استقالل بانك مركزي و رشد و توسعه اقتصادي

1

بسم الله الرحمن الرحيم

دانشگاه شهيد اشرفي اصفهاني

موضوع : استقالل بانك مركزي و رشد و توسعه اقتصادي

زير نظر استاد محترم :

جناب آقاي شهريور

تهيه كنندگان :

مريم آزادي

خانم شيوخي

خانم كشكولي

88بهار

فهرست

مقدمه5

6چكيده

استقالل بانک مرکزی و مهار تورم8

2

استقالل بانک مرکزی بسترساز اقتصاد علمی11

استقالل بانك مركزي و عملكرد اقتصاد )اهداف سياستهاي پولي(12

استقالل بانك مركزي و تورم13

(1985بيد و پاركين )13

(1986السينا )14

14(1991گريلي و ديگران )

15(1993السينا و سامرز )

15(1992كيوكرمن )

(2001كاتنر و پوزن )16

استقالل بانك مركزي و رشد اقتصادي16

(1992دي النگ و سامرز )16

(1993كيوكرمن و ديگران )17

(2000احمد )17

استقالل بانك مركزي و كسري بودجه دولت18

18(1987پاركين)

(1988ماسياندرو و تابليني )18

3

19(1991گريلي و ديگران)

(1988دوي )19

استقالل بانک مرکزی؛ از تئوری تا آزمون20

24نتيجه گيري

27منابع و ماخذ

4

مقدمه

استقالل بانک مرکزی

چند سالی است که محافل اقتصادی به کZZرات از اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی بحث و دفاع می کنند. تغییر مکرر روسای بانک مرکزی به سبب اختالف سZلیقه بZا رییس جمهور یا ناپیروی از دستورات وی، سیاسZZت رسZZمی دولت در زمینه ی سZZرکوب نرخ بهره و مخالفت بانک مرکزی با کاهش نرخ بهره به سZZطوحی کم تZZر از نZZرخ تورم، فشار مقامات دولتی بر شبکه ی بانکی بZZرای ارائه ی تسZZهیالت زودبZZازده وk محور اختالفات دولت و بانZZک مرکZZزی در سZZال های اخZZیر بZZوده مانند آن، معموال است. مداخالت مکرر دولت نهم در مسایل بانکی نیز چنان بر مشکالت شZZبکه ی بانکی ایران افزوده که حتی شعار اسZZتقالل بانZZک مرکZزی در تبلیغZات انتخابZZاتی

اخیر ریاست جمهوری نیز از برخی کاندیداها یا مدافعان شان شنیده می شود.

در مجموع، آزمون و خطای مکرر دولت در سیاسZZت های اقتصZZادی و پی آمZZدها و تبعات آن برای رشد نقZZدینگی و تشZZدید رکZZود تZZورمی اقتصZZاد عZZواملی بZZوده تZZا بسیاری از کارشناسان بر اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی بZZه مثابZZه راهکZZاری »بنیZZادی« برای خروج مدیریت پولی کشور از دستان دولت هایی کZZه از سیاسZZت های پZZولی

برای جلب آرا و یا بلندپروازی های خود بهره می برند تاکید کنند.

5

چكيده

اما منظZور از اسZتقالل بانZک مرکZزی چیسZت و چZرا این قZدر در دهه هZای اخZیرنهادهایی همچون صندوق بین المللی پول و بانک جهانی بر آن تاکید داشته اند؟

بر اساس استدالل مدافعان استقالل بانک مرکزی، این بانZZک بایZZد بتوانZZد، نZZه بZZر اساس مالحظات سیاسی، که با توجه به ضوابط و معیارهZZای اقتصZZادی وظZZایف خود را انجام دهد. از آن جا که بانک مرکزی ناشZZر اسZZکناس و خلق کننZZده ی پZZول است که اهرم مهمی برای اعمال قZZدرت اسZZت، بایZZد در تصZZمیم گیری های خZZود بتواند مستقل از فشارهای سیاسی باشد تا وسیله ای نشود برای تZZامین نیازهZZای کوتاه مZZدت دولتمZZردان بZZرای پاسZZخ گویی بZZه مطالبZZات آنی و یZZا پاسZZخ گویی بZZه سوءمدیریت ها،.. چنان که در عمل بارها و بارها مشاهده کرده ایم وقتی دولت هZZا دچار کسری بودجه می شوند با فشار بر بانک مرکزی و انتشار اسکناس مشZZکل خود را حل می کنند. حال آن که این اقدام تاثیرات ناگواری روی حجم نقدینگی و نرخ تورم دارد. دالیلی از این دست است که اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی را، در نZZزد

مدافعان آن، سیاست و راه حلی ناگزیر می سازد.

k مشکل، عدم اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی اسZZت؛ یZZا سZZاختارهای عZZام تر اما، آیا واقعا تصمیم گیری در اقتصاد ایران؟ به عنZZوان مثZZال، در آسZZتانه ی انتخابZZات، مقامZZات انتخابی در تالش اند با سیاسZZت های پوپولیسZتی و تزریZZق پZZول و... بZZر محبZZوبیت خود در جامعه بیفزایند، آیZZا راه حZZل، حZZذف انتخابZZات اسZZت تZZا روسZZای دولت هZZا بتوانند فارغ از فشارهای مطالبات عامه وظایف حکومت داری را انجام دهنZZد؛ یZZا ارتقZZای سZZZاختارهای حکومZZZتی Z اجتمZZاعی و تعمیZZZق فراینZZZدهای دموکراتیZZZک

تصمیم گیری؟

k بZZا اشZZاره بZZه همZZراهی عالوه بZZر این، مZZدافعان اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی معمZZوال استقالل بانک مرکزی با نرخ هZای تZورم پZایین تر این اسZتقالل را بZه نفZع اقتصZاد کشورها ارزیابی می کنند؛ در مقابل، منتقدان استقالل بانک مرکزی ضمن این که همبستگی بانک مرکزی مستقل و نرخ پایین تورم را تایید می کنند معتقدند صرف وجZZود همبسZZتگی آمZZاری نشZZانه ی رابطه ی علت و معلZZولی بین این دو نیسZZت. هرچند، گفتنی است که پژوهش های تجربی معتبری نیز بر آن اند که کZZاهش نZZرخ تورم مستلزم ساختار نهادی مستقل بانک مرکزی نیست و بدون ایجZZاد ترتیبZZاتی برای استقالل نهادی بانک مرکزی نیز می توان به اهداف کاهش نZZرخ تZZورم نایZZل

شد.

6

همچنین منتقدان استقالل بانک مرکزی بر آن اند که این بانک عهده دار بخشZZی از کل سیاست های اقتصادی است و استقالل بانک مرکZZزی می توانZZد ریسZZک تضZZاد

سیاست های بانک با سایر سیاست های اقتصادی دولت را تشدید کند.

اما در این میان، آن چه کم تر مورد توجه قرار گرفته ماهیت استقالل نهادی بانZZک مرکZZزی در قZZالب مجمZZوعه ای نولیبرالیسZZتی از سیاسZZت ها بZZا هZZدف تحدیZZد دموکراسZZی و دورسZZازی تصZZمیم گیری های اقتصZZادی از فراینZZدهای دموکراتیZZک تصمیم گیری است. بZZه عبZZارت دیگZZر، طZZرح شZZعارهایی از قبیZZل اسZZتقالل بانZZک مرکزی بخشی از برنامه ی عمومی نولیبرالی برای گسترش و تعمیق ارزش هZZا و

انضباط تخطی ناپذیر مبتنی بر بازار در تمامی ارکان زندگی اجتماعی است.

موفقیت نسبی نولیبرالیسم در حاکمیت بالمنازع بZZر سیاسZZت های اقتصZZادی طی سه دهه ی گذشته مستلزم اصالحات سیاسی و تعریف مجدد حوزه هZZای سیاسZZی و قZZانونی و ایجZZاد سZZازوکارهای الZZزام آور قZZانونی بZZرای تحدیZZد هرچZZه بیش تZZر حوزه هZZای دموکراتیZZک و نZZیز ایجZZاد سZZازوکارهایی شZZبه دایمی بZZرای اسZZتمرارحZZZZZZZZZZZZZZZZZZZاکمیت بZZZZZZZZZZZZZZZZZZZازار بZZZZZZZZZZZZZZZZZZZوده اسZZZZZZZZZZZZZZZZZZZت. در چZZنین چZZارچوبی، ازجملZZه، حZZدود امکان پZZذیر تاثیرگZZذار سیاسZZی بایZZد هرچZZه محدودتر شود. محدودتر ساختن حZZوزه ی دموکراتیZZک، یعZZنی حوزه هZZای متZZاثر ازk بZZا هZZدف تحکیم فراینZZدهای نولیZZبرالی انباشZZت صZZورت آرای شهروندان، صZZرفا می پذیرد؛ هرچند شعارهای افزایش کارایی و بهره وری همراه آن است. چنان کZZه مطالعZZات تجZZربی سZZه دهه ی گذشZZته نZZیز بZZه هیچ وجZZه نشZZان دهنده ی افZZزایش

کارآمدی و رشد اقتصادی به سبب رواج و چیرگی آموزه های نولیبرالی نیست.

در حقیقت ایZZده هایی ماننZZد اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی بZZا بZZازتعریف رابطه ی بین »سیاست« و »اقتصاد« حدود امکان پZZذیر و تاثیرگZZذار عمZZل سیاسZZی در جوامZZع معاصZZر را به شZZدت محZZدود می سZZازد. تمZZایز نولیZZبرالی حوزه هZZای سیاسZZت بZZه سیاسZZت های »طZZبیعی« و سیاسZZت های »عZZادی« و دورسZZاختن سیاسZZت های طبیعی از فرایندهای دموکراتیک که تالش می شود در پوشش نوعی قانون گرایی نخبه گرایانه توجیه شود بدون تردیZZد در خZZدمت گرایش هZZایی اسZZت کZZه در جهت تحکیم هرچZZه بیش تZZر نابرابری هZZای اجتمZZاعی، سیاسZZی و اقتصZZادی در حZZرکت است. هرچنZد از بZرخی مفZاهیم در زمینه ی عZدالت و کارآمZدی بZرای توجیZه آن

استفاده می شود.

از این روست که مباحثی مانند استقالل بانک مرکزی تالش بZZرای ایجZZاد قوانیZZنی شZZبه دایمی اسZZت کZZه در عمZZل محدودکننZZده ی امکانZZات کنش دموکراتیZZک در درازمدت اسZت. شZعارهایی از این دسZت، در حقیقت سیاسZت زدایی از بZازار و سیاست زدایی از پول است. ولی گZونه ای از سیاسZت زدایی کZه خZود در خZدمت سیاستی خZZاص قZZرار دارد. علت جاذبه هZZای چZZنین سیاسZZت هایی در کشZZورهایی

7

ماننZZد ایZZران نZZیز آن اسZZت کZZه این ترتیبZZات نهZZادی جدیZZد بZZرای معمZZاری حیZZات اقتصادی با تفکیک صوری اقتصاد از سیاست، می تواند در جامعه ای سیاسZZت زده و عوام زده مانند ایران جذابیت های بسیار داشته باشد و چهZZره ی ضZZددموکراتیک خود را در پوشZZش لفZZافه ای از تخصZZص گرایی پنهZZان سZZازد. امZZا اسZZتقالل بانZZک مرکزی در درازمدت تحکیم موانعی قانونی در برابر کنش های دموکراتیZZک اسZZتو نام دیگری برای پاسخ گو نبودن این بانک در برابZZر نهادهZای دموکراتیZZک اسZZت. نولیبرالیسم با سیاست هایی از این دست چZZارچوبی قZZانونی بZZرای بازتولیZZد دایم خود یعنی بازاری کردن جامعه و تمامی اجزای آن پدید می آورد. تجربه نشان داده برآمدن چارچوب ها و ساختارهای صلبی از این دست حاصلی جز تشدید نابرابری و بی عدالتی و تحدیZZد حZZوزه ی کنش هZZای دموکراتیZZک نخواهZZد داشZZت. تعریZZف و تحکیم قZZانونی نهادهZZای دسترسZZی ناپذیر و دور از حZZوزه ی تصZZمیم گیری و کنش دمکراتیک شهروندان در تضادی بنیادی با ارزش های دموکراتیZZک و حقZZوق مZZردم

در تعیین سرنوشت خود قرار دارد.

استقالل بانک مرکزی و مهار تورم

امروزه برای اهZZل فن و اقتصZZاددانان تجZZربی روشZZن شZZده اسZZت کZZه در حZZوزه سیاست های پولی درجه استقالل و در کل درجZZه اعتبZZار بانZZک مرکZZزی، بZZر نZZرخ رشد پول در گردش و نقدینگی جامعه و کم و کیف اعتبارات، اثر معZZنی دار دارد،

لذا ..

امروزه برای اهل فن و اقتصاددانان تجربی روشZZن شZZده اسZZت کZZه در حZZوزه سیاست های پولی درجه استقالل و در کل درجZZه اعتبZZار بانZZک مرکZZزی، بZZر نZZرخ رشد پول در گردش و نقدینگی جامعه و کم و کیف اعتبارات، اثر معZZنی دار دارد،

لذا ...

متغیرهای کالن اقتصادی مثل نرخ تورم و بیکاری و اندازه کسری بودجه دولت هZاتحت تاثیر »اعتبار« و »استقالل« بانک مرکزی قرار دارند.

چرا »اعتبار« بانک مرکزی مهم است؟ زیرا یک بانZZک مرکZZزی معتZZبر می توانZZد و صد البته می خواهد، کم تورم باشد و رشد نقدینگی را کاهش دهد بدون آنکه نZZرخ

بیکاری را باال برد! این اعتبار چیست و چگونه به دست می آید؟

اعتبار یعنی ایجاد باور و یقین در مردم و فعاالن صحنه اقتصاد کZZه بانZZک مرکZZزیمی خواهد و می تواند قواعد پولی تعهد کرده را انجام دهد.

از ملزومات مهم این باور آن اسZZت کZZه مZZردم بپذیرنZZد، بانZZک مرکZZزی سیاسZZت خاصی مثل کاهش نرخ تورم را با اقتدار و قاطعیت تا دستیابی به اخZZذ آن دنبZZال

8

می کنZZد. اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی هم بZZدین معZZنی اسZZت کZZه بانZZک مرکZZزی درتصمیم گیری های خود از فشارهای سیاسی مصون است.

این استقالل هم برای بانک حیاتی است؛ زیرا قدرت »پاسZZخگویی« او را دربZZارهعملکرد سیاست های پولی و نظام بانکی کشور شکل می دهد.

بسیاری از اقتصاددانان حوزه پولی بر این باورند که اسZZتقالل بانZZک الزمZZه مهZZار تورم توسط آن بانک است. استقالل بانک مرکزی دو بعد دارد: یکی بعد سیاسZZی

و دیگر بعد اقتصادی.

به بعد سیاسی آن اشاره شد یعZنی تصمیم سZازی در محیطی دور از نفZوذ سZایرقسمت های دولت و گروه های فشار.

بعد اقتصادی آن به استقالل بودجه بانک مربوط می شود که اجازه ندهد بانک بZZه خاطر مشکالت مالی برای هر نوع تامین وام های درخواستی دولت تسلیم شZZود. نتیجه استقالل بانک اجZZرای سیاسZZت های پZZولی بZZه بهZZترین شZZکل بZZا چشZZم انداز

بلندمدت و بدون تاثیرپذیری از اهداف کوتاه مدت سیاسیون است.

اجازه دهید برای تورم هم تعریفی ارائه شود و بZZه آثZZار کلی آن بZZر اقتصZZاد ملیاشاره کنیم، تا سه راس مثلث عنوان مقاله کامل شود.

تعریف رسمی آن همان افزایش سطحی عمومی قیمت ها است که در یZZک دوره زمانی از خود تداوم نشان می دهد؛ ولی این تعریف »آئZZون« هم خZZالی از لطZZف نیست که »تورم یعنی پول امروز شما به اندازه دیروز که پولی نداشZZتید قZZدرت خرید ندارد« این تZZورم کZZه بZZه قZZول رییس کZZل سZZابق بانZZک مرکZZزی در آخZZرین سخنرانی خود در موسسه عالی بانکداری »دشمن همه خوبی هاسZZت« سZZه اثZZر مهم بZZر اقتصZZاد ملی دارد: اول آن کZه قZدرت عالمت دهی قیمت هZای نسZبی را مختل می کند شناسایی تغییرات قیمت های نسبی و تغیZZیرات سZZطح قیمت هZZا در شرایط تورمی دشوار شده و رفتار فعاالن چه مصرف کننده و چه تولید کننده از مسیر تعادلی آن با اخالل روبه رو می شود و چون سمت و سوی تصZZمیم گیری آن با قیمت هZZا ممکن نیسZZت، تخصZZیص عقالیی و بهینZZه منZZابع کمیZZاب در جامعZZه بZZا مشکل اساسی همراه می شود و در نتیجه کارایی اقتصZZادی و رشZZد اقتصZZادی و

بانZZک۲۰۰۷ دالر در گZZزارش ۳۰۰۰در نهایت درآمد سرانه مردم در سطح پZZایین )جهانی( و با رشد کم قرین می شود.

دوم آن که تورم بZZاال عمومZZا بZZا نوسZZان همZراه اسZZت، پیش بیZZنی آینZZده را بZZرای فعاالن غیر ممکن یا مشکل می سازد؛ لذا نااطمینZZانی را در تصZZمیم گیری ها دامن می زند و هزینه سZرمایه گذاری ها را بZاال می بZرد و سZوم آن کZه تZورم در الگZوی توزیع درآمدها را به ضرر آنهای که تZZوان مZZالی و مهZZارت بZZرای مقابلZZه بZZا آن را

9

ندارند، تغییر می دهد. بانک مرکZZزی چگونZZه می توانZZد »اعتبZZار« خZZود را بZZاال بZZرد عالوه بر هدف گذاری تورم و یا رشد پول در جریان بانک می توانZZد از سZZه مسZZیر

اعتبار خود را باال برد:

( تا مردم باور کنند که بانک مرکزیTOUGHاول با گزینش مدیری مقتدر و قوی )اراده کرده است، تورم را کاهش دهد.

ریاست های جمهوری در انتصZZاب رییس کZZل بانZZک ضZZمن رعZZایت سZZایر شZZرایط سعی دارند کسی را برگزینند که به مخZالفت بZا تZورم و بیکZاری شZهرت داشZته باشد. جیمی کارتر وقتی آقای پل ولکی را بZZرای بانZZک مرکZZزی برگزیZZد بZZا تZZورم

روبه رو بود و ولکی که به اقتصاددانی ضد تورم شهره بZZود،۱۹۷۹باالی سال های توانست تورم را مهار کنZZد و آن را بZZه اهZZداف یZZک رقمی آن برسZZاند؛ امZZا چZZون نتوانست همزمان بیکاری را به نرخ بهینه برساند نتوانسZZت مشZZکل اعتبZZار بانZZک

مرکزی را حل کند.

دومین عامل اعتبار بخشی به بانک مرکزی آن است که برای مبارزه با تورم باید انگیزه ها و محرک های بانZZک تغیZZیر کنZZد و این همZZان چZZیزی کZZه نZZاظران آگZZاه از

ریاست جدید بانک انتظار دارند.

در نیوزیلند قانونی وضع کردند که اگر ریاست بانکی نتواند طبZZق »قZZرارداد« بZZه اهداف تورم موفق شود، خود کنار رود. در آنجا هم تورم کZZاهش پیZZدا کZZرد؛ ولی بیکاری باال نتوانست برای بانک »اعتبار« کسZZب کنZZد. سZZرانجام سZZومین راهZZبرد اعتبار بانک مرکZZزی، افZZزایش اسZZتقالل آن اسZZت. بحث طZZوالنی شZZد و حکZZایت

همچنان باقی است.

اجازه دهید جمع بندی کنم کZZه دو تن از اقتصZZاددانان بZZه نZZام هZZاروارد در تحقیقی نشان داده اند که با افزایش استقالل بانک مرکزی در دو بعد سیاسی و اقتصZZادی

بZZرای کشZZورهای در حZZال توسZZعه و۱۹۸۰ تZZا ۱۹۵۰آن در دوره زمZZانی دهZZه توسعه یافته بین استقالل بانک مرکزی و نرخ تورم آن کشورها رابطه منفی وجود

داشته است.

به این معنی سوئیس و آلمان با باالترین درجه استقالل در بانک مرکزی کمZZترین نرخ تورم را تجربه کرده اند و کشورهایی که بانک مرکZزی بZا شZاخص های خZاص استقالل، کمZترین اسZتقالل را داشZته اند )مثال اسZپانیا( نZرخ تZورم بZاال را تجZربه کرده اند. این رابطه معکوس هم در مورد سطح تورم و هم در مورد نوسZZان های

تورم صادق بوده است.

10

استقالل بانک مرکزی بسترساز اقتصاد علمی

در تجربه تاریخ اقتصادی ایران به این نکته توجه شده و در قانون پZZولی و بZZانکی و رویه مالیه عمومی نیز تاکید شZZده کZZه انتخZZاب رئیس بانZZک مرکZZزی و تصZZمیم گیری در حوزه مسائل پولی و مالی یک کار تخصصی اسZZت و بایZZد بZZا مشZZارکت

متخصصان و با حضور افراد نخبه و نمایندگان ملت انجام شود.

بر این اساس در گذشته رئیس بانک مرکزی توسط وزیر امور اقتصادی و دارایی معرفی می شد و وزیر دارایی که مقتدرترین وزیر بوده و در حZZوزه هZZای پZZولی،

مالی و اقتصادی صاحب تخصص بوده رئیس بانک مرکزی را انتخاب می کرد.

اگرچZه نخسZت وزیZر یZا رئیس دولت یZا رئیس جمهZوری طZرف مشZورت وزیZر دارایی قرار دارد اما از آنجا که انتخZZاب ریاسZZت بانZZک مرکZZزی، کZZاری تخصصZZی اسZZت و بایZZد توسZZط اهZZل فن انجZZام شZZود در نتیجZZه از بین بهZZترین متخصصZZان اقتصادی و پولی و مالی کشور فردی کارآزموده و آگاه به مسائل پZZولی و مZZالیبایZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZد انتخZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZاب شZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZود. رئیس جمهوری یا رئیس دولت که از سوی مردم انتخاب شZZده و نماینZZده مZZردم در امور اجرایی کشور است همچنین نمایندگان مجلس که با رای مZZردم انتخZZاب می شوند بایZZد در جریZZان مسZZائل پZZولی و مZZالی کشZZور باشZZند بZZه همین خZZاطر شورای پول و اعتبار که رئیس آن رئیس بانک مرکزی یا وزیر دارایی بوده اسZZت از افرادی نخبه تشکیل می شZZود و افZرادی از بخش خصوصZی، اتZZاق بازرگZانی،

نفر از افراد آگاه15مجلس، دولت و دادگستری در آن حضور می یابند که حدود به مسائل پولی و مZالی و اقتصZادی هسZتند. بZر این اسZاس اگZر مجلس نZیز در جریان انتخاب رئیس بانک مرکزی باشد، می تواند به تقویت نهاد بZZانکی و مقZZامپZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZولی کشZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZور کمZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZک کنZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZد. بر این اساس هم انتخاب رئیس بانک مرکزی باید توسط وزیZZر امZZور اقتصZZادی و دارایی انجام شود و رئیس جمهوری نیز به عنوان کسی کZه از سZوی مZردم رای گرفته باید طرف مشورت باشد و هم شورای پول و اعتبار باید احیا شود تا روند تصمیم گیری و سیاستگذاری در حوزه پول و بانکی و مالیZZه عمZZومی بZZر اسZZاس نظر کارشناسی و مشارکت افراد متخصZZص و نماینZZدگان مجلس، دولت و بخش

خصوصی باشد.

در شرایط امروز اقتصاد ایران با توجه بZه آنچZه در چنZد سZال گذشZته در حZوزه پول و بانک شاهد بوده ایم، استقالل نسبی بانک مرکزی و احیای شZZورای پZZول و اعتبار می تواند موضوعاتی مانند تعیین نرخ سود بانکی متناسZZب بZZا رونZZد تZZورم

درصد و کZZاهش ارزش پZZول ملی را سZZاماندهی کنZZد و رونZZد نسZZهیالت20باالی دهی بانک ها را بهبود بخشد. تدوین سیاست های درست و منطقی و منطبZZق بZZا آموزه های علم اقتصاد نیازمند مشارکت متخصصان از حوزه های مختلف اسZZت

11

و آموزه های علم اقتصاد در شرایط بحZران مZالی جهZان و چZالش هZای اقتصZاد داخلی توصیه می کند که دولت بZه گونZه ای در اقتصZاد دخZالت و پZول و بودجZه تزریق کند که ضمن حفظ ارزش پول ملی، نرخ سود بانکی متناسZZب بZZا تZZورم و نیZZاز بخش هZZای اقتصZZادی و تمایZZل سZZپرده گZZذاران باشZZد و توافZZق و تفZZاهم متخصصان پولی و بZZانکی را بZZه همZZراه داشZZته باشZZد تZZا عملکZZرد بانZZک مرکZZزی موجب تقویت بازار پول و بانک ها و گردش نقZZدینگی شZZود و اقتصZZاد و اشZZتغال

داخلی و تولید ملی را تقویت کند.

بر این اساس نمایندگان مجلس و قانونگذاران باید به گونه ای طرح پیشنهادی را به پیش ببرند که شورای پول و اعتبار به عنوان نهاد مشورتی و تصمیم ساز احیا شود و متخصصان نظر خود را در آن اعالم کنند و در عین حال که دولت بایZZد در تعیین سیاست های اجرایی موثر باشد بانک مرکزی از استقالل نسبی برخZZوردار باشد و تحت سیطره هیچ حزب و نهاد سیاسی خاصی نباشZد و جZز بZه توصZیه وآمZZZZZZZZZZZZZوزه هZZZZZZZZZZZZZای علم اقتصZZZZZZZZZZZZZاد عمZZZZZZZZZZZZZل نکنZZZZZZZZZZZZZد.

استقالل بانك مركزي و عملكرد اقتصاد )اهداف سياستهاي پولي(

سياستهاي پولي بهمراه سياستهاي مZZالي مهمZZترين سياسZZتهاي مZZديريت طZZرف تقاضاي اقتصاد كالن هستند. متولي طراحي و اجراي سياستهاي پZZولي بانك هZZاي مركزي هستند. انتظار بZZر اين اسZZت كZZه اگZZر بانك هZZاي مركZZزي داراي اسZZتقالل باشند در تحقق اهداف سياستهاي پZZولي )ثبZZات سZZطح عمZZومي قيمت هZZا، رشZZد اقتصادي و ...( موفق تر باشد و اين سياستها كمتر تحت تاثير سياستهاي مZZالي و

مالحظات بودجه اي دولت قرار گيرند.

نظر به اينكه اعطاي استقالل به بانZZك مركZZزي يكي از تصZZميمات مهم اقتصZZادي مي باشد، ارزيابي پيامدهاي آن بر عملكZZرد اقتصZZاد از اهميت بسZزايي برخZوردار است. مطالعZZات انجZZام شZZده در دنيZZا نشZZان داده كZZه محققين بZZا بهره گZZيري از معيارهاي متفاوت استقالل بانك مركزي، به نتايج متفاوتي رسZZيده اند. بZZه عنZZوان مثZال گZروهي از محقيقن اعتقZاد دارنZد كZه بين تZورم و اسZتقالل بانZك مركZزي رابطه اي وجود ندارد، در حاليكه دسته اي ديگر اعتقاد دارند كه بين اين دو متغZZير

رابطه منفي برقرار است.

هZZر چنZZد رابطه اي كZZه بين عملكZZرد اقتصZZاد و اسZZتقالل بانZZك مركZZزي در سZZايرk در مورد ايران صZZادق نيسZZت ولي مي توانZZد بZZه طZZور كشورها وجود دارد، لزوما

نسبي افقي را پيش روي سياستگذار قرار دهد.

به اين نكته نيز بايد توجه داشت كه ارزيابي دقيق اثرات استقالل بانك مركزي بر عملكرد اقتصاد ايران در وهله نخست نياز به اعطاي استقالل )قZZانوني و عملي(

12

به بانك مركزي دارد و در مرحله دوم محتاج گذشت زمان است تا بتZZوان اثZZراتآن را به طور دقيق مورد بررسي قرار داد.

در بحث استقالل بانك مركزي و عملكرد اقتصادي محقيقن رابطه چندين شاخص مهم اقتصاد كالن نظير تورم، رشZZد اقتصZZادي و كسZZري بودجZZه دولت را مZZدنظر

قرار داده اند كه به ترتيب در ادامه بحث ارائه خواهد شد.

استقالل بانك مركزي و تورم

يكي از عمده ترين داليل، كZه در حمZايت از بحث اسZتقالل بانZك مركZزي مطZرح مي شود اين است كه در صورتيكه بانك مركزي تحت فشارهاي مZالي و سياسZي

دولت نباشد، مي تواند در كنترل سطح عمومي قيمت ها و تورم موفق تر باشد.

(1985بيد و پاركين )

1 )[1]1 يكي از اولين تحقيقاتي كه در اين مورد انجام شده، مطالعه بيد و پاركين كشZZور عضZZو سZZازمان همكZZاري اقتصZZادي و12اين مطالعZZه در مZZورد (اسZZت.985

انجZZام شZZده ( در طول سالهاي بعد از لغو توافق برتن وودزOECDتوسعه )است.

استقالل بانك مركزي در اين مطالعه، ازكانال ميزان دخالت دولت در امور مالي و تصميمات بانك اندازه گيري شZZده اسZZت. مZZيزان دخZZالت دولت در امZZور مZZالي

)شZZوراي[2]2بوسZZيله حZZق دولت در تعZZيين حقZZوق اعضZZاي شZZوراي مZZديريت تخصيص و توزيع،بانك و همچنين بوسيله كنترل بودجه بانك سياستگذاري(

سود بانك و ميزان دخالت دولت در تصZZميمات بانZZك بوسZZيله حZZق دولت در تعZZيين در شوراي مديريت و اينكه تصZZميم گZZير، وجود اعضا دولتي اعضاء شوراي مديريت

نهايي دولت است يا بانك مركزي، مورد سنجش قرار گرفته است.

بZZرتنبيد و پاركين به اين نتيجه مي رسند كه در طول سالهاي بعد از لغZZو توافZZق، رابطه معني داري بين تورم و استقالل بانك مركزي وجود ندارد.وودز

(1986)[3]3السينا

( اسZZتفاده شZZده اسZZت. بZZه1985در اين مطالعه از شاخص هاي بيZZد و پZZاركين ) كشورهاي مورد مطالعه چهار كشZZور دانمZZارك، نيوزلنZZد، نZZروژ و اسZZپانيا اضZZافه شده است. نتيجه كلي اين تحقيق آن است كه بين متوسZط نZرخ تZورم و سZطح

استقالل بانك مركزي يك رابطه معكوس وجود دارد.

(1991)[4]4گريلي و ديگران

1[1] -Bade and Parkin(1985).2[2] -Governing body3[3] - Alesina (1986).4[4] -Grilli et al (1991).

13

اينها دو شاخص جديد براي اندازه گيري استقالل بانك مركزي سZZاخته اند. يكي از اين شاخص ها براساس معيارهاي اقتصادي و ديگري براساس معيارهاي سياسي

مبتني هستند.

معيارهاي سياسي لحاظ شده در اين مطالعه هماننZZد عوامZZل مZZورد اسZZتفاده درمي باشد. (1985پاركين ) و مطالعه بيد

معيارهاي اقتصادي مورد نظر عبارتند از:

شرايطي كه تحت آن دولت مي تواند از بانك مركزي قرض بگيرد.-1تنوع ابزارهاي پولي كه تحت كنترل بانك مركزي هستند.-2

طي دورهOECD كشZZور عضZZو18داده هاي مورد استفاده در اين مطالعه شZZامل مي باشد.89-1950

در كل دوره آنها به اين نتيجه مي رسند كZZه بين تZZورم و اسZZتقالل اقتصZZادي بانZZك و وجZZود دارد، همچZZنين بين اسZZتقالل سياسZZي بانZZك[5]5مركزي يZZك رابطZZه منفي برقرار است، هر چند كه به لحZZاظ آمZZاري معZZني دار[6]6تورم يك همبستگي منفي

دراين مطالعه همچنين با شكسZZتن دوره بZZه چهZZار دهZZه بZZه اين نتيجZZه نيست. رابطه تورم با شاخص هاي استقالل (1950و1960مي رسند كه در دو دهه اول )

رابطه هر دو شاخص با تZZورم1970بانك مركزي معني دار نيست، در طول دهه تنها رابطه شاخص اسZZتقالل اقتصZZادي بانZZك1980معني دار است و در طول دهه مركزي با تورم معني دار است.

(1993 )[7]7السينا و سامرز

در اين مطالعه شاخص استقالل بانك مركزي معادل ميZZانگين شZZاخص هاي مZZورد( بوده است.1991( و گريلي و ديگران )1985استفاده بيد و پاركين)

1955-88داده هاي مورد اسZZتفاده در اين مطالعZZه شZZامل داده هZZاي مربZZوط بZZه مي باشد و كشورهاي مورد مطالعه همانند مطالعه بيد و پاركين بZZه اضZZافه چهZZار كشور نيوزلند، نروژ، دانمZZارك و اسZZپانيا مي باشZZند. هماننZZد مطالعZZات قبلي، اين تحقيق نZيز بZه اين نتيجZه مي رسZد كZه بين نZرخ تZورم و اسZتقالل بانZك مركZزي همبستگي منفي وجود دارد. آنهZZا همچZZنين بZZه اين نتيجZZه رسZZيده اند كZZه هZZر چZZه

استقالل بانك مركزي بيشتر باشد، نرخ تورم پرنوسان تر خواهد بود.

5[5] - Negatively related.6[6] - Negative Correlation7[7] -Alesina and Summers (1993)

14

( 1992)[8]8كيوكرمن

مطالعه كيوكرمن در واقع جامع ترين مطالعه موجود در زمان خودش بود. ويژگي اسZZتفاده از شZZاخص هايي هماننZZد،متمايز كننده اين تحقيZZق از مطالعZات پيشZين

، سZZنجش اسZZتقالل عملي بانZZك[9]9فراواني )تعداد( تعويض رئيس كل بانك مركزي ،مركزي برمبناي پرسشنامه هايي كه كارمندان بانك به آنها جZZواب داده بودنZZد

70عالوه بر شاخص هاي استقالل قZZانوني بانZZك مي باشZZد. اين مطالعZZه در مZZورد انجام شده است. كيوكرمن بZZه اين نتيجZZه1950-1989كشور و در طول دوره

تحت تاثير )كاهش( قرار رامي رسد كه استقالل بانك مركزي تورم مورد انتظار مZZورد (1992)[10]10اين نتيجه همچنين در مطالعZZه كيZZوكرمن، وب و نيZZاپتي مي دهد.

يد قرار گرفته است.يتا

(2001) [11]11كاتنر و پوزن

)رژيم ارزي، [12]12در اين مطالعه آثار اتخاذ هر يك از سه عنصر چهZZارچوب پZZولي اقتصZاد مZورد بررسZي قZرار استقالل بانك مركزي و اهداف سياسZت پZولي( بZر

كشZZور 41 بZZوده و شZZامل1973-2000گرفتZZه اسZZت. دوره مZZورد مطالعZZه نتايج مطالعه در خصوص استقالل بانك توسعه يافته و در حال گذار مي باشد.

مركزي نشان مي دهد كه استقالل بانك مركزي منجZر بZه كZاهش تالطمZات نZرخ و نZرخ تZورم مي گZردد. بZه ديگZر بيZان اين مطالعZه نZيز نشZان مي دهZد كZه[13]13ارز

تورم و استقالل بانك مركزي يك رابطه منفي وجود دارد.،بين نرخ ارز

نكته شايان ذكر در مورد رابطه نرخ تورم و استقالل بانك مركZZزي آن اسZZت كZZه كه قائل به وجود رابطه اي بين استقالل بانك مركزي و دارندمطالعاتي نيز وجود

تورم نيستند. به عبارت ديگZZر، اين دسZZته از محققين اعتقZZاد دارنZZد كZZه اسZZتقالل بانك مركZZزي از عناصZZر توضZZيح دهنZZده تZZورم نيسZZت. بZZراي مطالعZZه بيشZZتر بZZه

مراجعه شود. (1996 )[14]14كامپيلووميرون

استقالل بانك مركزي و رشد اقتصادي عليرغم اين كه غالب مطالعات به بررسي رابطه استقالل بانZZك مركZZزي و تZZورم پرداخته اند، اما مطالعاتي نيز در خصوص رابطه استقالل بانك بZا رشZد اقتصZادي

نيز انجام شده است.

8[8] -Cukierman(1992).9[9] - Frequency of Turnover of the Central Bank Governor.10[10] - Cukierman , Webb and Neyapti (1992).11[11] - Kuttner &Posen (2001).12[12] - Monetary Framework.13[13] -Exchange rate Volatility.14[14] - Campillo and Miron(1996).

15

در واقع سئوالي كه اين دسته از مطالعات درصد پاسخگويي بZZه آن بوده انZZد، اين است كه اگر يك بانك مركزي مستقل در مقايسZZه بZZا يZZك بانZZك مركZZزي وابسZZته منجر به نرخ تورم كمتري شZZود آيZZا اين دسZZتاورد بZZه بهZZاي كZZاهش سZZطح توليZZد امكان پذير مي شود يا خير. و بر عكس، يعني آيا بانك هاي مركزي وابسZZته رابطZZه

ديگر، آيZZا آنهZZا نZZرخ تZZورم به عبارت كوتاه مدت منحني فيليپس را تامين مي كنند.. [15]15بيشتر را به منظور رشد اقتصادي باالتر مي پذيرند

(1992 )[16]16دي النگ و سامرز

Z در حاليكZه در اين تحقيق رابطه استقالل بانك مركزي با توليد سرانه هر كZارگر بZZوده حZZذف شZZده Z مZZورد [17]17تفاوت كشZZورها كZZه بخZZاطر اثZZرات همگZZرايي

بررسي قرار گرفته است. بدين منظور آنها نZZرخ رشZZد محصZZول ناخZZالص داخلي 1955 با توجه بZZه سZZال پايZZه 1955-90واقعي هر كارگر را در طول دوره

نتايج محاسبات به روش فوق نشان مي دهد كه رابطه مثبZZتي محاسبه كرده اند. بين رشد اقتصادي و استقالل بانك وجود دارد. بطور دقيق تر، نتايج اين مطالعه

نشان مي دهد كه يك واحد افزايش در شاخص اسZZتقالل بانZZك مركZZزي منجZZر بZZه افزايش در رشد اقتصادي ساليانه مي شود.[18]18 واحد درصد4/0

(1993)[19]19كيوكرمن و ديگران

نتايج اين مطالعه نشان مي دهد كه رابطه اي بين رشد اقتصادي و اسZZتقالل بانZZك مركزي در كشورهاي صZZنعتي حZZتي بعZZد از كنZZترل عوامZZل سZZاختاري كZZه ممكن است رشد اقتصادي را تحت تاثير قرار دهند، وجود ندارد. عوامZZل سZZاختاري كZZه

نZZام در مZZدارسثبت، نZZرخ GDPسZZطح اوليZZه آنها مدنظر قرار داده اند عبارتند از:.ابتدايي و دبيرستان و تغييرات رابطه مبادله

عليرغم نتيجه فوق آنها به اين نتيجه مي رسند كه در كشورهاي در حZZال توسZZعه بين شاخص استقالل بانZZك مركZZزي )فZZراواني تعZZويض رئيس كZZل بانZZك( و رشZZد اقتصادي، يك رابطه مثبت وجود دارد. تفZاوت نتZايج بين كشZورهاي صZنعتي و در حال توسعه را به اين صورت تفسير كرده اند كه » اگر درجه وابسZZتگي بانZZك بZZه

براي رشد اقتصZZادي مضZZر اسZZت«. مقامات سياسي از حد مشخص فراتر برود، استقالل بانك مركزي در كشورهاي صZZنعتي از كليZZه كشZZورهاي در حZZال توسZZعه

بيشتر است.

15[15] - Pollard (1993).16[16] - De long and Summers(1992)17[17] -Convergence effects18[18] -Percentage Point.19[19] -Cukierman, Kalaitzidakis, Summers and Webb(1993)

16

(2000)[20]20احمد

در اين مطالعه نقش بانك مركZزي و سياسZZتهاي پZZولي در رشZZد اقتصZZادي مZZورد بررسي قرار گرفته است. ايده اساسي اين مقاله آن است كه در كشZZورهاي در حال توسعه بواسطه تسلط بخش مالي )تسلط نيازهZZاي بZZودجه اي دولت(، بانZZك

نيسZZت، بهمين جهت نمي توانZZد بطZZور[21]21مركزي داراي عملكرد نظام يافته ايموثر و مثبت به رشد اقتصادي كمك كند.

كشور كه از سه منطقه آسيا، آفريقا و آمريكاي جنZZوبي30اين مطالعه در مورد انجام شده است.1960-1996انتخاب شده اند و براي دوره

نتيجه مطالعه در خصوص استقالل بانك و رشد اقتصادي نشان مي دهد كه تZZاميننيازهاي مالي دولت توسط بانك مركزي آثار منفي بر رشد اقتصادي دارد.

استقالل بانك مركزي و كسري بودجه دولت

يبطور كلي به نظر مي رسد كه بانك هاي مركزي مستقل مقاومت بهتر و بيشZZتر دولت از خودشZان مي دهنZد. در نتيجZه دولت هZا[22]22در مقابل پولي كردن كسري بودجه

k متوجZZه وجZZود محZZدوديت منZZابع تZZامين نيازهZZاي مZZالي مي شZZوند و لZZذا احتمZZاالمحدوديت هايي را در مخارج خود قائل مي شوند.

(1987پاركين)

هدف اين مطالعه بررسي رابطه استقالل بانZZك مركZZزي و كسZZري بودجZZه دولت انجZZام1955-83 و در دوره OECD كشZZور عضZZو12است. اين مطالعه در مZZورد

شده است.

نتيجه مطالعه نشان مي دهد كه برخي شواهد مبتZZني بZZر وجZZود رابطZZه منفي بين )نسZبت كسZري استقالل بانك مركزي و رفتZار بلنZد مZدت كسZري بودجZه دولت

بودجه دولت به توليد ناخالص داخلي( وجود دارند.

(1988)[23]23ماسياندرو و تابليني

20[20] -Ahmad (2000).21

22

17

در اين مطالعه نسبت كسري بودجZZه دولت بZZه توليZZد ناخZZالص داخلي كشZZورهاي مZZورد1970-85 نيوزلنZZد و ايZZاالت متحZZده در طZZول دوره استراليا، كانادا، ژاپن،

بررسي قرار گرفته است.

نتايج مطالعه نشان مي دهند كه نيوزلند با پايين ترين استقالل در ميان كشZZورهاي GDPفو ق الذكر در طول دوره مورد مطالعه، بزرگترين نسبت كسZZري بودجZZه بZZه

در ايZZاالت متحZZده بZZا GDPرا دارا بوده است در حاليكه نسبت كسري بودجه بZZه k )اسZZتراليا، كانZZادا، ژاپن، باالترين سطح استقالل با ديگر كشورها نيوزلنZZد( تقريبZZا

يكسان بوده است.

(1991گريلي و ديگران)

اين پژوهش به اين نتيجه مي رسZZد كZZه بطZZور كلي بين اسZZتقالل بانZZك مركZZزي و يZZك رابطZه منفي وجZود دارد. علZZيرغم اينكZZه اگZر GDPنسبت كسري بودجه بZZه

عوامل سياسي و استقالل بانك مركZZزي همزمZZان در معادلZZه مZZورد بZZرآورد آنهZZا قرار بگيرد، متغير اسZZتقالل بانZZك مركZZزي بي معZZني مي شZZود.اين نتيجZZه بZZه اين صورت كه استقالل مقامات پولي به طور موثري بZZاعث تشZZويق دولت بZZه عZZدم

تفسير شده است.ايجاد كسري نمي گردد،

( نشZZان1992( دي النZZگ و سZZامرز)1993نتZZايج مطالعZZات السZZينا و سZZامرز) كشZZور مZZورد مطالعZZه بين كسZZري16در 1973-89مي دهند كه در طول دوره

استقالل بانك مركZزي همبسZتگي منفي وجZود دارد، هZر چنZد كZهوبودجه دولت به لحZZاظ آمZZاري بيGDPمتغير ميزان استقالل در تعيين نسبت كسري بودجه به

معني بوده است.

داراي همبسZتگي منفي بZاGDPتغيير پذيري يا نوسZان نسZبت كسZري بودجZه بZه استقالل بانك مركزي است كه به لحاظ آماري نيز معني دار است.

(1988دوي )

اين مطالعه در قالب يZك الگZوي تعZادل دو كشZوري كZه محZدوديت پZول را وارد كZرده، انجZام شZده اسZت. الگZوي تعZادل عمZومي بZا فZروض متفZاوت از قبيZل استقالل و يا عدم استقالل بانك مركزي حل شZZده اسZZت. نتيجZZه مطالعZZه نشZZان مي دهد كه يك بانك مركزي مستقل مي تواند باعث كاهش ناكارآيي بودجZZه دولت شود.نكته شايان ذكر در خصوص نتايج مطالعات فوق الذكر آن است كه مسZZتقل از بحث تفاوت در ساختار اقتصاد كالن كشورها، يكي از مهمZZترين داليZZل تفZZاوت

ميزان واقعي استقالل بانك هاي مركزي در عمZZل مي باشZZد، چZZرا نتايج مطالعات، كه همان طور كه ذكر شد. كشورهايي وجZZود دارنZZد كZZه داراي اسZZتقالل قZZانوني

23

18

هستند ولي در عمل تحت سلطه دولت قرار دارند و محققين در هنگZZام مطالعZZه به اين نكته توجهي نداشته اند و تنهZZا براسZZاس قZZوانين و اساسZZنامه ها اقZZدام بZZه

. تعيين شاخص هاي استقالل بانك مركزي نموده اند

استقالل بانک مرکزی؛ از تئوری تا آزمون

اقتصاددانان پی بردند که وابسZZتگی بانZZک هZZای1980 و 1970در طی دهه های مرکZZزی بZZه دولت هZZا این انگZZیزه را می دهZZد کZZه در جهت نیZZل بZZه اهZZداف بلندپروازانه خود بیمی از کسZZری بودجZZه نداشZZته باشZZند. دولت هZZا بZZدون بیم از مواخذه راغب به افزایش هزینه بودند و در صورت کسری با یک دستور به بانZZک

( بدهی های خود بودند.Monetraiseمرکزی خواستار پولی کردن )

نتیجZZه چZZنین فراینZZدی بZZه جZZز تZZورم هZZای بZZاال نبZZود. بنZZابراین این تئZZوری بین  اقتصاددانان قوت گرفت که استقالل بانZZک مرکZZزی می توانZZد منجZZر بZZه کZZاهش تورم شود. در حقیقت اگر قانون این اجازه را به مقامات پولی بدهد که در برابر دولت از خود مقاومت نشان دهند در نتیجه آن دولت بZZا انضZZباط مZZالی بیشZZتر و

کنترل خود موجبات یک اقتصاد باثبات تر را فراهم می کند.

اقتصZZاددانان، کZZارایی سیاسZZت هZZای1990بر همین مبنا است کZZه پس از دهZZه پولی را هم سو با استقالل بیشZZتر بانZZک مرکZZزی از مقامZZات مZZالی ارزیZZابی می کنند. چنین رویکردی باعث آن شد که اصالحات ساختاری و قانونی در بانک هZZای مرکزی نیز در همین دوره و در اواخZZر قZZرن بیسZZتم انجZZام شZZود. اصZZالحاتی کZZه درجه اهمیت بانک های مرکزی را در حوزه اقتصاد تا حد دولت باالتر برد. اما این ارتقا درجه، مخالفانی را در میان دموکرات هZZا بZZه چZZالش کشZZید. آنZZانی کZZه می انگاشتند هم سطح بودن بانک مرکزی با دولت بZZا اصZZول دموکراسZZی همخZZوانی ندارد، زیZZرا دولت مشZرعیت خZود را از رای مZZردم می گZیرد امZZا بانZZک مرکZزی چطور؟ برای چه بانک مرکزی باید استقاللی داشته باشZZد کZZه مشZZروعیت وی را زیر سوال ببرد. این افراد معتقد بودند که زمانی بانک مرکزی قادر به مداخله در امور اقتصادی مردم است که تحت نظر دولت مشروع باشد وگرنه قانونی که به سمت استقالل بانک مرکزی حرکت کند خودش دارای اشکال ماهوی است زیZZرا

بر ضد رای مردم است.

اما جالب اسZZت کZZه حامیZZان اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی اتفاقZZا بZZه همین علZZتی کZZه مخالفان بیان می دارند از استقالل آن دفاع می کنند. آنZZان معتقدنZZد کZZه اقتصZZاد یک کشور بنا بر خواست های عموم مدیریت نمی شود. اقتصZZاد سیاسZZتگذار می خواهد و سیاستگذار متخصص است و نه نماینده مZردم. در حقیقت در این تفکZر که از سوی پیروان مکتب ادوار تجاری سیاسی مطرح می شZZود، اسZZتقالل بانZZک

19

مرکزی و ابقا بلندمدت مقامات پولی باعث آن است کZZه بانZZک مرکZZزی فZZارغ از آمال بلندپروازانZZه دولت هZZا کZZه بZZرای رای بیشZZتر اقتصZZاد را دچZZار ادوار رونZZق-

رکود، سیاست های بلندمدت پولی خود را در جهت ثبات اقتصاد پیش برد.

اما اگر در حوزه نظری توافق بر اثر استقالل بانک مرکZZزی بZZر تZZورم کم و بیش وجود دارد، در حZوزه عملی مقZاالتی را می تZZوان یZZافت کZه بZZه نتZZایج متناقضZZی

( همبسZZتگی منفی تZZورم و اسZZتقاللCukiermanرسیده انZZد. در حZZالی کوکZZیرمن ) قانونی بانک مرکزی را در کشورهای توسعه یافته به اثبات رساند، امZZا نتوانسZت

De Haanاین امر را در کشورهای در حال توسعه مشاهده کند. دی هان و کویی )

and Kooi زرگZZورم و82( هم با یک نمونه بZZه ای بین تZZتند رابطZZوری نتوانسZZکش استقالل بانک مرکZزی پیZZدا کننZZد. از آن سZZو خZود دی هZان در کZار مشZترکی بZZا

( توانست این رابطه را در دوره هZZای زمZZانی مشZZخص بZZرایEijffingerایجفینگر )کشورهایی به اثبات رساند.

پرسشی که مطرح می شود آنکه چZZرا نتZZایج تZZا بZZدین حZZد متنZZاقض اسZZت؟ چZZه عاملی باعث می شود رابطه ای که از لحاظ تئوریک قابل دفZZاع اسZZت در عمZZل آنچنان که مطلوب است مشاهده نشود؟ پاسخ بدین پرسش هZZر چنZZد می توانZZد وجوه مختلفی داشته باشد اما ریشه اصلی پاسخ به شاخصی برمی گردد که می خواهد میزان استقالل بانک مرکزی را نشان دهد. به عبZZارت بهZZتر شZZاخص هZZای مورد استقاده برای استقالل بانک مرکزی متفاوت است. شاخص هایی که بZZرای استقالل بانک مرکزی استفاده می شود، از میزان تغییرات در مقامات پولی یZZک کشور تا تهیه پرسشنامه برای کارکنان بانک های مرکزی را شامل می شود. امZZا شاید بتوان گفت یکی از بهترین شZZاخص هZZا، شZZاخص قZZانونی اسZZت. بZZرای این شاخص دو آلترناتیو تا بحZZال در علم اقتصZZاد معZZرفی شZZده اسZZت اولی شZZاخص

GMTطZZاست که توس   Grilli, Masciandaro, Tabellini الZZد و1991 در سZZداع شZاب معZZرفی شZZد. شZZاخص اول بZZا نگZZاه بZZه1992 در سال Cukiermanدیگری توسط

متغZیر15قانون بZZانکی دو شZZاخص اسZZتقالل سیاسZZی و اقتصZZادی را بZZر مبنZZای متغZZیر اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی را16استخراج می کند و دومی با وزن دادن بZZه

تخمین می زند. لیکن آنچه باز می تواند مورد توجه قرار گیرد آنکه هر یک از این متغیرهZا حZالتی سZZوبژکتیو دارنZZد، بZZدین معنZZا کZه وقZتی محقZق می خواهZد این شاخص ها را برای کشوری بدست آورد بنا به تفسیری کZZه از قZZانون بZZانکی یZZک

کشور می کند می تواند به ارقام بسیار متفاوتی دست یابد.

بنابراین این امکان وجود دارد که مثال در مقاله ای برای یZZک کشZZور در یZZک دوره رقمی شود اما در مقاله ای دیگر عددی دیگر. امZZاGMTزمانی مشخص، شاخص

با این وجود بازهم می توان از این شاخص ها استفاده کرد، زیZZرا هZZر چنZZد بZZرای یک کشور مشخص ممکن است ارقام متفاوت باشد اما آنچZZه بیش از همZZه مهم

20

است مقایسه بین کشوری است کZZه کZZدام کشZZور دارای بانZZک مرکZZزی مسZZتقل تری است و عملکرد حوزه پولی در آن بهتر است یا نه؟ به همین علت بZZا وجZZود تمامی این تناقضات باز شاخص های قانونی می توانند نتایج قابل اسZZتفاده ای را به محقق دهند. ضمن آنکه می توان مZZدعی بZZود کZه اگZر در فالن کشZور رابطZه میان استقالل و تورم یافت نشد، اشکال از شاخص هایی است که اسZZتفاده میشZZود و چZZه بسZZا بZZا تغیZZیر آن بتZZوان نتZZایج تئوریZZک را بZZه اثبZZات رسZZاند.

بنابراین مشاهده شد که اجماعی در حیطه نظری پیرامون استقالل بانک مرکزی و اثرات آن بر عملکرد اقتصاد وجود دارد امZZا در حZوزه عمZل بZZه دالیZZل مZZوانعی چون فقدان یک شZZاخص مشZZخص و غZZیر قابZZل تفسZZیر در مZZورد اسZZتقالل بانZZک مرکزی آزمون تئوری با مشکل مواجه است، هرچنZZد می تZZوان از شZZاخص هZZای قانونی به عنوان معیارهای مناسب رده بنZZدی کشZZورها در مZZورد اسZZتقالل بانZZک

مرکزی بهره جست.

کشور برتر صادر کننZZده10با این زمینه راقم با محاسبه دو شاخص مذکور برای نفت بدین نتیجه رسیده است که متاسفانه ایران پس از عربستان وابسZZته تZZرین

و برای عربستان259/0بانک مرکزی را داراست. شاخص کوکیرمن برای ایران است )هر چه این شاخص به یک نزدیک تر باشد بانک مرکZزی مسZتقل تZر18/0

است و هرچه به صفر نزدیک، وابسته تر(. این در حالی است که بZZرای کشZZوری اسZZت و8/0 این شZZاخص 1990مانند ونزوئال بدلیل تغییرات انجام شده در دهه

اسZZت. بنZZابراین55/0 و 46/0حZZتی بZZرای کZZویت و امZZارات متحZZده بZZه تZZرتیب، آنچنان که مشخص است، ایران حتی از کشورهایی که ساختار اقتصادی آنهZZا کم و بیش مانند اوست نیز در زمینه اصالحات قانونی بZZرای بانZZک مرکZZزی عقب تZZر

نیز باز به همین شکل این شرایط اسفناک را برای ایران بZZهGMTاست. شاخص نمایش می گذارد.

در چنین وضعیتی که بانک مرکZZزی دارای کمZZترین نZZیروی قZZانونی بZZرای پیگZZیری اهداف پولی خود است، تعجب آور نخواهZد بZZود کZه تZZورم هZای افسZار گسZیخته

   لحظه ای دست از گریبان اقتصاد برندارند.

21

نتيجه گيري

چرا استقالل بانک مرکزی برای اقتصاد مفید است؟

اغلب اقتصاددانان حوزه سیاست های پولی بر این باورند که درجه استقالل بانZZک مرکزی از سایر بخش های دولت، بر باال بودن نرخ حجم پول و توزیع اعتبZZارات و از آن طریق بر سایر متغیرهZZای کالن اقتصZZاد مثZZل نZZرخ تZZورم و مقZZدار کسZZری

بودجه دولت اثرگذار است.

امروزه وجود یک بانک مرکزی استقالل یافته همراه با تمرکز اهداف آن بانک بZZر کاهش تورم و ثبات قیمت ها برای هموار نمودن مسیر رشد و توسعه کشورها از پیش نیازهای موفقیت در سیاست های پولی و از طرف دیگZZر سیاسZZت های مZZالی

محسوب می شود.

می توان گفت »استقالل بانک مرکزی« بدین معنی که بانک هZZای مرکZZزی بایZZد از سیطره فشارهای سیاسی رها شوند، ایده ای نو اسZZت. وقZZتی ویژگی هZZای بانZZک مرکزی را فهرست می کنید، می بینید که این بانک، بانZZک بانک هZZا و مشZZاور دولت در امور بانکی اسZZت و بهZZتر می توانیZZد بحث اسZZتقالل را بZZر پایZZه وظZZایف بانZZک مرکزی تحلیل کنید. البته ریشه نیاز به اسZZتقالل را بایZZد در محدود سZZازی قZZدرت

مZZوج1980سیاسZZتمداران در اعمZZال فشZZار سیاسZZی جسZZت وجو کZZرد. از دهZZه استقالل بانک های مرکزی در کشورها اوج گرفته است.

پرچم استقالل را بر سر در خZZویش نصZZب کZZرد.1993بانک مرکزی فرانسه در پایان گرفت و بانZZک1998کنترل سیاسیون بر بانک مرکزی انگلستان و ژاپن در

بZZا اعالم1998جدید مرکزی اروپا در همان روز افتتاح شد، یعنی از اول جZZوالی استقالل خود قدم به میدان نهاد.

استقالل بانک مرکZZزی دو عنصZZر عملیZZاتی مهم دارد؛ یکی آنکZZه سیاسZZت گذاران پZZولی بایZZد از قیZZد کنZZترل بودجZZه یعZZنی دخZZل و خZZرج خZZود آزاد باشZZند. اگZZر سیاستمداران چه در قوه مجریه و چه مقننZZه بتواننZZد در بودجZZه موردنیZZاز بانک هZZا دخالت کنند و آنها را محتاج تصمیمات خود بدانند بZZر تصZZمیم گیری های بانZZک نZZیز سلطه خواهند یافت. )بانک هZای تخصصZی کZه هزینZه سZرمایه گذاری پروژه هZا را تامین می کنند در ارزیابی پروژه ها می گویند: هرکس پول آهنگ را می دهZZد آهنZZگ

را هم او انتخاب می کند.(

عنصر مهم دوم آن است که سیاست های بانZZک نبایZZد توسZZط مZZردم و گروه هZZای بیرون بانک قابل دور زدن باشد. وجود این دو برگZردان کZه مثال بانZک نZرخ سZود تسZZهیالت را فالن مبلZZغ تعZZیین و اعالم کنZZد ولی موسسZZات مZZالی و پZZولی بZZا فرمول های خاص مسیر سیاسZZت بانZZک را تغیZZیر دهنZZد از سZZموم اسZZتقالل بانZZک

22

سیاست سازان بانک مرکزی انگلستان تغییرات1998محسوب می شود. قبل از الزم در نرخ بهره را به صورت پیشنهاد برای خزانه دار کل می فرستادند. )مقامی معادل وزیر دارایی( تا او به عنوان یک مقام سیاسی تصZZمیم گیری کنZZد. امZZا پس

»کمیته سیاست پZZولی« بانZZک مرکZZزی انگلسZZتان بZZه صZZورت مسZZتقل1998از درباره نرخ بهره تصمیم می گیرد. این روش در ایاالت متحده نZZیز سZZاری و جZZاری

است.

برای نمونه وقتی »کمیته بZZازار بZZاز فZZدرال« بZZا توجZZه بZZه شZZرایط حZZال و آینZZده اقتصZZاد ملی و بین المللی نZZرخ بهZZره را در ایاالت متحZZده بZZاال یZZا پZZایین می کنZZد، اسZZتقالل بانZZک مرکZZزی اجZZازه نمی دهZZد شZZخص رییس جمهZZور )کZZه می توانZZد تصمیمات کنگره را برای خروج نیروها از عراق وتو کند( یا پارلمان و مجلس کZZه نمادی برای دموکراسی آن کشور هستند- یا حتی دیوان عZZالی کشZZور آن را لغZZو

کنند.

پیش نیاز موفقیت سیاست پولی چیست؟ یکی از مهم تZZرین عناصZZر آن طZZوالنی بودن افق زمانی آنها است. سیاست گذاران در تدوین سیاست های پولی و مZZالی نباید به خZاطر رنج امZروز گنج فZردا را فرامZوش کننZد. چZه احتیZاجی اسZت کZه تصمیم سازی پولی از قدرت سیاستمداران رها شود؟ زیرا سیاست مداران که در یک جامعه دموکراتیک بZZا رای مZZردم انتخZZاب می شZZوند، همیشZZه دغدغZZه انتخZZاب مجدد خود و گروهشان را دارند و به خصوص در اواخZر دوره خZدمت خZود بZرای

دوره بعد »سرمایه گذاری« می کنند.

از ویژگی های آنها آن است که افق زمZZانی بZZرای آنهZZا بZZه دوره بعZZد از وزارت و وکالت آنها محدود می شود! به همین جهت است کZZه امZZروزه در ادبیZZات اقتصZZاد کالن با »ادوار تجاری سیاسZZی« رو به رو هسZتیم یعZنی سیاسZZت مداران در خZارج بانک مرکزی اگر بتوانند نZZرخ بهZZره را دسZZتکاری می کننZZد تZZا بZZا رونZZق اقتصZZادی موقتی در جامعه قبل از شروع مبارزه های انتخاباتی یا در متن آن به هزینه ثبZZات

بلند مدت اقتصادی ضریب رای آوری خود و گروه خود را باال ببرند.

سیستم سیاسی بیشتر کشورها بZZه شZZکلی در آمZZده کZZه کمZZتر سیاسZZتمداری در مقابل وسوسه قربانی کردن اهZداف بلنZد مZدت در پیش پZای منZافع کوتاه مZدت پایداری می کند. به همین دلیZZل اسZZت کZZه امZZروزه تحقZZق هZZدف ثبZZات پایZZدار در اقتصZZاد کالن جZZای خZZود را بZZه پایZZداری بی ثبZZاتی در اقتصZZاد داده اسZZت. درجZZه استقالل بانک های مرکزی در تنظیم سیاسZZت های پZZولی نقش مهمی دارنZZد. یکی از اسZZZتادان قZZZدر اقتصZZZاد پZZZولی این وسوسZZZه را مطZZZرح و اضZZZافه می کنZZZد، سیاسZZتمداران قبZZل از انتخابZZات نZZرخ بهZZره را پZZایین آورده و نقZZدینگی را بZZاال می ببرند. این امر اگر در کوتاه مدت تولید و اشتغال را باال ببرد در بلندمدت یعنی بعد از انتخابات جامعه را با تورم بیشتر مواجه می سازد. چZZرا آنهZZا نZZرخ بهZZره را

23

هZZدف قZZرار می دهنZZد؟ او می گویZZد چZZون تعZZداد قرض گیرنZZدگان )مZZردم( ازقرض دهندگان )بانک ها( خیلی بیشتر است.

جمع بندی آنکه برای سالمت اقتصادها و شZZفافیت و پاسZZخگویی، اسZZتقالل بانZZک مرکزی در هدف گذاری ها و آزادی در انتخاب ابزارها و سیاست ها است. تZZا بانZZک مرکزی به عنوان نهادی غیرسیاسی بتواند وظیفه خود را به عنوان بانک دولت نه

- نیازهZZای1یک بانک دولتی انجام دهد. در این راسZZتا بانZZک دو وظیفZZه مهم دارد. - از طریZZق نZZرخ سZZود تسZZهیالت یZZا نZZرخ بهZZره2مZZالی دولت را مZZدیریت کنZZد

دسترسی مردم به پول و اعتبارات را کنترل نماید. انجام این دو وظیفه همراه با چند مورد دیگر باعث می شود که در ارزیابی تحقق هدف حفZظ ارزش پZول ملی در داخZZل و خZZارج )نZZرخ ارز( بZZدون تاثیرپZZذیری از فشZZارهای روزمZZره سیاسZZی

بانک های مرکزی کارنامه قبولی بگیرند.

24

منابع و ماخذ:

http://www.acclearn.com/forum/index.php/topic,3150.0.html

http://prd.moc.gov.ir/Report/4%20mored/

مقاله مشترک سایت تحلیلی البرز و صZفحه اقتصZاد سیاسZی انسZان شناسZی و  فرهنگ

http://anthropology.ir/node/3822

http://www.articles.ir/article1710.aspx

دکتر احمد یزدان پناه

پایگاه اطالع رسانی بانک و بیمه

http://www.bina.ir/html/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=774

25