บาลี�เ

สริ�ม

๑๑

บทท� ๒ การิส�มพั�นธ์�ไทย

ส�มพั�นธ์� แปลีว่�า คว่ามเก� ยว่เน� องก�น การิส�มพั�นธ์�ก�ค�อการิบอกว่�าบาลี�ตั�ว่น�!เน� องก�นก�บตั�ว่น�!น แลีะตั�ว่น�!นเน� องก�นก�บตั�ว่โน$นตั�อไปเป%นลี&กโซ่� ถ้$าจบปริะโยคก�ถ้�อว่�าจบไปตัอนหน+ ง

การิจะส�มพั�นธ์�ได้$เก�ง ตั$องอาศั�ยเหตั. ๓ อย�าง ค�อ

๑ . แปลีได้$ถ้&กตั$อง (เป%นเหตั.ท� ส0าค�ญท� ส.ด้)๒ . จ0าชื่� อส�มพั�นธ์�แลีะริ&ปการิเขี�ยนได้$๓ . ริ& $กฏการิเด้�นส�มพั�นธ์�

ส่ิ��งที่��ควรร��ก่�อนส่ิ�มพั�นธ์�

๑ . ศั�พัท� โด้ยมาก ได้$แก�ศั�พัท�ท� เป%นน�บาตั เว่ลีาเริ�ยกชื่� อส�มพั�นธ์�น�ยมเริ�ยกว่�า ศั�พัท� เชื่�น ก�ริ “ ”ศั�พัท� , จ สองศั�พัท� เป%นตั$น

๒ . บท ได้$แก� นามศั�พัท� (ริว่มท�!งน�บาตับางตั�ว่ เชื่�น ปนเป%นตั$น )ก�ริ�ยาอาขียาตั แลีะก�ริ�ยาก�ตัก�ท�!งหมด้ เว่ลีาเริ�ยกชื่� อส�มพั�นธ์� ถ้$าม�บเด้�ยว่ให$เริ�ยกชื่� อส�มพั�นธ์�ได้$ท�นท� แตั�ถ้$าม�หลีายบท ให$น�บจ0านว่นแลี$ว่ตั�อท$ายด้$ว่ยค0าว่�า “บท

” เชื่�น ตั6ว่0 สยกตั6ตัา ใน กเถ้ส� สองบทๆ อาขียาตับท กตั6ตั.ว่ากจ เป%นตั$น

๓ . พัาก่ยางค� ได้$แก� บทหลีายบทริว่มก�น พัอจ�บใจคว่ามได้$ แตั�เน�!อคว่ามย�งไม�สมบ&ริณ์� เชื่�น เสฏฺ:ฐิ�โน ธ์น0 แปลีว่�า อ .ทริ�พัย� ขีองเศัริษฐิ� เป%นตั$น

๔ . พัาก่ย� หริ�อปริะโยค ได้$แก� ตั�!งแตั�เริ��มตั$นปริะโยคจนถ้+งก�ริ�ยาค.มพัากย�ม�เน�!อคว่ามสมบ&ริณ์�ค�อม�ตั�ว่ปริะธ์านแลีะก�ริ�ยาค.มพัากย� (ยกเว่$นปริะโยคลี�งค�ตัถ้ะ ) เชื่�น เอโก กส�โก เขีตั6ตั0 คน6ตั6ว่า กส�กม6ม0 กโริตั� .

ค0าเชื่� อมชื่� อส�มพั�นธ์�

การิเริ�ยกชื่� อส�มพั�นธ์�จากบทน��!ไปเขี$าก�บบทน�!น จากตั�ว่น�!ถ้+งตั�ว่น�!นชื่�ว่งท� ตั�อก�นขีองบทหริ�อศั�พัท�ในปริะโยคหน+ งๆ น�ยมใช้�ค�าเช้��อม ๓ ค�า ค�อ

๑. ใน ค0าเชื่� อมน�!ใชื่$มาตัริฐิานท� ว่ไปท�!งก�บนามแลีะก�ริ�ยา เชื่�น เสฏฺ:ฐิ�โน สาม�สม6พัน6ธ์ ใน ธ์น0 ๆ สยกตั6ตัา ใน อตั6ถ้� ๆ อาขีายาตับท กตั6ตั.ว่าจก เขีตั6ตั0 อว่.ตั6ตักม6ม ใน คน6ตั6ว่า ๆ ป.พั6พักาลีก�ริ�ยา เป%นตั$น ๒ . ของ ค0าเชื่� อมน�!ใชื่$ก�บว่�เสสนแลีะอพั6ภน6ตัริก�ริ�ยา เป%นพั�!น เชื่�น เอโก ว่�เสสน ขีอง ภกส�โก กเถ้น6โตั อพั6ภน6ตัริก�ริ�ยา ขีอง ภ�ก6ขี. เป%นตั$น

๓. เขี$าก�บ ค0าเชื่� อมน�!ใชื่$ก�บน�บาตั ท� พับมาก ค�อ เอว่ , อ�ว่ , ว่ , ว่�ย ,ป? , อป? , นาม , จ แลีะ ว่า ศั�พัท� เชื่�น เอว่ ศั�พัท� อว่ธ์าริณ์ เขี$าก�บ ป.ตั6โตั ป? ศั�พัท� อเปก6ขีตั6ถ้ เขี$าก�บ ภ�ก6ขี. แลีะใชื่$เชื่� อมตัตั�ยาว่�ภ�ตัตั� ท� เขี$าก�บ สห หริ�อ สท6ธ์+ ศั�พัท� เชื่�น ปฏ�สม6ภ�ทาห� สหตั6ถ้ตัตั�ยา เขี$าก�บ สห เป%นตั$น

ค0าเชื่� อมพั�เศัษ

ในกริณ์�ท� ปริะธ์านม�ตั�ว่เด้�ยว่ แตั�ก�ริ�ยาค.มพัากย�ม�หลีายตั�ว่ หริ�อนามนามม�ตั�ว่เด้�ยว่ แตั�ว่�เสสนะม�หลีายตั�ว่ น�ยมใชื่$ค0าเชื่� อมแลีะเคริ� องหมายเพั� มอ�ก ๓ ค0า ค�อ

๑ . แลีะ ใชื่$ก�บตั�ว่เด้�ยว่ ค0าเด้�ยว่ ไปเขี$าก�บหลีายตั�ว่ หลีายค0า ตัริงหลีายตั�ว่ หลีายค0าน�!น ให$ใชื่$ค0าเชื่� อมว่�า แลีะ หริ�อตั�ว่เด้�ยว่แตั�เริ�ยกชื่� อส�มพั�นธ์� ๒ คริ�!ง ก�ให$ใชื่$ค0าว่�า แลีะ น�! เป%นค0าเชื่� อม เชื่�น จ�ตั6ตั0 สยกตั6ตัา ใน นม� แลีะ โอนม� ฯ

ตั�วเดี�ยวส่ิ�มพั�นธ์� ๒ คร�"ง เช้�น

ตัตั6ถ้ ว่�เสสน ขีอง ปเทส. ๆ น�ท6ธ์าริณ์ ใน ปทท6ว่ยส6ส ๆ น�ท6ธ์าริณ์�ย แลีะ สาม�สม6พัน6ธ์ ใน อตั6โถ้

๒ . ก�ด้� ใชื่$ก�บค0าหลีายค0า หลีายบท แตั�เริ�ยกชื่� อส�มพั�นธ์�เด้�ยว่ก�นให$ส�มพั�นธ์�ริว่มก�นคริ�งเด้�ยว่เลีย เพั� อไม�ให$ว่นไปว่นมาแลีเพั� อคว่ามกริะท�ด้ริ�ด้ชื่�ด้เจนให$ใชื่$ค0าว่�า ก�ด้� เป%นค0าเชื่� อม เชื่�น

โย โส ภคว่า ...ธ์ม6ม0 เทเสส� ฯโย ก�ด้� โส ก�ด้� ว่�เสสน ขีอง ภคว่า ๆ สยกตั6ตัา ใน เทเสส� ๆ อาขียาตับท กตั6ตั.ว่าจก ธ์ม6ม0 อว่.ตั6ตักม6ม ใน เทเสส� ฯ

๓ . ๆ (ไม$ยมก ) ใชื่$ก�บศั�พัท� บท หริ�อ ปริะโยค ท� พั&ด้สองคริ�!ง เชื่�น

โย ก�ด้� โส ก�ด้� ว่�เสสน ขีอง ภคว่า ๆ สยกตั6ตัา ใน เทเสส� ๆ อาขียาตับท กตั6ตั.ว่าจก ฯ

เที่คน�คก่ารเข�ยนส่ิ�มพั�นธ์�

๑ . เขี�ยนย�อหน$าท.กคริ�!งเม� อหมด้ปริะโยค (ถ้+งแม$ปAญหาจะพั�มพั�ตั�ด้ตั�อก�นไปก�ตัาม )สนามหลีว่งน�ยมใชื่$เคริ� องหมาย ฯ (ไปยาลีน$อย ) หริ�อ ภาษาพั&ด้เริ�ยกว่�า ห�ว่ตัะป& หริ�อ ค� น เป%นเคริ� องหมายจบปริะโยค

๒ . คาถ้าตั$องเขี�ยนคงริ&ปคาถ้าไว่$ ค�อตั$องไว่$ขี$างท�!ง ๒ ขี$าง เชื่�นเด้�ยว่ก�บการิเขี�ยนว่�ชื่าแปลี อย�าเขี�ยนเตั�มหน$ากริะด้าษเหม�อนปริะโยคท$องเริ� องแลีะแก$อริริถ้

๓ . พัยายามเขี�ยนตั�ว่หน�งส�อให$สว่ย สะอาด้ อ�านง�าย เพั� อคว่ามสะด้ว่กแก�ผู้&$ตัริว่จ

การิเด้�นส�มพั�นธ์�

๑ . อย�าเริ�ยกชื่� อส�มพั�นธ์�ผู้�ด้

๒ . อย�าส�มพั�นธ์�เขี$าผู้�ด้ท� ๓ . อย�าส�มพั�นธ์�ผู้�ด้ว่าจก

เคลี�ด้ลี�บการิเด้�นส�มพั�นธ์�

๑ . อาลีปนน�บาตั (ถ้$าม� แตั�ถ้$าไม�ม� ให$เลี� อนไป)

๒ . อาลีปนนาม (ถ้$าม� แตั�ถ้$าไม�ม� ให$เลี� อนไป)

๓ . น�บาตัตั$นขี$อคว่ามแลีะหริ�อกาลีส�ตัตัม� (ถ้$าม� แตั�ถ้$าไม�ม� ให$เลี� อนไป)

๔ . ตั�ว่ว่�เสสนะขีองตั�ว่ปริะธ์าน (ถ้$าม� แตั�ถ้$าไม�ม� ให$เลี� อนไป )

๕ . ตั�ว่ปริะธ์าน โด้ยถ้$าส�มพั�นธ์�ตั�ว่ปริะธ์านเขี$าตั�ว่ก�ริ�ยาค.มพัากย�เม� อไริให$บอกว่าจกขีองก�ริ�ยาค.มพัากย�ท�นท� (เพัริาะกริริมการิคอยจ$องจ�บผู้�ด้ตัริงน�!)

๖ . ส�มพั�นธ์�เริ�ยงไปตัามลี0าด้�บ จากซ่$ายไปขีว่า (แบบลี&กริะนาด้ )โด้ยถ้$าม� ป? , อป? , ว่ , เอว่ แลีะ นาม ศั�พัท� อย&�ก�บศั�พัท�หริ�อบทไหน ให$ส�มพั�นธ์�เขี$าก�บศั�พัท�หริ�อบทน�!นก�อน เพั� อปริะหย�ด้เว่ลีา แลีะการิส�มพั�นธ์�จะได้$ไม�ว่กไปเว่�ยนมา

๑ ๓ ๒ ๔ ๕ ๗ ๘ ๙ ๑๐ ๖อาว่.โส จ สม6มชื่6ชื่น อาตัาปI ตั6ว่0 ก.ฏ+ สม6มชื่6ชื่�ตั6ว่า ก.ฏ�ยา สมาธ์+ กโริห� ฯ

ตั�ว่อย�างการิเด้�นส�มพั�นธ์�

๑ . อาว่.โส ว่�เสสน ขีอง ๒ . สม6มชื่6ชื่น ๆ อาลีปน๓ . จ ศั�พัท� ว่าก6ยาริม6ภ๔ . อาตัาปI ว่�เสสน ขีอง ๕ . ตั6ว่0 ๆ สยกตั6ตัา ใน ๖ . กโริห� ๆ อาขี6ยาตับท กตั6ตั.ว่าจก ๗ . ก.ฏ+ อว่.ตั6ตักม6ม ใน ๘ . สม6มชื่6ชื่�ตั6ว่า ๆ ป.พั6พักาลีก�ริ�ยา ใน กโริห� ๙ .ก.ฏ�ยา ว่�สยาธ์าริ ใน กโริห�๑๐ . สมาธ์+ อว่.ตั6ตักม6ม ใน กโริห�

ตั�ว่อย�างการิส�มพั�นธ์�ท�!ง ๕ ว่าจก

๑ . ปริะโยคก�ตัตั.ว่าจก

อห0ป? เถ้ริส6ส ภาโริ โหม� ฯ แม$ อ.กริะผู้ม เป%นภาริะ ขีองพัริะเถ้ริะ ย�อมเป%น ฯ

ป? ศั�พัท� อเปก6ขีตั6ถ้ เขี$าก�บ อห0 ๆ สยกตั6ตัา ใน โหม� ๆ อาขี6ยาตับท กตั6ตั.ว่าจก เถ้ริส6ส สาม�สม6พัน6ธ์ ขีอง ภาโริ ๆ ว่�กตั�กตั6ตัา ใน โหม � ฯ

๒. ปริะโยคก�มมว่าจกมยา ป.จ6ฉิ�ตั.ปญฺ6โหเยว่ ตัยา ว่�สชื่6ชื่�โตั ฯ อ. ปAญหาอ�นเริาถ้ามแลี$ว่น� นเท�ยว่ อ�นเธ์อ แก$แลี$ว่ ฯ

มยา อนภ�ห�ตักตั6ตัา ใน ป.จ6ฉิ�ตั_ เอว่ ศั�พัท� อว่ธ์าริณ์ เขี$าก�บ ป.จ6ฉิ�ตัปญฺ6โห ๆ ว่.ตั6ตักม6ม ใน ว่�ส6สชื่6ชื่�โตั ๆ ก�ตับท กม6มว่าจก ตัยา อนภ�ห�ตักตั6ตัา ใน ว่�ส6สชื่6ชื่�โตั ฯ

ป.จ6ฉิ�ตัปญฺ6โห ว่.ตั6ตักม6ม ใน ว่�ส6สชื่6ชื่�โตั ตัยา อนภ�ห�ตักตั6ตัา ใน ว่�ส6สชื่6ชื่�โตั ๆ ก�ตับท กม6มว่าจก มยา อนภ�ห�ตักตั6ตัา ใน ป.จ6ฉิ�ตั_ เอว่ ศั�พัท� อว่ธ์าริณ์ เขี$าก�บ ป.จ6ฉิ�ตัปญฺ6โห ฯ

๓ . ปริะโยคภาว่ว่าจก

ตัส6มา อญฺ6เญนป? อตั6ตัทตั6ถ้สท�เสน ภว่�ตัพั6พั0 ฯเพัริาะเหตั.น�!น อ�นบ.คคลี แม$อ� น พั+งเป%นผู้&$เชื่�นก�บด้$ว่ยอ�ตัตัท�ตัถ้ภ�กษ. พั+งเป%น ฯ

ตัส6มา เหตั. ใน ภว่�ตัพั6พั0 ป? ศั�พัท� อเปก6ขีตั6ถ้ เขี$าก�บ อญฺ6เญน ๆ ว่�เสสน ขีอง ป.ค6คเลีน ๆ อนภ�ห�ตักตั6ตัา ใน ภว่�ตัพั6พั0 ๆ ก�ตับท ภาว่ว่าจก อตั6ตัทตั6ถ้สท�เสน ว่�กตั�กตั6ตัา ใน ภว่�ตัพั6พั0 ฯ

๔ . ปริะโยค เหตั.ก�ตัตั.ว่าจก

เตั ยาว่ตัาย.ก0 ฐิตั6ว่า ตัโตั จ.ตัา เทว่โลีเก น�พั6พัตั6ตั�ตั6ว่า เอก0 พั.ท6ธ์น6ตัริ0 เขีปย+ส. ฯ

อ . พั� น$องชื่าย ท . เหลี�าน�!น ด้0าริงอย&�แลี$ว่ ส�!นกาลีก0าหนด้เพั�ยงไริแห�งอาย. เคลี� อนแลี$ว่ จากอ�ตัตัภาพัน�!น บ�งเก�ด้แลี$ว่ ในเทว่โลีก ย�พั.ทธ์�นด้ริหน+ ง ให$ส�!นไปแลี$ว่ ฯ

เตั ว่�เสสน ขีอง ภาตัโริ ๆ เหตั.กตั6ตัา ใน เขีปย+ส. ๆ อาขี6ยาตับท เหตั.กตั6ตั.ว่าจก ยาว่ตัาย.ก0 อจ6จน6ตัส0โยค ใน ฐิตั6ว่า ๆ ป.พั6พักาลีก�ริ�ยา ใน จ.ตัา ตัโตั ว่�เสสน ขีอง อตั6ตัภาว่โตั ๆ อปาทาน ใน จ.ตัา ๆ ว่�เสสน ขีอง ภาตัโริ เทว่โลีเก อาธ์าริ ใน น�พั6พัตั6ตั�ตั6ว่า ๆ ป.พั6พักาลีก�ริ�ยา ใน เขีปย+ส. เอก0 ว่�เสสน ขีอง พั.ท6ธ์น6ตัริ0 ๆ การิ�ตักม6ม ใน เขีปย+ส. ฯ

๕ . ปริะโยคเหตั.ก�มมว่าจก

เตันาป? เม (น�มน6ตัน0 ) อธ์�ว่าเสตั� ฯ

อ . การิน�มนตั� ขีองเริา อ�นสมณ์ะ แม$น�!น ให$อย&�ท�บแลี$ว่ ฯ

เม ภาว่าท�สม6พัน6ธ์ ใน น�มน6ตัน0 ๆ ว่.ตั6ตักม6ม ใน อธ์�ว่าส�ตั0 ๆ ก�ตับท เหตั.กม6มว่าจก อป? ศั�พัท� อเปก6ขีตั6ถ้ เขี$าก�บ เตัน ๆ ว่�เสสน ขีอง สมเณ์น ๆ อนภ�ห�ตักตั6ตัา ใน อธ์�ว่าส�ตั0 ฯ