ԽՈՍՔԸ ՆԵՐԱՌՄԱՆ ՄԱՍԻՆ Է

ԽՈՍՔԸ ՆԵՐԱՌՄԱՆ ՄԱՍԻՆ Է ՀԱՇ ՄԱՆ ԴԱ ՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒ ՆԵ ՑՈՂ Ե ՐԵ ԽԱ ՆԵ ՐԻ

ՀԱ ՄԱՐ ԿՐ ԹԱ ԿԱՆ, Ա ՌՈՂ ՋԱ ՊԱ ՀԱ ԿԱՆ ԵՎՍՈ ՑԻ Ա ԼԱ ԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ

ԾԱ ՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ՆԵ ՐԻ ՄԱՏ ՉԵ ԼԻ ՈՒԹՅՈՒ ՆԸ ՀԱՅԱՍ ՏԱ ՆՈՒՄ

ԽՈՍՔԸ ՆԵՐԱՌՄԱՆ ՄԱՍԻՆ Է

ՀԱՇ ՄԱՆ ԴԱ ՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒ ՆԵ ՑՈՂ Ե ՐԵ ԽԱ ՆԵ ՐԻՀԱ ՄԱՐ ԿՐ ԹԱ ԿԱՆ, Ա ՌՈՂ ՋԱ ՊԱ ՀԱ ԿԱՆ ԵՎ

ՍՈ ՑԻ Ա ԼԱ ԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆԾԱ ՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ՆԵ ՐԻ ՄԱՏ ՉԵ ԼԻ ՈՒԹՅՈՒ ՆԸ

ՀԱՅԱՍ ՏԱ ՆՈՒՄ

Հաշ վետ վու թյու նը պատ րաս տել է ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի կր թա կան ծրագ րե րի

ղե կա վար Մե րի Պո ղո սյա նը: Տվյալ նե րը մշա կել է Մար քե թին գի Հայ կա կան Ա սո ցիա ցիայի

հե տա զո տու թյուն նե րի բաժ նի ղե կա վար Գա յա նե Դա ջուն ցը:

© ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ, 2012

Լու սանկ ար նե ր` « Հույ սի կա մուրջ» ՀԿ/ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ

ISBN 978-9939-831-31-2

Սույն հրա պա րակ ման մեջ ար տա հայտ ված տե սա կե տնե րը կա րող են չար տա ցո լել ՄԱԿ-ի

մանկական հիմնադրամի, ի նչ պես նաև ՀՀ աշ խա տան քի և սո ցի ա լա կան հար ցե րի նախա-

րա րու թյան տե սա կետ նե րը և քա ղա քա կա նու թյու նը:

3

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ե ՐԱԽ ՏԻ ՔԻ ԽՈՍՔ

ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամը և Մար քե թին գի Հայ կա կան Ա սո ցիա ցիան շնոր հա կա-

լու թյուն են հայտ նում ՀՀ աշ խա տան քի և սո ցի ա լա կան հար ցե րի նա խա րա րի տե ղա կալ

Ջեմ մա Բաղ դա սա րյա նին, ՀՀ աշ խա տան քի և սո ցի ա լա կան հար ցե րի նա խա րա րու թյան

հաշ ման դամ նե րի հիմ նա հար ցե րի և հա վա սար հնա րա վո րու թյուն նե րի ա պա հով ման

բաժ նի պետ Կար մեն Պետ րո սյա նին, « ՆՈՐՔ» տե ղե կատ վա վեր լու ծա կան կենտ րո նի

տնօ րեն Հայկ Չո բա նյա նին, ՀՀ ա ռող ջա պա հու թյան նա խա րա րու թյան գլ խա վոր ման կա-

կան նյար դա բան Ա րծ րու նի Հա կո բյա նին` ցու ցա բե րած մաս նա գի տա կան և կազ մա կերպ-

չա կան ա ջակ ցու թյան հա մար, ի նչ պես նաև « Հույ սի կա մուրջ», « Վորլդ Վիժն», « Լի ար ժեք

կյանք», « Հայ կա կան Կա րի տաս», « Փյու նիկ» հա սա րա կա կան կազ մա կեր պու թյուն նե րին

և հա տուկ հան րակր թա կան դպ րոց նե րին՝ ե րե խա նե րի հաս ցե նե րի ճշգրտ ման հար ցում

ցու ցա բե րած օգ նու թյան հա մար:

ՈՒ ՂԵՐՁՆԵՐ

© « Հույ սի կա մուրջ» ՀԿ

5

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ս տո րագ րե լով « Հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» ՄԱԿ-ի

կոն վեն ցի ան` Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյու նը պար տա վո րու թյուն է

ստանձ նել ա ջակ ցել, պաշտ պա նել և ա պա հո վել հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող ան ձանց`

լի ար ժե քո րեն և հա վա սա րա պես օ գտ վե լու մար դու ի րա վունք նե րից և հիմ նա րար ա զա-

տու թյուն նե րից: Հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող ան ձանց ան հրա ժեշտ է ա ջակ ցու թյուն ցու-

ցա բե րել վաղ ման կու թյու նից` ի րենց նե րուժն ի րաց նե լու և հա սա րա կու թյան լի ի րավ ան-

դամ ներ դառ նա լու հնա րա վո րու թյունն ա պա հո վե լու հա մար:

Ո լոր տում նպա տա կային քա ղա քա կա նու թյուն և ծրագ րեր մշա կե լու և ի րա կա նաց նե լու

հա մար մե ծա պես կար ևոր վում է ո րա կյալ քա նա կա կան և ո րա կա կան հե տա զո տու թյուն-

նե րի կա տա րու մը, ո րոնք վեր կհա նեն մի ջա վայ րի և ծա ռա յու թյուն նե րի մա տուց ման հետ

կապ ված առ կա բա ցե րը:

ՀՀ աշ խա տան քի և սո ցի ա լա կան հար ցե րի նա խա րա րու թյան խնդ րան քով ՄԱԿ-ի ման-

կա կան հիմ նադ րա մի կող մից ի րա կա նաց ված Հա յաս տա նում ապ րող հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ե րե խա նե րի հա մար ծա ռա յու թյուն նե րի մատ չե լի ու թյան վե րա բե րյալ հե տա զո-

տու թյունն այս տե սա կի ա ռա ջին մե ծա մասշ տաբ ու սում նա սի րու թյունն է: Այն պա րու նա-

կում է տե ղե կատ վու թյան հա րուստ շտե մա րան, ո րը կօգ տա գործ վի ՀՀ կա ռա վա րու թյան

կող մից ո լոր տում վար վող քա ղա քա կա նու թյան ո ւղ ղու թյուն նե րի ը նտ րու թյան հա մար:

Հե տա զո տու թյան ար դյունք ներն օգ տա կար կլի նեն սո ցի ա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի

տրա մադր ման մե խա նիզմ նե րի բա րե լավ ման ը նդ հա նուր գոր ծըն թա ցում, որ պես զի բա-

ցառ վեն հաշ ման դա մու թյան պատ ճա ռով դպ րոց չհա ճա խե լու դեպ քե րը, բա րե լավ վեն և

ան հա տա կան պա հանջ մունք նե րին հա մա պա տաս խա նեց վեն ե րե խա նե րին ու նրանց ըն-

տա նիք նե րին մա տուց վող վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն նե րը, ը նդ լայն վեն հա մայն-

քային ծա ռա յու թյուն նե րը:

Մենք կի սում ե նք ՄԱԿ-ի ման կա կան հիմ նադ րա մի տես լա կա նը ու նե նա լու նե րա ռա կան

հա սա րա կու թյուն և պատ րաստ ե նք, քա ղա քա ցի ա կան հա սա րա կու թյան և մի ջազ գային

հան րու թյան հետ հա մա գոր ծակ ցե լով, այդ տես լա կա նը դարձ նել ի րա կա նու թյուն:

Ար տեմ Ա սատ րյան

ՀՀ աշ խա տան քի և սո ցի ա լա կան հար ցե րի նա խա րար

6Խ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Հայաստանում զգալի առաջընթաց է արձանագրվել հաշմանդամություն ունեցող երեխա-

ների իրավունքների պաշտպանության ոլորտում: Տարեցտարի ավելանում է դպրոցներում

ընդգրկվող, բուժօգնություն և վերականգնողական ծառայու թյուններ ստացող երեխաների

թիվը: Հասարակական կազմակերպությունները տարաբնույթ ծառա յու թյուններ են

մատուցում հատուկ կարիքներ ունեցող երեխաներին և նրանց ծնող ներին: Այնուհանդերձ,

դեռևս բարելավելու շատ բան կա. հաշմանդամություն ունեցող երեխա ները և նրանց

ընտանիքներն իրավունք ունեն ստանալու օժանդակություն, որը պետք է համա կարգ ված

ծառայությունների միջոցով ողջ կյանքի ընթացքում հասանելի լինի երեխային: Ներառումը

հնարավոր է դարձնում նրանց իրավունքների առաջանցիկ խթանումը և պաշտպանությունը:

Հատուկ կարիքներ ունեցող հազարավոր երեխաներ Հայաստանում մինչ օրս մեկու-

սացված են իրենց ընտանիքներից, ընկերներից և համայնքներից, և բնակվում են

մանկատներում և հատուկ գիշերօթիկ դպրոցներում: Հաշմանդամություն ունեցող

բազմաթիվ երեխաներ ընդհանրապես չեն հաճախում նախակրթարան ու դպրոց և չեն

մասնակցում իրենց համայնքի կյանքին: Այդ երեխաների ոչ բավարար սոցիալական

ներառվածությունը շարունակում է նպաստել տարանջատվածությանը:

Հայաստանում գնալով ավելանում է այն մարդկանց թիվը, ովքեր գիտակցում են, որ

հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին ներգրավելու ունակ հասարակությունն ավելի

լավ հասա րակություն է բոլորի համար: Ներառական նախակրթարաններում և դպրոց-

ներում ուսանելը հասարակության բոլոր անդամների արժանապատիվ կեցության

երաշխա վորման կարևորագույն նախադրյալներից է: Կրթություն ստանալը և ընտանեկան

միջա վայրում հասակ առնելը յուրաքանչյուր երեխայի անքակտելի իրավունքներն

են՝ անկախ նրանց կարողություններից կամ խոցելիություններից: Երեխան չի կարող

լիարժեքորեն իրացնել իր ներուժը, եթե չկա բարենպաստ միջավայր:

Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների կարիքներն ավելի լավ հոգալու համար առաջին

հերթին անհրաժեշտ է տեղյակ լինել նրանց իրավիճակի մանրամասներին, իմանալ՝ արդյոք

նրանց հասանելի են ծառայությունները, և արդյոք նրանք կարողանում են ակտի վորեն

մասնակցել իրենց համայնքների կյանքին: ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամը խո րա պես

համոզված է, որ անհրաժեշտ է ապահովել հաշմանդամություն ունեցող երեխաների լիա-

կա տար ներառվածությունը, և հույս է տածում, որ սույն զեկույցում ներկայացված արժա նա-

հավատ, ճշգրիտ և բովանդակալից տեղեկությունների և տվյալների տրամա դրումը կարևոր

նշաձող է լինելու յուրաքանչյուր երեխայի ընդգրկվածությունը երաշխավորելու գործում:

Մանյա Հենրիետ Արենս

ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի հայաստանյան գրասենյակի ներկայացուցիչ

7

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Մենք Ռու զան նա և Սյու զան նա ե րկ վո րյակ քույ րիկ ներն ե նք Տա վու շի մար զի Կողբ գյու-

ղից: Չնա յած ու նենք հե նա շար ժո ղա կան բա զում խն դիր ներ՝ մեր ծնող նե րի ջան քե րի շնոր-

հիվ սկ սե ցինք հա ճա խել դպ րոց: Մենք զգում է ինք, որ տար բեր ե նք մյուս ե րե խա նե րից,

սա կայն, այ նո ւա մե նայ նիվ, հաղ թա հա րե ցինք չհաս կաց ված ու մե կու սաց ված լի նե լու մեր

վա խը: Հան րակր թա կան դպ րո ցում սո վո րե լով՝ մեզ լի ար ժեք զգա ցինք, ու մե զա նում մե-

ծա ցավ մարդ կանց մեջ ա վե լի հա ճախ լի նե լու և ա մեն ին չում մեր մաս նակ ցու թյունն ունե-

նա լու ցան կու թյու նը: Տա րի նե րի ըն թաց քում, նաև մեր ծնող նե րի վե րա բեր մուն քի շնոր հիվ,

մար դիկ սո վո րե ցին չխղ ճալ մեզ և չխու սա փել մե զա նից, այլ գնա հա տել մեր մեջ մար-

դուն, տես նել մեր կա րո ղու թյուն նե րը:

Շատ մեծ էր նաև հա մայն քային կենտ րո նի դե րը մեր կյան քում, ո րն ա ռաջ նորդ վում է « Բո լոր

ե րե խա նե րը կա րող են» սկզ բուն քով: Օ գտ վե լով կենտ րո նի ծա ռա յու թյուն նե րից` զգա ցինք

ու հաս կա ցանք, որ չնա յած կր թու թյու նը հա տուկ կարևո րու թյուն ու նի յու րա քանչյու րիս

կյան քում, սա կայն մեզ ան հրա ժեշտ է նաև ա վե լի շատ ու հա ճախ շփ վել մարդ կանց հետ:

Ը նդ լայն վեց մեր ըն կեր նե րի և ծա նո թու թյուն նե րի շր ջա նա կը, փոր ձե ցինք նո րո վի բա ցա-

հայ տել ի նք ներս մեզ, ձեռք բե րել նոր կա րո ղու թյուն ներ ու հմ տու թյուն ներ: Այս ա մե նը

կար ծես ա վե լի մեծ ի նք նավս տա հու թյուն ներշն չեց մեզ, այս տեղ մենք մեզ զգա ցինք որ-

պես բո լո րից տար բեր, բայց բո լո րին հա վա սար մար դիկ:

Սա կայն, ցա վոք, բազ մա թիվ հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող ե րե խա ներ Հա յաս տա նում և ամ-

բողջ աշ խար հում չեն ստա ցել այն հնա րա վո րու թյուն նե րը, ի նչ որ մենք: Շա տե րը դպ րոց

չեն գնում, չու նեն ըն կեր ներ, ներգ րավ ված չեն սպոր տում կամ ար վեստ նե րում, և ան գամ

փակ ված են տա նը: Մեզ հա մար հատ կա պես ցա վա լի է, որ հաշ ման դա մու թյան պատ ճա ռով

ե րե խա նե րը հայտն վում են ման կա տա նը, մինչ դեռ ա ռանց մեր հայ րի կի և մայ րի կի սի րո և

ան սպառ ջեր մու թյան, ով քեր հա կա ռակ բո լոր բժշ կա կան ախ տո րո շում նե րին ու մռայլ կան-

խա տե սում նե րին և հա սա րա կու թյան վե րա բեր մուն քին, տե սան մեր նե րու ժը և հա վա տա ցին

մեզ, մենք դա տա պարտ ված կլի նե ինք մե կու սաց ված և ան լի ար ժեք կյան քի: Մինչ դեռ այ սօր

մենք ոչ մի այն ա վար տում ե նք հան րակր թա կան դպ րո ցը, այլ նաև պատ րաստ վում ե նք ըն-

դուն վել հա մալ սա րան և դառ նալ բարձ րա կարգ մաս նա գետ ներ:

Մենք ու զում ե նք, որ մեր ե րկ րում հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող բո լոր ե րե խա նե րի հա-

մար բաց լի նեն բո լոր դպ րոց նե րի և այլ հաս տա տու թյուն նե րի դռ նե րը, որ նրանք, ի րենց

ծնող նե րի ջեր մու թյամբ ու ա ջակ ցու թյամբ շր ջա պատ ված, վս տա հո րեն փնտ րեն, գտ նեն

ու ա պա հո վեն ի րենց տեղն ու դե րը հա սա րա կու թյան մեջ:

Մենք ու զում ե նք մատ չե լի մի ջա վայր ու նե րա ռա կան հա սա րա կու թյուն:

Որ պես զի աշ խար հը լի նի պատ նեշ նե րից ու խտ րա կա նու թյուն նե րից զերծ բո լո րիս հա մար:

Ռու զան նա և Սյու զան նա Ա ղա բա բյան ներ, 18 տ.

Կողբ գյու ղի միջնակարգ դպրոցի շրջանավարտներ

8Խ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

Ե ՐԱԽ ՏԻ ՔԻ ԽՈՍՔ ..............................................................................3

ՈՒՂԵՐՁՆԵՐ ........................................................................................ 4

ՀԻՄ ՆԱ ԿԱՆ ՀԱՅՏ ՆԱ ԲԵ ՐՈՒՄ ՆԵՐ ................................................ 14

1. ՆԵ ՐԱ ԾՈՒԹՅՈՒՆ .............................................................................. 18

2. ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ, ԹԻՐԱԽ ԽՈՒՄԲԸ ԵՎ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ............................................................... 22

3.1. ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ .........................................28Ընտանիքի խնամքի տակ գտնվող երեխաներ ........................................ 28Ա. Ը ՆԴ ՀԱ ՆՈՒՐ ՏՎՅԱԼ ՆԵՐ .................................................................................... 29

Բ. ԿՐ ԹՈՒԹՅՈՒՆ ...................................................................................................... 35

Գ. Ա ՌՈՂ ՋԱ ՊԱ ՀՈՒԹՅՈՒՆ ...................................................................................... 48

Դ. ՍՈ ՑԻ Ա ԼԱ ԿԱՆ ՊԱՇՏ ՊԱ ՆՈՒԹՅՈՒՆ ................................................................ 59

Ե. ՀԱ ՄԱՅՆ ՔԱՅԻՆ (ՀԱ ՄԱՅՆ ՔԱ ՀԵՆ) Ա ՋԱԿ ՑՈՒԹՅՈՒՆ .................................. 64

Զ. ՄԱՍ ՆԱԿ ՑՈՒԹՅՈՒՆ ............................................................................................ 69

Է. Ի ՐԱ ԶԵԿ ՎԱ ԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՎԵ ՐԱ ԲԵՐ ՄՈՒՆՔ ..................................................77

3.2. ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ .........................................82Ման կա տա ն խնամքի տակ գտնվող ե րե խա ներ ......................................82Ա. Ը ՆԴ ՀԱ ՆՈՒՐ ՏՎՅԱԼ ՆԵՐ .................................................................................... 85

Բ. ԿՐ ԹՈՒԹՅՈՒՆ ...................................................................................................... 88

Գ. Ա ՌՈՂ ՋԱ ՊԱ ՀՈՒԹՅՈՒՆ ...................................................................................... 90

Դ. ՀԱ ՄԱՅՆ ՔԱՅԻՆ Ա ՋԱԿ ՑՈՒԹՅՈՒՆ .................................................................. 92

Ե. ՄԱՍ ՆԱԿ ՑՈՒԹՅՈՒՆ ........................................................................................... 93

4. Ա ՌԱ ՋԱՐ ԿՈՒԹՅՈՒՆ ՆԵՐ .................................................................96

5. ՀԱՎԵԼՎԱԾ ՆԵՐ ԵՎ ԱՌԴԻՐՆԵՐ ................................................. 102 Հա վել ված 1. Հար ցա թերթ ........................................................................................ 103

Հա վել ված 2.1. Բա վա րար վա ծու թյու նը ծա ռա յու թյուն նե րից .................................116

Հա վել ված 2.2. Կրթությանն առնչվող լրացուցիչ աղյուսակներ ...........................119

Հա վել ված 3. Օգ տա գործ ված գրականության ցանկ ............................................ 120

Առ դիր 1. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիա ......................................................................................... 122

Առ դիր 2. Հաշ ման դա մու թյան մա սին հա մաշ խար հային զե կույ ցի ե րաշ խա վո րու թյուն նե րը ............................................................................... 130

9

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գծապատկերների ցանկԳծապատկեր Ա.1. Հարցազրույցների բաշխվածությունն ըստ ՀՀ մարզերի ..................................... 29

Գծապատկեր Ա.2. Հարցմանը մասնակցած հաշմանդամություն ունեցող երեխաների սեռային բաշխվածությունը ................................................................................... 30

Գծապատկեր Ա.3. Հարցմանը մասնակցած հաշմանդամություն ունեցող երեխաների տարիքային բաշխվածությունը ............................................................................. 30

Գծապատկեր Ա.4. Հարցազրույցների բաշխվածությունն ըստ բնակավայրի ....................................31

Գծապատկեր Ա.5.1. Ծնողների առկայությունը հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ընտանիքում ............................................................................................................31

Գծապատկեր Ա.5.2. Տատիկի կամ պապիկի, քրոջ կամ եղբոր առկայությունը հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ընտանիքում .......................................31

Գծապատկեր Ա.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ընտանիքի անդամների թիվը, ըստ բնակավայրի .......................................................................................................... 32

Գծապատկեր Ա.7. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների կացարանի տեսակը, ըստ բնակավայրի .......................................................................................................... 32

Գծապատկեր Ա.8. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների բնակության (գիշերելու) հիմնական վայրը, ըստ բնակավայրի տեսակի և երեխայի սեռի ....................... 33

Գծապատկեր Ա.9. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների բնակության (գիշերելու) վայրը, ըստ հաշմանդամության ....................................................................................... 34

Գծապատկեր Ա.10. Հատուկ հանրակրթական դպրոցում հաշմանդամություն ունեցող երեխայի գիշերելու հիմնական պատճառները, ըստ բնակավայրի տեսակի և երեխայի սեռի ...................................................................................... 34

Գծապատկեր Բ.1. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը մանկապարտեզ (ներկայումս կամ անցյալում), ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի .................... 36

Գծապատկեր Բ.2. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը մանկապարտեզ, ըստ մարզերի և երեխայի սեռի ................................................ 37

Գծապատկեր Բ.3. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը մանկապարտեզ, ըստ հաշմանդամության և երեխայի սեռի ........................................................... 37

Գծապատկեր Բ.4. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մանկապարտեզ չհաճախելու պատճառները, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի ............................................38

Գծապատկեր Բ.5. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի կրթական կարիքների գնահատումը Բժշկահոգեբանամանկավարժական կենտրոնում, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի ........................................................................................................40

Գծապատկեր Բ.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների կրթական կարիքների գնահատումը Բժշկահոգեբանամանկավարժական կենտրոնում, ըստ հաշմանդամության ...40

Գծապատկեր Բ.7. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը դպրոց, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի .......................................................................41

Գծապատկեր Բ.8. Դպրոց չհաճախող երեխաների տոկոսը, ըստ բնակավայրի և սեռի ................. 42

Գծապատկեր Բ.9. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը դպրոց, ըստ մարզերի .........................................................................................................43

Գծապատկեր Բ.10. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը դպրոց, ըստ հաշմանդամության ........................................................................................43

Գծապատկեր Բ.11. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների դպրոց չհաճախելու հիմնական պատճառները, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի ............................................44

Գծապատկեր Բ.12. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների դպրոց չհաճախելու հիմնական պատճառները, ըստ հաշմանդամության ..............................................................45

Գծապատկեր Բ.13. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային (0-6 տ.) դպրոց տանելու մտադրությունը, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի ..........................................46

10Խ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Բ.14. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային (0-6 տ.) դպրոց տանելու մտադրությունը, ըստ հաշմանդամության ...........................................................46

Գծապատկեր Բ.15. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային հատուկ հանրակրթական դպրոցից ընդհանուր հանրակրթական դպրոց տեղափոխելու մտադրությունը, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի .......................................... 47

Գծապատկեր Գ.1. Բժշկի հսկողությունից դուրս հաշմանդամություն ունեցող երեխաները, ըստ բնակավայրի և սեռի ......................................................................................49

Գծապատկեր Գ.2. Բժշկի հսկողությունից դուրս մնացած հաշմանդամություն ունեցող երեխաները, ըստ մարզերի և սեռի .......................................................................49

Գծապատկեր Գ.3. Բժշկի հսկողության տակ չգտնվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաները, ըստ հաշմանդամության և սեռի ...................................................... 50

Գծապատկեր Գ.4. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` բժշկի հսկողությունից դուրս գտնվելու պատճառները, ըստ բնակավայրի և սեռի ........................................... 50

Գծապատկեր Գ.5. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` բժշկի ծառայություններից օգտվելու պարբերականությունը ...........................................................................51

Գծապատկեր Գ.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի վերականգնողական անհատական ծրագրի (ՎԱԾ) առկայությունը .............................................................................. 52

Գծապատկեր Գ.7. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ՎԱԾ-ի առկայությունը, ըստ հաշմանդամության ............................................................................................... 52

Գծապատկեր Գ.8. ՎԱԾ-ով սահմանված ծառայությունների մատուցումը, ըստ մարզերի և երեխայի սեռի ........................................................................................................................ 53

Գծապատկեր Գ.9. ՎԱԾ-ով սահմանված ծառայությունների մատուցումը, ըստ հաշմանդամության ... 53

Գծապատկեր Գ.10. Վերականգնողական ծառայություններից հաշմանդամություն ունեցող երեխայի չօգտվելու պատճառները ...................................................................... 54

Գծապատկեր Գ.11. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին տեխնիկական միջոցների տրամադրումը, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի ........................................... 54

Գծապատկեր Գ.12. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին տեխնիկական միջոցների տրամադրումը, ըստ մարզերի և երեխայի սեռի .................................................. 55

Գծապատկեր Գ.13. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին տեխնիկական միջոցների տրամադրումը, ըստ հաշմանդամության .............................................................. 55

Գծապատկեր Գ.14. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` տեխնիկական միջոցներ չստանալու պատճառները ........................................................................................................ 56

Գծապատկեր Գ.15. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի համար անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցի համար վճարումը ...................................................................................... 56

Գծապատկեր Գ.16. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցի համար վճարումը, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի ......................... 57

Գծապատկեր Գ.17. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցի համար վճարումը, ըստ երեխայի հաշմանդամության ............................ 57

Գծապատկեր Գ.18. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային տրամադրվող այն բուժծառայությունները, որոնց համար կատարվել է վճարում, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի .....................................................................................................58

Գծապատկեր Դ.1. Հաշմանդամության կենսաթոշակի տրամադրումը երեխային, ըստ բնակավայրի .................................................................................................. 59

Գծապատկեր Դ.2. Հաշմանդամության կենսաթոշակի տրամադրումը երեխային, ըստ մարզերի ..60

Գծապատկեր Դ.3. Հաշմանդամության կենսաթոշակի տրամադրումը երեխային, ըստ հաշմանդամության ................................................................................................60

Գծապատկեր Դ.4. Արդյո՞ք հաշմանդամության կենսաթոշակի չափը պետք է տարբեր լինի կախված հաշմանդամությունից .............................................................................61

11

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գծապատկեր Դ.5. Սոցիալական աջակցության տրամադրումը հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին և նրանց ընտանիքներին .................................................................61

Գծապատկեր Դ.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների` սոցիալական ծառայություններից չօգտվելու պատճառները ...................................................................................... 62

Գծապատկեր Դ.7. Սոցիալական ծառայությունները, որոնց համար վճարել է հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընտանիքը, ըստ բնակավայրի ............................................... 62

Գծապատկեր Դ.8. Սոցիալական ծառայությունները, որոնց համար վճարել է հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընտանիքը, ըստ հաշմանդամության ..................................... 63

Գծապատկեր Ե.1. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը ցերեկային խնամքի կենտրոն, ըստ բնակավայրի և սեռի ......................................................64

Գծապատկեր Ե.2. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը ցերեկային խնամքի կենտրոն, ըստ մարզերի և սեռի ............................................................. 65

Գծապատկեր Ե.3. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի համար անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցի համար վճարումը ըստ հաշմանդամության և սեռի ................................ 65

Գծապատկեր Ե.4. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների` ցերեկային խնամքի կենտրոն չհաճախելու պատճառները ...................................................................................66

Գծապատկեր Ե.5. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների` ցերեկային խնամքի կենտրոն չհաճախելու հիմնական պատճառները, ըստ բնակավայրի ..............................66

Գծապատկեր Ե.6. ՀԿ-ների կողմից հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին ցուցաբերված աջակցությունն ըստ բնակավայրի և սեռի ........................................................... 67

Գծապատկեր Ե.7. ՀԿ-ների կողմից հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին ցուցաբերված աջակցությունը, ըստ մարզերի և սեռի ................................................................. 67

Գծապատկեր Ե.8. ՀԿ-ների կողմից հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին ցուցաբերված աջակցությունը, ըստ հաշմանդամության և սեռի ...............................................68

Գծապատկեր Ե.9. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին ՀԿ-ների տրամադրած աջակցության տեսակը ..................................................................................................................68

Գծապատկեր Զ.1. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` տանից դուրս գալու հաճախականությունը, ըստ բնակավայրի և սեռի ............................................... 70

Գծապատկեր Զ.2. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` տանից դուրս գալու հաճախականությունը, ըստ հաշմանդամության ................................................. 70

Գծապատկեր Զ.3. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընկերները, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի ......................................................................................................71

Գծապատկեր Զ.4. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընկերները, ըստ հաշմանդամության ... 72

Գծապատկեր Զ.5. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մասնակցությունը միջոցառումներին, ըստ բնակավայրի և սեռի ..................................................... 72

Գծապատկեր Զ.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մասնակցությունը համայնքային միջոցառումներին, ըստ հաշմանդամության և սեռի .......................................... 73

Գծապատկեր Զ.7. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մասնակցությունը մշակութային միջոցառումներին, ըստ բնակավայրի և սեռի ..................................................... 73

Գծապատկեր Զ.8. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մասնակցությունը մշակութային միջոցառումներին, ըստ հաշմանդամության և սեռի .......................................... 74

Գծապատկեր Զ.9. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ներգրավվածությունը սպորտում, ըստ բնակավայրի և սեռի................................................................... 74

Գծապատկեր Զ.10. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ներգրավվածությունը սպորտում, ըստ հաշմանդամության և սեռի ......................................................... 75

Գծապատկեր Զ.11. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ներգրավվածությունը մշակութային գործունեության մեջ, ըստ բնակավայրի և սեռի ........................... 75

12Խ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Զ.12. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ներգրավվածությունը մշակութային գործունեության մեջ, ըստ հաշմանդամության ................................................... 76

Գծապատկեր Է.1. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընտանիքի տեղեկացվածությունը նրանց վերաբերող օրենսդրական դաշտի վերաբերյալ ................................................. 77

Գծապատկեր Է.2. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընտանիքի իրազեկվածությունը հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների վերաբերյալ .................... 78

Գծապատկեր Է.3. Հաշմանդամության սահմանումը, ըստ բնակավայրի .......................................... 79

Գծապատկեր Է.4. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` այլ երեխաների հետ շփման ազդեցությունը ...................................................................................................... 79

Գծապատկեր Է.5. Արդյոք հաշմանդամություն ունեցող երեխաները պետք է հաճախեն ընդհանուր մանկապարտեզ կամ դպրոց, ըստ բնակավայրի ............................80

Գծապատկեր Է.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների համար ցանկալի ծառայություններ համայնքում, ըստ բնակավայրի ................................................81

Գծապատկեր Մ.1. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների սեռային բաշխվածությունը ..................................................................................................85

Գծապատկեր Մ.2. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների տարիքային բաշխվածությունը ............................................................................85

Գծապատկեր Մ.3. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների բաշխվածությունն ըստ հաշմանդամության ........................................................86

Գծապատկեր Մ.4. Արձակուրդների ժամանակ հաշմանդամություն ունեցող երեխաների վերադարձը մանկատնից տուն, ըստ սեռի ...........................................................86

Գծապատկեր Մ.5. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների տուն այցելելու հաճախականությունը, ըստ սեռի ......................................................... 87

Գծապատկեր Մ.6. Ծնողների այցերի հաճախականությունը մանկատուն, ըստ երեխաների սեռի .... 87

Գծապատկեր Մ.7. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը մանկապարտեզ, ըստ սեռի ..................................................88

Գծապատկեր Մ.8. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների կրթական կարիքների գնահատումը Բժշկահոգեբանամանկավարժական կենտրոնում, ըստ սեռի ..........................................................................................89

Գծապատկեր Մ.9. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը դպրոց, ըստ սեռի ..................................................................89

Գծապատկեր Մ.10. Բժշկի հսկողության տակ գտնվող մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաները, ըստ սեռի ..........................................89

Գծապատկեր Մ.11. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների` բժշկի ծառայություններից օգտվելու պարբերականությունը .........................................90

Գծապատկեր Մ.12. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ՎԱԾ-ի առկայությունը, ըստ սեռի ......................................................................................90

Գծապատկեր Մ.13. ՎԱԾ-ով սահմանված ծառայությունների մատուցումը մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին, ըստ սեռի ........................91

Գծապատկեր Մ.14. Տեխնիկական միջոցների տրամադրումը մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին, ըստ սեռի .........................................91

Գծապատկեր Մ.15. ՀԿ-ների կողմից աջակցության տրամադրումը մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին, ըստ սեռի ........................................ 92

Գծապատկեր Մ.16. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին ՀԿ-ների տրամադրած աջակցության տեսակը ................................................................... 92

Գծապատկեր Մ.17. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` մանկատան տարածքից դուրս գալու հաճախականությունը, ըստ սեռի .......................................................................... 93

13

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Աղյուսակների ցանկԱ ղյու սակ 1. Հար ցազ րույց նե րի ի րա կա նաց ման ամ փոփ հաշ վետ վու թյուն ....................................... 24

Ա ղյու սակ 2. Ի րա կա նաց ված հար ցազ րույց նե րի քա նա կը ը ստ մար զե րի .......................................... 25

Ա ղյու սակ 3. Ե րե խա նե րի բաշխ վա ծու թյու նը ը ստ հաշ ման դա մու թյան և սե ռի .................................. 30

Ա ղյու սակ Բ.1. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ման կա պար տեզ չհա ճա խե լու պատ ճառ նե-րը, ը ստ հաշման դա մու թյան ............................................................................................. 39

Ա ղյու սակ Մ1. Հար ցազ րույց նե րի բաշխ վա ծու թյունն ը ստ ման կատ նե րի ............................................84

Հավելված 2.1.

Ա ղյու սակ 1. Բա վա րար վա ծու թյու նը ման կա պար տե զի ծա ռա յու թյուն նե րից..................................... 115

Ա ղյու սակ 2. Բա վա րար վա ծու թյու նը դպրոցի ծա ռա յու թյուն նե րից ..................................................... 115

Ա ղյու սակ 3. Բա վա րար վա ծու թյու նը ցե րե կային կենտ րո նի ծա ռա յու թյուն նե րից .............................. 115

Ա ղյու սակ 4. Բա վա րար վա ծու թյու նը ման կա բույ ժի կամ ըն տա նե կան բժշ կի կող մից մա տուց վող ծառայություններից ..................................................................................... 116

Ա ղյու սակ 5. Բա վա րար վա ծու թյու նը վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն նե րից ............................... 116

Ա ղյու սակ 6. Բա վա րար վա ծու թյու նը պրո թե զաօր թո պե դիկ և վե րա կանգ նո ղա կան պա րա գա նե րի ստաց ման ծառա յու թյուն նե րից ........................................................................................ 116

Ա ղյու սակ 7. Բա վա րար վա ծու թյու նը ԲՍՓՀ-ի ծա ռա յու թյուն նե րից ......................................................117

Ա ղյու սակ 8. Բա վա րար վա ծու թյու նը ՀԿ-ի ծա ռա յու թյուն նե րից ...........................................................117

Հավելված 2.2.

Ա ղյու սակ 1. Ըն տա նի քում ապ րող դպ րոց չհա ճա խող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի քա-նա կը և տոկոսը (հարցվողների շրջանում), ը ստ սե ռի և մար զե րի .............................. 118

Ա ղյու սակ 2. Ըն տա նի քում ապ րող 2-6 տա րե կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի հա ճա-խե լի ու թյու նը ման կա պար տեզ, ը ստ սե ռի և բնա կա վայ րի ............................................ 118

Գծապատկեր Մ.18. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընկերները, ըստ սեռի ............................................................................................94

Գծապատկեր Մ.19. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մասնակցությունը համայնքային միջոցառումներին, ըստ սեռի .........................94

Գծապատկեր Մ.20. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մասնակցությունը մշակութային միջոցառումներին, ըստ սեռի ......................... 95

14Խ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

ՀԻՄ ՆԱ ԿԱՆ ՀԱՅՏ ՆԱ ԲԵ ՐՈՒՄ ՆԵՐ

Հայաստանի Հանրապետությունում վ կա յագր ված հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող ե րե խա-

նե րը կազ մում են ե րե խա նե րի ը նդ հա նուր թվի շուրջ 1 տո կո սը: Հաշ վի առ նե լով, որ ման-

կա կան հաշ ման դա մու թյան մի ջազ գային ա կն կա լե լի ցու ցա նի շը մոտ 2.5% է1, հա վա նա կան

է, որ կա րող են լի նել հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող մո տա վո րա պես 12 հա զար ե րե խա ներ,

ո րոնց հաշ ման դա մու թյու նը վկա յագր ված չէ տար բեր պատ ճառ նե րով, ի նչ պի սին են, օ րի-

նակ, ըն տա նի քի չդի մե լը կար գա վի ճակ ստա նա լու հա մար կամ հաշ ման դա մու թյան սահ-

ման ման ներ կայիս բժշ կա կան ախ տո րոշ ման վրա հիմն ված չա փո րո շիչ նե րը` այս պի սով

մնա լով ան տե սա նե լի սո ցի ա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի հա մա կար գի հա մար:

• Խ ՆԱՄ ՔԻ ՀԱՍ ՏԱ ՏՈՒԹՅՈՒՆ ՆԵ ՐՈՒՄ ԱՊ ՐՈՂ ՀԱՇ ՄԱՆ ԴԱ ՄՈՒԹՅՈՒՆ

ՈՒՆԵՑՈՂ Ե ՐԵ ԽԱ ՆԵՐ

• Հարցմանը մասնակցած հաշմանդամություն ունեցող յուրաքանչյուր8 ե րե-

խայից 1-ը (13%) բնակ վում (խ նամ վում) է հաս տա տու թյուն նե րում (ման կատ նե-

րում կամ հա տուկ դպ րոց նե րում):

• Հաշմանդամություն ունեցող աղջիկ երեխաներին համեմատաբար ավելի

շատ են տա նում ման կա տուն, քան տղա նե րին: Հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող

տղա նե րի և աղ ջիկ նե րի ը նդ հա նուր հա րա բե րակ ցու թյու նը 2:1 է, ի սկ ման-

կատ նե րում այն գրե թե հա վա սար վում է (5.5:4.5):

• Մանկատներում խնամվող հաշմանդամություն ունեցող յուրաքանչյուր 4

երեխայից 1-ը (23%) մանկատան տարածքից երբեք դուրս չի գալիս կամ դուրս

է գալիս միայն բժշկին այցելելու նպատակով:

• Ընդհանուրառմամբ, մանկատներում գտնվող հաշմանդամություն ունեցող

տղա ե րե խա նե րին ըն տա նի քի ան դամ ներն այ ցե լում են ա վե լի շատ և նրանք

տուն են գնում ա վե լի հա ճախ, քան աղ ջիկ նե րը:

• Մանկատներումհաշմանդամությունունեցողտղաերեխաներըավելիհակ

ված են ըն կեր ներ չու նե նալու (19%), քան աղ ջիկ նե րը (12%):

• Մանկատներում բնակվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաները գրեթե

դուրս են մնում ը նդ հա նուր հիմ նա կան կր թու թյու նից: Յու րա քան չյուր 20 ե րե-

խայից մի այն 1-ն է հա ճա խում ը նդ հա նուր հան րակր թա կան դպ րոց (5%), 5-ը

հա ճա խում են հա տուկ դպ րոց ներ (23%), ի սկ 14-ը բա ցար ձա կա պես դպ րոց չեն

հա ճա խում (72%):

1 Մանկական հաշմանդամության եվրոպական ակադեմիա (2003թ.):

15

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

• Մանկատանըխնամվողհաշմանդամությունունեցող5 ե րե խայից 4-ը ու նեն

ան հա տա կան վե րա կանգ նո ղա կան ծրա գիր (83%):

• ԸՆ ՏԱ ՆԻՔ Ի ԽՆԱՄՔԻ ՏԱԿ ԳՏՆՎՈՂ ՀԱՇ ՄԱՆ ԴԱՄՈ ՒԹՅՈՒՆ ՈՒ ՆԵ ՑՈՂ Ե ՐԵ ԽԱ ՆԵՐ

Սո ցի ա լա կան ներգ րավ վա ծու թյուն և մաս նակ ցու թյուն

• Հաշմանդամությունունեցողտղաների5%-ը և աղ ջիկ նե րի 7%-ը եր բեք դուրս

չի գա լիս տա նից կամ դուրս է գա լիս մի այն բժշ կին այ ցե լե լու նպա տա կով:

Հե նա շար ժո ղա կան, մտա վոր կամ հա մակց ված հաշ ման դա մու թյան դեպ քում

ե րե խա ներն ա ռա վել քիչ են դուրս գա լիս տա նից:.

• Հաշմանդամությունունեցողերեխաների 12%-ը չու նի ըն կեր ներ: Մտա վոր և

հա մակց ված խն դիր ներ ու նե ցող նե րը ա մե նա մի այ նակն են` 5-ից 1-ը (20%)

չու նի րն կեր, և մի այն 50%-ն ու նեն ըն կեր ներ ի րենց հարևան նե րի շր ջա նում

(ի րենց ան մի ջա կան հա մայն քում):

• Հաշմանդամությունունեցողյուրաքանչյուր3 ե րե խայից 1-ը (33%) չի մաս նակ-

ցում հա մայն քի մի ջո ցա ռում նե րին (հար սա նիք ներ, տո նախմ բու թյուն ներ և

այլն): Կր կին, մտա վոր և հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող ե րե խա-

ներն ա վե լի քիչ են նե րառ վում` մո տա վո րա պես նրանց 50%-ը չի մաս նակցում

մի ջո ցա ռում նե րին:

• Հաշմանդամություն ունեցող տղաների 10%-ը և աղ ջիկ նե րի մի այն 5%-ն է

զբաղ վում սպոր տով: Ցու ցա նի շը ա վե լի ցածր է մար զե րում: Սե ռե րի միջև

տար բե րու թյուն նե րը ա վե լի հա տուկ են մար զային քա ղաք նե րին: Մտա վոր և

հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող ե րե խա նե րը ա մե նա քիչն են ներ-

գրավ ված (5%), ի սկ լսո ղա կան խն դիր նե րով ե րե խա նե րը` ա մե նա շա տը (13%):

Ա ռող ջու թյուն և վե րա կանգ նում

• Հաշմանդամությունունեցող4 ե րե խայից մի այն 1-ն (23%) է ստա նում վե րա-

կանգ նո ղա կան ան հա տա կան ծրա գ րով նա խա տես ված ծա ռա յու թյուն ներ:

• Հաշմանդամությունունեցող5 ե րե խայից 4-ը (81%) գտն վում են ման կա բույ ժի

խնամ քի կամ ըն տա նե կան բժշ կի հս կո ղու թյան տակ, սա կայն մեկ եր րորդն

այ ցե լում է բժշ կին մի այն ան հրա ժեշ տու թյան դեպ քում:

• Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների 27%-ն է ստա ցել տեխ նի կա կան

միջոց: Չս տա ցող նե րի մեծ մա սը նշել է, որ դրա կա րի քը չու նի:

16Խ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

• Ըն տա նիք նե րի 32%-ը չի վճա րել բժշ կա կան ծա ռա յու թյուն նե րի հա մար, 52%-ը

վճա րել է դե ղո րայ քի հա մար, 28%-ը վճա րել է բժշ կա կան ստուգ ման հա մար,

6%-ը` տեխ նի կա կան սար քե րի հա մար և 22%-ը բժիշկ նե րի և բուժ քույ րե րի հա-

մար:

Կր թու թյուն

• Հաշմանդամությունունեցողյուրաքանչյուր3 երեխայից 1-ն է հա ճա խում կամ

հաճախելմանկապարտեզ:Գյուղականհամայնքներումայսցուցանիշը(23%)

գրեթեկրկնակիցածրէքաղաքներիհամեմատությամբ(44%):

• Հաշմանդամությունունեցող յուրաքանչյուր5 երեխայից 1-ը (18%) չի հա ճա-

խումդպրոց:Գյուղերումայդցուցանիշըհասնումէ23%-ի(4-ից 1-ը):Հենա-

շար ժո ղա կան և մտա վոր խն դիր նե րով ե րե խա ներն ա վե լի շատ են հակ ված

դպրոցիցդուրսմնալու(26-27%):

• Հաշմանդամությունունեցողաղջիկներնավելիշատենհակվածդուրսմնալ

դպրոցից,քանտղաները.սեռերիմիջևտարբերություններնավելիակնհայտ

են մար զային քա ղաք նե րում:

• Երեխաներիդպրոցչհաճախելուհիմնականպատճառէբերվելայն,որերե-

խան չիկարողսովորելդպրոցում:Մարզերումայդպեսենկարծումդպրոց

չհա ճա խող ե րե խա նե րի ծնող նե րի 51%-ը,Երևանում`36%-ը:

• Հաշմանդամությունունեցողերեխաների 12%-ըհաճախումէհատուկդպրոց-

ներ:Այսցուցանիշըբավականինավելիբարձրէլսողությանխանգարումներ

ունեցողերեխաների(36%)ևմտավորֆունկցիաներիհետկապվածհաշման-

դամությունունեցողերեխաներիմոտ(25%):

• Հաշմանդամությունունեցողերեխաների 70%-ը հա ճա խում է ը նդ հա նուր հան-

րակրթականդպրոց,ընդորումակնհայտտարբերություններկանմարզերի

միջև:ՄտավորևÉսողականհաշմանդամությանդեպքումայդցուցանիշը

նշանակալիորենավելիցածրէ`համապատասխանաբար48% և 56%, մինչ դեռ

ֆի զի ո լո գի ա կան հաշ ման դա մու թյան դեպ քում ը նդ հա նուր հան րակր թա կան

դպրոցումնրանցներգրավվածությունըկազմումէ90%:

17

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Սո ցի ա լա կան պաշտ պա նու թյուն և խնամ քի ծա ռա յու թյուն ներ

• Հաշմանդամության կարգավիճակ ունեցող երեխաների 97%-ը ստա նում է

հաշ ման դա մու թյան կեն սա թո շակ:

• Հաշմանդամությունունեցողյուրաքանչյուր5 ե րե խայից 4-ը (81%) չի ստա նում

սո ցի ա լա կան պաշտ պա նու թյան (ա ջակ ցու թյան) ծա ռա յու թյուն ներ հո գա բար-

ձու թյան և խնա մա կա լու թյան հանձ նա ժո ղով նե րից, ըն տա նի քի, կա նանց և

ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան բա ժին նե րից կամ սո ցի ա լա-

կան ծա ռա յու թյուն նե րի տա րած քային մար մին նե րից:

• Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների 8%-ն է հա ճա խում ցե րե կային

խնամ քի կենտ րոն ներ, 11%-ն ա ջակ ցու թյուն է ստա նում ՀԿ-նե րից:

• Ըն տա նիք նե րի մի այն 8%-ն է նշել, որ վճա րել է բժշ կա սո ցի ա լա կան փոր-

ձաքննու թյան հա մար, և մի այն 4%-ը` հաշ ման դա մու թյան կեն սա թո շակ ստա-

նա լու հա մար:

Ի րա զեկ վա ծու թյուն և վե րա բեր մունք

• Օրենքների և միջազգային կոնվենցիաների մասին տեղեկացվածությու

նը բա վա կա նին ցածր է պա տաս խա նող նե րի շր ջա նում: Նրանց երկու

երրորդը եր բեք չի լսել «Ե րե խայի ի րա վունք նե րի մա սին» կոն վեն ցի այի կամ

« Հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» կոն վեն ցի այի

մա սին:

• Հաշմանդամությունըավելիհաճախդիտվումէորպեսհիվանդություն,քան

կյան քի հան գա մանք: Մար զե րում պա տաս խա նող նե րի 61%-ն այն հա մա րում է

հի վան դու թյուն, ի սկ Երևանում` 52%-ը:

Ծա ռա յու թյուն նե րից բա վա րար վա ծու թյունը

Հարց վող ները, ում ե րե խա ներն օ գտ վում են կրթական, առողջապահական և սոցիալական

պաշտպանության ծա ռա յու թյուն նե րից, հիմ նա կա նում լի ո վին կամ բա վա կա նին բա վար-

արված են դրանց ո րա կից (տես Հա վել ված 2.1):

ՆԵ ՐԱ ԾՈՒԹՅՈՒՆ1

© ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ

191. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը հա յաս տա նյան հա սա րա կու թյան ա ռա վել խո ցե-

լի խմ բե րից են: Նրանց ըն տա նիք նե րը հա ճախ են հայտն վում աղ քա տու թյան ծու ղակ նե-

րում. ան հրա ժեշտ ծախ սե րի ա վե լաց ման և ե կա մուտ վաս տա կե լու հնա րա վո րու թյուն նե րի

կր ճատ ման հետևան քով աղ քա տու թյան ցու ցա նի շը հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա-

նե րով ըն տա նիք նե րում 54% է` աղ քա տու թյան 38% մի ջին ցու ցա նի շի հա մե մա տու թյամբ:1

Այ նո ւա մե նայ նիվ, հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հան դի պող հիմ նա կան խո չըն դո-

տը տն տե սա կան ծանր կա ցու թյու նը չէ. հա սա րա կու թյան բա ցա սա կան վե րա բեր մուն քը,

Խորհր դային Մի ու թյու նից ժա ռանգ ված` հան րու թյու նից մե կու սաց ման գոր ծե լա կեր պի և

քա ղա քա կա նու թյան հա մադ րու թյամբ, վեր է խո յացրել մե կու սաց ման « պա տը»` այդ կերպ

սահ մա նա փա կե լով նրանց լիա կա տար զար գաց ման և նե րառ ման հնա րա վո րու թյուն նե-

րը: Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մի մասը հա տուկ դպ րոց ներ են հա ճա խում

կամ ը նդ հան րա պես դուրս են մնում հան րակր թա կան հա մա կար գից, չեն օ գտվում վե րա-

կանգն ման և վաղ մի ջամ տու թյան հա մայն քա հեն ծա ռա յու թյուն նե րից և ունեն սահ մա նա-

փակ մաս նակ ցու թյուն մար զա կան, ար վես տա գի տա կան, մշա կու թային և հա մայն քային

մի ջո ցա ռում նե րին:

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյու նը վա վե րաց րել է « Հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիան (այ սու հետ` Կոն վեն ցիա)`

հանձ նա ռե լով «ա պա հո վել և խթա նել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող բո լոր ան ձանց մար-

դու ի րա վունք նե րի և հիմ նա րար ա զա տու թյուն նե րի լիար ժեք ի րա գոր ծու մը» (հոդ ված 1):

Կոն վեն ցիայի շնոր հիվ փոխ վում է հաշ ման դա մու թյան նկատ մամբ վե րա բեր մուն քի հա-

րա ցույ ցը` հաշ ման դա մու թյու նը որ պես ան ձնային թե րու թյուն ըն կա լե լու փո խա րեն այն դի-

տար կե լով որ պես «ան հա տա կան տար բե րու թյուն նե րը հաշ վի չառ նող և հա սա րա կա կան

կյան քի մեջ ան հա տի մաս նակ ցու թյու նը սահ մա նա փա կող կամ խո չըն դո տող մի ջա վայ րի

հետ ան հա տի փոխ հա րա բե րու թյուն նե րի հետևանք»:2 Հաշ ման դա մու թյան սո ցիա լա կան

մո դելն ամ րապն դե լուց զատ, Կոն վեն ցիան այն տե ղա փո խում է նոր հար թու թյուն` «ուղ-

ղա կի ո րեն ճա նա չե լով հաշ ման դա մու թյու նը որ պես մար դու ի րա վունք նե րի հիմ նախն դիր:

Այս ի մաս տով, ան հրա ժեշտ է բա ցա հայ տել և հաղ թա հա րել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ան ձանց կող մից ի րա վունք նե րի լիա կա տար ի րա ցու մը խո չըն դո տող հա սա րա կա կան,

ի րա վա կան, տն տե սա կան, քա ղա քա կան և մի ջա վայ րային պայ ման նե րը»:3

Ինչ պես աշ խար հի բազ մա թիվ պե տու թյուն նե րում, այն պես էլ Հա յաս տա նում, հաշ ման դա-

մու թյուն ունե ցող ան ձանց վե րա բե րող տվյալ նե րի բազ մա թիվ բա ցեր գո յու թյուն ունեն,

ո րոնք խո չըն դո տում են նրանց ի րա վունք նե րի ի րաց մանն ա ռնչ վող քա ղա քա կա նու թյան

վե րա բե րյալ ի րա զեկ ված ո րո շում նե րի կա յա ց մանը:

1 Ազգային վիճակագրական ծառայություն (2011թ.):2 ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների բարձր հանձնակատարի գրասենյակ (2010թ.):3 Նույն տեղը:


211. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ձեռ նար կե լով ա ռա ջին քայլն այս հիմ նախնդ րի լուծ ման ո ւղ ղու թյամբ, ՄԱԿ-ի մանկական

հիմնադրամը (ՅՈՒ ՆԻ ՍԵՖ), հա մա գոր ծակ ցե լով Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան աշ-

խա տան քի և սո ցիա լա կան հար ցե րի նա խա րա րու թյան հետ, հան դես է ե կել հաշ ման-

դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի հա մար ա ռող ջա պա հա կան, կր թա կան և սո ցիա լա կան

պաշտպանության ծա ռա յու թյուն նե րի հա սա նե լի ու թյան վե րա բե րյալ ար ժա նա հա վատ

տե ղե կու թյուն ներ հա վա քե լու նա խա ձեռ նու թյամբ: Ու շադ րու թյու նը ծա ռա յու թյուն նե րի

հա սա նե լի ու թյան ո ւղ ղու թյամբ կենտ րո նաց նե լու տրա մա բա նա կան հիմ նա վո րումն այն

է, որ ծա ռա յու թյուն ներն ա ռանց քային նշա նա կու թյուն ունեն հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ան ձանց ի րա վունք նե րի ի րաց ման և կյան քի ցան կա լի ար դյունք նե րի ա պա հով ման գոր-

ծում: Կարևոր է ի մա նալ, թե ի նչ ծա ռա յու թյուն ներ կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե-

խա նե րի հա մար, ա րդյոք նրանք կա րող են ստա նալ այդ ծա ռա յու թյուն նե րը և գոհ են այդ

ծա ռա յու թյուն նե րից, և ի նչ խո չըն դոտ ներ կան դրան ցից օ գտ վե լու ճա նա պար հին: Հե տա-

զո տու թյամբ նաև փորձ է ար վել բա ցա հայ տել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի

մաս նակ ցու թյան մա կար դա կը կեն սա գոր ծու նե ու թյան տար բեր ո լորտ նե րում, ի նչ պի սին

են սպոր տը, մշա կույ թը և հա մայն քային մի ջո ցա ռում նե րը, ի նչ պես նաև` նրանց ըն տա նիք-

նե րի կամ խնա մա կալ նե րի վե րա բեր մուն քը և ի րա զե կու թյու նը:

Տ վյալ նե րի վեր լու ծու թյամբ բա ցա հայտ վել է, որ Հա յաս տա նում հաշ ման դա մու թյուն ունե-

ցող ե րե խա նե րը լուրջ խո չըն դոտ նե րի են հան դի պում ծա ռա յու թյուն նե րից օ գտ վե լու հար-

ցում, մաս նա վո րա պես` դպ րոց նե րում նե րառ ման, վե րա կանգն ման ծա ռա յու թյուն նե րից

օ գտ վե լու և հա մայն քային կյան քին մաս նակ ցու թյան ա ռում նե րով: Պարզ վել է, որ բնա-

կա վայ րը, հաշ ման դա մու թյան տե սա կը և ե րե խայի սե ռը այն վճռորոշ գործոններից են, որ

կանխորոշում են մե կու սա ցու մը և խտ րա կա նու թյու նը: Այ նո ւա մե նայ նիվ, ա մե նա խո ցե լի

խում բը հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող այն ե րե խա ներն են, ով քեր ապ րում են հաս տա տու-

թյուն նե րում (հատ կա պես` ման կատ նե րում):

Կոչ ե նք ա նում քա ղա քա կա նու թյուն ստեղ ծող նե րին և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան

ներ կա յա ցու ցիչ նե րին` այս հե տա զո տու թյան ար դյունք նե րը և ա ռա ջար կու թյուն նե րը ծա-

ռայեց նե լ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի շա հե րի պաշտ պա նու թյան գոր ծին,

ի նչ պես նաև` ծա ռա յու թյուն նե րի մա տու ցու մը բա րե լա վե լուն զու գըն թաց աշ խա տել հա սա-

նե լի ու թյան խո չըն դոտ նե րը վե րաց նե լու ո ւղ ղու թյամբ: Ա վե լին, կոչ ե նք ա նում շա հագր գիռ

կողմերի` լրա ցու ցիչ հե տա զո տու թյուն նե րի և վեր լու ծու թյուն նե րի մի ջո ցով ուսում նա սի րել

այս զե կույ ցում ար ծարծ ված հիմ նախն դիր նե րի ման րա մաս նե րը:

ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ, ԹԻՐԱԽ ԽՈՒՄԲԸ ԵՎ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

2


23ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ, ԹԻՐԱԽ ԽՈՒՄԲԸ ԵՎ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Հե տա զո տու թյան նպա տակն էր պար զել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի հա-

մար կր թա կան, ա ռող ջա պա հա կան, սո ցիա լա կան պաշտպանության ծա ռա յու թյուն նե րի

մատ չե լի ու թյու նը, ե րե խա նե րի մաս նակ ցու թյու նը կեն սա գոր ծու նե ու թյան տար բեր ո լորտ-

նե րում, բա ցա հայ տել նե րառ ման խո չըն դոտ նե րը և մշա կել ա ռա ջար կու թյուն ներ ծա ռա-

յու թյուն նե րի բա րե լավ ման և խո չըն դոտ նե րի հաղ թա հար ման ո ւղ ղու թյամբ:

Հե տա զո տու թյան թի րախ խումբ են հան դի սա ցել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող 0-18 տա-

րե կան ե րե խա նե րը: Հե տա զո տու թյունն ի րա կա նաց նող կազ մա կեր պու թյու նը` Մար քե-

թին գի հայ կա կան ա սո ցիա ցիան (Մ ՀԱ), օ գտ վել է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց

« Փյու նիկ» տվյալ նե րի շտե մա րա նից, ո րը 2011թ. օգոստոսին տրա մադ րել է ՀՀ Աշ խա-

տան քի և սո ցիա լա կան հար ցե րի նա խա րա րու թյու նը (Ա ՍՀՆ): Շտե մա րա նը պա րու նա կում

էր հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 7958 տվյալ1 (ա նուն, հի վան դու թյուն, հաս ցե

և այլ լրա ցու ցիչ տե ղե կու թյուն ներ):

Հե տա զո տու թյունն ի րա կա նաց վել է հան դի պում-հար ցազ րույց նե րի2 մե թո դով: Հար-

ցա թեր թը մշակ վել է Մար քե թին գի հայ կա կան ա սո ցիա ցիայի կող մից` Ա ՍՀՆ-ի և ՄԱԿ-ի

մանկական հիմնադրամի ա ռա ջար կու թյուն նե րի հի ման վրա և հաս տատ վել է Ա ՍՀՆ կող-

մից (տես Հա վել ված 1): Հար ցազ րույց նե րի մի ջին տևո ղու թյու նը կազ մել է 20-30 րո պե:

Հար ցազ րույց ներն ի րա կա նաց րել են 25 հար ցազ րու ցա վար ներ, ո րոնց հետ աշ խա տել են

5 հա մա կար գող ներ:

Հար ցազ րույց է ի րա կա նաց վել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող 5707 ե րե խայի հա մար,

ո րոն ցից 5322-ը բնակ վում են ըն տա նի ք ում, 385-ը խնամ վում են ման կա տա նը: Նրան-

ցից 440-ի (229-ը` ըն տա նիք ի խնամքի տակ գտնվող, 211-ը` ման կատ նե րում խնամվող)

տվյալ նե րը « Փյու նիկ» շտե մա րա նում ը նդ գրկ ված չեն ե ղել3: Ըն տա նիք ի խնամքի տակ

գտնվող ե րե խա նե րի հա մար հար ցե րին պա տաս խա նել է ե րե խայի ծնո ղը (կամ նրա

բա ցա կա յու թյան դեպ քում` ըն տա նի քի չա փա հաս ան դա մը): Ման կա տա նը խնամ վող 385

ե րե խայից միայն 55-ի ըն տա նիք նե րի հետ է հնա րա վոր ե ղել կապ հաս տա տել և զրու ցել

ծնո ղի հետ: Ման կա տա նը խնամ վող մյուս ե րե խա նե րի հա մար հարց մա նը պա տաս խա-

նել են նրանց խնա մա կալնե րը:

Չ նա յած, որ հե տա զո տու թյան նպա տա կով այ ցեր են կա տար վել « Փյու նիկ» շտե մա րա նում

նշ ված բո լոր հաս ցե նե րով, ոչ բո լոր ե րե խա ներն են հայտ նա բեր վել: Ա ղյու սակ 1-ո ւմ ներ-

1 Այս թիվը կազմում է ՀՀ-ի 0-18 տարեկան բնակչության մոտ 1%-ը: Մանկական հաշմանդամության եվրոպական ակադեմիան,

զարգացած երկրների տվյալների և տասնամյակների իր հետազո տությունների հիման վրա, նորմա է համարում առնվազն 2.5%-

ը, չհաշված խրոնիկ հիվանդությունները: ԱՀԿ-ն, հիմնվելով իր «Հիվանդությունների գլոբալ բեռը» ուսումնասիրության վրա,

տալիս է ավելի բարձր ցուցանիշ 0-14 տարեկան երեխաների համար՝ 5.1%:2 728 հարցազրույց իրականացվել է հեռախոսային հարցազրույցների մեթոդով: Հեռախոսային հարցազրույցներ

իրականացվել են տարածքային առումով դժվար հասանելի վայրերում, եթե այցերի ժամանակ ընտանիքը տեղում չի եղել:3 Նման դեպքում հարցազրուցավարները հարցազրույցներ անցկացրել են հաշմանդամությունը հաստատող փաստաթուղթը

տեսնելուց հետո (ընտանիքներում) կամ ըստ մանկատան խնամակալների տրամադրած տվյալների:

24 2. ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ, ԹԻՐԱԽ ԽՈՒՄԲԸ ԵՎ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸԽ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

կա յաց ված է հար ցազ րույց նե րի ի րա կա նաց ման ամ փոփ հաշ վետ վու թյու նը: Ե րե խա նե րից

1557-ին հնա րա վոր չի ե ղել գտ նել սխալ հաս ցե նե րի պատ ճա ռով, ի սկ 584 հաս ցե նե րում

տա նը մարդ չի ե ղել4: 85 ըն տա նիք հրա ժար վել է մաս նակ ցել հարց մա նը:

Ըստ « Փյու նիկ» շտե-մա րա նի տվյալ նե րի

« Փյու նիկ» շտե մա-րա նից դուրս

Ըն դա մե նը

Ի րա կա նաց ված հար ցազ րույց նե-րի քա նա կը` ըն տա նիք ի խնամքի

տակ գտնվող ե րե խա ներ

5093 229 5322

Ի րա կա նաց ված հար ցազ րույց-նե րի քա նա կը` ման կա տա նը

խնամվող ե րե խա ներ

174 211 385

Ըն դա մե նը ի րա կա նաց ված 5267 440 5707

Ս խալ կամ ոչ ամբողջական հասցե

1557 - -

Տա նը մարդ չկա 584 - -

Հաս ցեն չեն գտել 238 - -

Չբ նա կեց ված բնա կա րան 79 - -

Երկ րում չեն 66 - -

Հ րա ժար վել են մաս նակ ցել հարց մա նը

85 - -

Այլ 82 - -

Ըն դա մե նը չի րա կա նաց ված 2691 - -

ԸՆ ԴԱ ՄԵ ՆԸ 7958

Ա ղյու սակ 1. Հար ցազ րույց նե րի ի րա կա նաց ման ամ փոփ հաշ վետ վու թյուն

Ա ղյու սակ 2-ո ւմ հա սա նե լի ու թյան հաշ վետ վու թյու նը ներ կա յաց ված է ը ստ մար զե րի: Հա մե-

մա տա բար բարձր հա սա նե լի ու թյուն է ե ղել Սյու նի քի, Ա րա գա ծոտ նի և Արմավիրի մար զե րում:

Ե րե խա նե րի քա-նակն ը ստ « Փյու-նիկ» շտե մա րա նի

Ի րա կա նաց ված հար-զազ րույց նե րի քա-

նակն ը ստ « Փյու նիկ» շտե մա րա նի

Ի րա կա նաց ված հար-ցազ րույց նե րի քա նա-կը « Փյու նիկ» շտե մա-

րա նից դուրս

Ըն դա մե նը

Ա րա գա ծոտն 407 300 (74%)

17 317

Ա րա րատ 834 530 (64%)

20 550

Ար մա վիր 688 499(73%)

44 542

Գե ղար քու նիք 683 417(61%)

54 471

Երևան 2216 1444(65%)

15 1459

Լո ռի 716 443(62%)

17 460

Կո տայք 640 418(65%)

21 439

4 Նշված հասցեներով հարցազրուցավարներն այցելել են առնվազն 3 անգամ:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ե րե խա նե րի քա-նակն ը ստ « Փյու-նիկ» շտե մա րա նի

Ի րա կա նաց ված հար-զազ րույց նե րի քա-

նակն ը ստ « Փյու նիկ» շտե մա րա նի

Ի րա կա նաց ված հար-ցազ րույց նե րի քա նա-կը « Փյու նիկ» շտե մա-

րա նից դուրս

Ըն դա մե նը

Շի րակ 707 364 (51%)

8 372

Սյու նիք 427 379(89%)

14 393

Վայոց ձոր 132 75 (57%)

0 75

Տա վուշ 334 224 (67%)

19 243

Ման կատ ներ 174 174 211 385

Ըն դա մե նը 7958 5264(66%)

443 5707

Ա ղյու սակ 2. Ի րա կա նաց ված հար ցազ րույց նե րի քա նա կը ը ստ մար զե րի

Հե տա զո տու թյան ժամ կետ նե րը

Հե տա զո տու թյու նը (նե րա ռյալ նա խա պատ րաս տա կան աշ խա տանք նե րը, բուն հար-

ցազրույց նե րը, ար դյունք նե րի վեր լու ծու թյու նը) ի րա կա նաց վել է 2011թ.-ի օ գոս տո սից

2012թ.-ի մար տը նե րա ռյալ: Հար ցազ րույց ներն ի րա կա նաց վել են հիմ նա կա նում օ գոս-

տոսի 15-ից դեկ տեմ բե րի 25-ն ըն կած ժա մա նա կա հատ վա ծում: 2012թ. հուն վար-մարտ

ա միս նե րին տե ղի է ունե ցել տվյալ նե րի վերջ նա կան ճշ տում, մուտ քագ րում և վեր լու ծու-

թյուն, ապ րիլ-հունիս ա միս նե րին կազմ վել է վերջ նա կան հաշ վետ վու թյու նը:

Ո րա կի վե րահս կու մը

Հե տա զո տու թյան ո ղջ ըն թաց քում ի րա կա նաց վել է ո րա կի վե րահս կում: Սկզ բում բո լոր

հար ցա թեր թե րը ստուգ վել են ը ստ տրա մա բա նա կան կա պե րի, բաց թողն ված հար ցե րի

և թե րու թյուն նե րի: Այ նու հետև հար ցա թեր թե րի 20%-ը ստուգ վել է հե ռա խո սա զան գե րի

մի ջո ցով: Յու րա քան չյուր հար ցազ րու ցա վա րի ի րա կա նաց րած հար ցա թեր թե րից պա տա-

հա կա նո րեն ը նտր վել են 20-ա կան հար ցա թերթ և ստուգ վել կրկ նա կի զան գե րի մի ջո-

ցով` հար ցա թեր թից ո րոշ հար ցեր ևս մեկ ան գամ տա լու և ստու գե լու սկզ բուն քով: Բա ցի

վերոն շյալ մե թոդ նե րից, հար ցազ րու ցա վար նե րի հետ մո նի թո րին գային այ ցեր են կա-

տարել թե՛ ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի, թե՛ Մար քե թին գի հայ կա կան ա սո ցիա ցիայի

մաս նագետ նե րը:

26 2. ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ, ԹԻՐԱԽ ԽՈՒՄԲԸ ԵՎ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸԽ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Տ վյալ նե րի մուտ քագ րու մը

Հար զազ րույց նե րի ան ցկաց մա նը և ո րա կի վե րահսկ մա նը զու գա հեռ ի րա կա նաց վել է

տվյալ նե րի մուտ քագ րում եր կու օ պե րա տոր նե րի կող մից, ո րոնց աշ խա տան քը ստուգ վել է

20% կրկ նա կի մուտ քագր ման մի ջո ցով:

Տ վյալ նե րի վեր լու ծու թյան մե թո դա բա նու թյու նը

Հար ցազ րույց նե րի վեր լու ծու թյունն ի րա կա նաց վել է եր կու ա ռան ձին խմ բե րի` ըն տա նիք ի

խնամքի տակ գտնվող (նե րա ռյալ գի շե րօ թիկ ռե ժի մով հա տուկ հան րակր թա կան դպ րոց-

ներ հաճա խող) 5322 և ման կա տա նը խնամ վող 385 հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա-

նե րի համար:

Վեր լու ծու թյունն ի րա կա նաց վել է ը ստ ե րե խայի սե ռի, բնա կա վայ րի (մայ րա քա ղաք, մար-

զեր, այդ թվում` մար զային քա ղաք ներ և գյու ղա կան հա մայնք ներ), ի նչ պես նաև ը ստ հաշ-

ման դա մու թյան: Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը կա րող են ունե նալ ֆունկ ցիա-

նե րի տար բեր խան գա րում ներ` ֆի զի ո լո գիա կան (օ րի նակ` սր տա նո թային, մար սո ղա կան,

էն դոկ րի նային և այլ հա մա կար գե րի ֆունկ ցիայի խան գա րում ներ), հե նա շար ժո ղա կան,

մտա վոր/ ճա նա չո ղա կան, տե սո ղա կան, լսո ղա կան, և հա մակց ված5: Ե րե խա նե րի բժշ կա-

կան ախ տո րո շում նե րը դա սա կարգ վել ե ն6 պար զե լու հա մար, թե ա րդյոք ֆունկ ցի ո նալ

տար բեր խան գա րում7 ունե ցող ե րե խա ներն ունեն ծա ռա յու թյուն նե րի տար բեր հա սա-

նե լի ու թյուն: Օ րի նակ, ա րդյոք մտա վոր հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա ներն ա վե լի

հա ճախ են դպ րո ցից դուրս մնում, քան հե նա շար ժո ղա կան դժ վա րու թյուն ներ ունե ցող

ե րե խա նե րը: Այս դա սա կար գու մը պայ մա նա կան է, քա նի որ հա ճախ հնա րա վոր չէ միայն

ախ տո րո շու մից ել նե լով ո րո շել ֆունկ ցի ո նալ խան գա րու մը, և ե րե խայի ախ տո րո շու մը

կա րող է ճշգ րիտ չլի նել: Դա սա կար գումն ար վել է ի րա վի ճա կի մա սին ը նդ հա նուր պատ-

կե րա ցում կազ մե լու հա մար:

Ման կա տա նը խնամ վող ե րե խա նե րի վե րա բե րյալ հար ցազ րույց նե րի ար դյունք նե րի վեր-

լու ծու թյու նը կա տար վել է ը ստ սե ռի:

5 Փորձագետի խորհրդով, էպիլեպսիան ներկայացվել է որպես առանձին խումբ, քանի որ այս հաշմանդամության տարբեր

տեսակներ առաջ են բերում ֆունկցիայի տարբեր խանգարումներ:6 Դասակարգումը իրականացվել է ՀՀ Առողջապահության նախարարության գլխավոր մանկական նյարդաբան Արծրուն

Հակոբյանի կողմից: 7 Դասակարգումը հիմնված է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության «Ֆունկցիո նա լության, հաշման-

դամության և առողջության դասակարգման» տրամաբանության վրա:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Հե տա զո տու թյան սահ մա նա փա կում նե րը

Սույն հե տա զո տու թյան հիմ նա կան սահ մա նա փա կում նե րը հետևյալն ե ն.

• Հարցվելենհիմնականումպաշտոնապեսհաստատագրվածհաշմանդամու

թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ծնող նե րը կամ խնա մա կալ նե րը` ը ստ « Փյու նիկ»

տվյալ նե րի շտե մա րա նի, հետևա բար այն գրե թե տե ղե կու թյուն չի տա լիս այն

ե րե խա նե րի մա սին, ով քեր ունեն հաշ ման դա մու թյուն, սա կայն չու նեն հաշ-

ման դամ ե րե խայի վկա յագր ված կար գա վի ճակ:

• «Փյունիկ»տվյալներիշտեմարանումառկաերեխաներիշուրջմեկերրորդին

հնա րա վոր չի ե ղել գտ նել սխալ հաս ցե նե րի և այլ պատ ճա ռներով, ընդ որում

այս առումով տարբերություններ կան ըստ մարզերի (Աղյուսակ 2): Դժ վար է

կան խա տե սել, թե որ քա նով են չգտն ված ե րե խա նե րը տար բեր վում հարց ված

ե րե խա նե րից:

• Հետազոտություննառավելապես քանակային մեթոդաբանություն է օգտա

գոր ծել: Ո րոշ խն դիր նե րի ա վե լի խոր քային պատ ճառ նե րի բա ցա հայտ ման

հա մար ան հրա ժեշտ է հե տա գա յում ան ցկաց նել ո րա կա կան վեր լու ծու թյուն:

ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԸն տա նիք ի խնամքի տակ գտնվող երեխաներ3.1


29Ընտանիքի ԽնաՄքի տաԿ ԳտնՎՈՂ ԵՐԵԽանԵՐ | ԸնդհանՈւՐ տՎյալնԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ա. Ը ՆԴ ՀԱ ՆՈՒՐ ՏՎՅԱԼ ՆԵՐ

Այս բաժ նում ներ կա յաց ված է հարց մա նը մաս նակ ցած ըն տա նիք ի խնամքի տակ գտնվող

հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի սե ռը և տա րի քը, բնա կու թյան վայ րը, կա ցա րա-

նի տե սակ նե րը և ըն տա նի քի կազ մը:

Գ ծա պատ կեր Ա.1-ո ւմ ներ կա յաց ված է հար ցազ րույց նե րի բաշխ վա ծու թյունն ը ստ ՀՀ մար-

զե րի (ըն դա մե նը 5322 հար զազ րույց):

Շիրակ372

Լոռի460 Տավուշ

243

Կոտայք439

Երևան1,459Արմավիր

542

Արագածոտն317

Արարատ550

Վայոց ձոր75

Գեղարքունիք471

Սյունիք393

Գ ծա պատ կեր Ա.1. Հար ցազ րույց նե րի բաշխ վա ծու թյունն ը ստ ՀՀ մար զե րի

Գ ծա պատ կեր Ա.2-ը ցույց է տա լիս հարց մա նը մաս նակ ցած հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ե րե խա նե րի սե ռային բաշխ վա ծու թյու նը: Ե րե խա նե րի 68%-ը տղա ներ են, ին չը գրե թե եր-

կու ան գամ գե րա զան ցում է աղ ջիկ նե րի թի վը: Պետք է նշել, որ տղա-աղ ջիկ նմա նա տիպ

հա րա բե րակ ցու թյու նը հատ կան շա կան է Տն տե սա կան հա մա գոր ծակ ցու թյան և զար գաց-

ման կազ մա կեր պու թյան (ՏՀԶԿ) մի շարք ե րկր նե րի հա մար8:

8 Կրթական հետազոտությունների և նորարարությունների կենտրոն և Տնտեսական համագոր ծակցության և զարգացման

կազմակերպություն (2007թ.)

30 3.1. ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԽ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գ ծա պատ կեր Ա.3-ո ւմ ներ կա յաց ված են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա ներն ը ստ

տա րի քային խմ բե րի (քա նա կային և տո կո սային բաշխ վա ծու թյու նը):

Գծապատկեր Ա.3. Հարցմանը մասնակցած հաշմանդամություն

ունեցող երեխաների տարիքային բաշխվածությունը

0-3 տ.

10-12 տ.

940 (18%)

942 (18%)

731 (14%)

278 (5%)

1312 (24%)

1119 (21%)

4-6 տ.

13-15 տ. 16-18 տ.

7-9 տ.

Գծապատկեր Ա.2. Հարցմանը մասնակցած հաշմանդամություն

ունեցող երեխաների սեռային բաշխվածությունը

1689 (32%)

3633 (68%)

ԱրականԻգական

Ա ղյու սակ 3-ո ւմ ներ կա յաց ված է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի բաշխ վա ծու թյու-

նը ը ստ հաշ ման դա մու թյան9 և սե ռի: Ե րե խա նե րի 36%-ը հե նա շար ժո ղա կան, 20%-ը` ֆի զի ո լո-

գիա կան, ի սկ 20%-ը` մտա վոր ֆունկ ցիա նե րի հետ կապ ված հաշ ման դա մու թյուն ունի:

Ա րա կան % Ի գա կան % Ընդ հա նուր %

Հե նա շար ժո ղա կան 1,251 34% 689 41% 1,940 36%

Ֆի զի ո լո գիա կան 747 21% 323 19% 1,070 20%

Մ տա վոր 748 21% 305 18% 1,053 20%

Տե սո ղա կան 284 8% 109 6% 393 7%

Լ սո ղա կան 234 6% 141 8% 375 7%

Է պի լեպ սիա 278 8% 70 4% 348 7%

Հա մակց ված* 91 3% 52 3% 143 3%

Ընդ հա նուր 3,633 1,689 5,322

Ա ղյու սակ 3. Ե րե խա նե րի բաշխ վա ծու թյու նը ը ստ հաշ ման դա մու թյան և սե ռի

* Համակցված հաշմանդամությամբ երեխաների մասնաբաժինն հավանաբար իրականում ավելի շատ կլիներ, եթե ավելի լիարժեք տեղեկություն լիներ ֆունկցիոնալ խանգարման կամ ախտորոշման մասին: Այս խմբում երեխաների փոքր

քանակությունը նվազեցնում է խմբի ցուցանիշների վիճակագրական ճշգրտությունը:

Գ ծա պատ կեր Ա.4-ո ւմ ներ կա յաց ված է հար ցազ րույց նե րի բաշխ վա ծու թյունն ը ստ մայ րա-

քա ղա քի, մար զային քա ղաք նե րի և գյու ղա կան հա մայնք նե րի:

9 Տես Արդյունքների վերլուծության մեթոդաբանությունը


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գծապատկեր Ա.4. Հարցազրույցների բաշխվածությունն ըստ բնակավայրի

2198 (41%)

1459 (28%)

1665(31%)

Երևան Մարզային քաղաքներ

Գյուղական համայնքներ

Հա ջորդ եր կու գծա պատ կեր նե րում ներ կա յաց վում է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա-

նե րի ըն տա նի քի կազ մը: Այս ե րե խա նե րի 85%-ը ունի եր կու ծնող, 12%-ը` միայն մայր, 1%-ը`

միայն հայր, 1%-ը ե րկ կող մա նի ծնո ղա զուրկ է: 84%-ը ունեն քույր կամ եղ բայր, 49%-ը` տատ

կամ պապ:

Գծապատկեր Ա.5.1. Ծնողների առկայությունը հաշմանդամություն

ունեցող երեխաների ընտանիքում

Հայր և մայր Միայն մայր

Միայն հայր Ոչ հայր, ոչ մայր

1%1%12%

85%

Գծապատկեր Ա.5.2. Տատիկի կամ պապիկի, քրոջ կամ եղբոր

առկայությունը հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ընտանիքում

Ունեն տատ կամ պապ

Ունեն քույր կամ եղբայր

84%

49%

Գ ծա պատ կեր Ա.6-ո ւմ ներ կա յաց ված է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ըն տա-

նի քի ան դամ նե րի թի վը: Ի նչ պես տես նում ե նք, ա ռա վել բազ ման դամ ըն տա նիք նե րը հիմ-

նա կա նում հան դի պում են գյու ղա կան հա մայնք նե րում:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

36% 40%34%

45%39%

50%50%

54%

48%50%

10%7% 8%

7% 8%4% 2% 3% 1% 3%

Գծապատկեր Ա.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ընտանիքի անդամների թիվը, ըստ բնակավայրի

6-7 հոգի

4-5 հոգի

3 հոգի

2 հոգի

Երևան Մարզեր Մարզային քաղաքներ


Ընդհանուր

Հա ջորդ` Գծա պատ կեր Ա.7.-ը ներ կա յաց նում է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի

կա ցա րա նի տե սա կը: Գյու ղա կան հա մայնք նե րում ե րե խա նե րը հիմ նա կա նում ապ րում են

ա ռանձ նատ նե րում (83%), Երևանում` բնա կա րա նում` 69%: Հարց վող նե րի 5%-ը բնակ վում է

տնակ նե րում:

Գծապատկեր Ա.7. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների կացարանի տեսակը, ըստ բնակավայրի

4% 5% 6% 5% 5%2% 1% 1%

69%

31%

56%

12%

41%

25%

64%

38%

83%

53%

Տնակ

Հանրակացարան

Բնակարան

Առանձնատուն



Ընդհանուր


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Հար ցազ րույց նե րը պար զել են նաև, թե ա րդյոք հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան

հիմ նա կա նում բնակ վում է (գի շե րում է) իր ըն տա նի քում, թե գի շե րօ թիկ ռե ժի մով հա տուկ

հան րակր թա կան դպ րո ցում (այս բաժ նում նե րառ ված չեն այն ե րե խա նե րը, ով քեր ապ-

րում են ման կա տա նը): Գծա պատ կեր Ա.8-ո ւմ ար դյունք նե րը ներ կա յաց ված են ը ստ բնա-

կա վայ րի տե սա կի և սե ռի: Ի նչ պես տես նում ե նք, հարց վող նե րի 97%-ը նշել է, որ ե րե խան

ապ րում է տա նը` ըն տա նի քի հետ, ի սկ 3%-ը` որ ե րե խան գի շե րում է հա տուկ դպ րո ցում10:

Հարկ է նշել, սա կայն, որ ըն տա նիք ի խնամքի տակ գտնվող հա տուկ հան րակր թա կան

դպ րոց նե րում սո վո րող ե րե խա նե րի շուրջ 70%-ը (ո րը կազ մում է ը նդ հա նու րի 7%-ը) դպ րոց

է գնում գի շե րօ թիկ ռե ժի մով (օրինակ` ո րոշ ե րե խա ներ աշ խա տան քային օ րե րին գի շե րում

են դպ րո ցում, սա կայն շա բաթ-կի րա կի վե րա դառ նում են տուն):

Գծապատկեր Ա.8. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների բնակության (գիշերելու) հիմնական վայրը, ըստ բնակավայրի տեսակի և երեխայի սեռի

Տանը, ընտանիքի հետ

Հատուկ հանրակրթական դպրոցում

1%

99% 97% 97% 97% 97% 97%96%

3% 3% 3% 3% 3%4%



Արական Իգական Ընդհանուր

Գ ծա պատ կեր Ա.9-ո ւմ վե րոն շյալ հար ցը ներ կա յաց ված է ը ստ ե րե խա նե րի հաշ ման դա-

մու թյան: Լսո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 9%-ն է գի շե րում հա տուկ

ուսում նա կան հաս տա տու թյու նում, մտա վոր հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի

6%-ը և հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 5%-ը:

10 Այս երեխաների 93%-ը արձակուրդների ժամանակ վերադառնում է տուն:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Ա.9. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների բնակության (գիշերելու) վայրը, ըստ հաշմանդամության

Տանը, ընտանիքի հետՀատուկ հանրակրթական դպրոցում

1%

99% 98% 99% 94% 95% 99% 97%91%

2%1%

6% 5%1%

3%

9%

Ֆիզիո

լոգիա

կան

Հենաշա

րժող

ական

Տեսող

ական

Լսողակա

ն

Մտավոր

Համակց

ված

Էպիլեպ

սիա

Ընդհա

նուր

Որ պես ե րե խայի` հա տուկ ուսում նա կան հաս տա տու թյու նում գի շե րե լու պատ ճառ ներ հարց-

վող նե րի 45%-ը նշել է տա նը հա մա պա տաս խան խնամ քի բա ցա կա յու թյու նը, 27%-ը` ըն-

տա նի քի սո ցիալ-տն տե սա կան վի ճա կը (չեն կա րող հո գալ ան հրա ժեշտ ծախ սե րը), 26%-ը`

ե րեխայի կր թու թյու նը:

Գծապատկեր Ա.10. Հատուկ հանրակրթական դպրոցում հաշմանդամություն ունեցող երեխայի գիշերելու հիմնական պատճառները*, ըստ բնակավայրի տեսակի և երեխայի սեռի

*Յուրաքանչյուր պատասխանող կարող էր նշել 1-3 պատճառ, հետևաբար սյունակի բաղադրիչների գումարը կարող է գերազանցել 100%-ը:

Կրթական կարիքների համարՀարևանների, հասարակության վերաբերմունքՉեն կարող հոգալ անհրաժեշտ ծախսերը

Տանը չեն կարող ապահովել համապատասխան խնամք

47% 44% 48% 44% 42% 49% 45%

29%27% 27% 27% 31% 20% 27%

6%

12%28% 25% 29% 24% 31% 26%

1% 1%



ԸնդհանուրԻգականԱրական

35Ընտանիքի ԽնաՄքի տաԿ ԳտնՎՈՂ ԵՐԵԽանԵՐ | ԿՐ ԹՈՒԹՅՈՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Բ. ԿՐ ԹՈՒԹՅՈՒՆ

Ըստ « Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» կոն վեն ցիայի` հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք չպետք է մե կու սաց վեն ը նդ հա նուր կր թա կան հա մա կար-

գից հաշ ման դա մու թյան պատ ճա ռով, և հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը չպետք

է զրկ վեն ան վճար ու պար տա դիր տար րա կան կամ միջ նա կարգ կր թու թյուն ստա նա լու

ի րա վուն քից (հոդ ված 24):

« Հաշ ման դամ նե րի սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյան մա սին» ՀՀ օ րեն քի հա մա ձայն` կրթու-

թյան պե տա կան հա մա կար գի մար մին նե րը սո ցիա լա կան ա պա հո վու թյան և ա ռող ջա-

պա հու թյան մար մին նե րի հետ հա մա տեղ հաշ ման դա մի վե րա կանգն ման ան հա տա կան

ծրագ րին հա մա պա տաս խան ա պա հո վում են հաշ ման դամ ե րե խա նե րի նա խադպ րո ցա-

կան դաս տիա րա կու թյու նը, հաշ ման դամ նե րի միջ նա կարգ, միջ նա կարգ-մաս նա գի տա-

կան և բարձ րա գույն կր թու թյուն ստա նա լու հա մար ան հրա ժեշտ պայ ման նե րի ստեղ ծու մը

(հոդ ված 12):

Վաղ ման կա կան (նա խադպ րո ցա կան) կր թու թյուն

Վաղ ման կու թյան տա րի նե րը ո րո շիչ դեր ունեն ե րե խայի զար գաց ման և նե րու ժի բա ցա-

հայտ ման գոր ծըն թա ցում: Ծնն դից հե տո` յու րա քան չյուր վայր կյան ուղե ղում ձևա վոր վում

է 700 սի նապ տիկ կապ: Մինչև 3 տա րե կա նը ե րե խայի ուղե ղը հա վա քում է իր քա շի 80%-ը:

Նա խադպ րո ցա կան տա րի քում, ե րբ սկ սում են զար գա նալ տե սո ղա կան, լսո ղա կան, լեզ-

վի ըն կալ ման և ճա նա չո ղա կան ֆունկ ցիա նե րը, ե րե խա նե րի ուղե ղը հատ կա պես զգա յուն

է ար տա քին ազ դակ նե րի նկատ մամբ: Վաղ ման կա կան կր թու թյու նը ո րո շիչ դեր ունի ե րե-

խա նե րի կա րո ղու թյուն նե րի զար գաց ման գոր ծըն թա ցում և հատ կա պես ար դյու նա վետ է

ա ռա վել խո ցե լի խմ բե րի ե րե խա նե րի հա մար11:

Զար գաց ման դան դա ղե ցում, հաշ ման դա մու թյուն և հա տուկ կա րիք ներ ունե ցող ե րե խա-

ները, ով քեր հա ճա խում են (նե րա ռա կան) ման կա պար տեզ ներ, ցու ցա բե րում են ա վե լի

լավ զար գա ցած սո ցիա լա կան և հա ղոր դակ ցա կան հմ տու թյուն ներ և ունե նում են ա վե լի

մեծ սո ցիա լա կան ցան ցեր, քան այն ե րե խա նե րը, ով քեր մե կու սաց վում են ի րենց հա սա-

կա կից նե րից: Բա ցի այդ, բո լոր ե րե խա նե րի մեջ ձևա վոր վում է տար բե րու թյուն ներն ըն-

դու նե լու վե րա բեր մունք12:

Այ նինչ, ը նդ հա նուր առ մամբ, հարց մա նը մաս նակ ցած ըն տա նիք նե րի հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ե րե խա նե րի միայն 35%-ն է հա ճա խել կամ հա ճա խում ման կա պար տեզ (Գ ծա-

պատ կեր Բ.1), ը նդ ո րում 2-6 տա րի քային խմ բում այդ ցու ցա նիշն ա վե լի ցածր է` 28% (տես

11 Էնգլ, Փեթրիս (2011թ.) 12 Գուլարնիկ Մ. (2004թ.)


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Հա վել ված 2.2)13: Հա ճա խե լի ու թյու նը ա ռա վել բարձր է Երևանում` 48%, մար զե րում այն

կազ մում է 31%, մար զային քա ղաք նե րում` 41%, ի սկ գյու ղա կան հա մայնք նե րում գրանց վել

է ա մե նա ցածր ցու ցա նի շը` 23%: Ո րո շա կի տար բե րու թյուն ներ կա րե լի է տես նել նաև ը ստ

սե ռի. օ րի նակ, Երևանում տղա նե րի 50%-ն է հա ճա խում կամ հա ճա խել ման կա պար տեզ,

աղ ջիկ նե րի` 44%-ը, մար զային քա ղաք նե րում` տղա նե րի 43%-ը, ի սկ աղ ջիկ նե րի` 37%-ը:

Գյու ղա կան հա մայնք նե րում այս ա ռու մով տար բե րու թյուն չի նկատ վում:

50%

44%

31%29%

31%

43%

37%41%

23% 23%23%

36% 35%33%

48%



Ընդհանուր

Գծապատկեր Բ.1. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը մանկապարտեզ (ներկայումս կամ անցյալում), ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի

ԻգականԱրական Ընդհանուր

Գ ծա պատ կեր Բ.2-ո ւմ վե րոն շյալ ար դյունք նե րը ներ կա յաց ված են ը ստ մար զե րի: Ի նչ պես

տես նում ե նք, ա ռա վել մեծ հա ճա խե լի ու թյան տո կոս է գրանց վում Երևանում` 48%, և Սյու-

նի քի մար զում` 46%:

13 Այս հարցը տրվել է բոլոր երեխաների համար: Հավելված 2.2-ում առանձին ներկայացված է 2-6 տարեկան երեխաների

հաճախելիությունը:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գծապատկեր Բ.2. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը մանկապարտեզ, ըստ մարզերի և երեխայի սեռի


Երևան

Արմավիր

Արագածո

տն

Արարա

տ

Գեղարք

ունի

ք

Կոտայք

Լոռի

Շիրակ

Սյունի

ք

Վայոց ձո

ր

Տավուշ

Ընդհա

նուր

36%37%22%

24%

23%

46%

44%31%

24%

35%32%

29%37%

28%

31%31%

27%

22%23%

22%25%

26%

24%50%

44%

48%

24%

21%

30%

29%33%47%

33%35%

35%36%

Հա ջորդ` Գծա պատ կեր Բ.3-ո ւմ ար դյունք նե րը ներ կա յաց ված են ը ստ ե րե խայի հաշ-

ման դա մու թյան: Ի նչ պես տես նում ե նք, ա ռա վել քիչ են ման կա պար տեզ հա ճա խում կամ

հա ճա խել հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը` 21%, հե նա շար ժո ղա կան

հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը` 31%, և մտա վոր` 35%:

Գծապատկեր Բ.3. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը մանկապարտեզ, ըստ հաշմանդամության և երեխայի սեռի


36% 37%23%

17%

21%37% 32%

36%35% 36% 35%

33%

36%

30%

37%

31%

29%

32%48% 48%

46% 45%

47% 47%

Ֆիզիո

լոգիա

կան

Հենաշա

րժող

ական

Տեսող

ական

Լսողակա

ն

Մտավոր

Համակց

ված

Էպիլեպ

սիա

Ընդհա

նուր


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գ ծա պատ կեր Բ.4-ո ւմ ներ կա յաց ված են ման կա պար տեզ չհա ճա խե լու պատ ճառ ներն ը ստ

սե ռի և ը ստ բնա կա վայ րի: Մանկապարտեզ չհաճախողների մեջ, հարց վող նե րի 33%-ը նշել

է, որ չեն զգում ման կա պար տե զի կա րի քը, 26%-ը` որ հա մայն քում չկա ման կա պար տեզ,

16%-ը` որ ե րե խայի ա ռող ջա կան վի ճա կը թույլ չի տա լիս, 16%-ը նշել է, որ ման կա պար տե զը

չու նի հա մա պա տաս խան պայ ման ներ: Գյու ղա կան հա մայնք նե րում հարց վող նե րի 47%-ը

որ պես պատ ճառ նշել է հա մայնք նե րում ման կա պար տե զի բա ցա կա յու թյու նը, մարզային

քաղաքներում` միայն 8-ը: Քա ղաք նե րում 40%-ից ավելին նշել են, որ ման կա պար տե զի կա-

րի քը չկա: Երևանում 8%-ը նշել է, որ ե րե խային չեն ըն դու նել ման կա պար տեզ:

Գծապատկեր Բ.4. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մանկապարտեզ չհաճախելու պատճառները,* ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի

*Յուրաքանչյուր պատասխանող կարող էր նշել 1-3 պատճառ, հետևաբար սյունակի բաղադրիչներիգումարը կարող է գերազանցել 100%-ը:

Առողջական վիճակը թույլ չի տալիս

Ի վիճակի չեն վճարել մանկապարտեզի համար

Մատուցվող ծառայությունների որակը բավարար չէ

Համայնքում չկա մանկապարտեզ

Երեխային մերժել են ընդունել մանկապարտեզ

Տրանսպորտի խնդիր, հեռավորություն

Ծնողները չեն զգում մանկապարտեզի կարիքը

Մանկապարտեզը չունի համապատասխան պայմաններ

44%30% 21%

33% 33% 33%45%

2% 33% 47% 28% 22% 26%8%17%

16%16%

16% 18% 16%16%

18%

16% 13%15% 19% 16%

20%8%

4% 5% 5% 5% 5%4%2%

5% 4% 4% 5% 4%7%2%

3% 3% 3% 3% 3%3%3%

2% 1% 2% 2% 2%3%




Ա ղյու սակ Բ.1-ո ւմ վե րոն շյալ հար ցը ներ կա յաց ված է ը ստ ե րե խայի հաշ ման դա մու թյան:

Ման կա պար տեզ ըն դու նե լու հար ցում մեր ժել են ման կա պար տեզ չհա ճա խող մտա վոր

հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 11%-ին, հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ունե-

ցող ե րե խա նե րի 7%-ին: Ման կա պար տե զում ան հրա ժեշտ պայ ման նե րի բա ցա կա յու թյու նը

որ պես ե րե խային ման կա պար տեզ չտա նե լու հիմ նա կան պատ ճառ նշել են ման կա պար-

տեզ չհա ճա խող լսո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 24%-ի ծնող նե րը:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ֆի զ

ի ո լո

-գ

իա կա

ն Հ

ե նա

շար ժ

ո-ղա

կան

Տե սո

ղա կա

ն

Լ սո ղ

ա կա

ն

Մ տ

ա վո

ր

Հա

մակց

ված

Է պի լ

եպ սի

ա

Ընդ

հա նո

ւր

Ծ նող նե րը չեն զգում ման կա-պար տե զի կա րի քը

40% 30% 32% 34% 32% 31% 34% 33%

Հա մայն քում չկա ման կա պար-տեզ

27% 26% 37% 27% 21% 14% 36% 26%

Ա ռող ջա կան վի ճա կը թույլ չի տա լիս

13% 21% 7% 9% 16% 14% 15% 16%

Ման կա պար տե զը չու նի հա մա-պա տաս խան պայ ման ներ

10% 19% 10% 24% 18% 20% 9% 16%

Ի վի ճա կի չեն վճա րել ման կա-պար տե զի հա մար

5% 3% 6% 5% 5% 8% 4% 4%

Մա տուց վող ծա ռա յու թյուն նե րի ո րա կը բա վա րար չէ

3% 2% 1% 2% 2% 4% 1% 2%

Տ րանս պոր տի խն դիր, հե ռա վո-րու թյուն

2% 5% 1% 2% 3% 2% 0% 3%

Ե րե խային մեր ժել են ըն դու նել ման կա պար տեզ

2% 4% 3% 5% 11% 7% 4% 5%

Այլ 10% 7% 9% 9% 6% 13% 5% 8%

Ա ղյու սակ Բ.1. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ման կա պար տեզ չհա ճա խե լու պատ ճառ նե րը*, ը ստ հաշման դա մու թյան


Ե րե խայի հա տուկ կր թա կան կա րիք նե րի գնա հա տու մը

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում ե րե խայի կր թու թյան ա ռանձ նա հա տուկ պայ ման նե-

րի կա րի քի գնա հա տումն ի րա կա նաց նում է Երևանի բժշ կա հո գե բա նա ման կա վար ժա կան

կենտ րո նը` իր եր կու մաս նա ճյու ղե րով:

Երևանում բնակ վող նե րի 29%-ն է նշել, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան գնա հատ-

վել է Բժշ կա հո գե բա նա ման կա վար ժա կան գնա հատ ման կենտ րո նի կող մից, գյու ղա կան

հա մայնք նե րում` 8%-ը: Ը նդ հա նուր առ մամբ, գնա հա տում են ան ցել ե րե խա նե րի 15%-ը, ի սկ

պա տաս խա նող նե րի 25%-ը տե ղյակ չէր` ե րե խան գնա հատ վել է կենտ րո նի կող մից, թե` ոչ:

Այս ա ռու մով աղ ջիկ նե րի և տղա նե րի միջև տո կո սային տար բե րու թյուն չի ե ղել:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Բ.5. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի կրթական կարիքների գնահատումը Բժշկահոգեբանամանկավարժական կենտրոնում, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի

Տեղյակ չենՈչԱյո




29%

9% 11% 8% 15% 15% 15%

52%

63% 55%69% 60% 61% 60%

20%28%

34%23% 26% 24% 25%

Բժշ կա հո գե բա նա ման կա վար ժա կան կենտ րո նում գնա հա տում ան ցել են մտա վոր հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 31%-ը: Տո կո սային հա րա բե րու թյամբ հա ջորդ տե ղե-

րում են հա մակց ված և լսո ղա կան հաշ ման դա մու թյամբ ե րե խա նե րը (Գ ծա պատ կեր Բ.6):

Գծապատկեր Բ.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների կրթական կարիքների գնահատումը Բժշկահոգեբանամանկավարժական կենտրոնում, ըստ հաշմանդամության

Տեղյակ չենՈչԱյո

15%

10%

19%

31%

18%

8%

10%

9%

60%

62%

52%

46%

58%

66%

64%

65%

25%

28%

29%

23%

24%

26%

26%

26%Ֆիզիոլոգիական

Հենաշարժողական

Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Դպ րո ցա կան (միջ նա կարգ) կր թու թյուն

«Կր թու թյան մա սին» ՀՀ օ րեն քը ամ րագ րում է, որ կր թու թյան ա ռանձ նա հա տուկ պայ ման-

նե րի կա րիք ունե ցող ե րե խա նե ր ի կր թու թյու նը ծնո ղի ը նտ րու թյամբ կա րող է ի րա կա նաց-

վել ը նդ հա նուր հան րակր թա կան դպ րո ցում (հոդ ված 19.3) : « Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» կոն վեն ցիան ար գե լում է հաշ ման դա մու թյան պատ ճա-

ռով ը նդ հա նուր կր թա կան հա մա կար գից մե կու սա ցումը (հոդ ված 24):

Թե որ քա նով են ե րե խա նե րը և նրանց ըն տա նիք ներն օ գտ վում մի ջազ գային ի րա վուն քի և

ՀՀ օ րենսդ րա կան դաշ տի ըն ձե ռած հնա րա վո րու թյուն նե րից, ը նդ հա նուր պատ կե րա ցում

կա րե լի է կազ մել հե տա զո տու թյան հա ջորդ բաժ նից, ո րը վե րա բե րում է հաշ ման դա մու-

թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի միջ նա կարգ կր թու թյա նը:

Ընդ հա նուր առ մամբ հարց վող նե րի14 70%-ը նշել է, որ ե րե խան կր թու թյուն է ստա նում

ը նդհանուր հան րակր թա կան դպ րո ցում (կամ ար դեն ա վար տել է), 12%-ը` հա տուկ դպ րո ցում,

18%-ը` ը նդ հան րա պես չի գնում դպ րոց15: Այս ա ռու մով նշա նա կա լից տար բե րու թյուն ներ կան

Երևա նի և մար զային, հատ կա պես գյու ղա կան հա մայնք նե րի միջև: Ե թե Երևանում դպրոց

չեն հա ճա խում ե րե խա նե րի 13%-ը, ա պա մար զե րում այդ ցու ցա նի շը 18% է, ի սկ գյու ղա կան

հա մայն քնե րում գրե թե կրկ նա պատկ վում է` հաս նե լով 23%-ի: Բա ցի այդ, հարկ է նշել, որ

դպ րոց չեն հա ճա խում աղ ջիկ նե րի 21, ի սկ տղա նե րի` 17%-ը: Ա ռա վել մեծ գեն դե րային տար-

բե րու թյուն ներ են նկատ վում մար զային քա ղաք նե րում, որ տեղ դպ րոց չեն հա ճա խում տղա-

նե րի 15, ի սկ աղ ջիկ նե րի` 23%-ը, և Երևանում` տղա նե րի 11, աղ ջիկ նե րի` 15%-ը:

Գծապատկեր Բ.7. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը դպրոց, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի

Ընդհանուր հանրակրթական դպրոցՀատուկ հանրակրթական դպրոցՉի գնում դպրոց

75%68% 69% 67% 71% 67% 70%

12%12% 13%

10%12% 12% 12%

13%21% 18% 23%

17% 21% 18%




14 Այս հարցը տրվել է 6 տարեկանից բարձր 4454 երեխաների համար:15 Այստեղ ներառված են նաև այն երեխաները, ովքեր ըստ իրենց ծնողների` ստանում են այս կամ այն տեսակի տնային

ուսուցում մասնագետի կողմից (2.8%):


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

11%

15%

13%

19%

21%

24% 24%

15%

23%

18%

22%23%

17%

21%

18%



Ընդհանուր

Գծապատկեր Բ.8. Դպրոց չհաճախող երեխաների տոկոսը, ըստ բնակավայրի և սեռի


Գ ծա պատ կեր Բ.9-ո ւմ ար դյունք նե րը ներ կա յաց ված են ը ստ մար զե րի: Բա ցի Երևանից և

Վայոց ձորի մար զից, դպ րո ցից դուրս մնա ցած ե րե խա նե րի տո կո սը տա տան վում է 18-23%-ի

միջև: Հա տուկ ուսում նա կան հաս տա տու թյուն ա ռա վել շատ հա ճա խում են Ար մա վի րում`

18%, Կո տայ քում և Սյու նի քում` 15%: Տա վու շում ե րե խա նե րը գրե թե չեն հա ճա խում հա տուկ

հան րակր թա կան դպ րոց ներ16: Վայոց ձորում,17 Տա վու շում և Երևանում գրանց վել է ը նդ-

հա նուր հան րակր թա կան դպ րոց նե րի հա ճախ ման ա մե նա բարձր մա կար դա կը, Ար մա վի-

րում և Կո տայ քում` ա մե նա ցած րը: Ա ռան ձին մար զե րում կան նաև տար բե րու թյուն ներ ըստ

սեռի (Տես Հա վել ված 2.2):

16 Պետք է նշել, որ Տավուշում, Վայոց ձորում և Արարատում հատուկ հանրակրթական դպրոցներ չկան:17 Քանի որ Վայոց ձորի մարզում հարցվողների քանակը փոքր է, ցուցանիշի վիճակագրական ճշգրտությունը համեմատաբար

ցածր է:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գծապատկեր Բ.9. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը դպրոց, ըստ մարզերի

Չի գնում դպրոցՀատուկ հանրակրթականԸնդհանուր հանրակրթական

23% 22% 23% 21% 21% 22%18% 18%

5%18% 18%

18%8% 10% 8%

15% 10% 13% 15%

7%

2%12%

59%70%

68%70%

64%68% 69% 68%

89%80%

70%75%

12%

13%

Երևան

Արմավիր

Արագածո

տն

Արարա

տ

Գեղարք

ունի

ք

Կոտայք

Լոռի

Շիրակ

Սյունի

ք

Վայոց ձո

ր

Տավուշ

Ընդհա

նուր

Դպ րոց հիմ նա կա նում չեն հա ճա խում մտա վոր հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե-

րը` 27%, այ նու հետև հե նա շար ժո ղա կան` 26%, և հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ե րե խա նե րը` 20%: Հա տուկ ուսում նա կան հաս տա տու թյուն հա ճա խում են լսո ղա կան հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 36%-ը, մտա վոր հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող նե րի`

25%-ը (Գ ծա պատ կեր Բ.10):

Չի գնում դպրոցՀատուկ հանրակրթականԸնդհանուր հանրակրթական

70%

81%

63%

48%

56%

86%

69%

90%

12%

5%

17%

25%

36%

7%

6%

4%

18%

14%

20%

27%

8%

7%

26%



Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր

Գծապատկեր Բ.10. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը դպրոց, ըստ հաշմանդամության


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Ու սում նա սիր վել են նաև այն հան գա մանք նե րը, ո րոնք թույլ չեն տա լիս հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ե րե խային դպ րոց հա ճա խել: Հարց մա նը մաս նակ ցած դպ րոց չհա ճա խող ե րե խա նե րի

ծնող նե րի 48%-ը նշել է, որ ե րե խան չի կա րող սո վո րել դպ րո ցում, 34%-ը` որ ե րե խայի ա ռող-

ջա կան խն դիր նե րը թույլ չեն տա լիս, 19%-ը` որ դպ րո ցը չու նի հա մա պա տաս խան պայ ման ներ:

Ե րե խա նե րի 4%-ին չեն ըն դու նել դպ րոց:

Գյու ղա կան հա մայնք նե րում դպ րոց չհա ճա խող ե րե խա նե րի ծնող նե րի 54%-ի շր ջա նում դեռևս

տա րած ված է այն կար ծի քը, թե ե րե խան չի կա րող սո վո րել դպ րո ցում, մինչ դեռ Երևանում այդ-

պես են մտա ծում ծնող նե րի մեկ եր րոր դը:

36%

51%46% 54%

47%51% 48%

38%

33% 39% 29% 37% 29% 34%

19%

19% 18% 19% 14% 26% 19%6%

7% 5% 7% 8%4%

7%9%5% 7% 4% 4%

9%6%4%

4% 2% 5% 4%3%

4%




Գծապատկեր Բ.11. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի դպ րոց չհա ճա խե լու հիմ ա կան պատ ճառ նե րը*, ը ստ բնա կա վայ րի և ե րե խայի սե ռի


Դպրոցը չունի համապատասխան պայմաններ

Երեխային մերժել են ընդունել դպրոց

Առողջական խնդիրները թույլ չեն տալիս


Ծնողների կարծիքով երեխան չի կարող սովորել դպրոցում

Ծնողների կարծիքով երեխան դպրոցի կարիք չունի

Հա ջորդ` Գծա պատ կեր Բ.12-ո ւմ ներ կա յաց ված են ե րե խայի դպ րոց չհա ճա խե լու պատ-

ճառ նե րը` ը ստ հաշ ման դա մու թյան: Մտա վոր հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի

ծնող նե րի 61%-ը կար ծում է, որ ե րե խան չի կա րող սո վո րել դպ րո ցում: Է պի լեպ սիա ունե-

ցող ե րե խա նե րի ըն տա նիք նե րի 12%-ը նշել է, որ ե րե խային չեն ըն դու նել դպ րոց:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

46%

40%

17%

6%

8%4%

Դպրոցը չունի համապատասխան պայմաններ

Երեխային մերժել են ընդունել դպրոց

Առողջական խնդիրները թույլ չեն տալիս


Ծնողների կարծիքով երեխան չի կարող սովորել դպրոցում

Ծնողների կարծիքով երեխան դպրոցի կարիք չունի

Ֆիզիո

լոգիա

կան

Հենաշա

րժող

ական

Տեսող

ական

Լսողակա

ն

Մտավոր

Համակց

ված

Էպիլեպ

սիա

Ընդհա

նուր

43% 33% 44%

61%

47%

44% 48%

40%

23%

35% 42% 34%

2%30%

19%

6%4%

12%

12%

7%

12% 12%

4% 5%4% 4%4% 5%

38%

38%

24%

4%8%

8%

4%

8%2%

Գծապատկեր Բ.12. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի դպ րոց չհա ճա խե լու հիմ նա կան պատճառները*, ը ստ հաշ ման դա մու թյան


Գ ծա պատ կեր Բ.13-ո ւմ երևում է, թե ա րդյոք այն ըն տա նիք նե րում, որ տեղ ապ րում են 6

տա րե կա նից ցածր հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե ր, ծնող նե րը պլա նա վո րում են

ե րե խային տա նել դպ րոց, թե ոչ: Ի նչ պես տես նում ե նք, Երևանում և մար զային քա ղաք նե-

րում հարց վող նե րի 83%-ն է նշել, որ պատ րաստ վում է ե րե խային դպ րոց տա նել, գյու ղա-

կան հա մայնք նե րում` 70%-ը: Ը նդ հա նուր առ մամբ, ըն տա նիք նե րի 15%-ը դեռ չի կողմ նո րոշ-

վել: Այն ըն տա նիք նե րից, ո րոնք մտա դիր չեն ի րենց ե րե խայի կր թու թյու նը կազ մա կեր պել

դպ րո ցում, 30%-ը որ պես պատ ճառ նշել է ե րե խայի ա ռող ջա կան խն դիր նե րը, 26%-ը կար-

ծում է, որ ե րե խան չի կա րող սո վո րել դպ րո ցում, 11%-ը նշել է, որ դպ րո ցը չու նի հա մա պա-

տաս խան պայ ման ներ:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ 83%76% 83% 70% 77% 79% 78%

5%9%

6%

11%8% 6% 8%

13% 15% 11%19%

15% 14% 15%




Գծապատկեր Բ.13. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային (0-6 տ.) դպրոց տանելու մտադրությունը, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի

Չգիտեմ

Ոչ

Այո

Գ ծա պատ կեր Բ.14-ո ւմ ար դյունք նե րը ներ կա յաց ված են ը ստ ե րե խայի հաշ ման դա մու-

թյան: Հե նա շար ժո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ըն տա նիք նե րի 10%-ն

է նշել, որ չի պատ րաստ վում ե րե խային դպ րոց տա նել, մտա վոր հաշ ման դա մու թյուն ունե-

ցող ե րե խա նե րի ըն տա նիք նե րի 9%-ը, հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա-

նե րի ըն տա նիք նե րի` 15%-ը:

Գծապատկեր Բ.14. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային (0-6 տ.) դպրոց տանելու մտադրությունը, ըստ հաշմանդամության

Չգիտեմ

Ոչ

Այո

Ֆիզիո

լոգիա

կան

Հենաշա

րժող

ական

Տեսող

ական

Լսողակա

ն

Մտավոր

Համակց

ված

Էպիլեպ

սիա

Ընդհա

նուր

89%

73%

93%91%

71%58%

69%78%

3%

10%

2% 1%

9%

15%

10%8%

8%17%

6% 8%20%

27%21%

15%


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Հա ջորդ եր կու հար ցերն ո ւղղ վել են միայն այն 524 ըն տա նիք նե րին, ո րոնց ե րե խա նե րը

հա ճա խում են հա տուկ հան րակր թա կան դպ րոց: Այն հար ցին, թե ե թե հա մայն քի ը նդ հա-

նուր միջ նա կարգ դպ րո ցը ըն դու նի ե րե խային, ի րենք կհա մա ձայ նեն ա րդյոք տե ղա փո-

խել նրան գի շե րօ թիկ դպ րո ցից հան րակր թա կան դպ րոց, հարց վող նե րի 14%-ը նշել է` այո,

10%-ը ար դեն ա վար տել է կամ ա վար տում է, 9%-ը չգի տեն, ի սկ մյուս նե րը չէին ցան կա նա

տե ղա փո խել (տես Գծապատկեր Բ.15): Վեր ջին նե րիս 50%-ի կար ծի քով ե րե խան չի կա րող

սո վո րել ը նդ հա նուր դպ րո ցում, նրանց 40%-ը նշել է, որ ե րե խան չի ստա նա հա մա պա-

տաս խան կր թու թյուն, 6%-ը մտա հոգ ված է, որ ի րենց ե րե խան պատ շաճ վե րա բեր մուն քի

չի ար ժա նա նա ե րե խա նե րի կող մից, 4%-ը` որ խտ րա կա նու թյան կար ժա նա նա ուսու ցիչ նե-

րի կող մից:

Գծապատկեր Բ.15. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային հատուկ հանրակրթական դպրոցից ընդհանուր հանրակրթական դպրոց տեղափոխելու մտադրությունը, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի

Չգիտեմ

Արդեն ավարտել է

Ոչ

Այո




16% 13% 13% 13% 14% 12% 14%

12%

8% 5% 10% 8%10%

9%

57%71% 71%

70% 69% 64% 67%

15%9% 11% 8% 9%

14%10%


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գ. Ա ՌՈՂ ՋԱ ՊԱ ՀՈՒԹՅՈՒՆ

Ըստ « Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» կոն վեն ցիայի, մաս նա կից

պե տու թյուն նե րը ձեռ նար կում են ան հրա ժեշտ բո լոր մի ջոց նե րը, որ պես զի հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ան ձինք մատ չե լի կեր պով օ գտ վեն ա ռող ջա պա հա կան ծա ռա յու թյուն նե րից, նաև` ա ռող-

ջու թյան վե րա կանգ նո ղա կան մի ջոց նե րից, ո րոնք հաշ վի են առ նում գեն դե րային ա ռանձ նա հատ-

կու թյուն նե րը (հոդ ված ներ 25, 26):

« Հաշ ման դամ նե րի սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյան մա սին» ՀՀ օ րեն քի հա մա ձայն, հաշ ման դամ-

նե րի սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյան աշ խա տանք ներն ի րա կա նաց վում են տա րե կան ծրագ րով

սահ ման ված ժամ կետ նե րում և կար գով։ Տա րե կան ծրա գի րը իր մեջ նե րա ռում է նաև ա ռող ջա պա-

հա կան ծա ռա յու թյուն նե րից հաշ ման դա մի ան վճար օ գտ վե լու և նրա ա ռող ջու թյան պահ պան ման

մի ջո ցա ռում նե րը (հոդ ված ներ 41, 42):

Ն կա տի ունե նա լով, որ ա ռող ջա պա հա կան ծա ռա յու թյուն նե րը ա ռաջ նային են հաշ ման դա-

մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի հա մար, ուսում նա սի րու թյունն ան դրա դար ձել է նաև ա ռող-

ջա պա հա կան ծա ռա յու թյուն նե րի հա սա նե լի ու թյա նը, ծնող նե րի և խնա մա կալնե րի բա-

վար արվա ծու թյան մա կար դա կին և այդ ծա ռա յու թյուն նե րից չօգտ վե լու պատ ճառ նե րին:

Ման կա բույ ժի կամ ըն տա նե կան բժշ կի ծա ռա յու թյուն նե ր

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 19%-ը չի գտն վում ման կա բույ ժի կամ ըն տա-

նե կան բժշ կի հս կո ղու թյան տակ (Գծապատկեր Գ.1): Այս ա ռու մով ո րո շա կի տար բե րու-

թյուն ներ կան` կախ ված բնա կա վայ րից: Այս պե ս, Երևանում բնակ վող հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ե րե խա նե րի 12%-ը չի գտն վում բժշ կի հս կո ղու թյան տակ, մար զե րում` 22%-ը, մար-

զային քա ղաք նե րում` 19%-ը, գյու ղա կան հա մայնք նե րում` 25%-ը: Գծապատկեր Գ.1-ո ւմ

նկա տե լի են ո րո շա կի գեն դե րային տար բե րու թյուն ներ ևս. տղա նե րի 18%-ը չի գտն վում

բժշ կի հս կո ղու թյան տակ, աղ ջիկ նե րի` 21%-ը: Աղջիկների և տղաների միջև տար բե րու-

թյու նը գյու ղա կան հա մայնք նե րում հաս նում է 5 տո կո սային կե տի:

49Ընտանիքի ԽնաՄքի տաԿ ԳտնՎՈՂ ԵՐԵԽանԵՐ | ա ՌՈՂ Ջա Պա ՀՈՒԹՅՈՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում11%

13%12%

21%

25%

22%23%

28%

25%

18%20%

19%18%

21%19%

Երևան Մարզեր ¶ÛáõÕ³Ï³ÝÑ³Ù³ÛÝքներ

Ø³ñ½³ÛÇն հù³Õ³քներ

Ընդհանուր

Գծապատկեր Գ.1. Բժշկի հսկողությունից դուրս հաշմանդամություն ունեցող երեխաները, ըստ բնակավայրի և սեռի

Իգական

Արական

Ընդհանուր

Գծապատկեր Գ.2-ո ւմ ի րա վի ճա կը ներ կա յաց ված է ը ստ մար զե րի: Բժշ կի հս կո ղու թյու նից

դուրս մնա ցած ե րե խա նե րի ա ռա վել բարձր տո կոս է գրանց վել Սյու նի քում` 49%, ա մե նից

ցածր` Երևանում` 12% և Կո տայ քում` 11%: Գեն դե րային տար բե րու թյուն ներն ակ նա ռու են

հատ կա պես Ա րա րա տի և Ա րա գա ծոտ նի մար զե րում:

11%20%

23%

21%

26%

32%

23% 24%

32% 17%

19%

16% 10%12%

11%

18%

18%

18% 13%

16%

14%

48%

49%

36%

33%

37%16%

14%

15%

19%

21%

18%

49%

27%

13%

12%

Երևան

Արմավիր

Արագածո

տն

Արարա

տ

Գեղարք

ունի

ք

Կոտայք

Լոռի

Շիրակ

Սյունի

ք

Վայոց ձո

ր

Տավուշ

Ընդհա

նուր

Գծապատկեր Գ.2. Բժշկի հսկողությունից դուրս մնացած հաշմանդամություն ունեցող երեխաները, ըստ մարզերի և սեռի


Գ ծա պատ կեր Գ.3-ո ւմ ներ կա յաց ված է բժշ կի հս կո ղու թյու նից դուրս մնա ցած հաշ ման դա-


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մաս նա բա ժի նը ը ստ հաշ ման դա մու թյան և սե ռի: Ա ռա վել

փոքր տո կոս են կազ մում Է պի լեպ սիա ունե ցող ե րե խա նե րը` 11%, այ նու հետև ֆի զի ո լո գիա-

կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը` 12%:

Գծապատկեր Գ.3. Բժշկի հսկողության տակ չգտնվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաները, ըստ հաշմանդամության և սեռի


Ֆիզիոլոգիական


Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա10%

20%

23%

21%

20%

21%

11%

13%

19%

26%

21%

16%

22%

16%

11%

20%

24%

21%

19%

24%

12%

Իսկ թե ին չու հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը չեն գտն վում բժշ կի հս կո ղու թյան

տակ, ներ կա յաց ված է Գծա պատ կեր Գ.4-ո ւմ: Ծնող նե րի 48%-ի կար ծի քով նման ծա ռա յու-

թյան կա րի ք չկա, 26%-ը ի վի ճա կի չէ վճա րել ծա ռա յու թյան հա մար, 16%-ը նշել է, որ հա-

մայն քում չկա այդ ծա ռա յու թյու նը, 12-ա կան տո կոս նշել են, որ տե ղյակ չեն ծա ռա յու թյան

մա սին կամ մա տուց վող ծա ռա յու թյուն նե րի ո րա կը բա վա րար չէ: Գյու ղա կան հա մայնք նե-

րում ա վե լի հա ճախ են նշ վել ծա ռա յու թյուն նե րի բա ցա կա յու թյու նը և ֆի նան սա կան խո-

չըն դոտ նե րը, քան այլ բնա կա վայ րե րում, ի սկ մար զային քա ղաք նե րում ա վե լի հա ճախ են

դժ գո հել ծա ռա յու թյուն նե րի ո րա կից, քան Երևանում կամ գյու ղա կան հա մայնք նե րում:

Գծապատկեր Գ.4. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` բժշկի հսկողությունից դուրս գտնվելու պատճառները*, ըստ բնակավայրի և սեռի


Համայնքում չկա այդ ծառայությունը

Տեղյակ չեն այդ ծառայության մասին


Ի վիճակի չեն վճարել ծառայության համար

Ծնողների կարծիքով նման ծառայության կարիք չկա




53%47%

52%

43% 47% 49% 48%

4%19% 11%

23% 16%18% 16%

19% 27%22%

30% 25% 27% 26%

5%8%

13%

12%

13%

16%13%

10%

12%

12%11%

11%

12%

12%


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գ ծա պատ կեր Գ.5-ո ւմ ներ կա յաց ված է, թե հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը ի նչ

պար բե րա կա նու թյամբ են օ գտ վում ման կա բույ ժի կամ ըն տա նե կան բժշ կի ծա ռա յու թյու-

նից: Ման կա բույ ժին կամ ըն տա նե կան բժշ կին նրանց 33%-ը դի մում է միայն ան հրա ժեշ-

տու թյան դեպ քում :

Գծապատկեր Գ.5. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` բժշկի ծառայություններից օգտվելու

պարբերականությունը

Շաբաթական Ամսական Տարին 3-4

անգամ

Տարին 1-2

անգամ

Միայն անհրաժեշտության

դեպքում

3%

21% 21% 21%

33%

Վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն ներ

Ըստ « Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում հաշ ման դամ նե րի սո ցիա լա կան պաշտ պա նու-

թյան մա սին» ՀՀ օ րեն քի` « հաշ ման դամ նե րի բժշ կա կան, մաս նա գի տա կան և սո ցիա լա-

կան վե րա կանգ նումն ի րա կա նաց վում է բժշ կա սո ցիա լա կան փոր ձաքն նու թյան ո լոր տում

ի րա վա սու պե տա կան մարմ նի հաս տա տած, հաշ ման դամ նե րի վե րա կանգ նո ղա կան բա-

զային ծրագ րին հա մա պա տաս խան մշա կած վե րա կանգ նո ղա կան ան հա տա կան ծրագ րով

(ՎԱԾ): Վե րա կանգ նո ղա կան ան հա տա կան ծրագ րում սահ ման վում են վե րա կանգ նո ղա-

կան մի ջո ցա ռում նե րի ծա վալ նե րը, տե սակ նե րը և ժամ կետ նե րը, սո ցիա լա կան օգ նու թյան

տե սակ նե րը, աշ խա տան քային ան հրա ժեշտ պայ ման նե րը, ի նչ պես նաև գոր ծու նե ու թյան

սահ մա նա փակ վա ծու թյամբ պայ մա նա վոր ված հա տուկ տեխ նի կա կան մի ջոց նե րի և ծա-

ռա յու թյուն նե րի տե սակ նե րը» (հոդ ված 10):

Հա սա րա կու թյու նում ե րե խայի նե րա ռումն ա պա հո վե լու հա մար մեծ նշա նա կու թյուն ունի

ան հա տա կան վե րա կանգ նո ղա կան ծրագ րի կի րա ռու թյու նը: Այն են թադ րում է ան հա տա-

կան մո տե ցում ե րե խայի կա րիք նե րի ճա նաչ ման և նրա հե տա գա զար գաց ման հա մար:

Հարց վող նե րի 56%-ը նշել է, որ ե րե խան չու նի ՎԱԾ, ի սկ 16%-ը տե ղյակ չէ դրա մա սին (տես

Գծա պատ կեր Գ.6): Ը ստ բնա կա վայ րի և սե ռի տո կո սային տար բե րու թյուն ներ չկան:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Գ.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի

վերականգնողական անհատական ծրագրի (ՎԱԾ) առկայությունը

16%28%

56%

Այո Ոչ Տեղյակ չեմ

Գ ծա պատ կեր Գ.7-ո ւմ ներ կա յաց ված է ՎԱԾ-ի առ կա յու թյունն ը ստ ե րե խայի հաշ ման դա-

մու թյան: Հե նա շար ժո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 38%-ն ունի ՎԱԾ,

ի սկ տե սո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի` միայն 14%-ը:

Գծապատկեր Գ.7. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ՎԱԾ-ի առկայությունը, ըստ հաշմանդամության

Ֆիզիո

լոգիա

կան

Հենաշա

րժող

ական

Տեսող

ական

Լսողակա

ն

Մտավոր

Համակց

ված

Էպիլեպ

սիա

Ընդհա

նուր

20%

38%

14%

27% 26%

36%

18%

28%

Հա ջորդ գ ծա պատ կեր նե րը ներ կա յաց նում են, թե ա րդյոք ե րե խան ստա նում է ան հրա ժեշտ

ծա ռա յու թյուն ներն ը ստ ՎԱԾ-ի: Ար դյունք նե րը ցույց են տա լիս, որ հարց վող նե րի միայն 23%-ն

է ՎԱԾ-ով նա խա տես ված ծա ռա յու թյուն ներ ստա նում:

Գ ծա պատ կեր Գ.8-ո ւմ պատ կե րը ներ կա յաց ված է ը ստ մար զե րի: Ա մե նա ցածր տո կո սը գրանց-

վել է Սյու նի քի և Վայոց ձորի18 մար զե րում` հա մա պա տաս խա նա բար 11% և 12%, ա մե նա բարձ րը`

Ա րա գա ծոտ նում և Տա վու շում` հա մա պա տաս խա նա բար 31% և 27%:

18 Քանի որ Վայոց ձորի մարզում հարցվողների քանակը փոքր է, ցուցանիշի վիճակագրական ճշգրտությունը համեմատաբար

ցածր է:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

25% 25%32%

26% 23% 20% 21% 19%9% 13%

27% 23%

23% 22%

29%

19% 29% 29%18% 22%

15% 10%

27%23%

25% 24%

31%

23%

25%23%

20% 20%

11% 12%

27%

23%

Երևան

Արմավիր

Արագածո

տն

Արարա

տ

Գեղարք

ունի

ք

Կոտայք

Լոռի

Շիրակ

Սյունի

ք

Վայոց ձո

ր

Տավուշ

Ընդհա

նուր

Գծապատկեր Գ.8. ՎԱԾ-ով սահմանված ծառայությունների մատուցումը, ըստ մարզերի և երեխայի սեռի


Գ ծա պատ կեր Գ.9-ո ւմ կա րող ե նք տես նել, որ ը ստ ՎԱԾ-ի ծա ռա յու թյուն ներ են ստա նում

հե նա շար ժո ղա կան և համակցված հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի գրե թե մեկ

եր րոր դը, ի սկ տե սո ղա կան խն դիր նե րով ե րե խա նե րի միայն 12%-ը:

Գծապատկեր Գ.9. ՎԱԾ-ով սահմանված ծառայությունների մատուցումը, ըստ հաշմանդամության

Ֆիզիո

լոգիա

կան

Հենաշա

րժող

ական

Տեսող

ական

Լսողակա

ն

Մտավոր

Համակց

ված

Էպիլեպ

սիա

Ընդհա

նուր

32%

16%

30%

12%

23% 22%

17%

23%

Գծապատկեր Գ.10-ո ւմ ներ կա յաց ված է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա ների ՎԱԾ չու-

նա նա լու պատ ճառ նե րը : Ի նչ պես տես նում ե նք, հիմ նա կան պատ ճա ռը տե ղե կատ վու թյան

բա ցա կա յու թյունն է, ո րը նշ վել է հարց վող նե րի մե ծա մաս նու թյան` 54%-ի կող մից: Մյուս


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

պատ ճառն այն է, որ ծնող նե րի կար ծի քով նման ծա ռա յու թյան կա րի քը չկա` 26%: Ի սկ

հարց վող նե րի 13%-ը նշել է, որ ի վի ճա կի չէ վճա րել նման ծա ռա յու թյան հա մար, և 12%-ը

նշել է, որ հա մայն քում չկա այդ ծա ռա յու թյու նը:

4%

0.4%

0.4%

1%

2%

12%

13%

26%

54%

Այլ

Դժվարանում են պատասխանել

Երեխայի նկատմամբ վերաբերմունքը եղել է անպատշաճ

Երեխային մերժել են մատուցել այդ ծառայությունը


Համայնքում չկա այդ ծառայությունը


Ծնողների կարծիքով նման ծառայության կարիք չկա

Տեղյակ չեն ծառայության մասին

Գծապատկեր Գ.10. Վերականգնողական ծառայություններից

հաշմանդամություն ունեցող երեխայի չօգտվելու պատճառները*

*Յուրաքանչյուր պատասխանող կարող էր նշել 1-3 պատճառ, հետևաբար ձողերի գումարը կարող է գերազանցել 100%-ը:

Տեխ նի կա կան մի ջոց ներ

Հե տա զո տու թյան ըն թաց քում պարզ վել է նաև, թե ա րդյոք հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ե րե խա նե րը ստա ցել են տեխ նի կա կան մի ջոց ներ (պ րո թե զաօր թո պե դիկ և վե րա կանգ նո-

ղա կան պա րա գա ներ, լսո ղու թյան սարք և այլն): Հարց վող նե րի 27%-ն է նշել, որ ստա ցել են

տեխ նի կա կան մի ջոց ներ: Նմա նա տիպ ա ջակ ցու թյուն ա վե լի շատ ստա ցել են Երևանում:

Գրանց վել է բա վա կա նին մեծ գեն դե րային տար բե րու թյուն. աղ ջիկ նե րի 32%-ը և տղա նե-

րի 25%-ն են ստա ցել վե րոն շյալ մի ջոց նե րը (Գ ծա պատ կեր Գ.11):

Գծապատկեր Գ.11. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին տեխնիկական միջոցների տրամադրումը, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի




Ընդհանուր

28%

35%

30%

24%

31%

26%24%

33%

27%

24%

31%

26% 25%

32%

27%


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Տեխ նի կա կան մի ջո ցի ստաց ման ա մե նա բարձր ցու ցա նի շը գրանց վել է Սյու նիքի և Տա-

վուշի մար զե րում. տեխ նի կա կան մի ջոց ներ ստա ցել են հա մա պա տաս խա նա բար ե րե խա-

նե րի 35%-ը և 31%-ը: Ա մե նա ցածր ցու ցա նի շը գրանց վել է Վայոց ձորի19 և Շի րակի մար զե-

րում` հա մա պա տաս խա նա բար 17% և 19% (Գ ծա պատ կեր Գ.12):

Գծապատկեր Գ.12. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին տեխնիկական միջոցների տրամադրումը, ըստ մարզերի և երեխայի սեռի


Երևան

Արմավիր

Արագածո

տն

Արարա

տ

Գեղարք

ունի

ք

Կոտայք

Լոռի

Շիրակ

Սյունի

ք

Վայոց ձո

ր

Տավուշ

Ընդհա

նուր

28%23% 19%

27%21% 23% 24% 18%

33%17%

30% 25%

35%28%

26%

34%

25%32%

41%

23%

40%

19%

33%32%

30%

25%21%

29%

23%

26%

29%

19%

35%

17%

31%27%

Գ ծա պատ կեր Գ.13-ո ւմ պատ կե րը ներ կա յաց ված է ը ստ ե րե խայի հաշ ման դա մու թյան:

Լսո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 75%-ն են ստա ցել տեխ նի կա կան մի-

ջոց ներ, հե նա շար ժո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող նե րի 43%-ը և տե սո ղա կան հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող նե րի 33%-ը:

Գծապատկեր Գ.13. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին

տեխնիկական միջոցների տրամադրումը, ըստ հաշմանդամության



Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա 3%

12%

9%

75%

33%

43%

8%

19 Քանի որ Վայոց ձորի մարզում հարցվողների քանակը փոքր է, ցուցանիշի վիճակագրական ճշգրտությունը համեմատաբար

ցածր է:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Հե տա զո տու թյան ըն թաց քում պարզ վել է նաև, թե ին չու հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե-

խա նե րը չեն ստա ցել տեխ նի կա կան մի ջոց ներ: Ի նչ պես տես նում ե նք Գծա պատ կեր Գ.14-

ո ւմ, հարց վող նե րի 87%-ը նշել է, որ նման ծա ռա յու թյան կա րի քը չկա, 6%-ը` որ տե ղյակ չէ

ծա ռա յու թյան մա սին, 4%-ը, որ ի վի ճա կի չէ վճա րել ծա ռա յու թյան դի մաց:

8%

4%

6%

Գծապատկեր Գ.14. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի` տեխնիկական միջոցներ չստանալու պատճառները*

*Յուրաքանչյուր պատասխանող կարող էր նշել 1-3 պատճառ, հետևաբար ձողերի գումարը կարող է գերազանցել 100%-ը:

Այլ


Ծնողների կարծիքով նման ծառայություն կարիք չկա


87%

Բժշ կա կան ծա ռա յու թյուն նե րի հա մար կա տար վող վճա րում նե րը

Հարց վող նե րի 25%-ը (Գ ծա պատ կեր Գ.15) նշել է, որ կա տա րել է վճա րում տեխ նի կա կան

մի ջո ցի հա մար, 7%-ը` մա սամբ է վճա րել:

Գծապատկեր Գ.15. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի համար անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցի համար

վճարումը

7%

25%

67%

Այո Ոչ Մասամբ

Գ ծա պատ կեր Գ.16-ո ւմ կա րե լի է տես նել, որ տեխ նի կա կան մի ջո ցի հա մար վճա րում կա-

տա րած ծնող նե րի տո կո սային հա րա բե րու թյու նը նույնն է բո լոր բնա կա վայ րե րում, սա-

կայն կան ը նդ գծ ված սե ռային տար բե րու թյուն ներ. տղա նե րի հա մար ա վե լի հա ճախ է

վճա րում կա տար վել, քան աղ ջիկ նե րի:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գծապատկեր Գ.16. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցի համար վճարումը, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի




Ընդհանուր

29%

20%

26% 27%

22%

25%

29%

21%

26% 26%

23%25%

28%

21%

25%

Գ ծա պատ կեր Գ.17-ո ւմ ներ կա յաց ված է տեխ նի կա կան մի ջո ցի հա մար վճա րում կա տա-

րած հարց վող նե րի մաս նա բա ժի նը ը ստ ե րե խայի հաշ ման դա մու թյան: Այս դեպ քում է ա-

կան տար բե րու թյուն է գրանց վում տե սո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող նե րի մոտ,

ո րոնց 65%-ը նշել է, որ վճա րում է կա տա րել տեխ նի կա կան մի ջո ցի հա մար:

Գծապատկեր Գ.17. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցի համար վճարումը, ըստ երեխայի հաշմանդամության



Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր 25%

25%

24%

22%

21%

65%

22%

20%

Գ ծա պատ կեր Գ.18-ո ւմ ներ կա յաց ված են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին տրա-

մադր վող այն ծա ռա յու թյուն նե րը, ո րոնց հա մար ծնող նե րը կամ խնա մա կալ նե րը վճա-


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

րում են կա տա րել: Հարց վող նե րի 32%-ը նշել է, որ վճա րում չի կա տա րել, 28%-ը վճա րել է

բժշկա կան զն նու թյան, 52%-ը` դե ղո րայ քի հա մար: Ի սկ 22%-ը նշել է, որ գու մար է վճա րել

բժիշկ նե րին և բուժ քույրե րին: Հատ կան շա կան է, որ Երևանում ա վե լի մեծ տո կոս են կազ-

մում դե ղո րայ քի հա մար վճա րում կա տա րած ըն տա նիք նե րը, ի սկ բժիշկ նե րի կամ բուժ-

քույ րե րի հա մար վճա րած ըն տա նիք նե րի ա մե նա փոքր տո կո սը հան դի պում է մար զային

քա ղաք նե րում: Պետք է նշել, որ դե ղո րայ քի ձեռք բեր ման վե րա բե րյալ լրա ցու ցիչ հար ցին

հարց վող նե րի 16%-ը պա տաս խա նել է, որ դե ղո րայ քը տր վում է ան վճար, 39%-ը` որ դրանք

գնում է ըն տա նե կան բյու ջե ով, 11%-ը նշել է, որ դե ղո րայ քի մի մասն ան վճար է, մյուս մա-

սը գնում է սե փա կան մի ջոց նե րով, ի սկ 36%-ը նշել է, որ հա տուկ դե ղո րայ քի կա րիք չկա:




25% 21% 16% 24% 21% 22% 22%

23%

30% 29%31% 28% 28% 28%

57%49%

49%50% 52% 50% 52%

9%

29%

5%

33%

4%

33%5%

33%

6%

32%

6%

32%

6%

32%

Գծապատկեր Գ.18. Հաշմանդամություն ունեցող երեխային տրամադրվող այն ծառայությունները, որոնց համար կատարվել է վճարում, ըստ բնակավայրի և երեխայի սեռի

Բժշկական զննություն

Չեն կատարել վճարում

Բժիշկների, բուժքույրերի վճարներ

Սարքավորումներ

Դեղորայք

59Ընտանիքի ԽնաՄքի տաԿ ԳտնՎՈՂ ԵՐԵԽանԵՐ | ՍՈ Ցի ա Լա Կան ՊաՇտ Պա նՈՒԹՅՈՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Դ. ՍՈ ՑԻ Ա ԼԱ ԿԱՆ ՊԱՇՏ ՊԱ ՆՈՒԹՅՈՒՆ

Ըստ « Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» կոն վեն ցիայի` մաս-

նա կից պե տու թյուն նե րը ճա նա չում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց սո ցիա լա կան

պաշտ պա նու թյան ի րա վուն քը և ըն դու նում են, որ նրանք պետք է օ գտ վեն այդ ի րա վուն-

քից ա ռանց հաշ ման դա մու թյան պատ ճա ռով խտ րա կա նու թյան, և ան հրա ժեշտ քայ լեր են

ձեռ նար կում այս ի րա վուն քի ի րա կա նա ցումն ա պա հո վե լու ու դրան նպաս տե լու հա մար

(հոդ ված 28):

Ըստ « Հաշ ման դամ նե րի սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյան մա սին» ՀՀ օ րեն քի, պե տու թյու-

նը ե րաշ խա վո րում է հաշ ման դամ նե րի սո ցիա լա կան օգ նու թյու նը, ո րը կա րող է ի րա կա-

նաց վել դրա մա կան վճա րում նե րի (թո շակ ներ, նպաստ ներ, միան վագ վճա րում ներ) ձևով,

տեխ նի կա կան և այլ մի ջոց նե րի ա պա հով մամբ, ի նչ պես նաև հաշ ման դամ նե րի կեն ցա-

ղային սպա սարկ ման և բժշ կա կան, մաս նա գի տա կան սո ցիա լա կան վե րա կանգն ման ծա-

ռա յու թյուն նե րի տրա մադր մամբ (հոդ ված 28):

Հաշ ման դա մու թյան կեն սա թո շակ

Գ ծա պատ կեր Դ.1-ո ւմ ներ կա յաց ված է, թե « Փյու նիկ» շտե մա րա նում գրանց ված

հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի քա նի տո կոսն է ստա նում կեն սա թո շակ20: Ը նդ-

հա նուր առ մամբ, կեն սա թո շակ են ստա նում հարց վող նե րի 97%-ը: Կան ան նշան տար բե-

րու թյուն ներ ը ստ բնա կա վայ րի տե սա կի: Կեն սա թո շակ ստա ցող նե րի 94%-ը դժ գոհ է կեն-

սա թո շա կի չա փից:

Գծապատկեր Դ.1. Հաշմանդամության կենսաթոշակի տրամադրումը երեխային, ըստ բնակավայրի

98% 97% 97% 96% 97%

Երևան

Մարզեր

Մարզային

քաղաքն

եր

Գյուղակա

ն

համա

յնքնե

ր

Ընդհա

նուր

20 Բացառությամբ մանկատանը խնամվող երեխաների, որոնք իրավասու չեն ստանալ հաշման դամության կենսաթոշակ:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Դ.2-ո ւմ ուսում նա սի րու թյան ար դյունք նե րը ներ կա յաց ված են ը ստ մար զե-

րի: Երևանում և Վայոց ձորում հաշ ման դա մու թյան կեն սա թո շակ ստա նում են ե րե խա նե րի

97%-ը, մինչ դեռ Ար մա վի րում` 92%-ը, Տա վու շում` 91%-ը, Գե ղար քու նի քում` 88%-ը:

Երևան

Արմավիր

Արագածո

տն

Արարա

տ

Գեղարք

ունի

ք

Կոտայք

Լոռի

Շիրակ

Սյունի

ք

Վայոց ձո

ր

Տավուշ

Ընդհա

նուր

Գծապատկեր Դ.2. Հաշմանդամության կենսաթոշակի տրամադրումը երեխային, ըստ մարզերի

98% 97% 97% 96% 95% 97% 98% 97% 94% 97% 97%98%

Հա ջորդ` Գծա պատ կեր Դ.3-ո ւմ կեն սա թո շա կի տրա մադ րու մը ներ կա յաց ված է ը ստ ե րե-

խայի հաշ ման դա մու թյան: Ի նչ պես տես նում ե նք, կեն սա թո շա կի ստաց ման ա ռա վել ցածր

տո կոս է նկատ վում ֆի զի ո լո գիա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մոտ` 94%:

Գծապատկեր Դ.3.Հաշմանդամության կենսաթոշակի տրամադրումը երեխային, ըստ հաշմանդամության

94% 97% 98% 97% 97% 100% 98% 97%

Ֆիզիո

լոգիա

կան

Հենաշա

րժող

ական

Տեսող

ական

Լսողակա

ն

Մտավոր

Համակց

ված

Էպիլեպ

սիա

Ընդհա

նուր

Հարց վող նե րի 74%-ը կար ծում է, որ հաշ ման դա մու թյան կեն սա թո շա կի չա փը պետք է

տար բեր լի նի` կախ ված հաշ ման դա մու թյու նից (Գծապատկեր Դ.4):


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գծապատկեր Դ.4. Արդյո՞ք հաշմանդամության կենսաթոշակի չափը պետք է տարբեր լինի կախված հաշմանդամությունից

71% 76% 74% 77% 74%

Երևան

Մարզեր

Մարզային

քաղաքն

եր

Գյուղակա

ն

համա

յնքնե

ր

Ընդհա

նուր

Սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն ներ

Հարց ման ար դյուն քում պարզ վել է նաև, թե ա րդյոք հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա-

նե րը ստա նում են սո ցիա լա կան ա ջակ ցու թյուն սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյան տա րած քային

մարմին նե րից, մարզ պե տա րան նե րի ըն տա նի քի, կա նանց և ե րե խա նե րի իրավունքների

պաշտպանության բա ժին նե րից, հա մայն քի խնա մա կա լու թյան և հո գա բար ձու թյան հանձ-

նա ժո ղով նե րից: Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 14%-ը ա ջակ ցու թյուն է ստա-

նում սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի տա րած քային մարմին նե րի կող մից: Հարց վող նե րի

մե ծա մաս նու թյու նը (81%) հա վաս տիաց րել է, որ վե րոն շյալ մար մին նե րից ծա ռա յու թյուն-

ներ չի ստա նում:

Գծապատկեր Դ.5. Սոցիալական աջակցության տրամադրումը հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին և

նրանց ընտանիքներին

Չի ստանում

Սոցիալական ծառայությունների տարածքային մարմիններ

Ընտանիքի, կանանց և երեխաների իրավունքների պաշտպանության բաժին

Այլ

Համայնքի հոգաբարձության և խնամակալության հանձնաժողով 1%

2%

3%

14%

81%

Սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րից չօգտ վե լու պատ ճառ նե րին վե րա բե րող հարցադրումը

պար զել է, որ 61%-ը տե ղյակ չէ այդ ծա ռա յու թյուն նե րից, 16%-ի դեպ քում ե րե խային մեր ժել

են ծա ռա յու թյուն տրա մադ րել:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Դ.6. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների` սոցիալական

ծառայություններից չօգտվելու պատճառները*

*Յուրաքանչյուր պատասխանող կարող էր նշել 1-3 պատճառ, հետևաբար ձողերի գումարը կարող է

գերազանցել 100%-ը:

1%

2%

1%

1%

2%

2%

8%

8%

11%

16%

61%

Դժվարանում եմ պատասխանել

Այլ


Հեռավորություն/տրանսպորտ

Ի վիճակի չեն վճարել

Անպատշաճ վերաբերմունք անձնակազմի կողմից

Համայնքում չկա

Չեն դիմել

Ծնողները չեն զգում կարիքը

Երեխային մերժել են տրամադրել ծառայություններ


Սո ցիա լա կան ո լոր տի ծա ռա յու թյու նե րի հա մար կա տար ված վճա րում նե րը

Ի նչ պես ցույց է տա լիս Գծապատկեր Դ.7-ը, ը նդ հա նուր առ մամբ հարց վող նե րի 8%-ը նշել

է, որ գու մար է վճա րել Բժշ կա սո ցիա լա կան փոր ձաքն նա կան հանձ նա ժո ղո վի (ԲՍՓՀ)21

գնա հատ ման հա մար, 4%-ը` հաշ ման դա մու թյան կեն սա թո շա կի տրա մադր ման հա մար:

ԲՍՓՀ-ի գնա հատ ման հա մար գու մար է վճա րել մար զային քա ղաք նե րում հարց վող նե րի

11%-ը, Երևանում` 4%-ը:

Գծապատկեր Դ.7. Սոցիալական ծառայությունները, որոնց համար վճարել է հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընտանիքը, ըստ բնակավայրի

8%

9%

11%

10%

4%

4%

5%

3%

4%

2%

3%

2%

5%

3%

2%

86%

86%

82%

84%

91%Երևան

Մարզեր

Մարզային քաղաքներ


Ընդհանուր


ԲՍՓՀ-ի գնահատում

Հաշմանդամության կենսաթոշակի տրամադրում

Չի կատարվել

21 ԲՍՓՀ-ի գնահատումը անհրաժեշտ է հաշմանդամության կարգավիճակի վկայագրման համար:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գ ծա պատ կեր Դ.8-ո ւմ վե րոն շյալ հար ցը ներ կա յաց ված է ը ստ ե րե խայի հաշ ման դա-

մու թյան: Թե ԲՍՓՀ-ի գնա հատ ման և թե կեն սա թո շակ ստա նա լու հա մար վճար ման

նկա տե լի ո րեն ա վե լի բարձր տո կոս նկատ վում է տե սո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե-

ցող ե րե խա նե րի հա մար` հա մա պա տաս խա նա բար 13% և 7%:


ԲՍՓՀ-ի գնահատում

Հաշմանդամության կենսաթոշակի տրամադրում Չի կատարվել

Գծապատկեր Դ.8. Սոցիալական ծառայությունները, որոնց համար վճարել է հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընտանիքը, ըստ հաշմանդամության

8%

9%

11%

6%

6%

13%

9%

8%

4%

3%

3%

3%

4%

7%

4%

3%

3%

2%

2%

4%

3%

2%

3%

86%

86%

85%

88%

86%

81%

85%



Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Ե. ՀԱ ՄԱՅՆ ՔԱՅԻՆ (ՀԱ ՄԱՅՆ ՔԱ ՀԵՆ) Ա ՋԱԿ ՑՈՒԹՅՈՒՆ

Ն կա տի ունե նա լով, որ հա մայն քը, հան դի սա նա լով ե րե խայի միկ րո մի ջա վայ րը, կարևոր

դեր է խա ղում նրա զար գաց ման և սո ցիա լա կա նաց ման հա մար, պետք է բո լոր ան հրա-

ժեշտ ծա ռա յու թյուն նե րը մա տու ցի ե րե խային: Հա մայն քա հեն ծա ռա յու թյուն նե րը ա վե լի

հա սա նե լի են ե րե խա նե րին, թույլ են տա լիս ա վե լի ճկուն և ան հա տա կան կա րիք նե րի

վրա հիմն ված մո տե ցում ցույց տալ ն րանց: Հա յաս տա նում հա մայն քա հեն ծա ռա յու թյուն-

նե րի տա րած վա ծու թյու նը և գոր ծու նե ու թյան շր ջա նա կը դեռևս բա վա կա նին սահ մա նա-

փակ է: Այս բա ժինն ան դրա դառ նում է ցե րե կային խնամ քի կենտ րոն նե րին22 և հա սա րա-

կա կան կազ մա կեր պու թյուն նե րի ցու ցա բե րած ա ջակ ցու թյա նը:

Ցե րե կային խնամ քի կենտ րոն ներ

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 7%-ը հա ճա խում է ցե րե կային խնամ քի կենտ-

րոն ներ: Երևան քա ղա քում հա ճա խումն ա մե նա բարձրն է` 10%: Ըստ սե ռի տար բե րու թյուն-

ներ գրե թե չկան:

7%6%10%

5% 7%

8%7%

10%

7%8%

7%

6%

10%

6%

7%



Ընդհանուր

Գծապատկեր Ե.1. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը ցերեկային խնամքի կենտրոն, ըստ բնակավայրի և սեռի

Ընդհանուր

Իգական

Արական

Գ ծա պատ կեր Ե.2-ո ւմ ներ կա յաց ված է ցե րե կային խնամ քի կենտ րոն ե րե խայի հա ճա խե-

լի ու թյու նը ը ստ մար զե րի: Ա մե նա բարձր ցու ցա նի շը գրանց վել է Տա վու շի մար զում:

22 Հայաստանում գործում են ինչպես պետության կողմից ֆինանսավորվող կամ համա ֆինան սավորվող, այնպես էլ

միջազգային և տեղական կազմակերպությունների աջակցությամբ գործող տարբեր ծառայություններ մատուցող ցերեկային

խնամքի կենտրոններ:

65Ընտանիքի ԽնաՄքի տաԿ ԳտնՎՈՂ ԵՐԵԽանԵՐ | Հա ՄաՅն քաՅին ա ՋաԿ ՑՈՒԹՅՈՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Երևան

Արմավիր

Արագածո

տն

Արարա

տ

Գեղարք

ունի

ք

Կոտայք

Լոռի

Շիրակ

Սյունի

ք

Վայոց ձո

ր

Տավուշ

Ընդհա

նուր

10%7%

2% 3%8%

1% 3% 6% 8%2%

18%

7%

10%14%

1%3%

11%

2%

12%13%

1%

16%

8%

10% 9%

2%3%

9%

3%

8%

10%

17%

7%

Գծապատկեր Ե.2. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների հաճախելիությունը ցերեկային խնամքի կենտրոն, ըստ մարզերի և սեռի


Գ ծա պատ կեր Ե.3-ո ւմ ցե րե կային խնամ քի կենտ րոն հա ճա խե լի ու թյու նը ներ կա յաց ված է

ը ստ ե րե խայի հաշ ման դա մու թյան: Մեր ուսում նա սի րու թյու նը ցույց է տա լիս, որ ցե րե կային

խնամ քի կենտ րոն ա ռա վել բարձր հա ճա խե լի ու թյուն ունեն լսո ղա կան և մտավոր հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը:

Գծապատկեր Ե.3. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի համար անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցի համար վճարումը ըստ հաշմանդամության և սեռի

ԻգականԱրական ԸնդհանուրՖիզ

իոլո

գիակա

ն

Հենաշա

րժող

ական

Տեսող

ական

Լսողակա

ն

Մտավոր

Համակց

ված

Էպիլեպ

սիա

Ընդհա

նուր

4%

5%

4%

8%

9%

8%

4%

6%

4%

12%

9%

11%

9%

11%

10%

7%

12%

8%

5%

6%

5%

7%

8%

7%


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Ե.4-ո ւմ ներ կա յաց ված են այն պատ ճառ նե րը, ո րոնք խո չըն դո տում են

հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին հա ճա խել ցե րե կային խնամ քի կենտ րոն ներ:

Հարցվող նե րի 43%-ը տե ղյակ չէ նման ծա ռա յու թյան մա սին, ծնող նե րի 33%-ը նշել է,

որ ե րե խան դրա կա րի քը չու նի, ի սկ 25%-ը պա տաս խա նել է, որ հա մայն քում չկա նման

կենտրոն:

Գծապատկեր Ե.4. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների` ցերեկային խնամքի կենտրոն չհաճախելու

պատճառները*

*Յուրաքանչյուր պատասխանող կարող էր նշել 1-3 պատճառ, հետևաբար ձողերի գումարը կարող է

գերազանցել 100%-ը:


Ըստ ծնողների` երեխան դրա կարիքը չունի


Ի վիճակի չեն վճարել

Հեռավորություն/տրանսպորտ

Այլ 8%

4%

6%

25%

33%

43%

Գ ծա պատ կեր Ե.5-ո ւմ վե րոն շյալ հար ցը ներ կա յաց ված է ը ստ ե րե խայի հաշ ման դա մու-

թյան և բնա կու թյան վայ րի: Ցե րե կային կենտ րոն նե րի բա ցա կա յու թյան խն դիրն ա ռա-

վել շատ նշ վել է գյու ղա կան հա մայնք նե րում` 40%: Ցե րե կային կենտ րոն նե րի մա սին

տե ղեկատվության բացակայություն առ կա է բոլոր տեսակի բնակավայրերում:

40%41%47% 42%

40%29%

42%

29%

22%32%

5% 40%



Գծապատկեր Ե.5. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաների` ցերեկային խնամքի կենտրոն չհաճախելու հիմնական պատճառները, ըստ բնակավայրի


Ըստ ծնողների` երեխան դրա կարիքը չունիՏեղյակ չեն ծառայության մասին

67Ընտանիքի ԽնաՄքի տաԿ ԳտնՎՈՂ ԵՐԵԽանԵՐ | Հա ՄաՅն քաՅին ա ՋաԿ ՑՈՒԹՅՈՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Հա սա րա կա կան կազ մա կեր պու թյուն ներ (ՀԿ)

Ինչ պես տես նում ե նք Գծա պատ կեր Ե.6-ից, հարց վող նե րի 11%-ն է նշել, որ ա ջակ ցու թյուն է

ստա նում ՀԿ-նե րից: Ի նչ վե րա բե րում է բնա կա վայ րին, ա պա ա ռա վել շատ ա ջակ ցու թյուն

են ստա նում Երևանում` 14%, ա ռա վել քիչ` գյու ղա կան հա մայնք նե րում` 10%: Կան նաև ո րոշ

տար բե րու թյուն ներ ը ստ սե ռի, հատ կա պես Երևանում:

Գծապատկեր Ե.6. ՀԿ-նե րի կող մից հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին ցու ցա բե րված ա ջակ-ցու թյունն ը ստ բնա կա վայ րի և սե ռի


10%

9%

12%

9%

13%

13%

11%

14%

11%

18%

11%

10%

13%

10%

14%Երևան

Մարզեր



Ընդհանուր

Մար զե րում ՀԿ-նե րի կող մից ցու ցա բե րված ա ջակ ցու թյունը տա տան վում է 11-15%-ի միջև`

ո րո շա կի գեն դե րային տար բե րու թյամբ (Գ ծա պատ կեր Ե.7): Նկա տե լի ո րեն ցածր ցու ցա-

նիշ է ար ձա նագր վել Կո տայ քի և Ար մա վի րի մար զե րում:

Երևան

Արմավիր

Արագածո

տն

Արարա

տ

Գեղարք

ունի

ք

Կոտայք

Լոռի

Շիրակ

Սյունի

ք

Տավուշ

Ընդհա

նուր

13%6%

13%9%

12%

2%2%2% 10% 9%

17%

9% 10%

18%

7%

17%

15% 10% 13% 15%

11%

17%

12%

13%

14%

6%

14%

11%12% 11% 11%

15%

11%

Գծապատկեր Ե.7. ՀԿ-նե րի կող մից հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին ցու ցա բե րված ա ջակ ցու թյու նը, ը ստ մար զե րի և սե ռի



ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

ՀԿ-նե րի մա տու ցած ծա ռա յու թյուն նե րից ա վե լի քիչ են օ գտ վում է պի լեպ սիա, հա մակցված

և ֆի զի ո լո գիա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը (Գ ծա պատ կեր Ե.8): Տե սո-

ղա կան և հե նա շար ժո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն, ի նչ պես նաև է պի լեպ սիա ունե ցող ե րե-

խա նե րի խմ բե րում առ կա են գեն դե րային տար բե րու թյուն ներ:

8%

11%

8%

12%

12%

7%

18%

10%

10%

15%

18%

13%

14%

8%

9%

13%

8%

12%

11%

13%

13%

7%

7%

11%



Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր

Գծապատկեր Ե.8. ՀԿ-նե րի կող մից հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին ցու ցա բե րված ա ջակ ցու թյու նը, ը ստ հաշ ման դա մու թյան և սե ռի


ՀԿ-ից աջակցություն ստացողների 40%-ը նշել է, որ ՀԿ-ներն ի րենց օգ նել են հա գուս-

տով, նվեր նե րով, 20%-ը ստացել են սնունդ, ի սկ 16%-ը` կր թա կան ծա ռա յու թյուն ներ: 12%-ի

հա վաստ մամբ հա սա րա կա կան կազ մա կեր պու թյուն նե րը ցու ցա բե րել են ֆի նան սա կան

ա ջակ ցու թյուն (Գծապատկեր Ե.9):

Գծապատկեր Ե.9. Հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին ՀԿ-ների տրամադրած

աջակցության տեսակը

Այլ

Գրենական պիտույքներ

Դեղորայք, բժշկական ծառայություններ

Ժամանցային միջոցառումներ


Խնամք

Ֆինանսական աջակցություն

Կրթական ծառայություններ, դասընթացներ

Սնունդ

Հագուստ, նվերներ

3%5%

7%

8%

10%

11%12%

16%

20%

40%

69Ընտանիքի ԽնաՄքի տաԿ ԳտնՎՈՂ ԵՐԵԽանԵՐ | ՄաՍ նաԿ ՑՈՒԹՅՈՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Զ. ՄԱՍ ՆԱԿ ՑՈՒԹՅՈՒՆ

Ըստ « Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» կոն վեն ցիայի` մաս-

նա կից պե տու թյուն նե րը ճա նա չում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց` հա մայն-

քում ապ րե լու հա վա սար ի րա վուն քը` մյուս նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով ը նտ րու-

թյան հնա րա վո րու թյամբ, ձեռ նար կում են ար դյու նա վետ և հա մա պա տաս խան մի ջոց ներ`

օ ժան դա կե լու հա մար հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց` այս ի րա վուն քից լիա կա տար

օ գտ վե լուն, նրանց լիար ժեք ներգ րավ վա ծու թյա նը և մաս նակ ցու թյա նը հա մայն քում (հոդ-

ված ներ 19, 29):

Կոն վեն ցիան նաև ամ րագ րել է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց` մյուս նե րի հետ հա-

վա սար հի մունք նե րով մշա կու թային կյան քին, հանգս տին, ժա ման ցային ու սպոր տային

մի ջո ցա ռում նե րին մաս նակ ցե լու ի րա վուն քը (հոդ ված 30):

Տա նից դուրս գա լը

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը կա րող են ստիպ ված լի նել տա նը մնալ թե՛ ար-

տա քին մի ջա վայ րի ֆի զի կա կան չհար մա րեց վա ծու թյան, թե՛ հա սա րա կու թյան վե րա բեր-

մուն քի և թե՛ հո գե բա նա կան պատ ճառ նե րով: Գծապատկեր Զ.1-ո ւմ հարց վող նե րի մե ծա-

մաս նու թյու նը` 86%-ը նշել է, որ ե րե խան պար բե րա բար, շա բաթ վա մեջ ա ռն վազն մի քա նի

ան գամ դուրս է գա լիս տա նից: Այդ պար բե րա կա նությունն ա վե լի բարձր է քա ղա քային

հա մայնք նե րում: Ցա վա լի է, սա կայն, որ տղա նե րի 5%-ը և աղ ջիկ նե րի 7%-ը տա նից եր բեք

դուրս չի գա լիս կամ դուրս է գա լիս միայն բժշ կի գնա լու նպա տա կով:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Զ.1. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի` տա նից դուրս գա լու հա ճա խա կա նու թյու նը, ը ստ բնա կա վայ րի և սե ռի

86%

83%

87%

82%

88%

85%

88%

9%

10%

8%

11%

7%

9%

6%

3%

4%

3%

3%

3%

3%

3%

2%

3%

2%

3%

2%

2%

3%Երևան

Մարզեր



Արական

Իգական

Ընդհանուր

Ամսվա մեջ մի քանի անգամ

Միայն այն ժամանակ, երբ այցելում է բժշկի

Երբեք/Հազվադեպ

Պարբերաբար, շաբաթվա մեջ առնվազն մի քանի անգամ

Հա ջորդ` Գծապատկեր Զ.7-ո ւմ կա րող ե նք տես նել, որ ա ռա վել քիչ են տա նից դուրս գա լիս հե-

նա շար ժո ղա կան, հա մակց ված և մտա վոր հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը:

Գծապատկեր Զ.2. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի` տա նից դուրս գա լու հա ճա խա կա նու թյու նը, ը ստ հաշ ման դա մու թյան

86%

89%

78%

82%

92%

92%

81%

93%

9%

6%

11%

11%

6%

5%

11%

5%

3%

3%

6%

4%

2%

1%

4%

2%

2%

2%

4%

3%

1%

1%

4%



Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր


Միայն այն ժամանակ, երբ այցելում է բժշկի

Երբեք/Հազվադեպ



ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ըն կեր նե րը

Գ ծա պատ կեր Զ.3-ը ներ կա յաց նում է, թե ով քեր են ե րե խայի ըն կեր նե րը : Ը նդ հա նուր առ-

մամբ հարց վող նե րի 71%-ը նշել է, որ ե րե խայի հիմ նա կան ըն կեր նե րը հարևան նե րի ե րե-

խա ներն են, 65%-ը նշել է բա րե կամ նե րի ե րե խա նե րին, 44%-ը` ոչ հաշ ման դամ դա սա րան-

ցի նե րին, 12%-ը` հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող հա մա դա սա րան ցի նե րին: Ի սկ հարց վող նե րի

12%-ը նշել է, որ ե րե խան չու նի ըն կեր ներ:

Բարեկամների երեխաներ

Հաշմանդամ համադասարանցիներ

Հարևանների երեխաներ Չունի ընկեր

Ոչ հաշմանդամ դասարանցիներ

Այլ

Գծապատկեր Զ.3. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի ըն կեր նե րը, ը ստ բնա կա վայ րի և ե րե խայի սե ռի

Երևան

Մարզեր



Արական

Իգական

Ընդհանուր65%

65%

65%

67%

60%

64%

66%

71%

68%

72%

73%

73%

73%

66%

12%

12%

12%

13%

11%

12%

13%

44%

43%

45%

45%

43%

44%

46%

12%

13%

11%

12%

12%

12%

11%

3%

3%

3%

2%

2%

2%

5%

Հե տա զո տու թյու նը ցույց է տա լիս, որ մտա վոր և հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ունե-

ցող ե րե խա նե րի 20%-ը ըն կեր ներ չու նի (Գծապատկեր Զ.4):


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Զ.4. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի ըն կեր նե րը, ը ստ հաշ ման դա մու թյան


Հաշմանդամ համադասարանցիներ

Հարևանների երեխաներ Չունի ընկեր


Այլ



Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր

67%

65%

66%

54%

71%

70%

65%

71%

78%

71%

52%

55%

79%

81%

71%

81%

6%

12%

9%

19%

29%

12%

10%

6%

50%

44%

27%

27%

40%

58%

45%

57%

8%

12%

20%

21%

4%

5%

12%

6%

3%

3%

3%

2%

3%

4%

2%

2%

Մաս նակ ցու թյու նը հա մայն քային և մշա կու թային մի ջո ցա ռում նե րին

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մեկ եր րոր դը չի մաս նակ ցում հա մայն քային

մի ջո ցա ռում նե րին (տո նա կա տա րու թյուն ներ, ծնն դյան ա րա րո ղու թյուն, հար սա նիք, հա-

մայն քային խա ղեր): Ի նչ պես տես նում ե նք, գեն դե րային տար բե րու թյուն ներ չեն նկատ-

վում: Ե րե խա նե րի ա մե նա բարձր մաս նակ ցու թյու նը նկատ վում է Երևանում` 70%:

Գծապատկեր Զ.5. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մաս նակ ցու թյու նը մի ջո ցա ռումն ե րին, ը ստ բնա կա վայ րի և սե ռի


65%

63%

65%

64%

69%

67%

64%

65%

65%

72%

66%

63%

65%

64%

70%Երևան

Մարզեր



Ընդհանուր


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ինչ պես ցույց է տա լիս Գծա պատ կեր Զ.6-ը, մի ջո ցա ռում նե րին ա ռա վել քիչ մաս նակ ցու-

թյուն են ցու ցա բե րում մտա վոր և հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը`

հա մա պա տաս խա նա բար 54% և 55%:

Գծապատկեր Զ.6. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մաս նակ ցու թյու նը հա մայն քային մի ջո ցա-ռումն ե րին, ը ստ հաշ ման դա մու թյան և սե ռի




Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր

54%

57%

69%

65%

78%

75%

60%

76%

53%

52%

54%

67%

79%

77%

65%

80%

54%

55%

66%

66%

78%

76%

62%

77%

Հա ջորդ հար ցի մի ջո ցով պար զել ե նք, թե ա րդյոք ե րե խան մաս նակ ցում (հաճախում) է մշա-

կու թային մի ջո ցա ռում նե րի ( հա մերգ ներ, թատ րոն ներ): Այս դեպ քում ևս կա տար բե րու թյուն

ը ստ բնա կա վայ րի. Երևանում բնակ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 59%-ն է

մաս նակ ցում մշա կու թային մի ջո ցա ռում նե րի, ի սկ գյու ղա կան հա մայնք նե րում` 33%-ը:

Գծապատկեր Զ.7. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մաս նակ ցու թյու նը մշա կու թային մի ջո ցա ռումն ե րին, ը ստ բնա կա վայ րի և սե ռի


Երևան

Մարզեր




32%

47%

38%

59%

46%

36%

48%

41%

59%

45%

33%

47%

39%

59%

Գ ծա պատ կեր Զ.8-ո ւմ ներ կա յաց ված է մշա կու թային մի ջո ցա ռում նե րին մաս նակ ցու թյունն

ը ստ ե րե խա նե րի հաշ ման դա մու թյան: Այս դեպ քում ևս ա ռա վել ցածր տո կոս է գրանց վել


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

մտա վոր և հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մոտ` հա մա պա տաս-

խա նա բար 34% և 37%:

Գծապատկեր Զ.8. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մաս նակ ցու թյու նը մշա կու թային մի ջո ցա-ռումն ե րին, ը ստ հաշ ման դա մու թյան և սե ռի




Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր

36%

37%

49%

44%

60%

46%

39%

55%

31%

37%

36%

46%

61%

59%

44%

56%

34%

37%

46%

45%

60%

50%

41%

55%

Ներգ րավ վա ծու թյու նը սպոր տում և ար վես տում

Սպոր տում ներգ րավ վա ծու թյան ա ռու մով կան է ա կան տար բե րու թյուն ներ` կախ ված բնա-

կա վայ րից և ե րե խայի սե ռից (Գ ծա պատ կեր Զ.9): Այս պես, սպոր տո վ զբաղ վում է տղա-

նե րի 10%-ը, աղ ջիկ նե րի` 5%-ը: Տար բե րու թյուն ներ են գրանց վում նաև բնա կա վայ րե րում:

Այս պես, Երևանում բնակ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 15%-ն է զբաղ վում

որևէ սպոր տաձևով, գյու ղա կան հա մայնք նե րում բնակ վող նե րի 4%-ը : Գեն դե րային տար-

բե րու թյունն ա վե լի ը նդ գծ ված է մար զե րում:

10%

5%

11%

8%

17%

5%

2%

4%

3%

11%

8%

4%

9%

6%

15%

Գծապատկեր Զ.9. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ներգ րավ վա ծու թյու նը սպոր տում, ը ստ բնա կա վայ րի և սե ռի


Երևան

Մարզեր



Ընդհանուր


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Վե րոն շյալ հարցն ը ստ ե րե խայի հաշ ման դա մու թյան ուսում նա սի րե լիս ևս նկատ վում են

տար բե րու թյուն ներ (Գ ծա պատ կեր Զ.10): Ա ռա վել շատ սպոր տով զբաղ վում են լսո ղա կան

(13%), ֆի զի ո լո գիա կան (11%) և տե սո ղա կան (11%) հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե-

րը, հատ կա պես` տղա նե րը: Սպոր տային կյան քում ա մե նա քի չը ներգ րավ ված են մտա վոր

և համակցված հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը` 5%:

Գծապատկեր Զ.10. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ներգ րավ վա ծու թյու նը սպոր տում, ը ստ հաշ ման դա մու թյան և սեռի




Տեսողական

Լսողական

Մտավոր

Համակցված

Էպիլեպսիա

Ընդհանուր

6%

7%

8%

10%

18%

14%

9%

13%

4%

2%

3%

5%

6%

3%

6%

5%

5%

5%

7%

8%

13%

11%

8%

11%

Ինչ վե րա բե րում է մշա կու թային գոր ծու նե ու թյա նը, ա պա հարց վող նե րի 4%-ը նշել է, որ

ե րե խան զբաղ վում է նկար չու թյամբ, 3%-ը` պա րով, ի սկ ե րաժշ տա կան գոր ծիք նե րի վրա

նվա գում է ե րե խա նե րի 2%-ը: Աղ ջիկ ներն ա վե լի շատ են ներգ րավ ված ար վեստ նե րում,

քան տղա նե րը:

Գծապատկեր Զ.11. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ներգ րավ վա ծու թյու նը մշա կու թային գոր ծու նե ու թյան մեջ, ը ստ բնա կա վայ րի և սե ռի

Պար

Երաժշտական գործիքներ

ԵրգՁեռագործություն

Նկարչություն

Ներգրավված է




7%3% 4%

2% 4%5%

4%

84% 91% 88% 93% 91% 85% 89%

4% 2% 2% 2% 1% 5% 3%3% 2% 3% 1% 2% 3% 2%2% 1% 1% 1% 1% 1% 1%1% 1% 1% 1% 1% 2% 1%


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Զ.12. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ներգ րավ վա ծու թյու նը մշա կու թային գոր ծու նե-ու թյան մեջ, ը ստ հաշ ման դա մու թյան

Նկարչություն

Ձեռագործություն

Պար

Ներգրավված չէ

Երգ

Երաժշտական գործիքներ

3%4%1%0%5%

87%

5%

4%4%1%5%

84%

5%7%1%2%

7%

84%

1%1%1%1%4%

93%

2%3%1%1%4%

89%

1%1%1%1%4%

92%

1%2%2%0%4%

90%

Ֆիզիո

լոգիա

կան

Հենաշա

րժող

ական

Տեսող

ական

Լսողակա

ն

Մտավոր

Համակց

ված

Էպիլեպ

սիա

Ընդհա

նուր

3%1%1%1%3%

91%

77Ընտանիքի ԽնաՄքի տաԿ ԳտնՎՈՂ ԵՐԵԽանԵՐ | ի Րա ԶԵԿ Վա ԾՈՒԹՅՈՒն ԵՎ ՎԵ Րա ԲԵՐ ՄՈՒնք

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Է. Ի ՐԱ ԶԵԿ ՎԱ ԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՎԵ ՐԱ ԲԵՐ ՄՈՒՆՔ

Ըստ « Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» կոն վեն ցիայի, մաս-

նա կից պե տու թյուն նե րը պար տա վոր վում են ան հա պաղ, ար դյու նա վետ և ան հրա ժեշտ

մի ջոց ներ ձեռ նար կել բարձ րաց նե լու հա մար հա սա րա կու թյան մեջ, այդ թվում` ըն տա նի-

քում, հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հիմ նախն դիր նե րի վե րա բե րյալ ի րա զեկ վա-

ծու թյու նը և հար գանք սեր մա նե լու հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի և

ար ժա նա պատ վու թյան նկատ մամբ (հոդ ված 8):

Ի րա զեկ վա ծու թյուն

Բո լոր ի րա վունք նե րի ի րաց ման հիմ քում ըն կած է ի րա զեկ վա ծու թյու նը: Հատ կա պես խո-

ցե լի խմ բե րի պա րա գա յում տե ղե կատ վու թյան ան մատ չե լի ու թյու նը հան դի սա նում է հիմ-

նա կան խո չըն դո տը ան հրա ժեշտ ծա ռա յու թյուն նե րից օ գտ վե լու հա մար:

Գ ծա պատ կեր Է.1-ը ցույց է տա լիս, թե որ քա նով են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի

ծ նող նե րը կամ խնա մա կալ նե րը իրազեկված նրանց ի րա վունք նե րի և դրանք ամ րագ րող

ո րոշ փաս տաթղ թե րի վե րա բե րյալ: Ի նչ պես տես նում ե նք, ը նդ հա նուր առ մամբ ի րա զեկ-

վա ծու թյու նը ցածր է. հարց վող նե րի շուրջ երկու երրորդը չի լսել «Ե րե խա նե րի ի րա վունք-

նե րի մա սին» ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիայի, « Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի

մա սին» ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիայի, «Կր թու թյան ա ռանձ նա հա տուկ պայ ման նե րի կա րիք ունե-

ցող ան ձանց մա սին» ՀՀ օ րեն քի և «ՀՀ-ո ւմ հաշ ման դամ նե րի սո ցիա լա կան պաշտ պա նու-

թյան մա սին» ՀՀ օ րեն քի մա սին: Հե տաքրք րա կան է, որ տե ղե կաց վա ծու թյու նը տա րած-

քային ա ռու մով (քա ղաք ներ, գյու ղեր) ան նշան տար բե րու թյու ներ է կրում:

«Երեխայի իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիա

«Հաշմանդամութուն ունեցող անձանց իրավունքների մասին»

ՄԱԿ-ի կոնվենցիա

«Կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող

անձանց մասին» ՀՀ օրենք

«ՀՀ-ում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության

մասին» ՀՀ օրենք

59%

60%

66%

64%

35%

35%

31%

32%

6%

5%

4%

4%

Գծապատկեր Է.1. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընտանիքի տեղեկացվածությունը նրանց վերաբերող օրենսդրական դաշտի վերաբերյալ

Բավականին ծանոթ եմԼսել եմԵրբեք չեմ լսել


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գ ծա պատ կեր Է.2-ո ւմ ներ կա յաց վում է, թե ա րդյոք հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի

ծ նող նե րը կամ խնա մա կալ նե րը տե ղյակ են, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձը, ան-

կախ հաշ ման դա մու թյան տե սա կից ունի ի րա վունք ներ: Ի նչ պես տես նում ե նք, հարց վող-

նե րը ա ռա վել քիչ են տե ղե կաց ված անվ ճար կր թու թյուն ստա նա լու ի րա վուն քից (66%):

Գծապատկեր Է.2. Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ընտանիքի իրազեկվածությունը հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների վերաբերյալ

Դժվարանում եմ պատասխանելՈչԱյո

Անվճար կրթություն ստանալու

Անվճար բուժօգնություն ստանալու

Համայնքային կյանքում բոլորի հետ հավասար

մասնակցություն ունենալու

Մատչելի տեղեկատվություն ստանալու

Սոցիալական ծառայություններից

օգտվելու

Մշակութային կյանքին և մարզական

միջոցառումներին մասնակից լինելու

Աշխատանքի

Ընտանիք կազմելու

76%

76%

78%

81%

73%

78%

79%

66%

21%

21%

16%

14%

23%

20%

19%

32%

3%

3%

6%

6%

4%

3%

2%

2%

Վե րա բեր մունք

Հա սա րա կու թյան, այդ թվում հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ըն տա նիք նե-

րի բա ցա սա կան, կարծ րա տի պե րի և նա խա պա շար մունք նե րի վրա հիմն ված վե րա բեր-

մուն քը հաշ ման դա մու թյան նկատ մամբ լր ջո րեն խո չըն դո տում է սո ցիա լա կան նե րառ ման

գործըն թա ցում ա ռա ջըն թա ցը:

« Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» կոն վեն ցիան պար տա վո-

րեց նում է մաս նա կից պե տու թյուն նե րին մի ջոց ներ ձեռ նար կել պայ քա րե լու կարծ րա տի-

պե րի դեմ և բարձ րաց նե լու ի րա զեկ վա ծու թյու նը հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց

ունա կու թյուն նե րի ու ներդ րում նե րի վե րա բե րյալ (հոդ ված 8):

Գծապատկեր Է.3-ո ւմ ներ կա յաց վում է, թե ե րե խայի ծնող նե րը կամ խնա մա կա լը ի նչ պես

են վե րա բե րվում հաշ ման դա մու թյա նը: Ը նդ հա նուր առ մամբ հարց վող նե րի 59%-ը նշել է,

որ հաշ ման դա մու թյու նը հի վան դու թյուն է, 38%-ը կար ծում է, որ դա կյան քի հան գա մանք


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

է: Երևանում հարց վող նե րի 52%-ը և մար զե րում` 61%-ը հաշ ման դա մու թյա նը վե րա բե րվում

է որ պես հի վան դու թյուն:

Գծապատկեր Է.3. Հաշ ման դա մու թյան սահմանումը, ը ստ բնա կա վայ րի

ԱյլԿյանքի հանգամանքՀիվանդություն

Երևան

Մարզեր




62%

61%

61%

52%

38%

36%

38%

37%

41%

4%

2%

3%

2%

8%

Հա ջորդ` Գծա պատ կեր Է.4-ը ցույց է տա լիս, թե հարց վող ներն ի նչ պես են գնա հա տում հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի մյուս ե րե խա նե րի հետ շփ ման ազ դե ցու թյու նը ի նչ պես

իր, այն պես էլ այլ ե րե խա նե րի վրա: Եր կու դեպ քում էլ հարց վող նե րը մե ծա մա սամբ` 68% և

69%, կար ծում են, որ կա դրա կան ազ դե ցու թյուն: Հարց վող նե րի միայն 5%-ն է կար ծում, որ

ազ դե ցու թյու նը կա րող է լի նել բա ցա սա կան, ի սկ մյուս նե րը դժ վա րա ցել են պա տաս խա նել:

Գծապատկեր Է.4. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի` այլ ե րե խա նե րի հետ շփ ման ազ դե ցու թյու նը

Այլ երեխաների հետ շփման ազդեցությունը

հաշմանդամություն ունեցող երեխայի վրա

Հաշմանդամություն ունեցող երեխայի հետ

շփման ազդեցությունը այլ երեխաների վրա

68% 69%

6% 5%

12% 7%

15% 18%

ՉեզոքԴժվարանում եմ պատասխանել

ԲացասականԴրական


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գծապատկեր Է.5-ը ներ կա յաց նում է ծնող նե րի կամ խնա մա կալ նե րի կար ծիքն այն մա-

սին, թե ա րդյոք հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը պետք է գնան ը նդ հա նուր ման-

կա պար տեզ կամ դպ րոց: Հարց վող նե րի 66%-ն այն կար ծի քին է, որ հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ե րե խա նե րը պետք է մյուս ե րե խա նե րի հետ սո վո րեն ը նդ հա նուր ման կա պար տե-

զում կամ դպ րո ցում:

Գծապատկեր Է.5. Ա րդյոք հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը պետք է հա ճա խեն ը նդ հա նուր ման կա պար տեզ կամ դպ րոց, ը ստ բնա կա վայ րի

Դժվարանում եմ պատասխանելՈչԱյո

Երևան

Մարզեր



Ընդհանուր

70%

64%

66%

63%

66%

11%

17%

16%

17%

15%

18%

19%

18%

20%

19%

Այն հար ցին, թե ի նչ պի սի ա ռաջ նա հերթ ծա ռա յու թյուն ներ կցան կա նային ունե նալ հա-

մայն քում ի րենց ե րե խայի հա մար, հարց վող նե րի 58%-ը նշել է, որ ան հրա ժեշտ են հա-

տուկ բուժ ծա ռա յու թյուն ներ, 34%-ը` նե րա ռա կան դպ րոց ներ և ման կա պար տեզ ներ, 32%-

ը` հա տուկ տրանս պոր տային մի ջոց ներ, 30%-ը` աշ խա տան քի հնա րա վո րու թյուն, 10%-ը`

ժա ման ցային ծրագ րեր, խա ղահ րա պա րակ ներ: Միայն 8%-ն է ա ռաջ նա հերթ հա մա րել

ֆի նան սա կան օգ նու թյու նը: Հարց վող նե րի պա տաս խան նե րում ո րո շա կի տար բե րու թյուն-

ներ են նկատ վում ը ստ նրանց բնա կա վայ րի: Ի նչ պես տես նում ե նք Գծապատկեր Է.6-ո ւմ,

մար զե րում և հատ կա պես գյու ղա կան հա մայնք նե րում հա տուկ բուժ ծա ռա յու թյուն նե րը և

նե րա ռա կան դպ րոց նե րը/ ման կա պար տեզ նե րը ա վե լի հա ճախ են նշ վել որ պես ա ռաջ նա-

հեր թու թյուն, քան Երևանում:


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

32%

35%

30%

33%

28%

34%

39%

34%

37%

26%

58%

66%

63%

65%

40%

30%

30%

33%

31%

25%

4%

3%

4%

4%

4%

10%8%7%

9%6%6%

6%7%6%

8%6%6%

17% 11% 10%Երևան

Մարզեր



Ընդհանուր

Գծապատկեր Է.6. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի հա մար ցան կա լի ծա ռա յու թյուն ներ հա մայն քում, ը ստ բնա կա վայ րի

Հատուկ տրանսպորտային միջոցներ

Ներառական դպրոցներ, մանկապարտեզներ

Հատուկ բուժծառայություններ

Աշխատանքի հնարավորություն

Ֆինանսական օգնություն

Ժամանցային ծրագրեր, խաղահրապարակներԱյլ


ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՄան կա տա ն խնամքի տակ գտնվող ե րե խա ներ

© ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ

3.2

83Ման կա տա ն խնաՄքի տակ գտնվող ե րե խա ներ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Աշ խար հի տար բեր գի շե րօ թիկ հաս տա տու թյուն նե րում (ման կատ ներ, հա տուկ գի շե րօ-

թիկ դպ րոց ներ, խնամ քի գի շե րօ թիկ հաս տա տու թյուն ներ և այլն) ար ված տաս նա մյակ-

նե րի հե տա զո տու թյուն նե րը բազ միցս ա պա ցու ցել են հաս տա տու թյուն նե րում մե ծա նա լու

բա ցա սա կան հետևանք նե րը ե րե խայի զար գաց ման վրա: Հաս տա տու թյուն նե րում խնամ-

վող ե րե խա նե րը ա վե լի հա ճախ են տա ռա պում վատ ա ռող ջու թյու նից, թեր զար գա ցու մից,

ուղե ղի ա ճի հա պա ղու մից, ունե նում են զար գաց ման ուշա ցում ներ և հու զա կան կապ վա-

ծու թյան խան գա րում ներ: Հետևա բար, նրանց ֆի զի կա կան, մտա վոր, հու զա կա մային և

սո ցիա լա կան կա րո ղու թյուն նե րը ա վե լի վատ են զար գա նում, քան ըն տա նե կան մի ջա վայ-

րում մե ծա ցած ե րե խա նե րի նը1: Բա ցի այդ, նման հաս տա տու թյուն նե րում մեծ են չա րա-

շահ ման և շա հա գործ ման, ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի ոտ նա հար ման վտանգ նե րը:

Հա սա րա կու թյան խտ րա կան վե րա բեր մուն քի, այ լընտ րան քային հա մայն քա հեն ծա ռա յու-

թյուն նե րի և ըն տա նի քի հո գե բա նա կան-սո ցիա լա կան ա ջակ ցու թյան ծա ռա յու թյուն նե րի

բա ցա կա յու թյան հետևան քով, հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը հատ կա պես են-

թա կա են ա ռա վել վաղ տա րի քում և ա ռա վել եր կար ժա մա նա կով ի նս տի տու ցի ո նա լաց-

ման վտան գին: Մե կու սաց ված ըն տա նի քից և հա մայն քից` այս ե րե խա նե րը զրկ վում են

ի րենց նե րու ժի զար գաց ման և հա սա րա կու թյու նում նե րառ ման հնա րա վո րու թյու նից: Ա նդ-

րա դառ նա լով այս խնդ րին` « Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին»

կոն վեն ցիան ամ րագ րել է ե րե խայի` ըն տա նի քում ապ րե լու ի րա վուն քը` պար տա վո րեց նե-

լով պե տու թյուն նե րին հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին և նրանց ըն տա նիք նե-

րին վաղ փու լում տալ սպա ռիչ տե ղե կատ վու թյուն, մա տու ցել ծա ռա յու թյուն ներ և ցու ցա-

բե րել ա ջակ ցու թյուն: Ե թե ըն տա նի քը ի վի ճա կի չէ խնա մել ե րե խային, պե տու թյուն նե րը

պետք է քայ լեր ձեռ նար կեն նրան խնա մե լու այլ մի ջոց ներ տրա մադ րե լու ո ւղ ղու թյամբ,

մաս նա վո րա պես` հե ռա վոր հա րա զատ նե րի մի ջո ցով, ի սկ նման հնա րա վո րու թյուն չլի-

նե լու դեպ քում` տվյալ հա մայն քում ապ րող այլ ըն տա նի քում տե ղա վո րե լով (հոդ ված 23):

Մինչդեռ Հա յաս տա նում վեր ջին տա րի նե րին նկատ վում է ման կա տա նը խնամ վող հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի բա ցար ձակ թվա քա նա կի և ը նդ հա նուր թվի մեջ

նրանց մաս նա բաժ նի աճ: Սույն հե տա զո տու թյան շր ջա նակ նե րում հար ցազ րույց ներ են

ի րա կա նաց վել Երևանի Մա րի Իզ միր լյա նի ան վան ման կա տա նը, Երևանի « Ման կան

տուն», Երևանի Միս ի ո ներ նե րի բա րե գոր ծա կան կազ մա կեր պու թյան հայ կա կան մաս նա-

ճյուղի մանկատուն, Գյում րիի «Ե րե խա նե րի տուն», Վա նա ձո րի, Նոր Խար բեր դի մաս նա-

գի տաց ված ման կատ նե րում` հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող 0-18 տա րե կան 385 ե րե խա նե րի

հա մար: Ման կա տա նը խնամ վող 55 ե րե խա նե րի հա մար հար ցազ րույց ներն ի րա կա նաց-

վել են ծնո ղի հետ, մնա ցած բո լոր դեպ քե րում հար ցե րին պա տաս խա նել են ման կա տան

խնա մա կալ նե րը, այդ թվում սո ցիա լա կան աշ խա տող ներ և բու ժաշ խա տող ներ:

1 Բրաուն, Կ. (2009թ.)


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Ման կա տան ան վա նու մը Ի րա կա նաց ված հարցազրույցների քա նա կը

Խար բեր դի մաս նա գի տաց ված ման կա տուն

169

Գյում րիի «Ե րե խա նե րի տուն» 138Երևանի Մա րի Իզ միր լյա նի ան վան ման-

կա տուն29

Երևանի « Ման կան տուն» 25Երևանի Միս ի ո ներ նե րի Բա րե գոր ծա կան

կազ մա կեր պու թյան հայ կա կան մաս նա ճյուղի մանկատուն

19

Վա նա ձո րի ման կա տուն 5ԸՆ ԴԱ ՄԵ ՆԸ 385

Ա ղյու սակ Մ1. Հար ցազ րույց նե րի բաշխ վա ծու թյունն ը ստ ման կատ նե րի

85Ման կա տա ն խնաՄքի տակ գտնվող ե րե խա ներ | ԸնԴՀանոՒր տվՅաԼներ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ա. Ը ՆԴ ՀԱ ՆՈՒՐ ՏՎՅԱԼ ՆԵՐ

Այս բաժ նում ներ կա յաց ված են ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե-

խա նե րի բաշխ վա ծու թյու նը ը ստ սե ռի, տա րի քի, հաշմանդամության և ընտանիքի հետ

կապը:

Գ ծա պատ կեր Մ.1-ը ներ կա յաց նում է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի սե ռային

բաշխ վա ծու թյու նը: Ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի

55%-ը տղա ներ են, 45%-ը` աղ ջիկ ներ: Հե տաքրք րա կան է, որ սա տար բեր վում է ըն տա-

նիք ի խնամքի տակ գտնվող 68% տղա ներ և 32% աղ ջիկ ներ հա րա բե րու թյու նից: Կա րե լի

է են թադ րել, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող աղ ջիկ նե րին ա վե լի հա ճախ են հանձ նում

ման կա տուն, քան տղա նե րին:

Գ ծա պատ կեր Մ.2-ո ւմ ներ կա յաց ված է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի տա րի-

քային բաշխ վա ծու թյու նը: 0-3 տա րե կան են ման կա տա նը խնամ վող ե րե խա նե րի 20%-ը,

4-6 տա րե կան` 20%-ը, 7-9 տա րե կան` 16, 10-12 տա րե կան` 12, 13-15 տա րե կան` 16, 16-18 տա-

րե կան` 17%-ը:

Գ ծա պատ կեր Մ.1. Ման կա տա նը խնամ վող հաշ-ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի սեռային

բաշխ վա ծու թյունը

211 (55%)

174 (45%)

ԱրականԻգական

Գ ծա պատ կեր Մ.2. Ման կա տա նը խնամ վող հաշ-ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի տա րի քային

բաշխ վա ծու թյու նը

0-3 տ.

10-12 տ.

20%

16%

20%17%

12%

16%

4-6 տ.

13-15 տ.

7-9 տ.

16-18 տ.

Ման կա տա նը խնամ վող սա նե րի մեջ հիմ նա կա նում հան դի պում են հե նա շար ժո ղա կան,

մտա վոր և հա մակց ված հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը (Գ ծա պատ կեր Մ.3):

Ի նչ պես նշ ված է տվյալների վերլուծության մեթոդաբանության մեջ, այս դա սա կար գու մը

հիմն ված է միայն բժշ կա կան ախ տո րոշ ման վրա:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գ ծա պատ կեր Մ.3. Ման կա տա նը խնամ վող հաշմանդամություն ունե ցող ե րե խա նե րի բաշխ վա ծու թյունն

ը ստ հաշ ման դա մու թյան

124(32%)

15 (4%)

15 (4%)

123 (32%)

94(24%)

6 (2%)

8 (2%)


Լսողական


Մտավոր

Էպիլեպսիա

Տեսողական

Համակցված

Ըն տա նի քի հետ կա պը

Ման կա տա նը խնամ վող ե րե խա նե րի մեջ կան այն պի սիք, որոնք ար ձա կուրդ նե րի ժա մա-

նակ վե րա դառ նում են տուն (Գ ծա պատ կեր Մ.4): Ը նդ հա նուր առ մամբ ար ձա կուրդ նե րը

տանն են ան ցկաց նում ե րե խա նե րի 10%-ը (տղա նե րի 12 և աղ ջիկ նե րի 7%-ը):

10%7%12%

84%86%82%

6%1%

6%1%

5%0.5%


Գ ծա պատ կեր Մ.4. Ար ձա կուրդ նե րի ժա մա նակ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի վե րա դար ձը ման կատ նից տուն, ը ստ սե ռի


Այո

Երբեմն

Ոչ

Գ ծա պատ կեր Մ.5-ը ցույց է տա լիս, թե բա ցի ար ձա կուրդ նե րից ի նչ հա ճա խա կա նու թյամբ

է ե րե խան տուն վե րա դառ նում: Ե րե խա նե րի 82%-ը եր բեք տուն չի հա ճա խում: Ար ձա-

կուրդ նե րը կամ այլ օ րե րը տա նն ան ցկաց նող ե րե խա նե րի մեջ նկա տե լի ո րեն ա վե լի շատ

են տղա նե րը, քան աղ ջիկ նե րը:

87Ման կա տա ն խնաՄքի տակ գտնվող ե րե խա ներ | ԸնԴՀանոՒր տվՅաԼներ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Գ ծա պատ կեր Մ.5. Ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի տուն այ ցելելու հա ճա խա կա նու թյու նը, ը ստ սե ռի

Տարին մեկ անգամ

Երբեք


Շաբաթը մեկ անգամ

Տարին մի քանի անգամ

Ամիսը 1-2 անգամ

6%3%9%

7%3%

7%3%

3% 1% 2%6%4%

79% 86% 82%

1%1%1%


Գ ծա պատ կեր Մ.6-ո ւմ ներ կա յաց ված է, թե ի նչ հա ճա խա կա նու թյամբ են ծնող նե րը ե րե-

խային այ ցե լում ման կա տուն: Ը նդ հա նուր առ մամբ շա բա թը մեկ ան գամ այ ցե լում են ե րե-

խա նե րի 9%-ին, ա մի սը մեկ ան գամ` 10%-ին, տա րին մեկ ան գամ` 28%-ին: Ե րե խա նե րի

կե սին ման կա տա նը եր բեք չեն այ ցե լում: Ծնող նե րի այ ցե լու թյան հա ճա խա կա նու թյու նը

նկա տե լի ո րեն ա վե լի բարձր է տղա նե րի դեպ քում: Տղա նե րի 23, ի սկ աղ ջիկ նե րի 15%-ին

են ծնող ներն այ ցե լում շա բա թա կան կամ ամ սա կան հա ճա խա կա նու թյամբ:

9%5%13%

28%31%

10%10% 10%

26%

49% 54% 51%

1%1%

1%1%1%


Գ ծա պատ կեր Մ.6. Ծնող նե րի այ ցե րի հա ճա խա կա նու թյու նը մանկատուն, ը ստ ե րե խայի սե ռի

Երբեք

Միայն անհրաժեշտության դեպքում

Դժվարանում եմ պատասխանել/այլ

Շաբաթը մեկ անգամ

Տարին մեկ անգամ

Ամիսը մեկ անգամ


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Բ. ԿՐ ԹՈՒԹՅՈՒՆ

Վաղ մանկական (նա խադպ րո ցա կան) կր թու թյուն

Թե ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի քա նի տո կոսն է հա-

ճա խել կամ հա ճա խում ման կա պար տեզ, ցույց է տա լիս Գծա պատ կեր Մ.7-ը: Ը նդ հա նուր

առ մամբ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 12%-ը հա ճա խել կամ հա ճա խում են

ման կա պար տեզ: Այս դեպ քում աղ ջիկ նե րի և տղա նե րի միջև կա փոքր տար բե րու թյուն`

հօ գուտ աղ ջիկ նե րի:

12%14%9%

88%86%91%


Գ ծա պատ կեր Մ.7. Մանկատանը խնամվող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի հաճա խե լի ու թյու նը ման կա պար տեզ, ը ստ սե ռի

Այո

Ոչ

Ման կա պար տեզ չհա ճա խե լու հա ճախ նշ վող պատ ճառ ներն են ան հրա ժեշ տու թյան բա-

ցա կա յու թյու նը (47%), խնամակալի վա խը կամ ան հանգս տու թյու նը (37%) և ե րե խայի

ա ռող ջա կան վի ճա կը (9%):

Ե րե խայի հա տուկ կր թա կան կա րիք նե րի գնա հա տում

Ինչ պես տես նում ե նք, ը նդ հա նուր առ մամբ ման կա տանն ապ րող հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ե րե խա նե րի 84%-ն ան ցել է գնա հա տում բժշ կա հո գե բա նա ման կա վար ժա կան

գնա հատ ման կենտ րո նում:

89Ման կա տա ն խնաՄքի տակ գտնվող ե րե խա ներ | կրԹոՒԹՅոՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

84%86%82%

12%11%13%

4%2%5%


Գ ծա պատ կեր Մ.8. Ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի կրթա կան կա րիք նե րի գնա հա տու մը Բժշ կա հո գե բա նա ման կա վար ժա կան կենտ րո նում,

ը ստ սե ռի

Այո

Ոչ

Տեղյակ չեմ

Դպ րո ցա կան (միջ նա կարգ) կր թու թյուն

Հա ջորդ հար ցե րի խում բը վե րա բե րում է միջ նա կարգ կր թու թյա նը: Ման կա տա նը խնամ-

վող ե րե խա նե րի 5%-ը ստա նում է կր թու թյուն ը նդ հա նուր հան րակր թա կան, 23%-ը` հա-

տուկ հան րակր թա կան դպ րո ցում (ճն շող մե ծա մաս նու թյու նը` գի շե րօ թիկ ռե ժի մով), ի սկ

72%-ը չեն գնում դպ րոց: Ը նդ հա նուր հան րակր թա կան դպ րոց նե րում ա վե լի մեծ է աղ ջիկ-

նե րի ը նդ գրկ վա ծու թյան տո կո սը, հա տուկ դպ րոց նե րում` տղա նե րի նը: Գրե թե բո լոր ե րե-

խա նե րի հա մար որ պես դպ րոց չգ նա լու պատ ճառ նշ վել է այն, որ ե րե խան ի վի ճա կի չէ

սո վո րել դպ րո ցում:

5%10%2%

23%19%26%

72%72%72%


Գծա պատ կեր Մ.9. Ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի հա ճա խե լի ու թյու նը դպ րոց, ը ստ սե ռի

Ընդհանուր հանրակրթական

Հատուկ հանրակրթական

Չի գնում դպրոց


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Գ. Ա ՌՈՂ ՋԱ ՊԱ ՀՈՒԹՅՈՒՆ

Ման կա բույ ժի կամ ըն տա նե կան բժշ կի ծա ռա յու թյուն նե ր

Ինչ պես տես նում ե նք Գծա պատ կեր Մ.10-ո ւմ, ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ե րե խա նե րի 98%-ը գտն վում է ման կա բույ ժի հս կո ղու թյան տակ, և նրանց մեծ

մասը` 82%-ը` ամենօրյա պարբերականությամբ:

98%99%97%


Գ ծա պատ կեր Մ.10. Բժշ կի հս կո ղու թյան տակ գտն վող ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա

մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը, ը ստ սե ռի

Գ ծա պատ կեր Մ.11. Ման կա տա նը խնամ վող հաշմանդամություն ունե ցող ե րե խա նե րի` բժշ կի ծա ռա յու

թյուն նե րից օ գտվե լու պար բե րա կա նու թյու նը

Շաբաթակա

ն

Ամսակա

ն

Տարի

ն 3-4

անգ

ամ

Տարի

ն 1-2

անգամ

Ամենօ

րյա

7% 4% 5% 2%

82%

Վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն ներ

Ինչ պես կա րե լի է տես նել հա ջորդ եր կու գծա պատ կեր նե րում, ման կա տա նը խնամ վող հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 83%-ը ունի վե րա կանգ նո ղա կան ան հա տա կան ծրա-

գիր (ՎԱԾ) և նրանց ճն շող մե ծա մաս նու թյու նը ստա նում է ծա ռա յու թյուն ներ ը ստ ծրագ րի:

83%81% 86%

14%14%14%

3%1%5%


Գ ծա պատ կեր Մ.12. Ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի ՎԱԾի

առ կա յու թյու նը, ը ստ սե ռի

Այո

Ոչ

Տեղյակ չեմ

91Ման կա տա ն խնաՄքի տակ գտնվող ե րե խա ներ | աՌողՋաՊաՀոՒԹՅոՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

82%80% 85%

18%15%20%


Գ ծա պատ կեր Մ.13. ՎԱԾ-ով սահ ման ված ծա ռա յու թյուն նե րի մա տու ցու մը ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին, ը ստ սե ռի

Այո

Ոչ

Տեխ նի կա կան մի ջոց ներ

Ինչ պես ցույց է տա լիս Գծա պատ կեր Մ.14-ը, ե րե խա նե րի 28%-ը ստա ցել է տեխ նի կա կան

մի ջոց ներ (պ րո թե զաօր թո պե դիկ և վե րա կանգ նո ղա կան պա րա գա ներ, լսո ղու թյան սարք

և այլն): Տեխ նի կա կան մի ջոց ներ ա վե լի շատ ստա ցել են աղ ջիկ նե րը (34%): Խնա մա կալ-

նե րի կամ ծնող նե րի հա վաստ մամբ մյուս ե րե խա նե րը տեխ նի կա կան մի ջոց նե րի ան հրա-

ժեշ տու թյուն չեն ունե ցել:

28%22% 34%

72%66%78%


Գ ծա պատ կեր Մ.14. Տեխ նի կա կան մի ջոց նե րի տրա մադ րու մը ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին, ը ստ սե ռի

Այո

Ոչ


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Դ. ՀԱ ՄԱՅՆ ՔԱՅԻՆ Ա ՋԱԿ ՑՈՒԹՅՈՒՆ

Հա սա րա կա կան կազ մա կեր պու թյուն ներ

Ման կա տա նը խնամ վող ե րե խա նե րի 83%-ը ա ջակ ցու թյուն է ստա նում հա սա րա կա կան և

այլ կազ մա կեր պու թյուն նե րից (Գ ծա պատ կեր Մ.15):

83%82% 85%

17%15%18%


Գ ծա պատ կեր Մ.15. ՀԿ-ների կող մից ա ջակ ցու թյան տրա մադ րու մը ման կա տա նը խնամ-վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին, ը ստ սե ռի

Այո

Ոչ

Գ ծա պատ կեր Մ.16-ո ւմ կա րե լի է տես նել, որ ՀԿ-նե րից ստաց ված հիմ նա կան օգ նու թյու նը

սնունդ, ֆի նան սա կան ա ջակ ցու թյուն և սար քա վո րում ներ են:

Գծապատկեր Մ.16. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին ՀԿ-ների տրամադրած

աջակցության տեսակը

2%

8%

8%

16%

38%

51%

51%

51%

89%

90%

98%

Հագուստ, նվերներ

Դեղորայք, վիրահատություն

Կրթություն, դասընթացներ

Հիգիենայի պարագաներ

Բուժօգնություն

Ժամանց

Միջոցառումներ

Գրենական պիտույքներ


Ֆինանսական աջակցություն

Սնունդ

93Ման կա տա ն խնաՄքի տակ գտնվող ե րե խա ներ | ՄաՍնակՑոՒԹՅոՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ե. ՄԱՍ ՆԱԿ ՑՈՒԹՅՈՒՆ

Ման կատան տարածքից դուրս գա լը

Ե րե խա նե րի 42%-ը պար բե րա բար, նվա զա գույ նը շա բա թա կան մի քա նի ան գամ դուրս է

գա լիս ման կատ նից, իսկ 23%-ը մանկատնից երբեք դուրս չի գալիս կամ դուրս է գալիս

միայն բժշկին այցելելու նպատակով (Գծապատկեր Մ.17):

42%

30%

10%

43%

29%

7%

41%

30%

14%

13%

5%1%

11%4%1%

14%

6%1%


Գ ծա պատ կեր Մ.17. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի` ման կատ նից դուրս գա լու հաճա խա կա նու թյու նը, ը ստ սե ռի


Երբեք


Տարին մի քանի անգամ

Միայն բժշկին այցելելիս


Ըն կեր նե րը

Գ ծա պատ կեր Մ.18-ը ներ կա յաց նում է ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե-

ցող ե րե խայի ըն կեր նե րի մա սին տե ղե կատվու թյու նը: Նրանց 16%-ը ըն կեր ներ չու նեն, ը նդ

ո րում ըն կեր նե րի բա ցա կա յու թյու նը ա վե լի հա ճախ է նկատ վում տղա նե րի դեպ քում:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

3%6%

56%

6%

3%6%

50%

4%

3%6%

62%

9%16%

30%

12%

30%

19%

30%


Գծա պատ կեր Մ.18. Ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի ըն կեր նե րը, ը ստ սե ռի



Հարևանների երեխաներ

Չունի ընկերներ

Հաշմանդամ երեխաներ

Մանկատան երեխաներ

Մաս նակ ցու թյու նը հա մայն քային և մշա կու թային մի ջո ցա ռում նե րին

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի 28%-ը մաս նակ ցում է հա մայն քային մի ջո ցա-

ռում նե րին, ի սկ 24%-ը` մշա կու թային մի ջո ցա ռում նե րին: Եր կու դեպ քում էլ մաս նակ ցու-

թյունն ա վե լի բարձր է աղ ջիկ նե րի շր ջա նում:

28%

59%

23%

62%

33%

56%

12%9%15%


Գ ծա պատ կեր Մ.19. Ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի մաս նակ ցու թյու նը հա մայն քային մի ջո ցա ռումն ե րին, ը ստ սե ռի

Այո

ՈչՀազվադեպ

95Ման կա տա ն խնաՄքի տակ գտնվող ե րե խա ներ | ՄաՍնակՑոՒԹՅոՒն

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

24%

63%

20%

68%

28%

57%

13%15%11%


Գ ծա պատ կեր Մ.20. Մանկատանը խնամվող հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մասնակցությունը մշակութային միջոցառումներին, ըստ սեռի

Այո

ՈչՀազվադեպ

Ման կա տա նը խնամ վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րից միայն 2-ն են զբաղ-

վում սպոր տով, ի սկ ար վես տի կամ ար հես տի տար բեր ճյու ղե րին ա ռնչ վում են 34-ը (9%):

4 Ա ՌԱ ՋԱՐ ԿՈՒԹՅՈՒՆ ՆԵՐ


97ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

1. Բա րե լա վել հաշ ման դա մու թյան ճա նաչ ման և գնա հատ ման ընթացակարգե րը

Ման կա կան հաշ ման դա մու թյան եվ րո պա կան ա կա դե միայի տվյալ նե րով ը նդ հա նուրի մեջ

հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ա ռն վազն 2.5 տո կո սի1 մաս նա բա ժի նը ակնկալելի

« նոր մայի» սահ ման նե րում է (ի սկ ծանր հաշ ման դա մու թյուն` շուրջ 1 տո կոս2) 3: Հա յաս տա-

նում « հաշ ման դամ ե րե խա» կար գա վի ճակ ունե ցող ե րե խա նե րի թի վը (7958 ե րե խա) մոտ

է ե րե խա նե րի ը նդ հա նուր թվի 1 տո կո սին: Դա նշա նա կում է, որ կարող են լինել հաշ-

մանդամու թյան տար բեր տե սակ ներ ունե ցող շուրջ 12,000 ե րե խա ներ, որոնց հաշ ման-

դա մու թյու նը չի ճա նաչ վել, ո րի հետևան քով նրանք չեն կա րո ղա նում ստա նալ օ րեն քով

ի րենց վե րա պահ ված ծա ռա յու թյուն նե րը: Ո րոշ ըն տա նիք ներ հաշ ման դա մու թյան վկա յա-

կան ստա նա լու հա մար չեն դի մում, որ պես զի խու սա փեն խա րա նից, կամ` ո րովհետև չեն

պատ կե րաց նում, թե դա ի նչ օ գուտ կա րող է տալ ի րենց ե րե խային: Հնա րա վոր հա ջորդ

պատ ճառն այն է, որ հաշ ման դա մու թյան կար գա վի ճա կը ո րո շե լու չա փո րո շիչ նե րը Հա յաս-

տա նում չա փա զանց շատ են կախ ված բժշ կա կան ախ տո րո շու մից` այդ կերպ դուրս թող-

նե լով հաշ ման դա մու թյանն ա ռնչ վող ծա ռա յու թյուն նե րի կա րիք ունե ցող բազ մա թիվ ե րե-

խա նե րի և ա վե լի հա ճախ ը նդ գր կե լով քրո նիկ հի վան դու թյուն ներ ունե ցող ե րե խա նե րին:

Այս հիմ նախն դիր նե րը լու ծե լու հա մար Բժշ կա սո ցիա լա կան փոր ձաքն նա կան հանձ նա-

ժո ղո վը, հա մա գոր ծակ ցե լով ա ռող ջա պա հա կան և սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի հետ,

պետք է բարձ րաց նի ի րա զե կու թյու նը կար գա վի ճա կի ճա նաչ ման կարևո րու թյան վե րա-

բերյալ, ի նչ պես նաև` պար զեց նի իր բյու րոկ րա տա կան գոր ծըն թաց նե րը: Սո ցիա լա կան

ծա ռա յու թյուն նե րը պետք է ակ տի վո րեն ո րո նեն և գտ նեն հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ե րե խա նե րին:

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյու նը պետք է հաշ ման դա մու թյան

բժշկա կան մո դե լից ան ցում կա տա րի կեն սա հո գե բա նա սո ցիա լա կա նին, ո րն ըն կած է

« ֆունկ ցիո նա լու թյան, հաշ ման դա մու թյան և ա ռող ջու թյան մի ջազ գային դա սա կարգ ման»

(ՖՄԴ) հիմ քում: ՀՀ կա ռա վա րու թյան նոր նա խա ձեռ նու թյու նը` վե րա նայել հաշ ման դա մու-

թյան ճա նաչ ման չա փո րո շիչ նե րը, պետք է ա պա հո վի, որ նոր հա մա կար գը ար տա ցո լի

ոչ միայն ՖՄԴ-ի տեր մին նե րը, այլև դրա հիմ նա րար գա ղա փար ական սկզ բունք նե րը, և

հա մա պա տաս խա նի « Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին» կոն-

վեն ցիա յի դրույթ նե րին:

1 Չի ներառում այնպիսի քրոնիկ հիվանդություններ, ինչպիսին է շաքարային դիաբետը:2 Մանկական հաշմանդամության եվրոպական ակադեմիա (2003 թ.):3 Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության 2004թ. «Հիվանդացության համաշխար հային բեռը» ուսումնա-

սի րության տվյալներով, 0-ից 14 տարեկան երեխաների հաշմանդամության հաշվարկային ցուցանիշն էլ ավելի բարձր է` 5.1

տոկոս:

98 4. ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԽ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

2. Ստեղ ծել ծա ռա յու թյուն ների շա րու նա կա կան շղ թա ե րե խայի կյան քի ո ղջ ըն թաց քի հա մար

Հե տա զո տու թյամբ բա ցա հայտ վեց, որ վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն նե րի և սո ցիա-

լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի օգ տա գոր ծե լի ու թյու նը շատ ցածր է, ո րի ա ռա վել հա ճա խա-

կի հան դի պող պատ ճա ռը ծա ռա յու թյուն նե րի բա ցա կա յու թյունն է, այդ ծա ռա յու թյուն ներն

ան հրա ժեշտ չհա մա րե լը, ի նչ պես նաև` ի րա զեկ ված չլի նե լը:

Հաշ ման դա մու թյունն ազ դում է ե րե խայի ա ռող ջու թյան, զար գաց ման, կր թու թյան, շար-

ժու նու թյան և սո ցիա լա կան գոր ծու նե ու թյան մեջ ե րե խայի մաս նակ ցու թյան վրա: Հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հա մար հնա րա վո րու թյուն նե րի հա վա սա րու թյու նը և

ծա ռա յու թյուն նե րի հա սա նե լի ու թյունն ա պա հո վե լու հա մար Հա յաս տա նի Հան րա պե տու-

թյան կա ռա վա րու թյանն ան հրա ժեշտ է ձևա վո րել ծնն դյան պա հից կյան քի ո ղջ ըն թաց-

քում ե րե խայի/ան ձի կա րիք նե րը հո գա ցող ծա ռա յու թյուն նե րի ցան ցեր, այ սինքն` ստեղ-

ծել ծա ռա յու թյուն նե րի « շա րու նա կա կան շղ թա»: Ա ռող ջա կան, կր թա կան և սո ցիա լա կան

պաշտպանության ծա ռա յու թյուն նե րը պետք է հա մա գոր ծակ ցեն ո ւղ ղորդ ման, տե ղե կու-

թյուն նե րի փո խա նակ ման և ե րե խա նե րին հա մա կարգ ված ծա ռա յու թյուն նե րի մա տուց-

ման մե խա նիզմ նե րի մի ջո ցով: Բա ցի դրա նից, առ կա բա ցե րը լրաց նե լու հա մար ան հրա-

ժեշտ է հա մայնք նե րում ստեղ ծել ինչպես կանխարգելման, այնպես էլ ա ռող ջա կան և

սո ցիալական վե րա կանգնման և խնամքի նոր ծա ռա յու թյուն ներ:

Հա յաս տա նում ներ կա յումս ըն թա ցող ին տեգր ված սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի բա րե-

փո խում նե րի և դեպք վա րող նե րի (սո ցիա լա կան աշ խա տող ներ) ի նս տի տու տի ներդրման

պայ ման նե րում Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյու նը բա րեն պաստ դիր քե-

րում է` ծա ռա յու թյուն ների միջև հա մա գոր ծակ ցու թյան մե խա նիզմ նե րի ձևա վոր ման մի ջո-

ցով ա պա հո վե լու`

• վաղմիջամտությունըևվերականգնումը`հնարավորությանդեպքումհաշմանդա

մու թյու նը կան խե լու, ի նչ պես նաև` հաշ ման դա մու թյան հետևան քով ֆունկ ցիա նե րի

սահ մա նա փա կում նե րը նվա զեց նե լու հա մար,

• սոցիալականաջակցությունըևընտանիքինցուցաբերվողհոգեբանասոցիալական

օ ժան դա կու թյու նը,

• վաղ մանկական զարգացումը (ներառական մանկապարտեզներ և նախակրթա

րան ներ),

• տարրականևմիջնակարգկրթությունը(ներառականդպրոցներ):

3. Ա պա հո վել բո լոր նա խակր թա րան նե րի և ը նդ հա նուր հան րակր թա կան դպրոց նե րի հա սա նե լի ու թյու նը

Հե տա զո տու թյու նը ցույց տվեց, որ Հա յաս տա նում հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա-

նե րի եր կու եր րոր դը ե րբևէ ման կա պար տեզ չեն հա ճա խում: Հաշ ման դա մու թյուն ունե-


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

ցող ե րե խա նե րի մեկ հին գե րոր դը դպ րոց չի հա ճա խում, ը նդ ո րում` նրանց մաս նա բա ժի նը

զգա լի ո րեն ա վե լի բարձր է գյու ղա կան հա մայնք նե րի պա րա գա յում, ի նչ պես նաև` մար-

զային քա ղաք նե րում բնակ վող աղ ջիկ նե րի պա րա գա յում: Ա ռանձ նա պես ան բա րեն պաստ

վի ճա կում են մտա վոր կամ հե նա շար ժո ղա կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը:

Ե րե խա նե րի 12 տո կո սը սո վո րում է հա տուկ դպ րոց նե րում` մե կու սաց ված թե՛ ըն տա նի քից,

թե՛ հա մայն քում ապ րող ի րենց հա սա կա կից նե րից: Ծնող նե րից շա տե րը, հատ կա պես գյու-

ղա կան բնա կա վայ րե րում, կար ծում են, թե ի րենց ե րե խան չի կա րող դպ րո ցում սո վո րել:

Այդ մտա ծե լա կեր պը մա սամբ հա սա րա կա կան կարծ րա տիպ է, մա սամբ էլ` ար տա ցո լում է

այ սօր վա դպ րոց նե րի ի րո ղու թյու նը, ո րոն ցից շա տե րը չեն ստեղ ծում հար մար մի ջա վայր,

ո րում յու րա քան չյուր ե րե խա, ան կախ կա րիք նե րից և կա րո ղու թյուն նե րից, կա րող է ա ռա-

վե լա գույնս ի րաց նել իր նե րու ժը:

Նա խակր թա րան նե րում և դպ րոց նե րում նե րա ռու մը խիստ կարևոր է հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ե րե խա նե րի սո ցիա լա կան նե րառ ման հա մար: Դրանք ոչ միայն հնա րա վո րու-

թյուն են ըն ձե ռում ա ռա վե լա գույնս բա ցա հայ տե լու ե րե խայի ֆի զի կա կան, ճա նա չո ղա-

կան, հու զա կան և սո ցիա լա կան զար գաց ման լիար ժեք նե րու ժը, ին չը հնա րա վոր է այն

դեպ քում, ե րբ ե րե խան ստա նում է ըն տա նե կան խնամք և ակ տի վո րեն շփ վում է իր հա-

սա կա կից նե րի հետ, այլ նաև նորմ են դարձ նում սո ցիա լա կան նե րա ռու մը և պայ քա րում

հաշ մա ն դա մու թյանն ա ռնչ վող կարծ րա տի պե րի դեմ: Հա յաս տա նի դպ րո ցական հա մա-

կար գին ան հրա ժեշտ է այդ ա ռու մով հար մար վել հա տուկ կա րիք ներ ունե ցող ե րե խա նե-

րի կա րիք նե րին` ոչ միայն ֆի զի կա կան են թա կա ռուց ված քով, այլ նաև կա րիք նե րի գնա-

հա տու մը բա րե լա վե լով, կր թու թյան ան հա տա կան պլա նա վոր մամբ և դա սա վանդ ման և

ուսում նա ռու թյան մե թո դա բա նու թյուն նե րի հա մա պա տաս խա նեց մամբ: Նե րա ռա կան կր-

թու թյան մեկ տաս նա մյա կի փոր ձից Հա յաս տա նում հա ջո ղու թյան ո գեշն չող օ րի նակ ներ են

ծնվել, բայց նե րա ռա կան կր թու թյու նը հա մընդ հա նուր դարձ նե լու ա ռու մով դեռևս մնում

են բազ մա թիվ խո չըն դոտ ներ: Նե րա ռա կան կր թու թյան բա րեն պաստ մի ջա վայր ստեղ ծե-

լու հա մար ան հրա ժեշտ են օ րենսդ րա կան փո փո խու թյուն ներ և ռե սուրս նե րի ար դյու նա-

վետ վե րա բաշ խում հա տուկ դպ րոց նե րից նե րա ռա կան դպ րոց նե րին: Հա տուկ դպ րոց ներն

ար ժե քա վոր մաս նա գի տա կան փորձ ունեն, ո րը կա րե լի է վե րաուղ ղոր դել, որ պես զի դրա-

նից օ գտ վեն նրանց շա հա ռու նե րը, սա կայն ոչ թե այ սօր վա մե կու սաց ման պայ ման նե րում,

այլ` ը նդ հա նուր հան րակր թա կան դպ րոց նե րում: Կարևոր բա ղադ րիչ նե րից են ուսու ցիչ-

նե րի ի րա զե կու թյան բարձ րա ցու մը և վե րա պատ րաս տու մը, սա կայն այլ պե տու թյուն նե րի

փոր ձը ցույց է տա լիս, որ վե րա պատ րաս տումն ա ռա վել օգ տա կար է այն ժա մա նակ, ե րբ

հա տուկ կա րիք ներ ունե ցող ե րե խա ներն ար դեն ի սկ հա ճա խում են դպ րոց ներ, քա նի որ

դա սա վան դե լու ար վես տը շատ դեպ քե րում կախ ված է պրակ տիկ փոր ձա ռու թյու նից, և

ուսու ցիչ նե րը կա րո ղա նում են ե րե խայի ան հա տա կան կա րիք նե րը հո գալ` գտ նե լով հնա-

րա միտ լու ծում ներ: Ա վե լին, խիստ ան հրա ժեշտ է բարձ րաց նել ծնող նե րի` որ պես ե րե խա-

նե րի ի րա վունք նե րի ա ռու մով ա ռաջ նային պա տաս խա նատ վու թյու նը կրող նե րի (հիմ նա-

կան պա տաս խա նատ վու թյու նը կրում է պե տու թյու նը) ի րա զե կու թյան մա կար դա կը:

100 4. ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԽ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

4. Կան խել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի ի նս տի տու ցի ո նա լա ցու մը

Ե րե խա նե րի ի նս տի տու ցի ո նա լաց ման բա ցա սա կան հետևանք նե րի գո յու թյունն աշ-

խար հի տար բեր հե տա զո տող նե րի կող մից վա ղուց ա պա ցուց ված ի րո ղու թյուն է: Հաս-

տա տու թյուն նե րում գտն վող ե րե խա նե րի պա րա գա յում վա տա ռող ջու թյան, ֆի զի կա կան

թեր զար գաց ման, հե նա շար ժա կան հմ տու թյուն նե րի զար գաց ման հա պա ղում նե րի, տե-

սալ սո ղա կան խն դիր նե րի, ճա նա չո ղա կան և սո ցիա լա կան կա րո ղու թյուն նե րի նվազ ման

հա վա նա կա նու թյունն ա վե լի մեծ է:4 Ա վե լին, առ կա է ճն շում նե րի և բռ նու թյան ռիսկ:

Հա յաս տա նի հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի խմ բում ա ռա վել ան բա րեն պաստ

վի ճա կում են գտն վում ման կատ նե րում ապ րող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րը:

Նրանք հան րակր թա կան դպ րոց ներ հա ճա խե լու գրե թե որևէ հնա րա վո րու թյուն չու նեն:

Նրանց 23 տո կո սը հա տուկ դպ րոց նե րում են, ի սկ 72 տո կո սը ը նդ հան րա պես դպ րոց չի

հա ճա խում, ո րը նրանց ի րա վունք նե րի և Հա յաս տա նի օ րենսդ րու թյան լուրջ խախ տում է:

Հետևե լով Կոն վեն ցիայի դրույթ նե րին, Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյու-

նը պետք է կան խի ե րե խա նե րին լքե լու երևույ թը` վաղ և ը նդ գր կուն տե ղե կու թյուն ներ,

ծա ռա յու թյուն ներ և օ ժան դա կու թյուն տրա մադ րե լով հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա-

նե րին և նրանց ըն տա նիք նե րին, ի սկ այն դեպ քե րում, ե րբ դա հնա րա վոր չէ կամ չի բխում

ե րե խայի լա վա գույն շա հե րից, ա պա հո վել այ լընտ րան քային խնամք ը նդ լայն ված ըն տա-

նի քի շր ջա նա կում, կամ հա մայն քի ներ սում` ըն տա նե կան մի ջա վայ րում:

Ըն տա նիք նե րի հետ ե րե խա նե րի վե րա միա վոր ման ա պա հով մանն ո ւղղ ված բո լոր հնա րա վոր

ջան քե րին զարկ տա լուն զու գա հեռ, Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյու նը պետք

է բա ցա ռի ներ կա յումս հաս տա տու թյուն նե րում ապ րող ե րե խա նե րի հիմ նա րար ի րա վունք նե-

րի խախ տում նե րը: Մաս նա վո րա պես, Կր թու թյան և գի տու թյան նա խա րա րու թյու նը և Աշ խա-

տան քի և սո ցիա լա կան հար ցե րի նա խա րա րու թյու նը պետք է հա մա գոր ծակ ցեն` ա պա հո վե լու

համար բո լոր ե րե խա նե րի հա ճա խե լի ու թյու նը ը նդ հա նուր հան րակր թա կան դպ րոց ներ:

5. Բարձ րաց նել ի րա զե կու թյու նը` մաս նակ ցու թյունն ա վե լաց նե լու նպա տա կով

Հե տա զո տու թյամբ պարզ վեց, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի` ի րենց հա-

մայնք նե րի սո ցիալ-մ շա կու թային կյան քին մաս նակ ցու թյան աս տի ճա նը ցածր է, և որ չկան

բա վա րար սո ցիա լա կան կա պեր (կան ըն կեր ներ չու նե ցող ե րե խա ներ, կամ միայն ըն տա-

նի քի ներ սում ըն կեր ներ ունե ցող ե րե խա ներ): Բա ցա հայտ վե ցին նաև հաշ ման դա մու թյու-

նը որ պես հի վան դու թյուն դի տար կե լու կարծ րա տի պային վե րա բեր մուն քի դրսևո րում ներ:

Պարզ վեց, որ ծնող նե րի և խնա մա կալ նե րի շր ջա նում ցածր է ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի

վե րա բե րյալ ի րա զեկ վա ծու թյան մա կար դա կը:

4 Քարթեր, Ռ. (2005 թ.)


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Նե րառ ման նկատ մամբ ծնող նե րի բա ցա սա կան վե րա բեր մուն քը, ո րը հա ճախ պայ մա նա-

վոր ված է ի րենց ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի վե րա բե րյալ ոչ բա վա րար ի րա զեկ վա ծու թյամբ,

ի նչ պես նաև` հա մայն քի կող մից խա րան վե լու մտա վա խու թյու նը լր ջո րեն խո չըն դո տում են նե-

րա ռա կան գոր ծըն թա ցին: Հա մայն քա հեն ծա ռա յու թյուն նե րի ըն ձե ռած հնա րա վո րու թյուն նե-

րի մա սին ի րա զե կու թյան բարձ րա ցումն աս տի ճա նա բար հան գեց նում է նրան, որ ծնող ներն

ա վե լի պա հանջ կոտ են դառ նում ի րենց ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րին ա ռնչ վող հար ցե րում:5

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյու նը և հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե-

խա նե րի սո ցիա լա կան նե րառ ման ո ւղ ղու թյամբ աշ խա տող հա սա րա կա կան կազ մա կեր-

պու թյուն նե րը պետք է ակ տի վո րեն ի րենց ծրագ րե րի մեջ ներգ րա վեն հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ե րե խա նե րի ծնող նե րին և ի րենց ծրագ րային մի ջամ տու թյուն նե րին զու գըն թաց

ի րա կա նաց նեն ծա ռա յու թյուն ներ մա տու ցող նե րի և հա սա րա կայ նու թյան լայն շր ջա նակ-

նե րի ի րա զե կու թյան բարձ րաց ման աշ խա տանք ներ: Հարկ է նշել, սա կայն, որ հաշ ման դա-

մու թյուն ունե ցող ան ձանց հետ ան ձնա կան շփում նե րը հաշ ման դա մու թյան վե րա բե րյալ

պատ կե րա ցում նե րի վրա ազ դե լու ա մե նաար դյու նա վետ ուղին են:6 Ո ւս տի, ան հրա ժեշտ

է ա ռա վե լա պես շեշ տադ րել հնա րա վո րինս վաղ շր ջա նում նե րա ռա կան գոր ծե լա կեր պը

ներդ նե լու ան հրա ժեշ տու թյու նը` զու գա հե ռա բար հան րու թյան ի րա զեկ ման քա րո զար շավ-

ներ (ցու ցա նակ ներ, թեր թոն ներ, սո ցիա լա կան գո վազդ) ի րա կա նաց նե լով հա սա րա կա-

կան վայ րե րում, ի նչ պի սին են, օ րի նակ, պո լիկ լի նի կա նե րը, հա մայն քային կենտ րոն նե րը,

դպ րոց նե րը և ման կա պար տեզ նե րը, ի նչ պես նաև` խթա նե լով հաշ ման դա մու թյան մա սին

խո սե լիս պատ շաճ ձևա կեր պում նե րի կի րա ռու թյու նը: Ա վե լին, զանգ վա ծային լրատ վա-

մի ջոց նե րը պետք է ակ տի վո րեն զբաղ վեն հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ա ռջև

ծա ռա ցած հիմ նախն դիր նե րը բարձ րա ձայ նե լով, հան րու թյա նը և իշ խա նու թյուն նե րին

ա հա զան գե լով նրանց ի րա վունք նե րի խախ տում նե րի մա սին: Հաշ ման դա մու թյան հետ

կապ ված խն դիր նե րի լու սա բա նու մը պետք է ձեռն պահ մնա բա ցա սա կան կարծ րա տի պե-

րի կամ խղ ճա հա րա կան վե րա բեր մուն քի ամ րապն դու մից:7

Բա ցի վե րո հի շյա լից, ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամը Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան

կա ռա վա րու թյանն ա ռա ջար կում է հետևել 2011 թվա կա նի « Հաշ ման դա մու թյան մա սին

հա մաշ խար հային զե կույ ցում» ար ված ը նդ հա նուր բնույ թի ե րաշ խա վո րու թյուն նե րին (զե-

տեղ ված է Առ դիր 2-ո ւմ):

5 ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ (2012 թ.):6 Քլեման Ջ. և Ուիլսոն Ե. (2007 թ.):7 ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ (2012 թ.):

5 ՀԱՎԵԼՎԱԾ ՆԵՐ ԵՎ ԱՌԴԻՐՆԵՐ


103ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Հա վել ված 1. Հար ցա թերթ

Հար ցա-թեր թի N

Հար ցազ րու ցա վա րի կոդ

Ամ սա թիվ Հա մայն քի կոդ

Հարց վո ղի հեռախոս, ա նուն

Հաս ցե

A1. ID A2. Ծնն դյան տա րե թիվ

A3. Հի վան դու թյուն, հի վան դու թյան կոդ

B1. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի ըն տա նի քի կազ մը, ըն դա մե նը`------------------ մարդ, ո րից`

1. Հայր 2. Մայր 3. Տատ 4. Պապ 5. Քույր, եղ բայր

6. Այլ ազ գա կան

7. Այլ

B2. Ե րե խան ունի հաշ ման դա մու թյան կար գա վի ճակ

1. Ի ծնե 2. Հի վան դու թյան պատ ճա ռով

3.Պա տա հա րի/ տ րավ մայի պատ ճա ռով

4. Այլ

Q0. Կեն սա գոր ծու նե ու թյան ի նչ պի սի՞ սահ մա նա փա կում ներ ունի հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան

1. Տե ղա շարժ ման / Տալ հարց Q6, Q7/

2. Ի նք նա-ս պա սարկ-ման

3. Իր վար քը հս կե լու

4. Հա ղոր-դակց վե լու

5. Սո վո րե լու 6. Խա ղա լու 7. Այլ

Q1. Որ տե՞ղ է ապ րում հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան

1. Տա նը, ըն տա նի քի հետ

2. Ման կա տա նը կամ գի շե րային խնամ քի հաս տա տու թյու նում /Ն շել կո դը

/ԱՆ ՑՈՒՄ Q3/

3. Հա տուկ ուսում նա կան հաս տա տու-թյու նում գի շե րօ թիկ ռե ժի մով /Ն շել կոդը

/ԱՆ ՑՈՒՄ Q3/

4. Այլ

Q2. Կա ցա րա նի տե սա կը ԱՆ ՑՈՒՄ Q6, Ե ԹԵ Ե ՐԵ ԽԱՆ ՈՒ ՆԻ ՏԵ ՂԱ ՇԱՐԺ ՄԱՆ ԽՆԴԻՐ, Ե ԹԵ ՉՈՒ ՆԻ, Ա ՆՑ ՆԵԼ ՀԱՐՑ I1.

1. Ա ռանձ նա տուն 2. Բ նա կա րան 3. Հան րա կա ցա րան 4. Տնակ 5. Այլ

Q3. Ո ՞րն է ե րե խային ման կա տուն/ գի շե րային խնամ քի հաս տա տու թյուն տե ղա փո խե-լու հիմ նա կան պատ ճա ռը

1. Տա նը չեն կարող ա պա հո վել համապատաս խան խնամք

2. Ըն տա նի քի սոցիալ-տն տե սա կան վիճա կը / չեն կա րող հոգալ ան-հրա ժեշտ ծախ սե րը/ ՏԱԼ ՀԱՐՑ Q 3.1

3. Հարևան նե րի, հասարա կու թյան վերաբեր մուն քը

4. Չեն ցան-կա ցել, որ հաշ ման դամ ե րե խան ապ-րի նույն տա նը քրոջ/եղ բոր հետ

5. Այլ պատ-ճառ ներ /Ն շել/

104 5. ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐԽ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Q3.1 Ե թե ըն տա նի քը ստա նա բա վա կա նա չափ սո ցիա լա կան ա ջակ ցու թյուն, ե րեխային ման կատ նից/ գի շե րային խնամ քի հաս տա տու թյու նից կտե ղա փո խեի՞ն տուն:

1. Այո 2. Ոչ 3. Չգի տեմ/ Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել

Q3.2 Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով ձեր բա վա րար վա ծու թյու նը այն հաս տա տու թյու նից, որ տեղ բնակ վում (խնամվում) է Ձեր ե րե խան, որ տեղ 1-ը նշա նա կում է ը նդ հան րա պես բա վա րար ված չեք, 5-ը` լի ո վին բա վա րար ված եք, 6-ը` ա ռն չու թյուն չու նեք, 9-ը` ԴՊ:

1. Հե ռա վո րու թյուն, տրանս պոր տի խն դիր 1 2 3 4 5 6 92. Են թա կա ռուց վածք ներ / շեն քային պայ ման ներ/ 1 2 3 4 5 6 9

3. Ար ժեք / ծախ սեր/ 1 2 3 4 5 6 94. Խնամ քի/Ս պա սարկ ման ո րակ 1 2 3 4 5 6 9

5. Սնունդ 1 2 3 4 5 6 96. Ու սու ցիչ նե րի վե րա բեր մունք 1 2 3 4 5 6 9

7. Ար դյու նա վե տու թյուն/օգ տա կա րու թյուն ե րեխայի հա մար 1 2 3 4 5 6 9

8. Այլ ____________________ 1 2 3 4 5 6 9

Q4.1 Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան ար ձա կուրդ նե րի ժա մա նակ վե րա դառ նո՞ւմ է տուն:

1. Այո 2. Ոչ 3. Եր բեմն / Ոչ միշտ 9. Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել

Q4.2 Բա ցի ար ձա կուրդ նե րից, ի ՞նչ հա ճա խա կա նու թյամբ է հաշ ման դա մու թյուն ունե-ցող ե րե խան հա ճա խում տուն:

1. Շա բա թը մեկ ան գամ

2. Ա մի սը մեկ-եր կու ան գամ

3. Տա րին մի քա նի ան գամ

4. Տա րին մեկ ան գամ

5. Եր բեք 6. Այլ

Q5. Ի ՞նչ հա ճա խա կա նու թյամբ են ըն տա նի քի ան դամ նե րը այ ցե լում հաշ ման դա մու-թյուն ունե ցող ե րե խային տվյալ հաս տա տու թյուն:

1. Շա բա թը մեկ ան գամ 2. Ա մի սը մեկ ան գամ 3. Տա րին մեկ ան գամ 4. Եր բեք 5. Այլ

Q6. Կա՞ն ա րդյոք խո չըն դոտ ներ, ո րոնք սահ մա նա փա կում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի տե ղա շար ժու մը տան տա րած քում:

1. Այո 2. Ոչ 9. Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել

Q7. Հար մա րու թյուն ներ, ո րոնք առ կա են տա նը, շեն քում կամ բա կում` հաշ ման դա մու-թյուն ունե ցող ե րե խայի տե ղա շարժ ման հա մար:

1. Վե րե լա կի առ կա յու թյուն

2. Մուտ քի մոտ թե-քա հար թա կի առ կա-յու թյուն

3. Լայ նաց ված դռ նա շե մեր տան ներ սում

4. Լայ նաց ված շքա-մուտ քի կամ ա ռանձ-նա տան շեմք

5. Այլ հար մա-րու թյուն ներ /Ն շել/


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ի ՐԱ ԶԵԿ ՎԱ ԾՈՒԹՅՈՒՆ

I1. Որ քա նո՞վ են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի ըն տա նի քի ան դամ նե րը ծա նոթ ներ քոն շյալ փաստաթղ թե րին`

Եր բեք չեմ լսել

Լ սել եմ Բա վա կա նին ծա նոթ եմ

1. «Ե րե խա նե րի ի րա վունք նե րի մա սին» ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիա 1 2 32. «Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի

մասին» ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիա1 2 3

3. «Կր թու թյան ա ռանձ նա հա տուկ պայման նե րի կա րիք ունեցող ան ձանց մասին» ՀՀ օ րենք

1 2 3

4. «ՀՀ-ո ւմ հաշ ման դամ նե րի սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյան մա սին» ՀՀ օ րենք

1 2 3

12. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձի ըն տա նի քի ան դամ նե րը տե ղյա՞կ են, որ հաշ-ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձը, ան կախ հաշ ման դա մու թյան տե սա կից, ունի հետևյալ ի րա վունք նե րը`

1. Ա նվ ճար կր թու թյուն ստա նա լու 1.Այո 2.Ոչ 9. ԴՊ2. Ա նվ ճար բու ժօգ նու թյուն ստա նա լու 1.Այո 2.Ոչ 9. ԴՊ

3. Հա մայն քի կյան քում բո լո րի հետ հա վա սար մաս նակ ցու թյուն ունենա լու

1.Այո 2.Ոչ 9. ԴՊ

4. Մատ չե լի տե ղե կատ վու թյուն ստա նա լու 1.Այո 2.Ոչ 9. ԴՊ5. Սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րից օ գտ վե լու 1.Այո 2.Ոչ 9. ԴՊ

6. Մշա կու թային կյան քին և մար զա կան մի ջո ցա ռում նե րին մասնակից լի նե լու

1.Այո 2.Ոչ 9. ԴՊ

8. Աշ խա տան քի 1.Այո 2.Ոչ 9. ԴՊ9. Ըն տա նիք կազ մե լու 1.Այո 2.Ոչ 9. ԴՊ

Ա ՌՈՂ ՋԱ ՊԱ ՀՈՒԹՅՈՒՆM1. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան գտն վո՞ւմ է ման կա բույ ժի կամ ըն տա նե կան

բժշ կի հս կո ղու թյան տակ:

1. Այո 2. ՈՉ /ԱՆ ՑՈՒՄ ՀԱՐՑ M4/

M2. Ե թե այո, ա պա ի ՞նչ պար բե րա կա նու թյամբ.

1. Շա բա թա-կան

2. Ամ սա-կան

3. Տա րին 3-4 ան գամ

4. Տա րին 1-2 ան գամ

5. Միայն ան հրա ժեշ տու-թյան դեպ քում

6. Այլ

M3. Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով Ձեր բա վա րար վա ծու թյու նը ման կա բույ ժի կամ ըն տա նե կան բժշ կի կող մից մա տուց վող ծա ռա յու թյուն նե րի հետևյալ բա ղադ րիչ նե րից, որ տեղ 1-ը նշա նա կում է ը նդ հան րա պես բա վա րար-ված չեք, 5-ը` լի ո վին բա վա րար ված եք, 6-ը` ա ռն չու թյուն չու նեք, 9-ը` դժ վա րա-նում եք պա տաս խա նել. ԱՆ ՑՈՒՄ ՀԱՐՑ M5

1. Սպա սարկ ման ո րակ 1 2 3 4 5 6 92. Վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն 1 2 3 4 5 6 9

3. Ար ժեք 1 2 3 4 5 6 94. Այ ցե րի հա ճա խա կա նու թյուն 1 2 3 4 5 6 9

5. Հե ռա վո րու թյուն, տրանս պոր տի խն դիր 1 2 3 4 5 6 96. Այլ _____________ 1 2 3 4 5 6 9


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

M4 Ինչո՞ւ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան չի գտն վում ման կա բույ ժի կամ ըն տա նե կան բժշկի հս կո ղու թյան տակ / ՄԻՆ ՉԵՎ 3 ՊԱ ՏԱՍ ԽԱՆ, ՆՇԵԼ Ը ՍՏ Ա ՌԱՋ ՆԱ ՀԵՐ ԹՈՒԹՅԱՆ/ /Չ ԿԱՐ ԴԱԼ ՏԱՐ ԲԵ ՐԱԿ ՆԵ ՐԸ/

1. Հա մայն քում չկա այդ ծա ռա-յու թյու նը

4. Ե րե խային մեր ժել են մա տու-ցել այդ ծա ռա յու թյու նը

7. Ի վի ճա կի չեն վճա րել ծա-ռա յու թյան հա մար

2. Տե ղյակ չեն այդ ծա ռա յու-թյան մա սին

5. Ե րե խայի նկատ մամբ վե րա-բեր մուն քը ե ղել է ան պատ շաճ կամ խտ րա կան

8. Այլ_________

3. Ծնող նե րի կար ծի քով նման ծա ռա յու թյան կա րիք չկա

6. Մա տուց վող ծա ռա յու թյուն նե-րի ո րա կը բա վա րար չէ

9. Այլ________

M5. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան ունի՞ վե րա կանգ նո ղա կան ան հա տա կան ծրա գիր / ՎԱԾ/

1. Այո 2. Ոչ 3. Տեղյակ չեմ

M6. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան ստա նո՞ւմ է ծա ռա յու թյուն ներ ը ստ ՎԱԾ-ի

1. Այո 2. Ոչ /ԱՆ ՑՈՒՄ ՀԱՐՑ M8/

M7. Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով Ձեր բա վա րար վա ծու թյու-նը ՎԱԾ-ի հետևյալ չա փո րո շիչ նե րից, որ տեղ 1-ը նշա նա կում է ը նդ հան րա պես բա վա րար ված չեք, 5-ը` լի ո վին բա վա րար ված եք, 6-ը` ա ռն չու թյուն չու նեք, 9-ը` դժվարանում եք պա տաս խա նել. ԱՆ ՑՈՒՄ M9

1. Սպա սարկ ման ո րակ 1 2 3 4 5 6 92. Վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն 1 2 3 4 5 6 9

3. Ար ժեք 1 2 3 4 5 6 94. Այ ցե րի հա ճա խա կա նու թյուն 1 2 3 4 5 6 9

5. Հե ռա վո րու թյուն, տրանս պոր տի խն դիր 1 2 3 4 5 6 96. Ար դյու նա վե տու թյուն/օգ տա կա րու թյուն ե րեխայի հա մար 1 2 3 4 5 6 9

7. Այլ ________________ 1 2 3 4 5 6 9

M8. Ին չո՞ւ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան չի օ գտ վում վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն նե րից / ՄԻՆ ՉԵՎ 3 ՊԱ ՏԱՍ ԽԱՆ, ՆՇԵԼ Ը ՍՏ Ա ՌԱՋ ՆԱ ՀԵՐ-ԹՈՒԹՅԱՆ/ /Չ ԿԱՐ ԴԱԼ ՏԱՐ ԲԵ ՐԱԿ ՆԵ ՐԸ/

1. Հա մայն քում չկան այդ ծա ռա յու-թյուն նե րը

4. Ե րե խային մեր ժել են մա-տու ցել այդ ծա ռա յու թյու նը

7. Ի վի ճա կի չեն վճա րել ծա ռա յու թյան հա մար

2. Տե ղյակ չեն այդ ծա ռա յու թյան մա-սին

5. Ե րե խայի նկատ մամբ վե-րա բեր մուն քը ե ղել է ան-պատ շաճ կամ խտ րա կան

8. Այլ_____________________

3. Ծնող նե րի կար ծի քով չկա այդ ծա ռա յու թյուն նե րի կա րի քը

6. Մա տուց վող ծա ռա յու թյուն-նե րի ո րա կը բա վա րար չէ

9. Այլ_____________________


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

M9. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան ստա ցե՞լ է պրո թե զաօր թո պե դիկ և վե րա-կանգ նո ղա կան պա րա գա ներ /պ րո թեզ, լսո ղա կան սարք, սայ լակ և այլն/

1. Այո, Նշել ի նչ մի ջոց_____________ 2. Ոչ /ԱՆ ՑՈՒՄ ՀԱՐՑ M12/ 9. ԴՊ

M10. Դուք վճա րե՞լ եք ստաց ված տեխ նի կա կան մի ջո ցի հա մար

1. Այո 2. Ոչ 3. Մա սամբ

11. Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով Ձեր բա վա րար վա ծու թյու նը պրո թե զաօր թո պե դիկ և վե րա կանգ նո ղա կան պա րա գա նե րի ստաց ման հետևյալ բա ղադ րիչ նե րից, որ տեղ 1-ը նշա նա կում է ը նդ հան րա պես բա վա րար ված չեք, 5-ը` լի ո վին բա վա րար ված եք, 6-ը` ա ռն չու թյուն չու նեք, 9-ը` դժ վա րա նում եք պա տաս-խա նել. ԱՆ ՑՈՒՄ M13

1. Հեր թագր ման ժա մա նա կա հատ ված 1 2 3 4 5 6 92. Ո րակ 1 2 3 4 5 6 9

3. Ար ժեք 1 2 3 4 5 6 9

M12. Ինչո՞ւ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան չի ստա ցել պրո թե զաօր թո պե դիկ և վե րա կանգ նո ղա կան պա րա գա ներ / ՄԻՆ ՉԵՎ 3 ՊԱ ՏԱՍ ԽԱՆ, ՆՇԵԼ Ը ՍՏ Ա ՌԱՋ-ՆԱ ՀԵՐ ԹՈՒԹՅԱՆ/ /Չ ԿԱՐ ԴԱԼ ՏԱՐ ԲԵ ՐԱԿ ՆԵ ՐԸ/

1. Հա մայն քում չկան այդ ծառա յու թյուն նե րը

4. Ե րե խային մեր ժել են մա տու ցել այդ ծա ռա յու թյու նը

7. Ի վի ճա կի չեն վճա րել ծա ռա յու թյան հա մար

2. Տե ղյակ չեն այդ ծառայության մա սին

5. Ե րե խայի նկատ մամբ վե րա-բեր մուն քը ե ղել է ան պատ շաճ կամ խտ րա կան

8. Այլ______________

3. Ծնող նե րի կար ծի քով չկա այդ ծա ռա յու թյան կա րի քը

6. Ա ռա ջարկ վող մի ջոց նե րի ո րակը բա վա րար չէ

9. Այլ______________

M13. Ի նչ պե՞ս է ձեռք բեր վում հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խայի հա մար ան հրա-ժեշտ դե ղո րայ քը

1. Դե ղո րայ քը տրա-մադր վում է ան վճար

2. Դե ղո րայ քը գն վում է ըն տա-նե կան բյու ջե ով

3. Դե ղո րայ քի ար ժե քի մի մա սը վճար վում է, մյուս մա սը գն վում է սե փա կան մի ջոց նե րով

4. Հա տուկ դե ղո-րայ քի կա րիք չկա

M14. Նշել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խային տրա մադր վող այն ծա ռա յու թյուն նե-րը, ո րոնց հա մար կա տար վում(ել) է վճա րում

1. Բժիշկ նե րի, բուժքույրե րի վճար ներ

2. Դե ղո րայք 3. Բժշ կա կան զն նու թյուն

Ձ. Սար քա վո-րում ներ

5. Այլ

ԿՐ ԹՈՒԹՅՈՒՆK1. Հա ճա խո՞ւմ է կամ հա ճա խե՞լ է ա րդյոք հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան ման-

կա պար տեզ

1. Այո 2. Ոչ /ԱՆ ՑՈՒՄ ՀԱՐՑ K3/


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

K2. Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով ձեր բա վա րար վա ծու թյու նը ման կա պար տե զի ծա ռա յու թյուն նե րի հետևյալ բա ղադ րիչ նե րից, որ տեղ 1-ը նշա-նա կում է ը նդ հան րա պես բա վա րար ված չեք, 5-ը` լի ո վին բա վա րար ված եք, 6-ը` ա ռն չու թյուն չու նեք, 9-ը` դժ վա րա նում եք պա տաս խա նել/ԱՆ ՑՈՒՄ ՀԱՐՑ K4/


3. Ար ժեք 1 2 3 4 5 6 94. Սպա սարկ ման ո րակ 1 2 3 4 5 6 9

5. Վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն ե րե խա նե րի կող մից 1 2 3 4 5 6 96. Վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն անձնակազմի կող մից 1 2 3 4 5 6 97. Ար դյու նա վե տու թյուն/օգ տա կա րու թյուն ե րե խայի հա մար 1 2 3 4 5 6 9

8. Այլ 1 2 3 4 5 6 9

K3. Ինչո՞ւ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան չի հա ճա խում կամ հա ճա խել ման կա-պար տեզ / ՄԻՆ ՉԵՎ 3 ՊԱ ՏԱՍ ԽԱՆ, ՆՇԵԼ Ը ՍՏ Ա ՌԱՋ ՆԱ ՀԵՐ ԹՈՒԹՅԱՆ/ /Չ ԿԱՐ ԴԱԼ ՏԱՐ ԲԵ ՐԱԿ ՆԵ ՐԸ/

1. Հա մայն քում չկա ման կա-պար տեզ

5. Ան պատ շաճ վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն ան ձնա կազ մի կող մից

9. Ման կա պար տե զը չու նի հա-մա պա տաս խան պայ ման ներ

2. Տե ղյակ չեն ման կա պար տե-զի մա սին

6. Ան պատ շաճ վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն ե րե խա նե րի կող մից

10. Տրանսպորտի խնդիր, հեռավորություն

3. Ծնող նե րը չեն զգում մանկա պար տե զի կա րի քը


11. Այլ_______________

4. Ե րե խային մեր ժել են ընդու նել ման կա պար տեզ

8. Ի վի ճա կի չեն վճա րել ման կա-պար տե զի հա մար

K4. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան ան ցե՞լ է գնա հա տում բժշ կա հո գե բա նա-ման կա վար ժա կան գնա հատ ման կենտ րո նում

1. Այո 2. Ոչ 3. Տե ղյակ չեն

K5. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան ստա նո՞ւմ է կր թու թյուն

1. Ը

նդ հա

նուր

տ

իպի

/ Ն

շել

դպրո

ցը

2.Ը

նդ հա

նուր

տի-

պի

նե րա

ռա կա

ն մո

դե լո

վ /

Ն շե

լ դպ

րո ցը

3. Հ

ա տ

ուկ

հան-

րակր

թա

կան

դպ րո

ցում

գի շ

ե-րօ

թիկ

ռե ժ

ի մով

/ Ն

շել

կո դ

ը

4. Հ

ա տ

ուկ

հան-

րակր

թա

կան

դպ-

րո ցո

ւմ ց

ե րե կ

այի

ն ռե

ժի մ

ով /

Ն շե

լ կո

դը

5. Ս

տա

նում

է

տնա

յին

ուսո

ւ ցու

մ ծն

ող նե

րի կ

ող մի

ց /Ա

Ն Ց

ՈՒՄ

ՀԱ

ՐՑ

K8

/

6. Ս

տա

նում

է

տնա

յին

ուսո

ւ ցու

մ մա

ն կա

վա

րժ/

մաս ն

ա գե

տ նե

րի

կող

մից/

ԱՆ

ՑՈ

ՒՄ

ՀԱ

ՐՑ

K8/

7. Չ

ի ստ

ա նո

ւմ

կր թ

ու թ

յուն

/Ա

Ն-

ՑՈ

ՒՄ Հ

ԱՐ

Ց K

8/

8.Ա

յլ /

ն շել

/

K6. Ի նչ պե՞ս է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան հա ճա խում դպ րոց կամ ման կա-պար տեզ

1. Ի նք նու րույն 2. Ծնո ղի հետ ոտ քով

3. Պե տու թյան կամ ՀԿ-ի կող մից տրա մադր ված տրանս պոր տով

4. Տրանս պոր տով, սե փա կան մի ջոց-նե րով

5. Այլ________


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

K7. Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով Ձեր բա վա րար վա ծու թյու նը կրթա կան ծա ռա յու թյուն նե րի հետևյալ բա ղադ րիչ նե րից, որ տեղ 1-ը նշա նա կում է ը նդ հան րա պես բա վա րար ված չեք, 5-ը` լի ո վին բա վա րար ված եք, 6-ը` ա ռն չու-թյուն չու նեք, 9-ը` ԴՊ /ԱՆ ՑՈՒՄ ՀԱՐՑ K11/


3. Ար ժեք /կր թա կան ծախ սեր/ 1 2 3 4 5 6 94. Սպա սարկ ման ո րակ 1 2 3 4 5 6 9

5. Ե րե խա նե րի վե րա բեր մունք 1 2 3 4 5 6 96. Ու սու ցիչ նե րի վե րա բեր մունք 1 2 3 4 5 6 9

7. Սնունդ / գի շե րօ թի կի դեպ քում/ 1 2 3 4 5 6 98. Ար դյու նա վե տու թյուն/օգ տա կա րու թյուն ե րեխայի հա մար 1 2 3 4 5 6 9

9. Այլ 1 2 3 4 5 6 9

K8. Ի՞նչ պատ ճառ նե րով հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան չի հա ճա խում դպ րոց / ՄԻՆ ՉԵՎ 3 ՊԱ ՏԱՍ ԽԱՆ, ՆՇԵԼ Ը ՍՏ Ա ՌԱՋ ՆԱ ՀԵՐ ԹՈՒԹՅԱՆ/ /Չ ԿԱՐ ԴԱԼ ՏԱՐ ԲԵ ՐԱԿ ՆԵ ՐԸ/

1. Հա մայն քում չկա դպ րոց 5. Ե րե խային մեր ժել են ըն դու նել դպ րոց

9. Ի վի ճա կի չեն վճա րել դպ-րո ցի ծախ սե րի հա մար

2. Տե ղյակ չեն, որ ե րե խան կա-րող է հա ճա խել ը նդհա նուր տի պի դպ րոց

6. Ան պատ շաճ վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն ուսու ցիչ նե րի կող մից

10. Դպ րո ցը չու նի հա մա պա-տաս խան պայ ման ներ

3. Ծնող նե րի կար ծի քով ե րե-խան դպ րո ցի կա րիք չու նի


11. Տրանս պոր տի խն դիր, հե-ռա վո րու թյուն

4. Ծնող նե րի կար ծի քով ե րե-խան չի կա րող սո վո րել դպ-րո ցում

8. Մա տուց վող ծա ռա յու թյուն նե րի ո րա կը բա վա րար չէ

12. Այլ_______________

ՀԱՐ ՑԸ ՏԱԼ ԱՅՆ ԸՆ ՏԱ ՆԻՔ ՆԵ ՐՈՒՄ, ՈՐ ՏԵՂ ՀԱՇ ՄԱՆ ԴԱՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ Ե ՐԵ ԽԱՆ ՓՈՔՐ Է 6 ՏԱ ՐԵ ԿԱՆՒՑ K9. Դուք պլա նա վո րո՞ւմ եք հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խային տա նել դպ րոց

1. Այո /ԱՆ ՑՈՒՄ ՀԱՐՑ K11/ 2. Ոչ 3. Չ գի տեմ

K9.1. Ե թե ոչ, ա պա ին չո՞ւ / ՄԻՆ ՉԵՎ 3 ՊԱ ՏԱՍ ԽԱՆ, ՆՇԵԼ Ը ՍՏ Ա ՌԱՋ ՆԱ ՀԵՐ-ԹՈՒԹՅԱՆ/ /Չ ԿԱՐ ԴԱԼ ՏԱՐ ԲԵ ՐԱԿ ՆԵ ՐԸ/

1. Հա մայն քում չկա դպ րոց 5. Ե րե խային մեր ժել են ըն դու-նել դպ րոց

9. Ի վի ճա կի չեն վճա րել դպրո ցի ծախ սե րի հա մար

2. Տե ղյակ չեն, որ ե րե խան կա-րող է հա ճա խել դպ րոց

6. Ան պատ շաճ վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն ուսու ցիչ նե րի կող մից

10. Դպ րո ցը չու նի հա մա պա-տաս խան պայ ման ներ

3. Ծնող նե րի կար ծի քով ե րե-խան դպ րո ցի կա րիք չու նի


11. Տրանս պոր տի խն դիր, հե-ռա վո րու թյուն

4. Ծնող նե րի կար ծի քով ե րե խան չի կա րող սո վո րել դպ րո ցում

8. Մա տուց վող ծա ռա յու թյուն-նե րի ո րա կը բա վա րար չէ

12. Այլ_____________


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

ՀԱՐՑ K10, K10.1 ՏԱԼ ԱՅՆ ԸՆ ՏԱ ՆԻՔ ՆԵ ՐՈՒՄ, ՈՐ ՏԵՂ ՀԱՇՄԱՆԴԱ-ՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒ ՆԵ ՑՈՂ Ե ՐԵ ԽԱՆ ԳՆՈՒՄ Է ՀԱՏՈՒԿ ԴՊ ՐՈՑ

K10. Ե թե Ձեր հա մայն քի ը նդ հա նուր միջ նա կարգ դպ րոցն ըն դու նի Ձեր ե րե խային, կհա մա ձայ նե՞ք տե ղա փո խել նրան հատուկ դպ րո ցից

1. Այո / Ան ցում K11 2. Ոչ 3. Չ գի տեմ/ԴՊ

K10.1 Ին չո՞ւ ե րե խային չեք տե ղա փո խի ը նդ հա նուր միջ նա կարգ դպ րոց / ՄԻՆ ՉԵՎ 3 ՊԱ ՏԱՍ ԽԱՆ, ՆՇԵԼ Ը ՍՏ Ա ՌԱՋ ՆԱ ՀԵՐ ԹՈՒԹՅԱՆ/

1. Ծնող նե րը կար ծում են, որ ե րեխան չի կա րող սո վո րել ը նդհանուր դպ րո ցում

3. Մտա հոգ ված են, որ կլի նի ան պատ շաճ վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն ուսու ցիչ-ների կող մից

5. Մտա հոգ ված են, որ ե րե-խան չի ստանա հա մա պա-տաս խան կրթու թյուն

2. Մտա հոգ ված են, որ կլի նի ան-պատ շաճ վե րա բեր մունք/խտ րա կա-նու թյուն ե րե խա նե րի կող մից

4. Չեն ուզում, որ ե րե խան ապ րի ի րենց տա նը

6. Այլ

K11. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան հա ճա խո՞ւմ է ցե րե կային խնամ քի կենտրոն

1. Այո /Նշել տե սա կը.

ա. Ցե րե կային կենտ րոն

բ. Հա մայն քային կենտ րոն

գ. Մաս նա գի տաց ված կենտ րոն

դ. Այլ_____

ԱՆ ՑՈՒՄ ՀԱՐՑ K13 1. Ոչ

K12. Ե թե ոչ, ա պա ին չո՞ւ / ՄԻՆ ՉԵՎ 3 ՊԱ ՏԱՍ ԽԱՆ, ՆՇԵԼ Ը ՍՏ Ա ՌԱՋՆԱՀԵՐԹՈՒԹՅԱՆ/ /Չ ԿԱՐ ԴԱԼ ՏԱՐ ԲԵ ՐԱԿ ՆԵ ՐԸ/ /ԱՆ ՑՈՒՄ K14/

1. Հա մայն քում չկա 5. Ան պատ շաճ վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն ան ձնա կազ-մի կող մից

9. Կենտ րո նը չու նի հա մա պա-տաս խան պայ ման ներ

2. Տե ղյակ չեն նման ծառա յու-թյան մա սին

6. Ան պատ շաճ վերաբերմունք/խտ րա կա նու թյուն ե րե խա նե րի կող մից

10. Տրանսպորտի խնդիր, հեռավորություն

3. Ծնող նե րը կար ծում են, որ ե րե խան դրա կարի քը չու նի


11. Այլ________

4. Ե րե խային մեր ժել են ըն դու-նել խնամ քի կենտրոն

8. Ի վի ճա կի չեն վճա րել

K13. Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով Ձեր բա վա րար վա ծու թյու նը կենտ րո նի ծա ռա յու թյուն նե րի հետևյալ բա ղադ րիչ նե րից, որ տեղ 1-ը նշա նա կում է ը նդ հան րա պես բա վա րար ված չեք, 5-ը` լի ո վին բա վա րար ված եք, 6-ը` ա ռն չու-թյուն չու նեք, 9-ը` դժվարանում եք պա տաս խա նել.


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում


3. Ար ժեք / ծախ սեր/ 1 2 3 4 5 6 94. Սպա սարկ ման ո րակ 1 2 3 4 5 6 9

5. Ե րե խա նե րի վե րա բեր մունք 1 2 3 4 5 6 96. Ա նձ նա կազ մի վե րա բեր մունք 1 2 3 4 5 6 9

7. Ար դյու նա վե տու թյուն/օգ տա կա րու թյուն ե րե խայի հա մար 1 2 3 4 5 6 98. Այլ 1 2 3 4 5 6 9

K14. Նշել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խային տրա մադր վող այն կր թա կան ծա ռա-յու թյուն նե րը, ո րոնց հա մար կա տար վում/ել է վճա րում

1. Դպ րոց ըն դուն վե լու հա մար 2. Բժշ կա հո գե բա նա ման կա վար ժա կան գնահատ ման հա մար

3. Այլ

ՍՈ ՑԻ Ա ԼԱ ԿԱՆ ՊԱՇՏ ՊԱ ՆՈՒԹՅՈՒՆ

N1. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խան ստա նո՞ւմ է հաշ ման դա մու թյան կենսաթոշակ

1. Այո 2. Ոչ / ԱՆ ՑՈՒՄ N4

N2. Ա րդյո՞ք Դուք բա վա րար ված եք կեն սա թո շա կի տրա մադր ման ծա ռա յու թյուն-ներից

1. Այո 2. Ոչ 3. Մասամբ

N3. Խնդ րում ե նք նշել այն հիմ նա կան խն դիր նե րը, ո րոն ցից Դուք բա վա րար ված չեք

1. Կեն սա թո շա կի չափ 2. Ծա ռա յու թյու նը մա տու ցե լու վճար

3. Վճար ման կանոնավորություն

4. Այլ

N4. Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով Ձեր գո հու նա կու թյու նը ԲՍՓՀ-ի /բժշ կա սո ցիա լա կան փոր ձաքն նու թյուն ի րա կա նաց նող պե տա կան մար-միններից, որ տեղ Ձեր ե րե խային սահ մա նել են հաշ ման դա մու թյան կար գա վի-ճակ/տ րամադրած ծա ռա յու թյուն նե րի հետևյալ բա ղադ րիչ նե րից, որ տեղ 1-ը նշա-նա կում է ը նդ հան րա պես գոհ չեք, 5-ը` լի ո վին գոհ եք, 6-ը` ա ռն չու թյուն չու նեք, 9-ը` ԴՊ.

1. Հե ռա վո րու թյուն, տրանս պոր տի խն դիր 1 2 3 4 5 6 92. Ար ժեք 1 2 3 4 5 6 9

3. Սպա սարկ ման ո րակ 1 2 3 4 5 6 94.Վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն 1 2 3 4 5 6 9

5. Այլ 1 2 3 4 5 6 9

N5. Ա րդյո՞ք ըն տա նի քը ստա նում է որևէ ա ջակ ցու թյուն ՀԿ-նե րի կող մից

1.Այո / Նշել ՀԿ-ն 2. Ոչ / ԱՆ ՑՈՒՄ N8

N6. Նշեք խնդ րեմ ի նչ տի պի ա ջակ ցու թյուն է ստա ցել ըն տա նի քը


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

1. Ֆի նան սա կան ա ջակ ցու թյուն

2.Սար քա վո րում ներ 3. Սնունդ 4. Կր թու թյուն/ դա սըն թաց ներ

5. Խնամք 6. Այլ

N7. Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով Ձեր բա վա րար վա ծու թյու նը ՀԿ-ի տրա մադ րած ծա ռա յու թյուն նե րի հետևյալ բա ղադ րիչ նե րից, որ տեղ 1-ը նշա-նա կում է ը նդ հան րա պես բա վա րար ված չեք, 5-ը` լի ո վին բա վա րար ված եք, 6-ը` ա ռն չու թյուն չու նեք, 9-ը` ԴՊ.

1. Հե ռա վո րու թյուն, տրանս պոր տի խն դիր 1 2 3 4 5 6 92. Ար ժեք 1 2 3 4 5 6 9

3. Սպա սարկ ման ո րակ 1 2 3 4 5 6 94.Վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն 1 2 3 4 5 6 9

5. Ար դյու նա վե տու թյուն/օգ տա կա րու թյուն ե րեխայի հա մար 1 2 3 4 5 6 9

6. Այլ 1 2 3 4 5 6 9

N8. Ա րդյո՞ք Դուք ստա նում եք սո ցիա լա կան ա ջակ ցու թյուն հետևյալ մար մին նե րի կողմից.

1. Սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի տարած քային մարմին ներ

3. Հա մայն քի հո գա բար ձու-թյան և խնա մա կա լու թյան հանձնաժողով

5. Չի ստա նում ԱՆՑՈՒՄ N10

2. Մարզ պե տա րա նի/ քա ղա քա պե տա րա-նի ըն տա նի քի, կա նանց և ե րե խա նե րի իրավունքների պաշտպանության բա ժին

4. Այլ____________________

N9. Գնա հա տեք խնդ րեմ 1-ից 5 բա լա նոց սանդ ղա կով Ձեր բա վա րար վա ծու թյու նը այդ մար մին նե րի կող մից տրա մադր ված ծա ռա յու թյուն նե րի հետևյալ բա ղադ րիչ-նե րից, որ տեղ 1-ը նշա նա կում է ը նդ հան րա պես բա վա րար ված չեք, 5-ը` լի ո վին բա վա րար ված եք, 6-ը` ա ռն չու թյուն չու նեք, 9-ը` դժ վա րա նում եք պա տաս խա նել /ԱՆ ՑՈՒՄ N11

1. Հե ռա վո րու թյուն, տրանս պոր տի խն դիր 1 2 3 4 5 6 9

2. Ար ժեք 1 2 3 4 5 6 9

3. Սպա սարկ ման ո րակ 1 2 3 4 5 6 9

4.Վե րա բեր մունք/խտ րա կա նու թյուն 1 2 3 4 5 6 9

5. Այլ___________________________ 1 2 3 4 5 6 9

N10. Ին չո՞ւ չեք ստա նում ա ջակ ցու թյուն սո ցիա լա կան ծառայությունների կողմից / ՄԻՆ ՉԵՎ 3 ՊԱ ՏԱՍ ԽԱՆ, ՆՇԵԼ Ը ՍՏ Ա ՌԱՋ ՆԱ ՀԵՐ ԹՈՒԹՅԱՆ/ /Չ ԿԱՐ ԴԱԼ ՏԱՐ ԲԵ ՐԱԿ ՆԵ ՐԸ/

1. Հա մայն քում չկա 4. Ե րե խային մերժել են տրա մադ րել այդ ծառայություն նե րը

7. Ի վի ճա կի չեն վճա րել

2. Տե ղյակ չեն նման ծառա յու թյան մասին

5. Ան պատ շաճ վե րա բեր մունք/ խտ րա կա նու թյուն անձնա կազ մի կող մից

8. Տրանս պոր տի խն դիր, հե ռա վո րու թյուն

3. Ծնող նե րը չեն զգում կա րի քը

6. Մա տուց վող ծառայություն նե րի ո րա կը բա վա րար չէ

9. Այլ__________________


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

N11. Ա րդյո՞ք ե րե խան ստա նում է այլ տի պի օգ նու թյուն /նե րա ռյալ հարևան նե րի, բա-րե կամ նե րի օգ նու թյու նը/

1.Այո / Նշել ի նչ պի սի 2. Ոչ

N12. Որ քա՞ն հա ճախ է ե րե խան դուրս գա լիս տա նից/ հաս տա տու թյու նից

1. Պար բե րաբար, շա բաթվա մեջ ա ռն վազն մի քանի անգամ

2. Ա մս վա մեջ մի քա նի ան գամ

3. Միայն այն ժա մա նակ, ե րբ այ ցե լում է բժշ կի

4. Եր բեք 5. Այլ

N13. Ով քե՞ր են ե րե խայի ըն կեր նե րը

1. Բա րե կամ նե րի ե րեխա ներ

2. Հարևան նե-րի ե րեխա ներ

3. Հաշ ման դամ համադա սա րան ցի-ներ

4. Ոչ հաշ ման դամ համա դա սա րան-ցի ներ

5. Չու նի ընկեր ներ

6. Այլ

N14. Ա րդյո՞ք ե րե խան զբաղ վում է որևէ սպոր տաձևով

1.Այո / Նշել ի նչ պի սի 2.Ոչ

N15. Ա րդյո՞ք ե րե խան ներգ րավ ված է որևէ մշա կու թային/ար վես տի գոր ծու նե ու թյան մեջ

1. Ե րաժշ տա-կան գոր ծիք-ներ

2. Պար 3. Ե րգ 4. Ձե ռա-գոր ծու-թյուն

5. Ն կար չու-թյուն

6. Ար հեստ 7. Ներգ րավ-ված չէ

8. Այլ__

N16. Ա րդյո՞ք ե րե խան հա ճա խում է հա մայն քային մի ջո ցա ռում նե րի (տո նա կա տա րու-թյուն ներ ծնն դյան ա րա րո ղու թյուն, հար սա նիք, խա ղեր)

1. Այո 2. Ոչ 3. Հազվադեպ

N17. Ա րդյո՞ք ե րե խան մաս նակ ցում է մշա կու թային մի ջո ցա ռում նե րի (հա մերգ ներ, թատ րոն ներ)

1. Այո 2. Ոչ 3. Հազվադեպ

N18. Նշել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խային տրա մադր վող այն ծա ռա յու թյուն նե-րը, ո րոնց հա մար կա տար վում/ել է վճա րում

1. ԲՍՓՀ-ի գնահատում

2. Հաշ ման դա մու թյան կեն սա թո շա կի տրա մադ րում

3. ՀԿ-ի ծառայություն ներ

4. Այլ _________

ՎԵ ՐԱ ԲԵՐ ՄՈՒՆՔ

G1. Ի ՞նչ եք կար ծում` հաշ ման դա մու թյու նը հան դի սա նում է

1. Հի վան դու թյուն 2. Կյան քի հան գա մանք 3. Այլ_______ 9. Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

G2. Ի ՞նչ եք կար ծում` ի՞ նչ ազ դե ցու թյուն ունի Ձեր հաշ ման դամ ե րե խայի շփու մը այլ ե րե խա նե րի / նե րա ռյալ սե փա կան քույր, եղ բայր/ հետ ի նչ պես իր, այն պես էլ այլ ե րե խա նե րի վրա:

1. Հաշ ման դամ ե րե խայի վրա ազդեցու թյուն

1. Դրա կան 2. Բա ցա սա կան 3. Չե զոք 9. Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել

2. Այլ ե րե խա նե րի վրա ազդեցություն

1. Դրա կան 2. Բա ցա սա կան 3. Չե զոք 9. Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել

G3. Ի ՞նչ եք կար ծում` հաշ ման դա մու թյան կեն սա թո շա կի չա փը պե՞տք է տար բեր լի նի կախ ված հաշ ման դա մու թյան տե սա կից.


G4. Ձեր հա մայն քում ի նչ պի սի՞ ծա ռա յու թյուն ներ կցան կա նայիք ունե նալ, ո րոնք կօգ-նեն Ձեր ե րե խային /ն շել 3 ա մե նա կարևոր նե րը ը ստ ա ռաջ նա հեր թու թյան/

1. Հա տուկ տրանս պոր տային մի ջոց 3.Նե րա ռա կան դպրոց ներ 5. Աշ խա տան քի հնարա վո րու թյուն

2. Նե րա ռա կան մանկապարտեզներ 4. Հա տուկ բուժ ծառա յու թյուն ներ 6. Այլ_______

G5. Ի ՞նչ եք կար ծում` հաշ ման դամ ե րե խա նե րը պե՞տք է ա րդյոք գնան ը նդ հա նուր տի-պի ման կա պար տեզ կամ դպ րոց


ԸՆԴ ՀԱ ՆՈՒՐ ՀԱՐ ՑԵՐ

D 1. Հարց վո ղի սե ռը 1. ա րա կան 2. ի գա կան

D 2. Հարց վո ղի տա րի քը /լ րիվ տա րիք/

D3. Նշեք, խնդ րեմ, Ձեր կապը ե րե խայի հետ

1.Հայր կամ մայր 2. Խնա մա կալ 3. Չա փա հաս քույր կամ եղբայր

4. Տատ կամ պապ

5. Բա րե կամ 6. Այլ

D4. Ի ՞նչ կր թու թյուն ունեն հաշ ման դամ ե րե խայի ծնող նե րը կամ խնա մա կա լը

1. Հայր 2. Մայր 3. Խնա մա կալ

1. Տար րա կան կամ ա վե լի ցածր

3. Միջնակարգ 5. Ոչ լրիվ բարձ րա գույն /ոչ պա կաս, քան 3 ԲՈՒՀ-ա կան տա րի/

2. Թե րի միջնակարգ 4. Միջ նա կարգ մասնագիտական / տեխ նի կում/

6. Բարձ րա գույն /4 կուրս և ա վե լի բարձր/

D5. Որ քան են կազ մում Ձեր ըն տա նի քի բո լոր ան դամ նե րի բո լոր տե սա կի ե կամուտնե րը ամ սա կան կտր ված քով` նե րա ռյալ թո շակ նե րը, նպաստ նե րը և այլ ե կամուտները

1. Մինչև 100 000դ. 2. 100 000-200 000դ. 3. 200 000-300 000 4. 300 000 և ա վե լի

9. Հրա ժար վում եմ պատասխանել


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Հա վել ված 2.1. Բա վա րար վա ծու թյու նը ծա ռա յու թյուն նե րից

Ա ղյու սակ 1. Բա վա րար վա ծու թյու նը ման կա պար տե զի ծա ռա յու թյուն նե րից

Հե ռ

ա վ

ո րու

թյո

ւն

/տ րա

նս պ

որտ

Շեն

քայի

ն պ

այ-

ման ն

եր /

հար-

մա րո

ւ թյո

ւն նե

ր

Ար ժ

եք /

Ծա

խ-

սեր

Ո րա

կ

Ե րե

խա

նե րի

վե-

րա բե

ր մու

նք

Ու ս

ու ցի

չ նե ր

ի վ

ե րա

բեր մ

ունք

Ար դ

յու ն

ա վ

ե տու

-թ

յուն

Ընդ հան րա պես բա վա րար ված չեմ 3% 1% 3% 1% 1% 1% 2%

Այն քան էլ բա վա րար ված չեմ 3% 1% 3% 1% 1% 1% 1%

Ոչ բա վարար ված եմ, ոչ դժ գոհ 7% 6% 12% 4% 3% 2% 3%

Ա վե լի շուտ բա վա րար ված եմ 20% 22% 23% 19% 16% 15% 16%

Լի ո վին բա վա րար ված եմ 64% 60% 34% 74% 77% 80% 76%

Առն չու թյուն չու նեմ 3% 8% 22% 0% 0% 0% 0%

Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել 2% 2% 3% 2% 3% 2% 2%

Ա ղյու սակ 2. Բա վա րար վա ծու թյու նը դպրոցի ծա ռա յու թյուն նե րից

Հե ռ

ա վ

ո րու

թյո

ւն/

տրա

նս պ

որտ

Շեն

քայի

ն պ

այ-

ման ն

եր/

հար մ

ա-

րու թ

յուն

ներ

Ար ժ

եք/

Ծա

խ սե

ր

Ո րա

կ

Ե րե

խա

նե րի

վե-

րա բե

ր մու

նք

Ու ս

ու ցի

չ նե ր

ի վ

ե-րա

բեր մ

ունք

Ս նո

ւնդ

Ար դ

յու ն

ա վ

ե տու

-թ

յուն

Ընդ հան րա պես բավարարված չեմ 5% 1% 3% 1% 0% 0% 1% 1%

Այն քան էլ բա վա րար ված չեմ 5% 1% 3% 1% 1% 0% 0% 1%

Ոչ բավարարված եմ, ոչ դժգոհ 11% 5% 10% 3% 3% 2% 1% 3%

Ա վե լի շուտ բա վա րար ված եմ 21% 20% 17% 18% 15% 14% 3% 16%

Լի ո վին բա վա րար ված եմ 55% 62% 28% 75% 79% 82% 15% 77%

Առն չու թյուն չու նեմ 3% 8% 37% 1% 1% 1% 79% 1%

Դժ վա րա նում եմ պատասխանել 1% 3% 2% 2% 2% 1% 2% 2%

Ա ղյու սակ 3. Բա վա րար վա ծու թյու նը ցե րե կային կենտ րո նի ծա ռա յու թյուն նե րից

Հե ռ

ա վ

ո րու

թյո

ւն/

տրա

նս պ

որտ

Շեն

քայի

ն պ

այ-

ման ն

եր/

հար մ

ա-

րու թ

յուն

ներ

Ար ժ

եք/

Ծա

խ սե

ր

Ո րա

կ

Ե րե

խա

նե րի

վե-

րա բե

ր մու

նք

Ու ս

ու ցի

չ նե ր

ի վ

ե-րա

բեր մ

ունք

Ար դ

յու ն

ա վ

ե տու

-թ

յուն

Ընդ հան րա պես բա վա րար ված չեմ 10% 0% 3% 0% 0% 0% 1%

Այն քան էլ բա վա րար ված չեմ 10% 1% 3% 1% 0% 1% 2%

Ոչ բավարարված եմ, ոչ դժ գոհ 21% 5% 4% 3% 2% 2% 4%

Ա վե լի շուտ բա վա րար ված եմ 14% 16% 11% 14% 12% 10% 13%

Լի ո վին բա վա րար ված եմ 37% 67% 37% 80% 75% 84% 76%

Առն չու թյուն չու նեմ 8% 9% 40% 1% 7% 1% 1%

Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել 1% 3% 3% 1% 4% 2% 4%


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Ա ղյու սակ 4. Բա վա րար վա ծու թյու նը ման կա բույ ժի կամ ըն տա նե կան բժշ կի կող մից մա տուց վող ծառայություններից

Ո րա

կ

Վե ր

ա բե

ր մու

նք

Ար ժ

եք/

Ծա

խ սե

ր

Այ ց

ե րի

հա ճա

-խ

ա կա

նու թ

յուն

Հեռ

ավ

որու

թյո

ւն

Ընդ հան րա պես բա վա րար ված չեմ 1% 1% 4% 2% 13%

Այն քան էլ բա վա րար ված չեմ 1% 1% 3% 3% 9%

Ոչ բավարարված եմ, ոչ դժ գոհ 6% 4% 6% 9% 11%

Ա վե լի շուտ բա վա րար ված եմ 15% 14% 8% 16% 17%

Լի ո վին բա վա րար ված եմ 75% 78% 28% 67% 47%

Առն չու թյուն չու նեմ 1% 1% 49% 1% 1%

Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել 1% 1% 2% 1% 1%

Ա ղյու սակ 5. Բա վա րար վա ծու թյու նը վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն նե րից

Ո րա

կ

Վե ր

ա բե

ր մու

նք

Ար ժ

եք/

Ծա

խ սե

ր

Այ ց

ե րի

հա ճա

խա

-կա

նու թ

յուն

Հե ռ

ա վ

ո րու

թյո

ւն/

տրա

նս պ

որտ

Ար դ

յու ն

ա վ

ե տու

-թ

յուն

Ընդ հան րա պես բա վա րար ված չեմ 1% 1% 4% 2% 15% 3%

Այն քան էլ բա վա րար ված չեմ 1% 1% 5% 3% 13% 4%

Ոչ բավարարված եմ, ոչ դժ գոհ 4% 2% 7% 9% 17% 9%

Ա վե լի շուտ բա վա րար ված եմ 12% 10% 7% 16% 14% 15%

Լի ո վին բա վա րար ված եմ 81% 85% 32% 69% 39% 68%

Առն չու թյուն չու նեմ 1% 1% 43% 1% 1% 1%

Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել 1% 1% 2% 1% 1% 1%

Ա ղյու սակ 6. Բա վա րար վա ծու թյու նը պրո թե զաօր թո պե դիկ և վե րա կանգ նո ղա կան պա րա գա նե րի ստաց ման ծառա յու թյուն նե րից

Գ րանց ման (ս պա սե լու) ժամա նակ Ո րակ Ար ժեք/

Ծախ սեր

Ընդ հան րա պես բա վա րար ված չեմ 3% 5% 8%

Այն քան էլ բա վա րար ված չեմ 2% 3% 3%

Ոչ բավարարված եմ, ոչ դժ գոհ 6% 7% 7%

Ա վե լի շուտ բա վա րար ված եմ 19% 19% 7%

Լի ո վին բա վա րար ված եմ 61% 63% 11%

Առն չու թյուն չու նեմ 8% 2% 64%

Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել 2% 2% 1%


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Ա ղյու սակ 7. Բա վա րար վա ծու թյու նը ԲՍՓՀ-ի ծա ռա յու թյուն նե րից

Հե ռա վո րու թյուն/ տրանս պորտ

Ար ժեք/ Ծախ սեր Ո րակ Վե րա բեր մունք/

խտ րա կա նու թյուն

Ընդ հան րա պես բավարար ված չեմ 9% 3% 2% 2%

Այն քան էլ բավարարված չեմ 7% 3% 1% 1%

Ոչ բավարարված եմ, ոչ դժ գոհ 16% 5% 7% 6%

Ա վե լի շուտ բավարարված եմ 21% 9% 22% 20%

Լի ո վին բա վա րար ված եմ 37% 22% 58% 61%

Առն չու թյուն չու նեմ 5% 52% 4% 4%

Դժ վա րա նում եմ պատաս խա նել 5% 6% 6% 6%

Ա ղյու սակ 8. Բա վա րար վա ծու թյու նը ՀԿ-ի ծա ռա յու թյուն նե րից

Հե ռա վո րու թյուն/ տրանս պորտ

Ար ժեք/ Ծախ սեր Ո րակ Վե րա բեր մունք/

խտ րա կա նու թյունԱր դյու նա-վե տու թյուն

Ընդ հան րա պես բավարար ված չեմ 6% 1% 1% 1% 1%

Այն քան էլ բա վա րար ված չեմ 6% 2% 0% 0% 2%

Ոչ բավարարված եմ, ոչ դժ գոհ 9% 4% 4% 2% 6%

Ա վե լի շուտ բա վա րար ված եմ 18% 4% 11% 10% 12%

Լի ո վին բա վա րար ված եմ 48% 23% 81% 85% 72%

Առն չու թյուն չու նեմ 11% 66% 1% 1% 3%

Դժ վա րա նում եմ պա տաս խա նել 3% 2% 2% 2% 4%


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Հա վել ված 2.2

Ա ղյու սակ 1. Ըն տա նի քում ապ րող դպ րոց չհա ճա խող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի քա նա կը և տոկոսը (հարցվողների շրջանում), ը ստ սե ռի և մար զե րի

Մարզ Ա րա կան Ի գա կան Ընդ հա նուր

Քա նակ Տո կոս Քա նակ Տո կոս Քա նակ Տո կոս

Երևան 92 11% 59 15% 151 13%

Ար մա վիր 75 24% 31 22% 106 23%

Ա րա գա ծոտն 38 20% 20 24% 58 21%

Ա րա րատ 71 23% 31 21% 102 23%

Գե ղար քու նիք 58 20% 28 27% 86 21%

Կո տայք 47 19% 29 25% 76 21%

Լո ռի 51 19% 33 30% 84 22%

Շի րակ 34 16% 22 22% 56 18%

Սյու նիք 34 15% 27 23% 61 18%

Վայոց ձոր 3 7% 0 0% 3 5%

Տա վուշ 19 14% 18 26% 37 18%

Ընդ ամենը 522 17% 298 21% 820 18%

Ա ղյու սակ 2. Ըն տա նի քում ապ րող 2-6 տա րե կան հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի հա ճա խե լի ու թյու նը ման կա պար տեզ, ը ստ սե ռի և բնա կա վայ րի

Ա րա կան Ի գա կան Ընդ հա նուր

Քա նակ Տո կոս Քա նակ Տո կոս Քա նակ Տո կոս

Երևան 71 39% 29 34% 100 37%

Մար զային քաղաք ներ 66 32% 33 34% 99 33%

Գյու ղա կան համայնք ներ 54 20% 25 19% 79 20%

Ընդ ամենը հաճա խում են/ հա-ճա խել են 191 29% 87 28% 278 29%

Ընդ ամենը չեն հա ճա խել 466 71% 224 72% 690 71%


ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Հա վել ված 3. Օգ տա գործ ված գրականության ցանկ

Ա ռող ջա պա հու թյան հա մաշ խար հային կազ մա կեր պու թյուն (2001 թ.): Ֆունկ ցի ո նա լու թյան, հաշ

ման դա մու թյան և ա ռող ջու թյան մի ջազ գային դա սա կար գում: Ժնև, Ա ռող ջա պա հու թյան հա մաշ-

խար հային կազ մա կեր պու թյուն

Ա ռող ջա պա հու թյան հա մաշ խար հային կազ մա կեր պու թյուն (2008 թ.): Ֆունկ ցի ո նա լու թյան, հաշ

ման դա մու թյան և ա ռող ջու թյան մի ջազ գային դա սա կարգ ման ման կա կան և ե րի տա սար դա կան

տար բե րակ: Ժնև. Ա ռող ջա պա հու թյան հա մաշ խար հային կազ մա կեր պու թյուն

Ա ռող ջա պա հու թյան հա մաշ խար հային կազ մա կեր պու թյուն (2008 թ.): Հի վան դու թյան հա մաշ

խարհային բե ռը 2004 թվա կա նին: Ժնև, Ա ռող ջա պա հու թյան հա մաշ խար հային կազ մա կեր պու թյուն

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն և Համաշխարհային բանկ (2011թ.):

Հաշմանդամության մասին համաշխարհային զեկույց. Ժնև. Առողջապահության համաշխարհային

կազմակերպություն

Բ րաուն Կ. (2009թ.): Հաս տա տու թյուն նե րում ապ րող ե րե խա նե րի վնա սի ռիս կը: Լոն դոն, «Փր կե ցեք

ե րե խա նե րին»

Գու լար նիկ Մ. (2004թ. ): Զար գաց ման հա մա կար գե րի մո տե ցու մը վաղ մի ջամ տու թյա նը: Վաղ

միջամ տու թյան մի ջազ գային հար ցեր: Բալ թի մոր, «Բրուքս» հրա տա րակ չու թյուն

Էնգլ Փ. (2011թ.): Ին չու կա տա րել ներդ րում ներ վաղ ման կու թյան զար գաց ման մեջ: Տա րա ծաշր ջա-

նային խորհր դա րա նա կան հա մա ժո ղով, Երևան, ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ

Կր թա կան հե տա զո տու թյուն նե րի և նո րա րա րու թյուն նե րի կենտ րոն և Տն տե սա կան հա մա գոր ծակ-

ցու թյան և զար գաց ման կազ մա կեր պու թյուն (2007): Հաշ ման դա մու թյուն, ո ւս ման մեջ դժ վա րու

թյուն ներ ունե ցող և խո ցե լի ա շա կերտ ներ. վի ճա կագ րու թյուն և ցու ցիչ ներ: Փա րիզ, ՏՀԶԿ

ՀՀ Ազ գային վի ճա կագ րա կան ծա ռա յու թյուն (2011թ.): Հա յաս տա նի սո ցիա լա կան պատ կե րը և

աղքա տու թյու նը, Երևան, ՀՀ Ազ գային վի ճա կագ րա կան ծա ռա յու թյուն

ՀՀ օրենքը «Կրթության մասին» (1999 թ.)

ՀՀ օրենքը «Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության

մասին» (1993 թ.)

ՄԱԿ (2007թ.): Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին կոն վեն ցիա: Նյու Յորք,

Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պու թյուն


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ (2012 թ).: Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րի կր թու

թյան ի րա վուն քը. նե րա ռա կան կր թու թյան ի րա վուն քա հեն մո տե ցու մը: Ժնև, ՄԱԿ-ի մանկական

հիմնադրամի Կենտ րո նա կան և Արևե լյան Եվ րո պայի և Ան կախ պե տու թյուն նե րի հա մա գոր ծակ-

ցու թյան տա րա ծաշր ջա նային գրա սե նյակ

ՄԱԿ-ի մար դու ի րա վունք նե րի բարձր հանձ նա կա տա րի գրա սե նյակ (2010թ.): Հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին կոն վեն ցիայի մո նի թո րին գը: Ու ղե նիշ ներ մար դու ի րա

վունք նե րի դի տորդ նե րի հա մար: Մաս նա գի տա կան վե րա պատ րաս տում նե րի շարք, թիվ 17: Նյու

Յորք և Ժնև, Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պու թյուն

Ման կա կան հաշ ման դա մու թյան եվ րո պա կան ա կա դե միա (2003թ.): Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ե րե խա նե րի հա մար ծա ռա յու թյուն նե րի տրա մադ րու մը Կենտ րո նա կան և Արևե լյան Եվ րո պայի և

Ա ՊՀ ե րկր նե րում: Գրո նին գեն, Ման կա կան հաշ ման դա մու թյան եվ րո պա կան ա կա դե միա

Քար թեր Ռ. (2005 թ.): Ըն տա նի քը նշա նա կու թյուն ունի. Կենտ րո նա կան և Արևե լյան Եվ րո պայի և

նախ կին Խորհր դային Մի ու թյան ե րկր նե րում ե րե խա նե րի ի նս տի տու ցի ո նալ խնամ քի ուսում նա սի

րու թյուն: Լոն դոն. Էվ րի չայլդ

Քլեման Ջ. և Ուիլսոն Ե. (2007 թ.).: Տեսնելը հավասարազոր է հավատալուն. հաշմանդամության

նկատմամբ վերաբերմունքի փոփոխություն: Մելբուռն, Սքոուփ (Վիք.)

121ԱՌԴԻՐՆԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Առ դիր 1. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րավունք նե րի մա սին ՄԱԿ-ի կոն վեն ցիա

( մեջ բեր ված հոդ ված ներ)

Հոդ ված 1 Ն պա տա կը

Սույն Կոն վեն ցիայի նպա տակն է ա ջակ ցել, պաշտ պա նել և ա պա հո վել հաշ ման դա մու-

թյուն ունե ցող ան ձանց` լիար ժե քո րեն և հա վա սա րա պես օ գտ վել մար դու ի րա վունք նե րից

և հիմ նա րար ա զա տու թյուն նե րից, ի նչ պես նաև ա պա հո վել հար գան քը նրանց ար ժա նա-

պատ վու թյան նկատ մամբ: Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք են հա մար վում նրանք,

ո րոնք եր կար ժա մա նակ տա ռա պում են ֆի զի կա կան, հո գե կան, մտա վոր և նյար դային

հի վան դու թյուն նե րով, ո րոնք տար բեր ար գելք նե րի հետ փո խազ դե ցու թյան ար դյուն քում

կա րող են խո չըն դո տել, որ նրանք լիա կա տար և ար դյու նա վետ մաս նակ ցեն հա սա րա կա-

կան կյան քին մյուս նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով:

Հոդ ված 8 Ի րա զեկ վա ծու թյան բարձ րա ցու մը

1. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը պար տա վոր վում են ան հա պաղ ար դյու նա վետ և ան հրա-

ժեշտ մի ջոց ներ ձեռ նար կել.

ա. բարձ րաց նե լու հա մար հա սա րա կու թյան, այդ թվում` ըն տա նի քում, հաշ ման դա մու-

թյուն ունե ցող ան ձանց հիմ նախն դիր նե րի վե րա բե րյալ ի րա զեկ վա ծու թյու նը և հար-

գանք սեր մա նե լու հա մար հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի և

ար ժա նա պատ վու թյան նկատ մամբ.

բ. պայ քա րե լու հա մար հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ա ռնչ վող, նաև սե ռային

ու տա րի քային ա ռանձ նա հատ կու թյուն նե րով պայ մա նա վոր ված կարծ րա տի պե րի,

նա խա պա շար մունք նե րի և վնա սա կար ա վան դույթ նե րի դեմ կյան քի բո լոր բնա գա-

վառ նե րում.

գ. բարձ րաց նե լու հա մար ի րա զեկ վա ծու թյու նը հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց

ունա կու թյուն նե րի ու ներդ րում նե րի վե րա բե րյալ:

2. Այս նպա տա կով ի րա կա նաց վող մի ջո ցա ռում նե րը նե րա ռում են.

ա. հա սա րա կու թյան ի րա զեկ վա ծու թյան բարձ րաց մանն ո ւղղ ված ար դյու նա վետ քա րո-

զար շավ ներ նա խա ձեռ նե լու և ի րա կա նաց նե լու գոր ծըն թաց նե րը, ո րոնց նպա տակն է.

(i) խթա նել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի ճա նա չու մը,

(ii) նպաս տել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց դրա կան կեր պով ըն կա լե լու և

նրանց մա սին սո ցիա լա կան ի րա զեկ վա ծու թյան ա վե լի բարձր մա կար դակ ա պա-

հո վե լու խն դիր նե րին,

122 5. ԱՌԴԻՐՆԵՐԽ

ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

(iii) բարձ րաց նել ի րա զեկ վա ծու թյու նը հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հմ տու-

թյուն նե րի, ա ռա վե լու թյուն նե րի և ունա կու թյուն նե րի, ի նչ պես նաև աշ խա տա վայ-

րում և աշ խա տու ժի շու կա յում նրանց ներ դրում նե րի վե րա բե րյալ.

բ. հար գա լից վե րա բեր մուն քի սեր մա նու մը հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա-

վունք նե րի նկատ մամբ կր թա կան հա մա կար գի բո լոր մա կար դակ նե րում, այդ թվում`

ե րե խա նե րի մեջ, դեռ վաղ հա սա կից.

գ. լրատ վա մի ջոց նե րին ա ջակ ցու մը, որ պես զի վեր ջին ներս ներ կա յաց նեն հաշ ման դա-

մու թյուն ունե ցող ան ձանց սույն Կոն վեն ցիայի նպա տակ նե րին հա մա պա տաս խան.

դ. հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց և նրանց ի րա վունք նե րի մա սին ի րա զեկ վա-

ծու թյան բարձ րաց մանն ո ւղղ ված ուսու ցո ղա կան ծրագ րեր ի րա կա նաց նե լուն օ ժան-

դա կե լը:

Հոդ ված 23 Տան և ըն տա նի քի նկատ մամբ հար գան քը

1. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը ձեռ նար կում են ար դյու նա վետ ու ան հրա ժեշտ մի ջոց ներ`

մյուս նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով վե րաց նե լու հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան-

ձանց նկատ մամբ խտ րա կա նու թյու նը բո լոր հար ցե րում, ո րոնք վե րա բե րում են ա մուս-

նու թյա նը, ըն տա նի քին, հայ րու թյանն ու մայ րու թյա նը և ան ձնա կան հա րա բե րու թյուն-

նե րին, որ պես զի ա պա հո վեն, որ.

ա. ճա նաչ վի ա մուս նու թյան տա րի քում գտն վող հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց`

ա պա գա ա մու սին նե րի ա զատ ու լիա կա տար հա մա ձայ նու թյամբ ա մուս նա նա լու և

ըն տա նիք կազ մե լու ի րա վուն քը.

բ. ճա նաչ վեն հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րը` ա զատ ու պա տաս-

խա նա տու կեր պով ո րո շե լու ի րենց ե րե խա նե րի թի վը և նրանց ծնն դյան միջև ըն կած

ժա մա նա կա հատ ված նե րը, տա րի քին հա մա պա տաս խան տե ղե կատ վու թյուն, վե րար-

տադ րո ղա կան վար քագ ծի ու ըն տա նի քի պլա նա վոր ման դաս տիա րա կու թյուն ստա-

նա լու, ի նչ պես նաև տրա մադր վեն սույն ի րա վունք նե րի ի րա կա նաց ման հա մար ան-

հրա ժեշտ մի ջոց ներ.

գ. հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք, նե րա ռյալ ե րե խա նե րը, պաշտ պա նեն մայ րա-

նա լու և հայ րա նա լու ի րա վուն քը մյուս նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով:

2. Մաս նա կից պե տու թյուն ներն ա պա հո վում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց

ի րա վունք ներն ու պար տա կա նու թյուն նե րը` կապ ված ե րե խա նե րի խնա մա կա լու թյան,

հո վա նա վո րու թյան, հո գա բար ձու թյան, որ դեգր ման կամ նման այլ ի նս տի տուտ նե րի

հետ, ե թե տվյալ հաս կա ցու թյուն նե րը գո յու թյուն ունեն ներ պե տա կան օ րենսդ րու թյան

մեջ. բո լոր դեպ քե րում ե րե խայի բարձ րա գույն շա հե րը հա մար վում են ա ռաջ նա հերթ:

Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը հա մա պա տաս խան ա ջակ ցու թյուն են ցու ցա բե րում հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ե րե խա նե րի դաս տիա րա կու թյան հետ կապ ված

ի րենց պար տա կա նու թյուն նե րը կա տա րե լիս:

123ԱՌԴԻՐՆԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

3. Մաս նա կից պե տու թյուն ներն ա պա հո վում են, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե-

խա ներն օ գտ վեն ըն տա նե կան կյան քի ի րա վունք նե րից: Այս ի րա վունք ներն ի րա-

կա նաց նե լու նպա տա կով, և որ պես զի կան խեն այն պի սի երևույթ նե րը, ի նչ պի սիք են

հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին թաքց նե լը, լքե լը, նրանց նկատ մամբ պար-

տա կա նու թյուն նե րը չկա տա րե լը և խտ րա կա նու թյան են թար կե լը, մաս նա կից պե տու-

թյուն նե րը պար տա վոր վում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին և նրանց

ըն տա նիք նե րին վաղ փու լում տալ սպա ռիչ տե ղե կատ վու թյուն, մա տու ցել ծա ռա յու-

թյուն ներ և ցու ցա բե րել ա ջակ ցու թյուն:

4. Մաս նա կից պե տու թյուն ներն ա պա հո վում են, որ ե րե խան չբա ժան վի ծնող նե րից իր

կամ քին հա կա ռակ` բա ցի այն դեպ քե րից, ե րբ դա տա կան հս կո ղու թյուն ի րա կա նաց նող

մար մին նե րը, կի րա ռե լի օ րենսդ րու թյան ու ըն թա ցա կար գե րի հա մա ձայն, ո րո շում են

կա յաց նում, որ նման բա ժա նումն ան հրա ժեշտ է` ել նե լով ե րե խայի բարձ րա գույն շա հե-

րից: Ոչ մի դեպ քում ե րե խան չպետք է բա ժան վի ծնող նե րից ե րե խայի կամ ծնող նե րից

մե կի կամ եր կու սի հաշ ման դա մու թյան պատ ճա ռով:

5. Ե րբ հաշ ման դա մու թյուն ո ւնեցող ե րե խայի ըն տա նիքն ի վի ճա կի չէ խնա մե լու նրան,

մաս նա կից պե տու թյուն նե րը քայ լեր են ձեռ նար կում նրան խնա մե լու այլ մի ջոց ներ

տրա մադ րե լու ո ւղ ղու թյամբ, մաս նա վո րա պես` հե ռա վոր հա րա զատ նե րի մի ջո ցով, ի սկ

նման հնա րա վո րու թյուն չլի նե լու դեպ քում` տվյալ հա մայն քում ապ րող այլ ըն տա նի քում

տե ղա վո րե լով:

Հոդ ված 24 Կր թու թյու նը

1. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը ճա նա չում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց կրթու-

թյան ի րա վուն քը: Այս ի րա վունքն ա ռանց խտ րա կա նու թյան և հա վա սար հնա րա վո-

րու թյուն նե րով ի րա կա նաց նե լու հա մար մաս նա կից պե տու թյուն ներն ա պա հո վում են

կր թու թյան բո լոր ո լորտ նե րը նե րա ռող հա մա կար գը բո լոր մա կար դակ նե րում, ի նչ պես

նաև` կր թու թյու նը ամ բողջ կյան քի ըն թաց քում` ո ւղղ ված.

ա. մարդ կային նե րու ժի և ար ժա նա պատ վու թյան ու ի նք նագ նա հատ ման լիա կա տար

զար գաց մա նը, ի նչ պես նաև մար դու ի րա վունք նե րի, հիմ նա րար ա զա տու թյուն նե րի

ու մարդ կային բազ մա զա նու թյան նկատ մամբ հար գան քի ամ րապնդ մա նը.

բ. հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ան հա տա կա նու թյան, տա ղան դի ու ստեղ-

ծա գոր ծա կան մտ քի զար գաց մա նը, ի նչ պես նաև նրանց մտա վոր ու ֆի զի կա կան

կա րո ղու թյուն նե րի զար գաց մա նը` օգ տա գոր ծե լով նրանց ա ռա վե լա գույն հնա րա-

վո րու թյուն նե րը.

գ. հնա րա վո րու թյուն նե րի ստեղծ մա նը, ո րի ար դյուն քում հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ան ձինք ար դյու նա վետ կեր պով մաս նակ ցու թյուն կու նե նան ա զատ հա սա րա կու-

թյան կյան քում:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

2. Սույն ի րա վունքն ի րա կա նաց նե լիս մաս նա կից պե տու թյուն ներն ա պա հո վում են, որ.

ա. հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք չմե կու սաց վեն ը նդ հա նուր կր թա կան հա մա-

կար գից հաշ ման դա մու թյան պատ ճա ռով, և որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե-

խա նե րը չզրկ վեն ան վճար ու պար տա դիր` տար րա կան կամ միջ նա կարգ կր թու-

թյուն ստա նա լու ի րա վուն քից հաշ ման դա մու թյան պատ ճա ռով.

բ. հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հա մար մատ չե լի լի նի հա մա կող մա նի,

ո րակյալ ու ան վճար` տար րա կան ու միջ նա կարգ կր թու թյու նը հա մայն քի այլ ան-

դամ նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով.

գ. տրա մադր վեն ան հա տի պա հանջ նե րին ան հրա ժեշտ հնա րա վո րու թյուններ.

դ. ը նդ հա նուր կր թա կան հա մա կար գում հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք ստա-

նան ան հրա ժեշտ ա ջակ ցու թյուն` ի րենց ար դյու նա վետ ուսու ցումն ա պա հո վե լու

նպա տա կով.

ե. ձեռ նարկ վեն ան հա տա կան ա ջակ ցու թյանն ո ւղղ ված ար դյու նա վետ մի ջոց ներ այն-

պի սի մի ջա վայ րե րում, ո րոնք ամ բող ջու թյամբ ներգ րա վե լու նպա տակն ի րա կա-

նաց նե լուն զու գա հեռ նաև ա ռա վե լա գույնս կն պաս տեն նրանց ուսում նա կան ու սո-

ցիա լա կան զար գաց մա նը:

3. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը պետք է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հնա րա վո-

րու թյուն տան սո վո րե լու կյան քի ու սո ցիա լա կան զար գաց ման հմ տու թյուն նե րը` ա ջակ-

ցե լով նրանց լիա կա տար ու հա վա սար մաս նակ ցու թյա նը կր թա կան հա մա կար գում

ու հա սա րա կա կան կյան քում` որ պես լիի րավ ան դամ ներ: Այս նպա տա կով մաս նա կից

պե տու թյուն ներն ի րա կա նաց նում են ան հրա ժեշտ մի ջո ցա ռում ներ, այդ թվում.

ա. նպաս տե լով Բրայ լի հա մա կար գի, այ լընտ րան քային տա ռա տե սակ նե րի, հա ղոր-

դակ ցու թյան ուժե ղա ցու ցիչ ու այ լընտ րան քային մի ջոց նե րի ու ձևա չա փե րի, ի նչ պես

նաև կողմ նո րոշ ման և շար ժու նա կու թյան հմ տու թյուն նե րի ուսուց մա նը, նաև հա սա-

կա կից նե րի կող մից ա ջակ ցու թյան ցու ցա բեր մանն ու ո ւղ ղորդ մա նը.

բ. նպաս տե լով շա րժուձևե րի լեզ վի ուսուց մա նը և խու լե րի լեզ վա կան ի նք նու թյա նը.

գ. ա պա հո վե լով, որ կույր, խուլ կամ կույր ու խուլ ան ձանց, մաս նա վո րա պես ե րե խա նե րի

ուսու ցու մը կա տար վի տվյալ հաշ ման դա մու թյունն ունե ցող ան ձի հա մար ա մե նա հար-

մար լեզ վով, հա ղոր դակ ցու թյան մե թոդ նե րով ու մի ջոց նե րով և այն պի սի մի ջա վայ-

րում, ո րն ա ռա վե լա գույնս կն պաս տի ուսում նա կան ու սո ցիա լա կան զար գաց մա նը:

4. Որ պես զի ա պա հով վի այս ի րա վուն քի ի րա կա նա ցու մը, մաս նա կից պե տու թյուն նե-

րը ձեռ նար կում են ան հրա ժեշտ մի ջոց ներ` ներգ րա վե լու հա մար շար ժուձևե րի լեզ վի

և/ կամ Բրայ լի հա մա կար գի ո րա կա վոր մամբ ուսու ցիչ նե րի, նաև` հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ուսու ցիչ նե րի և դա սըն թաց ներ կազ մա կեր պե լու կր թա կան հա մա կար գի տար-

բեր մա կար դակ նե րում աշ խա տող մաս նա գետ նե րի ու ան ձնա կազ մի հա մար: Այդ դա-

սըն թաց նե րը նե րա ռում են ի րա զե կում հաշ ման դա մու թյան հիմ նա հար ցե րի շուրջ և հա-

ղոր դակ ցու թյան ուժե ղա ցու ցիչ ու այ լընտ րան քային հա մա պա տաս խան մի ջոց նե րի ու

125ԱՌԴԻՐՆԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

ձևա չա փե րի օգ տա գոր ծում, կր թա կան տեխ նո լո գիա ներ ու նյու թեր` նպա տակ ունե նա-

լով ա ջակ ցել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց:

5. Մաս նա կից պե տու թյուն ներն ա պա հո վում են, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց

ա ռանց խտ րա կա նու թյան ու մյուս նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով մատ չե լի լի նեն

ը նդ հա նուր բարձ րա գույն կր թու թյու նը, մաս նա գի տա կան կր թու թյու նը, մե ծա հա սակ-

նե րի ուսու ցու մը և կր թու թյու նը ամ բողջ կյան քի ըն թաց քում: Այս նպա տա կով մաս նա-

կից պե տու թյուն ներն ա պա հո վում են, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց տրա-

մադր վեն ան հրա ժեշտ հնա րա վո րու թյուն ներ:

Հոդ ված 25 Ա ռող ջու թյու նը

1. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը գի տակ ցում են, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք

ունեն ա ռող ջա պա հա կան ա մե նա բարձր չա փո րո շիչ նե րին հաս նե լու ի րա վունք` ա ռանց

հաշ ման դա մու թյան պատ ճա ռով խտ րա կա նու թյան: Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը ձեռ-

նար կում են ան հրա ժեշտ բո լոր մի ջոց նե րը, որ պես զի հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ան ձինք մատ չե լի կեր պով օ գտվեն ա ռող ջա պա հա կան այն պի սի ծա ռա յու թյուն նե րից,

նաև` ա ռող ջու թյան վե րա կանգ նո ղա կան մի ջոց նե րից, ո րոնք հաշ վի են առ նում գեն դե-

րային ա ռանձ նա հատ կու թյուն նե րը: Մաս նա վո րա պես, մաս նա կից պե տու թյուն ները.

ա. հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ա պա հո վում են նույն կար գի, ո րա կի ու չա-

փա նիշ նե րի ան վճար կամ մատ չե լի ա ռող ջա պա հա կան ծա ռա յու թյուն նե րով ու

ծրագ րե րով, ո րոնք տրա մադր վում են այլ ան ձանց, նե րա ռյալ սե ռա կան ու վե րար-

տադ րո ղա կան ա ռող ջու թյան ո լոր տը և բնակ չու թյանն ա ռա ջարկ վող հան րային

ա ռող ջա պա հա կան ծրագ րե րը.

բ. հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց մա տու ցում են հաշ ման դա մու թյան հա տուկ

կա րիք նե րին ան հրա ժեշտ ա ռող ջա պա հա կան ծա ռա յու թյուն ներ, նե րա ռյալ վաղ

հայտ նա բե րումն ու մի ջամ տու թյու նը, ի նչ պես նաև` հե տա գա հաշ ման դա մու թյու նը

նվա զեց նե լուն ու կան խե լուն միտ ված ծա ռա յու թյուն ներ նաև ե րե խա նե րի ու տա-

րեց նե րի շր ջա նում.

գ. այս ա ռող ջա պա հա կան ծա ռա յու թյուն նե րը մա տու ցում են ան ձի բնա կու թյան վայ-

րին հնա րա վո րինս մոտ, նե րա ռյալ` գյու ղա կան վայ րե րում.

դ. բու ժաշ խա տող նե րից պա հան ջում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց մա տու ցել

նույն ո րա կի ծա ռա յու թյուն ներ, ի նչ մյուս նե րին` նաև հիմք ըն դու նե լով նրանց ա զատ ու

գի տակց ված հա մա ձայ նու թյու նը, մաս նա վո րա պես բարձ րաց նե լով ի րա զեկ վա ծու թյու-

նը մար դու ի րա վունք նե րի, ար ժա նա պատ վու թյան, ի նք նու րույ նու թյան և հաշ ման դա մու-

թյուն ունե ցող ան ձանց կա րիք նե րի վե րա բե րյալ` հան րային ու մաս նա վոր ա ռող ջա պա-

հա կան բնա գա վա ռում ուսուց ման և բա րո յա կան չա փո րո շիչ նե րի տա րած ման մի ջո ցով.

ե. ար գե լում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց նկատ մամբ խտ րա կա նու թյան


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

կի րա ռու մը բժշ կա կան ու կյան քի ա պա հո վագ րու թյան ո լոր տում, ո րը պետք է տրա-

մադր վի ար դա րա ցի ո րեն ու ող ջա միտ կեր պով, ե թե ա պա հո վագ րու թյան այս տե-

սակն ըն դու նե լի է ներ պե տա կան օ րենսդ րու թյամբ.

զ) ար գե լում են հաշ ման դա մու թյան պատ ճա ռով խտ րա կա նու թյուն կի րա ռել` հրա ժար-

վե լով ցու ցա բե րել բժշ կա կան ա ջակ ցու թյուն, մա տու ցել ա ռող ջա պա հա կան ծա ռա-

յու թյուն ներ կամ տրա մադ րել սնունդ և հե ղուկ ներ:

Հոդ ված 26 Բու ժումն ու վե րա կանգ նու մը

1. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը ձեռ նար կում են ար դյու նա վետ ու ան հրա ժեշտ մի ջոց ներ, նե-

րա ռյալ` հա սա կա կից նե րի ա ջակ ցու թյու նը, որ պես զի հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց

հնա րա վո րու թյուն ըն ձեռ վի ձեռք բե րել և պահ պա նել ա ռա վե լա գույն ան կա խու թյուն, ամ-

բող ջու թյամբ օգ տա գոր ծել ֆի զի կա կան, մտա վոր, սո ցիա լա կան ու մաս նա գի տա կան կա-

րո ղու թյուն նե րը և լիար ժե քո րեն ներգ րավ վել ու մաս նակ ցու թյուն ունե նալ կյան քի բո լոր

ո լորտ նե րում: Այս նպա տա կով մաս նա կից պե տու թյուն նե րը կազ մա կեր պում, զար գաց-

նում ու ը նդ լայ նում են բու ժա կան ու վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն նե րը և ծրագ րե րը,

մաս նա վո րա պես ա ռող ջա պա հու թյան, զբաղ վա ծու թյան, կր թու թյան, սո ցիա լա կան ծա-

ռա յու թյան ո լորտ նե րում` այն պես, որ այդ ծա ռա յու թյուն ներն ու ծրագ րե րը.

ա. ի րա կա նաց վեն հնա րա վո րինս վաղ փու լում և հիմն վեն ան հա տի կա րիք նե րի և ուժի

բազ մա կող մա նի գնա հատ ման վրա.

բ. նպաս տեն հա մայն քում և հա սա րա կա կան բո լոր ո լորտ նե րում մաս նակ ցու թյանն ու

ներգ րավ վա ծու թյա նը, լի նեն կա մա վոր և հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հա-

մար մատ չե լի` տե ղա կայ ված լի նե լով նրանց բնա կու թյան վայ րին հնա րա վո րինս

մոտ, նե րա ռյալ` գյու ղա կան վայ րե րում:

2. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը նպաս տում են բու ժա կան ու վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա-

յու թյուն նե րում աշ խա տող մաս նա գետ նե րի ու ան ձնա կազ մի հա մար կազ մա կերպ վող

սկզբ նա կան ու շա րու նա կա կան դա սըն թաց նե րի զար գաց մա նը:

3. Մաս նա կից պե տու թյուն ներն ա ջակ ցում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հա-

մար նա խա տես ված` բուժ ման ու վե րա կանգն ման օ ժան դակ պա րա գա ներ ու տեխ նո-

լո գիա ներ ձեռք բե րե լուն, դրանց մա սին ի րա զեկ վա ծու թյանն ու օգ տա գործ մա նը:

Հոդ ված 30

Մաս նակ ցու թյու նը մշա կու թային կյան քին, հանգս տին, ժա ման ցային ու սպոր տային մի ջո-

ցա ռում նե րին

1. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը ճա նա չում են հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց` մյուս-

նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով մշա կու թային կյան քին մաս նակ ցե լու ի րա վուն քը և

ձեռ նար կում են ան հրա ժեշտ բո լոր մի ջոց նե րը` ա պա հո վե լու, որ նրանց հա մար.

127ԱՌԴԻՐՆԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

ա. մատ չե լի լի նեն մշա կու թային գոր ծե րը` ըն դու նե լի ձևա չա փե րով.

բ. մատ չե լի լի նեն հե ռուս տա հա ղոր դում նե րը, ֆիլ մե րը, թատ րո նը և մշա կու թային գոր-

ծու նե ու թյան այլ ձևե րը` ըն դու նե լի ձևա չա փե րով.

գ. մատ չե լի լի նեն մշա կու թային ներ կա յա ցում նե րի ու ծա ռա յու թյուն նե րի հա մար նա-

խա տես ված վայ րե րը, ի նչ պես, օ րի նակ, թատ րոն նե րը, թան գա րան նե րը, կի նո թատ-

րոն նե րը, գրա դա րան նե րը, ի նչ պես նաև զբո սաշր ջու թյա նը վե րա բե րող ծա ռա յու-

թյուն նե րը, և հնա րա վո րինս մատ չե լի լի նի հու շար ձան ներ ու ազ գային մշա կու թային

ար ժեք ներ կա յաց նող վայ րեր մուտք գոր ծե լը:

2. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը ձեռ նար կում են ան հրա ժեշտ մի ջոց ներ` հաշ ման դա մու-

թյուն ունե ցող ան ձանց հնա րա վո րու թյուն տա լու հա մար զար գաց նել և օգ տա գոր ծել

ի րենց ստեղ ծա գոր ծա կան, գե ղար վես տա կան և մտա վոր նե րու ժը ոչ միայն սե փա կան

շա հի հա մար, այլև ի նպաստ հա սա րա կու թյան հարս տաց ման:

3. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը, մի ջազ գային ի րա վուն քին հա մա պա տաս խան, մի ջոց ներ

են ձեռ նար կում ա պա հո վե լու հա մար, որ մտա վոր սե փա կա նու թյան ի րա վունք նե րը

պաշտ պա նող օ րենք նե րը ան հիմն կեր պով կամ խտ րա կա նու թյան դրսևոր մամբ չսահ-

մա նա փա կեն մշա կու թային նյու թե րի մատ չե լի ու թյու նը հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ան ձանց հա մար:

4. Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց մշա կու թային և լեզ վա կան յու րա հա տուկ ի նք-

նու թյու նը, ի թիվս շար ժուձևե րի լեզ վի և խու լե րի մշա կույ թի, են թա կա է ըն դուն ման ու

ա ջակ ցու թյան մյուս նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով:

5. Նպա տակ ունե նա լով հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հնա րա վո րու թյուն տալ

մյուս նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով մաս նակ ցե լու հանգս տի, ժա ման ցային ու

սպոր տային մի ջո ցա ռում նե րին` մաս նա կից պե տու թյուն նե րը ձեռ նար կում են ան հրա-

ժեշտ քայ լեր.

ա. խրա խու սե լու հա մար հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հնա րա վո րինս ակ տիվ

մաս նակ ցու թյու նը բո լոր մա կար դակ նե րում ան ցկաց վող հիմ նա կան սպոր տային

մի ջո ցա ռում նե րին.

բ. ա պա հո վե լու հա մար, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք հնա րա վո րու թյուն

ունե նան կազ մա կեր պե լու և զար գաց նե լու հաշ ման դա մու թյա նը հա տուկ սպոր-

տային և ա ռող ջա րա րա կան մի ջո ցա ռում ներ և մաս նակ ցեն դրանց, ի նչ պես նաև

այս նպա տակն ի րա կա նաց նե լու հա մար խրա խու սում են ան հրա ժեշտ ուսուց ման,

վե րա պատ րաստ ման և այլ մի ջոց նե րի ա պա հո վու մը` մյուս նե րի հետ հա վա սար հի-

մունք նե րով.

գ. ա պա հո վե լու հա մար, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց մատ չե լի լի նեն

սպոր տային, ա ռող ջա րա րա կան և զբո սաշր ջու թյան վայ րե րը.

դ. ա պա հո վե լու հա մար, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ե րե խա նե րին մյուս ե րե խա-


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

նե րի հետ հա վա սար հի մունք նե րով մատ չե լի լի նեն խա ղի, ա ռող ջա րա րա կան, ժա-

ման ցային ու սպոր տային մի ջո ցա ռում նե րին մաս նակ ցե լու հնա րա վո րու թյուն նե րը,

նե րա ռյալ` դպ րո ցում նույն մի ջո ցա ռում նե րի ի րա կա նա ցու մը.

ե. ա պա հո վե լու հա մար, որ հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց մատ չե լի լի նեն

ա ռող ջա րա րա կան, զբո սաշր ջային, ժա ման ցային ու սպոր տային մի ջո ցա ռում ներ

կազ մա կեր պող ծա ռա յու թյուն նե րը:

Հոդ ված 31 Վի ճա կագ րու թյունն ու տվյալ նե րի հա վա քու մը

1. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը պար տա վոր վում են հա վա քել ան հրա ժեշտ տե ղե կատ-

վու թյուն, նե րա ռյալ` վի ճա կագ րա կան ու հե տա զո տա կան տվյալ ներ, ո րոնք հնա րա վո-

րու թյուն կտան մշա կել ու ի րա կա նաց նել սույն Կոն վեն ցիան կի րար կե լու հա մար ան-

հրա ժեշտ քա ղա քա կա նու թյուն: Այս տե ղե կատ վու թյան հա վաք ման ու պահ պան ման

գոր ծըն թա ցը.

ա. պետք է հա մա պա տաս խա նի ի րա վա կա նո րեն սահ ման ված ե րաշ խիք նե րին, նե րա-

ռյալ` տվյալ նե րի պաշտ պա նու թյան մա սին օ րենսդ րու թյա նը, ո րը կա պա հո վի հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ան ձնա կան կյան քի գաղտ նի ու թյու նը և հար գան-

քը դրա նկատ մամբ.

բ. պետք է հա մա պա տաս խա նի մի ջազ գայ նո րեն ըն դուն ված նոր մե րին, ո րոնք պաշտ-

պա նում են մար դու ի րա վունք նե րը, հիմ նա րար ա զա տու թյուն նե րը, ի սկ վի ճա կագ-

րա կան տվյալ ներ հա վա քե լիս ու օգ տա գոր ծե լիս` բա րո յա կան սկզ բունք նե րը:

2. Սույն հոդ վա ծի հա մա ձայն հա վաք վող տե ղե կատ վու թյու նը ան հրա ժեշ տու թյան դեպ-

քում պետք է ա ռանձ նաց վի և օգ տա գործ վի ան դամ պե տու թյուն նե րի` սույն Կոն վեն-

ցիայով ստանձ նած պար տա վո րու թյուն նե րի կա տա րու մը գնա հա տե լուն օգ նե լու հա-

մար, ի նչ պես նաև նպա տակ ունե նա լով վեր հա նե լու հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ան ձանց ա ռջև ծա ռա ցած ար գելք նե րը և ար ձա գան քե լու դրանց նրանց ի րա վունք ներն

ի րա կա նաց նե լիս:

3. Մաս նա կից պե տու թյուն նե րը պար տա վո րու թյուն են ստանձ նում այդ վի ճա կագ րու թյան

տա րած ման հա մար և ա պա հո վում են, որ այն մատ չե լի լի նի հաշ ման դա մու թյուն ունե-

ցող ան ձանց և այ լոց հա մար:

129ԱՌԴԻՐՆԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

Առ դիր 2. Հաշ ման դա մու թյան մա սին հա մաշ խար հային զե կույ ցի1 ե րաշ խա վո րու թյուն նե րը

Ե րաշ խա վո րու թյուն թիվ 1. Ա պա հո վել բո լոր ը նդ հա նուր հա մա կար գե րի և ծա ռա յու թյուն նե րի հա սա նե լի ու թյու նը

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք սո վո րա կան կա րիք ներ ունեն` ա ռող ջու թյու նից

և բա րօ րու թյու նից մինչև տն տե սա կան և սո ցիա լա կան ան վտան գու թյուն, կր թու թյուն և

հմտու թյուն նե րի ձեռք բե րում: Այդ կա րիք նե րը կա րող են բա վա րար վել և պետք է բա վա-

րար վեն ը նդ հա նուր (ա նգլ.` «mainstream» – բո լո րի հա մար նա խա տես ված) ծրագ րե րի և

ծա ռա յու թյուն նե րի մի ջո ցով:

Ընդ հա նուր գոր ծըն թաց նե րի մեջ ը նդ գր կու մը (ա նգլ.` «mainstreaming») գոր ծըն թաց է, ո րի

մի ջո ցով կա ռա վա րու թյուն նե րը և շա հագր գիռ այլ սուբյեկտ նե րը վե րաց նում են այն խո-

չըն դոտ նե րը, ո րոնք հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց զր կում են այ լոց հետ հա վա սար

հի մունք նե րով ո րո շա կի գոր ծու նե ու թյամբ զբաղ վե լու և ը նդ հա նուր հա սա րա կայ նու թյան

հա մար նա խա տես ված, օ րի նակ` կր թու թյան, ա ռող ջա պա հու թյան, զբաղ վա ծու թյան և սո-

ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րը ստա նա լու հնա րա վո րու թյու նից: Այդ հար ցում ար դյուն քի

հաս նե լու հա մար կա րող են պա հանջ վել օ րենք նե րի, հայե ցա կար գե րի, ի նս տի տուտ նե րի

և մի ջա վայ րի փո փո խու թյուն ներ: Ը նդ հա նուր գոր ծըն թաց նե րի մեջ ը նդ գր կու մը ոչ միայն

ե րաշ խա վո րում է հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյու-

նը, այլ նաև` կա րող է բարձ րաց նել ծախ սում նե րի ար դյու նա վե տու թյու նը:

Ընդ հա նուր գոր ծըն թաց նե րի մեջ ը նդ գրկ ման հա մար բո լոր մա կար դակ նե րում պա հանջ-

վում է վճ ռա կա նու թյուն, բո լոր ո լորտ նե րում` ներդ րում, նոր օ րենք նե րի ըն դու նում, գոր-

ծող օ րենք նե րի փո փո խում, ի նչ պես նաև` հա մա պա տաս խան ստան դարտ ներ, հայե ցա-

կար գեր, ռազ մա վա րու թյուն ներ և պլան ներ: Կարևոր մո տե ցում նե րից հարկ է հի շա տա կել

հա մընդ հա նուր նա խա տե սու մը և ող ջա միտ ճշգր տում նե րի կա տա րու մը: Ը նդ հա նուր գոր-

ծըն թաց նե րի մեջ ը նդ գրկ ման հա մար պա հանջ վում են նաև ար դյու նա վետ պլա նա վո րում,

հա մար ժեք մարդ կային ռե սուրս ներ և բա վա րար ֆի նան սա կան ներդ րում ներ` հաս ցե ա-

կան ծրագ րե րի և ծա ռա յու թյուն նե րի նման կոնկ րետ մի ջո ցա ռում նե րի հետ մեկ տեղ (տես

2-րդ ե րաշ խա վո րու թյու նը), ո րոն ցով հնա րա վոր կլի նի հա մար ժե քո րեն բա վա րա րել հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց տա րաբ նույթ կա րիք նե րը:

Ե րաշ խա վո րու թյուն թիվ 2. Ներդ րում ներ կա տա րել հաշ ման դամություն ունեցող ան ձանց հա մար նա խա տես ված կոնկ րետ ծրագ րե րի և ծառայություն նե րի մեջ

Ընդ հա նուր բնույ թի ծա ռա յու թյուն նե րից զատ, հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ո րոշ ան ձանց

կա րող են ան հրա ժեշտ լի նել ա ռանձ նա հա տուկ մի ջո ցա ռում ներ, օ րի նակ` վե րա կանգ նո-

1 Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն և Համաշխարհային բանկ (2011թ.):


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

ղա կան ծա ռա յու թյուն ներ, օ ժան դա կու թյան ծա ռա յու թյուն ներ կամ վե րա պատ րաս տումներ:

Վե րա կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն նե րը, նե րա ռյալ` օգ նող տեխ նո լո գիա նե րը, ի նչ պի սին

են ան վա սայ լակե րը կամ լսո ղու թյան ա պա րատ նե րը, բա րե լա վում են ֆունկ ցի ո նա լու թյու-

նը և ան կա խու թյու նը: Հա մայնք նե րում ա ջակ ցու թյան և օ ժան դա կու թյան կար գա վոր վող

ծա ռա յու թյուն նե րի ո րո շա կի տե սա կա նու առ կա յու թյունն ա պա հո վե լու մի ջո ցով կա րե լի է

բա վա րա րել խնամ քի կա րիք նե րը, մարդ կանց ըն ձե ռել ան կա խո րեն ապ րե լու և ի րենց հա-

մայնք նե րի տն տե սա կան, սո ցիա լա կան և մշա կու թային կյան քին մաս նակ ցե լու հնա րա վո-

րու թյուն: Մաս նա գի տա կան վե րա կանգ նու մը և վե րա պատ րաս տու մը կա րող են նո րա նոր

հնա րա վո րու թյուն ներ ըն ձե ռել աշ խա տա շու կա յում:

Անհ րա ժեշտ են ոչ միայն լրա ցու ցիչ ծա ռա յու թյուն ներ, այլ նաև` ա վե լի լավ, ա ռա վել հա-

սա նե լի, ճկուն, ին տեգր ված և պատ շաճ կեր պով հա մա կարգ ված բազ մա մաս նա գի տա-

կան ծա ռա յու թյուն ներ, հատ կա պես` ան ցու մային շր ջան նե րում, օ րի նակ` ան չա փա հաս նե-

րի ծա ռա յու թյուն նե րից չա փա հաս նե րի ծա ռա յու թյուն նե րի ան ցում կա տա րե լու շր ջա նում:

Գո յու թյուն ունե ցող ծրագ րե րը և ծա ռա յու թյուն ներն ան հրա ժեշտ է վե րա նայել` գնա հա-

տե լով դրանց ար դյու նա վե տու թյու նը և փո փո խու թյուն նե րի մի ջո ցով բա րե լա վե լով դրանց

ը նդ գր կու մը, ար դյու նա վե տու թյու նը և օգ տա կա րու թյու նը: Փո փո խու թյուն նե րը պետք է

հիմն վեն բա վա րար ա պա ցույց նե րի վրա` հաշ վի առ նե լով նաև մշա կու թային և այլ տե ղա-

կան ա ռանձ նա հատ կու թյուն նե րը, ի նչ պես նաև` փոր ձարկ վեն տե ղի պայ ման նե րում:

Ե րաշ խա վո րու թյուն թիվ 3. Ըն դու նել հաշ ման դա մու թյան ազ գային ռազմավա րու թյուն և գոր ծո ղու թյուն նե րի ծրա գիր

Հաշ ման դա մու թյան ազ գային ռազ մա վա րու թյամբ սահ ման վում է հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ան ձանց վի ճա կի բա րե լավ ման ամ բող ջա կան և միաս նա կան եր կա րա ժամ-

կետ տես լա կա նը: Ռազ մա վա րու թյու նը պետք է ը նդ գր կի ը նդ հա նուր բնույ թի քա ղա քա-

կա նու թյու նը, ծրագ րային ո լորտ նե րը, ի նչ պես նաև` հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան-

ձանց մա տուց վող կոնկ րետ ծա ռա յու թյուն նե րը: Ազ գային ռազ մա վա րու թյան մշակ մա նը,

ի րա գործ մա նը և մո նի թո րին գին պետք է ներգ րավ վեն բո լոր ո լորտ նե րը և շա հագր գիռ

սուբյեկտ նե րը:

Գոր ծո ղու թյուն նե րի ծրա գիրն ա պա հո վում է ռազ մա վա րու թյան ի րա գոր ծու մը կար ճա ժամ-

կետ և միջ նա ժամ կետ հատ ված նե րում` սահ մա նե լով կոնկ րետ գոր ծո ղու թյուն ներ և ի րա-

կա նաց ման ժամ կետ ներ, ամ րագ րե լով թի րախ ներ, նա խա տե սե լով պա տաս խա նա տու

գե րա տես չու թյուն նե րը, և պլա նա վո րե լով և բաշ խե լով ան հրա ժեշտ ռե սուրս նե րը: Ռազ-

մա վա րու թյան և գոր ծո ղու թյուն նե րի ծրագ րի հիմ քում պետք է ըն կած լի նի ի րա վի ճա կի

վեր լու ծու թյու նը` հաշ վի առ նե լով այն պի սի գոր ծոն ներ, ի նչ պի սիք են հաշ ման դա մու թյան

տա րած վա ծու թյու նը, ծա ռա յու թյուն նե րի ան հրա ժեշ տու թյու նը, սո ցիա լա կան և տնտե-

սա կան կար գա վի ճա կը, գո յու թյուն ունե ցող ծա ռա յու թյուն նե րի ար դյու նա վե տու թյու նը և

131ԱՌԴԻՐՆԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

բա ցե րը, ի նչ պես նաև` մի ջա վայ րային և սո ցիա լա կան խո չըն դոտ նե րը: Հա մա կարգ ման,

ո րո շում նե րի կա յաց ման, կա նո նա վոր մո նի թո րին գի և հաշ վետ վու թյան, ի նչ պես նաև` ռե-

սուրս նե րի վե րահս կո ղու թյան պա տաս խա նատ վու թյու նը հս տա կեց նող մե խա նիզմ ներ են

ան հրա ժեշտ:

Ե րաշ խա վո րու թյուն թիվ 4. Ներգ րա վել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք հա ճախ յու րա հա տուկ տե սա կետ ներ են ունե նում

ի րենց հաշ ման դա մու թյան և վի ճա կի մա սին: Քա ղա քա կա նու թյու նը, օ րենք նե րը և ծա ռա-

յու թյուն նե րը մշա կե լիս և ի րա գոր ծե լիս ան հրա ժեշտ է խորհր դակ ցել հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ան ձանց հետ և ակ տի վո րեն ներգ րա վել նրանց: Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ան ձանց ի րա վունք նե րի ա պա հով ման և կա րիք նե րի պաշտ պա նու թյան ո ւղ ղու թյամբ ակ-

տիվ գոր ծու նե ու թյուն ծա վա լե լու հա մար հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց կազ մա-

կեր պու թյուն նե րին կա րող է ան հրա ժեշտ լի նել կա րո ղու թյուն նե րի հզո րու թյուն և օ ժան-

դա կու թյուն:

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձինք ի րա վունք ունեն վե րահս կե լու ի րենց կյան քը, ո ւս-

տի ան հրա ժեշտ է ո ւղ ղա կի ո րեն նրանց վե րա բե րող խն դիր նե րը քն նար կել նրանց հետ`

ա ռող ջա պա հու թյան, կր թու թյան, վե րա կանգն ման կամ հա մայն քային կյան քի բնա գա-

վառ նե րում: Ի րենց կա րիք նե րի և ը նտ րու թյուն նե րի մա սին հայտ նե լու գոր ծում ո րոշ ան-

հատ նե րի կա րող է պետք գալ օ ժան դա կու թյուն ո րո շում նե րի կա յաց մա նը:

Ե րաշ խա վո րու թյուն թիվ 5. Բա րե լա վել մարդ կային ռե սուրս նե րի կարողություն նե րը

Մարդ կային ռե սուրս նե րի կա րո ղու թյուն նե րը կա րե լի է բա րե լա վել ար դյու նա վետ կր թու-

թյան, վե րա պատ րաստ ման և հա վա քագր ման մի ջո ցով: Հա մա պա տաս խան ո լորտ նե րում

աշ խա տող նե րի գի տե լիք նե րի և մաս նա գի տա կան ո րակ նե րի վեր լու ծու թյու նը կա րող է ե լա-

կետ դառ նալ դրանց բա րե լավ ման հա մա պա տաս խան մի ջո ցա ռում ներ մշա կե լու հա մար:

Հաշ ման դա մու թյան վե րա բե րյալ վե րա պատ րաս տում նե րը, ո րոնք պետք է ան դրա դառ նան

նաև մար դու ի րա վունք նե րի սկզ բունք նե րին, պետք է ը նդ գրկ վեն ուսում նա կան ծրագ րե րի

և հա վա տար մագր ման ծրագ րե րի մեջ: Ծա ռա յու թյուն նե րի մա տուց ման և կա ռա վար ման

բնա գա վառ նե րում աշ խա տող ան ձանց հա մար ան հրա ժեշտ է կազ մա կեր պել ըն թա ցիկ վե-

րա պատ րաս տում ներ: Օ րի նակ, ա ռաջ նային բու ժօգ նու թյան ո լոր տում աշ խա տող նե րի կա-

րո ղու թյուն նե րի կա տա րե լա գոր ծու մը և ան հրա ժեշտ դեպ քե րում մաս նա գի տաց ված աշ-

խա տող նե րի առ կա յու թյունն ա պա հո վե լը կա րող է նպաս տել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող

ան ձանց հա մար ար դյու նա վետ և մատ չե լի բու ժօգ նու թյան ե րաշ խա վոր մա նը:

Բազ մա թիվ պե տու թյուն նե րում վե րա կանգն ման և հա տուկ կր թու թյան ո լորտ նե րում աշ-


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

խա տող նե րի թի վը բա վա րար չէ: Աշ խա տող նե րի տար բեր տե սակ նե րի և մա կար դակ նե րի

վե րա պատ րաստ ման ստան դարտ նե րի մշա կու մը կա րող է նպաս տել բա ցե րի լրաց մա-

նը: Ո րոշ ի րա վի ճակ նե րում և ո լորտ նե րում կա րող են ան հրա ժեշտ լի նել աշ խա տող նե րի

պահ պա նու թյան ցու ցա նի շի բա րե լավ մա նը նպաս տող մի ջո ցա ռում ներ:

Ե րաշ խա վո րու թյուն թիվ 6. Տրա մադ րել բա վա րար ֆի նան սա վո րում և բարելա վել մատ չե լի ու թյու նը

Անհ րա ժեշտ է ե րաշ խա վո րել մա տուց վող պե տա կան ծա ռա յու թյուն նե րի հա մար ժեք և

կա յուն ֆի նան սա վո րու մը, որ պես զի դրանք հաս նեն բո լոր հաս ցե ա տե րե րին և որ պես զի

ա պա հով վի ծա ռա յու թյուն նե րի բարձր ո րա կը: Ծա ռա յու թյուն նե րի մա տու ցու մը են թա կա-

պա լա ռու նե րին հանձ նա րա րե լով, պե տա կան-մաս նա վոր գոր ծըն կե րու թյու նը խթա նե լով

և սպա ռող նե րի կող մից ը նտր վող խնամ քի ծա ռա յու թյուն նե րի հա մար բյու ջե տային մի-

ջոց նե րի տնօ րի նու մը հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց վե րա պա հե լով կա րե լի է բա-

րե լա վել մա տուց վող ծա ռա յու թյուն նե րի ո րա կը: Հաշ ման դա մու թյան ազ գային ռազ մա վա-

րու թյան և հա րա կից գոր ծո ղու թյուն նե րի ծրագ րե րի մշակ ման ըն թաց քում պետք է հաշ վի

առ նել ա ռա ջարկ վող մի ջո ցա ռում նե րի մատ չե լի ու թյու նը և շա րու նա կե լի ու թյու նը` ա պա-

հո վե լով դրանց հա մար ժեք ֆի նան սա վո րու մը:

Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հա մար ապ րանք նե րի և ծա ռա յու թյուն նե րի մատ-

չե լի ու թյու նը բա րե լա վե լու և հաշ ման դա մու թյան հետ կապ ված լրա ցու ցիչ ծախ սե րը

փոխ հա տու ցե լու նպա տա կով ան հրա ժեշտ է դի տար կել ա ռող ջա կան և սո ցիա լա կան

ա պա հո վագ րու թյան ծած կույթն ը նդ լայ նե լու նպա տա կա հար մա րու թյու նը, որ պես զի հաշ-

ման դա մու թյուն ունե ցող կա րի քա վոր և խո ցե լի ան ձինք օ գտ վեն աղ քա տու թյան հաղ-

թա հար ման սո ցիա լա կան ա պա հո վու թյան ցան ցի հաս ցե ա կան ծրագ րե րից` կի րա ռե լով,

մաս նա վո րա պես, տա րա տե սակ վճար նե րից ա զատ ման մե խա նիզմ ներ, տրանս պոր տի

ուղե վար ձի զեղ չեր և տևա կան օգ տա գործ ման բժշ կա կան ապ րանք նե րի և օգ նող տեխ-

նո լո գիա նե րի ներ մուծ ման մաք սա տուր քե րի և հար կե րի նվա զե ցում ներ:

Ե րաշ խա վո րու թյուն թիվ 7. Բարձ րաց նել հան րային ի րա զեկ ման և ըն կալ ման մա կար դա կը

Փո խա դարձ հար գան քը և ը մբռ նու մը նպաս տում են նե րա ռա կան հա սա րա կու թյան ձևա-

վոր մա նը: Ո ւս տի, խիստ կարևոր կլի նի բա րե լա վել հաշ ման դա մու թյան հան րային ըն կա-

լու մը, հաղ թա հա րել բա ցա սա կան կարծ րա տի պե րը և պատ շաճ կեր պով ներ կա յաց նել

հաշ ման դա մու թյան խն դիր նե րը: Հաշ ման դա մու թյանն ա ռնչ վող գի տե լիք նե րի, հա մոզ-

մունք նե րի և մո տե ցում նե րի վե րա բե րյալ տե ղե կու թյուն ներ հա վա քե լը կա րող է օգ նել

հան րային ըն կալ ման բա ցե րի հայտ նա բեր մա նը, ո րոնք կա րող են հաղ թա հար վել հան-

րային կր թու թյան և հան րային տե ղե կաց ման մի ջո ցով: Կա ռա վա րու թյուն նե րը, կա մա վո-

133ԱՌԴԻՐՆԵՐ

ԽՈ

ՍՔ

Ը Ն

ԵՐ

ԱՌ

ՄԱ

Ն Մ

ԱՍ

ԻՆ Է

- Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւթյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ե

րե խ

ա նե

րի հ

ա մա

ր ծա

ռայո

ւթյո

ւն նե

րի մ

ատ

չե լի

ութ

յու ն

ը Հ

այա

ս տա

նում

րա կան կազ մա կեր պու թյուն նե րը և մաս նա գի տա կան միա վո րում նե րը պետք է փոր ձեն

ի րա կա նաց նել սո ցիա լա կան գո վազ դի քա րո զար շա վային ծրագ րեր, ո րոն ցով կփոխ-

վեն մո տե ցում նե րը խա րա նա վոր ված այն պի սի խն դիր նե րի նկատ մամբ, ի նչ պի սին են

ՄԻԱՎ-ը, հո գե կան հի վան դու թյու նը և բո րո տու թյու նը: Լրատ վա մի ջոց նե րի ներգ րա վու մը

հույժ կարևոր է նման քա րո զար շավ նե րի հա ջո ղու թյան, ի նչ պես նաև` հաշ ման դա մու թյուն

ունե ցող ան ձանց և նրանց ըն տա նիք նե րի վե րա բե րյալ հա ջո ղու թյան պատ մու թյուն նե րը

տա րա ծե լու հա մար:

Ե րաշ խա վո րու թյուն թիվ 8. Բա րե լա վել հաշ ման դա մու թյան վե րա բե րյալ տվյալ նե րի հա վա քագ րու մը

Անհ րա ժեշտ է մի ջազ գայ նո րեն մշա կել, տար բեր մշա կու թային մի ջա վայ րե րում փոր ձար-

կել և հետևո ղա կա նո րեն կի րա ռել հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց վե րա բե րյալ

տվյալ նե րի հա վաք ման մե թո դա բա նու թյուն ներ: Տվյալ նե րը պետք է ստան դար տաց վեն և

մի ջազ գայ նո րեն հա մադ րե լի լի նեն, որ պես զի հնա րա վոր լի նի հա մե մա տու թյան մեջ գնա-

հա տել և մո նի թո րին գի են թար կել հաշ ման դա մու թյանն ա ռնչ վող քա ղա քա կա նու թյուն նե-

րի ա ռա ջըն թա ցը և Հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց ի րա վունք նե րի մա սին կոն վեն-

ցիայի կա տար ման ազ գային և մի ջազ գային մի տում նե րը:

Ազ գային մա կար դա կով ան հրա ժեշտ է հաշ ման դա մու թյու նը նե րա ռել տվյալ նե րի հա-

վա քագր ման գոր ծըն թաց նե րի մեջ: Հաշ ման դա մու թյան միաս նա կան սահ մա նում նե րը,

հիմն վե լով « Ֆունկ ցի ո նա լու թյան մի ջազ գային դա սա կարգ ման» (ICF) վրա, կա րող են

նպաս տել մի ջազ գայ նո րեն հա մե մա տե լի տվյալ նե րի ձևա վոր մա նը: Ա ռա ջին քայ լը կա րող

է լի նել Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պու թյան Հաշ ման դա մու թյան հար ցե րով զբաղ-

վող վա շինգ տո նյան խմ բի և Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պու թյան վի ճա կագ րա-

կան հանձ նա ժո ղո վի ե րաշ խա վո րու թյուն նե րին հա մա հունչ ազ գային մար դա հա մար նե րի

տվյալ նե րի հա վա քու մը: Ոչ ծախ սա տար և ար դյու նա վետ մո տե ցում կա րող է լի նել հաշ-

ման դա մու թյան վե րա բե րյալ հար ցե րի կամ հաշ ման դա մու թյա նը նվիր ված հա տուկ մո դու-

լի նե րա ռու մը գո յու թյուն ունե ցող ը նտ րան քային հե տա զո տու թյուն նե րի մեջ: Ա նհ րա ժեշտ

է նաև ա պա հո վել տվյալ նե րի բաց վածքն ը ստ բնակ չու թյան տար բեր հատ կա նիշ նե րի, որ-

պես զի հնա րա վոր լի նի բա ցա հայ տել օ րի նա չա փու թյուն նե րը, մի տում նե րը և հաշ ման դա-

մու թյուն ունե ցող ան ձանց տար բեր են թախմ բե րին վե րա բե րող տե ղե կու թյուն նե րը:

Հաշ ման դա մու թյան հա տուկ հե տա զո տու թյուն նե րի մի ջո ցով նույն պես հնա րա վոր է ա ռա-

վել ամ բող ջա կան տե ղե կու թյուն ներ ստա նալ հաշ ման դա մու թյան ա ռանձ նա հատ կու թյուն-

նե րի` տա րած վա ծու թյան, հաշ ման դա մու թյան հետ կապ ված ա ռող ջա կան վի ճակ նե րի,

ծա ռա յու թյուն նե րի օգ տա գործ ման և կա րիք նե րի, կյան քի ո րա կի, հնա րա վո րու թյուն նե րի

և վե րա կանգն ման կա րիք նե րի մա սին:


ՈՍ

ՔԸ

ՆԵ

ՐԱ

ՌՄ

ԱՆ

ՄԱ

ՍԻՆ

Է -

Հա

շ մա

ն դա

մութ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

հա

մար

ծա ռա

յութ

յուն

նե րի

մա

տ չե

լի ու

թյո

ւ նը

Հա

յաս տ

ա նո

ւմ

Ե րաշ խա վո րու թյուն թիվ 9. Կա տա րե լա գոր ծել հաշ ման դա մու թյան վերաբերյալ հե տա զո տու թյուն նե րը և օ ժան դա կել դրանց ի րա կա նաց մա նը

Հե տա զո տու թյուն նե րը խիստ կարևոր են հաշ ման դա մու թյան խն դիր նե րի հան րային ըն-

կա լու մը բա րե լա վե լու, հաշ ման դա մու թյան քա ղա քա կա նու թյան և ծրագ րե րի հա մար ան-

հրա ժեշտ տե ղե կու թյուն ներ ձեռք բե րե լու և ռե սուրս ներն ար դյու նա վե տո րեն բաշ խե լու

տե սան կյուն նե րից:

Սույն զե կույ ցում ա ռա ջարկ վում են հաշ ման դա մու թյան վե րա բե րյալ հե տա զո տու թյուն նե-

րի ո րո շա կի բնա գա վառ ներ, մաս նա վո րա պես` մի ջա վայ րային գոր ծոն նե րի (քա ղա քա կա-

նու թյուն ներ, ֆի զի կա կան մի ջա վայր, վե րա բեր մունք) ազ դե ցու թյու նը հաշ ման դա մու թյան

վրա, այդ ազ դե ցու թյան գնա հատ ման ձևե րը, հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց կյան-

քի ո րա կը և բա րօ րու թյու նը, տար բեր պայ ման նե րում խո չըն դոտ նե րի հաղ թա հար ման

արդյու նա վետ ուղի նե րը և հաշ ման դա մու թյուն ունե ցող ան ձանց հա մար ծա ռա յու թյուն-

ների և ծրագ րե րի ար դյու նա վե տու թյու նը և ար գա սա բե րու թյու նը:

Անհ րա ժեշտ է ձևա վո րել հաշ ման դա մու թյան խն դիր նե րը հե տա զո տող ան ձանց կրի տի-

կա կան քա նա կու թյուն: Պետք է բա րե լա վել հե տա զո տա կան հմ տու թյուն նե րը մի շարք

ա ռար կա յա կան ո լորտ նե րում, ո րոն ցից են, մաս նա վո րա պես, հա մա ճա րա կա բա նու թյու-

նը, հաշ ման դա մու թյան ուսում նա սի րու թյու նը, ա ռող ջու թյու նը, վե րա կանգ նու մը, հա տուկ

կր թու թյու նը, տն տե սա գի տու թյու նը, սո ցի ո լո գիան և հան րային քա ղա քա կա նու թյու նը:

Օգ տա կար կա րող են լի նել նաև կր թու թյան և հե տա զո տու թյուն նե րի մի ջազ գային հնա-

րա վո րու թյուն նե րը, մաս նա վո րա պես` զար գա ցող պե տու թյուն նե րի հա մալ սա րան նե րի

փոխ կա պակ ցու մը բարձր և մի ջին ե կա մուտ նե րով պե տու թյուն նե րի բարձ րա գույն ուսում-

նա կան հաս տա տու թյուն նե րի հետ:

© ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ, 2012

ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄԸ և ՏՊԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

ԽՈՍՔԸ ՆԵՐԱՌՄԱՆ ՄԱՍԻՆ Է

ՀԱՇ ՄԱՆ ԴԱ ՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒ ՆԵ ՑՈՂ Ե ՐԵ ԽԱ ՆԵ ՐԻՀԱ ՄԱՐ ԿՐ ԹԱ ԿԱՆ, Ա ՌՈՂ ՋԱ ՊԱ ՀԱ ԿԱՆ ԵՎ

ՍՈ ՑԻ Ա ԼԱ ԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆԾԱ ՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ՆԵ ՐԻ ՄԱՏ ՉԵ ԼԻ ՈՒԹՅՈՒ ՆԸ

ՀԱՅԱՍ ՏԱ ՆՈՒՄ

© ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ, 2012Պետրոս Ադամյան 14, Երևան 0010

www.unicef.org/armenia

Documents

ԽՈՍՔԸ ՆԵՐԱՌՄԱՆ ՄԱՍԻՆ Է