Upload
api-19668635
View
77
Download
5
Embed Size (px)
Citation preview
Ιστορία ∆΄ ∆ηµοτικού
Στα Αρχαία Χρόνια
Βιβλίο ∆ασκάλου
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΘεόδωροςΚατσουλάκος Εκπαιδευτικός∆.Ε. ΧριστίναΚατσάρου ΕκπαιδευτικόςΠ.Ε. ΜαρίαΛένα Εκπαιδευτικός∆.Ε. ΙφιγένειαΚαρυώτη ΕκπαιδευτικόςΠ.Ε.
ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ ∆ηµήτριοςΑνωγιάτης-Πελέ ΚαθηγητήςΙονίουΠανεπιστηµίου ΣτέφανοςΠαπαστεργιόπουλος ΣχολικόςΣύµβουλος ΣαράντηςΧέλµης ΕκπαιδευτικόςΠ.Ε.
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΛαµπρινήΖέρβα
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘεόδωροςΤάσιος Φιλόλογος
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΓιάννηςΠαπαγρηγορίου ΚΑΤΑΤΗΣΥΓΓΡΑΦΗ ΣύµβουλοςΠ.Ι.
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΤΟΥΥΠΟΕΡΓΟΥ ∆ήµητραΚαυκά ΕκπαιδευτικόςΠ.Ε.
ΕΞΩΦΥΛΛΟ ∆ηµοσθένηςΚοκκινίδης ΕικαστικόςΚαλλιτέχνης
ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ “ΕΛΛΗΝΙΚΑΓΡΑΜΜΑΤΑ-MULTIMEDIAA.E.” ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Γ’Κ.Π.Σ./ΕΠΕΑΕΚΙΙ/Ενέργεια2.2.1/ΚατηγορίαΠράξεων2.2.1.α:«Αναµόρφωσητωνπρογραµµάτωνσπουδώνκαισυγγραφήνέωνεκπαιδευτικώνπακέτων»
ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΜιχάληςΑγ.ΠαπαδόπουλοςΟµότιµοςΚαθηγητήςτουΑ.Π.ΘΠρόεδροςτουΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου
Πράξηµετίτλο: «Συγγραφήνέωνβιβλίωνκαιπαραγωγή υποστηρικτικούεκπαιδευτικούυλικούµεβάσητο∆ΕΠΠΣκαιταΑΠΣγιατο∆ηµοτικόκαιτοΝηπιαγωγείο»
ΕπιστηµονικόςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΤύπας ΣύµβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου
ΑναπληρωτήςΕπιστηµονικοςΥπεύθυνοςΈργου ΓεώργιοςΟικονόµου ΣύµβουλοςΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου
Έργοσυγχρηµατοδοτούµενο75%απότοΕυρωπαϊκόΚοινωνικόΤαµείοκαι25%απόεθνικούςπόρους.
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΕΘΝΙΚΗΣΠΑΙ∆ΕΙΑΣΚΑΙΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
ΘεόδωροςΚατσουλάκοςΙφιγένειαΚαρυώτηΜαρίαΛέναΧριστίναΚατσάρου
Ιστορία ∆΄ ∆ηµοτικού
Στα Αρχαία Χρόνια
Βιβλίο ∆ασκάλου
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚ∆ΟΣΕΩΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
ΑΘΗΝΑ
∂π™∞°ø°∏ ™∆∏ ™¶√À¢∏ ∆∏™ π™∆√ƒπ∞™
Ο δάσκαλος της ιστορίας και ο ιστορικόςΟδάσκαλος,απότηστιγµήπουκαλείταιναδιδάξειµιαιστορικήενότητα,λειτουργεί,τηρουµένων
τωναναλογιών,ωςιστορικός.∆εσυγγράφειβέβαιαιστορίαούτεφέρνειστοφωςνέατεκµήρια.Αναπαράγειόµωςτηνιστορικήγνώσηκαιεµπλέκειστηνπροβληµατικήτηςσυγγραφήςτουςµαθητέςτουµέσωτηςιστορικήςαφήγησηςκαιτηςαξιοποίησηςτωνπαραθεµάτωνκαιτουεικονογραφικούυλικού.Ηπαρουσίασηµιαςδιδακτικήςενότηταςεµπεριέχειτονπροβληµατισµότηςιστορικήςσύνθεσης.
Η έννοια της ιστορίαςΗλέξηιστορίαπαράγεταιαπότηλέξηίστωρ(γνώστης,µάρτυρας)καιαυτήαπότορήµαοίδα
(γνωρίζω).Ωςεπιστήµηηιστορίαέχειστραµµένοτοενδιαφέρονπροςτοπαρελθόν,στουοποίουτηγνωστικήπροσέγγισηκαιερµηνείακατατείνει.Ιστορίαβέβαιαδενείναιµόνοαυτόπουκαταφέρνειναγνωρίσειοιστορικός,αλλάκαιηίδιαηιστορικήπραγµατικότητα,τοπαρελθόνκαθεαυτό.Ειδικότερα,ιστορίαείναιηγνώσητουπαρελθόντοςκαιηαναγωγήαυτήςτηςγνώσηςστοεπίπεδοτηςσύγχρονηςπραγµατικότητας.Ηιστορικήγνώσησυµβάλλειστηδιαµόρφωσητηςσυνείδησης,µέσωτηςοποίαςτοάτοµοπροβαίνεισεαξιολόγησητωνποικίλωνεκδηλώσεωντηςκοινωνικήςζωής.
Ηιστορίαγράφεταικαιξαναγράφεται,αφούκάθεεποχήδιαθέτειδιαφορετικέςτεχνικέςκαιπροπαντόςάλληοπτική.Εξειδικεύοντας,θαµπορούσαµεναισχυριστούµεότιιστορίαείναιοτρόποςµετονοποίοτοκάθεπαρόναντικρίζειτοπαρελθόντου.Νεότεροςερευνητήςορίζειτηνιστορίαωςρήξηµετοφυσικόπεριβάλλονηοποίαέλαβεχώρα,ότανοάνθρωποςαπέκτησεσυνείδησητηςύπαρξήςτου.
Το ιστορικό γεγονόςΟιστορικόςκαιοδάσκαλοςτηςιστορίαςπρέπειναγνωρίζουνότιαντικείµενότουςείναιτα
γεγονότα,ταοποία,όπωςηλέξηδηλώνει,ανήκουνστοπαρελθόν.Είναιεποµένωςσυγκεκριµένακαιµοναδικά.Ιστορικόγεγονόςείναικάθεσυνειδητήανθρώπινηδράσηπουτείνεισεκάποιοσκοπό.Έχουνλοιπόνταγεγονόταποικίλοπεριεχόµενο,τοοποίοκαικαθορίζειτοντρόποµετονοποίοοιστορικόςθαταεξηγήσει.Κάθεαξιόλογηανθρώπινηενέργειααποτελείγεγονός.Ό,τισυνήθωςεπαναλαµβάνεταικαιδεσυµβάλλειστηνεξέλιξητηςζωήςείναιαπλόσυµβάν.Αλλάκαιέναφυσικόφαινόµενο,όπωςσεισµός,έκρηξηηφαιστείου,είναιιστορικόγεγονός,ότανοισυνέπειέςτουαφορούνστηνιστορικήζωή.
Η αιτιότηταΟερευνητήςτηςιστορίαςπρέπειναείναισεθέσηναπροσδιορίσειτιςαιτίεςενόςγεγονότος.
Αυτήηεργασίααπαιτείεξοικείωσηµετοαντικείµενοκαικριτικήικανότητα.Στονπροσδιορισµότωναιτίωνδεσυµφωνούνόλοιοιιστορικοί.Απότοσηµείοαυτόάλλωστεξεκινάκαιηδιαφωνίαανάµεσάτους.Οιίδιεςαιτίεςδενπαράγουνταίδιααποτελέσµατα.Είναι,ωςεκτούτου,δύσκολοναανευρεθούνοιλόγοιπουωθούντουςανθρώπουςναδράσουνµετονέναήάλλοτρόπο.Έχειπάντωςυποστηριχθείότιοιστορικόςαναγνωρίζεταιαπότααίτιαπουεπικαλείται.
Η αξία του χρόνουΟχρόνοςείναιστοιχείοτουγεγονότος.Χωρίςχρονικόπροσδιορισµόδενείναιδυνατόννα
αξιολογηθείηανθρώπινηδράση.Οχρόνοςδενορίζειµόνοτογεγονόςαλλάυπεισέρχεταικαιστηνερµηνείατου,αφούηχρονικήστιγµήτέλεσηςενόςγεγονότοςσυναρτάταιάµεσαµετιςδυνατότητεςτωνπροσώπωνκαιτιςτεχνικέςτηςεποχής.
Οάνθρωποςσυνειδητοποίησεαρχικάτοχρόνοµέσωτωνµεταβολώνπουσυντελούντανστοφυσικόπεριβάλλον,όπωςτοηµερονύκτιοκαιοιεποχές.Ηπαρατήρησητηςσελήνηςσυνέβαλεστη
συνειδητοποίησητηςεβδοµάδαςκαιτουµήνα.Στηναρχαιότηταοιάνθρωποιυιοθέτησανανάλογατοηλιακόήτοσεληνιακόηµερολόγιο.Κάποτεένασηµαντικόγεγονόςαποτέλεσεαφετηρίαχρονικούπροσδιορισµούάλλωνγεγονότων.
ΟιαρχαίοιΈλληνεςχρησιµοποίησανπολλούςτρόπουςυπολογισµούτουχρόνου.Τον3οπ.Χ.αι.πρώτοςοΤίµαιοςοΤαυροµενίτηςέκαµεχρήσητωνΟλυµπιάδωνµεχρονικήαφετηρίατο776π.Χ..ΟιΡωµαίοιχρησιµοποίησανωςβάσητηνίδρυσητηςΡώµης(753π.Χ.)καιοιΜουσουλµάνοιτηµετοικεσίατουΜωάµεθαπότηΜέκκαστηΜεδίνα(622µ.Χ.).
Οχρόνοςστηδιδακτικήπρακτικήνοείταισυνήθωςωςευθεία,σεσηµείατηςοποίαςεγγράφονταιταγεγονότα.
Η σηµασία του χώρουΟχώροςαποτελείτοπλαίσιοστοοποίοεκτυλίσσεταιηανθρώπινηδραστηριότητα.Οάνθρωπος
συνδέθηκεαναγκαστικάµετουγρόστοιχείο.Ταποτάµια,οιλίµνες,οιθάλασσεςπροσδιόρισαντηµοίρατου.ΤηνπραγµατικότητααυτήεκφράζειχαρακτηριστικάολόγοςτουΕκαταίουπουεπαναλαµβάνειοΗρόδοτος:«ηΑίγυπτοςδώροντουΝείλου».ΟελληνικόςπολιτισµόςαναπτύχθηκεστιςδύοόχθεςτουΑιγαίου,στιςακτέςτηςΜεσογείουκαιτουΕύξεινουπόντου.Τοείδοςτουκλίµατος,ηποιότητατουεδάφους,ηπεδινήήορεινήκατατοµή,ηγεωγραφικήθέσηεπηρέασαντιςτύχεςτωνκρατών.
Ηαντίληψηότιτογεωγραφικόπεριβάλλονασκείεπίδρασηστονάνθρωποήτανγνωστήαπότααρχαίαχρόνια.ΤούτοφαίνεταικαιαπότοέργοτουΙπποκράτη«Περίανέµων,υδάτωνκαιτόπων».ΑπότουςνεότερουςερευνητέςοHerderπαρατηρείότι«ηγεωγραφίαείναισιγώσαιστορία,αλλάκαιηιστορίασυνεχήςγεωγραφία».
Σήµεραµπορούµεναπούµεότιοάνθρωποςεπέβαλετηνκυριαρχίατουστηφύση,αφούτελικάαυτόςείναιπουδηµιουργείπολιτισµό.
Ο ρόλος της προσωπικότηταςΟηγέτηςεπηρεάζειτηνεξέλιξηχωρίςνατηνκαθορίζει.Πολλέςφορέςαναδείχθηκανκάποιοι
ηγέτες,επειδήκατάφεραννααξιοποιήσουνέναανθρώπινοδυναµικό,ψυχολογικάέτοιµοναυπηρετήσειυψηλούςσκοπούς.Οηγέτηςδενµπορείναδηµιουργήσειχειµάρρους,µπορείόµωςνατουςπαροχετεύσει.Οικοινωνικέςσυνθήκεςείναιαποτέλεσµαπολυετώνκαιαφανώνδιεργασιών.Οιλαοίεπηρεάζονταιαπότουςηγέτες,δένονταιµεαυτούςσυναισθηµατικάκαιβιώνουντηνεξέλιξηµέσωαυτών.Φυσικόείναιλοιπόννααποδίδουνστονιστορικόπρωταγωνιστήιδιότητεςµοναδικέςκαιπολλέςφορέςυπερφυσικές.
Ηχρονικήαπόστασηαποκαθιστάτηνισορροπία,καθώςεπικρατούνωριµότερεςσκέψειςκαιεπιτυγχάνεταιηνηφάλιααποτίµησητηςπροσφοράςαυτών.
Η παρέµβαση του τυχαίουΗπαρέµβασητουτυχαίου,τουεξωλογικούδηλαδήστοιχείουστηνιστορικήεξέλιξη,αποτελεί
αντικείµενοιστορικήςσπουδής.Ητύχη,ωςάθροισµασυµπτώσεων,επιφυλάσσειστονάνθρωποπολλέςεκπλήξεις.∆ενπρέπειόµωςνααπολυτοποιείταιορόλοςτης,αφούκαιταπιοτυχαίαγεγονόταµπορούνναενταχθούνστιςδυνατότητεςτηςανθρώπινηςπροβλεψιµότητας.Παράτολµεςήαπερίσκεπτεςενέργειεςεµπεριέχουνπάντοτετονκίνδυνοτουαπρόβλεπτου.
Οφείλειεποµένωςοµελετητήςτηςιστορίαςναυπογραµµίσειτηνπαρέµβασητουτυχαίουκαινατοποθετήσειαυτόστιςπραγµατικέςτουδιαστάσεις.
Η ιστοριογραφία στα νεότερα χρόνια Ηιστορίαγεννήθηκεαπότηστιγµήπουοάνθρωποςθέλησενακληροδοτήσειστους
µεταγενέστερουςστοιχείατηςδραστηριότητάςτου.Απότότεηενασχόλησηµετοανθρώπινοπαρελθόνδιήλθεδιάφορεςφάσειςστενάσυναρτηµένεςµειδεολογικέςαναζητήσειςκαιποικίλουςπροβληµατισµούς.
ΣτανεότεραχρόνιασηµαντικήυπήρξεηπροσφοράτουΓκ.Χέγκελ(1770–1831)στηνεξέλιξητηςιστορικήςσκέψης.Ηιστορία,κατάτονΧέγκελ,εκφράζειτηθείαβούληση.καιωςόργαναπραγµάτωσηςτουστόχουαυτούεπιλέγονταιοιιστορικέςπροσωπικότητεςκαιταέθνη.Οιδυνάµειςπουπροωθούντηνανθρώπινηδράσηπροςτοσυγκεκριµένοσκοπόείναιοιιδέες,οιοραµατισµοίαλλάκαιοιανταγωνισµοίκαιοισυγκρούσεις.
ΟΟ.Κοντ(1798–1857)αξιοποίησεταδεδοµένατουπολιτισµούκαιτηνεπιστηµονικήπρόοδοκαιθέλησεναερµηνεύσειτηνιστορικήπραγµατικότητακατάτρόποθετικό.Τηνπροσπάθειααυτήχαρακτηρίζειητάσηανεύρεσηςτωννόµωνπουδιέπουντηνεξέλιξη.
ΗιστορικήεπιστήµηεπηρεάστηκεσηµαντικάαπότησκέψητουΚ.Μαρξ(1818–1883),οοποίοςυπήρξεκαιοεισηγητήςτουιστορικούυλισµού.Οµαρξισµόςέστρεψετοενδιαφέροντωνιστορικώνσεγεγονόταµακράςδιάρκειαςκαιστορόλοτωνκοινωνικώντάξεωνστηνιστορικήεξέλιξη.Οιιστορικοίτηςσχολήςαυτήςερεύνησαντιςαλληλεξαρτήσειςπαραγωγής,τεχνικήςπροόδουκαιεδάφουςκαιενέταξανστηνιστορικήεπιστήµηποικίλεςπλευρέςτηςανθρώπινηςδραστηριότητας.
ΑξιόλογοςυπήρξεορόλοςτηςσχολήςτωνAnnales,ηοποίααπότο1929,µετηνέκδοσητουοµώνυµουπεριοδικού,επιχείρησενααποκαλύψειτηνπολυδιάστατηπραγµατικότητατουιστορικούγεγονότος.Υπότηνεπίδρασητωνιδεώντηςγαλλικήςσχολής,οιιστορικοίστράφηκανπροςτησυνολικήπραγµατικότητακαιπροσπάθησανναερµηνεύσουντηζωήτουανθρώπουµέσωαυτής.
Σήµεραέχεικαταστείσυνείδησηότιτηνιστορικήπραγµατικότηταδιαµορφώνουνποικίλοιπαράγοντεςπουεγγράφονταιστονευρύχώροκαιακολουθούντησιγηλήροήτουχρόνου.Οχώροςπροσφέρειενεργειακέςπηγές,εργαλεία,µέταλλα,αναδεικνύεισιτοφόρεςπεριοχές.Οάνθρωποςαξιοποιείτιςκτηνοτροφικέςιδιότητες,αναπτύσσειτασυγκοινωνιακάµέσα,τοανταλλακτικόεµπόριο.Σταθµόστηνιστορικήδιαδροµήαποτέλεσανοιανακαλύψεις,ητυπογραφία,ηπυρίτιδα,τοπυροβόλοόπλο.Τησυµπεριφοράτουανθρώπουκαθορίζουνηδυναµικήτωνκαθηµερινώνπροβληµάτων,οιπαραδοσιακέςαξίες,ηιστορικήµνήµη,τοβιωµένοαίσθηµα(συνειδητόήασυνείδητο),οινοοτροπίες,ηαλογίατωνπαθών,τοπολιτισµικόεπίπεδο.Τοιστορικόγίγνεσθαιδιαµορφώνεταιαργάκαιανεπαίσθητακαικαµιάφοράγρήγορακαιβίαια.Σηµαντικήκινητήριαδύναµηείναιτοθυµικότηςψυχήςκαιοαγώναςγιααναγνώριση.
Οιστορικόςοφείλεινααξιολογήσειµετηναπαιτούµενηαµεροληψίατησυµµετοχήήµηκάποιουπαράγονταστηνιστορικήεξέλιξη.
Πηγές της ιστορίαςΟιστορικός,γιαναγνωρίσειτιέχειγίνειπριναπόαυτόν,στηρίζεταιστακάθελογήςκατάλοιπατου
παρελθόντος,τιςπηγές,καιµεαυτάπροσπαθείν’ανασυνθέσειτηνιστορικήεικόνα.Ότανλοιπόνµιλάµεγιαιστορικέςπηγές,εννοούµεκάθεείδουςυλικόαπότοοποίοπηγάζουνοιγνώσειςγιατοπαρελθόν.
Πηγέςθεωρούνται:α.Ταγραπτάµνηµεία(ενεπίγραφεςπινακίδες,κείµεναδιατηρηµένασεπαπύρους,σεπεργαµηνή,
σεχαρτί,επιτύµβιαεπιγράµµατα,έργατηςλογοτεχνίας,εφηµερίδες,ηµερολόγια)β.Ηπροφορικήπαράδοση(θρύλοι,µύθοι,ήθηκαιέθιµα,γλώσσα)γ.Ταµνηµεία(κτίσµατα,αντικείµενακαθηµερινήςχρήσης,έργατέχνης)καιδ.Γιατιςτελευταίεςδεκαετίες:Τοοπτικόκαιακουστικόυλικότηςεποχήςµας(φωτογραφία,
κινηµατογράφος)Μερικέςαπότιςπιοπάνωκατηγορίεςπηγώναπαντούνσεόλεςτιςιστορικέςπεριόδους,όπωςτα
ιστοριογραφικάέργα,ταµνηµεία,ταέγγραφα,άλλεςπάλιείναιπερισσότεροσυνυφασµένεςµετοπολιτιστικόεπίπεδοορισµένωνλαώνκαιεποχών,όπωςοιεπιγραφέςµετηνελληνικήκαιρωµαϊκήαρχαιότητα,οιπάπυροιµετηδιοικητικήκαιοικονοµικήιστορίατηςΑιγύπτου,τααγιογραφικάκείµεναµετηνεσωτερικήκαιεξωτερικήκυρίωςιστορίατουβυζαντίουκαιοιεφηµερίδεςµετονΙΖ9αιώνα(ηπρώτηεφηµερίδαεκδόθηκεστα1631στηΓαλλίαµετοντίτλοCazettedeFrance).
Ωστόσοείτεαπαντούνοιίδιεςπηγέςσεόλεςτιςεποχέςείτεκάποιεςαπόαυτέςσυνδέονταιµετην
ιστορίαορισµένωνλαώνκαιεποχών,οιπηγέςείναιτοµόνοµέσοπουδιαθέτουµε,γιαναγυρίσουµεµετηβοήθειατηςσκέψηςµαςστοπαρελθόν.
Κατάταξη πηγώνΟιπηγέςδιακρίνονταισεάµεσεςκαιέµµεσες.Άµεσεςείναι:α.Τακείµεναπουπροορίζοντανναυπηρετήσουνσυγκεκριµένουςπρακτικούςσκοπούς.:οι
συνθήκες,ηνοµοθεσία,ταέγγραφα(δηµόσιακαιιδιωτικά),οιπολιτικοίλόγοι,ταπολιτικάφυλλάδια,οιεπιστολές.
β.Οιεπιγραφές,οιπάπυροι,τανοµίσµατα,οιεπιστολές,οισφραγίδεςγ.Ταµνηµεία(απότααντικείµενακαθηµερινήςχρήσηςωςτατείχητηςαρχαίαςΠλάταιαςκαιτης
Κωνσταντινούπολης)δ.Τοακουστικόκαιοπτικόυλικότηςεποχήςµας(φωτογραφία,κινηµατογράφος,εγγραφέςσε
δίσκοήµαγνητοταινίες)Έµµεσεςείναι:α.Ταιστοριογραφικάκείµενα,οιχρονογραφίες,τααγιογραφικάκείµεναβ.Τααποµνηµονεύµαταγ.Οτύπος(εφηµερίδεςκαιπεριοδικά)δ.ΤαέργατηςλογοτεχνίαςΌλεςοιγραπτέςπηγέςδενέχουντηνίδιααξίακαιηαξιοπιστίατουςεξαρτάταιαπότην
προσωπικότητατουσυγγραφέα,τοχαρακτήρατηςσυγγραφής,τηχρονικήαπόστασηαπότογεγονόςπουιστορείται.
(Γ.Γιαννόπουλος,Ξ.Οικονοµοπούλου,Θ.Κατσουλάκος,Εισαγωγήστιςιστορικέςσπουδές,ΟΕ∆Β1996,σ.89–90).
™∫√¶√π ∆√À ª∞£∏ª∞∆√™
Γενικά,σκοπόςτουµαθήµατοςτηςιστορίαςείναιηγνωριµίατουµαθητήµετοαξιοµνηµόνευτοπαρελθόν.Ό,τινοηµατοδοτείτηνπορείατουανθρώπουαποτελείαντικείµενοενδιαφέροντος.Ηιστορίαέχειχαρακτηριστείωςvitamemoriae(ζωήτηςµνήµης).Ήδηη«µυθολόγος»αρχαιότηταθεωρούσετηµούσαΚλειώωςκόρητηςΜνηµοσύνης.Ηδιδασκαλίατηςιστορίαςστοχεύειστηµετάδοσηγνώσεων,ηδηµιουργικήαφοµοίωσητωνοποίωνβοηθάειτονέονααποκτήσειαυτογνωσίακαινααντιµετωπίσειεπιτυχώςεπιδράσειςαλλοτριωτικούχαρακτήρατουκοινωνικούβίου.Ηιστορίααπότηστιγµήπουοάνθρωποςσυνειδητοποίησετηνανάγκηναµεταβιβάσεικάτιαπότηµνήµητου,απέβησταδιακάσύνθετηεπιστήµη.Ηένταξήτηςστουςπαιδευτικούςστόχουςφιλοδοξείνακαταστήσειτουςνέουςαντικειµενικούςκριτέςτηςκοινωνικήςπραγµατικότηταςκαιπαραγωγικούςπολίτες.Ηαπόκτησηιστορικήςσυνείδησηςεναρµονίζειτιςαποκλίσεις,συνθέτειτιςαξίεςκαιπροάγειτηνποιότητατηςκοινωνικήςζωής.
Ειδικά,τοµάθηµατηςιστορίαςστοχεύειναφέρειτουςµαθητέςσεεπαφήµετιςθεωρίεςκαιµεθόδουςπουχρησιµοποιούνοιιστορικοί.Μετοντρόποαυτόθααξιολογήσουνδηµιουργικάτακατάλοιπατουπαρελθόντος.Θαεκτιµήσουνσωστάτηναυθύπαρκτηπαρουσίατουςκαιτησυµβολήτουςστηνπροαγωγήτηςανθρώπινηςγνώσης.Έτσι,οιµαθητέςθααντιληφθούνότιηιστορικήγραφήδενείναισυρραφήασύνδετωνγεγονότωνούτεαυθαίρετησυναγωγήαπόψεων.Μετηναξιολόγησητωνιστορικώνκατάλοιπων(κειµένωνήµνηµείων)θασυνειδητοποιήσουνότιταγεγονότααρθρώνονταιοργανικάκαιεξελίσσονταιστοχώροκαιτοχρόνο.Ηκατάκάποιοντρόποεµπλοκήτουςστηδιαδικασίατηςιστορικήςγραφήςθατουςβοηθήσειναεκτιµήσουντοναγώνατουιστορικούνααξιοποιήσειτιςµαρτυρίεςτηςιστορικήςζωήςκαινασυνθέσειτοέργοτου.Θαεξηγήσουν,έτσι,ευκολότερατηνυποκειµενικότητατωναπόψεωνκαιθαγίνουνανεκτικοίστηδιαφορετικήοπτική.
¢π¢∞∫∆π∫∏ ¶ƒ√™∂°°π™∏
Ηπροσέγγισητουµορφωτικούαγαθούδενείναιπρονόµιοκαµιάςαυθεντίας.Κανέναςτρόποςδιδασκαλίαςδενείναιµοναδικόςκαιαναντικατάστατος,πολύδεπερισσότερουποχρεωτικός.Όσααναφέρονταιστοβιβλίοτουδασκάλουείναιπροτάσεις.Στοπλαίσιο,άλλωστε,τηςσυλλογιστικήςαυτήςκινείταικαιηεναλλακτικήπρότασηπουτονίζειακριβώςτηνπολλαπλότητατωνκριτηρίωντηςδιδακτικήςπρακτικής.Μεέµφασηπάντωςτονίζεταιότιόλαταµέρηπουσυνιστούντηνκάθεενότητα(προοργανωτής,κείµενο,εικονογραφικόυλικό,παραθέµατα,ασκήσεις)αποτελούνουσιαστικάστοιχείαπουπρέπειναλαµβάνονταιυπόψηστηνάρθρωσητουπαιδευτικούλόγου.
Σηµαντικήπαράµετροςµιαςεπιτυχηµένηςδιδακτικήςαπόπειραςείναιηενεργόςσυµµετοχήτηςτάξης,ηοποίαµπορείναυποβοηθηθείκατάλληλαµετηνπρόκλησητουενδιαφέροντος.Ηαφήγηση,σεπεριορισµένηπάντωςκλίµακα,συµβάλλειστονατεθείτοθέµακαιναδηµιουργηθείοκατάλληλοςπροβληµατισµός.Οκατευθυνόµενοςδιάλογοςενδείκνυται,αρκείναδίνειέµφασηστονεπιχειρηµατικόλόγοκαιναµηντείνειστηναπλουστευτικήερωταπόκριση.Τοκύριοενδιαφέρονπρέπειναεστιαστείστηναξιοποίησητωνπηγώνείτεαυτέςείναικείµεναείτεεικονογραφικόυλικό.Ηεµπλοκήτουµαθητήστηνπαραγωγήιστορικούκειµένουθατονδιευκολύνειναθέτειπροβλήµατακαιναπροβαίνειστηλύσητουςστηριζόµενοςσταδεδοµένατωνιστορικώνµαρτυριώνκαιτιςεπιταγέςτουορθούλόγου.
™∏ª∂πø™∏ ∆√À ¶∞π¢∞°ø°π∫√À π¡™∆π∆√À∆√À
ΣτανέαΑναλυτικάΠρογράµµαταΣπουδώνκαιτιςπροδιαγραφέςσυγγραφήςδιδακτικώνβιβλίωντονίζεταιότιταδιδακτικάβιβλίαπρέπειναείναιευσύνοπτακαιόχιεκτεταµένα,γιαναολοκληρώνεταιηδιδασκαλίαόλωντωνενοτήτωνστοχρόνοπουδιατίθεταιαπότοΩρολόγιοΠρόγραµµα.Αυτήηδιδακτικήαπαίτηση,πουπροβάλλεταισυνέχειακαιαπότουςπερισσότερουςπουασχολούνταιµεθέµαταδιδασκαλίαςκαιεκπαίδευσης,δηµιουργείπολλάπροβλήµαταστηνικανοποίησηαιτηµάτων,πουτακτικάυποβάλλονταιστοΥΠΕΠΘκαιτοΠαιδαγωγικόΙνστιτούτοαπόπολιτιστικούςφορείς,ιδιώτεςκ.ά,γιαπερισσότεραγεγονότακαιπερισσότερεςλεπτοµέρειεςσταβιβλίαΙστορίας,γιαόλεςτιςπεριοχέςκαιγιαόλεςτιςιστορικέςπεριόδους.
ΤοπρόβληµααυτόµπορείνααντιµετωπιστείµετηδιδασκαλίατηςΤοπικήςΙστορίας,ηοποίαεπισηµοποιείταιµετανέαΑναλυτικάΠρογράµµαταΣπουδώνκαιαποσκοπεί,σύµφωναµεαυτό,ναγνωρίσουνοιµαθητέςτηνιστορίατουτόπουτουςκαινατηνεντάξουνστηΓενικήΙστορία.
Εποµένως,σηµαντικάιστορικάγεγονότα,πουσυνδέονταιµετηνιστορίατηςπεριοχήςκαιδεναναφέρονταιήπαρουσιάζονταισυνοπτικάστοβιβλίοτηςΙστορίας,µπορείνααποτελέσουνθέµαταγιασχέδιαεργασίαςσταοποίαθααξιοποιούνταιαυτάπουεπισηµαίνονταιστο∆.Ε.Π.Π.Σ.γιατηδιαθεµατικήπροσέγγισητηςγνώσηςκαιστηνεισαγωγήγιατηχρήσητωνιστορικώνπηγών.Γιαπαράδειγµα,στηνπεριοχήτουΠειραιάοιµαθητέςεκπονούνσχέδιαεργασίαςγιαταµακράτείχη,στηνπεριοχήτηςΕπιδαύρουγιατιςσχετικέςµετηναρχαίαεποχήαρχαιότητεςκτλ.
Θεωρείταιαυτονόητοότισεόλαταµαθήµαταθαπρέπειναχρησιµοποιείταιδιδακτικόςλόγοςκαιναγίνονταιδιδακτικέςενέργειεςπουπροσιδιάζουνστιςεπιδιώξειςτουµαθήµατοςκαιστιςδυνατότητεςτωνπαιδιώντηςτάξης.Έτσιδεναποκλείεται,µερικέςφορές,ναπαρουσιάζεταιηανάγκηοεκπαιδευτικόςνακάνειεπιλογέςκαιπροσαρµογέςπουεπιβάλλονταιαπότιςιδιαιτερότητεςτηςτάξηςόπουδιδάσκει,τοδιατιθέµενοδιδακτικόχρόνοκαιτιςυπάρχουσεςδυνατότητες:υλικοτεχνικήυποδοµή,αρχαιολογικοίχώροι,µουσείακτλ.
°¡øƒπªπ∞ ª∂ ∆√ µπµ§π√
Σεκάθεδιδακτικήενότητααντιστοιχείκαιέναςπροοργανωτής,οοποίοςπαρέχειµιαπρώτηπληροφόρησηπουσεκάποιεςπεριπτώσειςπροσφέρεταικαιωςαφόρµησηγιαπροβληµατισµόκαιδηµιουργίαπροϋποθέσεωναποδοχήςτουνέουγνωστικούαντικειµένου.
Τασυνοδευτικάκείµενααποτελούνκυρίωςέµµεσεςιστορικέςπηγέςπουστηρίζουνήεπεκτείνουντηνιστορικήαφήγηση.Συνήθωςείναιδιασκευέςπουέγινανµεκριτήριοτηναντιληπτικήικανότητατωνπαιδιών.
Ηεικονογράφησηείναιαπαραίτητοσυµπλήρωµακάθεενότηταςκαιηαξιοποίησήτηςκρίνεταιαπαραίτητη.Ηεικόνα,ωςάµεσηπολλέςφορέςιστορικήπηγήκαιδραστικόµέσοεπίδρασης,ελκύειτοενδιαφέρον,εµπεδώνειτηνιστορικήγνώσηκαικαθιστάβιωµατικήτηνπροσέγγισητουιστορικούγεγονότος.
Οιδραστηριότητες–ασκήσειςπουπεριέχονταιστοΤετράδιοΕργασιώναποτελούνµέσοανατροφοδότησηςτηςδιδασκαλίαςκαιαποσκοπούνστηδιαπίστωσητηςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχων,τηςατοµικήςκαισυνολικήςπροόδουτωνµαθητών(αξιολόγηση)καιτονέλεγχοτηςαποτελεσµατικότηταςτηςµεθόδουπόυεπιλέχθηκε.
ΜεταΕπαναληπτικάµαθήµαταανακεφαλαιώνονταιευρύτερεςδιδακτικέςενότητεςκαισυστηµατοποιούνταιοιγνώσειςπουαποκτήθηκανσ’αυτές.∆ίνουντηδυνατότηταστοδιδάσκοντανασυγκεντρώσειστοιχείαγιατηνπρόοδοκαιτιςελλείψειςτωνµαθητών,(αξιολόγηση,ανατροφοδότηση),ώστεναπροβείσεδιορθωτικέςπαρεµβάσεις.
Ησφαιρικήαντιµετώπισητωνγνωστικώναντικειµένωνεπιτυγχάνεταιµέσααπότιςδιαθεµατικέςπροσεγγίσειςπουπροτείνονταισεκάθεενότητα.Οιπροτάσειςσυνοδεύονταικαιµετηναναφοράόλωντωνθεµελιωδώνεννοιώνπουσχετίζονται,σύµφωναµετοΑ.Π.Σ,µετηνενότητα,τόσοτωνενδοκλαδικώνόσοκαιτωνδιεπιστηµονικών-διαθεµατικών.Έτσιαφήνεταιστηνκρίσητουδιδάσκοντοςηαξιοποίησήτουςήηεπιλογήκάποιαςάλληςπροσέγγισηςπουθααφοράπάνταστησυσχέτισητουγνωστικούαντικειµένουτηςσυγκεκριµένηςενότηταςµετιςθεµελιώδειςέννοιεςπουεµπλέκονταισεαυτή.Απαραίτητηκρίνεταικατάτηνπραγµατοποίησητωνπαραπάνω
δραστηριοτήτωνηυιοθέτησητηςοµαδοσυνεργατικήςµεθόδουγιατηνενεργόσυµµετοχήτωνµαθητώνστην«ανακάλυψη»τηςγνώσηςκαιτηντελικήεπίτευξητόσοµαθησιακώνόσοκαισυναισθηµατικοκοινωνικώνστόχων.
Ηενασχόλησηµετηντοπικήιστορίαθαβοηθήσειτουςµαθητέςόχιµόνοναγνωρίσουντοχώροστονοποίογεννήθηκανήδραστηριοποιήθηκαν,αλλάκαινααναχθούναπότοπαρόνπροςτοπαρελθόν.Καθώςενθαρρύνεταιηµελέτητηςκοινωνικήςκαιπολιτισµικήςδράσης,οφακόςτηςέρευναςεστιάζεταισεπλευρέςτηςκαθηµερινήςζωής,τηςοικονοµικήςδραστηριότητας,τηςατοµικήςκαισυλλογικήςδράσηςτωναπλώνανθρώπων,τηςνοοτροπίαςτουςκαιτωνπροβληµατισµώντους.Οιµαθητέςβιώνουντησυµµετοχήτουςστοιστορικόγίγνεσθαιτηςµικρήςτοπικήςκοινωνίαςκαιπροετοιµάζονταιγιατηµελλοντικήτουςένταξηστηνευρύτερηεθνικήκαιδιεθνήκοινωνία(βλ.σελ.114).
Γενικές οδηγίες για την εκπόνηση των σχεδίων εργασίας
Τασχέδιαεργασίαςαποτελούντονιδανικότρόπογιατηδιαθεµατικήπροσέγγισητηςγνώσηςµέσωδραστηριοτήτωνµεδιαφορετικάθέµατακαιπεριεχόµενοταοποίαλειτουργούνσυµπληρωµατικάκαιοδηγούνστηδηµιουργίαενόςενιαίουπλαισίουγνώσεωνκαιδεξιοτήτων.
Γιατηνυλοποίησηαυτώντωνεργασιώνσύµφωναµετο∆.Ε.Π.Π.ΣκαιτοΑ.Π.Σπρέπεινααφιερώνεταισυγκεκριµένοςχρόνοςπουµπορείνακυµαίνεταιστο10%περίπουτουσυνολικούδιδακτικούχρόνουκάθεθεµατικήςενότηταςκαιπροτείνεταιναπραγµατοποιούνταιµετάτηνολοκλήρωση8-10διδακτικώνκεφαλαίων.
Τασχέδιαεργασίαςθαπρέπεινααντιµετωπίζονταιωςσυνθετικήδραστηριότηταπουγίνεταιµετηµέθοδοτηςοµαδοσυνεργατικήςδιδασκαλίας.
Οιµαθητέςκαλούνταιοιίδιοινασυµπληρώσουντονεννοιολογικόχάρτηπουεξακτινώνεταιγύρωαπότηνεπιλεγµένηθεµατικήγι’αυτόκαικάθεπρότασηπουγίνεται,όπωςτουσυγκεκριµένουπαραδείγµατος,είναιαπόλυταενδεικτική.
Οιδραστηριότητεςαποτελούνπροϊόντωνενδιαφερόντωντωνµαθητώνκαιοιστόχοιπουαναµένεταιναεπιτευχθούνµέσααπόαυτέςβρίσκονταισεάµεσησχέσηµετοµαθησιακόεπίπεδοτηςτάξης.
Ορόλοςτουδασκάλουθαπρέπειναείναισυµβουλευτικόςκαιπαρεµβατικόςµόνοόταναυτόκρίνεταιαυστηράαναγκαίο.Σεόλητηδιάρκειαεκπόνησηςτωνσχεδίωνθαπρέπεινακαθοδηγείκαιναβοηθάειτιςοµάδεςστησυλλογήκαιτηνταξινόµησητωνπληροφοριών,στηνκριτικήτουςανάλυσηκαιδηµιουργικήανασύστασήτους,προκειµένουναεπιτευχθούνοιεπιδιωκόµενοιστόχοι.Παράλληλα,θαπρέπειναπροτείνειπηγέςαναζήτησηςπληροφοριώνφιλικέςκαιπροσβάσιµεςγιατουςµαθητές,αξιοποιώνταςέτσιταπροτεινόµεναεποπτικάµέσαπουπεριλαµβάνονταιστοβιβλίοτουδασκάλου.
Ηπαρουσίασητωναποτελεσµάτωνεργασίαςτηςκάθεοµάδαςγίνεταιµέσαστηντάξηµεδιάφορουςτρόπουςώστεναεπιτευχθείηατοµικήκαιηοµαδικήαξιολόγησητωνµαθητώνµεκριτήριαπουβασίζονταιτόσοσεσχέσηµετηνεπίτευξητωνστόχωνπουείχαντεθείόσοκαισεσχέσηµετηγενικότερηφιλοσοφίατωνσχεδίωνεργασίας.
ΣΤΟΧΟΙ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Η εµπλοκή των Νέων Τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία
Στηνεποχήµας,ότανοιεπαναστατικέςαλλαγέςστηντεχνολογίαέχουνδηµιουργήσειµιανέαγλώσσαστηνεπικοινωνίακαινέουςδρόµουςγιατηνπρόσβασηστηνπληροφορίακαιτηγνώση,θεωρείταιαπαραίτητηηαξιοποίησητουσυγκεκριµένουεργαλείουτοοποίοµπορείναυποστηρίξεισηµαντικάτηναναβάθµισητηςεκπαιδευτικήςδιαδικασίαςκαιναµυήσειτουςµαθητέςστηδιαβίουµάθηση.
ΟιΝέεςΤεχνολογίεςειδικότεραστοµάθηµατηςΙστορίαςµπορούνναχρησιµοποιηθούνµεποικίλουςτρόπους:
ωςεργαλείασυλλογήςπληροφοριώνµέσααπόέγκυρεςηλεκτρονικέςδιευθύνσειςτουδιαδικτύου.
ωςεργαλείαανεύρεσηςφωτογραφικούυλικού.ωςεργαλείαανάλυσηςκαιαποκωδικοποίησηςκαθώςκαιαξιολόγησηςπληροφοριών.ωςεργαλείαγιατηδηµιουργίακαιπαρουσίασησυνθετικώνεργασιών(εφηµερίδων,φυλλαδίων,
οδηγών,κ.ά.).ωςεργαλείαγιατηνενεργόσυµµετοχήτωνµαθητώνµέσααπόδιαδραστικάπαιχνίδιαµειστορικό
περιεχόµενοπουυπάρχουνσεανάλογαεκπαιδευτικάλογισµικά.ωςµέσαγιατηνπραγµατοποίησηεικονικώνεπισκέψεωνσεαποµακρυσµένουςαπότησχολική
µονάδαχώρους.ωςµέσαγιατηνανάπτυξηοµαδοσυνεργατικώνδραστηριοτήτωνµεστόχοτηνκοινωνικοποίηση
τωνµαθητώνκαιτηδηµιουργίαθετικούκλίµατοςµέσαστησχολικήτάξη.Γιαόλουςτουςπαραπάνωλόγους,αλλάκαιγιαµιαπερισσότεροελκυστικήεκπαιδευτική
διαδικασία,σταπροτεινόµεναεποπτικάµέσαέχεικαταγραφείµεγάλοςαριθµόςηλεκτρονικώνδιευθύνσεων.Ηχρήσητουςκαιηανάλογηαξιοποίησήτουςθεωρείταιένασυµπληρωµατικόαλλάταυτόχρονααπαραίτητοµέσοδιδασκαλίας.
Οι µουσειοσκευές και η χρησιµότητά τους
Οιµουσειοσκευέςείναιµικρέςβαλίτσεςπουφέρνουντοµουσείοστοχώροτουσχολείουκαιαναφέρονταισεδιάφοραθέµατα.Περιλαµβάνουνποικίλουλικό,όπωςαντίγραφααλλάκαιπρωτότυπααντικείµενα,διαφάνειες,φωτογραφίες,βιβλίαγιαεπιπλέονενηµέρωσητουεκπαιδευτικού,επιλεγµένηβιβλιογραφία,επεξηγηµατικάκείµενα,παιχνίδια,προτάσειςγιαδραστηριότητεςκαικατασκευές.
Οιεκπαιδευτικοίέρχονταισεπροσυνεννόησηµεταµουσείακαιδανείζονταιτηµουσειοσκευήπουεξυπηρετείτιςδιδακτικέςανάγκεςτηςενότηταςπουεξετάζουν.
Ταπλεονεκτήµατατηςµουσειοσκευήςωςµέσουµάθησηςκαιδιδασκαλίαςµπορούννασυνοψιστούνσταακόλουθασηµεία:
Είναιεύχρηστοπαιδαγωγικόµέσοκαιδίνειτηδυνατότηταστονεκπαιδευτικόνατοπροσαρµόσεισύµφωναµετουςµαθησιακούςστόχουςπουέχειθέσει.
Εξασφαλίζειτηνενεργητικήσυµµετοχήτωνµαθητών,γιατίτουςπροσφέρειτηνεµπειρίατηςάµεσηςγνωριµίαςµεταµουσειακάαντικείµενα.
Συµβάλλειστηνπροσέγγισητηςγνώσηςµετρόποταχύτεροκαιαποτελεσµατικότεροκαιµάλισταµέσααπόψυχαγωγικέςκαιδηµιουργικέςδραστηριότητες.
Παρέχειτηνευκαιρίασεόλουςτουςµαθητέςακόµηκαιτωνδυσπρόσιτωνπεριοχώνναγνωρίσουνκαιναεπεξεργαστούνστοχώροτουσχολείουτουςπολύµορφοµουσειακόυλικό.
Επιτρέπειστουςεκπαιδευτικούςνααξιοποιήσουντοποικίλουλικόπουέχουνστηδιάθεσήτουςγιανααναδείξουντηντοπικήιστορία.
1Ë ÂÓÔÙËÙ· °∂øª∂∆ƒπ∫∞ Ã√¡π∞
Η αξιοποίηση των εκπαιδευτικών επισκέψεων µέσω της υλοποίησης προγραµµάτων
Σήµεραχρησιµοποιούνταιενεργητικέςµέθοδοιδιδασκαλίαςπουέχουνωςκύριοστόχοτουςναωθήσουντοµαθητήστηναναζήτησηκαιανακάλυψητηςγνώσης.Γι’αυτόπροβάλλειεπιτακτικήηανάγκηναέλθουνοιµαθητέςκοντάστιςιστορικέςπηγές,νασυλλέξουνπληροφορίες,νατιςαξιολογήσουνκαιναδιατυπώσουντιςαπόψειςτουςµέσααπόδιαδικασίεςγόνιµηςδιαλεκτικήςαντιπαράθεσης.
Ταεκπαιδευτικάπρογράµµαταπουυλοποιούνταιστουςµουσειακούςχώρους,σταπλαίσιατωνεκπαιδευτικώνεπισκέψεων,περιλαµβάνουνοργανωµένεςσεθεµατικούςκύκλουςδραστηριότητες,πουβοηθούντουςµαθητέςµέσααπόµιαεπικοινωνιακήσχέσηναγνωρίσουντοπολιτισµικόπεριβάλλον.Στηρίζονταιστηνενεργητικήσυµµετοχήτωνµαθητώνκαιδιατηρούναµετάπτωτοτοενδιαφέροντουςχωρίςνατουςπροκαλούνκόπωση.Βοηθούντουςµαθητέςνααναδείξουνταενδιαφέροντάτουςκαινακαλλιεργήσουντιςδεξιότητέςτουςµέσααπόποικίλεςδραστηριότητες,όπως:παιχνίδιαµυστηρίου,τεστπαρατηρητικότητας,θεατρικόπαιχνίδι,εικαστικέςδραστηριότητες,µουσικοκινητικάδρώµενακ.ά.
Οιδραστηριότητεςαυτέςσυµβάλλουνώστεοιµαθητές:νααντιληφθούντησηµασίατωναρχαιολογικώνευρηµάτωνγιατηνιστορικήγνώση,ναασκήσουντηνικανότητάτουςστηνερµηνείαπαραγόντωνπουδιαδραµάτισανκαθοριστικό
ρόλοστηδιαµόρφωσητωνιστορικώνγεγονότων,νακατανοήσουντηδιαπλοκήτωνπαραγόντωνεκείνωνπουεπιδρούνκαταλυτικάστηζωήτων
ανθρώπων,νασυνδέσουνκαινασυσχετίσουνµετρόποτεκµηριωµένογεγονότα,ευρήµατακαι
δραστηριότητες,νααντλήσουνπληροφορίεςκαινασυνθέσουνγνώσειςγιατοπαρελθόν,ναδιαπιστώσουντησυνεχήαλληλεπιδρασιακήσχέσηανθρώπουκαιφύσης,νασυνειδητοποιήσουντησηµασίακαιτηναξίαπουέχειηδιαφύλαξητουπολιτισµικού
περιβάλλοντος.Προκειµένουναέχειεπιτυχίαένατέτοιοπρόγραµµαθαπρέπειοεκπαιδευτικός:ναγνωρίζεικαλάοτιδήποτεέχεισχέσηµετοχώροστονοποίουλοποιείταιτοπρόγραµµα,ναέχεισχετικήβιβλιογραφικήενηµέρωση,ναέχειδιδάξειπροηγουµένωςτηναντίστοιχηενότητακαιναέχειπροετοιµάσειτουςµαθητέςέτσι
ώστεναεξασφαλίσειτησυµµετοχήτουςσεόλητηνπαιδαγωγικήδιαδικασία,ναείναιέτοιµοςναπαρέµβεικαινααντιµετωπίσειδυσκολίεςπουενδέχεταιναανακύψουνκατά
τηνυλοποίησητουπρογράµµατος,ναγνωρίζειτονακριβήχρόνοδιάρκειαςτουπρογράµµατος.Οεκπαιδευτικόςκατάτηδιάρκειατηςυλοποίησηςτουπρογράµµατοςαλλάκαικατάτην
επιστροφήστηντάξηµπορείναεκτιµήσεικατάπόσοεπιτεύχθηκανοιστόχοιπουέθεσε,ώστενασχεδιάσεικαιναοργανώσεικαλύτεραεπόµενοεκπαιδευτικόπρόγραµµα.
Α. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΓεωµετρικάχρόνια(11ος-8οςαι.π.Χ.)ονοµάζεταιηπερίοδοςτηςαρχαίαςελληνικήςιστορίας
πουακολουθείτηνεποχήτουχαλκού,κατάτηνοποίααναπτύχθηκαντρειςαξιόλογοιπολιτισµοί:α)οκυκλαδικός,β)οµινωικόςκαιγ)οµυκηναϊκός.Ηπερίοδοςαυτήοφείλειτηνονοµασίατηςστηγεωµετρικήτέχνη,γιατίταπερισσότεραπήλινααγγείαπουδιασώθηκαναπότότεήτανδιακοσµηµένα
µεποικίλαγεωµετρικάσχήµατακαιµοτίβα.Στατέλητου12ουαι.π.Χ.οι∆ωριείς,πιεζόµενοιαπόάλλουςλαούς,µετακινήθηκαναπό
τηβορειοδυτικήΕλλάδανοτιότερα.Στιςµετακινήσειςτουςαυτέςδεσυνάντησανιδιαίτερεςδυσκολίες,γιατίταµυκηναϊκάκέντραήταναποδυναµωµένακαιοιπαλιοίκάτοικοιδενήτανσεθέσηναπροβάλουναντίστασηστουςκατακτητές,οιοποίοιεπικράτησανεύκολα.
Οισυνέπειεςτηςδωρικήςκαθόδουδενάργησανναφανούν:1.Ακολουθείµαζικόµεταναστευτικόρεύµατριώνελληνικώνφυλετικώνοµάδων:Αιολέων,Ιώνων
και∆ωριέωνµεκατεύθυνσηανατολική,προςτανησιάτουΑιγαίουκαιταµικρασιατικάπαράλια.2.ΟιΦοίνικεςκυριαρχούνστηθάλασσακαιελέγχουντοεµπόριο.3.ΣτηνκυρίωςΕλλάδαοικάτοικοιασχολούνταιµετηγεωργία,τηνκτηνοτροφίακαιτηνοικοτεχνία.4.ΗγραµµικήγραφήΒ'λησµονήθηκεκαιπαρατηρείταιµίαπροσωρινήύφεσησταγράµµατακαιτιςτέχνες.5.-Μετάτονα'ελληνικόαποικισµόηκατάστασηστηνΕλλάδαεξοµαλύνθηκεκαιεµφανίστηκανταπρώτασηµάδιαανάκαµψης.
Τα χαρακτηριστικά των γεωµετρικών χρόνων
-Κλονίζεταιτοβασιλικόαξίωµαπουήτανκληρονοµικόκαιαποκτούνδύναµηοιευγενείς(βλ.Οδύσσεια).
-Τακράτηείναιφυλετικάκαιοβασιλιάςείναιοανώτατοςάρχοντας,στηνάσκησηόµωςτηςεξουσίαςτονβοηθούνκαιοιευγενείς.Καθιερώνεταιεπίσηςησυνέλευσητουλαού,χωρίςκαµίαουσιαστικήπολιτικήδικαιοδοσίααυτήτηνεποχή.
-Ηκοινωνίατωνγεωµετρικώνχρόνωναποτελείταιαπότοβασιλιά,τουςευγενείς,τολαόκαιτουςδούλους.
-Τηνεποχήαυτήσχηµατοποιούνταιοικυριότερεςδιάλεκτοιτηςαρχαίαςελληνικήςγλώσσας:ηαιολική,ηιωνικήκαιηδωρική.Απότηνιωνικήπροήλθεαργότεραηαττικήδιάλεκτος.
-Κατάτον9οαι.π.Χ.εµφανίζεταιηαλφαβητικήγραφή.ΑυτήηνέαγραφήχρησιµοποιήθηκεαρχικάστιςιωνικέςπόλειςτηςΜ.Ασίας.Κατάµίαεκδοχή,οιΈλληνεςπήραντοφοινικικόαλφάβητοκαιτοπροσάρµοσανστιςφωνητικέςαπαιτήσειςτηςελληνικήςγλώσσαςπροσθέτονταςσ'αυτόταφωνήεντα.
-Κατάτηνπερίοδοαυτήεµφανίζεταικαιαναπτύσσεταιηηρωικήεπικήποίηση.ΚυριότεροςεκπρόσωπόςτηςοεθνικόςποιητήςτωναρχαίωνΕλλήνων,οΌµηρος.
-Επίσηςδιαµορφώνεταιµίαγνήσιαελληνικήτέχνη,ηγεωµετρική,ηοποίαχαρακτηρίζεταιαπόστερεοτυπισµόκαιπειθαρχίαστηθεµατολογίατης.
Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 1. ∏ οıÔ‰Ô˜ ÙˆÓ ¢ˆÚȤˆÓ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνταχαρακτηριστικάτηςκαθόδουκαιεγκατάστασηςτων∆ωριέωνκαινακατανοήσουν
τηνιστορικήέννοια«κάθοδος».Ναγνωρίσουντιςσυνθήκεςκαιτιςαιτίεςπουέκαναντους∆ωριείςναµετακινηθούν.Νακαταλήξουνσεσυµπεράσµαταγιατουςλόγουςπουτελικάοι∆ωριείςεπικράτησανσεσχέση
µετονγηγενήπληθυσµόαυτώντωνπεριοχών.Ναεκτιµήσουντιςσυνέπειεςτηςεγκατάστασηςτων∆ωριέωνστιςνέεςπεριοχές.
Πρόσθετα στοιχεία ΟµύθοςτηςεπιστροφήςτωνΗρακλειδών:Οι∆ωρείς,γιανααιτιολογήσουντηνκαταγωγήτους,
έπλασαντοµύθοτηςεπιστροφήςτωνΗρακλειδών.ΣύµφωναµεαυτόνοιίδιοιήταναπόγονοιτουΗρακλή,τουςοποίουςείχεεκδιώξειοβασιλιάςτωνΜυκηνώνΕυρυσθέας,γι'αυτόεπέστρεψαν
καιπάλιστηνπρογονικήτουςγη.ΟµύθοςαυτόςαποτελείπιθανόταταεπινόησητηςσπαρτιατικήςαριστοκρατίαςστηνπροσπάθειάτηςνασυνδέσειτουςΣπαρτιάτεςµεµιασηµαντικήπροσωπικότητατηςµυθολογίας.
∆ωρίδα:περιοχήπουβρισκότανανάµεσαστηΦωκίδα,τηνΟίτηκαιτονΠαρνασσό.Σταπροϊστορικάχρόνιαονοµαζόταν∆ρυοπίακαιοικάτοικοίτης∆ρύοπες.Ονοµάστηκε∆ωρίδααπότους∆ωριείςπουεγκαταστάθηκανεκεί.Αυτοίίδρυσαντηδωρικήτετράπολη.ΑπόεκείοιπερισσότεροικατέβηκανστηνΠελοπόννησο.Τη∆ωρίδαόµωςτηθεωρούσανµητρόπολήτουςκαιτηνυπερασπίστηκανπολλέςφορές.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.Ιστορικόςχάρτηςµετηνπορείατων∆ωριέωνκαιτασηµείατελικήςεγκατάστασήςτους.
Προτάσεις για τη διδασκαλίαΠροτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςαφόρµησηοχάρτης,εικόνα2τουσχολικούβιβλίου,ενώ
παράλληλαγίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατος.Ηενότηταπροσφέρεταιγιατηχρήσητουδιαλόγουώστεεπαγωγικάοιµαθητέςναεπισηµάνουντιςσχέσειςπουυπάρχουνανάµεσασταιστορικάγεγονότατηςενότητας.Κατάλληλεςθεωρούνταιερωτήσειςτουτύπου:
ΠοιαήτανηγενικότερηεικόναστηνΕλλάδαεκείνητηνεποχή;Οιάνθρωποιζούσανµόνιµασεκάποιοντόπο;Γιαποιουςλόγουςθεωρείτεότιοι∆ωριείςαποφάσισαννακινηθούνπροςτονότο,«κάθοδος»;Μεποιοτρόπονοµίζετεότιέγινεαυτήηµετακίνηση;Ποιεςείναι,κατάτηγνώµησας,οιπιθανές
δυσκολίεςπουαντιµετώπισαν;Στησυνέχειαγίνεταιαυτοαξιολόγησητωναπαντήσεωνπουέχουνδώσειµετηνανάγνωσητων
πρώτωντριώνπαραγράφωναπότοβιβλίοτουµαθητή.Σ’αυτότοσηµείοθαπρέπεινασταθούµεστηνχρήσητηςφράσης«Τοπιοπιθανόείναι…»γιανα
διαφανείότιυπάρχειγιαόλητηνπορείατουσυγκεκριµένουελληνικούφύλουκαιη«άλληάποψη».Οιµαθητέςθαπρέπεινασυνειδητοποιήσουνµεαυτότοντρόποτηνπιθανότηταύπαρξηςεκδοχώνστηνερµηνείατωνιστορικώνγεγονότωνκαιτηναποφυγήτηςέννοιαςτουαπόλυτου.Μπορούννατεθούνπροβληµατισµοίγιατακριτήριατηςεπιλογήςτωνδρόµωνπουακολούθησανοι∆ωριείς.
Ποιουςάλλουςδρόµουςµπορείναείχανακολουθήσειοι∆ωριείςγιαναπεράσουνστηνΠελοπόννησο;
ΤιήταναπαραίτητοναέχουνγιαναπεράσουνστηνΠελοπόννησοαπότοΑντίριο;(ύπαρξηστόλου)
Τέλος,οιµαθητέςδιαβάζουντο1οπαράθεµαµεσκοπόνασυµπεράνουντιςαιτίεςεξαιτίαςτωνοποίωνοι∆ωριείςεπικράτησανκαιέτσιπροκλήθηκεηµετακίνησηµεγάλουµέρουςτουπληθυσµούπουζούσεσεεκείνεςτιςπεριοχές.
Ακολουθείσχηµατικήπαράστασηστονπίνακατουτύπου:
Οιµαθητέςδιαβάζουνσιωπηράτουπόλοιποκείµενοτουβιβλίουτους,υπογραµµίζουν,αφούεντοπίσουντααποτελέσµατατηςκαθόδουτων∆ωριέωνκαισυµπληρώνουνατοµικάτηδεύτερηστήλητουπίνακα.
Ηαξιολόγησηαυτώνπουέχουνκαταγράψειοιµαθητέςείναιδιαµορφωτικούχαρακτήραµε
σκοπότηδιερεύνησητηςικανότηταςτουςναπροσεγγίσουντηνιστορικήπραγµατικότηταµέσααπότοκείµενο.Είναιδηλαδήµιαδιαδικασίαπουθαπρέπειναενθαρρύνεταικαιόχιναελέγχεται,ενώπαράλληλατααποτελέσµατάτηςαποτελούνανατροφοδότησηγιατηβελτίωσητηςποιότηταςτηςδιδασκαλίαςκαιτηνπιθανήπροσφοράσυµπληρωµατικήςβοήθειαςστουςµαθητές.
Στησυνέχειαοιµαθητέςκαλούνταινασυµπληρώσουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.Ηάσκηση3είναιεπαναληπτικούτύπουκαιπροτείνεταινασυµπληρωθείστοσπίτι.
Εναλλακτική προσέγγιση
Ητάξηχωρίζεταισεοµάδεςεργασίες(ανοµοιογενείς,τεσσάρωνατόµωνηκαθεµιά).Γίνεταιανάγνωσητουπροοργανωτήπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητήαπότοδάσκαλο,ενώοι
µαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουντο1οπαράθεµακαιναπαρατηρήσουντηνεικόνα1.Στησυνέχειαοιοµάδεςκαλούνταινααπαντήσουνσεερωτήσειςτουτύπου:Τισηµαίνειηλέξηµετακίνηση;Τισηµαίνειηλέξηκάθοδος;(κυριολεκτικά)ΠαρατηρήστετηνπεριοχήτηςκοιλάδαςτουΕυρώτα.Πώςθαχαρακτηρίσετεµιατέτοιαπεριοχή;
Προσφέρεταιγιαναζήσουνεκείάνθρωποι;Γιατί;Οιµαθητέςδίνουνκάποιεςαπαντήσειςπουκάθεοµάδακαταγράφεικαιστησυνέχειαακολουθεί
αφήγησηαπότοδιδάσκονταπουναπαρέχειτιςαπαραίτητεςπληροφορίεςγιατηνενεργοποίησητουπροβληµατισµούτωνµαθητώνσεσχέσηµετηνεξακρίβωσητηςεγκυρότηταςτωναπαντήσεωνπουέχουνδώσει.
Μετάτοτέλοςτηςδιαδικασίαςαυτήςοιοµάδεςαυτοδιορθώνουντιςπρώτεςεκτιµήσειςτουςκαιακολουθείηπαρουσίασηστηντάξητωναπαντήσεωντηςκάθεοµάδας.Εδώηαξιολόγησηµπορείναγίνεικαιµεταξύτωνοµάδωνµετοδάσκαλοσερόλοσυντονιστικό.
Στησυνέχειαηερώτησηπουκαλούνταιναδιερευνήσουναυτήτηφοράοιµαθητέςείναι:Τααποτελέσµατααπότηνκάθοδοτων∆ωριέων.Οιµαθητές,κατάοµάδες,εργάζονταιδιαβάζονταςτοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαιπροσπαθούννακαταγράψουντιςσχετικέςµετοερώτηµαπληροφορίεςπουτουςδίνονται.
Ηαξιολόγησητωναπαντήσεωνγίνεταιακριβώςόπωςπροηγουµένως.Ακολουθείγιατηνπεραιτέρωαξιολόγησητηςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχωνησυµπλήρωσητηςάσκησης1πουτααποτελέσµατάτηςθαδώσουντηνανατροφοδότησηγιατιςανάλογεςπαρεµβάσειςαπότοδιδάσκονταστηνεκπαιδευτικήδιαδικασία.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«µεταβολή»και
«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατααναγκώνεπιβίωσηςπουοδηγούνδιαχρονικάσεµετακινήσειςανθρώπωνήζώων
σεάλλεςπεριοχέςκαθώςκαιτωνκριτηρίωνεπιλογής.2.Σεζητήµαταδιαφοροποίησηςτωνσυνθηκώνζωήςπουοδηγούνστιςµετακινήσειςτων
ανθρώπων.3.Σεζητήµατασχέσεωνκαισυσχετισµώνπουδηµιουργούνταιαπόαυτέςτιςµετακινήσειςκαθώς
καιαλληλεπιδράσειςτωνυποκειµένωνπουέρχονταισεεπαφή.4.Σεζητήµαταπολιτισµούκαιτέχνηςπουεπηρεάζονταιήµεταβάλλονταιαπότησυνύπαρξη
διαφορετικώνπληθυσµιακώνοµάδων.Προτείνεταιοδάσκαλοςσεσυνδυασµόµετηάσκηση2τουτετραδίουεργασιώνκαιτου1ου
παραθέµατοςναδώσειέναυσµαγιασυζήτησηστηντάξηπάνωστοφαινόµενοτηςµετακίνησηςτωνλαών(διαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΜελέτηςΠεριβάλλοντος).Μπορούνναγίνουνσυγκρίσειςανάµεσαστιςσυνθήκεςτωναρχαίωνχρόνωνκαιτωνσηµερινώνκαιναδιαφανούνοµοιότητεςκαιδιαφορέςπουοδηγούνσεδυνητικέςγενικεύσεις.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηελέγχουτηςκατανόησηςτωνπληροφοριώνπουδίνονταιστησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταµετηχρήσητουσωστούήλάθους.
Λ,Σ,Σ,Λ,Σ,Σ.2.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας
µεστόχοτηνκατανόησητωναιτιώνµετανάστευσηςτωνανθρώπωνσεδιαφορετικέςχρονικέςπεριόδους.
3.Άσκησησυµπλήρωσηςλέξεων:∆ΙΑΛΕΚΤΟ,ΕΥΡΩΤΑΣ,ΚΟΡΙΝΘΟΥ,ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ,∆ΩΡΙΕΙΣ,ΣΠΑΡΤΗ
∫∂º∞§∞π√ 2. √È ŒÏÏËÓ˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ·ÔÈ˘∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Νακατανοήσουντιςιστορικέςέννοιεςµετακίνηση-µετανάστευση,άποικος-αποικία-
αποικισµός.Ναεντοπίσουνταδιαφορετικάχαρακτηριστικάτουαποικισµούαπόταχαρακτηριστικάτης
κατάκτησηςκαιτηςµετανάστευσης.Ναδιακρίνουντηναλληλεπίδρασηανάµεσαστηνκάθοδοτων∆ωριέωνκαιτονΑ9ελληνικό
αποικισµό.Νααντιληφθούντησχέσηαιτίας-αποτελέσµατος.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟιΑιολείςίδρυσαναποικίεςεκτόςαπότανησιάΛέσβοκαιΤένεδοσταΒ.∆.µικρασιατικάπαράλια,απότονΕλλήσποντοµέχριτονκόλποτηςΣµύρνης.Μιλούσαντηναιολικήδιάλεκτο.Ησυµβολήτουςστηνανάπτυξητουπολιτισµούήτανµεγάλη.
ΟιΊωνεςαποίκησανεκτόςαπότανησιάΧίοκαιΣάµοτακεντρικάµικρασιατικάπαράλια.Ίδρυσαν12πόλειςγνωστέςωςιωνικήδωδεκάπολη.Αυτέςάκµασανπολύνωρίςκαιεξελίχθηκανσεσηµαντικάεµπορικάκαιπολιτιστικάκέντρα,γι'αυτόκαιόλαταµικρασιατικάπαράλιαονοµάστηκανΙωνία.ΑπότουςΊωνεςαργότεραοιΆραβεςκαιοιΤούρκοιονόµασαντουςΈλληνεςΓιουνάνκαιτηνΕλλάδαΓιουνανιστάν.Αυτοίµιλούσαντηνιωνικήδιάλεκτο.
Οι∆ωριείςεκτόςαπότανησιάΚωκαιΡόδοαποίκησαντονότιοτµήµατηςµικρασιατικήςπαραλίας,όπουίδρυσαντιςπόλειςΚνίδοκαιΑλικαρνασσό.Μιλούσαντηδωρικήδιάλεκτο.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΙστορικόςχάρτηςµετιςπεριοχέςτουΑ9αποικισµούκαθώςκαιτιςπεριοχέςτηςΕλλάδαςαπ’όπουξεκίνησανταελληνικάφύλα.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Προτείνεταιναγίνειάµεσοςσυσχετισµόςµετηνπροηγούµενηενότηταγιαναδιαφανείότιοαποικισµόςυπήρξεσυνέπειατηςκαθόδουτων∆ωριέων.Οιµαθητέςθαπρέπειναενεργοποιηθούνγιαπροβληµατισµόσχετικάµετηδιαφοράανάµεσαστιςέννοιες«µετακίνηση»και«µετανάστευση»τωνπληθυσµών.Αυτόµπορείναεπιτευχθείµετηνερµηνείατηςλέξης«µετανάστευση»στογλωσσάρικαιποιοχαρακτηριστικότηςδενυπάρχειστηλέξη«µετακίνηση».
Στησυνέχειαγίνεταιανάγνωσητωνπαραθεµάτωνπουυπάρχουνστοβιβλίοτουµαθητή.Απαραίτητηθεωρείταιπαράλληλαηχρήσητουχάρτη1.Οιµαθητέςµπορούνναχωριστούνσε
οµάδεςεργασίαςκαινααπαντήσουνσεερωτήσειςπουθααναγραφούνστονπίνακατουτύπου:ΓιατίταελληνικάφύλαάρχισανναφεύγουναπότηνΕλλάδα;Γιατίνοµίζειςότιακόµακαιοι∆ωριείςδηµιούργησαναποικίες;Μεποιακριτήριαεπέλεγαντοµέροςόπουδηµιουργούσαντηναποικία;Μεποιοτρόποοργάνωσαντηζωήτουςοιάποικοιστανέαµέρη;Χρησιµοποιούνταιταπαραθέµαταωςιστορικέςπηγέςµέσααπότιςοποίεςδιαφαίνονται
οιαπαντήσειςτωνερωτήσεων.Παρόµοιαείναικαιηχρήσηκαιαξιοποίησητηςεικόνας2:Τιπληροφορίαµαςδίνει;
Συλλέγονταιοιαπαντήσειςκάθεοµάδας.Στησυνέχειαοιµαθητέςδιαβάζουνσιωπηράτοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαιµεδιαλογικήσυζήτησηγίνεταιηαξιολόγησητωναπαντήσεωνγιανακαταλήξουµεστησύνθεσήτουςπουθααποτελέσεικαιτηνανάπτυξητωνβασικώνστοιχείωντηςενότητας.
Ανακοινώνονταιαπότουςµαθητέςανάοµάδαοιαιτίεςτουαποικισµού,ηπορείατωνφύλων,ητελικήεγκατάστασηστιςπεριοχέςτηςΜ.Ασίαςκαιτααποτελέσµατα.
Στησυνέχειαοιµαθητέςσυµπληρώνουντηνάσκηση1τουτετραδίουεργασιώνκαιέτσιγνωρίζουνταονόµατακάποιωνβασικώναποικιώνπουίδρυσανστηΜ.Ασίαταελληνικάφύλα.Ηάσκηση3έχειχαρακτήρασυνολικήςαξιολόγησηςπροκειµένουναδιαπιστωθείοβαθµόςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχων.Είναιπροτιµότερονασυµπληρωθείατοµικάκαιστησυνέχειαναγίνειηαξιολόγησητωναπαντήσεωνσεσυνεργασίαµετηνοµάδαέτσιθαοδηγηθείοκάθεµαθητήςσεενεργόεµπλοκήστηδιαδικασίακαιστησταδιακήκατάκτησητηςδεξιότηταςτηςαυτοαξιολόγησης.
Εναλλακτική προσέγγιση
Χρησιµοποιούµετοχάρτη1παράλληλαµετοχάρτητηςπροηγούµενηςδιδακτικήςενότητας.Στησυνέχειαδηµιουργούµεσεσυνεργασίαµετουςµαθητέςεννοιολογικόχάρτη.Στησυγκεκριµένηδεξιότηταγίνεταιχρήσηκαιτηςδιαγνωστικήςαξιολόγησηςπουαποσκοπείστονπροσδιορισµότουεπιπέδουτωνγνώσεωντωνµαθητώνσεσχέσηµεπροϋπάρχονταγνωστικάαντικείµενα.(Κάθοδοςτων∆ωριέων,Μυκηναϊκόςπολιτισµός).
Οισυγκεκριµένεςλέξεις-κλειδιάείναιαπόλυταενδεικτικές.ΟιµαθητέςµετηβοήθειατουδασκάλουκαθώςκαιµεταπληροφοριακάστοιχείαπουαντλούνταιαπότηνανάγνωσητουκειµένουτουβιβλίουτουςµπορούννασυµπληρώσουντονγνωστικόχάρτηµεπερισσότερεςλεπτοµέρειεςκαιναοδηγηθούνσεσυµπεράσµαταπουαφορούνστααποτελέσµατατουΑ'αποικισµού.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αίτιο-αποτέλεσµα»και«αλληλεπίδραση».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Σεζητήµαταπουαφορούντηναιτίαπουοδηγείτιςεξελίξειςκαικαθορίζειτααποτελέσµατα.(κάθοδος∆ωριέων-Α’Αποικισµός)
2.Σεζητήµατατηςδηµιουργίαςνέωνδεδοµένων(ωςσυνέπειεςτηςαιτίας)καιστηδράσηπουασκούνοιάνθρωποιγιανααντιµετωπίσουντηνέακατάσταση.
3.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςπουασκείταιότανέρχονταισεεπαφήδιαφορετικέςπολιτισµικέςοµάδεςκαιστηθετικήπλευράπουυπάρχειµέσααπότησύνθεσητου«διαφορετικού».
ΜεαφόρµησητοκείµενοτουβιβλίουκαισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςγίνεταιδιάλογοςανάµεσαστουςµαθητές.(Παιχνίδιρόλων)
Οέναςµαθητήςµπορείναείναιοάποικοςκαιοάλλοςοπαλιόςκάτοικοςτηςπεριοχής.Οιάποικοισυνοµιλούνµετουςπαλιούςκατοίκουςγιαθέµαταπουαφορούνστουςλόγουςπουτουςοδήγησανεκεί,προβλήµαταπουαντιµετώπισαν,στοιχείαπολιτισµού,ήθη,έθιµα,θρησκεία,συνήθειες.
Εναλλακτικά,αντίγιαµαθητήπροςµαθητήη«συνέντευξη-διάλογος»µπορείναγίνειαφούοιµαθητέςχωριστούνσεδύοοµάδες:Άποικοι-Γηγενείς.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησυµπλήρωσηςχάρτηµεστόχοτηνεξοικείωσητωνµαθητώνµετοχώρο-πλαίσιοτουΑ’αποικισµού.
2.ΆσκησηανοικτούτύπουστηνοποίαοιµαθητέςέχουντηδυνατότητανααναπτύξουντηδεξιότητατηςενσυναίσθησηςγιανακατανοήσουντιςσυνθήκεςκαιτοντρόποµετονοποίοέγινεοΑ9αποικισµός.
3.Άσκησηδηλωτικήςγνώσης,συµπλήρωσηλέξεων.ΑΙΟΛΕΙΣ,ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ,ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ,ΙΩΝΕΣ,ΚΟΙΝΗ,ΙΕΡΑ,ΑΙΓΑΙΟ.
∫∂º∞§∞π√ 3. ∏ Ô›ËÛË Î·È Ë ıÚËÛΛ· ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Νακατανοήσουντουςλόγουςτηςδηµιουργίατωνπρώτωνποιηµάτων.ΝαγνωρίσουνταέπητουΟµήρουκαινααντιληφθούντηδιαχρονικότητάτους.Ναδιαπιστώσουντηνύπαρξηκοινώνθεώνστονελλαδικόχώρο.ΝακατανοήσουνότιηκοινήθρησκείατωνΕλλήνωνέπαιξειδιαίτερορόλοστηδιατήρησητης
ενότητάςτους.
Πρόσθετα στοιχεία
Έποςήεπικήποίηση:Πρόκειταιγιαµακροσκελήαφηγηµατικήποίησηπουαρχικάτραγουδιόταναπότουςαοιδούςκαιαργότερααπαγγελλόταναπότουςραψωδούς.Τοπαλιότεροείδοςτουείναιτοηρωικόέποςπουαναφερότανσεηρωικάκατορθώµαταθεώνκαιανθρώπων.
Όµηρος:οεθνικόςποιητήςτωναρχαίωνΕλλήνων,οκυριότεροςεκπρόσωποςτουηρωικούέπους,είναιοποιητήςτηςΟδύσσειαςκαιτηςΙλιάδας.Εφτάπόλειςδιεκδικούσαντηνκαταγωγήτου.Σήµεραπιστεύεταιότιήτανιωνικήςκαταγωγής.Ηαξίατωνεπώντουείναικαθαράλογοτεχνικήκαιπαιδαγωγική.Σεκαµίαπερίπτωσηταέπηδεναποτελούνιστορικήπηγή,γιατίσ'αυτάυπάρχουνστοιχείαπουυποδηλώνουντονπολιτισµότωνγεωµετρικώνχρόνωνκαιόχιτωνµυκηναϊκώνστουςοποίουςαναφέρονται.Ταοµηρικάέπησυνέβαλανστηδιαµόρφωσητηςαρχαίαςελληνικήςθρησκείας,ενώαποτέλεσανπηγήέµπνευσηςγιακαλλιτέχνες.
Ανθρωποµορφισµόςτωνθεών:ΟιΈλληνεςφαντάστηκαντουςθεούςτουςµεανθρώπινηµορφήκαιανθρώπινεςιδιότητες.Σεαντίθεσηµετουςανατολικούςλαούςπουοιθεοίτουςήταντερατόµορφοι.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.Βιβλιογραφίαλογοτεχνικώνέργωναπότηνοποίαµπορούνναεπιλέξουνοιµαθητέςό,τιεπιθυµούνγιαανάγνωση,σχετικάµετηθεµατολογίατηςενότητας:
Μελέτη∆ιδασκαλίακαιΑνάδειξητηςελληνικήςΠαιδικήςΛογοτεχνίας,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:
http://www.cc.uoa.gr/ptde/epet/index.html2.ΕλληνικήΜυθολογία,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήΓεννάδειοςΣχολή.3.«Οξεφτέρηςκαιοι12θεοίτουΟλύµπου»,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήSIEM.4.«ΟιθεοίτουΟλύµπου»,µουσειοσυσκευή,ΜουσείοΑκρόπολης.5.«Το∆ωδεκάθεο»,εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,εκδόσεις
ΥΠ.ΠΟ.6.«ΟµήρουΙλιάδα,απότονµύθοστηνπραγµατικότητα»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοση
ΤαµείουΑρχαιολογικώνΠόρων,1991.7.ΗΟδύσσεια,βιντεοµαθήµατα,παραγωγή∆ιερευνητικήΜάθηση.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Προτείνεταιναχρησιµοποιηθούνωςπροοργανωτήςταδύοπαραθέµατα(1και3)πουαναφέρονταισταέπητουΟµήρου.Οιµαθητέςµέσωαυτώνµπορούνναοδηγηθούνσεσυµπεράσµατασχετικάµετηθεµατολογίατωνεπών.Ησυζήτησηπουθααναπτυχθείπρέπεινααναδείξεικαιτηναντίθεσηπουυπάρχειανάµεσαστηθεµατολογίατουκάθεέπους(ειρήνη-πόλεµος).Tασυµπεράσµατασταοποίαφτάνουνοιµαθητέςαξιολογούνταιστησυνέχειαµετηνανάγνωσητουπρώτουµέρουςτουκειµένουπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητήκαιαναφέρεταιστηνποίηση.Μπορείναενεργοποιηθείηφαντασίατωνµαθητώνµεµιαανοικτήερώτησητουτύπου:ΓιατίνοµίζετεότιείναιτόσοδιαφορετικάταθέµαταµεταοποίαασχολείταιοΌµηρος;Καλόείναιοιπιθανέςαπαντήσειςναµηναξιολογηθούν,αφούοιµαθητέςδενέχουντοαπαιτούµενουλικόγιανατεκµηριώσουντηνάποψήτουςκαιαπλάκάνουνυποθέσεις.Σ’αυτότοσηµείοοιµαθητέςκαλούνταινασυµπληρώσουντηνάσκηση3απότοτετράδιοεργασιώνγιαναπροβούµεστηναξιολόγησητηςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχωνπουαφορούνστηνποίηση.
ΤοθέµατηςθρησκείαςείναιήδηοικείοστουςµαθητέςαπότοµάθηµατηςΙστορίαςτηςΓ9δηµοτικού.Μπορείωςδιαγνωστικήαξιολόγησητηςκατάκτησηςπαλαιότερωνγνωστικώναντικειµένωνναγίνειπαιχνίδιρόλων:Οκαθέναςήανάζεύγηπαίρνουντοόνοµαενόςθεούκαιοιυπόλοιποισυµπληρώνουνστοιχείατηςπροσωπικότητάςτου.Στησυνέχειαδιαβάζουντο2οπαράθεµα,παρατηρούντιςαντίστοιχεςεικόνεςθεώνπουυπάρχουνστοβιβλίοτουςκαιαξιολογούνόσαέχουνπει,συµπληρώνονταςπαράλληλαό,τιδενέχουναναφέρει.Ηαναφοράστο∆ωδεκάθεοολοκληρώνεταιµετησυµπλήρωσητηςάσκησης2.
Τοθέµατηςθρησκείαςολοκληρώνεταιµεαφήγησηαρχικάαπότοδάσκαλογιατοντρόποπουδιαµορφώθηκεηθρησκείατηνοµηρικήεποχήκαιδιάλογοστησυνέχειαγιατιςγενικέςσυνήθειεςτωνθεών.Καλόείναιναγίνειέµµεσηαναφοράστονανθρωποµορφισµό(χωρίςνααναφερθείηλέξη)καιναυπάρξειπροβληµατισµόςγιασύγκρισηµετηνάποψηπουυπάρχειγιατονΘεόστιςσύγχρονεςκοινωνίες.
Εναλλακτική προσέγγιση
Ωςπροοργανωτήςµπορείναχρησιµοποιηθείηλέξηποίηση.Οιµαθητέςκαλούνταινααναφέρουνκάποιουςποιητέςπουπιθανόταταγνωρίζουν.Αναγράφονταιταονόµατάτουςστονπίνακα.ΣτησυνέχειαοδάσκαλοςγράφειδίπλατοόνοµατουΟµήρου.ΜεκατάλληλεςερωτήσειςοδηγούνταιστοσυµπέρασµαότικαιοΌµηροςήτανποιητής.
Στησυνέχειαµπορούννααξιοποιηθούντο1οκαι3οπαράθεµαώστενααναδειχθείηθεµατολογίατωνποιηµάτωντου.Γιαναφανείηαιτίαδηµιουργίαςτωνεπών,οδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςπροβάλλειτησπουδαιότητατουΤρωικούπολέµουωςιστορικούγεγονότος.
ΓιατηθρησκείατωνΕλλήνωνµπορείναγράψειστονπίνακαδιάφοραονόµαταανθρώπωνσταοποίαθασυµπεριλαµβάνονταικαιονόµαταθεώνκαιναζητήσειαπότουςµαθητέςναδιακρίνουνανκάποιααπόαυτάέχουνσχέσηµεταξύτους.Στησυνέχειαοιµαθητές,αφούεντοπίσουνταονόµατατωνθεώνσυµπληρώνουνκαιεκείνατου∆ωδεκάθεουπουδενέχουναναφερθείκαιπαρατηρώνταςταυτόχρονατιςεικόνες1και2µιλούνγιαταχαρακτηριστικάτουκαθενός.
Οδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςπρέπειναοδηγήσειτουςµαθητέςνακατανοήσουνότι
στηνΕλλάδαλατρεύοντανσεόλεςτιςπεριοχέςοιίδιοιθεοίκαιαυτόήτανσηµαντικόγιατηνενότητατωνΕλλήνων.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Σεζητήµαταλατρευτικήςανάγκηςτωνανθρώπωνπουοδήγησανστηδηµιουργίαθρησκειών.2.Στηνεξέλιξηπουακολούθησετηνπολιτιστικήπρόοδοτουανθρώπουκαιτηµετάβασηαπότο
δωδεκάθεοστιςσύγχρονεςθρησκείες.3.Σεζητήµαταεξωτερίκευσηςσυναισθηµάτωνπουδηµιουργούντιςδιάφορεςµορφέςτέχνης.4.Στηδηµιουργίατωνεπώνωςαρχήγιατησταδιακήµετάβασηστησύγχρονηλογοτεχνική
δηµιουργία.Προτείνεταιοιµαθητέςναχωριστούνσεδύοοµάδεςεργασίαςπουηκαθεµιάθαεπεξεργαστεί
ένααπόταθέµατατηςενότητας:ποίηση–θρησκεία.«Απότααρχαίαχρόνιαστοσήµερα».Οιµαθητέςπαροτρύνονταιστησυνθετικήαυτήεργασίανακάνουναναφορέςκαισυσχετίσεις
ανάµεσασεαυτάπουγνώρισανστηνενότητακαιστηβιωµατικήτουςγνώση.Στοθέµατηςθρησκείαςκαλόείναιναδιευκρινιστείηαναφοράσεόποιεςθρησκείεςγνωρίζουν
γιανααντιµετωπιστείτοθέµαδιαπολιτισµικά.Επικουρικάµπορείναχρησιµοποιήσουνστοιχείααπόκάποιολογοτεχνικόβιβλίοπουθαέχουν
επιλέξειναδιαβάσουναπότονσχετικόκατάλογοπουπροτείνεται.Οδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααφήσουνελεύθερητηφαντασίατουςκαινα
εκφραστούν,δηµιουργώνταςηκάθεοµάδαό,τιτελικόπροϊόνεπιθυµεί(φυλλάδιο,έντυποµορφήςπαραµυθιούήκόµικς,παιχνίδιερωτήσεων,αφίσαγιατηντάξηκ.τ.λ.).
ΗπαραπάνωσυνθετικήεργασίαγίνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Ηάσκησηείναιβιωµατικήκαιοιµαθητέςπρέπειναεκφραστούνµέσααπότηνπροσωπικήτουςεµπειρία.
2.
3.Άσκησηδηµιουργίαςεννοιολογικούχάρτη:
∫∂º∞§∞π√ 4. ∏ Ù¤¯ÓË Î·È Ë ÁÚ·Ê‹∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναεντοπίσουνσεέργατέχνηςστοιχείαπουδικαιολογούντηνονοµασίαγεωµετρικάχρόνια.ΝαγνωρίσουνπώςοιΈλληνεςδηµιούργησαντοαλφάβητο.
Πρόσθετα στοιχεία
Αρχιτεκτονική:Σώθηκανελάχισταοικοδοµήµατα,επειδήταυλικάπουχρησιµοποιήθηκανήτανευτελήκαιφθαρτά.
Πλαστική:Απότον8οαι.π.Χ.οικαλλιτέχνεςάρχισανναχρησιµοποιούνκαιµέταλλαστηνκατασκευήτωναγαλµάτων.Οιµορφέςόµωςδεναποδίδονταιµεπληρότητακαισαφήνεια,απλάξεχωρίζουνταδιάφοραµέρητουσώµατος.Τααγάλµατααυτάείναιάκοµψα.
Κεραµική:Ταπιοαντιπροσωπευτικάδείγµατααυτήςτηςπεριόδουείναιταπήλιναγεωµετρικάαγγεία.Τον8οαι.κατασκευάζονταικαιεπιτύµβιααγγεία.Επίσηςεµφανίζονταιστααγγείαανθρώπινεςµορφές,σκηνέςαπόκυνήγιαζώων,µάχεςκαιάθλοιηρώων.Χαρακτηριστικάέργααυτήςτηςεποχήςείναιοαµφορέας
του∆ιπύλου(µουσείοΚεραµεικού)καιηγεωµετρικήπυξίδα(µουσείοΑκρόπολης).Γραφή:ΗαλφαβητικήγραφήήρθεστηνΕλλάδατο10οαι.π.Χ.Πρώτοιτηνπαρέλαβανπιθανότατα
οιΈλληνεςτηςΜ.ΑσίαςαπότουςΦοίνικες.Τοπαλαιότεροδείγµατηςείναιηαττικήεπιγραφήτου∆ιπύλου.Ηγραφήαυτήαρχικάγραφόταναπόδεξιάπροςτααριστεράήβουστροφηδόν.Απότον6οαι.π.Χ.καθιερώνεταιηφοράπουακολουθούµεκαιεµείςσήµερα.
Προτεινόµεναεποπτικάµέσα1.«ΑρχαίαΤέχνη»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΜουσείουΜπενάκη.2.«Γλώσσακαιγραφή»,µουσειοσυσκευή,ΜουσείοΜπενάκη.3.«Ηγέννησητηςγραφής»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΤαµείουΑρχαιολογικώνΠόρων,
1990.4.Σειρά6παζλµεθέµατηγραφή,έκδοσηΤαµείουΑρχαιολογικώνΠόρων,1997.5.Τιείναιτέχνη,βίντεο,έκδοσηΊδρυµαΜελετώνΛαµπράκη.6.Ιστορίατηςγραφής,σειρά:ΑυτόπτηςΜάρτυρας,εκδόσειςΕρευνητές.7.ΚατάλογοςτωνµουσείωντηςΕλλάδας,ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:
http://www.culture.gr.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Προτείνεταιοδάσκαλοςναχρησιµοποιήσειωςαφόρµησητιςσυνέπειεςτηςκαθόδουτων∆ωριέωνπουαποτελούνπροηγούµενογνωστικόσχήµατωνµαθητώνεξασκώνταςµεαυτότοντρόποκαιδιαγνωστικήαξιολόγηση.Μεκατάλληλεςερωτήσειςθαεπικεντρώσειτηνπροσοχήτωνµαθητώνστηνυποχώρησηκαιπαρακµήτηςτέχνης.
Στοσηµείοαυτόαξιοποιείταιηεικονογράφησητηςενότηταςγιαναδιακρίνουνοιµαθητέςταχαρακτηριστικάτηςτέχνηςτηςγεωµετρικήςεποχήςστηναρχιτεκτονική,τηγλυπτικήκαιτηνκεραµική.Μέσααπόανοιχτόδιάλογοεξάγονταισυµπεράσµαταπουαναδεικνύουνταυλικά,τοαισθητικόαποτέλεσµακαιτηναξίατωνσυγκεκριµένωνέργωντέχνηςκαθώςκαιτηναιτίαπουητέχνητηςεποχήςονοµάστηκε«γεωµετρική».
Στησυνέχειαγίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςκαιοιµαθητέςδιαπιστώνουντηχρησιµότητατωναγγείωνκαθώςκαιτοσηµαντικόρόλοπουέπαιζανστηνκαθηµερινότητατωναρχαίωνΕλλήνων.
Ακολουθείδιάλογοςµέσααπότονοποίοαναδεικνύεταιησπουδαιότητατηςγραφήςγιατονάνθρωπο.Παρακινούµετουςµαθητέςναπαρατηρήσουντιςσχετικέςεικόνεςστοβιβλίοτουςκαι
τουςζητούµενααναγνωρίσουνγράµµαταπουχρησιµοποιούµεκαισήµερα.Γίνεταιανάγνωσητου1ουπαραθέµατος,απότοοποίοοιµαθητέςαντλούνπληροφορίεςγιατηνπαλαιότητατουελληνικούαλφάβητουκαιτοντρόπογέννησήςτου.
Στησυνέχειαοδάσκαλος,µετάαπόόσααναλύθηκανκατάτηδιάρκειατηςεκπαιδευτικήςδιαδικασίας,ζητάαπότουςµαθητέςνακαταγράψουνµελίγαλόγιαταστοιχείαπουγνώρισανγιατηνκάθεµορφήτέχνηςκαιτοαλφάβητοκαιναπροβούνσεαυτοαξιολόγησηδιαβάζονταςσιωπηράτοκείµενοτουβιβλίουτους.
Οιασκήσεις,ανδενυπάρχειχρόνος,συµπληρώνονταιστοσπίτι,ενώηάσκηση2µπορείναγίνεικαιτηνώρατηςαισθητικήςαγωγής.
Εναλλακτική προσέγγιση
Οδάσκαλοςπαρακινείτουςµαθητέςναπαρατηρήσουντιςεικόνεςπουυπάρχουνστοβιβλίοτουςκαιέχουνσχέσηµετηντέχνη,ενώπαράλληλααξιοποιείκαιάλλοπρόσθετοεποπτικόυλικό.
Στονπίνακαγίνεταισχηµατικήπαράστασητουτύπου:Μεδιαλογικήµορφήκαιτηνκατάλληληκαθοδήγησητουδασκάλουσυµπληρώνεταιοπίνακαςµε
ταχαρακτηριστικάπουθαδιακρίνουνοιµαθητέςστοκάθεείδοςτέχνης.Ειδικότερααναλύεταιτοκοµµάτιτηςκεραµικής,γιανααιτιολογήσουντηνονοµασίααυτήςτης
τέχνηςκαισεγενίκευσητηνονοµασίαολόκληρηςτηςεποχής.Ακολουθείανάγνωσητου1ουπαραθέµατοςκαιγίνεταιερώτησηπουθααναδείξειτην
αλληλεπίδρασηπουαναπτύσσεταιανάµεσασεγειτονικούςλαούςκαιτησηµασίαπουαυτήέχειγιατηγενικότερηπρόοδοτουανθρώπινουπολιτισµού,µεάµεσοπαράδειγµααυτότουαλφάβητου.
∆ιαθεµατική προσέγγιση
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«εξέλιξη»και«πολιτισµός».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.ΣεζητήµαταπουαφορούνσταπολιτιστικάεπιτεύγµατατωνΕλλήνωντηςγεωµετρικήςεποχής
(µορφέςτέχνης),αλλάκαιτωνάλλωνλαών(Φοίνικες-εµπόριο,αλφάβητο).2.ΣεζητήµατακαθηµερινότηταςστηνοµηρικήΕλλάδαπουµπορούνναµελετηθούνµέσααπό
διάφορεςπηγέςκαισεαντιδιαστολήµετιςσηµερινέςσυνήθειεςτόσοτωνΕλλήνων,όσοκαιάλλωνλαώνπουζουνσεδιαφορετικέςγεωγραφικέςπεριοχές.
ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΜελέτηςΠεριβάλλοντος,τηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγήςσυνθετικήεργασίαµεθέµα:«Απότααγγείατουχθες,στασκεύητουσήµερα».Αξιοποιείταιτο2οπαράθεµααπότοβιβλίοτουµαθητήκαθώςκαισχετικόεποπτικόυλικόσεσυνδυασµόµεκάποιαπρόσθεταβασικάστοιχείαπουδίνειοδάσκαλοςστουςµαθητέςκαιαφορούνστιςδιατροφικέςσυνήθειεςτωναρχαίωνΕλλήνων.
Παρακινούµετουςµαθητέςναενεργοποιήσουντηφαντασίατουςκαιανάλογαµετηνπεριγραφήπουδίνεταιστοπαράθεµα2νασχεδιάσουνκιεκείνοιτααγγεία.Στησυνέχειανασχεδιάσουντασκεύηπουχρησιµοποιούµεεµείςσήµεραστιςανάλογεςπεριπτώσεις.
ΣυµπληρωµατικάµπορείναγίνειέναςκατάλογοςµεταφαγητάπουµπορούσεναπροσφέρειστουςκαλεσµένουςτουέναςαρχαίοςΈλληναςκαιποιααγγείαχρησιµοποιούσε,µεσκοπόναεντοπιστούνοµοιότητεςκαιδιαφορέςµετησηµερινήεποχήτόσοστονελλαδικόχώροόσοκαισεάλλεςπεριοχέςγιαµιαταυτόχροναδιαπολιτισµικήπροσέγγισητουθέµατος.Επικουρικάµπορείνα
χρησιµοποιηθείκαιτοπαράθεµα2τηςπροηγούµενηςενότητας.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.-2.Οισυγκεκριµένεςεργασίεςείναιανοικτούτύπουκαι,γιανασυµπληρωθούν,προτείνεταιναγίνειαξιοποίησητουανάλογουυλικούπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητή(εικόνες-παραθέµατα).
3.Άσκησηανοικτούτύπουπουέχειωςσκοπόναενεργοποιήσειτηφαντασίατωνµαθητώνγιατηνεπίτευξηµιαςπρώτηςπροσέγγισηςµεταεπαγγέλµατατουαρχαιολόγουκαιτουσυντηρητήέργωντέχνης.
∆ιδακτικοί στόχοι
Νακατανοήσουντηναλληλεπίδρασηπουυπήρχεανάµεσασταιστορικάγεγονότατηςσυγκεκριµένηςεποχής.Ναεπαναλάβουντιςγνώσειςπουαπέκτησανστιςεπιµέρουςδιδακτικέςενότητες.Ναδιαπιστώσουντηναλληλεπίδρασηκαιτηδιαχρονικότηταπουχαρακτηρίζειτηντέχνηστηνεξέλιξήτης.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Ηάσκησηδεναπαιτείνααναγνωριστούνόλοιοιθεοίπαράµόνοόσοιέχουνδιακριτάχαρακτηριστικά.∆ίας,Αθηνά,Ποσειδώνας.ΚάποιοιµαθητέςπιθανότατανααναγνωρίσουνκαιτονΆρη.
2.Άσκησηεπαναληπτικούτύπου:1.∆ωριείς,2.µυκηναϊκός,3.γεωµετρική,4.Φοίνικες,5.µικράκαιαπλά.
3.Άσκησηανοικτούτύπου.Οιµαθητέςεκφράζονταιελεύθεραµεσκοπόνακάνουνσυσχετίσειςανάµεσαστηντέχνητωνγεωµετρικώνχρόνωνκαιτηςσύγχρονηςεποχής.
2Ë ÂÓÔÙËÙ· ∞ƒÃ∞´∫∞ Ã√¡π∞A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ωςτοτέλοςτου8ουαι.π.Χ.,οιΈλληνεςευθυγραµµίστηκανµετουςπερισσότεροπροοδευµένουςλαούςτηςΜεσογείουσεπολλάθέµατατεχνικήςκαιδεξιοτεχνίαςπροσθέτονταςτηδικήτουςκαλλιτεχνικήδιάθεση,εµπορεύοντανµελιµάνιατηςΣυρίαςκαιτηςΚιλικίαςκαιταξίδευανσταπαράλιατηςΣικελίαςκαιτηςΙταλίαςόπουκαιεγκαθίδρυαναποικίες,δηµιουργούσαντιςπρώτες«πόλεις»,τονώριµογεωµετρικόρυθµό,ταοµηρικάέπη,τοΟλυµπιακόΠάνθεονκαιβάθαιναντηνεθνικήαυτεπίγνωσήτους.
ΤουςδύοεπόµενουςαιώνεςοιΈλληνεςθαφθάσουνγιαµίαακόµηφοράστηµνηµειακήαρχιτεκτονική,θααποκτήσουνµεγάληπλαστική,θααποδώσουνµεσχήµατακαιχρώµαταόντακαισκηνέςτουγύρωκόσµουκαιτηςφαντασίας,θαεκφραστούνλυρικά,θαθέσουντιςβάσειςτηςεπιστήµηςκαιτηςφιλοσοφίας.Απόκάθεάποψηταελληνικάεπιτεύγµαταστιςσφαίρεςτουπνεύµατοςκαιτηςτέχνηςείναι,σεσχέσηµετααµέσωςπροηγούµενα,ωριµότερακαιδιαφορετικά.Στησφαίρατουκοινωνικούκαιτουδηµόσιουβίουδιαπιστώνονταιπρωτότυπεςπραγµατοποιήσειςµεπολιτείεςπουθεωρούντιµήτηνκαθιέρωσητηςισονοµίας,αλλάκαιαρνητικέςπλευρέςµεσκληρούςκοινωνικούςκαιπολιτικούςαγώνες,πολιτικήαστάθεια,αιµατηρέςεπαναστάσειςκαιαντεπαναστάσεις,πιεστικάκαθεστώτα.Αντίθεταµετιςδύοπροηγούµενεςσφαίρες(τουπνεύµατοςκαιτηςτέχνηςαπότηµιαµεριάκαιτουκοινωνικούκαιδηµόσιουβίουαπότηνάλλη),οιδιαφορέςστηνεξέλιξητηςοικονοµίαςείναιπερισσότεροποσοτικές,λιγότεροποιοτικέςκαιελάχισταεπηρεάζουντηδοµήτης.
(ΙστορίατουΕλληνικούΈθνους,ΕκδοτικήΑθηνών,σελ.204,απόσπασµα).
Η ελληνική πόλη και ο αποικισµός από τον 8ο έως τον 6ο αι. π.Χ.
Όποιακιανείναιηχρονολογίαπουδίνουνσήµεραγιατηγέννησητηςελληνικήςπόλης,υπάρχειαµφιβολίαότιανάµεσαστον8οκαιτοτέλοςτου6ουαιώνα,ηπόληπαίρνειτηµορφήµετηνοποίαθα
φτάσειστοαπόγειότης,στοναιώναπουακολουθεί.ΑνεξαιρέσουµετηνΑθήνα,δενείµαστεσεθέσηναανασυστήσουµετηνπολιτικήιστορίατωνπερισσότερωνελληνικώνπόλεων.Οιπροχωρηµένεςόµωςανασκαφέςπουγίνονταισεδιάφορεςπεριοχέςτουελληνικούκόσµουεπιτρέπουνναπαρακολουθήσουµεταστάδιατηςυλικήςιστορίαςορισµένωνπόλεωνκαιναδιακρίνουµεκάπωςτιςκοινωνικέςδοµέςήτηνεξέλιξητηςδηµογραφικήςκατάστασηςκαιτηςκυκλοφορίαςτωναγαθώναπότοέναστοάλλοσηµείοτουελληνικούκόσµου.Οελληνικόςαποικισµόςείναιτοπρώτοιστορικόφαινόµενο,χαρακτηριστικότηςπρώτηςεποχήςτηςπόλης.Είναισχεδόνβέβαιοότιολεγόµενοςαπόµερικούς«δεύτεροςαποικισµός»σήµαινε,κάθεφοράπουιδρυόταννέααποικία,µιαολόκληρηεπιχείρηση,οργανωµένηαπότηµητρόπολη.ΟιαποικίεςπουίδρυανοιΈλληνες,φεύγονταςαπότηµίαήτηνάλληπόλητουαιγαιακούκόσµου,δενήτανπροεκτάσειςτηςµητρόπολήςτους,αλλάνέεςπόλειςαυτόνοµεςπουοιδεσµοίτουςµετηνπόλη-µητέραπολύγρήγορααποδεικνύονταν,ανόχιανύπαρκτοι,πάντωςεξαιρετικάχαλαροί.Εποµένως,οελληνισµόςτηςαρχαϊκήςπεριόδουείναιέναειδικόφαινόµενοκαιθαπρέπειναπροσπαθήσουµενακαταλάβουµετιςαιτίεςτουπροτούασχοληθούµεµετηνανάπτυξηκαιµετονυπολογισµότωνσυνεπειώντου.
ClaudeMossé,AnnieSchnapp-Gourbeillon,ΙστορίατηςΑρχαίαςΕλλάδας,εκδόσειςΠαπαδήµα,Αθήνα1996,µετάφρασηΛύντιαΣτεφάνου)
Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 5. ¡¤Â˜ ·ÔÈ˘ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουνπότεκαιγιατίέγινεοΒ9αποικισµός.Νασυγκρίνουντιςδύοπεριόδουςαποικισµούκαιναεντοπίσουνοµοιότητεςµετη
µετανάστευση.ΝαεκτιµήσουντιςαλλαγέςπουέφερεστηζωήτωνκατοίκωνοΒ9αποικισµός.Νακατανοήσουντησχέσηπουυπήρχεανάµεσαστηναποικίακαιτηµητρόπολη.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟΒ΄ελληνικόςαποικισµόςάρχισεσταµέσατου8ουαι.καισυνεχίστηκεµέχριτατέλητου6ουαι.π.Χ.Ακολούθησετιςεξήςκατευθύνσεις:α)ΒόρειακαιΒ.Α.στηΧαλκιδική,ταπαράλιατηςΘράκης,τονΕλλήσποντο,τηνΠροποντίδα,τοΒόσποροκαιτονΕύξεινοΠόντο.β)ΝότιαστησηµερινήΛιβύηπουτότελεγότανΚυρηναϊκή.γ)∆υτικήστοΙόνιο(Κέρκυρα),Ιλλυρικάπαράλια,ΚάτωΙταλία,Σικελία,νότιαπαράλιαΓαλλίαςκαιΙσπανίας.
Τααποτελέσµαταήταν:Α)Οικονοµικά:1)Αναπτύχθηκετοεµπόριοκαιηβιοτεχνία.2)Εξασφαλίστηκεηεισαγωγήπρώτωνυλών.3)Αυξήθηκανοιεξαγωγές.4)Κατασκευάστηκαν
ταχύτεραεµπορικάπλοίαόπωςηολκάς.5)ΚόπηκανταπρώτανοµίσµαταστιςΜικρασιατικέςπόλειςκαιορίστηκανκοινάµέτρακαισταθµάγιατονυπολογισµότουβάρουςτωνπροϊόντων.Β)Κοινωνικά:1)Ηρέµησανοιµητροπόλειςαπότιςπολιτικέςέριδεςκαιπροόδευσαν.2)∆ηµιουργήθηκεστιςπόλειςνέατάξη,ηαστική.Γ)Πολιτιστικά:1)ΟιΈλληνεςδέχτηκανεπιδράσειςαπότουςπολιτισµούςτηςΑνατολής.2)Αναπτύχθηκανοιτέχνες,ταγράµµατακαιοιεπιστήµες.3)∆ιαδόθηκεστη∆ύσητοελληνικόαλφάβητο.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΙστορικόςχάρτηςµετονΒ9αποικισµό.2.Πόλιςκράτος-αποικισµός,βίντεο,παραγωγήΊδρυµαΜελετώνΛαµπράκη.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Οδάσκαλοςέχεισχεδιάσειτηνιστορικήγραµµήστονπίνακα(ήσεχαρτόνι)καιζητάαπότουςµαθητέςαφούτηνπαρατηρήσουνναεντοπίσουντοχρονικόπλαίσιοστοοποίοαναφέρεταιηνέαενότητα«αρχαϊκάχρόνια».
ΟιµαθητέςήδηγνωρίζουντονΑ9αποικισµό,πουέχουνδιδαχθείσεπροηγούµενηενότητα.Οδάσκαλοςµεανάλογεςερωτήσειςτούςθυµίζειτακυριότερααίτιακαιαποτελέσµατάτου.Προτείνεταιναπροσεγγίσειτοκεφάλαιοωςµίαεξέλιξητηςπροηγούµενηςµεταναστευτικήςπροσπάθειας-Α9αποικισµόςµεερωτήσειςτουτύπου:
Γιατίµετακινήθηκανπιοπαλιάοιάνθρωποιστονελλαδικόχώρο;Θυµάστεκάποιαµέρησταοποίαεγκαταστάθηκαν;Τιδηµιούργησανσταµέρηπουέφτασαν;Πώςέζησανοιάνθρωποιπουέµεινανπίσω;Γιατίάρχισανναµετακινούνταικιαυτοί;Μέσααπότονδιάλογοκαιτηναπλήαφήγησηοιµαθητέςγνωρίζουντιςπόλεις-κράτη,τηδοµή
καιτηνοργάνωσήτους.Μπορούνµάλισταναδιαβάσουνκαιτηδεύτερηπαράγραφοαπότοβιβλίοτους.Οδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςµπορείνατουςπροβληµατίσειγιατοτιθαµπορούσεναακολουθήσειτησυσσώρευσηπληθυσµού.
Πώςνοµίζετεότιζούσανοιάνθρωποι,όταναυξήθηκεοπληθυσµόςστιςπόλεις;Έφτανανταπροϊόνταγιαόλους;Τιέκανανγιαναζήσουνκαλύτερα;ΟιµαθητέςαναµένεταιότιείναισεθέσηναπροβλέψουντηµετακίνησητωνΕλλήνωνγιαµια
καλύτερηζωήκαινατησυσχετίσουνµετησύγχρονηµετανάστευσηµέσακυρίωςαπόοικογενειακάακούσµατακαιπροσωπικάβιώµαταήβιωµατικέςγνώσειςπουαποκτήθηκανµέσααπότηλογοτεχνία.
Έχετεακούσειγιαάλλουςανθρώπουςπουέχουνφύγειαπότηνπατρίδατουςκαιέχουνπάεισεάλληχώρα;
Γιαποιουςλόγουςπιστεύετεότιέκανανκάτιτέτοιο;(Πότετοέκαναναυτό;)Πούκαιπώςζουντώρα;(Μεποιουςτρόπουςοργάνωσαντηζωήτουςστανέαµέρη;)ΣτησυνέχειακαιµετηχρήσητουιστορικούχάρτητουΒ9αποικισµού,οιµαθητέςπαρατηρούν
καιεντοπίζουνταµέρηόπουκατευθύνθηκανοιΈλληνεςγιαναδηµιουργήσουντιςνέεςπόλεις.∆ιαβάζουντοπαράθεµα2καιπαρατηρούντηνεικόνα3,προκειµένουναεντοπίσουνστοιχείαοργάνωσηςτηςαποικίαςκαισύνδεσήςτηςµετηµητρόπολη:-µοίρασµαγηςκαισπιτιών,-ηαποικίαανήκειστηµητρόπολη,-λατρείαίδιωνθεών.
Ιδιαίτερηαναφοράθαπρέπειναγίνειστηνέννοιακαιτησηµασίατηςµητρόποληςαπότοδάσκαλο.Οιµαθητέςµπορούνεξάλλουναδιαβάσουντηναντίστοιχηπαράγραφοαπότοβιβλίοτουςκαιστησυνέχειανααπαντήσουνστηνπρώτηερώτηση.
Ηπαρουσίασητηςπροόδουκαιτηςεξέλιξηςτωνκατοίκωντωναποικιώνµπορείναγίνειµέσωτωνπαραθεµάτων1και3.Στο1οπαράθεµαπαρουσιάζονταιτµηµατικάτρειςµορφέςτουανταλλακτικούεµπορίουτιςοποίεςµπορούνναεντοπίσουνοιµαθητές:α)σίδεροµεχαλκό(ανταλλαγήπροϊόντοςµεπροϊόν,µέταλλααπαραίτηταγιακατασκευήαντικειµένων),β)βόδιαµεόπλααπόχαλκόκαιχρυσό(ανταλλαγήζώωνµεόπλα,ταοποίαείναιπιοπολύτιµαγιατίείναιπιοισχυρά.Ταχρυσάείναικαιπιοακριβά),γ)άνθρωποµεβόδια(ανταλλαγήανθρώπουµεζώα,απαραίτηταγιατηνκαλλιέργειατηςγης).
Μπορούνεπίσηςναδιατυπώσουντιςαπόψειςτουςσχετικάµετηδυσκολίατωνσυναλλαγώνµέσααπόκατευθυνόµενεςερωτήσεις,όπως
Πουλούσανεύκολαοιάνθρωποιταπροϊόντατους;Ποιαπροβλήµατανοµίζειςότιείχαν;Πώςκατάφερανναξεπεράσουναυτέςτιςδυσκολίες;Οιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα4καιδιαβάζουντοπαράθεµα3όπουπαρουσιάζονται
στοιχείαγιαταπρώτανοµίσµατα(υλικόκατασκευής,σύµβολα).Οδάσκαλοςθαπρέπεινατουςβοηθήσεινακαταλάβουνότιηκοπήτωννοµισµάτωνδιευκόλυνετιςσυναλλαγέςόπωςγίνεταικαισήµερα.Παράλληλαµπορούννασυµπληρώσουντην1ηάσκησηαπότοτετράδιοεργασιώνκαινααπαντήσουνστη2ηερώτηση.
Στησυνέχειαεκτελούντηνάσκηση2καιπροβαίνουνσεαυτοαξιολόγησητωναπαντήσεωνχρησιµοποιώνταςτοκείµενοτοβιβλίουτους.
ΟλοκληρώνονταςτοκεφάλαιοοδάσκαλοςθαµπορούσεναπροτρέψειτουςµαθητέςµέσααπότοδιάλογοναεντοπίσουνοµοιότητεςκαιδιαφορέςµετονΑ9αποικισµότιςοποίεςµπορούννακαταγράψουνενδεικτικάσεένανπίνακα.Οέλεγχοςτωναπαντήσεωνµπορείναγίνειαπότους
ίδιους,αφούανατρέξουνσταδύοαντίστοιχακεφάλαια.Οιασκήσειςδεναναµένεταιναδυσκολέψουντουςµαθητέςκαιπροτείνεταιναολοκληρωθούν
µέσαστηντάξη.
Εναλλακτική προσέγγιση
Οδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναπαρατηρήσουνστοβιβλίοτουςτηνεικόνα2καιτουςρωτάναυποθέσουνγιατίχρησιµοποιούσανοιαρχαίοιΈλληνεςτοπλοίο.Αναµένεταιπωςοιµαθητέςθαδώσουνδιάφορεςαπαντήσειςµεκυρίαρχηεκείνητουεµπορίουκαιτηςδιακίνησηςπροϊόντων.
Οδάσκαλος,χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,τούςζητάνασκεφτούνκαιναδείξουνστονιστορικόχάρτητηςεποχήςπούθαµπορούσανναταξιδέψουνµετοπλοίοτηςεικόναςκαιτιθαέκανανστοµέροςόπουθαέφθαναν.Μπορείστησυνέχειανακατευθύνειτησυζήτησηέτσιώστεοιµαθητέςαπόµόνοιτουςνααναφέρουντηδηµιουργίανέωνπόλεων,τηνανάπτυξηκαιτηνπρόοδότους.Παράλληλαµπορείνααξιοποιήσειτιςπληροφορίεςπουπεριέχονταισταπαραθέµατακαιστιςεικόνες.
Εναλλακτικάοιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςκαιαφούδιαβάσουντονπροοργανωτήαναλαµβάνουνναµελετήσουντακυρίαρχαθέµατατουκεφαλαίου:µετακίνησηπληθυσµώνκαιίδρυσητηςπόληςκράτους,δηµιουργίααποικιώνκαιπρόοδοςτωνΕλλήνωνστιςαποικίες.Χρησιµοποιούντοκείµενοτουβιβλίουτους,ταπαραθέµατακαιτιςεικόνεςκαισυµπληρώνουντιςαντίστοιχεςασκήσειςαπότοτετράδιοεργασιών.Οιοµάδεςαυτοαξιολογούντιςαπαντήσειςτους,τιςδιορθώνουνκαιπαρουσιάζουντααποτελέσµατατηςµελέτηςστουςστηντάξη.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«µεταβολή»και«σύστηµα».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηνανάγκητωνανθρώπωνναπουλούνκαιναπροµηθεύονται
προϊόνταγιατηνικανοποίησητωνβιολογικώντουςαναγκών.2.Στηνοικονοµικήπρόοδοκαιεξέλιξηπουπροέρχεταιµέσααπότηνεπαφήκαιτηνεπικοινωνία
τωνανθρώπων.3.Σεθέµαταεµπορικήςεπικοινωνίαςµεκοινόκώδικαοοποίοςδιαφοροποιείταικαιµεταβάλλεται
ανάλογαµετηνεποχή(ανταλλακτικό–νοµισµατικόεµπόριο).4.Σεανάγκηκαθιέρωσηςνοµισµατικούσυστήµατοςγιατηνδιευκόλυνσητωνσυναλλαγών.Προτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατωνµαθηµατικώνκαιτης
αισθητικήςαγωγήςνααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςτηνκατασκευήνοµίσµατος.Οιµαθητέςδιαβάζουνταπαραθέµατα1και3καιπαρατηρούνταδύονοµίσµαταπουυπάρχουνστο
βιβλίοκαιστοτετράδιοεργασιών.Συζητούνκαιαναφέρουνκαιάλλασύµβολαπουθαµπορούσαννααπεικονίζονταισενοµίσµατα.Ηκάθεοµάδαµπορείυποθετικάναεκπροσωπείµίααποικίακαιναπροτείνειτοδικότηςνόµισµαµεξεχωριστόέµβληµακαισχήµα.Μπορούνναχρησιµοποιήσουν
διάφοραυλικά,όπωςπλαστελίνη,γύψο,λευκόπηλό,χαρτόνικ.α..Στησυνέχειαοιοµάδεςσυζητούνγιατηναξίατωννοµισµάτωνκαιµετηνκαθοδήγησητου
δασκάλουτηνοριοθετούνκαιτηναντιπαραβάλλουναναλογικάµετησηµερινή.ΙδιαίτεραµπορείνααναφερθείηισοτιµίακαιηδιαφορετικήόψητωννοµισµάτωντηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης(Ευρώ).
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Ηεργασίαείναιανοικτήκαιοιµαθητέςµπορούννααπαντήσουνελεύθερα.2.-Οιάνθρωποισυγκεντρώθηκανσιγάσιγάσεπεριοχέςη∆ηµιουργήθηκανπόλεις-κράτη.-ΤαγεωργικάπροϊόνταδενήτανπιααρκετάγιαόλουςηΟιάνθρωποιάρχισανναφεύγουνκαι
έκαναναποικίες.-ΟιαποικίεςαντάλλασσανµετιςµητροπόλειςεµπορεύµαταηΑναπτύχθηκετοεµπόριο3.Ηεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτης.Θεµελιώδειςέννοιες:σύστηµα,
πολιτισµός.
∫∂º∞§∞π√ 6. ∆· ÔÏÈÙ‡̷ٷ ÛÙËÓ ·Ú¯·˚΋ ∂ÏÏ¿‰·∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουνταδιαφορετικάείδηπολιτευµάτωνπουυπήρχανστηναρχαίαΕλλάδα.Ναδιαπιστώσουνότιηανάπτυξητωνπόλεωνοδήγησεσεπολιτειακέςαλλαγές.Ναδιαπιστώσουνδιαφορέςανάµεσασταπολιτεύµατα.
Πρόσθετα στοιχεία
Τοβασιλικόπολίτευµακλονίζεταιστοτέλοςτωνγεωµετρικώνχρόνωνκαιτον7οαι.π.Χ.καταργείταιµεειρηνικότρόποσεπολλάµέρητηςΕλλάδας.Στησυνέχειαοιάριστοι(ευγενείς),πουστήριζαντηδύναµήτουςστηνκτηµατικήτουςπεριουσία,πήραντηνεξουσίασταχέριατους.Μετάτοναποικισµόσηµειώθηκεµεγάληοικονοµικήανάπτυξη,έτσιδηµιουργήθηκεηαστικήτάξητωνισχυρώντουχρήµατοςπουδιεκδίκησετηνεξουσία.Τονέοπολίτευµαονοµάσθηκεολιγαρχικόκαικατηγοριοποίησετουςπολίτεςσετάξειςανάλογαµεταεισοδήµατάτους.Οικοινωνικέςαναταραχέςσυνεχίστηκανστιςπόλειςµεαποτέλεσµαορισµένοιφιλόδοξοιάντρες,συνήθωςευγενείς,ναεκµεταλλευτούντηνκατάσταση,νασφετεριστούντηνεξουσίακαιναγίνουντύραννοι.Αυτοίήτανµισητοίστολαό.γιατίστήριζαντηδύναµήτουςστηβίακαιτηναυθαιρεσία.Μετάτηνκατάλυσητωντυραννίδωνάλλεςπόλειςεπέστρεψανσταπαλιάτουςπολιτεύµατα,ενώσεάλλεςιδρύθηκανδηµοκρατικάπολιτεύµατα.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ime.gr
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Οδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνπώςδιοικούντανοιπόλεις-κράτηστηναρχαϊκήεποχή.Αναµένεταιπωςοιµαθητέςσχετικάεύκολαθααναφέρουντοπολίτευµατηςβασιλείας,καθώςτουςείναιήδηγνωστόαπότηνπροηγούµενητάξηκαισχετικάοικείοµέσααπόταπαραµύθια.Μπορούνεπίσηςναπαρατηρήσουντηνεικόνα1καινααναφέρουνστοιχείατουβασιλιά:εξωτερικήεµφάνιση,ενδυµασία,ύφος.
Στησυνέχειαµπορείνατουςζητήσειναπροβλέψουν,ναφανταστούνποιοςήποιοιείχαντηνεξουσία,ότανδεβασίλευεοβασιλιάς.Μεανάλογεςερωτήσειςµπορείνατουςοδηγήσειτµηµατικάστηναριστοκρατία.Οιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα2.Οδάσκαλοςµπορείνατουςεξηγήσειότιοιαριστοκράτεςείχανάλογαγιατίείχαντηνοικονοµικήδυνατότητανατασυντηρήσουν.Καθώςθεωρείταιµάλλοναπίθανοναγνωρίζουντουςόρουςολιγαρχίακαιτυραννία,οδάσκαλοςθαπρέπεινατουςεξηγείαναλυτικά,όπωςθααναφέρεταισταδιακάσ’αυτούς.Ταυτόχροναθαπρέπεινατονίσεικαιτογεγονόςότιοιαλλαγέςκαιηανάπτυξητωνπόλεων-κρατώνεπέφεραντιςόποιες
αλλαγέςκαιστηδιοίκησήτους,οιοποίεςτελικάοδήγησανσταδιακάκαιτηδηµοκρατία.Τοπαράθεµα2περιέχειστοιχείαγιατοντρόποδιοίκησηςτωντυράννωνκαιτησκληρότηταµετηνοποίαφέρονταν.Σεαντιπαράθεσηοιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα4,όπουπαρουσιάζεταιένααπόταµεγάλαδηµόσιαέργατωντυράννων,ταοποίακατασκεύαζανπροκειµένουνακερδίσουντησυµπάθειατουλαού.Οιµαθητέςµπορούνναεντοπίσουναυτήτηδιαφοράκαινατησχολιάσουν.Στησυνέχεια,αφούδιαβάσουνκαιτηναντίστοιχηερµηνείααπότογλωσσάρι,µπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.
Προκειµένουνααπαντήσουνστηνερώτηση1µπορούνναανατρέξουνστοκείµενοτουβιβλίουτουςκαιναπαρατηρήσουντηνεικόνα3,όπουφαίνεταιησταδιακήµετάβασηαπότηνηγεµονίατουενός(βασιλιάς)στηδιακυβέρνησητωνπολλών(δηµοκρατία).Μπορείναακολουθήσειηάσκηση2µετηνοποίαοιµαθητέςαξιολογούντιςπληροφορίεςπουσυνέλεξανγιαταπολιτεύµατα.Αυτοδιορθώνουντιςαπαντήσειςτουςαξιοποιώνταςτοκείµενοαπότοβιβλίοτους.
Ολοκληρώνονταςτοκεφάλαιοπροτείνεταιναγίνειµίαπρώτουεπιπέδουκαιαπλήσύγκρισητωνπολιτευµάτων:δηµοκρατία–τυραννίακαιδηµοκρατία–ολιγαρχία.Γιατοπρώτοµπορούννααξιοποιηθούνσυγκριτικάταπαραθέµατα1και2καιµεκατάλληλεςερωτήσειςόπως–Μεποιοτρόποκυβερνάοτύραννος;Ποιοικυβερνούνστηδηµοκρατία;Γιατοδεύτεροµπορούνναχρησιµοποιηθούνηάσκηση2καιτοκείµενοτουβιβλίου.Οιαπαντήσειςτωνµαθητώνµπορούνναλειτουργήσουνωςανατροφοδότησηγιατηναποτελεσµατικότητατηςδιδασκαλίας.
Εναλλακτική προσέγγιση
Οδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσειστονπίνακατιςµορφέςτωνπολιτευµάτωνσεένανδιαδοχικόεννοιολογικόχάρτηπουθασυµπληρώσειµαζίµετουςµαθητέςτµηµατικά.Αρχικάµπορείναχρησιµοποιήσειωςέναυσµατηνερµηνείατηςλέξης«πολίτευµα»απότογλωσσάρι.Σεκάθεστάδιοµπορείανάλογαναχρησιµοποιείκαιτιςσυνοδευτικέςπηγές(παραθέµατακαιεικόνες).Ακολουθείέναπροτεινόµενοπαράδειγµα:
∆ιαθεµατική προσέγγιση
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«σύστηµα»και«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Σεζητήµαταπουαφορούνστοντρόποδιοίκησηςµιαςχώρας.2.Στηνεξέλιξηκαιτηµεταβολήτουσυστήµατοςδιακυβέρνησηςµέσαστοχρόνο(πολιτειακή
εξέλιξη).3.Σεζητήµαταπουαφορούνστηναλληλεπίδρασηπουασκείταιανάµεσαστηνοργάνωσηενός
συστήµατοςκαιτησυµµετοχήτωνατόµων.4.Σεθέµαταπουαφορούνστιςσχέσειςτωνανθρώπωνόπωςαυτέςδοµούνταιµέσααπότις
πολιτειακέςαλλαγές.Προτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςαισθητικήςαγωγήςκαιτης
νεοελληνικήςγλώσσαςνααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςτηνπαρουσίασητωνπολιτευµάτωνµεδραµατοποίηση(παιχνίδιρόλων).
Οιµαθητές,αφούγνωρίσουνόλαταπολιτεύµαταµεέναναπότουςπαραπάνωπροτεινόµενουςτρόπους,αναλαµβάνουνανάοµάδατηνπαρουσίασηενόςπολιτεύµατος.Έναήπερισσότεραµέληαπόκάθεοµάδα,ανάλογαµετοείδοςτουπολιτεύµατος,εµφανίζεταιωςεκπρόσωπος(υποστηρικτής)τουπολιτεύµατοςκαιτοπαρουσιάζειστουςυπόλοιπουςπροσπαθώνταςνατουςπείσειγιατηναποτελεσµατικότητατηςεφαρµογήςτου.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.ΗεργασίαπραγµατοποιείταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςγλώσσας,µεστόχοοιµαθητέςνασυνδέσουντηλέξητύραννοςµετηνκαταπίεσηκαιτηνταλαιπωρία.
2.Άσκησησυµπλήρωσηςπίνακαδιπλήςεισόδουµεστόχοτηνκατανόησητωνβασικώνχαρακτηριστικώντουκάθεπολιτεύµατος.
3.Άσκησησυµπλήρωσηςλέξεωνσεακροστιχίδα:ΠΛΟΥΣΙΟΙ,ΟΒΑΣΙΛΙΑΣ,ΛΑΟΣ,ΙΣΧΥΡΟΙ,ΤΥΡΑΝΝΟΙ,ΕΥΓΕΝΕΙΣ,ΥΠΗΡΧΑΝ,ΜΕΡΟΣ,ΑΓΟΡΑ,
ΤΑΡΑΧΕΣ,ΑΡΙΣΤΟΙ.
∫∂º∞§∞π√ 7. √È ‰ÂÛÌÔ› Ô˘ ¤ÓˆÓ·Ó ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουνταστοιχείαπουένωναντουςΈλληνες.ΝαεντοπίσουνδιαφορέςανάµεσαστουςαρχαίουςΟλυµπιακούςαγώνες.καιστους
σύγχρονους.Ναγνωρίσουνκαινακατανοήσουντηνέννοιατωναµφικτιονιών.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟιΟλυµπιακοίαγώνεςδιαρκούσαν5µέρεςστηδιάρκειατωνοποίωνκηρυσσότανεκεχειρία,δηλαδήπροσωρινήκατάπαυσητωνεχθροπραξιών.ΙδρυτήςτουςθεωρείτοοΗρακλής.Ταβραβείαδενπρέπειναήτανχρηµατικά,όπωςπροκύπτειαπότιςαρχαίεςπηγές.Ολυµπιάδαονοµαζότανηολυµπιακήτετραετία.ΟιΈλληνεςείχαντιςΟλυµπιάδεςσανβάσηγιατονυπολογισµόκοινήςχρονολογίας.ΗµέθοδοςαυτήστηριζότανστονκατάλογοτωννικητώντηςΟλυµπίας,πουάρχισετο776π.Χ.µετηνκαταγραφήτωνονοµάτωντωννικητών.
Μαντεία:Τοσηµαντικότεροήταντων∆ελφώνµεπαγκόσµιαακτινοβολία,ενώτοαρχαιότεροήταντου∆ίαστη∆ωδώνη.Αυτάκατάκαιρούςάσκησανµεγάληεπίδρασηστηδιαµόρφωσητηςεσωτερικήςκαιεξωτερικήςπολιτικήςτωνπόλεων-κρατώντηςεποχήςεκείνης.Αµφικτιονίες:Ήτανοργανώσειςκρατώνµεκέντροκάποιοιερόήµαντείοκαιείχανωςκύριοσκοπότουςτηνπροστασίααυτούτουχώρου.Οθρησκευτικόςσύνδεσµοςέφερεστησυνέχειακαιτηνπολιτικήένωσηµετηµορφήσηµερινήςοµοσπονδίας.Σηµαντικότερηήτανηδελφικήστηνοποίασυµµετείχαν12λαοί.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΗιστορίατωνΟλυµπιακώναγώνων,ΕκδοτικήΑθηνών2.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ime.gr3.Ο.Α.Αθήνα2004,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.athens2004.com4.ΣύλλογοςγιατηναναβίωσητωνΝεµέωνΑγώνων,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.
nemeagames.gr5.ΟΞεφτέρηςταξιδεύειστηνΑρχαίαΑθήνα,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήSiem6.Ιστορικόςχάρτηςεποχήςµεταµαντεία7.Άθλοι,αθλητέςκαιέπαθλα,ΠάνοςΒαλαβάνης,εκδόσειςΚαλειδοσκόπιο8.ΟλυµπιακήΦλόγα,εκδόσειςΚαλειδοσκόπιο9.ΟΑρχαίοςκόσµος∆ελφοί,βίντεο,παραγωγή∆ροσοσταλίδα10.«ΤαµαντείαστηνΑρχαίαΕλλάδα»,εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος
«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ11.«ΟαθλητισµόςστηνΑρχαίαΕλλάδα»εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος
«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ12.ΑρχαίαΟλυµπίακαιΟλυµπιακοίΑγώνες,ΠότηςΣτρατίκης,εκδόσειςΣτρατίκη,Αθήνα,
1988.13.Καλλιπάτειρα,ΛορέντζοςΜαβίλης,Σονέτο14.ΚατάλογοςτωνµουσείωντηςΕλλάδας,ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:
http://www.culture.gr.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
ΚαθώςτοκεφάλαιοαναφέρεταισεδραστηριότητεςπουφανερώνουντηνεπικοινωνίακαιτηνενότητατωνΕλλήνων,οδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνγεγονόταπουπιστεύουνότιτουςέφερνανπιοκοντά.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,διαβάζειδυνατάτονπροοργανωτήτουκεφαλαίου,δίνονταςέµφασηστουςπανελλήνιουςαγώνες,ταµαντείακαιτιςαµφικτιονίες.Μεκατάλληλεςερωτήσειςτουςζητάναεξηγήσουντονόροπανελλήνιοικαινααναφέρουν,ανγνωρίζουν,τέτοιουςαγώνες.ΑναµένεταιπωςοιµαθητέςχωρίςιδιαίτερηδυσκολίαθααναφέρουντουςΟλυµπιακούςαγώνες.
Στοσηµείοαυτόοδάσκαλοςτούςπαραπέµπειστοβιβλίοτους,προκειµένουναπαρατηρήσουντιςεικόνες1,2και4καινααναφέρουνδιάφοραστοιχείαόπως:
τοµέροςδιεξαγωγήςτωναγώνων,(εντοπίζεταικαιστονιστορικόχάρτη)τααγωνίσµατα(στηνεικόνα2παρουσιάζεταιµόνοηπάλη,αλλάοιµαθητέςµπορούννα
αναφέρουνκιάλλα,όπωςτοαγώνισµατουδρόµου)καιτοέπαθλο.Επιπρόσθεταοδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσεικιάλλεςπληροφορίεςαπόταπροτεινόµενα
εποπτικάµέσα,ενώδενπρέπειναπαραλειφθούνκιοιάλλοιαγώνες,όπωςταΊσθµια,ταΝέµεακαιταΠύθιακαθώςκαιταµέρηπουδιεξάγονταν.
ΠροκειµένουνασυγκρίνουντουςαρχαίουςΟ.Α.µετουςσύγχρονουςκαιναεντοπίσουνοµοιότητεςκαιδιαφορές,οιµαθητέςσεοµάδεςδιαβάζουντην3ηπαράγραφοαπότοβιβλίοτους,απαντούνστηνερώτηση1καισυµπληρώνουντηνάσκηση1στοτετράδιοεργασιών.Στησυνέχειαγίνεταιπαρουσίασητωναπαντήσεωνστηντάξηκαιµέσααπόδιαλογικήσυζήτησηδιατυπώνονταισυµπεράσµαταπουαφορούνστακοινάαθλήµατα,σταδιαφορετικάείδηεπάθλωνκαιστοφύλοτωναθλητών.Σεαυτότοσηµείοοιµαθητέςαξιοποιώνταςτηνεικόνα2καιτοπαράθεµα1συµπληρώνουντηνεργασία3καιδιαπιστώνουνπωςοιγυναίκεςδενπαρακολουθούσαντουςαγώνες,επειδήοιαθλητέςήτανγυµνοί.
Ηαναφοράσταµαντείαµπορείναγίνειαξιοποιώνταςπροϋπάρχουσαγνώση,αφούοιµαθητέςµεκατάλληλεςερωτήσειςθυµηθούνπωςοιΈλληνεςζητούσανχρησµόαπότοµαντείο,προκειµένουναεπιλέξουντόπουςγιαναιδρύσουναποικίες.Εκτόςαπότοµαντείοτων∆ελφώνοιµαθητέςµπορούνναγνωρίσουνκαιτοµαντείοτης∆ωδώνηςµέσααπότοπαράθεµα2.Τοπαράθεµα4αφοράστοδιφορούµενοπεριεχόµενοτωνχρησµών.Μέσωτης2ηςερώτησηςκαλούνταιναεπισηµάνουνπωςοιάνθρωποιτότεκαιτώραέχουναγωνίαγιατοµέλλονκαικαταβάλλουνπροσπάθειεςνατογνωρίσουν.Ηέννοιατηςαµφικτιονίαςµπορείναγίνειπιοεύκολακατανοητή,αναξιοποιηθείκαταλλήλωςτοπαράθεµα4,όπουπαρουσιάζονταιοιυποχρεώσειςτωνπόλεωνπουάνηκανστιςαµφικτιονίες.
ΟλοκληρώνονταςτοκεφάλαιοοδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςθαπρέπεινακατευθύνειτουςµαθητέςέτσιώστεναεντοπίσουνκαινασυγκεντρώσουνόλεςεκείνεςτιςδραστηριότητεςτωνΕλλήνωνπουτουςβοηθούσανναδιατηρούντηνεπικοινωνίακαιτηνενότητάτους.(Καλόείναινασυνδυαστείµεσχηµατικήπαράστασηστονπίνακα)
Εναλλακτική προσέγγιση
Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσεικάποιααπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσα,π.χ.:
«ΤαµαντείαστηνΑρχαίαΕλλάδα»,εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ.
«ΟαθλητισµόςστηνΑρχαίαΕλλάδα»,εκπαιδευτικόςφάκελοςστοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ.
Ο Αρχαίος κόσµος ∆ελφοί , β ίντεο παραγωγή∆ροσοσταλίδα.
Σεαυτήτηνπερίπτωσηθαπρέπειναείναιιδιαίτεραπροσεκτικόςτόσοκατάτηνεπιλογήτουυλικού,όσοκαικατάτηνπροσαρµογήτουστοµαθησιακόεπίπεδοκαιτιςανάγκεςτωνµαθητώντου.
Εναλλακτικά,µπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςαπότοπροηγούµενοµάθηµανασυγκεντρώσουνυλικό(έντυποκαιηλεκτρονικό)γιατουςΟλυµπιακούςαγώνες,αρχαίουςκαισύγχρονους.Στησυνέχειανατοδιαχωρίσουν,νατοκατηγοριοποιήσουνκαινατοπαρουσιάσουνστηντάξηαξιοποιώνταςτογιατηδιδασκαλίατωνΟ.Α.καιτηναναφοράστουςπανελλήνιουςαγώνες.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»«εξέλιξη»και«επικοινωνία».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεθέµαταολυµπιακήςπαιδείαςκαιεκπαίδευσης.2.ΣεζητήµαταπολιτιστικήςκληρονοµιάςπουαφορούνστουςΟλυµπιακούςαγώνες.3.ΣτηδιαχρονικότητατωνΟλυµπιακώναγώνων.4.ΣεζητήµαταπουαφορούνσεοµοιότητεςκαιδιαφορέςκατάτηδιάρκειαδιεξαγωγήςτωνΟ.Α.
(αρχαίωνκαισύγχρονων),µειδιαίτερηαναφοράστησυµµετοχήτωνλαών.Προτείνεταιαρχικάοδάσκαλος,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικής
Αγωγής(καισυγκεκριµένατηςΜουσικής)καιτηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,ναπαρουσιάσειτονΟλυµπιακόΎµνο,τουςστίχουςκαιτηµελωδία.
ΕπίσηςπροτείνεταιοδάσκαλοςκαισεσυνεργασίαµετονκαθηγητήτηςΦυσικήςΑγωγής,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγής,τηςΦυσικήςΑγωγήςκαιτηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,νααναθέσουνστουςµαθητέςανάοµάδεςτηνπαρουσίασηαγωνισµάτωνπουυπήρχανστουςαρχαίουςΟ.Α.καισυνεχίζουνναδιεξάγονταικαιστουςσύγχρονους.
Οιµαθητέςαναλαµβάνουνανάοµάδατηνπαρουσίασηενόςαγωνίσµατος,χρησιµοποιώνταςυλικόκαιαπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσα.Έναήπερισσότεραµέληαπόκάθεοµάδαεξηγείτουςκανόνεςτουαγωνίσµατοςτότεκαιτώρακαιτοαναπαριστά.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.ΆσκησηεντοπισµούτωνδιαφορώνπουεντοπίζουνοιµαθητέςπαρατηρώνταςεικονογραφικόαπότουςΟ.Α.στηναρχαίαΕλλάδακαιτουςσύγχρονουςαγώνες.
α)Αγώναςδρόµου,β)στεφάνιαγριελιάς–χρυσόµετάλλιογ)όχι,επειδήδενεπιτρεπότανστιςγυναίκεςνασυµµετέχουνστουςΟ.Α..
2.Ηεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτηςκαιτησύνδεσήτηςµετοµάθηµατης
ΝεοελληνικήςΓλώσσας.Μαντείο,∆ελφούς,µάντεις,χρησµούς,αποφάσεις,µαντεύω,µάντηςΘεµελιώδειςέννοιες:επικοινωνία,µεταβολή.3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας
µεπαράλληληαξιοποίησητου1ουπαραθέµατοςκαθώςκαιτουσονέτου«Καλλιπάτειρα»τουΛορέντζουΜαβίληπουπροτείνεταισταεποπτικάµέσα.
∫∂º∞§∞π√ 8. ∏ Ù¤¯ÓË Ù˘ ·Ú¯·˚΋˜ ÂÔ¯‹˜∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντουςδύοαρχιτεκτονικούςρυθµούςτηςαρχαϊκήςεποχής,ιωνικόκαιδωρικό.Ναγνωρίσουνταχαρακτηριστικάστοιχείατηςγλυπτικήςτηςεποχήςπουεξετάζουµε.Ναγνωρίσουνταχαρακτηριστικάστοιχείατηςαγγειοπλαστικής.
Πρόσθετα στοιχεία
Αρχιτεκτονική:Κυριαρχούνδύορυθµοί:οδωρικόςπουδιακρίνεταιγιατηλιτότητάτουκαιτιςαυστηρέςκαιβαριέςαναλογίεςτουκαιοιωνικόςπουείναιπιοανάλαφροςκαικοµψόςκαιέχειπιοπλούσιαδιακόσµησηαπότοδωρικό.
Γλυπτική:Τααγάλµαταείναιδοµηµένακατάκανόνασεαπόλυταµετωπικήστάση.Υπάρχειόµωςλανθάνουσακίνηση(Κ.Ρωµαίος).Τοιδιαίτερογνώρισµάτουςείναιτοελαφρόµειδίαµα.Οιαρχαίοιχρωµάτιζανέντονατααγάλµατα,µετηνπάροδοόµωςτουχρόνουταχρώµατασβήστηκαν.ΑυτήτηνεποχήοιΣάµιοικαλλιτέχνεςΡοίκοςκαιΘεόδωροςκατασκεύασανσεκαλούπιαχάλκινααγάλµατα.
Κεραµική:ΤοµελανόµορφορυθµότονανακάλυψανΚορίνθιοικεραµείς.Οιλεπτοµέρειεςσ'αυτόνείναισυνήθωςεγχάρακτεςσεαντίθεσηµετονερυθρόµορφοπουείναιπάνταζωγραφιστές.ΤονερυθρόµορφοτονανακάλυψανΑθηναίοικεραµείς.Ταπιογνωστάαττικάµελανόµορφααγγείαείναιοιπαναθηναϊκοίαµφορείς,πουδίνοντανωςβραβείοστουςνικητέςτωνΠαναθηναίων.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΑρχαίαΑθήνα,εκδόσειςΕρευνητές.2.Τιείναιτέχνη(Αρχαίαελληνικήιστορία),Βίντεο,παραγωγήΊδρυµαΜελετώνΛαµπράκη.3.ΙστορίαγιαΠαιδιά∆ηµοτικού,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήMLS.4.ΟΞεφτέρηςταξιδεύειστηνΑρχαίαΑθήνα,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήSiem.5.Εξερευνώτηνπόληµου,Μαρία∆ηµοπούλου,ΕλένηΜπαµπίλα,ΑντιόπηΦραντζή,Μαριάννα
Χατζηµιχαήλ,εκδόσειςΚαλειδοσκόπιο.6.«ΤοχαµόγελοτουΚούρου»,εκπαιδευτικόπρόγραµµαστοπλαίσιοτουπρογράµµατος
«Μελίνα»,ΕθνικόΑρχαιολογικόΜουσείο.7.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ime.gr.8.ΚατάλογοςτωνµουσείωντηςΕλλάδας,ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:
http://www.culture.gr.9.ΜουσείοΜπενάκη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.benaki.gr.10.Ταελληνικάµουσεία,ΕκδοτικήΑθηνών.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Ηδιδασκαλίατουκεφαλαίουβασίζεταιστηναξιοποίησητουσυνοδευτικούυλικού(εικόνεςκαιπαραθέµατααπότοβιβλίοτουµαθητήκαιπροτεινόµεναεποπτικάµέσα).
Προτείνεταιοδάσκαλοςναχρησιµοποιήσειµηχανισµούςαφόρµησηςκαιπρακτικέςπαρατήρησης,σύγκρισηςκαιταξινόµησηςτωνπληροφοριών
προκειµένουναδραστηριοποιήσειτουςµαθητές,ώστενασυµµετάσχουνενεργάστηµαθησιακήδιαδικασία.
Οιµαθητέςγνωρίζουνήδητηντέχνητηςγεωµετρικήςεποχής(προϋπάρχουσαγνώση).ΟδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςµπορείνατουςθυµίσειτολόγογιατονοποίοοιαρχαίοιΈλληνες
έχτιζαντουςναούς.Μπορούνµάλιστανααναφέρουνκαιοιίδιοιναούςπουέχουνδειήεπισκεφτεί.Έπειτατουςζητάναπαρατηρήσουντιςεικόνες3και4στοβιβλίοτουςµετουςναούςκαινατουςπεριγράψουνεστιάζονταςτηνπροσοχήτουςστουςκίονες.Προκειµένουναεντοπιστούνκάποιεςδιαφορέςανάµεσαστουςδύορυθµούς,τουςπαραπέµπειστηνάσκηση1στοτετράδιοεργασιών.Οιµαθητέςπαρατηρούν,συγκρίνουνκαιδιαπιστώνουνπωςοιωνικούρυθµούείναιοπιοστολισµένοςναός.Μετηνκαθοδήγησητουδασκάλουσυµπληρώνουνατοµικάταµέρητουκίονα:κιονόκρανο,κίονας,βάση.
Σεαυτότοσηµείοοδάσκαλοςµπορείµεερωτήσειςναοδηγήσειτουςµαθητέςναεντοπίσουνκαιάλλεςδιαφορές(σχήµακίονακαιβάσης).Κατάλληλεςθεωρούνταιοιερωτήσειςτουτύπου:Πώςείναιοικίονεςστονέναναόκαιπώςστονάλλο;Πούστηρίζονταιοικίονες;Πώςείναιηβάση;
Μπορείναακολουθήσειησυµπλήρωσητης2ηςάσκησηςόπουοιµαθητέςκαλούνταιναεπισηµάνουνµέσααπόανοιχτόδιάλογοότιτοεξωτερικότουκτιρίουθυµίζειναότηςαρχαϊκήςεποχής(κίονες,βάση,κιονόκρανο).ΚαλόείναινααναφερθείότιτοκτίριοπουεικονίζεταιείναιτοΒρετανικόΜουσείοστοΛονδίνο,στοοποίοφυλάσσονταιταγλυπτάπουέχουναφαιρεθείαπότονΠαρθενώνα.∆ενπροτείνεταιναδοθείιδιαίτερηέκταση,καθώςτοθέµααυτόπεριλαµβάνεταισεεπόµενοκεφάλαιο.
Ηπαρουσίασητηςγλυπτικήςµπορείναγίνειµετηνπαρατήρησητωνεικόνων1και2,όπουοιµαθητέςκαθοδηγούµενοιεντοπίζουνταβασικάστοιχείατηςγλυπτικήςστονκούροκαιστηκόρη.Μπορούνµάλισταναδιαβάσουνκαιτη2ηπαράγραφοαπότοβιβλίοτους.Ιδιαίτερηαναφοράµπορείναγίνειστοχαρακτηριστικότουςγνώρισµα,τοελαφρόµειδίαµακαιστοότιοιαρχαίοιχρωµάτιζανµεέντοναχρώµατατααγάλµατα.Μετηνπάροδοόµωςτουχρόνουταχρώµατασβήστηκαν.
Οιµαθητέςήδηγνωρίζουντααγγείατηςγεωµετρικήςεποχής.Παρατηρώνταςτιςεικόνες6και7καιµετηβοήθειατουδάσκαλουµπορούνναεντοπίσουντηβασικήδιαφοράανάµεσασταχρώµατατωνδύορυθµώνκαινακατανοήσουντηνονοµασίατους.∆ιαβάζουντο2οπαράθεµαώστεναδιαπιστώσουντηναποτύπωσητηςκαθηµερινότηταςστααγγεία.Οδάσκαλοςµπορείνατουςεξηγήσειότιηχρήσητουνοµίσµατοςβοήθησετηνανάπτυξητουεµπορίου.Έτσιαυξήθηκεηζήτησηπροϊόντωνπουπεριέχονταισεαγγεία,όπωςτολάδικαιτοκρασίκαικατάσυνέπειακαιηπαραγωγήαγγείων.
Προτείνεταιναακολουθήσειη3ηάσκηση,όπουοιµαθητέςκαλούνταινασυγκρίνουναγγείαδιαφορετικήςεποχής:αγγείοµεγεωµετρικάσχήµατα(γεωµετρικήεποχή),αγγείοµεδιάφορεςµορφές(αρχαϊκήεποχή).∆ιεξοδικάµέσααπότοδιάλογοµπορούννασυµπεράνουνπωςητέχνηεξελίσσεται.
Τέλος,οδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναδιαβάσουντοπαράθεµα1καιµεκατάλληλεςερωτήσειςτουςοδηγείσεπροβληµατισµόγιατοπώςκαιγιατίφτιάχτηκαντόσαέργα.
Καταληκτικάοιµαθητέςαπαντούνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίου.
Εναλλακτική προσέγγιση
Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσεικάποιααπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσα,π.χ.:«ΤοχαµόγελοτουΚούρου»,εκπαιδευτικόπρόγραµµαστοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,ΕθνικόΑρχαιολογικόΜουσείο.«Τιείναιτέχνη»(Αρχαίαελληνικήιστορία),Βίντεο,παραγωγήΊδρυµαΜελετώνΛαµπράκη.«ΙστορίαγιαΠαιδιά∆ηµοτικού»,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήMLS.Σεαυτήτηνπερίπτωσηθαπρέπειναείναιιδιαίτεραπροσεκτικόςτόσοκατάτηνεπιλογήτουυλικού,όσοκαικατάτηνπροσαρµογήτουστοµαθησιακόεπίπεδοκαιτιςανάγκεςτωνµαθητώντου.Εναλλακτικάµπορούνοιµαθητέςναεπεξεργαστούντηντέχνητηςαρχαϊκήςεποχήςσεοµάδεςεργασίας.
Πιοσυγκεκριµέναηκάθεοµάδαµπορείνααναλάβειέναντοµέα:αρχιτεκτονική,γλυπτική,κεραµική.Οδάσκαλοςσυγκεντρώνειυλικό(κείµενα,εικόνες,βίντεοκ.α.),τοµοιράζειστιςοµάδες,οιοποίεςθαπρέπεινατοπαρατηρήσουν,νατοµελετήσουν,νατοταξινοµήσουν,νατοδιαχωρίσουνκαιτέλοςναδιατυπώσουντασυµπεράσµατάτους.Ενισχυτικάθαµπορούσανναµοιραστούνκαιφύλλαεργασίας.∆ίδεταιένατέτοιοπαράδειγµα:
ΟµάδαΑ΄:κεραµική
Ενέργειεςµαθητών:α)Οιµαθητέςσυγκεντρώνουνόλεςτιςεικόνεςπουέχουνστηδιάθεσήτουςκαιτιςκαταγράφουν,
π.χ.1ηφωτογραφία:αγγείοµεδύοχέρια,µεγάλο,ταπρόσωπαείναιµαύρα.β)Ταξινοµούνκαιδιαχωρίζουντααγγείασεδύοκατηγορίες.γ)∆ιαβάζουνκείµεναπουαφορούνστηνκεραµική.δ)Παρατηρούντιςπαραστάσειςτωναγγείων.ε)Καταλήγουνσεσυµπεράσµατακαιταπαρουσιάζουνστηντάξη.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«τέχνη»και«πολιτισµός».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.ΣεζητήµαταπουαφορούνσταπολιτιστικάεπιτεύγµατατωνΕλλήνωνστηναρχαϊκήεποχή.2.Σεζητήµαταεξωτερίκευσηςσυναισθηµάτωνπουδηµιουργούντιςδιάφορεςµορφέςτέχνης.3.Σεθέµατααισθητικήςκαιτέχνηςπουαφορούνστηνκατασκευήγλυπτώνκαιαγγείων.ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγής
νααναθέσειστουςµαθητέςσεοµάδεςεργασίαςνακατασκευάσουνένανκούροήµίακόρηχρησιµοποιώνταςκάποιαπροτεινόµεναυλικά,όπωςάσπροπηλό,πλαστελίνηκ.α..Σκοπόςτηςδραστηριότηταςδενείναιηπιστήαναπαραγωγήτωναγαλµάτων,πουκρίνεταιµάλλοναδύνατη,αλλάηενεργόςεµπλοκήτωνµαθητώνσεδιαδικασίεςπαρατήρησης,καταγραφήςκαισύγκρισηςστοιχείωνκαιτέλοςστηνεξαγωγήσυµπερασµάτων.Στηνπροκειµένηπερίπτωσητασυµπεράσµαταδιατυπώνονταιµέσααπότηδηµιουργίατωνγλυπτών.
Στοίδιοπλαίσιοοιµαθητέςµπορούννακατασκευάσουνδύοαγγείακαιναταδιακοσµήσουνσύµφωναµετουςδύορυθµούς.
Εναλλακτικάµπορούννασχεδιάσουνκαιναχρωµατίσουνέναναό,έναάγαλµαήένααγγείο.
Απαντήσεις στις εργασίες
Οτρόποςπροσέγγισηςτωνεργασιώνέχειαναπτυχθείλεπτοµερειακάστηθεµατικήενότητατωνπροτάσεωνγιατηδιδασκαλία.
∫∂º∞§∞π√ 9. ∆· ÁÚ¿ÌÌ·Ù·∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνταείδητηςποίησηςπουαναπτύχθηκαναυτήτηνεποχή.Ναδιακρίνουντιςδιαφορέςστηµορφήκαιτοπεριεχόµενοαυτώντωνποιηµάτωνσεσύγκρισηµε
ταέπητουΟµήρου.Νααντιληφθούντηδιαχρονικότητατωνέργωντηςεποχής.
Πρόσθετα στοιχεία
Ποίηση:Αναπτύσσεταιτοδιδακτικόέποςπουέχειωςσκοπότουναδιδάξεικαινασυµβουλεύσειτουςανθρώπους.ΚύριοςεκπρόσωποςτουείδουςήτανοΗσίοδος,πουέγραψεα)τηΘεογονία(1022στίχοι)σ'αυτήµιλάειγιατηδηµιουργίατουκόσµουκαιτηγέννησητωνθεώνκαιτωνανθρώπωνβ)τοέποςΈργακαιΗµέραι(828στίχοι).Εδώδίνεισυµβουλέςγιατηνεργασία,πουθεωρείαπαραίτητηπροϋπόθεσηγιατηνανθρώπινηευτυχία.Ηλυρικήποίησηαναπτύσσεταικατάτον7οκαι6οαι.στανησιάκαιτιςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςαλλάκαιστηνκυρίωςΕλλάδα.Αυτήστρέφειτηνπροσοχήτηςστιςανάγκεςτηςκαθηµερινήςζωής.Τακυριότεραείδητηςείναιηελεγεία,οίαµβος,ηωδήκαιηχορικήποίηση.
Φιλοσοφία:ΓεννήθηκεστιςιωνικέςπόλειςτηςΜ.Ασίας.Οιπρώτοιφιλόσοφοιπροσπάθησανναεξηγήσουνδιατηςλογικήςταφυσικάφαινόµενα,γι'αυτόονοµάστηκανφυσικοίφιλόσοφοι(ΘαλήςΜιλήσιος,Αναξίµανδρος,Αναξιµένης,Ηράκλειτος).Τον6οαι.αναπτύχθηκεκαιηιστοριογραφία.
Οιπρώτοιιστορικοίονοµάστηκανλογογράφοι.ΟπιοσηµαντικόςαπόαυτούςήτανοΕκαταίοςοΜιλήσιος.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.«ΑπότηΜήδειαστηΣαπφώ»,εκπαιδευτικόςφάκελος,στοπλαίσιοτουπρογράµµατος«Μελίνα»,Εκδ.ΥΠ.ΠΟ
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσειωςαφόρµησητηλέξηποίηση,νατηνγράψειστονπίνακακαιναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνανγνωρίζουνποιητέςτηςαρχαϊκήςεποχής.
ΑναµένεταιπωςοιµαθητέςθαθυµούνταιτονΌµηροκαιταέργατουαπόπροηγούµενηενότητα(γεωµετρικήεποχή).Μπορούννααναφέρουνκαιτοπεριεχόµενοτωνποιηµάτωντου.
ΣτησυνέχειαοδάσκαλοςσηµειώνειτοόνοµατουΗσίοδουστονπίνακακαιτουςζητάναπαρατηρήσουντηνεικόνα1.Αναφέρειπωςείναιέναςπολύγνωστόςποιητήςαυτήςτηςπεριόδουκαιδιαβάζειµεγαλόφωνατοπαράθεµα1τονίζονταςιδιαίτερατασηµείαδιδαχής.Το2οπαράθεµατοδιαβάζουνµόνοιτουςοιµαθητές.Μεκατάλληλεςερωτήσειςεύκολαθακατευθυνθούνστονααναγνωρίσουνότιταδύοαυτάποιήµαταπεριέχουνσυµβουλές.Μπορούνµάλισταναξεχωρίσουνκάποιεςπουτουςέκανανεντύπωσηκαινατιςυπογραµµίσουν.Οδάσκαλοςµπορείνατουςζητήσεινααναφέρουνκάποιεςσυνώνυµεςλέξειςµετορήµασυµβουλεύω.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτουςτούςζητάναδιαβάσουντη2ηπαράγραφοαπότοβιβλίοτουςκαισυµπληρώνειδίπλαστονποιητήτονόροδιδακτικήποίηση.Ακολούθωςµπορείνααπαντηθείκαι1ηερώτηση.
Στησυνέχειαγράφειτονόρολυρικήποίηση,τονεξηγείκαιζητάαπότουςµαθητέςναδιαβάσουνµετησειράταπαραθέµατα3και4καιναπαρατηρήσουντηνεικόνα2.ΑφούσυµπληρώσειταονόµατατουΠίνδαρουκαιτηςΣαπφούς,διευκρινίζειπωςταλυρικάποιήµατααναφέρονταιστιςκαθηµερινέςλύπεςκαιχαρές.
Σ’αυτότοσηµείοµπορούνοιµαθητέςνασυµπληρώσουντη2ηάσκησηστοτετράδιοεργασιώνκαιτηναυτοδιορθώσουνχρησιµοποιώνταςτοβιβλίοτους.
ΟλοκληρώνονταςτοντοµέατηςποίησηςµπορείναγίνειµίααπλήσύγκρισηκαιναδιαπιστωθούνδιαφορέςανάµεσασταποιήµατααυτήςτηςπεριόδουκαισταέπητουΟµήρου.Ενδεικτικάµπορούννασηµειωθούν:µικρότερηέκτασηκαιδιαφορετικόπεριεχόµενο.
Τοκεφάλαιοµπορείνακλείσειµεαναφοράστηφιλοσοφίακαιστηνανάγκητουανθρώπουνακαταγράψειδιάφοραγεγονόταγιαναµηνξεχαστούν,δηλαδήστηγέννησητηςΙστορίας.Ακολουθείη2ηερώτησηστηνοποίαοιµαθητέςαπαντούνµεβάσητηεµπειρίατουςαπότηδιδασκαλίατουµαθήµατοςτηςιστορίας.
Μεκατάλληλεςερωτήσειςτουτύπου:«Νοµίζετεότιθαµπορούσεέναςποιητήςναγράψειτέτοιαποιήµατακαισήµερα;»,«Γιατίθαδιάβαζεκάποιοςστιςµέρεςµαςτόσοπαλιάποιήµατα;»,οιµαθητέςµπορούννααντιληφθούντησπουδαιότητακαιτηδιαχρονικότητατωνποιηµάτωναυτών.
Ηάσκηση1µπορείνασυµπληρωθείατοµικάκαιναακολουθήσειοµαδικήδιόρθωσηµέσαστηντάξη.Ησύνθεσητουποιήµατοςστηνάσκηση3µπορείναπραγµατοποιηθείαπόοµάδεςεργασίαςτωνµαθητών.
Εναλλακτική προσέγγιση
Ηδιδασκαλίατουκεφαλαίουµπορείναξεκινήσειµετηνπαρουσίασηκαιτηναξιοποίησητουσυνοδευτικούυλικού(παραθέµατακαιεικόνες).Οιµαθητές,αφούχωριστούνσεοµάδεςεργασίας,µπορούνναδιαβάσουνταπαραθέµατα1και2,ναεντοπίσουντακοινάχαρακτηριστικάτουςκαιναταπαρουσιάσουνστηντάξη.Στησυνέχειαναπαρατηρήσουντηνεικόνα1,ναδιαβάσουντη2ηπαράγραφοκαινααπαντήσουνστη1ηερώτηση.Μετονίδιοτρόποεργάζονταικαιγιατηλυρικήποίηση.Στησυνέχειασυνθέτουντοποίηµασταπλαίσιατηςάσκησης3καιτοπαρουσιάζουνηκάθεοµάδατοδικότηςστηντάξη.
Τοκεφάλαιοµπορείναολοκληρωθείµετηναναφοράστηφιλοσοφίακαιτηνιστορίακαιτησυµπλήρωσητωνασκήσεων1και2.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηνεπικοινωνίαµέσααπότηνποίηση(απότηναρχαιότηταέωςσήµερα).
2.Σεθέµαταπαραγωγήςποιητικούλόγου(θεµατολογίακαιύφος)ανάλογαµετηνεποχή.3.Στηνεξέλιξητηςλογοτεχνικήςέκφρασηςµέσαστουςαιώνες.Προτείνεταιοιµαθητέςναχωριστούνσεοµάδεςεργασίαςπουηκαθεµιάθασυγκεντρώσειυλικό
(έντυποκαιηλεκτρονικό)γιατηζωήκαιτοέργοσύγχρονωνποιητών,πουέχουνγνωρίσειµέσααπόταµαθήµατάτους.Ηκάθεοµάδαµπορείνααναλάβεινακαταγράψειστοιχείαγιατηζωήτουποιητήκαιναπαρουσιάσειτουλάχιστονδύοποιήµατάτουµέσαστηντάξη.Μπορείεπίσηςνατασυγκρίνουνµεαυτάτηςδιδακτικήςκαιλυρικήςποίησης.
ΗπαραπάνωδραστηριότηταγίνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησυµπλήρωσηςλέξεωνσεακροστιχίδα:ΗΚΙΡΥΛ,ΣΟΒΑΡΑ,ΙΣΤΟΡΙΑ,ΟΜΗΡΟΣ,∆Ι∆ΑΞΟΥΝ,ΟΚΟΣΜΟΣ,ΣΑΡΥΛ2.Άσκησηαναγνώρισηςκαιδιαχωρισµούτουέργουδιαφορετικώνποιητώντηςεποχής.ΌµηροςηΈγραψεποιήµαταπουµιλούσανγιακατορθώµαταηρώωνΗσίοδοςηΈγραψεποιήµαταµεταοποίαήθελεναδιδάξειτουςανθρώπουςΣαπφώ ηΈγραψεποιήµαταπουµιλούσανγιατιςχαρέςκαιτιςλύπεςτηςκαθηµερινής
ζωής.3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας
µεστόχοτηνγραπτήέκφρασητωνµαθητώνσεελεύθεροστίχο.Θεµελιώδειςέννοιες:επικοινωνία,τέχνη.
∫∂º∞§∞π√ 10. ™¿ÚÙË: ∏ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ÙÔ ÔÏ›ÙÂ˘Ì·∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντηδηµιουργίακαιτηνανάπτυξητουσπαρτιατικούκράτους.Ναγνωρίσουνκαινααναφέρουνστοιχείααπότηνκοινωνικήκαιπολιτικήτουοργάνωση.Νακατανοήσουνιστορικέςέννοιεςσχετικέςµετηνενότηταόπως:είλωτες,περίοικοικ.α..
Πρόσθετα στοιχεία
Οικοινωνικέςτάξειςτουσπαρτιατικούκράτουςήταν:1)ΟιΣπαρτιάτεςήοµοίοι:ασχολούντανµόνοµεταπολιτικάζητήµατακαιτηστρατιωτικήάσκηση.2)Οιπερίοικοι:γιατηνπροέλευσήτουςυπάρχουνπολλέςεκδοχές.Ασχολούντανµετηγεωργίακαιτηβιοτεχνίακαισυµµετείχανστιςεκστρατείες.3)Οιείλωτες:αυτοίδιέφεραναπότουςδούλουςτωνάλλωνπόλεων,γιατίανήκανστοκράτος.ΣτιςεκστρατείεςακολουθούσαντουςΣπαρτιάτεςκαιανέκανανκάποιαανδραγαθίαστηµάχη,κέρδιζαντηνελευθερίατουςκαιονοµάζονταννεοδαµώδεις.
Ταόργαναεξουσίαςήταν:1)Οιδύοβασιλιάδες,πουείχανδιπλόµερίδιοσταλάφυρα,µεγαλύτεροκλήρογηςκαιµεγαλύτερηµερίδαστασυσσίτια.2)Ηγερουσίααποτελούνταναπό30ισόβιαµέληµαζίµετουςβασιλιάδεςάνωτων60ετών.ΉταντοανώτατοδικαστήριοκαιπροετοίµαζεταθέµαταπουθααπασχολούσαντηνΑπέλλα.3)ΗΑπέλλατυπικάήταντοανώτατοόργανοεξουσίαςστηΣπάρτη.4)Οι5έφοροιεκλέγοντανγιαέναχρόνοκαιδιαχειρίζοντανόλατασοβαράεσωτερικάκαιεξωτερικάζητήµατατουκράτους.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΙστορικόςχάρτηςµετηνπόληκράτοςτηςΣπάρτης.
2.ΙστορίεςαπότονΗρόδοτο,Γ.Μηλιάδης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1981,έκδοσηΑ’3.ΟιΣπαρτιάτες,P.Cartledge,µετ.Αγγ.Φιλιπάτου,εκδόσειςΛιβάνη,Αθήνα20044.ΑρχαίαΣπάρτη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.spartans.gr/5.AncientGreekCities,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com/6.Λακωνία,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.laconia.org/7.ΑρχαιολογικόΜουσείοΣπάρτης,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.gr/maps/
pelop/lakonia/lakonia_gr.html8.ΑρχαίαΣπάρτη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/Lakonias/
ArxaiaSparti.htm
Προτάσεις για τη διδασκαλία
ΗδιδασκαλίατουκεφαλαίουµπορείναξεκινήσειµετηναναζήτησηκαιτονεντοπισµότηςπόληςκράτουςτηςΣπάρτηςστονιστορικόχάρτητηςεποχής.Παράλληλαοιµαθητέςδιαβάζουντοπαράθεµα1καιπαρατηρούντοχάρτη1.∆ιαπιστώνουντησυνεχήεπέκτασήτουκράτουςκαιδιατυπώνουνυποθέσειςγιατοπώςκατάφερανοι∆ωριείςναυπερισχύσουν.Οδάσκαλος,χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,αναφέρειτουςείλωτες,τουςπερίοικουςκαιτορόλοτουςστηνκοινωνίατηςΣπάρτης.Συµπληρωµατικάοιµαθητέςδιαβάζουνκαιτησηµασίατωνόρωναπότογλωσσάρι.Στησυνέχειαµεκατάλληλεςερωτήσειςόπως,«ΠώςνοµίζετεότιδιοικούνταντοκράτοςτηςΣπάρτης;»τούςπροβληµατίζειγιατοντρόποδιοίκησηςκαιτούςζητάναδιαβάσουντοπαράθεµα3.ΑναφέρεταιστουςβασιλείςκαιτουςπέντεέφορουςκαιτηνΑπέλλα,διευκρινίζονταςτονρόλοτουκάθεθεσµούστηδιακυβέρνησητουκράτους.Μπορείµάλιστανασηµειώσειστονπίνακαιεραρχικάταονόµατάτους.
Προτείνεταιναακολουθήσειηατοµικήσυµπλήρωσητηςάσκησης1στοτετράδιοεργασιώνκαιηερώτηση1.Οιαπαντήσειςανακοινώνονταιστηντάξηκαιαξιολογούνται,προκειµένουνααποτελέσουνανατροφοδότησηγιατηναποτελεσµατικότητατηςδιδασκαλίας.Οιµαθητές,αφούπαρατηρήσουντιςεικόνες3και4,καλούνταιναπεριγράψουντουςΣπαρτιάτεςκαινααναφέρουντιςασχολίεςτους.Αναµένεταιότιχωρίςιδιαίτερηδυσκολίαοιµαθητέςθαεντοπίσουνστοιχείαπουπροσδιορίζουντηνενασχόλησήτουςµετονπόλεµο(οπλισµός,ρουχισµός).Μπορούνσυµπληρωµατικάναδιαβάσουνκαιτο2οπαράθεµα.ΘαµπορούσεεδώνατονιστείτογεγονόςπωςοιΣπαρτιάτεςήτανπολύπειθαρχηµένοικαιγυµνάζοντανγιαναείναισεετοιµότητα,προκειµένουναµηναποκτήσουνδύναµηοιάλλεςτάξεις.ΑυτόςήτανεξάλλουκαιολόγοςγιατονοποίοδενσυµµετείχανοιτάξειςαυτέςκαιστηνΑπέλλα(ερώτηση2).ΟδάσκαλοςθαµπορούσεναζητήσειαπότουςµαθητέςναχαρακτηρίσουντοπολίτευµατηςΣπάρτηςσύµφωναµεόσαγνωρίζουναπόπροηγούµενοκεφάλαιο.Αναµένεταιπωςεύκολαθααναφέρουντηνολιγαρχία,τηνοποίαοιΣπαρτιάτεςπροσπάθησανµεαυστηρότηταναδιατηρήσουν.Ολοκληρώνονταςτοκεφάλαιοοιµαθητέςαπαντούνστη2ηερώτησηκαιεκτελούντιςασκήσεις2και3στοτετράδιοεργασιών.
Εναλλακτική προσέγγιση
Μπορούνναχρησιµοποιήσουνωςαφόρµησητονχάρτη1καιτηνεικόνα2.Οδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσειστονπίνακατοσχήµααπότηνπρώτηάσκηση,τοοποίοαποτελείέναναπλήςµορφήςεννοιολογικόχάρτη.Ησυµπλήρωσήτουµπορείναγίνειτµηµατικάµεδιαλογικήπροσέγγισηκαικαθοδήγησηαπότοδάσκαλο.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»και
«εξέλιξη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηδόµησητουσυστήµατοςπόλη.2.Σεζητήµαταπουαφορούνστηµεταβολή-εξέλιξητωνµερώνενόςκοινωνικούσυστήµατος
(άτοµο,σύνολο,οµάδα,οικισµός,πόλη).3.Σεθέµαταπουαφορούνστηναλληλεπίδρασηπουασκείταιανάµεσαστηνοργάνωσηενός
συστήµατοςκαιτηδιάστασητουχώρουκαιτουχρόνου.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετηΝεοελληνικήΓλώσσα,ταΜαθηµατικάκαι
τηΜελέτηΠεριβάλλοντοςνααναπτυχθείτοθέµα:«ΗπόλητηςΣπάρτηςάλλοτεκαιτώρα».Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιαναλαµβάνουννασυγκεντρώσουνυλικό(έντυποκαιηλεκτρονικό,υπότηνκαθοδήγησητουδασκάλουτους)απόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσαγιατηνπόλητηςΣπάρτηςτααρχαϊκάχρόνιακαισήµερα.Τουλικόκατηγοριοποιείταισεπροτεινόµενεςενότητες:δόµηση-επέκτασηπόλης,οικιστικήµορφήπόλης,σύνθεσηπληθυσµού,ασχολίεςκατοίκων,φυσικόπεριβάλλον,γεωγραφικήθέση,επικοινωνίαµεάλλεςπόλεις,οικονοµία,διοίκηση,αξιοθέατα.Στησυνέχειαγίνεταισύγκρισηανάµεσαστηναρχαίαπόληκαιτησύγχρονη.Οιµαθητέςπροχωρούνσεγενικεύσειςπουέχουνσχέσηµετηνεξέλιξηκαιτηµεταβολήτηςπόληςµέσαστουςαιώνες.Μετηνοµαδοσυνεργατικήµέθοδογίνεταισυνθετικήεργασία,πουαφοράστηνιστορίατηςπόληςτηςΣπάρτης.
Απαντήσεις στις εργασίες
2.ΗεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτηςκαιτησύνδεσήτηςµετηΝεοελληνικήΓλώσσα.Θεµελιώδειςέννοιες:επικοινωνία,οµοιότητα–διαφορά.
3.ΗεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτηςκαιτησύνδεσήτηςµετηΝεοελληνικήΓλώσσα.Οδάσκαλοςµπορείναβοηθήσειτουςµαθητέςεξηγώνταςτουςτησηµασίατηςβασικήςλέξης:οίκος=σπίτι.
Ενδεικτικέςαπαντήσεις:οικογένεια,οικόπεδο,οικοδοµή,συνοικία
∫∂º∞§∞π√ 11. ™¿ÚÙË: ∏ ˙ˆ‹ ÛÙËÓ fiÏË∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντοντρόποζωήςτωνΣπαρτιατών.Νααντλήσουνστοιχείαγιατησπαρτιατικήαγωγή.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟΣπαρτιάτηςαπότα20ωςτα60χρόνιατουήτανστρατιώτης.Θεωρούσεκαθήκοντουναπολεµάκαιναπεθαίνειγιατηνπατρίδα.Οδειλόςονοµαζόταντρέσαςήρίψασπις.Γιαναµηναλλοιωθείοπατροπαράδοτοςτρόποςζωής,απαγορευότανστουςΣπαρτιάτεςναταξιδεύουνέξωαπόταόριατηςχώραςτους.ΕπίσηςδενεπιτρεπότανστουςξένουςναµένουνστηΣπάρτηγιαπολύ.Αυτόήταντοµέτροτηςξενηλασίας.ΣτοδιάστηµατηςστρατιωτικήςτουςθητείαςοιΣπαρτιάτεςέτρωγανσεκοινάσυσσίτια.ΟινέοιστηΣπάρτησέβονταντουςηλικιωµένουςκαισηκώνοντανόρθιοι,µόλιςέβλεπαντουςάρχοντες.Μάθαινανναεκφράζουντιςσκέψειςτουςµεσύντοµεςφράσεις(λακωνισµός).Ησπαρτιατικήκοινωνία,παρόλοπουήταναπόλυτασυντηρητική,δενπεριόρισεκαθόλουτηγυναίκαόπωςοιάλλεςελληνικέςπόλεις-κράτη.
Καιάδας,τονέριξανστονΚαιάδα:φράσηπουχρησιµοποιούµεσήµεραγιαναδηλώσουµετησκληρότηταµετηνοποίαπολλέςφορέςαντιµετωπίζειτοκοινωνικόσύνολοάτοµαπουµειονεκτούν.
ΣχετικάµετονΚαιάδαδενέχουµεεξακριβωµένεςεπιστηµονικάπληροφορίες.ΠιθανόταταναήτανχάσµατουΤαϋγέτου,στοοποίοοιαρχαίοιΣπαρτιάτεςέριχναντουςεγκληµατίες,τουςπροδότεςκαιτουςαιχµαλώτους.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΙστορικόςχάρτηςµετοκράτοςτηςΣπάρτης.
2.ΙστορίεςαπότονΗρόδοτο,Γ.Μηλιάδης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1981,έκδοσηΑ’3.ΟιΣπαρτιάτες,P.Cartledge,µετ.Αγγ.Φιλιπάτου,εκδόσειςΛιβάνη,Αθήνα20044.ΑρχαίαΣπάρτη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.spartans.gr/5.AncientGreekCities,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com6.Λακωνία,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.laconia.org/7.ΑρχαιολογικόΜουσείοΣπάρτης,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.gr/maps/
pelop/lakonia/lakonia_gr.html8.ΑρχαίαΣπάρτη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/Lakonias/
ArxaiaSparti.htm
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσειωςαφόρµησητηνεπικεφαλίδακαιναζητήσειαπότουςµαθητέςναφανταστούντηζωήτωνπολιτών(µικρώνκαιµεγάλων)στηναρχαίαΣπάρτη.Ήδηοιµαθητέςγνωρίζουνπωςασχολούντανµεταπολεµικάέργακαιγυµνάζοντανπολύ.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,τούςζητάναδιαβάσουντοπαράθεµα3καιναπαρατηρήσουντηνεικόνα2.Αναφέρειεπίσηςκαιτηναγωγήπουείχαντακορίτσιακαιτουςπαραπέµπειστηνεικόνα4.
Παρουσιάζονταςστησυνέχειατηζωήτωννέωντονίζειταστοιχείαεκείναπουτουςένωνανκαιτουςέκανανξακουστούς:τοήθοςτουςκαιτησυµµετοχήτουςστησπαρτιατικήφάλαγγα,ηοποίααπεικονίζεταιστηνεικόνα1.Παράλληλαγίνεταιανάγνωσητου1ουπαραθέµατοςκαιοδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναχαρακτηρίσουντουςΣπαρτιάτες.Αναµένεταιπωςεύκολαθααναφερθούνστοιχείαόπως:οσεβασµόςπροςτουςµεγαλύτερους,ηγενναιότητα,ητόλµηκ.α..Κατόπινκατηγοριοποιείτιςπληροφορίεςπουαντλούνοιµαθητέςαπότιςπηγέςκαιτιςπαρουσιάζειστονπίνακα:προτεινόµενεςκατηγορίες:µόρφωσηπαιδιών,αγωγήνέων,νοµοθεσία,ενδυµασία,ασχολίες,χαρακτήρας.
Αφούγίνειανάγνωσητης2η,3ηςκαι4ηςπαραγράφου,οιµαθητέςµπορούννααπαντήσουνστηνερώτηση2.
ΗαναφοράστονοµοθέτηΛυκούργοµπορείναγίνειµέσωτηςπαρατήρησηςτηςεικόνας3καιτηςενεργοποίησηςτουπροβληµατισµούτωνµαθητώνµεερωτήσεις,όπως:«ΤιείδουςνόµουςνοµίζετεότιέφτιαξεοΛυκούργος;».Ενισχυτικάµπορείνααξιοποιηθείκαιτοπαράθεµα2καινααπαντηθείηερώτηση1.
Ητελευταίαπαράγραφοςτουκειµένου,σεσυνδυασµόµετηνερώτηση3,µπορείνααποτελέσειαφορµήγιασυζήτησηµεθέµατηλιτότητατηςσπαρτιατικήςζωής.
Μετηνολοκλήρωσητουκεφαλαίουµπορείναγίνειησυµπλήρωσητωνασκήσεων.Αυτόµπορείναγίνεισεπρώτηφάσηατοµικάκαιστησυνέχειαναακολουθήσειπαρουσίασητωναπαντήσεωνστηντάξηκαισυνολικήαξιολόγηση,προκειµένουναδιαπιστωθείοβαθµόςεπίτευξηςτωνδιδακτικώνστόχων.
Εναλλακτική προσέγγιση
Οιµαθητέςµπορούνναέχουνενεργόεµπλοκήστηµαθησιακήδιαδικασία,αξιοποιώνταςτιςδεξιότητεςκαιικανότητέςτους.Έτσιπροτείνεταισεοµάδεςεργασίαςνασυλλέξουνπληροφοριακάστοιχείααπότηνανάγνωσητουκειµένουκαιτηµελέτητωνπηγών(παραθεµάτωνκαιεικόνων).
Στησυνέχειανατακατηγοριοποιήσουν:µόρφωσηπαιδιών,αγωγήνέων,ενδυµασία,ασχολίες,νοµοθεσία,χαρακτήραςκαινασυµπληρώσουντιςερωτήσειςκαιτιςασκήσειςστοτετράδιοεργασιών.Ηοµαδικήδιόρθωσηκαιαξιολόγησηθαείναιδιαµορφωτικούχαρακτήρα,µεσκοπότηδιερεύνησητηςικανότητάςτουςναπροσεγγίσουντηνιστορικήπραγµατικότηταµέσααπότοκείµενοκαιτιςπηγές.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»και«εξέλιξη».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Σεζητήµαταγλωσσικήςκαιπολιτιστικήςκληρονοµιάς.2.Σεθέµαταεξέλιξης,προσαρµογήςκαιµεταβολήςτηςελληνικήςγλώσσας.3.Στονεπικοινωνιακόχαρακτήρατηςκαθοµιλουµένης.ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας
νααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςναδιερευνήσουνκαιναανακαλύψουνπούεφαρµόζεταισήµερατορητό:«τολακωνίζεινεστίφιλοσοφείν».
ΟιΣπαρτιάτεςµάθαινανναεκφράζονταιµελίγαλόγια,καθώςπίστευανότιταπολλάλόγιαείναιπεριττά.
Οιµαθητέςσυζητούνκαικαταλήγουνστοσυµπέρασµαότισήµεραµικρέςκαισύντοµεςεκφράσειςχρησιµοποιούµεσυνήθωςσετίτλουςειδήσεωνκαισεπρωτοσέλιδαεφηµερίδωνκαιπεριοδικών.Συγκεντρώνουναποκόµµατααπόπεριοδικάήεφηµερίδεςµεσύντοµεςφράσειςκαιταπαρουσιάζουνστηντάξη.Στησυνέχειαγράφουνκιαυτοίανάλογεςφράσεις.
Επίσηςτοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»και«πολιτισµός».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατακαταγραφήςτηςπραγµατικότητας.2.Στορόλοτηςιστορίαςστηδιάσωσηγεγονότωντουπαρελθόντος.3.Σεθέµαταπουαφορούντοντρόποσυγγραφήςτηςιστορίας(ιστοριογραφία).ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας
ναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναλάβουνρόλοιστορικούκαινακαταγράψουνστοιχείααπότηζωήστηνπόλητηςΣπάρτης.
Πιοσυγκεκριµένα:Οδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσειτοακόλουθοθέµα:«ΦαντάσουότιείσαιέναςιστορικόςπουταξιδεύειγιαναγνωρίσειτηνΑρχαίαΕλλάδα.Φτάνοντας
στηΣπάρτηποιοναπότουςπολίτεςπουγνώρισεςθαεπέλεγεςνασυναντήσειςγιανασουµιλήσειγιατηνπόλητου;»
Ναγράψειςτησυνοµιλία(διάλογο)πουθαείχεςµαζίτου.Οιµαθητέςαναλαµβάνουννασυνθέσουνένανφανταστικόδιάλογοµεέναναπότουςκατοίκους
τηςαρχαίαςΣπάρτης,φροντίζονταςναδιατηρήσουνόσοντοδυνατόνπερισσότερααπόταστοιχείαπουπαρουσιάζονταιστοκεφάλαιο.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Ηάσκησηχαρακτηρίζεταιγιατοβιωµατικότηςπεριεχόµενο.ΟιµαθητέςτηνσυµπληρώνουνβασιζόµενοισεόσαέµαθανγιαταπαιδιάστηΣπάρτη.
2.-ΟινόµοιστηΣπάρτηήταναυστηροίηΗζωήστηνπόληέµοιαζεµεστρατόπεδο.-Οινέοισυνήθιζανστησκληρήζωή.ηΜπορούσανναξεπερνούντιςδυσκολίες.-Οινέοιζούσανόλοιµαζίσεσκηνές.ηΜάθαιναννααγαπούνοέναςτονάλλο.-ΤαχρήµαταστηΣπάρτηείχανµικρήαξία.ηΟιΣπαρτιάτεςδενενδιαφέροντανγιατην
πολυτέλεια.3.Λακωνία,Ευρώτα,κορίτσια,έφοροι,δούλοι,γραφή,γη,ζωµός,στρατό.4.Ηεργασίαδιακρίνεταιγιατηδιαθεµατικότητάτηςκαιτησύνδεσήτηςµετηνεοελληνικήγλώσσα.
Θεµελιώδειςέννοιες:επικοινωνία,οµοιότητα–διαφορά.
∫∂º∞§∞π√ 12. ∆Ô ·ÏÈfi ÔÏ›ÙÂ˘Ì· Ù˘ ∞ı‹Ó·˜∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνβασικάστοιχείαγιατοχώρο,τονπληθυσµόκαιτησυγκρότησητουαθηναϊκού
κράτους.Ναεκτιµήσουντηµεγάλησηµασίατουθεσµούτωννόµωνκαιτηςδικαιοσύνης.
Πρόσθετα στοιχεία
Θησέας:ΟµεγαλύτεροςήρωαςτωναρχαίωνµετάτονΗρακλή,γνωστόςγιατουςάθλουςτουκαιτηνεξόντωσητουΜινώταυρου.Αυτόςσυνοίκησεδηλ.ενοποίησεταµικράχωριάκαιτουςοικισµούςτηςΑττικήςσεµίαµεγάληπόλη,τηνΑθήνα.ΣεανάµνησηαυτούτουγεγονότοςοιΑθηναίοιγιόρταζανταΣυνοίκια.
Κόδρος:ΟτελευταίοςβασιλιάςτηςΑθήνας,πουέφτασεµέχριτηναυτοθυσίαγιαχάρητης.ΟιΑθηναίοιέχονταςτηνπεποίθησηπωςκανέναςδενήτανάξιοςνατονδιαδεχθείκατάργησαντοθεσµότηςβασιλείαςκαιπεριορίστηκανστηνεκλογήισόβιωναρχόντων.ΈτσιτοπολίτευµατηςΑθήναςµεταβλήθηκεσεαριστοκρατικόγύρωστο10οαι.π.Χ.
∆ράκοντας:ΟπρώτοςεκλεγµένοςνοµοθέτηςτηςαρχαίαςΕλλάδας,δηµιουργόςτουγραπτούποινικούκαιπολιτικούκώδικατηςΑθήνας(624π.Χ.).Έδωσεπολιτικάδικαιώµατασεόσουςείχαντηδυνατότηταναστρατεύονταιµεδικάτουςέξοδα.Ίδρυσετηβουλήτωντετρακοσίωνκαικαθόρισεαυστηρέςποινέςακόµηκαιγιαταµικράκαιασήµαντααδικήµατα.Ηνοµοθεσίατουέµεινεπαροιµιώδηςγιατηναυστηρότητάτηςόπωςκαιοιφράσεις:«∆ρακόντειαµέτρα»και«∆ρακόντειοινόµοι».
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΑρχαίαΕλλάδα,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγήΓεννάδειοςΣχολή2.ΟΘησέας,ΜενέλαοςΛουντέµης,εκδόσεις∆ωρικός,Αθήνα19873.«Ηριδανός,τοποτάµιτηςαρχαίαςπόλης»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΤαµείου
ΑρχαιολογικώνΠόρων,1996
Προτάσεις για τη διδασκαλία
ΓιαναγνωρίσουνοιµαθητέςπρόσωπαπουέχουνσχέσηµετηνεξέλιξητουπολιτεύµατοςτηςΑθήνας,προτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςπροοργανωτήςτοπρόσωποτουΘησέαπουαποτελείγιατουςµαθητέςπροϋπάρχουσαγνώση(διαγνωστικήαξιολόγηση).Οιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα2,ενώοδάσκαλοςπροβαίνεισεερωτήσειςτουτύπου:
-ΠοιοςήτανοΘησέας;-Πούζούσε;-Ποιοςήτανοπατέραςτου;Τιάλλοθυµάστεγι’αυτόν;-Τιέγινε,ότανπέθανεοπατέραςτου;Μετάγίνεταιανάγνωσητου1ουπαραθέµατοςαπ’όπουδιαφαίνεταιγιαποιολόγοείναιιδιαίτερα
σηµαντικήηπροσωπικότητατουΘησέαγιατηνπόλητηςΑθήνας.Ταυτόχροναηπαρατήρησητουχάρτη1βοηθάειστηνκατανόησητηςσυγκεκριµένηςενέργειαςπουέκανεοΘησέας.
ΣτησυνέχειαοδάσκαλοςαναφέρεταιστηνπροσωπικότητατουΚόδρουκαιαφηγείταιστουςµαθητέςτοσχετικόπεριστατικό.
Στηντάξηαναπτύσσεταιδιάλογοςκαιγίνεταικριτικήκαιαξιολόγησητηςσυγκεκριµένηςπράξηςτου.ΙδιαίτερηέµφασηθαπρέπειναδοθείστοότιοιΑθηναίοιδενέκανανάλλοβασιλιά.(Γιατί;)
Σ’αυτότοσηµείοµπορείναγίνειπροφορικάµέσαστηντάξηηάσκηση2τουτετραδίουεργασιώνγιανασυµπληρωθείτογραπτόκείµενοστοσπίτι.
ΓιαδιαµορφωτικήαξιολόγησητηςκατανόησηςτουθεσµούτηςβασιλείαςωςπρώτουπολιτεύµατοςστηνΑθήναοδάσκαλοςσεσυνεργασίαµετουςµαθητέςµπορείνακάνεισχηµατικήπαράστασηστονπίνακατουτύπου:
Ακολουθούνκατάλληλεςερωτήσειςπουέχουνσκοπόνααναδείξουνταπροβλήµαταπου
δηµιουργήθηκανκατάτηδιάρκειαάσκησηςτηςεξουσίαςαπότουςευγενείςκαιτιςαιτίεςτωνπροβληµάτωναυτών.Οιµαθητέςέχουνήδηγνωρίσειτηµορφήκαισύνθεσητωνπολιτευµάτωναπόπροηγούµενηενότητα.Έτσικατανοούντηνανάγκηκαταγραφήςνόµων.Γίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςγιαναγνωρίσουνµέσααπόαυτότηνπροσωπικότητατουνοµοθέτη∆ράκοντα,πράγµαπουθατουςβοηθήσεινακατανοήσουντησηµασίατηςφράσης«δρακόντειαµέτρα»καιστησυνέχειανασυµπληρώσουντηνάσκηση3τουτετραδίουεργασιών.
Ηάσκηση1είναιεπαναληπτικούτύπουκαιµπορείνασυµπληρωθείστοσπίτι.
Εναλλακτική προσέγγισηΗενότηταµπορείνααναπτυχθείαντίστροφα.Ωςαφόρµησηπροτείνεταιηέκφραση«δρακόντεια
µέτρα».Μεκατάλληλεςερωτήσειςήµεαποσπάσµατααπόάρθραεφηµερίδων,ήσχετικέςαναφορέςοιµαθητέςκατανοούντονόηµατηςσυγκεκριµένηςέκφρασης.
Στησυνέχειααξιοποιείταιτο2οπαράθεµααπότοβιβλίοτουµαθητή.Ακολουθούνερωτήσειςτουτύπου:-Γιατίο∆ράκονταςέγραψενόµους;-Πώςλέγεταιαυτόςπουγράφεινόµους;-Αποφάσισεµόνοςτουνακάνεικάτιτέτοιο;Αναγράφονταιοιαπαντήσειςπουθαδοθούναπότουςµαθητέςστονπίνακακαιστησυνέχεια
γίνεταιανάγνωσητηςσχετικήςπαραγράφουαπότοβιβλίοτουµαθητή.Έτσιαυτοαξιολογούντιςαπαντήσειςτουςκαιαναδεικνύεταιτοπολιτικόσκηνικότηςεποχής.
Σχηµατικήπαράσταση: Ευγενείς∆ράκονταςΓραπτοίνόµοιΟδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςοδηγείτουςµαθητέςπιοπίσωχρονικάκαιτουςπαραπέµπει
στηνπαλιότερηµορφήπολιτεύµατος,πουγνωρίζουνότιείναιηβασιλεία.ΑκολουθείαφήγησητουπεριστατικούµετονΚόδρο(τελευταίοςβασιλιάς)καιστησυνέχεια
αξιοποιείταιτο1οπαράθεµασεσυνδυασµόµετηνεικόνα2καιτοχάρτη1πουαφορούνστηνπροσωπικότητατουΘησέα.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»και
«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεβασικάχαρακτηριστικάτηςέννοιαςτουσυστήµατος(οργάνωση,µέρη,αλληλεξάρτηση,
νόµοι)2.Σεζητήµαταπουαφορούνστηµεταβολή-εξέλιξητωνµερώνενόςκοινωνικούσυστήµατος
(άτοµο,σύνολο,οµάδα,οικισµός,πόλη,κράτος).3.Σεζητήµαταπουαφορούνστηναλληλεπίδρασηπουασκείταιανάµεσαστηνοργάνωσηενός
συστήµατοςκαιτηδιάστασητουχώρουκαιτουχρόνου.ΓίνεταιαπότοδάσκαλοαναφοράστονποταµόΗριδανότηςαρχαίαςΑθήναςκαιτησηµασίατου
γιατηνοργάνωσηκαιτηνπολεοδοµίατηςπόλης.Χρησιµοποιώνταςτονεκπαιδευτικόφάκελοπουπροτείνεται,οιµαθητέςανακαλύπτουντην
πορείατουποταµούπουσήµεραείναιορατήσεκάποιασηµείατηςπόληςηκοίτητου.ΣτησυνέχειαγίνεταισύγκρισηµετηντοπολογίατουκράτουςτηςΣπάρτηςκαιαναφοράστον
ποταµόΕυρώτα,οοποίοςδιαρρέειεκείνητηνπεριοχή.Οιµαθητέςπροχωρούνσεγενικεύσειςπουέχουνσχέσηµετοµέροςπουζουν,τηνπιθανήύπαρξηποτάµιουσυστήµατοςκαιτηζωτικήσηµασίαπουέχειαυτόγιατοντόποπουδιαρρέει.
Μετηνοµαδοσυνεργατικήµέθοδογίνεταισυνθετικήεργασία,πουαφοράστηνιστορίατουποταµούπουυπάρχειστηνπεριοχή,ήσεάλληπερίπτωση,ενόςποταµούπουθαεπιλέξουνοιµαθητές.Οδάσκαλοςπροτείνειναγίνουναναφορέςσεθέµαταπροστασίαςτουπεριβάλλοντοςκαιστηντεράστιασηµασίατουνερούγιατοσύγχρονοάνθρωπο.
∆ιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΜελέτης
Περιβάλλοντος.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηδιάκρισηςσωστώνπροτάσεων.Σωστέςπροτάσειςείναι:ητρίτη,ηπέµπτη,ηέβδοµη.2.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµε
στόχοτηνπαραγωγήεπικοινωνιακούλόγουµεχρήσηιστορικώνστοιχείων(ιστορικόςδιάλογος).3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας
µεστόχοτηνανάδειξητηςδιαχρονικότηταςτηςέκφρασης«δρακόντειαµέτρα»καιτουτρόπουπουχρησιµοποιείταισήµερα.Ενδεικτικήαπάντηση:Όταναναγκαζόµαστεναπάρουµεσκληρά,αυστηράµέτρα.
∫∂º∞§∞π√ 13. √È ÓfiÌÔÈ ÙÔ˘ ™fiψӷ. √ ¶ÂÈÛ›ÛÙÚ·ÙÔ˜ Á›ÓÂÙ·È Ù‡Ú·ÓÓÔ˜∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Νακατανοήσουνιστορικέςέννοιεςσχετικέςµετηνενότηταπ.χ.σεισάχθεια.Ναδιαπιστώσουντιςαλλαγές(πολιτικές,κοινωνικές,οικονοµικές)πουεπέφερανστοπολίτευµα
τηςΑθήναςοινόµοιτουΣόλωνα.Ναγνωρίσουντουςαγώνεςκαιτιςπροσπάθειεςτουαθηναϊκούλαούγιατηθεµελίωσητης
δηµοκρατίαςστοκράτοςτους.
Πρόσθετα στοιχεία
Σόλωνας:Το594π.Χ.εκλέχτηκεεπώνυµοςάρχονταςµενοµοθετικήεξουσία.Μετησεισάχθειααντιµετώπισετααγροτικάχρέη.Έκανετηνεκκλησίατουδήµουκυρίαρχοόργανοτουκράτουςκαιίδρυσετοµεγάλολαϊκόδικαστήριο,τηνΗλιαία.∆ιατήρησετοτιµοκρατικόσύστηµαµεκάποιεςαλλαγές.Οικοινωνικέςτάξειςήταν:α)οιπεντακοσιοµέδιµνοι,β)οιτριακοσιοµέδιµνοιήιππείς,γ)οιδιακοσιοµέδιµνοιήζευγίτεςκαιδ)οιθήτες,αυτοίδενείχανσταθερόεισόδηµα.
Πεισίστρατος:ΌτανοΣόλωναςέφυγεαπότηνΑθήνα,οιεµφύλιεςσυγκρούσειςσυνεχίστηκανµεταξύτωνπολιτικώνπαρατάξεων.ΤηνκατάστασηεκµεταλλεύτηκεοΠεισίστρατοςκαιέγινετύραννος.Κυβέρνησεµεµετριοπάθεια.Κατασκεύασεδρόµους,υδραγωγείοκαιτηνκρήνηΚαλλιρρόη.ΘεµελίωσετοναότουΟλυµπίου∆ιόςκαιανέθεσεσεεπιτροπήυπότονποιητήΟνοµάκριτονακαταγράψειταοµηρικάέπη.Πέθανετο527π.Χ.αφήνονταςτηνεξουσίαστουςγιουςτου:Ιππία,ΊππαρχοκαιΘεσσαλό(Πεισιστρατίδες).Το514π.Χ.δύονέοι,οΑρµόδιοςκαιοΑριστογείτων,δολοφόνησαντονΊππαρχοστηγιορτήτωνΠαναθηναίων.Το510π.Χ.οιΑθηναίοιαποτίναξαντοντυραννικόζυγό.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ime.gr2.∆ήµοςΑθηναίων,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.cityofathens.grΚαιοιδύοηλεκτρονικέςδιευθύνσειςέχουνπλούσιοεποπτικόυλικόσχετικόµετησυγκεκριµένη
χρονικήπερίοδογιατηνπόλη-κράτοςτηςΑθήνας.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Προτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςπροοργανωτήςηπροσωπικότητατου∆ράκοντααπότηνπροηγούµενηενότητακαθώςκαιτοταραγµένοπολιτικόσκηνικότηςεποχής(παράλληλαδιαγνωστικήαξιολόγηση).
Μεκατάλληλεςερωτήσειςοιµαθητέςοδηγούνταιστοσυµπέρασµατηςανάγκηςκαταγραφήςκαινούριωννόµων,αφούοιπροηγούµενοιδενευχαριστούσαντονλαό.
ΣτοσηµείοαυτόαναφέρεταιοδάσκαλοςστηνπροσωπικότητατουΣόλωνα.
Γίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςκαιοιµαθητές,µέσααπότιςπληροφορίεςπουτουςδίνει,µπορούνναδιακρίνουντηγνώσηκαιτησοφίατουσυγκεκριµένουπροσώπουκαιέτσινακατανοήσουνγιατίαυτόςθαγράψειτουςκαινούριουςνόµους.Ηάποψηαυτήενισχύεταιµετηνπαρατήρησητηςεικόνας2όπουοιµαθητέςδιακρίνουνχαρακτηριστικάπουαναδεικνύονταιαπότηνευγένειατηςφυσιογνωµίαςτουΣόλωνα.
Ηαφήγησηθεωρείταικατάλληληδιδακτικήπροσέγγισηγιατηναναφοράτωνµέτρωνπουπήρεονοµοθέτης.Καλόείναιναγίνειετυµολογικήανάλυσητουόρουσεισάχθεια(σείω+άχθος)καιεπεξήγησήτου,γιανακαταδειχτείησπουδαιότητατουσυγκεκριµένουνόµου,καθώςκαιηανέχειαπουυπήρχεεκείνητηνεποχήστοµεγαλύτεροµέροςτουαθηναϊκούλαού(αλληλεπίδρασητωνδιαστάσεωνχώρος-χρόνοςστηνερµηνείατωνιστορικώνγεγονότων).
Στησυνέχειαοιµαθητέςδιαβάζουντο1οπαράθεµα.ΟδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςοδηγείτουςµαθητέςνακατανοήσουνότιοΣόλωναςέγραψενόµουςακόµακαιγιαπράγµαταασήµαντα.Μετάµπορείναθέσειτονπροβληµατισµό:Γιατίνοµίζετεότιονοµοθέτηςλειτούργησεµεαυτότοντρόπο;
Σ’αυτότοσηµείοµπορείνασυµπληρωθείηάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.Ακολούθωςµεδιαλογικήσυζήτηση,όπουγίνεταιαξιολόγησητωννόµωντουΣόλωνα,διαφαίνεται
ότικαιµετάαπόαυτούςεξακολουθούσανναυπάρχουνπροβλήµατα(αίτιο).Οιµαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουνσιωπηράτηντελευταίαπαράγραφοτουβιβλίουτουςγιαναδιαπιστώσουνµέσααπότησχέσηαίτιο-αποτέλεσµατουςλόγουςτηςεµφάνισηςτουΠεισίστρατουκαιτουπολιτεύµατοςτηςτυραννίας.
Στησυνέχειακαλούνταιναχαρακτηρίσουντοντύραννο,νασχολιάσουντοέργοτουκαινασυµπληρώσουντηνάσκηση3.(ΠαράλληληαξιοποίησητηςφωτογραφίαςτουναούτουΟλυµπίου∆ιός,εικόνα1).
Ηάσκηση2έχειεπαναληπτικόχαρακτήρακαιησυµπλήρωσήτηςµπορείναγίνειστοσπίτι.
Εναλλακτική προσέγγισηΟιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιδιαβάζουνσιωπηράτηνενότητααπότοβιβλίο
τουµαθητή,καθώςκαιταπαραθέµατα.Στησυνέχειαοδάσκαλοςκάνειστονπίνακασχηµατικήπαράστασητουτύπου:
Μεκατάλληλεςερωτήσειςσεσυνεργασίαδάσκαλοςκαιµαθητέςσυµπληρώνουναρχικάτηστήληµετιςαιτίες.
Στησυνέχειαηκάθεοµάδαµεπαράλληληχρήσητουβιβλίουτουµαθητήσυµπληρώνειτηστήληµετααποτελέσµατα(προσπάθειαγιαερµηνείαιστορικώνγεγονότων).Γίνεταισυζήτησηµέσαστηντάξηκαιαξιολογούνταιήανάλογασυµπληρώνονταιοιαπαντήσειςκάθεοµάδας(οµαδικήδιόρθωση–αυτοδιόρθωση,αυτοαξιολόγηση).
(Τόσοοιπροτάσειςτωναιτίωνόσοκαιτωναποτελεσµάτωνείναιενδεικτικές.)
∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»,
«µεταβολή»και«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Στηνεξέλιξηκαιτηµεταβολήτωντρόπωνδόµησηςτουκοινωνικούσυστήµατοςµέσαστοχρόνο(πολιτειακήεξέλιξη).
2.Στουςπαράγοντεςπουαλληλεπιδρούνστηλειτουργίατουπολιτεύµατος(σύστηµα)καιδιαφοροποιούντουςνόµουςκαιτιςαρχέςπουτοδιέπουν(τρόποιδιακυβέρνησης).
ΣεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςκαιπαίρνουνρόλουςαπόταβασικάπρόσωπατηςενότητας.Κάθεπρόσωπoήοµάδαγράφειµικρόκείµενοανάλογοµετονρόλοπουυποδύεται.Στησυνέχειαγίνεταισύνθεσητωνεπιµέρουςστοιχείωνκαιακολουθείδραµατοποίησηµέσαστηντάξηµεθέµα:«ΗΑθήνασταχρόνιατουΣόλωνακαιτουΠεισίστρατου».
Προτεινόµεναπρόσωπα:Σόλωνας,ευγενείς(διάφοροιµαθητές),λαός(διάφοροιµαθητές),Πεισίστρατος,Ιππίας.
Προτείνουµεστουςµαθητέςοιδιάλογοιτωνπροσώπωννασυνδυάζουνταιστορικάστοιχείατηςενότηταςµεδικέςτουςυποκειµενικέςκρίσειςκαιαπόψεις.
Ορόλοςτουδασκάλουστηνεκπόνησητουσχεδίουείναικαθοδηγητικόςκαισυντονιστικός.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηαναγνώρισηςπληροφοριώνπουδίνονταιστησυγκεκριµένηενότητα.Νασηµειωθείηπρώτη,ητέταρτηκαιηπέµπτηπρόταση.2.Άσκησησυµπλήρωσηςσταυρόλεξουγιατηναξιολόγησητηςδηλωτικήςγνώσης.Οριζόντια:1.ΤΑΞΕΙΣ2.ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΣ3.ΝΟΜΟΙ4.ΦΤΩΧΟΙ5.ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑΚάθετα:1.ΧΡΕΗ2.ΙΠΠΙΑΣ3.ΤΥΡΑΝΝΟΣ4.ΣΟΛΩΝΑΣ.3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνι-κήςΓλώσσας
µεστόχοτηνκαταγραφήαξιολογικήςκρίσηςγιατοέργοτουΠεισίστρατου.Ενδεικτικήαπάντηση:Επειδήέκανεπολλάδηµόσιαέργα.
∫∂º∞§∞π√ 14. √ ∫ÏÂÈÛı¤Ó˘ ıÂÌÂÏÈÒÓÂÈ ÙË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Νακατανοήσουνιστορικέςέννοιεςσχετικέςµετηνενότητα:εκκλησίατουδήµου,δηµοκρατία,
οστρακισµός.Ναγνωρίσουντουςαγώνεςτουαθηναϊκούλαούγιατηθεµελίωσητηςδηµοκρατίαςστοκράτος
τους.ΝακατανοήσουνµεποιοτρόποοινόµοιτουΚλεισθένηθεµελίωσαντηδηµοκρατίακαιτην
προστάτεψαν.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟιµεταρρυθµίσειςτουΚλεισθένη:ΜετάτηνκατάλυσητηςτυραννίδαςάρχισανπάλιοιπολιτικέςταραχέςστηνΑθήνα.ΑπότονανταγωνισµόυπερίσχυσεοΚλεισθένης,οοποίοςθεµελίωσετοδηµοκρατικόπολίτευµατο508π.Χ.ΗΑττικήοργανώθηκεσε10φυλές,πουπήρανταονόµατάτουςαπότουςτοπικούςήρωεςτηςΑθήνας(Κεκροπίς,Ερεχθηίς,Αιγηίς...).Κάθεφυλήτηχώρισεσε10αυτοτελείςκοινότητεςπουονοµάστηκανδήµοι.Αρχικάήταν100καιαργότεραέγινανπερισσότεροι.
Βουλήτων500:Οι50βουλευτέςκάθεφυλήςήτανυπεύθυνοιγιατιςεργασίεςτηςβουλήςγιατοχρονικόδιάστηµα36ηµερών(πρυτανεία)καιονοµάζοντανπρυτάνειςκαιηφυλήτουςπρυτανεύουσα.Ηθητείατωνβουλευτώνδιαρκούσεέναχρόνο.
Οι10στρατηγοί:Ηθητείατουςδιαρκούσεέναχρόνοκαιήταναιρετοίάρχοντες.Επικεφαλήςτουαθηναϊκούστρατούήτανοπολέµαρχος.Αυτοίµετάτο487π.Χ.απέκτησανκαιπολιτικέςαρµοδιότητες.Ηεκκλησίατουδήµουέγινετοανώτατοόργανοεξουσίαςκαιαποφάσιζεγιαόλατασπουδαίαζητήµατα.Σηµαντικόµέτρογιατηνπροστασίατηςδηµοκρατίαςήτανοεξοστρακισµός(βλ.σχετικόπαράθεµα).
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.Αθήνα,ΧρυσόςΑιώνας,εκπαιδευτικόλογισµικό,παραγωγή∆ηµοσιογραφικόςΟργανισµός
Λαµπράκη.2.«∆ηµοκρατία,ταξίδιστοχρόνο»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΥΠ.ΠΟ-ICOM.3.«ΟδηµόσιοςβίοςτουΑθηναίουπολίτη»,εκπαιδευτικόςφάκελος,έκδοσηΤαµείου
ΑρχαιολογικώνΠόρων.4.ΑρχαίαΑθήνα,σειρά:∆ΙΑ∆ΡΟΜΕΣΣΤΗΝΙΣΤΟΡΙΑ,εκδόσειςΕρευνητές.5.ΣτηνΑγοράτωναρχαίωνΑθηναίων,Κ.Βέτσης-ΜαρίζαΝτεκάστρο,εκδόσειςΓνώση.ΠροτάσειςγιατηδιδασκαλίαΠροτείνεταιναγίνειανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςκαιστησυνέχειανααναφερθούναπότο
δάσκαλοπρόσθεταστοιχείασχετικάµετηνπροσωπικότητατουΚλεισθένη.Μπορείστοσηµείοαυτόναγίνειερώτησητουτύπου:ΓιατίπιστεύετεότιταπροηγούµεναχρόνιαοΚλεισθένηςήτανεξόριστος;
Στησυνέχειακαλούµετουςµαθητέςναπαρατηρήσουντηνεικόνα4τουβιβλίουτουςκαιναδιαβάσουντηλεζάνταπουυπάρχεικάτωαπόαυτή.ΈτσικατανοούντοντρόποµετονοποίοχωρίστηκαντηνεποχήτουΚλεισθένηοιΑθηναίοιπολίτες.Σ’αυτότοσηµείοµπορείνασυµπληρωθείκαιηάσκηση4τουτετραδίουεργασιών.
ΓιατηνκαλύτερηκατανόησητουτρόπουπουλειτουργούσετοκράτοςτηςΑθήναςεκείνητηνεποχήπροτείνεταιναγίνειστονπίνακασχηµατικήπαράστασητουτύπου:
Τοπαραπάνωδιάγραµµα(ενδεικτικό)συµπληρώνουµεσταδιακάξεκινώνταςαπότιςφυλέςκαισεσυνεργασίαµετουςµαθητές.Συνδυαστικάοιµαθητέςαξιοποιούντοκείµενοαπότοβιβλίοτους.
Σεαυτήτηφάσηηδιδασκαλίαθαπρέπειναέχειωςστόχοόχιτηναποµνηµόνευσηόρων,αλλάτηνκατανόησητουτρόπουπουλειτουργείτοπολίτευµασταχρόνιατουΚλεισθένη.Τοποθετείταιστηνκορυφήτουσχεδιαγράµµατοςηεκκλησίατουδήµου,γιαναφανείκαισχηµατικάότιήταντοόργανοπουείχετηµεγαλύτερηδύναµη.
Μετάτηνολοκλήρωσητουσχεδιαγράµµατος,θέτουµεστουςµαθητέςτηνερώτηση1πουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαιστησυνέχειασυµπληρώνεταιηάσκηση2απότοτετράδιοεργασιών(διαµορφωτικήαξιολόγησητηςδιδασκαλίας).
Ακολούθωςγίνεταιανάγνωσητου1ουπαραθέµατοςκαιπαρατήρησητηςεικόνας3καιοιµαθητέςαπαντούνσεανοικτήερώτησηπουέχειωςσκοπόνααναδείξειτουςλόγουςγιατουςοποίουςυιοθετήθηκεωςµέτροοοστρακισµός.
Εναλλακτική προσέγγιση
Χρησιµοποιείταιωςπροοργανωτήςηενότηταµεταπολιτεύµατα.Μεκατάλληλεςερωτήσειςοιµαθητές,µέσααπόταπροηγούµεναγνωστικάσχήµαταπουκατέχουν,επαναφέρουνστηµνήµητουςότιµετάτηντυραννίατοεπόµενοπολίτευµαστηναρχαϊκήΕλλάδαήτανηδηµοκρατία(διαγνωστικήαξιολόγηση).
Οδάσκαλοςκάνειαναφοράστηδηµοκρατίαπουισχύεισήµερακαιρωτάειτουςµαθητέςποιοείναιτοβασικόστοιχείοπουτηχαρακτηρίζει(συµµετοχήτουλαούστηνεξουσία).Τοπαραπάνωσυµπέρασµαµπορείναδιεξαχθείκαιµετηνετυµολογικήανάλυσητηςλέξηςκαιτοσυσχετισµότηςµεάλλεςλέξειςπουέχουνωςσυνθετικότηλέξη«δήµος»(λεξιλογικήδραστηριότητα).
ΣτησυνέχειαησυζήτησηεπικεντρώνεταιστηναρχαίαΑθήναµεσκοπόοιµαθητέςνααναφέρουντρόπουςµετουςοποίουςπιστεύουνότιτοπολίτευµαθαγινότανπιοδηµοκρατικό.Οιπροτάσειςκωδικοποιηµένεςαναγράφονταιστονπίνακα.
Ακολουθείηαπόδοσητηςενότηταςαφηγηµατικάαπότοδάσκαλοµεταυτόχρονησχηµατικήπαράστασηστονπίνακα.Μετάτηνολοκλήρωσητηςαφήγησης,οιµαθητέςπροσπαθούνναδιακρίνουνσυσχετισµούςανάµεσασταµέτρατουΚλεισθένηκαιστιςδικέςτουςπροτάσεις,τιςαυτοαξιολογούνκαιδιαπιστώνουντουςλόγουςπουθεµελιώνεταιαυτήντηνεποχήηδηµοκρατίαστηνΑθήνα.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»και«εξέλιξη».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηναναγκαιότητατηςσυνύπαρξηςτωνατόµωνσεσύνολαµέσα
απόδηµοκρατικέςδιαδικασίες.2.Σεζητήµαταπουαφορούνστουςτρόπουςµετουςοποίουςγίνεταιηλειτουργίατουπολιτικού
συστήµατοςτηςδηµοκρατίας,τιςδιαδικασίεςκαιτουςκανόνες(νόµους)της.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετηΝεοελληνικήΓλώσσα,ταΜαθηµατικάκαιτηΜελέτη
Περιβάλλοντοςνααναπτυχθείτοθέµα:«Ηδηµοκρατίαστηντάξηµας».∆ραστηριότητεςσχετικέςµπορείναείναι:θέσπισηαξιωµάτωνπουείναιαπαραίτηταγιατηνοργάνωσητουοικοσυστήµατοςτηςτάξης,διεξαγωγήεκλογών,καταγραφήκαιανάρτησηνόµων–κανόνωνπουαφορούνστοσχεδιασµόκαιτηνολοκλήρωσητηςδραστηριότηταςτωνεκλογών,δηµιουργίαοµάδαςκαταµέτρησηςτωναποτελεσµάτων(εφορευτικήεπιτροπή)κ.λ.π.
Ορόλοςτουδασκάλουείναικαθοδηγητικόςκαισυντονιστικόςµεπαρεµβάσειςστιςπεριπτώσειςεκείνεςπουτουζητηθείσχετικήβοήθειααπότουςµαθητές.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηβιωµατικήςπροσέγγισηςπουσυµπληρώνεταιανάλογααπότουςµαθητές.2.1.Β,2.Γ,3.Β.3.Άσκησηανοικτούτύπουόπουοιµαθητέςεπιστρατεύουνακούσµατακαιγνώσειςπουέχουν
αποκοµίσειαπότηνκαθηµερινότητάτους.Ανυπάρχειστοσχολείοεργαστήριοπληροφορικής,χρήσιµηείναικαιηηλεκτρονικήδιεύθυνση:
http://www.parliament.gr/kids4.Άσκησηπουγίνεταισεσυνδυασµόµετο1οπαράθεµααπότοβιβλίοτουµαθητή.Σύγκριση
ανάµεσαστηνταυτότητατουαρχαίουΑθηναίουκαιτουΝεοέλληνα.
Επαναληπτικό µάθηµα
∆ιδακτικοί στόχοι
Ναεπαναλάβουνταβασικότεραστοιχείατωνκεφαλαίων.ΝασυγκρίνουντοκράτοςτηςΑθήναςµεεκείνοτηςΣπάρτης.Νααξιολογήσουντιςγνώσειςπουαπέκτησαν.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµεστόχοτηνβιωµατικήεµπλοκήτωνµαθητώνστοιστορικόπλαίσιοτηςεποχήςµέσααπότηδιαδικασίατηςενσυναίσθησης.
2.Σπάρτη ΑθήναΛυκούργος Πεισίστρατοςδύοβασιλιάδες εκκλησίατουδήµουΕυρώτας 10φυλέςΑπέλλα Ιππίαςπέντεέφοροι Κλεισθένηςείλωτες Σόλωναςπερίοικοι ∆ράκοντας
3.108χρόνια
4.αρχαϊκάχρόνια,αποικίες,ολιγαρχικό,σταµαντεία,κούροι,ποίηση,οιπέντεέφοροι,ανδρεία,Κόδρος,µεταεισόδηµατάτους.
5. Λυκούργος: Νοµοθέτης Ησίοδος: Ποιητής Κόδρος: ΒασιλιάςΣόλωνας: Νοµοθέτης Σαπφώ: Ποιήτρια Κλεισθένης: Θεµελιωτήςτηςδηµοκρατίας Πεισίστρατος: Τύραννος ∆ράκοντας: Νοµοθέτης Ιππίας: Τύραννος
6.ΆσκησηγλωσσολογικήγιατηνκαλύτερηκατανόησητηςετυµολογίαςλέξεωνπουχρησιµοποιούνταιστηνΝεοελληνικήκαιανήκουνστηνίδιαοικογένειαµετηλέξη«δήµος».Ενδεικτικά:δηµοφιλής,δηµοψήφισµα,δηµοκράτης,δηµοσκόπηση,δηµοπρασία.Ενισχυτικάοιµαθητέςµπορούνναχρησιµοποιήσουνκαιτολεξικότους.
3Ë ÂÓÔÙËÙ· ∫§∞™π∫∞ Ã√¡π∞
A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΟι Μηδικοί πόλεµοι
ΟιστορικόςπουθέλεινακατανοήσειτισήµαινανοιΜηδικοίπόλεµοιαντιµετωπίζειµιαπρώτουµεγέθουςδυσκολία:δενµπορείναχρησιµοποιήσειγι'αυτόντοσκοπόπαράµιαµοναδικήπηγή,τηναφήγησητουΗροδότου,ενόςΈλληνααπότηνΑλικαρνασσό,στηδυτικήακτήτηςΜικράςΑσίας,πουδιάφοροιλόγοιτονώθησανναµεταναστεύσειστηΣάµο,καιύστεραστουςΘουρίους,όπουήτανπαρώνστηνίδρυσητηςπόληςµαζίµετουςαποίκουςπουείχεστείλειοΠερικλής.ΣτοενδιάµεσοδιάστηµαείχεµείνειστηνΑθήναόπουκαιέκανεδηµόσιεςαναγνώσειςτουέργουτου.Στηναρχήκιόλαςτηςαφήγησήςτου,στονπρόλογο,οΗρόδοτοςδηλώνειότιτοθέµαγι'αυτόνείναιναδιατηρήσειτηµνήµητηςσύγκρουσηςανάµεσασεδύοπολιτισµούς,τονένατηςελληνικήςπόλης,προπύργιοτηςελευθερίας,καιτονάλλοτηςπερσικήςαυτοκρατορίας,σύµβολοτουδεσποτισµού.Καιτογεγονόςότιαυτόςογεµάτοςπεριέργειαπαρατηρητήςπεριγράφειµεφιλικήσυχνάδιάθεσηταπαράξεναέθιµατωνλαώνπουσυνιστούντηνπερσικήαυτοκρατορίαδεναντιφάσκειµετηναρχικήµεροληψίατου.Γι'αυτό,ανκάποιοςθέλεινακαταλάβειτιπραγµατικάδιακυβευότανκαιποιαήτανηφύσητωνσυγκρούσεωνανάµεσαστουςΈλληνεςκαιτους«βαρβάρους»,θαπρέπειναδειµεκριτικόµάτιτηδιήγησητουιστορικούκαι,εφόσονδενυπάρχουνεπιχειρήµατααπόάλλεςπηγέςπουθαµπορούσενααντιτάξει,νακοιτάξειόσογίνεταιπιοπροσεκτικάτηδιήγησητουΗροδότου.
ClaudeMossé,AnnieSchnapp–Gourbeillon,ΙστορίατηςΑρχαίαςΕλλάδας,µετ.ΛύντιαΣτεφάνου,Εκδ.Παπαδήµα,Αθήνα2002,σ.233-235.
Η σηµασία της ελληνικής νίκης
ΗπαγκόσµιασηµασίατηςελληνικήςκατάτωνΠερσώννίκηςείναιολοφάνερη.ΑποκρούονταςοιΈλληνεςτηθύελλαπουήλθεαπότηνΑνατολήέδωσανστηνπολιτικήκαιπολιτιστικήζωήτης∆ύσεωςσκοπόκαικατεύθυνσηγιαέναναιώνα.ΜετοννικηφόροαγώνατουςγιατηνΕλευθερίαγεννιέταιηΕυρώπησανιδέακαισανπραγµατικότης.Τααγαθά,γιαταοποίαέδωσετότετηζωήτουοΕλληνισµός,είναιακόµηκαισήµεραοιυπέρτατεςαξίεςγιατηνκοινωνίατηςευρωπαϊκήςανθρω-πότητος.Τογεγονόςότιοελληνικόςπολιτισµόςκατόρθωσεναβρει,µεπλήρηεσωτερικήκαιεξωτερικήελευθερία,τοδρόµοτουπροςταύψισταεκείναεπιτεύγµατα,ταοποίαηΕυρώπηπαρέλαβεκαιθαυµάζεισανανυπέρβλητα,σανκλασικάπρότυπαστηνεικαστικήτέχνη,στηδραµατουργία,στηφιλοσοφίακαιστηνιστοριογραφία,οφείλεταιστουςπροµάχουςτηςΣαλαµίνος,καιτωνΠλαταιών,στοΘεµιστοκλήκαιόχιλιγότεροστονΠαυσανία..οιΈλληνεςδενυπερασπίστηκανµόνοτηνπολιτικήελευθερία,αλλάκαιτηνπνευµατικήαυτονοµίατουανθρώπου,καιανεµείςσήµεραµπορούµεναλεγόµαστεάνθρωποιελεύθεροι,άνθρωποιπουέχουµετοδικαίωµανασκεφτόµαστε,τοχρωστάµεσ’εκείνους,πουδηµιούργησαντιςπροϋποθέσειςγι’αυτό.
ΣυγκρινόµενηηΕλλάςµετοαπέραντοµέγεθοςτηςπερσικήςκοσµοκρατορίαςεµφανίζεταισανµιαχώραδεύτερηςήτρίτηςτάξεως,ηοποία,καθώςήτανκατακοµµατιασµένησεαναρίθµητακρατίδια,κάθεάλλοπαράπροορισµένηφαινότανγιαένανπραγµατικάκοσµοϊστορικόρόλο.Τοπαράδειγµατουαγώνοςγιατηνελευθερίαλοιπόναποδεικνύειότιηιστορίατουανθρώπινουπνεύµατοςδενεξαρτάταιαπόγεωγραφικούςκαιπολιτικούςπαράγοντες,γιατίστηρίζεταικυρίωςστηδυναµικότητατηςδηµιουργικήςπροσωπικότητος,όχιστοσυλλογικόπαράγοντατουπλήθους,τοοποίοείναιαπαραίτητοστονπολιτικόγιατηνπραγµατοποίησητωνσχεδίωντου.Είναιάραγεσύµπτωσητοότιτοπερσικόκράτος,ανεξαιρέσεικανείςτουςηγεµόνεςτου,πουαπαθανάτιζαντιςπράξειςτουςόπωςοιΑσσύριοιβασιλείςπάνωσεµνηµειώδειςεπιγραφές,δενέχειναµαςεπιδείξειούτεέναξεχωριστόάτοµο,τουοποίουηδράσηναέχειαφήσειτησφραγίδατηςσεοποιονδήποτετοµέατουανθρωπίνουπνεύµατος;ΠαράτιςαναµφισβήτητεςικανότητέςτουςοιΠέρσεςκατεπνίγησανγρήγορααπότοαγκάλιασµατηςΑνατολής,τοτέλοςτουπολιτισµούτουςήρθεµετηνισοπέδωσητηςπροσωπικότητος,όχιµετηνέξαρσητηςατοµικότηταςόπωςστηνΕλλάδα.ΑντίθετατούτηεξακολούθησεναδίνειστηνΠερσίαεπίαιώνεςκαινούργιεςδυνάµειςκαι
νέαζωήµετουςκαλλιτέχνες,τουςγιατρούςκαιτουςσοφούςπουτηςέστελνε.Σαναντίδωροδενπήρεσχεδόντίποτεήίσωςελάχισταπράγµατα,κυρίωςδεορισµέναυλικάστοιχεία.Ενώτοελληνικόπνεύµαέγινεαληθινάτοπροζύµιενόςολόκληρουκόσµου,της∆ύσηςκαιτηςΑνατολής.
Χ.Μπένγκτσον,ΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδος,µετ.Α.Γαβρίλη,Εκδ.Μέλισσα,Αθήνα19912,σ.168.
Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 15. ∆Ô ÂÚÛÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ Î·È ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ Ù˘ ª. ∞Û›·˜∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνβασικάστοιχείαγιατηδηµιουργία,τηνεπέκτασηκαιτοχαρακτήρατουκράτους
τωνΠερσώνώςτοτέλοςτου6oυαιώνα,καθώςκαιτιςσυνθήκεςπουεπικρατούσανστιςελληνικέςπόλειςτηςΜ.Ασίας.
ΝαγνωρίσουντηνεπανάστασηκαιτηνπροσπάθειαγιαανεξαρτησίατωνελληνικώνπόλεωντηςΜ.Ασίας.
Νακατανοήσουνβασικέςιστορικέςέννοιεςσχετικέςµετηνενότητα,όπως:σατράπης,λεηλασία,επανάσταση.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟιελληνικέςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςπεριήλθανστηνκυριαρχίατωνγειτόνωντουςΛυδώνσταµέσατου6ουαι.π.Χ.,ανεξάρτητηέµεινεµόνοηΜίλητος.Ολυδικόςζυγόςδενήτανβαρύςκαιοιπόλειςάκµαζαν.Μετάταµέσατου6ουαι.υποτάχθηκανστουςΠέρσες.ΤηδιοίκησήτουςτότεανέλαβανΈλληνεςτύραννοι,έµπιστοιτουβασιλιά.Ονέοςζυγόςήτανπολύβαρύς.ΛίγοαργότεραοιΠέρσεςπραγµατοποίησανεκστρατείαστηΣκυθία,βόρειατου∆ούναβη,ηοποίααπέτυχε.ΥπέταξανόµωςτηΘράκηωςτοΣτρυµόνακαιανάγκασαντοβασιλιάτηςΜακεδονίαςΑµύνταΑ’ναδηλώσειυποταγή.ΥποκινητήςτηςιωνικήςεξέγερσηςήτανοτύραννοςτηςΜιλήτου,οΑρισταγόρας.ΠαρόλοπουηεπανάστασηεξαπλώθηκεγρήγορααπότοΒόσποροµέχριτηνΚύπρο,τελικάαπέτυχελόγωτηςκακήςοργάνωσηςκαιτηςέλλειψηςσυνεργασίαςµεταξύτωνεπαναστατών.ΣτηνΑθήναπαίχτηκεητραγωδίατουΦρυνίχου«ΜιλήτουΆλωσις».ΟιΑθηναίοιτιµώρησαντονποιητήµεπρόστιµο1.000δραχµών,επειδήτουςθύµισε«οικείακακά».
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.Ιστορικόςχάρτηςµετηνέκτασητουπερσικούκράτουςτον6οαιώναπ.Χ.2.Οιανατολικοίπολιτισµοί-ΜήδοικαιΠέρσες,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://users.ach.sch.
gr3.ΟιΠέρσες,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.haef.gr/chilias/greek/other/byzantine4.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Προτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςαφόρµησηαρχικάοχάρτης2απότοβιβλίοτουµαθητή.Οιµαθητέςκαλούνταινααναγνωρίσουνκάποιεςαπότιςπεριοχέςπουβρίσκονταισήµεραεκείπουαπλωνότανάλλοτεηπερσικήαυτοκρατορία.ΟδάσκαλοςεπικεντρώνειτηνπροσοχήτουςκυρίωςστιςπόλειςτηςΜ.Ασίαςκαιστησυνέχειαγίνεταιανάγνωσητουπροοργανωτή.
Επειδήδενπροϋπάρχεισχετικήγνωστικήδοµή,είναιπροτιµότερηηπροσέγγισητηςσυγκεκριµένηςενότηταςµετηντεχνικήτηςτµηµατικήςαφήγησης,ώστεοιµαθητέςµέσωτωνκαινούριωνγνώσεωνναµπορέσουννακαταλήξουνσεσυµπεράσµατακαιναεµβαθύνουνστησυνέχειαγιανακατανοήσουντοπολιτικόσκηνικότηςεποχήςεκτόςτουελλαδικούχώρου.
Κρίνεταιαπαραίτητοναγίνειαρχικάηανάγνωσητουπαραθέµατος2,γιανακατανοήσουνοι
µαθητέςτοντρόποµετονοποίοηπερσικήαυτοκρατορίαµεγάλωσε,κατακτώνταςδηλαδήσιγάσιγάτιςγύρωπεριοχές.ΜετάτηνανάγνωσηθαπρέπειναβρουνστοχάρτητηνπεριοχήτηςΛυδίαςκαιτιςΣάρδεις,πρωτεύουσατουκράτουςτωνΛυδών.
Ακολουθούνανάλογεςερωτήσεις,γιαναδιαφανείτοπολίτευµακαιοτρόποςδιακυβέρνησηςµιαςτόσοµεγάληςαυτοκρατορίας.Ανάµεσαστασυµπεράσµατασταοποίαθακαταλήξουνοιµαθητέςείναικαιηεπανάσταση-εξέγερσητωνιωνικώνπόλεων.
Οιµαθητέςστησυνέχειακαλούνταινααπαντήσουνστηερώτηση1τουβιβλίουτους.Συνεχίζεταιηαφήγησηαπότοδάσκαλοµεταγεγονόταπουσυνέβησανκατάτηδιάρκειατηςιωνικήςεπανάστασηςκαιτηνκατάληξήτης.Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαι,αφούδιαβάσουνανάοµάδατοπαράθεµα1,καλούνταινααπαντήσουνστη2ηερώτησητουβιβλίουτους.Συλλέγονταιοιαπαντήσειςτωνοµάδωνκαιγίνεταιαξιολόγησήτους.(Οιίδιοιοιµαθητέςεκτιµούντηνορθότητατωναπαντήσεωνπουέχουνδοθεί).
Οιασκήσεις1και2είναιεπαναληπτικούτύπουόληςτηςενότηταςκαιµπορούνναγίνουνείτεµέσαστηντάξη,ανοχρόνοςτοεπιτρέπει,είτεστοσπίτι.
Ηάσκηση3,πουβασίζεταισεσυσχετισµόµεπροηγούµεναγνωστικάαντικείµενα,είναιπροτιµότεροναδουλευτείστοσπίτι.
Εναλλακτική προσέγγιση
Ηενότητα,επειδήπραγµατεύεταιγνωστικόαντικείµενοεντελώςκαινούριο,θεωρείταιαρκετάαπαιτητική,γεγονόςπουκαθιστάτορόλοτουδασκάλου,κατάτηγνώµηµας,ιδιαίτεραπαρεµβατικό.Μιαεναλλακτικήµέθοδοςθαήταναρχικάηαφήγησηολόκληρηςτηςενότηταςαπότοδάσκαλο.Στησυνέχειαοιµαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουνταπαραθέµατα1και2,ναπαρατηρήσουντοχάρτη2καισεσυνδυασµόµετοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςναθέσουνανάοµάδεςσχετικέςερωτήσειςπουθατιςαπευθύνουνστουςσυµµαθητέςτους.Γιατηναξιολόγησητωναπαντήσεωνχρησιµοποιείταιηµέθοδοςτηςαυτοδιόρθωσηςαπότοσώµατηςτάξης.Γιατηδιαµορφωτικήαξιολόγησηγίνονταισυλλογικάοιασκήσεις1και2απότοτετράδιοεργασιών,ανοχρόνοςτοεπιτρέπει.Μέσωαυτήςοδάσκαλοςθα«φωτίσει»περισσότεροκάποιασηµεία,πουπιθανόνδενέχουνκατανοηθείαπόλυτααπότουςµαθητές.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»,«µεταβολή»και«πολιτισµός».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Σεζητήµαταµεταβολώνστηδυναµικήτωνκρατώνπουοδηγούνστηδηµιουργίανέωνδυνάµεων.
2.Σεζητήµαταδιαφορετικώνπολιτικοκοινωνικώνδοµών-συστηµάτων.3.Σεζητήµαταπολιτισµούπουπαρουσιάζουντόσοόµοιαόσοκαιδιαφορετικάστοιχεία,ανάλογα
µετοπεριβάλλονπουαναπτύσσονταικαιτιςανάγκεςτωνανθρώπωνπουεξυπηρετούν.Προτείνεταιοδάσκαλος,σεσυνδυασµόµετηνάσκηση3τουτετραδίουεργασιώνκαιτου
3ουπαραθέµατος,ναδώσειέναυσµαγιασυζήτησηστηντάξησχετικήµετηνεκπαίδευσηκαιτοντύποτηςαγωγήςπουδινότανσταπαιδιάτααρχαίαχρόνιακαιαυτόνπουυιοθετούνοισύγχρονεςκοινωνίεςσήµερα.Οιµαθητέςµπορούνναπροβούνσεσυνθετικήεργασίασυγκριτικούχαρακτήραγιατηνανάδειξητωνχαρακτηριστικώνπουθαέπρεπεναέχειοέφηβοςτου6ουαιώναπ.Χ.(συνδυασµόςγνώσεωνσχετικώνµεΣπάρτη,Περσία)καιαυτάπουκαλείταιναέχεισήµερα,ώστεναδιαφανείότιηεξέλιξητουπολιτισµού,καθώςοιανάγκεςτηςκοινωνίαςορίζουνκαιτοντύποτηςαγωγής.(∆ιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΜελέτηςΠεριβάλλοντος.)
Ηεργασίαµπορείνααξιοποιηθείκαιδιαπολιτισµικά,εφόσονυπάρχουνστηντάξηµαθητέςπουπροέρχονταιαπόδιαφορετικάεκπαιδευτικάσυστήµατα.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησητελικήςαξιολόγησης,κατανόησηςτηςενότητας.
ΜΙΛΗΤΟΣ,ΕΡΕΤΡΙΕΙΣ,ΓΙΝΟΤΑΝ,ΑΦΡΙΚΗ,ΛΑ∆Η,ΟΣΤΡΑΤΟΣ,ΣΑΤΡΑΠΕΙΕΣ,ΒΑΡΥΤΕΡΟ,ΑΘΗΝΑΙΟΙ,ΣΑΤΡΑΠΕΣ,ΙΩΝΕΣ,ΛΥΠΗ,ΙΩΝΩΝ,ΑΡΧΗΓΟΣ,ΣΑΡ∆ΕΙΣ
2.Άσκησηλεξιλογικήγιατηνκατανόησηβασικώνιστορικώνεννοιώντηςενότητας.α)σατραπείες,σατράπεςβ)επανάσταση,λεηλάτησανγ)Μ.Ασίας,ελευθερία,ανεξάρτητες3.Άσκησηανοικτούτύπου,συσχετισµόςνέωνκαιπροηγούµενωνγνώσεων,εξαγωγήδυνητικών
γενικεύσεων.
∫∂º∞§∞π√ 16. √ ÂÚÛÈÎfi˜ ΛӉ˘ÓÔ˜∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝακατανοήσουνλόγουςγιατουςοποίουςοιΠέρσεςεκστράτευσανεναντίοντωνΕλλήνων.ΝαγνωρίσουντηνεκστρατείατουΜαρδόνιου.Ναγνωρίσουντονχρόνο,τοντρόποδιεξαγωγήςκαιτηνέκβασητηςµάχηςτουΜαραθώνα.Νασυνειδητοποιήσουντησηµασίατουπατριωτισµούωςπαράγοντανίκης.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟιΠέρσεςεφάρµοσανεπεκτατικήπολιτικήκαιστιςαρχέςτου5ουαι.π.Χ.είχανδηµιουργήσειένααπέραντοσεέκτασηκράτοςαπότιςΙνδίεςµέχριτηΛιβυκήέρηµοκαιτοΑιγαίο.Γι’αυτόστησυνέχειαστράφηκανπροςτη∆ύσηκαιαναπόφευκταήρθανσεσύγκρουσηµετουςΈλληνες.ΣκοπόςτηςΑ’εκστρατείαςτουΜαρδόνιουήτανηπαγίωσητηςπερσικήςκυριαρχίαςστηΘράκηκαιτηΜακεδονία.Ο∆άτηςκαιοΑρταφέρνηςείχανµαζίωςσύµβουλότουςτονΙππία,αυτόςτουςυπέδειξενααποβιβαστούνστοΜαραθώναγιαπροσωπικούςλόγους.ΟΑθηναίοςστρατηγόςΜιλτιάδηςεφάρµοσεστηµάχηέναέξυπνοσχέδιο,γνωστόως«λαβίδα»,δηλαδήενίσχυσεταδύοάκρακαιαποδυνάµωσετοκέντρο.ΣτηνεξέλιξηπίστευεότιταενισχυµέναάκραθανικήσουντουςαπέναντιΠέρσες,θασυγκλίνουνκαιστησυνέχειαθακυκλώσουντονεχθρό.ΤοσχέδιοεξελίχθηκεµεαυτόντοντρόποκαιοιΠέρσεςτράπηκανσεφυγή.ΟιαπώλειεςτωνΠερσώνέφτασαντους6.400άνδρες,ενώτωνΑθηναίωνµόνοτους192άνδρες(Ηρόδοτος).ΣτησυνέχειαοπερσικόςστόλοςκατευθύνθηκεστοΦάληροµετηνελπίδαότιθαέβρισκετηνΑθήνααφύλακτηκαιθατηνκυρίευε,αλλάδιαψεύσθηκε.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΙστορικόςχάρτηςµετηνεκστρατείατουΜαρδόνιουκαιτου∆άτηκαιτουΑρταφέρνη.2.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.3.ΣχέδιοµαθήµατοςγιατηµάχητουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.
standards.dfes.gov.uk/schemes2/history/his14/14q44.ΣχέδιοµαθήµατοςγιατηµάχητουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://users.ach.sch.
gr/akalant/net/marathon/arxiki.htm5.ΤαγεγονότακαιηέκβασητηςµάχηςτουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.
geocities.com/babisnet/marathonas.htm6.ΗµάχητουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.csd.uch.gr/~sabalis/per3.htm7.ΗπεριοχήτουΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/
Attikis/Marathonas.htm8.ΥπουργείοΠολιτισµού,ΤύµβοςΜαραθώνα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.
gr/2/21/211/21102a/g211ba09.html9.ΣτοΜαραθώνα,Μηδικοίπόλεµοι,ΤσουκαλάςΓεώργιος,εκδόσειςΆγκυρα,Αθήνα1994.10.ΌτανοιΠέρσες,ΝικολοπούλουΑγγελική,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα,1993.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Οτίτλοςτουκεφαλαίουµπορείνααξιοποιηθεί,προκειµένουοιµαθητέςναµαντεύσουνποιοιθαµπορούσαννακινδυνεύουναπότουςΠέρσες.Αναµένεταιπωςχωρίςιδιαίτερηδυσκολία,αξιοποιώνταςπροηγούµενηγνώση,οιµαθητέςείναισεθέσηναπροβλέψουντηνεπιθετικήδιάθεσητωνΠερσών
εναντίοντωνΕλλήνων,γιαναεπεκτείνουντοκράτοςτουςκαιναπεράσουνστονευρωπαϊκόχώρο.ΠροκειµένουναπαρουσιαστούνοιΠερσικοίπόλεµοιαπότοκεφάλαιοαυτόκαισταεπόµενα,θεωρείταιχρήσιµηκαιαποτελεσµατικήηπαρουσίαµέσαστηντάξηιστορικώνχαρτώντηςεποχήςµετιςεκστρατείεςκαιτιςµάχεςκαιησυµπλήρωσηιστορικήςγραµµής.Μετηναξιοποίησηαυτώντωνεποπτικώνµέσωνοιµαθητέςβοηθούνταιναενταχθούνιστορικάστονχώροτωνγεγονότωνκαινααποκτήσουνσωστόχρονικόπροσανατολισµό.
Σεκάθεπερίπτωσηβέβαια,οιµαθητέςµπορούνναπαρατηρήσουντοχάρτη1,ενώπαράλληλαοδάσκαλοςνααφηγηθείτηνέκβασητηςεκστρατείαςτουΜαρδόνιου.
ΗπαρουσίασητηςµάχηςτουΜαραθώναµπορείναξεκινήσει,αφούπρώταοιµαθητέςεντοπίσουνστοχάρτη1τηνπορείατουστόλουτου∆άτηκαιτουΑρταφέρνη,καθώςκαιτοντόποτηςµάχης.Έπειταµπορείναακολουθήσειδιήγησητωνβασικότερωνγεγονότων.ΠροκειµένουοιµαθητέςνακατανοήσουντοσχέδιοεπίθεσηςτουΜιλτιάδη,εικόνα3,µπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση2στοτετράδιοεργασιώνµετηβοήθειατουδασκάλουτους.
Στοσηµείοαυτόµπορούνναδιαβαστούνταπαραθέµατα2και3,όπουπαρουσιάζονταιηγενναιότητα,οπατριωτισµόςτωνΑθηναίωνκαιηαναγνώρισήτουκατορθώµατόςτουςαπότουςΣπαρτιάτες.Ηπαρουσίασητηςστολήςτουπερσικούστρατούµπορείναενισχυθείµετηνπαρατήρησητηςεικόνας2καιτηςεικόνας1τουπροηγούµενουκεφαλαίου.
Τέλοςοιµαθητέςµπορούνναπαρατηρήσουντηνεικόνα4µετοντύµβοτωνΑθηναίωνήτο«Σωρό»,όπουβρίσκονταιθαµµέναταλείψανατων192Αθηναίωνκαιναδιαβάσουντοπαράθεµα1.Στησυνέχειακαλούνταινααπαντήσουνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίουτους,αξιοποιώνταςστοιχείακαιαπόταπαραθέµατα.
Ολοκληρώνονταςοδάσκαλοςµπορείναδιαβάσειτηντελευταίαφράσητουκεφαλαίουκαιναπαραπέµψειτουςµαθητέςστησυµπλήρωσητηςάσκησης3,πουσχετίζεταιδιαθεµατικάµετοολυµπιακόαγώνισµατουΜαραθώνιουδρόµου.
Τέλοςηάσκηση1,επαναληπτικούτύπουτουκεφαλαίου,µπορείναγίνειείτεµέσαστηντάξη,ανοχρόνοςτοεπιτρέπει,είτεστοσπίτι.
Εναλλακτική προσέγγιση
ΟδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνανγνωρίζουντηντοποθεσίατουΜαραθώναήανέχουνεπισκεφτείτοµέροςαυτό.Ανκάποιοςαπότουςµαθητέςαναφέρειότιγνωρίζειτηντοποθεσία,µπορείνατηνεντοπίσειστοχάρτητηςΕλλάδαςκαιναδιηγηθείταγεγονόταπουπεριλαµβάνονταιστοκεφάλαιοµεπαράλληληαξιοποίησητουσυνοδευτικούυλικού(παραθέµατακαιεικόνες).
∆ιαφορετικάµπορείναχρησιµοποιήσειτοπαράθεµα1ωςαφόρµηση,προκειµένουνακεντρίσειτηνπεριέργειακαιτοενδιαφέροντωνµαθητώνκαιστησυνέχειανααφηγηθείτηνεκστρατείατουΜαρδόνιουκαιτηµάχηστοΜαραθώνα.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,
«εξέλιξη»και«επικοινωνία».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπολιτιστικήςκληρονοµιάςκαιιστορικήςταυτότητας.2.Σεθέµαταολυµπιακήςπαιδείαςκαιεκπαίδευσης.3.ΣεοµοιότητεςκαιδιαφορέςπουαφορούνστηδιεξαγωγήτωνΟ.Α.(αρχαίωνκαισύγχρονων).Προτείνεταιοδάσκαλοςσεσυνδυασµόµετηνάσκηση3τουτετραδίουεργασιώννααναθέσει
στουςµαθητέςανάοµάδεςτηνπαρουσίασητουολυµπιακούαγωνίσµατοςτουΜαραθώνιουδρόµουµειδιαίτερηαναφοράστονπρώτοολυµπιονίκη,ΣπύροΛούη.Ηεργασίαµπορείναπραγµατοποιηθείσεσυνεργασίαµετονκαθηγητήτηςφυσικήςαγωγής,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγής,τηςΦυσικήςΑγωγήςκαιτηςΝεοελληνικήςΓλώσσας.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησητελικήςαξιολόγησης,κατανόησηςτουκεφαλαίου.7ΟιΑθηναίοικαιοιΠλαταιείςεφάρµοσαντοσχέδιοτουΜιλτιάδηκαινίκησαν.4Ο∆αρείοςέστειλεστηνΕλλάδατο∆άτηκαιτονΑρταφέρνη.2ΑρχηγόςτηςεκστρατείαςτωνΠερσώνορίστηκεοΜαρδόνιος.6ΟιΑθηναίοιαποφάσισαννααντιµετωπίσουντουςΠέρσεςστοΜαραθώνα.3ΟστόλοςτωνΠερσώνκαταστρέφεταικοντάστοΆγιοόρος.1ΟβασιλιάςτωνΠερσώναποφασίζειναεπιτεθείστιςελληνικέςπόλεις-κράτη.5ΟιΠέρσεςκατέστρεψαντηνΕρέτρια.2.Ανοικτήάσκησησχεδιασµού,προκειµένουοιµαθητέςνακατανοήσουντοσχέδιοτουΜιλτιάδη
στηµάχητουΜαραθώνα.Ηκαθοδήγησητουδασκάλουθεωρείταιαπαραίτητη,αξιοποιώνταςτιςπληροφορίεςπουπεριέχονταισταπρόσθεταστοιχεία.
3.Άσκησηµεδιαθεµατικόχαρακτήρα,προκειµένουοιµαθητέςνασυνδέσουντηνιστορικήµάχη,µετοαντίστοιχοολυµπιακόαγώνισµατουΜαραθώνιουδρόµου.
∫∂º∞§∞π√ 17. ∏ Ì¿¯Ë ÙˆÓ £ÂÚÌÔ˘ÏÒÓ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντονχρόνο,τοντρόποδιεξαγωγήςκαιτηνέκβασητηςµάχηςτωνΘερµοπυλών.Νασυνειδητοποιήσουντησηµασίατουπατριωτισµούωςπαράγοντανίκης.ΝαεκτιµήσουντοµέγεθοςτηςθυσίαςτουΛεωνίδακαιτωνσυντρόφωντου.
Πρόσθετα στοιχεία
Τοφθινόπωροτου481π.Χ.µεπρωτοβουλίατηςΑθήναςκαιτηςΣπάρτηςπραγµατοποιήθηκεστονΙσθµότηςΚορίνθουσυνέδριο,στοοποίοέλαβανµέρος31ελληνικέςπόλεις.Σ’αυτόλήφθηκανοιεξήςαποφάσεις:1)ΝααµυνθούναπόκοινούοιΈλληνεςεναντίοντωνΠερσών.2)Νατερµατίσουντιςµεταξύτουςδιαµάχες.3)Νατιµωρήσουντιςπόλειςπουθαµήδιζαν.4)ΝαείναιοιΣπαρτιάτεςαρχηγοίτουστρατούκαιτουστόλου.
ΟΞέρξηςξεκίνησεµεµεγάλεςστρατιωτικέςδυνάµειςτηνάνοιξητου480π.Χ.απότιςΣάρδεις,πέρασετονΕλλήσποντο,τηΘράκηκαιτηΜακεδονία.Κάποιεςελληνικέςπόλειςφοβήθηκαντηντεράστιαπερσικήδύναµηκαιπήγανµετοµέροςτουεχθρού.ΑρχικάοιΈλληνεςαποφάσισαννααντιµετωπίσουντουςΠέρσεςσταΤέµπη,αλλάάλλαξανγνώµη,γιατίητοποθεσίακρίθηκεακατάλληλη.ΟΛεωνίδας,ότανοιΠέρσεςάρχισαννακάνουνκυκλωτικέςκινήσεις,ζήτησεαπότουςάλλουςΈλληνεςναφύγουν,γιαναχρησιµοποιηθούναλλού.ΟίδιοςόµωςέµεινεστηθέσητουυπακούονταςστουςνόµουςτηςΣπάρτης.ΑµφίρροπεςήτανκαιοισυγκρούσειςστοΑρτεµίσιο.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΙστορικόςχάρτηςµετηΒ9εκστρατείατουΜαρδόνιου.2.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.3.ΗµάχητωνΘερµοπυλών,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.ramuniversal.com/xplorer/
sparta/sparta_gr_culture.asp4.Περσικοίπόλεµοι,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com/Athens/ahist_gr02.html5.ΥπουργείοΠολιτισµού,Θερµοπύλες,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.gr/2/21/
211/21114n/g211nn01.html6.ΌτανοιΠέρσες,ΝικολοπούλουΑγγελική,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1993.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
ΚαθώςτοκεφαλαίοπεριλαµβάνειταστοιχείακαιταγεγονότατηςµάχηςτωνΘερµοπυλών,προτείνεταιητµηµατικήαφήγησηωςηαποτελεσµατικότερηπροσέγγιση.
Αρχικάοιµαθητέςµπορούνναπαρατηρήσουνστοχάρτη1τηνπορείατουπερσικούστρατούκαιναεντοπίσουντηνπεριοχήτωνΘερµοπυλών.ΟδάσκαλοςαναφέρειότιτηναρχηγίατουελληνικούστρατούανέλαβανοιΣπαρτιάτες,ύστερααπόσύµφωνηγνώµηόλωντωνΕλλήνων.Ζητάµάλιστα
απότουςµαθητέςνααναφέρουνπιθανούςλόγουςγι’αυτήτηναπόφαση,απαντώνταςέτσιστην1ηερώτησητουβιβλίουτους.
ΗπαρουσίασητηςπροσωπικότηταςτουβασιλιάτηςΣπάρτης,Λεωνίδαµπορείναγίνειµέσωτουπαραθέµατος2,ενώθαπρέπεινατονιστείκαιηιστορικήαπάντησήτουπροςτονΞέρξη:«Μολώνλαβέ».Συµπληρωµατικάοιµαθητέςπαρατηρούνταπερσικάβέληστηνεικόνα4.
ΚατάτηνπεριγραφήτηςµάχηςθαπρέπειαρχικάναεπισηµανθείηιδιαιτερότητατουχώρουτωνΘερµοπυλών:στενόπέρασµα,πουδυσκόλευετουΠέρσες,καθώςκαιοιδυνάµειςτωνδύοστρατών:7.000ΈλληνεςκαιπολυάριθµοιΠέρσες.
ΣτησυνέχειαθαπρέπεινατονιστείπωςηέκβασητηςµάχηςκρίθηκεαπότηνπροδοσίατουΕφιάλτη,µέσωτουπαραθέµατος4.ΣκηνέςαπότηνάνισηµάχηκαιτηνηρωικήθυσίατωνΣπαρτιατώνκαιτωνΘεσπιέωνπαρουσιάζονταιστοπαράθεµα3.
ΣεαυτότοσηµείοµπορείναδιαβαστείτοεπίγραµµατουΣιµωνίδηκαινααπαντηθείη2ηερώτηση.Ητελευταίαπαράγραφοςτουκειµένουµπορείναλειτουργήσειωςπροοικονοµία(εισαγωγικήσύνδεση)τωνγεγονότωντουεπόµενουκεφαλαίου.
ΠροκειµένουναεπισηµανθείτοµέγεθοςτηςθυσίαςτωνΕλλήνωνκαιοαντίκτυποςπουείχεκαιέχειακόµηκαισήµεραηµάχηστηΘερµοπύλεςκαιηπροδοσίατουΕφιάλτη,οιµαθητέςµπορούνναδιαβάσουντοπαράθεµα1καιοδάσκαλοςναεξηγήσειόσοπιοαπλάγίνεταιτουςσυµβολισµούςπουπεριέχονταιστοποίηµα.Ενισχυτικάµπορείνασυµπληρωθείκαιηλεξιλογικήάσκηση1στοτετράδιοεργασιών.
Ολοκληρώνονταςτοκεφάλαιοοιµαθητέςπαρατηρούντιςεικόνες2και3καιαναφέρουνανέχουνεπισκεφτείτονχώροτωνΘερµοπυλών.Καλόθαήτανναεπισηµανθείµεαφορµήτηνεικόνα2πωςτοφυσικόανάγλυφοτηςπεριοχήςέχειµεταβληθείστοπέρασµατωνχρόνωνλόγωεξωγενών(παρέµβασητουανθρώπινουπαράγοντα)καιενδογενώνπαραγόντων(µεταβολέςαπόφυσικάφαινόµενα).Τέλος,οιασκήσεις2και3,συνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,µπορείναγίνουνείτεµέσαστηντάξη,ανοχρόνοςτοεπιτρέπει,είτεστοσπίτι.
Εναλλακτική προσέγγιση
Μπορείναχρησιµοποιηθείωςαφόρµησηοτίτλοςτουκεφαλαίουκαθώςκαιηεικόνα3.ΟδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνανγνωρίζουνήανέχουνεπισκεφτείτηνπεριοχήτωνΘερµοπυλών,ήανέχουνδειτοµνηµείοτουΛεωνίδα.
Ανάλογαµετιςαπαντήσειςτους,µπορείναξεκινήσειηπαρουσίασητωνγεγονότωνπουαφορούνστηµάχητωνΘερµοπυλώνµεδιήγηση.
Εναλλακτικάοδάσκαλοςµπορείναγράψειστονπίνακατηφράση«φυλάωΘερµοπύλες»καιµεδιαλογικήπροσέγγισηναοδηγηθείµετουςµαθητέςστηνανάλυσήτηςκαιτηναφήγησητηςµάχης.ΕφόσονβέβαιαείναιεφικτήηεπίσκεψηστοχώροτωνΘερµοπυλών(λόγωαπόστασης),προτείνεταιωςδραστηριότητααπόκτησηςβιωµατικήςγνώσης.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,«επικοινωνία»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Σεζητήµαταπουαφορούνστηνεπικοινωνίαµέσααπότηνποίηση.2.Σεθέµαταπαραγωγήςποιητικούλόγου(θεµατολογίακαιύφος)ανάλογαµετηνεποχή.3.Στηχρήσησυµβολισµώνσταποιήµατα,οιοποίοισυνδέονταιµειστορικάγεγονότα.Προτείνεταιοιµαθητέςναχωριστούνσεοµάδεςεργασίας,πουηκαθεµιάθαεπεξεργαστείτο
ποίηµατουΚ.ΚαβάφηΘερµοπύλεςκαιθααναλάβεινασυνθέσειέναδικότης.∆εδοµένωντωνδυσκολιώνπουπαρουσιάζειτοσυµβολικόύφοςτουποιητή,κρίνεταιπωςηβοήθειακαιηκαθοδήγησητουδασκάλουείναιαπαραίτητεςπροκειµένουοιµαθητέςναµπορέσουννακατανοήσουντηχρήσητουσυµβολισµούωςµέθοδο/εργαλείοποιητικήςέκφρασης.
ΗπαραπάνωδραστηριότηταγίνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.ΆσκησησεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας:γ)είδαένατροµακτικόόνειροκαιφοβήθηκα.β)προστατεύωκάτιθυσιάζονταςακόµακαιτονεαυτόµου.2.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,τηνοποίαµπορούννααυτοδιορθώσουνοι
µαθητές:Ξέρξη,εκστρατεία,Ελλάδα,µεγάλη,τοφόβο,Ισθµό,Σπαρτιάτες,Λεωνίδας,Θερµοπύλες,
Αρτεµίσιο,Πέρσες,Εφιάλτης,Έλληνες,700Θεσπιείς,300Σπαρτιάτες,φιλοπατρίας,ελευθερίατους.
3.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,τηνοποίαµπορούννααυτοδιορθώσουνοιµαθητές:
Οριζόντια:1.ΘΕΣΠΙΕΙΣ,2.ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ,3.ΕΦΙΑΛΤΗΣ,4.ΠΕΡΣΕΣ,5.ΜΟΛΩΝΚάθετα: 1.ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ,2.ΛΕΩΝΙ∆ΑΣ,3.ΣΠΑΡΤΗ,4.ΣΤΕΝΟ,5.ΕΛΛΑ∆Α
∫∂º∞§∞π√ 18. ∏ Ó·˘Ì·¯›· Ù˘ ™·Ï·Ì›Ó·˜∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντονχρόνο,τοντρόποδιεξαγωγήςκαιτηνέκβασητηςναυµαχίαςτηςΣαλαµίνας.Νασυνειδητοποιήσουντησηµασίατουπατριωτισµούωςπαράγοντανίκης.Ναεκτιµήσουντορόλοπουδιαδραµατίζουνοιηγέτες.
Πρόσθετα στοιχεία
Θεµιστοκλής:σπουδαίοςπολιτικόςάνδρας,αρχηγόςτηςδηµοκρατικήςπαράταξης.Ήτανφιλόδοξος,διορατικόςκαιδραστήριος.ΟΘουκυδίδηςλέειγι’αυτόν:«ΟΘεµιστοκλήςήτανάξιοςθαυµασµούπερισσότεροαπόκάθεάλλον,γιατίστοπρόσωπότουαποδείχθηκεκατάτρόποαναµφισβήτητοηµεγάληαξίατηςµεγαλοφυΐαςτου».ΘεώρησετηµάχητουΜαραθώναωςαρχήνέωναγώνωνεναντίοντωνβαρβάρων.Γι’αυτόήθελενακάνειτηνΑθήναναυτικήδύναµη.ΈπεισελοιπόντηνεκκλησίατουδήµουναψηφίσειτοναυτικότουπρόγραµµακαιµεταέσοδααπόταµεταλλείατουΛαυρίουκατασκεύασε200τριήρειςκαιέκανετηνΑθήνα,τηνισχυρότερηναυτικήδύναµητηςΕλλάδας.ΤααποτελέσµατατηςπολιτικήςτουφάνηκανκατάτηναυµαχίατηςΣαλαµίνας.ΠολιτικόςτουαντίπαλοςήτανοΑριστείδης,οαρχηγόςτωναριστοκρατικών,άνδραςήρεµος,πράοςκαιδίκαιος.ΌτανκάποτεακούστηκεστοθέατροοστίχοςτουΑισχύλου:«δεφαίνεταιδίκαιος,αλλάείναι»,όλοιέστρεψαντοβλέµµατουςπροςαυτόν.Παρόλοπουήτανεξόριστοςτηνεποχήτηςναυµαχίας,συνέβαλεµεόλεςτουτιςδυνάµειςστηνίκητωνΕλλήνων.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΙστορικόςχάρτηςµετηνεκστρατείατουΞέρξη.2.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.3.Ξύλινατείχη,ΣακελλαρίουΧάρης,εκδόσειςΠλοηγός,Αθήνα1993.4.∆ραστηριότητεςαπότο33ο∆ηµ.ΣχολείοΠεριστερίουγιατηναυµαχίατηςΣαλαµίνας,
ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.cc.uoa.gr/faiakes/1024x768/drastiriotites_2.html5.ΗναυµαχίατηςΣαλαµίνας,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.salamina.gr/battle.htm6.ΠαιχνίδιγιατηναυµαχίατηςΣαλαµίνας,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.moec.gov.cy/
dde/klimakio/Themata/Istoria/Salamina/Προτάσεις για τη διδασκαλία
ΤοκεφάλαιοπεριλαµβάνειταγεγονόταµετάτηµάχηστιςΘερµοπύλες.Οδάσκαλοςµεανάλογεςερωτήσειςµπορείναβοηθήσειτουςµαθητέςναθυµηθούνπροςταπούείχεκατευθυνθείοελληνικόςστόλος,ότανέµαθεότιοιΠέρσεςπέρασαντιςΘερµοπύλες.Επισηµαίνειπωςταγεγονόταπουθααναφερθούνδιαδραµατίστηκαντηνίδιαχρονιάκαιπροτείνειτησυµπλήρωσητηςιστορικής
γραµµής.ΑναφέρειτηνκατάστασηπουεπικρατούσεστηνΑθήνα,καθώςκαιτηδιαφωνίατωνδύοαρχηγώντουελληνικούστόλου,τουΕυρυβιάδηκαιτουΘεµιστοκλή.
Σεαυτότοσηµείοοιµαθητέςµπορούνναδιαβάσουντοπαράθεµα1καιναπαρατηρήσουντηνεικόνα4.ΚαλόθαήτανεπίσηςναεντοπιστείστονιστορικόχάρτητηςΕλλάδαςηΣαλαµίνακαιναγίνειµιαπροσπάθειαπεριγραφήςτηςιδιαιτερότηταςτουχώρου,ώστεναεπισηµανθούνταπλεονεκτήµατάτου:στενόπέρασµα,κοντάστηνΑθήνα,γνώριµατανεράγιαταελληνικάπλοία.ΑυτάεξάλλουείναικαιταστοιχείαπουείχεεντοπίσειοΘεµιστοκλήςκαιγιαυτόήθελενασυγκρουστούνοιδύοστόλοιεκεί(ερώτηση1).
Οιµαθητέςµπορούνναπαρατηρήσουντιςελληνικέςτριήρειςστιςεικόνες1και3,πρινξεκινήσειηδιήγησητηςέκβασηςτηςναυµαχίας.Ενισχυτικάδιαβάζουντοπαράθεµα2,καθοδηγούµενοιαπότοδάσκαλοαναφέρουντουςλόγουςτηςνίκηςτωνΕλλήνωνκαιαπαντούνστηνερώτηση2.ΤοπόσοσηµαντικόήταντογεγονόςαυτόγιατουςΑθηναίουςµπορείνατονιστείµέσωτηςεικόνας2,όπουκαιτονόµισµατοοποίοκόπηκεµετάτηναυµαχίατηςΣαλαµίνας.
ΚαθώςηµορφήπουξεχωρίζεισεαυτότοκεφάλαιοείναιοΘεµιστοκλής,µπορείνααξιοποιηθείτοπαράθεµα3,προκειµένουοιµαθητέςµεκατάλληλεςερωτήσειςναδιακρίνουνστοιχείααπότηνηγετικήπλευράτηςπροσωπικότητάςτου.
Αφούολοκληρωθείηπαρουσίασητηςενότηταςοιµαθητές,σεοµάδεςµπορούννασυµπληρώσουναρχικάτηνάσκηση1καιτηδιορθώσουνµετηµέθοδοτηςαυτοαξιολόγησης.
Οιοµάδεςεργασίαςµπορούνακόµηναεπεξεργαστούντιςασκήσεις2και3,ναπαρουσιάσουντιςαπαντήσειςτουςστηντάξηκαιµέσααπόσυζήτησηναγίνειαξιολόγηση.Εναλλακτική προσέγγιση
Ηδιδασκαλίατουκεφαλαίουµπορείναξεκινήσειµετηνοµαδικήσυµπλήρωσητηςάσκησης3στοτετράδιοεργασιών.Αφούπαρουσιαστούνοιαπαντήσειςστονπίνακα,οιµαθητέςµπορούννααναφέρουνανγνωρίζουντηΣαλαµίναήανέχουνακούσειτοόνοµατουΘεµιστοκλή.
Οδάσκαλοςµπορείναξεκινήσειτηδιήγησητωνγεγονότωντηςναυµαχίαςκαιπαράλληλανααξιοποιήσειτοσυνοδευτικόυλικό(παραθέµατακαιεικόνες).
Εναλλακτικά,εφόσονυπάρχειεργαστήριοπληροφορικής,ήκάποιοςδιαθέσιµοςΗ/Υ,µπορείναχρησιµοποιήσεικάποιααπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσα,π.χ.∆ραστηριότητεςαπότο33ο∆ηµ.ΣχολείοΠεριστερίουγιατηναυµαχίατηςΣαλαµίνας,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:
http://www.cc.uoa.gr/faiakes/1024x768/drastiriotites_2.htmlΣεαυτήτηνπερίπτωσηθαπρέπειναείναιιδιαίτεραπροσεκτικόςτόσοκατάτηνεπιλογήτουυλικού,
όσοκαικατάτηνπροσαρµογήτουστοµαθησιακόεπίπεδοκαιτιςανάγκεςτωνµαθητώντου.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Επίσηςτοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«πολιτισµός»,«χώρος»και«χρόνος».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταβιωµατικήςεµπειρίαςκαικαταγραφήςτηςπραγµατικότητας.2.Στορόλοτηςιστορίαςστηδιάσωσηγεγονότωντουπαρελθόντος.3.Σεθέµαταπουαφορούντοντρόποσυγγραφήςτηςιστορίας(ιστοριογραφία).ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας
ναζητήσειαπότουςµαθητέςναφανταστούνότιείναιπαρόντεςστηναυµαχίατηςΣαλαµίναςκαιναπροσπαθήσουνναδιηγηθούνµετοδικότουςτρόποταγεγονότα.
Πιοσυγκεκριµένα:Οδάσκαλοςµπορείναπαρουσιάσειτοακόλουθοθέµα:«ΠολεµώνταςτουςΠέρσεςστηΣαλαµίνα»,ή«Οµικρόςπολεµιστής».Οιµαθητέςαναλαµβάνουννασυνθέσουνµιαφανταστικήαφήγησητωνόσωνσυνέβησαν
στηΣαλαµίνα,φροντίζονταςναδιατηρήσουνόσοντοδυνατόνπερισσότερααπόταστοιχείαπουπαρουσιάζονταιστοκεφάλαιο.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,τηνοποίαµπορούννααυτοδιορθώσουνοιµαθητές:
Θεµιστοκλής,Eυρυβιάδης,Mάχη,Iσθµό,Σπαρτιάτης,Τριήρεις,ΟΞέρξης,Καράβια,Λάθος,Ηναυµαχία,Σαλαµίνας
1.ΆσκησηµεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςστηνοποίαµπορείναχρησιµοποιηθείκαιτολεξικό:
Προτεινόµενεςαπαντήσεις:ναύτης,ναυτικό,ναύαρχος,ναυτιλία,ναυαγός,ναυτόπουλο,ναυπηγείο.
1.ΆσκησηµεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΜελέτηςΠεριβάλλοντος,όπουοιµαθητέςανάλογαµετοντόποκατοικίαςτουςπροσανατολίζονταισεσχέσηµετηΣαλαµίνα.
∫∂º∞§∞π√ 19. ∏ Ì¿¯Ë ÙˆÓ ¶Ï·Ù·ÈÒÓ Î·È Ë Ó·˘Ì·¯›· Ù˘ ª˘Î¿Ï˘∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντονχρόνο,τοντρόποδιεξαγωγήςκαιτηνέκβασητηςµάχηςτωνΠλαταιώνκαιτης
ναυµαχίαςτηςΜυκάλης.Νασυνειδητοποιήσουντησηµασίατουπατριωτισµούωςπαράγοντανίκης.Ναεκτιµήσουντοαγαθότηςειρήνηςπουέχειωςαποτέλεσµατηνπρόοδο.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟΞέρξηςέφυγεγιατηνπατρίδατου,επειδήφοβήθηκεµήπωςοιΈλληνεςτοναποκλείσουνστηνΕλλάδα.∆ιέταξεµάλιστατοστόλοτουναπλεύσειστονΕλλήσποντο,γιανασώσειτιςγέφυρες.ΟΜαρδόνιοςεπιδιώκονταςναεξασφαλίσειτησυµµαχίατωνΑθηναίωνυποσχέθηκεότιθαανοικοδοµήσειτηνπόληκαιτουςναούςτους.Εκείνοιόµωςτουέδωσαντηνεξήςαπάντηση:«Εφόσονοήλιοςακολουθείτησυνηθισµένηπορείατου,ποτέοιΑθηναίοιδεθασυµµαχήσουνµετουςΠέρσες».ΣτηµάχητωνΠλαταιώνοιΑθηναίοιέτρεψανσεφυγήτουςΘηβαίουςπουείχανµηδίσει.ΟιΠέρσεςπολέµησανγενναία,αλλάφάνηκανκατώτεροιαπότουςΣπαρτιάτες,στουςοποίουςγιαπρώτηφοράδινότανηευκαιρίαναπολεµήσουνµεόλεςτουςτιςδυνάµειςκατάτουπερσικούστρατού.ΟισύµµαχοιτίµησαντουςΠλαταιείςγιατησυµβολήτουςστηνίκηκαικήρυξαντηνπόλητουςιερήκαιαπαραβίαστη.Αποφάσισανµάλιστανατελούνταικάθε5χρόνιαπανελλήνιοιαγώνες,ταΕλευθέρια,σεανάµνησητηςνίκης.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΙστορικόςχάρτηςµετηνεκστρατείατουΞέρξη.2.IστορίεςαπότονΗρόδοτο,ΜηλιάδηςΓιάννης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1992.3.ΗµάχητωνΠλαταιών,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www1.fhw.gr/chronos/04/gr/politics/
323exw_pers_sala.html4.ΗµάχητωνΠλαταιών(Πηγές:ΣτρατιωτικήΙστορίατεύχος35,PeterConnollyGreeceandRome
atWar.GreenhillBooks,ΗροδότουΙστορία.),ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.diplomatictimes.com/monimes/maxi/maxioct.htm
3.ΑρχαιολογικόςχώροςΠλαταιών,υπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.culture.gr/2/21/211/21109a/g211ia09.html
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Στοκεφάλαιοαυτόολοκληρώνεταιουσιαστικάηπαρουσίασητωνγεγονότωντωνπερσικώνπολέµων.Προκειµένουοιµαθητέςνααποκτήσουνµίαολοκληρωµένηεικόνα,προτείνεταιναγίνειστηναρχήάµεσησύνδεσηµετοπεριεχόµενοτουπροηγούµενουκεφαλαίουκαιανακεφαλαιωτικός(συµπερασµατικός)σχολιασµός.
ΟιµαθητέςγνωρίζουνήδητηνήττατωνΠερσώνστηΣαλαµίνα.Οδάσκαλοςµεανάλογες
ερωτήσειςµπορείνατουςζητήσειναυποθέσουντηνεξέλιξητωνσυγκρούσεων.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,αφηγείταιτιςπρώτεςενέργειεςτουΜαρδόνιου.
ΣτηναναφοράστηνέαεπίθεσητωνΠερσώνεναντίοντηςΑθήναςθαπρέπεινατονιστείκαιηχρονολογία,έναχρόνοπερίπουµετάτηναυµαχίαστηΣαλαµίνακαινασυµπληρωθείηιστορικήγραµµή.Σ’αυτότοσηµείοοιµαθητέςµπορούνναδιαβάσουντοπαράθεµα1καιναεντοπίσουνστοιχείαπουδηλώνουντηνοµοψυχία,τηνενότητακαιτηναπόφασητωνΕλλήνωννααντιµετωπίσουνγιαµιαακόµηφοράτουςΠέρσεςόλοιµαζί.Στοαπόσπασµαεξάλλουαναφέρεταικαιοαρχηγόςτουελληνικούστρατού,Σπαρτιάτηςβασιλιάς,Παυσανίας.
ΣτησυνέχειαεντοπίζεταιηπεριοχήτωνΠλαταιώνστονιστορικόχάρτητηςεποχήςκαιγίνεταιαναφοράστηνεπιλογήτουΜαρδόνιουναχρησιµοποιήσειτοιππικό.
Πριναπότηνπεριγραφήτηςέκβασηςτηςµάχηςκαλόθαήτανναδιαβαστείτοπαράθεµα3,όπουπαρουσιάζεταιηγενναίαπράξητουΑλέξανδρουτουΜακεδόνα.Ενώβέβαιατονίζεταιηελληνικότητατουβασιλιά,θαπρέπειναδιευκρινιστείστουςµαθητέςπωςδενπρόκειταιγιατονΜέγαΑλέξανδρο,τονοποίογνωρίζουναπόακούσµατα,αλλάγιαάλλονσυνονόµατότου,τονΑλέξανδροΑ9(495–450π.Χ.).
Οδάσκαλοςσυνεχίζειτηνπεριγραφήτηςµάχης,ενώοιµαθητέςπαρατηρούντηνεικόνα3,τονίζειτονικηφόροαποτέλεσµακαιαναφέρειτηνήττατουπερσικούστόλουστηΜυκάλη.
Προκειµένουνατονιστούνταδιαφορετικάπολιτισµικάστοιχείαανάµεσαστουςδύολαούς,Έλληνες-Πέρσες,καικατ’επέκτασηοιλόγοιγιατουςοποίουςπολέµησαν,µπορείναγίνειανάγνωσητουπαραθέµατος2.
Στησυνέχειαοιµαθητέςαπαντούνστην1ηερώτησηκαιαφούδιαβάσουντηντελευταίαπαράγραφοαπότοκείµενοκαιπαρατηρήσουντιςεικόνες1και2,απαντούνκαιστην2ηερώτηση.
Ολοκληρώνονταςτοκεφάλαιοµπορούννασυµπληρωθούνοιασκήσεις1και2στοτετράδιοεργασιών,πουαφορούνστησυνολικήαξιολόγησητωνγεγονότωντουκεφαλαίου.
Η3ηάσκησηέχεισκοπότησυνολικήπαρουσίασητωνπερσικώνπολέµωνκαιµπορούννατηνσυµπληρώσουνοιµαθητέςανατρέχονταςσεπροηγούµενακεφάλαια.
Εναλλακτική προσέγγιση
Οδάσκαλοςµπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςνασυµπληρώσουντηνιστορικήγραµµήστηνάσκηση3στοτετράδιοεργασιώνκαινααναφέρουνποιαµάχη/ναυµαχίαδεγνωρίζουν.ΑφούοιµαθητέςπροφανώςεπισηµάνουντηµάχητωνΠλαταιώνκαιτηναυµαχίατηςΜυκάλης,µπορούνναπαρατηρήσουντηνεικόνα3.
Στησυνέχειαχωρισµένοισεοµάδεςεργασίαςδιαβάζουντονπροοργανωτήκαιαναλαµβάνουνναπαρουσιάσουνστηνυπόλοιπητάξηταγεγονότατουκεφαλαίου.Συµπληρώνουντιςεργασίες,ανακοινώνουντιςαπαντήσειςτουςκαιτιςαυτοδιορθώνουν.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«χώρος»και«χρόνος».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Στορόλοπουπαίζειοχώροςκαιοχρόνοςσταιστορικάγεγονότα.2.Σεθέµαταπουαφορούντοπεριεχόµενοτωνιστορικώνγεγονότων.3.Στορόλοτηςιστορίαςστηδιάσωσηγεγονότωντουπαρελθόντος.Οιµαθητέςχωρισµένοισεοµάδεςσυζητούνµεαφόρµησητηνερώτηση1στοβιβλίοτουςτο
ενδεχόµενοοιΈλληνεςναείχανχάσειστιςΠλαταιέςκαιτηΜυκάλη.Συνδυάζονταςστοιχείακαιπληροφορίεςγιατουςδύολαούςπουήρθαναντιµέτωποικαιαπό
προηγούµενακεφάλαια(Έλληνες–Πέρσες)καιµελετώνταςτοφυσικόανάγλυφοτουΕλλαδικούχώρου(ηπειρωτικόκαιθαλάσσιο)συνθέτουνεργασίες,όπουπαρουσιάζουντηδικήτουςεκδοχήγιατηνεξέλιξητωνγεγονότων.
Καθώςκρίνεταισηµαντικόκαιαπαραίτητοοιµαθητέςναεπιχειρηµατολογήσουνγιατιςεπιλογές
πουθαπαρουσιάσουν,θαπρέπειοδάσκαλοςνατουςενθαρρύνειναµηνπεριοριστούνµόνοστηνπαρουσίασηµιαςακόµηµάχηςσ’έναάλλοτυχαίοµέρος,αλλάναπροσπαθήσουνναεπιλέξουνχώροκαιχρόνο,οιοποίοινασυνδέονταιάµεσακαινααιτιολογούνταιστηνεξέλιξητωνγεγονότων.
Οιεργασίες,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,τηςΜελέτηςΠεριβάλλοντοςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής,µπορείναπεριέχουνκείµενα,εικόνεςακόµηκαισχεδιαγράµµατα(σκίτσα)µάχηςήναυµαχίας.
Μετάτηνολοκλήρωσήτουςπαρουσιάζονταισεόλητηντάξη.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου,τηνοποίαµπορούννααυτοδιορθώσουνοιµαθητές:
ήττα,πατρίδα,Μαρδόνιο,Παυσανία,Πλαταιές,Πέρσες,Ελλήνων,Σπαρτιάτης.2.Άσκησηµεαναγραµµατισµένεςλέξειςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατης
ΝεοελληνικήςΓλώσσας:Μαρδόνιος,Ξέρξης,Αττική,Παυσανίας,Πλαταιές,Μυκάλη3.Άσκησηανακεφαλαιωτικούχαρακτήραµεχωροχρονικόπεριεχόµενο:Μαραθώνας490π.Χ.,Θερµοπύλες480π.Χ.,Σαλαµίνα480π.Χ.,Πλαταιές479π.Χ.,Μυκάλη479
π.Χ.
√ «ÃƒÀ™√™ ∞πø¡∞™» (5Ô˜ ∞πø¡∞™ .Ã.)
A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΟχρυσόςαιώναςτηςΑθήναςείναιάρρηκτασυνδεδεµένοςµετοόνοµατουµεγάλουδηµοκρατικούηγέτητης,τουΠερικλή.Χρονικάκαλύπτειτηνπερίοδοαπότο479ώςτο431π.Χ.,δηλαδήτοτέλοςτωνΜηδικώνπολέµωνκαιτηνέναρξητουεµφυλίουΠελοποννησιακούπολέµου.ΤηνεποχήαυτήηΑθήναισχυροποιείταικαικατέχειηγετικήθέσηµεταξύτωνελληνικώνπόλεων.ΜετάτηνεθελοντικήαποχώρησητηςΣπάρτηςαπότηνπανελλήνιασυµµαχία,οιΑθηναίοιανέλαβαν,µετάαπόπαρότρυνσητωνσυµµάχων,τηνηγεσίατουαγώναεναντίοντωνΠερσών,µεσκοπότηνεξασφάλισητηςανεξαρτησίαςτωνπόλεωντηςσυµµαχίας.ΓρήγοραηΑθήνααπέκτησεηγετικήθέσηστουςκόλπουςτηςσυµµαχίας.Ηαύξησητηςδύναµήςτηςτηνοδήγησεσεαλαζονικήσυµπεριφοράέναντιτωνσυµµάχων,αλλάταυτόχροναπροκάλεσετηνανησυχίατηςΣπάρτης,ηοποίαάρχισενασυσπειρώνειτουςδικούςτηςσυµµάχους.
Στοδιάστηµααυτό,χάρηστονΠερικλή,συντελούνταιστηνΑθήναπολιτικέςκαικοινωνικέςµεταρρυθµίσεις,πουοδήγησανστονπλήρηεκδηµοκρατισµότουπολιτεύµατος.ΕνδεικτικάαναφέρουµετονπεριορισµότωναρµοδιοτήτωντουΑρείουΠάγου,κατεξοχήναριστοκρατικούοργάνου,τηνπαραχώρησητουδικαιώµατοςκαιστουςζευγίτεςναεκλέγονταιστοσώµατων9αρχόντων,καθώςκαιτηνκαθιέρωσηµισθούγιατουςπολίτεςπουσυµµετείχανστηδηµόσιαδιοίκηση.Παράλληλα,ηαλµατώδηςανάπτυξητηςοικονοµίαςτηςΑθήνας,πουοφειλότανστηνάνθισητουεµπορίουτηςκαιστηνηγετικήτηςθέσηµέσαστουςκόλπουςτηςσυµµαχίας,είχεωςαποτέλεσµατηνπολιτιστικήτηςακµή.Ητέχνηέφτασεστοαποκορύφωµατηςτελειότητάςτηςκαιέγινεδιαχρονική.ΟΠερικλήςµετουςσυνεργάτεςτουεκπόνησεέναµεγαλόπνοοσχέδιοκαιηΑθήναανέλαβεδίκαιατηνπνευµατικήκαικαλλιτεχνικήπρωτοπορίαστονελληνικόκόσµο.Παράλληλα,γνώρισανακµήκαιταγράµµατα:φιλοσοφία,ιστορίακαιλογοτεχνία.Ειδικότερααναπτύχθηκεηδραµατικήποίηση,τοπρωτότυποδηµιούργηµατηςΑθήνας.Αυτήντηνεποχήέζησανκαιµεγαλούργησανοιασύγκριτοιτραγικοίποιητές,οΑισχύλος,οΣοφοκλήςκαιοΕυριπίδης,απότουςοποίουςσώζονταιπερίπου34δράµαταολόκληρακαιαρκετάαποσπάσµατα.Έτσι,ηΑθήναεξελίχθηκεσευπερδύναµητηςεποχής,καιέγινετοοικονοµικό,πνευµατικόκαικαλλιτεχνικόκέντροολόκληρηςτηςΕλλάδας.
U.Wilcken,ΑρχαίαΕλληνικήΙστορία,µετ.Ιω.Τουλουµάκου,εκδ.Παπαζήση,Αθήνα1976,σελ.203-205.
Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 20. ∏ ∞ı‹Ó· Á›ÓÂÙ·È Ë ÈÔ ÈÛ¯˘Ú‹ fiÏË∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαδιαπιστώσουνοιµαθητέςπωςοπόλεµοςτωνΕλλήνωνεναντίοντωνΠερσώνέχειεπιθετική
µορφήκαιόχιαµυντικήόπωςπριν.Νακατανοήσουνβασικέςέννοιες,όπωςσυµµαχία,ηγεµονία.Ναδιαχωρίσουντιςέννοιεςσυµµαχία-ηγεµονία.Ναδιακρίνουντουςλόγουςπουοδήγησανστηµετατροπήτηςσυµµαχίαςσεαθηναϊκήηγεµονία
καιπροκάλεσαντηνανησυχίατηςΣπάρτης.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟιΑθηναίοιεκµεταλλευόµενοιτηγενικότερηδυσφορίατωνσυµµάχωναπότηνπαράτασητουεπιθετικούπολέµουδέχτηκαντηνπρότασητωνσυµµάχωνγιαχορήγησηχρηµάτωναντίπλοίωνκαιανδρών.Συγκρότησανέτσιισχυρόστόλοκαιµετέτρεψαντησυµµαχίασεηγεµονία.ΟιΑθηναίοιαποφάσιζανµόνοιτουςεκστρατείεςόπουοδηγούσαντουςσυµµάχους,τουςοποίουςσταδιακάµετέβαλανσευπηκόουςτους.Γι’αυτόδηµιουργήθηκανέντονεςδυσαρέσκειεςκαικάποιεςπόλειςπροσπάθησαννααπαλλαγούναπότηναθηναϊκήηγεµονία.ΟιαποστασίεςαυτέςκαταπνίγηκανστοαίµααπότουςΑθηναίουςµεχαρακτηριστικότερηπερίπτωσηαυτήτηςΜήλου.ΗαυξανόµενηδύναµητηςΑθήναςπροκάλεσετηνανησυχίατηςΣπάρτης.ΜετάτηνυπογραφήτηςΚαλλίειαςειρήνηςτο448π.Χ.τοχάσµαανάµεσαστιςδύοπόλειςµεγάλωσεκαιοιΈλληνεςχωρίστηκανσεδύοαντίπαλαστρατόπεδα.Ηεµφύλιασύγκρουσηόµωςαναβλήθηκε,ότανοιδύοπόλειςυπέγραψαντο446π.Χ.τηντριαντάχρονηειρήνη(τριακοντούτειςσπονδές).
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΟχάρτηςµετιςπόλειςµέλητηςΑθηναϊκήςΣυµµαχίας.2.Περιπέτειεςµεαρχαίεςχώρες,CD,παραγωγήεκδόσεωνΛιβάνη.3.ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://culture.gr4.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://ime.gr5.Πελοπόννησος-∆ήλος,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://www1.fhw.gr/projects/bouleuterion/
gr/peloponnese.html
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Ησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταπροσφέρεταιιδιαίτεραγιαναδιακρίνουνοιµαθητέςτηδιαφοράπουυπάρχειανάµεσαστονεπιθετικόκαιτοναµυντικόπόλεµο,στόχοςπουµπορείναεπιτευχθείµετηχρήσηκατάλληλωνερωτήσεωντουτύπου:
-ΓιατίοιΈλληνεςπολέµησαντουςΠέρσες,ότανεκείνοιεκστράτευσανεναντίοντους;-Πώςονοµάζεταιαυτόςοπόλεµοςκαιγιατί;-ΓιατίοιΈλληνεςσυνέχισαντονπόλεµοεναντίοντωνΠερσώνακόµακαιµετάτηναποχώρησή
τουςαπότηνΕλλάδα;-Πώςονοµάζεταιαυτήηµορφήτουπολέµουκαιγιατί;-Ποιαείναιηβασικήτουςδιαφορά;Οιµαθητές,αφούχωριστούνσεοµάδεςεργασίαςκαιαφούέχουνκατανοήσειµέσωτων
ερωτήσεωντηδιαφοράτωνδύοεννοιών,συµπληρώνουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιώνκαιπροχωρούνσεαλληλοδιόρθωση.
Στησυνέχειαπαρατηρούντοχάρτη1καισυζητούντογεγονόςότιοιπερισσότερεςπόλεις–µέλητηςσυµµαχίαςήταννησιωτικέςκαιπαραθαλάσσιες,οιοποίεςµάλισταθαέπρεπενασυνεισφέρουνστοσυµµαχικόστόλο.∆ιαβάζονταςτο1οπαράθεµα,τοοποίοαφήνειανοικτότοενδεχόµενοοικατηγορίεςπουαναφέρονταιστονΠαυσανίαναείναιανυπόστατες,οιµαθητέςοδηγούνταισε
προβληµατισµούςσχετικάµετηνάποψηπάνωσταιστορικάγεγονότακαιτιςαξιολογικέςκρίσειςειδικάσεπεριόδουςπολέµου.
Στησυνέχειαοδάσκαλοςµετηντεχνικήτηςαφήγησηςµεταφέρειστουςµαθητέςτιςσχετικέςπληροφορίεςπουσχετίζονταιµετηνοργάνωσητηςσυµµαχίαςκαιτουςαπευθύνειτηνπρώτηερώτησηπουβρίσκεταικάτωαπότοκείµενο.Παράλληλαγίνεταικαιχρήσητηςεικόνας2.Σεαυτότοσηµείοκρίνεταιαπαραίτητηηαναφοράότισήµερατονησίδενκατοικείται,αλλάαποτελείαρχαιολογικόχώρο.
Οιµαθητές,αφούδιαβάσουνσιωπηράαπότοβιβλίοτουςτηνπαράγραφοπουαναφέρεταιστιςδραστηριότητεςτηςσυµµαχίαςκαθώςκαιτοπαράθεµα2,συζητούνστηντάξηγιατοήθοςκαιτηνπροσωπικότητατουΚίµωνα.Ακολουθείηανάγνωσηκαιτουυπόλοιπουκειµένουκαιοιοµάδεςπροβαίνουνστησυµπλήρωσητηςάσκησης3τουτετραδίουεργασιών.
Ηδεύτερηερώτησητόσοστοβιβλίοτουµαθητήόσοκαιηαντίστοιχηστοτετράδιοεργασιών,επειδήαπαιτούνπιθανότατατησυγκέντρωσηπληροφοριακούυλικού,προτείνεταιναδοθούνωςσυνθετικέςεργασίεςστοσπίτι.Εναλλακτική προσέγγιση
Οιµαθητές,αξιοποιώνταςτιςνέεςτεχνολογίεςστοεργαστήριτηςπληροφορικής,χωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαι,χρησιµοποιώνταςτονδικτυακότόποτουΥπουργείουΠολιτισµού,βρίσκουνπληροφοριακόυλικόσχετικόµετοναρχαιολογικόχώροτης∆ήλου.ΑπόεκείοδηγούνταιεπαγωγικάστηδιαπίστωσητουρόλουπουέπαιξετονησίκατάτηδιάρκειατωνκλασικώνχρόνωνκαιµεαυτότοντρόποέρχονταισεεπαφήµετηδηµιουργίατηςΑ9Αθηναϊκήςσυµµαχίας.ΣτησυνέχειαµέσωτουδικτυακούτόπουτουΙδρύµατοςΜείζονοςΕλληνισµού,ηελληνικήιστορίαστοδιαδίκτυο,κλασικήπερίοδος,συγκεντρώνουνστοιχείαπουδιαφωτίζουνακόµαπερισσότεροτοντρόποοργάνωσηςκαιλειτουργίαςτηςΑ9ΑθηναϊκήςΣυµµαχίας.
Επιστρέφονταςστηντάξηµπορείναγίνειηπαρουσίασητηςεργασίαςτηςκάθεοµάδαςκαισεσυνδυασµόµετοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητήναγίνει,στοσπίτι,ησυµπλήρωσητωνασκήσεωντουτετραδίουτωνεργασιών.∆ιαθεµατικές δραστηριότητες
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«συµβολισµοί»,«εξέλιξη-µεταβολή»
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταεπικοινωνίαςκαιδηµιουργίαςσυµµαχιώνανάµεσασεδιαφορετικάκράτηγιατην
επίτευξηκοινώνστόχωνκαισκοπών.2.Σεζητήµαταυιοθέτησηςκοινώνσυµβόλωνπουεξυπηρετούνστηνενότητακαιτηνκοινήπορεία
τωνσυµφερόντωνδιαφορετικώνπεριοχών.3.Σεζητήµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςτωνσυνθηκώνπουπαρατηρούνταικατάτηδιάρκεια
σύναψηςσυµµαχιώνµεπιθανήεξέλιξητηδηµιουργίαδιαφωνιώνκαισυγκρούσεων.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςσε
οµάδεςεργασίαςνακατασκευάσουνµεδιάφοραυλικάτησηµαίατουσυµµαχικούστόλου.Ενδεικτικάοιοµάδεςσυζητούνταπιθανάσύµβολαπουσχετίζονταιµετηνεποχήκαιεπιλέγοντας
τουλικάτηςπροτίµησήςτους(διάφοραείδηχαρτιών,χρώµατα,υφάσµατα,κόλλες,ξύλο,κ.ά)κατασκευάζουντησηµαία.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηαντιστοίχισηςγιααξιολόγησητηςεπίτευξηςτουστόχουδιάκρισηςτωνόρωνεπιθετικόςπόλεµος-αµυντικόςπόλεµος.
2.Άσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστηδιαχρονικότητααλλάκαιτηνεξέλιξητωνστοιχείωνπολιτισµούµιαςεποχής,καθώςκαιτηναξιοποίησήτουςαπότιςνεότερεςγενιέςγιατηνενίσχυσητηςσυνεργασίαςανάµεσαστουςλαούςκαιτηνεπίτευξητηςπαγκόσµιαςειρήνης.
3.Άσκησηαναγνώρισηςχαρακτηριστικώντωνεννοιώνσυµµαχία-ηγεµονίαµεσκοπότην
κατανόησητόσοτωνοµοιοτήτωνόσοκαιτωνδιαφορώνανάµεσαστιςδύοέννοιες.
Συµµαχία Ηγεµονία
Συµµετέχουνπολλέςπόλεις-κράτη X X
Έχουνόλαταµέληίσαδικαιώµατακαιυποχρεώσεις X
Αποφασίζειένακράτοςεπειδήείναιπιοισχυρό X
Συµµετέχουνόλοιστιςαποφάσειςπουπαίρνονταιµεψηφοφορία
X
∫∂º∞§∞π√ 21. ∆Ô ÔÏ›ÙÂ˘Ì· Î·È Ë ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ ∞ı‹Ó·˜ ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ ¶ÂÚÈÎÏ‹∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝααναφέρουντιςκοινωνικέςµεταρρυθµίσειςπουπραγµατοποιήθηκανστηνΑθήνααυτήτην
εποχή.ΝααναφέρουντιςπολιτικέςµεταρρυθµίσειςπουέγινανστηνΑθήνασταχρόνιατουΠερικλή.Ναδιακρίνουνταστοιχείαεκείναπουσυνετέλεσανστηνολοκλήρωσητηςαθηναϊκής
δηµοκρατίας.Ναγνωρίσουντηντάξητωνµετοίκωνκαινατησυσχετίσουνµετουςσηµερινούςµετανάστες.
Πρόσθετα στοιχεία
Αθηναίοιπολίτεςωςτο451π.Χ.λογίζοντανόσοιείχανΑθηναίοπατέρακαιαπότο451π.Χ.καιεξήςόσοιείχανκαιτουςδυογονείςΑθηναίους.Αυτοίπουείχανπλήρηπολιτικάδικαιώµατασυµµετείχανστηνεκκλησίατουδήµου,εκλέγοντανάρχοντεςκαι,γενικά,διοικούσαντηνΑθήνα.
Οιδούλοιδενείχανκανένααπολύτωςδικαίωµακαιήτανκτήµατουκυρίουτουςπουτουςχρησιµοποιούσεσεόλεςτιςδουλειές.ΗοικονοµίαόχιµόνοτηςΑθήναςαλλάκαιτωνάλλωνπόλεωνκρατώνστηναρχαιότηταστηριζότανκατάέναµεγάλοµέροςστηφτηνήεργασίατωνδούλων.
ΣταχρόνιατουΠερικλή(446-431π.Χ.)ενισχύθηκετοδηµοκρατικόπολίτευµαµετηνκαθιέρωσηχρηµατικήςαποζηµίωσηςγιατουςκληρωτούςάρχοντες.ΤοµέτροαυτόεπέτρεπεστουςφτωχούςΑθηναίουςνασυµµετέχουνσταόργανατηςεξουσίας.Παράλληλαπαραχώρησεστουςζευγίτεςτοδικαίωµαναεκλέγονταιστοσώµατων9αρχόντων.ΗπολιτείαεπέβαλλεστουςπλούσιουςΑθηναίουςπολίτεςέκτακτεςυποχρεώσεις,τιςλεγόµενεςλειτουργίες.ΑπότονΠερικλήεπίσηςθεσµοθετήθηκεηχορήγησηαπότοκράτοςστουςφτωχότερουςπολίτεςχρηµάτων(ταθεωρικά),γιατοεισιτήριοστοθέατρο,τοοποίοπραγµατικάαπέβη«σχολείο»τουλαού.
ΤότεοΠειραιάςχτίστηκεσύµφωναµετασχέδιατουπολεοδόµουΙππόδαµουτουΜιλήσιουκαιεξελίχθηκεστοµεγαλύτεροεµπορικόλιµάνιτηςΜεσογείου.ΤηνεποχήτηςακµήςοστόλοςτηςΑθήναςαριθµούσεπερίπου400τριήρεις.Οιπολίτεςανέρχοντανσε30.000.Οιδούλοιήτανπερισσότεροι.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΦωτογραφίεςαπότηναρχαίαπόλητηςΑθήνας.2.Εικόνεςαπότοβιβλίο:Ηαρχαίαπόλη.ΗζωήστηνΑθήνακαιστηνΡώµη,ΚόννολυκαιΝτοτζ,
µετάφρασηΛεβεντοπούλουΜ,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα2002.3.ΣτηνΑθήνατουΠερικλή,ΕκδοτικήΑθηνών.4.ΣταχρόνιατουΠερικλή,α9τόµος,ΤσουκαλάςΓ.,εκδόσειςΆγκυρα,Αθήνα1995.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Ωςπροοργανωτήςγιατηννέαγνώσηπροτείνεταιναχρησιµοποιηθείκαιναανασυρθείαπότηµνήµητωνµαθητών,µετηχρήσηκατάλληλωνερωτήσεωναπότοδάσκαλοησχετικήενότηταµε
τιςµεταρρυθµίσειςτουΣόλωνακαικυρίωςτουΚλεισθένη.ΜεαυτότοντρόποθακατανοήσουνµεµεγαλύτερηευκολίατιςαλλαγέςπουσυνετέλεσανστηνολοκλήρωσητουδηµοκρατικούπολιτεύµατοςαπότονΠερικλή.
ΟιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιδιαβάζουνσιωπηράαπότοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςτιςδύοπρώτεςπαραγράφουςπουαναφέρονταιστιςµεταρρυθµίσειςτουΠερικλήκαλούµενοινααπαντήσουνσεερώτησητουτύπου:
-ΠοιεςαλλαγέςτουΠερικλήβοήθησανναγίνειτοπολίτευµατηςΑθήναςπιοδηµοκρατικό;Καλόείναινακατασκευαστείστονπίνακαεννοιολογικόςχάρτης.Ενδεικτικάπροτείνεται:
ΣτησυνέχειαοιµαθητέςµεευκολίαδιακρίνουντηδιαφοράανάµεσαστηάµεσηδηµοκρατίατηςεποχήςτουΠερικλήκαιστηνέµµεσηπουισχύεισήµερακαταγράφονταςλόγουςπουανάγκασαντιςσύγχρονεςκοινωνίεςναλειτουργούνµεαυτότοντρόπο.
Ακολουθείηανάγνωσητουυπόλοιπουκειµένουκαθώςκαιτου2ουπαραθέµατοςκαιοιµαθητέςσυµπληρώνουντηνεργασία1τουτετραδίουεργασιώνδηµιουργώνταςσχηµατικήαναπαράστασητηςαθηναϊκήςκοινωνίαςτηςεποχήςτουΠερικλή.
Μεαφόρµησητηνερώτηση2πουυπάρχεικάτωαπότοκείµενοκαθώςκαιτηνεικόνα2δηµιουργούµεστηντάξησχετικόπροβληµατισµόγιατοθεσµότηςδουλείαςκάνονταςδιακριτέςτιςδιαφορέςτηςσυγκεκριµένηςέννοιαςστιςαρχαίεςκοινωνίεςκαιστοσύγχρονοκόσµο.
Ηάσκηση2τουτετραδίουεργασιώνσεσυνδυασµόµετηνεικόνα1µπορείναδείξουντηδιαχρονικότητατωντρόπωνκαιτωνµέσωνµεταοποίαεκφράζονταιοιπολίτεςµιαςδηµοκρατικήςκοινωνίας.
Ηάσκηση3απότοτετράδιοεργασιώνπροτείνεταιναδουλευτείοµαδοσυνεργατικά.
Εναλλακτική προσέγγιση
Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιδιαβάζουντονπροοργανωτήυπάρχεικαθώςκαιτο1οπαράθεµα.Στησυνέχειακαλούνταιναεκφράσουνµιααξιολογικήκρίσηγιατονπολιτικό,σύµφωναµετιςπληροφορίεςπουάντλησαναπότηνπηγή,καιναεντοπίσουνσεαυτήφράσειςοιοποίεςτουςβοηθούννααπαντήσουνστην1ηερώτησητουβιβλίουτους.ΟδάσκαλοςµετηντεχνικήτηςαφήγησηςδίνεικάποιαπρόσθεταστοιχείασχετικάµετοπολίτευµατηςΑθήναςτηνεποχήτουΠερικλή.ΣχετικάµετηνκοινωνικήοργάνωσηχρησιµοποιείταιηπροηγούµενηγνώσητωνµαθητώνπουαφοράστηνκοινωνίατηςΣπάρτης.Γίνεταισχηµατικήαναπαράστασηστονπίνακαµετηµορφήπυραµίδας.Στησυνέχειαοιµαθητέςδιαβάζουντο2οπαράθεµακαισυµπληρώνουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών,αφούέχουνκατανοήσειταχαρακτηριστικάτηςτάξηςτωνµετοίκων,οιοποίοιαποτελούνκαιτηνκαινούριαέννοια.Μεαυτότοντρόποεπιτυγχάνεταικαιηδιάκρισητωνδιαφορώνστοντρόποοργάνωσηςτηςκοινωνίαςστιςδυοπόλεις-κράτητηςαρχαίαςΕλλάδας.
∆ιαθεµατικές δραστηριότητες
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,«µεταβολή-εξέλιξη».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταανάδειξηςπολιτιστικώνστοιχείωνδιαφορετικώνεποχώνπουπροκύπτουνµέσα
απότηνοργάνωσηκαιτηλειτουργίατωνκοινωνικώνδοµών.2.Σεζητήµαταµεταβολήςκαιεξέλιξηςτωνθεσµώνκαιτουπολιτεύµατοςκαθώςκαιτωντρόπων
µετουςοποίουςασκείταιηπολιτικήσεαλληλεπίδρασηµετηδιάστασητουχώρουκαιτουχρόνου.
ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατωνΜαθηµατικώνκαιτηςΑισθητικήςΑγωγήςκαιµεαφόρµησητηνάσκηση2απότοτετράδιοεργασιώνοιµαθητέςνακατασκευάσουνκλεψύδρααπόαπλάυλικάκαιστησυνέχειανατηχρησιµοποιήσουνγιατηχρονοµέτρησηκάποιωνδραστηριοτήτωντουςµέσαστηντάξη.Παράλληλαηχρονοµέτρησηµπορείναγίνεταικαιµετορολόιτουςγιαναπροβούνσεσυγκρίσειςανάµεσασταδύοδιαφορετικάµέσαµέτρησηςτουχρόνου.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.ΆσκησησχηµατικήςαναπαράστασηςτηςδοµήςτηςαθηναϊκήςκοινωνίαςσταχρόνιατουΠερικλή:Αθηναίοιπολίτες,µέτοικοι,δούλοι.
2.Άσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστηνεξέλιξητουπολιτισµούπουαναδεικνύεταιµέσααπότουςτρόπουςµέτρησηςτουχρόνουστοχθεςκαιτοσήµερα.
3.ΆσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστιςοµοιότητεςκαιτιςδιαφορέςπουµπορούνναεντοπιστούνανάµεσαστηντάξητωνµετοίκωντηςαρχαίαςΑθήναςκαιτουςοικονοµικούςµετανάστεςπουυπάρχουνσήµεραστηχώραµας.
∫∂º∞§∞π√ 22. ∏ ηıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ Î·È Ë Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ∞ıËÓ·›ˆÓ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαπληροφορηθούνγιατοντρόποζωήςτωνκατοίκωντηςαρχαίαςΑθήναςκαινατονσυγκρίνουν
µετοναντίστοιχοτηςΣπάρτηςκαιτοσηµερινό.ΝαγνωρίσουντηθέσητηςγυναίκαςστηνΑθήνατηςκλασικήςεποχήςκαινατησυγκρίνουνµετη
Σπαρτιάτισσακαιτησύγχρονηγυναίκα.ΝααντλήσουνπληροφορίεςγιατηνεκπαίδευσητωννέωνστηναρχαίαΑθήνα.
Πρόσθετα στοιχεία
ΗπόλητηςΑθήναςδενείχεχτιστείµεβάσηκάποιορυµοτοµικόσχέδιο,γι’αυτόοιδρόµοιήτανστενοί.Τασπίτιαήτανχτισµέναγύρωαπόµιαεσωτερικήαυλή.Περιλάµβανανχωριστάδιαµερίσµαταγιατουςάνδρες(ανδρωνίτες)καιτιςγυναίκες(γυναικωνίτες).Απλήήτανκαιηενδυµασία:οχιτώνας,πουτονφορούσανκατάσαρκα,καιτοιµάτιο,κάτισανπανωφόρι.Ταυποδήµατάτουςήταντασανδάλιαήπέδιλα,ταοποίαφορούσανστιςεπίσηµεςεκδηλώσεις.
ΛαµπρέςήτανοιδηµόσιεςγιορτέςτηςαρχαίαςΑθήνας.ΗπιοσηµαντικήήτανταΜεγάλαΠαναθήναια,πουτελούντανκάθε4χρόνιαπροςτιµήτηςΑθηνάς.ΟιεκδηλώσειςκορυφώνοντανµετηλαµπρήποµπήτηςµεταφοράςτουπέπλουτηςθεάςστηνΑκρόπολη.ΚάθεχρόνογιορτάζοντανταΜικράΠαναθήναια,ταΜεγάλαή«ενάστει»∆ιονύσιακαιταµικράή«κατ’αγρούς»∆ιονύσιαπροςτιµήτου∆ιονύσου.Κατάτα∆ιονύσιαπαρουσιάζοντανστοθέατρονέαδραµατικάέργα.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΣτηναρχαίαΑθήνα,πέντενέοικαιοκόσµοςτους,ΓιαλούρηςΆθας,εκδόσειςΠατάκη.2.Ηαρχαίαπόλη.ΗζωήστηνΑθήνακαιστηνΡώµη,ΚόννολυκαιΝτοτζ,µετάφρασηΛεβεντοπούλου
Μ,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα2002.3.Ιστορίεςκαιανέκδοτααπότοναρχαίοκόσµο,ΣακελλαρίουΧάρης,εκδόσειςΚαστανιώτη,
Αθήνα1991.4.ΜαθητήςστηναρχαίαΑθήνα,ΒαρλάµηςΓ.,εκδόσειςΩµέγα,Αθήνα1994.5.ΟΞεφτέρηςταξιδεύειστηναρχαίαΑθήνα,CD,παραγωγήs.i.em.6.OδηµόσιοςκαιιδιωτικόςβίοςτωναρχαίωνΕλλήνων,FlaceliereRobert,µετάφρασηΒανδώρος
Γερ.,εκδόσειςΠαπαδήµα.7.ΥπουργείοΠολιτισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://culture.gr8.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://ime.gr
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Προτείνεται,επειδήτοπεριεχόµενοτηςενότηταςείναισχετικόµετηζωήκαιτιςσυνήθειεςτωνανθρώπων,οιµαθητές,παρατηρώνταςτοεικονογραφικόυλικόκαιδιαβάζονταςταπαραθέµατακαιτολεξιλόγιο,ναπροσπαθήσουννααντλήσουνπληροφορίεςχρησιµοποιώνταςπαράλληλακαιπροηγούµεναγνωστικάσχήµαταπουκατέχουν.Έτσιαξιοποιώνταςτιςπαραπάνωπηγέςµπορούννααπαντήσουνσεερωτήσειςτουτύπου:
-Τιεννοούµε,ότανλέµεκαθηµερινήζωή;-ΠώςνοµίζειςότιπερνούσαντιςελεύθερεςώρεςτουςοιΑθηναίοι;-Πώςήταντασπίτιατους;-Τιέτρωγαν;-ΤιείδουςσχολείαυπήρχανστηνΑθήνα;-Πότεπήγαινανταπαιδιάστοσχολείο;-ΠοιαήτανηβασικήεκπαίδευσητωνπαιδιώνστηνΑθήνα;Αφούοιµαθητέςαπαντήσουν,στησυνέχειαδιαβάζουντοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαι
προβαίνουνσεαυτοδιόρθωσηήσυµπληρώνουνκάποιαστοιχείαπουδενέχουνήδησυµπεριλάβει.Στοτέλοςγίνεταιηπαρουσίασητωναπαντήσεωνστηντάξηκαιακολουθείησύνθεσήτουςπουθαοδηγήσεικαιστησυνολικήσύνθεσητηςδιδακτικήςενότητας.
Στησυνέχειαοιµαθητέςµπορούνναπροβούνσεσυγκρίσεις:-ΗκαθηµερινήζωήτωνΑθηναίωνσεσχέσηµεεκείνητωνΣπαρτιατών.-ΗθέσητηςΑθηναίαςγυναίκαςσεσχέσηµεεκείνητηςΣπαρτιάτισσας(σεσυνδυασµόµετην
άσκηση2τουτετραδίουεργασιών).-ΗεκπαίδευσητωννέωντηςΑθήναςσεσχέσηµετηναγωγήτωννέωνστηΣπάρτη.Οισυγκρίσειςσταπαραπάνωθέµαταµπορούνναεπεκταθούνκαιστησηµερινήεποχή.Στησυνέχεια,καιανοχρόνοςτοεπιτρέπει,γίνεταιησυµπλήρωσητωνυπόλοιπωνασκήσεωνστο
τετράδιοεργασιών.∆ιαφορετικάσυµπληρώνονταιστοσπίτι.
Εναλλακτική προσέγγισηΠροτείνεταιναχρησιµοποιηθείυλικόαπόταπροτεινόµεναεποπτικάµέσακαθώςκαιτις
ηλεκτρονικέςδιευθύνσεις,απ’όπουοιµαθητέςµπορούννααντλήσουνάφθονεςκαιέγκυρεςπληροφορίεςσχετικάµετηνκαθηµερινήζωήκαιτηνεκπαίδευσητωναρχαίωνΑθηναίων.
Ηπαραπάνωδραστηριότηταµπορείναγίνεικαιµεχωρισµότηςτάξηςσεδύοοµάδες,πουηκαθεµίαθαπαρουσιάσειµετηµορφήσυνθετικήςεργασίαςτααντίστοιχαθέµατατηςενότητας:Καθηµερινήζωή-Εκπαίδευση.
Ηπαρουσίασηµπορείναέχεικαιστοιχείααναπαράστασηςπραγµατικώνκαταστάσεων,όπωςσυζητήσειςστηνΑγορά,διαλόγουςανάµεσασεµαθητέςκαιτογραµµατιστήτους,διαλόγουςανάµεσασεεµπόρουςκαιαγοραστέςκ.ά..
∆ιαθεµατικές δραστηριότητεςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,
«εξέλιξη-µεταβολή».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταεξέλιξηςστοιχείωνπολιτισµούπουεπηρεάζουντηνκαθηµερινότητατων
ανθρώπωνανάλογαµετηνκοινωνικήοµάδαστηνοποίαανήκουν.2.Σεζητήµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςσυνηθειώνκαιεθίµωνπουέχουντιςρίζεςτουςστην
ελληνικήαρχαιότητακαιστοιχείατουςεντοπίζονταικαισήµεραστιςαντίστοιχεςεκδηλώσειςτηςσύγχρονηςκοινωνίας.
ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςκαιµεπαράλληληαξιοποίησητου2ουπαραθέµατοςηκατασκευήαπότουςµαθητέςπαιχνιδιώνεκείνηςτηςεποχήςήπαιδικώναντικειµένωνµευλικάόπωςπλαστελίνη,πηλόκ.ά.Ηπαραπάνωδραστηριότηταµπορεί,ανητοποθεσίατουσχολείουτοεπιτρέπει,νασυνδυαστείµεεπίσκεψηστοΜουσείοτηςΑρχαίαςΑγοράςήδιαφορετικάοιµαθητέςµπορούνναπραγµατοποιήσουνµιαεικονικήεπίσκεψηµέσωτου
διαδικτύου.ΕπιπλέονσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµπορείναγίνει
σύγκρισητωνπαιχνιδιώντηςαρχαιότηταςµετασύγχροναπαιχνίδια,αλλάκαιµεαυτάτωνγονέωνκαιτωνπαππούδωντωνµαθητών,απότουςοποίουςµπορούνναπάρουνσυνεντεύξειςγιατοντρόποµετονοποίοπερνούσανεκείνοιτονελεύθεροχρόνοτους.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηπαρατήρησηςκαιάντλησηςπληροφοριώνγιαταεπαγγέλµατατηςεποχής,όπωςπροκύπτουναπότηνεικονογράφησητωναγγείων.
1οαγγείο:αγγειοπλάστης,2οαγγείο:ψαράς-ιχθυοπώλης,3οαγγείο:κρεοπώλης2.Άσκησησυγκριτικήπουεξυπηρετείτηνανάδειξητωνδιαφορώνπουυπήρχανανάµεσαστην
ΣπαρτιάτισσακαιτηνΑθηναίαµεεπιπλέονστόχοτηδηµιουργίασυσχετισµώνµετησηµερινήγυναίκα.
3.Άσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστηδιαχρονικότητααλλάκαιτηνεξέλιξητωνστοιχείωνπολιτισµούµιαςεποχής,καθώςκαιτηναξιοποίησήτουςαπότιςνεότερεςγενιέςστηνοργάνωσηκαιτοντρόπολειτουργίαςτηςσύγχρονηςκοινωνίας.
∫∂º∞§∞π√ 23. √ «¯Ú˘Ûfi˜ ·ÈÒÓ·˜» Ù˘ Ù¤¯Ó˘∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαεντοπίσουντουςλόγουςγιατουςοποίουςηΑθήναέγινεσχολείοτηςΕλλάδας.Ναγνωρίσουντουςσηµαντικότερουςεκπροσώπουςτωνγραµµάτωντουχρυσούαιώνα.Νααντιληφθούντηδιαχρονικήαξίατουαρχαίουδράµατος.
Πρόσθετα στοιχείαΤαΠροπύλαιααποτελούσαντηνείσοδοπροςταιεράτηςΑκρόποληςκαιήτανέργοτουαρχιτέκτονα
Μνησικλή,πουχρησιµοποίησετοδωρικόρυθµόσεσυνδυασµόµετονιωνικό.ΣταδεξιάµαςβρίσκεταιοµικρόςναόςτηςΑθηνάςΝίκης,ιωνικούρυθµού.ΣτοψηλότεροσηµείοτηςΑκρόποληςείναιχτισµένοςοΠαρθενώνας,έργοτωναρχιτεκτόνωνΙκτίνουκαιΚαλλικράτη.Αποτελείτοτελειότεροδηµιούργηµατουδωρικούρυθµούµεστοιχείαιωνικούόπωςηζωφόρος.
Οιεργασίεςκατασκευήςδιήρκεσαν15χρόνια.ΤοµεγαλύτεροµέροςτουγλυπτούδιακόσµουτουβρίσκεταιστοΒρετανικόΜουσείο.ΣταβόρειατουΠαρθενώναείναιτοΕρέχθειο,ναόςαφιερωµένοςστους:ΑθηνάΠαλλάδα,Ποσειδώνα,ΕρεχθέακαιάλλεςτοπικέςθεότητεςτηςΑθήνας.Μαρµάρινεςκολόνεςµεµορφήνέωνγυναικών,οιγνωστέςΚαρυάτιδες,υποβάσταζαντοθριγκότουΕρεχθείου.ΟΦειδίαςυπήρξεδηµιουργόςτωνδύοχρυσελεφάντινωναγαλµάτωντου∆ίαστηνΟλυµπίακαιτηςΑθηνάςΠαρθένουστονΠαρθενώνα.∆εσώθηκεκανένααπόταέργατου,ταγνωρίζουµεµόνοαπόρωµαϊκάαντίγραφα.ΈναδείγµατηςτέχνηςτουδιακρίνουµεστηνανάγλυφηδιακόσµησητουΠαρθενώνα,όπουεργάστηκεοίδιοςκαιοιµαθητέςτου.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.φωτογραφίες,διαφάνειες(slides)απότοµουσείοτηςΑκρόπολης
2.σχέδιο-κάτοψητηςΑκρόπολης(τουΙ.Τραυλού,ΙστορίατουελληνικούΈθνουςτηςΕκδοτικήςΑθηνών,Γ2,σελ.281)3.Ακρόπολη,CD,παραγωγήεκδόσεωνΛιβάνη4.Αθήνα«χρυσόςαιώνας»,CD,παραγωγή∆ηµοσιογραφικόςΟργανισµόςΛαµπράκη,Αθήνα,
19985.Ηµαρµαρένιακόρηκλαίει,ΣκανδάληΧρήστου,ΕκδόσειςΚέδρος,Αθήνα,19956.ΠερπατώνταςστηνΕλλάδαανακαλύπτειςτηνΑθήνα,ΓανώσηΆντα,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα
19927.Ακρόπολη,Μιχ.Ανδρόνικου,ΕκδοτικήΑθηνών8.ΦεγγάριστηνΑκρόπολη,Τ.Γκρίτση-Μιλλιέξ,εκδόσειςΚαστανιώτη,Αθήνα,19919.ΜουσειοσυσκευέςΜουσείουΑκρόποληςα.«ΠάµεστηνΑκρόπολη»,β.«Έναςαρχαίοςναός»10.ΕκπαιδευτικάπρογράµµαταΜουσείουΑκρόποληςα.«ΜιαµέραστηνΑκρόπολη,αναζητώνταςτηθεάΑθηνά»,β.«ΠάµεστηνΑκρόπολη»,γ.«Πάµε
στονπερίπατοτηςΑκρόπολης»11.ΕκπαιδευτικάπρογράµµαταΚέντρουΜελετώνΑκρόπολης«ΟιθεοίτουΟλύµπουστηζωφόρο
τουΠαρθενώνα»
Προτάσεις για τη διδασκαλία Προτείνεται,επειδήτοµάθηµαείναισχετικόµετηντέχνητηςκλασικήςεποχής,ναχρησιµοποιήσει
οδάσκαλοςφωτογραφίεςήδιαφάνειεςαπότοµουσείοτηςΑκρόπολης,παράλληλαµετοσχέδιο-κάτοψητηςΑκρόποληςτουΙ.Τραυλού(βλ.προτεινόµεναεποπτ.µέσα).Στηναρχήοιµαθητέςθαπαρατηρήσουντοσχέδιοκαιθασχηµατίσουνοπτικήαντίληψητουχώρου.Αµέσωςµετάµπορείναπροβάλειδιαφάνειεςήναδείξειεικόνεςτουκάθεναούχωριστά.Συγχρόνωςµεκατάλληλεςερωτήσειςέχειτηδυνατότηταναανασύρειαπότηµνήµητωνµαθητώντιςπροηγούµενεςγνώσειςτουςσχετικάµετηναρχαϊκήτέχνη(αρχιτεκτονικοίρυθµοί,κούροι–κόρες).Στησυνέχειαθέτειπιοεξειδικευµένεςερωτήσειςκαικάνειπιολεπτέςπαρατηρήσειςγιατοκάθεµνηµείοξεχωριστάπ.χ.γιατονΠαρθενώναότιείναιτολαµπρότεροδείγµαδωρικούρυθµούµειωνικάόµωςστοιχείαόπωςηζωφόρος(αντίγιατρίγλυφακαιµετόπες),καθώςεπίσηςότιδενυπάρχειευθείαγραµµήαλλάεπικρατείπαντούηκαµπύλη.ΤηνίδιαµεθοδολογίαακολουθείκαιγιατηγλυπτικήπροβάλλονταςεικόνεςτωνΚαρυάτιδων,τµήµατηςζωφόρουτουΠαρθενώνακαιαναπαράστασητουχρυσελεφάντινουαγάλµατοςτηςθεάςΑθηνάς,παράλληλαµετιςεικόνες2,3και4τουσχολικούβιβλίου.Κατόπινοιµαθητέςασχολούνταιµετην1ηεργασίατουτετραδίουτουςκαιβρίσκουντιςοµοιότητεςκαιτιςδιαφορέςτωνδύοαγαλµάτων,έτσιτουςδίνεταιηευκαιρίανααξιολογήσουντιςπαλιέςκαιτιςκαινούριεςγνώσειςτους.Κατόπινδιαβάζουντο1οπαράθεµατουβιβλίουτουςκαισυζητούνµετοδάσκαλότουςγιαταµάρµαρατηςΑκρόπολης,πουαπέσπασεαυθαίρεταολόρδοςΈλγιν,καιεκτίθενταιστοΒρετανικόΜουσείοτουΛονδίνου.ΚαλόείναιναγίνειεπίσηςαναφοράκαιστιςπροσπάθειεςπουέχεικαταβάλειτοΥπουργείοΠολιτισµούγιατηνεπιστροφήτουςστηνΕλλάδα.Ακόµηµεαφορµήτη2ηερώτησητουβιβλίουείναιδυνατόναγίνεισύνδεσηκαιµετηντοπικήιστορία.Οιµαθητές,εφόσονυπάρχειακρόποληστοντόποόπουκατοικούν,µπορούννατηνεπισκεφθούν,νασυλλέξουνστοιχείαγι’αυτήν,ναβγάλουνφωτογραφίεςκαιναπαρουσιάσουνστηντάξητουςήστοτέλοςτηςσχολικήςχρονιάςτιςεργασίεςτους.Σταπλαίσιατωνεκπαιδευτικώνεπισκέψεωνκαι,αφούέχειπροηγηθείηδιδασκαλίατουκεφαλαίου,προτείνεταιοιµαθητέςτης∆9τάξηςτωνσχολείωντηςΑττικήςναεπισκεφθούντηνΑκρόποληήτοΑρχαιολογικόΜουσείοτηςΑθήνας.Αντίστοιχαοιµαθητέςτης∆΄τάξηςτωνάλλωνπεριοχώντηςΕλλάδαςέχουντηδυνατότηταναεπισκεφθούντουςαρχαιολογικούςχώρουςκαιταµουσείατηςπεριοχήςτους.
Εναλλακτική προσέγγιση
Οιµαθητέςπηγαίνουνστοεργαστήριτηςπληροφορικήςκαιχρησιµοποιούντιςεξήςηλεκτρονικέςδιευθύνσεις:α)τουΥπουργείουπολιτισµούhtpp://culture.grκαιβ)htpp.://www.UK.Digiserve.
com/mentor/marmara/(γιαταµάρµαρατουΠαρθενώνα).Αντλούνυλικόσχετικόµε:α)ταµνηµείατηςΑκρόποληςτωνΑθηνώνκαιτουςδηµιουργούςτουςκαιβ)ταµάρµαρατουΠαρθενώναπουβρίσκονταιστοΒρετανικόΜουσείοτουΛονδίνου.Στησυνέχεια,αφούσυγκεντρώσουντιςπληροφορίεςκαιτιςεικόνεςπουχρειάζονταιπαράλληλαµετοσχολικόβιβλίο,εργάζονταιοµαδοσυνεργατικά.Κατόπινοιοµάδεςπαρουσιάζουντιςπαρακάτωπροτεινόµενεςεργασίες:1)Η1ηοµάδαγιατηνΑκρόποληγενικάκαιτουςδηµιουργούςτωνέργωνλαµβάνονταςυπόψηεκτόςτωνάλλωντην1ηεικόνακαιτο2οπαράθεµατουσχολικούβιβλίου.2)Η2ηοµάδαγιαταΠροπύλαιακαιτοναότηςΑθηνάςΝίκης.3)Η3ηγιατοΕρέχθειοκαιτιςΚαρυάτιδεςσεσυνδυασµόµετο1οπαράθεµακαιτην2ηεικόνατουβιβλίου.4)Η4ηοµάδαγιατονΠαρθενώναωςµοναδικόέργοαρχιτεκτονικήςκαι5)η5ηοµάδαγιατοχρυσελεφάντινοάγαλµατηςΑθηνάςκαιταγλυπτάτουΠαρθενώναπαράλληλαµετιςεικόνες3και4καιτοαφηγηµατικόκείµενοτουβιβλίου.Τηνπαρουσίασηµπορούνναπαρακολουθήσουνκαιοιµαθητέςτηςτρίτηςτάξης.ΣχηµατίζονταςπλέονµίαπρώτηαντίληψητηςκλασικήςτέχνηςοιµαθητέςέχουντηδυνατότητανασυζητήσουντουςλόγουςγιατουςοποίουςταέργατηςΑκρόποληςθεωρούνταιµοναδικάκαιαξεπέραστα.Οδάσκαλοςπαράλληλαµπορείναξεκινήσεικαιτοσχέδιοεργασίας«ΗΑκρόπολη»(βλ.Οδηγίεςγιατοσχέδιοεργασίας).
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες:«πολιτισµός»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Στησυσχέτισητηςοικονοµικήςευµάρειαςµετηνκαλλιτεχνικήδηµιουργίακαιτηνπολιτισµικήάνθησηγενικότερα.
2.Σεθέµαταπουαφορούντηδιαχρονικότητατηςελληνικήςκλασικήςτέχνης.3.Σεζητήµαταπολιτιστικήςκληρονοµιάςκαιαξιοποίησηςτωναρχαιολογικώνµνηµείωντου
τόπουµας.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητές
χωρισµένοισεοµάδεςεργασίας:α)νακατασκευάσουνέναάγαλµαχρησιµοποιώνταςδιάφοραυλικάόπωςάσπροπηλό,πλαστελίνη,χαρτίκ.α.β)νασχεδιάσουνήναζωγραφίσουνκάποιοάγαλµαήαγγείοκαιγ)νασυζητήσουνγιαταχρώµαταπουχρησιµοποιούσαντότεγιατιςανάγλυφεςπαραστάσεις,αφούπροηγουµένωςπαρατηρήσουντοτµήµατηςζωφόρουτουΠαρθενώνααπότοβιβλίοτους.Στησυνέχειαναχρωµατίσουνανάλογακοµµάτιααπότηζωφόροήτιςµετόπεςπουθατουςδοθούνσεφωτοτυπίες.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησύγκρισηςδύοαγαλµάτωνδιαφορετικώνεποχών:αρχαϊκής-κλασικής,πουστοχεύειστηνανάδειξηοµοιοτήτωνκαιδιαφορών.
Οµοιότητες:α)Καιταδύοαγάλµαταδείχνουνδύονέουςάνδρες,β)Καιοιδύοάνδρεςείναιγυµνοί.
∆ιαφορές:Κούρος:α)Στέκεταικοιτάζονταςµπροστά.β)Πατάεισταθεράκαιµεταδύοπέλµατατωνποδιών.γ)Ταχέριατουακουµπούνστουςµηρούςκαιταδάχτυλάτουείναισφιγµένασεγροθιές.δ)Στοπρόσωπότουδιαγράφεταιένααχνόχαµόγελο,το«αρχαϊκόµειδίαµα».
∆ορυφόρος:α)Λεπτοµερήςαπόδοσητωνµερώντουσώµατος.β)Ιδανικέςσωµατικέςαναλογίες.γ)Ισορροπίακινήσεων.δ)Τοβάροςτουσώµατοςπέφτειστοένασκέλος,ενώτοάλλολυγίζειστογόνατο.
3α.Άσκησηµεδύοσκέληστηνοποίακαλούνταιοιµαθητές:α)ναεντοπίσουνµέσααπότοπαράθεµαταεπαγγέλµαταπουυπήρχανστηναρχαίαΑθήνακαιβ)ναδιακρίνουνποιααπόαυτάεπιβιώνουνστιςµέρεςµας.
3β.Άσκησηανοικτούτύπουπουστηρίζεταιστηδηµιουργικήφαντασίατωνµαθητών.
∫∂º∞§∞π√ 24. ∏ ∞ı‹Ó· Á›ÓÂÙ·È «Û¯ÔÏÂ›Ô Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜»∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντααντιπροσωπευτικότεραδείγµατατηςαρχιτεκτονικής,τηςγλυπτικήςκαιτης
αγγειοπλαστικήςτηςεξεταζόµενηςεποχής.Νασχηµατίσουνµίαπρώτηαντίληψητηςέννοιαςτουκλασικού.Νακατανοήσουντουςλόγουςγιατουςοποίουςτακλασικάέργαπροκαλούντονπαγκόσµιο
θαυµασµόµέχρισήµερα.Νασυγκρίνουνταέργατηςκλασικήςεποχήςµεαντίστοιχαέργαπρογενέστερωνεποχών.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟιπληροφορίεςµαςγιατοΣωκράτηπροέρχονταιαπότουςµαθητέςτου,ΠλάτωνακαιΞενοφώντα.Οίδιοςπεριφερότανστουςδηµόσιουςχώρους,όπουσυζητούσειδιαίτεραµενέους,προσπαθώνταςνατουςκάνεινασυνειδητοποιήσουντηνάγνοιάτους.Στόχοςτουήτανηηθικήαναµόρφωσητουανθρώπου.
ΟιΑλεξανδρινοίφιλόλογοιέδωσανστοέργοτουΗροδότουτοντίτλο«ΗροδότουΜούσαι»καιτοχώρισανσε9βιβλία.ΕκτόςαπότοιστορικόυλικόοΗρόδοτοςκαταχωρίζειπληθώραγεωγραφικώνκαιεθνολογικώνπληροφοριών,καθώςεπίσηςνουβέλεςκαιανέκδοτα.ΤοέργοτουΘουκυδίδηκαλύπτειτηνιστορίατουΠελοποννησιακούπολέµουαπότο431-411π.Χ.Ταγεγονόταµετάτο411εξιστορείοΞενοφώνταςστα«Ελληνικά»του.ΟΘουκυδίδηςακολούθησεαυστηράεπιστηµονικήµέθοδοστησυγγραφήτουκαιπαρουσίασεταγεγονόταµεαντικειµενικότρόπο.
ΗδραµατικήποίησηάκµασεστηνΑθήνατον5οαι.καιδιακρίνεταισε:τραγωδία,κωµωδίακαισατυρικόδράµα.ΟικορυφαίοιεκπρόσωποιτηςτραγωδίαςΑισχύλος,ΣοφοκλήςκαιΕυριπίδηςέζησανκαιµεγαλούργησανστηνΑθήνα.ΗκωµωδίατότεείχεπολιτικόχαρακτήρακαιοσηµαντικότεροςεκπρόσωπόςτηςήτανοΑριστοφάνης.Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.Ταπέτρινακαθίσµατα,ΚοντολέωνΜάνος,ΕκδόσειςΠατάκη,Αθήνα,2001.2.Λυσιστράτη,CD,παραγωγήGrafoA.E.3.Σωκράτης-οΜεγάλος∆άσκαλος,ΚοντράρουΕλ.,ΕκδόσειςΜόκαςΕ.-Μορφωτική,Αθήνα,
1993.Προτάσεις για τη διδασκαλία
Μπορείνααξιοποιηθείοτίτλοςτουκεφαλαίουκαιοπροοργανωτήςσεσυνδυασµόµετοπροηγούµενοµάθηµα:ο«χρυσόςαιώναςτηςτέχνης»καιολόκληρητηνενότηταπουαναφέρεταιστοχρυσόαιώνα,προκειµένουναεκφράσουνοιµαθητέςτιςαπόψειςτουςγιατηνπνευµατικήκαικαλλιτεχνικήανάπτυξητηςΑθήναςσταχρόνιατουΠερικλή.Έτσιανακαλούνστηµνήµητουςκαιπροηγούµενεςγνώσεις,αλλάταυτόχρονααναπτύσσουνκαιτηνκριτικήτουςσκέψη.
Στησυνέχειαµεµίαπρώτηανάγνωσητουαφηγηµατικούκειµένουτουβιβλίουοιµαθητέςµπορούνναδιακρίνουνταδύοθέµατατηςενότηταςπουανάγονταιστησφαίρατουπολιτισµού:-ταγράµµατακαιτουςεκπροσώπουςτουςκαι-τοθέατροκαιταείδητωνθεατρικώνέργων.Αφούδιαβάσουντιςτρειςπρώτεςπαραγράφους,υπογραµµίζουνστοβιβλίοτουςτακύριαονόµατακαιτιςιδιότητέςτουςπ.χ.Σωκράτης:φιλόσοφος,Ηρόδοτος:πατέραςτηςιστορίας,Θουκυδίδης:ιστορικός.ΣυγχρόνωςδιαβάζουνταδύοπαραθέµαταπουαναφέρονταιστοΣωκράτηκαιτοΘουκυδίδη,1και3,καιπαρατηρούντιςδύοπρώτεςεικόνες.Κατόπινµπορούννααπαντήσουνσεερωτήσειςόπως:
-ΓιατίηΑθήναέµοιαζεµεσχολείο;-ΠοιοςήτανοΣωκράτηςκαιτιδίδασκε;-Ποιοιέγραψανιστορίακαιποιαγεγονόταεξιστόρησαν;Ύστεραδιαβάζουντηντελευταίαπαράγραφοτουκεφαλαίουκαθώςκαιτο2οπαράθεµα,ενώ
παρατηρούνπροσεκτικάτιςδύοεικόνεςπουέχουνσχέσηµετοθέατρο,1και3,καιυπογραµµίζουνστοβιβλίοτουςταείδητωνθεατρικώνέργωνκαιτουςεκπροσώπουςτους.Μεευκολίαπλέονµπορούννααπαντήσουνσεερωτήσειςόπως:
-ΠώςκατασκεύασανοιαρχαίοιΈλληνεςταπρώταθέατρα;
-Τιείδουςθεατρικάέργαπαίζονταν;-Ποιοιέγραψανθεατρικάέργα;OλοκληρώνονταςτοµάθηµαοιµαθητέςσυνοψίζουντουςλόγουςγιατουςοποίουςηΑθήναέγινε
τοσχολείοτηςΕλλάδας.Τοµάθηµααυτόπροσφέρεταιγιαναγίνειαναφοράκαιστηντοπικήιστορία,εφόσονυπάρχειαρχαίοθέατροστοντόποόπουκατοικούνοιµαθητές.Στηνπερίπτωσηαυτήµπορούννασυλλέξουνπληροφορίεςκαιεικονιστικόυλικόκαινατοπαρουσιάσουνστηντάξη.Εναλλακτική προσέγγιση
Οιµαθητέςδιαβάζουνσιωπηράτοαφηγηµατικόκείµενοτηςενότητας,τολεξιλόγιοκαιτατρίαπαραθέµατα,παρατηρούνεπίσηςπροσεκτικάτοεικονογραφικόυλικό.Αµέσωςµετάχωρίζονταισεδύοοµάδεςεργασίαςκαιαναλαµβάνουνναµελετήσουνηπρώτηοµάδα:ταγράµµατακαιτουςεκπροσώπουςτουςκαιηδεύτερητοθέατρο,ταείδητωνθεατρικώνέργωνκαιτουςδηµιουργούςτους.Παράλληλασυµπληρώνουνκαιτιςασκήσειςστοτετράδιοεργασιώνωςεξής:ηπρώτηοµάδατην1ηκαιτη2ηάσκησηεκτόςαπότην3ηστήληκαιηδεύτερηοµάδατηντρίτηστήλητης2ηςεργασίαςκαιτην4ηάσκηση.Ητρίτηάσκησησυµπληρώνεταικαιαπότιςδύοοµάδες.
Στησυνέχειαοιοµάδεςαυτοαξιολογούντιςαπαντήσειςτους,τιςδιορθώνουνκαιπαρουσιάζουνστηντάξητααποτελέσµατατηςµελέτηςτους.Στοτέλος,αφούοιµαθητέςανακαλέσουνστηµνήµητουςκαιτοπεριεχόµενοτηςπροηγούµενηςενότητας,µπορείναδιεξαχθείµίαεποικοδοµητικήσυζήτησηστηντάξηµέσααπότηνοποίαθααναδειχθούνοιλόγοιπουκαθιέρωσαντηνΑθήναωςπνευµατικόκαικαλλιτεχνικόκέντροµεπανελλήνιαακτινοβολία.∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»και«τέχνη».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Στηγέννησηκαιεξέλιξητηςιστοριογραφίαςκαιτουδράµατος.2.Στηνεπικαιρότητακαιδιαχρονικήαξίατουαρχαίουθεάτρου.3.Στοντρόποπαρουσίασηςέργωντουαρχαίουδραµατολογίουσήµερα.ΣεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςπροτείνεταιοιµαθητές,αφού
παρατηρήσουντην3ηεικόνατουβιβλίουτουςπουδείχνειπροσωπείατραγωδίαςκαικωµωδίας,νακατασκευάσουνµάσκεςχρησιµοποιώνταςδιάφοραυλικάόπως:πηλό,χαρτί,µπαλόνια,εφηµερίδεςκ.α..
Προτείνεταιακόµηοδάσκαλοςναδιαβάσειστηντάξηαποσπάσµατααπόκάποιατραγωδίαήκωµωδίαπουθαεπιλέξειοίδιος.Στησυνέχεια,ναχωρίσειτουςµαθητέςσεοµάδεςκαινασυζητήσειµαζίτουςτοντρόποµετονοποίοπαίζοντανταδράµαταστηναρχαιότητα.Οιµαθητικέςοµάδεςµπορούνναπαρουσιάσουνµεδραµατοποίησηήµεελεύθερηµουσικοκινητικήδιάφοραθέµαταακόµηκαιµύθουςωςτραγωδίαήκωµωδία.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.AνοικτούτύπουάσκησησεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας:φιλόζωος,φιλοµαθής,φιλέλληναςκ.ά..
2.Άσκησηδιάκρισηςκαικατάταξηςτωνεκπροσώπωντωνγραµµάτωνστηνκατάλληληστήλη.Φιλοσοφία:ΣωκράτηςΙστορία:Ηρόδοτος,Θουκυδίδης,Θέατρο:Αισχύλος,Σοφοκλής,Ευριπίδης,Αριστοφάνης.3.ΑνοικτούτύπουάσκησηµεαναφορέςστηνκοινωνικήπολιτικήτηςαρχαίαςΑθήναςκαιτης
Ελλάδαςτουσήµερα.4.Άσκησησύνθεσηςκειµένουµελέξειςκλειδιά,τοοποίοαποτελείσυνοπτικήεπισκόπησητου
µαθήµατος.ΟιαρχαίοιΈλληνεςδιάλεξανχώρουςκοντάσελόφους.Τουςλόφουςαργότερατουςέσκαψαν
καιέβαλανπέτρινακαθίσµατα.Έτσιπαρακολουθούσανπαραστάσειςπουήτανάλλοτετραγωδίεςκαιάλλοτεκωµωδίες.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΧΕ∆ΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣΕννοιολογική ανάπτυξη του θέµατος (εννοιολογικός χάρτης)
Οδηγίες για το σχέδιο εργασίαςΤοσχέδιοεργασίας«ΗΑκρόπολη»,παρουσιάζεταιτόσοσεεννοιολογικόχάρτηόσοκαικάθετα
ανεπτυγµένο.Μεβάσητηνεννοιολογικήανάλυσητουθέµατοςδιαµορφώθηκανοιστόχοικαιοιδραστηριότητεςτωνµαθητών.Ταυτόχροναπροτείνονταικαιοιδιακλαδικέςδιασυνδέσεις,δηλαδήηδιασύνδεσηηοποίακρίνεταιαπαραίτητηµεταγνωστικάαντικείµενατης∆’τάξης.
Τοσχέδιοεργασίαςπροτείνεταιναεπεξεργαστείκυρίωςαπόοµάδεςεργασίας.ΟδάσκαλοςστοαντίστοιχοκεφάλαιοόπουπαρουσιάζεταιηΑκρόπολη(«Οχρυσόςαιώναςτης
τέχνης»),συζητάµετιςοµάδεςτονπροτεινόµενοεννοιολογικόχάρτηχωρίςνατονπαρουσιάσειολοκληρωµένο.Προτείνεταιητµηµατικήπαρουσίασητουήκαισυµπλήρωσήτουαπόκοινούµετουςµαθητές.Εναλλακτικάµπορείναξεκινήσειτηνπαρουσίασητουσχεδίουεργασίας,ότανολοκληρωθείηενότητα.Θεµιτόθαήτανηκάθεοµάδανααναλάβειέναντοµέατονόποιοθααναπτύξειαναλυτικάκαιθαπαρουσιάσειτααποτελέσµατάτηςεργασίαςτηςστηντάξη.Οιδραστηριότητεςπουπεριλαµβάνονταιείναικαθαράπροτεινόµενες.Οδάσκαλοςµπορεί(καιθαπρέπει)ναπροσαρµόσειτόσοτουςστόχουςόσοκαιτιςδραστηριότητεςστοµαθησιακόεπίπεδοτηςτάξης.Μπορείεπίσηςναεπιλέξειποιεςαπότιςδιαστάσειςτουθέµατοςείναιεφικτόνααναπτυχθούν.
Προτεινόµενο συνοδευτικό υλικόΒιβλία1.ΗΑρχαίαΠόλη,ΗζωήστηνΑθήνακαιστηΡώµη.Εκδ.Πατάκης2.ΣτηνΑρχαίαΑθήνα,Πέντενέοικαιοκόσµοςτους.ΓιαλούρηΆθα,Εκδ.Πατάκης3.Ακρόπολη–Ελλάδα–ΦωςΆλκηστις,Εκδ.ΕλληνικάΓράµµατα4.∆ιαδροµέςστηνΙστορία,ΑρχαίαΑθήνα.Εκδ.Ερευνητές,ΕλένηΣβορώνου5.ΣτηνΑθήνατουΠερικλή,εκδοτικήΑθηνών6.Ακρόπολη,ΕκδοτικήΑθηνών,Μιχ.Ανρόνικος
7.ΕθνικόΜουσείο,ΕκδοτικήΑθηνών8.Ιστορίεςκαιανέκδοτααπότοναρχαίοκόσµο,ΧάρηςΣακελλαρίου,εκδ.Καστανιώτη,Αθήνα
1991,Α’έκδοση(3κεφ)9.Τοτεσσεραφύλλι,ΖωήΒαλάση,Εκδ.Κέδρος10.ΟδηµόσιοςκαιοιδιωτικόςβίοςτωναρχαίωνΕλλήνων,RobertFlaceriere,µετάφρασηΓερας.
Βανδώρου,Εκδ.Παπαδήµα11.ΠερπατώνταςστηνΕλλάδαανακαλύπτειςτηνΑθήνα,ΓανώσηΆννα,εκδ.Πατάκης,Αθήνα,
1992,εκδ1η.(3–4κεφ.)12.Ηµαρµαρένιακόρηκλαίει,ΧρήστοςΣκανδάλης,Εκδ.Κέδρος,Αθήνα,1995Γ’έκδοση(4
–σχέδιο)13.ΣταχρόνιατουΠερικλή(Α’τόµος),ΤσουκαλάςΓεώργιος,εκδ.Άγκυρα,Αθήνα1995,Β’
έκδοση(4–5κεφσχέδιο)14.ΠόληΜαγική,Κάντζολα–ΣαµπατάκουΒεατρίκη,εκδ.Πατάκης,Αθήνα1995,∆’έκδοση(4
–5κεφ)15.ΜαθητήςστηνΑρχαίαΑθήνα,ΒαρλάµηςΓεώργιος,εκδ.Ωµέγα,Αθήνα1994,Α΄έκδοση(3
κεφ)16.ΙστορίεςγύρωαπότηνΑκρόπολη,ΜαξίµουΠηνελόπη,εκδ.Μίνωας,Αθήνα1995,Α’έκδοση17.ΦεγγάριστηνΑκρόπολη,Γρκίτση–ΜιλλιέξΤατιάνα,εκδ.Καστανιώτη,Αθήνα1991,Α’έκδοση
(4κεφσχέδιο)
Εκπαιδευτικό λογισµικό (CDs): ΟΞεφτέρηςταξιδεύειστηνΑρχαίαΑθήνα,Παραγωγή:Περιπέτειεςστιςαρχαίεςχώρες,Παραγωγή:Αθήνα–ΧρυσόςΑιώνας,Παραγωγή∆ηµοσιογραφικόςΟργανισµόςΛαµπράκη,Αθήνα,1998Ακρόπολη,ΠαραγωγήΛιβάνηΛυσιστράτη,παραγωγήGrafoA.E.
Χρήσιµες ηλεκτρονικές διευθύνσεις:
Υπουργείοπολιτισµού:htpp://culture.gr(ΗεπιστροφήτωνµαρµάρωντουΠαρθενώνα)(Μουσεία,ΜνηµείακαιΑρχαιολογικοίΧώροιτηςΕλλάδας-Εκπαιδευτικάπρογράµµατα)http://www.uk.digiserve.com/mentor/marmara/(ΓιαταµάρµαρατουΠαρθενώνα)http://ysma.culture.gr/(ΤαέργαστηνΑκρόπολη)ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού:www.ime.gr
Προτεινόµενα εκπαιδευτικά προγράµµατα:ΜουσείοΑκρόπολης:«ΜιαµέραστηνΑκρόποληαναζητώνταςτηθεάΑθηνά»,«ΠάµεστηνΑκρόπολη»και«Πάµεστο
περίπατοτηςΑκρόπολης»ΕθνικόΑρχαιολογικόΜουσείο:«ΤοχαµόγελοτουΚούρου»KέντροMελετώνAκρόπολης:«OιθεοίτουΟλύµπουστηZωοφόροτουΠαρθενώνος»
Προτεινόµενο εκπαιδευτικό υλικό - µουσειοσυσκευές:ΜουσείοΑκρόπολης:«ΠάµεστηνΑκρόπολη»,«Έναςαρχαίοςναός»
√ ÂÏÔÔÓÓËÛÈ·Îfi˜ fiÏÂÌÔ˜
A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Στηφάσηαυτήθεωρήθηκεχρήσιµοναπαρατεθούνστοιχείασχετικάµετοείδοςτωνγεγονότωνπουκαλείταιοδιδάσκωνναπαρουσιάσειστουςµαθητέςτου.
ΙδιαίτεραηενότητατουΠελοποννησιακούπολέµου(431-404π.Χ.)καιτουΒοιωτικούκαιΚορινθιακού(395-386π.Χ.)αποτελούνπαραλλαγέςενόςπολέµου.Oιδύοιστορικοί,ΘουκυδίδηςκαιΞενοφώντας,ασχολούνταικυρίωςµεστρατιωτικάγεγονότα.Οπρώτοςεξιστορείταγεγονόταωςτο411π.Χ.,έτοςαπότοοποίοαρχίζειοΞενοφώντας,γιανατελειώσειτηναφήγησήτουµετηµάχητηςΜαντίνειας(362π.Χ.).Χαρακτηριστικήείναιηακροτελεύτιαφράσητου:«Καιεγώτελειώνωεδώτηνεξιστόρηση.Γιαταυπόλοιπαίσωςφροντίσεικάποιοςάλλος»(Ξεν.,Ελλ.,7.5.27).Κρίνεταιωςεκτούτου,σκόπιµοναπαρατεθούνκάποιαστοιχείαπουθαφωτίσουνπερισσότεροτηναρνητικήαυτήπλευράτουανθρώπουστηνιστορικήτουδιαδροµή.
Εµφύλιοςπόλεµος:Οπόλεµοςείναιεµφύλιοςµετιςιδιότητέςτουκαιτιςαναπότρεπτεςσυνέπειέςτου.ΟΘουκυδίδης,µετηνοξύνοιαπουτονδιακρίνεικαιτηνεµπειρίαπουδιαθέτει,µαςδίνειταχαρακτηριστικάτου(Θουκ.,3.82).
Τεχνικές-Τεχνάσµατα:Στονπόλεµοδοκιµάζονταινέεςτεχνικέςκαιεπινοούνταιτεχνάσµατα.Οαγώναςγιατηνεπικράτησησυσπειρώνειτιςπνευµατικέςκαιψυχικέςδυνάµειςτουανθρώπου.«ΗπαραδοσιακήυπεροχήτωνΑθηναίωνστηθάλασσαβασιζότανώςτώραστηναποκτηµένηαπότηνπολύχρονηπείραδεξιοτεχνίατουςνακάνουντόσογρήγορουςελιγµούς,ώστενακαταλαµβάνουν«εκτόςάµυνας»ταεχθρικάπλοίακαιναταεµβολίζουναπόταπλευράπρινπρολάβουνναστραφούν.Οιελιγµοίαυτοίαπαιτούσανχώροκαιπλοίαφτιαγµέναέτσι,ώστεναείναιγρήγορα,δηλαδήελαφρά.ΤώραόµωςείχεεπινοηθείστηνΚόρινθοκαιτελειοποιηθείστιςΣυρακούσεςέναςνέοςτύποςπλοίουµεενισχυµένηπλώρη,πουφυσικάδεσυνέφερεναεµβολιστείαπότηνπλώρη,αλλάήτανασύγκριταυπέρτερο,ανσυνέβαινεναγίνειησύγκρουσηπλώρηµεπλώρη.Ταπλοίααυτάήτανφτιαγµέναγιαναχρησιµοποιούνταισεπεριορισµένοσχετικάχώρο,όπωςήταντολιµάνιτωνΣυρακουσών,όπουοεχθρόςδεθαµπορούσενακάνειελιγµούς,κιήτανεπίσηςαρκετάµεγάλαπλοία,ώστεναµεταφέρουνσηµαντικόαριθµότοξοτώνκαισφενδονητών».J.H.Finley,Θουκυδίδης,µετ.Τ.Κουκουλιού,εκδ.Παπαδήµα,Αθήνα,1983,σελ.242-243.
Τααντίποινα:Μετηνέννοιατουπολέµουείναισυναρτηµένακαιτααντίποινασταοποίαπροσφεύγεικάποιος,γιαναανταποδώσειτοκακόπουτουέγινε.Είναιδηλαδήµιαµορφήαντεκδίκησης.ΤαδύοπρώταέτητουΠελοποννησιακούπολέµουοιΣπαρτιάτεςκαταστρέφουντηνΑττικήµετοπεζικό,ενώοιΑθηναίοιανταποδίδουνταίσαµετοστόλο,λεηλατώνταςταπαράλιατηςΛακωνίας.
Τοφιλειρηνικόκίνηµα:Αντίθεταµετηφιλοπόλεµηδιάθεσηπουδιακατέχειτουςανθρώπουςτηςεποχήςτωνεµφυλίωνπολέµων,στηνΑθήναπαρατηρείταιµιαέντονηφιλειρηνικήκίνηση,στηνοποία,εκτόςαπότοναπλόλαό,πουυφίσταταιταδεινάτωνανελέητωνσυγκρούσεων,µετέχουνάνθρωποιτουπνεύµατος,όπωςοΑριστοφάνηςκαιοΕυριπίδης.
Ορόλοςτουηγέτη:ΣτηνΑθήνακυριαρχείηπροσωπικότητατουΠερικλή.ΟΠερικλήςείχετηδύναµηνακατευθύνει,υπότηνιδιότητάτουωςαιρετούστρατηγού,τηνπολιτικήτηςΑθήναςεπίσειράετών.Αποδέχτηκετηνανάγκητουπολέµου,τηνέκβασητουοποίουπροέβλεπενικηφόραγιατηνΑθήνα.ΑναγνωρίζονταςτηνυπεροχήτωνΠελοποννησίων,δενέβγαλετοστρατότουναδώσειµάχηεκπαρατάξεως.Μετονταχύτατοστόλοανταπέδιδεταχτυπήµαταλεηλατώνταςσπαρτιατικέςκτήσεις.Τονενδιέφερε,προπάντων,ησωτηρίατωνανθρώπων:«∆ενείναιταάψυχαπουκάνουντουςανθρώπους,αλλ’οιάνθρωποιπουκάνουνταάψυχα».∆υστυχώς,οµεγάλοςηγέτηςτηςΑθήναςθαπεθάνειγρήγορααπότολοιµό.Ηπόληθαχάσειτοφυσικότηςαρχηγότηνπιοακατάλληληγι’αυτήστιγµή.
ΟΑλκιβιάδηςείχεσπινθηροβόλοπνεύµακαιωραίαµορφή.Γνώριζετηνυπεροχήτουκαιεπιβαλλότανεύκολαστηνπολιτικήσκηνή.Ήτανοπαδόςτηςθεωρίαςπουπρέσβευετοδίκιοτουισχυρού.∆υστυχώς,οισπάνιεςικανότητέςτουσπαταλήθηκανγιακακό.ΠαρέσυρεχωρίςλόγοτουςΑθηναίουςστηνεκστρατείαεναντίοντωνΣυρακουσίων.ΌτανοίδιοςκινδύνευσενασυλληφθείκαιναοδηγηθείστηνΑθήνακατηγορούµενοςγιαασέβεια,κατέφυγεστηΣπάρτηπροδίδονταςτην
πατρίδατου.ΑργότεραδιέφυγεστηνΠερσίαενεργώνταςσεβάροςτωνΕλλήνων.ΟΑγησίλαοςείναιµιασηµαντικήπροσωπικότηταπουενέπνεετοσεβασµόκαιτηναγάπηστουςυπηκόουςτου.Οτρόποςπουασκούσετηνεξουσίαεµπεριείχεστοιχείαδηµοκρατικότηταςκαιπανελληνισµού.ΟΑγησίλαοςείχεσυλλάβειτηνιδέαδιάλυσηςτουπερσικούκράτους,αλλάοιπεριστάσειςτονεµπόδισαννατηνυλοποιήσει.
Καλόείναι,πάντως,ναµηνυπερτονίζεταιησυµβολήτηςπροσωπικότηταςστηνπαραγωγήτωνγεγονότων,αφούείναιγνωστόότιταγεγονόταείναισύνθετακαισυντελούνταιµεσυνεισφοράπολλώνπαραγόντων.Επειδήόµωςταπαιδιάβιώνουνταγεγονότασεσχέσηµετουςχαρισµατικούςηγέτες,καλόείναιναδίνονταιπερισσότεραστοιχείαγι’αυτούς,όποτεκρίνεταισκόπιµο.ΟιΒίοιτουΠλούταρχου(Περικλής,Αλκιβιάδης,Λύσανδρος,Αγησίλαος)µπορούν,διασκευασµένοινααποτελέσουνσηµείααναφοράς.
Ηαναζήτησητωναιτιών:Ησχέσηαιτίας-αποτελέσµατοςσυνιστάτηναιτιότητα.Ηαναζήτησητωναιτιώναποτελείσηµαντικήφάσητηςπροσπάθειαςτουιστορικού.Ηαπάντησηστο«γιατί»εµπεριέχειδυσχέρειες.Είναιδύσκολοκάθεφοράναεξηγείταιηανθρώπινηδράση,αφούταδιαθέσιµαστοιχείαδενεπαρκούνπάντοτεγιατηνεπισήµανσητωναιτιωδώνσχέσεων.Συγκεκριµένα,«τααίτιατουπολέµουείναιτααυτάµετααίτιατουανταγωνισµούµεταξύτωνατόµων.Ητάσηπροςκτήση,ηεριστικότητακαιηπερηφάνια,ηεπιθυµίαπροςαπόκτησηαγαθών,γης,πρώτωνυλών,κυριαρχίας».ΟΘουκυδίδηςπροσδιορίζειταανθρώπιναελατήρια:δόξα,φόβος,όφελος.
ΟΘουκυδίδηςκάνειδιάκρισηανάµεσαστηναιτίακαιτηναφορµή(πρόφαση).Ηδιάκρισηόµωςαυτήούτεγενικεύεταιούτεείναιοριστική,αφούως«αληθεστάτηνπρόφασιν»,κυριότεροαίτιοδηλαδή,τουπολέµουθεωρείτηναυξανόµενηδύναµητηςΑθήνας.ΕξίσουασαφήςστοσηµείοαυτόπαραµένειοΞενοφώντας.ΟΠολύβιοςδιευρύνειτοσχήµα:αιτία-αφορµή-αρχή(τουγεγονότος).Ταπαιδιά,πάντως,µεπαραδείγµατααντληµένααπότηνεµπειρίατουςµπορούνναξεχωρίσουντιςέννοιες.
Τααποτελέσµατα:Τααποτελέσµαταακολουθούντογεγονός(τααίτιαπροηγούνται)καισυµπληρώνουντηφυσιογνωµίατου.Τααποτελέσµαταείναιλογικόναεξετάζονται,διότιαφορούντουςανθρώπους.Βοηθούνναγίνονταιοιαπαραίτητεςαναγωγές(σχέσηαιτίας-αποτελέσµατος)καιπαράλληλασυµβάλλουνστηναπαραίτητησυναγωγήσυµπερασµάτων.Επειδήτηςενότηταςαυτήςαντικείµενοείναιοπόλεµος,τααποτελέσµατα,πέραντωνιδιαιτεροτήτων,είναιγνωστάκαιµπορούνναεξεταστούνγενικά.
Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 25. ∞Èٛ˜ Î·È ·ÊÔṲ́˜ ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναεντοπίσουντιςαιτίεςτουπολέµου.ΝακατανοήσουντηνέννοιατουεµφυλίουπολέµουΝαπροβληµατιστούνγιαπιθανάαποτελέσµατατουεµφυλίουπολέµου.
Πρόσθετα στοιχείαΤηντριαντάχρονηειρήνηπρώτοιπαραβίασανοιΑθηναίοι,όταναπέστειλανβοήθειαστην
Κέρκυρα,πουβρισκότανσεδιένεξηµετηµητρόπολήτηςΚόρινθο.ΟιΚορίνθιοι,µετάτηνανάµειξητωνΑθηναίωνστηνΚέρκυρα,γιανατουςεκδικηθούν,οδήγησαν
σεαποστασίατηνΠοτείδαιαστηΧαλκιδική,πουήταναποικίατωνΚορινθίωναλλάσύµµαχοςτωνΑθηναίων.ΟιΑθηναίοιέστειλανεκείστρατόκαιστόλοκαιτηνπολιόρκησανστενά.ΣοβαρήεπίσηςαφορµήτουπολέµουυπήρξετοµεγαρικόψήφισµατουΠερικλή,µετοοποίοαπέκλειετουςΜεγαρείς,συµµάχουςτωνΣπαρτιατών,απόταλιµάνιακαιτιςαγορέςτουαθηναϊκούκράτους.
ΣτοσυνέδριοπουπραγµατοποιήθηκεστηΣπάρτητο432π.Χ.οιαντιπρόσωποιτωνπόλεων
κρατώντηςΠελοποννησιακήςσυµµαχίαςαποφάσισανµεµεγάληπλειοψηφίατονπόλεµοπαράτιςαντιρρήσειςτωνειρηνόφιλων,τωνοποίωναρχηγόςήτανοβασιλιάςτηςΣπάρτηςΑρχίδαµος.Οίδιοςµάλισταείπε:«Μηµαςπαρασύρειηελπίδαότιοπόλεµοςθατελειώσειγρήγορα,ανκαταστρέψουµεταχωράφιατους.Φοβούµαιµήπωςτονπόλεµοαυτότοναφήσουµεκαισταπαιδιάµας».(Θουκυδίδης,Α,81)
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΧάρτηςτηςΕλλάδαςκατάτον5οαιώναπ.Χ.2.ΧάρτηςτηςΕλλάδαςµετηνΑθηναϊκήκαιτηνΠελοποννησιακήσυµµαχία.3.Ιστορικήγραµµή
Προτάσεις για τη διδασκαλίαΠροτείνεταισεόλητηνενότητατουΠελοποννησιακούπολέµουναχρησιµοποιηθείστηντάξη
χάρτηςτουελλαδικούχώρουτηςπεριόδουαυτής,προκειµένουναβοηθηθούνοιµαθητέςστηνιστορική«ένταξή»τουςστονχώροτωνγεγονότων.Επίσηςκαλόείναινααξιοποιηθείηιστορικήγραµµήωςεποπτικόµέσο,σεκάποιοεµφανέςσηµείοτηςτάξηςγιανααποκτήσουνοιµαθητέςσωστόχρονικόπροσανατολισµό.ΜετηνυποβολήκατάλληλωνερωτήσεωνεπαναφέρεταιστηµνήµητωνµαθητώνηπροηγούµενηγνώσησχετικάµετηδύναµηπουείχεαποκτήσειηΑθήνα.Στησυνέχειαοιµαθητέςπαρατηρούντοχάρτη3απότοβιβλίοτουςκαιοδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναφανταστούν,ναεκτιµήσουνκαιναπεριγράψουντιςσχέσειςτωνδύοπόλεων.Μέσααπόδιαλογικήσυζήτησηαναµένεταιναδιατυπωθούναπόψειςοιοποίεςσυγκλίνουνστογεγονόςότιοιδύοπόλειςήτανανταγωνιστικέςµεταξύτους.Μπορούνακόµαναεντοπίσουνµέσααπόπροηγούµενεςγνώσειςτουςταστοιχείαεκείναπουδιαφοροποιούντιςδύοπόλεις:τοπολίτευµα,τοντρόποζωήςκαιτηνοικονοµικήανάπτυξη.Σ’αυτότοσηµείοδίνονταιαπότοδάσκαλοσυµπληρωµατικέςπληροφορίεςγιατηνεπέκτασητωνεµπορικώνδραστηριοτήτωντηςΑθήνας,καθώςκαιτοναρνητικόαντίκτυποπουείχεαυτόστουςΚορίνθιους.
Στησυνέχειαοδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςζητάαπότουςµαθητέςναπροβλέψουν,ναφανταστούντιθαεπακολουθήσει.Οιµαθητέςαξιοποιώνταςπροηγούµενεςγνώσειςτους,είναισεθέσηναδιακρίνουντονεπικείµενοπόλεµο.
Οδάσκαλος,µετηντεχνικήτηςαφήγησης,αναφέρεταικαισταγεγονόταταοποίαχαρακτηρίζονταιωςαφορµέςτουπολέµου.Οεννοιολογικόςδιαχωρισµόςαιτία-αφορµήστηβαθµίδααυτήπροτείνεταιναγίνειπροσεγγιστικάµεταγεγονότακαιµετηνεµπειρίαµετηνχρήσηερωτήσεωντουτύπου:
-Ποιοςνοµίζετεότιήτανολόγοςεκείνοςπουοδήγησεστονπόλεµο;-Ποιααπόταγεγονόταπουαναφέραµεπαραπάνωήτανδικαιολογία;-Αναφέρετεπαρόµοιαπαραδείγµατα,τόσοαπότηνιστορίαόσοκαιαπότηζωήσας
καθηµερινά.Ακολουθείησυµπλήρωσητηςάσκησης3απότοτετράδιοτωνεργασιών.Κατόπινµεδιαλογικήσυζήτησηκαιπαράλληληπαρατήρησητηςεικόνας3οιµαθητέςδιατυπώνουν
πιθανάσυµπεράσµατατόσογιατηνεξέλιξηόσοκαιγιατααποτελέσµατατουπολέµου.Οιεικόνες2και4τούςβοηθούννασυνειδητοποιήσουντοντοµέαστονοποίοήτανισχυρήηκάθεπόλη.Οδάσκαλοςθαπρέπειναεστιάσειτηνπροσοχήτωνµαθητώνκυρίωςστοχαρακτηρισµό«εµφύλιοςπόλεµος»,τονοποίοείτετοναναφέρειείτετονεκµαιεύειµεερωτήσεις.Ενισχυτικάδιαβάζεταικαιτοπαράθεµα1.
ΣτησυνέχειαοιµαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουνταλόγιατουΜελήσσιπουκαιµετάαπόδιαλογικήσυζήτησηστοπλαίσιοτηςτάξηςµπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση2,ηοποίααπαιτείελεύθεροπροβληµατισµόκαικριτικήσκέψη.
Εναλλακτική προσέγγιση
ΟδάσκαλοςαναγράφειστονπίνακαταονόµατατωνδύοπόλεωνΑθήνα-Σπάρτη.Ακολουθείσυζήτησηκαιανάλυσητωνθεµάτωνπουσχετίζονταιµετιςπόλειςαυτές,γιατηδηµιουργία
εννοιολογικούχάρτη.∆ιευκρινίζεταιπωςστηνπερίπτωσηαυτήοδάσκαλοςθαπρέπειπροσεκτικάνακαθοδηγήσειµεανάλογεςερωτήσειςτουςµαθητές.
Μπορείναακολουθήσειδεύτεροςεννοιολογικόςχάρτηςµετιςαιτίεςκαιτιςαφορµέςτουπολέµου.Ταπαραθέµατακαιτοεικονογραφικόυλικόκαιεδώλειτουργούνωςενισχυτικάδιαλογικάστοιχεία,όπωςπροαναφέρθηκε.Ειδικότεραµετηνπαρατήρησητηςεικόνας3υπάρχειηδυνατότηταδιασύνδεσηςκαιµετηντοπικήιστορία.Ενδεικτικάπαρουσιάζεταικαιµιατέτοιαπροσέγγιση:
-Ηπόληόπουζειςήαπόόπουκατάγεσαιανήκεσεκάποιααπότιςδύοσυµµαχίες;Ανναι,προσπάθησεµαζίµετουςσυµµαθητέςσουνασυγκεντρώσετεόσασχετικάστοιχείαµπορείτεκαιναταπαρουσιάσετεστηντάξη.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«διάσταση-χρόνος»,«διάσταση–δοµή-ταξινόµηση»,«επικοινωνία»,«εξέλιξη-µεταβολή».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταεπικοινωνίαςκαιδηµιουργίαςσυµµαχιώνανάµεσασεδιαφορετικάκράτηγιατην
επίτευξηκοινώνστόχωνκαισκοπών.2.Σεζητήµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςτωνσυνθηκώνπουπαρατηρούνταικατάτηδιάρκεια
σύναψηςσυµµαχιώνµεπιθανήεξέλιξητηνδηµιουργίαδιαφωνιώνκαισυγκρούσεων.3.Στηντοποθέτησηιστορικώνγεγονότωνσεχρονολογικήσειράγιατηνπληρέστερηκατανόηση
τουχρονικούπλαισίουµέσαστοοποίοεκτυλίσσονται.ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςκαι
τωνΜαθηµατικώννααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςτηνκατασκευήµεδιάφοραυλικά,πουοιίδιοιµαθητέςµπορούνναεπιλέξουν,ιστορικήςγραµµής.Οιοµάδεςσυζητούνµαζίµετοδάσκαλοτοντρόποκατασκευής.Ιδιαίτερηέµφασηπρέπειναδοθείστοότιηβάσητηςιστορικήςγραµµήςχωρίζεταισεισοµερήτµήµατασεαναλογίαµετουςαιώνεςήταχρόνια-καιαποφασίζουνποιαυλικάθαχρησιµοποιήσουν(χαρτόνι,ξύλο,νεροµπογιέςκ.ά.).Προτείνεταιηκάθεοµάδανατοποθετήσειτηνιστορικήγραµµήσεεµφανέςσηµείοµέσαστηντάξηκαινατηνσυµπληρώνεισεκάθεκεφάλαιο.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Ακροστιχίδασυµπλήρωσηςλέξεωνγιατηναξιολόγησητηςκατανόησης-εµπέδωσηςπληροφοριώνπουδίνονταιστησυγκεκριµένηδιδακτικήενότητα.
Περικλής,Εµφύλιος,Λόγια,Οιρόπµε,Πελοποννήσου,Οινόι,Ναυτικό,Νικητή,ΗΚέρκυρα,Στεριά,Ισχυρές,Αρχίδαµος,Κόρινθος,Ηµροφα.
2.Άσκησηεξαγωγήςσυµπερασµάτωνγιααξιολόγησητηςκατανόησηςτηςέννοιας«εµφύλιοςπόλεµος».Αναφέρουµεενδεικτικά:
-Οισχέσειςανθρώπωνπουζουνσεκοντινές-γειτονικέςπεριοχέςδιαταράσσονται.-Ηπρόοδοςτωνπεριοχώνπουπαίρνουνµέροςστονπόλεµοσταµατάει.-Επικρατείαντίγιατηλογική,τοµίσοςκαιοφανατισµός.3.Άσκησηδιάκρισηςτωνεννοιώναιτία-αφορµή.α9πρόταση:Αιτία,β9πρόταση:Αφορµή
∫∂º∞§∞π√ 26. √È Î˘ÚÈfiÙÂÚ˜ Ê¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραγεγονότατουΠελοποννησιακούπολέµου.Νααναφέρουντουςλόγουςτηςµεγάληςδιάρκειαςτουπολέµου.
Πρόσθετα στοιχεία ΟιπερίοδοιτουΠελοποννησιακούπολέµουήταντρεις:α)∆εκαετήςήΑρχιδάµειοςπόλεµος(431-
421π.Χ.)β)ΣικελικήεκστρατείατωνΑθηναίωνστηΣικελία(415-413π.Χ.)γ)∆εκελεικόςήΙωνικόςπόλεµος(413-404π.Χ.).ΣπαρτιάτεςκαιΑθηναίοικουρασµένοιαπότηνπαράτασητουπολέµουυπέγραψαντηνπεντηκονταετήΝικίειοειρήνηκαισυµφώνησαννααποδώσουν:ταεδάφηπουείχανκατακτήσεικατάτηδιάρκειατουπολέµουκαιτουςαιχµαλώτους.
ΗεκστρατείατωνΑθηναίωνστηΣικελίακατέληξεσεπανωλεθρίαγιατουςεξήςλόγους:1)δενυπήρχεσυντονισµένοσχέδιοδράσης,2)απουσίαικανήςηγεσίας,3)εφεκτικήστάσητωνσυµµάχωντουςστηΣικελία,4)καταστροφικέςσυµβουλέςτουΑλκιβιάδη.Απότους40.000Αθηναίουςδιασώθηκανµόνο7.000.ΑπότουςαιχµαλώτουςοιΣυρακούσιοιάλλουςθανάτωσανκαιάλλουςτουςέριξανσταλατοµεία.Όσοιέζησανπουλήθηκανωςδούλοι.ΕλάχιστοικατάφερανναεπιστρέψουνστηνΑθήνα,γιαναφέρουντηθλιβερήείδησητηςσυµφοράς.ΟΘουκυδίδηςσυµπυκνώνειτοµέγεθοςτηςκαταστροφήςστηφράση:«ουδένέστιν,ό,τιουκαπώλετο».
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΧάρτηςτηςΕλλάδαςκατάτον5οαιώναπ.Χ.2.ΧάρτηςτουΠελοποννησιακούπολέµου.3.ΟκύριόςµουοΑλκιβιάδης,Αγγ.Βλάχος,εκδ.Εστία,Αθήνα1998,εκδ.12η4.Οιάνεµοιτουπολέµου,5.ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://paroutsas.jmc.gr/pel_war/ΗιστορίατουΠελοποννησιακού
Πολέµουµέσααπόέναδιαδραστικόπαιχνίδι.
Προτάσεις για τη διδασκαλίαΤοκεφάλαιοπεριλαµβάνειτακυριότεραγεγονότατουΠελοποννησιακούπολέµου.Προτείνονται
οιτεχνικέςτουδιαλόγουκαιτηςαφήγησηςωςαποτελεσµατικότερωνπροσεγγίσεων.Επίσηςκρίνεταιαπαραίτητηησυµπλήρωσητηςιστορικήςγραµµής,προκειµένουοιµαθητέςναπαρακολουθήσουνπιοεύκολατηροήτωνγεγονότων.
Οδάσκαλοςαναφέρειτασπουδαιότεραγεγονότατουπρώτουκαιτουδεύτερουέτουςτουπολέµουαξιοποιώνταςπαράλληλατο1οπαράθεµακαιτην4ηεικόνα.Στησυνέχειαµπορείνασυζητηθείµέσαστηντάξηηπρώτηερώτησηηοποίαβρίσκεταικάτωαπότοκείµενο,καθώςκαιοισκέψειςτωνµαθητώνσχετικάµετογεγονόςότιοιΑθηναίοιέµεινανχωρίςαρχηγό.Ιδιαίτερηθαπρέπειναείναιηαναφοράστηνπροσπάθειαγιαειρήνευση,αλλάκαιγιατιςενέργειεςτουΑλκιβιάδηπουτελικάοδήγησανσεαντίθετααποτελέσµατα.
Σ’αυτότοσηµείοοδάσκαλοςµπορείνααξιοποιήσεικάποιοκοµµάτιαπόταβιβλίαπουαναφέρονταισταεποπτικάµέσα,προκειµένουοιµαθητέςναγνωρίσουνκάποιααπόταστοιχείατουχαρακτήρατουΑλκιβιάδηκαινατασχολιάσουν.
Παρατηρώνταςτοχάρτη1στοβιβλίοτουςέχουντηδυνατότητανακατανοήσουνκαλύτερατηνεκστρατείατωνΑθηναίωνστιςΣυρακούσες,ενώοδάσκαλοςµεκατάλληλεςερωτήσειςτουςοδηγείσεπροβληµατισµόσχετικόµετηνέκβασηκαιτηµεγάληδιάρκειατουπολέµου.
ΗαναφοράστηβοήθειαπουπρόσφερανοιΠέρσεςπροκειµένουοιΣπαρτιάτεςναενισχύσουντοναυτικότουςθαπρέπειναγίνειχωρίςσχολιασµό,καθώςοιµαθητέςκαλούνταιµέσωτηςδεύτερηςερώτησηςναγίνουνοιίδιοισχολιαστέςκαιναεκφράσουντιςαπόψειςτους.
Μετατελευταίαγεγονότα,πουοδηγούνστοτέλοςτουπολέµου,ουσιαστικάολοκληρώνεταιηαφήγησητουκεφαλαίου.ΓιατηνκαλύτερηκατανόησητωνσυνεπειώντουπολέµουγιατηνπόλητηςΑθήναςοιµαθητέςδιαβάζουνκαιτο3οπαράθεµα.
Εναλλακτική προσέγγιση
Εφόσονησχολικήµονάδαδιαθέτειεργαστήριηλεκτρονικώνυπολογιστών,οιµαθητέςχωρισµένοισεοµάδεςεργασίαςεπισκέπτονταιτηνηλεκτρονικήδιεύθυνση:
http://paroutsas.jmc.gr/pel_war/όπουβρίσκεταικαταχωρισµένοδιαδραστικόπαιχνίδισχετικόµετονΠελοποννησιακόπόλεµο.
Οκάθεµαθητήςτηςοµάδαςµπορείναεπιλέξεικάποιονήρωααπόαυτούςπουαπαρτίζουντιςδύοοικογένειεςτουπαιχνιδιού,πουηµιαζειστηνΣπάρτηκαιηάλληστηνΑθήνα.Παρακολουθώνταςτηζωήτουήρωαστατέσσεραµέρητουπαιχνιδιού,ουσιαστικά«βιώνει»καιτασηµαντικότεραγεγονότατουΠελοποννησιακούπολέµου.∆ιαθεµατικές δραστηριότητες
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«εξέλιξη-µεταβολή».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςκαισυσχετισµούπουλειτουργούνέτσιώστεάλλεςπεριοχέςνα
γνωρίζουνανάπτυξηκαιάλλεςναπαρακµάζουν.2.Σεζητήµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςτωνοικονοµικώνκαικοινωνικώνσυνθηκώνπουοφείλονται
σεδιαταραχέςισορροπιώνµέσααπόγεγονότατουιστορικούγίγνεσθαικάποιωνπεριοχών.Προτείνεταιοδάσκαλος,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγής
καιτηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,νααναθέσειστουςµαθητέςανάοµάδεςτηµελέτητηςεξέλιξηςτηςεπικοινωνίαςχρησιµοποιώνταςωςέναυσµατο2οπαράθεµατουβιβλίουτους.Ενδεικτικάπροτείνονταιταεξής:
Οιµαθητέςδιαβάζουντοπαράθεµακαιεντοπίζουντοντρόπο-κώδικαεπικοινωνίας.Συζητούνκαιαναφέρουνκαιάλλουςπαρόµοιουςκώδικες,τουςλόγουςγιατουςοποίουςτουςχρησιµοποιούν,ταπλεονεκτήµατακαιταπιθανάµειονεκτήµατάτους.
Οδάσκαλοςσυµπληρωµατικάµπορείνααναφέρεικαιτηµέθοδοτηςσπαρτιατικήςσκυτάλης,µετηνοποίαεπικοινωνούσανµυστικάστονπόλεµοοιΣπαρτιάτες.Αυτήαποτελούνταναπόένακυλινδρικόκοµµάτιξύλουσυγκεκριµένωνδιαστάσεων,στοοποίοτύλιγανσφιχτάµιαλωρίδαµεγράµµατα,προκειµένουναδιαβαστείτοµήνυµα.Ανηλωρίδατυλιγότανσεάλλοξύλοµεδιαφορετικέςδιαστάσειςήταναδύνατοναδιαβαστεί.
Οιµαθητέςπροτείνουνκαισυνθέτουνµηνύµαταπουθαµπορούσανναχρησιµοποιήσουνκαισήµερασεανάλογεςπεριπτώσεις.Μπορούνναχρησιµοποιήσουνδιάφοραυλικά,όπωςχαρτί,ξύλο,ύφασµακ.ά.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησητοποθέτησηςιστορικώνγεγονότωνστησωστήχρονολογικήτουςσειράκαιαξιοποίησήςτουςωςφράσειςκλειδιάγιατηνπαραγωγήπροφορικούλόγου-διήγησηςτωνφάσεωντουΠελοποννησιακούπολέµου.
3,2,1,6,5,42.Άσκησηεντοπισµούµέσααπότοπληροφοριακόυλικότηςενότηταςτωναιτιώνπουοδήγησαν
στηµεγάληδιάρκειατουπολέµου,27χρόνια.Ενδεικτικάπαραθέτουµε:
α)Οανταγωνισµόςτωνδύοπόλεων.β)ΟθάνατοςτουΠερικλήκαιηεµφάνισητουφιλόδοξουΑλκιβιάδη.γ)ΗπαρέµβασητωνΠερσώνγιατηνενίσχυσητουστόλουτωνΣπαρτιατών.3.Άσκησησωστού-λάθουςγιααξιολόγησητηςδηλωτικήςγνώσηςπουπροσφέρεταιµέσααπότη
συγκεκριµένηδιδακτικήενότητα.Λ,Σ,Λ,Σ,Σ,Λ,Λ
∫∂º∞§∞π√ 27. ∏ ËÁÂÌÔÓ›· Ù˘ ™¿ÚÙ˘∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραγεγονότααπότοτέλοςτουΠελοποννησιακούΠολέµουωςτην
Ανταλκίδειοειρήνη.ΝαεπισηµάνουντορόλοτωνΠερσώνστηνέκβασητωνγεγονότων.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟΚύρος,σατράπηςτηςΛυδίαςοργάνωσεµίαµεγάληεκστρατείαεναντίοντουαδελφούτουΑρταξέρξη,βασιλιάτωνΠερσών.Σ’αυτήνέλαβανµέροςκαι13.000Έλληνεςµισθοφόροι,γνωστοίωςµύριοι.ΣτηνπρώτηµάχηπουδόθηκεσταΚούναξατο401π.Χ.οΚύροςσκοτώθηκε.Τελικάοι6.000πουαπέµειναναπότουςΈλληνεςκατάφερανµετάαπόπολλέςταλαιπωρίεςναφτάσουνσταπαράλιατουΕύξεινουΠόντουυπότηνηγεσίατουΞενοφώντα.ΟιΠέρσεςστησυνέχειαακολούθησαντηντακτικήτου«διαίρεικαιβασίλευε».Έτσιαρχίζειµίαπερίοδοςεµφυλίωνπολέµωνµεταξύτωνελληνικώνπόλεωνµερυθµιστήτηςκατάστασηςτοµεγάλοβασιλιά,οοποίοςστηναρχήυποστήριξετουςΑθηναίουςκαιύστερατουςΣπαρτιάτες.ΗκατάληξηήτανναυπογραφείηειρήνητουβασιλέωςήΑνταλκίδειαειρήνηµετουςεξήςταπεινωτικούςόρουςγιατουςΈλληνες:1)ΟιελληνικέςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςκαιηΚύπροςπεριέρχοντανστηνκυριαρχίατωνΠερσών.2)ΗΛήµνος,ηΊµβροςκαιηΣκύροςπαρέµεινανστουςΑθηναίους.3)Οιυπόλοιπεςελληνικέςπόλειςθαήταναυτόνοµες.Οβασιλιάςαπείλησεµάλισταπωςθαπολεµήσειµεόλατουταµέσαόσουςδεθαδέχονταντηνειρήνη.Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΧάρτηςόπουαπεικονίζεταιηπορείατουΑγησιλάου.2.ΙστορίεςαπότονΗρόδοτο,Γ.Μηλιάδης,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα,1981,έκδοσηΑ’.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Καθώςτοκεφάλαιοπεριλαµβάνειµιααλληλουχίαγεγονότων,προτείνεταιωςαποτελεσµατικότερηπροσέγγισηητµηµατικήαφήγησησεσυνδυασµόµετοδιάλογο:ερωτήσεις-απαντήσεις.Αρχικάοιµαθητέςσχολιάζουντοντίτλοτουµαθήµατος.Μεκατάλληλεςερωτήσειςβοηθούνταιναανακαλέσουνστηµνήµητουςπούαλλούσυνάντησαντονόρο«ηγεµονία».ΈχουνγνωρίσειήδητηνηγεµονίατηςΑθήναςκαιθυµούνταιτιςενέργειεςτωνΑθηναίωνκαιτιςαντιδράσειςτωνσυµµάχωντουςαλλάκαιτωνυπόλοιπωνΕλλήνων.ΑκολουθείηαφήγησηαπότοδάσκαλοτωνενεργειώντηςΣπάρτηςωςηγετικήςδύναµηςστονελληνικόχώρο.ΚατόπινοιµαθητέςκαλούνταινασχολιάσουντιςενέργειεςτωνΣπαρτιατώνκαιιδιαίτερατηνεγκαθίδρυσητουτυραννικούκαθεστώτοςτωντριάνταστηνΑθήνα.Οιπροηγούµενεςγνώσειςθαδιευκολύνουντουςµαθητέςστοσχολιασµό.Στησυνέχειαπαρουσιάζεταιµετηντεχνικήτηςαφήγησηςκαιµεπαράλληληαξιοποίησητουχάρτητουβιβλίου,πουαπεικονίζειτηνπορείατουΑγησιλάου,οτρόποςµετονοποίοκινήθηκανοιελληνικέςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςφοβούµενεςτουςΠέρσεςκαιηάµεσηανταπόκρισητωνΣπαρτιατών.Ταεπόµεναγεγονόταπουαναφέρονται:
α)στηνανάµειξητωνΠερσώνσταεσωτερικάζητήµατατωνελληνικώνπόλεωνκαιστονπαρεµβατικότουςρόλο,
β)στονέοεµφύλιοπόλεµοµεταξύτωνελληνικώνπόλεωντηςΝ.Ελλάδας,όπουέχουµεανατροπήτωνπαλαιώνσυµµαχιώνκαι
γ)στουςόρουςτηςΑνταλκίδειαςειρήνηςπροσφέρονταιγιαπροβληµατισµόκαιδιάλογοµέσαστηντάξη.Οιµαθητέςπέρααπότηναξιοποίησηπαλαιότερωνγνώσεωνµπορούνναεκφράσουντιςαπόψειςτουςκαινααναπτύξουντηνκριτικήτουςσκέψη.Η2ηερώτησητουµαθήµατοςµπορείνααπαντηθείαπότουςµαθητέςµέσααπόσυζήτηση.Οιεργασίεςπροτείνεταινασυµπληρωθούνµετάτηνολοκλήρωσητουκεφαλαίου,µιακαιδενπαρουσιάζουνιδιαίτερηδυσκολία.
Εναλλακτική προσέγγιση
Μπορείναχρησιµοποιηθείεναλλακτικάοπροοργανωτήςτουµαθήµατοςσεσυνδυασµόµετοντίτλοτουκεφαλαίου.ΟιµαθητέςσυσχετίζουντηνηγεµονίατηςΣπάρτηςµεεκείνητηςΑθήνας,πουδιδάχθηκανσχετικάπρόσφατα,καικατανοούντουςλόγουςγιατουςοποίουςοιισχυρέςπόλεις,πουεκδηλώνουνηγεµονικέςτάσεις,προκαλούνέντονεςδυσαρέσκειεςστιςάλλεςοιοποίεςσυνήθωςκαταλήγουνσεεµφύλιεςδιαµάχες.Στησυνέχειααξιοποιείταιτοαφηγηµατικόκείµενοτουσχολικούβιβλίουπαράλληλαµετοχάρτη,πουαπεικονίζειτηνπορείατουΑγησιλάου,το2οπαράθεµα,πουαναφέρεταιστηνπροσωπικότητατουΣπαρτιάτηβασιλιά,καιτην1ηερώτησητουµαθήµατος.ΟνέοςεµφύλιοςπόλεµοςστηνΕλλάδακαιηανάµειξητωνΠερσώνεξετάζονταιµεαναφορέςστονΠελοποννησιακόπόλεµοκατάτονοποίοκαιπάλιοιΠέρσεςείχανπαρέµβειβοηθώνταςτουςΣπαρτιάτεςστοναγώνατουςεναντίοντωνΑθηναίων.Οιµαθητέςµέσααπόσυσχετισµούςκαισυγκρίσειςεύκολαοδηγούνταιστηδιατύπωσηδιαχρονικώνσυµπερασµάτων.ΟιταπεινωτικοίγιατουςΈλληνεςόροιτηςΑνταλκίδειαςειρήνηςπρέπειναπροβληµατίσουντουςµαθητέςκαινααποτελέσουναντικείµενοδιαλόγου.Στοτέλοςτουµαθήµατοςµπορείνααναγνωστείτο1οπαράθεµακαιναεπισηµανθείότιοιΚαρδούχοι,τουςοποίουςαναφέρειοΞενοφώντας,είναιοιπρόγονοιτωνσηµερινώνΚούρδων.
∆ιαθεµατικές δραστηριότητες
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«Επικοινωνία:οµοιότητα-διαφορά»,«∆ιάσταση-χρόνος»,«Μονάδα-σύνολο».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεθέµαταπουαφορούντηστάσητουεκάστοτεισχυρούέναντιτωνανίσχυρων.2.Στονπαρεµβατικό-ρυθµιστικόρόλοτωνΠερσώνστιςδιαφορέςτωνελληνικώνπόλεων-
κρατών.3.Σεζητήµαταπουέχουνσχέσηµετηναλλαγήσυµµαχιώνκαιισορροπιώνµέσαστοχρόνο.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςοδάσκαλος
νααναθέσειστουςµαθητέςκατάοµάδεςναιστορήσουν,νακαταγράψουνδηλαδήωςιστορικοί,ταγεγονότατηςπεριόδουπουεξέτασαν.Συγκεκριµένασυζητούνοιµαθητέςµετοδάσκαλοτορόλοτουιστορικούσυγγραφέακαιαναφέρουνδιάφορουςιστορικούς,αποσπάσµατααπότοέργοτωνοποίωνέχουνδιαβάσειστοβιβλίοτηςιστορίαςτους,όπωςτονΗρόδοτο,τοΘουκυδίδη,τονΞενοφώντα.Στησυνέχειαπροσπαθούνναφανταστούνπώςεργάζοντανεκείνοι,προκειµένουνασυλλέξουν,νααξιολογήσουνκαινακαταγράψουνταγεγονότα.Αµέσωςµετάηκάθεοµάδααναλαµβάνεινακαταγράψεικαιναπαρουσιάσειταγεγονόταόπωςέναςιστορικός.
ΕπίσηςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςµπορούννασκιτσάρουνελεύθεραπρόσωπακαιγεγονότατηςεξεταζόµενηςεποχήςπουτουςέκανανεντύπωση.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηταξινόµησηςκαικατάταξηςτωνονοµάτωνστησωστήστήλη.2.Άσκησησυµπλήρωσηςσυνοπτικούκειµένουµελέξειςαπότηνπαρένθεση:Πελοποννησιακό,Σπάρτη,καταπίεση,Πέρσες,χωρισµένοι,εµφύλιος,κορινθιακός,δύσκολη,
ειρήνη,ταπεινωτικοί.3.Άσκησηεπιλογήςτωνπροτάσεωνπουδικαιολογούνότιταγεγονότααυτήςτηςπεριόδουήταν
άσχηµαγιατουςΈλληνες:-ΟιπόλειςτηςΜ.ΑσίαςκαιηΚύπροςχάνουντηνελευθερίατουςκαιπερνούνστηνκυριαρχία
τωνΠερσών.-ΟιΠέρσεςβρήκαντηνευκαιρίαναανακατεύονταισταεσωτερικάζητήµατατωνΕλλήνων.
∏ £∏µ∞
A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Η κυριαρχία της Θήβας
ΗΘήβαµεαρχηγούςτουςδύοµεγάλουςηγέτεςτης,τονΕπαµεινώνδακαιτονΠελοπίδα,άρχισεναοργανώνειτηδικήτηςκυριαρχίαστηνΕλλάδα,αντιδρώνταςέτσιστηνηγεµονίατηςΣπάρτης.ΚατάφερεµάλιστανααπλώσειτηδύναµήτηςµέχριτηΜακεδονία.Το371π.Χ.απέτυχεάλληµιαπροσπάθειαγιαειρήνηµεταξύόλωντωνΕλλήνων.Αιτίαγι'αυτόστάθηκανοιαπαιτήσειςτηςΘήβας.ΤηνίδιαχρονιάηΣπάρτηνικήθηκεαπότονΕπαµεινώνδασεµίαφοβερήµάχησταΛεύκτρατηςΒοιωτίας.Απότους700Σπαρτιάτεςοι350σκοτώθηκανστηµάχη,µεαποτέλεσµαναµηµπορείπιαηΣπάρτηναδιατηρήσειτηνηγεµονίατης.ΑµέσωςµετάηΒοιωτίααπελευθέρωσετουςκατοίκουςτηςΜεσσηνίας,πουήτανείλωτεςτωνΣπαρτιατών.ΈτσιηΜεσσηνίαµετάαπόπολλούςαιώνεςέγινεκαιπάλιξεχωριστόελληνικόκράτος.ΗΑθήναανησύχησεβλέπονταςτιςφιλοδοξίεςτηςΘήβας,µαπιοπολύτηθορύβησετοότιυπόγραψεηΒοιωτίασυµµαχίαµετουςΠέρσες.ΑυτόέγινεγιαναµπορούνοιΒοιωτοίναφτιάξουνκαράβιακαινακυριαρχήσουνστοΑιγαίο.Γι'αυτόστησυνέχειαηΑθήναπλησίασετηΣπάρτηκαισυµµάχησεµαζίτης.
ΒόλφανγκΣούλλερΙστορίατηςΑρχαίαςΕλλάδας,σ.82-83,διασκευή
Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 28. ∏ £‹‚· Î·È Ë ‚ÔȈÙÈ΋ Û˘ÌÌ·¯›·∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντηνίδρυσηκαιτηνπορείατηςΘήβας,µιαςάλληςσηµαντικήςπόλης-κράτουςτων
αρχαίωνχρόνων.Ναπροβληµατιστούνπάνωστιςσχέσειςπουδηµιουργήθηκανανάµεσαστιςελληνικέςπόλεις
µετάαπόένανεµφύλιοπόλεµο.ΝαγνωρίσουντηνάνθησητηςτέχνηςστηΘήβακαιτοντρόποµετονοποίοαυτήεπηρέασε
µελλοντικάτηντέχνηευρύτερωνπεριοχών.
Πρόσθετα στοιχεία
ΟιΒοιωτοίδενασχολήθηκανµετοεµπόριοκαιτηναυτιλία,γιατίοιακτέςτηςΒοιωτίαςδενείναικατάλληλεςγιατηναυσιπλοΐα.ΗµεγάληβοιωτικήπεδιάδαήταναρκετήγιαναικανοποιήσειτιςανάγκεςτωνΑιολέωνκατοίκων.Παρότιηπεριοχήήταναγροτική,ταγράµµατακαιοιτέχνεςγνώρισανεξαιρετικήάνθηση.Εδώγεννήθηκανοιµεγάλοιποιητές:Ησίοδος,ΠίνδαροςκαιΚόριννα,οιστορικόςκαιφιλόσοφοςΠλούταρχοςκαιοιζωγράφοι:ΑριστείδηςκαιΝικόδηµος.ΗγλώσσατωνΒοιωτώνείχεστοιχείααπότηναιολικήκαιτηδωρικήδιάλεκτο.ΣηµαντικέςβοιωτικέςπόλειςήτανηΘήβα,οΟρχοµενός,οιΠλαταιές,ηΤανάγρα,ηΚορώνεια,ηΧαιρώνεια,οιΕρυθρές,οιΘεσπιές,ταΛεύκτρα,ηΘίσβηκ.α.Ηβοιωτικήσυµµαχίααπότον6οπ.Χ.αι.έκοψεσειρέςασηµένιωννοµισµάτων.Αυτάείχανστηµίαόψητηνίδιαπαράσταση,µίαστρογγυλήήαυγόσχηµηασπίδαµεδύοκοψίµαταµισούκύκλουσταπλάγια.ΗασπίδαήταντοιερόέµβληµατωνΒοιωτών.Ηάλληόψηέφερεόποιαπαράστασηήθελεηπόληπουτοέκοβε.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.Χάρτηςτηςβοιωτικήςσυµµαχίας.
2.Αρχαίεςελληνικέςπόλεις,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com3.ΜουσείοΜπενάκη,ηλεκτρονικήδιεύθυνση,http://www.benaki.gr4.JourneytoCyprus(ΤαξίδιστηνΚύπρο),Μάνια∆ούκα,εκδόσειςΙδρύµατοςΑ.Γ.Λεβέντη,
Αθήνα1996.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Προτείνεταιωςπροοργανωτής,γιατηθεµατικήσύνδεσητηςενότηταςµεπροηγούµεναγνωστικάσχήµατα,ηαναφοράστιςσυµµαχίεςπουέχουνγνωρίσειήδηοιµαθητές-αθηναϊκή,σπαρτιατική(ερώτηση1).Στησυνέχειαγίνεταιανάγνωσητουπροοργανωτήπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητήκαιτου1ουπαραθέµατοςγιαναπαρουσιαστείηκαινούριασυµµαχία.Σεσυνδυασµόµετηνπαρατήρησητουχάρτη1,οιµαθητέςγνωρίζουντιςπόλειςπουσυµµετείχανσεαυτήκαθώςκαιτηνέκτασηπουείχεστηναρχήτηςίδρυσήςτης.
Μετάτηνεξέτασητουχώρουοδάσκαλοςµετηντεχνικήτηςαφήγησηςπαρουσιάζειταχαρακτηριστικάτηςσυγκεκριµένηςσυµµαχίας.Οιµαθητέςδιακρίνουνµέσααπότηναφήγησητηνισχυρήπόλητηςσυµµαχίας,ενώπαρατηρούντηνεικόνα3,µεσκοπόναπεριγράψουντοβοιωτικόνόµισµα.ΟδάσκαλοςσεαυτότοσηµείοαναφέρειτογεγονόςότιοιΠλαταιείς,παρόλοπουηπόλητουςήτανστηΒοιωτία,δενµετείχανστησυµµαχία,αλλάήτανφίλοιµετουςΑθηναίους.ΣτησυνέχειααπευθύνειερώτησηστηντάξηανυπάρχεικάποιογεγονόςτοοποίονααποδεικνύειτηστενήφιλίατωνΑθηναίωνµετουςΠλαταιείς(Μαραθώνας).
ΑκολουθούνερωτήσειςσχετικέςµετοτέλοςτουΠελοποννησιακούπολέµουκαιτηνΑνταλκίδειαειρήνηπουδιδάχτηκανστηνπροηγούµενηενότητα(διαγνωστικήαξιολόγηση).Αφούαναφερθούνοιόροιτηςειρήνης,γίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατοςµέσααπότοοποίοοιµαθητέςµπορούννακατανοήσουν,µετηνανάλογηκαθοδήγησητουδασκάλου,τησυνεχήπλέονεµπλοκήτωνΠερσώνσταζητήµατατωνελληνικώνπόλεωνωςσυνέπειατουεµφυλίουπολέµου.Στησυνέχειακαλούνταινααπαντήσουνστηνερώτηση2.
Ανυπάρχειχρόνος,οιµαθητές,αφούδιαβάσουνσιωπηράτοκείµενοτηςενότητας,συµπληρώνουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιώνκαιγίνεταιοµαδικήδιόρθωσηστηντάξη.
Απαραίτητηθεωρείταιηπαρατήρηση-επεξεργασίατωνεικόνων2,4και5γιατηνανάδειξητηςτέχνηςπουαναπτύχθηκεστηναρχαίαΘήβα,σεσυνδυασµόµετοπαράθεµα3καιτηνάσκηση2απότοτετράδιοεργασιών.Γιαπερισσότερηεµβάθυνση,προτείνεταιτοθέµατηςτέχνηςναπροσεγγιστείδιαθεµατικά.
Εναλλακτική προσέγγιση
Προτείνεταισυνδυασµόςαφήγησης,ανάγνωσηςπαραθεµάτωνκαιπαρατήρησηςεικόνων-χάρτηγιατηντµηµατικήδηµιουργίαστονπίνακαεννοιολογικούχάρτησεσυνεργασίαµετουςµαθητές.
Ταδιαφορετικάσύµβολα()χρησιµοποιούνται,γιαναδειχθείηµηύπαρξησχέσεωνανάµεσαστιςλέξεις-κλειδιά.Είναιπροτιµότερονααναγραφούνπρώταοιλέξεις-κλειδιάπουθαπροκύψουναπότηνεπεξεργασίατηςενότηταςκαιστησυνέχειανααναδειχθούνοισχέσειςπουυπάρχουνµεταξύτους.∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»και«πολιτισµός».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατασχέσεωνκαισυσχετισµώνανάµεσαστιςελληνικέςπόλεις-κράτη,πουοδήγησαν
στηδηµιουργίακαινούριωνσυµµαχιών.2.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςστηντέχνηστονελληνικόχώροµεανάλογηπολιτιστική
δηµιουργία,ηοποίαάσκησεεπιρροήσεµεταγενέστερεςχρονικάεικαστικέςεκφράσειςακόµακαιέξωαπότασύνορατηςΕλλάδας.
Προτείνεται,σεσυνδυασµόµετηνάσκηση2τουτετραδίουτωνεργασιών,ναγίνεισυνθετικήεργασίαήσχέδιοεργασίαςµεθέµα:«ΤοεργαστήριτηςΤαναγραίας».
Οιµαθητέςµπορούνναχωριστούνσεοµάδεςεργασίαςκαι,αφούδιαβάσουντοπαράθεµα3απότοβιβλίοτους,ναπροσπαθήσουν,παρατηρώνταςκαιτοσύνολοτουεικονογραφικούυλικούπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητή,ναγράψουνέναάρθροµέσααπότοοποίοθαδιαφαίνονταιοιτάσειςπουυπήρχανστηµόδατηνεποχήπουοικοροπλάστεςκατασκεύαζαντακοµψάαγαλµατίδια.
Τοάρθροµπορείναεµπλουτιστείµεανάλογεςζωγραφιέςτωνµαθητών.(∆ιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής)Ανηαπόστασητοεπιτρέπει,είναικαλόησυγκεκριµένηεργασίανασυνδυαστείκαιµεεπίσκεψη
στοΜουσείοΜπενάκη,ήστοΜουσείοΚυκλαδικήςΤέχνης,όπουταπαιδιάθαέχουντηδυνατότηταναδουναπόκοντάτέτοιουείδουςαγάλµατα.Επισηµαίνεταιότιοιανάλογεςεπισκέψειςείναιουσιαστικούχαρακτήρα,ότανγίνονταιοργανωµένακαιοιµαθητέςείναιπροετοιµασµένοιγιατασηµείαπουθαπρέπειναεστιάσουντοενδιαφέροντους,έτσιώστεναείναισεθέσηνακαταγράψουνσυγκεκριµένεςπαρατηρήσεις.Επικουρικάµπορούνναχρησιµοποιηθούνπληροφορίεςκαιαπότοβιβλίοπουπροτείνεταισταεποπτικάµέσα.(ΤαξίδιστηνΚύπρο)Τοβιβλίο,πουαπευθύνεταισεπαιδιά,είναιγραµµένοστηναγγλικήγλώσσακαιέτσιεπιτυγχάνεταιδιαθεµατικήπροσέγγισηκαιµετοµάθηµατηςξένηςγλώσσας.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησητελικήςαξιολόγησηςεπίτευξηςτωνβασικώνγνωστικώνστόχωντηςενότητας.Σ,Λ,Σ,Λ,Λ,Σ2.Άσκησηανοικτούτύπουµεσκοπότηνπαρατήρησηµορφώντέχνηςδιαφορετικώνεποχών
γιατηνανάδειξηοµοιοτήτωνκαιδιαφορώνπουσυνεπάγονταιαπότηνεξέλιξήτης.Καλόείναινααξιοποιηθείκαιτοπαράθεµα3.Ενδεικτικέςαπαντήσεις:Οµοιότητες:α)καιταδύοαγάλµαταπαρουσιάζουνγυναίκες,β)καιοιδυογυναίκεςείναιντυµένεςµερούχαεποχής,γ)έχουνπροσεγµέναχτενίσµατα.∆ιαφορές:α)ηκόρηέχειφυσικόµέγεθος,ηταναγραίαείναιµικρή(µινιατούρα),β)ηταναγραίαέχειπιοελεύθερηκαιφυσικήκίνηση,γ)ηκόρηφοράαπλόρούχο,ενώηταναγραίαφοράκαιµανδύα.
∫∂º∞§∞π√ 29. ∏ ËÁÂÌÔÓ›· Ù˘ £‹‚·˜ ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραγεγονότααπότηνανάπτυξητηςΘήβαςωςτοτέλοςτης
ηγεµονίαςτης.Νακάνουνσυγκρίσειςτωνχαρακτηριστικώντηςθηβαϊκήςηγεµονίαςµεαυτάτηςσπαρτιατικής
καιτηςαθηναϊκής.
Νακατανοήσουνβασικέςιστορικέςέννοιεςτηςενότηταςόπωςλοξήφάλαγγα,ιερόςλόχος.Νακατανοήσουντορόλοπουπαίζουνοιηγέτεςστηδιαµόρφωσητηςιστορίαςενόςτόπου.Ναδιαπιστώσουντιςσυνέπειεςτωνσυνεχόµενωνεµφυλίωνπολέµωνανάµεσαστιςελληνικές
πόλεις.
Πρόσθετα στοιχεία
Το370π.Χ.οΕπαµεινώνδαςπραγµατοποίησεεισβολέςστηνΠελοπόννησοκαιίδρυσεστασύνορατηςΛακωνικήςτηΜεγάληπόλη(Μεγαλόπολη),πουτηνκατέστησεκέντροτηςοµοσπονδίαςτωνΑρκάδων.ΟΠελοπίδαςέφτασεµέχριτηΜακεδονία,απότηνοποίαπήρεγιαεγγύηση30ευγενείςνέουςωςοµήρους,ανάµεσάτουςήτανκαιοµετέπειταβασιλιάςτηςΜακεδονίαςΦίλιπποςΒ’.Το367π.Χ.οΠελοπίδαςπήγεσταΣούσαεπικεφαλήςθηβαϊκήςαντιπροσωπείαςαποβλέπονταςστηνεύνοιατουΠέρσηµονάρχη,χωρίςόµωςαποτέλεσµα.Το362π.Χ.οΕπαµεινώνδαςεισέβαλεγιατέταρτηφοράστηνΠελοπόννησο.ΠροσπάθησενακαταλάβειτηΣπάρτη,αλλάαπέτυχε.Έτσιαντιµετώπισετουςαντιπάλουςτου:Αθηναίους,Σπαρτιάτες,Αχαιούς,ΗλείουςκαιΜαντινείςστηΜαντίνειατηςΑρκαδίας.ΗνίκηέκλινεπροςτουςΘηβαίους,αλλάσκοτώθηκεοαρχηγόςτους.Μετοθάνατότουκατέρρευσεηθηβαϊκήηγεµονία,πουήτανµάλλονπροσωποπαγής.ΗµάχηαυτήπροκάλεσεµεγάλησύγχυσηκαιαβεβαιότητακαιέθεσετέλοςστιςφιλοδοξίεςτωννότιωνΕλλήνωνγιαταπρωτεία.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.Χάρτηςτηςθηβαϊκήςηγεµονίας2.Αρχαίεςελληνικέςπόλεις,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.sikyon.com3.ΑρχαίαΘήβα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.geocities.com/thivaiosgr/history.html4.Λοξήφάλαγγα,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.outopia.gr/ancient/sterea/falagga.htm5.ΙερόςΛόχος,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.army.gr6.ΑλέξανδροςΥψηλάντης,ηλεκτρονικήδιεύθυνση:http://www.typos.com.cy
Προτάσεις για τη διδασκαλίαΗενότητααποτελείσυνέχειατηςπροηγούµενης,µεσκοπόνααποδοθείµιαολοκληρωµένη
εικόναγιατηνπορείατηςπόλης-κράτουςτηςΘήβας.Καλόείναιγι’αυτότολόγοναγίνειάµεσοςσυσχετισµόςήακόµακαιναδουλευτούνκαιοιδύοµαζίσεέναδίωρο,αφήνονταςγιαξεχωριστήεπεξεργασίατιςδιαθεµατικέςπροσεγγίσεις,αφούολοκληρωθείηπαρουσίασητουγνωστικούσχήµατοςπουαφοράστηΘήβα.Αξιοποιώνταςτηνήδηδιδαχθείσαενότηταωςπροοργανωτήσυνεχίζουµελέγονταςστουςµαθητέςνασυγκρίνουντουςδύοχάρτες(χάρτης1,κεφ.28-χάρτης1,κεφ.29).Οιµαθητέςπαρατηρούντηνµεταβολή-αύξησητηςκυριαρχίαςτωνΘηβαίων,ενώµετηντεχνικήτηςαφήγησηςοδάσκαλοςπαρουσιάζειταγεγονότακαθώςκαιταδύοβασικάπρόσωπατηςηγεµονίας,τονΠελοπίδακαιτονΕπαµεινώνδα.Στησυνέχειαγίνεταιαπότουςµαθητέςσιωπηρήανάγνωσητηςενότητας,µεσκοπόναδοθούναπαντήσειςσεσυγκεκριµένεςερωτήσειςπουοδάσκαλοςαναγράφειστονπίνακα.Οιερωτήσειςµπορείναείναιτουτύπου:
-ΓιατίξεκίνησεπόλεµοςανάµεσαστουςΣπαρτιάτεςκαιτουςΘηβαίους;-ΓιατίοιΘηβαίοινίκησανσταΛεύκτρα;-ΠοιοήταντοαποτέλεσµατηςµάχηςστηΜαντίνεια;Οιµαθητέςµπορούνναεργαστούνκαιχωρισµένοισεοµάδεςεργασίες.Θαπρέπειναδιακρίνουν
µέσααπότοκείµενοτασηµείαπουαποτελούντιςαπαντήσειςτωνερωτήσεωνδουλεύονταςκαιµετηντεχνικήτηςυπογράµµισης.Επειδήθαπρέπειναγίνουνσυγκρίσειςµετιςπροηγούµενεςηγεµονίες,στοσηµείοαυτόκαλούνταινασυµπληρώσουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών,καθώςκαιτηνάσκηση2πουαποτελείαντιστοίχισηαιτίων-αποτελεσµάτωνκαιµπορείναλειτουργήσειωςδιαγνωστικήαξιολόγησηγιατοδάσκαλο.Οιεικόνες3και4είναικαλόναπαρατηρηθούν,γιαναγίνειαπότουςµαθητέςµιαπροσέγγισητηςέννοιαςτουχώρουόπουσυνέβησανσηµαντικάγεγονότατηςενότητας.Ηεικόνα2τουςδίνειτηδυνατότητασύγκρισηςτουΒοιωτούπολεµιστήµετουςυπόλοιπουςΈλληνεςπολεµιστές,πουέχουνγνωρίσειοιµαθητέςσεπροηγούµενεςενότητες.
Τέλοςοιοµάδες,πουσεαυτότοσηµείοµπορούνναγίνουνδύο,διαβάζουνταπαραθέµατα1και2,µεσκοπόναχαρακτηρίσουντιςδύοµεγάλεςπροσωπικότητεςτηςΘήβας.Αφούγίνειηπαρουσίασητωνχαρακτηρισµών,πουµπορείναείναικαιπροφορική,γιαµεγαλύτεροπροβληµατισµόοδάσκαλοςθέτειερώτησητουτύπου:«ΓιατίνοµίζετεότιµετάτοθάνατοτωνδύοανδρώντελείωσεκαιηηγεµονίατηςΘήβας;»
Εναλλακτική προσέγγισηΧρησιµοποιούµεωςµέσατιςγνώσειςτηςπροηγούµενηςενότητας,τοεικονογραφικόυλικό
καιταπαραθέµατα.Θαπροσπαθήσουµεµέσωαυτώνκαιδιαβάζονταςµόνοτονπροοργανωτήναµπορέσουνοιµαθητέςναεξαγάγουνστοιχείακαινασυνθέσουνοιίδιοιτηνενότητα,αγνοώνταςστηνπρώτηαυτήφάσητοκείµενοτουβιβλίου.
Είναιπροτιµότεροητάξηναχωριστείσε4οµάδεςεργασίας.Ηκαθεµιάθαπροσπαθήσεινασυνθέσειµιαπαράγραφο10γραµµώνµεδιαφορετικόθέµα.Ηπαραπάνωεργασίαείναιπροτιµότερονασυνδυαστείµετηχρήσητωνηλεκτρονικώνσελίδωνπουπροτείνονται,ώστεοιµαθητέςνααντλήσουνακόµαπερισσότεροπληροφοριακόυλικό.Οιπαράγραφοιέχουντιςεξήςθεµατικές:
-ΣχέσειςΣπαρτιατών-Θηβαίων-ΜάχησταΛεύκτρα-ΜάχηστηνΜαντίνεια-ΠελοπίδαςκαιΕπαµεινώνδαςΗδιδασκαλίααυτήςτηςµορφήςαποτελείβιωµατικούτύπουµάθηση,µιαπουοιµαθητές
καλούνταιοιίδιοιναγίνουνοισυγγραφείςτουκειµένου.Ορόλοςτουδασκάλουείναικαθαράσυντονιστικός.Ιδιαίτερηπροσοχήθαπρέπειναδοθείστοσηµείοόπουησυνθετικήεργασίαείναιαυστηράοριοθετηµένησεέκταση.Έτσιθααξιολογήσουµετηδυνατότητατηςοµάδαςγιατηνανεύρεσητηςπληροφορίαςµέσααπόκείµεναήεικόνες,αλλάεπίσηςκαιτηδυνατότηταµετατροπήςτηςκαιδιαµόρφωσήςτηςσεσυγκεκριµένοπλαίσιο.
Μετάτηντελικήσύνθεσητωνπαραγράφωνκαιτηνεπεξεργασίατους,αναυτόθεωρείταιαπαραίτητο,γίνεταιησύγκρισητουκειµένουτωνοµάδωνµεαυτότουβιβλίου.Είναιαναµενόµενοότιοιµαθητέςθαέχουνγράψειεκτενέστεροκείµενο,αλλάανσυµφωνήσουν,µπορείναχρησιµοποιηθείαυτόωςβάσηγιατησυµπλήρωσητωνεργασιών.∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»και«άτοµο».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Σεζητήµαταεπαναφοράςµεθόδωνπουαποτέλεσανσταθµούςγιατηνεποχήτουςσεκαταστάσειςπουπαρουσιάζουνσυνάφειαµέσαστηνιστορικήπορείαενόςλαού.
2.Σεζητήµαταεξάρτησηςενόςσυνόλου-συστήµατοςαπότηνπαρουσίαχαρισµατικώνατόµωνκαιτορόλοαυτώντωνηγετικώνµορφώνστηδιαµόρφωσητηςιστορίαςτουσυνόλου.
Προτείνεταισεσυνδυασµόµεταπαραθέµατα3και4καθώςκαιτηνάσκηση3απότοτετράδιοεργασιώνναγίνεισυνθετικήεργασίαγιατηνπαρουσίασητου«Ιερούλόχου»στιςτρειςδιαφορετικέςστιγµέςτηςελληνικήςιστορίαςπουπαρουσιάστηκε.Είναικαλόνααξιοποιηθούνκαιοιηλεκτρονικέςδιευθύνσεις,απόόπουµπορείνααντληθείκαιπλούσιοεικονογραφικόυλικό.
Ηπαραπάνωεργασίαµπορείάνεταναπαρουσιαστείαπότουςµαθητέςτης∆9τάξηςστησχολικήγιορτήτηςεπετείουτης25ηςΜαρτίουήναεµπλουτίσειτηνύληµιαςσχολικήςεφηµερίδαςπουπιθανόταταεκδίδεταιαπότησχολικήµονάδα.
Απαντήσεις στις εργασίες
2.Άσκησησύνδεσηςαίτιου-αποτελέσµατοςµέσααπότηνοποίαδιαφαίνεταιοτρόποςεξέλιξηςτωνγεγονότωντηςενότητας.
3.Άσκησηανοικτούτύπου,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,κατάλληληγιατηνανάδειξησυσχετισµώνανάµεσαστονκοινότρόποαντιµετώπισηςκαταστάσεωνσεδιαφορετικέςιστορικέςπεριόδους.
Η ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ
A. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΤο έργο του Μ. Αλεξάνδρου
ΜετονεξελληνισµότηςΑνατολήςηελληνικήγλώσσα(υπότηµορφήτηςκοινής)έγινεόργανοπαγκόσµιαςσυνεννοήσεως.ΣτηνΑνατολήαντικατέστησετηνΑραµαϊκή,πουήτανηγλώσσαεπικοινωνίαςστηνπερσικήαυτοκρατορία.ΗκατάκτησηδετουκράτουςτωνΑχαιµενιδώναπότονΑλέξανδροδηµιούργησε,τότεγιαπρώτηφορά,τιςευνοϊκέςπροϋποθέσειςγιατηνανάπτυξηµιαςοικουµενικήςοικονοµικήςσυνεργασίαςκαιενόςοικουµενικούεµπορίουσεκλίµακακαισεπυκνότηταπουδενείχεγνωρίσειποτέάλλοτεοαρχαίοςκόσµος.ΟλόκληροςοχώροςαπότηναρτηρίατουΓιβραλτάρµέχριτονΙνδόδιαµορφώθηκεβαθµιαίακατάτουςεπόµενουςαιώνεςσ’ένααπέραντο,καιµοναδικό,πεδίοενιαίαςοικονοµικήςδραστηριότητας.ΣυνήθωςσυγκρίνουντοάνοιγµατηςΑνατολήςαπότονΑλέξανδροµετηνκολοµβιανήανακάλυψητηςΑµερικής.Ανπράγµατιοιπρωτοβουλίεςτηςµεγάληςατοµικήςπροσωπικότηταςαποτελούνπαράγοντατηςπαγκόσµιαςιστορίας,εδώέχουµεένααπτόπαράδειγµατηςδράσηςτης:Τούτηδίνειτώραστον
κόσµοµιακαινούριαφυσιογνωµία.ΗαποστολήστοΣουδάνµεσκοπότηδιερεύνησητωναιτίωνπουπροκαλούσαντιςπληµµύρεςτουΝείλου,οπλουςτουΝεάρχουκαιτουΟνησικρίτουαπότο∆έλτατουΙνδούστηναρτηρίατουHormuzκαιαπ’αυτούστιςεκβολέςτουΕυφράτηκαιτουΤίγρητος,τοσχέδιογιατονπερίπλουτηςΑραβίας,πουαπασχολούσετονετοιµοθάνατοβασιλέαστηΒαβυλώνα,οιεργασίεςστοδίκτυοτωνδιωρύγωντηςΜεσοποταµίας,ηπρόθεσηναεποικισθούνταπαράλιατουΠερσικούκόλπου,όλεςαυτέςοιεπιχειρήσειςκαιτασχέδιαµάςαποκαλύπτουντοευρύτατοπλάτοςτωνοικονοµικώνπρογραµµατισµώντουβασιλέα,οοποίοςκαιστοντοµέατούτοεµφανίζεταισανέναςπρωτοπόροςδηµιουργόςµιαςκαινούριαςεποχής.
ΗυλικήπροϋπόθεσηγιατηνεγκαινιασθείσααπότονΑλέξανδροδιεθνήοικονοµικήσυνεργασίαήτανηδηµιουργίαενόςνέουνοµισµατικούσυστήµατοςστηναυτοκρατορίατου.ΜεπλήρησυνείδησητωνοικονοµικώνεπιπτώσεωνεγκατέλειψεοβασιλιάςτηντακτικήτουαποθησαυρισµούπουεφάρµοζανοιΑχαιµενίδεςµεαποτέλεσµανασυγκεντρώνουνσταθησαυροφυλάκιάτουςκολοσσιαίεςποσότητεςπαρθένωνπολύτιµωνµετάλλωνσεράβδουςκαιµπάλες.Κυρίωςδιατωνµισθοφόρων,πουπληρώνοντανµετοκαινούριοχρήµατουΑλέξανδρου,έπαιρναντανοµίσµατατονδρόµοπροςτηναγοράκαιτηνκυκλοφορίακαιδηµιουργούσανµιανέαβάσηγιατηνοικονοµία.Τοδιµεταλλικόσύστηµα,συνύπαρξη,δηλαδή,δύονοµισµατικώνκανόνωνµεβάσητονχρυσόκαιτονάργυρο,πουκυριαρχούσεστηνπερσικήαυτοκρατορία,καιστηΜακεδονίαεπίτουΦιλίππουΒ9,καταργήθηκεκαικαθιερώθηκεοάργυροςσανθεµέλιοτουκαινούριουνοµίσµατοςτηςαυτοκρατορίας.ΕισάγονταςοΑλέξανδροςτοναττικόνοµισµατικόκανόναεξουδετέρωσετοχάοςπουεπικρατούσεστηνΑσίακαιπροπάντωνστονελληνικόκόσµο.ΗτεράστιααύξησητηςνοµισµατικήςκυκλοφορίαςεπηρέασετονοικονοµικόβίοτηςΕλλάδας.Τώραεγκαινιάζεταιµιαπερίοδοςευηµερίας,πουεξαλείφειτηγενικήαδράνειατωνπρογενεστέρωνδεκαετηρίδων.
«ΗαυτοκρατορίατουΑλέξανδρουήτανηπρώτηκαιµοναδικήκοσµοκρατορίαπουγνώρισεηιστορία,ανβέβαιαµετονόροκοσµοκρατορίαεννοούµεένακράτος,κατάτηδιάρκειατουοποίουδενυφίσταταιάλληµεγάληδύναµη»(K.J.Beloch).Ηδιαπίστωσητούτηισχύει,ακόµηκιανλάβουµευπ’όψηότιοΑλέξανδροςδενπραγµατοποίησεταδυτικάτουσχέδια.ΧωρίςτονΑλέξανδροδενθαυπήρχεούτεοΚαίσαρ,ούτετοImperiumRomanum!Αρχίζονταςαπότους∆ιαδόχους,τοπρότυποτουΜακεδόνακοσµοκράτοραάσκησεπάντοτεβαθιάεπιρροήπάνωστουςδυνατούςτουκόσµου.ΗimitatioAlexandriέχειιστορίαπολλώναιώνων,πουξεκινάειαπότον∆ηµήτριοΠολιορκητή,συνεχίζεταιµέχριτοτέλοςτηςΑρχαιότητας,µέχριτονΚωνσταντίνοκαιτονΙουλιανόκαιφθάνειστουςνεότερουςχρόνους(ΚάρολοςΙΒ9τηςΣουηδίας,ΝαπολέωνΑ9).
ΣεόλουςτουςτοµείςτουβίουείναισαφήςηεπίδρασητουεξωτικούκόσµουτηςΑρχαίαςΑνατολήςπάνωστονΑλέξανδρο.ΗκαθιερωθείσασταΣούσασκηνήτωνακροάσεωνκατάτοπρότυποτωνΑχαιµενίδων,τοσχέδιοτουΑλέξανδρουναοικοδοµήσειγιατονΗφαιστίωναέναεπιτύµβιοµνηµείοόµοιοµετουςβαβυλωνιακούςπύργους(Zikkurate),ηπρόθεσήτουνακατασκευάσειστιςΑιγέςέναάλλοταφικόοικοδόµηµαγιατονΦίλιπποΒ9,ψηλόόσοκαιηπυραµίδατουΧέοπα,όλααυτάείναιιδέεςπουπηγάζουναπότουςπολιτισµούςτηςαρχαίαςΑνατολής.ΕίναιβέβαιααλήθειαότιησκέψητουΑλέξανδρουγιατησυγχώνευσηπρωτοκαλλιεργήθηκεαπότηνελληνική,καιµάλιστατησοφιστικήδιανόηση.Ακόµηκαιανδεχθούµεότιπρωταρχικότουκίνητροστηνυπόθεσητούτηήτανµιαώριµηκαιρεαλιστικήαντίληψη–τούτοτουλάχιστονισχύειγιατησυµπεριφοράτουπροςτουςΒαρβάρουςκαιγιατηνυποστήριξήτουπροςτιςξένεςθρησκείες–δενµπορούµενααρνηθούµετηβαθιάεπίδρασητουανατολίτικουπεριβάλλοντοςπάνωστηνεύπλαστηψυχήτουνεαρούκατακτητή.
ΜέσατουκορυφώθηκεηκραταιάαντίθεσηΑνατολήςκαι∆ύσης,µετάτονπρώιµοθάνατότουέγινεαυτήτοκεντρικόπρόβληµατηςελληνιστικήςιστορίας.Οδρόµος,διατουοποίουθαµπορούσανναξεπεράσουντηναντίθεσητούτη,ανοίχθηκεαπότονΑλέξανδρο.ΣανδηµιουργικόςπολιτικόςάνδραςοΑλέξανδροςπροπορεύτηκεκατάπολύτηςεποχήςτουκαιέδειξεκάποιαπρωτοτυπίαπνεύµατος,πουπραγµατικάκαθιερώθηκεγιαπάντασανένααπόταπιοεπιβλητικάφαινόµενατηςπαγκόσµιαςιστορίας.Ούτεηρωµαϊκήκοσµοκρατορία,ούτεηθριαµβευτική
πορείατουΧριστιανισµού,τουοποίουοικοινότητεςαπλώνοντανκατάτοτέλοςτηςΑρχαιότηταςστονευρύτατο,απότηνΙρλανδίαµέχριτιςΙνδίες,χώρο,ούτεακόµηηβυζαντινήαυτοκρατορίακαιοαραβικόςπολιτισµόςθαµπορούσανναδηµιουργηθούνχωρίςτονΜεγάλοΑλέξανδροκαιτοκοσµογονικότουέργο».
Χ.Μπένγκτσον,ΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδας,εκδ.Μέλισσα,µετ.Α.Γαβρίλη,Αθήνα1991,σελ.318–319.
Β. ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 3√. ∏ ª·Î‰ÔÓ›·, ÌÈ· Ó¤· ÂÏÏËÓÈ΋ ‰‡Ó·ÌË∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντηνανάπτυξηµιαςνέαςδύναµηςστονελληνικόχώρο,αυτήςτουµακεδονικού
κράτους.ΝαγνωρίσουντηνπροσωπικότητατουΦιλίππουκαινατηνκρίνουναπόπολιτικήκαιστρατιωτική
άποψη.ΝασυνειδητοποιήσουντουςδεσµούςτηςΜακεδονίαςµεταάλλαελληνικάκράτητηςεποχής.ΝαγνωρίσουντιςπροσπάθειεςτουΦιλίππουγιατηνένωσητωνΕλλήνωνεναντίοντωνΠερσών.
Πρόσθετα στοιχείαΣτιςαρχέςτου5ουαι.π.Χ.οιΠέρσεςκατέλαβαντηΜακεδονία,ηοποίαµετάτηλήξητωνπερσικών
πολέµωναπέκτησεπάλιτηνανεξαρτησίατης.ΑξιόλογοιβασιλείςπροκάτοχοιτουΦίλιππουΒ9ήτανοΑλέξανδροςΑ9πουοργάνωσετονστρατόκαιτοκράτοςτουκαιοΑρχέλαοςπουµετέφερετηνπρωτεύουσάτουαπότιςΑιγέςστηνΠέλλα.ΟΦίλιπποςΒ’διέθετεοργανωτικήκαιδιπλωµατικήικανότητα,ήτανφιλόδοξοςκαιείχεισχυρήθέληση.
ΟιστρατιωτικέςεπιτυχίεςτουΦιλίππουδίχασαντουςΑθηναίουςκαιδηµιουργήθηκανδύοπαρατάξεις,ηφιλοµακεδονικήκαιηαντιµακεδονική,µεεπικεφαλήςτουςρήτορεςΑισχίνηκαι∆ηµοσθένηαντίστοιχα.ΜετάτηµάχηστηΧαιρώνειαοιΜακεδόνεςδενείχανκανένααξιόλογοαντίπαλοστηνΕλλάδα.ΣκοπόςτουΦιλίππουήτανηένωσητωνελληνικώνπόλεωνυπότηνηγεσίατουκαιοπόλεµοςεναντίοντωνΠερσών.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΧάρτηςµετοµακεδονικόκράτοςκαιτηνεπέκτασήτουτηνεποχήτουΦιλίππου.2.ΟιχρυσοίτάφοιστιςΑιγές,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexander.macedonia.culture.gr3.ΣτηΒέροια,στηΒεργίνα,ΧορτιάτηΘέτη,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα,1983.4.Βεργίνα,θησαυροί,µύθοικαιιστορίατηςµακεδονικήςγης,ΘεοδώρουΛουκία,Γκράτσιου
Βασιλική,εκδόσειςΆµµος,19935.ΚάτωαπότονήλιοτηςΜακεδονίας,ΣίνουΚίρα,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα,1992.6.ΗκληρονοµιάτηςΧαιρώνειας,ΠατεράκηΓιολάντα,έκδοσηΠανεζήΧρυσάφη,Αθήνα,1993.7.ΣτηΜακεδονίαµιαφορά,ΠατεράκηΓιολάντα,εκδόσειςΨυχογιός,Αθήνα,1994.8.ΟΟλυµπιονίκηςΜακεδόνας,ΣφαέλλουΚαλλιόπη,εκδόσειςΆγκυρα,Αθήνα,1993.
Προτάσεις για τη διδασκαλίαΠροτείνεταιναχρησιµοποιηθείωςπροοργανωτής,λειτουργώνταςταυτόχρονακαιως
διαγνωστικήαξιολόγηση,τοπεριεχόµενοτηςπροηγούµενηςδιδακτικήςενότηταςκαικυρίωςτοσηµείοστοοποίοδιαφαίνεταιηγενικήπαρακµήτηςνότιαςΕλλάδας.
Στησυνέχειαοδάσκαλοςχρησιµοποιώνταςτοχάρτη1οδηγείτουςµαθητέςστηνπαρουσίατηςκαινούριαςδύναµηςτηςΜακεδονίας.ΤαυτόχροναγίνεταιανάγνωσητουπροοργανωτήπουυπάρχειστοβιβλίοκαιµεαυτότοντρόπογίνεταιγνωστήκαισυσχετίζεταιµετοσυγκεκριµένοκράτοςκαιηπροσωπικότητατουΦιλίππου(παρατηρείταικαισχολιάζεταικαιηεικόνα4).
Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίας,διαβάζουντο2οπαράθεµακαιπαρατηρώνταςτην
εικόνα2καταγράφουντιςσκέψειςτουςγιατηνεξέλιξητωνΜακεδόνων.Στησυνέχειαδιαβάζουναπότοβιβλίοτουςτιςδύοπρώτεςπαραγράφουςκαικαλούνταινααπαντήσουνκατάοµάδεςστηνπρώτηερώτησηπουυπάρχειστοβιβλίοτους.Ηαπάντησηδίνεταιµεσύνθεσηπλέονσεεπίπεδοτάξηςτωναπαντήσεωντωνοµάδων.
Οδάσκαλοςσεαυτότοσηµείοµετηντεχνικήτηςαφήγησηςιστορείστουςµαθητέςταπολεµικάγεγονόταπουακολούθησαν,καθώςκαιτοντρόποµετονοποίοκατάφερεηΜακεδονίανακυριαρχήσειστηνυπόλοιπηΕλλάδα.Ηερώτηση2είναιανοικτούτύπουκαικαλόείναινααφήσουµετουςµαθητέςναεκφραστούνχωρίςναγίνειαξιολόγησητηςαπάντησης.
Οιµαθητέςστησυνέχειαδιαβάζουντοπαράθεµα3γιαναέρθουνσεπρώτηεπαφήµετοσηµαντικόαρχαιολογικόχώροτηςΒεργίνας(παρατήρησηκαιτωνεικόνων5και6)καιστησυνέχειαδουλεύονταςπάνταοµαδικάσυµπληρώνουντηνπρώτηάσκησητουτετραδίουεργασιών.Μετηνίδιατακτικήκαιµεπαιγνιώδηίσωςτρόποµπορείνασυµπληρωθείκαιηακροστιχίδα.Ηάσκηση3καλόείναιναγίνειστοσπίτι,αφούοιµαθητέςµελετήσουνκαιτααντίστοιχαπαραθέµατα.
Εναλλακτική προσέγγιση
ΟδάσκαλοςγράφειστονπίνακατηλέξηΜακεδονία.Οιµαθητέςαναφέρουνκαικαταγράφουνσεοµάδεςτιςλέξειςπουτουςέρχονταιστοµυαλό(καταιγισµόςιδεών).
ΣτησυνέχειαγίνεταιµιαταξινόµησητωνλέξεωνµεκριτήριοαυτέςπουαναφέρονταιστηναρχαίαΜακεδονία.Οιµαθητέςκαλούνταιναδιαβάσουντηδιδακτικήενότητακαινασυµπληρώσουντιςλέξειςµεάλλεςλέξειςκλειδιάπουεντόπισανστοκείµενογιατηνκατασκευήεννοιολογικούχάρτητουτύπου:
Οεννοιολογικόςχάρτηςµπορείναείναιπερισσότερολεπτοµερής,ανάλογαµετιςλέξειςκλειδιάπουθαεντοπίσουνοιµαθητές.
Οιασκήσειςσυµπληρώνονταιµεαξιοποίησητωνανάλογωνπαραθεµάτωνκαιεικόνων.
∆ιαθεµατικές δραστηριότητες
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«άτοµο»και«πολιτισµός».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατασχέσεωνκαισυσχετισµώνανάµεσαστιςελληνικέςπόλεις-κράτηπουοδήγησαν
στηδηµιουργίακαινούριωνδυνάµεωνκαισυµµαχιών.2.Σεθέµατααλληλεπίδρασηςανάµεσαστιςγειτονικέςπόλεις–κράτη,µεαποτέλεσµατην
εξέλιξηστητέχνηκαιτονπολιτισµό.3.Σεζητήµαταεξάρτησηςενόςσυνόλου-συστήµατοςαπότηνπαρουσίαχαρισµατικώνατόµων
καιτορόλοαυτώντωνηγετικώνµορφώνστηδιαµόρφωσηκαιτηνεξέλιξητουιστορικούγίγνεσθαιενόςτόπου.
ΠροτείνεταιγιαδιαθεµατικήπροσέγγισηηγνωριµίαµετοναρχαιολογικόχώροτηςΒεργίναςήκάποιονάλλοαρχαιολογικόχώροπουβρίσκεταιστηνπεριοχήτηςσχολικήςµονάδας.(Πέλλα,∆ίονκ.λ.π.).Ανηαπόστασηδενεπιτρέπειµιατέτοιουείδουςδραστηριότητα,ηεπίσκεψηµπορείναείναιεικονική,µέσααπότιςπληροφορίεςπουθασυλλέξουνοιµαθητές,χωρισµένοισεοµάδεςεργασίας.
Οιµαθητέςµπορούνναχρησιµοποιήσουντοπαράθεµα3µαζίµετηνεικόνα6ωςπροοργανωτήκαιστησυνέχειαµετησχετικήβιβλιογραφίαηοποίαπροτείνεται,καθώςκαιτονδικτυακότόποτουαρχαιολογικούχώρου,ναανακαλύψουντουςθησαυρούςπουφιλοξενείήναοργανώσουνκαιναπροετοιµάσουνακόµακαλύτερατηνεπίσκεψήτουςεκεί.
Στοτέλοςτηςσυνθετικήςεργασίαςµπορείναδηµιουργηθείσεσυνεργασίααπότιςοµάδες
µικρόςεπεξηγηµατικόςοδηγόςγιατοναρχαιολογικόχώροτονοποίοεπισκέφτηκαν.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.ΆσκησηκατανόησηςτουπλαισίουτουχώρουστονοποίοεκτυλίσσεταιησυγκρότησηκαιηεπέκτασητουκράτουςτηςΜακεδονίας.
2.Άσκησηανακεφαλαιωτικούτύπουµετιςσηµαντικότερεςλέξεις-κλειδιάτηςενότητας.ΦΑΛΑΓΓΑ,ΙΣΧΥΡΟΣ,ΛΙΟΝΤΑΡΙ,ΙΠΠΙΚΟ,ΠΑΓΓΑΙΟ,ΠΕΛΛΑ,ΟΘΝΙΡΟΚ,ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ.
3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµεαξιοποίησηπληροφοριώνπουµαςδίνονταιµέσααπόπηγές(παραθέµατα1,2)γιατηνεξαγωγήαξιολογικήςκρίσηςαπότουςµαθητέςσχετικήµετιςικανότητεςτουΦιλίππου.
∫∂º∞§∞π√ 31. √ ª. ∞ϤͷӉÚÔ˜ ηٷϷ̂¿ÓÂÈ ÙË ª. ∞Û›· Î·È ÙËÓ ∞›Á˘ÙÔ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντηνπροσωπικότητατουΜ.Αλεξάνδρου.Ναεκτιµήσουντιςενέργειεςπουέκανεγιατηνπροετοιµασίατηςεκστρατείαςτου.ΝαγνωρίσουντοοργανωτικόέργοτουΜ.Αλεξάνδρουκαιτασχέδιάτου.Ναγνωρίσουντασηµαντικότεραπολεµικάγεγονότακαιτηνπορείατηςεκστρατείαςµέχριτην
επίσκεψήτουστηνΑίγυπτο.ΝαγνωρίσουνκαιναεκτιµήσουντουςλόγουςστουςοποίουςοφείλοντανοινίκεςτωνΕλλήνων.
Πρόσθετα στοιχεία
ΤηνεποχήπουπραγµατοποίησετηνεκστρατείατουοΑλέξανδρος,βασιλιάςτηςΠερσίαςήτανο∆αρείοςΓ’Κοδοµανόςκαιτοκράτοςτουπερνούσεµιαπερίοδοκρίσηςκαιπαρακµής.Παρόλααυτάεξακολουθούσεναπαραµένειµιαυπολογίσιµηδύναµη.ΣτηΜακεδονίαάφησεωςαντικαταστάτητουτοστρατηγότουΑντίπατρο.ΟιΠέρσεςεκτόςτωνστρατευµάτωντουςδιέθετανκαιστράτευµααποτελούµενοαπό20.000Έλληνεςµισθοφόρους.ΣτιςελληνικέςπόλειςτηςΜ.ΑσίαςοΑλέξανδροςκατέλυσεταολιγαρχικάκαθεστώτακαιπαραχώρησεαυτονοµία.ΣτηµάχητηςΙσσούµετάβίαςγλίτωσεο∆αρείοςτηναιχµαλωσία.ΑµέσωςµετάοΑλέξανδροςδέχτηκεπροτάσειςγιασυνθηκολόγησηκαθώςεπίσηςκαιτηνπαραχώρησητωνπεριοχώνδυτικάτουΕυφράτη.ΤιςαπέρριψεόµωςκαιδήλωσεότισκοπεύειναγίνεικύριοςολόκληρηςτηςΑσίας.ΜετάτηνκατάληψητηςΑιγύπτουοπερσικόςστόλοςδιαλύθηκε,γιατίέµεινεχωρίςβάσεις.ΤακυπριακάκαιφοινικικάπλοίαπουτοναποτελούσανπροσχώρησανστουςΜακεδόνες.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΧάρτηςµετηνπορείατηςεκστρατείαςτουΜ.Αλεξάνδρου.2.ΗεκστρατείατουΜ.Αλεξάνδρου,ΒαλασάκηςΠαύλος,εκδόσειςΧελώνα.3.ΟιθεοίδενπεθαίνουνστηνΠέλλα,∆ικαίουΕλένη,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1993.4.ΣτηΜακεδονίαµιαφορά.Ησπίθαπουέγινεφωτιά,ΠατεράκηςΓ.,εκδόσειςΨυχογιός,Αθήνα
1994.5.ΜέγαςΑλέξανδρος,∆εληγιάννη-ΑναστασιάδηΓεωργία,εκδόσειςΜίνωας,Αθήνα1995.6.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ΜαξίµουΠηνελόπη,εκδόσειςΑστήρ,Αθήνα1980.7.ΜέγαςΑλέξανδρος.Ταπαιδικάχρόνια,εκδόσειςΆγκυρα,Αθήνα1992.8.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr9.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexanderthegreat.gr
Προτάσεις για τη διδασκαλία
ΗπροσωπικότητατουΜ.Αλεξάνδρουείναιοικείαστουςµαθητέςκαιέτσικαλόθαήτανοδάσκαλοςνααξιοποιήσεισεαυτήντηνενότηταιδιαίτερατιςιδέεςτωνµαθητώνξεκινώνταςαρχικά
απότηνανάδειξήτουςκαιλειτουργώνταςσύµφωναµετιςαρχέςτηςεποικοδοµητικήςθεωρίαςγιατηµάθηση.Πιοσυγκεκριµέναστονπίνακαπαρουσιάζεται(ήµετηµορφήδιαφάνειαςαναυτόείναιεφικτό)µιαχαρακτηριστικήεικόνα-προτοµήτουΑλέξανδρου,τονοποίοοιµαθητέςκαλούνταινααναγνωρίσουν.Μετάτηνπαρουσίασητουπροσώπουοιµαθητέςχωρισµένοισεοµάδεςεργασίαςθακαταγράψουντιςαπαντήσειςτουςσεερωτήσειςπουοδάσκαλοςθααναγράψειστονπίνακα:
Ποιαήτανηκαταγωγήτου;Ποιοήταντοέργοτουπουτονέκανειδιαίτεραγνωστό;Ποιαστοιχείατουχαρακτήρατουπιστεύετεότιτονβοήθησανγιαναπραγµατοποιήσειτασχέδιά
του;Οιµαθητέςκαταγράφουντιςαπαντήσειςτους.Μετάκαλούνταιναανοίξουνταβιβλίατουςκαινα
διαβάσουνµόνοιτουςσιωπηράτοκείµενοτηςαντίστοιχηςενότηταςκαθώςκαιταπαραθέµατα1,3,4συµπληρώνονταςήδιορθώνονταςαυτάπουέχουνήδηκαταγράψει.
Στηντάξηγίνεταιησύνθεσητωναπαντήσεωντωνοµάδων.Στησυνέχειαοιµαθητέςδίνουνπροφορικέςαπαντήσειςστιςερωτήσειςπουυπάρχουνκάτωαπότακείµενα.Κάνονταςχρήσητουχάρτη1συµπληρώνουνστονπίνακαιστορικήγραµµήηοποίαείναιτουτύπου:
Στησυνέχειακαλούνταινασυµπληρώσουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.Ακολουθείηανάγνωσητουπαραθέµατος2καιησυµπλήρωσητηςάσκησης2.Τοσταυρόλεξοείναιάσκησηανακεφαλαιωτικούτύπουκαι,ανδενυπάρχειχρόνος,µπορεί
νασυµπληρωθείκαιστοσπίτι.Γιανααξιοποιηθείτοεικονογραφικόυλικό,οδάσκαλοςµπορείναπαροτρύνειτουςµαθητέςναπαρατηρήσουντιςεικόνες2,3και4καιναφιλοτεχνήσουνµιαδικήτουςπουναπαριστάτοΜ.Αλέξανδρο.
Εναλλακτική προσέγγισηΜπορείναχρησιµοποιηθείεναλλακτικάητεχνικήτηςαφήγησηςσεσυνδυασµόµετιςερωτήσεις
πουυπάρχουνκάτωαπότοκείµενοστοβιβλίοτουµαθητή.Μεαυτότοντρόποοδάσκαλοςµπορείνααξιολογήσειτοβαθµόικανότηταςτωνµαθητώντου,όταναυτοίκαλούνταινααπαντήσουνσεκάτιπουβρίσκεται«κρυµµένο»µέσασεένακείµενοαφηγηµατικόπουπροσεγγίζεταιµόνοακουστικά.Οιµαθητέςδιαβάζουντιςερωτήσεις,στησυνέχειαοδάσκαλοςαφηγείταικαιτέλοςεκείνοιαπαντούνδουλεύονταςσεοµάδες.Κάθεοµάδαπαραδίδεισεφύλλοστοδάσκαλοτιςπρώτεςτηςαπαντήσεις.
Γιανααξιολογήσουντιςαπαντήσειςτουςοιµαθητές,διαβάζουνσιωπηράτοκείµενο,καθώςκαιταπαραθέµατα1,2και4καικάνουντιςανάλογεςαλλαγές.Συγκρίνουντιςπρώτεςµετιςδεύτερεςαπαντήσειςγιαναδιαπιστώσουντιςατέλειεςήταλάθητους(µεταγνωστικήδιαδικασία)καιανακοινώνουντααποτελέσµατατηςµελέτηςτουςστηνοµάδατηςτάξης.
Μετηχρήσητουχάρτη1καιτωνγνώσεωνπουήδηκατέκτησανσυµπληρώνουντηνάσκηση1τουτετραδίουεργασιών,ενώ,διαβάζονταςτοπαράθεµα2,κάνουντη2ηάσκηση.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΗπορείατουΜ.Αλεξάνδρουµπορείναπροσεγγιστείδιαθεµατικά.Προτείνεταιγιαµιαπιο
αποτελεσµατικήεπεξεργασία,αυτόναγίνειµετάκαιτηνολοκλήρωσητηςεπόµενηςενότητας.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηαντιστοίχισης,όπουσυνδέονταιονόµατα(τόπων-ανθρώπων)µεενέργειεςπουσυσχετίζονταιάµεσαµεαυτά.
2.Άσκησηκατανόησηςτηςιστορικήςέννοιας«γόρδιοςδεσµός»καιτρόποςδιαχρονικήςχρήσηςτηςστοσηµερινόλόγο.
«Μιακατάστασηπολύµπερδεµένηπουδενείναιεύκολονατηνκαταλάβουµε.»3.Σταυρόλεξο,µορφήάσκησηςανακεφαλαιωτικούτύπου.Οριζόντια:1.ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ2.ΑΣΙΑΣ3.ΙΣΣΟ4.ΑΧΙΛΛΕΑΣ5.ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣΚάθετα:1.ΦΑΡΑΩ2.ΝΕΙΛΟΣ3.ΓΡΑΝΙΚΟ4.ΤΡΟΙΑ5.∆ΑΡΕΙΟΣ
∫∂º∞§∞π√ 32. ∏ ÔÚ›· ÚÔ˜ ÙËÓ πÓ‰›·. ∆Ô Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραπολεµικάγεγονότακαιτηνπορείατηςεκστρατείαςτουΜ.
Αλεξάνδρου.Ναγνωρίσουντοοργανωτικότουέργο,τασχέδιάτουκαθώςκαιτοτέλοςτηςεκστρατείαςτου.
Πρόσθετα στοιχείαΤηνάνοιξητου330π.Χ.οΑλέξανδροςκυρίευσεταΕκβάτανα,παλιάπρωτεύουσατωνΜήδων,και
θεώρησεότιέληξεπλέονηπανελλήνιαεκστρατεία,τηςοποίαςηγήθηκεσύµφωναµετιςαποφάσειςτουσυνεδρίουτηςΚορίνθου.Γι’αυτόέστειλεστηνΕλλάδατουςυπόλοιπουςΈλληνεςκαιπαρέµεινεοίδιοςµετουςΜακεδόνες,ενεργώνταςπλέονωςβασιλιάςτηςΜακεδονίας.Στησυνέχειαπροχώρησεανατολικά,όπουσυνάντησεισχυρήαντίστασηαπότουςντόπιους.Μετάτηνκατάκτησηµιαςπεριοχήςκαιενώπροχωρούσεσταενδότεραµετοστρατότου,σηµειώνοντανεξεγέρσειςκαιαναγκαζότανναεπιστρέψεικαινατιςκαταστείλει.Μέχρινακυριαρχήσειστοανατολικότµήµατουπερσικούκράτουςπέρασαντρίαχρόνια.ΟΑλέξανδροςαντιµετώπισεµεσκληρότητατηδυσαρέσκειατωνεταίρωνπροςτοπρόσωπότου,εκτελώνταςµάλιστακάποιουςαπότουςπλέονσηµαντικούςστρατηγούςτου,όπωςτοΦιλώτακαιτονΠαρµενίωνα.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.Χάρτηςµετηνπορείακαιτοτέλοςτηςεκστρατείας.2.ΟΜεγαλέξαντρος,ΖαραµπούκαΣ.,εκδόσειςΚέδρος3.ΟκόσµοςστουςχρόνουςτουΜ.Αλεξάνδρου,ΜακντόναλντΦιόνα,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα
2000.4.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr5.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexanderthegreat.gr6.ΜέγαςΑλέξανδρος:ΗεποποιίατουΕλληνισµού,παραγωγήMLS,εκπαιδευτικόλογισµικό.
Προτάσεις για τη διδασκαλίαΕπειδήησυγκεκριµένηδιδακτικήενότητααποτελείτησυνέχειακαιτηνολοκλήρωσητης
προηγούµενης,προτείνεταινασυνεχιστείοίδιοςτρόποςπροσέγγισηςπουήδηέχειυιοθετηθεί.∆ηλαδήοιµαθητέςχρησιµοποιώνταςτιςβιωµατικέςτουςγνώσεις,πουέχουνδηλαδήκατακτήσειαπόπροσωπικέςεµπειρίες(λογοτεχνικάβιβλία,εκποµπές,διηγήσεις)καιδουλεύονταςσεοµάδεςεργασίας,καλούνταινααπαντήσουνσεερωτήσειςπουαναγράφονταιστονπίνακατουτύπου:
-ΣεποιαµέρηέφτασεοΑλέξανδροςκατάτηδιάρκειατηςεκστρατείαςτου;-Τιπροβλήµατανοµίζετεότιαντιµετώπισεσ’αυτότοδύσκολοέργο;-Γιατίτελικάαναγκάστηκενασταµατήσεικαιναγυρίσειπίσω;Αφούοιµαθητέςκαταγράψουντιςαπαντήσειςτους,στησυνέχειαδιαβάζουντηναντίστοιχη
ενότητααπότοβιβλίοτουςκαιπροβαίνουνστιςανάλογεςσυµπληρώσειςήδιορθώσεις.Κατόπινδιαβάζουνταπαραθέµατακαικαλούνταινααπαντήσουνανάοµάδεςστιςερωτήσειςπουβρίσκονταικάτωαπότοκείµενοστοβιβλίοτους.Οιεργασίεςτουτετραδίουεργασιώναναφέρονταικαισταδύοµέρητηςεκστρατείας.Έτσιµπορείαρχικάναζητήσειοδάσκαλοςναπροβούνοιοµάδεςστηδηµιουργίασυνοπτικούεννοιολογικούχάρτη(πουθαπεριλαµβάνειστοιχείακαιτωνδύοενοτήτων)καιστησυνέχειανασυµπληρωθούνοιεργασίεςστοτετράδιο.
Ηάσκηση3µπορείναγίνεικαιµετηµορφήτηςδραµατοποίησης,όπουοέναςµαθητήςθαέχειτορόλοτουδηµοσιογράφουπουθαθέτειτιςερωτήσειςκαιοάλλοςµεανοικτέςαπαντήσειςθα«παίζει»τορόλοτουΜ.Αλεξάνδρου(ενσυναίσθηση).Στησυγκεκριµένηδραστηριότηταθαπρέπεινααξιοποιηθείιδιαίτερακαιτοεικονογραφικόυλικό,τοοποίοαποτελείµαρτυρίαγιατιςσυνθήκεςκαιτιςιδιαιτερότητεςπουπαρουσίαζεησυγκεκριµένηεκστρατεία.
ΠροτείνεταιηδιδασκαλίατωνδύοενοτήτωνπουαφορούνστηνεκστρατείατουΜ.Αλεξάνδρουναγίνεισεέναδιδακτικόδίωρο,γιαναεπιτευχθείολιστικήκαιόχιαποσπασµατικήπροσέγγισηαυτούτουιδιαίτερασηµαντικούιστορικούγεγονότος.
Εναλλακτική προσέγγιση
Ηίδιαλογικήτηςσυνέχειαςακολουθείταικαιστηνεναλλακτικήπροσέγγιση.Οιµαθητέςπρώταδιαβάζουντιςερωτήσειςπουυπάρχουνστοβιβλίοτουςκάτωαπότοκείµενο,
στησυνέχειαοδάσκαλοςαφηγείταικαιτέλοςεκείνοιαπαντούνδουλεύονταςσεοµάδες.Κάθεοµάδαπαραδίδεισεφύλλοστοδάσκαλοτιςπρώτεςτηςαπαντήσεις.
Γιανααξιολογήσουντιςαπαντήσειςτουςοιµαθητέςδιαβάζουν,σιωπηράτοκείµενο,καθώςκαιταπαραθέµατα1,2και3καικάνουντιςανάλογεςαλλαγές.Συγκρίνουντιςπρώτεςµετιςδεύτερεςαπαντήσειςγιαναδιαπιστώσουντιςατέλειεςήταλάθητους(µεταγνωστικήδιαδικασία)καιανακοινώνουντααποτελέσµατατηςµελέτηςτουςστηνοµάδατηςτάξης.
Μετηχρήσηεννοιολογικούχάρτηπουκατασκευάζειηκάθεοµάδα,όπουαναφέρονταιτακυριότερασηµείατηςπορείαςτηςεκστρατείαςτουΜ.Αλεξάνδρου,γίνεταιανακεφαλαίωσηκαιτωνδύοενοτήτων,γιαναµπορέσουνοιµαθητέςνασυµπληρώσουντιςασκήσειςτουτετραδίουεργασιών.Απαραίτητη,κυρίωςστηνάσκηση3,κρίνεταικαιηαξιοποίησητουεικονογραφικούυλικούγιατηνκαλύτεροεντοπισµόπιθανώνερωτήσεωνπουθακάνειοδηµοσιογράφοςστονΜ.Αλέξανδροσχετικάµετιςιδιαιτερότητεςτηςεκστρατείας.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«άτοµο-σύνολο»και«εξέλιξη-µεταβολή».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατααλλαγήςσυσχετισµούτωνδυνάµεωνπουοδηγούνσεµεταβολέςτηςδύναµηςτων
κρατώνστονιστορικόχάρτηκαιτωναλληλεπιδράσεωνπουπροκύπτουναπόαυτέςτιςµεταβολές.2.Σεζητήµαταικανότηταςκαιηγετικούρόλουατόµωνπουεπιδρούνκαιεπηρεάζουντηνεξέλιξη
ενόςγενικότερουσυνόλου.3.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςπολιτιστικώνστοιχείωνδιαφορετικώνπολιτισµώνκαιεπίδειξης
ανάλογουσεβασµού-θαυµασµούγιαταπολιτιστικάαυτάστοιχείατων«άλλων».ΠροτείνεταιγιαδιαθεµατικήπροσέγγισηηπορείατηςεκστρατείαςτουΜ.Αλεξάνδρου.Οι
µαθητέςµπορούνναπροβούνδουλεύονταςοµαδικάστηδηµιουργίαεπιτραπέζιουπαιχνιδιού,πουθασχετίζεταιµετηνοργάνωση,τηνπορείακαιτοτέλοςτηςεκστρατείας.Κάποιαοµάδαθαεργαστείγιατηδηµιουργίατουχάρτη-χώρου,ενώάλλοιµαθητέςθαδιαµορφώσουντουςκανόνεςκαιάλλοιθαασχοληθούνµετιςκαρτέλεςτωνερωτήσεωνπουθαυποβάλλονταιστουςπαίκτεςκαθώςκαιτιςσωστέςαπαντήσεις.Οιοµάδεςθαπρέπεινασυνεργαστούνστησυνέχειαγιατηντελικήσύνθεσητουπαιχνιδιού,ενώορόλοςτουδασκάλουκαθ’όλητηδιάρκειατηςσυγκεκριµένηςδραστηριότηταςείναικαθοδηγητικόςκαισυµβουλευτικόςκαισεκαµιάπερίπτωσηπαρεµβατικός.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηκατανόησηςτουχωρικούπλαισίουµέσαστοοποίοπραγµατοποιήθηκεηεκστρατεία.Οιµαθητέςµπορούνναπροβούνσεαυτοαξιολόγησηελέγχονταςτονχάρτηπουσυµπλήρωσανβάσειαυτούπουυπάρχειστοβιβλίοτουµαθητή.
2.Άσκησηκατανόησηςτουχρονικούπλαισίουκαιτωνσηµαντικότερωνσταθµών-γεγονότωντηςεκστρατείας.
3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνι-κήςΓλώσσαςγιατηδηµιουργίασυγκεκριµένουκειµενικούτύπου(δηµοσιογραφικόςλόγος),οοποίοςχρησιµοποιείταικατάτηδιαδικασίαυποβολήςερωτήσεωνστηδιάρκειαµιαςεπίσηµηςσυνέντευξης.
∫∂º∞§∞π√ 33. √ ı¿Ó·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ª. ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντοοργανωτικόέργοτουΑλέξανδρου.ΝαγνωρίσουντοτέλοςτουΑλέξανδρου.Ναεπισηµάνουντααποτελέσµατατηςεκστρατείαςκαιναταδιαχωρίσουνσεθετικάκαι
αρνητικά.Ναδιαπιστώσουνκαιναεκτιµήσουντησπουδαιότητατηςεκστρατείαςγιατηδιάδοσητου
ελληνικούπολιτισµού.Πρόσθετα στοιχεία
ΟΑλέξανδροςυπήρξεαναµφίβολαµιαστρατηγικήιδιοφυΐα,γιατίκατάφερεµεελάχιστεςστρατιωτικέςδυνάµειςκαισεµικρόχρονικόδιάστηµανακαταλύσειτοαπέραντοπερσικόκράτος.Κατάφερεναφέρεισεφιλικήεπαφήτονελληνικόκαιτονανατολικόκόσµοκαισυνέβαλεστηδιάδοσητουελληνικούπολιτισµού.Μεταπορίσµατατηςέρευναςτουεπιστηµονικούτουεπιτελείουδιευρύνθηκεογνωστικόςορίζονταςτωνανθρώπων.ΜάλισταοιπεριγραφέςτηςΑραχωσίας,τηςερήµουτηςΓεδρωσίαςκαιτωνπαραλίωντουΙνδικούωκεανούαπότοΝέαρχοέδωσανπολύαργότερατηνώθησηστουςθαλασσοπόρουςγιατηνανακάλυψηνέωνχωρών.Πολλοίχαρακτήρισαντηνεκστρατείαως«ένοπλοεξερεύνηση».ΗΑνατολήγνώρισεµεγάληοικονοµικήανάπτυξη,οφειλόµενηκυρίωςστηναξιοποίησητωναµύθητωνπερσικώνθησαυρώνκαιτηνκοπήενιαίουνοµίσµατος,πουδιευκόλυνετιςοικονοµικέςσυναλλαγές.Οπρόωροςθάνατόςτουσεηλικία33ετώνανέκοψεταµεγαλεπήβολασχέδιάτουγιαεκστρατείαστηνΑραβία.Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΟιθεοίδενπεθαίνουνστηνΠέλλα,∆ικαίουΕλένη,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1993.2.ΜέγαςΑλέξανδρος,ΠότηςΣτρατίκης,Εκδ.Στρατίκη3.Οµεγαλέξανδρος,ΣοφίαΖαραµπούκα,Εκδ.Κέδρος,1993.4.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr5.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexanderthegreat.gr6.ΙστορικόςχάρτηςµετηναυτοκρατορίατουΑλέξανδρου.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
ΟιµαθητέςγνωρίζουνήδηαπότηδιδασκαλίατουπροηγούµενουκεφαλαίουτηναπόφασητουΑλέξανδρουνατερµατίσειτηνεκστρατείακαιναεπιστρέψειµαζίµετονστρατόσταΣούσα.
ΣτοχάρτηαρχικάµπορούνναεντοπίσουντηΒαβυλώνακαιναπαρατηρήσουνστηνεικόνα1τηνπύληαπ’όπουεισήλθεεπιστρέφονταςοΑλέξανδρος.Αφούοδάσκαλοςαναφέρειτογεγονός
τουθανάτουτου,µπορείνατουςζητήσειναυποθέσουντινοµίζουνότιαπέγινετοτεράστιοκράτοςπουέφτιαξε.Καθώςέπεταιηπαρουσίασητηςδιάσπασηςτουκράτους,προτείνεταιοδάσκαλοςναζητήσεινασηµειώσουνγραπτάοιµαθητέςτιςπροβλέψειςτους,προκειµένουνααξιοποιηθούνστηδιδασκαλίατουεπόµενουκεφαλαίου.Χωρίςνασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,τούςζητάναδιαβάσουντοπαράθεµα2καιναχαρακτηρίσουντονΑλέξανδροαπόαυτήντουτηνενέργεια.Στησυνέχειασηµειώνειστονπίνακατηφράσηαπότοκείµενο«Ηµεγάληεκστρατείαείχεαλλάξειτηµορφήτουκόσµου.»Σεπαράλληληαξιοποίησηµετονιστορικόχάρτητηςεποχήςµπορείµέσωανάλογωνερωτήσεωνναγίνεικαταγραφήκάποιωναπότααποτελέσµατατηςεκστρατείας.Κατάλληλεςθεωρούνταιερωτήσειςόπως:
-ΤικατάφερεοΑλέξανδρος;-Πώςάλλαξεοτότεγνωστόςκόσµος;-Τινέαπράγµαταέµαθανοιάνθρωποι;-Πώςάλλαξεοελληνικόςκόσµος;-Ποιαγλώσσαµιλούσανπερισσότεροοιάνθρωποι;Σεαυτότοσηµείοµπορείνααναφερθείότιτοστρατόακολουθούσανδιάφοροιεπιστήµονες,
οιοποίοικατέγραψανδιάφορεςσηµαντικέςπληροφορίεςκαιβοήθησανναγίνουνγνωστέςοιπεριοχέςπουκατέκτησεοΑλέξανδρος.Ηίδρυσητωνπόλεωνείναιέναακόµηστοιχείο,τοοποίοκαλόθαήτανναπαρουσιαστείωςµίαενέργειαπουώθησεπολλούςΈλληνεςναεγκατασταθούνεκείκαιναπροωθήσουντηδιάδοσητουελληνικούπολιτισµούκαιτηςελληνικήςγλώσσας.Ενισχυτικάµπορείναδιαβαστείκαιτοπαράθεµα3,όπουοιµαθητέςµπορούνναεντοπίσουνδύοβασικάαποτελέσµατατηςεκστρατείας:α)τηδηµιουργίαενόςκαινούριουκόσµου,β)τηδιάδοσητηςελληνικήςγλώσσαςµέχρικαιτηνΙνδία.Αυτόεξάλλουαποδεικνύεικαιηεικόνα4.ΕπειδήηποίησητουΚ.Καβάφηχαρακτηρίζεταιαπόιδιαιτερότητεςπουδυσκολεύουντουςµαθητέςσ’αυτήτηνηλικία,θεµιτόθαήτανοδάσκαλοςνααναφέρειστοιχείαστουςµαθητέςπουαφορούνστηνκαταγωγήτου(ζούσεστηνΑλεξάνδρεια,πόληπουίδρυσεοΑλέξανδρος),καθώςκαιστηθεµατολογίατουέργουτου(ελληνικήιστορία).Προκειµένουοιµαθητέςναεντοπίσουνταθετικάκαιτααρνητικάαποτελέσµατατηςεκστρατείας,προτείνεταιναγίνειηάσκηση2απότοτετράδιοεργασιώνοµαδικάκαιναακολουθήσειαυτοαξιολόγηση.Μέσααπότηνπαρατήρησητωνεικόνων2,3και4µπορούνναεντοπιστούνστοιχείαπουαφορούνστοχαρακτηρισµότουΑλέξανδρουωςήρωα,καθώςστιςδύοπαρουσιάζεταιωςµεγαλοπρεπήςβασιλιάς,γιατονοποίοπλάστηκανπολλέςδιηγήσειςκαιπολλέςχώρεςδιεκδίκησαντηνκαταγωγήτου.ΟιµαθητέςµπορούνµάλιστανααναφέρουνανγνωρίζουντοµύθοµετηγοργόνακαιτοΜ.Αλέξανδρο,ήτηναντίστοιχηπαράστασηαπότονΚαραγκιόζηκαιναδιαβάσουντοπαράθεµα1.Ολοκληρώνοντας,αφούαναφερθείότιηπερίοδοςπουξεκινάµετονθάνατοτουΑλέξανδρουονοµάζεταιελληνιστική,µπορούννααπαντήσουνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίουτους.Ηάσκηση1αφοράστηνσυνολικήαξιολόγησητουκεφαλαίου,ενώη3γίνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτησυγγραφήηµερολογιακούκειµένου.Εναλλακτική προσέγγιση
Οδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσειτµηµατικάτοσυνοδευτικόυλικό(εικόνεςκαιπαραθέµατα)πουπεριέχεταιστοβιβλίοσεσυνδυασµόµεαφήγηση,προκειµένουναπαρουσιάσειτοπεριεχόµενοτουκεφαλαίου.Αρχικάµπορείµέσωτηςεικόνας1ναδιηγηθείτηνάφιξητουΑλέξανδρουστηΒαβυλώνα.Στησυνέχειαοιµαθητέςµπορούνναδιαβάσουντοπαράθεµα2,ναπαρατηρήσουντηνεικόνα3καιναεπισηµάνουντογεγονόςτουθανάτουτουΑλέξανδρου.Προκειµένουναεντοπίσουντααποτελέσµατατηςεκστρατείας,µπορούννααξιοποιήσουντοπαράθεµα3καιτηνεικόνα4καινασυµπληρώσουντηνάσκηση2,ενώτοπαράθεµα1καιηεικόνα2µπορούνναχρησιµοποιηθούνγιαναδιαφανείηφήµηπουαπέκτησεοΑλέξανδροςωςήρωας.Εναλλακτικά,µπορείηπαρουσίασητουκεφαλαίουναξεκινήσειαπότη2ηερώτηση,προκειµένουοιµαθητέςνααναφέρουνκάποιααπότααποτελέσµατατηςεκστρατείαςτουΑλέξανδρουσταοποίαοφείλεταικαιοχαρακτηρισµόςΜέγας.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,«λαογραφία»και«επικοινωνία».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Στορόλοτουηγέτηστηνπολιτιστικήδιαµόρφωσηκαιτηνεξέλιξηενόςκράτους.2.Στηδηµιουργίαθρύλωνπουπεριέχουνιστορικάστοιχείαπουπροάγουντηνεπικοινωνία
µεταξύτωνανθρώπων.3.Σεζητήµαταδιατήρησηςλαογραφικήςπαράδοσηςµέσωπροφορικούλόγουκαιπαραδοσιακών
έργωντέχνης.ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςνασυνθέσουνέναδικότουςµύθοήπαραµύθιγιατοΜέγαΑλέξανδρο.Αρχικάχωρίζονταισεοµάδεςεργασίας,διαβάζουντοπαράθεµα1καιόποιαβιβλίαεπιλέξουναπότηβιβλιοθήκητηςτάξηςήτουσχολείουσχετικάµετονΑλέξανδροκαισυλλέγουνόλαεκείναταστοιχείαπουσυντελούνστηδηµιουργίαενόςµύθουλαϊκούήρωα,γιατονοποίοδενείναιαποδεκτόςοθάνατος.(π.χ.γενναίοςπολεµιστής,ικανόςκαιαγαπητόςβασιλιάς,έξυπνος,κ.α.).Στησυνέχειασυνθέτουνέναδικότουςµύθοήπαραµύθι,τοεικονογραφούνκαιµπορούννατοπαρουσιάσουνστηντάξηµεδραµατοποίηση.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου:Λ,Σ,Λ,Λ,Σ,Σ.2.Άσκησηδιαχωρισµούθετικώνκαιαρνητικώναποτελεσµάτων:θετικά:επαφήµεπολιτισµούςάλλωνλαών,γνωριµίανέωνχωρών,πρόοδοςστιςεπιστήµεςαρνητικά:µακροχρόνιοςπόλεµος,θάνατοςπολλώνστρατιωτών,µείωσητουπληθυσµούστην
Ελλάδα3.ΑνοικτούτύπουάσκησησεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικής
Γλώσσας.
Επαναληπτικό µάθηµα∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναεπαναλάβουνόσαέµαθανστιςεπιµέρουςδιδακτικέςενότητες.Νασυνδυάσουνπρόσωπα,γεγονότα,επιτεύγµατα.Ναεκφράσουντιςαπόψειςτουςγιατονπόλεµοκαιτηνειρήνη.Ναδιακρίνουντηνορθότητατωνγεγονότων.Νααξιολογήσουντιςγνώσειςπουκατέκτησαν.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησυµπλήρωσηςακροστιχίδαςµεπληροφορίεςπουδόθηκανστηνενότηταµεστόχοτονέλεγχοτηςκατανόησήςτους.
ΠΕΡΣΙΚΟ,ΕΡΕΤΡΙΕΙΣ,ΡΑΒΕΝΝΑ,ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ,ΙΣΘΜΟ,ΚΑΤΟΙΚΟΙ,ΟΜΙΛΤΙΑ∆ΗΣ,ΙΩΝΕΣ.2.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας.
Οιµαθητέςµπορούνναεπιλέξουντοντρόποπαρουσίασηςτηςοµιλίαςτουςµεδραµατοποίησηήµεελεύθερηαπόδοση.
3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςµεστόχοτηναξιοποίησητωνπαραθεµάτωνωςιστορικώνπηγώνγιατηνπαραγωγήαξιολογικήςκρίσηςσχετικήςµετοχαρακτήρατωνδύοαντρών.
4.Άσκησησυµπλήρωσηςσταυρόλεξου:ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ:1.ΠΕΛΛΑ,2.ΓΑΥΓΑΜΗΛΑ,3.ΦΙΛΙΠΠΟΣ,4.ΒΕΡΓΙΝΑ,5.ΦΑΛΑΓΓΑ,6.ΓΟΡ∆ΙΟΣ,
7.ΙΣΣΟΚΑΘΕΤΑ:1.ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ,2.ΒΟΥΚΕΦΑΛΑΣ,3.ΥΦΑΣΗΣ,4.ΧΑΙΡΩΝΕΙΑ,5.ΝΕΙΛΟΥ,6.
ΓΡΑΝΙΚΟΣ,7.ΒΑΒΥΛΩΝΑ.
5.Άσκησησυµπλήρωσηςλέξεωνµέσαστηδοµήκειµένουσχετικούµετον«χρυσόαιώνα».περσικούς,ηγεµονία,αυξήσει,πιοισχυρή,στόλος,δηµοκρατικό,Περικλή,έργα,χρυσός
αιώνας.
4Ë ÂÓÔÙËÙ· ∂§§∏¡π™∆π∫∞ Ã√¡π∞√π ¢π∞¢√Ã√π ∆√À ª. ∞§∂•∞¡¢ƒ√À
∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 34. ∏ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· ÙÔ˘ ª. ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÔ˘ ¯ˆÚ›˙ÂÙ·È∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντιςαιτίεςδιάσπασηςτουκράτουςτουΑλέξανδρου.Ναγνωρίσουντακράτηπουδηµιουργήθηκαν.ΝαγνωρίσουντηνεξέλιξητουκράτουςτηςΜακεδονίας.
Πρόσθετα στοιχεία
ΦυσικοίδιάδοχοιτουΑλέξανδρουήτανοετεροθαλήςαδελφόςτουΦίλιπποςΑρριδαίος,πουήτανπνευµατικάαδύνατος,καιοµικρόςΑλέξανδρος,ογιοςτουΑλέξανδρουκαιτηςΡωξάνης.Ηεξουσίαόµωςπεριήλθεουσιαστικάσταχέριατωνστρατηγών:Περδίκκα,Πτολεµαίου,Λυσίµαχου,Αντίγονου,Σέλευκου,Ευµένη,Κρατερού,ΑντίπατρουκαιΚάσσανδρου.Αυτοί,υπέρµετραφιλόδοξοι,οδηγήθηκανσεσυγκρούσεις.ΗπιοαποφασιστικήµάχηδόθηκεστηνΙψό(301π.Χ.).ΣυνέπειααυτήςήτανηοριστικήδιάσπασητουκράτουςτουΑλέξανδρου.
ΟιΠτολεµαίοιστηνΑίγυπτοδιατήρησαντηνπαλιάδιοικητικήοργάνωσητωνΦαραώκαιάσκησαντοέργοτουςµετηβοήθειααξιωµατούχωνκαιδιοικητικώνυπαλλήλων,πουήτανΈλληνες.ΤοβασίλειοτωνΣελευκιδώνστήριζετηνενότητάτουστηστρατιωτικήτουδύναµηκαιστιςελληνικέςπόλειςπουείχανιδρυθείστηνεπικράτειάτου.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΟιθεοίδενπεθαίνουνστηνΠέλλα,∆ικαίουΕλένη,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1993.2.ΜέγαςΑλέξανδρος,ΠότηςΣτρατίκης,Εκδ.Στρατίκη3.Οµεγαλέξανδρος,ΣοφίαΖαραµπούκα,Εκδ.Κέδρος,Αθήνα1993.4.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr5.ΟΜέγαςΑλέξανδρος,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://alexanderthegreat.gr6.ΙστορικόςχάρτηςµετακράτητωνδιαδόχωντουΑλέξανδρου.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
ΟδάσκαλοςµπορείναχρησιµοποιήσειωςαφόρµησηγιατηδιδασκαλίατηςενότηταςτιςπροβλέψειςπουείχανσηµειώσειοιµαθητέςστοπροηγούµενοκεφάλαιογιατοµέλλοντουκράτουςτουΑλέξανδρου.Χωρίςκαιπάλινασχολιάσειτιςαπαντήσειςτους,τούςζητάναπαρατηρήσουντηνεικόνα1,όπουπαρουσιάζεταιοχάρτηςµετακράτητωνδιαδόχων.ΟιµαθητέςαναµένεταιότιεύκολαθαοδηγηθούνστοσυµπέρασµαότιηαυτοκρατορίατουΑλέξανδρουδιασπάστηκεσεµικρότερακράτη.Μπορούνυπότηνκαθοδήγησητουδασκάλουνααναζητήσουναιτίεςπουοδήγησανσ’αυτότογεγονός,όπωςπ.χ.οιδιαφωνίεςγιατοντρόποδιακυβέρνησηςκαιοισυγκρούσειςτωνστρατηγών.Μεβάσητοχάρτηοδάσκαλοςµπορείναξεκινήσεινααναφέρειστοιχείαγιατοκάθεκράτος.ΓιατηνίδρυσητηςΑλεξάνδρειαςµπορείνααξιοποιηθείτοπαράθεµα1σεσυνδυασµόµετιςεικόνες2και3.Μεκατάλληλεςερωτήσειςόπως«ΤιπαρατηρείτεστηνείσοδοτηςΑλεξάνδρειας;»,«Σεποιες
γλώσσεςείναιγραµµένοτοόνοµατηςπόλης;»,«Γιατίνοµίζετεότιείναιγραµµένοεκτόςαπότααιγυπτιακάκαισταελληνικά;Τιφανερώνειαυτό;»οιµαθητέςµπορούνναδιαπιστώσουνγιαακόµηµίαφοράτόσοτηνευρείαχρήσητηςελληνικήςγλώσσαςτηνεποχήεκείνη,όσοκαιτηδιάδοσητουελληνικούπολιτισµού.
Ηεικόνα3θαµπορούσενααποτελέσειερέθισµα,ώστεοιµαθητέςναπροβληµατιστούνγιατουςλόγουςπουοδήγησανστηνκατασκευήλαµπρώνκαιµοναδικώνοικοδοµηµάτωνστηνΑλεξάνδρεια(µεγάληπόλη,πλούσια,πολιτιστικόκαιπνευµατικόκέντρο).ΣεαυτότοσηµείοµπορείνααναφερθείκαιηφηµισµένηβιβλιοθήκητηςΑλεξάνδρειαςκαιναδιαβαστείτοπαράθεµα2.
ΣτηνπόλητηςΠεργάµουαναφέρεταιτοπαράθεµα3,ενώπαρουσιάζεταιτοαρχαίοθέατρότηςστηνεικόνα4.Προτείνεταιοδάσκαλοςναεπισηµάνειτηχρησιµοποίησητουπαπύρουκαιναζητήσειαπότουςµαθητέςνααναφέρουνανγνωρίζουνπούχρησιµοποιείταισήµερα(επίσηµαέγγραφα:πτυχίο).Μπορείεπιπρόσθετανααναφερθείκαιηφράση«αυτόςέχειπεργαµηνές»,πουχρησιµοποιείταιγιαναδηλωθείηµόρφωσηκαιηεπιστηµονικήκατάρτισηκάποιου.
ΣτησυνέχειαοδάσκαλοςαναφέρειτοκράτοςτηςΜακεδονίαςκαιτηνπορείατουπροςτηνπαρακµήεξαιτίαςτηςµετακίνησηςπληθυσµούκαιτωνσυγκρούσεωνµετιςπόλειςτηςνότιαςΕλλάδας.Ολοκληρώνονταςοιµαθητέςαπαντούνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίουτουςκαισυµπληρώνουνστιςασκήσειςστοτετράδιοεργασιών.
Εναλλακτική προσέγγιση
Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίας(ίσηςδυναµικότητας)και,αφούδιαβάσουντονπροοργανωτή,αναλαµβάνουνναµελετήσουντακυρίαρχαθέµατατουκεφαλαίου:διάσπασητουκράτουςτουΑλέξανδρουκαιχωρισµόςτουστακράτητηςΜακεδονίας,τηςΣυρίας,τηςΑιγύπτουκαιαργότερατηςΠεργάµου.
Χρησιµοποιούντοκείµενοτουβιβλίουτους,ταπαραθέµατακαιτιςεικόνεςκαισυµπληρώνουντιςαντίστοιχεςασκήσειςαπότοτετράδιοεργασιών.Οιοµάδεςαυτοαξιολογούντιςαπαντήσειςτους,τιςδιορθώνουνκαιπαρουσιάζουντααποτελέσµατατηςµελέτηςτουςστηντάξη.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«πολιτισµός»,«τέχνη»και«επικοινωνία».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπολιτιστικήςκληρονοµιάςκαιιστορικήςταυτότητας.2.Στηδηµιουργίαµοναδικώνέργωντέχνης(επτάθαύµατατουκόσµου)τόσοόσοναφοράστο
µέγεθοςόσοκαιστηδιακόσµηση.3.Σεφαινόµενακαταστροφήςήδιάσωσηςπαγκοσµίουφήµηςέργωντέχνης.Προτείνεται,σεσυνδυασµόµεταπαραθέµατακαθώςκαιτηνάσκηση3απότοτετράδιοεργασιών,
ναγίνεισυνθετικήεργασίαγιατηνπαρουσίασητωνιστορικώνµνηµείωνστηνΑλεξάνδρειακαιπουδενυπάρχουνπια.Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςκαισυγκεντρώνουνπληροφοριακόυλικό(έντυποκαιηλεκτρονικό),εικόνεςκαικείµεναγιαµνηµείαόπωςτονφάροήτηβιβλιοθήκη.Συλλέγουνστοιχείαγιατηνκατασκευήτους,τορόλοπουέπαιξανστηζωήτηςπόληςκαιτιςδιάφορεςκαταστροφέςπουυπέστησαναπόβαρβάρουςκαιτηνολοκληρωτικήεξαφάνισήτους.Στησυνέχειαπαρουσιάζουντιςεργασίεςτουςστηντάξη,υπότηµορφήproject.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου:Μέγα,Αντιόχεια,Κράτους,Ελληνιστική,∆ιάδοχο,Οκυελες,Νότιας,Ιδρυσε,Αλεξάνδρεια2.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου:β)δεσυµφωνούσανοιστρατηγοίτουγ)τηνΑλεξάνδρειαβ)ζούσανπολλοίκαιδιαφορετικοίλαοί3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικής
Γλώσσας.
∫∂º∞§∞π√ 35. √ ¶‡ÚÚÔ˜, Ô ‚·ÛÈÏÈ¿˜ Ù˘ ∏›ÚÔ˘ ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντασχέδιακαιτιςεκστρατείεςτουΠύρρουστηνΙταλία,τηΣικελίακαιτηΝότια
Ελλάδα.ΝαεπισηµάνουνοµοιότητεςανάµεσαστονΠύρροκαιτονΑλέξανδρο.ΝαεκτιµήσουντααποτελέσµατατωνεκστρατειώντουΠύρρου.
Πρόσθετα στοιχείαΟΠύρροςέζησεκατάτηνταραγµένηπερίοδοτωνσυγκρούσεωντωνδιαδόχων.Έλαβεµέρος
στηµάχητηςΙψούκαιέδειξεταστρατιωτικάτουπροσόντα.ΕίχεπάρειωςσύζυγοτηνκόρητουΠτολεµαίουΑ9µετηνυποστήριξητουοποίουξανακέρδισετοβασίλειότου.ΑναµειγνυότανενεργάσταπολιτικάπράγµατατηςΕλλάδαςκαιείχεαποκτήσειτηφήµηµεγάλουστρατηγού.Παρόλοπουτοκράτοςτουδεδιέθετεπερισσότερουςαπό10.000στρατιώτες,εκείνοςονειρευόταννακατακτήσειτονκόσµο.Το280π.Χ.δέχτηκεπρόσκλησητωνκατοίκωντουΤάραντα,αποβιβάστηκεστηνΚάτωΙταλίαµε25.000στρατόκαιπέτυχεπύρρειανίκηκατάτωνΡωµαίωνστηνΗράκλειακαιστοΆσκλο.Το278π.Χ.πέρασεστηΣικελίακαιπεριόρισετουςΚαρχηδόνιουςσταδυτικάτουνησιού.ΗυπέρµετρηόµωςφιλοδοξίατουπροκάλεσετηδυσαρέσκειατωνΕλλήνωντηςΣικελίαςκαιανέτρεψετασχέδιάτου.ΠέρασεκαιπάλιστηνΙταλίακαιτο275π.Χ.νικήθηκεαπότουςΡωµαίουςστοΒενεβέντο.ΈτσιεπέστρεψεστηνΕλλάδα,εγκαταλείπονταςτιςβλέψειςτουναιδρύσειµεγάληαυτοκρατορίαστη∆ύση,ανάλογηεκείνηςτουΑλεξάνδρουστηνΑνατολή.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr2.66φράσειςδυόµισιχιλιάδωνχρόνων,ΜπάρτζηςΓιάννης,Εκδ.Καστανιώτη,Αθήνα1992.3.ΤαξίδιστηνΕλληνιστικήεποχή,ΝάκουΕιρήνη,Εκδ.Κέδρος,Αθήνα,1993.
Προτάσεις για τη διδασκαλίαΚαθώςτοκεφάλαιοπεριλαµβάνειστοιχείαοργάνωσηςτουκράτουςτηςΗπείρουκαιταγεγονότα
τωνεκστρατειώντουΠύρρου,προτείνεταιητµηµατικήαφήγησηωςηαποτελεσµατικότερηπροσέγγιση.Αρχικάοιµαθητέςεντοπίζουνστοχάρτη1τοκράτοςτηςΗπείρουκαιπαρατηρούντοβασιλιάόπωςαπεικονίζεταιστηνεικόνα4.ΟδάσκαλοςαναφέρειτοντρόποµετονοποίοοργάνωσεοΠύρροςτοκράτοςτουκαιτηνεπιθυµίατουναασχοληθούνοικάτοικοιµετηγεωργίακαιτοεµπόριο.Γιατολόγοαυτόέκοψεκαινοµίσµατα,δείγµατωνοποίωνπαρουσιάζεταιστηεικόνα3.
ΠρινπροχωρήσειστηνπεριγραφήτωνεκστρατειώντουΠύρρου,µπορείναζητήσειαπότουςµαθητέςναδιατυπώσουνπιθανούςλόγουςγι’αυτέςτουτιςενέργειες.ΕνισχυτικάµπορείνααναφέρειπωςοΠύρροςθαύµαζετονΑλέξανδρο,έτσιώστεοιµαθητέςνασυµπεράνουνπωςήθελεναεπιτύχειανάλογακατορθώµατακαινααποκτήσειαντίστοιχηφήµη.
Μεβάσητονχάρτη1οδάσκαλοςαναφέρειτηνπρώτηεκστρατείακαιζητάαπότουµαθητέςναδιαβάσουντοπαράθεµα1,όπουµπορούνναεντοπίσουντόσοτολόγογιατηνεκστρατείαστηνΙταλία,όσοκαιστοιχείαγενναιότηταςαλλάκαιµαταιοδοξίαςστοχαρακτήρατου.
ΣτησυνέχειααφηγείταιτιςχωρίςαποτέλεσµαπροσπάθειεςτουΠύρρουνακατακτήσειτηνΙταλία,αναφέρεικιεξηγείτηφράση«πύρρειανίκη».Παράλληλαεπισηµαίνειπως,όπωςπαρουσιάζεταιστηνεικόνα2,οΠύρροςήτανοπρώτοςβασιλιάςστηνΕυρώπηπουχρησιµοποίησεελέφαντεςστηµάχη.ΑκολουθείηδιήγησητωνπροσπαθειώντουΠύρρουνακαταλάβειτηΝότιαΕλλάδακαιταυτόχρονααξιοποιούνταιταπαραθέµατα2και3,όπουπαρουσιάζονταιστοιχείατηςπροσωπικότηταςτουΗπειρώτηβασιλιά,καθώςκαιτοάδοξοτέλοςτου.
Σεαυτότοσηµείοοιµαθητέςµπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση2στοτετράδιοεργασιών
τους,αφούπρώταεπαναφέρουνστηµνήµητουςχαρακτηριστικάστοιχείατουΜέγαΑλεξάνδρου.ΕπιπρόσθεταµπορούννασυγκρίνουνπροφορικάκαιτααποτελέσµατατωνεκστρατειώντουΑλέξανδρουµετααντίστοιχατουΠύρρου.Στησυνέχειαµπορούννααπαντήσουνστιςδύοερωτήσειςτουβιβλίουτουςκαινασυµπληρώσουνκαιτιςυπόλοιπεςασκήσεις.
Εναλλακτική προσέγγισηΟτίτλοςτουκεφαλαίουµπορείνααξιοποιηθεί,προκειµένουοιµαθητέςναδιατυπώσουν
υποθέσειςσχετικάµετορόλοτουβασιλιάΠύρρουστηνεξέλιξητωνιστορικώνγεγονότωντουελλαδικούχώρου.Αναµένεταιπωςχωρίςιδιαίτερηδυσκολία,αξιοποιώνταςπροηγούµενηεµπειρικήγνώση(απότακεφάλαιαπουαναφέρονταιστονΑλέξανδρο),οιµαθητέςείναισεθέσηναπροβλέψουνκάποιεςαπότιςπροσπάθειεςτουΠύρρουναεπεκτείνειτοκράτοςτου.
Στησυνέχειαµπορούνναδιαβάσουντοκείµενοτουκεφαλαίου,ναπαρατηρήσουντιςεικόνεςκαινασυµπληρώσουντηνάσκηση1στοτετράδιοεργασιών.Ησυµπλήρωσητωνάλλωνδύοασκήσεωνµπορείναγίνειοµαδικάστηντάξη,αφούπροηγηθείσυζήτησηβάσειτωνπαραθεµάτων
∆ιαθεµατικές προσεγγίσειςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,
«εξέλιξη»και«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταγλωσσικήςκληρονοµιάς.2.Σεθέµαταεξέλιξηςτηςχρήσηςτηςελληνικήςγλώσσας.3.Στηνεπικοινωνίαµέσωτηςγλώσσας(γραπτήςκαιπροφορικής).Οιµαθητέςµεαφόρµησητηνάσκηση3απότοτετράδιοεργασιώνσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµε
τοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςσεοµάδεςναπαρουσιάσουντηνεργασία«Λόγιατουχθες,σήµερα».
Αρχικάσυγκεντρώνουνδιάφορεςιστορικέςφράσειςαπόταπροηγούµενακεφάλαιατουβιβλίουτους(π.χ.«µολώνλαβέ»),τιςκαταγράφουνκαιαναζητούνκαιάλλεςφράσειςαπόµεταγενέστερεςιστορικέςπεριόδους.
Συζητούντηναρχικήτουςσηµασία,τησηµειώνουνκαιστησυνέχειαπαρουσιάζουνµέσασεπροτάσειςπούκαιπώςχρησιµοποιούνταιστηνεποχήµας.Μπορούνµάλισταναφτιάξουνκολάζκαινατοαναρτήσουνστηντάξητους.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησυνολικήςαξιολόγησηςτουκεφαλαίου:5,7,3,1,4,6,22.ΆσκησηεπισήµανσηςόµοιωνστοιχείωνØενδεικτικέςαπαντήσεις:γενναίοιπολεµιστές,
δηµιουργίαµεγάλουκράτους,άδοξοτέλος.3.Άσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετηγλώσσα.Ενδεικτικήαπάντηση:«Πολλοίποδοσφαιριστέςτραυµατίστηκαν».
∫∂º∞§∞π√ 36. ∏ ηıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈÛÙÈο ¯ÚfiÓÈ·∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντοέµψυχοδυναµικόκαιτηνκοινωνικήδοµήτωνελληνιστικώνπόλεων.Ναγνωρίσουνβασικάστοιχείααπότιςοικονοµικέςσυνθήκεςκαιτοντρόποοργάνωσηςτης
καθηµερινήςζωήςτωνκατοίκωνστιςπόλειςαυτές.Ναδιακρίνουναλλαγέςπουέχουνσηµειωθείστηζωήτωνανθρώπωνσεσχέσηµεπροηγούµενες
χρονικέςπεριόδουςκαισεσχέσηµετιςπόλειςτηςΕλλάδας.
Πρόσθετα στοιχεία
ΤηνεποχήαυτήιδρύθηκανεκτόςΕλλάδαςνέεςπόλεις,πουεξελίχτηκανπολυάνθρωπεςκαιπυκνοκατοικηµένες.Τασπίτιαήτανσυνήθωςδιώροφα,ενώστιςµεγαλουπόλειςοιεύποροιφορούσανρούχαπολυτελήκαιπολύτιµακοσµήµατα,ενώοιγυναίκεςπρόσεχανιδιαίτερατηνκόµµωσήτους.Ηµαγειρικήέγινετέχνηπεριωπής,ενώγράφτηκανταπρώταβιβλίαµαγειρικής.Στουςφούρνουςκαιταζαχαροπλαστείατηρούνταικανόνεςυγιεινής.Οιάνθρωποικαταναλώνουνκρέαςπερισσότεροαπόκάθεάλληεποχή.
Γιατησυντήρησήτουεφαρµόζονταινέεςµέθοδοιπαστώµατος.Τηςµόδαςέγινανεπίσηςοιεκδροµέςκαιταταξίδιααναψυχής,ειδικάστιςπεριοχέςόπουυπήρχανµεγάλακέντραπολιτισµού.Αυτήτηνεποχήήτανγνωστοίπερίπουδιακόσιοιελληνικοίχοροί.ΟιΈλληνεςόµωςέµαθανκαιχορούςανατολικούς,αιγυπτιακούςκ.α..Ιδιαίτερησηµασίαέδινανσταγράµµατα.Ωστόσοηπαιδείαήτανιδιωτικήκαιοιγονείςπλήρωναντουςδασκάλους.Έτσιταφτωχότεραπαιδιάέπαιρνανµόνοστοιχειώδηµόρφωση,ενώταπλουσιότεραµορφώνοντανµέχριταεικοσιένατουςχρόνια.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.Ταξίδιστηνελληνιστικήεποχή,ΝάκουΕιρήνη,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα1993.2.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr
Προτάσεις για τη διδασκαλίαΗσυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταπροσφέρεταιιδιαίτεραγιαναδιακρίνουνοιµαθητέςστοιχεία
πουαναφέρονταισεδύοβασικέςκατηγορίες:Πόλειςκαιάνθρωποι.Έτσιµπορούνναπροβούνστηδιαδικασίατηςταξινόµησης,αφούπρώταδιακρίνουντιςλέξεις-κλειδιάπουαναφέρονταιστηνκάθεκατηγορία.Οιµαθητές,αφούχωριστούνσεοµάδεςεργασίας,διαβάζουνσιωπηράτοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαιταπαραθέµατα1και2.Στησυνέχειασυγκεντρώνουν,υπογραµµίζονταςµέσαστακείµενα,ταβασικάστοιχείατηςενότητας,γιαναµπορέσουννατακατηγοριοποιήσουν.Ενδεικτικάθαµπορούσεοπίνακαςπουθαπροκύψειναέχειτηνεξήςµορφή:
Πόλεις Άνθρωποι
Ιδρύονταινέεςπόλεις. Οικάτοικοιασχολούνταιµετηβιοτεχνίακαιτοεµπόριο.
Ηύπαιθροςερηµώνει. Οιάνθρωποιτωνπόλεωνανήκουνσεδιαφορετικούςλαούς
Οιπόλειςστολίζονταιµεόµορφακτίρια.
Οικάτοικοιµιλούντηνελληνιστική.
Οιπόλειςέχουνπολλούςκατοίκους.
Υπάρχουνκιεδώφτωχοίκαιπλούσιοι.
ΛατρεύονταιεκτόςαπότουςθεούςτουΟλύµπουκιάλλοιθεοί.
Οιάνθρωποιδιασκεδάζουνπηγαίνονταςσεγιορτές,σεαγώνεςκαιστοθέατρο.
Οιµαθητέςµεαυτόντοντρόποκωδικοποιούντιςβασικότερεςαναφορέςτηςενότητας.Στησυνέχειαµπορούννασυµπληρώσουντηνάσκηση2απότοτετράδιοεργασιών.
Ηπαρατήρησητωνεικόνων1και3θατουςδώσειτηδυνατότηταναδιαπιστώσουνότιελληνικάστοιχείααρχιτεκτονικήςεµπλουτίστηκανκαιµεανατολικά,όπωςφαίνεταιστοβαβυλωνιακόθέατρο.Ηάσκηση1µπορείνασυµπληρωθείστοσπίτι,ενώγιατηνάσκηση3κρίνεταιαπαραίτητονααναφερθούνστοιχείαπουήδηγνωρίζουνοιµαθητέςγιατηβιβλιοθήκητηςΑλεξάνδρειας.Καλόείναιναδιαβαστείκαιτοπαράθεµα2τηςενότητας34.
Εναλλακτική προσέγγιση
Προτείνεται,επειδήτοπεριεχόµενοτηςενότηταςείναισχετικόµετηζωήκαιτιςσυνήθειεςτωνανθρώπων,οιµαθητέςπαρατηρώνταςτοεικονογραφικόυλικόκαιδιαβάζονταςταπαραθέµαταναπροσπαθήσουννααντλήσουνπληροφορίες,χρησιµοποιώνταςπαράλληλακαιπροηγούµεναγνωστικάσχήµαταπουκατέχουν.Έτσι,αξιοποιώνταςτιςπαραπάνωπηγές,µπορούννααπαντήσουνσεερωτήσειςτουτύπου:
-Σταελληνιστικάβασίλειαξέρουµεπωςιδρύθηκανπολλέςνέεςπόλεις;Τιείδουςκτίριαπιστεύειςότιυπήρχανσεαυτές;
-Ποιοινοµίζειςότιήτανοικάτοικοιαυτώντωννέωνπόλεων;-Ποιαγλώσσαµιλούσανοιάνθρωποιστηνελληνιστικήεποχή;-Ποιεςήτανοικυριότερεςασχολίεςτωνκατοίκων;-Πώςφαντάζεσαιτηνκαθηµερινήτωνανθρώπωνµιαςτέτοιαςπόλης;-Μεποιουςτρόπουςδιασκέδαζανκαιπώςπερνούσαντονελεύθεροχρόνοτους;Αφούοιµαθητέςαπαντήσουν,στησυνέχειαδιαβάζουντοκείµενοπουυπάρχειστοβιβλίοτουςκαι
προβαίνουνσεαυτοδιόρθωσηήσυµπληρώνουνκάποιαστοιχείαπουδενέχουνήδησυµπεριλάβει.Στοτέλοςγίνεταιηπαρουσίασητωναπαντήσεωνστηντάξηκαιακολουθείησύνθεσήτουςπουθαοδηγήσεικαιστησυνολικήσύνθεσητηςδιδακτικήςενότητας.
Στησυνέχεια,καιανοχρόνοςτοεπιτρέπει,γίνεταιησυµπλήρωσητωνασκήσεωνστοτετράδιοεργασιών,διαφορετικάοιασκήσειςσυµπληρώνονταιστοσπίτι.
∆ιαθεµατικές δραστηριότητες
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«αλληλεπίδραση»,«εξέλιξη-µεταβολή».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςπολιτιστικώνστοιχείωνδιαφορετικώνπολιτισµώνκαιµεταβολών
πουπροκύπτουνστηνοργάνωσηκαιτηλειτουργίατωνκοινωνικώνδοµών.2.Σεζητήµατααλληλεπίδρασηςκαισυσχετισµούπουλειτουργούν,έτσιώστεάλλεςπεριοχέςνα
γνωρίζουνανάπτυξηκαιάλλεςναπαρακµάζουν.3.Σεθέµαταεξέλιξηςκαιµεταβολήςτωνοικονοµικώνκαικοινωνικώνσυνθηκώνκαθώςκαιτης
καθηµερινότηταςπουοφείλονταισεανακατανοµέςπληθυσµώνµέσααπόγεγονότατουιστορικούγίγνεσθαικάποιωνπεριοχών.
ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσαςκαιτηςΜελέτηςΠεριβάλλοντοςναγίνειστηντάξησυζήτησηµεθέµα:«Γιορτέςκαιέθιµα,άλλοτεκαισήµερα».Ωςαφόρµησηµπορούµενααξιοποιήσουµετο1οπαράθεµααπότοβιβλίο,απ’όπουοιµαθητέςθακαταγράψουντιςγιορτέςκαιταέθιµαπουείχανοιάνθρωποιστηνελληνιστικήπερίοδο.Στησυνέχειαδιακρίνουνοµοιότητεςκαιδιαφορέςκαικάνουνσυγκρίσειςανάµεσασταέθιµαεκείνηςτηςεποχήςκαιστοντρόποµετονοποίοοιάνθρωποιγιορτάζουντιςαντίστοιχεςεκδηλώσειςστιςµέρεςµας.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηανακεφαλαιωτικούτύπουγιααξιολόγησητηςδηλωτικήςγνώσηςπουπροσφέρεταιµέσααπότησυγκεκριµένηδιδακτικήενότητα.
ΕΛΛΑ∆Α,ΛΑΟΣ,ΛΑΤΡΕΥΑΝ,ΗΥΠΑΙΘΡΟΣ,ΝΑΟΙ,ΙΣΙ∆Α,ΣΑΡΑΠΗΣ,ΤΡΑΓΩ∆ΙΕΣ,Ι∆ΡΥΘΗΚΑΝ,ΚΩΜΩ∆ΙΕΣ,ΗΚΗΘΟΙΛΒΙΒ.
2.ΆσκησησυγκριτικήπουεξυπηρετείτηνανάδειξητωνδιαφορώνπουυπήρχαναυτήτηνεποχήανάµεσαστηζωήστηνΕλλάδακαιτηζωήστηνΑνατολή.
ΗζωήστηνΕλλάδα ΗζωήστηνΑνατολή
ΛατρείατωνθεώντουΟλύµπου. Λατρείαδιάφορωνθεών.
Μικρέςπόλεις Πολυάριθµεςπόλεις.
Μικρήανάπτυξη Ανάπτυξηστηνοικονοµία.
3.Άσκησηανοικτούτύπουµεαναφορέςστηδιαχρονικότητααλλάκαιτηνεξέλιξητωνστοιχείωνπολιτισµούµιαςεποχής,καθώςκαιτηναξιοποίησήτουςαπότιςνεότερεςγενιέςγιατηνενίσχυσητηςπολιτιστικήςταυτότηταςκαιτηςιστορικήςπαράδοσηςενόςκράτους.
∫∂º∞§∞π√ 37. √È Ù¤¯Ó˜ Î·È Ù· ÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÛÙ· ÂÏÏËÓÈÛÙÈο ¯ÚfiÓÈ·∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνχαρακτηριστικάστοιχείααπότιςεξελίξειςπουσηµειώθηκανσταγράµµατα,τις
επιστήµεςκαιτιςτέχνεςστηνελληνιστικήεποχή.Νακατανοήσουντιςεπιδράσειςπουάσκησεοελληνικόςπολιτισµόςµετηνεξάπλωσήτου.Ναγνωρίσουντηνανάπτυξητηςτεχνολογίαςαυτήςτηςεποχήςκυρίωςµέσααπότοέργοκαιτην
προσωπικότητατουΑρχιµήδη.Πρόσθετα στοιχεία
Τέχνη:Στηναρχιτεκτονικήκαθιερώνεταιέναςνέοςρυθµός,οκορινθιακός.Χτίζονταιναοίόπωςτου∆ίαστηΝεµέακαιτουΑσκληπιούστηνΕπίδαυρο.ΈργοαυτήςτηςεποχήςείναικαιτοπερίφηµογιατηνακουστικήτουθέατροτηςΕπιδαύρου.Ταπρωτότυπαέργατωνγλυπτώντηςεποχήςδεσώζονται.οιγνώσειςµαςγι’αυτάπροέρχονταικατάκύριολόγοαπόρωµαϊκάαντίγραφα.ΑξιόλογαδείγµατατηςζωγραφικήςτηςεποχήςβρέθηκανστουςβασιλικούςτάφουςτηςΒεργίνας.
Γράµµατα:Ταχρόνιααυτάδιευρύνονταιοιγνώσειςτωνανθρώπωνκαισηµειώνεταιµεγάληπρόοδοςστιςθετικέςεπιστήµες.ΟγεωγράφοςΕρατοσθένηςσυνέταξεπαγκόσµιοχάρτη,µεπολλέςβέβαιαατέλειεςκαιέγραψετα«Γεωγραφικά».
ΣτηνΑλεξάνδρειαιδρύθηκεοπρώτοςζωολογικόςκήπος.ΟΗρόφιλος,σπουδαίοςγιατρός,χρησιµοποίησετηνανατοµίαγιατηµελέτητουανθρώπινουσώµατος.ΟΉρωνας,σπουδαίοςµηχανικόςκαιµαθηµατικός,κατασκεύασετηνπρώτηατµοµηχανή.Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.Ταξίδιστηνελληνιστικήεποχή,ΝάκουΕιρήνη,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα1993.2.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr3.ΜεγάλεςµορφέςτηςΑρχαίαςΕλλάδας,ΣτρατίκηςΠότης,εκδόσειςΣτρατίκη,Αθήνα,1994.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Προτείνεταιησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταναπαρουσιαστείµετηντεχνικήτηςαφήγησης.Στησυνέχειαοιµαθητέςαντλούναπόαυτάπουάκουσανπληροφορίεςγιανααπαντήσουνστη2ηερώτησητουβιβλίουτους.Οδάσκαλοςεστιάζειτοενδιαφέροντουςστηδηµιουργίατωντριώναπόταεφτάθαύµατατουκόσµουκαιτουςπαραπέµπειναπαρατηρήσουντιςεικόνες1και6καθώςκαιτηνεικόνα2τηςενότητας34,ναδιαβάσουντοπαράθεµα2καιναπροσπαθήσουνναδικαιολογήσουνγιατίτασυγκεκριµέναµνηµείαχαρακτηρίστηκανωςθαύµατα.Στοσηµείοαυτόµπορούνναεντοπίσουνταθαύµατατηςεποχήςστηνάσκηση2τουτετραδίουεργασιών.
Οιµαθητέςµέσαστοκείµενοτουβιβλίουτουςυπογραµµίζουντιςεπιστήµεςπουγνώρισανιδιαίτερηανάπτυξηαυτήτηνεποχήκαιτουςσηµαντικότερουςεκπροσώπουςτηςκαθεµιάς.Στησυνέχειασυµπληρώνουντηνάσκηση1απότοτετράδιοεργασιών.
Οιµαθητέςδιαβάζουντο1οπαράθεµακαιπαρατηρούντιςεικόνες4και5ΟδάσκαλοςζητάαπότουςµαθητέςναγράψουνέναδικότουςκείµενοπουνααναφέρεταιστηνπολιορκίατωνΣυρακουσώνκαιτορόλοπουέπαιξανσ’αυτήοιµηχανέςτουΑρχιµήδη.Στησυνέχειαζητάαπότουςµαθητέςναθυµηθούνχαρακτηριστικούςτρόπουςάµυναςήεπίθεσηςπουγνώρισανσεπροηγούµενεςενότητεςγιαναδιαφανείτοστοιχείοτηςεξέλιξηςκαιτηςεισαγωγήςτηςτεχνολογίαςστοναρχαίοκόσµο.
Εναλλακτική προσέγγισηΟδάσκαλοςαξιοποιείαποσπάσµατααπότοβιβλίο«Ταξίδιστηνελληνιστικήεποχή»µεαναφορές
σχετικέςµετηνύλητηςενότητας.Οιµαθητέςχωρίζονταισεοµάδεςεργασίαςκαιεπεξεργάζονταιµέσααπόφωτοτυπηµένεςσελίδεςτουβιβλίουξεχωριστέςθεµατικέςενότητεςόπως:
Ητέχνητηνεποχήτωνελληνιστικώνχρόνων.Χαρακτηριστικάέργατηςεποχής.
Ταγράµµατακαιοιεπιστήµες.Ηπρόοδοςκαιηανάπτυξήτους.Παράλληλαπληροφοριακόκαιεικονογραφικόυλικόµπορείνασυγκεντρωθεί,εφόσοντο
σχολείοδιαθέτειεργαστήριηλεκτρονικώνυπολογιστών,καιαπότηνηλεκτρονικήδιεύθυνσηπουπροτείνεταισταεποπτικάµέσα.Αφούοιοµάδεςπροβούνσεσύνθεσητωνθεµατικώνενοτήτωνκαιοχρόνοςτοεπιτρέπει,οιµαθητέςσυµπληρώνουντιςασκήσειςαπότοτετράδιοεργασιών.
∆ιαθεµατικές δραστηριότητεςΤοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«εξέλιξη-
µεταβολή»,«αλληλεπίδραση»,«πολιτισµός».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταπουδηµιουργούνταιαπότηναλληλεπίδρασηδιαφορετικώνπολιτιστικώνστοιχείων
πουέρχονταισεεπαφήκαιστηνπεραιτέρωεξέλιξηµέσωαυτήςτηςαλληλεπίδρασηςτουπολιτισµούτηςανθρωπότητας.
2.Σεζητήµαταεξέλιξηςτηςοργάνωσηςτηςκοινωνίαςκαιτωνεπιτευγµάτωνπουπροκύπτουνστηνεπιστήµηκαιστηντεχνολογίαγενικότερα.
ΠροτείνεταισεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςοιµαθητέςναδηµιουργήσουνέναψηφιδωτό.Ωςαφόρµησηοδάσκαλοςτουςπροτρέπειναπαρατηρήσουντηνεικόνα3απότοβιβλίοτουςκαθώςκαιτηνεικόνα4απότηνενότητα31.Στηναρχήγίνεταισυζήτησηµέσαστηντάξησχετικήµετηντεχνικήτουψηφιδωτούκαιτηνεµφάνισήτουωςµορφήςτέχνηςκυρίωςσταελληνιστικάχρόνια.Στησυνέχειαοοιµαθητέςεργάζονταισεοµάδεςεργασίαςγιαναφτιάξουνέναδικότουςψηφιδωτό.Οδάσκαλοςκαθοδηγείτουςµαθητέςλέγοντάςτουςπωςαρχικάζωγραφίζουµεπάνωστουλικόπουθαεπικολληθούνοιψηφίδεςτοπερίγραµµατουσχεδίουτοοποίοδενχρειάζεταιναέχειιδιαίτερεςλεπτοµέρειες,αλλάθαπρέπειναείναιαρκετάαφαιρετικό.Γιατοθέµατωνψηφίδωνµπορείνατουςπροτείνειδιάφοραυλικάόπως:µικράχαλίκια(ηκόλλαπουχρησιµοποιείταισεαυτήτηνπερίπτωσηείναιηατλακόλ),όσπρια,διάφοραζυµαρικά,µικράκοµµάτιαχαρτιού,λευκόςπηλόςήκοµµάτιαχαρτιούαπόχρωµατιστέςσελίδεςπεριοδικών.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηαντιστοίχισηςπουσυνδέειπροσωπικότητεςτωνγραµµάτωνκαιτωντεχνώνµετοντοµέαστονοποίοδιακρίθηκαν.
2.Άσκησηεντοπισµούσυγκεκριµένωνφράσεωνανάµέσασεσύνολογραµµάτωνχωρίςνοηµατικόπεριεχόµενο.
3.Άσκησησυµπλήρωσηςκειµένου,τοοποίοαποτελείσυνοπτικήεπισκόπησητηςενότητας,µελέξεις-κλειδιάπουαναφέρονταισεαυτή.
Μ. Αλεξάνδρου, ακµή, τεράστια, ο ι επιστήµες,ελληνιστικός
ΡΩΜΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑ∆Α
∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 38. ∆Ô ÚˆÌ·˚Îfi ÎÚ¿ÙÔ˜∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουνταγεγονόταπουαφορούνστηνίδρυσηκαιτηνανάπτυξητουρωµαϊκούκράτους.Ναγνωρίσουνστοιχείατηςοικονοµικής,κοινωνικήςκαιπολιτικήςοργάνωσηςτηςΡώµης.ΝασυσχετίσουντηνκοινωνικήκαιπολιτικήοργάνωσητηςΡώµηςµεεκείνητωνελληνικών
πόλεων.
Πρόσθετα στοιχείαΗΡώµη,σύµφωναµετηνπαράδοση,ιδρύθηκετο753π.Χ..Φαίνεταιόµωςπωςµερικοίαπό
τουςγύρωλόφουςείχανκατοικηθείπολύνωρίτερα.Σταµέσατου6ουαι.π.Χ.πιθανότατατηνυπέταξανοιγείτονέςτηςΕτρούσκοι.ΗΣύγκλητοςσταχρόνιατηςβασιλείαςείχεσυµβουλευτικόµόνοχαρακτήρα.Τηνεποχήτηςδηµοκρατίαςδιαχειριζότανόλεςτιςσηµαντικέςυποθέσειςκαιήταντοσπουδαιότεροόργανοδιακυβέρνησης.Ταµέλητηςήτανισόβια.Λαϊκήσυνέλευση:Σ’αυτήνλάβαινανµέροςόλοιοιµάχιµοιπολίτες.Εξέλεγετουςάρχοντες,αποφάσιζεγιασοβαράθέµατακαιενέκρινεήαπέρριπτεπροτάσειςνόµων.Οιδήµαρχοιήταναιρετοίάρχοντεςκαιηθητείατουςδιαρκούσεέναχρόνο.Είχανµεγάληδύναµηλόγωτουδικαιώµατοςτηςαρνησικυρίας(βέτο)έναντιτωναποφάσεωντωνάλλωναρχόντων.Προέρχονταναπότηντάξητωνπληβείων,τουςοποίουςκαιπροστάτευαναπότιςαυθαιρεσίεςτωνπατρικίων.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr2.Ιστορικόςχάρτηςµετορωµαϊκόκράτοςτο2οαιώναπ.Χ..3.ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Βιβλίαγεµάταγνώσεις),ΜακίβερΣ.,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1997.4.ΜύθοικαιθρύλοιτηςΡώµης,Μαυροειδή–ΠαπαδάκηΣοφία,εκδόσειςΚαστανιώτη,Αθήνα
1998.5.ΕλληνιστικήπερίοδοςκαιΡώµηστοΠ.Τ.∆.Ε.–Α.Π.Θ.,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://www.
eled.auth.gr/historia/6.StroudJonathan,ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Περιηγητές),εκδόσειςΕλληνικάΓράµµατα,Αθήνα
2001.
Προτάσεις για τη διδασκαλία Μπορείναχρησιµοποιηθείωςπροοργανωτήςοχάρτης1τουβιβλίουκαιηεικόνα3γιανα
γίνεισυζήτησηστηντάξησχετικάµετηντοπογραφίατηςΡώµης.Έπειταοιµαθητέςεπαγωγικάθαοδηγηθούνστηναναφοράτωνλόγων,πουσυνέβαλανστηνακµήτηςπόλης.
ΣτησυνέχειαµεκατάλληλεςερωτήσειςµπορούννααξιοποιηθούνοιπροηγούµενεςγνώσειςτωνµαθητώνγιατηνκοινωνικήδιαστρωµάτωσητωνπόλεωνκρατώντηςαρχαίαςΕλλάδας(Αθήνας–Σπάρτης).Κατ’αυτότοντρόποπάνωστιςπαλιέςγνώσειςθαπροστεθούνοικαινούριεςονοµασίες:πλούσιοι-πατρίκιοι,πελάτες,φτωχοί-πληβείοι.
Σχετικάµετηδιοίκησητουρωµαϊκούκράτους,προτείνεταικαιπάλιηανάδειξητηςπαλιάςγνώσηςµεπαράλληληχρήσητηςσυγκριτικήςµεθόδουαναφορικάµετηνεξέλιξητωνπολιτευµάτωνστηναρχαίαΕλλάδακαιταόργαναδιοίκησηςσεΑθήνακαιΣπάρτη.Ηχρησιµοποίησησχεδιαγράµµατοςθαδιευκόλυνετηδιδασκαλία.Στοτέλοςτουµαθήµατοςµπορείναγίνειεποικοδοµητικόςδιάλογοςστηντάξη,µέσααπότονοποίοοιµαθητέςθαεκφράσουντιςαπόψειςτους,θαεκθέσουντιςγνώσειςτουςκαιθακαταλήξουνσεδιαχρονικέςδιαπιστώσεις,όπωςότι:α)τοαρχαιότεροπολίτευµαήτανηβασιλεία,β)πλούσιοικαιφτωχοίέρχονταισεσύγκρουσηµέχριναεπέλθειηεξισορρόπηση,γ)ταπολιτεύµατακαιόλοιοιανθρώπινοιθεσµοίµετηνπάροδοτουχρόνουµεταβάλλονταικαι
εξελίσσονται.Κατάτηνπορείατηςδιδασκαλίαςµπορούνοιµαθητέςναέχουνδίπλατουςκαιτοτετράδιο
εργασιώνκαινασυµπληρώνουντιςαντίστοιχεςασκήσεις.
Εναλλακτική προσέγγιση
ΓίνεταισυνδυαστικήπροσέγγισητουδεύτερουπαραθέµατοςπουαναφέρεταιστηνίδρυσητηςΡώµηςκαιτηςεικόνας3καιυποβάλλονταιερωτήσειςπουσυµβάλλουνστηνπροώθησητηςδιδασκαλίας:
-ΠοιαησχέσητουήρωατηςΤροίαςΑινείαµετηΡώµη;-ΝαπεριγράψειςτηνπεριοχήόπουιδρύθηκεηΡώµη.-Ποιοςήτανοιδρυτήςτης;-Mήπωςγνωρίζειςκάποιοάλλοµύθοπουαναφέρεταιστηνίδρυσηµιαςπόλης;Μετάγίνεταιανάγνωσητου2ουπαραθέµατος,ενώπαράλληλαοιµαθητέςπαρατηρούντη
2ηεικόνα.Χρησιµοποιώνταςαυτάωςέναυσµαοδάσκαλοςµετησυµµετοχήτωνµαθητώνκαιπαράλληλαµετηνανάδυσηστηνεπιφάνειατηςγνώσηςαπόπαλιότεραµαθήµατα,θααναφερθείστηνκοινωνικήοργάνωσηκαιτηδιοίκησητουρωµαϊκούκράτους.
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«πολιτισµός»και«αλληλεπίδραση».Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:
1.Σεθέµαταπουαφορούνστιςσχέσειςτωνανθρώπωνγειτονικώνχωρών,όπωςαυτέςδοµούνταιµέσααπότιςιστορικέςεξελίξεις.
2.Στηνεπικοινωνιακήδιάστασητουτουρισµού.3.Σεζητήµαταδιαπολιτιστικήςσυνύπαρξηςκαιεπικοινωνίας.Προτείνεταιοιµαθητές,αφούχωριστούνσεοµάδεςεργασίας,νααναλάβουνναοργανώσουν
καιναπαρουσιάσουνεργασίαµεθέµα:«ΤαξίδιστηΡώµη»σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας,τωνΜαθηµατικών,τηςΜελέτηςΠεριβάλλοντοςκαιτηςΑισθητικήςΑγωγής.ΑρχικάεντοπίζουνστοχάρτητηςΕυρώπηςτηνπόλητηςΡώµηςκαιστησυνέχειαπροτείνουνµέσαγιαναµεταβούνεκεί(αεροπλάνο,αυτοκίνητο,τρένο,πλοίο).Αναζητούντοκόστοςσεκάθεπερίπτωσηκαθώςκαιτονχρόνοπουαπαιτείται.Στησυνέχεια,αφούσυγκεντρώσουνπληροφοριακόυλικό(έντυποκαιηλεκτρονικό)καικυρίωςταξιδιωτικούςοδηγούς,σχεδιάζουνδιαδροµέςµέσαστηνπόλη,σηµειώνονταςστοχάρτητααξιοθέατακαιταµνηµείαπουθασυναντήσουν.Επιλέγουνκάποιοαπόαυτάπ.χ.τολόφοΠαλατίνοκαιετοιµάζουνµιασύντοµηπεριγραφή.ΚαταληκτικάεπιλέγουνεικόνεςτηςΡώµης,ζωγραφίζουν,γράφουνγιατηζωήστηνπόληκαιδηµιουργούνεργασία(υπότηµορφήπόστερ)γιατηντάξη.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.ΆσκησηαντιστοίχησηςπουαφοράστηνκοινωνικήπολιτικήδοµήτηςΡώµης.
2.ΆσκησησυσχετισµούτηςκοινωνικήςκαιπολιτικήςοργάνωσηςτηςΡώµηςµεεκείνηςτωνΕλληνικώνπόλεων.
αρχαίαΣπάρτη αρχαίαΡώµη αρχαίαΑθήναείλωτες πελάτες Αθηναίοιπολίτες
περίοικοι πατρίκιοι δούλοιΣπαρτιάτεςπολίτες πληβείοι µέτοικοι
3.Άσκησηανοικτούτύπουόπουοιµαθητέςανακαλούνστηµνήµητουςταβασικάστοιχείατηςπόληςκράτους,αξιοποιώνταςπρογενέστερηγνώσηκαιαναφέρουνγνωστέςπόλεις–κράτη,όπωςηΑθήνα,ηΣπάρτηκαιηΘήβα.
∫∂º∞§∞π√ 39. ∏ ∫·Ú¯Ë‰fiÓ· Û˘ÁÎÚÔ‡ÂÙ·È Ì ÙË ƒÒÌË ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντακυριότεραγεγονόταπουαφορούνστηνίδρυσηκαιτηνανάπτυξητης
Καρχηδόνας.ΝαγνωρίσουντασηµαντικότεραγεγονότατηςσύγκρουσηςτηςΚαρχηδόναςµετηΡώµηκαιτην
καταστροφήτης.
Πρόσθετα στοιχεία
ΗΚαρχηδόναήτανµιααπότιςπλουσιότερεςπόλειςτουαρχαίουκόσµουκαιηµεγαλύτερηναυτικήδύναµη.Τηνεξουσίαείχανσταχέριατουςοιπλούσιοιέµποροι.∆εδιέθετεεθνικόστρατόαλλάξένο,µισθοφορικό.ΑφορµήκαιθέατροτουΑ’ΚαρχηδονιακούπολέµουυπήρξεηΣικελία.ΝικήτριαεξήλθεηΡώµη,ενώηΚαρχηδόναπλήρωσεπολεµικήαποζηµίωση.ΣτοΒ’ΚαρχηδονιακόπόλεµοδιακρίθηκεοΚαρχηδόνιοςστρατηγόςΑννίβας.Ήταντολµηρόςστιςπολεµικέςεπιχειρήσεις,ψύχραιµοςστουςκινδύνους,ακούραστοςστιςταλαιπωρίεςκαιγι’αυτόκέρδισετηλατρείατωνστρατιωτώντου.∆ιέθετετηνπονηριάτουΦιλίππουκαιτηνανδρείατουΑλεξάνδρου.ΜετιςνίκεςτουστηλίµνηΤρασιµένηκαιστιςΚάννεςοΑννίβαςέγινεκύριοςτηςΝ.Ιταλίας.ΟΡωµαίοςστρατηγόςΣκιπίωναςµετέφερετονπόλεµοπρώταστηνΙσπανία,όπουκαικατέλαβετηνπρωτεύουσα,Καρθαγένη,καιµετάστηνΑφρική.ΜετάτηνίκητουστηΖάµαοΣκιπίωναςονοµάσθηκεΑφρικανός.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr2.Ιστορικόςχάρτηςµετορωµαϊκόκράτοςτο2οαιώναπ.Χ..3.ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Βιβλίαγεµάταγνώσεις),ΜακίβερΣ.,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1997.4.ΜύθοικαιθρύλοιτηςΡώµης,Μαυροειδή–ΠαπαδάκηΣοφία,εκδόσειςΚαστανιώτη,Αθήνα
1998.5.ΕλληνιστικήπερίοδοςκαιΡώµηστοΠ.Τ.∆.Ε.–Α.Π.Θ.,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://www.
eled.auth.gr/historia/6.StroudJonathan,ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Περιηγητές),εκδόσειςΕλληνικάΓράµµατα,Αθήνα
2001.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
Προτείνεταιοδάσκαλοςναχρησιµοποιήσειπαράλληλαµετοαφηγηµατικόκείµενοτουβιβλίουκαιτοχάρτη,γιαναεντοπίσουνοιµαθητέςτηγεωγραφικήθέσητηςΚαρχηδόνας,τηςΙσπανίας,τηςΣικελίαςκαιτηςΡώµηςκαινακατανοήσουν:α)γιατίηΚαρχηδόναήτανπλούσιαπόληκαιπώςεξελίχθηκεσεµίασηµαντικήδύναµηστοχώροτηςδυτικήςΜεσογείουκαιβ)τουςλόγουςπουοδήγησαντιςδύοµεγάλεςδυνάµειςτηςεποχήςΡώµηκαιΚαρχηδόνασεµίαµακρόχρονησύγκρουση.
Στησυνέχειακαλόείναι,αφούπαρουσιαστούνταπαραθέµατα2και3πουέχουνάµεσησχέσηµετοµεγάλοπρωταγωνιστήτωνγεγονότων,τονΑννίβα,νααναφερθούναπότοδάσκαλοπρόσθεταστοιχείασχετικάµετηνπροσωπικότητάτουκαιύστεραοιµαθητέςνασυζητήσουνστηντάξηγιατοµεγάλοΚαρχηδόνιοστρατηγό.Μετάθαακολουθήσειτο1οπαράθεµαπουαναφέρεταιστονάλλοµεγάλοπρωταγωνιστήτωνγεγονότων,τοΡωµαίοστρατηγόΣκιπίωνα.Έτσιοιµαθητέςθασυνδέσουνταπρόσωπαµεταγεγονότακαιθαεκφράσουντιςαπόψειςτους.Οδάσκαλοςθαπρέπειναέχειαπλάτορόλοτουσυντονιστήκαιναβοηθάειτουςµαθητέςστηνπορείατηςδιδασκαλίας.
ΗεκστρατείατουΑννίβαστηνΙταλίαπροσφέρεταικαιγιασυσχετισµούςµετηνεκστρατεία
τουΑλέξανδρουεναντίοντωνΠερσών.ΚαθώςταγεγονόταπουέχουνσχέσηµετονΑλέξανδροδιδάχτηκανπρόσφατα,οιµαθητέςθαταθυµούνταικαιθαέχειενδιαφέρονναακουστούνοιαπόψειςτους,µιαπουτελειώνειησχολικήχρονιάκαιτοβιβλίοκαιθαπρέπειναδίνεταιέµφασηκαιστηνκαλλιέργειατηςκριτικήςσκέψης.
Παράλληλαοιµαθητέςµπορούννααπαντήσουνκαιστιςασκήσειςτουτετραδίουεργασιών.Τοσυγκεκριµένοµάθηµααποτελείκαιµιακαλήευκαιρίαγιααναφοράσεπροηγούµενεςενότητεςκαιεπανάληψη(αποικίες,ανάπτυξηεµπορίου-οικονοµικέςσχέσεις-ανταγωνισµός,υπερπόντιεςεκστρατείεςΑλέξανδρου–Αννίβα-Ρωµαίωνκαιτααποτελέσµατάτους).
Εναλλακτική προσέγγιση
Οιµαθητέςδιαβάζουνσιωπηράτηνενότητακαθώςκαιταπαραθέµατακαιπαρατηρούνπροσεχτικάτοεικονιστικόυλικό.Στησυνέχειαοδάσκαλοςαναθέτεισεοµάδεςεργασίαςναπαρουσιάσουν:α)τηνεκστρατείατουΑννίβαστηνΙταλίακαιβ)τηναπόβασητωνΡωµαίωνστηνΚαρχηδόνα.ΚατόπινµπορείναγίνεισύγκρισητηςεκστρατείαςτουΑλέξανδρουµεαυτήτουΑννίβα.Σεµίαστήληθααναγραφούνοιοµοιότητεςκαισεάλληοιδιαφορές.ΣτοτέλοςοιµαθητέςθακαταλήξουνσεσυµπεράσµατασχετικάµετηνεπιτυχηµένηεκστρατείατουΑλέξανδρουκαιτηναποτυχίατουΑννίβα(π.χ.ΟΑλέξανδροςεκστράτευσεεναντίονµιαςµεγάληςχώραςπουβρισκότανσεκατάστασηπαρακµής,ενώοΑννίβαςεναντίονµιαςανερχόµενηςδύναµηςκ.ο.κ.).
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«επικοινωνία»,«χώρος»,«χρόνος»και«αλληλεπίδραση».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.Σεζητήµαταβιωµατικήςεµπειρίαςκαικαταγραφήςτηςπραγµατικότητας.2.Στορόλοτηςιστορίαςστηδιάσωσηγεγονότωντουπαρελθόντος.3.Σεθέµαταπουαφορούντοντρόποσυγγραφήςτηςιστορίας(ιστοριογραφία).ΠροτείνεταιοδάσκαλοςσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΝεοελληνικήςΓλώσσας
ναζητήσειαπότουςµαθητέςναφανταστούνότιπερνούντιςΆλπειςµαζίµετονΑννίβα.Μπορούνναυιοθετήσουνέναρόλοπ.χ.στρατιώτης,ιστορικός,µεταφορέαςκαιναδιηγηθούνµετοδικότουςτρόποτοδύσκολοπέρασµακαιταγεγονόταπουακολούθησαν.
Πιοσυγκεκριµένα:Οδάσκαλοςχρησιµοποιώνταςτοπαράθεµα3ωςαφόρµησηµπορείναπαρουσιάσειτοακόλουθοθέµα:
«ΤοδύσκολοπέρασµααπότιςΆλπεις»,ή«ΚοντάστονΑννίβα».Οιµαθητέςχρησιµοποιώνταςκαιτοχάρτη1αναλαµβάνουννασυνθέσουνµιαφανταστικήαφήγησητωνόσωνσυνέβησαν,ότανοστρατόςτουΑννίβαπερνούσεαπότιςΆλπεις,φροντίζονταςναδιατηρήσουνόσοντοδυνατόνπερισσότερααπόταστοιχείαπουπαρουσιάζονταιστοκεφάλαιο.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησησύγκρισηςτωνδύοστρατηγών.
Μ.Αλέξανδρος ΑννίβαςΉτανικανόςστρατηγός Χ ΧΕκστράτευσεσεάλληήπειρο Χ ΧΕίχεµεγάλοστρατό Χ ΧΓνώρισεήττα ΧΊδρυσενέεςπόλεις ΧΑντιµετώπισεπολλέςδυσκολίες
Χ
∆ιέδωσετονπολιτισµό Χ
2.Άσκησηανοικτούτύπου,µεαξιοποίησητου3ουπαραθέµατος,σεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετηΝεοελληνικήΓλώσσα.
3.Ότανξαφνικάπαρουσιάζεταιµεγάλοςκίνδυνος.
∫∂º∞§∞π√ 40. ∏ ˘ÔÙ·Á‹ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:ΝαγνωρίσουντακυριότεραγεγονόταπουοδήγησανστηυποταγήτηςΕλλάδαςστηΡώµη.ΝαδιαπιστώσουνωςµίακύριααιτίαυποταγήςτωνΕλλήνωντηδιχόνοια.
Πρόσθετα στοιχεία
ΤογεγονόςπουδιευκόλυνετηνυποταγήστουςΡωµαίουςήτανότιακόµηκαιστιςκρίσιµεςστιγµέςοιΈλληνεςεξακολουθούσανναδιατηρούντονυπέρµετροτοπικισµότουςκαιφιλονικούσανµεταξύτους.ΤιςέριδεςαυτέςτιςυποδαύλιζανοιΡωµαίοι,ενώοιελληνικέςπόλειςστησυνέχειαζητούσαντηδιαιτησίατηςΡώµης,τηνοποίακαθιστούσανρυθµιστήτηςπολιτικήςκατάστασης,προετοιµάζονταςτηνπλήρηυποταγήτους.ΜετάτηνκατάκτησηοιΡωµαίοιρύθµισαντηνκατάστασηστηΝ.ΕλλάδαµεβάσητηστάσητωνπόλεωναπέναντιστηΡώµη.ΗΚόρινθοςκαταστράφηκε,ηΑχαϊκήΣυµπολιτείαδιαλύθηκε,ενώηΕύβοια,ηΒοιωτίακαιηΦωκίδαπλήρωσανβαρύφόρο.ΑντιθέτωςελεύθερεςανακηρύχτηκανηΣπάρτη,ηΣικυώνακαιηΑθήνα.ΟιΡωµαίοιστήριξαντηνκυριαρχίατουςστηνΕλλάδασταολιγαρχικάκαθεστώταπουεγκαθίδρυσανκαιστιςφιλορωµαϊκέςπαρατάξεις.Μετάτηρωµαϊκήκατάκτησηοιελληνικέςπόλειςοδηγήθηκανστηνπαρακµήεξαιτίαςτηςοικονοµικήςεκµετάλλευσηςκαιτηςπολιτικήςκαταπίεσης.
Προτεινόµενα εποπτικά µέσα
1.ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://ime.gr2.Ιστορικόςχάρτηςµετορωµαϊκόκράτοςτο2οαιώναπ.Χ..3.ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Βιβλίαγεµάταγνώσεις),ΜακίβερΣ.,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα1997.4.ΜύθοικαιθρύλοιτηςΡώµης,Μαυροειδή–ΠαπαδάκηΣοφία,εκδόσειςΚαστανιώτη,Αθήνα
1998.5.ΕλληνιστικήπερίοδοςκαιΡώµηστοΠ.Τ.∆.Ε.–Α.Π.Θ.,ηλεκτρονικήδιεύθυνσηhttp://www.
eled.auth.gr/historia/6.StroudJonathan,ΑρχαίαΡώµη(σειρά:Περιηγητές),εκδόσειςΕλληνικάΓράµµατα,Αθήνα
2001.
Προτάσεις για τη διδασκαλία
ΠροτείνεταιοδάσκαλοςνααξιοποιήσειτοαφηγηµατικόκείµενοτουβιβλίουεστιάζονταςτηνπροσοχήτωνµαθητώνστοτιεπικρατούσεστονελληνικόχώροκαιστιςπροετοιµασίεςτωνΡωµαίωνγιατηνυποταγήτουελληνικούκόσµου.
ΕιδικότεραµιασυνοπτικήσχηµατικήαπεικόνισηθααποτελούσετοέναυσµαγιασυζήτησηκαιπροσέγγισησεβάθοςτωνσυνθηκώνπουοδήγησανστηνυποταγήτηςΕλλάδαςστουςΡωµαίους.
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΤΩΝΡΩΜΑΙΩΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣΤΩΝΕΛΛΗΝΩΝ
∆ιάσπασηελληνικώνπόλεων ΟργάνωσηΑιτωλικήςκαιΑχαϊκήςσυµπολιτείας
Επέµβασηστιςελληνικέςυποθέσεις Χρησιµοποίησηκοινούνοµίσµατος
ΠαρουσίασητωνΜακεδόνωνωςκατακτητώνκαιτωνΡωµαίωνωςελευθερωτώντωνελληνικώνπόλεων
Αποτυχίαένωσηςτωνελληνικώνπόλεωνκαιέναρξησυγκρούσεωνµεταξύτους.
ΣύγκρουσηµετουςΜακεδόνες,υποταγήπρώτατωνΜακεδόνωνκαιστησυνέχειαεπέκτασητης
κυριαρχίαςτωνΡωµαίωνσεόλοτονελληνικόκόσµο.ΤοσχέδιοτωνΡωµαίωνπρώταγιαδιάσπασητουελληνικούκόσµουκαιστησυνέχειαγιαυποταγήολοκληρώθηκετο146π.Χ.
Εναλλακτική προσέγγιση
Ηδιδασκαλίαµπορείνααρχίσειµεπαράλληληαξιοποίησητωνπρόσθετωνστοιχείων,τωνδύοπαραθεµάτωνκαιτουεικονιστικούυλικού.Ύστεραθαακολουθήσεισιωπηρήανάγνωσητουµαθήµατοςκαιστησυνέχειαοδάσκαλοςθαδραστηριοποιήσειτουςµαθητές,ώστενασυµµετάσχουνενεργάστηµαθησιακήδιαδικασίαµεκατάλληλεςερωτήσεις,όπως:
-ΓιατίοιΡωµαίοιθέλησαννακατακτήσουντηνΕλλάδα;-ΤιείχεπροηγηθείστηνΕλλάδακαιβρισκότανσεκατάστασηπαρακµής;-Ποιοςήτανοσκοπόςτηςίδρυσηςτωνσυµπολιτειών;-Σετιµοιάζουνκαισετιδιαφέρουνοισυµπολιτείεςαπότιςσυµµαχίεςτουπαρελθόντος;-ΠώςεξηγείτετογεγονόςότιοιΈλληνεςείδαντουςΡωµαίουςωςελευθερωτές;-Ποιοιάλλοιστοπαρελθόνκαιµεποιοντρόποπροσπαθούσανστοπαρελθόνναέχουντους
Έλληνεςδιαιρεµένους;-ΠώςπέτυχανοιΡωµαίοιναπραγµατοποιήσουντοστόχοτους;-ΠοιαεντύπωσησουπροκαλείτοθέαµατουαιχµάλωτουβασιλιάΠερσέακαιτηςοικογένειάς
του;-ΤιέγινεστηΝότιαΕλλάδαµετάτηνκατάκτησητηςΜακεδονίας;-ΉταντελικάοιΡωµαίοιελευθερωτές,όπωςισχυρίζονταν;
∆ιαθεµατικές προσεγγίσεις
Τοπεριεχόµενοτηςπαραπάνωενότηταςπαραπέµπειστιςθεµελιώδειςέννοιες«σύστηµα»,«εξέλιξη»,«πολιτισµός»και«αλληλεπίδραση».
Οιέννοιεςαυτέςµπορούνναπροσεγγιστούνολιστικάµεαναφορές:1.ΣτηνπερίοδοτηςρωµαϊκήςκατοχήςτηςΕλλάδας.2.Σεζητήµαταπουαφορούνστοντρόποδιοίκησηςµιαςυποταγµένηςχώρας.3.Σεθέµαταπουαφορούνστιςσχέσειςδιαφορετικώνλαών,όπωςαυτέςδοµούνταιµέσααπότις
πολιτειακέςαλλαγές.4.Στηνπροσπάθειαδιατήρησηςτουελληνικούπολιτισµού,υπόσυνθήκεςανελευθερίας.Οιµαθητές,αφούγνωρίσουνταγεγονόταπουοδήγησανστηνυποταγήτηςΕλλάδαςαπότους
Ρωµαίους,όπωςπαρουσιάζονταιστοκεφάλαιο(κείµενο,παραθέµατα,εικόνες)καλούνταιναφανταστούνπώςθαείναιηζωήτωνΕλλήνωνταχρόνιαπουθαακολουθήσουν.Χρησιµοποιώνταςεποπτικόυλικόαπότηβιβλιοθήκητηςτάξης(ήτουσχολείου)καιµαζίµετηβοήθειατουδασκάλουτουςπεριγράφουνένανπιθανόδιαφορετικότρόποζωής,κάνονταςαναφορέςστηνκαθηµερινότητα,στονπολιτισµό,στηγλώσσακ.α..
Ησυγκεκριµένηεργασίαµπορείνααξιοποιηθείκαιστηνέναρξητηςεπόµενηςτάξης,ωςεισαγωγήγιατηνπερίοδοτηςΡωµαιοκρατίας.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηκατανόησηςτηςχρονικήςδιαδοχήςτωνγεγονότων2,1,3,5,4.2.Άσκησηανοικτούτύπου,όπουοιµαθητέςκαλούνταιναδιατυπώσουντηνάποψήτουςγια
µιαπιθανήδιαφορετικήεξέλιξητωνγεγονότωνκαιναεπισηµάνουντοστοιχείοτηςενότηταςτωνΕλλήνωνωςσηµαντικόπαράγονταγιατηδιατήρησητηςελευθερίαςτους.
3.ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ:1.ΛΕΥΚΟΠΕΤΡΑ,2.ΡΩΜΑΙΟΙ,3.ΚΥΝΟΣ,4.ΑΧΑΙΚΗ,5.ΕΠΑΡΧΙΑΚΑΘΕΤΑ:1.ΙΣΧΥΡΟ,2.ΙΣΕΣ,3.ΚΟΡΙΝΘΟΣ,4.ΠΕΡΣΕΑΣ,5.ΑΙΤΩΛΙΚΗ
Επαναληπτικό µάθηµα∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναεπαναλάβουνταβασικότεραστοιχείατωνκεφαλαίων.ΝασυγκρίνουντοκράτητωνδιαδόχωνµετοκράτοςτηςΡώµης,πουαυτήτηνεποχήαποκτά
ιδιαίτερηδύναµη.Νααξιολογήσουντιςγνώσειςπουαπέκτησαν.
Απαντήσεις στις εργασίες
1.Άσκησηδιάκρισηςσωστού-λάθους:Σ,Λ,Λ,Σ,Λ,Λ.2.Άσκησηταξινόµησηςβασικώνιστορικώνστοιχείωντηςευρύτερηςενότηταςτωνελληνιστικών
χρόνωνµετοχωρικόπλαίσιοστοοποίοανήκουν.
Ελλάδα Καρχηδόνα Ρώµη
Αννίβας Χ
Τίβερης Χ
Περσέας Χ
Αχαϊκήσυµπολιτεία Χ
Σκιπίωνας Χ
φοινικικήαποικία Χ
3.ΆσκησηανοικτούτύπουσεδιαθεµατικήπροσέγγισηµετοµάθηµατηςΑισθητικήςΑγωγήςµεπαράλληληαξιοποίησηπληροφοριώνπουδίνονταιµέσααπότιςπηγές.
4.ΆσκησησυµπλήρωσηςλέξεωνσεπεριληπτικόκείµενοπουαναφέρεταιστηνπόληκράτοςτηςΡώµηςµέχρικαιτηνεποχήπουηΕλλάδαυποτάσσεταισεαυτή.
ρωµαϊκόκράτος,πληβείους,ύπατοι,σύγκλητος,Καρχηδόνας,Σκιπίωνας,Έλληνες,Λευκόπετρα,Αχαϊκήςσυµπολιτείας,1ουαιώνα.
5Ë ÂÓÔÙËÙ· £∂ª∞∆∞ ∞¶√ ∆∏¡ ∞ƒÃ∞π∞ π™∆√ƒπ∞
∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
∫∂º∞§∞π√ 41·. ªÈ· ·Ú¿ÛÙ·ÛË ·Ú¯·›Ô˘ ı¿ÙÚÔ˘ ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντασχετικάµετηγέννηση,τηνανάπτυξη,τηλειτουργίακαιτηνεπιβίωσητουαρχαίου
θεάτρουωςτιςµέρεςµας.Ναεκτιµήσουντονπαγκόσµιοθαυµασµόπουσυγκεντρώνειτοθέατροώςσήµερα.
Εποπτικά µέσα
1.Σοφοκλής,Οιδίπουςτύραννος,µετάφρ.ΝικολαΐδουΕλένη,ΦράγκουΜαρί,εκδόσειςΣαβάλλα,Αθήνα2003.
2.Αριστοφάνης,Όρνιθες,µετάφρ.ΚοτσιφόςΓιάννης,εκδόσειςΣύγχρονοιορίζοντες,Αθήνα2002.
3.Αισχύλος,Προµηθέαςδεσµώτης,µετάφρ.ΝικολαΐδουΕλένη,ΜιχαλοπούλουΕλένη,εκδόσειςΣαβάλλα,Αθήνα2002.
4.Αριστοφάνης,Λυσιστράτη,µετάφρ.-διασκευήΖαραµπούκαΣοφία,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα1997.
5.ΖαραµπούκαΣοφία,Θέατρογιαπαιδιά,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα1993.6.Ποταµίτης∆ηµήτρης,ΙστορίεςτουπαππούΑριστοφάνη,εκδόσειςΝτουντούµη,Αθήνα1994.
7.ΠίτερΚόννολλυ,ΧάζελΝτοτζ,Ηζωήστηναρχαίαπόλη,εκδόσειςΠατάκη,Αθήνα2001.8.ΠιερΜικέλ,ΗιδιωτικήζωήτωνανθρώπωνστηναρχαίαΕλλάδα,εκδόσειςΚέδρος,Αθήνα
2001.
∆ιδακτική προσέγγιση
Ησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταέχειωςσκοπόοιµαθητέςµέσωµιαςβιωµατικήςπροσέγγισηςναέρθουνσεεπαφήκαιναεξοικειωθούν,µετοαρχαίοθέατρο,τοοποίοαποτελούσεσηµαντικήεκδήλωσηπολιτισµούστηναρχαίαΕλλάδακαθώςκαιναοδηγηθούνστηνκατανόησητηςδιαχρονικήςτουαξίας.Έτσιπροτείνεταιτοκείµενοστοβιβλίοτουµαθητήναλειτουργήσειωςπροοργανωτήςπουθαοδηγήσειτηνοµάδατηςσχολικήςτάξηςσεπαραπέραπροβληµατισµόκαιµελέτητόσογιατηλειτουργίατουσυγκεκριµένουδρώµενουστοχθεςόσοκαιστοσήµερα.Γιατολόγοαυτόπροτείνεταιοχωρισµόςτηςτάξηςσεοµάδεςεργασίας,οιοποίεςθαασχοληθούνµεθεµατικέςενότητεςτηςσυγκεκριµένηςεκδήλωσηςσυγκεντρώνοντας,µετηνπαράλληληαξιοποίησητωνεποπτικώνµέσωνήάλλωνσχετικώνπηγών,σχετικόπληροφοριακόκαιεικονογραφικόυλικόυλικό.Ενδεικτικάπροτείνονταιοισυγκεκριµένεςθεµατικές:
α.Ηγέννησητουαρχαίουθεάτρουβ.ΗλειτουργίατουστηναρχαίαΑθήναγ.Οχώροςκαιηεξέλιξήτουδ.Οτρόποςµετονοποίογίνονταισήµεραοιπαραστάσεις.
Τέλοςοιοµάδεςµπορούνναεπιλέξουνκάποιατραγωδίαήκωµωδία,νατηδιασκευάσουνκαιµετοντρόποπουεπιθυµούννατησκηνοθετήσουνκαινατηνπαρουσιάσουνστηντάξησύµφωναµετοπρότυποτωνθεατρικώναγώνωνπουγίνοντανστηναρχαίαΕλλάδα.
∫∂º∞§∞π√ 41‚. ∏ ÁÏÒÛÛ· Ô˘ ÌÈÏ¿ˆ∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντηδιαχρονικότητατηςελληνικήςγλώσσαςκαιγραφής.Νακατανοήσουνότιηγλώσσαείναιδηµιούργηµατουλαούκαιεξελίσσεταισυνεχώς,ενώκάποια
βασικάστοιχείατηςπαραµένουναναλλοίωτα.Ναεκτιµήσουντηναξίατηςελληνικήςγλώσσαςωςεκφραστικούοργάνουγιατηδηµιουργία
πολιτιστικώνεπιτευγµάτωνυψηλήςστάθµηςκαιτηδιαχρονικήπορείατηςστηµακραίωνηιστορίατουελληνισµού.
Εποπτικά µέσα
1.Λίθοιφθεγγόµενοι,εκπαιδευτικόπρόγραµµα,ΕπιγραφικόΜουσείο.2.Γλώσσακαιγραφή,Μουσειοσκευή,ΜουσείοΜπενάκη.3.ΜπάρτζηςΓιάννης,66φράσειςδυόµισιχιλιάδωνχρόνων,εκδόσειςΚαστανιώτης,Αθήνα
1992.
∆ιδακτική προσέγγιση
Αντίστοιχηπροσέγγισηπροτείνεταικαιστησυγκεκριµένηυποενότητα.Οιµαθητέςχωρισµένοισεοµάδεςεργασίαςθαχρησιµοποιήσουντιςαναφορέςτουκειµένου,προκειµένουναεντοπίσουνµέσαστιςενότητεςπουέχουνδιδαχθείστοιχείαγιανακατανοήσουντηγέννηση,τηνανάπτυξηκαιτησυνεχήεξέλιξητηςελληνικήςγλώσσαςµέσααπότοπέρασµατωναιώνων.Ορόλοςτουδασκάλουθαπρέπειναείναικαθοδηγητικόςκαικυρίωςναπροσανατολίσειτουςµαθητέςστονεντοπισµότωνσχετικώνενοτήτων,έτσιώστεναφτάσουνσεµιαγραµµήεξέλιξηςτουτύπου:
ΓραµµικήΒ’ηΦοινικικόαλφάβητοηΓλώσσακλασικώνχρόνωνηελληνιστικήκοινήηνεοελληνικήγλώσσα.
Θαπρέπειδηλαδήοιµαθητέςνακατανοήσουνότιηνεοελληνικήγλώσσαείναιηφυσικήεξέλιξητηςαρχαίαςελληνικήςµεενδιάµεσοστάδιοτηναλεξανδρινήκοινή.
Παράλληλαοιµαθητέςθαπρέπειναεξοικειωθούνµετηνέννοιατηςαλληλεπίδρασηςπου
παρατηρείταιανάµεσαστιςγλώσσεςτωνλαώνπουκάτωαπόσυγκεκριµένεςσυνθήκεςέρχονταισεεπαφή,γεγονόςτοοποίοεπιβεβαιώνεταιαπότιςκοινέςλέξειςήρίζεςλέξεωνπουµπορούνναεντοπίσουνσεδιαφορετικέςγλώσσες.
Απαντήσεις στις εργασίες
α.1.Άσκησηανοικτούτύπουστηνοποίαοιµαθητέςσυγκεντρώνοντας,εικονογραφικόυλικόαπό
σύγχρονεςπαραστάσειςαρχαίαςτραγωδίας,µπορούνναοδηγηθούνσεσυµπεράσµαταγιατηδιαχρονικήαξίατουθεάτρουκαθώςκαιστηνκαταγραφήστοιχείωνπουέχουνδιαφοροποιηθείσεσχέσηµετοπαρελθόνκαιαφορούνστοντρόποµετονοποίογίνονταιοιπαραστάσειςσήµερα.
2.Ελεύθερηάσκησηµεσκοπότηνπαραγωγήθεατρικούλόγουαπότουςµαθητέςγιατηνπεριγραφήήτοσχολιασµόκάποιουγεγονότοςήθέµατοςτηςσηµερινήςκαθηµερινήςζωής.
β.1.Άσκησηπουέχειωςσκοπόνακαταγράψειαπότηµιατοµέγεθοςτηςαλληλεπίδρασης
τωνγλωσσώνπουοδηγείπολλέςφορέςστηνπεριορισµένηχρήσητηςελληνικήςλέξηςκαιτηναντικατάστασήτηςµετηναντίστοιχηξένηκαιαπότηνάλληναευαισθητοποιήσειτουςµαθητέςστηχρήσητωνελληνικώνλέξεωνπουθαδιατηρηθούνµεαυτότοντρόποζωντανές.
ανσανσέρ(γαλλική)=ανελκυστήρας σινεµά(γαλλική)=κινηµατογράφος
τρένο(γαλλική)=αµαξοστοιχία σπίτι(ιταλική)=κατοικία
γκαρσόνι(γαλλική)=σερβιτόρος βάλτος(σλαβική)=έλος
µουσαφίρης(τουρκική)=επισκέπτης κοµπιούτερ(αγγλική)=υπολογιστής
σοφέρ(γαλλική)=οδηγός τέντζερης(τουρκική)=χύτρα
ίντερνετ(αγγλική)=διαδίκτυο µπάσκετ(αγγλική)=καλαθοσφαίριση
πόρτα(λατινική)=θύρα
µαχαλάς(τουρκική)=γειτονιά
µπόι(τουρκική)=ύψος
2.Άσκησηαντιστοίχισηςπουαποδεικνύειτησυνέχειατωνλέξεωνκαιτοντρόποµετονοποίοηελληνικήγλώσσαεξελίχθηκεµέσαστοχρόνο.
∫∂º∞§∞π√ 42. ªÈ· ̤ڷ ÛÙËÓ ·Ú¯·›· √Ï˘Ì›·∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Νακατανοήσουντιςέννοιες«αρχαιολογικόςχώρος»και«µουσείο»ΝααντιληφθούντηναξίατωναρχαιολογικώνχώρωνΝανιώσουντηνανάγκηναεπισκέπτονταιαρχαιολογικούςχώρουςκαιµουσεία
∆ιδακτική προσέγγιση
ΗσυγκεκριµένηενότηταέχειωςστόχοναβοηθήσειτουςµαθητέςναπροσεγγίσουνµετρόποδιαδραστικότοµάθηµατηςΙστορίαςκαιταάλλααρχαιογνωστικάγνωστικάαντικείµεναγιαναγίνουνοιίδιοιικανοίνααξιολογούντηαυθεντικότητακαιτησπουδαιότητατωνδηµιουργηµάτωντηςτέχνηςκαιτωνγραπτώνµαρτυριώνκαιναταχρησιµοποιούνκατάλληλαγιατηνκατανόησητουπαρελθόντος.
ΗπροτεινόµενηδραστηριότητατηςεπίσκεψηςστηναρχαίαΟλυµπίαείναιαπόλυταενδεικτική.Aποτελείµιαεκδοχήτηςεκπαιδευτικήςδιαδικασίαςπουσυνίσταταιστοσχεδιασµόπρογράµµατος
επίσκεψηςσεαρχαιολογικόχώρο.Θεωρείταιαπαραίτητοςοχωρισµόςτηςτάξηςσεοµάδεςεργασίας.Καθεµιάθαασχοληθείµε
συγκεκριµένηδιαδροµήκαιπαρατήρησηερευνηµάτωνπουθαπρέπειναέχειπροετοιµάσειστοσχολείοπριναπότηνπραγµατοποίησητηςεπίσκεψης.
Επίσηςκρίνεταισκόπιµοηανάπτυξησυζήτησηςσχετικήςµετοχώρογιατηνέγκαιρηαντιµετώπισηδυσκολιώνκαιπρακτικώνζητηµάτωνπουθέτουνηµουσειακήκαιησχολικήπραγµατικότητα.
Σ’αυτότοσηµείοοδάσκαλοςθαλάβεισοβαράυπόψητουκαιτηχρονικήδιάρκειατουπρογράµµατος,ώστεναµηνπροκληθείκόπωσηστουςµαθητές.
Ηεπαφήτωνµαθητώνµεπραγµατικάαντικείµενα,προκαλείτοενδιαφέρονκαιερεθίζειτηφυσικήπεριέργειακαιτηνεξερευνητικήτουςδιάθεση.
Τοπαιχνίδιτηςανακάλυψηςµέσααπότηνπαρατήρηση,τησύγκρισηκαιτηνταύτιση,ηαµεσότητακαιηζωντανήεπαφήµεταµνηµεία-µαρτυρίεςπολιτισµούγεννούνστουςµαθητέςτηνεπιθυµίαδιεύρυνσηςτηςιστορικήςγνώσηςκαιοδηγείσταδιακάστηναπόκτησηιστορικήςσκέψηςκαιιστορικήςσυνείδησηςπουαποτελούνκαιτοναπώτεροσκοπότουµαθήµατος.
Απαντήσεις στις εργασίες
Προτείνεταιησυγκεκριµένηενότητακαιοιεργασίεςτηςναπραγµατοποιηθούνµεαντίστοιχοσχεδιασµόγιαεπίσκεψηκάποιουαρχαιολογικούχώρου.Θεωρείταιότιηεπιλογήτουθαπρέπειναέχειωςβασικόκριτήριοτιςιστορικέςγνώσειςτωνµαθητώνκαινασχετίζεταιάµεσαµεαυτές.
Οιεργασίεςστοχεύουνστηναξιολόγησητουπρογράµµατος,είναιόλεςανοικτούτύπουκαιπροσεγγίζονταιδιαθεµατικάκαιολιστικά.
Μετηντέταρτηάσκησηοδάσκαλοςαντλείδεδοµένα,ταοποίαθατουεπιτρέψουνναεκτιµήσειτοβαθµόεπίτευξηςτωνστόχωνπουείχαντεθείγιαναοδηγηθείστηνοργάνωσητουεπόµενουπρογράµµατοςµεµεγαλύτερηεπιτυχία.
∫∂º∞§∞π√ 43. ∏ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÙfiÔ˘ ÌÔ˘∆ιδακτικοί στόχοι
Οιµαθητές:Ναγνωρίσουντηνιστορίατουτόπουτους,νατηνεκτιµήσουνκαινατηνεντάξουνστηγενική
ιστορία.Ναέρθουνσεεπαφήµειστορικάστοιχεία,ερευνήσιµακαιπροσιτά.Ναεθιστούνστηνπαρατήρησηκαιστηνέρευνασυγκεκριµένωνιστορικώνχώρων.Ναευαισθητοποιηθούνσχετικάµεθέµαταπουαφορούντηντοπικήκοινωνία.
Ναγνωρίσουντηλαογραφίατηςπεριοχήςτουςκαιναευαισθητοποιηθούνσετρόπουςπουθατηνκάνουνναπαραµείνειζωντανή.
Βιβλιογραφία
1.ΕκπαιδευτικόπρόγραµµαΣχολήςΧιλλ.2.Οδηγοίτουκόσµου,Κρήτη,εκδόσειςΕρευνητές,Αθήνα20013.Κρήτη,πλήρηςτουριστικόςοδηγός,εκδόσειςΧαϊταλής,Αθήνα19964.Ρέθυµνο,οδηγόςγιατηνπόλη,Α.Μαλαγάρης,Χ.Στρατιδάκης,Ρέθυµνο1995.5.Π.Πρεβελάκης,Τοχρονικόµιαςπολιτείας,Αθήνα1938.6.Μ.Γιουµπάκης,Φορτέτζα,ηιστορίατουβενετσιάνικουφρουρίουτουΡεθύµνου,Ρέθυµνο
1970.7.Θ.∆ετοράκης,ΙστορίατηςΚρήτης,Ηράκλειο1990,Β΄έκδοση.8.Α.Μηλογιαννάκη,∆ώσεφτεράτουλογισµού,εκδόσειςΚαλέντη,Αθήνα2004.9.Μ.Τριανταφυλλίδης,Ταοικογενειακάονόµατα,εκδόσειςΊδρυµαΜ.Τριανταφυλλίδη,
Θεσσαλονίκη1982.10.Τοµάθηµατηςιστορίαςστηνπρωτοβάθµιακαιδευτεροβάθµιαεκπαίδευση,σεµινάριο9,
ΠανελλήνιαΈνωσηΦιλολόγων,Αθήνα,Μάρτης1988.11.ΠερπατώνταςστηνΑθήνα,έναςοδηγόςτηςπόληςγιαπαιδιά,ΣχολήΧιλλ,εκδόσεις
Καλειδοσκόπιο,Αθήνα1999.12.Θ.Κατσουλάκος,Σ.Κόνδης,Α.Κυρκίνη,Ητοπικήιστορίασταπαιδιάτηςσχολικήςπαιδείας,
Ο.Ε.∆.Β,Αθήνα1999,(υπόέκδοση).
Θεωρητική προσέγγισηΤοπικήιστορίαµπορούµεναονοµάσουµετηνπροσέγγισηκαιτησφαιρικήγνωριµίαµετηνπορεία
στοχρόνοµιαςσυγκεκριµένηςπεριοχήςτηςπατρίδαςµαςσταόριατηςοποίαςγεννηθήκαµε,ζούµεκαιθακληθούµεπιθανόταταναδράσουµεστοµέλλον.
Μετηνπεριοχήαυτήµαςενώνειολόκληροτοπαρελθόνµας,τόσοοιοικογενειακέςµαςρίζεςόσοκαιτοπνευµατικόκαιπολιτιστικόκλίµαµέσαστοοποίοδηµιούργησανοιπρόγονοίµας,πουταυτόχρονασυνιστάκαιτοπλαίσιοστοοποίοοινεότερεςγενιέςζουνκαιενεργούν.
Ηπροσέγγιση,ηανάλυση,ηµελέτηκαιηπεριγραφήόλωναυτώντωνστοιχείων,ταοποίαθαµαςπροσφέρουνµιαπλήρηκαιεναργήεικόνατουπαρελθόντος,τουπαρόντοςκαιτωνµελλοντικώνδυνατοτήτωνµιαςσυγκεκριµένηςπεριοχής,επιτυγχάνονταιαφενόςµετηνπροσεκτικήδιερεύνησηκαικατανόησητουπαρελθόντοςκαιαφετέρουµετησυνειδητοποίησητηςεπιβίωσηςαυτούτουπαρελθόντοςστοπαρόν.Ηγνώσητηςτοπικήςιστορίαςσυµβάλλειστονπροσδιορισµότηςταυτότητάςµας.Όλεςοιεκδηλώσειςτηςκαθηµερινήςζωής,καθώςκαιηοργάνωσητόσοτουοικογενειακούόσοκαιτουγενικότερουκοινωνικούβίου,αντανακλούντηνστενότερηιστορίατουτόπουπουαποτελείκοµµάτιτηςγενικήςµαςιστορίας.
Τέλοςητοπικήιστορίαµάςδίνειτηδυνατότηταναγνωρίσουµεκαιτουςάλλουςλαούς,οιοποίοιπέρασαναπότοντόποµαςκαιάφησανίχνητουπεράσµατόςτουςτόσοστηγλώσσαµας,τηνοοτροπίαµας,τησυµπεριφοράµαςόσοκαισταµνηµείαπουµαςπεριβάλλουν.
Έτσικαταλαβαίνουµεότιείναικαιαυτάµέρητηςδικήςµαςπολιτιστικήςκληρονοµιάςκαιγι’αυτόοφείλουµενατααγαπήσουµεκαιναταδιατηρήσουµε.Αποτελούνάλλωστεµιααπότιςόψειςτηςπολυπρόσωπηςπατρίδαςµας.
∆ιδακτική προσέγγιση
Στησυγκεκριµένηδιδακτικήενότηταοιµαθητέςκαλούνταιναλειτουργήσουνοιίδιοιωςιστορικοί,οιοποίοιαξιοποιώνταςτιςπηγές,πουσχετίζονταιµεδιάφοραγνωστικάαντικείµενα(Ιστορία,ΜελέτηΠεριβάλλοντος,Λογοτεχνία,ΝεοελληνικήΓλώσσα)προσπαθούννααντλήσουντιςπληροφορίεςεκείνεςπουθατουςοδηγήσουνστησύνθεσηµιαςπερισσότεροολοκληρωµένης
εικόναςτουτόπουτους.Γι’αυτότολόγοπροτείνεταιηδιαθεµατικήπροσέγγισηκαι,όπουαυτόκρίνεταιεφικτό,οχωρισµός
τηςτάξηςσεοµάδεςεργασίας,γιαναγίνειηδιερεύνησητωνεπιµέρουςθεµάτωνπερισσότεροδιεξοδική.
Ορόλοςτουδασκάλουστοναρχικόσχεδιασµό,τηνκαθοδήγησηκαιτοσυντονισµότουσυγκεκριµένουσχεδίουκρίνεταιαποφασιστικός.Αυτόςείναιπουµαζίµετουςµαθητέςθαφέρειστηνεπιφάνειατιςπηγέςαπ’όπουθααντληθείτοαπαραίτητουλικόκαιοιοποίεςαποτελούντο«κλειδί»γιατηνεπίτευξητηςστοχοθεσίας.
Αυτέςµπορείναείναι:-Ταγεωγραφικάστοιχείαµιαςπεριοχής,ταοποίααποτελούντοαπαραίτητουπόβαθροσεκάθε
σοβαρήιστορικήπροσέγγιση.-Ηχωροταξίατηςπεριοχής,ηπυκνότητατουπληθυσµού,ηαπόστασήτηςαπότηνπρωτεύουσα
τουκράτουςσυνιστούνεπίσηςαξιοπρόσεκτηπηγήπληροφόρησηςγιατηνεξέλιξητηςιστορίαςτηςπόλης,τουχωριού.
-Κάθεείδουςαρχιτεκτονικέςκατασκευές,ηπαρατήρησήτους,ηφωτογράφισήτουςκαιηµελέτητωνχαρακτηριστικώντουςµπορούνναδώσουνενδιαφέρουσεςιστορικέςµαρτυρίεςγιατηντοπικήιστορία.
-Γραπτέςπηγές:Επιγραφέςσεναούς,δηµόσιακαιιδιωτικάκτίρια.Επιστολέςδιαφόρωνπροσώπων.Αφηγηµατικάκείµενα:χρονικά,ηµερολόγια,αποµνηµονεύµατα.∆ηµοσιεύµατατουτοπικούτύπουσχετιζόµεναµεγεγονόταπουσυνέβησανστηνπεριοχή.Ιστορικάβιβλίαγενικήςήτοπικήςιστορίας.Τοπωνύµιακαιδιαλεκτικοίτύποιτηςγλώσσαςτηςπεριοχής.Λογοτεχνικάέργαµεαναφορέςστησυγκεκριµένηπεριοχή.-Εικαστικάέργα,αγιογραφίες,προσωπογραφίες,ανδριάντεςήπροτοµέςπροσώπων,έργα
λαϊκήςτέχνης,κεντήµατακτλ.-Φωτογραφίεςκαικάρτεςπουαπεικονίζουνχώρους,κτίρια,πρόσωπαήεκδηλώσεις.-Ηχογραφηµένακείµεναήµουσικάέργασχετικάµετηνπεριοχή.-Κινηµατογραφικέςταινίεςήντοκιµαντέρ.-Προφορικέςµαρτυρίεςκατοίκωντηςπεριοχής,κυρίωςηλικιωµένωνοιοποίοιµεταφέρουν
καιµαρτυρίεςαπόανθρώπουςπουδεζουνπια.Οιµαθητές,γιαναδιευκολύνουντηροήτηςσυνέντευξης,καλόείναιναέχουνετοιµάσειαπόπρινερωτηµατολόγιοκαι,ανείναιεφικτό,ναηχογραφούνταλόγιατουσυνοµιλητήτους.Όλαταπαραπάνωαποτελούνενδεικτικούςτρόπους,µετουςοποίουςοιµαθητέςθαµπορέσουνναπροβούνµετιςδιαδικασίεςτηςανάλυσηςκαιτηςσύνθεσηςστησυλλογήτωνπληροφοριώνπουτουςζητούνταιστηνκάθεεπιµέρουςενότητατηςτοπικήςιστορίας.
Απαραίτητηκρίνεταικαιηέρευναπεδίουδράσηςµεεπισκέψειςσεχώρους,παρατηρήσεις,καταγραφές,φωτογραφίσειςκαιαπεικονίσεις,γιαναµπορέσουννασυγκρίνουντοχθεςµετοσήµερακαινακάνουνυποθέσειςγιατοαύριο.Στοπλαίσιοαυτόπροτείνονταικαιοιεργασίεςστοτετράδιοτουµαθητή.
Μετάτηνολοκλήρωσητωνενοτήτωνπροτείνεταιηκατασκευή,σεσυλλογικόεπίπεδο,επιτραπέζιουπαιχνιδιού,µεδιαδροµέςσεπολεοδοµικόχάρτητηςπεριοχής,επισκέψειςσεδιάφορασηµεία,γιαταοποίαοιµαθητέςέχουνήδηαναφερθεί,καικαρτέλεςερωτήσεωνκαιαπαντήσεωνσχετικώνµεαυτά.
µπµ§π√°ƒ∞ºπ∞∆ιδακτική της Ιστορίας
ΑβδελάΕ.,Ιστορίακαισχολείο,εκδ.Νήσος,Αθήνα1998ΑντωνιάδηΛ.,Ηδιδακτικήτηςιστορίας,εκδ.Πατάκη,Αθήνα1995.ΒερτσέτηΑ.Β.,∆ιδακτικήτηςιστορίας,Αθήνα1988.ΚόκκινουΓ.,Απότηνιστορίαστιςιστορίες,εκδ.ΕλληνικάΓράµµατα,Αθήνα1998.ΚόκκινουΓ.,∆ιδακτικέςπροσεγγίσειςστοµάθηµατηςιστορίας,εκδ.Μεταίχµιο,Αθήνα1998.ΛεΓκοφΖ.,Θέµαταδιδακτικήςτηςιστορίας,ΠανεπιστήµιοΑθηνών,Αθήνα1993.ΠανελλήνιαΈνωσηΦιλολόγων,Σεµινάρια:3(1984),9(1988),17(1994),21(1999),Εκδ.Γρηγόρη,
Αθήνα.ΡεπούσηΜ.,∆ιδακτικήτηςιστορίας,στοχασµοί,διεργασίεςκαιζητούµενα,1880-1980,περ.Τα
Ιστορικά33(2000)191-220.ΤζόκαΣπ.,∆ιδακτικέςστρατηγικέςστοµάθηµατηςιστορίας,εκδ.Σαββάλα,Αθήνα2002.
Γενικά βοηθήµατα
ΒarberR.L.N.,OιΚυκλάδεςτηνεποχήτουχαλκού,Ε.Τ.Ε.,Αθήνα1994.ΒασιλικούΝτόρα,Οµυκηναϊκόςπολιτισµός,Αθήνα1995.BoardmanJ.,Eλληνικήπλαστική,Ηαρχαϊκήπερίοδος,µετ.Ε.Σηµαντώνη-Μπουρνιά,εκδ.
Καρδαµίτσα,Αθήνα1982.CartledgeP.,ΟιΣπαρτιάτες,µετ.Α.Φιλιππάτου,εκδ.Λιβάνη,Αθήνα2004.ColdstreamJ.N.,ΓεωµετρικήΕλλάδα,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα1997.∆ασκαλάκηΑ.Β.,ΟµέγαςΑλέξανδροςκαιοΕλληνισµός,(Ο.Ε.∆.Β.),Αθήνα1979.DrewsR.,ΗέλευσητωνΕλλήνων,εκδ.Οδυσσέας,Αθήνα1997.EllisJ.R.-WalbankF.W.,Ακµήκαιτέλοςτουµακεδονικούβασιλείου.ΣυλλογικόΈργο,Μακεδονία,
4.000χρόνιαελληνικήςιστορίαςκαιΠολιτισµού.ΕκδοτικήΑθηνών,Αθήνα1982,σσ.110-159.EncyclopediedelaPleiαde,Ιστορίακαιµέθοδοίτηςτ.Α,µετ.ΕλένηςΣτεφανάκη,Μ.Ι.Ε.Τ.,Αθήνα1979.τ.Β.(τεύχος1),µετ.Σ.Συµεωνίδη,1981.τ.Β.(τεύχος2),Μετ.ΕλένηςΣτεφανάκη,1981.τ.∆.,µετ.Χρ.Παπάζογλου,1980.ΕταιρείαΜελέτηςΑρχαίαςΕλληνικήςΤεχνολογίας-ΤεχνικόΜουσείοΘεσσαλονίκης,«Αρχαία
ΕλληνικήΤεχνολογία».Πρακτικά,Θεσσαλονίκη1997.GehzrkeH.-J.,Ιστορίατουελληνιστικούκόσµου,µετ.Α.Χανιώτη,Μ.Ι.Ε.Τ.,Αθήνα2000.G.Gruben,ΙεράκαιναοίτηςαρχαίαςΕλλάδας,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα2000.HammondN.G.L.,ΦίλιπποςοΜακεδών,µετ.Α.Θεοδωρίδη,εκδ.Μαλλιάρη-Παιδεία,Αθήνα
1993.HammondN.G.L.,Αλέξανδρος,έναςιδιοφυής,µετ.Α.Θεοδωρίδη,εκδ.Μαλλιάρης-Παιδεία,
Αθήνα1997.ΚαλτσάΝ.,ΕθνικόΑρχαιολογικόΜουσείο,ΤαΓλυπτά,εκδ.Καπόν,Αθήνα2001.ΚανελλόπουλοςΠ.,ΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδος,εκδ.Γιαλελή,Αθήνα1982.ΚαραγιώργηΒ.,ΗαρχαίαΚύπρος.Απότηνεολιθικήεποχήώςτοτέλοςτηςρωµαϊκής,Μ.Ι.Ε.Τ.,
Αθήνα1978.Κοκκορού-Αλευρά,ΗτέχνητηςαρχαίαςΕλλάδος,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα19953KρεµµυδάΒ.-ΜαρκιανούΣ.,Οαρχαίοςκόσµος-ΑνατολικοίλαοίκαιΕλλάδαώςτο323π.Χ.,
Αθήνα1982.LevequeP.Oελληνιστικόςκόσµος,µετ.ΜαρίαςΠαπαδάκη,εκδ.Μεταίχµιο,Αθήνα2003.
ΜαρινάτουΣπ.,ΚρήτηκαιµυκηναϊκήΕλλάς,εκδόσειςΑθηνών1959.ΜαστραπάΑ.,Ελληνικήαρχιτεκτονική,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα1994.
ΜελάΜ.,Ηαρχαιολογίασήµερα,κοινωνική-πολιτισµικήθεωρία,ΑνθρωπολογίακαιΑρχαιολογικήερµηνεία,Αθήνα2003.
MosseCl.,Iστορίαµιαςδηµοκρατίας,µετ.∆.Αγγελίδου,Αθήνα1988.MosseCl.,HαρχαϊκήΕλλάδα,Μ.Ι.Ε.Τ.,µετ.Στρ.Πασχάλη,Αθήνα20013.MosseCl.,EπίτοµηΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδας,µετ.ΛύντιαςΣτεφάνου,εκδ.Παπαδήµα,
Αθήνα2002.ΜπένγκτσονΕρ.,ΙστορίατηςαρχαίαςΕλλάδας,µετ.Α.Γαβρίλη,Αθήνα1979.ΠλάτωνοςΝ.,Ηακµήτουµινωικούπολιτισµού,ΙστορίατουΕλληνικούΈθνους,ΕκδοτικήΑθηνών,
Αθήνα1970,τ.Α.,σσ161-211.PollitJ.J.,Ητέχνηστηνελληνιστικήεποχή,µετ.Ανδ.Γκαζή,εκδ.Παπαδήµα,Αθήνα1994.Ραµού-ΧαψιάδηΆννα,Απότηφυλετικήκοινωνίαστηνπολιτική,εκδ.ΚαρδαµίτσαΑθήνα1982.RendrewC.–BahnP.,Aρχαιολογία,Θεωρία,ΜεθοδολογίακαιΠρακτικέςΕφαρµογές,µετ.Ι.
Καραλή-Γιαννακοπούλου,Αθήνα2001.RuipezezS.M.-MelevaL.Jose,ΟιµυκηναίοιΈλληνες,εκδ.Καρδαµίτσα,Αθήνα1996.ΣβορώνουΝ.Γ.,Τοελληνικόέθνος,εκδ.Πόλις,Αθήνα2004.SinclairR.,∆ηµοκρατίακαισυµµετοχήστηναρχαίαΑθήνα,µετ.Ε.Ταµβάκη,Αθήνα1997.ΤιβέριουΜ.,Ελληνικήτέχνη,Αρχαίααγγεία,εκδοτικήΑθηνών,Αθήνα1996.WalbankF.W.,Οελληνιστικόςκόσµος,µετ.Τ.∆αρβίρη,εκδ.Βάνιας,Θεσσαλονίκη1999.WilckenU.,Aρχαίαελληνικήιστορία,µετ.Ι.Τουλουµάκου,εκδ.Παπαζήση,Αθήνα1976.
ΜεαπόφασητηςΕλληνικήςΚυβέρνησηςταδιδακτικάβιβλίατου∆ηµοτικού,τουΓυµνασίουκαιτουΛυκείουτυπώνονταιαπότονΟργανισµόΕκδόσεως∆ιδακτικώνΒιβλίωνκαιδιανέµονταιδωρεάνστα∆ηµόσιαΣχολεία.Ταβιβλίαµπορείναδιατίθενταιπροςπώληση,ότανφέρουνβιβλιόσηµοπροςαπόδειξητηςγνησιότητάςτους.Κάθεαντίτυποπουδιατίθεταιπροςπώλησηκαιδενφέρειβιβλιόσηµο,θεωρείταικλεψίτυποκαιοπαραβάτηςδιώκεταισύµφωναµετιςδιατάξειςτουάρθρου7τουΝόµου1129της15/21Μαρτίου1946(ΦΕΚ1946,108,Α∆)
ΒΙΒΛΙΟΣΗΜΟ
Απαγορεύεταιηαναπαραγωγήοποιουδήποτετµήµατοςαυτούτουβιβλίου,πουκαλύπτεταιαπόδικαιώµατα(copyright),ήηχρήσητουσεοποιαδήποτεµορφή,χωρίςτηγραπτήάδειατουΠαιδαγωγικούΙνστιτούτου.