диплом электрон хичээлийн төсөл мхтс

ШУТИС ХМТС

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

ЭЛЕКТРОН ХЭЛБЭРТ БЭЛДЭЖ БУЙ ХИЧЭЭЛИЙН ТОВЧ

ОЙЛГОЛТ

1.1. Хичээлийн стандарт

Энэхүү хичээл нь Цахилгаан хэлхээний онол гэсэн нэртэй

ба хичээлийн агуулгад 16 лекц, 8 семинар, 4 лаборатори, бие

даалт, явцын сорил, гэсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Хичээлийн нийт

кредит нь 3 ба хичээлийн сургалтын төлөвлөгөөнд

ашиглагдаж байгаа код нь TC102 болно. Хичээлийн 16 долоо

хоногт орох лекц болон цагийг Хүснэгт 1.1. –д харуулав.

Хичээлийн явцад авах шалгах төлөвлөгөөг Хүснэгт 1.2.–д

харуулав.

Хүснэгт 1.1. Сэдэвчилсэн

төлөвлөгөө

Долоо хоног

СЭДЭВ, бүлэг хэсэг Тэмдэглэл

I

Цахилгаан гүйдлийн хэлхээ, хэлхээний үндсэн элементүүд, гүйдэл хүчдлийн чиглэл, чадал, энерги, ачааллын төрөл L .R.C

Г.И .Атабеко

в.

Хуудас 19-31

IIХүчдэл гүйдлийн үүсгүүр нийлмэл цахилгаан хэлхээний ойлголт Кирхгофын 1,2-р хууль


в.

Хуудас 32-48

III

Синуслэг цахилгаан гүйдэл үндсэн хэмжилүүд , синусоид ЦХХ-ыг үүсгэх зарчим , синусоид хэмжигдэхүүнийг графикаар дүрслэх , дундаж ба үйлчлэх R ,L ,C элментүүдийн шинж чанар.


в.

Хуудас 50-63IV Синуслэг гүйдлийн ( RLC) цуваа ба

зэрэгцээ хэлхээ , синуслэг гүйдлийн хэлхээний чадал


в.

Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм TC102

ШУТИС ХМТС

Хуудас 64-73

V

Синуслэг функцийг комплекс хавтгайд эргэх вектороор дүрслэх, R L C хэлхээний комплекс чадал, үүсгүүрээс ачаалалд хамгийн их идэвхтэй чадал дамжуулах нөхцөл , чадлын баланс , потенциалын диаграмм


в.

Хуудас 76 -96

VIНийлмэл цахилгаан хэлхээг тооцоолох аргууд , Кирхгофын хуулиар тооцоолох , Хүрээний гүйдлийн арга, Зангилааны хүчдлийн арга, Нэмэх арга


в.

Хуудас 154-

166

VIIРезонансын хэлхээ. Цуваа хэлбэлзлэлийн хүрээ хүчдлийн резонанс

Г.И .Атабек

ов.

хуудас 120-129

VIIIЗэрэгцээ хэлбэлзлэлийн хүрээ гүйдлийн

резонанс.

Гүйдлийн резонанс үүсэх схемүүд.


в.

хуудас130- 135

IX Гурван фазын цахилгаан хэлхээ, 3 фазын Од гурвалжин холбоо, 3 фазын тэгш хэмт систем.


в.


X

Гурван фазын тэгш биш хэмт систем , 3 фазын тэгш биш хэмт хэлхээний чадал тооцоолох, Синуслэг бус vелэх функцийг Фурьегийн цуваанд задлах. Тэгш хэмийн нөхцлөөр Фурьегийн цувааг комплекс хэлбэрт бичих нь.


в.


XI

Фурьегийн цувааг цахилгаан хэлхээний тооцоонд хэрэглэх. Синуслэг бус vелэх гvйдлийн дундаж ба vйлчлэх утга. Чадлын тооцоо. Синуслэг бус vелэх хэмжигдэхvvнийг тодорхойлогч коэффициентууд.


в.

хуудас 361-

370

XII Цахилгаан хэлхээн дэх шилжилтийн процесс үүсэх нь Коммутацын хуулиуд ,анхны нөхцлүүд тогтворжсон ба чөлөөт журмууд , RL хэлхээний

Г.И.Атабеков

.

хуудас 372-

Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм

TC102 2

ШУТИС ХМТС

шилжилтийн процесс 382

400-411

XIII

RC, RLC хэлхээний шилжилтийн процессыг тооцоолох, Салаалсан хэлхээний шилжилтийнн процессыг тооцоолох , Шилжилтийн процессыг сонгодог аргаар тооцоолох дэс дараалал . Лапласын хувиргалтыг шилжилтийн процессын тооцоонд хэрэглэх нь.


в.

хуудас 412-

422

XIVДөрвөн туйлтын дамжуулалтын функц ба

унтралт

Дөрвөн туйлтын холболтууд


в.


XVЭнгийн ба нийлмэл дөрвөн туйлтүүд. Дохиог боловсруулах шугаман схемүүд.


в.


XVIДохиог боловсруулах шугаман схемүүд. Дохиог сонгож ялгах физик зарчим. Давтамжийн шүүрийн ангилал. Шүүрийн үндсэн шинж параметр. K ба m төрлийн шүүрүүд.


в.

хуудас 269-

294


TC102 3

ШУТИС ХМТС

Хичээлийн зорилго:

Тогтмол, хувьсах гүйдлийн цахилгаан хэлхээнд явагдах

шугаман процессыг судалж тооцоолох аргуудыг эзэмшүүлнэ.

Оюутанд олгох мэдлэг:

ЦХО хичээлээр сургалтын төлөвлөлгөөний дагуу онолын

гүнзгий мэдлэг, ойлголтыг эзэмшүүлэхэд оршино.

Чадвар:

Тогтмол ба хувьсах гүйдлийн нийлмэл цахилгаан хэлхээг

тооцоолох аргачлал, судалгаа дүгнэлт хийх.

Дадал:

Цахилгаан хэлхээнүүдийн төрөл, ялгааг мэдэж, тооцоо

судалгаа хийх, Энгийн цахилгаан схемүүдийг холбож сурах.

Хэмжүүрийн багажуудтай ажиллах арга барил эзэмших.

Багшийн 70 оноо

Ирц, идэвхи 6, Явц шалгах тест бодлого 2 удаа -25

Лабораторийн ажил тайлан хийж хамгаалах 12

Семинаруудын бие даах бодлогууд 12 , Курсын ажил

15


TC102 4

ШУТИС ХМТС

Хүснэгт 1.2.

Шалгах төлөвлөгөө

Доло

о

хоно

г

СэдэвТэмдэгл

эл

VХувьсах гүйдлийн хэлхээний бие даах бодлого шалгуулах. ( семнар 1 ,.2-н) 1.5 оноо

VIХувьсах гүйдлийн хэлхээг комплексоор тооцоолох бие даах бодлого шалгуулах. Лабораторийн ажлын тайлан хамгаалах.

3 оноо

VII

Цахилгаан хэлхээний схем хувиргаж тооцоолох.,

бодлого, Лабораторийн ажлын тайлан хамгаалах

4.5 оноо

VIII Курсын ажил даалгавар өгөх.

IXКурсын ажил явц Лаборатор ажил тайлан

хамгаалаx.3 оноо

XКурсын ажил явц, Лаборатор ажил тайлан хамгаалах Резонансын хэлхээ бодлого шалгуулах

4.5 оноо

XI Курсын ажил явц, Бодлого шалгуулах. Лабораторийн ажлын тайлан хамгаалах

6 оноо

XII Курсын ажил хамгаалуулах, Лабораторийн ажлын тайлан хамгаалах.

16.5 оноо

Мэдлэг шалгах:


TC102 5

ШУТИС ХМТС

Энэ хэсэг нь оюутан тухайн лекцийг уншиж судалсны

дараа өөрийн мэдлэгийг шалгана.

Улирлын шалгалт:

Энэ хичээлийн талаар юу сурч мэдсэнээ шалгуулна.

Сурах бичиг:

1. Г.И.Атабеков " Линейные электрические цепи"

2. М.Р. Шебес "Теория линейных цепей в упражнениях и

задачах"

3. А.К. Лосев " Теория линейных электрических цепей"

Оюутан Таны анхааралд:

1.Лекцийн материалуудыг гүнзгийрүүлэн судлах.

2.Цаг тухай бүрд нь сургалтын ажлуудаа хийж байх

Туслах сурах бичиг:

1. Д.Ж.Возенкрафт

Теоретические основы техники связи

2. Н.Н.Мансуров Теоретическая электротехника

3. Г.И.Атабеков Теоретические основы

электротехники

4. А.К.Лосев Задачник по теории линейных

электрических цепей

5. А.И.Даревский Теоретические основы

электротехникиМэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм

TC102 6

ШУТИС ХМТС

6. М.Ю.Зайчик Сборник учебно-контрольных задач

по теории электрических цепей

7. Г.И.Атабеков Теоретические основы

электротехники

8. Г.М.Княжицкий Основы электро-техники


TC102 7

ШУТИС ХМТС

1.2. Лекцийн хичээлийн бэлтгэл

1.2.1. Öàõèëãààí õýëõýýíèé ãîë õóóëèóä, õýëõýýíèé

¿íäñýí ýëåìåíò, õýìæë¿¿ä

Öàõèëãààí ã¿éäëèéí õýëõýý

Öàõèëãààí öýíýãèéí äàìæèõ çàìûã á¿ðä¿¿ëýã÷ òºõººðºìæ¿¿äèéí

íèéëáýð öîãöîëáîðûã öàõèëãààí õýëõýý ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíä

ÿâàãäàõ öàõèëãààí ñîðîíçîí ïðîöåññûã ÖÕÕ, ã¿éäýë, õ¿÷äýë ãýñýí

îéëãîëòóóäààð èëýðõèéëæ òîîöîî ñóäàëãààã õèéäýã.Öàõèëãààí

õýëõýýíèé ýä àíãèä öàõèëãààí ýíåðãèéí ¿¿ñã¿¿ð , õýðýãëýã÷ áóþó

à÷ààëàë, çàëãàõ ñàëãàõ òºõººðºìæ, õîëáîëòûí óòàñíààñ á¿ðäýë

áîëíî. Öàõèëãààí ýíåðãèéí ¿¿ñã¿¿ðò õóâüñàõ, òîãòìîë ã¿éäëèéí

ãåíåðàòîð , òåðìîýëåìåíò¿¿ä áàãòàíà. À÷ààëàë áóþó õýðýãëýã÷èä

öàõèëãààí ýíåðãèéí òºðºë á¿ðèéí õóâèðãàã÷óóä òóõàéëáàë

Öàõèëãààí ýíåðãèéã äóëààíû, ãýðëèéí, ìåõàíèêèéí áóñàä òºðëèéí

ýíåðãèä õóâèðãàäàã. Ðàäèî äîëãèîíû íýâòð¿¿ëýõ àíòåííûã öàõèëãààí

ýíåðãèéí ¿¿ñã¿¿ð ãýæ ¿çýæ áîëíî.

Öàõèëãààí õýëõýýíä õýðýãëýã÷èéã çàëãàõ , ñàëãàõ, àæëûí íýã

òºëºâººñ íºãºº òºëºâä øèëæ¿¿ëõýä àøèãëàõ òºõººðºìæèéã

øèëæ¿¿ëýí çàëãàã÷ ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíä ÿâàãäàæ áàéãàà

ïðîöåññûã ñóäëàí òîîöîîëîõäîî áîäèò öàõèëãààí õýëõýýã èäåàë

áàéäëààð àâ÷ ¿çäýã . Öàõèëãààí õýëõýýíèé òºõººðºìæ¿¿äèéí èäåàë

ìîäåëèéã öàõèëãààí õýëõýýíèé ýëåìåíò ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíèé

ýëåìåíò¿¿äèéã àøèãëàí äóðûí õýëõýýã çóðæ, òýíä ÿâàãäàõ

ïðîöåññóóäûã ñóäëàæ òîîöîîëîõ áîëîìæòîé áàéíà .

Å ¿¿ñã¿¿ð , R à÷ààëàë,

õýðýãëýã÷

I Ê øèëæ¿¿ëýí çàëãàã÷


TC102 8

ШУТИС ХМТС

Å R Å Òîãòìîë

Õóâüñàõ

K

Öàõèëãààí õýëõýýíä ¿ðãýëæèéí ã¿éäýëòýé áîëãîõûí òóëä òîãòìîë

ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð , õóâüñàõ ã¿éäýë áèé áîëãîõûí òóëä õóâüñàõ

ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð {Ãåíåðàòîð }àøèãëàíà. Öàõèëãààí õýëõýýã

äîòîîä, ãàäààä õýëõýý ãýæ àíãèëäàã.Äîòîîä öàõèëãààí õýëõýýíä

¿¿ñã¿¿ðèéí ººðèéí äîòîîä õýëõýý îðíî. Ãàäààä öàõèëãààí õýëõýýíä

¿¿ñã¿¿ðèéí äîòîîä õýëõýýíýýñ áóñàä ýä àíãè áàãòíà.Ìºí öàõèëãààí

õýëõýýã ýíãèéí , íèéëìýë õýëõýý ãýæ àíãèëàí àâ÷ ¿çäýã. Õýëõýýíèé

øèíæ ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõûí òóëä [ R ] ãýñýí ýêâèâàëåíò ýëåìåíòýýð

àâ÷ ¿çäýã . Ýíý ýëåìåíò íü öàõèëãààí õýëõýýãýýð äàìæèõ öýíýãèéí

õºäºëãººíä ó÷ðóóëàõ ñààäòàé ýêâèâàëåíò{Òýíö¿¿ }àãóóëãàòàé

áàéíà. Ýíý íü:

[ r] -îì , [ ] -îì

ì , [ ] -ì , [ S]-ì2 , Q0=200c , Q1-äóðûí òåìïðàòó áàéíà.

1.2.2 Öàõèëãààí õýëõýýíèé ã¿éäýë, õ¿÷äýëèéí

ýåðýã ÷èãëýë

Öàõèëãààí ã¿éäýë ãýäýã íü öàõèëãààí õýëõýýãýýð äàìæèõ

öýíýã¿¿äèéí òîäîðõîé ÷èãëýëòýé ýìõ æóðàìòàé õºäºëãººí þì. Ýåðýã

öýíýãèéí õºäëºõ ÷èãëýëèéã õýëõýýíèé ã¿éäëèéí [ ýåðýã] ÷èãëýë

áîëãîí àâäàã. Ìåòàë äàìæóóëàã÷èéí öàõèëãààí ã¿éäýë íü ÷ºëººò

ýëåêòðîíû òîî, äàìæóóëàëòààñ øàëòãààëäàã. Õèé , øèíãýí

äàìæóóëàã÷èä öýíýã çººã÷ íü íýìýõ, õàñàõ èîííóóä áàéíà.


TC102 9

ШУТИС ХМТС

Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð íýãæ õóãàöààíä ºíãºð÷ áàéãàà

öýíýãèéí õýìæýýãýýð ã¿éäëèéí òîîí óòãûã òîäîðõîéëäîã.

Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð ºíãºð÷ áàéãàà öýíýãèéí õýìæýý

õóãàöààíààñ õàìààð÷ ººð÷ëºãäºõã¿é áàéâàë òîãòìîë ã¿éäýë, ººðººð

õýëáýë (q) öýíýã íü (t) -òàé øóãàìàí õàìààðàëòàé áàéâàë òîãòìîë

ã¿éäýë áàéíà.

i

0 t

Ýíäýýñ õýëõýýíèé ã¿éäýë òîãòìîë, õóâüñàõ óòãàòàé áàéäàã íü

òîäîðõîé áàéíà. Õýðýâ õýëõýýíèé ã¿éäýë (t)-ààñ õàìààð÷ õýìæýý,

÷èãëýëýýðýý ººð÷ëºãäºæ áàéâàë õóâüñàõ ã¿éäýë ãýíý.

i i

õýìæýý

ººð÷ëºãäºæ áàéíà.

0 t 0 t

Хэмжээ

чиглэл өөрчлөгдж бна

0 t 0 t


TC102 10

ШУТИС ХМТС

1.2.3 Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýíèé ¿íäñýí

îéëãîëòóóä

Öàõèëãààí õýëõýýíèé ãðàôèê ä¿ðñëýëèéã öàõèëãààí ñõåì ãýæ

íýðëýäýã áà õýëõýýíèé ýëåìåíò¿¿äèéí õîëáîëòóóäûã õàðóóëíà.

Öàõèëãààí õýëõýýíèé ýëåìåíòýä ýíåðãèéí ¿¿ñã¿¿ð¿¿ä, [ r,L,C]

ýëåìåíò áàéäàã áà ýëåìåíò¿¿äèéí õîëáîëòûí áàéäëààñ áîëæ ¿¿ññýí

çàíãèëàà, ñàëàà ãýñýí ãåîìåòð îéëãîëòûã õýðãýëäýã. Öàõèëãààí

õýëõýýíèé ã¿éäýë èæèë óòãàòàé áàéõ öóâàà çàëãàãäñàí õýñãèéã

[âåòâü] ñàëàà ãýíý.

Íèéëìýë õýëõýýíèé 3 áà ò¿¿íýýñ îëîí ñàëàà ýëåìåíò¿¿ä õîëáîãäñîí

óóëçâàðûã çàíãèëàà[ óçåëü ] ãýíý.

Öàõèëãààí õýëõýýíèé õýä õýäýí ñàëààíààñ á¿ðäñýí ã¿éäýë

áèò¿¿ðýõ õýñãèéã õ¿ðýý [êîíòóð] ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíèé õîñ

õî¸ð çàíãèëààíû õîîðîíä õîëáîãäñîí ñàëààíóóäûã çýðýãöýý õîëáîëò

ãýíý.

À) ñàëàà ñàëàà õ¿ðýý

Â) õ¿ðýý

õ¿ðýý

1.2.4 Êèðõãîôûí õóóëèóä

Êèðõãîôûí õóóëèóä íü öàõèëãààí õýëõýýíä òîîöîî ñóäàëãàà õèéõýä

Îìûí õóóëèéí íýãýí àäèë àøèãëàãäàõ õýëõýýíèé ¿íäñýí õóóëü þìàà.

Êèðõãîôûí 1 áà 2-ð õóóëèéã öàõèëãààí õýëõýýíèé òîîöîîíä àøèãàëíà.Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм

TC102 11

ШУТИС ХМТС

ÊÈÐÕÃÎÔÛÍ I ÕÓÓËÜ. Öàõèëãààí õýëõýýíèé äóðûí çàíãèëààí äýýðõè

ã¿éäë¿¿äèéí àëãåáðèéí íèéëáýð íîéë áàéíà. Æ:

Çàíãèëààíû öýã ð¿¿ îðæ áàéãàà ã¿éäëèéã (+) , ãàð÷ áàéãàà

ã¿éäëèéã (-) òýìäýãòýé àâíà.

Çàíãèëààíû öýã ð¿¿ îðæ áàéãàà ã¿éäë¿¿äèéí àëãåáðûí íèéëáýð íü

ãàð÷ áàéãàà ã¿éäë¿¿äèéí àëãåáðûí íèéëáýðòýé òýíö¿¿ áàéíà ãýæ

Êèðõãîôûí 1-ð õóóëèéã õýëæ áîëíî.

ÊÈÐÕÃÎÔÛÍ II ÕÓÓËÜ . Öàõèëãààí õýëõýýíèé äóðûí õ¿ðýýíä

¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí àëãåáð íèéëáýð íü óã õ¿ðýýíèé

ýëåìåíò¿¿ä äýýð óíàæ áàéãàà õ¿÷äýë¿¿äèéí àëãåáð íèéëáýðòýé

òýíö¿¿ áàéäàã.

Öàõèëãààí õýëõýýíèé ñõåì õóâèðãàõ.

Ýêâèâàëåíò öóâàà , çýðýãöýý õîëáîãäñîí õýëõýý .


TC102 12

ШУТИС ХМТС

Ãýñýí êîìïëåêñ ýñýðã¿¿öýëòýé õî¸ð ýëìåíòòýé õýëõýýíèé

á¿ðýí äàìæóóëàëò íü: áîëîõûã

ºìíº

¿çñýí áèëýý . Ýíäýýñ [ Z ] êîìïëåêñ ýñýðã¿¿öýëòýé õî¸ð

ýëìåíòòýé õýëõýýã [ g , b ] ãýñýí äàìæóóëàëòàé çýðýãöýý

õýëõýýãýýð ñîëèâîë õîîðîíäîî òýíö¿¿ ýêâèâàëåíò õýëõýý áàéíà.

Òóõàéëáàë : r1 L1

Öóâàà õýëõýýã çýðýãöýý õýëõýýíä ýëåìåíòýýð íü øèëæ¿¿ëáýë

r2 L2

Ýíäýýñ ¿çâýë r12 áàéâàë ºíäºð äàâòàìæèéí ¿åä


TC102 13

ШУТИС ХМТС

áàéíà.

r1 L1 r2

L2

Õýðýâ r2 ; L2 ìýäýãäýæ áàéâàë [ r1 ,L1] íü äàðààõ

èëýðõèéëëýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

Õýðýâ öóâàà [ r ,c ] õýëõýý , çýðýãöýý [r ,c ] õýëõýýíä

ýêâèâàëåíòààð øèëæ¿¿ëáýë

Öóâàà [ r1 ,c1] ìýäýãäýæ áàéãàà ¿åä

áàéíà.

Õýðýâ çýðýãöýý [ r2 , c2] ìýäýãäýæ áàéâàë :

áàéíà. Õýðýâ ºíäºð

äàâòàìæèä 1 áàéâàë : áàéõ áà Ñ1

Ñ2 áàéíà.

1.2.5 Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýã òîîöîîëîõ àðãà.

Êèðõãîôûí õóóëèéí àðãà.


TC102 14

ý

ШУТИС ХМТС

Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýíèé òîîöîîã Êèðõãîôûí 1 .2 -ð õóóëèóäûã

àøèãëàí õèéõèéã Êèðõãîôûí õóóëèéí àðãà ãýæ íýðýëäýã. Ýíý

àðãààð íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýã òîîöîîëîõîä õýëõýýíèé òîéðîõ

÷èãëýë ,õýëõýýíèé ñàëàà òóñ á¿ðèéí ã¿éäëèéí ÷èãëýë¿¿äèéã

äóðààðàà ñîíãîæ àâíà. Õýðýâ õýëõýý íü ( q ) çàíãèëààòàé , ( P )

ñàëààòàé áàéíà ãýâýë Êèðõãîôûí 1-ð õóóëèàð áè÷èãäýõ

òýãøèòãýëèéí òîî [ q-1 ] , Êèðõãîôûí 2-ð õóóëèàð áè÷èãäýõ

òýãøèòãýëèéí òîî íü [p-q+1] áàéíà.Òóõàéí öàõèëãààí õýëõýýíèé ¿ë

ìýäýõèéí òîîã òýãøèòãýëèéí òîîòîé òýíö¿¿ëæ àâíà. Êèðõãîôûí 2-ð

õóóëèàð òýãøèòãýë áè÷èõäýý ÖÕÕ -í ãàäààä õýëõýýíèé ã¿éäëèéí

÷èãëýë, ñàëàà òóñ á¿ðèéí ã¿éäëèéí ÷èãëýë, õ¿ðýýíèé òîéðîõ

÷èãëýëòýé äàâõöàæ áàéãàà ¿åä ÖÕÕáà ã¿éäëèéã íýìýõ

òýìäýãòýé , ýñðýã áàéãàà òîõèîëäîëä õàñàõ òýìäýãòýé àâ÷

òýãøèòãýë áè÷íý. Êèðõãîôûí 1-ð õóóëèàð áè÷èãäýõ òýãøèòãýë

çàíãèëààíû öýã ð¿¿ îðæ áàéãàà ã¿éäëèéã íýìýõ ,ãàð÷ áàéãààã

õàñàõ òýìäýãòýé àâíà. Áè÷èãäñýí ñèñòåì òýãøèòãýëë¿¿äèéã

àøèãëàí ÿìàð÷ àðãààð òîîöîîã õèéæ áîëíî.

à r20

r10 r30 III

r1 I1 r3 I3 r5 I5 r2 I2

I r4 II

b I4 c

1-ð õ¿ðýýíä


TC102 15

Ñàëàà ð=5 ,çàíãèëàà q=3 Êèðõãîôûí 1ð

õóóëèàð áè÷èãäýõ òýãøèòãýëèéí òîî íü: q-

1=2 áàéíà.

à.

Êèðõãîôûí 2-ð õóóëèàð

ШУТИС ХМТС

2-p õ¿ðýýíä

3-ð õ¿ðýýíä

Õýëõýýíä ÷àäëûí áàëàíñ áè÷üå.

Êîìïåíñàöûí òåîðåì.

Äóðûí öàõèëãààí õýëõýýíèé àëü íýã õýðýãëýã÷èéã òóõàéí

õýðýãëýã÷ äýýð óíàæ áàéãàà õ¿÷äýëòýé õýìæýýãýýðýý

òýíö¿¿ ýñðýã ÷èãëýëòýé ã¿éäýë ¿¿ñãýõ ÖÕÕ-ð ñîëüæ áîëíî. ¯¿íèéã

êîìïåíñàöûí òåîðåì ãýíý. Õýðýãëýã÷ýýð äàìæèæ áàéãàà ã¿éäëèéí

óíàõ õ¿÷äýë íü Êèðõãîôûí 2-ð õóóëüä íèéöýæ áàéõ ýñðýã

÷èãëýëòýé ã¿éäýë ¿¿ñãýõ íýìýëò ÖÕÕ-ã òàâüæ áîëíî.

E Z1 ZI

a) á)

Çóðàã (a) -ä ýíäýýñ

Çóðàã (á)-ä [ Z] ãýñýí äîòîîä ýñýðã¿¿öýëòýé ýñðýã [ I] -ã ¿¿ñãýõ

[ ZI] ÖÕÕ-ã õîëáîæ ºãñºí áàéíà. Ýíý òåîðåìûã öàõèëãààí õýëõýýíä

àøèãëàæ áàéãàà Æ:

á) õ¿÷äýëèéí ¿¿ñã¿¿ð â) ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð


TC102 16

ШУТИС ХМТС

à)

1.2.6 Öàõèëãààí õýëõýýíä ¿¿ñýõ ðåçîíàíñûí

¿çýãäýë .

Ðåçîíàíñûí õýëõýý.

Õóâüñàõ ã¿éäëèéí èäýâõã¿é [L,C] àãóóëñàí öàõèëãààí õýëõýýíèé

[ U,I ] -í õîîðîíäîõ ôàçûí çºðºº [=0] áîëæ ðåçîíàíñíû íºõöºë á¿ðäýõ

öàõèëãààí õýëõýýã ðåçîíàíñíû õýëõýý ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíä

¿¿ñýõ ðåçîíàíñûã õ¿÷äýëèéí , ã¿éäëèéí ãýæ àíãèëäàã. Èäýâõã¿é

[ L,C ] àãóóëñàí [ r L C ] öóâàà õýëõýýíä

1 .f0=fÃ 2 . XL=XC X=0 íºõöºë á¿ðäñýí ¿åä õ¿÷äýëèéí

ðåçîíàíñ ¿¿ñíý.

Õ¿÷äýëèéí ðåçîíàíñíû ¿åä [ =0] áîëæ õýëõýýíèé ðåàêòèâ

÷àäàë íîéë áàéíà .

Èäýâõã¿é [ L,C ] -ã àãóóëñàí [ r L C ] -ã çýðýãöýý õîëáîãäñîí

õýëõýýíä 1. f0=fÃ . ÂL=BC áîëæ B=0 íºõöºë á¿ðäñýí ¿åä

çýðýãöýý õýëáýëçëýëèéí õ¿ðýýíä ã¿éäëèéí ðåçîíàíñ ¿¿ñíý. Ã¿éäëèéí

ðåçîíàíñíû ¿åä [ =0 ] õýëõýýíèé èäýâõã¿é ÷àäàë íîéë áîëæ

áîëîõ ó÷ðààñ ã¿éäëèéí ðåçîíàíñ ãýæ íýðëýäýã.


TC102 17

ШУТИС ХМТС

Õýëáýëçëýëèéí õ¿ðýýíèé äàâòàìæ íü L áà Ñ -ñ õàìààð÷ òîäîðõîé

ëîãäîíî. F0( )

Öóâàà õýëáýëçëýëèéí õ¿ðýý õ¿÷äýëèéí ðåçîíàíñ

r,L,C -ã öóâàà õîëáîãäñîí õýëõýýã àâ÷ ¿çíý .

r C L Õ¿ðýýíèé

á¿ðýí ýñýðã¿¿öýë íü:

(5-1)

1 . Õýëõýýíä ðåçîíàíñ ¿¿ñýõ äàâòàìæ íü : ðåçîíàíñíû íºõöºëººð

òîäîðõîéëîãäîíî .

XL=XC

2. Õýëõýýíèé ýíåðãè. Ýãøèí çóóðûí ýíåðãè íü

ªìíºõ óòãûã îðëóóëáàë

Õýëõýýíèé õàìãèéí èõ

ýíåðãèéí óòãà íü: Õýëõýýíèé ñîðîíçîí áà


TC102 18

ШУТИС ХМТС

öàõèëãààí îðíû ýíåðãèéí õàìãèéí èõ óòãààð õýëõýýíèé á¿ðýí

ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëæ áîëíî. Ýíäýýñ

Ðåçîíàíñíû íºõöºëººð XL=XC X=0

áîë áàéíà. Õýëõýýíèé ñîðîíçîí áà öàõèëãààí îðíû

ýãøèí çóóðûí ýíåðãèéí íèéëáýð òîãòìîë òîî áàéíà.

Õýëõýýíèé èäýâõã¿é

ýñýðã¿¿öëèéí ðåçîíàíñûí ìóðóéã äàðààõ áàéäëààð çóðæ áîëíî.

x xL

Õýëõýýíèé ñàéí ÷àíàð/ ÷àíñààã/ òîäîðõîéëîõ.

Õýëõýýã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà ýëåìåíò¿¿äèéí ñàéí ÷àíàðûã äàðààõ

èëýðõèéëëýýð îëíî. Ìºí ñîðîíçîí áà

öàõèëãààí îðíû ýíåðã¿¿äèéã óòãààð îëæ [ QL ; QC ]

òîäîðõîéëáîë .


TC102 19

ШУТИС ХМТС

Öóâàà õýëõýýíèé ðåçîíàíñíû ¿åèéí ñàéí ÷àíðûã òîäîðõîéëáîë.

(5-3) 0 -Ðåçîíàíñíû äàâòàìæ

- Ñîðîíçîí , öàõèëãààí îðíû ýíåðãè

(5-4)

-Õ¿ðýýíèé õàðàêòðèñòèê ( äîëãèîíû )

ýñýðã¿¿öýë .

-Õ¿ðýýíèé óíòðàëò ãýíý.

4 ) Õýëõýýíèé á¿ðýí ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëîõ

(5-5)

-Ðåçîíàíñíû òîõèðóóëãà àëäàëò

( ¿åëçëýëèéí õàéçàéëò )


TC102 20

ШУТИС ХМТС

Ýíäýýñ

ðåçîíàíñû

¿åä =0 байна.

1.3 Лабораторийн хичээлийн бэлтгэл

Ëàáîðàòîðèéí àæèë 2Хэмжүүрийн багажуудтай ажиллах арга барилд суралцах

Àæëûí çîðèëãî:

1. Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèä òàâèãäàõ øààðäëàãà,áàãàæèéí àëäàà,

õýìæèõ áàãàæèéí àíãèëàë,õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí ¿íäñýí ýä àèãè,

áàãàæèéí á¿òöèéí ¿íäñýí ñèñòåì¿¿äèéã ñóäëàõ.

2. Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí õóâààëòèéí öýí îëîõ õýìæèëò õèéõ

äàñãàë.

Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí òóñëàìæòàéãààð òýæýýë ¿¿ñã¿¿ðèéí õýâèéí

àæèëëàãààíû æóðàì, ò¿¿íýýñ ãàðãàí àâ÷ áàéãàà õ¿÷äýë íü õîëáîîíû

àïïàðàò,òîíîã òºõººðºìæèéí õýâèéí àæèëãààíû æóðìûã òîõèðóóëæ,

ýâäðýë ãýìòëèéã çàñâàðëàõ,øàëãàæ òîõèðóóëàõ ¿¿ðãèéã

ã¿éöýòãýíý. Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæóóäûã äîòîð íü àæëûí áàãàæ, ¿ëãýð

æèøýý áàãàæ ãýæ õî¸ð òºðºë áîëãîí õóâààíà.Àæëûí áàãàæèéí

õýâèéí àæèëëàãààã øàëãàõàä ¿ëãýð æèøýý áàãàæèéã õýðýãëýíý.

Õýìæèõ áàãàæóóäàä äàðààõ øààðäëàãà òàâèãääàã:

1. Ìýäðýõ ÷àäâàð ñàéòàé,íàðèéâ÷ëàëààð ñàéí, íàéäâàðòàé

àæèëëàãààòàé áàéõ

2. Áàãàæèéí õºäëºõ õýñãèéã àæèëëóóëàõàä àëü áîëîõîîð áàãà

õýìæýýíèé ýíåðãè õýðýãëýäýã áàéõ.Ýíý íü õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí

äîòîîä õºäºëãººíò õýñýãò áàãà õýìæýýíèé ÷àäàë çàðöóóëäàã áàéõ

ãýñýí ¿ã þì.


TC102 21

ШУТИС ХМТС

3. Òîõèîëäëûí ÷àíàðòàé õýò à÷ààëëûã ò¿ð õóãàöààíä äààäàã

áàéõ.

4. Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí õýìæèëòèéí àëäàà íü óóë áàãàæèä çààñàí

íàðèéâ÷ëàëûí õýìæýýíýýñ õýòðýõã¿é áàéõ.

5. Îð÷íû òåìïåðàòóð, àãààðûí ÷èéãëýëèéí õýìæýý,ãàäíû ñîðîíçîí áîëîí

öàõèëãààí îðíû íºëººã áàãà ìýäýðäýã áàéõ.

6. Àëü áîëîõîîð æèãä áóþó æèãäýä îéðõîí øêàëòàé, óíøèõàä

îéëãîìæòîé áàéõ.

7. Áàãàæèéí ç¿¿ íü õýìæèëò õèéñíèé äàðàà àíõíûõàà áàéðàíä

àìàðõàí òîãòäîã áàéõ ýäãýýð áîëíî.

ÕÝÌÆ¯¯ÐÈÉÍ ÁÀÃÀÆÈÉÍ ÀËÄÀÀ

Õýìæèëò õèéõ ÿâöàä ÿìàð íýã õýìæýýíèé àëäàà ãàð÷ áîëíî.Áîäèò

õýìæèãäýõ¿¿í áà õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí ç¿¿íèé çààëòûí õîîðîíäîõ

ÿëãàâàðûã õýìæèëòèéí àëäàà ãýíý. Õýìæèëòèéí àëäàà íü äîòðîî

åðäèéí áà òîõèîëäëûí ãýæ õî¸ð òºðºë áàéíà. Áàãàæèéí õèéö,

õýìæèëòèéí àðãà, áàãàæèéí áàéðëàëò,õýìæèëò õèéæ áàéãàà

õ¿íýýñ øàëòãààëàõ çàðèì àëäàà íü åðäèéí àëäààíä îðíî. Õàëóóí

õ¿éòýí, àãààðûí ÷èéãëýã ÷àíàð,áàãàæèéí çààëòàíä øàëòãààëàõ

áóñàä íºëººíººñ øàëòãààëæ ãàðàõ àëäàà íü òîõèîëäëûí àëäààíä

õàìààðóóëíà.Õýìæèëòèéã äàâòàí õèéõ çàìààð òîõèîëäëûí àëäààã

áóóðóóëæ áîëíî.

Áàãàæèéí àëäààã 3-í ç¿éë áîëãîí ¿çíý. ¯¿íä:

1. Àáñàëþò àëäàà

2. Õàðüöàíãóé àëäàà

3. Ýìõýëñýí õàðüöàíãóé àëäàà ýäãýýð áîëíî.

Õýìæèõ áàãàæèéí çààëò , áîäèò õýìæèãäýõ¿¿íèé õîîðîíäîõ

ÿëãàâàðûã Àáñàëþò àëäàà ãýíý. (ΔÀ)

ΔÀ=ÀÕ-ÀÁ


TC102 22

ШУТИС ХМТС

Õàðüöàíãóé àëäàà íü àáñàëþò àëäààã áîäèò õýìæèãäýõ¿¿íä

õóâààæ ãàðãàñàí õàðüöàà þì. ¯¿íèéã ïðîöåíòîîð èëýðõèéëýõèéí òóëä

,100,-ð ¿ðæ¿¿ëíý. Áàãàæóóäûã àæèëëàõ çàð÷ìààð íü :

1. Ñîðîíçîí öàõèëãààíû

2. Öàõèëãààí ñîðîíçíû

3. Öàõèëãààí äèíàìèê

4. Èíäóêöèéí ñèñòåì

5. Äóëààí öàõèëãààíû ñèñòåìèéí

6. Äåòåêòîðûí ñèñòåìèéí

7. Öàõèëãààí ñòàòèê ñèñòåìèéí

8. Âèáðàöèéí ñèñòåìèéí

9. Ýëåêòðîí ñèñòåìèéí áàãàæ çýðýã áîëíî.

Öàõèëãààí õýìæ¿¿ðèéí áàãàæóóäûí ¿íäñýí ÷àíàðóóäûã òîäîðõîéëäîã

äàðààõ òàíèõ òýìäã¿¿äèéã áàãàæóóäûí øêàë äýýð õèéñýí áàéäàã.

Ýäãýýð òýìäýãëýë íü ÃÎÑÒ 1845 59 ñòàíäàðòàä òîõèð÷ áàéãàà

áîëíî.

1.4 Тестийн материалын бэлтгэл

1 . Öàõèëãààí õýëõýý ãýæ þóã õýëýõ âý ?

À .Ýëåìåíò¿¿äèéí õîëáîëò

Â.öýíýã äàìæèõàä çîðèóëàãäñàí õîëáîëò

Ñ . Öàõèëãààí öýíýã äàìæóóëàõàä çîðèóëàãäñàí

áèò¿¿ õîëáîëò

Ä .äàìæóóëàã÷ óòñààð ººð õîîðîíä íü õîëáîñîí ýëåìåíò¿¿ä

2. Äîòîîä ,ãàäààä öàõèëãààí õýëõýýíèé ÿëãààã õýë .

À. Ýëåìåíòýýðýý Â.Õîëáîëòèéí äàìæóóëàã÷ààð

Ñ .Öýíýã äàìæèõ ÷èãëýëýýðýý Ä. ¯¿ñã¿¿ðýýð

3. Öàõèëãààí ã¿éäëèéí òîäîðõîéëîëòûã õýë


TC102 23

ШУТИС ХМТС

À.Ìåòàëëûí äîòîðõ ýëåêòðîí Â..Íýìýõ ,õàñàõ öýíýãèéí

õºäºëãººí

Ñ .Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð íýãæ õóãàöààíä ºíãºðºõ

öýíýã

Ä.Äàìæóóëàã÷èéí äîòîðõ ÷ºëººò ýëåêòðîíû õºäºëãººí

4. Õ¿÷äýë ,ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ðèéí ÿëãààã õýë

À.Õýëõýýíä òýìäýãëýõ áàéäëààðàà

Â..Äîòîîä õýëõýýíèé ýñýðã¿¿öëèéí õîëáîëòîîð

Ñ.Ãàäààä õýëõýýíèé õîëáîëòîîð

Ä. Öàõèëãààí õýëõýýíä ¿¿ñãýæ áàéãàà öýíýãèéí õýëáýð

5. Öàõèëãààí õýëõýýíèé à÷ààëëûí ýíåðã¿¿äèéã òîäîðõîéë

À. Wr= ridt , WL=Li2/2 , Wc=q2/2c ,

B. WL=i2/2L Wc=Cu2/2 , Wr= gu2dt

C . Wr = ri2dt , WL=2/2L ,Wc=q2/2C

D. WL=/2L , Wc=q/2C , Wr = i2dt

6 . Ñàëàà, çàíãèëàà,õ¿ðýý ,îéëãîëòóóä þóíä õîëáîãäîëòîé ¿ã õýëëýã

âý

À.Öàõèëãààí õýëõýýíèé õîëáîëò

Â. .Öàõèëãààí õýëõýýíèé ýëåìåíò¿¿äýä õàìààðàëòàé .

Ñ.Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýíä àøèãëàãäàõ îéëãîëò

Ä.Õýðýãëýã÷¿¿äèéí õîëáîëòûí õýëáýð

7. Êèðõãîôûí I-ð õóóëèéã õýë.À.Öàõèëãààí ã¿éäëèéí àëãåáðûí íèéëáýð íîéë .


TC102 24

ШУТИС ХМТС

Â.Çàíãèëààíû öýã äýýðõ ã¿éäëèéí àëãåáðûí íèéëáýð íîéë.

Ñ. Çàíãèëààíû öýã äýýðõ ã¿éäëèéí íèéëáýð íîéë.

Ä. Çàíãèëààíû öýãýýð äàìæèõ ã¿éäëèéí íèéëáýð íîéë.

8 . Êèðõãîôûí I I -ð õóóëèéã õýë.

À.Äóðûí õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí àëãåáðûí

íèéëáýð íü õ¿ðýýíèé ýëåìåíò òóñ á¿ðä óíàæ áàéãàà õ¿÷äëèéí

óíàëòóóäûí àëãåáðûí íèéëáýðòýé òýíö¿¿ .

Â. .Äóðûí õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí àëãåáðûí

íèéëáýð

íü õ¿ðýýíä ¿éë÷ëýõ ã¿éäë¿¿äèéí àëãåáðûí íèéëáýðòýé

òýíö¿¿.

Ñ. . Äóðûí õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí íèéëáýð íü

õýðýãëýã÷¿¿äèéí õ¿÷äëèéí óíàëòóóäûí íèéëáýðòýé òýíö¿¿ .

Ä. Äóðûí õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí íèéëáýð íü

ñàëàà òóñ á¿ðèéí õ¿÷äëèéí óíàëòòàé òýíö¿¿ .

9. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ãåíåðàòîðò ¿¿ñýõ öàõèëãààí ñîðîíçîí èíäóêöèéí

ÖÕÕ , äàâòàìæèéã òîäîðõîéë .

À. e=BlV f=pn/ 60 B. e=Bl U f=1/T . C. e=BlV ,

D . . e=Bl , f=pn/ 60

10. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí äóíäàæ óòãûã õýë

À.Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð ºíãºðºõ òîãòìîë ã¿éäýëòýé

òýíö¿¿ .

Â. Ò /2 õóãàöààíä .äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð

ºíãºðºõ öýíýãèéí òîî õýìæýý .

Ñ. Ò /2 õóãàöààíä .äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð ºíãºðºõ

õóâüñàõ ã¿éäëèéí õýìæýý.


TC102 25

ШУТИС ХМТС

Ä. . Ò /2 õóãàöààíä .äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð

ºíãºðºõ õóâüñàõ ã¿éäýëòýé òýíö¿¿ õýìæýýíèé öýíýãèéã

ºíãºð¿¿ëæ ÷àäàõ òîãòìîë ã¿éäýë .

11. Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð Ò õóãàöààíä ºíãºðºõ öýíýãèéí

õýìæýýã õýë .

À. q=0 B. q0 C .q 0 .Ä. q= .

12. Ñèíóñ õýìæèãäýõ¿¿íèé ¿éë÷ëýõ óòãûã õýë .

À. r-ýñýðã¿¿öýëä ÿëãàðóóëàõ äóëààíû òîî õýìæýý .

Â. Ò õóãàöààíä r-ýñýðã¿¿öýëä ÿëãàðàõ äóëààíûã

ÿëãàðóóëàõ õóâüñàõ ã¿éäëèéí õýìæýý .

Ñ. Ò / 2 õóãàöààíä r-ýñýðã¿¿öýëä õóâüñàõ ã¿éäëèéí

ÿëãàðóóëàõ äóëààíòàé òýíö¿¿ äóëààíûã ÿëãàðóóëæ ÷àäàõ

òîãòìîë ã¿éäëèéí õýìæýýòýé òýíö¿¿ .

Ä . Ò õóãàöààíä r-ýñýðã¿¿öýëä õóâüñàõ ã¿éäëèéí

ÿëãàðóóëàõ äóëààíòàé òýíö¿¿ äóëààíûã ÿëãàðóóëæ ÷àäàõ

òîãòìîë ã¿éäëèéí õýìæýýòýé òýíö¿¿ .

13. Êô , Êà -ã àøèãëàí öýâýð ñèíóñîéäûã òîäîðõîéë .

À. Êô 1.11 , Êà 1.41 Â .Êô =1.11 , Êà =1.41

Ñ .Êô=1.41 ,Êà=1.11

Ä . Êô 1.11 , Êà 1.41

14. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rL à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé õ¿÷äýë ,ã¿éäëèéí

õîîðîíäîõ ôàçûí øèëæèëò òîäðîõõîéë.

À. 900 Â. -900 Ñ . 00 Ä.

15. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rÑ à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé

õ¿÷äýë ,ã¿éäëèéí õîîðîíäîõ ôàçûí øèëæèëòèéã òîäîðõîéë.

À. -900 Â. 00 Ñ . 900 Ä . -


TC102 26

ШУТИС ХМТС

16. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé L=C áîë õýëõýýíèé

à÷ààëàë òîäîðõîéë .

À. r Â .rL C . rÑ Ä. rLÑ .

16. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíä u=UmSint + ¿éë÷èëæ áàéíà õýëõýý ÿìàð à÷ààëàëòàé âý ?

À. rLC B. rC C . rL Ä . r

17. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíä u=UmSint - ¿éë÷èëæ áàéíà õýëõýý ÿìàð à÷ààëàëòàé âý ?À. r Â . rLC Ñ . rL Ä . rC

19 . Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ÷àäëóóäûí çºâ íýãæèéã òîäîðõîéë .

À. S[Âò] ,P[Âàð] , Q[ÂÀ] . B.S[êÂÀ] , P[ìãÂò] , Q[ìãÂàð]

C. P[Âò] , Q[ÂÀ] , S[Âàð] Ä .S[ÂÀ], P[ìÂÀÐ], Q[ìÂò]

20. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé êîìïëåêñ Îìûí

õóóëèéã òîäîðõîéë .

À. r+jL-1/Ñ Â.g-j1/L -Ñ C. ; YU Ä. Uej

21. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí õýëõýýíèé êîìëåêñ

ýñýðã¿¿öýë ,äàìæóóëàëòûí õàìààðàë

À. Z=jx-r Y=g-jb Â.Y=g +jb ;Z=r +jx

C. Z = r - jx;Y=jb - g Ä. Y=g - jb ; Z=r +jx

22. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíä i=ImSint -

¿éë÷èëæ áàéãàà áîë õýëõýý ÿìàð à÷ààëàëòàé âý?

À. rLC B. r C. rC Ä. rL

23. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rL à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé êîìïëåêñ á¿ðýí

÷àäàë îë .

À.S=UUY B.S =U I C.S=Z I I Ä .S =U I


TC102 27

ШУТИС ХМТС

24.À÷ààëàëä õàìãèéí èõ èäýâõòýé ÷àäàë äàìæóóëàõ íºõöºë .

Zo=ro +jxo -¿¿ñã¿¿ðèéí äîòîîä õýëõýý : Z=r +jx -ãàäààä

õýëõýý

À. ZoZ B . Xî =X C . ro =r Ä. Zo =Z

25.Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýíèé à÷ààëëûí ãóðâàëæèí õîëáîîã îä

õîëáîîíä øèëæ¿¿ë . Z12 , Z23, Z31 - ãóðâàëæèí ; Z1 Z2 Z3- îä

À. Z1=31231212 31 B. Z1=Z23

Z31/122331

C. Z1=Z31 Z12/ Z12+Z23+Z31 Ä.Z1=Z12 Z23/ Z12+Z31+Z23.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

E-ХИЧЭЭЛ ХИЙХЭД АШИГЛАСАН ПРОГРАМ

2.1. Macromedia Flash програм.

Macromedia Flash программын танилцуулга Macromedia

компанийн бүтээгдэхүүн болох Flash программын хамгийн

сүүлийн хувилбар нь Flash юм. Энэхүү программыг Вэб сайт,

видео, мультмедиа, онлайн сургалт, сурталчилгаа, тоглоом,

интерфейс гэх мэт маш олон төрлийн үйл ажиллагаанд өргөн

ашиглаж байна. Өмнөх хувилбаруудаас ялгагдах онцлог нь:

бэлэн Component-той болж, шинээр хэд хэдэн ActionScript-үүд

нэмэгдсэн төдийгүй түүнд засвар хийх боломжтой болсон, мөн

олон улсын Unicode-ийг дэмждэг болсон ба дүрс болон вектор

графиктай ажиллах, бусад олон төрлийн программуудтай

зохицон ажиллах зэрэг боломжууд нэмэгдсэн төдийгүй, Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм

TC102 28

ШУТИС ХМТС

нээлттэй панелуудыг цөөлж Properties панелийг шинээр

оруулсан, ингэснээрээ ажлын талбайг илүү чөлөөтэй болгосон

гэх мэт...

Flash Player программ нь олон төрлийн браузер программ,

үйлдлийн системүүдэд зохицон ажиллаж чадах болсон

төдийгүй Microsoft® Tү, Liberate®, Pocket PC гэх мэт

хэрэгслэлүүдэд ажиллах боломжтой болсон.

Macromedia Flash программ нь вектор график дээр үндэслэн

хөдөлгөөнт дүрсийг бүтээдэг ба уг (Movie) дүрсэндээ дуу авиа

дагалдуулах, программын код оруулах боломжтой. Ингэснээр

ямар нэгэн хөдөлгөөнийг хүссэнээрээ программчлах

боломжтой байдгаараа бусад хөдөлгөөнт зураг, дүрс бүтээх

программаас давуу талтай. Macromedia Flash программыг

ашиглан жижиг хэмжээний кино, Вэб хуудсанд тавигдах

хөдөлгөөн, тоглоом зэргийг 3 хэмжээст бүхий (3D) байдлаар,

бусад хөдөлгөөнг дүрсний программтай харьцуулахад илүү

олон боломжит (хүссэнээрээ) нөхцөлөөр, тухайлбал амьд

хөдөлгөөн хийж болно.


TC102 29

ШУТИС ХМТС

2.1.1 Flash программыг ажиллуулахад тавигдах

системийн шаардлагууд:

Windows

· 200 MHz Intel Pentium processor;

· Windows 98 SE, Windows Me, Windows NT 4, Windows 2000 or

Windows XP;

· 64 MB of free aүailable system RAM (128 MB recommended);

· 85 MB of aүailable disk space;

· 1024 x 768, 16-bit (thousands of colors) color display or better;

· CD-ROM driүe.

Macintosh

· Mac OS 9.1 and higher, or OS X 10.1 and higher;

· 64 MB of free aүailable system RAM (128 MB recommended);

· 85 MB of aүailable disk space;

· 1024 x 768, 16-bit (thousands of colors) color display or better;

· CD-ROM driүe.

Macromedia Flash программыг Start цэсний Programs /

Macromedia / Macromedia Flash дарааллаар ачаална. Ажлын

шинэ талбар бүхий уг программын ерөнхий бүтэц нь цэс буюу

menu (Зураг 2.1.а), хэрэгслэлүүд буюу tools (Зураг 2.1.а ),

стандарт хэрэгслэл буюу toolbars, цагийн шугам буюу timeline,

ажлын талбар гэсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Программын цонхны

баруун болон доод хэсэгт хөдөлгөөн үүсгэх, график зураг

зурах зэрэг шаардлагатай үндсэн ба нэмэлт функцүүдийг

агуулсан панелууд байрлана. үүнд: Action, Properties, Color,

Component гэх мэт.


TC102 30

ШУТИС ХМТС

Зураг 2.1. Цэс

Цэс - Menu

Программын цэс нь олон төрлийн командуудыг хэрэглэгдэх

төрлөөр нь бүлэглэн нэгтгэсэн байдаг. Оффисын болон бусад

программуудад нийтлэг байдаг File, Edit, үiew, Insert, Window,

Help гэх мэт цэснээс гадна хөдөлгөөн үүсгэхэд хэрэглэгдэх

нэмэлт цэснүүд(Modify, Control гэх мэт)-ээс бүрдэнэ.

File - Файл нээх, хаах, хадгалах, хөрвүүлэх гэх мэт файлтай

ажиллах командууд;

Edit - Файлд засвар хийхтэй холбоотой командууд;

үiew - Программын цонхонд харагдах хэрэгслэлүүд,

панелуудын нууцлах, ил гаргах зэрэг командууд;

Insert - Файлд ямар нэгэн зүйл (жишээ нь хөдөлгөөн) оруулахад

шаардагдах командууд;

Modify - Файлд буй объектууд, давхарга, фрейм, scene зэрэгт

тохиргоо хийхэд шаардлагатай командууд;

Text - Ямар нэгэн бичлэг бичих, түүнд засвар, тохиргоо хийх

командууд;

Control - Хийгдсэн хөдөлгөөнийг ажиллуулах, турших, цагийн

шугамтай ажиллахтай холбоотой командууд;

Window - Программын цонхонд харагдах панелууд,

хэрэгслэлүүдийг нээх, хаахад шаардлагатай командууд;

Help - Программын туслах. үүнд мөн уг программын хичээл,

бэлэн жишээ, ActionScript хэлний тайлбар толь гэх мэт багтана.


TC102 31

ШУТИС ХМТС

Хэрэгэгслэлүүд – Tools

Уг хэрэгслэлүүдийг ашиглан Flash программ дээр дүрс

зураг зурахаас гадна бүх төрлийн объектыг идэвхижүүлэх,

засвар хийх боломжтой.

Arrow tool - идэвхижүүлэх,

Subselection tool - идэвхижүүлэх, зурсан дүрсийн

хэлбэрийг өөрчлөх,

Line tool - шулуун зураас татах,

Lasso tool - зурсан дүрсийг дурын байдлаар

идэвхижүүлэх,

Pen tool - дурын байдлаар дүрс зурах,

Text tool - ямар нэгэн бичлэг бичих,

Oүal tool - дугуй (зууван) хэлбэрийн дүрс зурах,

Rectangle tool - дөрвөлжин болон тэгш өнцөгт бүхий

дүрс зурах,

Pencil tool - харандаа,

Brush tool - будах,

Free transform tool - дүрс, объектын хэмжээ,

хэлбэрийг өөрчлөх,

Fill transform tool - дүрсний уусгалттай өнгө бүхий

хэсгийн байрлал, хэлбэр хэмжээг өөрчлөх,

Inc bottle tool - дүрсний хүрээ шугам,

Paint bucket tool - тодорхой хүрээнд будаг асгах,

Eyedropper tool - будаг соруулах,

Eraser tool - баллуурдах,

Hand tool - ажлын талбарыг зөөх,

Zoom tool - ажлын талбарыг томруулж, багасгаж

харах,


TC102 32

ШУТИС ХМТС

Stroke color - дүрсний хүрээ шугамын өнгө,

Fill color - дүрсний өнгө,

Snap to object - ........

Зураг 2.2. Панел.


TC102 33

ШУТИС ХМТС

Панел (panel)-уудыг үүрэг зохион байгуулалтаар нь цэгцтэй

зохион байгуулалтад оруулсан нь Flash программ дээр

ажиллахад улам хялбар дөхөм болсон юм. Ямар нэгэн

объекттэй ажиллахад шинж төлөвийг нь нэг панел дээр

харуулдаг болсон нь өмнөх хувилбаруудаас давуу юм.

Панелууд нь

(Зураг 2.2) программ дээр ажиллах явцад богино хугацаанд

ямар нэгэн үйлдэл хийх, шинж төлөвийг өөрчлөх зэрэг

боломжуудыг олгодог. Эдгээр панелуудад дүрсний хүрээ

шугам болон өнгийг кодоор (16-тын тооллоор) болон дурын

байдлаар гаргах, тухайн объектын шинж төлөвийг харуулах,

хөдөлгөөнийг программчлах, форм оруулах зэрэг багтана.

Flash программ дээр хийсэн хөдөлгөөнүүд нэг буюу түүнээс

дээш Scene-ээс бүтдэг. Scene нь нэг болон түүнээс дээш Мovie

сlip, бусад Symbol-уудаас бүрдэнэ. Нэг Мovie сlip нь

хөдөлгөөнгүй болон хөдөлгөөнтэй байж болно. өөрөөр хэлбэл

тухайн нэг Мovie сlip өөртөө ямар нэгэн хөдөлгөөнийг

агуулаагүй эсвэл хэсэг бүлэг хөдөлгөөнийг агуулсан байж

болно. Эдгээр нь бүгд нэг ажлын талбар дээр нэгдэн нэг л кино

болж харагдах бөгөөд зүйрлэвэл дэд хөдөлгөөнүүдийг дотроо

агуулсан киноны хальс юм.

Symbol

Symbol нь Flash программ дээр ажиллаж буй ямар нэгэн

объектыг тодорхой төрөлд (бүлэгт) хамруулан нэг болон хэд

хэдэн файлд олон дахин ашиглах боломжтойгоор өөрийн санд

хадгалагддаг элемент юм.


TC102 34

ШУТИС ХМТС

Symbol-д график зураг (graphic), видео клип (video clip), дуу

авиа (sound), фонт (font) багтдаг. Эдгээр нь:

1. Movie clip,

2. Button,

3. Graphic гэсэн 3 төрөлд хуваагддаг.

Symbol үүсгэх нь файлын хэмжээг багасгах, объект

хөдөлгөөнд орсон болон ороогүй нөхцөлд түүнд засвар хийх,

оруулсан объектыг хөдөлгөөнд олон дахин ашиглах

боломжийг олгох гол ач холбогдолтой. Symbol-ын нэг онцлог

нь бие биедээ агуулагдах чанар юм.

Symbol хэлбэрээр санд (Library) хоёр аргаар хадгалж болно.

(Тухайн зурсан дүрс, оруулсан объектоо Symbol болгох, хоосон

Symbol үүсгээд түүндээ дүрс зурах, объект оруулах)

1. Convert to Symbol цонхонд орж Symbol үүсгэнэ.

Зураг 2.3. Convert to Symbol

2. Insert цэснээс New Symbol (гараас Ctrl+F8) командыг

сонгоно. Нээгдэх Create new symbol цонхнд нэр өгч, ямар

Symbol болгохоо сонгоод OK товчлуур дээр дарна. Энэ

тохиолдолд ажлын талбар шинэ Symbol үүсгэхэд бэлэн болж

өөрчлөгдөнө.


TC102 35

ШУТИС ХМТС

Symbol болгосон объектууд санд (Library) хадгалагдах

бөгөөд санг Window цэснээс Library (гараас Ctrl+L эсвэл F11)-г

дарж нээнэ. Санд байгаа Symbol-д засвар өөрчлөлт хийх бол

тухайн нэрийн урд байрлах ямар төрлийн Symbol-д хамрагдаж

буйг илэрхийлсэн дүрс дээр (зураг) буюу тухайн Symbol-ийг

үзүүлсэн дүрс дээр (зураг) хос даралт хийнэ.

Movie clip – Хөдөлгөөн

Movie clip нь үндсэн хөдөлгөөнд олон дахин

ашиглагдаж болохоос гадна биеэ даасан дэд хөдөлгөөнийг

өөртөө агуулдаг Symbol юм. Scene нь үндсэн хөдөлгөөнийг

агуулсан киноны хальс гэж ойлгож болно. Харин Movie clip нь

үндсэн хөдөлгөөнийг бүтээгч гол Symbol болдог. Биеэ даасан

жижиг хэмжээний хөдөлгөөнд (үндсэн хөдөлгөөнтэй

харьцуулахад жижиг) interactiүe controls, sounds, and eүen

other Movie clip instances зэргийг агуулж болно.

Movie clip-д засвар хийхэд жишээ нь дүрсийг өөрчлөхөд

тухайн хөдөлгөөнд буй бүх Movie clip (өөрчлөлт хийсэн)

өөрчлөгддөг онцлогтой. Хэрэв Graphic-ийг хөдөлгөөнд оруулан

дээрх засварыг хийхэд бүгд өөрчлөгдөхгүй.

Button – Товчлуур

Хэрэглэгдэж буй объектуудыг өөр хооронд нь,

уг хөдөлгөөнийг Button нь хөдөлгөөнт дүрсэнд өөр Вэб хуудас

болон өөр файлтай холбоход хэрэглэж буй Symbol юм. Энэ нь

Вэб хуудсанд хэрэглэгддэг товчлууртай ижил ойлголт юм.

Товчлуур нь өөртөө жижиг хэмжээний хөдөлгөөнийг агуулж

болно. Жишээ нь: хулганы заагчаар хүрэхэд ямар нэгэн


TC102 36

ШУТИС ХМТС

хөдөлгөөн хийх гэх мэт... Үүнээс гадна төрөл бүрийн функцийг

зааж өгч болно.

Түгээмэл хэрэглэгддэг товчлуур бүр хулганы заагчаар

хүрэхэд өөр өнгөөр солигдох, нэг удаа ороод гарсан товчлуур

өөр өнгөтэй болох гэх мэт заагдсан горимын дагуу ажилладаг.

Flash программын хувьд эдгээрийг жижиг хэмжээний

хөдөлгөөнөөр хийж болдог онцлогтой. өөрөөр хэлбэл хулганы

заагчаар товчлуурт хүрэхэд дүрс эргэлдэх эсвэл томорч

жижгэрэх гэх мэт эффектүүд байж болно. Мөн дуу дагалдуулж

болно. Ажлын талбар товчлуурт засвар хийхэд бэлэн болсон

бол Frame-д Up, Oүer, Down, Hit гэсэн 4 горим заагдсан байдаг.

Зураг 2.4. Товчны шинж чанар

Up - товчлуурын анх харагдах байдал,

Oүer - товчлуур дээр хулганы заагчаар хүрэх үед

харагдах байдал,

Down - товчлуур дээр хулганаар дарсан үед харагдах

байдал,

Hit - энэ нь товчлуурын харагдах байдалд нөлөөлөхгүй

бөгөөд зөвхөн хулганаар товчлуур дээр дарах талбайг

тодорхойлж өгдөг.

Hit-ээс бусад горимд жижиг хэмжээний хөдөлгөөн, дуу авиа

дагалдуулж болно.

Graphic

Graphic нь үндсэн болон дэд хөдөлгөөнд


TC102 37

ШУТИС ХМТС

хэрэглэгдэж буй өөртөө ямар нэгэн хөдөлгөөн агуулаагүй

Symbol зураг юм. Хөдөлгөөнд ашиглагдаж буй Movie, Button,

Sound, Font гэх мэтээс бусад объект энд хамаардаг. Жишээ нь:

импортоор гаднаас оруулж ирсэн зураг, зургийн хэрэгслэлээр

зурсан зураас, дүрс (санд хадгалаагүй) гэх мэт...

Graphic Symbol-д интерактив хяналт, дуу ажиллахгүй.

Flash программд Graphic-ийг ихэвчлэн суурь зураг, хүрээ шугам

гэх мэт зүйл болгон хэрэглэдэг.

2.1.3. Хөдөлгөөн - ( Motion, Shape, Shape Hint)

Flash программ нь вектор график дээр үндэслэн

хөдөлгөөнөө бүтээдэг.

Flash программын хөдөлгөөнийг хийх гол талбар нь цагийн

шугам (Timeline) юм. Ажлын талбарт хөдөлгөөнд орсон

объектууд байрлах ба түүний зохион байгуулалт, хөдөлгөөний

эцсийн хувилбарыг харуулдаг. Эдгээрийг киноны хальстай

зүйрлэж болох бөгөөд кадр кадраар хөдөлгөөнийг хүссэнээрээ

бүтээж болдог.

Хөдөлгөөнийг бүтээх гол онцлог нь тухайн объект

хөдөлгөөнд орох эхний болон хөдөлгөөн дуусах эцсийн

байрлалыг тодорхойлоход Flash программ эдгээрийг холбох

үүргийг автоматаар гүйцэтгэдэг. Жишээ нь: дүрсийг нэг цэгээс

нөгөөд шилжүүлэх бол хөдөлгөөн эхлэх болон дуусах

байрлалыг ажлын талбар дээр зааж өгөн Frame-д Tween

оруулахад л хангалттай. Заагдсан хоёр цэгийн хооронд

шилжих үйлдлийг программ гүйцэтгэнэ.

Flash программ нь объект хандалт дээр тулгуурлан

ажилладаг. Иймээс оруулсан объект бүрт хөдөлгөөн оруулах,


TC102 38

ШУТИС ХМТС

дэд хөдөлгөөн үүсгэх, программчлах, тухай бүрт шинж

чанарыг өөрчлөх боломжтой.

Цагийн шугам дээр Frame заагч ямар нэгэн фрейм зааж,

үүний цаана ямар нэг үйлдэл агуулагдаж (бодит хөдөлгөөн

байхгүй ч гэсэн) байгаа нөхцөлд хөдөлгөөн (Animation) байна

гэж үзнэ.

Цагийн шугам дээрх хөдөлгөөн дараах байдлаар

илэрхийлэгддэг.

1. Motion tween

Цайвар цэнхэр өнгийн дэвсгэртэй, хоёр Keyframe-ийн

хооронд холбосон сумтай байх ба энэ нь бодит хөдөлгөөнийг

илэрхийлнэ. Motion tween нь зөвхөн Symbol-д хийгддэгээрээ

онцлогтой.

2. Shape tween

Цайвар ногоон өнгийн дэвсгэртэй, хоёр Keyframe-ийн

хооронд холбосон сумтай байх ба энэ нь бодит хөдөлгөөнийг

илэрхийлнэ. Motion tween-ээс ялгаатай нь зөвхөн Tween-д

(Symbol-д хийгдэхгүй, өөрөөр хэлбэл Symbol-ээс бусад

объектод хийгдэх хөдөлгөөн) хийгддэгээрээ онцлогтой.

3. Keyframe-ийн араас цайвар цэнхэр өнгийн дэвсгэртэй,

тасархай зураастай фрейм нь

Бодит хөдөлгөөнийг илэрхийлэхгүй ба Motion tween-ий

хуулбар (үргэлжлэл) юм. Мөн Motion tween бүрэн хийгдээгүй

(сүүлийн Keyframe ороогүй) тохиолдолд ингэж харагдана.


TC102 39

ШУТИС ХМТС

4. Keyframe-ийн ардаас цулгай саарал өнгийн дэвсгэртэй

фрейм нь

эхний фрейм дээр байгаа ямар нэг объектын хуулбар юм.

Энд ямар ч өөрчлөлт, бодит хөдөлгөөн ороогүй байдаг.

5. Blank Keyframe-ийн ард байх цулгай цагаан өнгийн

дэвсгэртэй фрейм нь

Ямар нэг объект болон хөдөлгөөн агуулаагүй хоосон фрейм

юм. Энэ нь зөвхөн Blank Keyframe-ийн хуулбар байдаг.

6. Улаан тугаар дүрсэлсэн бичиг нь тухайн фреймийн хувьд

оноосон нэр буюу тайлбарыг илэрхийлнэ. Энэ хөдөлгөөнд ямар

нэгэн нөлөөгүй.

7. Ямар нэг Keyframe-ийн дээд талд байрлах жижиг "a" үсэг

нь

Тухайн KeyFrame-ийн хувьд ActionScript бичигдсэнийг

илэрхийлнэ. (Action-г дараагийн хичээл дээр үзнэ)

Эдгээрээс бодит хөдөлгөөнийг Motion Tween ба Shape Tween

дээр тулгуурлан үүсгэдэг. Бодит хөдөлгөөнийг ажлын талбарт

явагдах хөдөлгөөн гэж ойлгож болно. Тухайлбал: объект

байрлалаа өөрчлөх, томорч жижгэрэх, өөр дүрс болон хувирах

гэх мэт бодитоор харагдах хөдөлгөөн юм.


TC102 40

ШУТИС ХМТС

Motion Tween

Motion Tween-ийг Symbol-ын хэлбэр дүрс, байршил, өнгө

болон ямар нэг шинж чанарыг өөрчлөн хөдөлгөөн үүсгэхэд

хэрэглэнэ.

Shape Tween

Shape Tween нь Symbol-оос бусад төрлийн объектуудад

хөдөлгөөн хийхэд хэрэглэгдэнэ. Жишээ болгон ямар нэг

Symbol-д хийгэ илүүдэхгүй болов уу. Мөн ямар нэг дүрс өөр

дүрс болон хувирах хөдөлгөөнийг хийхэд ашиглаж болно.

Үүнийг текст дээр хийж болно. Олон дахин ашиглагдахгүй

объектыг хөдөлгөөнд оруулахад Shape Tween-ийг ашиглаж

болох боловч ихэвчлэн нэг дүрсийг нөгөөд хувиргах эффектийг

хийхэд түлхүү ашигладаг.

Зураг 2.5. Shape Tween

2.1.4. Action

Flash программ нь хийгдэж байгаа хөдөлгөөн буюу киног

өөрийн ActionScript-ийн тусламжтайгаар программчилж болно.

Жишээ нь: хөдөлгөөн, дууны бүхий л хяналт, давталт, Scene

хооронд чөлөөтэй шилжих, loading хийх, scroll, Flash тоглоом,


TC102 41

ШУТИС ХМТС

тооны машин, хэрэглэгчийн нэр болон нууц үг гэх мэт янз

бүрийн функц шалгах олон төрлийн боломжтай.

ActionScript нь өөрийн гэсэн нэр томъёотой байдаг хэдий ч

бусад Script-үүдтэй төстэй байдаг. өөрөөр хэлбэл зарчим нь

ижил. Хэрэв та ямар нэгэн Script хэлний бага зэрэг мэдлэгтэй

бол ойлгоход илүү хялбар байх болно. Энэ талаарх дэлгэрэнгүй

мэдээллийг Flash программыг тусламжаас (Help F1) үзэж болно.

Хөдөлгөөнд ActionScript оруулах гол зарчим нь харгалзах

объект болон фреймийг идэвхижүүлэн Action Panel (панел)-д

байх бэлэн функцуудэд утгыг нь (параметр) оруулах явдал юм.

Action Panel(панел)-ийн тусламжтайгаар ActionScript-ийг

хөдөлгөөнд ашиглана. Action панелийг Window цэснээс Action

буюу гараас F9 товчлуурыг дарж нээнэ.

Action Panel

Зураг 2.6. Action Panel

Панел нь дараах бүтэцтэй.

1. Панелий багасгах нээх,

2. Action хаана хийгдэж байгааг харуулна,

3. Action Toolbox,


TC102 42

ШУТИС ХМТС

4. Функцуудэд утга оруулах ба сонгох талбар,

5. Script бичигдэх талбар,

6. ActionScript-ийн лавлах,

7. ActionScript-ийн лавлахыг панел дээр гаргах,

8. Панелийн цэс,

9. Ямар функц идэвхитэй буйг харуулна,

10. Функц буюу ActionScript оруулах,

11. Функц буюу ActionScript-ийг устгах,

12. Find - Script-ээс хайлт хийх,

13. Replace - Солих,

14. Script-т утга нэмж оруулах,

15. Debug Options - Debug-ийн тохиргоо,

16. үiew Options - Панелийн тохиргоо (Normal Mode - Бэлэн

функцуудыг сонгон оруулж өгөгдлийг бичих, Expert Mode

- ActionScript-ийг хүссэнээрээ өөрөө нэг бүрчлэн бичих

боломжтой),

17. Script-ийг мөрөөр нь идэвхижүүлэх (дээшээ ба

доошоо).

Action Toolbox (хэрэгслэл), (+) нь хэрэглэгдэх Script-ийн

функцүүдийг бүлэглэн агуулдаг. Харгалзах ActionScript-ийн

функц дээр дарж, Script бичигдэх талбар дээр утгуудыг өгөх

замаар ActionScript-ийг оруулна. Мөн + тэмдэг бүхий Script

нэмж оруулах товчлуур дээр даран оруулж болно.


TC102 43

ШУТИС ХМТС

2.2. Adobe Photoshop програм.

Adobe Photoshop программ нь зургийн файлтай ажилладаг

программ. Энэ программ нь хэвлэлийн бүх төрлийн эхийг

бэлтгэх боломжгүй байдаг. Adobe Photoshop -ын сайн тал нь

фото зургийг бодитой харагдуулдаг байна. Түүний боломжууд:

зураг зурах, бүх төрлийн зургийг гаднаас оруулах, зураг

эвлүүлэн зохиомжлох, зураг засах, зурагт Effect өгөх ... гэх мэт.

Adobe фирмээс гарсан олон төрлийн программуудаас Adobe

Photoshop нь хамгийн шилдэг растерийн графикийн программд

тооцогддог.

Зураг 2.7. Ажлын талбар


TC102 44

ШУТИС ХМТС

2.2.1. Adobe Photoshop – програмын багаж хэрэгслүүд.

Идэвхжүүлдэг багажууд.

Rectangular Marquee (Дөрвөн өнцөгт ) <M>. Дөрвөн

өнцөгтэйгээр идвэхжvvлдэг багаж.

Elliptical Marquee (Тойргоор ) <M>. Тойргоор идвэхжvvлдэг

багаж.

Single-row Marquee (Хөндлөнгөөр ) <M>. Хөндлөнгөр

идвэхжvvлдэг багаж.

Single-column Marquee (Босоогоор ) <M>. Босоогоор

идвэхжvvлдэг багаж.

Lasso (Лассо) <L>. Лассо нь ямар ч хэлбэрээр идвэхжvvлнэ.

Polygonal Lasso ( Олон өнцөгт лассо) <L>. Олон өнцөгтөөр

арай нарийн идвэхжvvлнэ.

Magnetic Lasso (Соронзтой лассо) <L> Ижил өнгvvдийг дагуу

идвэхжvvлнэ.

Magic Wand ( шидэт саваа) <W> Төстэй өнгө идвэхжvvлнэ.

Хөдөлгөөний багажнууд

Move (Хөдөлгөөн) <V>Давхрага болон идвэхжvvлсэн

дvрсийг хөдөлгөнө.

Таслах багаж

Crop (тайрагч) <C>. Зургийг таслаж авна.


TC102 45

ШУТИС ХМТС

Зураг зурах багажнууд

brush (Бийр) <В>. Энэ нь бийрээр зурсан мэт харагдуулна.

Pencil (Харандаа) <В> Энэ нь харандаагаар зурсан мэт

харагдуулна..

Clone Stamp (хуулагч Тамга) <S>Зургаас дурын хэсгийг

хувилан өөр газар буулгах

Pattern Stamp (Хээн тамга) <S> Зургийн сонгож авсан

газарт хээгээр буулгах

History Brush (Тvvхийн бийр) <Y>. Энэ нь хийсэн зvйлээ бийр

ашиглан буцаана

Art History Brush(Зургийн тvvхийн бийр)<Y>Зургаас будаг

сорх бөгөөд буцаагаад нялах маягаар зурна.

Eraser (Балруул) <Е>Буруу зурсан юмаа арилгана.

Background Eraser (Фон зургийн балруул) <Е>. Фон зургийн

хэрэггvй хэсгийг арилган

Magic Eraser (Шидит балруул) <Е>.Ижил өнгийг арилган

Gradient (Градиент) <G> Хоёроос илvv өнгийг уусган будна.

Paint Bucket (Будаг асгагч) <К>.Энэ нь нэг өнгөөр будна.

Healing Brusht Tool (Засварлагч)<j>. Энэ нь зургийн нэг

хэсгийг аваад өөр газарт хуулна.

Patch Tool ()<j>. Зургийн тэмдэглэсэн газарт дурын

сонгосон хэсгээр солино.

Color Replacement Tool (даюхарлагч)<j>. зургийн өнгийг

дурын өнгөөр солино.


TC102 46

ШУТИС ХМТС

Засварлах багаж

Blur (Бvрэлзvvлэгч) <R>. Зургийг сарихуулан.

Sharpen (Тодруулагч ) <R>. Зургийн тодруулдаг.

Smudge (Хуруу) <R>. Зураг нь дээр байгаа нойтон будгийг

бусад нь нялна

Dodge (Гэрэлтvvлэгч) <0>Зургийн сонгосон хэсгийг

гэрэлтvvлнэ.

Bum (Харанхуулагч) <0>. Зургийн сонгосон хэсгийг

бvдэгрvvлнэ

Sponge (Хөөсөнцөр) <0>. Будагний хурц өнгийг өөрчилнө

Вектор зурах багаж

Path Component Selection (Зургийн контер сонгох) <А>.

Вектрийн заах, идвэхжvvлэх.

Direct Selection (Хэсэг хэсгээр нь сонгогч) <А>. Хэсэг хэсгээр

нь вектрийн зөөх, идвэхжvvлэх.

Pen (vзэг) <Р>. Вектрийн хэлбэр зурах.

Freeform Pen (Чөлөөт vзэг) <Р>. Хvссэн дvрс зурах.

Add Anchor Point (vзэг+ Тулах цэг) <Р>. Зурсан вектот цэг

нэмэх.

Delete Anchor Point (vзэг - Тулах цэг) <Р>. Зурсан взкторт

дvрсний хасах.

Convert Point (өнцөг + Тулах цэг) <Р>. Тэгш өнцөгтийг


TC102 47

ШУТИС ХМТС

далийлгана.

Rectangle (Дөрвөн өнцөгт) . Дөрвөн өнцөгт зурах.

Rounded Rectangle (Мохой өнцөгт дөрвөлжин) . Мохой

өнцөгт зурах.

Ellipse (Эллипс) . Эллипс зурна.

Polygon (Олон өнцөгт) . Олон өнцөгт зурах .

Line (Зураас) . Зураас зурах.

Custom Shape (Бэлэн хэлбэр) . Бэлэн хэлбрээр зурах.

Текстний багажнууд

Type (Текст) <Т> текст бичих.

Хэмжээ өөрчлөх багаж

Select Slice (Хэсгийг тодотгох) <К>. Зургийн хэсгийг

тодотгох.

Slice (Тодотгох) <К>. Зурган дээр байгаа хэсгийг тодотгох.

Zoom (Томруулдаг шил) <Z>. Зургийн хэмжээг

томруулж,багасгаж харах

Hand (Гар) <Н>. Зургийн шvлжvvлэн хөдөлгөх

Хэмжих багаж

Color Sample (өнгө ялгагч) <1>. Ойролцоох хэд хэдэн

өнгөний мэдээллийг гаргана.


TC102 48

ШУТИС ХМТС

Eyedropper (Тусаагуур) <1>. зургнаас өнгө сорно

Measure (Шугам) <1>.Сонгосон цэгийн хоорондох хэмжээг

харуулна.

Туслах багаж

Notes (Нэмэлт мэдээлэл) <М>хэрэглэгчийн зvгээс

тэмдэглэгээ оруулах


TC102 49

ШУТИС ХМТС

2.4. Quiz Builder version 1.0.

Энэхүү програмаар оюутны мэдлэг шалгах хэсгийн

тестүүдийг бэлдэхэд ашигласан. Энэ програм нь өөр дээрээ

тестүүдийг бэлдэж гаргадаг. Бэлдсэн тестээ экспортлохдоо

SWF буюу Macromedia Flash файлаар гаргаж чаддаг. Тестийг

гаргаж харуулахдаа баазаас тестийг асуултууд болон

хариултын байрыг сольж үзүүлдгээрээ бусад тест хийдэг

програм хангамжуудаас давуу талтай юм. Мөн тестээ олон

янзын хариулт бүхий сонголтоос сонгож хийдэг. Жишээ нь нэг

сонголттой олон хариулт, үнэн худал, зөвийг харгалзуулах

хэсэг тестээ олон янзаар үүсгэж болдог.

Зураг 2.10. Програмын эхлэх хэсэг


TC102 50

ШУТИС ХМТС

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

ПРОГРАМЫН ХЭСЭГ

3.1. Layer.

Энэхүү электрон хичээлийг бэлдэхдээ Macromedia Flash

програмын Flash Document гэсэн ажлын талбарт бүх лекц, бие

даалтын хэсгүүдийг хийж гүйцэтгэсэн.

Үндсэн хэсэг болох index.fla файл нь нийт 15 –н layer –ийг

агуулна. Нэг layer нь 52 keyframe –ээс тогтоно.

1 –р layer нь keyframe бүрийн нэрийг агуулна.

Зураг 3.1. Layer 1.

2 –р layer нь keyframe бүрийн action агуулна. Action –д нь

‘stop()’ гэсэн код бичэж өгсөн. Энэ нь keyframe –ийг зогсолт

хийнэ.



TC102 51

ШУТИС ХМТС

3, 4, 5 –р layer нь програм дээр байрлаж байгаа дэлхийн

бөмбөрцөгтэй MovieClip–нд хэсэгт mask хийж өгсөн. Энэ нь

програмын явцад байнга ажиллах тул нийт keyframe –д тавьж

өгсөн.

Зураг 3.3. Layer 3, 4, 5.

6 –р layer нь электрон хичээл эхлэх үед Load хийнэ. Учир нь

интернетийн сервер дээр байрлуулах учир load хийж уншина.

Энэ нь програмын явцад зөвхөн эхний keyframe –д ажиллана.


7 –р layer нь сургуулийн логог байрлуулсан. Энэ нь програмын

явцад байнга ажиллах тул нийт keyframe –д тавьж өгсөн.


8 –р layer –д электрон хичээл эхлэх үеийн intro мөн хичээл рүү

орох товчийг байрлуулсан.


9 –р layer –д swf файл load хийх movie clip –ийг байрлуулсан.



TC102 52

ШУТИС ХМТС

10, 11, 12 –р layer –үүдэд intro хэсгийн дуу, хичээлийн нэр,

арын өнгө зэргийг байрлуулсан.

Зураг 3.8. Layer 10, 11, 12.

13, 14, 15 –р layer –д програмын нүүр, лекц, бие даалт, шалгалт

зэрэг товчийг мөн видео файлуудын товч болон видео файл

load хийх Movie clip –ийг байрлуулсан.

Зураг 3.9. Layer 13, 14, 15.


TC102 53

ШУТИС ХМТС

3.3. Програмын кодын хэсэг.

Macromedia Flash програм нь өөрийн action кодын хэсгийг

өөртөө агуулдаг. Ингэж action ашигласнаар програмын зарим

хэсэгт үүсч байгаа асуудлыг хялбар шийдэрлэдэг.

Электрон хичээлд голлон ашигласан функцуудыг жагсаан

бичвэл:

1. gotoAndPlay(…); - энэ нь keyframe хооронд шилжилт

хийнэ.

2. on (press), on(release) – энэ хоёр функц дээр товчны

хийгдэх үйлдлийг бичнэ.

3. unload – энэ нь Movie Clip дээр дуудагдсан SWF файлыг

unload хийнэ.

4. loadMovie(..) – энэ нь Movie Clip дээр SWF файлыг

ачаална.

5. stop() – keyframe –ийг зогсолт хийнэ.

6. switch() – үүнийг keyframe хооронд шилжилт хийхдээ

нөхцөл шалгах байдлаар голлон ашигласан.

3.3.1. Товчнуудад бичигдэж буй код.

- хичээлийн стандартийн руу шилжинэ.

on (release)

{

_root.gotoAndStop("nuuur");

_root.lec._visible = false

}


TC102 54

ШУТИС ХМТС

- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн лекц файлыг

ачаална.

on (release)

{

_root.lec.unload

_root.lec.loadMovie("lecture/lec2.swf","");

}

- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн семинарийг

агуулсан файлыг ачаална.

on(release)

{

loadMovie("Seminar\\cem1.swf","");

}

- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн лабораториин

файлыг ачаална.

on(release)

{

getURL("Laborator\\LAB01.pdf", "_blank");

}

- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн сорилийг агуулсан

файлыг ачаална.

on(release)


TC102 55

ШУТИС ХМТС

{

_root.lec.loadMovie("soril/sor.swf","");

}


TC102 56

ШУТИС ХМТС

- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн Бие даалтыг


on(release)

{

getURL("Standart\\biedaalt.pdf", "_blank");

}

- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн Курсын ажилийг


on(release)

{

getURL("Standart\\kurs.pdf", "_blank");

}

энэ товч дараагийн хуудсанд шилжих товч

on (release)

{

_root.gotoAndStop("v");


TC102 57

ШУТИС ХМТС

_root.play_v.unload

_root.play_v.loadMovie("vflv/airship.swf","");

var a=16;

}

Энэ товч нь эхний keyframe дээр байгаа нь лекц рүү

буцна.

on (release)

{

_root.gotoAndStop("lesson16");

_root.lec.unload

_root.lec.loadMovie("lecture/lec16.swf","");

}


TC102 58

ШУТИС ХМТС

3.4. Програмын Дизайн.

Зураг 3.10. Нүүр хуудас.


TC102 59

ШУТИС ХМТС

Зураг 3.11. Семинарийн хэсэг


TC102 60

ШУТИС ХМТС

Зураг 3.12. Лабораторийн хэсэг

Зураг 3.14. Сорилийн хэсэг


TC102 61

ШУТИС ХМТС

Зураг 3.15. Бие даалтийн хэсэг

Зураг

3.16.Стандартийн хэсэг


TC102 62

ШУТИС ХМТС

ХАВСРАЛТ А.

on(release)

{

var a;

switch(a)

{

case 1:

_root.gotoAndStop("v1");

break;

case 2:


break;

case 3:


break;

case 4:


break;

case 5:


break;

case 6:


break;


TC102 63

ШУТИС ХМТС

case 7:


break;

case 8:


break;

case 9:


break;

case 10:


break;

case 11:


break;

case 12:


break;

case 13:


break;

case 14:


break;


TC102 64

ШУТИС ХМТС

case 15:


break;

case 16:


break;

}

}


TC102 65

ШУТИС ХМТС

ТӨСЛИЙН ДҮГНЭЛТ

Дипломын төслөөр “Flash” программыг ашиглан хичээлийн

электрон хэлбэрээр бэлдэх боломжыг судалсан.

“Flash” программыг ашиглан хичээлийн тестыг авах, дүнг

гаргаж танилцуулах хэсгийг гүйцэтгэсэн. Ингэснээр оюутан

тухайн хичээлээр олж авсан мэдлэгээ шалгах, баталгаажуулах

тестийг өгөх боломжтой боллоо.

Хичээлийг бэлдэж, интернетед байрлуулснаар оюутан

хаанаас ч хэдийд ч холбогдож лекц, семинар бие даалтын

материалыг унших судлах боломж бүрдэнэ. Өөрөөр хэлбэл

оюутан тухайн хичээлийг судлахад цаг хугацаа, орон зайны

хамааралгүй болж байна.

Багшийн талаас хичээлтэй холбоотой мэдээлэл болон

хичээлийн стандарт, бусад нэмэлт материал мөн түүнчлэн

хичээлийг судлаж байгаа оюутнуудын дүнг сервер

компьютерээр дамжуулан танилцуулах боломж бүрдсэн.

Цаашид энэ бэлтгэлийг илүү өргөн цар хүрээтэй болгох нь

сургалтын болоод эдийн засгийн өндөр ач холбогдолтой гэж

дүгнэлээ.


TC102 66

ШУТИС ХМТС

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛЫН ЖАГСААЛТ

[1]. Macromedia Flash программ ebook.

[2]. Adobe Photoshop ebook

[3]. www.google.mn

[4]. www.satellite.com

[5]. www.youtube.com

[6]. www.ieee.org/portal/site

[7]. www.adobe.com/products/flash/?promoid=BPDEE


TC102 67

http://www.adobe.com/products/flash/?promoid=BPDEE

http://www.ieee.org/portal/site

http://www.youtube.com/

http://www.satellite.com/

http://www.google.mn/

ШУТИС ХМТС


TC102 68

Documents

диплом электрон хичээлийн төсөл мхтс