσεις στις εργασίες

1.Άσκησηδιάκρισηςσωστού-λάθους:Σ,Λ,Λ,Σ,Λ,Λ.2.Άσκησηταξινόµησηςβασικώνιστορικώνστοιχείωντηςευρύτερηςενότηταςτωνελληνιστικών

χρόνωνµετοχωρικόπλαίσιοστοοποίοανήκουν.

Ελλάδα Καρχηδόνα Ρώµη

Αννίβας Χ

Τίβερης Χ

Περσέας Χ

Αχαϊκήσυµπολιτεία Χ

Σκιπίωνας Χ

φοινικικήαποικία Χ

3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςµεπαράλληληαξιοποίησηπληροφοριώνπουδίνονταιµέσααπότιςπηγές.

4.ΆσκησησυµπλήρωσηςλέξεωνσεπεριληπτικόκείµενοπουαναφέρεταιστηνπόληκράτοςτηςΡώµηςµέχρικαιτηνεποχήπουηΕλλάδαυποτάσσεταισεαυτή.

ρωµαϊκόκράτος,πληβείους,ύπατοι,σύγκλητος,Καρχηδόνας,Σκιπίωνας,Έλληνες,Λευκόπετρα,Αχαϊκήςσυµπολιτείας,1ουαιώνα.

5Ë ÂÓÔÙËÙ· £∂ª∞∆∞ ∞¶√ ∆∏¡ ∞ƒÃ∞π∞ π™∆√ƒπ∞

∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

∫∂º∞§∞π√ 41·. ªÈ· ·Ú¿ÛÙ·ÛË ·Ú¯·›Ô˘ ı¿ÙÚÔ˘ ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντασχετικάµετηγέννηση,τηνανάπτυξη,τηλειτουργίακαιτηνεπιβίωσητουαρχαίου

θεάτρουωςτιςµέρεςµας.Ναεκτιµήσουντονπαγκόσµιοθαυµασµόπουσυγκεντρώνειτοθέατροώςσήµερα.

Εποπτικά µέσα

1.Σοφοκλής,Οιδίπουςτύραννος,µετάφρ.ΝικολαΐδουΕλένη,ΦράγκουΜαρί,εκδόσειςΣαβάλλα,Αθήνα2003.

2.Αριστοφάνης,Όρνιθες,µετάφρ.ΚοτσιφόςΓιάννης,εκδόσειςΣύγχρονοιορίζοντες,Αθήνα2002.

3.Αισχύλος,Προµηθέαςδεσµώτης,µετάφρ.ΝικολαΐδουΕλένη,ΜιχαλοπούλουΕλένη,εκδόσειςΣαβάλλα,Αθήνα2002.

4.Αριστοφάνης,Λυσιστράτη,µετάφρ.-διασκευήΖαραµπούκαΣοφία,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα1997.

5.ΖαραµπούκαΣοφία,Θέατρογιαπαιδιά,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα1993.6.Ποταµίτης∆ηµήτρης,ΙστορίεςτουπαππούΑριστοφάνη,εκδόσειςΝτουντούµη,Αθήνα1994.

Page 120: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

7.ΠίτερΚόννολλυ,ΧάζελΝτοτζ,Ηζωήστηναρχαίαπόλη,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα2001.8.ΠιερΜικέλ,ΗιδιωτικήζωήτωνανθρώπωνστηναρχαίαΕλλάδα,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα

2001.

∆ιδακτική προσέγγιση

Ησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταέχειωςσκοπόοιµαθητέςµέσωµιαςβιωµατικήςπροσέγγισηςναέρθουνσεεπαφήκαιναεξοικειωθούν,µετοαρχαίοθέατρο,τοοποίοαποτελούσεσηµαντικήεκδήλωσηπολιτισµούστηναρχαίαΕλλάδακαθώςκαιναοδηγηθούνστηνκατανόησητηςδιαχρονικήςτουαξίας.Έτσιπροτείνεταιτοκείµενοστοβιβλίοτουµαθητήναλειτουργήσειωςπροοργανωτήςπουθαοδηγήσειτηνοµάδατηςσχολικήςτάξηςσεπαραπέραπροβληµατισµόκαιµελέτητόσογιατηλειτουργίατουσυγκεκριµένουδρώµενουστοχθεςόσοκαιστοσήµερα.Γιατολόγοαυτόπροτείνεταιοχωρισµόςτηςτάξηςσεοµάδεςεργασίας,οιοποίεςθαασχοληθούνµεθεµατικέςενότητεςτηςσυγκεκριµένηςεκδήλωσηςσυγκεντρώνοντας,µετηνπαράλληληαξιοποίησητωνεποπτικώνµέσωνήάλλωνσχετικώνπηγών,σχετικόπληροφοριακόκαιεικονογραφικόυλικόυλικό.Ενδεικτικάπροτείνονταιοισυγκεκριµένεςθεµατικές:

α.Ηγέννησητουαρχαίουθεάτρουβ.ΗλειτουργίατουστηναρχαίαΑθήναγ.Οχώροςκαιηεξέλιξήτουδ.Οτρόποςµετονοποίογίνονταισήµεραοιπαραστάσεις.

Τέλοςοιοµάδεςµπορούνναεπιλέξουνκάποιατραγωδίαήκωµωδία,νατηδιασκευάσουνκαιµετοντρόποπουεπιθυµούννατησκηνοθετήσουνκαινατηνπαρουσιάσουνστηντάξησύµφωναµετοπρότυποτωνθεατρικώναγώνωνπουγίνοντανστηναρχαίαΕλλάδα.

∫∂º∞§∞π√ 41‚. ∏ ÁÏÒÛÛ· Ô˘ ÌÈÏ¿ˆ∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντηδιαχρονικότητατηςελληνικήςγλώσσαςκαιγραφής.Νακατανοήσουνότιηγλώσσαείναιδηµιούργηµατουλαούκαιεξελίσσεταισυνεχώς,ενώκάποια

βασικάστοιχείατηςπαραµένουναναλλοίωτα.Ναεκτιµήσουντηναξίατηςελληνικήςγλώσσαςωςεκφραστικούοργάνουγιατηδηµιουργία

πολιτιστικώνεπιτευγµάτωνυψηλήςστάθµηςκαιτηδιαχρονικήπορείατηςστηµακραίωνηιστορίατουελληνισµού.

Εποπτικά µέσα

1.Λίθοιφθεγγόµενοι,εκπαιδευτικόπρόγραµµα,ΕπιγραφικόΜουσείο.2.Γλώσσακαιγραφή,Μουσειοσκευή,ΜουσείοΜπενάκη.3.ΜπάρτζηςΓιάννης,66φράσειςδυόµισιχιλιάδωνχρόνων,εκδόσειςΚαστανιώτης,Αθήνα

1992.

∆ιδακτική προσέγγιση

Αντίστοιχηπροσέγγισηπροτείνεταικαιστησυγκεκριµένηυποενότητα.Οιµαθητέςχωρισµένοισεοµάδεςεργασίαςθαχρησιµοποιήσουντιςαναφορέςτουκειµένου,προκειµένουναεντοπίσουνµέσαστιςενότητεςπουέχουνδιδαχθείστοιχείαγιανακατανοήσουντηγέννηση,τηνανάπτυξηκαιτησυνεχήεξέλιξητηςελληνικήςγλώσσαςµέσααπότοπέρασµατωναιώνων.Ορόλοςτουδασκάλουθαπρέπειναείναικαθοδηγητικόςκαικυρίωςναπροσανατολίσειτουςµαθητέςστονεντοπισµότωνσχετικώνενοτήτων,έτσιώστεναφτάσουνσεµιαγραµµήεξέλιξηςτουτύπου:

ΓραµµικήΒ’ηΦοινικικόαλφάβητοηΓλώσσακλασικώνχρόνωνηελληνιστικήκοινήηνεοελληνικήγλώσσα.

Θαπρέπειδηλαδήοιµαθητέςνακατανοήσουνότιηνεοελληνικήγλώσσαείναιηφυσικήεξέλιξητηςαρχαίαςελληνικήςµεενδιάµεσοστάδιοτηναλεξανδρινήκοινή.

Παράλληλαοιµαθητέςθαπρέπειναεξοικειωθούνµετηνέννοιατηςαλληλεπίδρασηςπου

Page 121: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

παρατηρείταιανάµεσαστιςγλώσσεςτωνλαώνπουκάτωαπόσυγκεκριµένεςσυνθήκεςέρχονταισεεπαφή,γεγονόςτοοποίοεπιβεβαιώνεταιαπότιςκοινέςλέξειςήρίζεςλέξεωνπουµπορούνναεντοπίσουνσεδιαφορετικέςγλώσσες.

Απαντήσεις στις εργασίες

α.1.Άσκησηανοικτούτύπουστηνοποίαοιµαθητέςσυγκεντρώνοντας,εικονογραφικόυλικόαπό

σύγχρονεςπαραστάσειςαρχαίαςτραγωδίας,µπορούνναοδηγηθούνσεσυµπεράσµαταγιατηδιαχρονικήαξίατουθεάτρουκαθώςκαιστηνκαταγραφήστοιχείωνπουέχουνδιαφοροποιηθείσεσχέσηµετοπαρελθόνκαιαφορούνστοντρόποµετονοποίογίνονταιοιπαραστάσειςσήµερα.

2.Ελεύθερηάσκησηµεσκοπότηνπαραγωγήθεατρικούλόγουαπότουςµαθητέςγιατηνπεριγραφήήτοσχολιασµόκάποιουγεγονότοςήθέµατοςτηςσηµερινήςκαθηµερινήςζωής.

β.1.Άσκησηπουέχειωςσκοπόνακαταγράψειαπότηµιατοµέγεθοςτηςαλληλεπίδρασης

τωνγλωσσώνπουοδηγείπολλέςφορέςστηνπεριορισµένηχρήσητηςελληνικήςλέξηςκαιτηναντικατάστασήτηςµετηναντίστοιχηξένηκαιαπότηνάλληναευαισθητοποιήσειτουςµαθητέςστηχρήσητωνελληνικώνλέξεωνπουθαδιατηρηθούνµεαυτότοντρόποζωντανές.

ανσανσέρ(γαλλική)=ανελκυστήρας σινεµά(γαλλική)=κινηµατογράφος

τρένο(γαλλική)=αµαξοστοιχία σπίτι(ιταλική)=κατοικία

γκαρσόνι(γαλλική)=σερβιτόρος βάλτος(σλαβική)=έλος

µουσαφίρης(τουρκική)=επισκέπτης κοµπιούτερ(αγγλική)=υπολογιστής

σοφέρ(γαλλική)=οδηγός τέντζερης(τουρκική)=χύτρα

ίντερνετ(αγγλική)=διαδίκτυο µπάσκετ(αγγλική)=καλαθοσφαίριση

πόρτα(λατινική)=θύρα

µαχαλάς(τουρκική)=γειτονιά

µπόι(τουρκική)=ύψος

2.Άσκησηαντιστοίχισηςπουαποδεικνύειτησυνέχειατωνλέξεωνκαιτοντρόποµετονοποίοηελληνικήγλώσσαεξελίχθηκεµέσαστοχρόνο.

Page 122: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

∫∂º∞§∞π√ 42. ªÈ· ̤ڷ ÛÙËÓ ·Ú¯·›· √Ï˘Ì›·∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Νακατανοήσουντιςέννοιες«αρχαιολογικόςχώρος»και«µουσείο»ΝααντιληφθούντηναξίατωναρχαιολογικώνχώρωνΝανιώσουντηνανάγκηναεπισκέπτονταιαρχαιολογικούςχώρουςκαιµουσεία

∆ιδακτική προσέγγιση

ΗσυγκεκριµένηενότηταέχειωςστόχοναβοηθήσειτουςµαθητέςναπροσεγγίσουνµετρόποδιαδραστικότοµάθηµατηςΙστορίαςκαιταάλλααρχαιογνωστικάγνωστικάαντικείµεναγιαναγίνουνοιίδιοιικανοίνααξιολογούντηαυθεντικότητακαιτησπουδαιότητατωνδηµιουργηµάτωντηςτέχνηςκαιτωνγραπτώνµαρτυριώνκαιναταχρησιµοποιούνκατάλληλαγιατηνκατανόησητουπαρελθόντος.

ΗπροτεινόµενηδραστηριότητατηςεπίσκεψηςστηναρχαίαΟλυµπίαείναιαπόλυταενδεικτική.Aποτελείµιαεκδοχήτηςεκπαιδευτικήςδιαδικασίαςπουσυνίσταταιστοσχεδιασµόπρογράµµατος

επίσκεψηςσεαρχαιολογικόχώρο.Θεωρείταιαπαραίτητοςοχωρισµόςτηςτάξηςσεοµάδεςεργασίας.Καθεµιάθαασχοληθείµε

συγκεκριµένηδιαδροµήκαιπαρατήρησηερευνηµάτωνπουθαπρέπειναέχειπροετοιµάσειστοσχολείοπριναπότηνπραγµατοποίησητηςεπίσκεψης.

Επίσηςκρίνεταισκόπιµοηανάπτυξησυζήτησηςσχετικήςµετοχώρογιατηνέγκαιρηαντιµετώπισηδυσκολιώνκαιπρακτικώνζητηµάτωνπουθέτουνηµουσειακήκαιησχολικήπραγµατικότητα.

Σ’αυτότοσηµείοοδάσκαλοςθαλάβεισοβαράυπόψητουκαιτηχρονικήδιάρκειατουπρογράµµατος,ώστεναµηνπροκληθείκόπωσηστουςµαθητές.

Ηεπαφήτωνµαθητώνµεπραγµατικάαντικείµενα,προκαλείτοενδιαφέρονκαιερεθίζειτηφυσικήπεριέργειακαιτηνεξερευνητικήτουςδιάθεση.

Τοπαιχνίδιτηςανακάλυψηςµέσααπότηνπαρατήρηση,τησύγκρισηκαιτηνταύτιση,ηαµεσότητακαιηζωντανήεπαφήµεταµνηµεία-µαρτυρίεςπολιτισµούγεννούνστουςµαθητέςτηνεπιθυµίαδιεύρυνσηςτηςιστορικήςγνώσηςκαιοδηγείσταδιακάστηναπόκτησηιστορικήςσκέψηςκαιιστορικήςσυνείδησηςπουαποτελούνκαιτοναπώτεροσκοπότουµαθήµατος.

Απαντήσεις στις εργασίες

Προτείνεταιησυγκεκριµένηενότητακαιοιεργασίεςτηςναπραγµατοποιηθούνµεαντίστοιχοσχεδιασµόγιαεπίσκεψηκάποιουαρχαιολογικούχώρου.Θεωρείταιότιηεπιλογήτουθαπρέπειναέχειωςβασικόκριτήριοτιςιστορικέςγνώσειςτωνµαθητώνκαινασχετίζεταιάµεσαµεαυτές.

Οιεργασίεςστοχεύουνστηναξιολόγησητουπρογράµµατος,είναιόλεςανοικτούτύπουκαιπροσεγγίζονταιδιαθεµατικάκαιολιστικά.

Μετηντέταρτηάσκησηοδάσκαλοςαντλείδεδοµένα,ταοποίαθατουεπιτρέψουνναεκτιµήσειτοβαθµόεπίτευξηςτωνστόχωνπουείχαντεθείγιαναοδηγηθείστηνοργάνωσητουεπόµενουπρογράµµατοςµεµεγαλύτερηεπιτυχία.

∫∂º∞§∞π√ 43. ∏ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÙfiÔ˘ ÌÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι

Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντηνιστορίατουτόπουτους,νατηνεκτιµήσουνκαινατηνεντάξουνστηγενική

ιστορία.Ναέρθουνσεεπαφήµειστορικάστοιχεία,ερευνήσιµακαιπροσιτά.Ναεθιστούνστηνπαρατήρησηκαιστηνέρευνασυγκεκριµένωνιστορικώνχώρων.Ναευαισθητοποιηθούνσχετικάµεθέµαταπουαφορούντηντοπικήκοινωνία.

Page 123: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

Ναγνωρίσουντηλαογραφίατηςπεριοχήςτουςκαιναευαισθητοποιηθούνσετρόπουςπουθατηνκάνουνναπαραµείνειζωντανή.

Βιβλιογραφία

1.ΕκπαιδευτικόπρόγραµµαΣχολήςΧιλλ.2.Οδηγοίτουκόσµου,Κρήτη,εκδόσειςΕρευνητές,Αθήνα20013.Κρήτη,πλήρηςτουριστικόςοδηγός,εκδόσειςΧαϊταλής,Αθήνα19964.Ρέθυµνο,οδηγόςγιατηνπόλη,Α.Μαλαγάρης,Χ.Στρατιδάκης,Ρέθυµνο1995.5.Π.Πρεβελάκης,Τοχρονικόµιαςπολιτείας,Αθήνα1938.6.Μ.Γιουµπάκης,Φορτέτζα,ηιστορίατουβενετσιάνικουφρουρίουτουΡεθύµνου,Ρέθυµνο

1970.7.Θ.∆ετοράκης,ΙστορίατηςΚρήτης,Ηράκλειο1990,Β΄έκδοση.8.Α.Μηλογιαννάκη,∆ώσεφτεράτουλογισµού,εκδόσειςΚαλέντη,Αθήνα2004.9.Μ.Τριανταφυλλίδης,Ταοικογενειακάονόµατα,εκδόσειςΊδρυµαΜ.Τριανταφυλλίδη,

Θεσσαλονίκη1982.10.Τοµάθηµατηςιστορίαςστηνπρωτοβάθµιακαιδευτεροβάθµιαεκπαίδευση,σεµινάριο9,

ΠανελλήνιαΈνωσηΦιλολόγων,Αθήνα,Μάρτης1988.11.ΠερπατώνταςστηνΑθήνα,έναςοδηγόςτηςπόληςγιαπαιδιά,ΣχολήΧιλλ,εκδόσεις

Καλειδοσκόπιο,Αθήνα1999.12.Θ.Κατσουλάκος,Σ.Κόνδης,Α.Κυρκίνη,Ητοπικήιστορίασταπαιδιάτηςσχολικήςπαιδείας,

Ο.Ε.∆.Β,Αθήνα1999,(υπόέκδοση).

Θεωρητική προσέγγισηΤοπικήιστορίαµπορούµεναονοµάσουµετηνπροσέγγισηκαιτησφαιρικήγνωριµίαµετηνπορεία

στοχρόνοµιαςσυγκεκριµένηςπεριοχήςτηςπατρίδαςµαςσταόριατηςοποίαςγεννηθήκαµε,ζούµεκαιθακληθούµεπιθανόταταναδράσουµεστοµέλλον.

Μετηνπεριοχήαυτήµαςενώνειολόκληροτοπαρελθόνµας,τόσοοιοικογενειακέςµαςρίζεςόσοκαιτοπνευµατικόκαιπολιτιστικόκλίµαµέσαστοοποίοδηµιούργησανοιπρόγονοίµας,πουταυτόχρονασυνιστάκαιτοπλαίσιοστοοποίοοινεότερεςγενιέςζουνκαιενεργούν.

Ηπροσέγγιση,ηανάλυση,ηµελέτηκαιηπεριγραφήόλωναυτώντωνστοιχείων,ταοποίαθαµαςπροσφέρουνµιαπλήρηκαιεναργήεικόνατουπαρελθόντος,τουπαρόντοςκαιτωνµελλοντικώνδυνατοτήτωνµιαςσυγκεκριµένηςπεριοχής,επιτυγχάνονταιαφενόςµετηνπροσεκτικήδιερεύνησηκαικατανόησητουπαρελθόντοςκαιαφετέρουµετησυνειδητοποίησητηςεπιβίωσηςαυτούτουπαρελθόντοςστοπαρόν.Ηγνώσητηςτοπικήςιστορίαςσυµβάλλειστονπροσδιορισµότηςταυτότητάςµας.Όλεςοιεκδηλώσειςτηςκαθηµερινήςζωής,καθώςκαιηοργάνωσητόσοτουοικογενειακούόσοκαιτουγενικότερουκοινωνικούβίου,αντανακλούντηνστενότερηιστορίατουτόπουπουαποτελείκοµµάτιτηςγενικήςµαςιστορίας.

Τέλοςητοπικήιστορίαµάςδίνειτηδυνατότηταναγνωρίσουµεκαιτουςάλλουςλαούς,οιοποίοιπέρασαναπότοντόποµαςκαιάφησανίχνητουπεράσµατόςτουςτόσοστηγλώσσαµας,τηνοοτροπίαµας,τησυµπεριφοράµαςόσοκαισταµνηµείαπουµαςπεριβάλλουν.

Έτσικαταλαβαίνουµεότιείναικαιαυτάµέρητηςδικήςµαςπολιτιστικήςκληρονοµιάςκαιγι’αυτόοφείλουµενατααγαπήσουµεκαιναταδιατηρήσουµε.Αποτελούνάλλωστεµιααπότιςόψειςτηςπολυπρόσωπηςπατρίδαςµας.

∆ιδακτική προσέγγιση

Στησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταοιµαθητέςκαλούνταιναλειτουργήσουνοιίδιοιωςιστορικοί,οιοποίοιαξιοποιώνταςτιςπηγές,πουσχετίζονταιµεδιάφοραγνωστικάαντικείµενα(Ιστορία,ΜελέτηΠεριβάλλοντος,Λογοτεχνία,ΝεοελληνικήΓλώσσα)προσπαθούννααντλήσουντιςπληροφορίεςεκείνεςπουθατουςοδηγήσουνστησύνθεσηµιαςπερισσότεροολοκληρωµένης

Page 124: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

εικόναςτουτόπουτους.Γι’αυτότολόγοπροτείνεταιηδιαθεµατικήπροσέγγισηκαι,όπουαυτόκρίνεταιεφικτό,οχωρισµός

τηςτάξηςσεοµάδεςεργασίας,γιαναγίνειηδιερεύνησητωνεπιµέρουςθεµάτωνπερισσότεροδιεξοδική.

Ορόλοςτουδασκάλουστοναρχικόσχεδιασµό,τηνκαθοδήγησηκαιτοσυντονισµότουσυγκεκριµένουσχεδίουκρίνεταιαποφασιστικός.Αυτόςείναιπουµαζίµετουςµαθητέςθαφέρειστηνεπιφάνειατιςπηγέςαπ’όπουθααντληθείτοαπαραίτητουλικόκαιοιοποίεςαποτελούντο«κλειδί»γιατηνεπίτευξητηςστοχοθεσίας.

Αυτέςµπορείναείναι:-Ταγεωγραφικάστοιχείαµιαςπεριοχής,ταοποίααποτελούντοαπαραίτητουπόβαθροσεκάθε

σοβαρήιστορικήπροσέγγιση.-Ηχωροταξίατηςπεριοχής,ηπυκνότητατουπληθυσµού,ηαπόστασήτηςαπότηνπρωτεύουσα

τουκράτουςσυνιστούνεπίσηςαξιοπρόσεκτηπηγήπληροφόρησηςγιατηνεξέλιξητηςιστορίαςτηςπόλης,τουχωριού.

-Κάθεείδουςαρχιτεκτονικέςκατασκευές,ηπαρατήρησήτους,ηφωτογράφισήτουςκαιηµελέτητωνχαρακτηριστικώντουςµπορούνναδώσουνενδιαφέρουσεςιστορικέςµαρτυρίεςγιατηντοπικήιστορία.

-Γραπτέςπηγές:Επιγραφέςσεναούς,δηµόσιακαιιδιωτικάκτίρια.Επιστολέςδιαφόρωνπροσώπων.Αφηγηµατικάκείµενα:χρονικά,ηµερολόγια,αποµνηµονεύµατα.∆ηµοσιεύµατατουτοπικούτύπουσχετιζόµεναµεγεγονόταπουσυνέβησανστηνπεριοχή.Ιστορικάβιβλίαγενικήςήτοπικήςιστορίας.Τοπωνύµιακαιδιαλεκτικοίτύποιτηςγλώσσαςτηςπεριοχής.Λογοτεχνικάέργαµεαναφορέςστησυγκεκριµένηπεριοχή.-Εικαστικάέργα,αγιογραφίες,προσωπογραφίες,ανδριάντεςήπροτοµέςπροσώπων,έργα

λαϊκήςτέχνης,κεντήµατακτλ.-Φωτογραφίεςκαικάρτεςπουαπεικονίζουνχώρους,κτίρια,πρόσωπαήεκδηλώσεις.-Ηχογραφηµένακείµεναήµουσικάέργασχετικάµετηνπεριοχή.-Κινηµατογραφικέςταινίεςήντοκιµαντέρ.-Προφορικέςµαρτυρίεςκατοίκωντηςπεριοχής,κυρίωςηλικιωµένωνοιοποίοιµεταφέρουν

καιµαρτυρίεςαπόανθρώπουςπουδεζουνπια.Οιµαθητές,γιαναδιευκολύνουντηροήτηςσυνέντευξης,καλόείναιναέχουνετοιµάσειαπόπρινερωτηµατολόγιοκαι,ανείναιεφικτό,ναηχογραφούνταλόγιατουσυνοµιλητήτους.Όλαταπαραπάνωαποτελούνενδεικτικούςτρόπους,µετουςοποίουςοιµαθητέςθαµπορέσουνναπροβούνµετιςδιαδικασίεςτηςανάλυσηςκαιτηςσύνθεσηςστησυλλογήτωνπληροφοριώνπουτουςζητούνταιστηνκάθεεπιµέρουςενότητατηςτοπικήςιστορίας.

Απαραίτητηκρίνεταικαιηέρευναπεδίουδράσηςµεεπισκέψειςσεχώρους,παρατηρήσεις,καταγραφές,φωτογραφίσειςκαιαπεικονίσεις,γιαναµπορέσουννασυγκρίνουντοχθεςµετοσήµερακαινακάνουνυποθέσειςγιατοαύριο.Στοπλαίσιοαυτόπροτείνονταικαιοιεργασίεςστοτετράδιοτουµαθητή.

Μετάτηνολοκλήρωσητωνενοτήτωνπροτείνεταιηκατασκευή,σεσυλλογικόεπίπεδο,επιτραπέζιουπαιχνιδιού,µεδιαδροµέςσεπολεοδοµικόχάρτητηςπεριοχής,επισκέψειςσεδιάφορασηµεία,γιαταοποίαοιµαθητέςέχουνήδηαναφερθεί,καικαρτέλεςερωτήσεωνκαιαπαντήσεωνσχετικώνµεαυτά.

Page 125: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

µπµ§π√°ƒ∞ºπ∞∆ιδακτική της Ιστορίας

ΑβδελάΕ.,Ιστορίακαισχολείο,εκδ.Νήσος,Αθήνα1998ΑντωνιάδηΛ.,Ηδιδακτικήτηςιστορίας,εκδ.Πατάκη,Αθήνα1995.ΒερτσέτηΑ.Β.,∆ιδακτικήτηςιστορίας,Αθήνα1988.ΚόκκινουΓ.,Απότηνιστορίαστιςιστορίες,εκδ.ΕλληνικάΓράµµατα,Αθήνα1998.ΚόκκινουΓ.,∆ιδακτικέςπροσεγγίσειςστοµάθηµατηςιστορίας,εκδ.Μεταίχµιο,Αθήνα1998.ΛεΓκοφΖ.,Θέµαταδιδακτικήςτηςιστορίας,ΠανεπιστήµιοΑθηνών,Αθήνα1993.ΠανελλήνιαΈνωσηΦιλολόγων,Σεµινάρια:3(1984),9(1988),17(1994),21(1999),Εκδ.Γρηγόρη,

Αθήνα.ΡεπούσηΜ.,∆ιδακτικήτηςιστορίας,στοχασµοί,διεργασίεςκαιζητούµενα,1880-1980,περ.Τα

Ιστορικά33(2000)191-220.ΤζόκαΣπ.,∆ιδακτικέςστρατηγικέςστοµάθηµατηςιστορίας,εκδ.Σαββάλα,Αθήνα2002.

Γενικά βοηθήµατα

ΒarberR.L.N.,OιΚυκλάδεςτηνεποχήτουχαλκού,Ε.Τ.Ε.,Αθήνα1994.ΒασιλικούΝτόρα,Οµυκηναϊκόςπολιτισµός,Αθήνα1995.BoardmanJ.,Eλληνικήπλαστική,Ηαρχαϊκήπερίοδος,µετ.Ε.Σηµαντώνη-Μπουρνιά,εκδ.

Καρδαµίτσα,Αθήνα1982.CartledgeP.,ΟιΣπαρτιάτες,µετ.Α.Φιλιππάτου,εκδ.Λιβάνη,Αθήνα2004.ColdstreamJ.N.,ΓεωµετρικήΕλλάδα,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα1997.∆ασκαλάκηΑ.Β.,ΟµέγαςΑλέξανδροςκαιοΕλληνισµός,(Ο.Ε.∆.Β.),Αθήνα1979.DrewsR.,ΗέλευσητωνΕλλήνων,εκδ.Οδυσσέας,Αθήνα1997.EllisJ.R.-WalbankF.W.,Ακµήκαιτέλοςτουµακεδονικούβασιλείου.ΣυλλογικόΈργο,Μακεδονία,

4.000χρόνιαελληνικήςιστορίαςκαιΠολιτισµού.ΕκδοτικήΑθηνών,Αθήνα1982,σσ.110-159.EncyclopediedelaPleiαde,Ιστορίακαιµέθοδοίτηςτ.Α,µετ.ΕλένηςΣτεφανάκη,Μ.Ι.Ε.Τ.,Αθήνα1979.τ.Β.(τεύχος1),µετ.Σ.Συµεωνίδη,1981.τ.Β.(τεύχος2),Μετ.ΕλένηςΣτεφανάκη,1981.τ.∆.,µετ.Χρ.Παπάζογλου,1980.ΕταιρείαΜελέτηςΑρχαίαςΕλληνικήςΤεχνολογίας-ΤεχνικόΜουσείοΘεσσαλονίκης,«Αρχαία

ΕλληνικήΤεχνολογία».Πρακτικά,Θεσσαλονίκη1997.GehzrkeH.-J.,Ιστορίατουελληνιστικούκόσµου,µετ.Α.Χανιώτη,Μ.Ι.Ε.Τ.,Αθήνα2000.G.Gruben,ΙεράκαιναοίτηςαρχαίαςΕλλάδας,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα2000.HammondN.G.L.,ΦίλιπποςοΜακεδών,µετ.Α.Θεοδωρίδη,εκδ.Μαλλιάρη-Παιδεία,Αθήνα

1993.HammondN.G.L.,Αλέξανδρος,έναςιδιοφυής,µετ.Α.Θεοδωρίδη,εκδ.Μαλλιάρης-Παιδεία,

Αθήνα1997.ΚαλτσάΝ.,ΕθνικόΑρχαιολογικόΜουσείο,ΤαΓλυπτά,εκδ.Καπόν,Αθήνα2001.ΚανελλόπουλοςΠ.,ΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδος,εκδ.Γιαλελή,Αθήνα1982.ΚαραγιώργηΒ.,ΗαρχαίαΚύπρος.Απότηνεολιθικήεποχήώςτοτέλοςτηςρωµαϊκής,Μ.Ι.Ε.Τ.,

Αθήνα1978.Κοκκορού-Αλευρά,ΗτέχνητηςαρχαίαςΕλλάδος,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα19953KρεµµυδάΒ.-ΜαρκιανούΣ.,Οαρχαίοςκόσµος-ΑνατολικοίλαοίκαιΕλλάδαώςτο323π.Χ.,

Αθήνα1982.LevequeP.Oελληνιστικόςκόσµος,µετ.ΜαρίαςΠαπαδάκη,εκδ.Μεταίχµιο,Αθήνα2003.

ΜαρινάτουΣπ.,ΚρήτηκαιµυκηναϊκήΕλλάς,εκδόσειςΑθηνών1959.ΜαστραπάΑ.,Ελληνικήαρχιτεκτονική,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα1994.

Page 126: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΜελάΜ.,Ηαρχαιολογίασήµερα,κοινωνική-πολιτισµικήθεωρία,ΑνθρωπολογίακαιΑρχαιολογικήερµηνεία,Αθήνα2003.

MosseCl.,Iστορίαµιαςδηµοκρατίας,µετ.∆.Αγγελίδου,Αθήνα1988.MosseCl.,HαρχαϊκήΕλλάδα,Μ.Ι.Ε.Τ.,µετ.Στρ.Πασχάλη,Αθήνα20013.MosseCl.,EπίτοµηΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδας,µετ.ΛύντιαςΣτεφάνου,εκδ.Παπαδήµα,

Αθήνα2002.ΜπένγκτσονΕρ.,ΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδας,µετ.Α.Γαβρίλη,Αθήνα1979.ΠλάτωνοςΝ.,Ηακµήτουµινωικούπολιτισµού,ΙστορίατουΕλληνικούΈθνους,ΕκδοτικήΑθηνών,

Αθήνα1970,τ.Α.,σσ161-211.PollitJ.J.,Ητέχνηστηνελληνιστικήεποχή,µετ.Ανδ.Γκαζή,εκδ.Παπαδήµα,Αθήνα1994.Ραµού-ΧαψιάδηΆννα,Απότηφυλετικήκοινωνίαστηνπολιτική,εκδ.ΚαρδαµίτσαΑθήνα1982.RendrewC.–BahnP.,Aρχαιολογία,Θεωρία,ΜεθοδολογίακαιΠρακτικέςΕφαρµογές,µετ.Ι.

Καραλή-Γιαννακοπούλου,Αθήνα2001.RuipezezS.M.-MelevaL.Jose,ΟιµυκηναίοιΈλληνες,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα1996.ΣβορώνουΝ.Γ.,Τοελληνικόέθνος,εκδ.Πόλις,Αθήνα2004.SinclairR.,∆ηµοκρατίακαισυµµετοχήστηναρχαίαΑθήνα,µετ.Ε.Ταµβάκη,Αθήνα1997.ΤιβέριουΜ.,Ελληνικήτέχνη,Αρχαίααγγεία,εκδοτικήΑθηνών,Αθήνα1996.WalbankF.W.,Οελληνιστικόςκόσµος,µετ.Τ.∆αρβίρη,εκδ.Βάνιας,Θεσσαλονίκη1999.WilckenU.,Aρχαίαελληνικήιστορία,µετ.Ι.Τουλουµάκου,εκδ.Παπαζήση,Αθήνα1976.

Page 127: Ιστορία Δασκάλου Δ' Δημοτικού

ΜεαπόφασητηςΕλληνικήςΚυβέρνησηςταδιδακτικάβιβλίατου∆ηµοτικού,τουΓυµνασίουκαιτουΛυκείουτυπώνονταιαπότονΟργανισµόΕκδόσεως∆ιδακτικώνΒιβλίωνκαιδιανέµονταιδωρεάνστα∆ηµόσιαΣχολεία.Ταβιβλίαµπορείναδιατίθενταιπροςπώληση,ότανφέρουνβιβλιόσηµοπροςαπόδειξητηςγνησιότητάςτους.Κάθεαντίτυποπουδιατίθεταιπροςπώλησηκαιδενφέρειβιβλιόσηµο,θεωρείταικλεψίτυποκαιοπαραβάτηςδιώκεταισύµφωναµετιςδιατάξειςτουάρθρου7τουΝόµου1129της15/21Μαρτίου1946(ΦΕΚ1946,108,Α∆)

ΒΙΒΛΙΟΣΗΜΟ

Απαγορεύεταιηαναπαραγωγήοποιουδήποτετµήµατοςαυτούτουβιβλίου,πουκαλύπτεταιαπόδικαιώµατα(copyright),ήηχρήσητουσεοποιαδήποτεµορφή,χωρίςτηγραπτήάδειατουΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου.