Η μόνη κληρονομιά του Γιώργου Ιωάννου

Τϊρα που ζχουν πεκάνει όλεσ οι γριζσ γιαγιάδεσ και παραγιαγιάδεσ τϊρα βρικαν να ξεφυτρϊςουν

μζςα μου ζνα ςωρό απορίεσ βακιζσ για πρόςωπα και πράγματα παλιά και για πάντα ςβθςμζνα

Πςο ηοφςαν εκείνεσ δεν ξζρω γιατί ςχεδόν τίποτα δεν ικελα να ρωτιςω Θ αλικεια είναι πωσ κι οι

ίδιεσ δεν ζδειχναν προκυμία να μου τα πουν Τυχαία μόνο τισ άκουγα να λζνε μεταξφ τουσ για τουσ

προγόνουσ και τα παλιά ςαν τισ κυρίευε θ νοςταλγία και το παράπονο για τθ βαςανιςμζνθ ηωι που

τουσ ιταν γραμμζνο να κάνουνε ςτα ςτερνά τουσ ςτθν προςφυγιά Αυτό ςχεδόν με εξόργιηε

Καρροφςα πωσ κατθγοροφςαν πλάγια τισ ςυνκικεσ ηωισ που είχαμε εξαςφαλίςει Άνοιγα τότε το

ςτόμα μου κι εγϊ κι αράδιαηα αςτόχαςτα διάφορα πράγματα πικρά και περιγελαςτικά για τα

πρωτόγονα όπωσ νόμιηα μζρθ απrsquo όπου είχαμε ξεριηωκεί άγρια Εκείνεσ όμωσ διαμαρτφρονταν

ςφοδρά φζρνοντασ ςτο φωσ απάνω ςτθν αγανάκτθςι τουσ περιγραφζσ που ζδειχναν μια ηωι

πολφ ανϊτερθ και προπαντόσ ευγενικότερθ απrsquo αυτιν τθσ ρωμζικιασ κοινωνίασ όπου

βουρλιηόμαςτε ανελζθτα χωρίσ ανάπαυλα όλοι

Μιλοφςαν και για τουσ άντρεσ τουσ καμιά φορά τουσ παπποφδεσ μου μrsquo όλον εκείνον τον

εξαγνιςμό που φζρνουν τα πολλά τα χρόνια κι ο κάνατοσ Αν δεν ιταν τα παιδιά τουσ κα rsquoλεγε

κανείσ πωσ ςχζςθ ερωτικι δεν είχαν αυτζσ με τουσ αντράδεσ τουσ Κι όμωσ κάποιεσ κιτρινιςμζνεσ

και ςπαςμζνεσ ςτισ άκρεσ φωτογραφίεσ μζςα ςτισ φτωχικζσ μαφρεσ τςάντεσ τουσ μαηί με τρίμματα

από αντίδωρο ςταυρολοφλουδα και πενθνταράκια για το δίςκο τθσ εκκλθςίασ ζδειχναν κάτι

παλίκαρουσ που κα πρζπει να rsquoχαν ξεςθκϊςει ςτον καιρό τουσ ακατανίκθτα πάκθ και να rsquoχαν

αποδϊςει πολφ ερωτικά

Τουσ παπποφδεσ μου δεν τουσ πρόλαβα εγϊ Οφτε με χάρθκαν οφτε κι ζνιωςα ποτζ μου τθν

ανάγκθ να τουσ κλάψω Είχαν πεκάνει κι οι δυο τουσ αρκετά χρόνια προτοφ γεννθκϊ Και κάνατοσ

που δεν τον ζηθςεσ δε ςε πονάει Μου δϊςαν τrsquo όνομα του ενόσ αποκλείεται όμωσ να πιρα και τισ

χάρεσ και δεν είμαι κακόλου βζβαιοσ αν το τίμθςα ωσ τϊρα όπωσ πρζπει Ράντωσ είμαι ςίγουροσ

πια πωσ το όνομα αυτό εγϊ ςε κανζναν άλλον δε κα το κλθροδοτιςω Εκτόσ κι αν βρεκεί κάποιοσ

φίλοσ ςπλαχνικόσ που να μrsquo αγάπθςε πολφ περιςςότερο απrsquo όςο μπορϊ εγϊ να πιςτζψω και βάλει

ςτο αγοράκι του τrsquo όνομά μου φζρνοντασ ςτο μυαλό του εκείνθ τθ ςτιγμι τθν ταλαιπωρθμζνθ όςο

κι αςτεία φπαρξι μου Αλλά ποιοσ κα κελιςει να διακινδυνζψει τόςο πολφ για μζνα

Κζλω να πω πωσ για να ςε πουν παπποφ πρζπει να ςε πουν πρϊτα πατζρα Κι όταν δεν ζχει γίνει

το δεφτερο και τα χρόνια ζχουν κάπωσ περάςει αποκλείεται φυςικά νrsquo ακοφςεισ το πρϊτο Δεν

είναι όμωσ οφτε και τότε τα πράγματα ςίγουρα Ρολλοί είναι οι πατεράδεσ που δεν προφταίνουν νrsquo

ακοφςουν τθ λζξθ laquoπαπποφraquo κι όχι λίγοι εκείνοι που δεν ακοφν οφτε τθ λζξθ laquoπατζραraquo ndash

πεκαίνουν προτοφ γεννθκεί το παιδί τουσ Αφινω πια εκείνουσ τουσ πάμπολλουσ που τα παιδιά

τουσ δεν παντρεφονται ι αποδεικνφονται ςτείρα Οι δικοί μου πιγαν ίςωσ με το παράπονο πωσ

πεκαίνουν νζοι και δεν πρόλαβαν Μα κι αν ηοφςαν δεν επρόκειτο νrsquo ακοφςουν τίποτε παραπάνω

Ο κάνατοσ ςϊηει από πολλζσ πίκρεσ

Απrsquo όςο ξζρω ζνασ προπάπποσ μου πζκανε από καλαγκάκι από κακό ςπυρί Γυρνϊντασ ξαφνικά

απrsquo τα πρόβατα κατακόκκινοσ απrsquo τον πυρετό ζπεςε ςτο ςτρϊμα Φϊναξε τθ νφφθ του να τον

κοιτάξει ςτθν πλάτθ Θ γιαγιά μου ταράχτθκε βλζποντασ ςτθ λεβζντικθ πλάτθ το κακό ςπυρί που το

γνϊριηε κι από άλλεσ ςυμφορζσ δεν είπε όμωσ λζξθ Ζτρεξε πιρε ςκόρδο το rsquoκοψε κόντρα ςτα δυο

κι ζτριψε μrsquo αυτό όςο μποροφςε πιο δυνατά το αγριεμζνο ςπυρί για να το κάψει Δεν κατάφερε

όμωσ τίποτε Ωσ το πρωί ο άνκρωποσ τζλειωςε κατάμαυροσ απrsquo τθ μόλυνςθ

Για τον άλλο προπάππο μου τα κουρελάκια τθσ μνιμθσ μου είναι ακόμα πιο φτωχικά Ριγε

πάντωσ κι αυτόσ πολφ νζοσ laquoΤον πόνεςε ξαφνικά θ κοιλιά τουraquo είπαν Του ζβαλαν κομπρζςεσ

ςπιρτόπανα του ζδωςαν άφκονα ηεςτά να πιει μα εκείνοσ ςε λιγάκι πζκανε κουλουριαςμζνοσ απrsquo

τουσ πόνουσ Ζνασ κεόσ ξζρει τι ακριβϊσ είχε Τϊρα πια κάκε διάγνωςθ είναι μάταιθ

Αυτοί τουλάχιςτο πζκαναν ςτισ πατρίδεσ τουσ ζγιναν ζνα με το χϊμα των προγόνων τουσ Μα

για τα παιδιά τουσ τουσ παπποφδεσ μου τι να πει κανείσ που πζκαναν ακόμα πιο νζοι και μάλιςτα

ςτθν προςφυγιά Ο ζνασ πζκανε γριγορα γριγορα ςτο δρόμο τθσ προςφυγιάσ προτοφ μπορζςει να

εγκαταςτιςει κάπου τθ φαμελιά του από τισ κακοπάκειεσ μα κι απrsquo το μαράηι Δεν άντεξε ςτον

ξεριηωμό και ςτθν κλοτςοπατινάδα τθσ αλλοςοφςουμθσ κοινωνίασ με τθν οποία ξαφνικά ζμπλεξαν

Είχε πουλιςει όςο όςο τα πρόβατα κτιματα και ςπίτια ςτθν Τουρκία κι ζφυγε οικογενειακϊσ για να

θςυχάςουν απrsquo τισ κακθμερινζσ λαχτάρεσ Οι άνκρωποι του γκουβζρνου τουσ πιγαν πρϊτα ςτο

Δεδζαγατσ τουσ ζριξαν ςε κάτι ςιταποκικεσ και τουσ παράτθςαν Οι ξενθςτικωμζνοι εκείνοι

Ελλαδίτεσ ιταν αδφνατο να φανταςτοφν με τι ξεπεςμζνουσ αρχοντάδεσ είχαν να κάνουν Αυτοί

ζβλεπαν μονάχα τα τουρκομερίτικα ροφχα και μουρμοφριηαν Οι δικοί μασ είδαν κι απόειδαν

ναφλωςαν ζνα καΐκι φόρτωςαν τα πράγματα και φφγανε για τθ Σαμοκράκθ Στο ταξίδι ζκανε ζνα

καιρό τρομαχτικό Τζτοιο ςτράψιμο και τζτοιο μπουμπουνθτό δεν είχε ξαναδεί αυτόσ κι ασ ιταν

χρόνια τςζλιγκασ Το καΐκι ιταν μικρό αμπάρι δεν είχε Σκζπαςε παιδιά και γυναίκα με τθν κάπα

του κι αυτόσ απόμεινε να τον δζρνει θ βροχι και το χαλάηι Στθν πατρίδα όταν ο κατακλυςμόσ τον

ζβριςκε μακριά από τθ ςτάνθ ζςτρωνε τθν κάπα ςε πουρνάρια χαμθλά πλάγιαηε απάνω και

ςκεπαηόταν με τθν άλλθ μιςι Ζτςι οφτε φόβο να τον πάρει το νερό είχε οφτε να τον κάψει αςτραπι

Εδϊ όμωσ τι να κάνει είχε και τα παιδιά Θ Σαμοκράκθ ζρθμοσ τόποσ άγονοσ καλόσ για

αγριοκάτςικα Ροφ μποροφςαν αυτοί να κάνουν που είχαν ζρκει απrsquo τον παράδειςο Άρχιςαν τότε

να καταλαβαίνουν για καλά τι είχαν πάκει Ο Τοφρκοσ δεν ιταν το μόνο κεριό Σαν καταλάγιαςε ο

αζρασ με το ίδιο αυτό καΐκι τράβθξαν για τθν Καβάλα Ταχτοποιικθκαν εκεί κάπωσ ανκρωπινότερα

Μα δουλειά πουκενά Άλλωςτε τι δουλειά μποροφςε να κάνει Πςο ζβλεπε τισ μπαγκανότεσ να

ςϊνονται απrsquo το πουγκί ςϊνονταν θ ψυχι του Ριγαινε απrsquo τον καφενζ ςτο ςπίτι κι απrsquo το ςπίτι

ςτον καφενζ laquoΔεν είναι ηωι αυτι γυναίκαraquo Το τελευταίο Ράςχα ζςφαξαν για τrsquo αντζτι αρνί Ροφ

εκείνα τα γεροδεμζνα αρνιά με τισ παχιζσ ουρζσ που είχαν ςτθν πατρίδα Ωςτόςο κοίταξε ανόρεχτα

τθν πλάτθ του αρνιοφ για να προμαντζψει Μόλισ τθν εξζταςε ςτο φωσ μουρμοφριςε κατακίτρινοσ

laquoΡολλά ζχεισ ακόμα να τραβιξεισ γυναίκαraquo Και κατζβαςε απελπιςμζνα μια κοφπα με κραςί Με

αυτι τθ φράςθ ζκλεινε αργότερα τισ διθγιςεισ τθσ θ γιαγιά μου όταν εξιςτοροφςε τα πάκια τθσ

laquoΡολλζσ αμαρτίεσ είχαraquo ζλεγε ταπεινά Σαν να μθν ζφτανε ο ξεριηωμόσ οι φιάκεσ που

κυβερνοφςαν το ρωμζικο παράδωςαν τθν ανατολικι μεριά τθσ Μακεδονίασ ςτουσ

Γερμανοβουργάρουσ Θ πείνα απλϊκθκε πζρα για πζρα Το καλαμποκίςιο αλεφρι αλεςμζνο

μάλιςτα ςτο χερόμυλο πιγε μια χρυςι λίρα το κιλό Ο παπποφσ πιρε να καταρρζει Απόφευγε

φαίνεται και να τρϊει για να rsquoχουν κάτι παραπάνω τα παιδιά Βγικε κι εκείνθ θ ποφντα τθσ

Σαμοκράκθσ κι ζγινε γερόσ ςυνδυαςμόσ Ζγειρε ςε λίγο ο τςζλιγκασ Και πρζπει να τζλειωςε με

τρόπο φριχτό μα τθν περιγραφι αυτι ποτζ μου δεν τθν ζχω ακοφςει Κι όμωσ λίγον καιρό πιο

φςτερα τα πράγματα πιραν νrsquo αλλάηουν Οι Βοφλγαροι ζγιναν μαλακότεροι και τζλοσ μια ωραία

πρωία χάκθκαν μαηί με τουσ ςυμμάχουσ τουσ από προςϊπου γθσ Είχε γίνει ανακωχι κι οι εχκροί

μασ διαςκορπίςτθκαν νικθμζνοι Θ χιρα ανάπτυξε τότε όλθ τθσ τθ δραςτθριότθτα Αποδείχτθκε πωσ

κάτω από κείνο το φακιόλι κρυβόταν πολλι τόλμθ και εξυπνάδα Ριρε πρϊτα τα κορίτςια τθσ και τα

πιγε ςτθ Σαλονίκθ Αφοφ τα ταχτοποίθςε κοντά ςε πατριϊτεσ κίνθςε με τα πόδια για τθν

απελευκερωμζνθ πατρίδα Φτάνοντασ βρικε ευτυχϊσ το ςπίτι απείραχτο Μια γειτόνιςςα

Τουρκάλα το προςτάτευε Δοφλεψε εκεί για μινεσ παλικαρίςια Συμμάηεψε το ςπιτικό ζκανε

ςοδειά ζβγαλε πουλιά και παπιά ετοίμαςε τραχανάδεσ γιουφκάδεσ ρετςζλια ndash χαμπάρι δεν είχε

για τον κόςμο οφτε και τθν ζνοιαηε Ράει μια μζρα ζνασ ξάδερφόσ τθσ και τθσ λζει laquoΓριγορα

ξαδζρφθ ζρχονται οι τςζτεσraquo Δεν τον ρϊτθςε τίποτα Φόρεςε τα ροφχα τθσ τα καλά ζβαλε ςτισ

κότεσ νερό ζριξε μια ματιά ςτο ςτάρι και ςτο καλαμπόκι που ανζβαινε ωσ το ταβάνι ςτα κάτω

δωμάτια και τράβθξε οριςτικά τθν πόρτα Οφτε ζνα ςπυρί δεν μπόρεςε να πάρει από κείνα τα

αλθςμόνθτα πλοφτθ Ιταν ςπουδαία θ ςοδειά τθ χρονιά τθσ Καταςτροφισ Ζφερε το κλειδί του

ςπιτιοφ και το rsquoχουμε ακόμα κρεμαςμζνο ςτον τοίχο Ζηθςε χρόνια και χρόνια χωρίσ να παραδεχτεί

ποτζ τθσ τθν εξακλίωςθ Σαν πζκανε δεν ξζραμε τι θλικία να βάλουμε ςτο μνιμα τθσ δεν είχε ποτζ

τθσ κανζνα χαρτί οφτε ιξερε πότε ακριβϊσ γεννικθκε Στθν Τουρκιά δεν τουσ γράφαν ςε κανζνα

τεφτζρι Κυμθκικαμε πωσ μασ ζλεγε ότι τθν είχε βαφτίςει ζνασ ϊςοσ αξιωματικόσ γιrsquo αυτό

άλλωςτε τθν ζλεγαν και Μόςχα Εμείσ βζβαια τα εγγόνια τθσ πάντοτε Μόςχω τθ δθλϊναμε

Ανοίξαμε βιβλία για να δοφμε πότε ζγινε θ ςυνκικθ του Αγίου Στεφάνου τότε που το ξανκό γζνοσ

είχε κατεβεί μζχρι τα πρόκυρα τθσ Βαςιλεφουςασ Βγικε ζνα μεγάλο νοφμερο μα αυτό κα rsquoταν θ

αλικεια laquoΤα χρόνια τθσ να rsquoχουμεraquo είπαμε γελαςτά Ρεκαίνοντασ κυμάμαι τραγουδοφςε

ςπαςμζνα laquoΟ κυρ-Βοριάσ παράγγειλε ςε όλα τα καράβιαhellipraquo Είχαμε ανοίξει τα παράκυρα γιατί

ικελε αζρα κι ζβλεπε τισ άςπρεσ κουρτίνεσ που πετοφςανε μεσ ςτο δωμάτιο Πχι αυτά τα κόκαλα

ιταν για άλλα χϊματα πιο δικά μασ

Ο δεφτεροσ παπποφσ πζκανε λίγο αργότερα απrsquo τον πρϊτο Δε ςυνδζονταν βζβαια ακόμα

μεταξφ τουσ Αυτό ςυνζβθ μετά κάνατο Με χίλια βάςανα είχε καταφζρει νrsquo ανοίξει γιαουρτςίδικο

ςτθ Σαλονίκθ που γριγορα ζγινε ξακουςτό μια κι ζφκιανε γιαοφρτι καλό κρακιϊτικο Πςο να πει

όμωσ laquoΔόξα τω Κεϊraquo ζγινε θ μεγάλθ πυρκαγιά του δεκαεφτά και ςτάχτθ το γιαουρτςίδικο

Ευτυχϊσ κακϊσ θ φωτιά ιταν ακόμα μακριά αυτόσ πιγε κι ζςωςε τα ςφνεργά του Άρχιςε να

πουλάει γιαοφρτι ςτο δρόμο Ζβγαηε τισ τςανάκεσ ςε μια γωνιά κι ζτρεχε θ γειτονιά με τα πιάτα να

πάρει Καμιά φορά όταν τον ζπιανε το παράπονο πιγαινε ςτο ρθμαγμζνο μαγαηί και κάτω απrsquo τθ

μιςοκαμζνθ ταμπζλα πουλοφςε γιαοφρτι ςτουσ λιγοςτοφσ ανκρϊπουσ εκείνθσ τθσ γειτονιάσ

Αυτουνοφ το όνομα ζχω εγϊ ςαν πρωτότοκοσ Ιταν πολφ ωραίοσ αυτόσ και με τα ςθμερινά κριτιρια

ωραίοσ Ζνασ τρυφερόσ ταφροσ Από κείνουσ που δεν πιςτεφεισ πωσ κα πεκάνουνε ποτζ Κι όμωσ

αφότου ζγινε θ πυρκαγιά τον πιρε το μαράηι και ςτο τζλοσ τον ξεκοφνθςε Οφτε κι αυτουνοφ το

τζλοσ γνωρίηω καλά Κάτι τζτοιεσ περιγραφζσ πολφ αποφεφγονται ςτο ςπίτι Αυτοί που τα είδαν τα

κρατάνε για τον εαυτό τουσ Χρειάηεται όμωσ να τα παλεφουν ςυχνά τισ μαφρεσ νφχτεσ

Θ γυναίκα του θ άλλθ γιαγιά μου ζηθςε τουλάχιςτο ςαράντα χρόνια ακόμα κι όταν ζςβθςε κι

εκείνο από αμζλεια δικι τθσ τα τζςςερα αγόρια τθσ είχαν προ πολλοφ πεκάνει Δεν το ιξερε όμωσ

αυτό τθσ το είχαμε κρφψει από αγάπθ για να μθν τθσ κάψουμε τθν καρδιά Εκείνθ ιξερε μόνο για

τουσ δυο πρϊτουσ Κι όχι πωσ ιταν καμιά αδφναμθ γυναικοφλα κάκε άλλο Για τα μάτια αυτθνισ

τθσ νταρντάνασ είχε γίνει το φονικό ςτθν πατρίδα Ο παπποφσ είχε μαχαιρϊςει ζναν Τοφρκο που τθ

γυρόφερνε άςχθμα Αυτό ιταν άλλωςτε θ αιτία που ζφυγαν άρον άρον αποκεί Μια φορά το

ςυηθτιςαμε αυτό όταν είχαν αρχίςει αλλεπάλλθλα χτυπιματα ςτθν οικογζνεια Ράντωσ ετοφτθ θ

γιαγιά όταν χιρεψε αντιμετϊπιςε τθν κατάςταςθ πολφ καλφτερα απrsquo τθν άλλθ Στθ Σαλονίκθ

άλλωςτε ιταν οι Αγγλογάλλοι δεν υπιρχε αποκλειςμόσ ζπεφτε χριμα Οπωςδιποτε όμωσ κα rsquoταν

δφςκολα και γιrsquo αυτοφσ τα πράγματα αν δεν είχαν διαςωκεί πάνω ςτθ φευγάλα μζςα ςτα πλοφςια

ςτικια τθσ γιαγιάσ τα κοςμιματα τθσ προγιαγιάσ εκείνθσ που ο άντρασ είχε πεκάνει πρόωρα από

κοιλόπονο Τθσ τα είχε χαρίςει ζνασ παςάσ όταν για ζνα διάςτθμα τθν είχε κάνει ευνοουμζνθ του

Ομολογϊ πωσ δεν εξζταςα αν αυτό με τον παςά ζγινε πριν ι μετά τθ χθρεία τθσ Οφτε άλλωςτε και

με πολυνοιάηει

Απrsquo τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου πρϊτοσ πζκανε ο δευτερότοκοσ γφρω ςτα πενιντα του Ριγε από

φυματίωςθ μα ζπινε κιόλασ πολφ μθ ακοφοντασ οφτε τουσ ςυγγενείσ οφτε τουσ ξζνουσ Δεν πιγα

ςτο νοςοκομείο οφτε ςτθν κθδεία Ιμουν μικρόσ και ικελαν να με προφυλάξουν από τα μικρόβια

Οι μεγάλοι φαντάηονται πάντοτε πολφ τρυφερά και αγνά τα παιδικά ςπλάχνα Κι όμωσ ο μακαρίτθσ

μrsquo αγαποφςε ιδιαίτερα κι από νωρίσ φρόντιηε να με εμποτίςει με τισ ιδζεσ του Εγϊ τον άκουγα με

προςοχι κι αυτό τον γζμιηε ενκουςιαςμό Λίγο πριν το κάνατό του με είχε πάρει ςτθν υποδοχι του

βαςιλιά όταν ο τελευταίοσ αυτόσ είχε γυρίςει φςτερα από το ςκάρτο εκείνο δθμοψιφιςμα Ο κείοσ

αυτόσ ιταν ο μόνοσ βαςιλόφρονασ ςτθν οικογζνεια και εκτόσ αυτοφ κακαρευουςιάνοσ Ωσ τισ

τελευταίεσ ςτιγμζσ του δεν εννοοφςε να παρατιςει τθν κακαρεφουςα που τθν είχε μάκει ςτο

δθμοτικό laquoΗωμόν εξ όρνικοσraquo ηθτοφςε ςτο παραμιλθτό του Τρομάξαμε να καταλάβουμε τι μινυμα

κζλει να μασ αφιςει Αλλά και ςτθν υποδοχι εκείνθ οφτε είδα οφτε κατάλαβα τίποτα Το μόνο που

μου ζμεινε ςτθ μνιμθ από τισ ιςτορικζσ εκείνεσ ςτιγμζσ ιταν τα καλοταϊςμζνα άλογα του ιππικοφ

που αναςθκϊνοντασ λιγάκι τισ ουρζσ τουσ αμολοφςαν κάτι ξεγυριςμζνεσ κοπριζσ ακόμα και

μπροςτά ςτουσ επιςιμουσ Γυμναςμζνοι οδοκακαριςτζσ με ςκοφπεσ και φαράςια ζτρεχαν ςκυφτοί

και μάηευαν τισ κοπριζσ με βιαςφνθ Με τα κατουριματα όμωσ δεν υπιρχε τρόποσ να γίνει τίποτε Ο

κείοσ βζβαια δεν ζβλεπε τισ καβαλίνεσ αυτόσ κοίταηε ψθλά ενκουςιαςμζνοσ που είχε επιςτρζψει

το ίνδαλμά του

Κάποτε όταν ςυηθτοφςανε ηωθρά τrsquo αδζρφια για τα κομματικά άκουςα απrsquo τον μεγάλο κείο μια

φράςθ που μου ζμεινε laquoΟι τελευταίοι δικοί μασ βαςιλιάδεσ ιταν ο Σεφκθσ κι ο Σιτάλκθσraquo ζλεγε

γελϊντασ τρανταχτά Ενϊ ο πατζρασ μου που υποκφπτοντασ ςτισ πιζςεισ του δεφτερου είχε

κρυφοψθφίςει laquoναιraquo ςτο δθμοψιφιςμα επαναλάβαινε ςυνεχϊσ για να ικανοποιιςει και τον

πρϊτο laquoΩχ τι ζχουμε να πλθρϊςουμε τϊρα ςε πρίγκιπεσ και πριγκιπόπουλα τι ζχουμε να

πλθρϊςουμεraquo Αργότερα διαβάηοντασ τον Ξενοφϊντα που ο Σεφκθσ ικελε να τον κάνει γαμπρό και

να του δϊςει για προίκα τον τόπο μασ πολφ ςταμάτθςα ςτθ φράςθ laquoΚλζαρχοσ επολζμει τοισ Κραξί

τοισ υπζρ Ελλιςποντον οικοφςι και ωφζλει τουσ Ζλλθνασhellipraquo Καρροφςα πωσ άκουγα τισ ιαχζσ των

προγόνων μου Ο καθμζνοσ ο μεγάλοσ κείοσ ςε πολλά είχε δίκαιο

Αυτόσ ο κείοσ πζκανε πριν απrsquo τον πόλεμο και μάλιςτα ςε κάποιο ξερονιςι Δεν ιξερα και πολλά

γιrsquo αυτόν τον κρατοφςαν επίμονα κάπωσ μακριά απrsquo το ςπίτι ϊςπου μια μζρα κακϊσ πιγαινα

ςχολείο τον είδα λίγο πιο κει από τον Άγιο Δθμιτρθ ςτο ςταυροδρόμι αλλαγμζνο και νευρικό να

μοιράηει βιαςτικά κάτι χαρτιά μαηί με μια ςβζλτθ γυναίκα ςτουσ εργάτεσ που κατζβαιναν κατά

μάηεσ από τισ πάνω ςυνοικίεσ για τισ δουλειζσ τουσ Οι εργάτεσ κάνοντασ τον αδιάφορο ζπαιρναν

τισ προκθρφξεισ και τισ ζβαηαν αμζςωσ ςτισ τςζπεσ τουσ laquoΚείε κείεraquo του φϊναξα μα δε με κοίταξε

κακαρά ζκανε μόνο μια χειρονομία ςαν να μrsquo ζλεγε να απομακρυνκϊ αμζςωσ Στάκθκα και τον

καμάρωνα μζςα ςτο πρωινό φωσ που ιταν ακόμα χρυςότερο απrsquo τθ ςκόνθ που ςικωνε με τα

γριγορα πόδια τθσ θ αμίλθτθ εργατιά ϊςπου ξαφνικά τον ζχαςα απrsquo τα μάτια μου κακϊσ και τθ

γυναίκα Από ζνςτικτο δεν είπα τίποτε οφτε ςτο ςπίτι οφτε ςε άλλον κανζνα

Τον είδα για τελευταία φορά όταν με τισ χειροπζδεσ τον πζραςαν ξαφνικά απrsquo το ςπίτι μασ Ιταν

λίγο μετά τισ μεγάλεσ απεργίεσ τότε που ςκοτϊκθκαν πολλοί Ο κείοσ είχε πρωτοςτατιςει είχε

γίνει παρανάλωμα ςτο τζλοσ κλείςτθκε μαηί με άλλουσ μζςα ςτο καπνομάγαηο Πταν αναγκάςτθκαν

να παραδοκοφν ιταν ςτθμζνοι διάφοροι ειδικοί ςτθν εξϊπορτα laquoΕςφ φφγε εςφ φφγεraquo λζγανε

κακϊσ οι εργάτεσ ζβγαιναν ζνασ ζνασ laquoΕςφ ζλα δωraquo είπαν ςτο κείο και τον μπαγλάρωςαν Ράλι

καλά που δε ςκοτϊκθκε τότε Κυμάμαι τουσ τάφουσ φορτωμζνουσ μαγιάτικα τριαντάφυλλα απrsquo

αυτά που κάμναμε γλυκό Κρυφά απrsquo τα ςπίτια μασ πιγαμε μια παρζα παιδιά ςτο νεκροταφείο λίγθ

ϊρα μετά τισ ομαδικζσ κθδείεσ Στεφάνια άπειρα χειροποίθτα με τριαντάφυλλα ηαμπάκια

παπαροφνεσ ςκυλάκια και κατιφζδεσ ιταν κρεμαςμζνα ι ακουμπιςμζνα ςτα δζντρα Πλα τουσ

είχαν ςυγκινθτικζσ επιγραφζσ με δοξολογίεσ ι κατάρεσ Κανζνασ δε μασ εμπόδιςε να πλθςιάςουμε

τουσ τάφουσ επικρατοφςε ςφγχυςθ

Στοίβεσ από πζταλα λουλουδιϊν ιταν ανακατεμζνα με το φρζςκο χϊμα Τα τςαλαπατθμζνα

λουλοφδια μφριηαν δυνατά Μζςα απrsquo τα δζντρα απrsquo τθ μεριά του τμιματοσ των απόρων ζφτανε

μιςοςβθςμζνο το πζνκιμο εμβατιριο Μθ ξζροντασ τότε τι να κάνω και τι να προςφζρω ζγειρα το

ςταμνί και πότιςα οριςμζνουσ τάφουσ με laquoακάνατο νερόraquo που το είχα πάρει λίγο πρωτφτερα απrsquo

τθν ομϊνυμθ κοντινι πθγι ςτθ Βαγγελίςτρα Αυτι τθ δικαιολογία άλλωςτε είχα χρθςιμοποιιςει

για να μrsquo αφιςουν να βγω ζξω εκείνθ τθν κρίςιμθ ϊρα Το ςταμνί που βεβαίωσ το ξαναγζμιςα μου

φάνθκε ιδιαίτερα βαρφ ϊςπου να το πάω ςπίτι Απrsquo το ακάνατο αυτό νερό εγϊ δεν ζπινα ζπινε

κάποιοσ άλλοσ που δεν ζκανε να πίνει απrsquo το νερό τθσ βρφςθσ Ακόμα και ςιμερα κακϊσ βαδίηω

αφθρθμζνοσ με τθ βαριά ςαν τθ μνιμθ μου τςάντα ςυχνά κυριεφομαι απrsquo τθν ιδζα πωσ κουβαλϊ

όχι τθν τςάντα μα το ςταμνί εκείνο με το ακάνατο νερό απrsquo το οποίο εγϊ ποτζ μου δεν ιπια

Τθν εποχι εκείνθ τουσ κρατοφμενουσ όταν τουσ μετάφερναν δεν τουσ πιγαιναν με αυτοκίνθτο

αλλά με τα πόδια Κι επειδι ακριβϊσ τουσ πιγαιναν περπατϊντασ γιrsquo αυτό τουσ φοροφςαν πάντοτε

χειροπζδεσ ζςτω κι αν ιταν χρεοφειλζτεσ απλοί Αν τφχαινε να βρίςκεςαι ςτον τόπο ςου ςε

αναγνϊριηε κόςμοσ και κοςμάκθσ και φςτερα είχε να το λζει Αν ο χωροφφλακασ ιταν μαλακόσ και

είχε μόνο εςζνα μποροφςεσ να πιάςεισ με τουσ γνωςτοφσ ςου και κουβζντα ακόμα Ζτςι κι ο δικόσ

μασ άνκρωποσ ζπειςε το χωροφφλακα να περάςουν ζνα λεπτό από το ςπίτι Μζναμε τότε ςε

ιςόγειο κι είχαμε εκείνθ τθν ϊρα επιςκζπτεσ κάτι γνωςτζσ μασ κυρίεσ Κάποια ςτιγμι αναςθκϊκθκε

από δυο ενωμζνα χζρια θ κουρτίνα κι όλοι είδαμε ςτο ανοιχτό παράκυρο το κείο να μασ φωνάηει

γελαςτά laquoΓεια ςασ με μεταφζρουν αλλοφraquo Και προτοφ προλάβουμε νrsquo αρκρϊςουμε οτιδιποτε θ

κουρτίνα ζπεςε και μείναμε αποςβολωμζνοι Αςφαλϊσ κα rsquoφυγε γιατί είδε τον ξζνο κόςμο

Εντοφτοισ ςκάνδαλο μζγα δθμιουργικθκε κακϊσ οι ςουςουράδεσ εκείνεσ αποδείχτθκαν

κορακοηϊθτεσ Τα κόκαλα του ανκρϊπου προ πολλοφ ζχουν λιϊςει και τα κόκαλα των αντράδων

τουσ ζχουν λιϊςει ακόμα και των παιδιϊν τουσ μα αυτζσ όταν ςυνάηονται τθν οριςμζνθ μζρα τουσ

εξακολουκοφν να λζνε laquoΑκοφσ εκεί ο αναρχικόσ ο τεμπζλαροσraquo Ρεριττό να πω πωσ ο

μνθμονευόμενοσ πζκανε ςε λίγο από κάτι το ςτθκικό πνευμονία ίςωσ Ζτςι μασ είπαν Δεν είχε

δθμιουργιςει οικογζνεια κι ζτςι ο ςχετικόσ φάκελοσ μπικε ςτο αρχείο

Ο τρίτοσ γιοσ πζκανε ςrsquo ζνα τρελάδικο του Ραναμά όπου είχε μεταναςτεφςει προτοφ εγϊ

γεννθκϊ Δοφλευε ςαν εργάτθσ ι επιςτάτθσ εκεί ςτθ διϊρυγα ndash δεν ιταν ξεκάκαροσ ςτα γράμματά

του Στον Ραναμά φαίνεται ότι γινόταν κακό όλθ θ άφρα τθσ οικουμζνθσ ιταν μαηεμζνθ Γεγονόσ

πάντωσ είναι πωσ μασ ζγραψε ότι κα ςτείλει λεφτά να πάρουμε ζνα μεγάλο ςπίτι για όλθ τθν

οικογζνεια μα ξαφνικά ζπαψε νrsquo απαντάει Το γράμμα εκείνο ακόμα το rsquoχουμε και απορϊ πϊσ δε το

κάναμε κορνίηα Μαηί με τθ χαρά μασ είχε δθμιουργιςει κάποια οικογενειακι αναταραχι γιατί ο

ξενιτεμζνοσ κακϊσ είχε ξεχάςει ι αγνοοφςε μερικά κζματα ζκετε ςαν όρο να ςυγκατοικοφν ςτο

ςπίτι όλοι οι ςυγγενείσ μαηί Ίςωσ όμωσ να ικελε να τουσ ςυμφιλιϊςει Και φαίνεται ότι τότε ζλαβε

μερικά γράμματα κρυφά ςταλμζνα από οριςμζνουσ που φοβοφνταν πωσ τελικά κα μείνουν ζξω

απrsquo τον πφργο αυτό τθσ Βαβζλ Ράντωσ το γράμμα του είναι θ μόνθ απόδειξθ πωσ πλθςιάςαμε κι

εμείσ κάποτε τrsquo όνειρό μασ να ριηϊςουμε ςτουσ νζουσ τόπουσ Κακϊσ μάκαμε αργότερα τθν εποχι

εκείνθ περίπου ζβαλαν τον δόλιο το κείο ςτο τρελοκομείο όπου και πζκανε Τον ζκαψαν ςτον

Ραναμά ςτα χϊματα τθσ διϊρυγασ Ιταν πολφ όμορφοσ και τον κυνθγοφςαν ιδιαίτερα οι γυναίκεσ

Εδϊ πιςτεφω πρζπει να αναηθτθκεί θ αιτία τθσ τρζλασ τθσ ερθμιάσ και του κανάτου του

Δεν πρόκειται να εξιςτοριςω πϊσ πζκανε ο πατζρασ μου Ρζκανε βζβαια νζοσ κι αυτόσ αλλά

ξαφνικά πράγμα που είναι κάτι για μζνα Και ιταν απrsquo όλα τrsquo αδζρφια ο πιο καλά χρονολογθμζνοσ

Είχε γεννθκεί τότε που ζγινε ςτθν Τουρκία το laquoΧουριζτraquo Ο κόςμοσ ζξω αγκαλιαςμζνοσ

τραγουδοφςε laquoΓιαςαςίν Χουριζτhellipraquo κι αυτόσ αγωνιηόταν να βγει ςτο φωσ laquoΓουρλίδικο παιδίraquo είπαν

όλοι

Τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου λοιπόν ακολουκϊντασ τουσ παπποφδεσ και τον μπαμπά τουσ πιγαν

όλα από φυςικό κάνατο με μια εξαίρεςθ ίςωσ Και όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα Ωσ τα

πενιντα τουσ ιταν όλοι μια χαρά από γιατροφσ δεν ιξεραν Μόλισ όμωσ καβατηάρανε τον μιςό

αιϊνα άρχιηε ραγδαία θ φκορά Αν μερικοί τουλάχιςτο είχαν πάει από βίαιο κάνατο κα μου ζμενε

κάποιο περικϊριο να πιςτεφω πωσ είχαν πολλι ηωι ακόμα μζςα τουσ μα βγικε εκείνο το

καταραμζνο δυςτφχθμα θ δολοφονία ο ξυλοδαρμόσ τα βαςανιςτιρια και τουσ τθν ζκοψε

απότομα Εδϊ όμωσ τα πράγματα είναι ςαφι όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα

Ραλιότερα οι πρόωροι αυτοί κάνατοι είχαν ςυναιςκθματικι μόνο ςθμαςία για μζνα

Κλθρονομιζσ δεν είχαμε για να μαλϊνουμε οφτε και να χαιρόμαςτε Κάτι βυηαντινζσ εικόνεσ που

υπιρχαν οφτε ξζρω τι απζγιναν τελικά Κι εγϊ φυςικά τίποτε δεν πρόκειται να κλθροδοτιςω

Άλλωςτε και να είχα κάτι ςε ποιον κα το άφθνα Από τθν άλλθ κιόλασ μζρα τα βιβλία και τα χαρτιά

μου κα πεταχτοφνε ζξω απrsquo το νοικιαςμζνο ςπίτι Μακάρι να ξαφριςτοφνε και μερικά από τίποτε

νεαροφσ Κζλουν να ποφνε πωσ όταν κλζψεισ εικόνα αυτι αμζςωσ γίνεται καυματουργι Για να

τθν κλζψεισ πάει να πει πωσ πολφ τθν αγαποφςεσ Ίςωσ το ίδιο να γίνεται και με τα βιβλία Βζβαια

τα παραπάνω είναι γνϊμεσ των παλιϊν ανκρϊπων

Ρερπατϊ ςτουσ δρόμουσ και κοιτϊντασ τα ατζλειωτα ςπίτια τα άπειρα διαμερίςματα όλο κάτι

τζτοια ςυλλογίηομαι laquoΣε ποιον ανικουν όλα αυτά και πϊσ τζλοσ πάντων τα ζχουν αποχτιςει και

ποιοι είναι αυτοί οι ευτυχιςμζνοι που κα τα κλθρονομιςουνraquo Εγϊ για διαμζριςμα ακόμα και

θμιυπόγειο ζχω πια εντελϊσ απελπιςτεί Κα πρζπει να βάλω δάνειο που κα εξοφλθκεί ςτο

διπλάςιο μζςα ςε εικοςιπζντε χρόνια Μα ποφ να βρω τόςα λεφτά και προπάντων τόςα χρόνια Κι

αν με διϊξουν απrsquo τθ δουλειά ι αν πάκω κάτι ποιοσ κα το εξοφλιςει Βλζπω ξεκάκαρα πωσ κα το

καταπιεί και πάλι θ τράπεηα και τα χαρτιά μου δε κrsquo αποφφγουνε τθ μοίρα του πεηοδρομίου

Ονειρεφομαι καμιά φορά πωσ ζχω κτιμα Κτθματάκι βακυπράςινο όπου αναπαφεται θ ψυχι Και

ςχθματίηεται ςτο μυαλό μου θ γελοία ςκζψθ laquoΚάτι κατζχω κι εγϊ απrsquo αυτόν τον πλανιτθraquo Σίγουρα

είμαι για δζςιμο

Ρθγαίνοντασ για τθν Καςςάνδρα ςε μια ιμερθ πλαγιά είναι ζνα υποςτατικό γεμάτο μυγδαλιζσ

και γφρω κυπαρίςςια Κάτω απrsquo τα δζντρα βρίςκεται ζνασ τάφοσ αγνοϊ τι γράφει θ ταφόπετρα ndash

πάντοτε τθ βλζπω απrsquo το λεωφορείο Πταν διακζτεισ τζτοιο τάφο ζχεισ θρεμία ψυχικι Μπορείσ να

είςαι ςίγουροσ όχι μονάχα για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ μα ακόμα και για τθ Δευτζρα Ραρουςία Κα

χρειάηονται όμωσ διατυπϊςεισ για να ταφείσ ςτο κτιμα ςου Τα ςπουδαία πράγματα δεν είναι ποτζ

εφκολα Κι φςτερα τι κάκομαι κα ςυηθτάω Στεγαςτικά δάνεια για αγροκτιματα δε χορθγοφνται

Είχα μυριςτεί τθν κατάςταςθ και τισ δυςκολίεσ Ταράχτθκα εντοφτοισ πολφ όταν πριν από καιρό

ζπιαςα μια ακαδθμαϊκι δικεν ςυηιτθςθ μrsquo ζνα φίλο γιατρό ςπουδαγμζνο ςτα ξζνα Απζξω απζξω

ζφερα τθν κουβζντα και ςτθν κλθρονομικότθτα του κανάτου laquoΤι να ςου πωraquo μου είπε laquoΤrsquo αγόρια

κλθρονομοφν ςυνικωσ τθν θλικία του πατζρα τουσraquo Βουβάκθκα Να λοιπόν θ κλθρονομιά μου

Και τα rsquoλεγε αυτά και άλλα χειρότερα με μεγάλθ πεποίκθςθ Αυτουνοφ ο πατζρασ ηει ακόμα ζνα

χοφφταλο

Ζφυγα κουρελιαςμζνοσ μολονότι δεν περίμενα πολφ διαφορετικι απάντθςθ Ζλπιηα πωσ κα μου

ζλεγε ότι μπορεί να κλθρονομιςω τισ γυναίκεσ που είναι ςχεδόν αιωνόβιεσ Ζνα πλικοσ πράγματα

που δεν είχα τθν ετοιμότθτα να τα ρωτιςω ζβραηαν μζςα μου Το μόνο που γλφκαινε απαλά ιταν

πωσ εγϊ δε κα κλθροδοτοφςα ςε κανζναν τθ λουλουδζνια αυτι ηωοφλα Τθ νφχτα με ςυνεπιρε ο

κυμόσ για τθ ςιγουριά του γιατροφ μα και για τθ δικιά μου ευπιςτία Ρολλά παραδείγματα

ανκρϊπων που οι πατεράδεσ τουσ πζκαναν νζοι ενϊ αυτοί ζηθςαν πολφ χάιδευαν τρυφερά τθν

ψυχι μου Σε γενικζσ γραμμζσ όμωσ ςαν να είχε δίκαιο ο φίλοσ γιατρόσ laquoΚαλφτερα νrsquo αρχίςω να

προετοιμάηομαιraquo ςυλλογίςτθκα laquoΝα βάηω πάντα με το νου μου το χειρότερο για να μθν πζςω

ζξω Οι πρόγονοί μου πζκαναν όλοι νωρίσ και ιταν και λεβζντεσ Εγϊ τι πρζπει να πάκω που οφτε

πρόβατα βόςκθςα οφτε αμπζλια ζςκαψα οφτε καΐκια κυβζρνθςα οφτε καν κολφμπι ξζρωraquo

Μα δε βαριζςαι γίνονται καμιά φορά και καφματα

Απrsquo όςο ξζρω ζνασ προπάπποσ μου πζκανε από καλαγκάκι από κακό ςπυρί Γυρνϊντασ ξαφνικά

απrsquo τα πρόβατα κατακόκκινοσ απrsquo τον πυρετό ζπεςε ςτο ςτρϊμα Φϊναξε τθ νφφθ του να τον

κοιτάξει ςτθν πλάτθ Θ γιαγιά μου ταράχτθκε βλζποντασ ςτθ λεβζντικθ πλάτθ το κακό ςπυρί που το

γνϊριηε κι από άλλεσ ςυμφορζσ δεν είπε όμωσ λζξθ Ζτρεξε πιρε ςκόρδο το rsquoκοψε κόντρα ςτα δυο

κι ζτριψε μrsquo αυτό όςο μποροφςε πιο δυνατά το αγριεμζνο ςπυρί για να το κάψει Δεν κατάφερε

όμωσ τίποτε Ωσ το πρωί ο άνκρωποσ τζλειωςε κατάμαυροσ απrsquo τθ μόλυνςθ

Για τον άλλο προπάππο μου τα κουρελάκια τθσ μνιμθσ μου είναι ακόμα πιο φτωχικά Ριγε

πάντωσ κι αυτόσ πολφ νζοσ laquoΤον πόνεςε ξαφνικά θ κοιλιά τουraquo είπαν Του ζβαλαν κομπρζςεσ

ςπιρτόπανα του ζδωςαν άφκονα ηεςτά να πιει μα εκείνοσ ςε λιγάκι πζκανε κουλουριαςμζνοσ απrsquo

τουσ πόνουσ Ζνασ κεόσ ξζρει τι ακριβϊσ είχε Τϊρα πια κάκε διάγνωςθ είναι μάταιθ

Αυτοί τουλάχιςτο πζκαναν ςτισ πατρίδεσ τουσ ζγιναν ζνα με το χϊμα των προγόνων τουσ Μα

για τα παιδιά τουσ τουσ παπποφδεσ μου τι να πει κανείσ που πζκαναν ακόμα πιο νζοι και μάλιςτα

ςτθν προςφυγιά Ο ζνασ πζκανε γριγορα γριγορα ςτο δρόμο τθσ προςφυγιάσ προτοφ μπορζςει να

εγκαταςτιςει κάπου τθ φαμελιά του από τισ κακοπάκειεσ μα κι απrsquo το μαράηι Δεν άντεξε ςτον

ξεριηωμό και ςτθν κλοτςοπατινάδα τθσ αλλοςοφςουμθσ κοινωνίασ με τθν οποία ξαφνικά ζμπλεξαν

Είχε πουλιςει όςο όςο τα πρόβατα κτιματα και ςπίτια ςτθν Τουρκία κι ζφυγε οικογενειακϊσ για να

θςυχάςουν απrsquo τισ κακθμερινζσ λαχτάρεσ Οι άνκρωποι του γκουβζρνου τουσ πιγαν πρϊτα ςτο

Δεδζαγατσ τουσ ζριξαν ςε κάτι ςιταποκικεσ και τουσ παράτθςαν Οι ξενθςτικωμζνοι εκείνοι

Ελλαδίτεσ ιταν αδφνατο να φανταςτοφν με τι ξεπεςμζνουσ αρχοντάδεσ είχαν να κάνουν Αυτοί

ζβλεπαν μονάχα τα τουρκομερίτικα ροφχα και μουρμοφριηαν Οι δικοί μασ είδαν κι απόειδαν

ναφλωςαν ζνα καΐκι φόρτωςαν τα πράγματα και φφγανε για τθ Σαμοκράκθ Στο ταξίδι ζκανε ζνα

καιρό τρομαχτικό Τζτοιο ςτράψιμο και τζτοιο μπουμπουνθτό δεν είχε ξαναδεί αυτόσ κι ασ ιταν

χρόνια τςζλιγκασ Το καΐκι ιταν μικρό αμπάρι δεν είχε Σκζπαςε παιδιά και γυναίκα με τθν κάπα

του κι αυτόσ απόμεινε να τον δζρνει θ βροχι και το χαλάηι Στθν πατρίδα όταν ο κατακλυςμόσ τον

ζβριςκε μακριά από τθ ςτάνθ ζςτρωνε τθν κάπα ςε πουρνάρια χαμθλά πλάγιαηε απάνω και

ςκεπαηόταν με τθν άλλθ μιςι Ζτςι οφτε φόβο να τον πάρει το νερό είχε οφτε να τον κάψει αςτραπι

Εδϊ όμωσ τι να κάνει είχε και τα παιδιά Θ Σαμοκράκθ ζρθμοσ τόποσ άγονοσ καλόσ για

αγριοκάτςικα Ροφ μποροφςαν αυτοί να κάνουν που είχαν ζρκει απrsquo τον παράδειςο Άρχιςαν τότε

να καταλαβαίνουν για καλά τι είχαν πάκει Ο Τοφρκοσ δεν ιταν το μόνο κεριό Σαν καταλάγιαςε ο

αζρασ με το ίδιο αυτό καΐκι τράβθξαν για τθν Καβάλα Ταχτοποιικθκαν εκεί κάπωσ ανκρωπινότερα

Μα δουλειά πουκενά Άλλωςτε τι δουλειά μποροφςε να κάνει Πςο ζβλεπε τισ μπαγκανότεσ να

ςϊνονται απrsquo το πουγκί ςϊνονταν θ ψυχι του Ριγαινε απrsquo τον καφενζ ςτο ςπίτι κι απrsquo το ςπίτι

ςτον καφενζ laquoΔεν είναι ηωι αυτι γυναίκαraquo Το τελευταίο Ράςχα ζςφαξαν για τrsquo αντζτι αρνί Ροφ

εκείνα τα γεροδεμζνα αρνιά με τισ παχιζσ ουρζσ που είχαν ςτθν πατρίδα Ωςτόςο κοίταξε ανόρεχτα

τθν πλάτθ του αρνιοφ για να προμαντζψει Μόλισ τθν εξζταςε ςτο φωσ μουρμοφριςε κατακίτρινοσ

laquoΡολλά ζχεισ ακόμα να τραβιξεισ γυναίκαraquo Και κατζβαςε απελπιςμζνα μια κοφπα με κραςί Με

αυτι τθ φράςθ ζκλεινε αργότερα τισ διθγιςεισ τθσ θ γιαγιά μου όταν εξιςτοροφςε τα πάκια τθσ

laquoΡολλζσ αμαρτίεσ είχαraquo ζλεγε ταπεινά Σαν να μθν ζφτανε ο ξεριηωμόσ οι φιάκεσ που

κυβερνοφςαν το ρωμζικο παράδωςαν τθν ανατολικι μεριά τθσ Μακεδονίασ ςτουσ

Γερμανοβουργάρουσ Θ πείνα απλϊκθκε πζρα για πζρα Το καλαμποκίςιο αλεφρι αλεςμζνο

μάλιςτα ςτο χερόμυλο πιγε μια χρυςι λίρα το κιλό Ο παπποφσ πιρε να καταρρζει Απόφευγε

φαίνεται και να τρϊει για να rsquoχουν κάτι παραπάνω τα παιδιά Βγικε κι εκείνθ θ ποφντα τθσ

Σαμοκράκθσ κι ζγινε γερόσ ςυνδυαςμόσ Ζγειρε ςε λίγο ο τςζλιγκασ Και πρζπει να τζλειωςε με

τρόπο φριχτό μα τθν περιγραφι αυτι ποτζ μου δεν τθν ζχω ακοφςει Κι όμωσ λίγον καιρό πιο

φςτερα τα πράγματα πιραν νrsquo αλλάηουν Οι Βοφλγαροι ζγιναν μαλακότεροι και τζλοσ μια ωραία

πρωία χάκθκαν μαηί με τουσ ςυμμάχουσ τουσ από προςϊπου γθσ Είχε γίνει ανακωχι κι οι εχκροί

μασ διαςκορπίςτθκαν νικθμζνοι Θ χιρα ανάπτυξε τότε όλθ τθσ τθ δραςτθριότθτα Αποδείχτθκε πωσ

κάτω από κείνο το φακιόλι κρυβόταν πολλι τόλμθ και εξυπνάδα Ριρε πρϊτα τα κορίτςια τθσ και τα

πιγε ςτθ Σαλονίκθ Αφοφ τα ταχτοποίθςε κοντά ςε πατριϊτεσ κίνθςε με τα πόδια για τθν

απελευκερωμζνθ πατρίδα Φτάνοντασ βρικε ευτυχϊσ το ςπίτι απείραχτο Μια γειτόνιςςα

Τουρκάλα το προςτάτευε Δοφλεψε εκεί για μινεσ παλικαρίςια Συμμάηεψε το ςπιτικό ζκανε

ςοδειά ζβγαλε πουλιά και παπιά ετοίμαςε τραχανάδεσ γιουφκάδεσ ρετςζλια ndash χαμπάρι δεν είχε

για τον κόςμο οφτε και τθν ζνοιαηε Ράει μια μζρα ζνασ ξάδερφόσ τθσ και τθσ λζει laquoΓριγορα

ξαδζρφθ ζρχονται οι τςζτεσraquo Δεν τον ρϊτθςε τίποτα Φόρεςε τα ροφχα τθσ τα καλά ζβαλε ςτισ

κότεσ νερό ζριξε μια ματιά ςτο ςτάρι και ςτο καλαμπόκι που ανζβαινε ωσ το ταβάνι ςτα κάτω

δωμάτια και τράβθξε οριςτικά τθν πόρτα Οφτε ζνα ςπυρί δεν μπόρεςε να πάρει από κείνα τα

αλθςμόνθτα πλοφτθ Ιταν ςπουδαία θ ςοδειά τθ χρονιά τθσ Καταςτροφισ Ζφερε το κλειδί του

ςπιτιοφ και το rsquoχουμε ακόμα κρεμαςμζνο ςτον τοίχο Ζηθςε χρόνια και χρόνια χωρίσ να παραδεχτεί

ποτζ τθσ τθν εξακλίωςθ Σαν πζκανε δεν ξζραμε τι θλικία να βάλουμε ςτο μνιμα τθσ δεν είχε ποτζ

τθσ κανζνα χαρτί οφτε ιξερε πότε ακριβϊσ γεννικθκε Στθν Τουρκιά δεν τουσ γράφαν ςε κανζνα

τεφτζρι Κυμθκικαμε πωσ μασ ζλεγε ότι τθν είχε βαφτίςει ζνασ ϊςοσ αξιωματικόσ γιrsquo αυτό

άλλωςτε τθν ζλεγαν και Μόςχα Εμείσ βζβαια τα εγγόνια τθσ πάντοτε Μόςχω τθ δθλϊναμε

Ανοίξαμε βιβλία για να δοφμε πότε ζγινε θ ςυνκικθ του Αγίου Στεφάνου τότε που το ξανκό γζνοσ

είχε κατεβεί μζχρι τα πρόκυρα τθσ Βαςιλεφουςασ Βγικε ζνα μεγάλο νοφμερο μα αυτό κα rsquoταν θ

αλικεια laquoΤα χρόνια τθσ να rsquoχουμεraquo είπαμε γελαςτά Ρεκαίνοντασ κυμάμαι τραγουδοφςε

ςπαςμζνα laquoΟ κυρ-Βοριάσ παράγγειλε ςε όλα τα καράβιαhellipraquo Είχαμε ανοίξει τα παράκυρα γιατί

ικελε αζρα κι ζβλεπε τισ άςπρεσ κουρτίνεσ που πετοφςανε μεσ ςτο δωμάτιο Πχι αυτά τα κόκαλα

ιταν για άλλα χϊματα πιο δικά μασ

Ο δεφτεροσ παπποφσ πζκανε λίγο αργότερα απrsquo τον πρϊτο Δε ςυνδζονταν βζβαια ακόμα

μεταξφ τουσ Αυτό ςυνζβθ μετά κάνατο Με χίλια βάςανα είχε καταφζρει νrsquo ανοίξει γιαουρτςίδικο

ςτθ Σαλονίκθ που γριγορα ζγινε ξακουςτό μια κι ζφκιανε γιαοφρτι καλό κρακιϊτικο Πςο να πει

όμωσ laquoΔόξα τω Κεϊraquo ζγινε θ μεγάλθ πυρκαγιά του δεκαεφτά και ςτάχτθ το γιαουρτςίδικο

Ευτυχϊσ κακϊσ θ φωτιά ιταν ακόμα μακριά αυτόσ πιγε κι ζςωςε τα ςφνεργά του Άρχιςε να

πουλάει γιαοφρτι ςτο δρόμο Ζβγαηε τισ τςανάκεσ ςε μια γωνιά κι ζτρεχε θ γειτονιά με τα πιάτα να

πάρει Καμιά φορά όταν τον ζπιανε το παράπονο πιγαινε ςτο ρθμαγμζνο μαγαηί και κάτω απrsquo τθ

μιςοκαμζνθ ταμπζλα πουλοφςε γιαοφρτι ςτουσ λιγοςτοφσ ανκρϊπουσ εκείνθσ τθσ γειτονιάσ

Αυτουνοφ το όνομα ζχω εγϊ ςαν πρωτότοκοσ Ιταν πολφ ωραίοσ αυτόσ και με τα ςθμερινά κριτιρια

ωραίοσ Ζνασ τρυφερόσ ταφροσ Από κείνουσ που δεν πιςτεφεισ πωσ κα πεκάνουνε ποτζ Κι όμωσ

αφότου ζγινε θ πυρκαγιά τον πιρε το μαράηι και ςτο τζλοσ τον ξεκοφνθςε Οφτε κι αυτουνοφ το

τζλοσ γνωρίηω καλά Κάτι τζτοιεσ περιγραφζσ πολφ αποφεφγονται ςτο ςπίτι Αυτοί που τα είδαν τα

κρατάνε για τον εαυτό τουσ Χρειάηεται όμωσ να τα παλεφουν ςυχνά τισ μαφρεσ νφχτεσ

Θ γυναίκα του θ άλλθ γιαγιά μου ζηθςε τουλάχιςτο ςαράντα χρόνια ακόμα κι όταν ζςβθςε κι

εκείνο από αμζλεια δικι τθσ τα τζςςερα αγόρια τθσ είχαν προ πολλοφ πεκάνει Δεν το ιξερε όμωσ

αυτό τθσ το είχαμε κρφψει από αγάπθ για να μθν τθσ κάψουμε τθν καρδιά Εκείνθ ιξερε μόνο για

τουσ δυο πρϊτουσ Κι όχι πωσ ιταν καμιά αδφναμθ γυναικοφλα κάκε άλλο Για τα μάτια αυτθνισ

τθσ νταρντάνασ είχε γίνει το φονικό ςτθν πατρίδα Ο παπποφσ είχε μαχαιρϊςει ζναν Τοφρκο που τθ

γυρόφερνε άςχθμα Αυτό ιταν άλλωςτε θ αιτία που ζφυγαν άρον άρον αποκεί Μια φορά το

ςυηθτιςαμε αυτό όταν είχαν αρχίςει αλλεπάλλθλα χτυπιματα ςτθν οικογζνεια Ράντωσ ετοφτθ θ

γιαγιά όταν χιρεψε αντιμετϊπιςε τθν κατάςταςθ πολφ καλφτερα απrsquo τθν άλλθ Στθ Σαλονίκθ

άλλωςτε ιταν οι Αγγλογάλλοι δεν υπιρχε αποκλειςμόσ ζπεφτε χριμα Οπωςδιποτε όμωσ κα rsquoταν

δφςκολα και γιrsquo αυτοφσ τα πράγματα αν δεν είχαν διαςωκεί πάνω ςτθ φευγάλα μζςα ςτα πλοφςια

ςτικια τθσ γιαγιάσ τα κοςμιματα τθσ προγιαγιάσ εκείνθσ που ο άντρασ είχε πεκάνει πρόωρα από

κοιλόπονο Τθσ τα είχε χαρίςει ζνασ παςάσ όταν για ζνα διάςτθμα τθν είχε κάνει ευνοουμζνθ του

Ομολογϊ πωσ δεν εξζταςα αν αυτό με τον παςά ζγινε πριν ι μετά τθ χθρεία τθσ Οφτε άλλωςτε και

με πολυνοιάηει

Απrsquo τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου πρϊτοσ πζκανε ο δευτερότοκοσ γφρω ςτα πενιντα του Ριγε από

φυματίωςθ μα ζπινε κιόλασ πολφ μθ ακοφοντασ οφτε τουσ ςυγγενείσ οφτε τουσ ξζνουσ Δεν πιγα

ςτο νοςοκομείο οφτε ςτθν κθδεία Ιμουν μικρόσ και ικελαν να με προφυλάξουν από τα μικρόβια

Οι μεγάλοι φαντάηονται πάντοτε πολφ τρυφερά και αγνά τα παιδικά ςπλάχνα Κι όμωσ ο μακαρίτθσ

μrsquo αγαποφςε ιδιαίτερα κι από νωρίσ φρόντιηε να με εμποτίςει με τισ ιδζεσ του Εγϊ τον άκουγα με

προςοχι κι αυτό τον γζμιηε ενκουςιαςμό Λίγο πριν το κάνατό του με είχε πάρει ςτθν υποδοχι του

βαςιλιά όταν ο τελευταίοσ αυτόσ είχε γυρίςει φςτερα από το ςκάρτο εκείνο δθμοψιφιςμα Ο κείοσ

αυτόσ ιταν ο μόνοσ βαςιλόφρονασ ςτθν οικογζνεια και εκτόσ αυτοφ κακαρευουςιάνοσ Ωσ τισ

τελευταίεσ ςτιγμζσ του δεν εννοοφςε να παρατιςει τθν κακαρεφουςα που τθν είχε μάκει ςτο

δθμοτικό laquoΗωμόν εξ όρνικοσraquo ηθτοφςε ςτο παραμιλθτό του Τρομάξαμε να καταλάβουμε τι μινυμα

κζλει να μασ αφιςει Αλλά και ςτθν υποδοχι εκείνθ οφτε είδα οφτε κατάλαβα τίποτα Το μόνο που

μου ζμεινε ςτθ μνιμθ από τισ ιςτορικζσ εκείνεσ ςτιγμζσ ιταν τα καλοταϊςμζνα άλογα του ιππικοφ

που αναςθκϊνοντασ λιγάκι τισ ουρζσ τουσ αμολοφςαν κάτι ξεγυριςμζνεσ κοπριζσ ακόμα και

μπροςτά ςτουσ επιςιμουσ Γυμναςμζνοι οδοκακαριςτζσ με ςκοφπεσ και φαράςια ζτρεχαν ςκυφτοί

και μάηευαν τισ κοπριζσ με βιαςφνθ Με τα κατουριματα όμωσ δεν υπιρχε τρόποσ να γίνει τίποτε Ο

κείοσ βζβαια δεν ζβλεπε τισ καβαλίνεσ αυτόσ κοίταηε ψθλά ενκουςιαςμζνοσ που είχε επιςτρζψει

το ίνδαλμά του

Κάποτε όταν ςυηθτοφςανε ηωθρά τrsquo αδζρφια για τα κομματικά άκουςα απrsquo τον μεγάλο κείο μια

φράςθ που μου ζμεινε laquoΟι τελευταίοι δικοί μασ βαςιλιάδεσ ιταν ο Σεφκθσ κι ο Σιτάλκθσraquo ζλεγε

γελϊντασ τρανταχτά Ενϊ ο πατζρασ μου που υποκφπτοντασ ςτισ πιζςεισ του δεφτερου είχε

κρυφοψθφίςει laquoναιraquo ςτο δθμοψιφιςμα επαναλάβαινε ςυνεχϊσ για να ικανοποιιςει και τον

πρϊτο laquoΩχ τι ζχουμε να πλθρϊςουμε τϊρα ςε πρίγκιπεσ και πριγκιπόπουλα τι ζχουμε να

πλθρϊςουμεraquo Αργότερα διαβάηοντασ τον Ξενοφϊντα που ο Σεφκθσ ικελε να τον κάνει γαμπρό και

να του δϊςει για προίκα τον τόπο μασ πολφ ςταμάτθςα ςτθ φράςθ laquoΚλζαρχοσ επολζμει τοισ Κραξί

τοισ υπζρ Ελλιςποντον οικοφςι και ωφζλει τουσ Ζλλθνασhellipraquo Καρροφςα πωσ άκουγα τισ ιαχζσ των

προγόνων μου Ο καθμζνοσ ο μεγάλοσ κείοσ ςε πολλά είχε δίκαιο

Αυτόσ ο κείοσ πζκανε πριν απrsquo τον πόλεμο και μάλιςτα ςε κάποιο ξερονιςι Δεν ιξερα και πολλά

γιrsquo αυτόν τον κρατοφςαν επίμονα κάπωσ μακριά απrsquo το ςπίτι ϊςπου μια μζρα κακϊσ πιγαινα

ςχολείο τον είδα λίγο πιο κει από τον Άγιο Δθμιτρθ ςτο ςταυροδρόμι αλλαγμζνο και νευρικό να

μοιράηει βιαςτικά κάτι χαρτιά μαηί με μια ςβζλτθ γυναίκα ςτουσ εργάτεσ που κατζβαιναν κατά

μάηεσ από τισ πάνω ςυνοικίεσ για τισ δουλειζσ τουσ Οι εργάτεσ κάνοντασ τον αδιάφορο ζπαιρναν

τισ προκθρφξεισ και τισ ζβαηαν αμζςωσ ςτισ τςζπεσ τουσ laquoΚείε κείεraquo του φϊναξα μα δε με κοίταξε

κακαρά ζκανε μόνο μια χειρονομία ςαν να μrsquo ζλεγε να απομακρυνκϊ αμζςωσ Στάκθκα και τον

καμάρωνα μζςα ςτο πρωινό φωσ που ιταν ακόμα χρυςότερο απrsquo τθ ςκόνθ που ςικωνε με τα

γριγορα πόδια τθσ θ αμίλθτθ εργατιά ϊςπου ξαφνικά τον ζχαςα απrsquo τα μάτια μου κακϊσ και τθ

γυναίκα Από ζνςτικτο δεν είπα τίποτε οφτε ςτο ςπίτι οφτε ςε άλλον κανζνα

Τον είδα για τελευταία φορά όταν με τισ χειροπζδεσ τον πζραςαν ξαφνικά απrsquo το ςπίτι μασ Ιταν

λίγο μετά τισ μεγάλεσ απεργίεσ τότε που ςκοτϊκθκαν πολλοί Ο κείοσ είχε πρωτοςτατιςει είχε

γίνει παρανάλωμα ςτο τζλοσ κλείςτθκε μαηί με άλλουσ μζςα ςτο καπνομάγαηο Πταν αναγκάςτθκαν

να παραδοκοφν ιταν ςτθμζνοι διάφοροι ειδικοί ςτθν εξϊπορτα laquoΕςφ φφγε εςφ φφγεraquo λζγανε

κακϊσ οι εργάτεσ ζβγαιναν ζνασ ζνασ laquoΕςφ ζλα δωraquo είπαν ςτο κείο και τον μπαγλάρωςαν Ράλι

καλά που δε ςκοτϊκθκε τότε Κυμάμαι τουσ τάφουσ φορτωμζνουσ μαγιάτικα τριαντάφυλλα απrsquo

αυτά που κάμναμε γλυκό Κρυφά απrsquo τα ςπίτια μασ πιγαμε μια παρζα παιδιά ςτο νεκροταφείο λίγθ

ϊρα μετά τισ ομαδικζσ κθδείεσ Στεφάνια άπειρα χειροποίθτα με τριαντάφυλλα ηαμπάκια

παπαροφνεσ ςκυλάκια και κατιφζδεσ ιταν κρεμαςμζνα ι ακουμπιςμζνα ςτα δζντρα Πλα τουσ

είχαν ςυγκινθτικζσ επιγραφζσ με δοξολογίεσ ι κατάρεσ Κανζνασ δε μασ εμπόδιςε να πλθςιάςουμε

τουσ τάφουσ επικρατοφςε ςφγχυςθ

Στοίβεσ από πζταλα λουλουδιϊν ιταν ανακατεμζνα με το φρζςκο χϊμα Τα τςαλαπατθμζνα

λουλοφδια μφριηαν δυνατά Μζςα απrsquo τα δζντρα απrsquo τθ μεριά του τμιματοσ των απόρων ζφτανε

μιςοςβθςμζνο το πζνκιμο εμβατιριο Μθ ξζροντασ τότε τι να κάνω και τι να προςφζρω ζγειρα το

ςταμνί και πότιςα οριςμζνουσ τάφουσ με laquoακάνατο νερόraquo που το είχα πάρει λίγο πρωτφτερα απrsquo

τθν ομϊνυμθ κοντινι πθγι ςτθ Βαγγελίςτρα Αυτι τθ δικαιολογία άλλωςτε είχα χρθςιμοποιιςει

για να μrsquo αφιςουν να βγω ζξω εκείνθ τθν κρίςιμθ ϊρα Το ςταμνί που βεβαίωσ το ξαναγζμιςα μου

φάνθκε ιδιαίτερα βαρφ ϊςπου να το πάω ςπίτι Απrsquo το ακάνατο αυτό νερό εγϊ δεν ζπινα ζπινε

κάποιοσ άλλοσ που δεν ζκανε να πίνει απrsquo το νερό τθσ βρφςθσ Ακόμα και ςιμερα κακϊσ βαδίηω

αφθρθμζνοσ με τθ βαριά ςαν τθ μνιμθ μου τςάντα ςυχνά κυριεφομαι απrsquo τθν ιδζα πωσ κουβαλϊ

όχι τθν τςάντα μα το ςταμνί εκείνο με το ακάνατο νερό απrsquo το οποίο εγϊ ποτζ μου δεν ιπια

Τθν εποχι εκείνθ τουσ κρατοφμενουσ όταν τουσ μετάφερναν δεν τουσ πιγαιναν με αυτοκίνθτο

αλλά με τα πόδια Κι επειδι ακριβϊσ τουσ πιγαιναν περπατϊντασ γιrsquo αυτό τουσ φοροφςαν πάντοτε

χειροπζδεσ ζςτω κι αν ιταν χρεοφειλζτεσ απλοί Αν τφχαινε να βρίςκεςαι ςτον τόπο ςου ςε

αναγνϊριηε κόςμοσ και κοςμάκθσ και φςτερα είχε να το λζει Αν ο χωροφφλακασ ιταν μαλακόσ και

είχε μόνο εςζνα μποροφςεσ να πιάςεισ με τουσ γνωςτοφσ ςου και κουβζντα ακόμα Ζτςι κι ο δικόσ

μασ άνκρωποσ ζπειςε το χωροφφλακα να περάςουν ζνα λεπτό από το ςπίτι Μζναμε τότε ςε

ιςόγειο κι είχαμε εκείνθ τθν ϊρα επιςκζπτεσ κάτι γνωςτζσ μασ κυρίεσ Κάποια ςτιγμι αναςθκϊκθκε

από δυο ενωμζνα χζρια θ κουρτίνα κι όλοι είδαμε ςτο ανοιχτό παράκυρο το κείο να μασ φωνάηει

γελαςτά laquoΓεια ςασ με μεταφζρουν αλλοφraquo Και προτοφ προλάβουμε νrsquo αρκρϊςουμε οτιδιποτε θ

κουρτίνα ζπεςε και μείναμε αποςβολωμζνοι Αςφαλϊσ κα rsquoφυγε γιατί είδε τον ξζνο κόςμο

Εντοφτοισ ςκάνδαλο μζγα δθμιουργικθκε κακϊσ οι ςουςουράδεσ εκείνεσ αποδείχτθκαν

κορακοηϊθτεσ Τα κόκαλα του ανκρϊπου προ πολλοφ ζχουν λιϊςει και τα κόκαλα των αντράδων

τουσ ζχουν λιϊςει ακόμα και των παιδιϊν τουσ μα αυτζσ όταν ςυνάηονται τθν οριςμζνθ μζρα τουσ

εξακολουκοφν να λζνε laquoΑκοφσ εκεί ο αναρχικόσ ο τεμπζλαροσraquo Ρεριττό να πω πωσ ο

μνθμονευόμενοσ πζκανε ςε λίγο από κάτι το ςτθκικό πνευμονία ίςωσ Ζτςι μασ είπαν Δεν είχε

δθμιουργιςει οικογζνεια κι ζτςι ο ςχετικόσ φάκελοσ μπικε ςτο αρχείο

Ο τρίτοσ γιοσ πζκανε ςrsquo ζνα τρελάδικο του Ραναμά όπου είχε μεταναςτεφςει προτοφ εγϊ

γεννθκϊ Δοφλευε ςαν εργάτθσ ι επιςτάτθσ εκεί ςτθ διϊρυγα ndash δεν ιταν ξεκάκαροσ ςτα γράμματά

του Στον Ραναμά φαίνεται ότι γινόταν κακό όλθ θ άφρα τθσ οικουμζνθσ ιταν μαηεμζνθ Γεγονόσ

πάντωσ είναι πωσ μασ ζγραψε ότι κα ςτείλει λεφτά να πάρουμε ζνα μεγάλο ςπίτι για όλθ τθν

οικογζνεια μα ξαφνικά ζπαψε νrsquo απαντάει Το γράμμα εκείνο ακόμα το rsquoχουμε και απορϊ πϊσ δε το

κάναμε κορνίηα Μαηί με τθ χαρά μασ είχε δθμιουργιςει κάποια οικογενειακι αναταραχι γιατί ο

ξενιτεμζνοσ κακϊσ είχε ξεχάςει ι αγνοοφςε μερικά κζματα ζκετε ςαν όρο να ςυγκατοικοφν ςτο

ςπίτι όλοι οι ςυγγενείσ μαηί Ίςωσ όμωσ να ικελε να τουσ ςυμφιλιϊςει Και φαίνεται ότι τότε ζλαβε

μερικά γράμματα κρυφά ςταλμζνα από οριςμζνουσ που φοβοφνταν πωσ τελικά κα μείνουν ζξω

απrsquo τον πφργο αυτό τθσ Βαβζλ Ράντωσ το γράμμα του είναι θ μόνθ απόδειξθ πωσ πλθςιάςαμε κι

εμείσ κάποτε τrsquo όνειρό μασ να ριηϊςουμε ςτουσ νζουσ τόπουσ Κακϊσ μάκαμε αργότερα τθν εποχι

εκείνθ περίπου ζβαλαν τον δόλιο το κείο ςτο τρελοκομείο όπου και πζκανε Τον ζκαψαν ςτον

Ραναμά ςτα χϊματα τθσ διϊρυγασ Ιταν πολφ όμορφοσ και τον κυνθγοφςαν ιδιαίτερα οι γυναίκεσ

Εδϊ πιςτεφω πρζπει να αναηθτθκεί θ αιτία τθσ τρζλασ τθσ ερθμιάσ και του κανάτου του

Δεν πρόκειται να εξιςτοριςω πϊσ πζκανε ο πατζρασ μου Ρζκανε βζβαια νζοσ κι αυτόσ αλλά

ξαφνικά πράγμα που είναι κάτι για μζνα Και ιταν απrsquo όλα τrsquo αδζρφια ο πιο καλά χρονολογθμζνοσ

Είχε γεννθκεί τότε που ζγινε ςτθν Τουρκία το laquoΧουριζτraquo Ο κόςμοσ ζξω αγκαλιαςμζνοσ

τραγουδοφςε laquoΓιαςαςίν Χουριζτhellipraquo κι αυτόσ αγωνιηόταν να βγει ςτο φωσ laquoΓουρλίδικο παιδίraquo είπαν

όλοι

Τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου λοιπόν ακολουκϊντασ τουσ παπποφδεσ και τον μπαμπά τουσ πιγαν

όλα από φυςικό κάνατο με μια εξαίρεςθ ίςωσ Και όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα Ωσ τα

πενιντα τουσ ιταν όλοι μια χαρά από γιατροφσ δεν ιξεραν Μόλισ όμωσ καβατηάρανε τον μιςό

αιϊνα άρχιηε ραγδαία θ φκορά Αν μερικοί τουλάχιςτο είχαν πάει από βίαιο κάνατο κα μου ζμενε

κάποιο περικϊριο να πιςτεφω πωσ είχαν πολλι ηωι ακόμα μζςα τουσ μα βγικε εκείνο το

καταραμζνο δυςτφχθμα θ δολοφονία ο ξυλοδαρμόσ τα βαςανιςτιρια και τουσ τθν ζκοψε

απότομα Εδϊ όμωσ τα πράγματα είναι ςαφι όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα

Ραλιότερα οι πρόωροι αυτοί κάνατοι είχαν ςυναιςκθματικι μόνο ςθμαςία για μζνα

Κλθρονομιζσ δεν είχαμε για να μαλϊνουμε οφτε και να χαιρόμαςτε Κάτι βυηαντινζσ εικόνεσ που

υπιρχαν οφτε ξζρω τι απζγιναν τελικά Κι εγϊ φυςικά τίποτε δεν πρόκειται να κλθροδοτιςω

Άλλωςτε και να είχα κάτι ςε ποιον κα το άφθνα Από τθν άλλθ κιόλασ μζρα τα βιβλία και τα χαρτιά

μου κα πεταχτοφνε ζξω απrsquo το νοικιαςμζνο ςπίτι Μακάρι να ξαφριςτοφνε και μερικά από τίποτε

νεαροφσ Κζλουν να ποφνε πωσ όταν κλζψεισ εικόνα αυτι αμζςωσ γίνεται καυματουργι Για να

τθν κλζψεισ πάει να πει πωσ πολφ τθν αγαποφςεσ Ίςωσ το ίδιο να γίνεται και με τα βιβλία Βζβαια

τα παραπάνω είναι γνϊμεσ των παλιϊν ανκρϊπων

Ρερπατϊ ςτουσ δρόμουσ και κοιτϊντασ τα ατζλειωτα ςπίτια τα άπειρα διαμερίςματα όλο κάτι

τζτοια ςυλλογίηομαι laquoΣε ποιον ανικουν όλα αυτά και πϊσ τζλοσ πάντων τα ζχουν αποχτιςει και

ποιοι είναι αυτοί οι ευτυχιςμζνοι που κα τα κλθρονομιςουνraquo Εγϊ για διαμζριςμα ακόμα και

θμιυπόγειο ζχω πια εντελϊσ απελπιςτεί Κα πρζπει να βάλω δάνειο που κα εξοφλθκεί ςτο

διπλάςιο μζςα ςε εικοςιπζντε χρόνια Μα ποφ να βρω τόςα λεφτά και προπάντων τόςα χρόνια Κι

αν με διϊξουν απrsquo τθ δουλειά ι αν πάκω κάτι ποιοσ κα το εξοφλιςει Βλζπω ξεκάκαρα πωσ κα το

καταπιεί και πάλι θ τράπεηα και τα χαρτιά μου δε κrsquo αποφφγουνε τθ μοίρα του πεηοδρομίου

Ονειρεφομαι καμιά φορά πωσ ζχω κτιμα Κτθματάκι βακυπράςινο όπου αναπαφεται θ ψυχι Και

ςχθματίηεται ςτο μυαλό μου θ γελοία ςκζψθ laquoΚάτι κατζχω κι εγϊ απrsquo αυτόν τον πλανιτθraquo Σίγουρα

είμαι για δζςιμο

Ρθγαίνοντασ για τθν Καςςάνδρα ςε μια ιμερθ πλαγιά είναι ζνα υποςτατικό γεμάτο μυγδαλιζσ

και γφρω κυπαρίςςια Κάτω απrsquo τα δζντρα βρίςκεται ζνασ τάφοσ αγνοϊ τι γράφει θ ταφόπετρα ndash

πάντοτε τθ βλζπω απrsquo το λεωφορείο Πταν διακζτεισ τζτοιο τάφο ζχεισ θρεμία ψυχικι Μπορείσ να

είςαι ςίγουροσ όχι μονάχα για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ μα ακόμα και για τθ Δευτζρα Ραρουςία Κα

χρειάηονται όμωσ διατυπϊςεισ για να ταφείσ ςτο κτιμα ςου Τα ςπουδαία πράγματα δεν είναι ποτζ

εφκολα Κι φςτερα τι κάκομαι κα ςυηθτάω Στεγαςτικά δάνεια για αγροκτιματα δε χορθγοφνται

Είχα μυριςτεί τθν κατάςταςθ και τισ δυςκολίεσ Ταράχτθκα εντοφτοισ πολφ όταν πριν από καιρό

ζπιαςα μια ακαδθμαϊκι δικεν ςυηιτθςθ μrsquo ζνα φίλο γιατρό ςπουδαγμζνο ςτα ξζνα Απζξω απζξω

ζφερα τθν κουβζντα και ςτθν κλθρονομικότθτα του κανάτου laquoΤι να ςου πωraquo μου είπε laquoΤrsquo αγόρια

κλθρονομοφν ςυνικωσ τθν θλικία του πατζρα τουσraquo Βουβάκθκα Να λοιπόν θ κλθρονομιά μου

Και τα rsquoλεγε αυτά και άλλα χειρότερα με μεγάλθ πεποίκθςθ Αυτουνοφ ο πατζρασ ηει ακόμα ζνα

χοφφταλο

Ζφυγα κουρελιαςμζνοσ μολονότι δεν περίμενα πολφ διαφορετικι απάντθςθ Ζλπιηα πωσ κα μου

ζλεγε ότι μπορεί να κλθρονομιςω τισ γυναίκεσ που είναι ςχεδόν αιωνόβιεσ Ζνα πλικοσ πράγματα

που δεν είχα τθν ετοιμότθτα να τα ρωτιςω ζβραηαν μζςα μου Το μόνο που γλφκαινε απαλά ιταν

πωσ εγϊ δε κα κλθροδοτοφςα ςε κανζναν τθ λουλουδζνια αυτι ηωοφλα Τθ νφχτα με ςυνεπιρε ο

κυμόσ για τθ ςιγουριά του γιατροφ μα και για τθ δικιά μου ευπιςτία Ρολλά παραδείγματα

ανκρϊπων που οι πατεράδεσ τουσ πζκαναν νζοι ενϊ αυτοί ζηθςαν πολφ χάιδευαν τρυφερά τθν

ψυχι μου Σε γενικζσ γραμμζσ όμωσ ςαν να είχε δίκαιο ο φίλοσ γιατρόσ laquoΚαλφτερα νrsquo αρχίςω να

προετοιμάηομαιraquo ςυλλογίςτθκα laquoΝα βάηω πάντα με το νου μου το χειρότερο για να μθν πζςω

ζξω Οι πρόγονοί μου πζκαναν όλοι νωρίσ και ιταν και λεβζντεσ Εγϊ τι πρζπει να πάκω που οφτε

πρόβατα βόςκθςα οφτε αμπζλια ζςκαψα οφτε καΐκια κυβζρνθςα οφτε καν κολφμπι ξζρωraquo

Μα δε βαριζςαι γίνονται καμιά φορά και καφματα

φαίνεται και να τρϊει για να rsquoχουν κάτι παραπάνω τα παιδιά Βγικε κι εκείνθ θ ποφντα τθσ

Σαμοκράκθσ κι ζγινε γερόσ ςυνδυαςμόσ Ζγειρε ςε λίγο ο τςζλιγκασ Και πρζπει να τζλειωςε με

τρόπο φριχτό μα τθν περιγραφι αυτι ποτζ μου δεν τθν ζχω ακοφςει Κι όμωσ λίγον καιρό πιο

φςτερα τα πράγματα πιραν νrsquo αλλάηουν Οι Βοφλγαροι ζγιναν μαλακότεροι και τζλοσ μια ωραία

πρωία χάκθκαν μαηί με τουσ ςυμμάχουσ τουσ από προςϊπου γθσ Είχε γίνει ανακωχι κι οι εχκροί

μασ διαςκορπίςτθκαν νικθμζνοι Θ χιρα ανάπτυξε τότε όλθ τθσ τθ δραςτθριότθτα Αποδείχτθκε πωσ

κάτω από κείνο το φακιόλι κρυβόταν πολλι τόλμθ και εξυπνάδα Ριρε πρϊτα τα κορίτςια τθσ και τα

πιγε ςτθ Σαλονίκθ Αφοφ τα ταχτοποίθςε κοντά ςε πατριϊτεσ κίνθςε με τα πόδια για τθν

απελευκερωμζνθ πατρίδα Φτάνοντασ βρικε ευτυχϊσ το ςπίτι απείραχτο Μια γειτόνιςςα

Τουρκάλα το προςτάτευε Δοφλεψε εκεί για μινεσ παλικαρίςια Συμμάηεψε το ςπιτικό ζκανε

ςοδειά ζβγαλε πουλιά και παπιά ετοίμαςε τραχανάδεσ γιουφκάδεσ ρετςζλια ndash χαμπάρι δεν είχε

για τον κόςμο οφτε και τθν ζνοιαηε Ράει μια μζρα ζνασ ξάδερφόσ τθσ και τθσ λζει laquoΓριγορα

ξαδζρφθ ζρχονται οι τςζτεσraquo Δεν τον ρϊτθςε τίποτα Φόρεςε τα ροφχα τθσ τα καλά ζβαλε ςτισ

κότεσ νερό ζριξε μια ματιά ςτο ςτάρι και ςτο καλαμπόκι που ανζβαινε ωσ το ταβάνι ςτα κάτω

δωμάτια και τράβθξε οριςτικά τθν πόρτα Οφτε ζνα ςπυρί δεν μπόρεςε να πάρει από κείνα τα

αλθςμόνθτα πλοφτθ Ιταν ςπουδαία θ ςοδειά τθ χρονιά τθσ Καταςτροφισ Ζφερε το κλειδί του

ςπιτιοφ και το rsquoχουμε ακόμα κρεμαςμζνο ςτον τοίχο Ζηθςε χρόνια και χρόνια χωρίσ να παραδεχτεί

ποτζ τθσ τθν εξακλίωςθ Σαν πζκανε δεν ξζραμε τι θλικία να βάλουμε ςτο μνιμα τθσ δεν είχε ποτζ

τθσ κανζνα χαρτί οφτε ιξερε πότε ακριβϊσ γεννικθκε Στθν Τουρκιά δεν τουσ γράφαν ςε κανζνα

τεφτζρι Κυμθκικαμε πωσ μασ ζλεγε ότι τθν είχε βαφτίςει ζνασ ϊςοσ αξιωματικόσ γιrsquo αυτό

άλλωςτε τθν ζλεγαν και Μόςχα Εμείσ βζβαια τα εγγόνια τθσ πάντοτε Μόςχω τθ δθλϊναμε

Ανοίξαμε βιβλία για να δοφμε πότε ζγινε θ ςυνκικθ του Αγίου Στεφάνου τότε που το ξανκό γζνοσ

είχε κατεβεί μζχρι τα πρόκυρα τθσ Βαςιλεφουςασ Βγικε ζνα μεγάλο νοφμερο μα αυτό κα rsquoταν θ

αλικεια laquoΤα χρόνια τθσ να rsquoχουμεraquo είπαμε γελαςτά Ρεκαίνοντασ κυμάμαι τραγουδοφςε

ςπαςμζνα laquoΟ κυρ-Βοριάσ παράγγειλε ςε όλα τα καράβιαhellipraquo Είχαμε ανοίξει τα παράκυρα γιατί

ικελε αζρα κι ζβλεπε τισ άςπρεσ κουρτίνεσ που πετοφςανε μεσ ςτο δωμάτιο Πχι αυτά τα κόκαλα

ιταν για άλλα χϊματα πιο δικά μασ

Ο δεφτεροσ παπποφσ πζκανε λίγο αργότερα απrsquo τον πρϊτο Δε ςυνδζονταν βζβαια ακόμα

μεταξφ τουσ Αυτό ςυνζβθ μετά κάνατο Με χίλια βάςανα είχε καταφζρει νrsquo ανοίξει γιαουρτςίδικο

ςτθ Σαλονίκθ που γριγορα ζγινε ξακουςτό μια κι ζφκιανε γιαοφρτι καλό κρακιϊτικο Πςο να πει

όμωσ laquoΔόξα τω Κεϊraquo ζγινε θ μεγάλθ πυρκαγιά του δεκαεφτά και ςτάχτθ το γιαουρτςίδικο

Ευτυχϊσ κακϊσ θ φωτιά ιταν ακόμα μακριά αυτόσ πιγε κι ζςωςε τα ςφνεργά του Άρχιςε να

πουλάει γιαοφρτι ςτο δρόμο Ζβγαηε τισ τςανάκεσ ςε μια γωνιά κι ζτρεχε θ γειτονιά με τα πιάτα να

πάρει Καμιά φορά όταν τον ζπιανε το παράπονο πιγαινε ςτο ρθμαγμζνο μαγαηί και κάτω απrsquo τθ

μιςοκαμζνθ ταμπζλα πουλοφςε γιαοφρτι ςτουσ λιγοςτοφσ ανκρϊπουσ εκείνθσ τθσ γειτονιάσ

Αυτουνοφ το όνομα ζχω εγϊ ςαν πρωτότοκοσ Ιταν πολφ ωραίοσ αυτόσ και με τα ςθμερινά κριτιρια

ωραίοσ Ζνασ τρυφερόσ ταφροσ Από κείνουσ που δεν πιςτεφεισ πωσ κα πεκάνουνε ποτζ Κι όμωσ

αφότου ζγινε θ πυρκαγιά τον πιρε το μαράηι και ςτο τζλοσ τον ξεκοφνθςε Οφτε κι αυτουνοφ το

τζλοσ γνωρίηω καλά Κάτι τζτοιεσ περιγραφζσ πολφ αποφεφγονται ςτο ςπίτι Αυτοί που τα είδαν τα

κρατάνε για τον εαυτό τουσ Χρειάηεται όμωσ να τα παλεφουν ςυχνά τισ μαφρεσ νφχτεσ

Θ γυναίκα του θ άλλθ γιαγιά μου ζηθςε τουλάχιςτο ςαράντα χρόνια ακόμα κι όταν ζςβθςε κι

εκείνο από αμζλεια δικι τθσ τα τζςςερα αγόρια τθσ είχαν προ πολλοφ πεκάνει Δεν το ιξερε όμωσ

αυτό τθσ το είχαμε κρφψει από αγάπθ για να μθν τθσ κάψουμε τθν καρδιά Εκείνθ ιξερε μόνο για

τουσ δυο πρϊτουσ Κι όχι πωσ ιταν καμιά αδφναμθ γυναικοφλα κάκε άλλο Για τα μάτια αυτθνισ

τθσ νταρντάνασ είχε γίνει το φονικό ςτθν πατρίδα Ο παπποφσ είχε μαχαιρϊςει ζναν Τοφρκο που τθ

γυρόφερνε άςχθμα Αυτό ιταν άλλωςτε θ αιτία που ζφυγαν άρον άρον αποκεί Μια φορά το

ςυηθτιςαμε αυτό όταν είχαν αρχίςει αλλεπάλλθλα χτυπιματα ςτθν οικογζνεια Ράντωσ ετοφτθ θ

γιαγιά όταν χιρεψε αντιμετϊπιςε τθν κατάςταςθ πολφ καλφτερα απrsquo τθν άλλθ Στθ Σαλονίκθ

άλλωςτε ιταν οι Αγγλογάλλοι δεν υπιρχε αποκλειςμόσ ζπεφτε χριμα Οπωςδιποτε όμωσ κα rsquoταν

δφςκολα και γιrsquo αυτοφσ τα πράγματα αν δεν είχαν διαςωκεί πάνω ςτθ φευγάλα μζςα ςτα πλοφςια

ςτικια τθσ γιαγιάσ τα κοςμιματα τθσ προγιαγιάσ εκείνθσ που ο άντρασ είχε πεκάνει πρόωρα από

κοιλόπονο Τθσ τα είχε χαρίςει ζνασ παςάσ όταν για ζνα διάςτθμα τθν είχε κάνει ευνοουμζνθ του

Ομολογϊ πωσ δεν εξζταςα αν αυτό με τον παςά ζγινε πριν ι μετά τθ χθρεία τθσ Οφτε άλλωςτε και

με πολυνοιάηει

Απrsquo τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου πρϊτοσ πζκανε ο δευτερότοκοσ γφρω ςτα πενιντα του Ριγε από

φυματίωςθ μα ζπινε κιόλασ πολφ μθ ακοφοντασ οφτε τουσ ςυγγενείσ οφτε τουσ ξζνουσ Δεν πιγα

ςτο νοςοκομείο οφτε ςτθν κθδεία Ιμουν μικρόσ και ικελαν να με προφυλάξουν από τα μικρόβια

Οι μεγάλοι φαντάηονται πάντοτε πολφ τρυφερά και αγνά τα παιδικά ςπλάχνα Κι όμωσ ο μακαρίτθσ

μrsquo αγαποφςε ιδιαίτερα κι από νωρίσ φρόντιηε να με εμποτίςει με τισ ιδζεσ του Εγϊ τον άκουγα με

προςοχι κι αυτό τον γζμιηε ενκουςιαςμό Λίγο πριν το κάνατό του με είχε πάρει ςτθν υποδοχι του

βαςιλιά όταν ο τελευταίοσ αυτόσ είχε γυρίςει φςτερα από το ςκάρτο εκείνο δθμοψιφιςμα Ο κείοσ

αυτόσ ιταν ο μόνοσ βαςιλόφρονασ ςτθν οικογζνεια και εκτόσ αυτοφ κακαρευουςιάνοσ Ωσ τισ

τελευταίεσ ςτιγμζσ του δεν εννοοφςε να παρατιςει τθν κακαρεφουςα που τθν είχε μάκει ςτο

δθμοτικό laquoΗωμόν εξ όρνικοσraquo ηθτοφςε ςτο παραμιλθτό του Τρομάξαμε να καταλάβουμε τι μινυμα

κζλει να μασ αφιςει Αλλά και ςτθν υποδοχι εκείνθ οφτε είδα οφτε κατάλαβα τίποτα Το μόνο που

μου ζμεινε ςτθ μνιμθ από τισ ιςτορικζσ εκείνεσ ςτιγμζσ ιταν τα καλοταϊςμζνα άλογα του ιππικοφ

που αναςθκϊνοντασ λιγάκι τισ ουρζσ τουσ αμολοφςαν κάτι ξεγυριςμζνεσ κοπριζσ ακόμα και

μπροςτά ςτουσ επιςιμουσ Γυμναςμζνοι οδοκακαριςτζσ με ςκοφπεσ και φαράςια ζτρεχαν ςκυφτοί

και μάηευαν τισ κοπριζσ με βιαςφνθ Με τα κατουριματα όμωσ δεν υπιρχε τρόποσ να γίνει τίποτε Ο

κείοσ βζβαια δεν ζβλεπε τισ καβαλίνεσ αυτόσ κοίταηε ψθλά ενκουςιαςμζνοσ που είχε επιςτρζψει

το ίνδαλμά του

Κάποτε όταν ςυηθτοφςανε ηωθρά τrsquo αδζρφια για τα κομματικά άκουςα απrsquo τον μεγάλο κείο μια

φράςθ που μου ζμεινε laquoΟι τελευταίοι δικοί μασ βαςιλιάδεσ ιταν ο Σεφκθσ κι ο Σιτάλκθσraquo ζλεγε

γελϊντασ τρανταχτά Ενϊ ο πατζρασ μου που υποκφπτοντασ ςτισ πιζςεισ του δεφτερου είχε

κρυφοψθφίςει laquoναιraquo ςτο δθμοψιφιςμα επαναλάβαινε ςυνεχϊσ για να ικανοποιιςει και τον

πρϊτο laquoΩχ τι ζχουμε να πλθρϊςουμε τϊρα ςε πρίγκιπεσ και πριγκιπόπουλα τι ζχουμε να

πλθρϊςουμεraquo Αργότερα διαβάηοντασ τον Ξενοφϊντα που ο Σεφκθσ ικελε να τον κάνει γαμπρό και

να του δϊςει για προίκα τον τόπο μασ πολφ ςταμάτθςα ςτθ φράςθ laquoΚλζαρχοσ επολζμει τοισ Κραξί

τοισ υπζρ Ελλιςποντον οικοφςι και ωφζλει τουσ Ζλλθνασhellipraquo Καρροφςα πωσ άκουγα τισ ιαχζσ των

προγόνων μου Ο καθμζνοσ ο μεγάλοσ κείοσ ςε πολλά είχε δίκαιο

Αυτόσ ο κείοσ πζκανε πριν απrsquo τον πόλεμο και μάλιςτα ςε κάποιο ξερονιςι Δεν ιξερα και πολλά

γιrsquo αυτόν τον κρατοφςαν επίμονα κάπωσ μακριά απrsquo το ςπίτι ϊςπου μια μζρα κακϊσ πιγαινα

ςχολείο τον είδα λίγο πιο κει από τον Άγιο Δθμιτρθ ςτο ςταυροδρόμι αλλαγμζνο και νευρικό να

μοιράηει βιαςτικά κάτι χαρτιά μαηί με μια ςβζλτθ γυναίκα ςτουσ εργάτεσ που κατζβαιναν κατά

μάηεσ από τισ πάνω ςυνοικίεσ για τισ δουλειζσ τουσ Οι εργάτεσ κάνοντασ τον αδιάφορο ζπαιρναν

τισ προκθρφξεισ και τισ ζβαηαν αμζςωσ ςτισ τςζπεσ τουσ laquoΚείε κείεraquo του φϊναξα μα δε με κοίταξε

κακαρά ζκανε μόνο μια χειρονομία ςαν να μrsquo ζλεγε να απομακρυνκϊ αμζςωσ Στάκθκα και τον

καμάρωνα μζςα ςτο πρωινό φωσ που ιταν ακόμα χρυςότερο απrsquo τθ ςκόνθ που ςικωνε με τα

γριγορα πόδια τθσ θ αμίλθτθ εργατιά ϊςπου ξαφνικά τον ζχαςα απrsquo τα μάτια μου κακϊσ και τθ

γυναίκα Από ζνςτικτο δεν είπα τίποτε οφτε ςτο ςπίτι οφτε ςε άλλον κανζνα

Τον είδα για τελευταία φορά όταν με τισ χειροπζδεσ τον πζραςαν ξαφνικά απrsquo το ςπίτι μασ Ιταν

λίγο μετά τισ μεγάλεσ απεργίεσ τότε που ςκοτϊκθκαν πολλοί Ο κείοσ είχε πρωτοςτατιςει είχε

γίνει παρανάλωμα ςτο τζλοσ κλείςτθκε μαηί με άλλουσ μζςα ςτο καπνομάγαηο Πταν αναγκάςτθκαν

να παραδοκοφν ιταν ςτθμζνοι διάφοροι ειδικοί ςτθν εξϊπορτα laquoΕςφ φφγε εςφ φφγεraquo λζγανε

κακϊσ οι εργάτεσ ζβγαιναν ζνασ ζνασ laquoΕςφ ζλα δωraquo είπαν ςτο κείο και τον μπαγλάρωςαν Ράλι

καλά που δε ςκοτϊκθκε τότε Κυμάμαι τουσ τάφουσ φορτωμζνουσ μαγιάτικα τριαντάφυλλα απrsquo

αυτά που κάμναμε γλυκό Κρυφά απrsquo τα ςπίτια μασ πιγαμε μια παρζα παιδιά ςτο νεκροταφείο λίγθ

ϊρα μετά τισ ομαδικζσ κθδείεσ Στεφάνια άπειρα χειροποίθτα με τριαντάφυλλα ηαμπάκια

παπαροφνεσ ςκυλάκια και κατιφζδεσ ιταν κρεμαςμζνα ι ακουμπιςμζνα ςτα δζντρα Πλα τουσ

είχαν ςυγκινθτικζσ επιγραφζσ με δοξολογίεσ ι κατάρεσ Κανζνασ δε μασ εμπόδιςε να πλθςιάςουμε

τουσ τάφουσ επικρατοφςε ςφγχυςθ

Στοίβεσ από πζταλα λουλουδιϊν ιταν ανακατεμζνα με το φρζςκο χϊμα Τα τςαλαπατθμζνα

λουλοφδια μφριηαν δυνατά Μζςα απrsquo τα δζντρα απrsquo τθ μεριά του τμιματοσ των απόρων ζφτανε

μιςοςβθςμζνο το πζνκιμο εμβατιριο Μθ ξζροντασ τότε τι να κάνω και τι να προςφζρω ζγειρα το

ςταμνί και πότιςα οριςμζνουσ τάφουσ με laquoακάνατο νερόraquo που το είχα πάρει λίγο πρωτφτερα απrsquo

τθν ομϊνυμθ κοντινι πθγι ςτθ Βαγγελίςτρα Αυτι τθ δικαιολογία άλλωςτε είχα χρθςιμοποιιςει

για να μrsquo αφιςουν να βγω ζξω εκείνθ τθν κρίςιμθ ϊρα Το ςταμνί που βεβαίωσ το ξαναγζμιςα μου

φάνθκε ιδιαίτερα βαρφ ϊςπου να το πάω ςπίτι Απrsquo το ακάνατο αυτό νερό εγϊ δεν ζπινα ζπινε

κάποιοσ άλλοσ που δεν ζκανε να πίνει απrsquo το νερό τθσ βρφςθσ Ακόμα και ςιμερα κακϊσ βαδίηω

αφθρθμζνοσ με τθ βαριά ςαν τθ μνιμθ μου τςάντα ςυχνά κυριεφομαι απrsquo τθν ιδζα πωσ κουβαλϊ

όχι τθν τςάντα μα το ςταμνί εκείνο με το ακάνατο νερό απrsquo το οποίο εγϊ ποτζ μου δεν ιπια

Τθν εποχι εκείνθ τουσ κρατοφμενουσ όταν τουσ μετάφερναν δεν τουσ πιγαιναν με αυτοκίνθτο

αλλά με τα πόδια Κι επειδι ακριβϊσ τουσ πιγαιναν περπατϊντασ γιrsquo αυτό τουσ φοροφςαν πάντοτε

χειροπζδεσ ζςτω κι αν ιταν χρεοφειλζτεσ απλοί Αν τφχαινε να βρίςκεςαι ςτον τόπο ςου ςε

αναγνϊριηε κόςμοσ και κοςμάκθσ και φςτερα είχε να το λζει Αν ο χωροφφλακασ ιταν μαλακόσ και

είχε μόνο εςζνα μποροφςεσ να πιάςεισ με τουσ γνωςτοφσ ςου και κουβζντα ακόμα Ζτςι κι ο δικόσ

μασ άνκρωποσ ζπειςε το χωροφφλακα να περάςουν ζνα λεπτό από το ςπίτι Μζναμε τότε ςε

ιςόγειο κι είχαμε εκείνθ τθν ϊρα επιςκζπτεσ κάτι γνωςτζσ μασ κυρίεσ Κάποια ςτιγμι αναςθκϊκθκε

από δυο ενωμζνα χζρια θ κουρτίνα κι όλοι είδαμε ςτο ανοιχτό παράκυρο το κείο να μασ φωνάηει

γελαςτά laquoΓεια ςασ με μεταφζρουν αλλοφraquo Και προτοφ προλάβουμε νrsquo αρκρϊςουμε οτιδιποτε θ

κουρτίνα ζπεςε και μείναμε αποςβολωμζνοι Αςφαλϊσ κα rsquoφυγε γιατί είδε τον ξζνο κόςμο

Εντοφτοισ ςκάνδαλο μζγα δθμιουργικθκε κακϊσ οι ςουςουράδεσ εκείνεσ αποδείχτθκαν

κορακοηϊθτεσ Τα κόκαλα του ανκρϊπου προ πολλοφ ζχουν λιϊςει και τα κόκαλα των αντράδων

τουσ ζχουν λιϊςει ακόμα και των παιδιϊν τουσ μα αυτζσ όταν ςυνάηονται τθν οριςμζνθ μζρα τουσ

εξακολουκοφν να λζνε laquoΑκοφσ εκεί ο αναρχικόσ ο τεμπζλαροσraquo Ρεριττό να πω πωσ ο

μνθμονευόμενοσ πζκανε ςε λίγο από κάτι το ςτθκικό πνευμονία ίςωσ Ζτςι μασ είπαν Δεν είχε

δθμιουργιςει οικογζνεια κι ζτςι ο ςχετικόσ φάκελοσ μπικε ςτο αρχείο

Ο τρίτοσ γιοσ πζκανε ςrsquo ζνα τρελάδικο του Ραναμά όπου είχε μεταναςτεφςει προτοφ εγϊ

γεννθκϊ Δοφλευε ςαν εργάτθσ ι επιςτάτθσ εκεί ςτθ διϊρυγα ndash δεν ιταν ξεκάκαροσ ςτα γράμματά

του Στον Ραναμά φαίνεται ότι γινόταν κακό όλθ θ άφρα τθσ οικουμζνθσ ιταν μαηεμζνθ Γεγονόσ

πάντωσ είναι πωσ μασ ζγραψε ότι κα ςτείλει λεφτά να πάρουμε ζνα μεγάλο ςπίτι για όλθ τθν

οικογζνεια μα ξαφνικά ζπαψε νrsquo απαντάει Το γράμμα εκείνο ακόμα το rsquoχουμε και απορϊ πϊσ δε το

κάναμε κορνίηα Μαηί με τθ χαρά μασ είχε δθμιουργιςει κάποια οικογενειακι αναταραχι γιατί ο

ξενιτεμζνοσ κακϊσ είχε ξεχάςει ι αγνοοφςε μερικά κζματα ζκετε ςαν όρο να ςυγκατοικοφν ςτο

ςπίτι όλοι οι ςυγγενείσ μαηί Ίςωσ όμωσ να ικελε να τουσ ςυμφιλιϊςει Και φαίνεται ότι τότε ζλαβε

μερικά γράμματα κρυφά ςταλμζνα από οριςμζνουσ που φοβοφνταν πωσ τελικά κα μείνουν ζξω

απrsquo τον πφργο αυτό τθσ Βαβζλ Ράντωσ το γράμμα του είναι θ μόνθ απόδειξθ πωσ πλθςιάςαμε κι

εμείσ κάποτε τrsquo όνειρό μασ να ριηϊςουμε ςτουσ νζουσ τόπουσ Κακϊσ μάκαμε αργότερα τθν εποχι

εκείνθ περίπου ζβαλαν τον δόλιο το κείο ςτο τρελοκομείο όπου και πζκανε Τον ζκαψαν ςτον

Ραναμά ςτα χϊματα τθσ διϊρυγασ Ιταν πολφ όμορφοσ και τον κυνθγοφςαν ιδιαίτερα οι γυναίκεσ

Εδϊ πιςτεφω πρζπει να αναηθτθκεί θ αιτία τθσ τρζλασ τθσ ερθμιάσ και του κανάτου του

Δεν πρόκειται να εξιςτοριςω πϊσ πζκανε ο πατζρασ μου Ρζκανε βζβαια νζοσ κι αυτόσ αλλά

ξαφνικά πράγμα που είναι κάτι για μζνα Και ιταν απrsquo όλα τrsquo αδζρφια ο πιο καλά χρονολογθμζνοσ

Είχε γεννθκεί τότε που ζγινε ςτθν Τουρκία το laquoΧουριζτraquo Ο κόςμοσ ζξω αγκαλιαςμζνοσ

τραγουδοφςε laquoΓιαςαςίν Χουριζτhellipraquo κι αυτόσ αγωνιηόταν να βγει ςτο φωσ laquoΓουρλίδικο παιδίraquo είπαν

όλοι

Τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου λοιπόν ακολουκϊντασ τουσ παπποφδεσ και τον μπαμπά τουσ πιγαν

όλα από φυςικό κάνατο με μια εξαίρεςθ ίςωσ Και όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα Ωσ τα

πενιντα τουσ ιταν όλοι μια χαρά από γιατροφσ δεν ιξεραν Μόλισ όμωσ καβατηάρανε τον μιςό

αιϊνα άρχιηε ραγδαία θ φκορά Αν μερικοί τουλάχιςτο είχαν πάει από βίαιο κάνατο κα μου ζμενε

κάποιο περικϊριο να πιςτεφω πωσ είχαν πολλι ηωι ακόμα μζςα τουσ μα βγικε εκείνο το

καταραμζνο δυςτφχθμα θ δολοφονία ο ξυλοδαρμόσ τα βαςανιςτιρια και τουσ τθν ζκοψε

απότομα Εδϊ όμωσ τα πράγματα είναι ςαφι όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα

Ραλιότερα οι πρόωροι αυτοί κάνατοι είχαν ςυναιςκθματικι μόνο ςθμαςία για μζνα

Κλθρονομιζσ δεν είχαμε για να μαλϊνουμε οφτε και να χαιρόμαςτε Κάτι βυηαντινζσ εικόνεσ που

υπιρχαν οφτε ξζρω τι απζγιναν τελικά Κι εγϊ φυςικά τίποτε δεν πρόκειται να κλθροδοτιςω

Άλλωςτε και να είχα κάτι ςε ποιον κα το άφθνα Από τθν άλλθ κιόλασ μζρα τα βιβλία και τα χαρτιά

μου κα πεταχτοφνε ζξω απrsquo το νοικιαςμζνο ςπίτι Μακάρι να ξαφριςτοφνε και μερικά από τίποτε

νεαροφσ Κζλουν να ποφνε πωσ όταν κλζψεισ εικόνα αυτι αμζςωσ γίνεται καυματουργι Για να

τθν κλζψεισ πάει να πει πωσ πολφ τθν αγαποφςεσ Ίςωσ το ίδιο να γίνεται και με τα βιβλία Βζβαια

τα παραπάνω είναι γνϊμεσ των παλιϊν ανκρϊπων

Ρερπατϊ ςτουσ δρόμουσ και κοιτϊντασ τα ατζλειωτα ςπίτια τα άπειρα διαμερίςματα όλο κάτι

τζτοια ςυλλογίηομαι laquoΣε ποιον ανικουν όλα αυτά και πϊσ τζλοσ πάντων τα ζχουν αποχτιςει και

ποιοι είναι αυτοί οι ευτυχιςμζνοι που κα τα κλθρονομιςουνraquo Εγϊ για διαμζριςμα ακόμα και

θμιυπόγειο ζχω πια εντελϊσ απελπιςτεί Κα πρζπει να βάλω δάνειο που κα εξοφλθκεί ςτο

διπλάςιο μζςα ςε εικοςιπζντε χρόνια Μα ποφ να βρω τόςα λεφτά και προπάντων τόςα χρόνια Κι

αν με διϊξουν απrsquo τθ δουλειά ι αν πάκω κάτι ποιοσ κα το εξοφλιςει Βλζπω ξεκάκαρα πωσ κα το

καταπιεί και πάλι θ τράπεηα και τα χαρτιά μου δε κrsquo αποφφγουνε τθ μοίρα του πεηοδρομίου

Ονειρεφομαι καμιά φορά πωσ ζχω κτιμα Κτθματάκι βακυπράςινο όπου αναπαφεται θ ψυχι Και

ςχθματίηεται ςτο μυαλό μου θ γελοία ςκζψθ laquoΚάτι κατζχω κι εγϊ απrsquo αυτόν τον πλανιτθraquo Σίγουρα

είμαι για δζςιμο

Ρθγαίνοντασ για τθν Καςςάνδρα ςε μια ιμερθ πλαγιά είναι ζνα υποςτατικό γεμάτο μυγδαλιζσ

και γφρω κυπαρίςςια Κάτω απrsquo τα δζντρα βρίςκεται ζνασ τάφοσ αγνοϊ τι γράφει θ ταφόπετρα ndash

πάντοτε τθ βλζπω απrsquo το λεωφορείο Πταν διακζτεισ τζτοιο τάφο ζχεισ θρεμία ψυχικι Μπορείσ να

είςαι ςίγουροσ όχι μονάχα για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ μα ακόμα και για τθ Δευτζρα Ραρουςία Κα

χρειάηονται όμωσ διατυπϊςεισ για να ταφείσ ςτο κτιμα ςου Τα ςπουδαία πράγματα δεν είναι ποτζ

εφκολα Κι φςτερα τι κάκομαι κα ςυηθτάω Στεγαςτικά δάνεια για αγροκτιματα δε χορθγοφνται

Είχα μυριςτεί τθν κατάςταςθ και τισ δυςκολίεσ Ταράχτθκα εντοφτοισ πολφ όταν πριν από καιρό

ζπιαςα μια ακαδθμαϊκι δικεν ςυηιτθςθ μrsquo ζνα φίλο γιατρό ςπουδαγμζνο ςτα ξζνα Απζξω απζξω

ζφερα τθν κουβζντα και ςτθν κλθρονομικότθτα του κανάτου laquoΤι να ςου πωraquo μου είπε laquoΤrsquo αγόρια

κλθρονομοφν ςυνικωσ τθν θλικία του πατζρα τουσraquo Βουβάκθκα Να λοιπόν θ κλθρονομιά μου

Και τα rsquoλεγε αυτά και άλλα χειρότερα με μεγάλθ πεποίκθςθ Αυτουνοφ ο πατζρασ ηει ακόμα ζνα

χοφφταλο

Ζφυγα κουρελιαςμζνοσ μολονότι δεν περίμενα πολφ διαφορετικι απάντθςθ Ζλπιηα πωσ κα μου

ζλεγε ότι μπορεί να κλθρονομιςω τισ γυναίκεσ που είναι ςχεδόν αιωνόβιεσ Ζνα πλικοσ πράγματα

που δεν είχα τθν ετοιμότθτα να τα ρωτιςω ζβραηαν μζςα μου Το μόνο που γλφκαινε απαλά ιταν

πωσ εγϊ δε κα κλθροδοτοφςα ςε κανζναν τθ λουλουδζνια αυτι ηωοφλα Τθ νφχτα με ςυνεπιρε ο

κυμόσ για τθ ςιγουριά του γιατροφ μα και για τθ δικιά μου ευπιςτία Ρολλά παραδείγματα

ανκρϊπων που οι πατεράδεσ τουσ πζκαναν νζοι ενϊ αυτοί ζηθςαν πολφ χάιδευαν τρυφερά τθν

ψυχι μου Σε γενικζσ γραμμζσ όμωσ ςαν να είχε δίκαιο ο φίλοσ γιατρόσ laquoΚαλφτερα νrsquo αρχίςω να

προετοιμάηομαιraquo ςυλλογίςτθκα laquoΝα βάηω πάντα με το νου μου το χειρότερο για να μθν πζςω

ζξω Οι πρόγονοί μου πζκαναν όλοι νωρίσ και ιταν και λεβζντεσ Εγϊ τι πρζπει να πάκω που οφτε

πρόβατα βόςκθςα οφτε αμπζλια ζςκαψα οφτε καΐκια κυβζρνθςα οφτε καν κολφμπι ξζρωraquo

Μα δε βαριζςαι γίνονται καμιά φορά και καφματα

Θ γυναίκα του θ άλλθ γιαγιά μου ζηθςε τουλάχιςτο ςαράντα χρόνια ακόμα κι όταν ζςβθςε κι

εκείνο από αμζλεια δικι τθσ τα τζςςερα αγόρια τθσ είχαν προ πολλοφ πεκάνει Δεν το ιξερε όμωσ

αυτό τθσ το είχαμε κρφψει από αγάπθ για να μθν τθσ κάψουμε τθν καρδιά Εκείνθ ιξερε μόνο για

τουσ δυο πρϊτουσ Κι όχι πωσ ιταν καμιά αδφναμθ γυναικοφλα κάκε άλλο Για τα μάτια αυτθνισ

τθσ νταρντάνασ είχε γίνει το φονικό ςτθν πατρίδα Ο παπποφσ είχε μαχαιρϊςει ζναν Τοφρκο που τθ

γυρόφερνε άςχθμα Αυτό ιταν άλλωςτε θ αιτία που ζφυγαν άρον άρον αποκεί Μια φορά το

ςυηθτιςαμε αυτό όταν είχαν αρχίςει αλλεπάλλθλα χτυπιματα ςτθν οικογζνεια Ράντωσ ετοφτθ θ

γιαγιά όταν χιρεψε αντιμετϊπιςε τθν κατάςταςθ πολφ καλφτερα απrsquo τθν άλλθ Στθ Σαλονίκθ

άλλωςτε ιταν οι Αγγλογάλλοι δεν υπιρχε αποκλειςμόσ ζπεφτε χριμα Οπωςδιποτε όμωσ κα rsquoταν

δφςκολα και γιrsquo αυτοφσ τα πράγματα αν δεν είχαν διαςωκεί πάνω ςτθ φευγάλα μζςα ςτα πλοφςια

ςτικια τθσ γιαγιάσ τα κοςμιματα τθσ προγιαγιάσ εκείνθσ που ο άντρασ είχε πεκάνει πρόωρα από

κοιλόπονο Τθσ τα είχε χαρίςει ζνασ παςάσ όταν για ζνα διάςτθμα τθν είχε κάνει ευνοουμζνθ του

Ομολογϊ πωσ δεν εξζταςα αν αυτό με τον παςά ζγινε πριν ι μετά τθ χθρεία τθσ Οφτε άλλωςτε και

με πολυνοιάηει

Απrsquo τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου πρϊτοσ πζκανε ο δευτερότοκοσ γφρω ςτα πενιντα του Ριγε από

φυματίωςθ μα ζπινε κιόλασ πολφ μθ ακοφοντασ οφτε τουσ ςυγγενείσ οφτε τουσ ξζνουσ Δεν πιγα

ςτο νοςοκομείο οφτε ςτθν κθδεία Ιμουν μικρόσ και ικελαν να με προφυλάξουν από τα μικρόβια

Οι μεγάλοι φαντάηονται πάντοτε πολφ τρυφερά και αγνά τα παιδικά ςπλάχνα Κι όμωσ ο μακαρίτθσ

μrsquo αγαποφςε ιδιαίτερα κι από νωρίσ φρόντιηε να με εμποτίςει με τισ ιδζεσ του Εγϊ τον άκουγα με

προςοχι κι αυτό τον γζμιηε ενκουςιαςμό Λίγο πριν το κάνατό του με είχε πάρει ςτθν υποδοχι του

βαςιλιά όταν ο τελευταίοσ αυτόσ είχε γυρίςει φςτερα από το ςκάρτο εκείνο δθμοψιφιςμα Ο κείοσ

αυτόσ ιταν ο μόνοσ βαςιλόφρονασ ςτθν οικογζνεια και εκτόσ αυτοφ κακαρευουςιάνοσ Ωσ τισ

τελευταίεσ ςτιγμζσ του δεν εννοοφςε να παρατιςει τθν κακαρεφουςα που τθν είχε μάκει ςτο

δθμοτικό laquoΗωμόν εξ όρνικοσraquo ηθτοφςε ςτο παραμιλθτό του Τρομάξαμε να καταλάβουμε τι μινυμα

κζλει να μασ αφιςει Αλλά και ςτθν υποδοχι εκείνθ οφτε είδα οφτε κατάλαβα τίποτα Το μόνο που

μου ζμεινε ςτθ μνιμθ από τισ ιςτορικζσ εκείνεσ ςτιγμζσ ιταν τα καλοταϊςμζνα άλογα του ιππικοφ

που αναςθκϊνοντασ λιγάκι τισ ουρζσ τουσ αμολοφςαν κάτι ξεγυριςμζνεσ κοπριζσ ακόμα και

μπροςτά ςτουσ επιςιμουσ Γυμναςμζνοι οδοκακαριςτζσ με ςκοφπεσ και φαράςια ζτρεχαν ςκυφτοί

και μάηευαν τισ κοπριζσ με βιαςφνθ Με τα κατουριματα όμωσ δεν υπιρχε τρόποσ να γίνει τίποτε Ο

κείοσ βζβαια δεν ζβλεπε τισ καβαλίνεσ αυτόσ κοίταηε ψθλά ενκουςιαςμζνοσ που είχε επιςτρζψει

το ίνδαλμά του

Κάποτε όταν ςυηθτοφςανε ηωθρά τrsquo αδζρφια για τα κομματικά άκουςα απrsquo τον μεγάλο κείο μια

φράςθ που μου ζμεινε laquoΟι τελευταίοι δικοί μασ βαςιλιάδεσ ιταν ο Σεφκθσ κι ο Σιτάλκθσraquo ζλεγε

γελϊντασ τρανταχτά Ενϊ ο πατζρασ μου που υποκφπτοντασ ςτισ πιζςεισ του δεφτερου είχε

κρυφοψθφίςει laquoναιraquo ςτο δθμοψιφιςμα επαναλάβαινε ςυνεχϊσ για να ικανοποιιςει και τον

πρϊτο laquoΩχ τι ζχουμε να πλθρϊςουμε τϊρα ςε πρίγκιπεσ και πριγκιπόπουλα τι ζχουμε να

πλθρϊςουμεraquo Αργότερα διαβάηοντασ τον Ξενοφϊντα που ο Σεφκθσ ικελε να τον κάνει γαμπρό και

να του δϊςει για προίκα τον τόπο μασ πολφ ςταμάτθςα ςτθ φράςθ laquoΚλζαρχοσ επολζμει τοισ Κραξί

τοισ υπζρ Ελλιςποντον οικοφςι και ωφζλει τουσ Ζλλθνασhellipraquo Καρροφςα πωσ άκουγα τισ ιαχζσ των

προγόνων μου Ο καθμζνοσ ο μεγάλοσ κείοσ ςε πολλά είχε δίκαιο

Αυτόσ ο κείοσ πζκανε πριν απrsquo τον πόλεμο και μάλιςτα ςε κάποιο ξερονιςι Δεν ιξερα και πολλά

γιrsquo αυτόν τον κρατοφςαν επίμονα κάπωσ μακριά απrsquo το ςπίτι ϊςπου μια μζρα κακϊσ πιγαινα

ςχολείο τον είδα λίγο πιο κει από τον Άγιο Δθμιτρθ ςτο ςταυροδρόμι αλλαγμζνο και νευρικό να

μοιράηει βιαςτικά κάτι χαρτιά μαηί με μια ςβζλτθ γυναίκα ςτουσ εργάτεσ που κατζβαιναν κατά

μάηεσ από τισ πάνω ςυνοικίεσ για τισ δουλειζσ τουσ Οι εργάτεσ κάνοντασ τον αδιάφορο ζπαιρναν

τισ προκθρφξεισ και τισ ζβαηαν αμζςωσ ςτισ τςζπεσ τουσ laquoΚείε κείεraquo του φϊναξα μα δε με κοίταξε

κακαρά ζκανε μόνο μια χειρονομία ςαν να μrsquo ζλεγε να απομακρυνκϊ αμζςωσ Στάκθκα και τον

καμάρωνα μζςα ςτο πρωινό φωσ που ιταν ακόμα χρυςότερο απrsquo τθ ςκόνθ που ςικωνε με τα

γριγορα πόδια τθσ θ αμίλθτθ εργατιά ϊςπου ξαφνικά τον ζχαςα απrsquo τα μάτια μου κακϊσ και τθ

γυναίκα Από ζνςτικτο δεν είπα τίποτε οφτε ςτο ςπίτι οφτε ςε άλλον κανζνα

Τον είδα για τελευταία φορά όταν με τισ χειροπζδεσ τον πζραςαν ξαφνικά απrsquo το ςπίτι μασ Ιταν

λίγο μετά τισ μεγάλεσ απεργίεσ τότε που ςκοτϊκθκαν πολλοί Ο κείοσ είχε πρωτοςτατιςει είχε

γίνει παρανάλωμα ςτο τζλοσ κλείςτθκε μαηί με άλλουσ μζςα ςτο καπνομάγαηο Πταν αναγκάςτθκαν

να παραδοκοφν ιταν ςτθμζνοι διάφοροι ειδικοί ςτθν εξϊπορτα laquoΕςφ φφγε εςφ φφγεraquo λζγανε

κακϊσ οι εργάτεσ ζβγαιναν ζνασ ζνασ laquoΕςφ ζλα δωraquo είπαν ςτο κείο και τον μπαγλάρωςαν Ράλι

καλά που δε ςκοτϊκθκε τότε Κυμάμαι τουσ τάφουσ φορτωμζνουσ μαγιάτικα τριαντάφυλλα απrsquo

αυτά που κάμναμε γλυκό Κρυφά απrsquo τα ςπίτια μασ πιγαμε μια παρζα παιδιά ςτο νεκροταφείο λίγθ

ϊρα μετά τισ ομαδικζσ κθδείεσ Στεφάνια άπειρα χειροποίθτα με τριαντάφυλλα ηαμπάκια

παπαροφνεσ ςκυλάκια και κατιφζδεσ ιταν κρεμαςμζνα ι ακουμπιςμζνα ςτα δζντρα Πλα τουσ

είχαν ςυγκινθτικζσ επιγραφζσ με δοξολογίεσ ι κατάρεσ Κανζνασ δε μασ εμπόδιςε να πλθςιάςουμε

τουσ τάφουσ επικρατοφςε ςφγχυςθ

Στοίβεσ από πζταλα λουλουδιϊν ιταν ανακατεμζνα με το φρζςκο χϊμα Τα τςαλαπατθμζνα

λουλοφδια μφριηαν δυνατά Μζςα απrsquo τα δζντρα απrsquo τθ μεριά του τμιματοσ των απόρων ζφτανε

μιςοςβθςμζνο το πζνκιμο εμβατιριο Μθ ξζροντασ τότε τι να κάνω και τι να προςφζρω ζγειρα το

ςταμνί και πότιςα οριςμζνουσ τάφουσ με laquoακάνατο νερόraquo που το είχα πάρει λίγο πρωτφτερα απrsquo

τθν ομϊνυμθ κοντινι πθγι ςτθ Βαγγελίςτρα Αυτι τθ δικαιολογία άλλωςτε είχα χρθςιμοποιιςει

για να μrsquo αφιςουν να βγω ζξω εκείνθ τθν κρίςιμθ ϊρα Το ςταμνί που βεβαίωσ το ξαναγζμιςα μου

φάνθκε ιδιαίτερα βαρφ ϊςπου να το πάω ςπίτι Απrsquo το ακάνατο αυτό νερό εγϊ δεν ζπινα ζπινε

κάποιοσ άλλοσ που δεν ζκανε να πίνει απrsquo το νερό τθσ βρφςθσ Ακόμα και ςιμερα κακϊσ βαδίηω

αφθρθμζνοσ με τθ βαριά ςαν τθ μνιμθ μου τςάντα ςυχνά κυριεφομαι απrsquo τθν ιδζα πωσ κουβαλϊ

όχι τθν τςάντα μα το ςταμνί εκείνο με το ακάνατο νερό απrsquo το οποίο εγϊ ποτζ μου δεν ιπια

Τθν εποχι εκείνθ τουσ κρατοφμενουσ όταν τουσ μετάφερναν δεν τουσ πιγαιναν με αυτοκίνθτο

αλλά με τα πόδια Κι επειδι ακριβϊσ τουσ πιγαιναν περπατϊντασ γιrsquo αυτό τουσ φοροφςαν πάντοτε

χειροπζδεσ ζςτω κι αν ιταν χρεοφειλζτεσ απλοί Αν τφχαινε να βρίςκεςαι ςτον τόπο ςου ςε

αναγνϊριηε κόςμοσ και κοςμάκθσ και φςτερα είχε να το λζει Αν ο χωροφφλακασ ιταν μαλακόσ και

είχε μόνο εςζνα μποροφςεσ να πιάςεισ με τουσ γνωςτοφσ ςου και κουβζντα ακόμα Ζτςι κι ο δικόσ

μασ άνκρωποσ ζπειςε το χωροφφλακα να περάςουν ζνα λεπτό από το ςπίτι Μζναμε τότε ςε

ιςόγειο κι είχαμε εκείνθ τθν ϊρα επιςκζπτεσ κάτι γνωςτζσ μασ κυρίεσ Κάποια ςτιγμι αναςθκϊκθκε

από δυο ενωμζνα χζρια θ κουρτίνα κι όλοι είδαμε ςτο ανοιχτό παράκυρο το κείο να μασ φωνάηει

γελαςτά laquoΓεια ςασ με μεταφζρουν αλλοφraquo Και προτοφ προλάβουμε νrsquo αρκρϊςουμε οτιδιποτε θ

κουρτίνα ζπεςε και μείναμε αποςβολωμζνοι Αςφαλϊσ κα rsquoφυγε γιατί είδε τον ξζνο κόςμο

Εντοφτοισ ςκάνδαλο μζγα δθμιουργικθκε κακϊσ οι ςουςουράδεσ εκείνεσ αποδείχτθκαν

κορακοηϊθτεσ Τα κόκαλα του ανκρϊπου προ πολλοφ ζχουν λιϊςει και τα κόκαλα των αντράδων

τουσ ζχουν λιϊςει ακόμα και των παιδιϊν τουσ μα αυτζσ όταν ςυνάηονται τθν οριςμζνθ μζρα τουσ

εξακολουκοφν να λζνε laquoΑκοφσ εκεί ο αναρχικόσ ο τεμπζλαροσraquo Ρεριττό να πω πωσ ο

μνθμονευόμενοσ πζκανε ςε λίγο από κάτι το ςτθκικό πνευμονία ίςωσ Ζτςι μασ είπαν Δεν είχε

δθμιουργιςει οικογζνεια κι ζτςι ο ςχετικόσ φάκελοσ μπικε ςτο αρχείο

Ο τρίτοσ γιοσ πζκανε ςrsquo ζνα τρελάδικο του Ραναμά όπου είχε μεταναςτεφςει προτοφ εγϊ

γεννθκϊ Δοφλευε ςαν εργάτθσ ι επιςτάτθσ εκεί ςτθ διϊρυγα ndash δεν ιταν ξεκάκαροσ ςτα γράμματά

του Στον Ραναμά φαίνεται ότι γινόταν κακό όλθ θ άφρα τθσ οικουμζνθσ ιταν μαηεμζνθ Γεγονόσ

πάντωσ είναι πωσ μασ ζγραψε ότι κα ςτείλει λεφτά να πάρουμε ζνα μεγάλο ςπίτι για όλθ τθν

οικογζνεια μα ξαφνικά ζπαψε νrsquo απαντάει Το γράμμα εκείνο ακόμα το rsquoχουμε και απορϊ πϊσ δε το

κάναμε κορνίηα Μαηί με τθ χαρά μασ είχε δθμιουργιςει κάποια οικογενειακι αναταραχι γιατί ο

ξενιτεμζνοσ κακϊσ είχε ξεχάςει ι αγνοοφςε μερικά κζματα ζκετε ςαν όρο να ςυγκατοικοφν ςτο

ςπίτι όλοι οι ςυγγενείσ μαηί Ίςωσ όμωσ να ικελε να τουσ ςυμφιλιϊςει Και φαίνεται ότι τότε ζλαβε

μερικά γράμματα κρυφά ςταλμζνα από οριςμζνουσ που φοβοφνταν πωσ τελικά κα μείνουν ζξω

απrsquo τον πφργο αυτό τθσ Βαβζλ Ράντωσ το γράμμα του είναι θ μόνθ απόδειξθ πωσ πλθςιάςαμε κι

εμείσ κάποτε τrsquo όνειρό μασ να ριηϊςουμε ςτουσ νζουσ τόπουσ Κακϊσ μάκαμε αργότερα τθν εποχι

εκείνθ περίπου ζβαλαν τον δόλιο το κείο ςτο τρελοκομείο όπου και πζκανε Τον ζκαψαν ςτον

Ραναμά ςτα χϊματα τθσ διϊρυγασ Ιταν πολφ όμορφοσ και τον κυνθγοφςαν ιδιαίτερα οι γυναίκεσ

Εδϊ πιςτεφω πρζπει να αναηθτθκεί θ αιτία τθσ τρζλασ τθσ ερθμιάσ και του κανάτου του

Δεν πρόκειται να εξιςτοριςω πϊσ πζκανε ο πατζρασ μου Ρζκανε βζβαια νζοσ κι αυτόσ αλλά

ξαφνικά πράγμα που είναι κάτι για μζνα Και ιταν απrsquo όλα τrsquo αδζρφια ο πιο καλά χρονολογθμζνοσ

Είχε γεννθκεί τότε που ζγινε ςτθν Τουρκία το laquoΧουριζτraquo Ο κόςμοσ ζξω αγκαλιαςμζνοσ

τραγουδοφςε laquoΓιαςαςίν Χουριζτhellipraquo κι αυτόσ αγωνιηόταν να βγει ςτο φωσ laquoΓουρλίδικο παιδίraquo είπαν

όλοι

Τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου λοιπόν ακολουκϊντασ τουσ παπποφδεσ και τον μπαμπά τουσ πιγαν

όλα από φυςικό κάνατο με μια εξαίρεςθ ίςωσ Και όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα Ωσ τα

πενιντα τουσ ιταν όλοι μια χαρά από γιατροφσ δεν ιξεραν Μόλισ όμωσ καβατηάρανε τον μιςό

αιϊνα άρχιηε ραγδαία θ φκορά Αν μερικοί τουλάχιςτο είχαν πάει από βίαιο κάνατο κα μου ζμενε

κάποιο περικϊριο να πιςτεφω πωσ είχαν πολλι ηωι ακόμα μζςα τουσ μα βγικε εκείνο το

καταραμζνο δυςτφχθμα θ δολοφονία ο ξυλοδαρμόσ τα βαςανιςτιρια και τουσ τθν ζκοψε

απότομα Εδϊ όμωσ τα πράγματα είναι ςαφι όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα

Ραλιότερα οι πρόωροι αυτοί κάνατοι είχαν ςυναιςκθματικι μόνο ςθμαςία για μζνα

Κλθρονομιζσ δεν είχαμε για να μαλϊνουμε οφτε και να χαιρόμαςτε Κάτι βυηαντινζσ εικόνεσ που

υπιρχαν οφτε ξζρω τι απζγιναν τελικά Κι εγϊ φυςικά τίποτε δεν πρόκειται να κλθροδοτιςω

Άλλωςτε και να είχα κάτι ςε ποιον κα το άφθνα Από τθν άλλθ κιόλασ μζρα τα βιβλία και τα χαρτιά

μου κα πεταχτοφνε ζξω απrsquo το νοικιαςμζνο ςπίτι Μακάρι να ξαφριςτοφνε και μερικά από τίποτε

νεαροφσ Κζλουν να ποφνε πωσ όταν κλζψεισ εικόνα αυτι αμζςωσ γίνεται καυματουργι Για να

τθν κλζψεισ πάει να πει πωσ πολφ τθν αγαποφςεσ Ίςωσ το ίδιο να γίνεται και με τα βιβλία Βζβαια

τα παραπάνω είναι γνϊμεσ των παλιϊν ανκρϊπων

Ρερπατϊ ςτουσ δρόμουσ και κοιτϊντασ τα ατζλειωτα ςπίτια τα άπειρα διαμερίςματα όλο κάτι

τζτοια ςυλλογίηομαι laquoΣε ποιον ανικουν όλα αυτά και πϊσ τζλοσ πάντων τα ζχουν αποχτιςει και

ποιοι είναι αυτοί οι ευτυχιςμζνοι που κα τα κλθρονομιςουνraquo Εγϊ για διαμζριςμα ακόμα και

θμιυπόγειο ζχω πια εντελϊσ απελπιςτεί Κα πρζπει να βάλω δάνειο που κα εξοφλθκεί ςτο

διπλάςιο μζςα ςε εικοςιπζντε χρόνια Μα ποφ να βρω τόςα λεφτά και προπάντων τόςα χρόνια Κι

αν με διϊξουν απrsquo τθ δουλειά ι αν πάκω κάτι ποιοσ κα το εξοφλιςει Βλζπω ξεκάκαρα πωσ κα το

καταπιεί και πάλι θ τράπεηα και τα χαρτιά μου δε κrsquo αποφφγουνε τθ μοίρα του πεηοδρομίου

Ονειρεφομαι καμιά φορά πωσ ζχω κτιμα Κτθματάκι βακυπράςινο όπου αναπαφεται θ ψυχι Και

ςχθματίηεται ςτο μυαλό μου θ γελοία ςκζψθ laquoΚάτι κατζχω κι εγϊ απrsquo αυτόν τον πλανιτθraquo Σίγουρα

είμαι για δζςιμο

Ρθγαίνοντασ για τθν Καςςάνδρα ςε μια ιμερθ πλαγιά είναι ζνα υποςτατικό γεμάτο μυγδαλιζσ

και γφρω κυπαρίςςια Κάτω απrsquo τα δζντρα βρίςκεται ζνασ τάφοσ αγνοϊ τι γράφει θ ταφόπετρα ndash

πάντοτε τθ βλζπω απrsquo το λεωφορείο Πταν διακζτεισ τζτοιο τάφο ζχεισ θρεμία ψυχικι Μπορείσ να

είςαι ςίγουροσ όχι μονάχα για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ μα ακόμα και για τθ Δευτζρα Ραρουςία Κα

χρειάηονται όμωσ διατυπϊςεισ για να ταφείσ ςτο κτιμα ςου Τα ςπουδαία πράγματα δεν είναι ποτζ

εφκολα Κι φςτερα τι κάκομαι κα ςυηθτάω Στεγαςτικά δάνεια για αγροκτιματα δε χορθγοφνται

Είχα μυριςτεί τθν κατάςταςθ και τισ δυςκολίεσ Ταράχτθκα εντοφτοισ πολφ όταν πριν από καιρό

ζπιαςα μια ακαδθμαϊκι δικεν ςυηιτθςθ μrsquo ζνα φίλο γιατρό ςπουδαγμζνο ςτα ξζνα Απζξω απζξω

ζφερα τθν κουβζντα και ςτθν κλθρονομικότθτα του κανάτου laquoΤι να ςου πωraquo μου είπε laquoΤrsquo αγόρια

κλθρονομοφν ςυνικωσ τθν θλικία του πατζρα τουσraquo Βουβάκθκα Να λοιπόν θ κλθρονομιά μου

Και τα rsquoλεγε αυτά και άλλα χειρότερα με μεγάλθ πεποίκθςθ Αυτουνοφ ο πατζρασ ηει ακόμα ζνα

χοφφταλο

Ζφυγα κουρελιαςμζνοσ μολονότι δεν περίμενα πολφ διαφορετικι απάντθςθ Ζλπιηα πωσ κα μου

ζλεγε ότι μπορεί να κλθρονομιςω τισ γυναίκεσ που είναι ςχεδόν αιωνόβιεσ Ζνα πλικοσ πράγματα

που δεν είχα τθν ετοιμότθτα να τα ρωτιςω ζβραηαν μζςα μου Το μόνο που γλφκαινε απαλά ιταν

πωσ εγϊ δε κα κλθροδοτοφςα ςε κανζναν τθ λουλουδζνια αυτι ηωοφλα Τθ νφχτα με ςυνεπιρε ο

κυμόσ για τθ ςιγουριά του γιατροφ μα και για τθ δικιά μου ευπιςτία Ρολλά παραδείγματα

ανκρϊπων που οι πατεράδεσ τουσ πζκαναν νζοι ενϊ αυτοί ζηθςαν πολφ χάιδευαν τρυφερά τθν

ψυχι μου Σε γενικζσ γραμμζσ όμωσ ςαν να είχε δίκαιο ο φίλοσ γιατρόσ laquoΚαλφτερα νrsquo αρχίςω να

προετοιμάηομαιraquo ςυλλογίςτθκα laquoΝα βάηω πάντα με το νου μου το χειρότερο για να μθν πζςω

ζξω Οι πρόγονοί μου πζκαναν όλοι νωρίσ και ιταν και λεβζντεσ Εγϊ τι πρζπει να πάκω που οφτε

πρόβατα βόςκθςα οφτε αμπζλια ζςκαψα οφτε καΐκια κυβζρνθςα οφτε καν κολφμπι ξζρωraquo

Μα δε βαριζςαι γίνονται καμιά φορά και καφματα

Αυτόσ ο κείοσ πζκανε πριν απrsquo τον πόλεμο και μάλιςτα ςε κάποιο ξερονιςι Δεν ιξερα και πολλά

γιrsquo αυτόν τον κρατοφςαν επίμονα κάπωσ μακριά απrsquo το ςπίτι ϊςπου μια μζρα κακϊσ πιγαινα

ςχολείο τον είδα λίγο πιο κει από τον Άγιο Δθμιτρθ ςτο ςταυροδρόμι αλλαγμζνο και νευρικό να

μοιράηει βιαςτικά κάτι χαρτιά μαηί με μια ςβζλτθ γυναίκα ςτουσ εργάτεσ που κατζβαιναν κατά

μάηεσ από τισ πάνω ςυνοικίεσ για τισ δουλειζσ τουσ Οι εργάτεσ κάνοντασ τον αδιάφορο ζπαιρναν

τισ προκθρφξεισ και τισ ζβαηαν αμζςωσ ςτισ τςζπεσ τουσ laquoΚείε κείεraquo του φϊναξα μα δε με κοίταξε

κακαρά ζκανε μόνο μια χειρονομία ςαν να μrsquo ζλεγε να απομακρυνκϊ αμζςωσ Στάκθκα και τον

καμάρωνα μζςα ςτο πρωινό φωσ που ιταν ακόμα χρυςότερο απrsquo τθ ςκόνθ που ςικωνε με τα

γριγορα πόδια τθσ θ αμίλθτθ εργατιά ϊςπου ξαφνικά τον ζχαςα απrsquo τα μάτια μου κακϊσ και τθ

γυναίκα Από ζνςτικτο δεν είπα τίποτε οφτε ςτο ςπίτι οφτε ςε άλλον κανζνα

Τον είδα για τελευταία φορά όταν με τισ χειροπζδεσ τον πζραςαν ξαφνικά απrsquo το ςπίτι μασ Ιταν

λίγο μετά τισ μεγάλεσ απεργίεσ τότε που ςκοτϊκθκαν πολλοί Ο κείοσ είχε πρωτοςτατιςει είχε

γίνει παρανάλωμα ςτο τζλοσ κλείςτθκε μαηί με άλλουσ μζςα ςτο καπνομάγαηο Πταν αναγκάςτθκαν

να παραδοκοφν ιταν ςτθμζνοι διάφοροι ειδικοί ςτθν εξϊπορτα laquoΕςφ φφγε εςφ φφγεraquo λζγανε

κακϊσ οι εργάτεσ ζβγαιναν ζνασ ζνασ laquoΕςφ ζλα δωraquo είπαν ςτο κείο και τον μπαγλάρωςαν Ράλι

καλά που δε ςκοτϊκθκε τότε Κυμάμαι τουσ τάφουσ φορτωμζνουσ μαγιάτικα τριαντάφυλλα απrsquo

αυτά που κάμναμε γλυκό Κρυφά απrsquo τα ςπίτια μασ πιγαμε μια παρζα παιδιά ςτο νεκροταφείο λίγθ

ϊρα μετά τισ ομαδικζσ κθδείεσ Στεφάνια άπειρα χειροποίθτα με τριαντάφυλλα ηαμπάκια

παπαροφνεσ ςκυλάκια και κατιφζδεσ ιταν κρεμαςμζνα ι ακουμπιςμζνα ςτα δζντρα Πλα τουσ

είχαν ςυγκινθτικζσ επιγραφζσ με δοξολογίεσ ι κατάρεσ Κανζνασ δε μασ εμπόδιςε να πλθςιάςουμε

τουσ τάφουσ επικρατοφςε ςφγχυςθ

Στοίβεσ από πζταλα λουλουδιϊν ιταν ανακατεμζνα με το φρζςκο χϊμα Τα τςαλαπατθμζνα

λουλοφδια μφριηαν δυνατά Μζςα απrsquo τα δζντρα απrsquo τθ μεριά του τμιματοσ των απόρων ζφτανε

μιςοςβθςμζνο το πζνκιμο εμβατιριο Μθ ξζροντασ τότε τι να κάνω και τι να προςφζρω ζγειρα το

ςταμνί και πότιςα οριςμζνουσ τάφουσ με laquoακάνατο νερόraquo που το είχα πάρει λίγο πρωτφτερα απrsquo

τθν ομϊνυμθ κοντινι πθγι ςτθ Βαγγελίςτρα Αυτι τθ δικαιολογία άλλωςτε είχα χρθςιμοποιιςει

για να μrsquo αφιςουν να βγω ζξω εκείνθ τθν κρίςιμθ ϊρα Το ςταμνί που βεβαίωσ το ξαναγζμιςα μου

φάνθκε ιδιαίτερα βαρφ ϊςπου να το πάω ςπίτι Απrsquo το ακάνατο αυτό νερό εγϊ δεν ζπινα ζπινε

κάποιοσ άλλοσ που δεν ζκανε να πίνει απrsquo το νερό τθσ βρφςθσ Ακόμα και ςιμερα κακϊσ βαδίηω

αφθρθμζνοσ με τθ βαριά ςαν τθ μνιμθ μου τςάντα ςυχνά κυριεφομαι απrsquo τθν ιδζα πωσ κουβαλϊ

όχι τθν τςάντα μα το ςταμνί εκείνο με το ακάνατο νερό απrsquo το οποίο εγϊ ποτζ μου δεν ιπια

Τθν εποχι εκείνθ τουσ κρατοφμενουσ όταν τουσ μετάφερναν δεν τουσ πιγαιναν με αυτοκίνθτο

αλλά με τα πόδια Κι επειδι ακριβϊσ τουσ πιγαιναν περπατϊντασ γιrsquo αυτό τουσ φοροφςαν πάντοτε

χειροπζδεσ ζςτω κι αν ιταν χρεοφειλζτεσ απλοί Αν τφχαινε να βρίςκεςαι ςτον τόπο ςου ςε

αναγνϊριηε κόςμοσ και κοςμάκθσ και φςτερα είχε να το λζει Αν ο χωροφφλακασ ιταν μαλακόσ και

είχε μόνο εςζνα μποροφςεσ να πιάςεισ με τουσ γνωςτοφσ ςου και κουβζντα ακόμα Ζτςι κι ο δικόσ

μασ άνκρωποσ ζπειςε το χωροφφλακα να περάςουν ζνα λεπτό από το ςπίτι Μζναμε τότε ςε

ιςόγειο κι είχαμε εκείνθ τθν ϊρα επιςκζπτεσ κάτι γνωςτζσ μασ κυρίεσ Κάποια ςτιγμι αναςθκϊκθκε

από δυο ενωμζνα χζρια θ κουρτίνα κι όλοι είδαμε ςτο ανοιχτό παράκυρο το κείο να μασ φωνάηει

γελαςτά laquoΓεια ςασ με μεταφζρουν αλλοφraquo Και προτοφ προλάβουμε νrsquo αρκρϊςουμε οτιδιποτε θ

κουρτίνα ζπεςε και μείναμε αποςβολωμζνοι Αςφαλϊσ κα rsquoφυγε γιατί είδε τον ξζνο κόςμο

Εντοφτοισ ςκάνδαλο μζγα δθμιουργικθκε κακϊσ οι ςουςουράδεσ εκείνεσ αποδείχτθκαν

κορακοηϊθτεσ Τα κόκαλα του ανκρϊπου προ πολλοφ ζχουν λιϊςει και τα κόκαλα των αντράδων

τουσ ζχουν λιϊςει ακόμα και των παιδιϊν τουσ μα αυτζσ όταν ςυνάηονται τθν οριςμζνθ μζρα τουσ

εξακολουκοφν να λζνε laquoΑκοφσ εκεί ο αναρχικόσ ο τεμπζλαροσraquo Ρεριττό να πω πωσ ο

μνθμονευόμενοσ πζκανε ςε λίγο από κάτι το ςτθκικό πνευμονία ίςωσ Ζτςι μασ είπαν Δεν είχε

δθμιουργιςει οικογζνεια κι ζτςι ο ςχετικόσ φάκελοσ μπικε ςτο αρχείο

Ο τρίτοσ γιοσ πζκανε ςrsquo ζνα τρελάδικο του Ραναμά όπου είχε μεταναςτεφςει προτοφ εγϊ

γεννθκϊ Δοφλευε ςαν εργάτθσ ι επιςτάτθσ εκεί ςτθ διϊρυγα ndash δεν ιταν ξεκάκαροσ ςτα γράμματά

του Στον Ραναμά φαίνεται ότι γινόταν κακό όλθ θ άφρα τθσ οικουμζνθσ ιταν μαηεμζνθ Γεγονόσ

πάντωσ είναι πωσ μασ ζγραψε ότι κα ςτείλει λεφτά να πάρουμε ζνα μεγάλο ςπίτι για όλθ τθν

οικογζνεια μα ξαφνικά ζπαψε νrsquo απαντάει Το γράμμα εκείνο ακόμα το rsquoχουμε και απορϊ πϊσ δε το

κάναμε κορνίηα Μαηί με τθ χαρά μασ είχε δθμιουργιςει κάποια οικογενειακι αναταραχι γιατί ο

ξενιτεμζνοσ κακϊσ είχε ξεχάςει ι αγνοοφςε μερικά κζματα ζκετε ςαν όρο να ςυγκατοικοφν ςτο

ςπίτι όλοι οι ςυγγενείσ μαηί Ίςωσ όμωσ να ικελε να τουσ ςυμφιλιϊςει Και φαίνεται ότι τότε ζλαβε

μερικά γράμματα κρυφά ςταλμζνα από οριςμζνουσ που φοβοφνταν πωσ τελικά κα μείνουν ζξω

απrsquo τον πφργο αυτό τθσ Βαβζλ Ράντωσ το γράμμα του είναι θ μόνθ απόδειξθ πωσ πλθςιάςαμε κι

εμείσ κάποτε τrsquo όνειρό μασ να ριηϊςουμε ςτουσ νζουσ τόπουσ Κακϊσ μάκαμε αργότερα τθν εποχι

εκείνθ περίπου ζβαλαν τον δόλιο το κείο ςτο τρελοκομείο όπου και πζκανε Τον ζκαψαν ςτον

Ραναμά ςτα χϊματα τθσ διϊρυγασ Ιταν πολφ όμορφοσ και τον κυνθγοφςαν ιδιαίτερα οι γυναίκεσ

Εδϊ πιςτεφω πρζπει να αναηθτθκεί θ αιτία τθσ τρζλασ τθσ ερθμιάσ και του κανάτου του

Δεν πρόκειται να εξιςτοριςω πϊσ πζκανε ο πατζρασ μου Ρζκανε βζβαια νζοσ κι αυτόσ αλλά

ξαφνικά πράγμα που είναι κάτι για μζνα Και ιταν απrsquo όλα τrsquo αδζρφια ο πιο καλά χρονολογθμζνοσ

Είχε γεννθκεί τότε που ζγινε ςτθν Τουρκία το laquoΧουριζτraquo Ο κόςμοσ ζξω αγκαλιαςμζνοσ

τραγουδοφςε laquoΓιαςαςίν Χουριζτhellipraquo κι αυτόσ αγωνιηόταν να βγει ςτο φωσ laquoΓουρλίδικο παιδίraquo είπαν

όλοι

Τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου λοιπόν ακολουκϊντασ τουσ παπποφδεσ και τον μπαμπά τουσ πιγαν

όλα από φυςικό κάνατο με μια εξαίρεςθ ίςωσ Και όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα Ωσ τα

πενιντα τουσ ιταν όλοι μια χαρά από γιατροφσ δεν ιξεραν Μόλισ όμωσ καβατηάρανε τον μιςό

αιϊνα άρχιηε ραγδαία θ φκορά Αν μερικοί τουλάχιςτο είχαν πάει από βίαιο κάνατο κα μου ζμενε

κάποιο περικϊριο να πιςτεφω πωσ είχαν πολλι ηωι ακόμα μζςα τουσ μα βγικε εκείνο το

καταραμζνο δυςτφχθμα θ δολοφονία ο ξυλοδαρμόσ τα βαςανιςτιρια και τουσ τθν ζκοψε

απότομα Εδϊ όμωσ τα πράγματα είναι ςαφι όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα

Ραλιότερα οι πρόωροι αυτοί κάνατοι είχαν ςυναιςκθματικι μόνο ςθμαςία για μζνα

Κλθρονομιζσ δεν είχαμε για να μαλϊνουμε οφτε και να χαιρόμαςτε Κάτι βυηαντινζσ εικόνεσ που

υπιρχαν οφτε ξζρω τι απζγιναν τελικά Κι εγϊ φυςικά τίποτε δεν πρόκειται να κλθροδοτιςω

Άλλωςτε και να είχα κάτι ςε ποιον κα το άφθνα Από τθν άλλθ κιόλασ μζρα τα βιβλία και τα χαρτιά

μου κα πεταχτοφνε ζξω απrsquo το νοικιαςμζνο ςπίτι Μακάρι να ξαφριςτοφνε και μερικά από τίποτε

νεαροφσ Κζλουν να ποφνε πωσ όταν κλζψεισ εικόνα αυτι αμζςωσ γίνεται καυματουργι Για να

τθν κλζψεισ πάει να πει πωσ πολφ τθν αγαποφςεσ Ίςωσ το ίδιο να γίνεται και με τα βιβλία Βζβαια

τα παραπάνω είναι γνϊμεσ των παλιϊν ανκρϊπων

Ρερπατϊ ςτουσ δρόμουσ και κοιτϊντασ τα ατζλειωτα ςπίτια τα άπειρα διαμερίςματα όλο κάτι

τζτοια ςυλλογίηομαι laquoΣε ποιον ανικουν όλα αυτά και πϊσ τζλοσ πάντων τα ζχουν αποχτιςει και

ποιοι είναι αυτοί οι ευτυχιςμζνοι που κα τα κλθρονομιςουνraquo Εγϊ για διαμζριςμα ακόμα και

θμιυπόγειο ζχω πια εντελϊσ απελπιςτεί Κα πρζπει να βάλω δάνειο που κα εξοφλθκεί ςτο

διπλάςιο μζςα ςε εικοςιπζντε χρόνια Μα ποφ να βρω τόςα λεφτά και προπάντων τόςα χρόνια Κι

αν με διϊξουν απrsquo τθ δουλειά ι αν πάκω κάτι ποιοσ κα το εξοφλιςει Βλζπω ξεκάκαρα πωσ κα το

καταπιεί και πάλι θ τράπεηα και τα χαρτιά μου δε κrsquo αποφφγουνε τθ μοίρα του πεηοδρομίου

Ονειρεφομαι καμιά φορά πωσ ζχω κτιμα Κτθματάκι βακυπράςινο όπου αναπαφεται θ ψυχι Και

ςχθματίηεται ςτο μυαλό μου θ γελοία ςκζψθ laquoΚάτι κατζχω κι εγϊ απrsquo αυτόν τον πλανιτθraquo Σίγουρα

είμαι για δζςιμο

Ρθγαίνοντασ για τθν Καςςάνδρα ςε μια ιμερθ πλαγιά είναι ζνα υποςτατικό γεμάτο μυγδαλιζσ

και γφρω κυπαρίςςια Κάτω απrsquo τα δζντρα βρίςκεται ζνασ τάφοσ αγνοϊ τι γράφει θ ταφόπετρα ndash

πάντοτε τθ βλζπω απrsquo το λεωφορείο Πταν διακζτεισ τζτοιο τάφο ζχεισ θρεμία ψυχικι Μπορείσ να

είςαι ςίγουροσ όχι μονάχα για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ μα ακόμα και για τθ Δευτζρα Ραρουςία Κα

χρειάηονται όμωσ διατυπϊςεισ για να ταφείσ ςτο κτιμα ςου Τα ςπουδαία πράγματα δεν είναι ποτζ

εφκολα Κι φςτερα τι κάκομαι κα ςυηθτάω Στεγαςτικά δάνεια για αγροκτιματα δε χορθγοφνται

Είχα μυριςτεί τθν κατάςταςθ και τισ δυςκολίεσ Ταράχτθκα εντοφτοισ πολφ όταν πριν από καιρό

ζπιαςα μια ακαδθμαϊκι δικεν ςυηιτθςθ μrsquo ζνα φίλο γιατρό ςπουδαγμζνο ςτα ξζνα Απζξω απζξω

ζφερα τθν κουβζντα και ςτθν κλθρονομικότθτα του κανάτου laquoΤι να ςου πωraquo μου είπε laquoΤrsquo αγόρια

κλθρονομοφν ςυνικωσ τθν θλικία του πατζρα τουσraquo Βουβάκθκα Να λοιπόν θ κλθρονομιά μου

Και τα rsquoλεγε αυτά και άλλα χειρότερα με μεγάλθ πεποίκθςθ Αυτουνοφ ο πατζρασ ηει ακόμα ζνα

χοφφταλο

Ζφυγα κουρελιαςμζνοσ μολονότι δεν περίμενα πολφ διαφορετικι απάντθςθ Ζλπιηα πωσ κα μου

ζλεγε ότι μπορεί να κλθρονομιςω τισ γυναίκεσ που είναι ςχεδόν αιωνόβιεσ Ζνα πλικοσ πράγματα

που δεν είχα τθν ετοιμότθτα να τα ρωτιςω ζβραηαν μζςα μου Το μόνο που γλφκαινε απαλά ιταν

πωσ εγϊ δε κα κλθροδοτοφςα ςε κανζναν τθ λουλουδζνια αυτι ηωοφλα Τθ νφχτα με ςυνεπιρε ο

κυμόσ για τθ ςιγουριά του γιατροφ μα και για τθ δικιά μου ευπιςτία Ρολλά παραδείγματα

ανκρϊπων που οι πατεράδεσ τουσ πζκαναν νζοι ενϊ αυτοί ζηθςαν πολφ χάιδευαν τρυφερά τθν

ψυχι μου Σε γενικζσ γραμμζσ όμωσ ςαν να είχε δίκαιο ο φίλοσ γιατρόσ laquoΚαλφτερα νrsquo αρχίςω να

προετοιμάηομαιraquo ςυλλογίςτθκα laquoΝα βάηω πάντα με το νου μου το χειρότερο για να μθν πζςω

ζξω Οι πρόγονοί μου πζκαναν όλοι νωρίσ και ιταν και λεβζντεσ Εγϊ τι πρζπει να πάκω που οφτε

πρόβατα βόςκθςα οφτε αμπζλια ζςκαψα οφτε καΐκια κυβζρνθςα οφτε καν κολφμπι ξζρωraquo

Μα δε βαριζςαι γίνονται καμιά φορά και καφματα

γελαςτά laquoΓεια ςασ με μεταφζρουν αλλοφraquo Και προτοφ προλάβουμε νrsquo αρκρϊςουμε οτιδιποτε θ

κουρτίνα ζπεςε και μείναμε αποςβολωμζνοι Αςφαλϊσ κα rsquoφυγε γιατί είδε τον ξζνο κόςμο

Εντοφτοισ ςκάνδαλο μζγα δθμιουργικθκε κακϊσ οι ςουςουράδεσ εκείνεσ αποδείχτθκαν

κορακοηϊθτεσ Τα κόκαλα του ανκρϊπου προ πολλοφ ζχουν λιϊςει και τα κόκαλα των αντράδων

τουσ ζχουν λιϊςει ακόμα και των παιδιϊν τουσ μα αυτζσ όταν ςυνάηονται τθν οριςμζνθ μζρα τουσ

εξακολουκοφν να λζνε laquoΑκοφσ εκεί ο αναρχικόσ ο τεμπζλαροσraquo Ρεριττό να πω πωσ ο

μνθμονευόμενοσ πζκανε ςε λίγο από κάτι το ςτθκικό πνευμονία ίςωσ Ζτςι μασ είπαν Δεν είχε

δθμιουργιςει οικογζνεια κι ζτςι ο ςχετικόσ φάκελοσ μπικε ςτο αρχείο

Ο τρίτοσ γιοσ πζκανε ςrsquo ζνα τρελάδικο του Ραναμά όπου είχε μεταναςτεφςει προτοφ εγϊ

γεννθκϊ Δοφλευε ςαν εργάτθσ ι επιςτάτθσ εκεί ςτθ διϊρυγα ndash δεν ιταν ξεκάκαροσ ςτα γράμματά

του Στον Ραναμά φαίνεται ότι γινόταν κακό όλθ θ άφρα τθσ οικουμζνθσ ιταν μαηεμζνθ Γεγονόσ

πάντωσ είναι πωσ μασ ζγραψε ότι κα ςτείλει λεφτά να πάρουμε ζνα μεγάλο ςπίτι για όλθ τθν

οικογζνεια μα ξαφνικά ζπαψε νrsquo απαντάει Το γράμμα εκείνο ακόμα το rsquoχουμε και απορϊ πϊσ δε το

κάναμε κορνίηα Μαηί με τθ χαρά μασ είχε δθμιουργιςει κάποια οικογενειακι αναταραχι γιατί ο

ξενιτεμζνοσ κακϊσ είχε ξεχάςει ι αγνοοφςε μερικά κζματα ζκετε ςαν όρο να ςυγκατοικοφν ςτο

ςπίτι όλοι οι ςυγγενείσ μαηί Ίςωσ όμωσ να ικελε να τουσ ςυμφιλιϊςει Και φαίνεται ότι τότε ζλαβε

μερικά γράμματα κρυφά ςταλμζνα από οριςμζνουσ που φοβοφνταν πωσ τελικά κα μείνουν ζξω

απrsquo τον πφργο αυτό τθσ Βαβζλ Ράντωσ το γράμμα του είναι θ μόνθ απόδειξθ πωσ πλθςιάςαμε κι

εμείσ κάποτε τrsquo όνειρό μασ να ριηϊςουμε ςτουσ νζουσ τόπουσ Κακϊσ μάκαμε αργότερα τθν εποχι

εκείνθ περίπου ζβαλαν τον δόλιο το κείο ςτο τρελοκομείο όπου και πζκανε Τον ζκαψαν ςτον

Ραναμά ςτα χϊματα τθσ διϊρυγασ Ιταν πολφ όμορφοσ και τον κυνθγοφςαν ιδιαίτερα οι γυναίκεσ

Εδϊ πιςτεφω πρζπει να αναηθτθκεί θ αιτία τθσ τρζλασ τθσ ερθμιάσ και του κανάτου του

Δεν πρόκειται να εξιςτοριςω πϊσ πζκανε ο πατζρασ μου Ρζκανε βζβαια νζοσ κι αυτόσ αλλά

ξαφνικά πράγμα που είναι κάτι για μζνα Και ιταν απrsquo όλα τrsquo αδζρφια ο πιο καλά χρονολογθμζνοσ

Είχε γεννθκεί τότε που ζγινε ςτθν Τουρκία το laquoΧουριζτraquo Ο κόςμοσ ζξω αγκαλιαςμζνοσ

τραγουδοφςε laquoΓιαςαςίν Χουριζτhellipraquo κι αυτόσ αγωνιηόταν να βγει ςτο φωσ laquoΓουρλίδικο παιδίraquo είπαν

όλοι

Τα παιδιά τθσ γιαγιάσ μου λοιπόν ακολουκϊντασ τουσ παπποφδεσ και τον μπαμπά τουσ πιγαν

όλα από φυςικό κάνατο με μια εξαίρεςθ ίςωσ Και όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα Ωσ τα

πενιντα τουσ ιταν όλοι μια χαρά από γιατροφσ δεν ιξεραν Μόλισ όμωσ καβατηάρανε τον μιςό

αιϊνα άρχιηε ραγδαία θ φκορά Αν μερικοί τουλάχιςτο είχαν πάει από βίαιο κάνατο κα μου ζμενε

κάποιο περικϊριο να πιςτεφω πωσ είχαν πολλι ηωι ακόμα μζςα τουσ μα βγικε εκείνο το

καταραμζνο δυςτφχθμα θ δολοφονία ο ξυλοδαρμόσ τα βαςανιςτιρια και τουσ τθν ζκοψε

απότομα Εδϊ όμωσ τα πράγματα είναι ςαφι όλοι τουσ ανάμεςα ςτα πενιντα με εξιντα

Ραλιότερα οι πρόωροι αυτοί κάνατοι είχαν ςυναιςκθματικι μόνο ςθμαςία για μζνα

Κλθρονομιζσ δεν είχαμε για να μαλϊνουμε οφτε και να χαιρόμαςτε Κάτι βυηαντινζσ εικόνεσ που

υπιρχαν οφτε ξζρω τι απζγιναν τελικά Κι εγϊ φυςικά τίποτε δεν πρόκειται να κλθροδοτιςω

Άλλωςτε και να είχα κάτι ςε ποιον κα το άφθνα Από τθν άλλθ κιόλασ μζρα τα βιβλία και τα χαρτιά

μου κα πεταχτοφνε ζξω απrsquo το νοικιαςμζνο ςπίτι Μακάρι να ξαφριςτοφνε και μερικά από τίποτε

νεαροφσ Κζλουν να ποφνε πωσ όταν κλζψεισ εικόνα αυτι αμζςωσ γίνεται καυματουργι Για να

τθν κλζψεισ πάει να πει πωσ πολφ τθν αγαποφςεσ Ίςωσ το ίδιο να γίνεται και με τα βιβλία Βζβαια

τα παραπάνω είναι γνϊμεσ των παλιϊν ανκρϊπων

Ρερπατϊ ςτουσ δρόμουσ και κοιτϊντασ τα ατζλειωτα ςπίτια τα άπειρα διαμερίςματα όλο κάτι

τζτοια ςυλλογίηομαι laquoΣε ποιον ανικουν όλα αυτά και πϊσ τζλοσ πάντων τα ζχουν αποχτιςει και

ποιοι είναι αυτοί οι ευτυχιςμζνοι που κα τα κλθρονομιςουνraquo Εγϊ για διαμζριςμα ακόμα και

θμιυπόγειο ζχω πια εντελϊσ απελπιςτεί Κα πρζπει να βάλω δάνειο που κα εξοφλθκεί ςτο

διπλάςιο μζςα ςε εικοςιπζντε χρόνια Μα ποφ να βρω τόςα λεφτά και προπάντων τόςα χρόνια Κι

αν με διϊξουν απrsquo τθ δουλειά ι αν πάκω κάτι ποιοσ κα το εξοφλιςει Βλζπω ξεκάκαρα πωσ κα το

καταπιεί και πάλι θ τράπεηα και τα χαρτιά μου δε κrsquo αποφφγουνε τθ μοίρα του πεηοδρομίου

Ονειρεφομαι καμιά φορά πωσ ζχω κτιμα Κτθματάκι βακυπράςινο όπου αναπαφεται θ ψυχι Και

ςχθματίηεται ςτο μυαλό μου θ γελοία ςκζψθ laquoΚάτι κατζχω κι εγϊ απrsquo αυτόν τον πλανιτθraquo Σίγουρα

είμαι για δζςιμο

Ρθγαίνοντασ για τθν Καςςάνδρα ςε μια ιμερθ πλαγιά είναι ζνα υποςτατικό γεμάτο μυγδαλιζσ

και γφρω κυπαρίςςια Κάτω απrsquo τα δζντρα βρίςκεται ζνασ τάφοσ αγνοϊ τι γράφει θ ταφόπετρα ndash

πάντοτε τθ βλζπω απrsquo το λεωφορείο Πταν διακζτεισ τζτοιο τάφο ζχεισ θρεμία ψυχικι Μπορείσ να

είςαι ςίγουροσ όχι μονάχα για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ μα ακόμα και για τθ Δευτζρα Ραρουςία Κα

χρειάηονται όμωσ διατυπϊςεισ για να ταφείσ ςτο κτιμα ςου Τα ςπουδαία πράγματα δεν είναι ποτζ

εφκολα Κι φςτερα τι κάκομαι κα ςυηθτάω Στεγαςτικά δάνεια για αγροκτιματα δε χορθγοφνται

Είχα μυριςτεί τθν κατάςταςθ και τισ δυςκολίεσ Ταράχτθκα εντοφτοισ πολφ όταν πριν από καιρό

ζπιαςα μια ακαδθμαϊκι δικεν ςυηιτθςθ μrsquo ζνα φίλο γιατρό ςπουδαγμζνο ςτα ξζνα Απζξω απζξω

ζφερα τθν κουβζντα και ςτθν κλθρονομικότθτα του κανάτου laquoΤι να ςου πωraquo μου είπε laquoΤrsquo αγόρια

κλθρονομοφν ςυνικωσ τθν θλικία του πατζρα τουσraquo Βουβάκθκα Να λοιπόν θ κλθρονομιά μου

Και τα rsquoλεγε αυτά και άλλα χειρότερα με μεγάλθ πεποίκθςθ Αυτουνοφ ο πατζρασ ηει ακόμα ζνα

χοφφταλο

Ζφυγα κουρελιαςμζνοσ μολονότι δεν περίμενα πολφ διαφορετικι απάντθςθ Ζλπιηα πωσ κα μου

ζλεγε ότι μπορεί να κλθρονομιςω τισ γυναίκεσ που είναι ςχεδόν αιωνόβιεσ Ζνα πλικοσ πράγματα

που δεν είχα τθν ετοιμότθτα να τα ρωτιςω ζβραηαν μζςα μου Το μόνο που γλφκαινε απαλά ιταν

πωσ εγϊ δε κα κλθροδοτοφςα ςε κανζναν τθ λουλουδζνια αυτι ηωοφλα Τθ νφχτα με ςυνεπιρε ο

κυμόσ για τθ ςιγουριά του γιατροφ μα και για τθ δικιά μου ευπιςτία Ρολλά παραδείγματα

ανκρϊπων που οι πατεράδεσ τουσ πζκαναν νζοι ενϊ αυτοί ζηθςαν πολφ χάιδευαν τρυφερά τθν

ψυχι μου Σε γενικζσ γραμμζσ όμωσ ςαν να είχε δίκαιο ο φίλοσ γιατρόσ laquoΚαλφτερα νrsquo αρχίςω να

προετοιμάηομαιraquo ςυλλογίςτθκα laquoΝα βάηω πάντα με το νου μου το χειρότερο για να μθν πζςω

ζξω Οι πρόγονοί μου πζκαναν όλοι νωρίσ και ιταν και λεβζντεσ Εγϊ τι πρζπει να πάκω που οφτε

πρόβατα βόςκθςα οφτε αμπζλια ζςκαψα οφτε καΐκια κυβζρνθςα οφτε καν κολφμπι ξζρωraquo

Μα δε βαριζςαι γίνονται καμιά φορά και καφματα

Άλλωςτε και να είχα κάτι ςε ποιον κα το άφθνα Από τθν άλλθ κιόλασ μζρα τα βιβλία και τα χαρτιά

μου κα πεταχτοφνε ζξω απrsquo το νοικιαςμζνο ςπίτι Μακάρι να ξαφριςτοφνε και μερικά από τίποτε

νεαροφσ Κζλουν να ποφνε πωσ όταν κλζψεισ εικόνα αυτι αμζςωσ γίνεται καυματουργι Για να

τθν κλζψεισ πάει να πει πωσ πολφ τθν αγαποφςεσ Ίςωσ το ίδιο να γίνεται και με τα βιβλία Βζβαια

τα παραπάνω είναι γνϊμεσ των παλιϊν ανκρϊπων

Ρερπατϊ ςτουσ δρόμουσ και κοιτϊντασ τα ατζλειωτα ςπίτια τα άπειρα διαμερίςματα όλο κάτι

τζτοια ςυλλογίηομαι laquoΣε ποιον ανικουν όλα αυτά και πϊσ τζλοσ πάντων τα ζχουν αποχτιςει και

ποιοι είναι αυτοί οι ευτυχιςμζνοι που κα τα κλθρονομιςουνraquo Εγϊ για διαμζριςμα ακόμα και

θμιυπόγειο ζχω πια εντελϊσ απελπιςτεί Κα πρζπει να βάλω δάνειο που κα εξοφλθκεί ςτο

διπλάςιο μζςα ςε εικοςιπζντε χρόνια Μα ποφ να βρω τόςα λεφτά και προπάντων τόςα χρόνια Κι

αν με διϊξουν απrsquo τθ δουλειά ι αν πάκω κάτι ποιοσ κα το εξοφλιςει Βλζπω ξεκάκαρα πωσ κα το

καταπιεί και πάλι θ τράπεηα και τα χαρτιά μου δε κrsquo αποφφγουνε τθ μοίρα του πεηοδρομίου

Ονειρεφομαι καμιά φορά πωσ ζχω κτιμα Κτθματάκι βακυπράςινο όπου αναπαφεται θ ψυχι Και

ςχθματίηεται ςτο μυαλό μου θ γελοία ςκζψθ laquoΚάτι κατζχω κι εγϊ απrsquo αυτόν τον πλανιτθraquo Σίγουρα

είμαι για δζςιμο

Ρθγαίνοντασ για τθν Καςςάνδρα ςε μια ιμερθ πλαγιά είναι ζνα υποςτατικό γεμάτο μυγδαλιζσ

και γφρω κυπαρίςςια Κάτω απrsquo τα δζντρα βρίςκεται ζνασ τάφοσ αγνοϊ τι γράφει θ ταφόπετρα ndash

πάντοτε τθ βλζπω απrsquo το λεωφορείο Πταν διακζτεισ τζτοιο τάφο ζχεισ θρεμία ψυχικι Μπορείσ να

είςαι ςίγουροσ όχι μονάχα για τθν ακαναςία τθσ ψυχισ μα ακόμα και για τθ Δευτζρα Ραρουςία Κα

χρειάηονται όμωσ διατυπϊςεισ για να ταφείσ ςτο κτιμα ςου Τα ςπουδαία πράγματα δεν είναι ποτζ

εφκολα Κι φςτερα τι κάκομαι κα ςυηθτάω Στεγαςτικά δάνεια για αγροκτιματα δε χορθγοφνται

Είχα μυριςτεί τθν κατάςταςθ και τισ δυςκολίεσ Ταράχτθκα εντοφτοισ πολφ όταν πριν από καιρό

ζπιαςα μια ακαδθμαϊκι δικεν ςυηιτθςθ μrsquo ζνα φίλο γιατρό ςπουδαγμζνο ςτα ξζνα Απζξω απζξω

ζφερα τθν κουβζντα και ςτθν κλθρονομικότθτα του κανάτου laquoΤι να ςου πωraquo μου είπε laquoΤrsquo αγόρια

κλθρονομοφν ςυνικωσ τθν θλικία του πατζρα τουσraquo Βουβάκθκα Να λοιπόν θ κλθρονομιά μου

Και τα rsquoλεγε αυτά και άλλα χειρότερα με μεγάλθ πεποίκθςθ Αυτουνοφ ο πατζρασ ηει ακόμα ζνα

χοφφταλο

Ζφυγα κουρελιαςμζνοσ μολονότι δεν περίμενα πολφ διαφορετικι απάντθςθ Ζλπιηα πωσ κα μου

ζλεγε ότι μπορεί να κλθρονομιςω τισ γυναίκεσ που είναι ςχεδόν αιωνόβιεσ Ζνα πλικοσ πράγματα

που δεν είχα τθν ετοιμότθτα να τα ρωτιςω ζβραηαν μζςα μου Το μόνο που γλφκαινε απαλά ιταν

πωσ εγϊ δε κα κλθροδοτοφςα ςε κανζναν τθ λουλουδζνια αυτι ηωοφλα Τθ νφχτα με ςυνεπιρε ο

κυμόσ για τθ ςιγουριά του γιατροφ μα και για τθ δικιά μου ευπιςτία Ρολλά παραδείγματα

ανκρϊπων που οι πατεράδεσ τουσ πζκαναν νζοι ενϊ αυτοί ζηθςαν πολφ χάιδευαν τρυφερά τθν

ψυχι μου Σε γενικζσ γραμμζσ όμωσ ςαν να είχε δίκαιο ο φίλοσ γιατρόσ laquoΚαλφτερα νrsquo αρχίςω να

προετοιμάηομαιraquo ςυλλογίςτθκα laquoΝα βάηω πάντα με το νου μου το χειρότερο για να μθν πζςω

ζξω Οι πρόγονοί μου πζκαναν όλοι νωρίσ και ιταν και λεβζντεσ Εγϊ τι πρζπει να πάκω που οφτε

πρόβατα βόςκθςα οφτε αμπζλια ζςκαψα οφτε καΐκια κυβζρνθςα οφτε καν κολφμπι ξζρωraquo

Μα δε βαριζςαι γίνονται καμιά φορά και καφματα

ψυχι μου Σε γενικζσ γραμμζσ όμωσ ςαν να είχε δίκαιο ο φίλοσ γιατρόσ laquoΚαλφτερα νrsquo αρχίςω να

προετοιμάηομαιraquo ςυλλογίςτθκα laquoΝα βάηω πάντα με το νου μου το χειρότερο για να μθν πζςω

ζξω Οι πρόγονοί μου πζκαναν όλοι νωρίσ και ιταν και λεβζντεσ Εγϊ τι πρζπει να πάκω που οφτε

πρόβατα βόςκθςα οφτε αμπζλια ζςκαψα οφτε καΐκια κυβζρνθςα οφτε καν κολφμπι ξζρωraquo

Μα δε βαριζςαι γίνονται καμιά φορά και καφματα