Η ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ ΣΕ ΔΥΟ

ΜΟΝΟΓΛΩΣΣΑ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΑ ΛΕΞΙΚΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΙΑ

ΠΡΩΤΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Γιώργος Ι Ξυδόπουλος1 amp Μαρία Παυλάκου2 1Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2Πανεπιστήμιο Πατρών

gjxydouoigr mpavlakouupatrasgr

Abstract

In this paper we propose and apply a set of evaluation criteria in order to examine the way

linguistics terminology is treated by the two major monolingual general dictionaries of

Modern Greek namely the Dictionary of Modern Greek Language (DMGL) by G Babiniotis

and the Dictionary of Standard Modern Greek (DSMG) of the Triantafyllidis Foundation

First we briefly discuss the main features of linguistics terminology and the principles that

govern its creation Furthermore we present the results of a quantitative and qualitative

evaluation we have conducted and we conclude that (a) the DMGL contains several problems

and appears not to respect the policy it has adopted on the selection of specialized lemmata

perhaps because of the unusually large number of special lemmata it contains and (b) the

DSMG despite of some problematic cases and omissions manages to follow its policy on

specialized terms Finally we draw general conclusions regarding the treatment of specialised

terminology in monolingual general dictionaries

0 Εισαγωγή

Στην εργασία αυτή θα εξετάσουμε τον τρόπο διαχείρισης της ορολογίας της γλωσσολογίας

από δυο μονόγλωσσα συγχρονικά λεξικά της Νέας Ελληνικής το Λεξικό της Νέας Ελληνικής

Γλώσσας του Γ Μπαμπινιώτη (ΛΝΕΓ) και το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος

Μανόλη Τριανταφυλλίδη (ΛΚΝ) Καταρχάς θα αναφερθούμε με συντομία στις γενικές αρχές

που διέπουν τη σύνθεση τα δομικά χαρακτηριστικά την προέλευση καθώς και τη

διαγλωσσική διάσταση της ορολογίας της γλωσσολογίας Στη συνέχεια με βάση (α) την

ποσότητα των γλωσσολογικών όρων που εμφανίζονται στα δυο λεξικά (β) το βαθμό

παγίωσης των όρων αυτών και (γ) το είδος και την ποιότητα των ερμηνευμάτων θα

Ευχαριστούμε το ακροατήριο της θεματικής ενότητας laquoΕλληνική Λεξικογραφία Προοπτικές στον 21ο Αιώναraquo του 8ου ΔΣΕΓ για τις χρήσιμες παρατηρήσεις καθώς και τουςτις φοιτητές φοιτήτριες του Διατμηματικού ΠΜΣ laquoΛεξικογραφίαraquo του Πανεπιστημίου Αθηνών στους οποίους παρουσιάστηκε το υλικό και τα ευρήματα της έρευνας υπό μορφή σεμιναρίου για την ενδιαφέρουσα συζήτηση Η ευθύνη για οποιαδήποτε λάθη ή παραλείψεις βαρύνει αποκλειστικά εμάς

1063

διατυπώσουμε ορισμένα αξιολογικά συμπεράσματα σχετικά με τη διαχείριση της ορολογίας

από τα συγκεκριμένα μονόγλωσσα συγχρονικά λεξικά

1 Οι γενικές αρχές της ορολογίας της γλωσσολογίας

Τα γενικά χαρακτηριστικά της γλωσσολογικής μεταγλώσσας αντλούνται από το γενικό

γλωσσικό σύστημα αλλά διαφοροποιούνται στο λεξικό επίπεδο αφού αυτή διαθέτει τριών

ειδών λεξικά στοιχεία (α) λέξεις του γενικού λεξιλογίου (β) σχετικά εξειδικευμένες λέξεις

που μπορεί να απαντούν και στο γενικό λεξιλόγιο και (γ) λέξεις με υψηλή εξειδίκευση που

δεν απαντούν στο γενικό λεξιλόγιο (βλ πχ Cabreacute 1999 80-81) για παράδειγμα

(1α) Κοινές λέξεις γενικού λεξιλογίου analysis (ανάλυση) description (περιγραφή)

system (σύστημα) form (μορφή) meaning (σημασία) κτλ

(1β) Εξειδικευμένες λέξεις γενικού λεξιλογίου compounding (σύνθεση) derivation

(παραγωγή) vowel (φωνήεν) deletion (απαλοιφή) context (περικείμενο) κτλ

(1γ) Εξειδικευμένες λέξεις ειδικού λεξιλογίου morpheme (μόρφημα) phoneme (φώνημα)

lexeme (λέξημα) utterance (εκφώνημα) affix (πρόσφυμα) implicature (υπονόημα)

connotation (συνδήλωση) κτλ

11 Τυπικά χαρακτηριστικά

Το ειδικό λεξιλόγιο της γλωσσολογίας όπως και των άλλων επιστημών και τεχνών έχει

βεβαίως και ιδιαίτερα τυπικά χαρακτηριστικά που συνοψίζονται στα εξής

(2α) μορφολογικές δομές που προέρχονται από ελληνικές ή λατινικές ρίζες diphthongization (δίφθογγοποίηση) aoristic (αοριστικός) vocoid (φωνηεντοειδές) κτλ

(2β) συντομευμένα στοιχεία και σύμβολα NP (Ονοματική Φράση) EPP (Διευρυμένη Αρχή της Προβολής) wh (ερωτηματικό) Χrsquo (X-τονούμενο) κτλ

(2γ) ονοματοποιήσεις ρημάτων nominalization (ονοματοποίηση) modification (τροποποίηση) devoicing (απηχηροποίηση) κτλ

Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε και την ύπαρξη πληθώρας σύνθετων ονοματικών

εκφράσεων πχ

(3) phrase-structure rules (κανόνες φραστικής δομής) coordinating conjunction (δείκτης παρατακτικής σύνδεσης) tip-of-the-tongue phenomenon (φαινόμενο laquoστην άκρη της γλώσσαςraquo) κτλ

Το ειδικό λεξιλόγιο της γλωσσολογίας περιέχει σύνθετους όρους που έχουν τη μορφή

ονοματικών φράσεων που πολλές φορές παρουσιάζουν υψηλή δομική πολυπλοκότητα πχ

1064

(4) total accountability (πλήρης εξηγησιμότητα) universe of discourse (σύμπαν του λόγου) truth-conditional semantics (σημασιολογία των συνθηκών αληθείας) generalized phrase-structure grammar (γραμματική της γενικευμένης φραστικής δομής) discourse in common sense entailment (λόγος στη συνεπαγωγή κοινής λογικής) κτλ

Η φραστική πολυπλοκότητα των σύνθετων αυτών όρων οδηγεί πολλές φορές στη

συντόμευσή τους με τη χρήση αρκτικολέξων (πχ GPSG (γραμματική της γενικευμένης

φραστικής δομής)) GB (government amp binding κυβέρνηση και αναφορική σύνδεση κτλ))

ακρωνυμίων (πχ DICE (λόγος στη συνεπαγωγή κοινής λογικής)) μικτών τύπων (πχ I-

language (internalized language εσωτερικευμένη γλώσσα)) συμβόλων (πχ Ā (Α-bar μη Α))

και περικεκομμένων τύπων (πχ macrolinguistic analysis gt macro analysis)

12 Προέλευση

Από άποψη προέλευσης όπως αναφέρουν μεταξύ άλλων η Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 1986

63-65 η Cabreacute 1999 88-89 και η Γιαννουλοπούλου 2001 23-24 το ειδικό λεξιλόγιο της

γλωσσολογίας στις διάφορες γλώσσες μπορεί να προέρχεται είτε από την ίδια τη γλώσσα είτε

με εσωτερικό είτε με εξωτερικό δανεισμό Ειδικότερα τα δάνεια λεξικά στοιχεία είναι (α)

νεοκλασικά δάνεια (από την αρχαία ελληνική και τη λατινική) (β) πραγματικά δάνεια (ιδίως

από τα αγγλικά) και (γ) εσωτερικά δάνεια (από γεωγραφικές ή κοινωνικές διαλέκτους ή άλλα

ειδικά λεξιλόγια της ίδιας γλώσσας)

Η ειδική ορολογία της γλωσσολογίας όπως και των άλλων επιστημών και της

τεχνολογίας δημιουργείται σήμερα κατά το μεγαλύτερο μέρος της αποκλειστικά στην

αγγλική Ωστόσο η μεταφορά της ορολογίας από την αγγλική σε άλλες γλώσσες εν

προκειμένω στην ελληνική γίνεται είτε αυτούσια με τη μορφή αγγλισμών είτε με

μεταφραστικό δανεισμό (βλ Κατσογιάννου amp Ευθυμίου 2004 27-8 Χαραλαμπάκη 2004 6

και ειδικότερα Κακριδή-Φερράρι 2001 203 Jackson amp Zeacute Amvela 2000 129 Sager 1998

252-253 και Ξυδόπουλο 2008 269 μεταξύ άλλων)

13 Απόδοση της ορολογίας

Η ορολογία της γλωσσολογίας όπως και άλλων επιστημονικών πεδίων έχει διαγλωσσική

διάσταση χάρη στο ότι μεταφέρεται από γλώσσα σε γλώσσα με τη διάδοση της επιστήμης

Χωρίς να αναφερθούμε εδώ σε ειδικότερα ζητήματα απόδοσης της ορολογίας αξίζει να

σημειώσουμε μόνο ότι η όλη διαδικασία στοχεύει στην όσο το δυνατόν αρτιότερη μεταφορά

και καθιέρωση ξένης ορολογίας σε μια γλώσσα όπως τονίζουν οι Αναστασιάδη-Συμεωνίδη

1994 29-33 1997 78 Κακριδή-Φερράρι 2001 203 και Τοκατλίδου-Παναγιωτίδου 1976 59

μεταξύ άλλων Συνήθως η επιτυχής απόδοση της ξένης επιστημονικής ορολογίας πρέπει να

πληροί ορισμένα κριτήρια-προϋποθέσεις τα οποία θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα

1065

ακόλουθα (α) την αποδεκτότητα (δηλ τη γλωσσική ορθότητα του όρου) (β) την

πληροφορικότητα (δηλ τη δηλωτικότητα τη διαφάνεια και τη σαφήνεια του όρου) (γ) την

ανακλησιμότητα (δηλ τη βραχύτητα τη μονολεκτικότητα και την παραγωγική συνάφεια του

όρου) και (δ) τη μεταφρασιμότητα (δηλ την αντιστοιχία του όρου από γλώσσα σε γλώσσα)

(βλ σχετικά Κακριδή-Φερράρι 2001 205 Μπαμπινιώτη 1993 1994 37-44 Ξυδόπουλο

2002 496-7 2003 740-1 και Tsakona 2007 126-9 137-139)

2 Η λεξικογράφηση της ορολογίας της γλωσσολογίας

21 Γενικές αρχές

Η ορολογία της γλωσσολογίας όπως και των άλλων επιστημών αφού διαδοθεί

βιβλιογραφικά σε πρωτογενή βαθμό (βλ πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες) και παγιωθεί

τότε καταχωρίζεται σε έντυπα ή ηλεκτρονικά λεξικά ή γλωσσάρια ειδικού λεξιλογίου δυο

ειδών (α) τα λεξικά ή γλωσσάρια με μακροδομή 4000 - 6000 λημμάτων τα οποία

περιλαμβάνουν τους πιο καθιερωμένους και διαδεδομένους όρους όλων των κλάδων της

επιστήμης (βλ πχ τα λεξικά των Κρύσταλ 2003 και Σακελλαριάδη 2003 στα ελληνικά και

το ηλεκτρονικό λεξικό των Kerstens et al 2006 στα αγγλικά και το αγγλοελληνικό

ηλεκτρονικό γλωσσάρι του Xydopoulos 2007) και (β) τα λεξικά ή γλωσσάρια με μακροδομή

1000 περίπου λημμάτων που αφορούν συγκεκριμένους κλάδους της γλωσσολογίας και

περιλαμβάνουν πιο εξειδικευμένους και πολλές φορές λιγότερο παγιωμένους όρους (πχ τα

αγγλικά λεξικά γλωσσάρια του Trask 1993 για τη γραμματική του Davies 2005 για την

εφαρμοσμένη γλωσσολογία) του Trudgill 2003 για την κοινωνιογλωσσολογία) του Cruse

2006 για σημασιολογία ndash πραγματολογία) του Carr 2007 για τη φωνολογία κτλ) Όση

ορολογία απαντά στην πρωτογενή βιβλιογραφία αλλά δεν θεωρείται παγιωμένη τότε δεν

καταχωρίζεται στα ειδικά λεξικά (βλ σχετικά Bowker 2003 156-157 161 Cabreacute 1999 38

Ιορδανίδου 2004 221-222 Κρύσταλ 2003 xi)

22 Πολιτική επιλογής λημμάτων

Η καταχώριση ειδικών λεξιλογίων όπως η επιστημονική ορολογία της γλωσσολογίας σε

γενικά γλωσσικά λεξικά αποτελεί ζήτημα απόφασης του λεξικογράφου όπως αυτή

διατυπώνεται στην πολιτική επιλογής των λημμάτων στο εισαγωγικό μέρος του λεξικού (βλ

σχετικά Hartmann 2001 14 Landau 2001 358 Kiefer amp Sterkenburg 2003 352 κτλ) Ο

λεξικογράφος λαμβάνοντας υπόψη του τις διάφορες παραμέτρους και προδιαγραφές του υπό

δημιουργία λεξικού αποφασίζει σχετικά με την ποσότητα (δηλ το πλήθος λημμάτων ανά

επιστήμη) και την ποιότητα των ειδικών όρων (δηλ ποιοι επιστημονικοί κλάδοι και ποιοι

όροι) που θα περιλάβει στο λεξικό του Σε κάθε περίπτωση όμως η επιλογή ή μη ενός

ειδικού επιστημονικού όρου με σκοπό να περιληφθεί στο λημματολόγιο ενός γενικού λεξικού

εξαρτάται από το βαθμό παγίωσής του δηλαδή από το πόσο καθιερωμένος είναι ο όρος στη

1066

σημερινή χρήση της γλώσσας από τους περισσότερους ομιλητές και χρήστες του λεξικού (βλ

και Ιορδανίδου 2004 226) Με άλλα λόγια ένα γενικό λεξικό πρέπει να περιλαμβάνει

λήμματα από όλες τις πιο διαδεδομένες επιστήμες σε ανάλογη ποσότητα με εκείνη του

υπόλοιπου λημματολογίου του και μάλιστα περισσότερα από κάποιες πιο γνωστές επιστήμες

και λιγότερα από κάποιες άλλες λιγότερο γνωστές στους περισσότερους ομιλητές Έτσι είναι

αναμενόμενο ένα γενικό λεξικό να περιλαμβάνει πχ περισσότερους όρους ιατρικής απrsquo ό τι

όρους αστρονομίας ή γλωσσολογίας

3 Η ορολογία γλωσσολογίας στα λεξικά ΛΝΕΓ και ΛΚΝ

Έχοντας ολοκληρώσει τη σύντομη συζήτησή μας για τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής

ορολογίας της γλωσσολογίας και τον συνήθη τρόπο λεξικογράφησής της θα περάσουμε τώρα

στην εξέταση των λεξικών ΛΝΕΓ και ΛΚΝ αναφορικά με το πώς αυτά διαχειρίζονται τη

γλωσσολογική ορολογία σύμφωνα με τις αρχές της σύγχρονης λεξικογραφίας στις οποίες

αναφερθήκαμε ήδη Προτού προχωρήσουμε όμως στην ανάλυση θα αναφερθούμε στα

κριτήρια αξιολόγησης που επιλέξαμε να εφαρμόσουμε

31 Κριτήρια αξιολόγησης

Για την αξιολόγηση του τρόπου διαχείρισης των λεξικών ΛΝΕΓ και ΛΚΝ εφαρμόσαμε μια

σειρά ποσοτικών και ποιοτικών αξιολογικών κριτηρίων στη μακροδομή αλλά και τη

μικροδομή λαμβάνοντας υπόψη το τυπολογικό είδος των υπό εξέταση λεξικών καθώς και

την πολιτική που υιοθετούν αναφορικά με την επιλογή λημμάτων από τα ειδικά λεξιλόγια

Καταρχάς προχωρήσαμε στον ακριβή εντοπισμό και τη μέτρηση όσων λημμάτων από την

ορολογία της γλωσσολογίας περιέχονται στα λεξικά είτε αυτά είναι κύρια λήμματα

ενδολήμματα ή υπολήμματα

Με βάση τα ποσοτικά ευρήματα χωρίσαμε τα λήμματα σε κατηγορίες ανάλογα με τον

ειδικότερο κλάδο γλωσσολογίας από τον οποίο έχουν αντληθεί χρησιμοποιώντας ως πηγή

αναφοράς τα υπάρχοντα ειδικά λεξικά γλωσσάρια ορολογίας της γλωσσολογίας στα

ελληνικά (βλ Κρύσταλ 2003 Σακελλαριάδη 2003 και Xydopoulos 2007) και εξετάσαμε την

κατανομή τους στο σύνολο των λημμάτων

Στη συνέχεια ελέγξαμε ποια χρηστικά σημάδια (ή λεξικογραφικούς χαρακτηρισμούς)

χρησιμοποιούν τα συγκεκριμένα λεξικά για τη γλωσσολογική ορολογία και ποια λήμματα

εντάσσονται σε ποιες κατηγορίες Εδώ λάβαμε υπόψη μας τη συνήθη διάκριση που απαντά

στη γλωσσολογία μεταξύ (παραδοσιακής) γραμματικής περιγραφής και (σύγχρονης)

γλωσσολογίας και επισημαίνεται με διαφορετικά χρηστικά σημάδια στα λεξικά (βλ σχετικά

Αναστασιάδη-Συμεωνίδη υπό δημοσίευση και Τράπαλη amp Κατσούδα υπό δημοσίευση)

Με το δεδομένο ότι οι περισσότεροι από τους όρους που συνιστούν την ορολογία

γλωσσολογίας στα ελληνικά είναι μεταφραστικά δάνεια κατά κύριο λόγο από τα αγγλικά

1067

θεωρήσαμε ως σημαντικό κριτήριο αξιολόγησης τον έλεγχο του βαθμού ισοδυναμίας του

ελληνικού όρου Εδώ ελέγξαμε το κατά πόσο τα υπό εξέταση λεξικά χρησιμοποιούν όρους

που έχουν επαρκώς παγιωθεί και απαντούν και στα ειδικά λεξικά του κλάδου της

γλωσσολογίας ή προβαίνουν τα ίδια σε απόδοση ή επαναπόδοση ενός παγιωμένου όρου

Τέλος σε επίπεδο μικροδομής εξετάσαμε την επιστημονική επάρκεια και ακρίβεια των

ορισμών που χρησιμοποιούν τα λεξικά με αναφορά σε ελληνικές και ξένες ειδικές

βιβλιογραφικές πηγές (βλ πχ Kerstens et al 2006 Crystal 2003 και Κρύσταλ 2003)

32 Αξιολόγηση των λεξικών

Τα ελληνικά λεξικά ΛΝΕΓ και ΛΚΝ σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του Zgusta 1971

198-221 εν μέρει του Landau 20017-10 και του Swanepoel 2003 46 κατατάσσονται στην

κατηγορία των μονόγλωσσων συγχρονικών γενικών βασικών λεξικών (βλ και Ξυδόπουλο

2008 294)

321 Το ΛΝΕΓ

Το ΛΝΕΓ εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1998 επανεκδόθηκε με βελτιώσεις το 2002 και

περιλαμβάνει περί τα 60000 κύρια λήμματα Με βάση τη σχετική μέτρηση (βλ Παυλάκου

2007) από ποσοτική άποψη το ΛΝΕΓ περιλαμβάνει συνολικά 842 γλωσσολογικούς όρους

ως κύρια λήμματα και ενδολήμματα με ερμήνευμα καθώς και 61 όρους ως υπολήμματα

χωρίς ερμήνευμα Οι όροι αυτοί επισημαίνονται με το σημάδι ΓΛΩΣΣ χωρίς να γίνεται

περαιτέρω διάκριση ως προς το πεδίο χρήσης του κάθε όρου που μπορεί να είναι είτε η

παραδοσιακή γραμματική είτε η γενική γλωσσολογία Τέλος υπάρχουν μερικές περιπτώσεις

όρων οι οποίοι σύμφωνα με τις πηγές αναφοράς που χρησιμοποιήσαμε είναι γλωσσολογικοί

αλλά το ΛΝΕΓ τους έχει καταχωρισμένους σε άλλο επιστημονικό πεδίο (με άλλο χρηστικό

σημάδι) ή τους εμφανίζει ως στοιχεία του γενικού λεξιλογίου

Εδώ με βάση τη συνήθη παραδοχή περί διάκρισης των όρων σε παραδοσιακά

γραμματικούς και γλωσσολογικούς διαπιστώσαμε ότι το 37 όλων των όρων που

επισημαίνονται με το δείκτη ΓΛΩΣΣ στο ΛΝΕΓ είτε είναι παρωχημένοι όροι είτε αφορούν

αποκλειστικά την παραδοσιακή γραμματική της αρχαίας ήκαι νέας ελληνικής είτε και τα

δυο Επιπρόσθετα οι όροι αυτοί δεν είναι δυνατόν να εντοπιστούν σε κανένα από τα ειδικά

λεξικά γλωσσολογικής ορολογίας Το υπόλοιπο 63 των όρων έχουν πράγματι αντληθεί από

τη γενική γλωσσολογία και στις περισσότερες περιπτώσεις είναι μεταφραστικά δάνεια

κυρίως από τα αγγλικά Ακόμη υπάρχουν γενικά γλωσσικά φαινόμενα που εμφανίζονται

μόνο με ορολογία της παραδοσιακής γραμματικής χωρίς να συνοδεύονται από όρους της

σύγχρονης γλωσσολογικής ανάλυσης και χωρίς διαναφορές πχ

1068

(5α) αηχοποίηση (γαλλ assourdissement) και όχι και απηχηροποίηση κατά το αγγλικό devoicing (5β) τσιτακισμός και όχι και προστριβοποίηση κατά το αγγλικό affrication (5γ) κώφωση και όχι και ανύψωση κατά το αγγλικό raising (5δ) συνοδίτης φθόγγος και όχι και παρασιτικό φωνήεν σβαραμπακτί κατά τον όρο parasite svarabhakti vowel

Ειδικότερα οι 533 όροι (από τους 842) οι οποίοι θεωρούμε πως είναι ακραιφνώς

γλωσσολογικοί ακολουθώντας τις ειδικές πηγές αναφοράς μπορούν να χωριστούν σε

υποκατηγορίες ανάλογα με τον ειδικότερο τομέα της γλωσσολογίας στον οποίο αναφέρονται

Αυτό ωστόσο δεν δηλώνεται ούτε με χρηστικό σημάδι ούτε στον ορισμό αλλά προκύπτει

μόνο αν ο χρήστης μπορεί να το συμπεράνει Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται ο τρόπος

κατανομής των όρων αυτών στις διάφορες κατηγορίεςτομείς της γλωσσολογίας

(6) Κατανομή ορολογίας στο ΛΝΕΓ

Εκτός των όρων που είναι καταχωρισμένοι με το χρηστικό σημάδι ΓΛΩΣΣ εντοπίσαμε και

ορισμένους όρους όπως

(7) κοινωνιόλεκτος μόνημα μεταλεξικογραφία ερασμική προφορά ετεροιωμένη βαθμίδα μετωνυμία νευρογλωσσολογία αμαρκάριστος αναδιπλασιασμός επένθεση ερμήνευμα κόρπους συλλαβισμός χειλοϋπερωικός χειλοδοντικός μηδενική βαθμίδα ρινικός κτλ

(17)

(24)

(14)

(7)

(3)(2)

(5) (5)

(23)

ΓΕΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ

ΦΩΝΗΤΙΚΗΦΩΝΟΛΟΓΙΑΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

ΣΥΝΤΑΞΗ

ΣΗΜΑΣΙΟΛΠΡΑΓΜ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛ ΓΛΩΣΣΑΣ

1069

οι οποίοι είναι σαφέστατα ειδικοί γλωσσολογικοί όροι Ενώ δηλαδή απαντούν στα ειδικά

λεξικά δεν επισημαίνονται κατάλληλα ως τέτοιοι και η ειδική τους χρήση μπορεί να γίνει

καταληπτή μόνο με ανάγνωση του ορισμού

Επιπρόσθετα στους 533 (από τους 842) όρους που θεωρήσαμε ως ακραιφνώς

γλωσσολογικούς διαπιστώσαμε ότι δεν περιλαμβάνονται όροι οι οποίοι θεωρούνται βασικοί

στους διάφορους κλάδους της γλωσσολογίας όπως είναι οι ακόλουθοι

(8) βαθείαβαθιά δομή επιφανειακή δομή ουδετεροποίηση συνοπτικός κλινική γλωσσολογία κτλ

Όπως αναφέραμε και νωρίτερα και είναι ευρέως γνωστό η πλειονότητα της σύγχρονης

γλωσσολογικής ορολογίας στα ελληνικά είναι αποτέλεσμα μεταφραστικού δανεισμού κυρίως

από τα αγγλικά (βλ πχ Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 1994 31 1997 80) Η διαδικασία

απόδοσης της ορολογίας παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες οι οποίες συνήθως

αντιμετωπίζονται σε πρωτογενές (έρευνα) ή δευτερογενές επίπεδο (συγγραφή ειδικών

βιβλίων ή λεξικών) και διευθετούνται στα στενότερα πλαίσια της κάθε επιστήμης και ως εκ

τούτου αυτή δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα του λεξικογράφου ndash συντάκτη ενός γενικού

λεξικού Στον τομέα αυτό στο ΛΝΕΓ εντοπίσαμε περιπτώσεις laquoαστοχιώνraquo στην απόδοση

αγγλικών όρων όπως για παράδειγμα

(9α) (απ)ουράνωση αντί για (απ)ουρανικοποίηση για το γαλλικό (και αγγλικό)όρο (deacute)palatalisation και (απ)ουρανώνω αντί για (απ)ουρανικοποιώ για τον ισοδύναμο όρο (deacute)palataliser

(9β) γλωσσική εφαρμογή αντί για γλωσσική πλήρωσηεπιτέλεση για το αγγλικό linguistic performance (9γ) γλωσσικό αίσθημα αντί για γλωσσική διαίσθηση για το αγγλικό linguistic intuition (9δ) έρρινος ndash ερρίνωσηερρινοποίηση αντί για ρινικός ndash ρινικοποίηση για τους γαλλικούς (και αγγλικούς) όρους nasal nasalisation (9ε) ονοματοποίηση ως συνώνυμο της ονοματοποιίας και ως ισοδύναμο του onomatopoeia και όχι του γαλλικού (και αγγλικού) nominalisation

Τέλος από άποψη μικροδομής το ΛΝΕΓ διαπιστώσαμε πως δίνει επαρκείς ορισμούς και

επεξηγεί ιδίως τους όρους που αναφέρονται σε γλωσσικά φαινόμενα με σαφή

παραδείγματα Ωστόσο εντοπίσαμε και δυο περιπτώσεις σοβαρής ανακρίβειας στον ορισμό

η οποία εμφανίζεται και στην πρώτη και στη δεύτερη έκδοση και αφορά τους όρους

ομωνυμία και κατrsquo επέκταση τον όρο ομοηχία και τον όρο παρώνυμο Ας δούμε τον ορισμό

για την ομωνυμία όπως τη δίνει το ΛΝΕΓ (Μπαμπινιώτης 1998 1271)

(10) ομωνυμία (η) [αρχ] (ομωνυμιών) ΓΛΩΣΣ Σημασιολογική σχέση κατά την οποία δύο ή περισσότερες λέξεις συμπίπτουν στη σημασία τους (λχ πετεινός ndash κόκορας άνθος ndash λουλούδι)

1070

Είναι σαφές ότι ο παραπάνω ορισμός αντιστοιχεί στη σημασιολογική σχέση και ακριβέστερα

στην εννοιακή σχέση (sense relation) της λεγόμενης απόλυτης συνωνυμίας Ωστόσο στη

σχετική βιβλιογραφία (βλ πχ Lyons 1977 198 Cruse 1986 268-270 2004 154-155)

μεταξύ άλλων) ενώ συζητείται η περίπτωση της απόλυτης συνωνυμίας ως το ανώτατο

επίπεδο της συνωνυμικής ιεραρχίας συμπεραίνεται ότι στις φυσικές γλώσσες δεν απαντούν

απόλυτα συνώνυμα δηλαδή με laquoσύμπτωσηraquo της σημασίας αλλά αντίθετα λέξεις που είναι

σημασιολογικά ισοδύναμες Έτσι λοιπόν όσες λέξεις παρουσιάζουν περισσότερες ομοιότητες

παρά διαφορές μεταξύ τους ως προς τη σημασία τους συνήθως καταχωρίζονται ως

λογικοπροτασιακά συνώνυμα (όπως τα πετεινός ndash κόκορας άνθος ndash λουλούδι που είδαμε στο

(10)) ενώ όσες λέξεις έχουν μόνο κάποιες ομοιότητες μεταξύ τους θεωρούνται πλησιώνυμα

(πχ μεγάλος ndash τεράστιος δολοφονώ ndash εκτελώ) Ο όρος ομωνυμία σύμφωνα με το ειδικό

λεξικό του Κρύσταλ 2003 292 (και εν μέρει του Σακελλαριάδη 2003 261) αφορά την

περίπτωση όπου δυο λέξεις έχουν διαφορετικές σημασίες και (υποχρεωτικά) τον ίδιο

φωνητικό τύπο (δηλ είναι ομόηχες και έτσι μερικώς ομώνυμες) καθώς και (προαιρετικά) τον

ίδιο ορθογραφικό τύπο (δηλ είναι και ομόγραφες και έτσι απολύτως ομώνυμες)

Ακολουθώντας λοιπόν τη λογική της ορθής απόδοσης της ορολογίας που είδαμε νωρίτερα ο

όρος laquoομωνυμίαraquo θα είναι ισοδύναμος με τον αγγλικό όρο laquohomonymyraquo ενώ ο όρος

laquoομοηχίαraquo με τον όρο laquohomophonyraquo

Παρόμοιου τύπου ανακρίβεια στον ορισμό εντοπίσαμε και στο λήμμα παρώνυμο και στο

σχετικό σχόλιο όπου τα παρώνυμα ορίζονται λανθασμένα ως (βλ πχ Μπαμπινιώτη 2002

1350)

(11) [] καθεμιά από τις λέξεις που μοιάζουν φωνητικά αλλά διαφοροποιούνται σημασιολογικά [] Σύμφωνα με τη σχετική βιβλιογραφία laquoπαρωνυμίαraquo είναι η σχέση που συνδέει δυο λέξεις

που ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες και η μια (το παρώνυμο) παράγεται από την άλλη

(τη βάση) μέσω κάποιας διεργασίας της παραγωγικής μορφολογίας με ομοιότητα ή διαφορά

στη σημασία (βλ πχ Cruse 1986 130 και Ξυδόπουλο 2008 154-158) Ο ορισμός αυτός

επιβεβαιώνεται από τα ειδικά λεξικά του Κρύσταλ 2003 312 των Hartmann amp James 1998

106 και εν μέρει του Σακελλαριάδη 2003 298 από το ΛΚΝ καθώς και από παραδείγματα

που παραθέτει το ίδιο το ΛΝΕΓ στο σχετικό σχόλιο (βλ Μπαμπινιώτη 2002 1351-1352)

(12) αθέρας ndash αιθέρας ανθρώπινος ndash ανθρωπινός βώλος ndash σβώλος ονομαστικός ndash ονοματικός σφαγείο ndash σφάγιο τεχνητός ndash τεχνικός ωφέλεια ndash όφελος κοκ

Έχοντας εξετάσει με σχετική λεπτομέρεια τον τρόπο διαχείρισης της γλωσσολογικής

ορολογίας από το ΛΝΕΓ με εφαρμογή των κριτηρίων που υιοθετήσαμε νωρίτερα ας δούμε

1071

στην ίδια βάση τον τρόπο διαχείρισης της ορολογίας της γλωσσολογίας που εφαρμόζει το

ΛΚΝ σε αντιδιαστολή με το ΛΝΕΓ

322 Το ΛΚΝ

Το ΛΚΝ εκδόθηκε όπως και το ΛΝΕΓ το 1998 χωρίς όμως περαιτέρω επανεκδόσεις και

περιλαμβάνει περί τα 45000 κύρια λήμματα Από ποσοτική άποψη το ΛΚΝ παρότι ανήκει

στην ίδια κατηγορία με το ΛΝΕΓ περιλαμβάνει συνολικά 131 γλωσσολογικούς όρους ως

κύρια λήμματα με ερμήνευμα (βλ Μιλένοβα 2007) Πρόκειται δηλαδή για το frac14 περίπου του

αντίστοιχου λημματολογίου του ΛΝΕΓ Αρκετοί όροι από αυτούς περιλαμβάνουν εσωτερικά

λήμματα που συνήθως εξειδικεύουν το κύριο λήμμα με μια ονοματική φράση πχ

(13) πρώτη άρθρωση μεταφραστικό δάνειο κτλ

Εδώ γίνεται διάκριση μεταξύ των γραμματικών και των γλωσσολογικών όρων κι έτσι οι

γλωσσολογικοί όροι επισημαίνονται με το χρηστικό σημάδι γλωσσ σε αντίθεση με τους

όρους που χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή γραμματική οι οποίοι ανέρχονται σε 330 και

επισημαίνονται ως γραμμ Το ΛΚΝ όπως και το ΛΝΕΓ χρησιμοποιεί μόνο ορολογία

παραδοσιακής γραμματικής για γενικά γλωσσικά φαινόμενα χωρίς διαναφορές σε όρους της

σύγχρονης γλωσσολογίας

Όπως διαπιστώσαμε οι 131 όροι που είναι επισημασμένοι ως γλωσσολογικοί μπορούν να

χωριστούν σε υποκατηγορίες ανάλογα με τον ειδικότερο τομέα της γλωσσολογίας στον

οποίο αναφέρονται στοιχείο που όπως και στο ΛΝΕΓ δεν δηλώνεται με ειδικό δείκτη όπως

φαίνεται στο διάγραμμα στο (14)

(14) Κατανομή ορολογίας στο ΛΚΝ

(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)

ΦΩΝΗΤΙΚΗ ΦΩΝΟΛΟΓΙΑ


ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

ΣΥΝΤΑΞΗ

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ


ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ

1072

Και εδώ εντοπίσαμε αρκετούς όρους που ενώ είναι αδιαμφισβήτητα γλωσσολογικοί δεν

φέρουν το χρηστικό σημάδι γλωσσ πχ

(15) αμαρκάριστος γένος διαλεκτολογία διγλωσσία δομισμός εγκλιτικός ιδιωματισμός κειμενογλωσσολογία λέξημα λεξικογραφία λεξικολογία μορφολογία ομωνυμία σύνθετο συνοχή συνωνυμία φράση

Παρά το γεγονός ότι το ΛΚΝ αντίθετα προς το ΛΝΕΓ περιέχει μόνο ένα σύνολο

βασικών γλωσσολογικών όρων και έτσι το συγκεκριμένο λημματολόγιο είναι ποσοτικά

περιορισμένο δεν περιλαμβάνει κάποιους όρους που θα ανέμενε κανείς να υπάρχουν πχ

όλους και όχι κάποιους από τους σημαντικότερους κλάδους της εφαρμοσμένηςδιακλαδικής

γλωσσολογίας έτσι ενώ υπάρχουν οι όροι

(16) ψυχογλωσσολογία και κοινωνιογλωσσολογία

δεν απαντούν οι όροι

(17) νευρογλωσσολογία κλινική γλωσσολογία ανθρωπολογική γλωσσολογία μαθηματική γλωσσολογία κοκ

Στο ΛΚΝ τέλος απαντούν οι μεταφραστικοί όροι έρρινος-η-ο και ουρανώνω και τα

παράγωγά τους τους οποίους θεωρήσαμε προβληματικούς από άποψη απόδοσης και

νωρίτερα στη συζήτησή μας για το ΛΝΕΓ

33 Αξιολογικές παρατηρήσεις

Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή μας για τη διαχείριση της γλωσσολογικής ορολογίας από τα

δυο εγκυρότερα γενικά λεξικά της ελληνικής που είναι διαθέσιμα σήμερα μπορούμε να

καταλήξουμε σε μια σειρά αξιολογικών παρατηρήσεων και συμπερασμάτων για το κάθε

λεξικό με γνώμονα την πολιτική επιλογής των λημμάτων που υιοθετεί το καθένα και

γενικότερα για το θέμα που μας απασχόλησε σε αυτή την εργασία

331 Το ΛΝΕΓ

Η πολιτική επιλογής των λημμάτων επιστημονικής ορολογίας που υιοθετεί το ΛΝΕΓ

αναφέρεται στην παράγραφο 6 του προλογικού σημειώματος (με τίτλο laquoΔομή του Λεξικούraquo)

στο εισαγωγικό του μέρος ως ακολούθως Μπαμπινιώτης 2002 26

1073

(17) [] Το παρόν λεξικό περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό από επιστημονικούς όρους που κρίναμε ότι χρησιμοποιούνται στη γλωσσική επικοινωνία των πολλών

Με βάση τα όσα διαπιστώσαμε και συζητήσαμε νωρίτερα προκύπτει πως η πολιτική αυτή

δεν εφαρμόζεται με πληρότητα και συνέπεια αφού οι περισσότεροι laquoγλωσσολογικοίraquo όροι

που περιέχονται στο ΛΝΕΓ δεν είναι γνωστοί και προσβάσιμοι στο μέσο ομιλητή και χρήστη

(δηλ στους laquoπολλούςraquo) και το πλήθος των 842 όρων είναι μάλλον υπερβολικά μεγάλο σε

σχέση με τον τύπο του λεξικού το συνολικό του λημματολόγιο και την αναγνωρισιμότητα

της γλωσσολογίας ως επιστήμης από το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό

Επιπρόσθετα προτιμώνται ειδικοί ήκαι παρωχημένοι όροι (πχ ολολεξία

προσσχηματισμός σίζοντες φθόγγοι κτλ) που είχαν επινοηθεί κάποτε στα πλαίσια της

μελέτης της ελληνικής (αρχαίας και νέας) έναντι άλλων βασικότερων όρων που

χρησιμοποιούνται σήμερα στη σύγχρονη γλωσσολογία (βλ σχετικά και Ιορδανίδου 2004

227-228 Χαραλαμπάκη 2004 3)

Η επισήμανση ΓΛΩΣΣ αρκετά άγνωστη στο μέσο χρήστη που συνήθως συγχέει τη

φιλολογία με τη γλωσσολογία είναι άκρως γενικευτική περιλαμβάνοντας ευρύτερα γνωστούς

όρους της παραδοσιακής γραμματικής που θα μπορούσαν κάλλιστα να φέρουν το δείκτη

γραμμ προκαλώντας έτσι σύγχυση στους μη κατάλληλα καταρτισμένους χρήστες

Τέλος δεν φαίνεται να υπάρχει σαφές κριτήριο επιλογής των βασικών και συχνότερα

χρησιμοποιούμενων όρων αφού παραλείπονται πολλοί βασικοί όροι και περικλείονται όροι

που είναι ειδικότεροι Το στοιχείο αυτό επιβεβαιώνεται και από την κατανομή των όρων ανά

κλάδο που είδαμε στο γράφημα στο (6) όπου το 61 των όρων προέρχεται από τα τέσσερα

επίπεδα ανάλυσης και μόνο το 24 από το χώρο της γενικής γλωσσολογίας δηλ από τη

βασική ορολογία

Γενικότερα και άσχετα με την πολιτική επιλογής που υιοθετεί (αλλά δεν εφαρμόζει

πλήρως) το ΛΝΕΓ μπορούμε επίσης να συμπεράνουμε ότι (α) εντοπίζονται ορισμοί με

ανακρίβειες (πχ για ομώνυμο παρώνυμο)middot (β) υιοθετούνται μη παγιωμένοι μεταφραστικοί

όροι που φαίνεται να είναι και μορφοσημασιολογικά λανθασμένοι δείχνοντας μάλιστα μια

έντονη τάση ρύθμισης της ορολογίας που δεν συνάδει με τον ίδιο τον τύπο του λεξικούmiddot (γ)

το ΛΝΕΓ δεν φαίνεται να σέβεται την καθολικότητα εφαρμογής της γλωσσολογικής

ορολογίας σε όλες τις φυσικές γλώσσες χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μεγάλη

προτίμηση στους όρους που αφορούν μόνο τα ελληνικά (πχ κώφωση τσιτακισμός καθώς και

η διατήρηση της ιδιάζουσας διάκρισης μεταξύ διαλέκτου και ιδιώματος που δεν

αντιστοιχεί στην ισχύουσα αγγλική ορολογία (που κυριαρχεί σήμερα στη γλωσσολογία)middot(δ)

εντοπίζονται πολυάριθμα λήμματα που αφορούν έννοιες της γλωσσολογίας αλλά δεν φέρουν

το σημάδι ΓΛΩΣΣ και (ε) οι ορισμοί γενικότερα είναι επαρκείς και επεξηγηματικοί με τα

απαραίτητα παραδείγματα από τα ελληνικά

1074

332 Το ΛΚΝ

Η πολιτική επιλογής των λημμάτων επιστημονικής ορολογίας που υιοθετεί το ΛΚΝ

αναφέρεται στην πρώτη σελίδα του της εισαγωγής του ως ακολούθως

(18) [] Από τους ειδικούς επιστημονικούς και τεχνικούς όρους οι πιο κοινοί αυτοί που είναι γνωστοί από τις εφημερίδες τα περιοδικά και τα εκλαϊκευτικά άρθρα ή βιβλία καθώς και όροι που είναι κοινοί σε δύο ή περισσότερες επιστήμες παραλείπονται όσοι έχουν αυστηρά εξειδικευμένη και απόλυτα περιορισμένη χρήση

Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη 1998 ια

Το ΛΚΝ φαίνεται να είναι συνεπέστερο προς την πολιτική επιλογής λημμάτων που

υιοθετεί αφού καταρχάς οι περισσότεροι γλωσσολογικοί όροι που περιέχει είναι βασικοί και

περισσότερο γνωστοί και προσβάσιμοι στο μέσο ομιλητή και χρήστη στοιχείο που

συμβαδίζει με τον τύπο του λεξικού

Επιπρόσθετα χρησιμοποιεί τα δυο χρηστικά σημάδια γραμμ και γλωσσ κατευθύνοντας

κατάλληλα το χρήστη στην κατανόηση του κάθε όρου στο πλαίσιο στο οποίο αυτός

χρησιμοποιείται

Όσον αφορά το κριτήριο επιλογής των βασικών και συχνότερα χρησιμοποιούμενων όρων

αυτό είναι σαφέστερα προσδιορισμένο παρότι παραλείπονται κάποιοι βασικοί όροι Το

γράφημα στο (14) επιβεβαιώνει εν μέρει την παρατήρηση αυτή ωστόσο δείχνει μια ιδιαίτερη

τάση στην επιλογή όρων από τον κλάδο της φωνητικής φωνολογίας Βεβαίως η κατανομή

της ορολογίας ανά κλάδο στο ΛΚΝ είναι μάλλον ομαλότερη δεδομένου του συγκριτικά πολύ

μικρότερου πλήθους γλωσσολογικών όρων (131) που περιλαμβάνει (βλ και

Γιαννουλοπούλου 2003 45 σχετικά με το πλήθος των επιστημονικών όρων)

Γενικότερα για το ΛΚΝ μπορούμε να συμπεράνουμε ότι (α) δεν εντοπίζονται γενικά

ανακρίβειες σε ορισμούς όρωνmiddot(β) γενικά υιοθετούνται παγιωμένοι μεταφραστικοί όροιmiddot(γ)

το ΛΚΝ σέβεται γενικά την καθολικότητα εφαρμογής της γλωσσολογικής ορολογίας σε όλες

τις φυσικές γλώσσες παρότι υιοθετεί και αυτό πχ ιδιογλωσσικούς όρους όπως το ιδίωμαmiddot (δ)

εντοπίζονται πολυάριθμα λήμματα γλωσσολογικού περιεχομένου χωρίς την επισήμανση

γλωσσ και (ε) οι ορισμοί γενικότερα είναι επαρκείς και επεξηγηματικοί με τα απαραίτητα

παραδείγματα από τα ελληνικά

4 Συμπέρασμα

Στην εργασία αυτή εφαρμόσαμε μια σειρά αξιολογικών κριτηρίων με σκοπό να εξετάσουμε

τον τρόπο διαχείρισης της ορολογίας της γλωσσολογίας στα δυο σημαντικότερα μονόγλωσσα

γενικά λεξικά της νέας ελληνικής στο ΛΝΕΓ και το ΛΚΝ Αφού συζητήσαμε με συντομία τα

χαρακτηριστικά της επιστημονικής ορολογίας και τις γενικές αρχές που διέπουν τη

1075

δημιουργία της προχωρήσαμε στην ποσοτική και ποιοτική αξιολόγηση των δυο λεξικών

Διαπιστώσαμε πως το ΛΝΕΓ εμφανίζει αρκετές αστοχίες και ανακολουθίες στην εφαρμογή

της πολιτικής που υιοθετεί ίσως λόγω και του παράδοξα μεγάλου αριθμού λημμάτων που

περιλαμβάνει Αντίθετα το ΛΚΝ παρά κάποιες μεμονωμένες προβληματικές περιπτώσεις

και ελλείψεις θεωρούμε πως κατορθώνει να τηρήσει πιστά την πολιτική που υιοθετεί

Με βάση τα ευρήματα και τη συζήτηση που προηγήθηκε από την εξέταση του τρόπου

διαχείρισης της γλωσσολογικής ορολογίας στα δυο λεξικά μπορούμε να συμπεράνουμε

γενικότερα ότι η ένταξη ειδικών λεξιλογίων στα γενικά βασικά λεξικά πρέπει να ακολουθεί

με συνέπεια κάποιες αρχές όπως (α) να περιορίζεται στο βασικό σώμα του λεξιλογίου χωρίς

εξειδικευμένους όρους (β) να επισημαίνεται κατάλληλα στη μικροδομή (γ) να περιορίζεται

σε παγιωμένη ορολογία όπως αυτό τεκμηριώνεται από τα ειδικά λεξικά και (δ) οι

μεταφραστικοί όροι να ισοδυναμούν με την ορολογία που ισχύει για την κάθε επιστήμη

Βιβλιογραφία ΑναστασιάδηndashΣυμεωνίδη Α (1986) Η νεολογία στην Κοινή Νεοελληνική Θεσσαλονίκη Αριστοτέλειο

Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Επιστημονική Επετηρίδα Φιλοσοφικής Σχολής) Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Α (1994) Νεολογικός δανεισμός της νεοελληνικής Άμεσα δάνεια από τη

γαλλική και αγγλοαμερικανική Μορφοφωνολογική ανάλυση Θεσσαλονίκη Επιτροπή Δημοσιευμάτων ΑΠΘ

Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Α (1997) laquoΔιαδικασίες κατά τη δημιουργία των όρωνraquo Στο Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία 1ο Συνέδριο 77-87

Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Α (υπό δημοσίευση) laquoΛεξικογραφία και χρηστικά σημάδιαraquo Θα δημοσιευτεί στα Πρακτικά του 8ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας Ιωάννινα

Bowker L (2003) ldquoSpecialized lexicography and specialized dictionariesrdquo In P van Sterkenburg (ed) A practical guide to lexicography Amsterdam John Benjamins 154-164

Γιαννουλοπούλου Γ (2001) laquoΗ συμβολή της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής στη διαμόρφωση της επιστημονικής ορολογίας των ευρωπαϊκών γλωσσών Ιστορική θεώρησηraquo Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία Ανακοινώσεις 3ου Συνεδρίου της ΕΛΕΤΟ 19-29

Γιαννουλοπούλου Γ (2003) laquoΘετικές και ανθρωπιστικές επιστήμες Υπάρχουν διαφορές στην επιστημονική ορολογίαraquo Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία Ανακοινώσεις 4ου Συνεδρίου της ΕΛΕΤΟ 42-51

Cabreacute M T (1999) Terminology Theory Methods and Applications (Transl J Decesaris) Amsterdam John Benjamins

Carr P (2007) A glossary of Phonology Edinburgh University Press Cruse A (1986) Lexical Semantics Cambridge Cambridge University Press Cruse A (2004) Meaning in Language An Introduction to Semantics and Pragmatics Oxford Oxford

University Press Cruse A (2006) A glossary of Semantics and Pragmatics Edinburgh University Press Crystal D (2003) Dictionary of linguistics and phonetics (5th Edition) Oxford Blackwell Davies A (2005) A glossary of Applied Linguistics Edinburgh University Press Hartmann R R K (2001) Teaching and Researching Lexicography Harlow Longman Hartmann R R K amp G James (1998) Dictionary of Lexicography London Routledge Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1998) Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο

Νεοελληνικών Σπουδών Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη Ιορδανίδου Α (2004) laquoΗ ορολογία στα λεξικά γενικής γλώσσαςraquo Στο Μ Κατσογιάννου amp Ε

Ευθυμίου (επιμ) Ελληνική ορολογία Έρευνα και εφαρμογές Αθήνα Εκδόσεις Καστανιώτη 221-242

Jackson H amp E Zeacute Amvela (2000) Words Meaning and Vocabulary An Introduction to Modern English Lexicology London Continuum

Κακριδή-Φερράρι Μ (2001) laquoΜετάφραση ξένων όρωνraquo Στο Χριστίδης Α-Φ (επιμ) Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα Θεσσαλονίκη Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας 203-205

1076

Κατσογιάννου Μ amp Ε Ευθυμίου (επιμ) (2004) Ελληνική ορολογία Έρευνες και εφαρμογές Αθήνα Καστανιώτης

Kerstens J E Ruys amp J Zwarts (eds) (2006) Lexicon of Linguistics Utrecht Utrecht Institute of Linguistics (httpwww2letuunlUil-OTSLexicon) [7 November 2006]

Kiefer F amp P van Sterkenburg (2003) ldquoDesign and production of monolingual dictionariesrdquo In P van Sterkenburg (ed) A practical guide to lexicography Amsterdam John Benjamins 350-365

Κρύσταλ Ν (2003) Λεξικό Γλωσσολογίας και Φωνητικής (Μετ Γ Ξυδόπουλος) Αθήνα Πατάκης Landau S (2001) Dictionaries The art and craft of lexicography (2nd Edition) Cambridge Cambridge

University Press Lyons J (1977) Semantics (Volumes 1 amp 2) Cambridge Cambridge University Press Μιλένοβα Μ (2007) laquoΕλληνοαγγλικό γλωσσάριο όρων γλωσσολογίας (με βάση τους όρους που

περιέχουν το γενικό ΛΚΝ και τα ειδικά λεξικά Κρύσταλ και Σακελλαριάδη)raquo Εργασία στο μάθημα της Ηλεκτρονικής Λεξικογραφίας και Ορολογίας ΜΠΣ Συγκριτικής Γλωσσολογίας και Γλωσσικής Ποικιλίας Πανεπιστήμιο Πατρών

Μπαμπινιώτης Γ (1993) laquoΗ Γλωσσική Πλευρά των Επιστημονικών Όρωνraquo Το Βήμα 206 Μπαμπινιώτης Γ (1994) Η γλώσσα ως αξία Το παράδειγμα της ελληνικής Αθήνα Gutenberg Μπαμπινιώτης Γ (1998) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα Κέντρο Λεξικολογίας Μπαμπινιώτης Γ (2002) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (2η Έκδοση) Αθήνα Κέντρο

Λεξικολογίας Ξυδόπουλος Γ Ι (2002) laquoΠροβλήματα Απόδοσης των Γλωσσολογικών Όρων από την Αγγλική στην

Ελληνικήraquo Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 22 495-506 Ξυδόπουλος Γ Ι (2003) laquoΜεταφράζοντας ένα Επιστημονικό Σύγγραμμα Δυσκολίες και Πιθανές

Λύσειςraquo Πρακτικά του Συνεδρίου laquoΜεταφράζοντας στον 20ο αιώνα Τάσεις και Προοπτικέςraquo ΑΠΘ 740-7

Ξυδόπουλος Γ Ι (2008) Λεξικολογία Εισαγωγή στην ανάλυση της λέξης και του λεξικού Αθήνα Πατάκης

Παυλάκου Μ (2007) laquoΕλληνοαγγλικό γλωσσάριο όρων γλωσσολογίας (με βάση τους όρους που περιέχουν το γενικό λεξικό Μπαμπινιώτη και τα ειδικά λεξικά Κρύσταλ και Σακελλαριάδη)raquo Εργασία στο μάθημα της Ηλεκτρονικής Λεξικογραφίας και Ορολογίας ΜΠΣ Συγκριτικής Γλωσσολογίας και Γλωσσικής Ποικιλίας Πανεπιστήμιο Πατρών

Sager J (1998) ldquoTerminology applicationsrdquo In M Baker (ed) Routledge encyclopedia of translation studies London Routledge 251-255

Σακελλαριάδης Γ (2003) Σύγχρονο λεξικό όρων και θεμάτων γλωσσολογικών Αθήνα Σαββάλας Swanepoel P (2003) ldquoDictionary typologies A pragmatic approachrdquo In Sterkenburg P van (ed) A

practical guide to lexicography Amsterdam John Benjamins 44-69 Τοκατλίδου-Παναγιωτίδου Β (1976) laquoΠροβλήματα ορολογίας και δανείωνraquo Στο Προβλήματα της

Δημοτικής Γλώσσας (Πρακτικά Συμποσίου) Θεσσαλονίκη Τέχνη 59-63 Τράπαλης Γ amp Γ Κατσούδα (υπό δημοσίευση) laquoΣυγκριτική μελέτη του συστήματος λεξικογραφικών

χαρακτηρισμών σε ελληνικά και ξένα μονόγλωσσα λεξικάraquo Θα δημοσιευτεί στα Πρακτικά του 8ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας Ιωάννινα

Trask L (1993) A dictionary of grammatical terms in Linguistics London Routledge Trudgill P (2003) A glossary of Sociolinguistics Edinburgh University Press Tsakona V (2007) ldquoBilingualisation in practice Terminological issues in bilingualising a specialised

glossaryrdquo International Journal of Lexicography 202 119-145 Χαραλαμπάκης Χ (2004) laquoΠροβλήματα ισοδυναμίας στη νεοελληνική επιστημονική ορολογίαraquo Στον

ηλεκτρονικό τόμο των Πρακτικών του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας (Ρέθυμνο 18-21 Σεπτεμβρίου 2003) διαθέσιμο σε CD-ROM (με ISBN 960-88268-0-2)

Xydopoulos G J (ed) (2007) Online glossary of linguistics terminology Greek-English amp English- Greek Ioannina Department of Linguistics University of Ioannina διαθέσιμο από το httpusersuoigrgjxydolexicon glossaryhtml [20 February 2007]

Zgusta L (1971) Manual of lexicography The Hague Mouton

1077

διατυπώσουμε ορισμένα αξιολογικά συμπεράσματα σχετικά με τη διαχείριση της ορολογίας

από τα συγκεκριμένα μονόγλωσσα συγχρονικά λεξικά

1 Οι γενικές αρχές της ορολογίας της γλωσσολογίας

Τα γενικά χαρακτηριστικά της γλωσσολογικής μεταγλώσσας αντλούνται από το γενικό

γλωσσικό σύστημα αλλά διαφοροποιούνται στο λεξικό επίπεδο αφού αυτή διαθέτει τριών

ειδών λεξικά στοιχεία (α) λέξεις του γενικού λεξιλογίου (β) σχετικά εξειδικευμένες λέξεις

που μπορεί να απαντούν και στο γενικό λεξιλόγιο και (γ) λέξεις με υψηλή εξειδίκευση που

δεν απαντούν στο γενικό λεξιλόγιο (βλ πχ Cabreacute 1999 80-81) για παράδειγμα

(1α) Κοινές λέξεις γενικού λεξιλογίου analysis (ανάλυση) description (περιγραφή)

system (σύστημα) form (μορφή) meaning (σημασία) κτλ

(1β) Εξειδικευμένες λέξεις γενικού λεξιλογίου compounding (σύνθεση) derivation

(παραγωγή) vowel (φωνήεν) deletion (απαλοιφή) context (περικείμενο) κτλ

(1γ) Εξειδικευμένες λέξεις ειδικού λεξιλογίου morpheme (μόρφημα) phoneme (φώνημα)

lexeme (λέξημα) utterance (εκφώνημα) affix (πρόσφυμα) implicature (υπονόημα)

connotation (συνδήλωση) κτλ

11 Τυπικά χαρακτηριστικά

Το ειδικό λεξιλόγιο της γλωσσολογίας όπως και των άλλων επιστημών και τεχνών έχει

βεβαίως και ιδιαίτερα τυπικά χαρακτηριστικά που συνοψίζονται στα εξής

(2α) μορφολογικές δομές που προέρχονται από ελληνικές ή λατινικές ρίζες diphthongization (δίφθογγοποίηση) aoristic (αοριστικός) vocoid (φωνηεντοειδές) κτλ

(2β) συντομευμένα στοιχεία και σύμβολα NP (Ονοματική Φράση) EPP (Διευρυμένη Αρχή της Προβολής) wh (ερωτηματικό) Χrsquo (X-τονούμενο) κτλ

(2γ) ονοματοποιήσεις ρημάτων nominalization (ονοματοποίηση) modification (τροποποίηση) devoicing (απηχηροποίηση) κτλ

Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε και την ύπαρξη πληθώρας σύνθετων ονοματικών

εκφράσεων πχ

(3) phrase-structure rules (κανόνες φραστικής δομής) coordinating conjunction (δείκτης παρατακτικής σύνδεσης) tip-of-the-tongue phenomenon (φαινόμενο laquoστην άκρη της γλώσσαςraquo) κτλ

Το ειδικό λεξιλόγιο της γλωσσολογίας περιέχει σύνθετους όρους που έχουν τη μορφή

ονοματικών φράσεων που πολλές φορές παρουσιάζουν υψηλή δομική πολυπλοκότητα πχ

1064
































1065






2002 496-7 2003 740-1 και Tsakona 2007 126-9 137-139)






























1066




































1067












2008 294)

321 Το ΛΝΕΓ





















1068












(17)

(24)

(14)

(7)

(3)(2)

(5) (5)

(23)



ΣΥΝΤΑΞΗ




1069


























1070





















1350)











1071



322 Το ΛΚΝ



















(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)




ΣΥΝΤΑΞΗ



ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ


1072





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077
































1065






2002 496-7 2003 740-1 και Tsakona 2007 126-9 137-139)






























1066




































1067












2008 294)

321 Το ΛΝΕΓ





















1068












(17)

(24)

(14)

(7)

(3)(2)

(5) (5)

(23)



ΣΥΝΤΑΞΗ




1069


























1070





















1350)











1071



322 Το ΛΚΝ



















(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)




ΣΥΝΤΑΞΗ



ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ


1072





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077






2002 496-7 2003 740-1 και Tsakona 2007 126-9 137-139)






























1066




































1067












2008 294)

321 Το ΛΝΕΓ





















1068












(17)

(24)

(14)

(7)

(3)(2)

(5) (5)

(23)



ΣΥΝΤΑΞΗ




1069


























1070





















1350)











1071



322 Το ΛΚΝ



















(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)




ΣΥΝΤΑΞΗ



ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ


1072





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077




































1067












2008 294)

321 Το ΛΝΕΓ





















1068












(17)

(24)

(14)

(7)

(3)(2)

(5) (5)

(23)



ΣΥΝΤΑΞΗ




1069


























1070





















1350)











1071



322 Το ΛΚΝ



















(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)




ΣΥΝΤΑΞΗ



ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ


1072





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077












2008 294)

321 Το ΛΝΕΓ





















1068












(17)

(24)

(14)

(7)

(3)(2)

(5) (5)

(23)



ΣΥΝΤΑΞΗ




1069


























1070





















1350)











1071



322 Το ΛΚΝ



















(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)




ΣΥΝΤΑΞΗ



ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ


1072





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077












(17)

(24)

(14)

(7)

(3)(2)

(5) (5)

(23)



ΣΥΝΤΑΞΗ




1069


























1070





















1350)











1071



322 Το ΛΚΝ



















(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)




ΣΥΝΤΑΞΗ



ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ


1072





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077


























1070





















1350)











1071



322 Το ΛΚΝ



















(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)




ΣΥΝΤΑΞΗ



ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ


1072





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077





















1350)











1071



322 Το ΛΚΝ



















(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)




ΣΥΝΤΑΞΗ



ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ


1072





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077



322 Το ΛΚΝ



















(29)

(36)

(18)

(6)

(4)

(3) (1) (3)




ΣΥΝΤΑΞΗ



ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ


1072





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077





















331 Το ΛΝΕΓ




1073




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077




































1074

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077

332 Το ΛΚΝ































1075




























1076























1077




























1076























1077























1077

Documents

Η ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ