10
Ο πόλεμος των πολιτισμών Όταν ο Χάτιγκτον 1 μετέφερε τη στρατιωτική και οικονομική παντοδυναμία των ΗΠΑ στο πολιτισμικό επίπεδο, κάποιοι βιάστηκαν να τον κατηγορήσουν για παρωχημένο ψυχροπολεμικό λόγο, ένα άκομψο γλωσσικό ατόπημα, παραφωνία στο «έθνικ» μωσαϊκό της παγκοσμιοποίησης. Ο παγκοσμιοποιημένος πολιτισμός της ελεύθερης αγοράς, τρεφόταν και ενισχυόταν από την επιφανειακή εικόνα της δήθεν «ειρηνικής» συνύπαρξης ετερόκλητων πολιτισμικών στοιχείων, παραδόσεων και συμπεριφορών (εικόνα 1, εικόνα 2). Στο χωριό των Μασάϊ οι ιθαγενείς έπιναν με ευχαρίστηση την αγαπημένη τους Κόκα Κόλα, κάποιοι Ινδοί συγκλονίζονταν βλέποντας στην ταπεινή τους καλύβα το ίνδαλμα τους που δεν είναι άλλο από έναν διάσημο άγγλο ποδοσφαιριστή. Η σουδανή κάτω από το τσαντόρ της μπορoύσε και εκείνη να διαφημίσει ένα γνωστό σαμπουάν. Όλα 1 Βλ. Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations and Remaking of World Order (1996).

Ο πόλεμος των πολιτισμών

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Ο πόλεμος των πολιτισμών

Ο πόλεμος των πολιτισμών

Όταν ο Χάτιγκτον1 μετέφερε τη στρατιωτική και οικονομική παντοδυναμία των ΗΠΑ στο πολιτισμικό επίπεδο, κάποιοι βιάστηκαν να τον κατηγορήσουν για παρωχημένο ψυχροπολεμικό λόγο, ένα άκομψο γλωσσικό ατόπημα, παραφωνία στο «έθνικ» μωσαϊκό της παγκοσμιοποίησης. Ο παγκοσμιοποιημένος πολιτισμός της ελεύθερης αγοράς, τρεφόταν και ενισχυόταν από την επιφανειακή εικόνα της δήθεν «ειρηνικής» συνύπαρξης ετερόκλητων πολιτισμικών στοιχείων, παραδόσεων και συμπεριφορών (εικόνα 1, εικόνα 2). Στο χωριό των Μασάϊ οι ιθαγενείς έπιναν με ευχαρίστηση την αγαπημένη τους Κόκα Κόλα, κάποιοι Ινδοί συγκλονίζονταν βλέποντας στην ταπεινή τους καλύβα το ίνδαλμα τους που δεν είναι άλλο από έναν διάσημο άγγλο ποδοσφαιριστή. Η σουδανή κάτω από το τσαντόρ της μπορoύσε και εκείνη να διαφημίσει ένα γνωστό σαμπουάν. Όλα διαφήμιζαν ουσιαστικά, το θρίαμβο της καταναλωτικής απόλαυσης και της παντοκρατορίας των αισθήσεων, τον παράδεισο των γήινων απολαύσεων πάνω σε κάθε περιορισμό ή επιφύλαξη. Όλοι φαίνονταν ευτυχισμένοι με το νέο «ρεάλιτι», το νέο λειτουργικό της Microsoft ή τη νέα ταινία του Μπράντ Πητ.

1Βλ. Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations and Remaking of World Order (1996).

Page 2: Ο πόλεμος των πολιτισμών

Εικόνα 1. Το τζιπ σε βοηθά να κάνεις φιλίες με άλλους πολιτισμούς.

Εικόνα 2. Η Κοκα Κόλα σε χωριό της Ινδίας

Κανείς δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για κάποια ενοχλητικά στοιχεία σχετικά με την αύξηση της παιδικής θνησιμότητας ακόμη και στις ΗΠΑ ή για κάποιες εικόνες που διαφεύγουν της αμερικάνικης στρατιωτικής λογοκρισίας, και παρουσιάζουν τα παράπλευρα ανήλικα θύματα ενός νατοϊκού βομβαρδισμού. Στην Ελλάδα, η κρατική, όπως και η ιδιωτική τηλεόραση, ήταν έτοιμες να προβάλλουν κάθε χολιγουντιανό παράδεισο, να μαϊμουδίσουν με έλληνες

Page 3: Ο πόλεμος των πολιτισμών

συντελεστές την αμερικάνικη σαπουνόπερα και την εκάστοτε εμπορική ιδέα2 συνεχίζοντας από το σημείο που σταμάτησαν οι «υπερπαραγωγές» της χουντικής επταετίας. Ακόμη και τα δελτία ειδήσεων παραμέρισαν την ειδησεογραφική επικαιρότητα για να προβάλλουν τα περίεργα και κωμικά σκέρτσα ενός αμερικάνικου κατοικίδιου ή το τελευταίο επεισόδιο του σήριαλ ¨Κάρολος -Καμίλλα -Νταϊάνα¨. Ωστόσο, τα γεγονότα, της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 προκάλεσαν στους αγγλοσάξονες ένα τρομερό σοκ. Ξαφνικά, η ηρεμία της παγκοσμιοποιημένης «Pax Americana» διαταράχτηκε. Η απειλή έριξε τις μάσκες.. Ο λευκός άνθρωπος απειλείται μέσα στη Μέκκα του σύγχρονου καπιταλισμού άμεσα και μάλιστα από κάποιους «απολίτιστους» μουσουλμάνους, πρώην συνεργάτες και συμμάχους. Ένα κύμα μίσους, εχθρότητας και υπέρμετρης ακαθόριστης βίας που συχνά μάλιστα, επικρατεί κάθε λογικής αντίδρασης ήρθε να επηρεάσει κάθε πολιτισμικό προϊόν που παρήγαγε η κολοσσιαία αμερικάνικη βιομηχανία θεάματος3. Η οθόνη βάφεται κόκκινη από το αίμα, ο σαδισμός κυριαρχεί με κάθε αντιαισθητική λεπτομέρεια , το υπερφυσικό κακό και άρα παντοδύναμο και κυρίαρχο ενσκήπτει , για να σβήσει αυτό που έως τώρα θεωρούσαμε ως φύση, αρμονία και πολιτισμό.

2 Αναφέρω ενδεικτικά τις τηλεοπτικές σειρές «Μαρία η άσχημη», «Λάκης ο Γλυκούλης, το μετεωρολογικό δελτίο της γνωστής Πετρούλας, τις “ life style ειδήσεις’ του καναλιού star.3 Αρκεί να παρακολουθήσει κανείς τις ταινίες θρίλερ ή βίαιης περιπέτειας που παρουσιάζονται τα τελευταία χρόνια στους κινηματογράφους και θα διαπιστώσει ότι εμφανίζουν περισσότερες και ωμότερες σκηνές βίας σε σχέση με παλαιότερες παραγωγές. Ενδεικτικά αναφέρω τη σειρά SAW, τους 3ΟΟ, το Kill Bill, Sin City War of the Worlds κ.ά. Ακόμη και οι παιδικές ταινίες (Harry Potter, «Ανακαλύπτοντας τον Νέμο» περιέχουν πολύ περισσότερη βία, σε επίπεδα που δεν συνίσταται να την παρακολουθήσουν μικρά παιδιά.

Page 4: Ο πόλεμος των πολιτισμών

Πίνακας 3. Η επίσημη αφίσα της κινηματογραφικής ταινίας Saw 2.

Ο μανιχαϊσμός και η αγγλοσαξονικής έμπνευσης πάλη του καλού με το κακό έρχονται να στεφανώσουν ως νικητή τελικά, το κακό. Αν θεωρήσουμε, δηλαδή, ως κακό την ερήμωση, την απόλυτη καταστροφή, τον πόλεμο και τον θάνατο. Ταυτόχρονα, ο ισχυρός οικονομικά λευκός άνθρωπος στρέφεται κατά του διαφορετικού, του βαλκάνιου, του ευρωπαίου, του υποανάπτυκτου ιθαγενή, του μουσουλμάνου, του ασιάτη4. Η τηλεοπτική διαφήμιση ως εμπαιγμός του διαφορετικού πολιτισμού5 εμφανίζεται συχνότερα στις οθόνες. Το σύγχρονο αυτοκίνητο φέρνει το πολιτισμό σε μια φυλή ιθαγενών ή και σε κάποιο απομονωμένο ιταλικό χωριό. Το κινητό τηλέφωνο έρχεται να συμβιβάσει προαιώνιες έχθρες και να εκπολιτίσει τον αναχρονιστή σαμάνο. Ανάλογη εικόνα εμφανίζουν τα νεότερα βίντεο-παιχνίδια. Ο ταραγμένος αμερικάνικος ψυχισμός, το show, η τηλεόραση της κλειδαρότρυπας, η σκανδαλοθηρία, η αποχαύνωση με το γνωστό σενάριο 4 Αρκεί να παρακολουθήσει κανείς τις τελευταίες ταινίες του James Bond και του Indiana Jones.5 Σάλο προκάλεσε πριν λίγο καιρό ρατσιστική διαφήμιση της Microsoft στην Πολωνία.

Page 5: Ο πόλεμος των πολιτισμών

του αμερικάνου υπερήρωα που σώζει τον πλανήτη πασπαλισμένο με μπόλικο ποπ κορν ήρθε και σκέπασε κάθε διαφορετική δημιουργική ιδέα Η παντοδυναμία του αγγλοσαξονικού πολιτισμού να κατασκευάζει ¨βαρβάρους¨ (βλ πίνακας 1) υπηρετείται πρόθυμα από τις σύγχρονες φιλελεύθερες κυβερνήσεις και την Ευρωπαϊκή Ένωση που στο όνομα της ελεύθερης πολιτισμικής αγοράς αφήνει ελεύθερο το πεδίο στο αμερικάνικό πρότυπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αποικιακού τύπου σύμβαση της ελληνικής κρατικής τηλεόρασης με την γιγαντιαία αμερικανική εταιρεία θεάματος ¨Buena Vista”. Αμερικάνικη φτηνή διασκέδαση όλη την ημέρα με τα καρτούν του Disney τα νευρωτικά αμερικάνικα κολεγιόπαιδα και τις αγχώδεις σε σημείο υστερίας διαζευγμένες αμερικανίδες νοικοκυρές.

Page 6: Ο πόλεμος των πολιτισμών

Πίνακας 1Κυρίαρχα χαρακτηριστικά της σύγχρονης αμερικάνικης κουλτούρας

Μιλιταρισμός Η συγκρουσιακή σχέση με κάθε διαφορετικό

πολιτισμό Η προβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με

καθαρά «αμερικάνικους όρους6» Ο αμερικάνος υπερήρωας σώζει το πλανήτη Η ιστορία όπως την ξέραμε συνιστά απειλή και

αιτία πολέμου Η ελεύθερη αγορά δεν γνωρίζει ηθικούς φραγμούς Ο λευκός αγγλοσάξων είναι το ιδανικό πρότυπο για

κάθε άλλο πολιτισμό Εξύμνηση του ατόμου, της προσωπικότητας και

αποστροφή προς τη συλλογικότητα Καταστροφολογία Δαιμονολαγνεία Σαδισμός και ωμότητα στη βία Αναδημιουργία του παρελθόντος με αμερικάνικα

πολιτισμικά χαρακτηριστικά

Η σύγχρονη, λοιπόν, αποικιοκρατία δεν υποστηρίζεται από τη πάλαι ποτέ ¨διπλωματία των κανονιοφόρων» Τα όπλα της σήμερα, είναι πιο εξελιγμένα και συνίστανται στον έλεγχο του ελεύθερου χρόνου και κυρίως της ψυχαγωγίας. 6 Ελεύθερη αγορά, λιγότερος κρατικός έλεγχος, ελευθεριότητα στις προσωπικές σχέσεις, αμερικάνικου τύπου διασκέδαση.

Page 7: Ο πόλεμος των πολιτισμών