εκθεση β κειμενα και ασκησεις

ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

για τους Θεµατικούς Κύκλους

της Β’ Λυκείου

Ιφ. Καρυώτη, Μ. Μιχαηλίδης, Ι. Νταουλτζής,

Π. Πανουτσοπούλου, Αν Ραβδά. Αρ. Τσουκαντάς, Σ. Χαδιάρη

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ ΛΥΚΕΙΟΥ

Εσωτερικές Εκδόσεις Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Φιλολογικός Κλάδος Λυκείου

2

Συγκέντρωση και μορφοποίηση υλικού: Ι. Νταουλτζής

Συντονισμός: Μ. Μιχαηλίδης

Κείµενα και Ασκήσεις για τους Θεµατικούς Κύκλους της Β’ Λυκείου

3


4

1η ΕΝΟΤΗΤΑ

Α Β Γ

αβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξο

πρστυφχψω

Α Β Γ

αβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξοπρστυφχψωαβγδεστζηθικλµνξο

πρστυφχψω

ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ &

ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ


5

ΚΕΙΜΕΝΟ 1ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τη λακωνικότητα)

ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

1) Ο άνθρωπος είναι έλλογο ον, προικισµένο µε το λόγο, που δεν

είναι µόνο η λογική, αλλά και η δυνατότητα έκφρασης. Με το λόγο εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήµατά του. Οι αρχαίοι µε το «λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν» δήλωναν πως το να µιλά κάποιος σύντοµα και περιεκτικά είναι φιλοσοφική στάση και άποψη ζωής. Το να µπορεί να εκφράζεται εύστοχα και απλά δηλώνει πνευµατική καλλιέργεια, καλή γνώση της γλώσσας, αλλά και λιτότητα και ουσία, τόσο στον τρόπο σκέψης, όσο και στον τρόπο ζωής. […]

2) Η λιτή και µεστή έκφραση διευκολύνει την επικοινωνία και γι’ αυτό βελτιώνει την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Προσδίδει βαρύτητα στα λόγια, τα κάνει µεστά σε περιεχόµενο, προάγει, εποµένως, τη σκέψη, καθιστώντας την επικοινωνία πιο σαφή, ουσιώδη και ειλικρινή. Αντίθετα, ο εκτεταµένος και φλύαρος λόγος χρησιµοποιεί κυρίως εντυπωσιακά σχήµατα λόγου και ρητορικές εκφράσεις. Τα πολλά λόγια κρύβουν παγίδες, ενώ η λακωνικότητα είναι ο καθαρός και δίχως δυσάρεστες εκπλήξεις και απατηλές υποσχέσεις λόγος. Άρα, ο ρόλος της είναι παιδευτικός. ∆εν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως η σοφία ατόµων και λαών αποκρυσταλλώνεται σε επιγράµµατα και ακόµη πως, ό,τι η µνήµη του ανθρώπου επιλεκτικά διαφυλάσσει, είναι πάντοτε εκφρασµένο λακωνικά.

3) Αντιθέτως, στην εποχή µας παρατηρείται το φαινόµενο της συντόµευσης και της τυποποίησης του λόγου, που περιορίζεται στα στοιχειώδη και συνθηµατοποιείται. Συχνά υιοθετούνται κατά την οµιλία λιτές, απλοϊκές και τετριµµένες εκφράσεις και αρκτικόλεξα, το ύφος είναι ποµπώδες και αµφισβητούµενο το περιεχόµενο, αφού οι ίδιες λέξεις χρησιµοποιούνται για να αποδώσουν άστοχα πολλές σηµασίες. Το έντονο άκουσµά τους οδηγεί στη συνθηµατολογία, γίνονται «µόδα» ή, όπως συνηθίζεται να λέγεται, «σλόγκαν».

4) Οι παράγοντες που προκαλούν το φαινόµενο αυτό εντοπίζονται µέσα στην ίδια την κοινωνική πραγµατικότητα και το πολιτιστικό της κλίµα, αφού η γλώσσα είναι απεικόνισή τους. Σε παγκόσµιο επίπεδο, οι πολίτες είµαστε υποχρεωµένοι να κάνουµε οικονοµία στην επικοινωνία µας. Θέλουµε να πούµε πολλά σε λίγο χρόνο και να τα συγκεντρώσουµε σε µικρό χώρο. Αυτή η οικονοµία χώρου και χρόνου είναι βασική σήµερα στην κοινωνία που διέρχεται κρίση σε όλους τους τοµείς του πολιτισµού της. Κρίση στις σχέσεις των ανθρώπων, κρίση στην επικοινωνία, κρίση στις


6

αξίες. Η συντόµευση της γλώσσας είναι, λοιπόν, δείγµα της κοινωνική παρακµής.

5) Σε συνάφεια µε την κοινωνική παρακµή, ο περιορισµός της γλώσσας σχετίζεται µε το χαρακτήρα του οπτικοακουστικού πολιτισµού µας. Οι απαιτήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής στρέφουν στην (υπερ)απλούστευση, αποφεύγεται ό,τι θεωρείται επίπονο ως προς την κατάκτησή του, αποφεύγεται, εποµένως, και η αναζήτηση πνευµατικής τροφής, που είναι αναµφίβολα µία κοπιαστική υπόθεση. Η εικόνα, συνοδευόµενη από τον ήχο, εισβάλλει παντού, πείθει χωρίς να ερεθίζει την ανάγκη για γλωσσική διατύπωση των µηνυµάτων. Πνεύµα, όµως, φτωχό σε γνώσεις και ιδέες συνεπάγεται φτωχή γλώσσα.

6) Η φτωχή και προκατασκευασµένη γλώσσα µε τη σειρά της θέτει φραγµό στην επικοινωνία. Έτσι περιορίζει την πηγαία έκφραση και παγώνει το συναίσθηµα. Συρρικνώνοντας το λόγο, συντοµεύουµε και τη σκέψη, περιορίζουµε το στοχασµό στη ρηχότητα και στην επιφάνεια. Κατά συνέπεια, η επικοινωνία γίνεται απρόσωπη, τυπική, επιδερµική, εξυπηρετώντας τις στοιχειώδεις ανάγκες και µόνο. Όταν, όµως, η γλώσσα γίνεται µέσο συναλλαγής και εµπορευµατοποιείται, τότε και η ζωή απογυµνώνεται από κάθε περιεχόµενο και νόηµα. Κάθε αφαίρεση στη γλώσσα είναι κέρδος, γιατί όσο λιγότερη ευχέρεια έχει κανείς να διαλέξει ανάµεσα σε λέξεις τόσο µικρότερος είναι και ο πειρασµός να σκεφθεί. Εποµένως η γλωσσική ένδεια είναι ανασταλτικός παράγοντας σε ψυχοπνευµατικές συναλλαγές. (521 λέξεις)

∆ηµήτρης Χριστόπουλος1

(Α) Να αποδοθεί η περίληψη των πέντε πρώτων παραγράφων του κειµένου (100-120 λέξεις).

(Β1) Να σχολιάσετε σε 70-80 λέξεις τη θέση: «Το να εκφράζεται κανείς εύστοχα και απλά δηλώνει λιτότητα και ουσία στον τρόπο ζωής».

(Β2) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµές τους τις λέξεις: έλλογο,

προσδίδει, απατηλές, τυποποίηση, επίπονο, επιδερµική. (Β3) Να εντοπίσετε τα δοµικά µέρη και τον τρόπο ανάπτυξης της

τελευταίας παραγράφου του κειµένου.

1 Επίκουρος Καθηγητής στο Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας.


7

(Β4) Να σχηµατίσετε δύο προτάσεις για κάθε µία από τις λέξεις που σας δίνονται (χρησιµοποιώντας την κάθε λέξη µε διαφορετική σηµασία, κυριολεκτική και µεταφορική): καλλιέργεια, λόγος, οικονοµία, γλώσσα.

(Γ) Με αφορµή τη διδασκαλία της θεµατικής ενότητας

«Λακωνικότητα» ο καθηγητής του µαθήµατος της νεοελληνικής γλώσσας αναφερόµενος στους αρχαίους Σπαρτιάτες και στην αποφθεγµατική φράση «Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν», σας επεσήµανε ότι οι αρχαίοι Έλληνες τη λακωνική φράση τη θεωρούσαν αρετή και τον άνθρωπο που εκφραζόταν λιτά και περιεκτικά, φιλόσοφο.

Σε αποδεικτικό δοκίµιο, 400-500 λέξεων, να αναφερθείτε στα ευεργετικά αποτελέσµατα της λακωνικότητας και στις επιπτώσεις της συντόµευσης του λόγου στην επικοινωνία.


8

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ


9

ΚΕΙΜΕΝΟ 2ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τα αρκτικόλεξα)

ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ1, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΑΣΤΙΓΑ ΠΟΥ ΕΝΤΕΙΝΕΙ ΤΗΝ ΑΣΥΝΕΝΝΟΗΣΙΑ: ΑΛΛΟΤΡΙΟ NYLON ΚΑΙ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΛΑΣΤΙΚΟ. 1) Ο χηµικός Wallace Hume Carothers σήκωσε θριαµβευτικά τη

γροθιά του και ούρλιαξε µε την ηδονή της εκδίκησης το ιστορικό: now you lost old Nipon, δηλαδή: τώρα εσύ έχασες, παλιογιαπωνέζε. Ο W. H. Carothers είχε κάθε λόγο να πανηγυρίζει τη δεκαετία του ’30, γιατί, σκυµµένος στο ερευνητικό εργαστήριο της εταιρείας Dupont των Ηνωµένων Πολιτειών, είχε καταφέρει να εφεύρει το τεχνητό µετάξι και οι Ηνωµένες Πολιτείες θα εξοικονοµούσαν τεράστια ποσά χρηµάτων, που διέρρεαν προς την Ιαπωνία για την αγορά µεταξιού. Τα αρχικά των λέξεων της θριαµβευτικής φράσης του Carothers: Νow You Lost Old Nipon (NYLON), έδωσαν το όνοµα νάιλον στο προϊόν που επέπρωτο2 να κατακτήσει την υφήλιο.

2) Ο τρόπος αυτός δηµιουργίας λέξεων από τα αρχικά φράσεων δεν ήταν εφεύρηµα του αξιόλογου επιστήµονα, αλλά των Άγγλων στρατιωτικών, σε περιορισµένη βεβαίως κλίµακα. Εκείνοι όµως που το διέδωσαν παγκοσµίως χρησιµοποιώντας το µέχρι καταχρήσεως είναι οι Αµερικάνοι. Η ίδια η λέξη USA (United States of America), NATO (North Atlantic Treaty Organization = Οργανισµός Βόρειο – Ατλαντικού Συµφώνου), είναι λέξεις που σχηµατίζονται κατ’ αυτόν τον τρόπο.

3) Οι λέξεις αυτού του τύπου σε ένα κλειστό σύστηµα, όπως είναι ο στρατός, έχουν και προορισµό και νόηµα, αφού απευθύνονται σε µυηµένους κλειστού κύκλου. Έξω όµως από αυτό, και κυρίως στον προφορικό λόγο, είναι δολοφονία της σκέψης, της αισθητικής και της συνεννόησης. Τι σηµαίνει δηλαδή για τον κάθε αµύητο η περίεργη λέξη ΠΕ.ΠΑ.Γ.Ν.Η. (δηλαδή Περιφερειακό Πανεπιστηµιακό Γενικό Νοσοκοµείο Ηρακλείου) ή η φράση του γιου µου όταν υπηρετούσε «έχω Π.Σ.Κ.» (δηλαδή έχω άδεια εξόδου το Παρασκευσαββατοκύριακο).

4) Αλλά ας συνεχίσουµε µε τη λέξη νάιλον για να γίνει το πνεύµα του λόγου κατανοητό. Η ελληνική γλώσσα µε την αφάνταστη λυγεράδα και προσαρµοστικότητα που την χαρακτηρίζει, δεν απέβαλε την λέξη νάιλον, την πήρε, την ενσωµάτωσε στο λεξιλόγιό της, καθόρισε µε αυτή το πλαστικό υλικό, την πάντρεψε

1 Πρόκειται για λεκτικά µορφώµατα που παράγονται από τα αρχικά γράµµατα ή τις συλλαβές των λέξεων µιας φράσης (συνήθως ονόµατα οργανισµών, σωµατείων, υπηρεσιών κ.ά). 2 επρόκειτο


10

επίσης µε το νοηµατικό της ισοδύναµο, την δική µας λέξη πλαστικό και πέραν τούτων ουδέν.

5) ∆εν είπε δηλαδή ποτέ ο Έλληνας τη λέξη ναϊλοποίηση, είπε πλαστικοποίηση, δεν είπε ναϊλότητα, είπε πλαστικότητα, δεν είπε ποτέ την λέξη ευνάιλον, είπε εύπλαστον. Μπορεί κανείς να φανταστεί τη φράση «πλαστική αρµονία των αγαλµάτων» να αντικαθίσταται από την φράση «νάιλον αρµονία των αγαλµάτων». Με όλα τα παραπάνω θέλω να τονίσω πως οι λέξεις τύπου νάιλον είναι περισσότερο νεκρές και από τα οστά των τεθνεώτων, γιατί απλούστατα δεν σηµαίνουν τίποτε. Και τόσες χιλιετίες που βαδίσαµε χωρίς αυτά τι πάθαµε; Και τι κερδίσαµε τώρα που βάλαµε στη ζωή µας αυτά τα εισαγόµενα εκτρώµατα, τα συντοµογραφικά, τα αρκτικόλεξα, τι όφελος εξοικονοµήσαµε; Η µέχρι καταχρήσεως αλόγιστη χρήση τέτοιων λέξεων, κυριότατα από την ίδια την πολιτεία, αποτελεί, κατά την ταπεινότατή µου πάντα γνώµη, φαινόµενο επιεικώς απαράδεκτο. Οι λέξεις αυτές είναι πίθηκοι, λεκτικά υποπροϊόντα για κατανάλωση.

6) Και ερωτώ καλοπροαίρετα: Είναι γλώσσα αυτή; Είναι λόγος ανθρώπων αυτά; Τιµούν τους απογόνους του ∆ηµοσθένη και του Ισοκράτη αυτά τα εκτρώµατα; Οι λέξεις είναι οι εσθήτες1 που φορούν οι ιδέες και δεν επιτρέπεται να τις ντύνουµε µε κουρέλια.

(475 λέξεις)

[Λόγος του του Γιάννη Πρινιανάκη2 που εκφωνήθηκε στο Ξυλόκαστρο στις 24-4-2004 στο αµφιθέατρο «Α. Σικελιανός» σε

εκδήλωση της Ελληνικής Γλωσικής Κληρονοµιάς]

(Α) Να αποδώσετε την περίληψη του κειµένου σε 90-110 λέξεις (Β1) Να αποδώσετε το περιεχόµενο της ερωτηµατικής πρότασης «Τιµούν τους απογόνους του ∆ηµοσθένη και του Ισοκράτη αυτά τα εκτρώµατα;» (παράγραφος 5η) σε 60-80 λέξεις. (Β2) Να αποδώσετε τα συνώνυµα των υπογραµµισµένων λέξεων του κειµένου και τα αντώνυµα των λέξεων που είναι έντονα τυπωµένα. (Β3) Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η 3η παράγραφος; (Β4) Ποια συναισθήµατα εκφράζει ο συντάκτης του κειµένου µε τις ρητορικές ερωτήσεις (Και ερωτώ καλοπροαίρετα: Είναι γλώσσα αυτή; Είναι λόγος ανθρώπων αυτά; Τιµούν τους απογόνους του

1 ρούχα 2 συγγραφέας, ερευνητής της ετυµολογίας της Ελληνικής Γλώσσης.


11

∆ηµοσθένη και του Ισοκράτη αυτά τα εκτρώµατα;) της τελευταίας παραγράφου; (Γ) Συνηθίζουµε (κυρίως στους χώρους της γραφειοκρατίας, της πολιτικής, της δηµοσιογραφίας, της τεχνολογίας αλλά και στην καθηµερινή γραπτή και προφορική µας επικοινωνία) να χρησιµοποιούµε αρκτικόλεξα. Σε ένα κείµενο 400-500 λέξεων να αναζητήσετε τους παράγοντες που οδήγησαν στη χρήση και κατάχρηση των αρκτικόλεξων στη ζωή µας καθώς και στις επιπτώσεις του φαινοµένου.

ΑΚΥΣ∆Ε, ΑΝΥΕ, ΑΣΑΕ∆, ΑΣΝΑ, ΒΑΝ, ΒΣΤ,

Γ∆ΕΑ, ΓΕΝΕ, ΓΟΕΒ, ∆∆∆∆, ∆ΕΚΕ, ∆Ε∆Μ,

∆ΕΠΟΣ, ∆ΙΚΑΤΣΑ, ∆ΚΕΟ, ∆ΤΑΑ, ΕΑΚ, ΕΒΑ,

Ε∆ΕΜ∆, Ε∆ΥΠ, ΕΕ∆ΥΕ, ΕΙΝΑΠ, ΕΚΑΧ, ΕΣΟΑ,

ΕΤΜΟΑ, ΕΦΤΑ, ΙΕΝΑΕ, ΙΜΧΑ, ΙΟΒΕ, Κ∆Ν∆,

ΚΕΟΣΟΕ, ΚΕΤΑ, ΚΟΑ, ΚΥ∆ΕΠ, ΜΚΕ, Ν∆ΝΑ,

ΝΙΜΤΣ, ΝΣΚ, ΟΑΑΑ, ΑΒΣΑ, ΟΕΑΣ, ΟΙΕΛΕ,

ΟΠΛΑ, ΟΠΣΕ, ΟΥΠΑΕ, ΟΧΟΑ, ΠΑΣ, ΠΒΕΕ,

ΠΕΑΤ, ΠΙΕΠ, ΠΟΘΑ, ΠΣΕΑ, Ρ∆, ΣΑ∆ΑΣ, ΣΕΒΑ,

ΣΕΛΠΑ, ΣΚΙΧΑ, ΤΑΚΕ, ΤΑΠΑ, ΤΕΑΜΕΖ,

ΤΑΠΕΤ, ΥΕΕ, ΥΕΚΕ, ΥΠΕΝ, ΦΟΣ, ΧΠΕ, ΧΥΤΑ


12



13



14

2η ΕΝΟΤΗΤΑ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ


15

ΚΕΙΜΕΝΟ 3ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου)

1) Ο άνθρωπος πρέπει να αξιοποιήσει κατά τον καλύτερο τρόπο τον

ελεύθερο χρόνο του. Πρέπει να αντιληφθεί ότι έχει καθήκον να χρησιµοποιεί επωφελώς τις ελεύθερες ώρες του. Έτσι θα µπορεί να εφοδιάζει τον εαυτό του µε την απαραίτητη δυναµικότητα και το σθένος, για να αντιµετωπίσει τα διάφορα προβλήµατα, που συναντά στη διάρκεια της εργάσιµης εβδοµάδας. Η χαλάρωση στο ρυθµό της ζωής πρέπει να αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους του ανθρώπου, στον ελεύθερο χρόνο του.

2) ∆εν πρέπει, π.χ., ο άνθρωπος να αισθάνεται στον ελεύθερο χρόνο περισσότερη κόπωση από αυτή που δοκιµάζει στη διάρκεια του εργάσιµου χρόνου του. Ο σύγχρονος άνθρωπος καλό είναι να βρίσκει στον ελεύθερο χρόνο αυτό που ίσως κινδυνεύει να χάσει στη διάρκεια της εργασίας του. Ο πνευµατικός ανεφοδιασµός, η αποκατάσταση της ηρεµίας, η απόλαυση της ησυχίας και η απόθεση της έντονης καθηµερινής µέριµνας απαιτείται να χαρακτηρίζουν τη σωστή χρήση του ελεύθερου χρόνου.

3) Φυσικά ο άνθρωπος χρειάζεται να διαπαιδαγωγηθεί κατάλληλα, για να αξιοποιήσει δηµιουργικά τον ελεύθερο χρόνο. ∆εν µπορεί, π.χ., να αναπαύεται σ’ όλες τις ελεύθερες ώρες του. Πρέπει να ασχολείται µε κάτι, που όµως θα τον βοηθεί στη δηµιουργική ανανέωση των ψυχοσωµατικών δυνάµεών του.

4) Πρέπει µ’ άλλα λόγια να ψυχαγωγείται. Ψυχαγωγία σηµαίνει πως ο άνθρωπος άγεται, οδηγείται στην ανακάλυψη της ψυχής (ύπαρξης) και εποµένως στη διάσωσή της. Υπάρχουν όµως µορφές διασκέδασης, όπου ο άνθρωπος όχι µόνο δε βρίσκει τον εαυτό του, αλλά στην πραγµατικότητα τον διαστρέφει και τον χάνει. Στην προκείµενη περίπτωση δεν έχουµε ψυχαγωγία, αλλά ψυχοκτονία.

5) Αντιλαµβανόµαστε λοιπόν ότι η ψυχαγωγία διακρίνεται σε καλή και σε κακή. Οι απαράδεκτες µορφές της ψυχαγωγίας επιδρούν πολύ καταστρεπτικά στους νέους ιδιαίτερα ανθρώπους. Στα θεάµατα συνήθως επικρατούν οι µορφές της εµπορικής εκµετάλλευσης των κατώτερων ορµών του ανθρώπου (βλέπε τα ακατάλληλα έργα του κινηµατογράφου, την ελαφρότητα των θεατρικών επιθεωρήσεων, κ.α.). Ο µορφωτικός κινηµατογράφος είναι περιορισµένης έκτασης και επίδρασης. Στα κέντρα διασκέδασης αποθεώνεται ο διονυσιασµός και το αλκοόλ που συχνά έχει καταστροφικές συνέπειες.

6) Ο νέος άνθρωπος πρέπει να είναι εκλεκτικός µπροστά σε τέτοιες µορφές «ψυχαγωγίας». ∆εν µπορεί να προτιµά απολαύσεις και «ευχαριστήσεις» που οδηγούν το µέλλον του και γενικά τη ζωή του στην καταστροφή και την απώλεια. Πρέπει επίσης να προσέξει και τις «καλές» πλευρές της ψυχαγωγίας. Τα τηλεοπτικά προγράµµατα, όσο καλά και αν είναι, δεν µπορεί να τα


16

παρακολουθεί χωρίς καµιά διακοπή. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να εγκαταλείψει τις κύριες εργασίες του και το χειρότερο να µετατραπεί σ’ έναν παθητικό και βουβό θεατή, που εγκαταλείπει το διάλογό του µε τους άλλους ανθρώπους και καθηλώνεται στην οθόνη της τηλεόρασης. (409 λέξεις)

Κ. Σ. Γρηγοριάδης1

(Α) Να παρουσιάσεις περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου (100-120 λέξεις)

(Β1) Στην 3η παράγραφο σηµειώνεται ότι «Ο άνθρωπος πρέπει να

διαπαιδαγωγηθεί κατάλληλα για να αξιοποιήσει δηµιουργικά τον ελεύθερο χρόνο». Σε µια παράγραφο 80-100 λέξεων να τεκµηριώσετε τον παιδαγωγικό ρόλο της σχολικής εκπαίδευσης στην ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου.

(Β2) Με το πρώτο συνθετικό των λέξεων: αξιοποιήσει,

χρησιµοποιεί, ανανέωση, ψυχοκτονία, τηλεοπτικά, να σχηµατίσετε άλλες σύνθετες (2 από κάθε ένα συνθετικό).

(Β3) Να αντικαταστήσετε τη χρήση του «πρέπει» στο κείµενο µε

άλλους τρόπους χωρίς να αλλάζει το νόηµα των φράσεων.

(Β4) Να εξηγήσετε τη λειτουργία των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων: έτσι, µ’ άλλα λόγια, όµως, λοιπόν, επίσης.

(Γ) Ο ελεύθερος χρόνος είναι πολύτιµος για κάθε εργαζόµενο, ιδιαίτερα όµως για τους νέους ανθρώπους. Σε οµιλία που εκφωνείς στη Βουλή των Εφήβων, έκτασης 450-500 λέξεων, να αναφέρεις ποιους θεωρείς γόνιµους τρόπους για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου επιχειρηµατολογώντας κατάλληλα.

1 Πανεπιστηµιακός Καθηγητής Θεολογίας


17



18

ΚΕΙΜΕΝΟ 4ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την κακή διάθεση του ελεύθερου χρόνου των νέων)

1) Πάρα πολλοί νέοι αποφεύγουν τις εξωοικιακές µορφές

ψυχαγωγίας, κλείνονται στο σπίτι τους και στον εαυτό τους και ζητούν την απόλαυση στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο, στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, που υποκαθιστούν την ανθρώπινη συντροφιά. Αυτό πέρ’ από το γεγονός ότι αποτελεί τη χειρότερη µορφή παθητικής ψυχαγωγίας, αποξενώνει το νέο από το ευρύτερο περιβάλλον του, τον κάνει κλειστό και εσωστρεφή τύπο, αδιάφορο για τα όσα συµβαίνουν γύρω του.

2) Με την προβολή ορισµένων τρόπων ψυχαγωγίας –ή µάλλον επιβολή– οι νέοι εθίζονται τελικά σ’ έναν τρόπο ζωής, σε µια µορφή ψυχαγωγίας, που δεν είναι σε θέση να κρίνουν. ∆έχονται αυτό που τους παρέχεται, χωρίς να αντιτάσσουν σ’ αυτό την επιλεκτική τους ικανότητα, που µε τον καιρό εξατµίζεται. Συνηθίζουν στην πληθώρα των θεαµάτων ή ακουσµάτων κι όχι στην ποιότητα που προσφέρει η αισθητική απόλαυση. Χάνουν όχι µόνο τη χαρά που προσφέρει η δηµιουργία προσωπικών έργων αλλά και την αισθητική συγκίνηση που προσφέρει η επαφή µ’ ένα έργο τέχνης.

3) ∆εν πρέπει να αποδοθεί σε κάποια αόριστη συγκυρία το γεγονός ότι το αισθητικό κριτήριο των περισσότερων νέων έχει αλλοιωθεί κατά τρόπο φρικτό. Θεωρούν όµορφο αυτό που έχουν µάθει να βλέπουν και ν’ ακούνε, δηλαδή το φτηνό, το χυδαία εµπορικό, το βάναυσα εντυπωσιακό, το αισθησιακά διεγερτικό. Η κακή ποιότητα των µέσων και τρόπων ψυχαγωγίας που τους προσφέρεται οδηγεί τους νέους στη γενίκευση. Το ποιοτικά ανώτερο ή παραγκωνίζεται και τοποθετείται στο χώρο του δύσκολου, του ακατανόητου ή συγκρίνεται και ισοβαθµίζεται µε το κατώτερο και απορρίπτεται.

4) Σήµερα, µέσα στο γενικότερο πλαίσιο µιας καταναλωτικής κοινωνίας, ακόµη και η διασκέδαση έγινε καταναλωτικό προϊόν που αγοράζεται και πουλιέται. Η λεγόµενη «βιοµηχανία του ελεύθερου χρόνου», χρησιµοποιώντας τις τεχνικές του Marketing, επιβάλλει στους νέους ορισµένα στερεότυπα συµπεριφοράς όσον αφορά τον τρόπο ψυχαγωγίας. Οι νέοι, για να µην αποµονωθούν από τους συνοµιλητές τους, αναγκάζονται να τ’ αποδεχτούν δέχονται «να χάσουν το πρόσωπό τους για να µοιάσουν µε τους άλλους».

5) Από τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις τους λείπει ο αυτοσχεδιασµός, ο αυθορµητισµός, η γνησιότητα. Ακόµη και κάποιες υστερικές εκδηλώσεις είναι µέσα στο πρόγραµµα ένα είδος «ψυχαγωγικού χάπενινγκ». Σήµερα το τραγούδι ελέγχεται από κάποιες πολυεθνικές εταιρείες, που καθορίζουν έναν ενιαίο τρόπο


19

ψυχαγώγησης για όλη τη νεολαία της γης. Βέβαια το τραγούδι πρέπει να ενώνει αλλά όχι να ισοπεδώνει ή να οµοιοποιεί και να περνά στο χώρο της νεολαίας κάποια ύποπτα µηνύµατα και κάποιους ύποπτους τρόπους ζωής. Η ετεροκατευθυνόµενη, όµως, διασκέδαση δεν ικανοποιεί τις βαθύτερες ανάγκες των νέων, αφού πρωταρχικά µέσω αυτής εξυπηρετεί την κερδοσκοπία. Γι’ αυτό άλλωστε αντιµετωπίζει τους νέους σαν οικονοµικά µεγέθη κι όχι σαν αυτόνοµες προσωπικότητες, µε ανεπτυγµένη κρίση, βούληση κι ευαισθησία. Η ψυχαγωγία από αγωγή της ψυχής γίνεται αγωγή προς κατανάλωση. (428 λέξεις)

Σ. Καργάκος1, Προβληµατισµοί, Τόµος Γ΄, Gutenberg

(Α) Να παρουσιάσεις στην τάξη σου περιληπτικά το κείµενο σε 80-100 λέξεις.

(Β1) Να δώσεις δυο τίτλους για το κείµενο. Έναν µε λεκτικό σχόλιο

και έναν χωρίς σχόλιο. (Β2) Με τα αντώνυµα των λέξεων παραγκωνίζεται, γνησιότητα,

πρωταρχικά, αυτόνοµες, να συντάξετε προτάσεις. (Β3) Σε µια παράγραφο 80-100 λέξεων να αναπτύξετε µε

αιτιολόγηση και παραδείγµατα τη θεµατική περίοδο: «Οι νέοι, για να µην αποµονωθούν, αναγκάζονται να αποδεχθούν ορισµένα στερεότυπα συµπεριφοράς όσον αφορά τον τρόπο ψυχαγωγίας».

(Β4) Να αντικρούσετε τα επιχειρήµατα της τελευταίας παραγράφου

αναφέροντας γνήσιους τρόπους µε τους οποίους ψυχαγωγούνται οι σύγχρονοι νέοι.

(Γ) Υποθέστε ότι η εφηµερίδα του 15µελούς µαθητικού συµβουλίου του σχολείου σας κάνει ένα αφιέρωµα στον ελεύθερο χρόνο των νέων και ζητά τις συνεργασίες σας για την κάλυψη της σχετικής ύλης. Στείλτε λοιπόν ένα άρθρο στο οποίο θα πραγµατεύεστε τα παρακάτω θέµατα: «α. Σήµερα περιορίζεται ο ελεύθερος χρόνος των µαθητών. Τι φταίει; β. Πολλοί νέοι της ηλικίας µας διαθέτουν τον ελεύθερο χρόνο τους για τη διασκέδασή τους αποκλειστικά µε την τηλεόραση, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα κλαµπ. Αυτή η διασκέδαση δεν προσφέρει ουσιαστική ψυχαγωγία» (Απαντήστε σε 400-500 λέξεις).

1 Φιλόλογος, ιστορικός, συγγραφέας


20



21



22

3η ΕΝΟΤΗΤΑ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ, ∆ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΤΥΠΟΣ,

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ


23

ΚΕΙΜΕΝΟ 5ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικού µε την παραπληροφόρηση)

ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΥΡΑΝΝΟΙ 1) Όταν τα ξηµερώµατα της 21ης Απριλίου 1967 η χούντα1 των

συνταγµαταρχών σκλάβωνε την πατρίδα µας, αναγκάζοντας τους δηµοκρατικούς αγωνιστές να στρατευθούν µε όλα τα µέσα εναντίον της, δεν περιµέναµε πως λίγα χρόνια µετά η Ελλάδα θα έπεφτε στα χέρια µιας νέας χούντας, της «χούντας» των καλαναρχών!

2) Πρόκειται για επιχειρηµατίες που δρουν σαν σύγχρονοι τύραννοι της προβολής υπερβαίνοντας τα όρια τα τελευταία 10-15 χρόνια. Η ιδιωτική τηλεόραση, έπειτα από κάποια χρόνια θετικής συµβολής στην ενηµέρωση, καθώς διαδέχτηκε το απαράδεκτο κρατικοκοµµατικό µονοπώλιο, σήµερα αποτελεί δηµόσιο κίνδυνο.

3) Ο εκφυλισµός της ελεύθερης τηλεόρασης σε ελεύθερη ασυδοσία προσβάλλει την αξιοπρέπεια του έλληνα πολίτη. Οι εκποµπές life style, ο βιασµός της προσωπικής ζωής, η σεξοπληροφόρηση, η µονοµέρεια στα δελτία, η θεατρικοποίηση των δελτίων, η κωµική συµπεριφορά ορισµένων σχολιαστών, η εισαγγελική στάση, η διαπόµπευση καλεσµένων, η ενοχοποίηση ενός προσώπου ή ενός θέµατος, η προβολή των απολιτίκ2, η απόκρυψη ειδήσεων µε πολιτισµό, η υπερπροβολή προσώπων για λόγους παρέας ή συµφερόντων, όλα αυτά είναι η υποκουλτούρα που µας προσφέρει η «χούντα» των καναλαρχών.

4) Μοναδικό της κριτήριο είναι η τηλεθέαση. Είναι εξοργιστικό να ακούς ότι η τάδε εκποµπή ή το τάδε δελτίο βρίσκεται πρώτο και άρα παίρνει διαφήµιση, δηλαδή πολύ χρήµα. Αλήθεια από πότε η ψυχαγωγία και η ενηµέρωση του ελληνικού λαού µετριέται µε βάση τις διαφηµιστικές εταιρείες;

5) Και υπεύθυνοι για όλα αυτά είναι οι τηλεπαρουσιαστές που δρουν µε τις ευλογίες των καναλαρχών οι οποίοι προτιµούν να κρύβονται. Οι δηµοσιογράφοι αυτοί (µια ελάχιστη µειοψηφία σε σχέση µε τους 5.000 σκληρά εργαζόµενους δηµοσιογράφους της Αθήνας) είναι που διεκπεραιώνουν αυτήν την τηλεοπτική υποκουλτούρα που άλλοτε έχει σοβαροφανές περιτύλιγµα και άλλοτε χαρακτηρίζεται από απροκάλυπτο κιτρινισµό. Αυτοί οι παχυλά αµειβόµενοι τηλεδηµοσιογράφοι, µε µισθούς που δεν τολµά να ονειρευτεί η συντριπτική πλειοψηφία των δηµοσιογράφων στα έντυπα και φυσικά η συντριπτική

1 στρατιωτική ή παραστρατιωτική οµάδα ή οργάνωση που καταλαµβάνει την εξουσία µε

πραξικόπηµα και την ασκεί τυραννικά | η στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα κατά την

περίοδο 1967-1974

2 αδιάφορος για την πολιτική


24

πλειοψηφία των ελλήνων εργαζοµένων, έχουν τεράστια προσωπική ευθύνη γιατί δέχονται να λειτουργούν στο εµπορευµατικό πλαίσιο που καθορίζει η «χούντα» των καναλαρχών µέσω των µετρήσεων της AGB1. Τα «γκόλντεν µπόις» της τηλεόρασης κάνουν ζηµιά παρόµοια µε αυτήν που έκαναν στην οικονοµία τα «γκόλντεν µπόις» των τραπεζικών της Γουόλ Στρίτ, γιατί εξωθούν την τηλεόραση στην υποκουλτούρα και στην ηθική χρεοκοπία της ενηµέρωσης.

6) Υπεύθυνοι είναι και οι πολιτικοί αλλά και οι διανοούµενοί µας. Η ευθύνη των πολιτικών είναι µεγάλη, γιατί δεν αντιδρούν όπως θα έκαναν τα χρόνια της µεταπολίτευσης, τότε που τα κριτήρια ήταν ιδεολογικά. Ίδια είναι και η ευθύνη των διανοουµένων, οι οποίοι αφήνουν ασχολίαστη αυτήν την κατάσταση, ενώ και αυτοί είναι αποκλεισµένοι από τα ιδιωτικά κανάλια. (393 λέξεις)

Στάθης Παναγούλης2 (άρθρο από τον Τύπο, ελαφρά διασκευασµένο) (Α) Να γράψετε την περίληψη του κειµένου (80-100 λέξεις). (Β1) Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε µε την ένδειξη Σωστό ή Λανθασµένο το περιεχόµενο των πιο κάτω (αριθµηµένων) προτάσεων.

Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι

1. Η τηλεόραση σέβεται απόλυτα την προσωπική ζωή. 2. Η ιδιωτική τηλεόραση ανέκαθεν αποτελεί δηµόσιο κίνδυνο. 3. Η ιδιωτική τηλεόραση δεν προβάλλει ικανοποιητικά τον πολιτισµό. 4. Βασικό κριτήριο της ιδιωτικής τηλεόρασης είναι η ποιότητα. 5. Μοναδικοί υπεύθυνοι για αρνητικά της ιδιωτικής τηλεόρασης είναι

οι τηλεπαρουσιαστές. 6. Η µειοψηφία των δηµοσιογράφων προωθούν την τηλεοπτική

υποκουλτούρα. 7. Οι πνευµατικοί άνθρωποι δεν είναι άµοιροι ευθυνών για τη

χαµηλή ποιότητα της τηλεόρασης. (Β2) Να γράψετε από ένα συνώνυµο για κάθε υπογραµµισµένη στο κείµενο λέξη, ώστε να αποδίδεται το νόηµα της πρότασης στην οποία ανήκει: αναγκάζοντας, υπερβαίνοντας, διαπόµπευση, προτιµούν, ενηµέρωση.

1 Αudial Great Britain (επωνυµία εταιρείας µετρήσεων τηλεθέασης) 2 Πρώην βουλευτής και υφυπουργός Εσωτερικών


25

(Β3) Να γράψετε από ένα αντώνυµο για κάθε µε έντονα στοιχεία στο κείµενο λέξη: σκλάβωνε, απόκρυψη, υπεύθυνοι, απροκάλυπτο, προσωπική, δέχονται.

(Β4) Ποια η δοµή και ποιος ο τρόπος ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου; (Β5) Να διακρίνετε το γεγονός από το σχόλιο στις πιο κάτω προτάσεις: α. Είναι εξοργιστικό να ακούς ότι η τάδε εκποµπή ή το τάδε δελτίο

βρίσκεται πρώτο και άρα παίρνει διαφήµιση. β. Αυτοί οι τηλεδηµοσιογράφοι παίρνουν µισθούς που δεν τολµά να

ονειρευτεί η πλειοψηφία των δηµοσιογράφων στα έντυπα. (Γ) Σε µία επιστολή διαµαρτυρίας (400 λέξεων περίπου) που απευθύνετε στα µέλη του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεόρασης1 να αναζητήσετε τους λόγους που ωθούν τους δηµοσιογράφους και ιδιοκτήτες ΜΜΕ να παραπληροφορούν. Ακόµη να αναφερθείτε στην ευθύνη του δέκτη της παραπληροφόρησης, εξηγώντας τους λόγους που τον καθιστούν ευάλωτο σ’ αυτήν.

1 Το Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης είναι ανεξάρτητη διοικητική αρχή αποσκοπεί στη

διασφάλιση της νόµιµης λειτουργίας των ραδιοτηλεοπτικών σταθµών. Ελέγχει την

αντικειµενική και µε ίσους όρους µετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, προϊόντων λόγου

και τέχνης.

ΕΣΡ εναντίον Μποµπ Σφουγγαράκη


26



27


28

ΚΕΙΜΕΝΟ 6ο

(για παραγωγή κειµένου για τη σχέση Τύπου και δηµοκρατίας)

Ο ∆ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 1) […] Τα ΜΜΕ έχουν και µια σειρά από ιδιότητες και λειτουργίες, οι

οποίες προσδιορίζουν την ποιότητά τους και τον ρόλο τους στη λειτουργία της δηµοκρατίας. Τα ΜΜΕ πληροφορούν, επηρεάζουν, µορφώνουν και ψυχαγωγούν. Επίσης, µέσω αυτών των ιδιοτήτων καλλιεργούν το πνεύµα της αναζήτησης της αλήθειας και του διαλόγου, ή αποβλακώνουν, παραπληροφορούν και αποπροσανατολίζουν.

2) Αναφορικά µε την πληροφόρηση είναι χρήσιµο να γίνει ένας διαχωρισµός. Αν το ραδιόφωνο και η τηλεόραση έχουν την δυνατότητα της άµεσης µετάδοσης πληροφοριών, θα ήταν παρακινδυνευµένο να πει κανείς ότι για τον λόγο αυτό είναι ισχυρότερα από τις εφηµερίδες και τα περιοδικά. Αντίθετα, τα έντυπα έχουν την δυνατότητα της εις βάθος ανάλυσης γεγονότων και πληροφοριών και µπορούν να προσφέρουν στο κοινό πιο ολοκληρωµένη ύλη. Συνεπώς, όσοι προβλέπουν το τέλος του γραπτού λόγου και πανικοβάλλονται µε αυτή την προοπτική, ακολουθούν λάθος δρόµο.

3) Σε ό,τι αφορά τον ρόλο των ΜΜΕ στη διαµόρφωση της κοινής γνώµης και του τρόπου που αυτή προσεγγίζει τα γεγονότα, µπορούµε να πούµε ότι πρόκειται για µια ζωτική πλευρά του πληροφορείν. Επειδή µεταξύ της πληροφόρησης, του σχολίου και της υποκειµενικής ερµηνείας τα όρια είναι σαφώς δυσδιάκριτα, το κοινό δύσκολα ξεχωρίζει τη γνώµη από την πληροφόρηση. Αν δούµε τα ΜΜΕ υπό αυτή την οπτική γωνία, αντιλαµβανόµαστε ότι ο ρόλος τους για τη λειτουργία µιας δηµοκρατικής κοινωνίας είναι αποφασιστικός. ∆ιότι, στο µέτρο που οι πολιτικοί είναι δέσµιοι της κοινής γνώµης, πολλά πράγµατα µπορούν να πάνε προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο σε µία χώρα.

4) Οι πολιτικοί ηγέτες της δηµοκρατίας υπολογίζουν την κοινή γνώµη, από αυτήν εξαρτώνται και σε αυτήν κάνουν απολογισµό των πράξεών τους. Η κοινή γνώµη παραµένει ο τελικός κριτής της δράσης τους. Αν όµως η κοινή γνώµη παύει να λειτουργεί ορθολογικά, τότε η βάση της δηµοκρατίας κλονίζεται. Και οι πολιτικοί έχουν δύο δρόµους να ακολουθήσουν: είτε να συνταυτιστούν µε την κοινή γνώµη και τις εσφαλµένες εκτιµήσεις της, και έτσι να παραβλέψουν το πραγµατικό συµφέρον του συνόλου, είτε να την αγνοήσουν, και έτσι να µπουν στο ολισθηρό µονοπάτι του αυταρχισµού.

5) Πολλοί αναγνωρίζουν ότι η λειτουργία της δηµοκρατίας είναι συνάρτηση του επιπέδου κρίσης και αισθήµατος ευθύνης που


29

έχουν οι πολίτες µιας κοινωνίας. Όσο υπάρχει σε µια κοινωνία κοινό, και όχι µάζα, τόσο η δηµοκρατία είναι ποιοτικά ανεβασµένη. Για να συµβεί όµως κάτι τέτοιο, η κοινωνία χρειάζεται παιδεία, ενηµέρωση και ένα σύστηµα αξιών. Ο δε συνδυασµός παιδείας και ειλικρινούς ενηµέρωσης µπορεί να δώσει στα άτοµα όλα τα στοιχεία και τα κριτικά εργαλεία για να κρίνουν γεγονότα.

6) Υποχρέωση, λοιπόν, των δηµοσιογράφων είναι, όπως θα έγραφε ο Alexis de Tocqueville, "να εκπαιδεύουν την δηµοκρατία για να εξασφαλίζονται η ισοπολιτεία, η ισονοµία και η ισοτέλεια". Χαράζεται έτσι οριστικά και γίνεται όλο και πιο βατός ο δρόµος προς το πολιτικό καθεστώς της λαϊκής κυριαρχίας, δηλαδή προς τη δηµοκρατία. Η δηµοκρατία, ως ανάγκη του πολιτικού βίου και ζωτικό αίτηµα των λαών, συλλαµβάνεται από την στιγµή που ο άνθρωπος, φωτισµένος από την πείρα και την σκέψη, θα συνειδητοποιήσει ότι η ισότητα που διεκδικεί έχει προϋπόθεση και εγγύηση την ελευθερία. (487 λέξεις)

Άρθρο του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου1 από τον ηµερήσιο τύπο

(διασκευασµένο) (Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του άρθρου σε 100-110 λέξεις. (Β1) Απαντήστε σύµφωνα µε το κείµενο χαρακτηρίζοντας κάθε πρόταση σωστή ή λανθασµένη.

α. Η λειτουργία των ΜΜΕ έχει εξ ορισµού θετικές συνέπειες.

β. Η έντυπη δηµοσιογραφία φτάνει στο τέλος της γιατί ο ρόλος

της υπερκαλύπτεται από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο.

γ. Πληροφορία, σχόλιο και οπτική γωνία ξεχωρίζουν εύκολα σε

µια είδηση.

δ. Η κοινή γνώµη καθορίζει σε µεγάλο βαθµό τις αποφάσεις των

ηγετών στη δηµοκρατία.

ε. Η σωστή ενηµέρωση είναι το µόνο που χρειάζεται για την

ποιοτική λειτουργία της δηµοκρατίας.

στ. Οι δηµοσιογράφοι δεν µπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία

της δηµοκρατίας.

(Β3) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

1 Οικονοµολόγος, δηµοσιογράφος


30

(Β4) Να βρεθούν ισοδύναµες νοηµατικά εκφράσεις ώστε να αντικατασταθούν οι παρακάτω λέξεις του κειµένου: προσδιορίζουν, διαχωρισµός, αποφασιστικός, παραβλέψουν, δρόµους. (Β5) Να αναλυθούν οι παρακάτω λέξεις στα συνθετικά τους: δηµοσιογράφων, δηµοκρατία, συνειδητοποιήσει, προϋπόθεση. (Γ) Σε ένα δοκίµιο 400 περίπου λέξεων να αναφερθείτε στις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες µπορεί ο Τύπος να παίξει καθοριστικό ρόλο στην ορθή λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος.


31



32

ΚΕΙΜΕΝΟ 7ο

(για παραγωγή κειµένου για τη σχέση Τύπου και δηµοκρατίας)

ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΜΟΡΦΗ ∆ΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ

1) Όλες οι άλλες εξουσίες, οι τρεις «συντεταγµένες» όπως λέγονται, αντλούν τη νοµιµοποίησή τους, έµµεσα έστω, από τη λαϊκή κυριαρχία. Υπάρχουν γιατί έτσι το θέλησε κάποια συντακτική συνέλευση από εκλεγµένους αντιπροσώπους του λαού και στελέχη από πρόσωπα που πάλι εκλέγει ο λαός ως βουλευτές και, έµµεσα, ως κυβέρνηση.

2) Ακόµα και η δικαστική εξουσία, που τα στελέχη της δεν εκλέγονται από το λαό, τελικά στηρίζεται στο σύνταγµα και στελεχώνεται µε τη σύµπραξη αντιπροσώπων του λαού. Έστω µε κάποια λογικά άλµατα και µε κάποια νοµικά πλάσµατα, οι τρεις εξουσίες απορρέουν από το λαό. Από πού απορρέει η τέταρτη, η πιο δυνατή; Για να γίνεις αφεντικό ενός ή περισσότερων µέσων µαζικής επικοινωνίας, εκδότης εφηµερίδας ή ιδιοκτήτης καναλιού, χρειάζεται µόνο να διαθέτεις τα αναγκαία κεφάλαια, έχοντάς τα κερδίσει από άλλες δουλειές ή κληρονοµήσει ή κλέψει.

3) Η πιο καθαρή -ή η πιο βρώµικη- πάντως η πιο στεγνή µορφή κεφαλαιοκρατίας εκδηλώνεται στη δυνατότητα απόκτησης της εξουσίας που επηρεάζει έµµεσα –καµιά φορά και άµεσα- όλες τις άλλες. Και ας λέει το σύνταγµα ότι «καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και διά του Τύπου τους στοχασµούς του.

4) ∆εν δοκιµάζετε να ασκήσετε αυτή την ελευθερία που γενναιόδωρα σας χαρίζει το σύνταγµα, εκδίδοντας µιαν εφηµερίδα ή δηµιουργώντας ένα σταθµό τηλεόρασης αν δεν έχετε τα αναγκαία, συχνά τεράστια, κεφάλαια; Και ας µη λεχθεί ότι ένα είδος λαϊκής νοµιµοποίησης παρέχεται κάθε µέρα και κάθε ώρα στα µέσα µαζικής επικοινωνίας από τους αναγνώστες ή τους τηλεακροατές ή τους τηλεθεατές. Όχι µόνο γιατί οι ιδιοκτήτες των µέσων µαζικής επικοινωνίας, αποβλέποντας σε άλλα οφέλη, δέχονται να τα κινούν µε ζηµιά, αλλά και γιατί το κατέβασµα της ποιότητας σε επίπεδο λαϊκίστικης κακογουστιάς ή βλακείας πάντα µπορεί να σου εξασφαλίσει κάποιο κοινό απείρως ευκολότερα από ό,τι µερικές ψεύτικες προεκλογικές ρητορείες ή υποσχέσεις.

5) Με µια εξουσία παντοδύναµη και δηµοκρατικά ανοµιµοποίητη φτάνουµε σε µια καινούρια µορφή δικτατορίας, τη δικτατορία των µέσων µαζικής επικοινωνίας. Μ’ ένα βασικό γνώρισµα: ότι την καταπίεση δεν την αισθάνεσαι, φαίνεται να την αποζητείς µόνος σου όπως ο ναρκοµανής το ναρκωτικό του. Και έτσι, δεν αντιδράς. Στους συνταγµατάρχες αντιδρούσες και στο τέλος µπορούσες ίσως να τους ανατρέψεις. Εδώ ο δικτάτορας δεν σου επιβάλλεται απ’ έξω, κερδίζει την ψυχή σου. Θα ήθελα να


33

µπορούσα να τελειώσω µε κάποια συνταγή θεραπείας αυτής της κατάστασης ή, έστω, µε κάποιο φως ελπίδας.

6) ∆υστυχώς, δεν µπορώ. Το µόνο που µπορώ να πω είναι ότι συχνά µερικές καταστάσεις γίνονται λιγότερο επικίνδυνες όσο γίνονται πιο συνειδητές. Αν αποκτήσουµε, εµείς και ευρύτερες οµάδες, συνείδηση της πραγµατικής λειτουργίας µέσων µαζικής επικοινωνίας, ιδιαίτερα των ιδιωτικών, ίσως αναπτυχθούν τα αναγκαία αντισώµατα που θα µας προφυλάξουν από τα αποτελέσµατα αυτής της λειτουργίας. (426 λέξεις)

Από τον Τύπο (Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε 100

περίπου λέξεις.

(Β1) Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε µε την ένδειξη Σ (Σωστό) ή Λ (Λανθασµένο) το περιεχόµενο των παρακάτω προτάσεων:

I. Στο κείµενο ο αρθρογράφος:

α. καταγγέλλει την αντισυνταγµατική λειτουργία των ΜΜΕ β. προτρέπει τους πολίτες να αντισταθούν και να δηµιουργήσουν

δικά τους ΜΜΕ γ. εξηγεί γιατί τα ΜΜΕ δεν είναι «συντεταγµένη» εξουσία δ. καταγγέλλει το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ.

II. Ο αρθρογράφος συγκρίνει τα ΜΜΕ µε τους συνταγµατάρχες για

να:

α. αναδείξει τον αυταρχισµό των ΜΜΕ β. επισηµάνει την ύπουλη λειτουργία των ΜΜΕ γ. προβάλει τη δηµοκρατικότητα των ΜΜΕ δ. προκαλέσει την αντίδραση των αναγνωστών

(Β2) Να γράψετε από ένα συνώνυµο για κάθε υπογραµµισµένη στο κείµενο λέξη, ώστε να αποδίδεται το νόηµα της πρότασης στην οποία ανήκει: σύµπραξη, πλάσµατα, παρέχεται, αποζητείς, αντισώµατα, προφυλάξουν.

(Β3)

α. Σε ποιο σηµείο του κειµένου θεωρείτε ότι υπάρχει έντονη ειρωνεία και µε ποιον τρόπο εκφράζεται αυτή;

β. Να δώσετε στο κείµενο δύο τίτλους από τους οποίους ο ένας να εκφράζει καταγγελία και ο άλλος ειρωνεία. (B4) Ποιοι είναι οι τρόποι ανάπτυξης της 5ης παραγράφου του κειµένου και ποια τα δοµικά µέρη της ;


34

(B5) «Με µιαν εξουσία παντοδύναµη και δηµοκρατικά ανοµιµοποίητη φτάνουµε σε µια καινούρια µορφή δικτατορίας, τη δικτατορία των µέσων µαζικής επικοινωνίας». Να αναπτύξετε το νόηµα της φράσης σε µια παράγραφο 80-100 λέξεις. (Γ) Ως πρόεδρος του συνδικαλιστικού φορέα των δηµοσιογράφων συµφωνείτε µε την άποψη που διατυπώνει ο αρθρογράφος στο παραπάνω κείµενο. Σε ένα άρθρο (400 λέξεων περίπου) που θα δηµοσιευθεί σε εφηµερίδα καταγγέλλετε του παράγοντες των ΜΜΕ που ευθύνονται για την υπονόµευση της δηµοκρατίας, αναζητώντας τους τρόπους και τα αίτια που τους ωθούν σ΄ αυτήν τη στάση.


35



36

ΚΕΙΜΕΝΟ 8ο

(για παραγωγή κειµένου για τον κιτρινισµό του Τύπου)

Η ∆ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΥΠΑΡΧΕΙ, ΤΗΝ ΕΧΩ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙ … 1) Υπάρχουν πολλές απόψεις για τη δηµοσιογραφία. Οι µεν την

αποκαλούν «λειτούργηµα» εφόσον χωρίς ενηµερωµένους πολίτες δεν υπάρχει σωστή δηµοκρατία. Άλλοι ακούνε τη λέξη και γελάνε. Πάντως ο όρος περιλαµβάνει µιαν υπερβολή: ο Τύπος είναι και επιχείρηση και ο δηµοσιογράφος είναι και εργαζόµενος όπως όλοι οι άλλοι. Ορισµένοι δηµοσιογράφοι, εκδότες ή ιδιοκτήτες ηλεκτρονικών ΜΜΕ ό,τι κι αν λένε επισήµως, ενδιαφέρονται για τη δηµοσιογραφία όπως θα ενδιαφέρονταν για την παραγωγή παπουτσιών. Το ζητούµενο είναι γι’ αυτούς το κέρδος µόνον – το άµεσο που αποδίδει µια καλή επιχείρηση ή το έµµεσο που απορρέει από την επιρροή που ορισµένοι παράγοντες αποκτούν. Το αποστοµωτικό επιχείρηµα ενός ιδιαίτερα ειδεχθούς ραδιοτηλεοπτικού «αστέρα» πρωταγωνιστή αθλιοτήτων ήταν ότι κέρδιζε τρία εκατοµµύρια το χρόνο. Βεβαίως, δεν έχουν χαθεί το πάθος, το µεράκι, η θέληση συµµετοχής στα κοινά. Υπάρχουν. Τα συναντώ.

2) Οι Αµερικανοί είναι άνθρωποι ντόµπροι. Ο Ρόι Χάουαρντ, ένας από τους ιστορικούς µεγιστάνες του Τύπου, είχε δηλώσει ευθέως στους συνεργάτες του εγκαινιάζοντας στο Ντιτρόιτ µια από τις εφηµερίδες του: «Βρισκόµαστε εδώ αποκλειστικά σαν έµποροι ειδήσεων. Για να πουλάµε διαφήµιση και να την πουλάµε σε τιµή ενδιαφέρουσα για τους επενδυτές. Αλλά πρέπει πρώτα να παράγουµε µια εφηµερίδα µε ελκυστική ενηµέρωση για να έχει καλή κυκλοφορία, ώστε να επιτρέψει στη διαφήµιση να είναι πιο αποτελεσµατική». Συµπέρασµα: τα του «λειτουργήµατος» πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Και ποια η διαφορά µε τις εµπορικές τηλεοράσεις µας;

3) Υπάρχουν όµως και άλλες αµερικανικές εφηµερίδες όπου κυριάρχησε ο σεβασµός στην είδηση και στην έρευνα. Καθώς και στην ευπρέπεια. Η εφηµερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δηµοσιεύσει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» (σηµειώστε το «πρέπει») µε την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφηµερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζοµάντιλο όπου οι αναγνώστες της δοκιµάζουν το πρωινό τους». [ … ]

4) ∆εν είναι διαφορετικοί οι προβληµατισµοί σε µια χώρα όπου η δηµοσιογραφία είναι παραδοσιακά πιο «λογοτεχνική» και πιο «προσωπική», δηλαδή στη Γαλλία. Όπου συνυπάρχει η κυρίαρχη «Le Monde», και όχι µόνο, µε κάθε λογής «σκουπίδια». Παντού ο Τύπος και τα ΜΜΕ προσφέρουν και την εφηµερίδα – χώρο διαφήµισης (ή το ραδιόφωνο και την τηλεόραση) αλλά και το λειτούργηµα. Όπως και στις ΗΠΑ όµως και όπως στις


37

περισσότερες χώρες, όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις έγιναν πιο νωρίς αλλά µε βραδύτερους από εδώ ρυθµούς, ορισµένοι κανόνες επιζούν και ενίοτε, σε δύσκολες στιγµές, επικρατούν. Μερικές φορές και µε τη σύµπραξη της ποινικής δικαιοσύνης.

5) Ποιοι είναι αυτοί οι απλοί κανόνες; Η διασταύρωση των ειδήσεων. Η συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό και την κοινωνία. Η περίσκεψη. Η µη δηµοσίευση ακόµη και διασταυρωµένων πληροφοριών για πρόσωπα χωρίς και τη δική τους άποψη. Η αποφυγή κάθε υπερβολής. Η πεποίθηση ότι η συκοφαντία είναι θανάσιµο δηµοσιογραφικό αµάρτηµα. Η αντίληψη ότι ο δηµοσιογράφος δεν πρέπει να συγχέει τον ρόλο του µε εκείνον του αστυνοµικού και του δικαστή. Η δηµόσια αναγνώριση του λάθους και η αποκατάσταση κάθε αδικηµένου. Η άρνηση δηµοσίευσης δοτών πληροφοριών και η υπακοή σε εξωδηµοσιογραφικά κέντρα και προσταγές. Το ασυµβίβαστο του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος µε τα επαγγέλµατα του διαφηµιστή, του δηµοσιοσχεσίτη και του υπαλλήλου γραφείων Τύπου. Πολλά από αυτά περιλαµβάνονται και στα δικά µας κείµενα δεοντολογίας. Προβλέπονται και κυρώσεις. Όµως οι παρεκτροπές είναι πολλές, καθηµερινές, προκλητικές. Και επικίνδυνες. Παλαιότερα µπορεί οι εφηµερίδες να ήταν πιο «κοµµατικές», όµως οι δηµοσιογράφοι, χωρίς τα σηµερινά «λούσα» των ολίγων, είχαν µεγαλύτερη αξιοπρέπεια. Μεσολάβησε όµως µε τη χιονοστιβάδα των ηλεκτρονικών µέσων µια γενικευµένη απορρύθµιση.

6) Τι µπορεί να γίνει τώρα; Ασφαλώς όχι µερικές εξωφρενικές (και επικίνδυνες) απαγορεύσεις, νόµοι πιο κατασταλτικοί που συνήθως δεν θίγουν τους αθλίους. Αλλά κάτι το πιο απλό: να αναγκαστούν όλα τα «αφεντικά» να σέβονται µια ουσιαστική δεοντολογία προσαρµοσµένη και στα της τηλεόρασης. Και να µάθουν οι συνάδελφοι ποια είναι η δεοντολογία αυτή. Πριν από λίγα χρόνια είχα διαπιστώσει, σε δύο πανεπιστήµια, ότι το «είδος» δεν περιλαµβανόταν σε κανένα από τα προγράµµατα. Για τώρα δεν ξέρω … Ελπίζω!

Ρ. Σωµερίτης, Το Βήµα (Α) Να παρουσιάσετε το περιεχόµενο του παραπάνω άρθρου σε 110-120 περίπου λέξεις. (Β1) Να επισηµάνετε τα δοµικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η παράγραφος αυτή και τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας µε αυτόν τον τρόπο; (Β2) Να αντικαταστήσετε τις λέξεις που σας δίνονται µε άλλες συνώνυµες και αντώνυµες: ειδεχθής, πεποίθηση, κύρωση, κατασταλτικός.


38

(Β3) Αφού διαβάσετε προσεκτικά το κείµενο που σας δόθηκε, να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν µε την ένδειξη «Σωστό» ή «Λάθος».

Ο συντάκτης του άρθρου υποστηρίζει ότι: α. Η δηµοσιογραφία στη σηµερινή εποχή δεν παύει να αποτελεί

«λειτούργηµα».

β. Οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ και οι δηµοσιογράφοι ενδιαφέρονται

αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση των οικονοµικών τους

συµφερόντων.

γ. Ορισµένες εφηµερίδες τηρούν τον κώδικα δεοντολογίας.

δ. Ενίοτε, σε κρίσιµες περιόδους, το κράτος παρεµβαίνει, για να

εξασφαλίσει την τήρηση των κανόνων της δεοντολογίας.

ε. Οι παρεκτροπές στην Ελλάδα οφείλονται στην έλλειψη κανόνων

δεοντολογίας.

στ. Η λύση στο πρόβληµα µπορεί να δοθεί αποκλειστικά από τους

ιδιοκτήτες των µέσων ενηµέρωσης.

(Β4) Στις παρακάτω φράσεις να εντοπίσετε τη σηµασία µε την οποία χρησιµοποιούνται οι υπογραµµισµένες λέξεις (δηλωτική, συνυποδηλωτική) :

α. εγκαινιάζοντας … µια από τις εφηµερίδες του, β. δοκιµάζουν το πρωινό τους, γ. θανάσιµο αµάρτηµα, δ. διασταύρωση ειδήσεων, ε. χιονοστιβάδα των ηλεκτρονικών µέσων.

(Β5) Τα εισαγωγικά ως σηµείο στίξης κατέχουν κυρίαρχη θέση στο άρθρο, η λειτουργικότητά τους όµως διαφέρει. Να επισηµάνετε κάποιες από τις λειτουργίες τους χρησιµοποιώντας παραδείγµατα από το κείµενο. (Γ) Υποθέστε ότι είστε ένας από τους µαθητές που εκπροσωπεί το νοµό σας στη Βουλή των Εφήβων και η «κοινοβουλευτική οµάδα», στην οποία συµµετέχετε, εξετάζει το ρόλο του Τύπου και τις επιδράσεις του στην κοινή γνώµη. Λαµβάνοντας υπόψη τις απόψεις των µελών της οµάδας σας αλλά και τα πρόσφατα φαινόµενα σκανδαλοθηρίας και κιτρινισµού, να συντάξετε µια εισήγηση µε θέµα: «Παράγοντες που τροφοδοτούν και συντηρούν το φαινόµενο του κιτρινισµού του Τύπου και συµβολή του σχολείου στην αντιµετώπισή του». Το κείµενό σας θα εκφωνηθεί στη Βουλή των Εφήβων και δε θα πρέπει να ξεπερνά τις 400 λέξεις.


39



40

ΚΕΙΜΕΝΟ 9ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τον ρόλο του Τύπου)

ΤΑ Μ.Μ.Ε. ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

1) (…) Η πρώτη λειτουργία του τύπου είναι η πληροφόρηση, δηλαδή

όχι µόνο η µετάδοση, η ερµηνεία και το σχόλιο των γεγονότων µεγάλης και µικρής επικαιρότητας, αλλά επιπλέον η έκφραση κρίσεων, ιδεών και απόψεων. Το πεδίο αυτής της πληροφόρησης είναι καταρχάς απεριόριστο, αλλά στην πραγµατικότητα σηµαντικά στενό, πρώτον λόγω της περιέργειας του κοινού, που δεν κατανέµεται εξίσου σε όλα τα θέµατα της ζωής του κόσµου, αλλά επίσης λόγω της ίδιας της φύσης της δηµοσιογραφίας, η οποία για πολλούς παραµένει ακόµη περιγραφική του επιφανειακού, του γραφικού, του τυχαίου.

2) Ο τύπος προσφέρει, επίσης, πολλές πρακτικές υπηρεσίες στους αναγνώστες του, βοηθώντας τους να κατανέµουν καλύτερα το χρόνο τους, διευκολύνοντας τις πολυάριθµες διαδικασίες της καθηµερινής ζωής, συµβουλεύοντάς τους στην ατοµική τους δραστηριότητα. Αυτός ο ρόλος της πληροφορίας είναι βασικός σε µια κοινωνία όπου οι συνθήκες της ζωής καθιστούν συνεχώς πιο περίπλοκες τις σχέσεις του ατόµου µε τον κοινωνικό περίγυρο. Αυτός ο ρόλος διασφαλίζεται από τις στήλες του τύπου: προγράµµατα θεαµάτων, διάφορα ωράρια, µετεωρολογία, ωροσκόπια, κοσµική στήλη και από τα διάφορα χρονικά µε συµβουλές. Κατά µια έννοια, επίσης, από τις µικρές αγγελίες και µερικές φορές από τη διαφήµιση.

3) Η ψυχαγωγία είναι η τρίτη από τις µεγάλες ιδιότητες του τύπου. Από τη φύση της ήδη η ανάγνωση είναι µια πράξη ψυχαγωγίας: έτσι, η έρευνα σχετικά µε την απήχηση δέκα µεγάλων γαλλικών περιφερειακών φύλλων δείχνει ότι 90% των αναγνωστών θεωρούν την ανάγνωση της εφηµερίδας τους σαν µια ευκαιρία για ανάπαυλα. Με τις στήλες των παιχνιδιών ή αναγνωσµάτων (µυθιστορήµατα σε συνέχειες και κόµικς, εξωτικά ρεπορτάζ, διηγήσεις και ροµαντικές ιστορίες), καθώς επίσης και µε την ηχώ των γεγονότων, δηλαδή µε τα διάφορα, ο τύπος επιδιώκει άµεσα την ψυχαγωγία του αναγνώστη του.

4) Η ανάγνωση του τύπου βοηθάει, επίσης, στην ενσωµάτωση του ατόµου στο κοινωνικό σώµα. Η ανάγνωση της εφηµερίδας είναι ένα είδος διαλόγου µε τον κόσµο. Επιτρέπει στους αναγνώστες της την καλύτερη τοποθέτησή τους στο τοπικό, περιφερειακό ή εθνικό περιβάλλον. Ενισχύει την προσάρτησή τους στον επαγγελµατικό χώρο ή στις διάφορες ιδεολογικές ή πνευµατικές κοινότητες. Έτσι, παράγοντες καθοριστικοί της πολιτικής ζωής των εθνών, παράγοντες αποφασιστικοί της κοινωνικοποίησης των ατόµων και όργανα απαραίτητα για τη µετάδοση των ειδήσεων


41

και των ιδεών, οι εφηµερίδες και ο τύπος εκπληρώνουν µια πραγµατική δηµόσια υπηρεσία, που σπάζει την αποµόνωση των ατόµων και τα παρακινεί να συµµετέχουν στις διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες. Ρητά ή µε έµµεσο τρόπο, ο τύπος σε όλες τις χώρες και κάτω από όλα τα καθεστώτα, µέσω των διαφόρων οργάνων του, µεταδίδει στην κοινή γνώµη τις ηθικές, πολιτιστικές και πολιτικές αξίες που ενισχύουν την εθνική συνοχή και την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης.

5) Ο τύπος παίζει, επίσης, έναν ουσιαστικό πολιτικό ρόλο: έργο του είναι η πληροφόρηση των πολιτών πάνω στα µεγάλα προβλήµατα της επικαιρότητας και η έκθεση λύσεων που τους προτείνουν τα κόµµατα και οι κοινωνικές οµάδες έτσι, ώστε να διαφωτίζει τις πολιτικές τους επιλογές και τις γνώµες τους. Στις χώρες µε αυταρχικό καθεστώς, αυτή η πράξη βρίσκεται εξ ολοκλήρου στην υπηρεσία της κρατούσας αρχής: οι εφηµερίδες δε διαθέτουν καµία αυτονοµία και οι δηµοσιογράφοι είναι µάλλον υπαλληλοποιηµένοι. Στα πλουραλιστικά πολιτικά καθεστώτα, ο τύπος περιβάλλεται από την «τέταρτη εξουσία»: οφείλει να επιβλέπει την οµαλή λειτουργία των τριών άλλων, να καταγγέλλει τις αυθαιρεσίες τους, να διαφωτίζει για τις αποφάσεις τους, εκφράζοντας τις γνώµες και τις επιθυµίες των διάφορων κοινωνικών οµάδων: αυτή η περίπλοκη ιδιότητα του ελέγχου και της κριτικής, της διεύρυνσης των συζητήσεων ιδεών ή της µεσολάβησης σε συγκρούσεις συµφερόντων προϋποθέτει προφανώς την ανεξαρτησία αυτής της «αντιεξουσίας» σ’ όλα τα όργανά της, καθώς και την ελευθερία έκφρασής τους. (570 λέξεις)

Πιέρ Αλµπέρ 1

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε 100-120 λέξεις.

(Β1) Ποια τα δοµικά µέρη και ο τρόπος ανάπτυξης της 3ης παραγράφου του κειµένου;

(Β2) Γράψτε µια παράγραφο 100 λέξεων στην οποία θα συσχετίζετε

νοηµατικά τις λέξεις-φράσεις: επικαιρότητα, πολυφωνία, λογοκρισία, κοινωνικοποίηση, ελευθερία έκφρασης. Στην παράγραφο να υπογραµµίστε τις πιο πάνω λέξεις.

1 Γάλλος Συγγραφέας (1876 – 1967)


42

(Β3) Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις των δυο στηλών ώστε να σχηµατίζουν ζεύγη συνωνύµων:

1. απεριόριστο α) πολυαρχία 2. φόρµουλα β) πολυφωνία

3. ρεπορτάζ γ) ισχυροποιώ 4. ανάπαυλα δ) αδράνεια 5. εδραίωση ε) απέραντο 6. καθοριστικό ζ) τύπος 7. πλουραλισµός η) ειδησεογραφία

(Β4) Να βρείτε την ετυµολογία των παρακάτω λέξεων, τα συνθετικά τους µέρη και να τις χρησιµοποιήσετε σε προτάσεις: ενσωµάτωση, διαλόγου, ενισχύει, επαγγελµατικό, καθοριστικοί, παρακινεί, εδραίωση, αυταρχικό, µεσολάβηση.

(Γ) Σ’ ένα αποδεικτικό δοκίµιο 450-500 λέξεων που θα αποστείλετε στο διαγωνισµό για τη Βουλή των Εφήβων εξετάζετε και σχολιάζετε τον ρόλο του Τύπου στη σύγχρονη κοινωνία, στην οποία κυριαρχούν τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ.


43



44

ΚΕΙΜΕΝΟ 10ο

(για παραγωγή κειµένου αναφορικά µε τη σχέση ΜΜΕ – γλώσσας)

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ∆ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 1) Οι ζωντανές γλώσσες παρουσιάζουν πολλά χαρακτηριστικά και

συµπεριφορές ανάλογες ή και παρόµοιες µε αυτές των ζωντανών οργανισµών, γιατί, όπως οι τελευταίοι, αποτελούνται και αυτές από κύτταρα –τα γλωσσικά σηµεία–, τα οποία γεννιούνται, µεταλλάσσονται, πεθαίνουν –και σε ορισµένες περιπτώσεις ξαναγεννιούνται–, εξελίσσονται στο χρόνο, διαφοροποιούνται στο χώρο και συχνά, βέβαια, περνούν φάσεις παθολογικές.

2) Ο δηµοσιογραφικός λόγος αποτελεί µέρος του φαινοµένου της γλώσσας, και άρα την επηρεάζει. Λόγω του ευρύτατα δηµόσιου χαρακτήρα του και της συνακόλουθης επίδρασης που ασκεί, δεν θα αποτελούσε υπερβολή αν λέγαµε ότι «κανονίζει» τη γλωσσική συµπεριφορά και κυριαρχεί στην εµφάνιση παθολογικών συµπτωµάτων. Παράλληλα όµως, λόγω ακριβώς αυτών των χαρακτηριστικών, είναι και επιδεκτικός κριτικής, τόσο ως προς το περιεχόµενό του όσο και ως προς τη µορφή του.

3) Στο πλαίσιο της κριτικής αυτής συχνά επισηµαίνονται και σχολιάζονται τα παθολογικά του φαινόµενα, τόσο από ειδικούς όσο και από µη ειδικούς, οι οποίοι, ξεκινώντας τις περισσότερες φορές από µια διάθεση καθαρολογίας1 και γλωσσαµυντορισµού2, εξαπολύουν µοµφές κατά των παραγωγών του δηµοσιογραφικού λόγου. Ειδικά στην ελληνική πραγµατικότητα οι κριτικές αυτές τείνουν τα τελευταία χρόνια να δώσουν την εντύπωση µιας πλήρους παθολογικής κατάστασης του δηµοσιογραφικού λόγου και συνακόλουθα µιας πλήρους «αγραµµατοσύνης» των παραγωγών του. Πολλές όµως από αυτές είναι υποκειµενικές και συνθέτουν το είδος της γλωσσικής παθολογίας που ονοµάζω ψευδοπαθολογία.

4) Αυτού του τύπου η κριτική ασκείται από ανθρώπους που συνήθως έχουν αποκτήσει κύρος στην κοινωνία και αποφαίνονται για ορισµένα κοινωνικά ζητήµατα, µεταξύ αυτών και για τη γλώσσα γενικά και ειδικότερα για το δηµοσιογραφικό λόγο. Υποστηρίζουν ότι «κακοποιείται» η γλώσσα από τους δηµοσιογράφους και οι συνήθεις αποφάνσεις είναι του τύπου: «η γλώσσα µας παρακµάζει» και «η γλώσσα µας χάνεται». Επισηµαίνουν όµως όχι στοιχεία παθολογικά, αλλά συνειδητές επιλογές των δηµοσιογράφων, οι οποίοι χρησιµοποιούν στο λόγο τους µια ζωντανή γλώσσα, που βρίσκεται σε διαδικασία αλλαγής, όπως συµβαίνει µε όλες τις ζωντανές γλώσσες, διαδικασία η οποία

1 καθαρολογία: η χρησιµοποίηση της καθαρεύουσας στον προφορικό ή γραπτό λόγο 2 γλωσσαµυντορισµός: οι αντιλήψεις των γλωσσαµυντόρων, η στείρα προσήλωση στην καθαρεύουσα


45

δεν επηρεάζει παρά ελάχιστα το σύστηµα της γλώσσας και, οπωσδήποτε, δεν οδηγεί στον θάνατό της.

5) Η πραγµατική παθολογία του δηµοσιογραφικού λόγου, αντίθετα προς την ψευδοπαθολογία, αφορά τα µη συνειδητά γλωσσικά λάθη που κάνουν οι δηµοσιογράφοι, τα οποία έχουν κατά κανόνα περιορισµένη έκταση (έντονες αποκλίσεις από τους ορθογραφικούς, µορφολογικούς και συντακτικούς κανόνες της επίσηµης γλώσσας, αδόκιµες σηµασιολογικές χρήσεις, λάθη στη δοµή και την πληρότητα του κειµένου, διάφορα σαρδάµ, αναγραµµατισµοί και γλωσσικά ολισθήµατα). Τα περισσότερα από τα λάθη αυτά οφείλονται στην ταχύτητα µε την οποία πρέπει να παράγεται ο δηµοσιογραφικός λόγος, λόγω της ταχύτητας µε την οποία «τρέχει» η επικαιρότητα, σε λόγους βιολογικούς (κόπωση του παραγωγού του λόγου) και πιο σπάνια σε ελλιπή γλωσσική παιδεία και εµπειρία.

6) Ο δηµοσιογραφικός λόγος είναι σήµερα κυρίαρχος δηµόσιος λόγος, που επιτελεί ένα µεγάλο αριθµό λειτουργιών, διαµορφώνει συνειδήσεις αλλά και είδη και υποείδη λόγου, και ως τέτοιος και λάθη κάνει και αυστηρή κριτική δέχεται. Αποτελεί στη σύγχρονη εποχή την κονίστρα1 µέσα στην οποία γεννιέται, µεγαλώνει, παράγει και καταναλώνει λόγο ένα πλήθος ανθρώπων αποτελεί το κοµβικό σηµείο στο οποίο συναντιούνται, διαστρεβλώνονται, αλλά και αποκαλύπτονται το ψέµα και η αλήθεια, αποτελεί ένα απαραίτητο κοµµάτι της κάθε γλώσσας, και ως τέτοιο θα πρέπει και να το προστατεύουµε και να το κριτικάρουµε…αλλά και να διδασκόµαστε από αυτό. (513 λέξεις)

Σωφρόνης Χατζησαββίδης2 (∆ιασκευασµένο απόσπασµα άρθρου από

το ∆ιαδίκτυο)

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε 100-120 λέξεις. (Β1) Να χωρίσετε το κείµενο (εκτός προλόγου και επιλόγου) σε ενότητες και να τις τιτλοφορήσετε. (Β2) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος; Να απαντήσετε τεκµηριωµένα. (Β3) Να βρείτε 3 διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις της 2ης παραγράφου και να εντοπίσετε τις νοηµατικές σχέσεις που εξυπηρετούν.

1 µέρος της παλαίστρας στρωµένο µε λεπτή άµµο | (µτφ.) πεδίο πνευµατικών ή πολιτικών αγώνων 2 Γλωσσολόγος, Καθηγητής Α.Π.Θ


46

(Β4) Να αναλύσετε τη συνυποδηλωτική λειτουργία των δύο υπογραµµισµένων λέξεων της 3ης παραγράφου. (Β5) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµες τις υπογραµµισµένες λέξεις της 4ης παραγράφου. (Β6) Να βρείτε αντώνυµα για τις υπογραµµισµένες λέξεις της 5ης παραγράφου. (Γ) Στο κείµενο, χωρίς να αποσιωπάται η όποια ευθύνη των δηµοσιογράφων για τη φθορά της γλώσσας, εντοπίζονται υπερβολές στην κριτική για τη γλώσσα που εκπέµπουν τα ΜΜΕ. Σε υποθετικό κείµενο 400 περίπου λέξεων, που δηµοσιεύετε ηλεκτρονικά σε ιστοσελίδα διαλόγου για τη γλώσσα, να εντοπίσετε την ευθύνη της τηλεόρασης κυρίως για τη συρρίκνωση της γλώσσας και τη γλωσσική ένδεια και να αναλύσετε τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες η τηλεόραση µπορεί να συµβάλει στη γλωσσική καλλιέργεια και στην υιοθέτηση σωστών προτύπων λόγου από το κοινό.


47



48

ΚΕΙΜΕΝΟ 11ο

(για παραγωγή κειµένου αναφορικά µε τη σχέση ΜΜΕ – βιβλίου)

ΧΩΡΙΣ ΒΙΒΛΙΑ – ΜΕ ΒΙΒΛΙΑ ΠΑΝΤΟΥ

1) Όταν διάβασα το θέµα της Έκθεσης στις Πανελλήνιες Εξετάσεις

(2009), σκέφτηκα ότι πάλι το εκπαιδευτικό σύστηµα δεν καταλαβαίνει τίποτε από την εποχή µας και καλεί τα παιδιά να ηθικολογήσουν. Με κακή σύνταξη και λογικά σφάλµατα, µε αυθαίρετες αναγωγές, ο εξεταστής ζήτησε από τους δεκαοκτάχρονους να εξηγήσουν γιατί κατ’ έθιµον σχίζουν και καίνε τα σχολικά εγχειρίδια στο τέλος της χρονιάς και πώς το βιβλίο µπορεί να συνυπάρξει αρµονικά µε τα ηλεκτρονικά µέσα πληροφόρησης και γνώσης.

2) Στα µυαλά των εξεταστών και του συστήµατος, αυτού ακριβώς του συστήµατος που παράγει εξόφθαλµα προχειροφτιαγµένα και απωθητικά βιβλία, το βιβλίο είναι ιερό, άχρονο και αµετάβλητο, ένα τοτέµ1. Με αυτό εισήλθαµε στους νεότερους χρόνους, µε αυτό θα πορευτούµε στην αιωνιότητα. Το βιβλίο είναι το Αγαθό, τα µαζικά µέσα είναι το Σκότος. Το βιβλίο είναι ο Λόγος, οτιδήποτε άλλο φέρει κείµενο ή αφήγηση είναι Απειλή.

3) Όµως οι δεκαοκτάχρονοι που καλούνται να µηρυκάσουν2 ηθικολογικά κλισέ είναι όλοι τους παιδιά της ψηφιακής εποχής, κανείς τους δεν θυµάται τον κόσµο χωρίς υπολογιστή, χωρίς κινητό, χωρίς ∆ιαδίκτυο, γεννήθηκαν µε αυτά, µέσα σε αυτό το περιβάλλον διαµορφώθηκαν πνευµατικά και συναισθηµατικά. Περισσότερο κείµενο διαβάζουν στις οθόνες υπολογιστών και κινητών, απ’ ό, τι σε τυπωµένες σελίδες. Κανείς δεν έχει δει γραφοµηχανή, τέλεξ, ελάχιστοι έχουν δει οικιακό πικάπ µε δίσκους βινυλίου, φαξ. Είναι η τελευταία γενιά που πρόλαβε να φωτογραφηθεί σε φιλµ. Τα βιβλία που έχουν διαβάσει σχεδόν όλα τα έχουν δει και στο σινεµά, από τον Χάρι Πότερ έως τον Άρχοντα των ∆αχτυλιδιών και το V for Vendetta. Τώρα τα κατεβάζουν από σέρβερ και τα κουβαλάνε στο λάπτοπ. Κι ας έχουν γεννηθεί και µεγαλώσει σε σπίτια µε βιβλία, ίσως κατάφορτα από βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, λευκώµατα, χάρτινα µέσα. Όλοι αντιλαµβάνονται τους εαυτούς τους ως παιδιά της µεταγουτεµβέργειας εποχής.

4) Το βιβλίο άρα, γι’ αυτούς τους γεννηθέντες το 1991, λίγο µετά το Web, το βιβλίο-φυλαχτό του πολιτισµού των γονιών και των παππούδων τους, είναι βαρύτιµο και αξιοσέβαστο, αλλά πολύ λίγο χρήσιµο πια, πιάνει ελάχιστο τόπο στις ζωές τους. Προσοχή: Όχι

1 τοτέµ: ζώο, φυτό, αντικείµενο ή φυσικό φαινόµενο που θεωρείται, από πρωτόγονους λαούς, ότι συγγενεύει µυστηριακά µε άτοµο ή άτοµα, τα οποία και προστατεύει 2 µηρυκάζω: (για µερικά χορτοφάγα ζώα) αναµασώ την τροφή επαναφέροντάς την στο στόµα | (µτφ. για ανθρώπους) επαναλαµβάνω τα ίδια και τα ίδια


49

ως περιεχόµενο, αλλά ως περιέκτης. Όχι ως κείµενο, αλλά ως υλικός φορέας του κειµένου.

5) Το κείµενο σήµερα είναι παντού, όχι µόνο στο χαρτί. Η γνώση υπάρχει διάσπαρτη στην αενάως1 διαστελλόµενη wikipedia και στις αστείρευτες δεξαµενές του ∆ικτύου - η Αγία Γραφή, τα µεγάλα θρησκευτικά και φιλοσοφικά κείµενα, οι Έλληνες κλασικοί, οι Ευρωπαίοι κλασικοί, οι βιογραφίες, οι ρηξικέλευθες ιδέες, οι ταινίες, οι µουσικές, οι ζωγραφιές και οι φωτογραφίες... Πολύ περισσότερο, το διαρκώς διαστελλόµενο ∆ίκτυο γράφεται από τους ίδιους τους αναγνώστες-χρήστες-θεατές. Μια πραγµατωµένη ουτοπική βιβλιοθήκη χωρίς όρια… Κι ακόµη παραπέρα.

6) ∆εν ξέρουµε πώς θα είναι το βιβλίο ή ο Τύπος στο εγγύς µέλλον. Αν θα τυπώνονται µεµονωµένα χάρτινα αντίτυπα στο σπίτι ή στο περίπτερο, αν θα διατίθενται όλα τα βιβλία του κόσµου για κατέβασµα, αν ο έντυπος λόγος θα επιδοτείται ως δηµόσιο αγαθό, όπως οι δρόµοι, τα σχολεία και τα νοσοκοµεία. Η γραφή και η ανάγνωση είναι δηµόσιο αγαθό, και είναι πυλώνας της δηµοκρατίας.

7) Όµως, ακριβώς όπως ο Γουτεµβέργιος2 πρόσφερε τη Βίβλο και το βιβλίο στις µάζες και άνοιξε την πόρτα της νεωτερικότητας, έτσι και το ψηφιακό περιβάλλον, παρότι αποδιαρθρώνει εννοιολογήσεις και συνήθειες, παρότι αποϋλοποιεί το βιβλίο, παρότι κλονίζει βιοµηχανίες και επαγγέλµατα, ουσιαστικά επαναθεµελιώνει το βιβλίο, τη γραφή, την ανάγνωση, τον τρόπο που βιώνουµε τη γνώση και τη δηµοκρατία. Αλλά αυτή η διαπίστωση δεν περνάει από τον νου του σχολικού µας συστήµατος. (542 λέξεις)

Νίκος Ξυδάκης, δηµοσιογράφος (∆ιασκευασµένο άρθρο από τον ηµερήσιο Τύπο)

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε 100 περίπου λέξεις. (Β1) Να σχολιάσετε σε 80-100 λέξεις την παρατήρηση του επιλόγου ότι το ψηφιακό περιβάλλον, παρότι αποδιαρθρώνει συνήθειες, παρότι αποϋλοποιεί το βιβλίο, παρότι κλονίζει βιοµηχανίες και επαγγέλµατα, ουσιαστικά επαναθεµελιώνει το βιβλίο, τη γραφή, την ανάγνωση, τον τρόπο που βιώνουµε τη γνώση και τη δηµοκρατία. (Β2) Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε την ειρωνεία στη 2η παράγραφο.

1 αενάως: διαρκώς 2 Γουτεµβέργιος: (περ. 1397 -1468) Γερµανός τυπογράφος θεωρείται ο εφευρέτης της τυπογραφίας µε κινητά στοιχεία.


50

(Β3) Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η 3η παράγραφος; Απαντήστε τεκµηριωµένα. (Β4) Να αναλύσετε τη σηµασία των υπογραµµισµένων ξενικών λέξεων (διεθνών όρων) της 3ης παραγράφου και να αναζητήσετε νεοελληνικές λέξεις ή µικρές φράσεις που να τις αποδίδουν. (Γ) Στο άρθρο επικρίνεται το εκπαιδευτικό σύστηµα για την αντιπαράθεση βιβλίου-επικοινωνιακών µέσων στο θέµα της Έκθεσης στις Πανελλήνιες Εξετάσεις του 2009.Σε ένα κείµενο που µε αφορµή το άρθρο αυτό αποφασίζετε να αποστείλετε ως επιστολή προς δηµοσίευση στην εφηµερίδα που φιλοξένησε και το εν λόγω άρθρο, να αναπτύξετε τις σκέψεις σας για τους τρόπους µε τους οποίους τα ηλεκτρονικά επικοινωνιακά µέσα µπορούν τόσο να παραγκωνίσουν όσο και να προωθήσουν το βιβλίο.


51



52

ΚΕΙΜΕΝΟ 12ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τη σύγκριση των ΜΜΕ)

ΠΟΙΟΣ ΣΚΟΤΩΣΕ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α; 1) «Μία καλή εφηµερίδα είναι µία χώρα που µιλάει στον εαυτό της»,

έλεγε αστειευόµενος το 1961 ο Αρθουρ Μίλερ. Μία δεκαετία αργότερα, δύο ρεπόρτερ της «Ουάσιγκτον Ποστ» έγραψαν µία σειρά άρθρων που ανέτρεψαν τον πρόεδρο Νίξον και το κύρος της έντυπης δηµοσιογραφίας εκτινάχθηκε στα ύψη. Στην ιδανική περίπτωση, οι εφηµερίδες ελέγχουν αποτελεσµατικά επιχειρήσεις και κυβερνήσεις. Συνήθως καθορίζουν την ειδησεογραφική ατζέντα για λογαριασµό των υπόλοιπων ΜΜΕ. Ωστόσο, οι µεγάλης κυκλοφορίας διεθνείς εφηµερίδες είναι πλέον ένα επαπειλούµενο είδος. Η αποστολή τους, να πωλούν άρθρα σε αναγνώστες και αναγνώστες σε διαφηµιστές, που διατήρησε επί µακρόν το ρόλο τους στην κοινωνία, αποσυντίθεται σταδιακά.

2) Απ’ όλα τα παραδοσιακά ΜΜΕ, οι εφηµερίδες είναι αυτές που πλήττονται περισσότερο από το Ίντερνετ. Η κυκλοφορία τους πέφτει εδώ και δεκαετίες στις ΗΠΑ, τη ∆υτική Ευρώπη, τη Λατινική Αµερική, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, το ∆ιαδίκτυο επιτάχυνε την πτώση. Στο βιβλίο του «Η υπό εξαφάνιση εφηµερίδα» ο Φίλιπ Μάιερ υπολογίζει ότι σε µερικές δεκαετίες θα εξαφανιστεί κάθε έντυπο στις ΗΠΑ όταν και ο τελευταίος εξαντληµένος αναγνώστης πετάξει και την τελευταία έκδοση. Αυτού του είδους οι απόψεις µπορεί να προκαλούν οργή στους µεγαλοεκδότες, αλλά κανείς δεν µπορεί να αρνηθεί το γεγονός πως όλο και περισσότεροι νέοι ενηµερώνονται στο Ιντερνετ. Οι Βρετανοί ηλικίας 15 έως 24 ετών εκτιµάται ότι περνούν σχεδόν 30% λιγότερο χρόνο διαβάζοντας εθνικές εφηµερίδες, µόλις αρχίσουν να χρησιµοποιούν το ∆ιαδίκτυο.

3) Η διαφήµιση ακολουθεί τους αναγνώστες κατά πόδας. Το κυνήγι είναι σχεδόν ξεδιάντροπο, σε µεγάλο βαθµό επειδή η τηλεόραση και το Ιντερνετ είναι γοητευτικότερα µέσα και συνδέουν καλύτερα αγοραστές και πωλητές. Ειδικά οι µικρές αγγελίες γνωριµιών στρέφονται ταχύτατα στον κυβερνοχώρο. Ο Ρούπερτ Μέρντοχ κάποτε τις είχε χαρακτηρίσει τα ποτάµια χρυσού της βιοµηχανίας του Τύπου, όπως όµως απεφάνθη πέρυσι, «ορισµένες φορές τα ποτάµια στεγνώνουν».

4) Αγνοώντας την πραγµατικότητα για πολλά χρόνια, οι εφηµερίδες επιτέλους αναλαµβάνουν δράση. Για να περικόψουν το κόστος, ήδη έχουν αρχίσει να δαπανούν λιγότερα στον τοµέα της δηµοσιογραφίας. Προκειµένου να προσελκύσουν lifestyle νεανικότερο κοινό, στρέφονται σε ένα συνδυασµό άρθρων, ψυχαγωγίας και θεµάτων, που άπτονται περισσότερο της


53

καθηµερινής ζωής και λιγότερο της διεθνούς και της εσωτερικής πολιτικής. Προσπαθούν να δηµιουργήσουν νέες επιχειρήσεις τόσο εντός όσο και εκτός δικτύου. Και, τέλος, επενδύουν σε δωρεάν καθηµερινά έντυπα, τα οποία δεν αναλώνουν το ισχνό δηµοσιογραφικό δυναµικό τους στην αποκάλυψη της πολιτικής ή επιχειρηµατικής διαφθοράς.

5) «Είναι οι σηµερινοί δηµοσιογραφικοί όµιλοι σε θέση να κρατούν ενηµερωµενους τους πολίτες, µία αποστολή, στην οποία βασίζεται η δηµοκρατία;», αναρωτήθηκε σε πρόσφατη έκθεσή του το ερευνητικό ίδρυµα Κάρνεγκι στη Νέα Υόρκη. Πάντως, η παρακµή των εφηµερίδων δεν θα είναι τόσο καταστροφική για την κοινωνία όσο φοβούνται ορισµένοι. Θυµηθείτε πως η εφηµερίδα έχει ήδη επιβιώσει από την φθίνουσα πορεία των κυκλοφοριών λόγω της άνθησης της τηλεόρασης µετά τη δεκαετία του ’50. Προφανώς, θα επιβιώσει και από την επικείµενη διαδικτυακή εξέλιξη. (459 λέξεις)

The Economist

Το πρωτότυπο άρθρο: www.economist.com/displaystory.cfm

(Β1) Ποιος φόβος εκφράζεται στο άρθρο; Τελικά ο αρθρογράφος είναι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος για το µέλλον του Τύπου; Απαντήστε τεκµηριωµένα σε 60-70 λέξεις.

(Β2) Να αποδώσετε (όπου µπορείτε µονολεκτικά) το νόηµα των λέξεων: ρεπόρτερ, ατζέντα, Ίντερνετ, κυβερνοχώρος, lifestyle. (Β3) Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε το σχόλιο που υπάρχει στον τίτλο του άρθρου. Κατόπιν να αποδώσετε τον τίτλο µε ύφος «ουδέτερο», δίχως σχόλιο. (Β4) Στις πιο κάτω προτάσεις ο λόγος είναι υποδηλωτικός. Να εντοπίσετε λέξεις ή φράσεις που καθιστούν το λόγο µεταφορικό και να αποδώσετε το νόηµα χρησιµοποιώντας κυριολεκτικό λόγο.

1. Η αποστολή των εφηµερίδων να πωλούν άρθρα σε αναγνώστες και αναγνώστες σε διαφηµιστές αποσυντίθεται σταδιακά.

2. Η διαφήµιση ακολουθεί τους αναγνώστες που φεύγουν από τις εφηµερίδες κατά πόδας.

3. Οι µικρές αγγελίες γνωριµιών στρέφονται ταχύτατα στον κυβερνοχώρο.

4. Ο Ρούπερτ Μέρντοχ κάποτε είχε χαρακτηρίσει τις µικρές αγγελίες ως ποτάµια χρυσού της βιοµηχανίας του Τύπου

5. Η εφηµερίδα έχει επιβιώσει από την φθίνουσα πορεία των κυκλοφοριών λόγω της άνθησης της τηλεόρασης µετά τη δεκαετία του ’50.


54

(Γ) Σε ένα κείµενο 400-500 λέξεων να εκθέσετε τα πλεονεκτήµατα κάθε ΜΜΕ (τηλεόρασης, ραδιοφώνου, Τύπου και ∆ιαδικτύου) έναντι των άλλων. Ποιο θα διαλέγατε για την ενηµέρωσή σας και γιατί;


55



56

ΚΕΙΜΕΝΟ 13ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τα «ριάλιτι σόου»)

Η ΓΥΑΛΙΝΗ ΑΝΩ∆ΥΝΗ ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗ

1) […] Ανυπολόγιστες είναι οι δόσεις των συµφορών, της δυστυχίας

των άλλων, τις οποίες καταναλώνουµε µ’ έναν άγριο σαδισµό, µε µια απληστία για το δράµα, το σπαραγµό, το ψυχορράγηµα. Και γινόµαστε όλοι συµπονετικοί, ενώ η γυάλινη φιλανθρωπία γίνεται ανώδυνη, ξεκούραστη, εύκολη, µαζική. Καρφωµένοι στους καναπέδες ριχνόµαστε σ’ αυτή την καινούργια απόλαυση της θέασης µαρτύρων, που αποδεικνύεται ιδιαιτέρως ψυχαγωγική. Και γίνεται, µάλιστα, τόσο πιο θεαµατική όσο η αντιµετώπισή τους από τους παρουσιαστές των εκποµπών είναι περισσότερο «αγαπησιάρικη» και «φιλάνθρωπος».

2) Είναι το νέο ρεύµα της εποχής. Καθισµένοι στην ασφάλεια του σαλονιού «ζαπάρουµε» στις δυστυχίες και ανακουφιζόµαστε που οι γυάλινοι Ζορό τις επιλύουν χαρίζοντας όσα η απάνθρωπη οργάνωση της ζωής µας δεν µπορεί να προσφέρει, απαλλάσσοντάς µας από τις ενοχές. Στη δική τους τρυφερότητα αναγνωρίζουµε τη δική µας διάθεση, χωρίς να χρειάζεται να καταφύγουµε σε χρονοβόρες και ψυχοφθόρες πραγµατικές επαφές µε τη δυστυχία. Αν δε η οδύνη των µαρτύρων δεν είναι αρκετά έντονη, δεν δικαιούται τη γυάλινη ελεηµοσύνη των συναισθηµάτων. Καµιά εκποµπή ευεργεσίας του συνανθρώπου δεν έχει λόγο ύπαρξης στο τηλεοπτικό πρόγραµµα, αν δεν προσφέρει πραγµατικά έντονες συγκινήσεις στο κοινό. […]

3) […] Οι λαµπεροί σταρ άφησαν κατά µέρος το ύφος της χαζοχαρούµενης αφέλειας ή της «θεϊκής» υπεροχής και συµπεριέλαβαν στο ρεπερτόριό τους τα καλά αισθήµατα, τη φιλική συµπεριφορά… Μοιράζουν ανακούφιση, προσφέροντας ταυτοχρόνως στο κοινό τους την αίσθηση ότι η γυάλινη θεότητα µπορεί να βάλει τέλος στην αδικία. Όσο δε οι απελπισµένοι, οι αφελείς οι µη τυχεροί αυτής της ζωής γίνονται αντικείµενα οίκτου, τόσο περισσότερο αδρανεί η πολιτική προσέγγιση των προβληµάτων και φυσικά αποµακρύνεται η δυνατότητα οποιασδήποτε λύσης. Όσο οι συγκινησιακές εξάρσεις που προσφέρει η γυάλινη οθόνη γίνονται το µοναδικό πιστοποιητικό συνοχής σε µια κοινωνία θρυµµατισµένη από τις ανισότητες και την αυξανόµενη ανασφάλεια τόσο αποµακρύνεται η δυνατότητα αποκατάστασης πραγµατικών σχέσεων αλληλεγγύης. Μπουκωµένοι όµως από «ανθρωπιά», αρκούντως ελεήµονες και καλοσυνάτοι διά της γυάλινης οθόνης, δεν επιθυµούµε την ενηµέρωση, τη συνάντηση µε τα πραγµατικά προβλήµατα της ζωής, αλλά θεωρούµε προτιµότερο να συγκλονιζόµαστε


57

καθηµερινώς από τα άθλια αποτελέσµατά τους επάνω στους συνανθρώπους µας.

4) Η γυάλινη αποµίµηση του κόσµου µας ωθεί στην κατανάλωση µε αλόγιστο ενθουσιασµό µιας παραπλανητικής αδελφοσύνης, που υπάρχει όσο την φωτίζουν οι προβολείς, όσο ν’ ανέβουν οι δείκτες της τηλεθέασης, όσο να εγκαταλειφθούµε κι εµείς οριστικά στη χαύνωση1 της συναισθηµατικής ξηρότητας, η οποία έχει αντικαταστήσει εκείνη την παλιά στράτευση στα ιδανικά της κοινωνικής ισότητας και αλληλεγγύης. (380 λέξεις)

Πόπη ∆ιαµαντάκου, τηλεκριτικός

(∆ιασκευασµένο άρθρο από τον ηµερήσιο Τύπο)

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε 80-100 λέξεις. (Β1) Να εντοπίσετε και να αναλύσετε δύο ειρωνικά σχόλια στη 2η παράγραφο. Ακολούθως, να προβείτε στις απαιτούµενες υφολογικές αλλαγές ώστε να αποδώσετε το ίδιο επικριτικό νόηµα, χωρίς όµως ειρωνεία. (Β2) Ποιες επιπτώσεις των εκποµπών µε θέµα τον ανθρώπινο πόνο εντοπίζονται κατ’ ουσίαν στην 3η παράγραφο; (Β3) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµες τις υπογραµµισµένες λέξεις της 1ης παραγράφου. (Β4) Να βρείτε αντώνυµα για τις υπογραµµισµένες λέξεις της 3ης παραγράφου. (Β5) Να εντοπίσετε δύο συνυποδηλωτικά χρησιµοποιούµενες λέξεις ή φράσεις του επιλόγου και να τις αντικαταστήσετε µε δηλωτικές-αναφορικές ώστε να βγαίνει το ίδιο νόηµα. (Γ) Η τηλεόραση τα τελευταία χρόνια κατακλύζεται από «ριάλιτι σόου» και εκποµπές που εκµεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο. Γιατί θεωρείτε ότι τηλεοπτικές εκποµπές τέτοιου τύπου σηµειώνουν υψηλή θεαµατικότητα, τι επιπτώσεις κρίνετε ότι µπορεί να επιφέρει στον πολιτισµό και το ήθος µας ο σταδιακός πολλαπλασιασµός τους, και πώς, κατά την εκτίµησή σας, τέτοια αρνητικά τηλεοπτικά φαινόµενα είναι δυνατόν να µετριαστούν στο µέλλον; Το κείµενό σας να γραφεί υπό µορφήν υποθετικού άρθρου σας 400-500 λέξεων στη σχολική σας εφηµερίδα.

1 χαύνωση: ατονία, νωθρότητα του πνεύµατος


58



59

ΚΕΙΜΕΝΟ 14ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την παραβίαση της ιδιωτικότητας από τα ΜΜΕ)

Η ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΗ «∆ΙΑΦΑΝΕΙΑ» ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

1) Κάµερες, κασέτες, διαδίκτυο: ένα τεράστιο δίκτυο «άµεσης επικοινωνίας». Η ελπίδα ενός κόσµου που αναζητεί δρόµους να έρθει πιο κοντά, αλλά και η απειλή της οριστικής υποταγής στην εξουσία µιας τεχνολογίας που προσφέρει αναίµακτα την ανακούφιση από τους κανόνες, τα ήθη, τον πολιτισµό, µετατρέποντας τις οθόνες σε πρωτόγονους δυνάστες της ιδιωτικής και δηµόσιας ζωής. Άνθρωποι και «ποντίκια1» -των υπολογιστών εννοείται- γίνονται σύµµαχοι και εχθροί ταυτοχρόνως.

2) Σύµµαχοι στο κυνήγι της γνώσης, εχθροί όσο αυτή µεταλλάσσεται σε «πληροφόρηση», και παίρνει τη µορφή «κουτσοµπολιού». Εκεί πια τα «ποντίκια» δεν «ξετρυπώνουν», αλλά «ροκανίζουν» αξίες και ήθη, καθώς το κυνήγι της εικόνας, της πληροφορίας, η αποκάλυψη του µυστικού, η διάδοση του πιο κρυφού και ανοµολόγητου µετατρέπονται σε ανυπέρβλητη ηδονή των «δικτυωµένων», η οποία φτάνει ως τη διαστροφή σε ορισµένες περιπτώσεις. Ανεξαρτήτως από τις διαστάσεις της υπόθεσης αυτής και την ισορροπία των δόσεων υπερβολής και αλήθειας, το βέβαιο είναι ότι η τεχνολογία προσφέρει µια τέτοια δυνατότητα.

3) Το κουτσοµπολιό δεν είναι πια ένα τοπικό φαινόµενο, γίνεται παγκόσµιο, το αφτί δεν το στήνει µόνον ο διπλανός. Υπάρχει ένα τεράστιο «σύµπαν» «γαργαλιστικών» πληροφοριών και ερεθιστικών αποκαλύψεων, για να τραφούν και να αναπτυχθούν τα πιο ταπεινά ένστικτα της ανθρώπινης φύσης. Κάµερες µυστικής παρακολούθησης σε δοκιµαστήρια και δωµάτια ξενοδοχείων µετατρέπουν ιδιωτικές στιγµές σε δηµόσια θεάµατα εν αγνοία των πρωταγωνιστών και µέσω διαδικτύου οι εικόνες των ιδιωτικών αυτών ερωτικών συνευρέσεων διακινούνται σε όλο τον κόσµο, κασέτες καταγράφουν µυστικές συνοµιλίες που παρουσιάζονται συχνά ως «µαρτυρίες» σε αίθουσες δικαστηρίων, αλλά και από δελτία ειδήσεων.

4) Η αγορά είναι φανερό ότι διψάει και η επιθυµία «να τα ξέρουµε όλα» µετατρέπεται σε ολοκληρωτική δύναµη. Κανένα µέσον, κανένας κανόνας, καµιά ηθική δεν φαίνεται να µπορεί να αντισταθεί στη σαγήνη της ταχύτητας στη µετάδοση των πληροφοριών, στην αίσθηση ότι «µπορώ να τα µάθω όλα». Άλλο βέβαια αν αυτή η διαδικασία της µάθησης δεν έχει σχέση µε την κοπιώδη απόκτηση γνώσης, αλλά µε την στιγµιαία ικανοποίηση της περιέργειας.

1 Άνθρωποι και ποντίκια: τίτλος της νουβέλας του συγγραφέα Τζον Στάινµπεγκ (1937)


60

5) Όσο για την παρακολούθηση και διακίνηση µέσω διαδικτύου των ιδιωτικών στιγµών απλών πολιτών, αποδεικνύει πως δεν υπάρχουν όρια µεταξύ της «αθώας» ηδονής του κουτσοµπολιού και της διαστροφής. Άλλωστε, η ίδια η δηµοσιότητα των γεγονότων αποδεικνύει τη σύγχυση που υπάρχει µεταξύ του σηµαντικού και εµπορικώς εκµεταλλεύσιµου και του ιδιωτικού και δεοντολογικώς απαγορευµένου. Από τη στιγµή µάλιστα που η «κρυµµένη κάµερα» εξακολουθεί να αναγνωρίζεται ως εργαλείο «δηµοσιογραφικής έρευνας» και η κρυφά γραµµένη κασέτα τηλεφωνικής συνοµιλίας –µε ύποπτο εγκλήµατος ή µη δεν έχει σηµασία– να «παίζεται» από δελτία ειδήσεων ως αποδεικτικό στοιχείο και επιχείρηµα «δηµοσιογραφικού ρεπορτάζ» είναι φυσικό επακόλουθο τα χαλινάρια της ηθικής να καταργούνται. Έτσι, τίθεται σε λειτουργία η «ζωτική αρχή της αποσύνθεσης». Με απλά λόγια, όσο κι αν φαίνεται τροµακτική η απόλυτη δύναµη της κάµερας να τρυπώνει παντού, όσο απροστάτευτοι κι αν νιώθουµε απέναντί της τόσο περισσότερο την ενισχύουµε, έτοιµοι να καταναλώσουµε οτιδήποτε φέρνει στο φως, χωρίς δεύτερη σκέψη, ακόµη και στην πιο πρωτόγονη µορφή του. (478 λέξεις)

Πόπη ∆ιαµαντάκου. τηλεκριτικός (∆ιασκευασµένο άρθρο από τον ηµερήσιο Τύπο)

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε 80-100 λέξεις. (Β1) Σε ποιο επίπεδο κυρίως εντοπίζει η αρθρογράφος τις επιπτώσεις της εισβολής των ΜΜΕ στην ιδιωτική ζωή εξεχόντων και µη πολιτών; (Επιλέξτε τη σωστή απάντηση). (α) Στο πολιτικό (β) Στο κοινωνικό (γ) Στο ηθικό (δ) Στο πολιτιστικό (Β2) Να εντοπίσετε δύο σηµεία του κειµένου όπου υπάρχει ειρωνικό-καυστικό σχόλιο τεκµηριώνοντας την απάντησή σας. (Β3) Να αποδώσετε το νόηµα της 4ης παραγράφου του κειµένου σε 5-8 σειρές. (Β4) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η 3η παράγραφος; Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας.

(Β5) Να βρείτε τρεις διαφορετικές µεταφορικές σηµασίες της λέξης δίκτυο και να χρησιµοποιήσετε τη λέξη σε τρεις προτάσεις, η καθεµιά


61

από τις οποίες θα αναδεικνύει µία εκ των τριών σηµασιών.

(Β6) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµες τις υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου. (Γ) Η αποκάλυψη του σκανδάλου «Γουότεργκεϊτ» –που οδήγησε σε παραίτηση τον πρόεδρο των ΗΠΑ Νίξον το 1974– από δύο δηµοσιογράφους έδωσε ώθηση στην αποκαλυπτική δηµοσιογραφική έρευνα. Στις µέρες µας, βέβαια, η έρευνα αυτή δεν φαίνεται να περιορίζεται σε σηµαντικά θέµατα που αφορούν στον δηµόσιο βίο και στο κοινό συµφέρον, αλλά εκδηλώνεται σε αρκετές περιπτώσεις «κουτσοµπολίστικα» ή ως προσπάθεια δηµιουργίας θέµατος εκ του µη όντος, προσβάλλοντας κάποιες φορές βάναυσα την ιδιωτική ζωή εξεχόντων και µη προσώπων. (α) Ποια πιστεύετε ότι είναι τα αίτια της αντιδεοντολογικής αυτής δηµοσιογραφικής δράσης; (β) Σε ποιες περιπτώσεις θεωρείτε ότι ο δηµοσιογράφος πρέπει να ανιχνεύει υποθέσεις που άπτονται της ιδιωτικής ζωής πολιτών και µέχρι ποιου σηµείου πιστεύετε ότι πρέπει να φτάνει αυτή η δηµοσιογραφική έρευνα; Να απαντήσετε στα ερωτήµατα συντάσσοντας µια εισήγηση 400 περίπου λέξεων που υποθετικά, ως µέλος του «Οµίλου ∆ηµοσιογραφίας» του σχολείου σας, παρουσιάζετε την ώρα των Οµίλων στην τάξη.


62



63

ΚΕΙΜΕΝΟ 15ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικά µε τις τηλεοπτικές ειδήσεις)

Η ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ Η «ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ» ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

1) Τα Μ.Μ.Ε. οργανώνουν, όπως έχει δείξει ο κοινωνιολόγος Ν.

Λούµαν και συνήθως διεξάγουν τη διαδικασία της παρατήρησης και της περιγραφής της πραγµατικότητας µε τρόπο που δεν αποφεύγει συχνά την «κατασκευή» της. Αυτό συµβαίνει για µια σειρά από λόγους: Πρώτον, έχουν µια σαφή προτίµηση για το «καινοφανές» ή το «πρωτότυπο», ώστε να ενδιαφέρει οτιδήποτε «διαφέρει». Τα ΜΜΕ ενδιαφέρονται για ό,τι διαφέρει και αποφεύγουν να εκφράζουν ή να προβάλουν τα ίδια και τα ίδια, για να µη χάνουν την ελκυστικότητά τους. Γι’ αυτό µετατοπίζουν το κέντρο βάρους της πληροφόρησης προς οτιδήποτε το νέο και το καινοφανές, όχι σπάνια και το αρνητικά καινοφανές, το ιδιάζον. Για πολλούς ακόµη η καταστροφή (ή και η διαστροφή) είναι ελκυστικότερη από τη δηµιουργία.

2) Οι ειδήσεις είναι, εξ ορισµού, γεγονότα πρόσφατα – είναι «τα νέα», έστω και αν για κάποιους, όχι πάντως εκείνους που του «καταναλώνουν», είναι ήδη «παλαιά». Η συνέπεια και η παρενέργεια είναι ότι επιδιώκεται έτσι να υπάρχει πάντα κάτι το νέο, αληθινό ή όχι, και να καλλιεργείται έντεχνα η εικόνα µιας διαρκούς επικαιρότητας, ένα διαρκές πορτρέτο νεότητας, µεταβολής και ρευστότητας. Το σύνηθες και σταθερό υποβαθµίζεται, παρουσιάζεται µια ταραχώδης εικόνα της κοινωνίας και τα πράγµατα παραµένουν κατά βάση τα ίδια ή πάντως δεν αλλάζουν µε τους ίδιους ρυθµούς.

3) Ακόµη, τα Μ.Μ.Ε., προκειµένου να αυξήσουν τους δείκτες ακροαµατικότητας και τηλεθέασης, αποδίδουν συχνά ιδιαίτερη σηµασία στις συγκρούσεις και τις διαφορές, υποθέτοντας προφανώς ότι όταν οι άνθρωποι συµφωνούν, δεν υπάρχει κατ’ ανάγκην κάτι άξιο να µεταδοθεί. Παρουσιάζεται, όµως, έτσι συχνά η εικόνα µιας κοινωνίας διαλυµένης από τις αντιπαραθέσεις, ενώ η συναίνεση και η συµφωνία, ρητή ή σιωπηρή, µπορεί να είναι µεγαλύτερη από τη σύγκρουση και τη διαφωνία. Η δηµόσια επικοινωνία οδηγεί τόσο στη σύγκρουση όσο και στη συµφωνία και δεν υπάρχει κάποια λογική προτεραιότητα της µιας επί της άλλης. Και όσο είναι υπερβολικό και αυθαίρετο να εµφανίζεται η εικόνα µιας ειδυλλιακής και απολύτως ειρηνικής κατάστασης στην κοινωνία άλλο τόσο ανακριβές είναι να προβάλλεται η αντίθετη εικόνα της πλήρους διάλυσης και του κατακερµατισµού. […]

4) Τέλος, η έµφαση στο τοπικό και το άµεσο καταλήγει συχνά σε µιαν οµφαλοσκόπηση του επουσιώδους και του οικείου, µε κίνδυνο την υποτίµηση του γενικού και ευρύτερου. Υπάρχει διάχυτη στα Μ.Μ.Ε. µια επιταγή (ή προκατάληψη) για την τοπική


64

παρατήρηση και µάλιστα υπέρ του φυλετικά ή εθνικά συγγενούς. Έτσι, ένα ατύχηµα στη Ρουάντα, λ.χ., δεν προξενεί την ίδια προσοχή µε ένα ανάλογο συµβάν στην Πάτρα ή τη Λαµία. Ακόµη, η βάναυση παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων κάπου µακριά και σε αγνώστους, δεν εντυπωσιάζει τόσο αν αυτό συµβεί κάπου κοντά και σε οµοεθνείς. Λες και πρόκειται για άλλου είδους έγκληµα. Παραµορφώνεται, έτσι, η έννοια του πλησίον, περιχαρακώνεται και συρρικνώνεται σε µια στενή έννοια φυσικής εγγύτητας, µε ανάλογη µείωση της δυνατότητας για την εκτίµηση και αξιολόγηση των πραγµάτων διαχρονικά και υπεροπτικά. (449 λέξεις)

Άρθρο του Αντώνη Μακρυδηµήτρη1 από την εφηµερίδα Το Βήµα (Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου (100-120 λέξεις)

(Β1) Να σχολιάσετε σε µια παράγραφο (70-90 λέξεις) την άποψη:

«Η βάναυση παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων κάπου µακριά και σε αγνώστους, δεν εντυπωσιάζει τόσο αν αυτό συµβεί κάπου κοντά και σε οµοεθνείς». (Β2) Να εξηγήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στην πρώτη παράγραφο και να χρησιµοποιήσετε τις λέξεις εντός των εισαγωγικών σε δικές σας προτάσεις.

(Β3) Ποια από τις τρεις προτεινόµενες σηµασίες αποδίδει το νόηµα

της λέξης που σας δίνεται; Επιλέξτε τη σωστή απάντηση, σηµειώνοντας στο αντίστοιχο τετράγωνο.

παρόµοιος µοιρολατρία αληθινός διαφορετικό-

τητα

ιδιάζον

ξεχωριστό

οµφαλοσκόπηση

ανεκτικότητα

φανατισµός αποµονώνω τεµαχισµός οξύνω

κατακερµα-

τισµός συνδυασµός

περιχαρακώνω

διορίζω

1 Καθηγητής της ∆ιοικητικής Επιστήµης στη Νοµική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών.


65

(Β4) Σου δίνεται ένα µικρό κείµενο που αναφέρεται στο ρόλο του υγιούς τύπου. Να συµπληρώσεις τα κενά, επιλέγοντας επτά λέξεις από το πλαίσιο.

αποκαλύπτονται, ενδέχεται, υποτίθεται, κατηγορηµατικά, ανοίκειες, πραγµατικά, αποσιωπούνται, ενδεχοµένως, ανταποκρίνονταν, φυσικά, αποφαίνονται, αλώβητες

«Οι απόψεις που _______________ από την κυβέρνηση ή την

κοινωνία γιατί, _______________, είναι λανθασµένες µπορεί να αποδειχθούν σωστές εφόσον _______________ να _______________ στα γεγονότα και να µείνουν _______________ παρά την έντονη κριτική. Αυτοί, που θέλουν να λογοκρίνουν απόψεις _______________ σωστές αρνούνται, _______________ την ορθότητα τους.

(Γ) Να γράψεις µια επιστολή (400-500 λέξεις) στο διευθυντή

ειδήσεων ενός τηλεοπτικού σταθµού µε την οποία θα ασκείς κριτική στο περιεχόµενο και τον τρόπο παρουσίασης των τηλεοπτικών ειδήσεων και θα ζητείς, µε τεκµηριωµένο λόγο, να δίνεται περισσότερη έµφαση σε θέµατα πολιτισµού (τέχνης, επιστήµης, τεχνολογικών επιτευγµάτων …)


66



67

ΚΕΙΜΕΝΟ 16ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικά µε τη στάση µας ως δέκτες πληροφοριών)

TV: ΚΛΕΙΣΤΕ ΤΗΝ ΤΗ ΡΗΜΑ∆Α! 1) «Οι ειδήσεις µε αρρωσταίνουν». Είναι ο διπλανός σας που το λέει

συχνά πια, και ο παραδιπλανός, είναι και ο αντίλαλος της σκέψης που µόλις κάνατε ακούγοντας ένα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων. Αναπαράγοντας τη «γραµµή» της αποδοχής, την κυρίαρχη ιδεολογία, δηλαδή ποντάροντας σ' ένα συναίσθηµα αποκοµµένο από τη σκέψη και την κριτική, τα δελτία ειδήσεων των 8:00, όπως έχουµε συνηθίσει να τα αποκαλούµε, καλλιεργούν τον πανικό, την άγνοια, την ηττοπάθεια, τον ατοµισµό και τη µοιρολατρία. Επί πλέον, ενισχύουν τις ενοχές και την κατάθλιψη των τηλεθεατών. Νισάφι πια...

2) Ανοίγω την τηλεόραση και µου µαυρίζει η ψυχή». «Μιλάνε σαν να είναι ένας τυφώνας που µας έχει παρασύρει όλους». «Ξέρω ότι τα πράγµατα είναι άσχηµα, αλλά δεν µπορώ να πενθώ συνέχεια». Αυτές είναι µερικές από τις επαναλαµβανόµενες φράσεις-κλειδιά που εντόπισαν οι φοιτητές του Παντείου Πανεπιστηµίου σε έρευνα για το πώς τα ΜΜΕ καλύπτουν την οικονοµική κρίση, που περιλαµβάνει αποκωδικοποίηση των οπτικοακουστικών µηνυµάτων από τα κεντρικά δελτία ειδήσεων και τις εφηµερίδες και συνεντεύξεις µε πολίτες 18-50 ετών(…).

3) Μιλήσαµε µε την καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Αλεξάνδρα Κορωναίου, που συντονίζει την έρευνα στο πλαίσιο του µαθήµατος Ψυχοκοινωνιολογία στα ΜΜΕ. Τα συµπεράσµατα της έρευνας, που συνεχώς εµπλουτίζονται καθώς η επικαιρότητα τρέχει µε απρόβλεπτους ρυθµούς, είναι αποκαλυπτικά: άγχος, φόβος, απέχθεια, κατάθλιψη είναι µερικά από τα συναισθήµατα που προκαλεί ο τρόπος που καλύπτουν τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ αλλά και οι εφηµερίδες την οικονοµική κρίση στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, όµως, η επιλεκτική παρουσίαση των γεγονότων γεννά και την αντίθετη άποψη: την αµφισβήτηση, τη δυσπιστία, τη στροφή σε εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης -κυρίως στο ίντερνετ- ειδικά για τις νεαρές ηλικίες.

4) Σύµφωνα µε την έρευνα, η οποία πρωτοπαρουσιάστηκε στις εφηµερίδες «Αυγή» και «∆ρόµος» και έκανε µια δεύτερη καριέρα στα διαδικτυακά µπλογκ, τα ΜΜΕ προσεγγίζουν την κρίση µε πέντε βασικούς τρόπους: α) ∆ραµατοποίηση. Η κρίση παρουσιάζεται σαν µια φυσική καταστροφή αναπόφευκτη και ανεξήγητη, σαν µια άλλη 11η Σεπτεµβρίου. Ακολουθείται η ίδια «συνταγή» παρουσίασης, χωρίς να αναλύονται οι βαθύτεροι λόγοι ούτε να ακούγονται τρόποι διεξόδου από την κρίση. Οι εκφράσεις που χρησιµοποιούνται είναι «εφιαλτικό σενάριο», «απελπιστική κατάσταση», «δεν υπάρχει άλλος δρόµος», «σκληρά αλλά αναγκαία µέτρα», «είµαστε στο χείλος του


68

γκρεµού». (…) β) Ενοχοποίηση του κοινού. Φταίµε όλοι, και µάλιστα σχεδόν το ίδιο, για την κατάσταση στην οποία φτάσαµε (…). Όπως τονίζεται στην έρευνα, «η εικόνα που µεταφέρουν είναι η εικόνα µιας διεφθαρµένης κοινωνίας στο σύνολό της. γ) Έµφαση στο ατοµικό. (…) Το ζουµ του φακού γίνεται στο ατοµικό δράµα: µία άνεργη µητέρα, ένας συνταξιούχος, ένας έµπορος εµφανίζονται ως ατοµικές περιπτώσεις, αποκοµµένες από το συλλογικό. δ) Υποβάθµιση στο συλλογικό. Όσο προβάλλεται κατά κόρον το µοτίβο «είµαστε όλοι υπαίτιοι» (…). ε) Κοινωνικός αυτοµατισµός. Η παρουσίαση των µέτρων αλλά και των αντιδράσεων στοχεύει στη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής, ώστε η µία κοινωνική οµάδα να στρέφεται εναντίον της άλλης και να φαίνεται ότι απειλεί την ευηµερία της άλλης.

5) Όπως, όµως, µας είπε η ίδια η καθηγήτρια και συντονίστρια της έρευνας, ο τρόπος που τα κυρίαρχα ΜΜΕ παρουσιάζουν την κρίση συντελεί στην ίδια την κρίση και την απαξίωση των ΜΜΕ. «Όλο και περισσότεροι νέοι δεν ενηµερώνονται από την τηλεόραση, ειδικά οι ηλικίες κάτω των 25. Γι' αυτό στρέφονται σε µέσα που ενθαρρύνουν τον διάλογο, όπως το διαδίκτυο. Όσο για την τηλεόραση, στρέφονται κυρίως σε χιουµοριστικές εκποµπές, όπως το "Αλ Τσαντίρι Νιους" και το "Ράδιο Αρβύλα", ακόµα και στα λεγόµενα ψυχαγωγικά δελτία ειδήσεων». (542 λέξεις)

της Αφροδίτης Πολίτη, Εφ. Ελευθεροτυπία, Έψιλον

(Αποσπάσµατα)

(Α) Να σχηµατίσετε την περίληψη του κειµένου σε έκταση 100-120 περίπου λέξεων. (Β1) Να βάλετε δύο δικούς σας τίτλους στο κείµενο, έναν µε αλληγορικό σχόλιο και έναν µε κυριολεκτικό σχόλιο. (Β2) Να σχηµατίσετε σε 80-90 λέξεις έναν δικό σας επίλογο για το κείµενο. (Β3) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµες τις υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου (µε τη σηµασία που έχουν µέσα σε αυτό). (Β4) Να βρείτε αντώνυµα των λέξεων που είναι έντονα τυπωµένες στην 4η παράγραφο.


69

(Β5) Να αποδώσετε µε πιο επίσηµο ύφος τις παρακάτω λέξεις:

(Γ) Όλοι γινόµαστε καθηµερινά δέκτες πολλών και ποικίλων µηνυµάτων από την τηλεόραση, κυρίως παρακολουθώντας δελτία ειδήσεων και ενηµερωτικές εκποµπές. Πώς νοµίζετε ότι είναι σκόπιµο να αντιδρούµε ως δέκτες των καταιγιστικών πληροφοριών του µέσου αυτού; Υπάρχουν κατά τη γνώµη σας τρόποι για να προστατευθούµε από τον κίνδυνο της "πλύσης εγκεφάλου", που ελλοχεύει όσο παραµένουµε παθητικοί δέκτες της οθόνης; (400-500 λέξεις)

ρηµάδα (τίτλος) παραδιπλανός (1η §)

3. ποντάροντας (1η §) νισάφι (1η §) ζουµ (4η §) µπλογκ (4η §)


70



71

ΚΕΙΜΕΝΟ 17ο

(για παραγωγή κειµένου για τη σχέση τηλεόρασης και βίας)

Ο ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΒΙΑ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ 1) Η εµπειρική έρευνα έχει πετύχει τα τελευταία χρόνια να

καταγράψει µε ακρίβεια το ποσοτικό προφίλ της τηλεοπτικής βίας. Πόσες ακριβώς σκηνές βίας εκτυλίσσονται ανά δευτερόλεπτο στα παιδικά προγράµµατα, πόσο αίµα ρέει στα κόµικς, πόσοι φόνοι εµφανίζονται στα δελτία ειδήσεων ή στα σίριαλ. Ωστόσο, ο στοχασµός και ο προβληµατισµός πάνω σε αυτά τα δεδοµένα δεν συνυφαίνονται µε αντίστοιχες βεβαιότητες. Η απορία και η αµφιβολία έχουν εδώ το προβάδισµα. Τα εύλογα ερωτήµατα που γεννώνται: Πώς µεταβολίζει το παιδί αυτήν τη σώρευση τηλεοπτικής βίας; Σε ποιο βαθµό η εικονική βία γεννά ή δεν γεννά πραγµατική βία;

2) Μελετώντας τις απόψεις που διατυπώνονται γύρω από αυτά τα ερωτήµατα, διαπιστώνει κανείς ότι εν τέλει τρία είναι τα σενάρια που υιοθετούνται, προκειµένου να οριοθετηθεί η σχέση τηλεοπτικής βίας και εγκληµατικότητας: Πρώτον: Οι τηλεοπτικές σκηνές βίας οδηγούν σε επιθετικές τάσεις. ∆εύτερον: Επιθετικές τάσεις που ενυπάρχουν στο άτοµο οδηγούν στην επιλογή βίαιων σκηνών. Τρίτον: Επιθετικές τάσεις και επιλογή τηλεοπτικών σκηνών βίας είναι και τα δύο προϊόντα µιας τρίτης συνθήκης, οφείλονται και τα δύο σε άλλους (π.χ. κοινωνικούς) παράγοντες, οι οποίοι δεν έχουν σχέση µε τα ΜΜΕ.

3) Η πρώτη απλουστευτική εκδοχή δεν φαίνεται να τεκµηριώνεται µέσα από την έρευνα. Αντιθέτως, σχετικά πρόσφατες έρευνες φανερώνουν ότι υπάρχει µια αµφίδροµη σχέση ανάµεσα στις σκηνές βίας που βιώνει ένα νεαρό παιδί στην καθηµερινή του ζωή και στην προδιάθεσή του να βλέπει αποκλειστικά και µόνον τηλεοπτική βία. Η υιοθέτηση προτύπων βίας εξαρτάται τελικά από τον βαθµό οµοιότητας των µηνυµάτων βίας που δέχεται κανείς σε σχέση µε τις καταστάσεις του κοινωνικού περιβάλλοντός του. Αξίζει, εποµένως, να µην εστιάζουµε αποκλειστικά το βλέµµα µας στην τηλεοπτική οθόνη υποτιµώντας τη σηµασία µιας βίας που ενδέχεται να ζει το παιδί στη γειτονιά, στο σχολείο, στην οικογένεια.

4) Πολύ πιο σηµαντική από την ποσοτική της αποτίµηση είναι η ποιοτική αποτίµηση της τηλεοπτικής βίας. Οι εποχές που οι «κακοί» στα τηλεοπτικά προγράµµατα κυρίως σε σίριαλ και ταινίες τιµωρούνταν φαίνεται πως ανήκει στο παρελθόν. Χαρακτηριστική είναι η έρευνα του Ντάνιελ Λιντς: Οι «κακοί» ήρωες στο 40% των προγραµµάτων όχι µόνο δεν τιµωρούνται, αλλά αντίθετα παρουσιάζονται ως ήρωες, έτσι ώστε τα παιδιά να ταυτίζονται πιο εύκολα µαζί τους. Στα τρία από τα τέσσερα


72

προγράµµατα που αναλύθηκαν ο «κακός» κάνει ό,τι κάνει χωρίς το ελάχιστο ίχνος τύψης ή µετάνοιας. […]

5) Η βία γίνεται αποδεκτή στον παιδικό ψυχισµό ως κάτι το φυσικό, κάτι το ενδεχόµενο. Θα έλεγα εδώ ότι «φυσικοποιείται» - και αυτό είναι ίσως το πιο τροµακτικό: η αίσθηση ότι η βία είναι ενταγµένη στην καθηµερινότητά µας, αποκτά ένα οικείο πρόσωπο, δεν τροµάζει, δεν διαταράσσει. Ιδού η πιο ύπουλη λειτουργία της µικρής οθόνης. (418 λέξεις)

Φωτεινή Τσαλίκογλου1, ΤΑ ΝΕΑ (Α) Να γράψετε την περίληψη του κειµένου σε 100-110 λέξεις.

(Β1) Η αρθρογράφος µας προτρέπει να µην εστιάζουµε αποκλειστικά το βλέµµα µας στην τηλεοπτική οθόνη υποτιµώντας τη σηµασία µιας βίας που ενδέχεται να ζει το παιδί στη γειτονιά, στο σχολείο, στην οικογένεια (3η παράγραφος). Να σχολιάσετε την άποψη αυτή της συγγραφέως σε µία παράγραφο 60-80 λέξεων.

(Β2) Να αναγνωρίσετε τον τρόπο ανάπτυξης της 2ης παραγράφου. Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας.

(Β3) Να εντοπίσετε στο άρθρο τους τρόπους που χρησιµοποιεί η αρθρογράφους (η επιστηµονική της ιδιότητα είναι ψυχολόγος) για να τεκµηριώσει επιστηµονικά τις θέσεις της.

(Β4) Να βρείτε ένα µονολεκτικό συνώνυµο για καθεµία από τις

υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου (εµφανίζονται, γεννώνται,

σώρευση, εικονική, διατυπώνονται, τεκµηριώνεται, εστιάζουµε,

τροµακτικό, ενταγµένη, οικείο).

(Β5) Να εντοπίσετε δύο συνυποδηλωτικά χρησιµοποιούµενες λέξεις ή φράσεις του κειµένου και να τις αντικαταστήσετε µε δηλωτικές-αναφορικές, ώστε να βγαίνει το ίδιο νόηµα.

(Γ) Σε ένα άρθρο 400-500 λέξεων να εκθέσετε τις απόψεις σας για την επίδραση που ασκεί η προβολή σκηνών πραγµατικής ή/και εικονικής βίας στους τηλεοπτικούς δέκτες ιδιαίτερα στα παιδιά, αλλά και τους τρόπους µε τους οποίους τόσο οι παράγοντες της τηλεόρασης όσο και η οικογένεια µπορούν να προστατεύσουν αυτή την ευαίσθητη ηλικιακά οµάδα.

1 Η Φωτεινή Τσαλίκογλου γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Ψυχολογία στο Πανεπιστήµιο της Γενεύης. Είναι καθηγήτρια στο τµήµα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστηµίου όπου διδάσκει Εγκληµατολογία και Ψυχολογία. Τα έργα της περιλαµβάνουν βιβλία Ψυχολογίας και µυθιστορήµατα.


73



74

ΚΕΙΜΕΝΟ 18ο

(για παραγωγή κειµένου για τη σχέση της τηλεόρασης και της προσωπικότητας των παιδιών)

Η ΜΕΓΑΛΗ ∆ΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΟΘΟΝΗΣ 1) Αυτήν την περίοδο τα διάφορα κανάλια της ιδιωτικής τηλεόρασης

διαφηµίζουν τα νέα τους προγράµµατα. Παρατηρούµε, ωστόσο, ότι ο ανταγωνισµός, ο οποίος υποτίθεται ότι θα έπρεπε να συµβάλλει στη δηµιουργία καλύτερων προϊόντων και στον πλουραλισµό των επιλογών, οδηγεί αντίθετα σε µια διαρκή πτώση της ποιότητας και σε µια όλο και µεγαλύτερη οµοιοµορφία.

2) Οι υπεύθυνοι για τα τηλεοπτικά προγράµµατα υποστηρίζουν συνήθως ότι η τηλεόραση δεν είναι παρά ένας καθρέπτης της κοινωνίας µας. Πρόκειται βέβαια για ένα βολικό άλλοθι, που τους χρησιµεύει για να δικαιολογούν τις -συχνά απαράδεκτες- επιλογές τους. Οφείλουµε όµως, να αναγνωρίσουµε ότι όλοι εµείς που ασκούµε κριτική στην κακή ποιότητα των τηλεοπτικών προγραµµάτων θα ήµασταν πιο αξιόπιστοι, αν δεν επιβραβεύουµε ως θεατές αυτό που στιγµατίζουµε µε το δηµόσιο λόγο µας. Εκτός από τη δική µας ευθύνη, υπάρχει ωστόσο και η τάση αυτών που αποφασίζουν για τα τηλεοπτικά προγράµµατα να θεωρούν το κοινό περισσότερο απαίδευτο και πιο επιρρεπές στον εκχυδαϊσµό απ΄ όσο είναι στην πραγµατικότητα.

3) Υπάρχει βέβαια πάντα η δυνατότητα να κλείνουµε την τηλεόραση που µας προσφέρει χαµηλής ποιότητας προγράµµατα. Μπορούµε να υιοθετήσουµε µια κριτική ή ειρωνική στάση απέναντι στο τηλεοπτικό µέσο, χωρίς κατ’ ανάγκη να το δαιµονοποιούµε. Αν κάποιος δεν έχει τίποτε άλλο εκτός από την τηλεόραση στη ζωή του, έχει και αυτός µερίδιο ευθύνης για την απώλεια της αυτονοµίας του.

4) Το πεδίο στο οποίο οι κριτικές αντιστάσεις είναι εκ των πραγµάτων ελάχιστες ή ανύπαρκτες και εποµένως εκδηλώνεται ακόµα πιο αρνητικά η ικανότητα της τηλεόρασης να εισβάλλει παντού, είναι κυρίως εκείνο της παιδικής ηλικίας.

5) Πριν από µερικά χρόνια, σε ένα δηµοτικό σχολείο στο Τορίνο, µια δασκάλα ζήτησε από τους µικρούς µαθητές της να µη δουν τηλεόραση για µία βδοµάδα και έπειτα να καταγράψουν και να σχολιάσουν στο ηµερολόγιό τους αυτήν την εµπειρία. Τα παιδιά περιέγραψαν αυτές τις επτά ηµέρες σαν µια σκληρή και βασανιστική δοκιµασία. Ένιωθαν λυπηµένα σαν να τους είχε αφαιρεθεί το αγαπηµένο τους παιχνίδι. ∆εν ήξεραν τι να κάνουν στον ελεύθερο χρόνο τους, σαν να είχαν χάσει τον επιστήθιο φίλο τους, που τους συντρόφευε στις καθηµερινές τους δραστηριότητες. Προφανώς είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι η τηλεόραση είχε αφαιρέσει από τα παιδιά την αναρχική ελευθερία της φαντασίας που συνοδεύει την παιδική νεότητα.


75

6) Η τηλεόραση, εποµένως, δεν είναι απλώς ένα ουδέτερο τεχνικό εργαλείο που αναπαριστά τον κόσµο ή «καθρεφτίζει» την κοινωνία, αλλά είναι ένα πανίσχυρο µέσο που επηρεάζει και συχνά διαµορφώνει την κρίση µας για τον κόσµο. Γι’ αυτό και το χρέος όσων διαχειρίζονται µια τέτοια δύναµη είναι να αναλογίζονται αυτοκριτικά την ηθική, πνευµατική και πολιτική τους ευθύνη και να µην υποτάσσουν την εργασία τους αποκλειστικά σε εµπορικές σκοπιµότητες. (419 λέξεις)

Θαν. Γιαλκέτση, από τον ηµερήσιο Τύπο.

(Α) Να γράψετε την περίληψη του κειµένου σε 100-120 λέξεις. (Β1) Να γράψετε δύο δικούς σας τίτλους για το κείµενο, έναν µε και έναν χωρίς σχόλιο. (Β2) «Αν κάποιος δεν έχει τίποτε άλλο εκτός από την τηλεόραση στη ζωή του, έχει και αυτός ένα µερίδιο ευθύνης για την απώλεια της αυτονοµίας του». Να αναπτύξετε το νόηµα της παραπάνω φράσης σε µια παράγραφο 80-100 λέξεων. (Β3) Ποια είναι τα δοµικά µέρη της 5ης παραγράφου του κειµένου και µε ποιον τρόπο αναπτύσσεται αυτή; (Β4) «Το πεδίο στο οποίο οι κριτικές αντιστάσεις είναι εκ των πραγµάτων ελάχιστες ή ανύπαρκτες και εποµένως εκδηλώνεται ακόµα πιο αρνητικά η ικανότητα της τηλεόρασης να εισβάλλει παντού, είναι κυρίως εκείνο της παιδικής ηλικίας». Να αναπτύξετε την παραπάνω θεµατική πρόταση σε µια παράγραφο 80-100 λέξεων µε αιτιολόγηση. (Β5) Να γράψετε από ένα αντώνυµο για κάθε υπογραµµισµένη στο κείµενο λέξη, ώστε να αποδίδεται το νόηµα της πρότασης στην οποία ανήκει: ιδιωτικής, οµοιοµορφία, αξιόπιστοι, επιβραβεύουµε, απαίδευτο, αφαιρεθεί. (Β6) Να σχηµατίσετε προτάσεις µε τις παρακάτω λέξεις: πλουραλισµός, άλλοθι, στιγµατίσουµε, αυτονοµία, επιστήθιος, σκοπιµότητες.


76

(Β7) Τι δηλώνουν η καθεµιά από τις παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις του κειµένου «ωστόσο» (1η §), «βέβαια» (2η §), «αν» (3η §); Γ. Πολλοί είναι οι επικριτές της τηλεόρασης όσον αφορά στο ρόλο της στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών. Υπάρχουν, όµως και αρκετοί, που χωρίς να παραβλέπουν τους κινδύνους, υποστηρίζουν πως το σύγχρονο αυτό µέσο µπορεί να αποδειχθεί χρήσιµο όργανο αγωγής των νέων. Σε ένα άρθρο 500 περίπου λέξεων, που θα δηµοσιευτεί στην εφηµερίδα του σχολείου σας, καλείστε να αποδείξετε µε επιχειρήµατα και τις δύο αυτές θέσεις.


77



78

ΚΕΙΜΕΝΟ 19ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε το ∆ιαδίκτυο)

ΤΟ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ ΑΛΛΑΖΕΙ ΑΡ∆ΗΝ1 ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

1) Ζούµε στην εποχή των γρήγορων ταχυτήτων. Η εκρηκτική

επέκταση του Ίντερνετ, µε τις 600 δισεκατοµµύρια ιστοσελίδες (100 για κάθε άνθρωπο!), δεν αποτελεί παρωνυχίδα των εξελίξεων, καθώς σε µεγάλο βαθµό τροποποιεί τάχιστα µια σειρά λειτουργίες και δραστηριότητές µας.

2) Ένα από τα πρώτα θύµατα του ∆ιαδικτύου είναι η επιστολογραφία. Όλο και λιγότεροι στέλνουν πια γράµµατα µέσω των ταχυδροµείων. ∆εν πρόκειται, βέβαια, για µια ανώδυνη απώλεια. Η γοητεία του γράµµατος, γραµµένου µε τον ιδιαίτερο γραφικό χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου πάνω σε χαρτί, είναι ξεχωριστή. Επιπλέον, µέσω της αλληλογραφίας αναπτυσσόταν συχνά και ένα προσωπικό λογοτεχνικό ύφος. Ακόµα και σήµερα κάποιοι κρατούν αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας για τις πιο προσωπικές και πιο ιδιαίτερες επαφές τους. Η αµεσότητα, όµως, της διαδικτυακής επικοινωνίας κάνει την υποχώρηση της κλασικής αλληλογραφίας ανεπίστρεπτη. Οι αποστολείς ηλεκτρονικών επιστολών (e-mail) προσπαθώντας να δώσουν µια προσωπική αίσθηση στα µηνύµατά τους χρησιµοποιούν σχέδια, χρώµατα, ιδιαίτερες γραµµατοσειρές, ενώ δεν λείπουν και οι απόπειρες για πιο έντεχνη διατύπωση του λόγου. Όσες φορές αυτό δεν γίνεται, µάλλον δεν φταίει το πληκτρολόγιο, αλλά η εποχή του «κλεµµένου χρόνου» που µετριέται µόνο µε χρήµα ...

3) Οι ειδήσεις διαβάζονται όλο και περισσότερο στην οθόνη του υπολογιστή. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια κατακόρυφη αύξηση των επισκέψεων στις ηλεκτρονικές σελίδες των αµερικανικών εφηµερίδων κατά περίπου 10% ετησίως. Ανάλογη είναι και η πτώση της αναγνωσιµότητας των τυπωµένων εκδόσεων. Η ψηφιακή σελίδα του βρετανικού «Guardian» δέχεται 9.000.000 επισκέψεις µηνιαίως. η κυκλοφορία των λαϊκίστικων εφηµερίδων υποχωρεί, όχι όµως και των πιο ποιοτικών. Όλες οι µεγάλες εφηµερίδες και πρακτορεία ειδήσεων έχουν ιστοσελίδες, ενώ ανθούν και οι ενηµερωτικοί (;) ιστότοποι - αρκετοί εναλλακτικοί. Το Ίντερνετ διεκδικεί µια σηµαντική φέτα από την πίτα της ενηµέρωσης, αφού οι χρήστες του µπορούν να επιλέξουν µεταξύ άπειρων πηγών, να συγκρίνουν και να διερευνήσουν, ενώ θεωρούν ότι οι ειδήσεις του ∆ιαδικτύου διαθέτουν αξιοπιστία. Βέβαια, η διαδικτυακή ενηµέρωση δεν είναι άσπιλη. Στο κυνήγι της πρωτιάς στην άµεση ενηµέρωση δεν αποφεύγονται λάθη, ενώ

1 ριζικά, από τα θεµέλια, πέρα για πέρα


79

ο βοµβαρδισµός µε «νέα» δυσκολεύει το στοχασµό και την κριτική.

4) Ο τρόπος που ακούµε µουσική και που θα βλέπουµε ταινίες έχει αλλάξει σηµαντικά λόγω του ∆ιαδικτύου. Η ανάπτυξη του φορµάτ ΜΡ3, που επιτρέπει την ψηφιακή συµπίεση ενός τραγουδιού, κάνει πολύ εύκολη τη µεταφορά του µέσω Ίντερνετ. Η επέκταση των ευρυζωνικών συνδέσεων έχει δηµιουργήσει ένα πλούσιο υλικό µουσικής και ταινιών, που πλέον αξιοποιείται διαφορετικά. Οι ιστοσελίδες αποθήκευσης µουσικών και άλλων αρχείων ανθούν, είτε είναι επί πληρωµή είτε στηρίζονται στην ανταλλαγή. Όλο και περισσότεροι ακούνε µουσική σε συσκευές ΜΡ3, ενώ δεν είναι µακριά η στιγµή όπου πολλοί θα αποθηκεύουν ψηφιακά τις ταινίες στο σαλόνι τους και θα τις βλέπουν στον υπολογιστή τους ή στην τηλεόραση. (423 λέξεις)

Άρθρο του Γιάννη Ελαφρού, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, (διασκευή) (Α) Να γράψετε την περίληψη του κειµένου σε 100-110 λέξεις. (Β1) Να σχολιάσετε σε µία παράγραφο 60-80 λέξεων τις δύο τελευταίες περιόδους της 3ης παραγράφου. (Β2) Να γράψετε µία παράγραφο 80-90 λέξεων (µε τη µέθοδο σύγκρισης και αντίθεσης) στην οποία θα συγκρίνετε την παραδοσιακή αλληλογραφία µε την αποστολή ηλεκτρονικών επιστολών. (Β3) Να επισηµάνετε τις διαρθρωτικές λέξεις της δεύτερης παραγράφου και να διακρίνετε τι δηλώνει η καθεµία από αυτές. (Β4) Να διακρίνετε τη δοµή και να βρείτε τους τρόπους ανάπτυξης της 3ης παραγράφου. (Β5) Να γράψετε από ένα µονολεκτικό αντώνυµο για καθεµία από τις υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου (ανώδυνη, ξεχωριστή, αποστολείς, προσωπική, έντεχνη, αποφεύγονται, επέκταση, ανθούν). (Β6) Να γράψετε από ένα µονολεκτικό συνώνυµο για καθεµιά από τις έντονα τυπωµένες λέξεις του κειµένου (τροποποιεί, αναπτυσσόταν, απόπειρες, υποχωρεί, αξιοπιστία).

(Γ) Σε ένα δοκίµιο 400-500 λέξεων να παρουσιάσετε τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές πλευρές της χρήσης του διαδικτύου και γενικότερα των ηλεκτρονικών υπολογιστών από τους νέους.


80



81

4η ΕΝΟΤΗΤΑ

ΕΡΓΑΣΙΑ - ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ


82

ΚΕΙΜΕΝΟ 20ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικού µε τους φορείς που επηρεάζουν την επιλογή επαγγέλµατος)

1) Το περιβάλλον του σπιτιού είναι ένας σηµαντικός παράγοντας που

επηρεάζει το είδος του επαγγέλµατος και τον τρόπο ζωής που θα ακολουθήσει ο µαθητής. Εδώ διακρίνουµε δύο σηµαντικά στοιχεία: τους γονείς και τα αδέρφια. Από τους γονείς φαίνεται ότι το παιδί παίρνει τα κίνητρα. Για παράδειγµα, το παιδί του οποίου οι γονείς αγαπούν το διάβασµα ή αγαπούν να κάνουν εργασίες µε τα χέρια τους, το πιθανότερο είναι ότι θα µάθει να χαίρεται µε τις ίδιες ενασχολήσεις.

2) Ακόµη, το παιδί µαθαίνει από τους γονείς του τις αξίες και τις ανάγκες που κατευθύνουν τη ζωή τους, είτε αυτές είναι πρωτογενείς (καλύπτουν βιοτικές ανάγκες), π.χ. να έχουν αρκετή τροφή για να θρέψουν την οικογένεια, είτε είναι δευτερογενείς (αναφέρονται σε ψυχικές λειτουργίες), π.χ. αισθητικές επιτεύξεις ή ικανοποίηση από την εργασία ή από οικονοµική αµοιβή. (...)

3) Από τα αδέρφια το παιδί επηρεάζεται µε πολλούς τρόπους: ο µεγαλύτερος αδερφός ή αδερφή µπορεί να δώσει πληροφορίες για µια δουλειά ή για τα ανώτερα στάδια εκπαιδεύσεως µε έµµεσους ή άµεσους τρόπους. Το παιδί µαθαίνει από την αγωνία, την ανία, την υποταγή του άλλου. Επίσης, το παιδί µαθαίνει από συγκρίσεις που γίνονται σε θέµατα επιτυχίας στην οικογενειακή ζωή, στο σχολείο, στις ελεύθερες ασχολίες, καθώς και στο επάγγελµα.

4) Το σχολείο είναι ένας σηµαντικός, καθοριστικός παράγοντας για την εκλογή του επαγγέλµατος και του τρόπου ζωής κάθε ατόµου. Τα µαθήµατα που ενδιαφέρουν ή απωθούν το παιδί, ο τρόπος που συµπεριφέρνονται οι δάσκαλοί του, η ενθάρρυνση ή αποθάρρυνση από αυτούς µπορεί να αυξήσει ή να περιορίσει την αγάπη του µαθητή για την εκπαίδευση και να επηρεάσει τον επαγγελµατικό προσανατολισµό του. Επίσης, το είδος του σχολείου (π.χ. µουσικό σχολείο) επηρεάζει τις ευκαιρίες για επαγγελµατική σταδιοδροµία, παρόλο που πιθανό είναι να γίνεται κάθε δυνατή προσπάθεια να περιοριστεί στο ελάχιστο η επιρροή αυτή.

5) Η κοινωνική οµάδα στην οποία ζει ο νέος είναι, επίσης, ένας σηµαντικός παράγοντας στην εκλογή του επαγγέλµατος και του τρόπου ζωής. Αυτό συµβαίνει κυρίως όταν από κοινωνική αυτή οµάδα εκφράζονται απόψεις και προσδοκίες για τον νέο. Παράδειγµα ο µαθητής που ενθαρρύνεται, επειδή έχει τις απαραίτητες πνευµατικές ικανότητες, να φύγει από το ορεινό χωριό του, ώστε να µπορεί να αξιοποιήσει µε κάθε τρόπο τις


83

εκπαιδευτικές και τις επαγγελµατικές δυνατότητες που του προσφέρει η πόλη.(…)

6) Επιπροσθέτως, τα παιδιά µαθαίνουν από µικρή ηλικία να παίζουν ρόλους, ιδιαίτερα στο παιχνίδι. Ο ρόλος µε τον οποίο νιώθουν πιο άνετα, ώστε να είναι κοινωνικά, να δείχνουν τάσεις ανθρωπιστικές ή διευκόλυνσης των άλλων κτλ., είναι πιθανό να γίνει ένας παράγοντας στην εκλογή επαγγέλµατος. Πιθανό να είναι πιο ευτυχισµένα, όταν διαλέξουν µια δουλειά που θα τους επιτρέπει να παίζουν αυτόν το ρόλο ή να προσαρµόζουν τη δουλειά τους έτσι ώστε να τον διατηρούν.

7) Τέλος, όταν η επαγγελµατική δοµή µιας κοινωνίας αλλάζει, παλιά επαγγέλµατα δίνουν τη θέση τους σε καινούρια, όπως στις τεχνολογικές κοινωνίες όπου εξαφανίζονται οι χειρώνακτες και γίνονται περιζήτητοι αυτοί που έχουν εξειδικευτεί στη χρήση και τον προγραµµατισµό των ηλεκτρονικών υπολογιστών(...) (477 λέξεις)

J. Miller, Οδηγίες για την εφαρµογή του ΣΕΠ, Κ.Ε.Μ.Ε., εκδ. ΟΕ∆Β, Αθήνα 1981, σ. 34 κεξ. Αποσπάσµατα ελαφρώς διασκευασµένα) (Α) Να αποδοθεί η περίληψη του κειµένου (100-120 λέξεις) (Β1) Να σχολιάσετε σε 70-80 λέξεις τη θέση: «Από τους γονείς φαίνεται ότι το παιδί παίρνει τα κίνητρα. Για παράδειγµα, το παιδί που οι γονείς του αγαπούν το διάβασµα ή κάνουν οι ίδιοι εργασίες µε τα χέρια τους και αυτό τους ενθουσιάζει, το πιθανότερο είναι ότι θα µάθει να χαίρεται µε τις ίδιες εργασίες». (Β2) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµες τις έντονα τυπωµένες λέξεις: σηµαντικά, επιτεύξεις, υποταγή, ενθάρρυνση, διατηρούν.

(Β3) Να εντοπίσετε τα δοµικά µέρη και τον τρόπο/τρόπους

ανάπτυξης της 4ης παραγράφου του κειµένου. (Β4) Να σχηµατίσετε δύο προτάσεις για κάθε µία από τις φράσεις

που σας δίνονται: κοινωνική οµάδα, πνευµατικές ικανότητες (5η§). (Γ) Σε αποδεικτικό δοκίµιο, 400-500 λέξεων, να αναφερθείτε στους

φορείς που επηρεάζουν θετικά ή/και αρνητικά την επιλογή του µελλοντικού επαγγέλµατος του νέου.


84



85

ΚΕΙΜΕΝΟ 21ο

(για την παραγωγή κειµένου για τον σχολικό επαγγελµατικό προσανατολισµό)

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

1) Ο επαγγελµατικός προσανατολισµός προβλήθηκε σηµαντικά ως το

µέσο που µπορεί να γεφυρώσει τις εσωτερικές κλίσεις του ατόµου µε τις δυνατότητες της αγοράς εργασίας. Στόχος του σχολικού επαγγελµατικού προσανατολισµού (ΣΕΠ) είναι από τη µια µεριά η αυτογνωσία του ατόµου και από την άλλη η πληροφόρηση για την αγορά εργασίας. Επιτρέπει, έτσι, στο νεαρό άτοµο να συνδυάσει την εικόνα που έχει σχηµατίσει για τον εαυτό του µε την πληροφόρηση για τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες του κάθε επαγγέλµατος, ώστε να έχει άποψη για τις εναλλακτικές λύσεις - στο µέτρο βέβαια που υπάρχουν ποικίλες διέξοδοι.

2) Αυτές, όµως, οι κατευθυντήριες γραµµές του ΣΕΠ γεννούν τρία καίρια ερωτήµατα: α) Τα µέτρα που χρησιµοποιούνται για να αποκαλυφθούν οι κλίσεις του ατόµου για την άσκηση συγκεκριµένων επαγγελµατικών ρόλων µπορούν πράγµατι να λειτουργήσουν ως "διαγνωστικά µέσα" της προσωπικότητας του ατόµου, των προσδοκιών και των επιθυµιών του µε σχετική ασφάλεια; β) Οι επιλογές που γίνονται σε κάποια -πρώιµη- φάση της ζωής του ατόµου είναι "οριστικές" ή µήπως αποτελούν µια συνεχή διαδικασία µέχρι την τελική αποκρυστάλλωση των κλίσεων που όµως συντελείται σε µεταγενέστερα από τη σχολική περίοδο στάδια; γ) Εφόσον η πληροφόρηση για την αγορά εργασίας επικεντρώνεται κυρίως στην παρούσα κατάσταση, πόσο µπορεί να αποτυπώσει την πραγµατικότητα σε ένα µελλοντικό χρόνο, όταν το νεαρό άτοµο µε µεγαλύτερη ή µικρότερη χρονική υστέρηση -ανάλογα µε τα χρόνια σπουδών ή επαγγελµατικής εξειδίκευσης- µεταβεί από το σχολείο στην ενεργό ζωή; Πόσο, µε άλλα λόγια, οι προβλέψεις για το µέλλον µπορεί να αποδειχτούν ρεαλιστικές, όταν οι ρυθµοί ανάπτυξης και αλλαγών είναι τόσο γρήγοροι, µε αποτέλεσµα να µην είναι εύκολο να εκτιµηθούν; Μήπως τότε το άτοµο βρεθεί αντιµέτωπο µε καταστάσεις πολύ διαφορετικές συγκριτικά µε εκείνες που επικρατούσαν την εποχή που έκανε τις επιλογές του;

3) Ασφαλώς οι απαντήσεις σε τέτοια ερωτήµατα δεν είναι µονοσήµαντες, γιατί στην όποια θέση υπάρχει αντίθεση. Μπορεί εντούτοις να αντιπαρατεθεί µια συλλογιστική, που πολύ επιγραµµατικά συνοψίζεται στα ακόλουθα:

4) Πρώτον, η διάγνωση της προσωπικότητας του ατόµου είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, γιατί είναι πολλοί οι παράγοντες που τη διαµορφώνουν, καθένας ξεχωριστά ή σε συνδυασµό µεταξύ τους, κι ακόµη γιατί η "µέτρησή" της µε τα διάφορα test κρύβει περισσότερα απ' όσα αποκαλύπτει.


86

5) ∆εύτερον, οι προτιµήσεις του ατόµου σχετικά µε την επαγγελµατική του ζωή περνούν από πολλές φάσεις όπως αυτή της φαντασίας, όπου πιστεύει ότι µπορεί να πραγµατοποιήσει ό,τι επιθυµεί, γιατί ακόµη δεν είναι σε θέση να κάνει το διαχωρισµό ανάµεσα στις επιθυµίες και στις δυνατότητες της υλοποίησής τους. Έτσι, ο εντοπισµός των κλίσεων από τον ΣΕΠ σε πρακτικό επίπεδο δεν φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο για την επαγγελµατική ζωή.

6) Τέλος, η πληροφόρηση για τις συνθήκες της αγοράς εργασίας που επικρατούν σε µια κοινωνία δεν µπορεί παρά να έχει στατικό χαρακτήρα. Να αναφέρεται, δηλαδή, σε συγκεκριµένη περίοδο. Όµως οι µεταβολές στον επαγγελµατικό ορίζοντα σήµερα είναι τόσο γρήγορες, ώστε οι οποιεσδήποτε προβλέψεις να µην είναι αξιόπιστες. Με ταχείς ρυθµούς εµφανίζονται καινούρια επαγγέλµατα, ενώ το ίδιο γρήγορα άλλα περιορίζονται ή εξαφανίζονται και χωρίς προειδοποιήσεις εναλλάσσονται περίοδοι πλήρους απασχόλησης -περίοδοι υψηλής ζήτησης εργασίας- µε περιόδους ανεργίας.

7) Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο ΣΕΠ σε µικρό βαθµό και πολύ έµµεσα µπορεί να λειτουργήσει ως εξισορροπητικός παράγοντας ανάµεσα στην προσφορά και στη ζήτηση εργασίας. ∆εν µπορεί άµεσα και αποτελεσµατικά να προσδιορίσει το πραγµατικά κατάλληλο για το άτοµο και την κοινωνία επάγγελµα σ' αυτή µάλιστα τη νεαρή, ρευστή και εύθραυστη ηλικία. (535 λέξεις)

Κούλα Κασιµάτη1, από Τα Νέα, ελαφρώς διασκευασµένο (Α) Να αποδοθεί η περίληψη του κειµένου (100-110 λέξεις)

(Β1) Να σχολιάσετε σε 70-80 λέξεις τη θέση: «Η διάγνωση της προσωπικότητας του ατόµου είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, γιατί είναι πολλοί οι παράγοντες που τη διαµορφώνουν, καθένας ξεχωριστά ή σε συνδυασµό µεταξύ τους» (4η §).

(Β2) Να αντικαταστήσετε τις έντονα τυπωµένες λέξεις µε συνώνυµές τους: αυτογνωσία, αποκαλυφθούν, υστέρηση, επιγραµµατικά, αξιόπιστες.

(Β3) Ποια η δοµική λειτουργία της 3ης παραγράφου;

(Β4) Να σχηµατίσετε δύο προτάσεις για κάθε µία από τις λέξεις που σας δίνονται χρησιµοποιώντας την κάθε λέξη µε διαφορετική σηµασία, κυριολεκτική και µεταφορική: ρόλων (2η§), αποτυπώσει (2η§), αγοράς (1η§), ορίζοντα (6η§).

1 Η Κούλα Κασιµάτη σπούδασε οικονοµικά, βιοµηχανική οργάνωση, κοινωνιολογία και στατιστική. Είναι καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήµιο.


87

(Γ) Σε δοκίµιο, 400-500 λέξεων, να σχολιάσετε ποια είναι τα θετικά και ποια τα αρνητικά του µαθήµατος που ορίζεται ως ΣΕΠ και να προτείνετε τρόπους µε τους οποίους µπορεί να γίνει πιο ελκυστικό.


88



89

ΚΕΙΜΕΝΟ 22ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικά µε την ειδίκευση)

1) Έχει περάσει η εποχή της Αναγέννησης, όταν πρότυπο του ανθρώπου ήταν ο “Homo Universalis”, ο πολυπράγµων, δηλαδή, άνθρωπος που ασχολούνταν µε ένα ευρύτατο φάσµα αντικειµένων και γινόταν τόσο περισσότερο αξιοθαύµαστος όσο µεγαλύτερο ήταν το πλήθος των διαφορετικών θεµάτων για τα οποία κατείχε γνώσεις. Ο σύγχρονος άνθρωπος αξιολογείται όχι µε βάση τη σφαιρικότητα των γνώσεων αλλά µε κριτήριο το πόσο έχει διεισδύσει σε ένα µικρό πεδίο του επιστητού, µε το κατά πόσο δηλαδή εξειδικευµένος είναι.

2) Σήµερα η εξειδίκευση έγινε απολύτως αναγκαία. Πρώτον, γιατί οι ασχολίες του σύγχρονου ανθρώπου καλύπτουν ένα τόσο ευρύ φάσµα, ώστε να είναι αδύνατη η ταυτόχρονη επίδοσή του σε πολλούς και διαφορετικούς τοµείς. Έπειτα, η εξειδίκευση επιβάλλεται στην εποχή µας από την έκρηξη των επιστηµονικών γνώσεων. Όσο περισσότερα αντικείµενα περιλαµβάνονται στο πλάτος µιας επιστήµης τόσο πιο δύσκολη γίνεται η έρευνά τους σε βάθος. Γι' αυτό και οι επιστήµες διαρκώς επιµερίζονται σε κλάδους και οι επιστήµονες εξειδικεύονται σε κάποιον απ' αυτούς. Παράλληλα µε την επιστήµη εξελίσσεται και η τεχνολογία. Η χρήση, λοιπόν, των σύγχρονων εξελιγµένων τεχνικών µέσων απαιτεί και εξειδικευµένους χειριστές. Αν σ' αυτά προσθέσουµε και την ανάγκη να αντιµετωπιστούν αποτελεσµατικά τα πολύπλοκα προβλήµατα που υπάρχουν στην εποχή µας, αντιλαµβανόµαστε πόσο απαραίτητη είναι σήµερα η εξειδίκευση. Εποµένως η εξειδίκευση είναι µονόδροµος.

3) Με την εξειδίκευση των εργαζοµένων αυξάνεται η παραγωγικότητα, η οποία έχει τεράστια σηµασία για την οικονοµική και, κατ' επέκταση, την κοινωνική πρόοδο. Οι εργαζόµενοι γίνονται πιο επιτήδειοι, αποκτούν ειδικές γνώσεις, αναπτύσσουν την επινοητικότητα και την επιδεξιότητά τους και, εποµένως, χρησιµοποιούν πιο αποδοτικά τις σωµατικές και πνευµατικές τους ικανότητες. Εξοικονοµούνται δυνάµεις, µέσα, χρόνος και κεφάλαια, µε αποτέλεσµα όχι µόνο να µειώνεται το κόστος και να γίνονται πιο ανταγωνιστικά στην αγορά τα προϊόντα, αλλά και να αυξάνεται η παραγωγή τους.

4) Όσο προχωρεί ο καταµερισµός της εργασίας τόσο εξελίσσονται και τα τεχνικά µέσα, επειδή αυτά προορίζονται να επιτελέσουν πολύ εξειδικευµένες λειτουργίες. Βελτιώνεται, επίσης, και η οργάνωση των επιχειρήσεων, καθώς δηµιουργούνται νέα τµήµατα και ανασυγκροτούνται τα ήδη υπάρχοντα, ώστε να είναι πιο αποδοτική η λειτουργία τους. Κατ' αυτόν τον τρόπο δηµιουργούνται νέες ειδικότητες και νέες θέσεις εργασίας.


90

5) Παρόµοιες αλλαγές όσον αφορά τις µεθόδους έρευνας, τα εργαστηριακά µέσα και, συνεπώς, τη γνώση επιφέρει η εξειδίκευση και στην επιστήµη. Χάρη στην αποκλειστική και συνεχή ενασχόληση µε ένα συγκεκριµένο και περιορισµένο αντικείµενο του επιστητού η γνώση γίνεται πιο βαθιά, πιο λεπτοµερής και πιο ακριβής. Στην εποχή µας ο επιστήµονας, αν δεν έχει εξειδίκευση, κινδυνεύει να µείνει στην επιφάνεια και να µιλάει µε γενικότητες ανούσιες και άχρηστες.

6) Επιπλέον, µε την εξειδίκευση και το σύγχρονο διεθνή καταµερισµό της παραγωγής, εκλείπει η παραδοσιακή οικονοµική αυτάρκεια ιδιωτών και κρατών. Αυτή η έλλειψη αυτάρκειας ενισχύει την αλληλεξάρτηση, την αλληλεγγύη και την υπευθυνότητα των ανθρώπων. Η παραγωγική διαδικασία µοιάζει µε µια αλυσίδα και η αποδοτική λειτουργία της εξαρτάται από τη συνοχή των κρίκων της αλυσίδας αυτής, δηλαδή την αδιάλειπτη και αρµονική συνεργασία των ανθρώπων, είτε είναι άτοµα είτε επαγγελµατικές και κοινωνικές οµάδες είτε ακόµη και κράτη ολόκληρα. (476 λέξεις)

Σπυρίδων Κ. Κούτρας, φιλόλογος και συγγραφέας (Α) Να γράψετε την περίληψη του κειµένου (80-100 λέξεις). (Β1) Να γράψετε µία παράγραφο µε ολοκληρωµένο νόηµα και λογικό ειρµό χρησιµοποιώντας σ' αυτή τις λέξεις: (εξ)ειδίκευση, ειδικότητα, είδος, ειδικός, εξειδικεύοµαι, ανειδίκευτος. Στην παράγραφο να υπογραµµίσετε τις εν λόγω λέξεις. (Β1) Με βάση το κείµενο να επιβεβαιώσετε ή διαψεύσετε ως Σωστό ή Λανθασµένο το περιεχόµενο των πιο κάτω αριθµηµένων προτάσεων.

1. Στην περίοδο της Αναγέννησης υπήρχε µεγάλη εξειδίκευση. 2. Η επιστηµονική ανάπτυξη επιβάλλει την ειδίκευση. 3. Η εξειδίκευση ευθύνεται για την οικονοµική ύφεση. 4. Η εξειδίκευση περιορίζει το κόστος των προϊόντων. 5. Η εξειδίκευση συµβάλλει στην επιστηµονική πρόοδο. 6. Η εξειδίκευση παρεµποδίζει την διακρατική συνεργασία.

(Β2) Να γράψετε µία συνώνυµη για καθεµιά από την κάθε έντονα τυπωµένη στο κείµενο λέξη: κατείχε , διεισδύσει, αναγκαία, δύσκολη, εξελίσσεται. (Β3) Ποια η δοµή και ο τρόπος ανάπτυξης της 4ης παραγράφου; Απαντήστε τεκµηριωµένα.


91

(Β4) Να γράψετε µία αντώνυµη για κάθε υπογραµµισµένη στο κείµενο λέξη: αυξάνεται, επινοητικότητα, εξοικονοµούνται, βελτιώνεται, ανούσιες.

(Β5) Αφού λάβετε υπόψη τη σηµασία που έχουν οι παρακάτω φράσεις ή προτάσεις στις τρεις πρώτες παραγράφους του κειµένου, να σηµειώσετε σε ποιες από αυτές η γλώσσα λειτουργεί δηλωτικά και σε ποιες συνυποδηλωτικά.

1. … σφαιρικότητα των γνώσεων 2. … η εξειδίκευση έγινε απολύτως αναγκαία 3. … έκρηξη των επιστηµονικών γνώσεων 4. … απαιτεί εξειδικευµένους χειριστές 5. Η εξειδίκευση είναι µονόδροµος. 6. Με την εξειδίκευση των εργαζοµένων αυξάνεται η

παραγωγικότητα 7. Οι εργαζόµενοι αποκτούν ειδικές γνώσεις

(Γ) Σε ένα άρθρο-απάντηση σε όσα υποστηρίζει ο συγγραφέας να αναφέρετε τεκµηριωµένα τους κινδύνους που προέρχονται από την εξειδίκευση και να προτείνετε τρόπους αντιµετώπισης τους. Η έκταση του κειµένου σας να είναι 400 λέξεις.


92



93

ΚΕΙΜΕΝΟ 23ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικά µε την ανεργία)

1) Το φάσµα της ανεργίας απειλεί την Ευρώπη. Οι αριθµοί, ακόµα και

όταν δεν ψεύδονται, είναι αµείλικτοι. Το φράγµα του 10% έχει ξεπεραστεί πλέον. 400.000 επισήµως αναγνωρισµένοι είναι οι άνεργοι στη χώρα µας, ενώ αλλού, όπως στην Ισπανία και την Ιταλία η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη . Η γηραιά ήπειρός µας λοιπόν πλήττεται από την ανεργία.

2) Πίσω όµως από τις στατιστικές και τους ψυχρούς υπολογισµούς υπάρχει ένας µεγάλος αγνοούµενος: ο άνεργος και ο ψυχισµός του. Η έρευνα στον τοµέα αυτό είναι εξαιρετικά ελλιπής. Όµως η γνώση της ψυχολογίας, η διερεύνηση του βιώµατος του κοινωνικού αποκλεισµού στις διάφορες θιγόµενες πληθυσµιακές οµάδες (νέοι, γυναίκες, άτοµα µε ειδικές ανάγκες) θα ήταν ένα κλειδί για την κατά το δυνατόν λιγότερο τεχνικότροπη και στενά οικονοµιστική παρέµβαση.

3) Άνεργος τελικά δεν είναι ένα άτοµο που έχει χάσει απλά τη δουλειά του. Είναι ένα άτοµο που έχει χάσει την ταυτότητα του, που δεν ξέρει τι να κάνει µε το χρόνο, την οικογένεια του, τη ζωή, τον εαυτό του. Ένας άνεργος δεν είναι κάποιος που ψάχνει για δουλειά, είναι κάποιος που ψάχνει για στηρίγµατα επιβίωσης. Μαζί µε τη δουλειά στο συµβολικό επίπεδο χάνεις πολύ περισσότερα από οικονοµικά αγαθά. Χάνεις την αυτοεκτίµηση, τον αυτοσεβασµό, την αξιοπρέπειά σου.

4) ∆εν είναι να απορεί κανείς. Αρκεί να συλλογιστούµε πόσο εργασιοκεντρική είναι η κοινωνία µας. Ίσως ο σύγχρονος άνθρωπος αισθάνεται ικανοποίηση και ολοκλήρωση µόνο εντός του εργασιακού του περιβάλλοντος. Γι' αυτό ευθύνεται σε µεγάλο βαθµό η αποξένωση και η έλλειψη διεξόδων στις µεγαλουπόλεις του καιρού µας καθώς και τα πολλά προβλήµατα που παρουσιάζονται σήµερα στις ανθρώπινες σχέσεις. Πάντως σήµερα η εργασία έχει µυθοποιηθεί, η αξία της έχει αναβαθµιστεί και όλα περιστρέφονται γύρω από αυτήν.

5) Επόµενο είναι η εργασιακή ταυτότητα να ταξινοµεί τους ανθρώπους, να τους κατηγοριοποιεί. Χωρίς συγκεκριµένες επαγγελµατικές ιδιότητες, το άτοµο δεν σηµαίνει τίποτα. ∆εν είναι αναγνωρίσιµο, άρα δεν υπάρχει.

6) Το «Who am I» (ποιος είµαι) είναι ένα αποκαλυπτικό ψυχολογικό τεστ. Το άτοµο καλείται να δώσει πέντε απαντήσεις, έτσι όπως του έρχονται αβίαστα στο µυαλό, στο ερώτηµα «ποιος είµαι». Η επαγγελµατική ιδιότητα έρχεται πρώτη. Μέσα από το επάγγελµα το άτοµο κατοχυρώνει την υπαρξιακή του επιβίωση. Εύλογο είναι λοιπόν η ανεργία να επιφέρει σηµαντικές ψυχικές διαταραχές. (357

λέξεις) Φωτεινή Τσαλίκογλου, Ψυχολογία της καθηµερινής ζωής, εκδ.

Καστανιώτη, Αθήνα, 1999


94

(A) Να αποδώσετε την περίληψη του κειµένου σε 80-100 λέξεις. (Β1) Να σχολιάσετε σε 50 περίπου λέξεις το νόηµα της φράσης της συγγραφέως «η κοινωνία µας είναι εργασιοκεντρική». (Β2) Να δώσετε δύο τίτλους στο κείµενο, έναν δίχως σχόλιο και έναν µε δραµατικό σχόλιο. (Β3) Να δώσετε ένα συνώνυµο και ένα αντώνυµο για κάθε υπογραµµισµένη λέξη του κειµένου. (Β4) Ποια η δοµή και ποιος ο τρόπος ανάπτυξης της 1ης και της 4ης παραγράφου; (Β5) Να µετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική και την παθητική σε ενεργητική στις πιο κάτω προτάσεις: - Το φάσµα της ανεργίας απειλεί την Ευρώπη. - Η γηραιά ήπειρός µας λοιπόν πλήττεται από την ανεργία. - Η εργασιακή ταυτότητα ταξινοµεί τους ανθρώπους, τους κατηγοριοποιεί (Γ) Σε εργασία 400 περίπου λέξεων που θα παρουσιάσετε στους συµµαθητές σας στην τάξη να εκθέσετε τα σηµαντικότερα αίτια της ανεργίας σήµερα και τους τρόπους µε τους οποίους θα περιορίσουν οι νέοι την πιθανότητα να µείνουν άνεργοι.


95



96

ΚΕΙΜΕΝΟ 24ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικά µε την αποξένωση από την εργασία)

«ΚΑΙ ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΟΛΩΝ ΑΥΤΩΝ;» 1) Η αλλοτρίωση των εργαζοµένων στη «δικτυακή κοινωνία» είναι

προϊόν της «εξατοµίκευσης της εργασίας» καθώς η δικτυακή εργασία και η εξατοµικευτική λογική της αφήνει τους εργαζόµενους µόνους µε τον εαυτό τους. (…)

2) Ως αλλοτρίωση ή αποξένωση νοείται να είναι κανείς σε απόσταση από κάτι, σε αντίθεση µε κάτι ή σε µια προβληµατική σχέση µε κάτι. Σύµφωνα µε τον Μαρξ, όταν λέµε ότι είµαστε αλλοτριωµένοι ή αποξενωµένοι, αυτό σηµαίνει πως δεν έχουµε µια κατάλληλη σχέση µε ορισµένα προϊόντα, δραστηριότητες, ανθρώπους ή χαρακτηριστικά στοιχεία της ζωής µας. Έτσι, ουσιαστικά αισθανόµαστε ανικανοποίητοι και δεν είµαστε ευτυχισµένοι. Το να πετύχουµε τους στόχους µας, τις επιδιώξεις µας και τις επιθυµίες µας σηµαίνει ότι βρισκόµαστε σε µια αρµονική σχέση µε αυτά τα πράγµατα. (…)

3) Η παραγωγική ικανότητα των ανθρώπων είναι αναγκαία για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Για τους ανθρώπους, η παραγωγή είναι µια κοινωνική δραστηριότητα που µπορεί να προσφέρει ικανοποίηση. Επιπλέον, σε αντίθεση µε τα ζώα, µπορούµε να κάνουµε επιλογές σχετικά µε το τι παράγουµε και πώς το παράγουµε. Αυτό είναι σηµαντικό γιατί αυτή η ικανότητα µας καθιστά ικανούς να επιλέγουµε ποιο θα είναι το είδος της ατοµικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής που θα ζήσουµε. (…)

4) Όµως, στον καπιταλισµό τα πράγµατα δεν είναι τόσο ιδανικά. Αντιθέτως, η εργασία θεωρείται αναγκαιότητα και αγγαρεία. Οι εργαζόµενοι δεν είναι ελεύθεροι, συνειδητοί κοινωνικοί παραγωγοί αλλά εξαναγκάζονται να δουλεύουν σε δουλειές που δεν τους ευχαριστούν, δεν τους ικανοποιούν και τους φέρνουν σε σύγκρουση µε άλλους ανθρώπους. Έτσι, η αλλοτρίωση των εργαζοµένων παίρνει τέσσερις µορφές: α) αποξένωση από τα προϊόντα που παράγουν, β) αποξένωση από την ίδια την παραγωγική τους δραστηριότητα, γ) αποµάκρυνση από την ανθρώπινη ουσία και δ) αποξένωση από τους άλλους ανθρώπους.

5) Στους χώρους δουλειάς επικρατούν η αίσθηση αδυναµίας και η αυτοαποξένωση, όπως έχουν δείξει έρευνες του κοινωνιολόγου της εργασίας Seeman. Η έντονη ικανοποίηση τείνει να σχετίζεται θετικά µε το ουσιαστικό ενδιαφέρον που προκαλεί η εργασία, το βαθµό ελέγχου πάνω στην εργασία, τα επίπεδα αµοιβών και οικονοµικής ασφάλειας και µε τις ευκαιρίες κοινωνικής συνεργασίας και διάδρασης. Οι άνθρωποι που νοιώθουν ότι ελέγχουν την εργασία τους τείνουν να είναι λιγότερο αυταρχικοί, λιγότερο αυτο-επικριτικοί, λιγότερο µοιρολατρικοί και λιγότερο


97

κοµφορµιστές από πλευράς ιδεών, ενώ έχουν περισσότερη αυτοπεποίθηση και είναι πιο υπεύθυνοι από πλευράς ηθικότητας. (366 λέξεις)

Θανάσης Τσακίρης1 (από το διαδίκτυο, ελαφρά διασκευασµένο)

(Α) Να σχηµατίσετε την περίληψη του κειµένου σε 80-100 λέξεις. (Β1) Να βάλετε δύο δικούς σας τίτλους στο κείµενο, έναν χωρίς σχόλιο και έναν µε σχόλιο. (Β2) Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η 2η παράγραφος του κειµένου; (Β3) Να σχολιάσετε σε 80-90 λέξεις τη φράση του κειµένου "Οι εργαζόµενοι δεν είναι ελεύθεροι συνειδητοί κοινωνικοί παραγωγοί, αλλά εξαναγκάζονται να δουλεύουν σε δουλειές που δεν τους ευχαριστούν, δεν τους ικανοποιούν και τους φέρνουν σε σύγκρουση µε άλλους ανθρώπους". (Β4) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµες τις υπογραµµισµένες λέξεις της 2ης παραγράφου. (Β5) Να βρείτε αντώνυµα των λέξεων που είναι έντονα τυπωµένες στην 3η παράγραφο. (Γ) Πολλοί είναι οι εργαζόµενοι στις σύγχρονες δυτικές κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες, οι οποίοι παραπονούνται ότι δεν βρίσκουν νόηµα στην απασχόλησή τους. Πού νοµίζετε ότι οφείλεται το γεγονός αυτό και ποιες οι επιπτώσεις του; (400-500 λέξεις).

1 ∆ιδάκτορας Πολιτικής Επιστήµης στο ΜΠΣ Πολιτικής Επιστήµης και Κοινωνιολογίας


98



99

ΚΕΙΜΕΝΟ 25ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικά µε τη χειρωνακτική και πνευµατική εργασία)

ΧΕΙΡΩΝΑΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ∆ΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1) Η εργασία διακρίνεται σε πάµπολλα είδη, ανάλογα µε το χώρο

όπου ασκείται (επιστηµονική, σχολική, κοινωφελής, κ.τ.λ.) και ανάλογα µε τους φορείς που την ασκούν (ατοµική, οµαδική, κ.τ.λ.). Μια γενικότερη, όµως, διάκριση της εργασίας είναι σε χειρωνακτική (ή σωµατική) και σε διανοητική (ή πνευµατική).

2) Η διάκριση σε χειρωνακτική και µη χειρωνακτική (διανοητική) εργασία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την κοινωνική (ταξική) θέση ενός ατόµου. Αυτό συµβαίνει σε όλες τις ανταγωνιστικές κοινωνίες (όπου υπάρχουν κοινωνικές, οικονοµικές, ταξικές αντιθέσεις). (...) Ιστορικά ο χειρώνακτας δεν είχε διευθυντική θέση, είχε χαµηλότερο µισθό, δεν είχε (ή είχε ελάχιστη) ιδιοκτησία. Βρισκόταν σε κατώτερη κοινωνική θέση από το µη χειρώνακτα. Αυτό ήταν ιδιαίτερα εµφανές στην πορεία γέννησης και ανάπτυξης της καπιταλιστικής κοινωνίας. Παρόλο που σήµερα η κατάσταση έχει διαφοροποιηθεί (η διάκριση αυτή δεν είναι τόσο σαφής, π.χ. µε την είσοδο της υψηλής τεχνολογίας στην παραγωγή ή τη χαµηλή κοινωνική θέση ανθρώπων που ασκούν διανοητική εργασία, όπως οι δηµόσιοι υπάλληλοι, οι λογιστές κ. ά.), ωστόσο η διάκριση αυτή εξακολουθεί να αποτελεί βασικό τεκµήριο για το "κοινωνικό γόητρο" των εργαζοµένων. (...)

3) Ο άνθρωπος έχει και υλική-σωµατική και ψυχοπνευµατική οντότητα σε ένα όλον αδιαίρετο. Εποµένως, τίποτε, καµιά ενέργεια ή εργασία του ανθρώπου δεν είναι µόνο σωµατική ή µόνο πνευµατική. Και, όπως κανείς δεν µπορεί να ισχυριστεί ότι το σώµα υπερτερεί του πνεύµατος ή το αντίθετο, έτσι κανείς δεν µπορεί, χωρίς παράλογες υπεραπλουστεύσεις, να θεωρήσει πιο αξιότιµη την πνευµατική εργασία από τη χειρωνακτική ή το αντίθετο. (...)

4) Ιδιαίτερα στην εποχή µας, όπου η επιστήµη και η υψηλή τεχνολογία εφαρµόζονται µε ρυθµό ταχύτατο στην παραγωγική διαδικασία και στον τοµέα των υπηρεσιών, η χειρωνακτική και η µη χειρωνακτική εργασία τείνουν να "βρεθούν" σε µια νέα σύνθεση και ν' αποκτήσουν καινούρια, πρωτότυπα και ανεξερεύνητα ακόµη χαρακτηριστικά (τι είναι, για παράδειγµα, ο χειριστής ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή ή αυτός που ελέγχει ηλεκτρονικά ένα αυτοκίνητο;). (298 λέξεις)

Π. Γιακουµής, φιλόλογος και συγγραφέας


100

(Α) Να σχηµατίσετε την περίληψη του κειµένου σε 60-70 λέξεις. (Β1) Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στις παρακάτω προτάσεις και να µετατραπεί η καθεµιά σύνταξη στην άλλη: α. Η εργασία διακρίνεται από την κοινή γνώµη σε πάµπολλα είδη, ανάλογα µε το χώρο όπου ασκείται από τους φορείς της. β. Κανείς δεν µπορεί, χωρίς παράλογες υπεραπλουστεύσεις, να θεωρήσει πιο αξιότιµη την πνευµατική εργασία από τη χειρωνακτική ή το αντίθετο. γ. Στην εποχή µας οι επιχειρήσεις εφαρµόζουν την επιστήµη και την υψηλή τεχνολογία µε ρυθµό ταχύτατο στην παραγωγική διαδικασία. (Β2) Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η 2η παράγραφος του κειµένου; (Β3) Να βρείτε τις διαρθρωτικές λέξεις της 2ης παραγράφου και να εντοπίσετε τις νοηµατικές σχέσεις που εξυπηρετούν. (Β4) Να αντικαταστήσετε µε συνώνυµες τις έντονα τυπωµένες λέξεις της 2ης παραγράφου: προϋπόθεση, εµφανές, δηµόσιοι, τεκµήριο, γόητρο. (Β5) Να βρείτε αντώνυµα για τις υπογραµµισµένες λέξεις της 3ης παραγράφου: υλική, αδιαίρετο, υπερτερεί, παράλογες, αξιότιµη. (Γ) Ο Ησίοδος είχε πει: "Η εργασία δεν είναι ντροπή. Ντροπή είναι η αεργία". Στον Ευριπίδη αποδίδεται η φράση "διά µόχθων βαίνει η αρετή". Ωστόσο, στις µέρες µας πολλοί άνθρωποι διστάζουν να δραστηριοποιηθούν σε χειρωνακτικές εργασίες, θεωρώντας τις κατώτερες και υποτιµητικές. Σε ένα άρθρο σας στην εφηµερίδα του σχολείου σχολιάστε το παραπάνω φαινόµενο, αιτιολογήστε το και προτείνετε τρόπους µε τους οποίους θα ξεπεραστεί άµεσα και αποτελεσµατικά (300-400 λέξεις).


101



102

ΚΕΙΜΕΝΟ 26ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την τηλεργασία)

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ 1) Στην εποχή της ταχύτητας που ζούµε οι αλλαγές είναι

αναµενόµενες σε πολλούς τοµείς. Έτσι, και στον εργασιακό χώρο παρατηρούνται όχι µόνο καινούργια επαγγέλµατα αλλά και διαφορετικές µορφές εργασίας και σχέσεις µεταξύ εργοδοτών και εργαζοµένων. Ο λόγος γίνεται για την τηλεργασία, η οποία έχει κάνει την εµφάνισή της και στην Ελλάδα και, όπως πιστεύουν πολλοί, µπορεί όχι µόνο να συµβάλει στη µείωση της ανεργίας αλλά και να αποφέρει στους εργαζοµένους και στους εργοδότες µεγαλύτερα οικονοµικά οφέλη απ' ό,τι η συµβατική εργασία.

2) Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, η τηλεργασία µπορεί να οριστεί ως η µορφή εργασίας που εκτελείται από ένα άτοµο κυρίως σε ένα σηµαντικό µέρος της, σε τοποθεσίες εκτός του παραδοσιακού εργασιακού χώρου, για έναν εργοδότη ή πελάτη, και η οποία περιλαµβάνει τη χρήση των τηλεπικοινωνιών και προηγµένων τεχνολογιών πληροφόρησης ως ένα ουσιαστικό και κεντρικό χαρακτηριστικό της εργασίας. Οι δύο βασικοί τρόποι τηλεργασίας είναι είτε κάποιος να είναι υπάλληλος σε έναν εργοδότη είτε ελεύθερος επαγγελµατίας. Στην πρώτη περίπτωση, ο εργαζόµενος είναι µόνιµα συνδεδεµένος µε το δίκτυο των εργοδοτών, η εργασιακή του ζωή είναι πολύ περισσότερο ελεγχόµενη µέσω της τεχνολογίας και έχει πολύ λιγότερη ευελιξία ως προς τον τρόπο που θα οργανώσει τον εργάσιµο χρόνο του. Στη δεύτερη περίπτωση, ο εργαζόµενος είναι πολύ περισσότερο ελεύθερος να καθορίσει τον ρυθµό εργασίας του εκτελώντας την εργασία του στον προσωπικό του υπολογιστή και συνδεόµενος µόνο όταν είναι απαραίτητο µε το δίκτυο της επιχείρησης, πράγµα το οποίο µπορεί να εφαρµοστεί σε πολλά επαγγέλµατα.

3) Η αύξηση των τηλεργαζοµένων στην Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα σιγά-σιγά οφείλεται στα οφέλη που υπόσχεται. Όσον αφορά τους εργαζοµένους µειώνονται ο χρόνος και οι απαιτούµενες δαπάνες για τη µεταφορά τους προς και από τον χώρο εργασίας. Οι λιγότερες επαγγελµατικές ανταλλαγές είναι ένα σηµαντικό πλεονέκτηµα, γιατί έχουν ως αποτέλεσµα να έχουν περισσότερο χρόνο άρα και χρήµα. Και οι εργοδότες ωφελούνται, εφόσον έχει παρατηρηθεί αύξηση της παραγωγικότητας. Από την άλλη πλευρά, όµως, η τηλεργασία έχει παρουσιάσει και αρνητικές επιδράσεις για τους εργαζοµένους στο σπίτι, όπως κοινωνική αποµόνωση, δυσκολίες προσαρµογής, ειδικά στον οικογενειακό


103

χώρο, όταν υπάρχουν παιδιά, υψηλό αρχικό κόστος εξοπλισµού και κόστος πρόσβασης για τους αυτοαπασχολουµένους στην τηλεργασία, λιγότερες ευκαιρίες για προαγωγή, απώλεια προνοµίων και δικαιωµάτων (π.χ. διακοπές, άδεια λόγω ασθενείας) κ.ά.

4) Φυσικά η τηλεργασία δεν είναι για τον καθένα. Υπάρχουν κάποια σηµεία που πρέπει να προσέξουν και οι εργοδότες και οι εργαζόµενοι. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει µε τον ίδιο προσεκτικό τρόπο που κάνουν την επιλογή προσωπικού να επιλέξουν ποιες δραστηριότητες θα µπορούσαν να γίνουν µέσω τηλεργασίας και ποιο προσωπικό έχει τη γνώση, την ικανότητα και τα κίνητρα, όπως επίσης και το κατάλληλο κλίµα στο σπίτι, ώστε να µπορέσει αποτελεσµατικά να αποδώσει µακριά από τον χώρο εργασίας. Όσο λάθος είναι να ισχυριστούµε ότι ο εργαζόµενος αποδίδει καλύτερα όταν εργάζεται υπό επίβλεψη 8π.µ.- 4µ.µ. στον χώρο εργασίας, άλλο τόσο είναι λάθος ο ισχυρισµός ότι η πλήρης µεταφορά της εργασίας στο σπίτι ή σε κάποιο περιφερειακό κέντρο εργασίας θα αυξήσει την παραγωγικότητα. Το βασικό κλειδί της επιτυχίας είναι η προσεκτική επιλογή και το ποσοστό µεταξύ τηλεργασίας και παραδοσιακού τρόπου εργασίας. (496

λέξεις)

Από τον ηµερήσιο τύπο (∆ιασκευή) (Α) Να γράψετε την περίληψη του κειµένου σε 80-100 λέξεις. (Β1) Τα επαγγέλµατα στα οποία µπορεί να εφαρµοστεί η τηλεργασία είναι πολλά. Να αναπτύξετε την πρόταση αυτή µε παραδείγµατα σε µία παράγραφο 60-80 λέξεων. (Β2) Με βάση το κείµενο, να καταγράψετε σε δύο στήλες τα οφέλη της τηλεργασίας α) για τον εργαζόµενο και β) για τον εργοδότη. (Β3) Να επισηµάνετε τους τρόπους ανάπτυξης της 2ης παραγράφου. Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας. (Β4) Να βρείτε από µία συνώνυµη λέξη για καθεµία από τις

υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου (συµβάλει, βασικοί,

εκτελώντας, απαραίτητο, δαπάνες, επιδράσεις, απώλεια, τρόπο,

ισχυριστούµε).

(Β5) Να βρείτε από ένα αντώνυµο για καθεµία από τις έντονα

τυπωµένες λέξεις του κειµένου (διαφορετικές, οφέλη, ουσιαστικό,

ελεγχόµενη, ευελιξία, αποµόνωση, πλήρης, περιφερειακό).


104

(Γ) Να συντάξετε ένα άρθρο 400-500 λέξεων στο οποίο θα εκθέτετε τόσο τα οφέλη της τηλεργασίας ιδιαίτερα για κάποιες ευαίσθητες κοινωνικές οµάδες (λ.χ. γυναίκες, νέους, άτοµα µε ειδικές ανάγκες) όσο και τις αρνητικές πτυχές που µπορεί να παρουσιάσει µια τέτοιου τύπου εργασία για τον εργαζόµενο.


105



106



107

5η ΕΝΟΤΗΤΑ

ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ, ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ


108

ΚΕΙΜΕΝΟ 27ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε το ρατσισµό)

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΘΟΤΗΤΑ

1) Είναι δύσκολο να δεχτεί κανείς ότι ανταποκρίνεται στην

πραγµατικότητα το συµπέρασµα πρόσφατης έρευνας που κατατάσσει τους Έλληνες τελευταίους µεταξύ των λαών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο βαθµό ανεκτικότητας απέναντι στους ξένους.

2) ∆εν είναι δυνατόν να είναι οι Έλληνες πιο ρατσιστές από άλλους λαούς οι οποίοι έχουν κόµµατα µε πολυάριθµο λαϊκό έρεισµα και ιδεολογική σηµαία τους τον ρατσισµό, όπως οι Γάλλοι ή οι Αυστριακοί. Καθώς οι Έλληνες είναι πρωτίστως ρηχός και ευµετάβλητος στις πεποιθήσεις του λαός, αποτελούν µάλλον άγονο έδαφος για ψυχοπαθολογικές ιδεοληψίες. Ο ρατσισµός απαιτεί ένα βαθιά ριζωµένο αίσθηµα φυλετικής υπεροχής που δεν είναι σύµµετρο µε την παράδοσή µας ούτε µε το µεσογειακό χιούµορ µας.

3) Αλλά εδώ και µερικά χρόνια που οι συνθήκες µάς έδωσαν την ευκαιρία να ελέγξουµε τα ανακλαστικά της ανοχής µας, βρισκόµαστε σε κρίση. Ο πανικός µας έναντι του άγνωστου Άλλου µεταµφιέζεται σε ρατσισµό και είναι στα πάνω του αυτή τη στιγµή. Ας µην ξεχνάµε πάντως ότι λαθροµετανάστευση δεν επιχειρούν οι πρέσβεις αλλά οι φουκαράδες και ανάµεσά τους και κακοποιοί. Όποιοι, λοιπόν, τη θεωρούν ασθένεια, ας παρηγορούνται τουλάχιστον ότι δεν είναι από εκείνες που προκαλεί η καλοπέραση. Θα ζήσουµε µ' αυτήν ώσπου να αντιληφθούµε ότι οι πραγµατικές συνέπειές της δεν αξίζει να µας στερούν την ανθρωπιά µας. Και τότε θα ξαναπέσει το θερµόµετρο του πανικού και κάτι που το λέµε φιλότιµο θα ξαναβρεί τον προσώρας χαµένο χώρο του στη συνείδησή µας.

4) Τι συµβαίνει, λοιπόν, και µια έρευνα µεταξύ των πολιτών της Ε.Ε. µάς τοποθετεί στα πιο ανήλιαγα υπόγεια του ιδεολογικού σκοταδισµού; Συµβαίνει ότι στη χώρα µας έχουµε ένα έλλειµµα πολιτικής ορθότητας στην παιδεία και κατ' επέκταση στην ιδεολογία µας. Κανείς δεν µας µαθαίνει τι δεν πρέπει ποτέ να περνάει από τα χείλη µας, όταν έστω και σαν αστείο προσβάλλει την αξιοπρέπεια του άλλου, ή έστω και όταν ως σηµερινό στερεότυπο έχει χάσει την αρχική κυριολεκτική του σηµασία. Από τα πιο γνωστά παραδείγµατα κλιµάκωσης της αρνητικής και µειωτικής σηµασίας στερεοτύπων που χρησιµοποιούµε χωρίς να αισθανόµαστε διόλου ρατσιστές είναι τα σχετικά µε τους τσιγγάνους, στα οποία η ελληνική γλώσσα έχει παγκόσµια αποκλειστικότητα: Κάτι τρέχει στα γύφτικα = ασήµαντο, ανάξιο λόγου. Γυφτιά = µικρόψυχη, ποταπή συµπεριφορά. Γύφτος =


109

άθλιος, τσιγκούνης, κακόγουστος. Γυφτόφατσα = παρουσιαστικό κακόµορφο, βρώµικο, περιθωριακό, σαν του Γύφτου. Τα τελευταία χρόνια το ίδιο συµβαίνει µε το «Αλβανός». Αλλά, αν θυµηθούµε και άλλα, παλαιότερα του προσφάτως εκδηλωθέντος ρατσισµού µας, πάλι θα βρούµε το έλλειµµα της πολιτικής ορθότητας: χωριάτης, χωριατιά, καράβλαχος, βλαχαδερό, δεν είσαι άντρας ρε, αυτά τα κάνουν οι γυναικούλες (αντρούληδες όµως δεν υπάρχουν, σε ανάλογα µειωτική χρήση του υποκοριστικού), σκουπιδιάρης, αρκουδιάρης (κατά το βροµιάρης - ποτέ όµως γιατριάρης, αρχιτεκτονιάρης, πανεπιστηµιάρης).

5) Θα πρότεινα να είµαστε λιγότερο υπεροπτικοί απέναντι στην πολιτική ορθότητα και µεγαθύµως να παραβλέπουµε τον υποκριτικό της καθωσπρεπισµό, ακόµη και όταν είναι εξόφθαλµος. ∆εν µε ενδιαφέρουν καθόλου τα πραγµατικά αισθήµατα που δηµιουργώ στον δηµόσιο ή ιδιωτικό υπάλληλο, στον γιατρό, στον κάθε επαγγελµατία µε τον οποίο συναλλάσσοµαι. Με ενδιαφέρει όµως να εκπληρωθεί ο στόχος της συναλλαγής χωρίς κανείς από τους δύο να µειώσει µε απρεπή συµπεριφορά τον άλλο. Οι καλοί τρόποι είναι απαραίτητο λιπαντικό στη µηχανή των ανθρώπινων σχέσεων.(…)

6) Κανείς δεν αµφιβάλλει ότι ο φόβος του ξένου και οι ρατσιστικές συµπεριφορές που τον παρακολουθούν είναι βαθιά ριζωµένα στο νοητικό υπόβαθρο. (…) Αλλά υποτίθεται ότι αυτά τα πράγµατα τα προλαβαίνει η παιδεία και τα λειαίνει ο πολιτισµός: δεν το λέµε φωναχτά και κάνουµε ό,τι µπορούµε για να αποδείξουµε στον εαυτό µας ότι αυτές οι αταβιστικές1 αναπηρίες δεν επηρεάζουν τη στάση µας απέναντι σε κανέναν. Επιτέλους δεν είναι σπουδαίο κατόρθωµα να είµαστε ανεκτικοί µε αυτούς και µε αυτά που δεχόµαστε και ταυτιζόµαστε µαζί τους - ο πολιτισµός µας δικαιώνεται µε τη στάση µας απέναντι σε αυτούς και σε αυτά που δεν µας αρέσουν ή, απλώς, µας είναι ξένα. Σύµφωνοι, ο πολιτισµός είναι κατά κύριο λόγο µια καταπιεστική οργάνωση του βίου και γι' αυτό ενοχοποιείται για ποικίλες διαταραχές της ψυχικής υγείας. Ζούµε όµως στο πλαίσιό του και κατά συνέπεια µε τους όρους του. Η πολιτική ορθότητα είναι ένας από αυτούς και είναι επείγον να τον αξιοποιήσουµε. (652 λέξεις)

Αντώνης Κωτίδης,

Αναπληρωτής Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Το ΒΗΜΑ

1 αταβισµός: ο βιολογικό φαινόµενο της κληρονοµήσεως ιδιοτήτων από πρόγονο που απέχει δύο ή περισσότερες γενεές


110

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του παραπάνω άρθρου σε 100-120 λέξεις. (B1) Να γράψετε ένα δικό σας τίτλο για το παραπάνω άρθρο. (Β2) Τι ώθησε τον αρθρογράφο να γράψει αυτό το άρθρο; Ποιο είναι το γεγονός και ποια τα σχόλια του αρθρογράφου στην πρώτη παράγραφο; (Β3) α) Ποιο είναι το βασικό θέµα που προβάλλει στο άρθρο αυτό ο συγγραφέας; β) Πού αποδίδει τις ευθύνες για το φαινόµενο που πραγµατεύεται; (Β4) Ποιοι είναι οι τρόποι ανάπτυξης της 2ης και 4ης παραγράφου του κειµένου; Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας. (Β5) Να γράψετε από ένα αντώνυµο για κάθε υπογραµµισµένη στο κείµενο λέξη, ώστε να αποδίδεται το νόηµα της πρότασης στην οποία ανήκει: άγονο, έλλειµµα, υποκριτικό, απρεπή, ενοχοποιείται. (Β6) «Οι καλοί τρόποι είναι απαραίτητο λιπαντικό στη µηχανή των ανθρώπινων σχέσεων». Συµφωνείτε ή διαφωνείτε µε την άποψη αυτή του συγγραφέα; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε µια παράγραφο 80-100 λέξεων. (Β7) «ανεκτικότητα, στερεότυπο, προσώρας, ανήλιαγα, µεγαθύµως»: Με καθεµία από τις παραπάνω λέξεις να σχηµατίσετε από µία πρόταση που να αποδίδει το νόηµά της. (Γ1) Ένα από τα σοβαρότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν πολλά ευρωπαϊκά κράτη είναι η αυξανόµενη απήχηση της ρατσιστικής ιδεολογίας. Σε ποιες αιτίες πιστεύετε ότι οφείλεται το φαινόµενο αυτό; Τι νοµίζετε ότι µπορούν να κάνουν οι νέοι για την αντιµετώπισή του; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα κείµενο 500- 600 λέξεων που θα αποτελέσει την εισήγησή σας σε µια σχολική εκδήλωση µε θέµα τον ρατσισµό. (Γ2) Με αφορµή τα συχνά φαινόµενα ρατσισµού που έρχονται στη δηµοσιότητα και τις σχετικές για το θέµα συζητήσεις, καλείστε να γράψετε ένα κείµενο για τον ηµερήσιο τύπο (400 λέξεων), στο οποίο θα προτείνετε τρόπους για την αντιµετώπιση του φαινοµένου.


111



112

ΚΕΙΜΕΝΟ 28ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τη µετανάστευση)

ΜΗ ΜΕ ΦΩΝΑΖΕΙΣ «ΞΕΝΟ»! Επειδή άλλη μάνα με γέννησε και σ' άλλη γλώσσα άκουσες εσύ τα όμορφα

παιδικά σου παραμύθια ... μη με φωνάζεις «ξένο». Το ψωμί σου δε διαφέρει

από το δικό μου, το χέρι σου είναι όμοιο με το δικό μου, σαν τη φωτιά καίει

και η δική μου φωτιά. Γιατί λοιπόν με ονομάζεις «ξένο»;

1) Αυτό το ερώτηµα που θέτει ένας οικονοµικός πρόσφυγας στη

χώρα µας είναι καίριο, είναι ουσιαστικό. Γιατί οι µετανάστες ακολουθούν µια πορεία οδύσσειας. ∆ε γνωρίζουν αν η γλυκιά νοσταλγία θα συντηρεί άσβεστη τη φλόγα για την επιστροφή στην εστία τους, γιατί τον τόπο τους τον µατώνει η ανέχεια και η φτώχεια. Γιατί έχουν βγει σε µια πορεία ζωής σκληρή, κυνηγώντας το όνειρο σ' ένα περιβάλλον αβεβαιότητας, καχυποψίας αλλά και εχθρότητας πολλές φορές.

2) Η χώρα µας έχει βιώσει το πρόβληµα της µετανάστευσης στη σύγχρονη εθνική της περιπέτεια. Ένιωσε το ξερίζωµα µέσα από απανωτά κύµατα του πόνου της ξενιτιάς. ∆εν µπορούµε να καµωνόµαστε το ρόλο του αφελή και του ανήξερου. Είναι ο Ελληνισµός διάχυτος σ' όλη την ανθρωπότητα, ζώντας στον αστερισµό της µετανάστευσης. Αυτό, λοιπόν, που ζητάµε για τους δικούς µας µετανάστες, µια κουλτούρα αλληλεγγύης και τη διασφάλιση όλων των δικαιωµάτων τους ως πολιτών στις ξένες χώρες, είµαστε υποχρεωµένοι ηθικά να το διασφαλίσουµε µε απόλυτο σεβασµό στους πρόσφυγες που βρίσκονται στο δικό µας τόπο.

3) Βεβαίως, η έννοια της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης δεν σηµαίνει αλλοίωση του χαρακτήρα της εθνικής µας συνείδησης, της πολιτιστικής µας αυτογνωσίας και της ιστορικής µας πορείας. Οι Έλληνες εκπαιδευτικοί, από την πρώτη στιγµή που εµφανίστηκε το πρόβληµα αυτό, δεν ταλαντευτήκαµε καθόλου. Αγωνιστήκαµε και αγωνιζόµαστε για να νιώσουν οι πρόσφυγες ισότιµοι πολίτες. Θέλουµε όλα τα παιδιά τους να είναι µέσα στα σχολεία µας και να στηριχθούν µε συγκροτηµένες µεθόδους. Να γευθούν µε απόλυτο τρόπο τα αγαθά της ελληνικής παιδείας.

4) ∆εν µπορούµε να διαπαιδαγωγήσουµε, αν δεν ενσαρκώσουµε τις πανανθρώπινες αξίες της κατανόησης, της ανοχής, της αλληλεγγύης, µε άρτιο τρόπο, χωρίς παλινδροµήσεις και υπεκφυγές στην περίπτωση των προσφυγόπαιδων που προσπαθούν να καταλάβουν τη ζωή µέσα από απανωτές εκρήξεις ερωτηµάτων. Οι αξίες της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας, πυρήνας των ανθρώπινων δικαιωµάτων, πρέπει να προβάλλονται


113

στο σχολείο. Το όραµά µας είναι ένα σχολείο ουµανισµού. 5) Η (µεταξύ άλλων κοινωνιολόγος και παιδαγωγός) Γκιουλ Ογιά

Φιντάν αναφέρεται στο πρόβληµά της µε υπαρξιακή αγωνία, χωρίς επινοήσεις: «Αν είσαι ξένος σε µια χώρα, είναι σαν να έχεις µια αναπηρία. Ένα κοµµάτι του εαυτού σου είναι άγνωστο στους άλλους. Είναι σαν να µην υπάρχει. Οι αδυναµίες στα ελληνικά σου πολλές φορές γίνονται αντιληπτές ως νοητική καθυστέρηση. Και εσύ δεν έχεις πια τη χαρά να εκφράζεσαι άνετα και εύκολα, όπως το επιθυµείς. Είσαι περιορισµένος». Και είναι βασική µας ευθύνη να µην έχουν την αίσθηση του ξένου οι µετανάστες. Να τους δώσουµε απλόχερα τη δεύτερη πατρίδα τους. Να µη νιώθουν ανέστιοι, γιατί η ανεστιότητα, η έλλειψη ριζωµάτων διαβρώνουν την ανθρώπινη υπόσταση. Το γεµάτο αβεβαιότητα και ανησυχία βλέµµα τους πρέπει να το καταλαγιάσουµε µε στοργή και φροντίδα. (422 λέξεις)

Αν θέλεις, κοίταξέ με στα μάτια , πιο πέρα από το μίσος ας φτάσει η ματιά σου, ας ξεπεράσει φόβο κι εγωισμό. Για δες, άνθρωπος είμαι κι εγώ. Όχι, δεν είμαι

«ξένος»!

∆ιασκευασµένο άρθρο του Νίκου Τσούλια1 από την Ελευθεροτυπία (Α) Να συµπτύξετε νοηµατικά το παραπάνω κείµενο σε 80- 100 λέξεις.

(Β1) Πέρα από το ανθρωπιστικό χρέος, ποιος άλλος παράγοντας, σύµφωνα µε τον συντάκτη του κειµένου, επιβαρύνει τη χώρα µας µε το ηθικό καθήκον της δηµιουργίας µιας κουλτούρας αλληλεγγύης απέναντι στους ξένους; Απαντήστε συνοπτικά.

(Β2) Ποιο νόηµα δίνει ο συντάκτης του κειµένου στην έννοια της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης; Απαντήστε συνοπτικά.

(B3) «Να τους δώσουµε απλόχερα τη δεύτερη πατρίδα τους. Να µη νιώθουν ανέστιοι, γιατί η ανεστιότητα, η έλλειψη ριζωµάτων διαβρώνουν την ανθρώπινη υπόσταση».Τι πιστεύετε ότι επιτυγχάνεται µε τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου και της υποτακτικής έγκλισης στο παραπάνω απόσπασµα;

1 Ο Νίκος Τσούλιας κατάγεται από την Αµαλιάδα. Σπούδασε στη Φυσικοµαθηµατική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Είναι εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση. ∆ιετέλεσε Πρόεδρος της ΟΛΜΕ από το 1996 έως το 2003.


114

(Β4) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η 1η παράγραφος του κειµένου;

(Β5) Να παραθέσετε ένα συνώνυµο για καθεµία από τις ακόλουθες λέξεις του κειµένου: καµωνόµαστε, διάχυτος, ανοχής, ουµανισµού, διαβρώνουν, καταλαγιάσουµε. (Γ1) Με δεδοµένη την αναντιστοιχία ανάµεσα στο διαρκώς αυξανόµενο ρεύµα της µετανάστευσης, που παίρνει τη µορφή και της λαθροµετανάστευσης, και τις περιορισµένες δυνατότητες απορρόφησης των ξένων από τα ανεπτυγµένα και αναπτυσσόµενα κράτη, ποια µέτρα θα προτείνατε για την αντιµετώπιση του φαινοµένου; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα κείµενο 500- 600 λέξεων. (Γ2) Ας υποθέσουµε ότι στη γειτονιά σας µένει µια φιλήσυχη οικογένεια αλλοδαπών, αλλά ορισµένοι γείτονές σας αντιδρούν και προσπαθούν µε κάθε τρόπο να τους διώξουν. Να εκθέσετε το πρόβληµα και την προσωπική σας θέση σε µια επιστολή (500- 600 λέξεις) που απευθύνετε προς το δηµοτικό συµβούλιο της περιοχής σας.


115



116

ΚΕΙΜΕΝΟ 29ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την κοινωνική θέση της γυναίκας)

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΙ∆ΙΚΟΤΗΤΕΣ ΜΕ ΦΥΛΟ 1) Συχνά υποστηρίζεται ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας, αργά ή

γρήγορα, θα οδηγήσει στην κατάργηση της διάκρισης των εργασιών σε «γυναικείες» και «αντρικές». Τα νέα αυτόµατα µηχανήµατα παραγωγής, που κινούνται ηλεκτρονικά, δεν απαιτούν µυϊκή δύναµη από τους εργαζόµενους, οι σκληρές χειρωνακτικές δουλειές τείνουν να εκλείψουν, τα τυποποιηµένα πλέον καθήκοντα µπορούν να εκτελεσθούν το ίδιο καλά και από τα δύο φύλα.

2) Παρ' όλα αυτά, η απανταχού εισαγωγή στοιχείων σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές γίνεται από γυναίκες, ενώ ο σχεδιασµός του τεχνολογικού εξοπλισµού και η ανάλυση των πληροφορικών συστηµάτων γίνονται από άνδρες.

3) Η ανάπτυξη της τεχνολογίας συνδέεται σε µεγάλο βάθος µε το διαχωρισµό των εργασιών σε ιεραρχικά δοµηµένες ειδικότητες. Το γεγονός αυτό δεν είναι µια φυσική συνέπεια της τεχνολογίας αλλά µια κοινωνική διαδικασία, που συνδέεται µε τα κοινωνικά συστήµατα εξουσίας και τους τρόπους παραγωγής. Η κατάταξη των εργασιών σε «ειδικότητες» και «επαγγέλµατα» που απολαµβάνουν διαφορετικό κοινωνικό κύρος και αποδοχές και γίνονται µε διαφορετικές συνθήκες και όρους εργασίας, στην πράξη εξυπηρετεί την κατάταξη των ανθρώπων σε κοινωνικές οµάδες µε διαφορετική θέση στην κοινωνική ιεραρχία. Η προνοµιακή σχέση των ανδρών µε την τεχνολογία δεν είναι µια φυσική σχέση (που στηρίζεται σε κάποιες βιολογικές ιδιαίτερες ικανότητες) αλλά µια σχέση κοινωνική, που αναπτύχθηκε έτσι ώστε να παγιώσει έναν καταµερισµό εργασίας που θέτει την εργασία γυναικών στη διάθεση και τον άµεσο έλεγχο των ανδρών.

4) Σχεδόν όλες οι πρόσφατες σχετικές έρευνες καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι οι εκάστοτε νέες τεχνολογίες σχεδιάζονται από άνδρες. Άνδρες ήταν αρχικά οι χειριστές των νέων µηχανηµάτων και εφαρµογών (π.χ. υφαντικές µηχανές στην κλωστοϋφα-ντουργία, γραφοµηχανή στο γραφείο, κ.τ.λ.). Για όσο διάστηµα η εργασία αυτή περιοριζόταν σε ένα µικρό αριθµό θέσεων εργασίας, απαιτούσε περίπλοκους χειρισµούς και βρισκόταν ψηλά στην επαγγελµατική ιεραρχία. Στη συνέχεια, όταν η εφαρµογή της τεχνολογίας απλοποιήθηκε και µαζικοποιήθηκε, ο χειρισµός περιήλθε στις γυναίκες, ενώ ο έλεγχος της λειτουργίας και ο σχεδιασµός της εξέλιξής της παραµένει στην αρµοδιότητα των ανδρών.


117

5) Η διαδικασία ταύτισης των ανδρών µε τις τεχνικές γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοµιµοποιείται και από την ιδεολογία του φύλου, που συνδέει την αρρενωπότητα µε τη µηχανή, τη µυϊκή δύναµη, τη δύσκολη και βρώµικη δουλειά, τη σύνθετη κατασκευή, τη σταθερή παρουσία σε ένα συγκεκριµένο χώρο και για ένα συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα, τη συγκέντρωση της προσοχής σε ένα αντικείµενο, την αναλυτική και ορθολογιστική σκέψη. Σύµφωνα µε αυτήν την ιδεολογία οι γυναίκες αδυνατούν να γίνουν σωστές τεχνικοί, γιατί είναι σωµατικά και ψυχικά εύθραυστες, δεν αντέχουν τις σκληρές συνθήκες δουλειάς που επιβάλλει η µηχανή. Είναι αφηρηµένες, ελάχιστα υπεύθυνες, δεν καταλαβαίνουν τους περίπλοκους µηχανισµούς και διασπούν την προσοχή τους σε άλλες προτεραιότητες. Η αρρενωπότητα είναι ίδιον της γνώσης, της σκέψης και των προϊόντων τους, όπως η τεχνολογία και ο πολιτισµός, ενώ η θηλυκότητα χαρακτηρίζει τις αισθήσεις και τα αισθήµατα, ταυτίζεται µε τη φύση, τη γη και το ανθρώπινο σώµα, που παράγουν καρπούς και ανθρώπους. (454 λέξεις)

Απόσπασµα από το άρθρο « Τεχνολογικές εξελίξεις και

ειδικότητες µε φύλο» της Μ. Στρατηγάκη1 , Περιοδικό «Σύγχρονα Θέµατα»

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το κείµενο σε 100- 110 λέξεις. (Β1) Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες διαπιστώσεις ως ορθές ή εσφαλµένες µε γνώµονα τις θέσεις που εκφράζονται στο κείµενο.

α. Η τεχνολογία περιόρισε το ρόλο της µυϊκής δύναµης στην επιτέλεση εργασιών, εισάγοντας ειδικότητες εκτελέσιµες µε την ίδια ευκολία και από τα δύο φύλα.

β. Η τεχνολογία εξάλειψε το διαχωρισµό σε ανδρικά και γυναικεία επαγγέλµατα.

γ. Ο άνδρας αναλαµβάνει δυσκολότερο και ουσιαστικότερο ρόλο και στο πλαίσιο του τεχνολογικού πολιτισµού, λόγω της φυσικής του υπεροχής.

δ. Η γυναίκα δεν έχει πρόσβαση σε επαγγέλµατα που άπτονται της τεχνολογίας.

ε. Η γυναίκα κρίνεται ανεπαρκής για την ανάληψη απαιτητικών εργασιών τεχνικής φύσεως, µε βάση την κυρίαρχη αντίληψη που τη θεωρεί ως αδύναµο φύλο.

στ. Ο παραγκωνισµός της γυναίκας εξυπηρετεί κοινωνικές σκοπιµότητες που αφορούν τη διαιώνιση ενός συστήµατος καθαρά ανδροκρατικού.

1 Επίκουκουρος µκαθηγήτρια του τµήµατος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστηµίου


118

(Β2) Ποιες λογικές σχέσεις δηλώνουν οι διαρθρωτικές λέξεις στη 2η παράγραφο του κειµένου; (Β3) (α) Να παραθέσετε ένα συνώνυµο για καθεµία από τις ακόλουθες υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου: διαχωρισµό, συνέπεια, κύρος, αποδοχές, παγιώσει, περιήλθε, εύθραυστες. (β) ίδιον, καταµερισµός εργασίας: να σχηµατίσετε µια περίοδο λόγου που να αναδεικνύει το περιεχόµενο των παραπάνω λέξεων/ φράσεων. (Β4) Ποια είναι η µέθοδος ανάπτυξης της 3ης και ποια της 4ης παραγράφου του κειµένου; (Γ1) Σας βρίσκει σύµφωνους η ύπαρξη καθαρά γυναικείων και αντρικών επαγγελµάτων; Απαντήστε τεκµηριωµένα σ’ ένα άρθρο 300-400 λέξεων που θα δηµοσιευτεί στην εφηµερίδα του σχολείου σας. (Γ2) Είναι γεγονός πως η γυναίκα, για να µπορέσει να καταξιωθεί κοινωνικά, πέρασε από ένα στάδιο συνεχών αγώνων. Όµως και η ανθρωπότητα, για να τη δεχτεί ως ένα άτοµο ισότιµο µε τον άνδρα, χρειάστηκε να ωριµάσει πνευµατικά. Λαµβάνοντας υπόψη την παραπάνω άποψη, απαντήστε στα ακόλουθα ερωτήµατα. α) Ποια είναι η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία; β) Πιστεύετε ότι το πρόβληµα της ισότητας των δύο φίλων εξακολουθεί να υφίσταται στη χώρα µας σήµερα, παρά τις µεγάλες προόδους που κατά γενική οµολογία έχουν σηµειωθεί προς αυτήν την κατεύθυνση της εξίσωσης των φύλων; γ) Με ποιους τρόπους είναι δυνατόν να επιτευχθεί η γυναικεία χειραφέτηση και απελευθέρωση που θα οδηγήσει στην ουσιαστική εξίσωση των φύλων; Να εκθέσετε τις απόψεις σας σε µια εισήγηση 500-600 λέξεων που πρόκειται να κάνετε σε µια ηµερίδα νέων µε θέµα: "Η ισότητα των δύο φύλων σήµερα: µύθος και πραγµατικότητα".


119



120



121

6η ΕΝΟΤΗΤΑ

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΡΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ


122

ΚΕΙΜΕΝΟ 30ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τις προϋποθέσεις της καλλιτεχνικής δηµιουργίας)

ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ

1) Όταν λένε ότι κάποιος καλλιτέχνης είναι «στρατευµένος», κατά

κανόνα εννοούν πως τα έργα του έχουν κοινωνικό ή µάλλον (πράγµα που συµβαίνει συχνότερα) πολιτικό περιεχόµενο. Με τον όρο «στράτευση» εννοούν συνήθως την πολιτικοποίηση του καλλιτέχνη. Η µονοµερής αυτή τοποθέτηση στενεύει αφόρητα το πρόβληµα, βιάζει την πραγµατικότητα σε µια προκατασκευή και εκβιάζει την έρευνα, το µελετητή και τον καλλιτέχνη να κινηθούν σ’ ένα έδαφος περιορισµένο κι από τα πριν ορισµένο.

2) Είναι χαρακτηριστικό πως ιδίως αυτοί που καταφέρονται εναντίον της «στρατευµένης» τέχνης -γιατί τάχα έτσι νοθεύεται και παύει να είναι τέχνη- ταυτίζουν τον όρο «στράτευση» µε την πολιτικοποίηση. Αυτό, κατά τη γνώµη µου, είναι ένα λάθος, γιατί απλούστατα η «στράτευση» είναι κάτι ευρύτερο. Στρατευµένη είναι η τέχνη που αναφέρεται γενικότερα στα κοινωνικά (κι όχι µονάχα στα πολιτικά) φαινόµενα και παίρνει µια στάση απέναντί τους. Στρατευµένη είναι η τέχνη που εκφράζει µία ιδεολογία (πολιτική, φιλοσοφική, θρησκευτική κ.λπ.). Φυσικά, πάντοτε µε την προϋπόθεση ότι η στράτευση αυτή δεν είναι επιβεβληµένη από τα έξω ή απ’ τα πάνω, αλλά κάτι που βγαίνει µέσα απ’ τον καλλιτέχνη, ως εσωτερική του ανάγκη και µε τον απαραίτητο όρο ότι καταξιώνεται αισθητικά. Πληροί, µε άλλο λόγια, τους όρους της τέχνης.

3) Αν έτσι δούµε τα πράγµατα, τότε θα διαπιστώσουµε πως ολόκληρη η θρησκευτική ποίηση είναι τελικά ποίηση «στρατευµένη». Κι εδώ ακριβώς µπαίνει το ερώτηµα: Πότε κι ως ποιο σηµείο η «στράτευση» είναι θεµιτή, µε την έννοια ότι η τέχνη διασώζεται, και πότε η «στράτευση» είναι αποτυχηµένη, γιατί εξουθενώνει την τέχνη και καταντά φτηνό κήρυγµα;

4) […] Αναφέρθηκα στην αρχή του κειµένου στον όρο «στράτευση» και είπα ότι για µένα είναι σε τελευταία ανάλυση λαθεµένος. Κι αυτό γιατί υποδηλώνει έναν καταναγκασµό, µια από τα έξω κυρίως επιβολή προσανατολισµών και «γλώσσας» στην τέχνη, είτε µε το να επιβάλλουν στον καλλιτέχνη τι να πει είτε µε το να του απαγορεύουν να θίξει πολιτικά θέµατα.

5) Στην πρώτη περίπτωση η στράτευση καταντά αποτυχία, όταν κατά τρόπο µηχανιστικό από τα έξω ή από τα πάνω επιτάσσεται στον καλλιτέχνη να παίρνει πολιτικές θέσεις µε το έργο του και να υπηρετεί µια σκοπιµότητα, χωρίς αυτό να βγαίνει φυσιολογικά κι αυθόρµητα από τον ίδιο και, κυρίως, χωρίς να καταξιώνεται αισθητικά. Η πολιτική πρέπει να λειτουργεί ως ένα ερέθισµα, που είναι εξωγενές και προκαλεί µια συγκίνηση στον καλλιτέχνη. Με


123

τη σειρά της, η συγκίνηση αυτή ζητάει να ξαναβγεί σαν φωνή. Όµως, αυτή τη φορά, η εν λόγω φωνή, για να καταξιωθεί αισθητικά, πρέπει απαραιτήτως να πληροί τους όρους της τέχνης, να είναι Τέχνη. Αλλιώτικα, καταντάει ευτελής πολιτικολογία, απλή συνθηµατολογία, αδιάντροπη προπαγάνδα, κούφιος βερµπαλισµός, ανούσια ρητορεία ή, το χειρότερο, κοινωνικός κοµφορµισµός.

6) Στη δεύτερη περίπτωση, µε το να αφορίζεται a priori και ολοκληρωτικά η πολιτική µέσα στην τέχνη, σαφώς υπηρετείται µια πολιτική σκοπιµότητα, που δεν θέλει να θίγονται τα κακώς κείµενα. Επιχειρεί εξ ορισµού να µαντρώσει την πολιτική σε γκέτο και να την ξορκίσει σαν κάτι τάχα έξω απ’ τα σύνορα της τέχνης. Αλλά η τέχνη στη θεµατογραφία της δεν έχει όρια, µε την προϋπόθεση όµως ότι τα δίνει έτσι που να καταξιώνονται αισθητικά. Να είναι, δηλαδή, αληθινά ένα καλλιτεχνικό δηµιούργηµα.

Ανδρέας Λεντάκης1 (περιοδικό «Νεοελληνικός Λόγος»

(Α) Να αποδώσετε το κείµενο περιληπτικά (90 – 100 λέξεις). (Β1) Μελετώντας το κείµενο διαπιστώνει κανείς ότι ο συγγραφέας αναφέρεται σε δύο µορφές στρατευµένης τέχνης, την αυτόβουλη και την επιβαλλόµενη. Ποια είναι η διαφορά τους; (Β2) Να σχολιάσετε τον δοµικό ρόλο της τρίτης παραγράφου. (Β3) Για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις (στο κείµενο υπογραµµίζονται) να γράψετε από ένα συνώνυµο είτε µε κυριολεκτική είτε µε µεταφορική σηµασία: µονοµερής, ταυτίζουν, στρατευµένη, αναφέρεται, επιτάσσεται, απαραιτήτως (Β4) Να χρησιµοποιήσετε τις παρακάτω λέξεις/φράσεις σε µία δική σας παράγραφο. Εννοείται ότι µπορείτε να κάνετε αλλαγές που εσείς θεωρείτε αναγκαίες: στρατευµένη τέχνη, νοθεύεται, εσωτερική ανάγκη, τους όρους της τέχνης, φτηνό κήρυγµα.

1 O Ανδρέας Λεντάκης, φιλόλογος, ανήκει στην αριστερή διανόηση. Υπήρξε διακεκριµένο στέλεχος του φοιτητικού κινήµατος και διώχθηκε για τις ιδέες του από τη στρατιωτική δικτατορία. Από τις συλλήψεις και τα βασανιστήρια που υπέστη, ο Μίκης Θεοδωράκης δηµιούργησε τον κύκλο «Τα τραγούδια του Αντρέα»)


124

(Β5) «Η πολιτική πρέπει να λειτουργεί ως ένα ερέθισµα που είναι εξωγενές και προκαλεί µία συγκίνηση στον καλλιτέχνη.» Να σχολιάσετε τη θέση αυτή. (80-100 λέξεις)

(Γ) Η τέχνη οφείλει να υπηρετεί τον άνθρωπο, να προάγει τη ζωή και τον πολιτισµό, χωρίς φυσικά να προδίδει τον εαυτό της». Κάτω από ποιες προϋποθέσεις νοµίζετε ότι µπορεί ένας καλλιτέχνης να πραγµατώσει αυτές τις αρχές;


125



126

ΚΕΙΜΕΝΟ 31ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την Τέχνη)

1) Ποιος µπορεί ν' αρνηθεί πως η («καλή» ή «κακή») µουσική,

λογοτεχνία, θέατρο, κινηµατογράφος, εικαστική κ.τ.λ. συµβάλλουν στον προσανατολισµό ή τον αποπροσανατολισµό της λεγόµενης «κοινής γνώµης»; Αν δεν ήταν έτσι, τα έργα τέχνης και οι δηµιουργοί τους δεν θα γίνονταν αντικείµενο εκµετάλλευσης ή πολεµικής, χρησιµοποίησης ή διωγµών απ' την εκάστοτε εξουσία και από καταβολής Εξουσίας. Αφού, λοιπόν, έτσι κι αλλιώς η Τέχνη παίζει κοινωνικό ρόλο, µπορεί να µην έχει πρωταρχική σηµασία η κοινωνική αποστολή της, τόσο για την κοινωνία όσο και, προπάντων, για την ίδια;

2) Αυτή η διαλεκτική σχέση κι αλληλεπίδραση ήταν, όπως ξέρουµε, ιδιαίτερα έντονη στην αρχαία Ελλάδα. Την Τέχνη οι Έλληνες δεν τη θεωρούσαν απλή τέρψη ή «παιδιά1», αλλά παιδεία, και παιδεία έξοχη, για τους πολίτες.

3) Η απουσία της Τέχνης απ' τη ζωή (η «αµουσία») ήταν αφόρητη για τους Έλληνες. Αφόρητη, επειδή ισοδυναµεί όχι µόνο µε «άχαρη» ζωή αλλά και µε ζωή τυφλή, απαίδευτη, ακαλλιέργητη - πράγµα θανάσιµο για τους Έλληνες. Κάθε µορφή τέχνης είχε, πάνω απ' όλα, παιδευτική αποστολή, γιατί «εισάγει εις τον βίον ηµάς εκ νέων... και διδάσκει ήθη και πάθη και πράξεις µεθ΄ ηδονής».

4) Γι' αυτό µελετούσαν από παιδιά τα οµηρικά έπη: όχι για να «συναρπάζονται» από τις περιπέτειες των ηρώων τους, αλλά για να σπουδάζουν στο µεγάλο αυτό «σχολείο» ανθρώπινης και κοινωνικής αρετής... Τη Μουσική, ακόµα κι ο Πλάτων την υµνούσε σαν άσκηση των νέων για την «ευνοµία». Κι ο Αριστοτέλης κάνει στην Ποίηση το µεγαλύτερο έπαινο, αφού την ονοµάζει «φιλοσοφικώτερον και σπουδαιότερον ιστορίας». Αλλά και το ∆ράµα, δεν άργησαν να το υψώσουν σε θεσµό θρησκευτικό και πολιτικό, επειδή θεωρούσαν τους ποιητές «διδασκάλους... ότι τα πάντα διά δραµάτων εδίδασκον» και «βελτίους ποιούσι τους ανθρώπους εν ταις πόλεσιv».

5) Φυσικά υπήρχαν και υπάρχουν πάµπολλοι άλλοι, που ισχυρίζονται πως η Τέχνη δεν έχει καµιά κοινωνική αποστολή, πως η Τέχνη είναι αυτοσκοπός. Οριακή έκφραση της άποψης αποτελεί το περιβόητο δόγµα «η Τέχνη για Την Τέχνη», που τόση θραύση είχε κάνει σε παλαιότερους καιρούς µε τον «αριστοκρατικό» ναρκισσισµό του. Χρειάζεται τάχα να πούµε πως η θέση αυτή αφυδατώνει κι ευνουχίζει την Τέχνη σαν κοινωνικό φαινόµενο, την υποβαθµίζει σε προσωπική υπόθεση του δηµιουργού, αποκοµµένου απ' την κοινωνία όπου ζει και που

1 παιχνίδι, αστειότητα


127

αυτή τον δηµιούργησε; Οι πραγµατικά µεγάλοι Ποιητές (στην πλατιά έννοια του όρου) όχι µόνο δεν δέχονται αυτή τη «µείωση» αλλά και προβάλλουν την υψηλή σκοπιµότητα της Τέχνης. «Προορισµός της δραµατικής τέχνης... ήταν κι είναι να κρατάει τον καθρέφτη µπροστά στη φύση... και να δίνει την αληθινή ηλικία και σωµατική διάπλαση της εποχής, τη µορφή και το αποτύπωµά της», λέει ο Σαίξπηρ µε το στόµα του Άµλετ (Γ,2).

6) Κανένας, βέβαια, δεν θα είχε την αφέλεια να υποστηρίξει πως ο καλλιτέχνης καθίζει µπρος στο γραφείο του ή στο καβαλέτο του, λέγοντας µέσα του: «Τώρα, θα εκπληρώσω την κοινωνική αποστολή µου»! Την ώρα εκείνη, «δηµιουργεί» κάτω από µιαν εσωτερική ή εξωτερική παρόρµηση. Αλλά η κοινωνική αποστολή βρίσκεται µέσα στη φύση της Τέχνης, ως κοινωνικού φαινοµένου (αφού το καλλιτέχνηµα αρδεύεται απ' την κοινωνία κι απευθύνεται στο «κοινό»), ενυπάρχει στο ρόλο του καλλιτέχνη ως προικισµένου µέλους µιας κοινωνίας, όπου ανήκει και της ανήκει. Και την αποστολή αυτή ο καλλιτέχνης την εκπληρώνει (θετικά ή αρνητικά) είτε το θέλει είτε όχι. (520 λέξεις)

∆ιασκευασµένο κείµενο του Μ. Πλωρίτη1.

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το κείµενο σε 100- 110 λέξεις. (Β1) «Φυσικά υπήρχαν και υπάρχουν πάµπολλοι που ισχυρίζονται πως η Τέχνη είναι αυτοσκοπός. Χρειάζεται τάχα να πούµε πως η θέση αυτή αφυδατώνει και ευνουχίζει την Τέχνη ως κοινωνικό φαινόµενο, την υποβαθµίζει σε προσωπική υπόθεση του δηµιουργού, αποκοµµένου από την κοινωνία όπου ζει και που αυτή τον δηµιούργησε;» Συµφωνείτε µε την παραπάνω άποψη; Να εκθέσετε τις απόψεις σας σε µία παράγραφο 80- 100 λέξεων. (Β2) Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της 3ης παραγράφου του κειµένου;

1 Πτυχιούχος της Νοµικής και Πολιτικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Έκανε

θεατρικές σπουδές στην Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ. ∆ιετέλεσε κριτικός του θεάτρου και του

κινηµατογράφου στην εφηµερίδα "Ελευθερία" (1945-1965), διευθυντής του θεατρικού

τµήµατος της ΕΙΡ (1950-1952), καθηγητής της Ιστορίας Θεάτρου στη ∆ραµατική Σχολή του

Θεάτρου Τέχνης (1956-1967). Υπήρξε δε από τους πρωτεργάτες του Θεάτρου Τέχνης µαζί

µε τον Κάρολο Κουν.Το µεταφραστικό και κριτικό του έργο είναι σηµαντικό. Τα εβδοµαδιαία

άρθρα του στο Βήµα της Κυριακής "άφησαν εποχή". Ήταν διευθυντής της εφηµερίδας Η

Νίκη(1965-1967) [1] Υπήρξε µέλος της ΕΣΗΕΑ, της Εταιρίας Θεατρικών Συγγραφέων, της

Ένωσης Θεατρικών Κριτικών και του Ελληνικού Κέντρου θεάτρου.


128

(Β3) Σε µία παράγραφο 80- 100 λέξεων που να αναπτύσσετε µε τη µέθοδο της σύγκρισης-αντίθεσης, να παρουσιάσετε την προβληµατική του φαινοµένου της στράτευσης της τέχνης αντλώντας ερεθίσµατα από την επιχειρηµατολογία τόσο των υποστηρικτών όσο και των επικριτών της. (Β4) α. Να ετυµολογήσετε τις παρακάτω λέξεις του κειµένου: διαλεκτικός, αµουσία, ευνοµία, περιβόητος, αφυδατώνει. β. ναρκισσισµός: να σχηµατίσετε µια περίοδο λόγου που να αναδεικνύει το περιεχόµενο της παραπάνω λέξης. (Β5) α. Να παραθέσετε ένα συνώνυµο για καθεµία από τις ακόλουθες υπογραµµισµένες λέξεις του κειµένου: συµβάλλουν, παίζει, τέρψη, αφόρητη, αφυδατώνει, εκπληρώνει. β. παίζει, αρδεύεται: για καθεµία από τις παραπάνω λέξεις να σχηµατίσετε µία πρόταση µε δηλωτική και µία µε συνυποδηλωτική σηµασία. (Γ1) Η τέχνη είναι απαραίτητη τόσο για τη ζωή, όσο και για την πρόοδο και την ευηµερία των ατόµων και της ανθρωπότητας. Να αποδείξετε την ορθότητα της άποψης αυτής σε ένα κείµενο (500- 600 λέξεις) που θα δηµοσιευθεί στο περιοδικό του πολιτιστικού συλλόγου της περιοχής σας. (Γ2) Ορισµένοι καλλιτέχνες της εποχής µας κατακρίνονται µε το επιχείρηµα πως δηµιουργούν έργα που απευθύνονται σε ένα περιορισµένο κοινό. Άλλοι, πάλι, κατακρίνονται µε το επιχείρηµα πως δηµιουργούν ευτελή τέχνη, ταγµένη στην υπηρεσία του κέρδους και όχι του ωραίου. Ποια, κατά τη γνώµη σας, στάση πρέπει να τηρούν οι καλλιτέχνες, ώστε να αποφύγουν τόσο τον ελιτισµό όσο και το λαϊκισµό; Να εκθέσετε τις απόψεις σας σε ένα κείµενο ( 500- 600 λέξεις) που θα δηµοσιευθεί στην εφηµερίδα του σχολείου σας.


129



130

ΚΕΙΜΕΝΟ 32ο (για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την αποµάκρυνση του σύγχρονου ανθρώπου από την ποιοτική τέχνη)

Η ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

1) Η µαζική κουλτούρα περιλαµβάνει το σύνολο των προϊόντων που

προσφέρονται, όχι σ’ έναν περιορισµένο κύκλο, αλλά στην ολότητα των ανθρώπων (από τους αγρότες ως τους διανοούµενους). Τέτοια προϊόντα είναι τα µυθιστορήµατα µπεστ σέλερ, οι δίσκοι ελαφράς µουσικής, οι τυποποιηµένες κινηµατογραφικές ταινίες (π.χ. τα γουέστερν, τα περιπετειώδη), τα κόµικς, τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά σίριαλ, τα φιλµ κινουµένων σχεδίων, όπως και κάθε είδους αναγνώσµατα ή προγράµµατα, διαφηµίσεις και ρεπορτάζ που παρουσιάζονται από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. ∆ε χρειάζεται να υποδείξουµε εδώ ποια από τα παραπάνω προϊόντα ταιριάζουν (εξωτερικά απλώς) µε τα προϊόντα της αυθεντικής τέχνης. Εκείνο που θα µας απασχολήσει είναι η γένεση της µαζικής κουλτούρας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της που την αντιδιαστέλλουν από την αυθεντική τέχνη και οι επιπτώσεις της στο άτοµο-δέκτη.

2) Ένα από τα σπουδαιότερα γνωρίσµατα της µαζικής κουλτούρας είναι η τυποποίηση. Αυτή δεν εντοπίζεται µόνο στα γενικά χαρακτηριστικά, αλλά και στις ιδιαίτερες λεπτοµέρειες των προϊόντων της κουλτούρας αυτής. Είναι η ατέρµονη επανάληψη των ίδιων θεµάτων, τεχνικών, η αναπαλαίωση παλαιότερων θεµάτων και έργων, η «διασκευή» κλασικών, αυθεντικών έργων τέχνης, η τεχνητή αναβίωση παλαιών τεχνοτροπιών και θεµάτων που κατέληξαν µόδα, η αναίσχυντη εκµετάλλευση στοιχείων της λαϊκής κουλτούρας, η καθιέρωση νέων θεµάτων και νέων συρµών1 (που βασίζονται, στην πραγµατικότητα, σε παλιούς).

3) Η ψεύτικη αυτή ποικιλοµορφία και ποικιλοχρωµία δείχνει ότι η µαζική κουλτούρα δεν µπορεί να υπάρξει χωρίς µια επίφαση πρωτοτυπίας και νεωτερισµού. Η τυποποίηση συµβαδίζει µε την ψευδοεξατοµίκευση, µε τον επιφανειακό και κίβδηλο υπερτονισµό ορισµένων λεπτοµερειών που αποβλέπουν στο διαχωρισµό των προϊόντων της µαζικής κουλτούρας, στην αποφυγή µιας ενδεχόµενης ταύτισής τους. Η ψευδοεξατοµίκευση επιτυγχάνεται µε την υπερβολική χρήση κάθε είδους εφέ (µουσικών, οπτικών, σκηνοθετικών κ.τ.λ.), που εξαρτώνται µε τη σειρά τους από µια προηγµένη τεχνολογία. Η τυποποίηση δεν αφορά πάντως µόνο τα προϊόντα της µαζικής κουλτούρας, αλλά και τις αντιδράσεις, τις απαντήσεις των δεκτών τους. Σ’ αυτήν την εκ των προτέρων κατασκευή απαντήσεων αποβλέπουν τα

1 συρµός (µτφ): µόδα


131

διάφορα σχόλια και οι κριτικές που παρουσιάζονται από τις εφηµερίδες, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, και που επιβάλλουν στο κοινό πρότυπα ερµηνείας των προϊόντων της µαζικής κουλτούρας. [...].

4) Η µαζική κουλτούρα δεν αποβλέπει στην υπέρβαση της κατεστηµένης τάξης πραγµάτων ούτε προβάλλει την εικόνα ενός καλύτερου κόσµου, όπου ο άνθρωπος θα συµβίωνε αρµονικά µε τους οµοίους του και µε τη φύση. Ακόµη η µαζική κουλτούρα δεν στοχεύει στην κατάδειξη των κοινωνικών αντιφάσεων ούτε επικαλείται ιδανικά που θα µπορούσαν δυνάµει να γίνουν πραγµατικότητα. Αντίθετα, ταυτίζεται απόλυτα µε το υπάρχον, αναπαράγει και ενισχύει τις κυρίαρχες ερµηνείες της πραγµατικότητας και κολακεύει το ευνουχισµένο άτοµο, εκµεταλλευόµενη όλες τις αδυναµίες του εγώ του, τις ανορθολογικές τάσεις του. Στον κινηµατογράφο π.χ. µπορεί κανείς να παρατηρήσει την εξύµνηση του «µέσου ανθρώπου», µε τα ελαττώµατά του, τα «πάθη» του, τα µικρά του χαρίσµατα, τις καλές ή εύθυµες πλευρές του εαυτού του. Επίσης συναντάς των εκθειασµό και την απολυτοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων, την τελική επικύρωση της υπάρχουσας κοινωνικής ιεραρχίας, την ταυτόχρονη ανάµειξη (και συνεπώς αµοιβαία εξουδετέρωση) εννοιών και καταστάσεων που είναι αντίθετες µεταξύ τους και τον τεµαχισµό της ανθρώπινης ύπαρξης σε «περιοχές»). (492 λέξεις)

Ζ. Σαρίκας1 «Τέχνη και Μαζική Κουλτούρα»

(Α) Να αποδώσετε την περίληψη του κειµένου σε 90-110 λέξεις

(Β1) Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος; Με ποιους

η τέταρτη;

(Β2) Να αποδώσετε στα ελληνικά το νόηµα των υπογραµµισµένων

στο κείµενο λέξεων κουλτούρα, µπεστ σέλερ, κόµικς, σίριαλ, φιλµ,

ρεπορτάζ.

(Β3) Να βρείτε από ένα συνώνυµο για κάθε λέξη (µε έντονα

γράµµατα στο κείµενο): αυθεντικής, αντιδιαστέλλουν, ατέρµονη,

τεχνητή, αναίσχυντη, κίβδηλο, προηγµένη.

(Β4) Ποια νοηµατική σχέση δηλώνουν οι λέξεις ακόµη, αντίθετα,

επίσης της τελευταίας παραγράφου;

(Γ) Σε σχολική εκδήλωση καλείσαι να αναπτύξεις την άποψή σου

για τη τους λόγους αποµάκρυνσης του σύγχρονου ανθρώπου από

την ποιοτική τέχνη. 1 Ο Ζήσης Σαρίκας είναι πολυγραφότατος συγγραφέας και µεταφραστής


132



133

ΚΕΙΜΕΝΟ 33ο (για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την απουσία ενδιαφέροντος για την τέχνη)

H ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

1) Λέγοντας «αισθητική αγωγή» δεν εννοούµε επ’ ουδενί κανέναν αυστηρό κανόνα δυναµικής χειραγώγησης και επέµβασης των µεγάλων και ιδίως των δασκάλων στη διαµόρφωση της ψυχικής και πνευµατικής ανάπτυξης του παιδιού. Με τον όρο «αισθητική αγωγή» εννοούµε µια µέθοδο που δεν δογµατίζει, δεν κωδικοποιεί, αποφεύγει τα αποφθέγµατα και τις «προκάτ» αισθητικές αντιλήψεις. Με την αισθητική αγωγή δεν επιδιώκουµε τη διαµόρφωση των κανόνων του «ωραίου». Εννοούµε µια µέθοδο µε την οποία το παιδί θα βοηθηθεί µε ποικίλους τρόπους και µε ευρύτητα αισθητικών ερεθισµάτων ν’ αφυπνιστεί αισθητικά και δηµιουργικά. να διευρύνει τα ενδιαφέροντά του, να προσεγγίσει την έννοια του Κάλλους τόσο στην υποκειµενική, όσο και στην αντικειµενική του µορφή. Για να µπορέσει το παιδί να βιώσει το ωραίο, ώστε να θελήσει µετά να το µετατρέψει ή να το αναζητήσει ως τρόπο ζωής, ως ποιότητα ζωής, πρέπει να αποκτήσει την αίσθηση των πραγµάτων, τη λειτουργικότητα των συµβόλων και τη δυνατότητα για δηµιουργική έκφραση πολλαπλών επιπέδων και µορφών.

2) Η Αισθητική Αγωγή στο σύγχρονο σχολείο αντιµετωπίζεται ως ένα σύνολο δραστηριοτήτων που περιλαµβάνει: εικαστικά, µουσική, θεατρική αγωγή, θεατρικό παιχνίδι. Ήδη µε το ισχύον αναλυτικό πρόγραµµα η Αισθητική Αγωγή είναι θεσµοθετηµένη και, µε τα αντίστοιχα βιβλία για το δάσκαλο, έχουν διαµορφωθεί οι βάσεις και το πλαίσιο εφαρµογής της και στο ελληνικό σχολείο. Η σύνθεση των επιµέρους καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων και ο παιδευτικός τρόπος µε τον οποίο προσφέρονται αναµφίβολα βοηθούν τα παιδιά να προσεγγίσουν την τέχνη και τον πολιτισµό ως µια µορφή ανθρώπινης επικοινωνίας, έκφρασης και δηµιουργίας.

3) Με την εφαρµογή ενός πλήρους προγράµµατος αισθητικής αγωγής επιδιώκεται: α) Η καλλιέργεια των αισθήσεων και των αντιληπτικών ικανοτήτων του παιδιού µε τρόπο που θα του επιτρέψει να οργανώνει, να συντονίζει και, κυρίως, να ανακαλύπτει τις δηµιουργικές ικανότητες που βρίσκονται µέσα του. Να µπορεί, δηλαδή, να προβαίνει σε δηµιουργικές συλλήψεις του πολιτιστικού και πολιτισµικού γίγνεσθαι.

4) Αυτό το τελευταίο, πέραν της όποιας τεχνογνωσίας, είναι ικανό να του προσφέρει το σχολείο, είναι πλέον ένας στόχος της σύγχρονης εκπαίδευσης. Γι’ αυτό και την Αισθητική Αγωγή πρέπει να την θεωρούµε διεύρυνση των διδακτικών µεθοδολογιών, ίσως


134

τη µεθοδολογία του µέλλοντος. β) Η ενεργοποίηση των δηµιουργικών δυνατοτήτων των παιδιών που έχει ως αποτέλεσµα την αβίαστη εξέλιξη, ανάπτυξη και καταξίωση των ατοµικών ενδιαφερόντων, κλίσεων και δεξιοτήτων. γ) Η ευαισθητοποίηση που επιτυγχάνεται διαµέσου των αντικειµένων της Αισθητικής Αγωγής και η οποία καλλιεργεί την παρατηρητικότητα (βασική πηγή µάθησης), την κοινωνικότητα (αποτρέπει την πρόωρη περιθωριοποίηση), συνδράµει στην ανάπτυξη ουσιαστικής επικοινωνίας µε το κοινωνικό, φυσικό, πολιτιστικό περιβάλλον. δ) Η καλλιέργεια της συµβολικής σκέψης –µε την κατανόηση και χρησιµοποίηση των «συµβόλων», των κωδίκων, των «γλωσσών» που χρησιµοποιούν οι Τέχνες– ούτως ώστε να εδραιώνει µεταξύ των άλλων την εκτίµηση των παιδιών στους δηµιουργούς καλλιτεχνικών έργων και του καλλιτεχνικού έργου ως αυθύπαρκτης αξίας, αναπτύσσοντας παράλληλα το αισθητικό κριτήριο. ε) Η αίσθηση ως πηγή γνώσης. Όλα όσα προσφέρει η Αισθητική Αγωγή, όταν εφαρµόζεται συστηµατικά, προσφέρουν στο παιδί όχι µόνο ευκαιρίες δηµιουργικής καλλιτεχνικής έκφρασης, αλλά δράσεις και ερεθίσµατα για την ψυχική, πνευµατική και βιοσωµατική ανάπτυξή του.

5) Στην εποχή µας –εποχή τυποποίησης, αυτοµατισµού και οπτικοποίησης της ζωής– η φαντασία του παιδιού πρόωρα ατροφεί ή δεν αναπτύσσεται καθόλου. ∆ίχως ανάπτυξη της φαντασίας δεν υπάρχει ουσιαστική δηµιουργικότητα και το αντίθετο. Η πολιτιστική διάσταση στην εκπαίδευση αποτελεί µια αναγκαιότητα της εποχής µας. Η Αισθητική Αγωγή σήµερα µπορεί να θεωρηθεί το πρώτο βήµα, µια καινούρια σελίδα στην ιστορία της ευρωπαϊκής εκπαίδευσης. Πρόκειται για ένα σύνολο αξιών. Μέσο εξισορρόπησης ενός αφάνταστου νοησιαρχικού σχολείου, ολόπλευρης και ισοδύναµης ανάπτυξης του παιδιού.

6) ∆ιαµέσου της Αισθητικής Αγωγής οι τέχνες στο σύγχρονο σχολείο αντιµετωπίζονται στην παιδευτική, κοινωνική, αισθητική τους διάσταση. Ως µέσο έκφρασης της εσωτερικής ανάγκης του ανθρώπου για θέαση και δράση, ευαισθητοποίηση και επικοινωνία. Όχι µόνο από τους «χαρισµατικούς» για τους «χαρισµατικούς» µαθητές και δασκάλους. (596 λέξεις)

Λ. Κουρεντζής1 («H λογοτεχνία στην προσχολική και την

πρωτοσχολική ηλικία», εκδ. Καστανιώτη 2001)

1 Ο Λ. Κουρεντζής είναι παιδαγωγός, θεατρολόγος, σκηνοθέτης και συγγραφέας


135

(Α) Να αποδοθεί το κείµενο περιληπτικά (100-120 λέξεις). (Β1) Να αναπτύξετε την παρακάτω άποψη µε τη µέθοδο των παραδειγµάτων: «Στην εποχή µας –εποχή τυποποίησης, αυτοµατισµού και οπτικοποίησης της ζωής– η φαντασία του παιδιού πρόωρα ατροφεί ή δεν αναπτύσσεται καθόλου». (Β2) Να γράψετε από ένα συνώνυµο για την καθεµιά από τις ακόλουθες λέξεις, ώστε να αποδίδεται το νόηµά που έχουν στο κείµενο: δυναµικής , ποικίλους , µετατρέψει , αναµφίβολα , προσφέρει . (Β3) Να σηµειώσετε τις λέξεις/φράσεις µε τις οποίες ο συγγραφέας οργανώνει την πρώτη παράγραφο µε την τεχνική της «άρσης» και της «θέσης». Τι νοµίζετε ότι πετυχαίνει µ’ αυτόν τον τρόπο; (Β4) Να σηµειώσετε την ένδειξη Σ (σωστό) ή Λ (λάθος) δίπλα στην αρίθµηση κάθε πρότασης. α. Η αισθητική αγωγή φιλοδοξεί να προωθήσει διαµορφωµένους

κανόνες για το ωραίο. β. Η αισθητική αγωγή στο σχολείο απευθύνεται στο παιδί και

επιδιώκει να το αφυπνίσει αισθητικά (να αποκτήσει την αίσθηση των πραγµάτων, να ασκηθεί στην αναγνώριση των συµβόλων…) µε ποικίλους τρόπους.

γ. Το ωραίο δεν είναι αυτοσκοπός. Η αισθητική αγωγή θέλει να βοηθήσει το παιδί να βιώσει το ωραίο και να το µετατρέψει σε τρόπο ζωής.

δ. Η εποχή µας ενεργοποιεί τη φαντασία και προωθεί τη δηµιουργικότητα του παιδιού.

ε. Η αισθητική αγωγή επιδιώκει να ανακαλύψει τα χαρισµατικά παιδιά.

(Γ) Με αφορµή τους εορτασµούς για την παγκόσµια ηµέρα της ποίησης συµµετέχετε σε δηµόσια συζήτηση µε θέµα «Τέχνη και σχολείο». Σε εισήγησή σας (διάρκειας 10 περίπου λεπτών = 400-500 λέξεις) να αναπτύξετε το θέµα «Η αισθητική αγωγή στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο, ιδιαίτερα στο Λύκειο, είναι σχεδόν ανύπαρκτη», τεκµηριώνοντας τη θέση σας µε παραδείγµατα και αιτιολογώντας το φαινόµενο. (Μπορείτε να συµβουλευτείτε το παράλληλο κείµενο που ακολουθεί).


136

Η ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ

(Παράλληλο κείµενο) Σήµερα, στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, σε ένα εκπαιδευτικό

σχολικό περιβάλλον συνήθως ψυχρό και άκαµπτο, αποκοµµένο από την πραγµατική ζωή των µαθητών, όπου η γνώση προσφέρεται κατακερµατισµένη σε 50λεπτα κοµµάτια, η καλλιτεχνική εκπαίδευση είναι από υποβαθµισµένη έως ανύπαρκτη. Και ενώ θα περίµενε κανείς ότι η σηµαντική αυτή υστέρηση θα αποτελούσε αντικείµενο έντονου προβληµατισµού, κάτι τέτοιο δυστυχώς δεν συµβαίνει. Συχνά και από πολλούς, παραβλέπεται το γεγονός ότι όταν το παιδί πιάσει µια κιθάρα, σχεδιάσει µε το µολύβι του, συµµετάσχει σε µια θεατρική παράσταση, εµβαθύνει σε ένα άλλο πεδίο γνώσεων, που έχει να κάνει µε την προσωπικότητά του και την κατανόηση του υλικού κόσµου. Εµβαθύνει δε µε ένα βιωµατικό και άρα ουσιαστικό τρόπο, αρκετά διαφορετικό από την παραδοσιακή προσέγγιση της επιστηµονικής γνώσης των άλλων µαθηµάτων. […]

Πριν από περίπου 30 χρόνια µπορεί να είχε δίκαιο ο κοινωνιολόγος Ivan Illich όταν υποστήριζε ότι «το σχολείο αποτελεί στην ουσία ένα αγαθό που το αγοράζει η κοινότητα για λογαριασµό των νεότερων µελών της, οι δε προµηθευτές αυτού του αγαθού βρίσκονται σε µία µονοπωλιακή θέση, ενώ οι παραλήπτες του είναι υποχρεωµένοι να δεχτούν ό,τι τους προσφέρεται», αλλά σήµερα, µε τη χειραφέτηση των κοινωνικών δυνάµεων, οι ευθύνες είναι αµφίπλευρες. Τόσο οι αρµόδιοι φορείς όσο και η σχολική κοινότητα (µαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς) αποτελούν µέρος του προβλήµατος.

∆εν είναι λοιπόν τυχαίο που τα εικαστικά φυτοζωούν στο περιθώριο της σχολικής εκπαίδευσης. Στο δηµοτικό σχολείο το καλλιτεχνικό µάθηµα το κάνει ο δάσκαλος και όχι κάποιος ειδικός. Το γεγονός αυτό έχει αποτέλεσµα την περιορισµένη εξέλιξη της καλλιτεχνικής παιδικής δηµιουργικότητας στα στενά κατά κανόνα πλαίσια δυνατοτήτων του κάθε δασκάλου. Στη Μέση Εκπαίδευση, ενώ τα εικαστικά κατοχυρώνονται ως κανονικό µάθηµα, οι καθηγητές, απόφοιτοι της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών δεν επαρκούν για τα Γυµνάσια της χώρας, µε αποτέλεσµα να τρέχουν από σχολείο σε σχολείο για να καλύψουν τις ώρες, ενώ δεν είναι λίγα τα σχολεία που δεν έχουν καθόλου καθηγητή. Όταν γίνεται το µάθηµα, πραγµατοποιείται συνήθως χωρίς τα αναγκαία υλικά µέσα και χωρίς να προβλέπεται κατάλληλος χώρος. Στο δε Λύκειο, το µάθηµα δεν είναι υποχρεωτικό, µε αποτέλεσµα να γίνεται µόνο όταν συµπληρωθεί ικανός αριθµός παιδιών, πράγµα σπάνιο. Μόνο στα Τεχνικά Λύκεια το µάθηµα γίνεται οργανωµένα µε ειδικά προγράµµατα, όπου διδάσκεται όµως σε µαθητές που προορίζονται µόνο για τα ΤΕΙ. Αλλά και στην περίπτωση αυτή, ακολουθείται η λογική της εξειδίκευσης, που δεν αποσκοπεί στην απόκτηση σφαιρικής παιδείας, αλλά στην παραγωγή αυριανών επαγγελµατιών.


137

∆υστυχώς, τελικά, οι υποσχέσεις ενός πολιτισµού για µελλοντικές ικανοποιήσεις, απαιτούν να θυσιάζεται η ευχαρίστηση και η δηµιουργικότητα του παρόντος που προσφέρει η εικαστική εκπαίδευση. Έτσι, η «γνώση» εστιάζεται σε συγκεκριµένους τοµείς, προγραµµατίζοντας µια γενιά γαλουχηµένη µε τις αρχές και τις αξίες του βιοµηχανικού/τεχνολογικού πολιτισµού, µε τυποποιηµένες συµπεριφορές και αισθητικές αντιλήψεις, που θα κυριαρχείται από τα ΜΜΕ. Απέναντι σ' αυτήν την πραγµατικότητα, η τέχνη είναι ο µόνος δρόµος που µας υποβάλλει σε µία ηθική και εσωτερική αντίσταση, γι' αυτό και όσο δεν κατοχυρώνεται θεσµικά στην παιδεία και επαφίεται στον πατριωτισµό κάποιων λίγων εκπαιδευτικών, θα αφήνουµε τα παιδιά µας έρµαια στη σηµερινή πολιτιστική αποσύνθεση.

Φρύνη Μουζακίτη1, Ελευθεροτυπία

1 Η Φρύνη Μουζακίτη σπούδασε ζωγραφική στη Αν. Σχ. Καλών Τεχνών και ακολούθησε µεταπτυχιακά στο Royal Collage of Art.)


138

ΚΕΙΜΕΝΟ 34ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικού µε προσόντα του τεχνοκριτικού)

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ 1) Η αντίδραση απέναντι στο δικαίωµα της κριτικής να διατυπώνει

τη γνώµη της για την αξία των έργων της καλλιτεχνικής φαντασί-ας ούτε θεωρητικά θεµελιώνεται ούτε από την πράξη επιδοκιµάζε-ται. Γιατί αν είναι σωστό το επιχείρηµα ότι µόνο ο ποιητής µπορεί να εκτιµήσει και να βαθµολογήσει την ποίηση, ο µουσικός τη µουσική, ο ζωγράφος τη ζωγραφική κ.ο.κ. τότε οι καλλιτέχνες πρέπει να ασχολούνται και να αλληλογραφούν µόνο µε τους οµότεχνούς τoυς. Προς αυτούς να απευθύνονται και γι’ αυτούς α-ποκλειστικά να προορίζουν τα προϊόντα τους. Τούτο και για τους ίδιους θα είναι πολύ επικίνδυνο, γιατί οι καλλιτέχνες ούτε για την επιείκεια ούτε για την αµεροληψία τους διακρίνονται όταν εκφρά-ζουν γνώµη για τους συναδέλφους τους, και ολέθριο για τη γενι-κότερη σηµασία του πνευµατικού τους λειτουργήµατος. Έτσι θα αποξενωθούν από την κοινωνία που περιµένει τροφή από τις κα-λές τέχνες και είναι έτοιµη να αµείψει υλικά και ηθικά όσους τις διακονούν1 µε πίστη κι αυταπάρνηση. Η γέφυρα που ενώνει τον καλλιτέχνη µε το κοινωνικό σώµα είναι ο κριτικός που ερµηνεύει και κάνει προσιτά τα µηνύµατά του στους πολλούς. Αυτός προ-σφέρει και µια άλλη εξαιρετικά χρήσιµη στο δηµιουργό υπηρεσία: µεταφέρει τον αντίλαλο που έχει στο φιλότεχνο κοινό το έργο του. Χωρίς τον κριτικό η πολύτιµη αυτή επαφή δεν µπορεί να υ-πάρξει ή να διατηρηθεί στη σωστή γραµµή.

2) Αν ο κριτικός δεν έχει ο ίδιος επιχειρήσει ή σταθεί ικανός να παραγάγει πρωτότυπο καλλιτεχνικό έργο, τούτο δε σηµαίνει ότι είναι ξένος προς τα προβλήµατα της Τέχνης γενικά και ειδικότερα του καλλιτεχνικού γένους που παρακολουθεί την ανάπτυξή του. Εκτός εάν επιτηδεύεται τον τεχνοκρίτη, χωρίς να έχει τον απαι-τούµενο θεωρητικό και τεχνικό οπλισµό. ∆ε µιλούµε όµως για τους ανίδεους και προχειρολόγους, αλλά για τους σοβαρούς κριτικούς που έχουν γεµάτες τις πνευµατικές «αποσκευές» τους και είναι πραγµατικά µυηµένοι τα δόγµατα και στα τελετουργικά θέσµια2 της τέχνης που αγαπούν. Μυηµένος, πώς; Με τη διαρκή αναστροφή µέσα στον κόσµο της Τέχνης και µε τη µελέτη των έργων που έχουν κατακυρωθεί από τη γενική αναγνώριση και έχουν περάσει νικηφόρα τη δοκιµασία του χρόνου. Πολλά και ποικίλα είναι βέβαια αυτά τα «κλασικά» έργα και κοντά σ’ αυτά υπάρχουν άλλα υψηλής ποιότητας, επαναστατικά για την εποχή τους, ανατρεπτικά, εξίσου υποδειγµατικά όπως τα πρώτα. Τούτο

1 υπηρετούν 2 το σύνολο των θεσµών στο εσωτερικό ενός οργανωµένου χώρου


139

όµως δεν σηµαίνει ότι το σύµπαν της Τέχνης αναρχείται, ότι δεν υπάρχουν κάποιοι καθολικής αποδοχής νόµοι που εκφράζουν τις καλαισθητικές ανάγκες της ανθρώπινης ψυχής και γίνονται από ένστικτο σεβαστοί από δηµιουργούς και φιλότεχνο κοινό. Η Αισθητική διερευνά αυτόν τον κώδικα και η Ιστορία της Τέχνης την εικονογραφεί µε επιτυχηµένα παραδείγµατα: Ιδού οι πηγές της σοφίας του άξιου κριτικού που φυσικά τον βοηθούν να µην καταποντισθεί, αλλά δεν κάνουν και πολύ εύκολο το ταξίδι του. Γιατί η περιήγηση στο σύµπαν της Τέχνης, δεν είναι καθόλου ακίνδυνη περιπέτεια. Το καλλιτέχνηµα αποτελείται από πολλά στρώµατα, άλλα βρίσκονται στην επιφάνεια και είναι ορατά, άλλα έχουν παραχωθεί στα βάθη και χάνονται στο σκοτάδι. Ας µην αδικούµε λοιπόν τον κριτικό που δεν κατορθώνει πάντοτε να µας κάνει µε χαρακτηρισµούς σαφείς και µονοσήµαντους κατανοητά τα ευρήµατα που φέρνει στο φως µε τις αλλεπάλληλες καταδύ-σεις του, καθώς αγωνίζεται να συλλάβει το περιεχόµενο και τη µορφή του έργου που κρίνει, τις αρετές και τις αδυναµίες του, τις επιτυχίες και τα αστοχήµατά του. Άλλοι µπορούν να τον ειρωνεύονται για τις αοριστολογίες του, όχι όµως και οι καλλιτέχνες-δηµιουργοί που παλεύουν απελπισµένα µε την ανεξερεύνητη ψυχή τους για να εκφράσουν µέσα σ’ ένα βαρύ πάντοτε υλικό (τέτοιο υλικό είναι ο λόγος) τους καηµούς και τις λαχτάρες της.

3) Όπως ο άξιος καλλιτέχνης, έτσι και ο άξιος κριτικός είναι µια ιδιοφυία που ολοκληρώνεται µε ειδική αγωγή, ταλέντο που ωρι-µάζει µε τη µελέτη και την άσκηση. ∆ύο είναι και αδελφωµένα τα προσόντα που χρειάζεται να έχει σε υψηλό βαθµό, για να επιτύχει στο έργο του: πείρα φωτισµένη από γνώση και ευαισθησία αρτυ-µένη1 µε οξύνοια. «Ξέρει» από ποίηση λ.χ. εκείνος ο κριτικός που έχει σε τόση έκταση και βάθος εξοικειωθεί µε την τέχνη του λό-γου, ώστε µπορεί µε σιγουριά να αποφανθεί αν στο ποίηµα που κρίνει έχει ο ποιητής πραγµατοποιήσει ή όχι τις προθέσεις του κα-τά το νόηµα της ποίησης. Και αδράχνει το ειδικό βάρος του έργου που σπουδάζει, έτοιµος να το τοποθετήσει χωρίς δυσκολία στη θέση που του ανήκει απάνω στην κλίµακα των τιµών. Λειτουργεί δηλαδή σαν φαρµακευτικός ζυγός µεγάλης ακρίβειας, όπως οι φηµισµένοι εµπειρογνώµονες στα κρασιά πολυτελείας.

Ευάγγελος Παπανούτσος2, (από το βιβλίο Το ∆ίκαιο της Πυγµής,

εκδ. ∆ωδώνη, Αθήνα 1981)

1 αρτυµένος: αυτός,-ή,-ό που προστίθεται συµπληρωµατικά κάπου, για να το καταστήσει

σαφέστερο ή πιο εντυπωσιακό

2 O Ευ. Παπανούτσος υπήρξε µέγας παιδαγωγός και πολυγραφότατος δοκιµιογράφος. Από το 1920 αφοσιώθηκε στον αγώνα για τον εκσυγχρονισµό της παιδείας.


140

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το κείµενο (100-120 λέξεις)

(Β1) Να αναφέρετε συνοπτικά τα επιχειρήµατα του συγγραφέα για

τις ακόλουθες θέσεις:

α. Ο κριτικός είναι απαραίτητος τόσο για τον αποδέκτη του έργου τέχνης όσο και για τον ίδιο τον δηµιουργό.

β. Ο κριτικός πρέπει να διαθέτει εξειδικευµένα προσόντα. γ. Ο κριτικός είναι και αυτός ένας δηµιουργός όπως, λόγου χάρη,

ένας ποιητής. (Β2) Να γράψετε από ένα συνώνυµο και από ένα αντώνυµο για καθεµιά από τις υπογραµµισµένες λέξεις: επιείκεια, αµεροληψία, ολέθριο, αποξενωθούν, µυηµένος, καταδύσεις. (Β3) Να διακρίνετε τα δοµικά µέρη και τον τρόπο ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου. (Β4) Ο δοκιµιογράφος κατατάσσει τους κριτικούς σε δύο κατηγορίες και τους αποδίδει ορισµένους χαρακτηρισµούς. Να γράψετε από δύο χαρακτηρισµούς (µονολεκτικούς ή περιφραστικούς) και να κάνετε ένα µικρό σχόλιο για τον καθένα. (Γ) Να αναπτύξετε το θέµα (400 – 450 λέξεις): Η άσκηση κριτικής στα έργα τέχνης θεωρείται ως µια εξαιρετικής σηµασίας υπηρεσία προς τα άτοµα-αποδέκτες των αισθητικών, ιδεολογικών, κοινωνικών και άλλων µηνυµάτων που εκπέµπουν οι διάφορες µορφές τέχνης (έντεχνος λόγος, εικαστικές τέχνες κλπ.). Ποια προσόντα και ποιες ιδιότητες πρέπει να διαθέτει ο κριτικός ώστε να ασκεί ουσιαστικά το ρόλο του;


141



142



143

7η ΕΝΟΤΗΤΑ

ΚΡΙΤΙΚΗ/ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΤΟΜΟΥ &

ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ


144

ΚΕΙΜΕΝΟ 35ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε την άσκηση κριτικής)

ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ 1) Στην εποχή µας λίγοι αµφιβάλλουν και πολλοί αµφισβητούν.

Αυτοί οι αµφισβητίες µπλέκουν συχνά επίτηδες τα πράγµατα σάµπως τάχα αµφιβολία και αµφισβήτηση να είναι το ίδιο. Είναι διαφορετικά, αν και τα δυο περιέχουν µέσα τους µικρό ποσοστό από όµοια πρώτη ύλη.

2) Αµφιβάλλω σηµαίνει αµφιταλαντεύοµαι, διστάζω, δεν είµαι βέβαιος. Η αµφιβολία είναι συχνά εσωτερική υπόθεση, δεν είναι υποχρεωτικώς ενέργεια ή έκφραση. Μπορεί να βρίσκεται θαµµένη στην ψυχή µας χρόνια πολλά και να µην την υποψιάζεται ο πλησίον µας. Αµφισβητώ είναι κάτι άλλο. Έχει την έννοια ότι λέω αντίθετη γνώµη, δε συµφωνώ, δεν αποδέχοµαι. Η αµφισβήτηση είναι εκδήλωση αντίθετη σε κάποιαν άλλη.

3) Κοινό χαρακτηριστικό όλων όσοι αµφιβάλλουν είναι η εσωτερική αγωνία, τα ψυχικά βασανιστήρια που επιβάλλουν στον εαυτό τους. Ο Ηράκλειτος1 ήταν πάντοτε σκυθρωπός και σύµφωνα µε το θρύλο έκλαιγε γιατί θεµελίωσε τη φιλοσοφία της απελπισίας. Ο Εµπεδοκλής2 έπεσε στον κρατήρα του Ηφαιστείου, ο Αριστοτέλης3, σύµφωνα µε το θρύλο, έπεσε στον πορθµό του Ευρίπου, γιατί δεν µπορούσε να λύσει το αίνιγµά του, ο Νίτσε4 τρελάθηκε. Ο Μαγιακόφσκι5, ο Χεµινγουαίη6 αυτοκτόνησαν.

4) Σήµερα εκείνοι που αµφιβάλλουν και κρίνουν είναι λιγοστοί. Η αµφιβολία είναι βασανιστικό συναίσθηµα και στον αιώνα του ευδαιµονισµού, της καλοπέρασης, δεν ταιριάζει στους πολλούς. Καταστρέφει τη διάθεση του µέσου πολίτη, που έχει αγωνιστεί τόσο πολύ να εξασφαλίσει την καλοπέραση του. Επί πλέον η επιστήµη έχει τόσο προχωρήσει, που πολλές απορίες έχουν εκλείψει.

5) Ίσα-ίσα ο µέσος πολίτης έχει τόσο γοητευθεί από τα κατορθώµατα των θετικών επιστηµών, ώστε έχει προσηλυτισθεί, τις πιστεύει σαν νέα θρησκεία. Έτσι, η αµφιβολία, η κρίση έχει αποµείνει τύραννος κάποιων εκλεκτών πνευµάτων που αναζητούν ακόµα την απόλυτη αλήθεια. Ξέρουν πως αυτό είναι πολύ

1 (540-480) Φιλόσοφος που θεωρεί το πυρ ως αρχή των όντων και ότι η πραγµατικότητα βρίσκεται σε συνεχή ροή («πάντα ρει») εξαιτίας της αδιάκοπης πάλης των αντιθέσεων: ζωή-θάνατος, νεότητα-γήρας κτλ. 2 (περ. 494-434) Φιλόσοφος από τον Ακράγαντα της Σικελίας, ερευνητής των φυσικών φαινοµένων. 3 384-323) Επιφανής φιλόσοφος από τα Στάγιρα της Χαλκιδικής, πολυµερής διάνοια, θεµελιωτής πολλών επιστηµών. 4 (1844-1900) Γερµανός φιλόσοφος, κλασικός φιλόλογος και ποιητής. 5 Ρώσος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. 6 (1899-1961) Αµερικανός συγγραφέας, βραβείο Νόµπελ.


145

δύσκολο. Για την ώρα περιορίζονται να αναζητούν τη µέθοδο έρευνας. Τα ξενύχτια, ο µόχθος τους µεταφράζονται σε χονδρούς τόµους βιβλίων, που κιτρινίζουν στα ράφια των βιβλιοθηκών, σαν γεροντοκόρες ή γεροντοπαλίκαρα αλλοτινών καιρών. (365 λέξει)]

Γιάννης Ντεγιάννης1, Το Βήµα

(Α) Να αποδώσετε περιληπτικά το κείµενο σε 80-100 λέξεις. (Β1) Στην 4η παράγραφο αναφέρεται: Η αµφιβολία είναι βασανιστικό συναίσθηµα και στον αιώνα του ευδαιµονισµού, της καλοπέρασης, δεν ταιριάζει στους πολλούς. Πώς αντιλαµβάνεστε το νόηµα αυτής της άποψης; Απαντήστε σε 70-90 λέξεις. (Β2) Με ποιους τρόπους αναπτύσσονται η 2η και η 4η παράγραφος; (Β3) µπλέκουν καλοπέραση, ίσα-ίσα: να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες στο κείµενο λέξεις µε άλλες συνώνυµες πιο επίσηµου ύφους. (Β4) Αµφισβητώ, αµφιβάλλω: να ετυµολογήσετε τις λέξεις και να σχηµατίσετε 2 σύνθετες λέξεις από το 2ο συνθετικό της κάθε µιας. (Β5) Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στις παρακάτω προτάσεις και να µετατραπεί η καθεµιά στην αντίθετή της: α) Η αµφιβολία καταστρέφει τη διάθεση του µέσου πολίτη. β) Ο µέσος πολίτης έχει γοητευθεί από τα κατορθώµατα των θετικών επιστηµών. (Γ) Στον ηµερήσιο τύπο διαβάζεις το πιο πάνω κείµενο. Λαµβάνοντας υπόψη ότι η αµφιβολία είναι µητέρα της κριτικής σκέψης αλλά και της άσκησης ελέγχου προς τους άλλους, αναλαµβάνεις να εκθέσεις στους συµµαθητές σου τις απόψεις σου για την αξία της κριτικής για τον κριτή και τον κρινόµενο και να τονίσεις τις προϋποθέσεις για άσκηση εποικοδοµητικής κριτικής. (500-600 λέξεις)

1 Γεννήθηκε το 1914 και σπούδασε νοµικά στην Αθήνα. Το 1949 µπήκε στο δικαστικό

σώµα. Ήταν πρόεδρος του Πενταµελούς Εφετείου που δίκασε (Ιούλιος του 1975) και καταδίκασε σε θάνατο τους πρωταίτιους της Απριλιανής δικτατορίας. Εκλέχτηκε βουλευτής Επικρατείας το 1981 και βουλευτής Θεσσαλονίκης το 1984 µε το ΠΑΣΟΚ. Εξέδωσε τέσσερις ποιητικές συλλογές: Κλεψύδρα (1961), Απόγευµα (1963), Επιστροφή (1978), Προλεγόµενα κάθε µελλοντικής ευτυχίας (1981) και το βιβλίο Η ∆ίκη (1991).


146



147

ΚΕΙΜΕΝΟ 36ο

(για την παραγωγή κειµένου σχετικού µε την αυτογνωσία)

ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ 1) Η κριτική είναι το αγαπηµένο σπορ των νεοελλήνων! Μόνο που

τα πράγµατα… αλλάζουν λιγάκι στην περίπτωση, που κάποιος µας πει ότι πρέπει να µάθουµε να κριτικάρουµε και τον εαυτό µας. Βλέπετε, είναι πολύ δύσκολη η καλογερική, όπως λέει πολύ εύστοχα και ο θυµόσοφος1 λαός. Συνήθως, όσοι κριτικάρουν πράγµατα και καταστάσεις είναι εκείνοι, που δεν κάνουν τίποτα για να διορθώσουν τα πράγµατα.

2) Το να ζεις, όµως, σηµαίνει πως κάνεις λάθη. Το ζήτηµα είναι να µαθαίνεις από αυτά και να προχωράς στον επόµενο στόχο. Να κοιτάς πώς δεν θα επαναλάβεις στο µέλλον τα ίδια λάθη και να γίνεσαι καθηµερινά λίγο καλύτερος. Να µετράς την κάθε κίνησή σου, σαν να είναι µία καινούργια αρχή. Όσοι δρουν και ονειρεύονται καλύτερους κόσµους συνήθως είναι εκείνοι που «προχωρούν» σε αυτοκριτική και κρίνουν τις πράξεις τους.

3) Μα σε καµία περίπτωση κανείς δεν είναι τέλειος. Έτσι, όταν ένα άτοµο κινείται, θα κάνει και λάθη. Μόνο έτσι µαθαίνει ο άνθρωπος της αληθινής πράξης να ζει µε τα λάθη και τις κατακτήσεις του. Καλό είναι να σκεφτόµαστε τι κάναµε στο παρελθόν και τι πρέπει να διορθώσουµε στον εαυτό µας, ώστε να µην επαναλάβουµε τα ίδια λάθη. Οι Κινέζοι φιλόσοφοι λένε: «όποιος δεν κοιτάζει εσωτερικά τον εαυτό του δεν θα γίνει ποτέ καλύτερος ως άνθρωπος». Μπορεί να κερδίσει πλούτη, συµπληρώνω, αλλά αυτός ο άνθρωπος ποτέ δεν θα µάθει ποτέ αληθινά ποιος πραγµατικά είναι.

4) Το να κάνεις ταµείο, λοιπόν, των ενεργειών σου είναι ό,τι καλύτερο µπορεί να σου συµβεί. Γιατί τότε θα ξέρεις ποιες αδυναµίες και ποια προτερήµατα έχεις. Ο κάθε άνθρωπος µπορεί να βρει το δικό του δρόµο προς την αυτοκριτική. Τότε µόνο δεν θα «γεµίσει» µε αλαζονεία η ψυχή του και ο υποκειµενισµός δεν θα δηλητηριάσει την κρίση του. Αυτό δεν κάνει αυτόµατα άγιο κάθε άνθρωπο. Απλώς, η αυτοκριτική τού υποδεικνύει τι πρέπει να αποφύγει.

5) Είναι δύσκολο να γνωρίσεις πραγµατικά ποιος είσαι, τι κάνεις και τι θέλεις από τη ζωή. Γιατί η πραγµατικότητα «πνίγει» τους περισσότερους ανθρώπους, που δεν παλεύουν πλέον για τα όνειρά τους. Συµβιβάζονται µε αυτό που έχουν και δεν επιδιώκουν, να πάνε λίγο ψηλότερα. Αρχίζουν, λοιπόν, τότε την κριτική των άλλων για να καλύψουν τις αδυναµίες τους.

1 Ο από ένστικτο σοφός, ο πάντοτε ψύχραιµος, που αντιµετωπίζει ήρεµα τις οποιεσδήποτε καταστάσεις και επιγραµµατικά τις χαρακτηρίζει.


148

6) Κι αν νοµίζετε πως ο υποφαινόµενος δεν έχει περιπέσει πολλές φορές στην ίδια κατάσταση, κάνετε λάθος. Για παράδειγµα κι αυτό εδώ το άρθρο αποτελεί ένα είδος γκρινιάρικης κριτικής, αλλά τουλάχιστον όλοι πρέπει να είµαστε έτοιµοι να δεχθούµε τα επόµενα λάθη µας. (412 λέξεις)

Ν. Μόσχοβος δηµοσιογράφος - συγγραφέας

(http://www.typologos.gr) (Α) Να αποδώσετε την περίληψη του κειµένου σε 90-110 λέξεις (Β1) Σε µία παράγραφο να αναπτύξετε τα ακόλουθα ερωτήµατα: Πού µπορεί να οδηγήσει η έλλειψη της αυτοκριτικής και πού η κα-τάχρηση της; (Β2) Να σχολιάσετε τη στίξη στις ακόλουθες προτάσεις του κειµένου: 1. Η κριτική είναι το αγαπηµένο σπορ των νεοελλήνων! (1η

παράγραφος) 2. τα πράγµατα… αλλάζουν λιγάκι στην περίπτωση που κάποιος µας

πει ότι πρέπει να µάθουµε να κριτικάρουµε και τον εαυτό µας (1η παράγραφος)

3. Όσοι δρουν και ονειρεύονται καλύτερους κόσµους συνήθως είναι εκείνοι που «προχωρούν» σε αυτοκριτική (2η παράγραφος)

4. Γιατί η πραγµατικότητα «πνίγει» τους περισσότερους ανθρώπους, που δεν παλεύουν πλέον για τα όνειρά τους (5η παράγραφος)

(Β3) Να εντοπίσετε στις ακόλουθες προτάσεις τις 7 λέξεις και φράσεις που χρησιµοποιούνται συνυποδηλωτικά και να αποδώσετε την κυριολεκτική τους σηµασία. 1. Όσοι δρουν και ονειρεύονται καλύτερους κόσµους, συνήθως είναι

εκείνοι που «προχωρούν» σε αυτοκριτική και κρίνουν τις πράξεις τους.

2. Μα σε καµία περίπτωση κανείς δεν είναι τέλειος. Έτσι, όταν ένα άτοµο κινείται, θα κάνει και λάθη.

3. Το να κάνεις ταµείο, λοιπόν, των ενεργειών σου είναι ό,τι καλύτερο µπορεί να σου συµβεί. Γιατί τότε θα ξέρεις ποιες αδυναµίες και ποια προτερήµατα έχεις.

4. Ο υποκειµενισµός δεν θα δηλητηριάσει την κρίση του. 5. Η πραγµατικότητα «πνίγει» τους περισσότερους ανθρώπους, που

δεν παλεύουν πλέον για τα όνειρά τους. 6. Συµβιβάζονται µε αυτό που έχουν και δεν επιδιώκουν, να πάνε

λίγο ψηλότερα.


149

(Β4) Ποιος ο τρόπος ανάπτυξης της 4ης παραγράφου; (Γ) Σε αγώνα αντιλογίας καλείστε να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήµατα σε 10’ περίπου (400-500 λέξεις): Ποιος ο ρόλος της αυτογνωσίας για το άτοµο και κατ’ επέκταση το κοινωνικό σύνολο; Ποια εµπόδια ορθώνονται στην προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει τον εαυτό του; Ποιες οι προϋποθέσεις για την κατάκτηση αυτής της γνώσης;


150



151

ΚΕΙΜΕΝΟ 37ο

(για παραγωγή κειµένου σχετικού µε τη σχολική αξιολόγηση)

O ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΒΟΗΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ 1) Καθένας µας έχει µάθει στη δουλειά του πως οι εκτιµήσεις, οι

κριτικές, οι αξιολογήσεις µπορούν να δώσουν φτερά ή να εµποδίσουν, ανάλογα µε το αν τις αισθάνεται κανείς σαν δίκαιες ή όχι. Η επιστήµη της Ψυχολογίας της Εργασίας διατυπώνει την αρχή: η διάθεση ενός ανθρώπου απέναντι σε µια δραστηριότητα εξαρτάται κύρια από το πόσο και πώς η κοινωνία αξιολογεί (θετικά ή αρνητικά) τη δραστηριότητα και τα αποτελέσµατα της.

2) Φυσικά, οι εργασίες µέσα στην τάξη, οι προφορικοί έλεγχοι επιδόσεων, οι εξετάσεις και οι άλλες µορφές ελέγχου και αξιολόγησης, θέτουν ιδιαίτερες αξιώσεις στους µαθητές. Απαιτούν µεγάλη προσοχή και συγκέντρωση, µεγάλη ετοιµότητα για επιδόσεις και δράση, κινητοποίηση όλων των φυσικών και ψυχικών δυνάµεων. Η ανασφάλεια για το κατά πόσο θα ανταποκριθεί κανείς στις απαιτήσεις αναπτύσσει ένταση στο µαθητή. Μάλιστα, όταν κατά την προσπάθεια µάθησης νιώθει ότι έχει παραλείψει να κάνει κάτι, τότε κινητοποιούνται οι τύψεις συνείδησης. Σε µια τέτοια κατάσταση µπορούν να γεννηθούν και κάποιες καλές προθέσεις (π.χ. µεγαλύτερη προσπάθεια).

3) Το ότι µπορεί να παρουσιαστεί "στρες" και φόβος στους µαθητές είναι φυσικά αλήθεια, ιδιαίτερα σ' αυτούς τους µαθητές που θεωρούν δύσκολη τη µάθηση. Αυτό όµως δεν οφείλεται στον έλεγχο και την αξιολόγηση καθεαυτή ή στις µεθόδους που εφαρµόζονται. Καµιά µέθοδος δεν είναι καλή ή κακή καθεαυτή. Από τον τρόπο που χρησιµοποιείται εξαρτάται πάντοτε και το ποια επίδραση ασκεί.

4) Αν εφαρµοστούν σωστά οι εξετάσεις, οι έλεγχοι και οι βαθµοί, τότε έχουν µεγάλη παιδαγωγική αξία. Τα γνωρίσµατα της προσωπικότητας χτίζονται µέσα από δραστηριότητες και καταστάσεις οι οποίες µπορούν να πιέζουν τον άνθρωπο. Η προσωπικότητα, πέρα από τις γνώσεις και τις ικανότητες, πρέπει να έχει ετοιµότητα και ικανότητες να τα βγάζει πέρα σε καταστάσεις µεγάλων απαιτήσεων και να πετυχαίνει τις µεγαλύτερες δυνατές επιδόσεις. Ποιος νέος άνθρωπος δεν προσπαθεί να µοιάσει και δεν θαυµάζει γι' αυτό το λόγο π.χ. τους ολυµπιονίκες; Στη ζωή -ιδιαίτερα στην εργασία- παρουσιάζονται συχνά τέτοιες καταστάσεις. Έτσι οι εξετάσεις, οι έλεγχοι, οι αξιολογήσεις και οι βαθµοί αποτελούν προετοιµασία για τη ζωή και την εργασία. (321 λέξεις)

Χέλµουτ Βεκ, «Αξιολόγηση και Βαθµολογία, στην πρωτοβάθµια και

δευτεροβάθµια εκπαίδευση».


152

(Α) Με βάση τους πλαγιότιτλους να συνθέσετε την περίληψη του κειµένου. (80-100 λέξεις). (Β1) Να απαντήσετε σε µια παράγραφο 8-10 περίπου σειρών στα ερωτήµατα: για ποιους λόγους θεωρείται η αξιολόγηση σηµαντικό παιδαγωγικό µέσο και πότε αυτή έχει θετικά αποτελέσµατα; (Β2) Ποιες από τις λέξεις στις κάτωθι προτάσεις χρησιµοποιούνται µεταφορικά; Να αποδώσετε το νόηµά τους κυριολεκτικά. (α) οι κριτικές, οι αξιολογήσεις µπορούν να δώσουν φτερά (β) σε µια τέτοια κατάσταση γεννιούνται και κάποιες καλές προθέσεις (γ) τα γνωρίσµατα της προσωπικότητας χτίζονται µέσα από δραστηριότητες και καταστάσεις. (Β3) εµποδίσουν, ανασφάλεια, στρες, αξία, ικανότητες: για τις συγκεκριµένες, υπογραµµισµένες στο κείµενο, λέξεις να δώσετε από µία συνώνυµη και µία αντώνυµη. (Β4) συνείδησης: να ετυµολογήσετε τη λέξη και να δώσετε τέσσερα (4) οµόρριζα (απλά ή σύνθετα) του β' συνθετικού.

(Γ) Σε επιστολή που θα απευθύνετε στον αρµόδιο υπουργό να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά µε τη σηµασία της σχολικής αξιολόγησης για το µαθητή, το δάσκαλο, το εκπαιδευτικό σύστηµα και το γονιό/κηδεµόνα αλλά και τις αδυναµίες του υπάρχοντος συστήµατος αξιολόγησης στην εκπαίδευση.


153



154

ΚΕΙΜΕΝΟ 38ο

(για παραγωγή κειµένου που αναφέρεται στη σχέση σχολείου – κριτικής ικανότητας)

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ι∆ΙΑΙΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ; 1) Η δύναµη του ανθρώπινου πνεύµατος είναι απαράµιλλη. Χάρη σ'

αυτό ο άνθρωπος δηµιούργησε πολιτισµό, τέχνες, επιστήµες, γράµµατα, κοινωνική οργάνωση. Πρωταρχική διανοητική λειτουργία του ανθρώπου είναι η κρίση. Όταν λέµε ότι ο άνθρωπος κρίνει, εννοούµε ότι µπορεί να διευκρινίζει και να ξεδιαλύνει τι είναι ή τι δεν είναι κάτι να συγκρίνει και να βρίσκει σε τι µοιάζουν και σε τι διαφέρουν, ποια πλεονεκτήµατα και ποια µειονεκτήµατα έχουν δυο ή περισσότερα αντικείµενα, γεγονότα, καταστάσεις, έννοιες ή πρόσωπα να βρίσκει ποια σχέση έχει η αιτία µε το αποτέλεσµα, το ερέθισµα µε την αντίδραση. Έκφραση αυτής της διανοητικής είναι η κριτική.

2) Κριτική είναι η προσεκτική και τεκµηριωµένη αξιολόγηση απόφασης ή ενέργειας, γνώσεων, ιδεών, αξιών, θεσµών, προσώπων, καλλιτεχνικών και επιστηµονικών έργων και οτιδήποτε άλλου που άµεσα ή έµµεσα µπορεί να ενδιαφέρει τον άνθρωπο.

3) Η ορθή κρίση είναι και έµφυτη νοητική λειτουργία και επίκτητη ιδιότητα. Έµφυτη, διότι έχει σχέση µε τον δείκτη νοηµοσύνης, την ευφυΐα του καθενός, και επίκτητη, διότι αποκτιέται µε την παιδεία και την πείρα. Για να κρίνει κάποιος, πρέπει προηγουµένως να έχει διαµορφώσει κάποια κριτήρια, τα µέτρα δηλαδή µε τα οποία θα συγκρίνει και θα εκτιµήσει αυτό που κρίνει. Αυτό, όµως, δεν αρκεί χρειάζεται και η ακριβής γνώση αυτού που κρίνεται, ποιες είναι οι ιδιότητές του, ποια πλεονεκτήµατα ή µειονεκτήµατα έχει σε σχέση µε άλλα παρόµοια και σε τι διαφέρει από τα άλλα. Η κριτική, εποµένως, είναι µια σύνθετη πνευµατική λειτουργία που µπορεί να αναφέρεται σε απλά, αισθητά πράγµατα, αλλά και σε αφηρηµένες έννοιες, σε πνευµατικά δηµιουργήµατα, σε κοινωνικές αξίες, σε πολιτικά γεγονότα και πρόσωπα.

4) Η κριτική, η αµφιβολία και ο έλεγχος είναι οι κινητήριες δυνάµεις που δεν επιτρέπουν στο πνεύµα µας να εφησυχάζει, να δέχεται λύσεις ως ανέκκλητες και τελικές, αλλά το ωθούν σε µια διαρκή αναζήτηση. Είναι, κατά µία χαρακτηριστική έκφραση του Ε. Παπανούτσου, «κεντρί διαρκείας που δεν µας αφήνει να ησυχάσουµε στα αποκτηµένα». Γνώσεις, ιδέες, µέθοδοι, έρευνες, αυθεντίες κάθε λογής χάνουν το κύρος τους, εφόσον δεν µπορούν να αντέξουν στη δοκιµασία της διαρκούς και τεκµηριωµένης κριτικής. Εποµένως, χάρη στην κριτική εξελίσσεται κάθε τοµέας της ανθρώπινης δραστηριότητας,


155

διευρύνονται οι πνευµατικοί µας ορίζοντες, ανανεώνεται και προωθείται αδιάκοπα ο πολιτισµός.

5) Η κριτική αναπτύσσεται, εφόσον υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις και ευνοϊκό κλίµα για την απρόσκοπτη διάδοση των ιδεών, την ελευθερία σκέψης και έκφρασης. Και τέτοιο είναι, δίχως άλλο, το κλίµα του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Γι’ αυτό η κριτική συνάδει µε τη δηµοκρατία. Τρέφεται από τη δηµοκρατία, αλλά και την τρέφει. Τη στηρίζει και τη διευρύνει. Για να υπάρχει ουσιαστική δηµοκρατία, είναι ανάγκη να υπάρχει πολυφωνία, διαφάνεια και κοινωνικός έλεγχος της εξουσίας. Πρέπει όχι µόνο τα αρµόδια πολιτειακά όργανα άλλα και κάθε οργανισµός και κάθε πολίτης να είναι σε θέση -όχι µόνο να έχει το δικαίωµα, αλλά και την ικανότητα- να αρθρώνει πολιτικό λόγο, να ελέγχει και να προτείνει. Αυτή η διαδικασία κριτικής τοποθέτησης και έκφρασης για τα γεγονότα της δηµόσιας ζωής αποτελεί την πεµπτουσία της δηµοκρατίας, του πολιτεύµατος που στηρίζει τη δύναµη και την οµορφιά του στη συµµετοχή των πολιτών, στην ελευθερία και τον πλουραλισµό των εκτιµήσεων και των ιδεών.

6) Τέλος, ιδιαίτερα σηµαντική είναι η συµβολή της κριτικής, κυρίως ως αυτοκριτικής και αυτοελέγχου, να γνωρίσουµε τον εαυτό µας, να προσδιορίσουµε τη θέση µας στο περιβάλλον όπου ζούµε, και να διαµορφώσουµε τις σχέσεις µας µε αυτό. Η αυτοσυνείδηση αυτή, που προϋποθέτει µια διαρκή κριτική της εξελισσόµενης πραγµατικότητας αναφορικά µε τη ζωή µας, µας επιτρέπει να ευρισκόµαστε σε διαρκή επικοινωνία µε τους ανθρώπους και να κατανοούµε τα διάφορα γεγονότα. Έτσι, αναπροσαρµόζοντας τη συµπεριφορά µας σύµφωνα µε τις νέες συνθήκες, µπορούµε να διαµορφώνουµε τη ζωή µας ανάλογα µε τις προσωπικές µας ανάγκες και επιθυµίες και, εποµένως, να περιορίζουµε την έκταση των επιπτώσεων της αλλοτρίωσης που επικρατεί στην εποχή µας.

7) Για όλους αυτούς τους λόγους που αναφέραµε, επιβάλλεται η συστηµατική καλλιέργεια και ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας του ανθρώπου. Ιδιαίτερη ευθύνη για το σκοπό αυτό έχουν τα, κατά τεκµήριο αρµόδια, εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Έργο τους είναι η διαµόρφωση ανθρώπων µε αδέσµευτη και πλατιά σκέψη, διορατική ικανότητα και ισχυρότατη κρίση. (650 λέξεις)

Σπ. Κούτρας, Πειστικός Λόγος, εκδ. Σαββάλας

(Α) Να γράψετε την περίληψη των πέντε πρώτων παραγράφων του κειµένου (80-100 λέξεις). Β1) «…Ιδιαίτερα σηµαντική είναι η συµβολή της κριτικής κυρίως ως αυτοκριτικής και αυτοελέγχου, να γνωρίζουµε τον εαυτό µας, να προσδιορίζουµε τη θέση µας στο περιβάλλον και να διαµορφώσουµε


156

τις σχέσεις µας µε αυτό.» Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω θέση µε αναφορές στην καθηµερινότητα. (Β2) Τι σηµαίνει η λέξη κρίση στις παρακάτω προτάσεις: α) Αποφασίζω και ενεργώ σύµφωνα µε την κρίση µου. β) Με τις γλωσσικές ασκήσεις καλλιεργείται η κρίση των µαθητών. γ) Η κρίση του δικαστηρίου ήταν απαλλακτική για τον κατηγορούµενο. δ) Όταν εκφράζουµε κρίσεις για τους άλλους πρέπει να είµαστε επιεικείς. ε) Η οικονοµία µας περνάει κρίση. (Β3) Να χρησιµοποιήσετε σε προτάσεις τις λέξεις: επίκτητη, ανέκκλητες, τεκµηριωµένη, απρόσκοπτη, συνάδει, ώστε να γίνεται φανερό το νόηµά τους. (Β4) Για κάθε λέξη που υπογραµµίζεται σας δίνονται τρεις από τις οποίες µια είναι συνώνυµη. Να βρείτε τη συνώνυµη και στη συνέχεια µε τη βοήθεια των συνωνύµων να γράψετε µια παράγραφο που να αναφέρεται στη σχέση κριτικής και δηµοκρατίας.

• Απαράµιλλη: ασυναγώνιστη, προσεκτική, προσοδοφόρα • Πρωταρχική: καλλιεργηµένη, θεµελιώδης, επίπονη • Εφησυχάζει: ικανοποιείται, επαφίεται, εγκρίνει • ∆ιευρύνονται: ελλοχεύουν, επεκτείνονται, ποδηγετούνται • ∆ιευκρινίζει: προσιδιάζει, αποσαφηνίζει, τεκµηριώνει • Αλλοτρίωση: αποξένωση, εγρήγορση, διασπάθιση • Επιπτώσεις: τεκταινόµενα, επενέργειες, παρεµβάσεις

(Γ) «∆εν µπορεί να υπάρξει ελευθερία, όταν ο άνθρωπος ζει στην άγνοια και στην πλάνη, όταν δεν είναι σε θέση να κατανοήσει και να εξηγήσει τα φαινόµενα και τα γεγονότα που διαµόρφωναν τη ζωή του. Παρόµοια δεν µπορεί να υπάρξει αλήθεια, αν δεν υπάρχει ελευθερία σκέψης, διάδοσης ιδεών και γνώσεων». Σ’ ένα αποδεικτικό δοκίµιο (400-500 λέξεων) που θα αποστείλετε στη Βουλή των Εφήβων να αναφέρετε τους τρόπους και τα µέσα µε τα οποία η σχολική διδακτική πράξη και πρακτική πρέπει να προάγει την ελεύθερη σκέψη και να καλλιεργεί την κριτική ικανότητα των µαθητών.


157



158



159

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ 3 2η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

13

3η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ, ∆ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΤΥΠΟΣ, ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

21 4η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΡΓΑΣΙΑ – ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ

79

5η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ, ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ

105

6η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΡΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ

119

7η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΚΡΙΤΙΚΗ/ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΤΟΜΟΥ & ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ

141

Documents

εκθεση β κειμενα και ασκησεις