18
Η λέπρα ως ασθένεια είναι τόσο παλιά, όσο σχεδόν και ο πολιτισμός μας. Η βεδική δερματοπάθεια με το όνομα kilasa , οι αναφορές στα σανσκριτικά ιατρικά και Caraca, οι περιγραφές της κομφουκιανής φιλολογίας, δεν αφήνουν αμφιβολία ότι η λέπρα είναι από τις πιο αρχαίες ασθένειες. Αρχαίες μάσκες. Σχετίζονται με την λέπρα οι δυσμορφίες στο σχήμα τους; Στην κλασική ελληνική αρχαιότητα πάντως, η νόσος ήταν γενικά άγνωστη. Το ίδιο και στους Εβραίους, αφού οι σύγχρονοι λεπρολόγοι συμφωνούν και μάλιστα με εντυπωσιακή ομοφωνία ότι η βιβλική νόσος δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την νόσο του Χάνσεν. Πιθανότατα η λέπρα εισέδυσε στην Αίγυπτο από τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον 4ο αιώνα π.Χ, όταν επέστρεψαν από τη μεγάλη τους εκστρατεία στην Ανατολή. Με άλλα λόγια η νόσος εισέδυσε στην Αίγυπτο από την Ινδία. Στη συνέχεια εξαπλώθηκε περισσότερο με τις λεγεώνες του Πομπηίου, όταν επέστρεψαν στην Ιταλία μετά τον πόλεμο με τον Βασιλιά Μιθριδάτη του Πόντου τον 1ο αιώνα π.Χ. (Αν στηριχθούμε στον Πλίνιο , τα στρατεύματα του Πομπηίου αφού υπόταξαν την Αρμενία και πέρασαν θριαμβευτικά από πολλές ελληνικές πόλεις, μετέφεραν στην Δύση ότι μικρόβιο μάζεψαν στην Ανατολή). Ένας εκ των μαθητών του Γαληνού , ο Αρεταίος , έδωσε μια κλασική περιγραφή της νόσου στην Ελλάδα τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. Η αξία της περιγραφής του Αρεταίου βρίσκεται στο γεγονός ότι δεν δέχθηκε την ιπποκρατική θέση του ›μιάσματος fi, κατά την οποία οι ασθένειες δεν μπορούσαν να μεταδοθούν από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά ήταν αποτέλεσμα ›μολυσμένου αέραfi. Αν και ο δάσκαλός του Γαληνός συμφωνούσε απόλυτα με τον Ιπποκράτη , ο Αρεταίος υποστήριξε με πάθος τη μολυσματικότητα (μεταδοτικότητα) της λέπρας.

Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Συμπληρωματικά από το βιβλίο του Πρίγκηπα Γεωργίου της Ελλάδας "Αναμνήσεις εκ Κρήτης 1898 -1906" το 8ο Κεφάλαιο, "Ο αγών κατά της λέπρας"..

Citation preview

Page 1: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Η λέπρα ως ασθένεια είναι τόσο παλιά, όσο σχεδόν και ο πολιτισμός μας. Η βεδικήδερματοπάθεια με το όνομα kilasa

, οι αναφορές στα σανσκριτικά ιατρικά συγγράμματα Sucruta

και Caraca, οι περιγραφές της κομφουκιανής φιλολογίας, δεν αφήνουν αμφιβολία ότι η λέπρα είναι από τις πιο αρχαίες ασθένειες.

Αρχαίες μάσκες. Σχετίζονται με την λέπρα οι δυσμορφίες στο σχήμα τους;

Στην κλασική ελληνική αρχαιότητα πάντως, η νόσος ήταν γενικά άγνωστη. Το ίδιο και στους Εβραίους, αφού οι σύγχρονοι λεπρολόγοι συμφωνούν και μάλιστα με εντυπωσιακή ομοφωνία ότι η βιβλική νόσος δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την νόσο του Χάνσεν.

Πιθανότατα η λέπρα εισέδυσε στην Αίγυπτο από τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον 4ο αιώνα π.Χ, όταν επέστρεψαν από τη μεγάλη τους εκστρατεία στην Ανατολή. Με άλλα λόγια η νόσος εισέδυσε στην Αίγυπτο από την Ινδία. Στη συνέχεια εξαπλώθηκε περισσότερο με τις λεγεώνες του Πομπηίου, όταν επέστρεψαν στην Ιταλία μετά τον πόλεμο με τον Βασιλιά Μιθριδάτη του Πόντου τον 1ο αιώνα π.Χ. (Αν στηριχθούμε στον Πλίνιο, τα στρατεύματα του Πομπηίου αφού υπόταξαν την Αρμενία και πέρασαν θριαμβευτικά από πολλές ελληνικές πόλεις, μετέφεραν στην Δύση ότι μικρόβιο μάζεψαν στην Ανατολή).

Ένας εκ των μαθητών του Γαληνού, ο Αρεταίος, έδωσε μια κλασική περιγραφή της νόσου στην Ελλάδα τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. Η αξία της περιγραφής του Αρεταίου βρίσκεται στο γεγονός ότι δεν δέχθηκε την ιπποκρατική θέση του ­μιάσματος®, κατά την οποία οι ασθένειες δεν μπορούσαν να μεταδοθούν από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά ήταν αποτέλεσμα ­μολυσμένου αέρα®. Αν και ο δάσκαλός του Γαληνός συμφωνούσε απόλυτα με τον Ιπποκράτη, ο Αρεταίος υποστήριξε με πάθος τη μολυσματικότητα (μεταδοτικότητα) της λέπρας.

Page 2: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Ο κώδικας του Βασιλέα της Λομβαρδίας Rotharis, (Edictum Rothari) από πολύ νωρίς (643) νομοθετεί την απόλυτη περιθωριοποίηση των ασθενών, καταδικάζοντάς τους στην πράξη σε κοινωνικό θάνατο.

Όλοι οι πάσχοντες ήσαν υποχρεωμένοι να φέρουν κουδούνια, να φορούν λευκά φορέματα, ενώ θεσπίστηκαν μέτρα απομόνωσης τους από τους υγιείς, ακόμα και κατά την διάρκεια τέλεσης των θρησκευτικών τους καθηκόντων. Ειδικές τρύπες στους τοίχους των εκκλησιών τους επέτρεπαν να έρχονται σε μια υποτυπώδη επικοινωνία με τους ιερείς και να λαμβάνουν την θεία κοινωνία. Τέτοιες υποδοχές -τρύπες, μπορεί κανείς εύκολα να διακρίνει ακόμα και σήμερα σε μεσαιωνικούς ναούς, ειδικά στη Νορβηγία όπου η νόσος είχε καταστεί πραγματική κοινωνική μάστιγα.

Παρά τα μέτρα όλων σχεδόν των ηγεμόνων της εποχής (Πιπίνος ο Βραχύς το 751, Καρλομάγνος το 786), η εξάπλωση της νόσου δεν θα αναχαιτιστεί. Η λέπρα θα εξακολουθήσει - ως ενδημική νόσος πια – να μεταδίδεται, για να φτάσει τον 14ον αιώνα στην πλήρη ακμή της στην Ευρώπη, όπου πάνω από 300 λεπροκομεία (λαζαρέτα) είχαν δημιουργηθεί προκειμένου να την περιορίσουν.

Είναι αποδεδειγμένο ότι τα μέτρα ενάντια στους πάσχοντες ατονούσαν πολλές φορές. Για το μεσαιωνικό άνθρωπο, αν και οι ενδείξεις της μεταδοτικότηταςτης νόσου ήταν εξαιρετικά ισχυρές, τα πάντα υπάκουαν σε μια ηθικής τάξης αιτιοκρατία. Η λέπρα, όπως και κάθε άλλη ασθένεια, πάνω από όλα ήταν θεόσταλτη τιμωρία, μια ψυχική αρρώστια με σωματικές εκδηλώσεις, ως αποτέλεσμα μιας αμαρτίας, μια εξέγερση ενάντια στην αδιασάλευτη και αιώνια θεϊκή τάξη.

Πολλοί άγιοι της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, με προεξέχοντα τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης

, έδειξαν ειδικό ενδιαφέρον και μέριμνα στην φροντίδα των λεπρών. Ο Λάζαρος της Καινής Διαθήκης (όχι ο αδελφός της Μάρθας που αναστήθηκε από τον Ιησού, αλλά ο ζητιάνος που γεμάτος πληγές ζητιάνευε στην πόρτα του κακού πλουσίου), θα αναδειχθεί σε Άγιο και θα κάνει λαμπρή καριέρα ως προστάτης των λεπρών (Saint Lazare). Οι λεπροί της Ρώμης από τον 7ο αιώνα θα στοιβαχτούν σε ειδικά καταλύματα που θα πάρουν το όνομα του προστάτη τους Αγίου (λαζαρέτα).

Page 3: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Ο Λάζαρος, σε απεικόνιση από Βίβλο του 17ου αιώνα, έξω από την αυλή του Πλουσίου, με τους σκύλους συντροφιά. Πεινασμένος και γεμάτος πληγές.

Με τον ρυθμό αυτό, ο βάκιλος από τη Βρετανία και τη Γαλλία, μέσω των Βίκινγκ θα ταξιδέψει στην Σκανδιναβική χερσόνησο όπου θα σαρώσει τα πάντα.

Στα τέλη του 11ου αιώνα, ξεκίνησαν οι σταυροφορίες, οι οποίες έδωσαν στους χριστιανούς ιππότες της Ευρώπης μια ευκαιρία για τυχοδιωκτικές περιπέτειες, υπό την κηδεμονία και την επίβλεψη της παπικής Εκκλησίας. Υπάρχει ακόμα μεγάλη διχογνωμία στους ιστορικούς της Ιατρικής για τον ρόλο των σταυροφοριών στην διασπορά της λέπρας. Αυτό που είναι απολύτως βέβαιο, είναι ότι η λέπρα προϋπήρχε ενδημικά στην Ευρώπη. Από την άλλη όμως, η μέγιστη διασπορά της έγινε από τον 11ο ως τον 14ο αιώνα, δηλαδή κατά τους αιώνες των σταυροφοριών. Όπως και να είναι πάντως, στην ιστορία της λέπρας σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν και τα Τάγματα των Σταυροφόρων Ιπποτών.

Ένα από τα πρώτα τάγματα των σταυροφόρων, ήταν και αυτό του Τάγματος του

Page 4: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Νοσοκομείου του Αγίου Ιωάννη στην Ιερουσαλήμ

, που έμεινε στην Ιστορία γνωστό ως Ιωαννίτες ιππότες. Το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη, θα καταλάβει τη Ρόδο

, τη Μάλτα(το νησί τους παραχωρήθηκε από τον Αυτοκράτορα Κάρολο τον 5ο της Ισπανίας

) και στη συνέχεια θα καταλήξει στη Ρώμη.

Το Νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη, θα ειδικευτεί κατά κάποιον τρόπο με τα νοσήματα του δέρματος και θα καταλήξει να γίνει ένα από τα μεγαλύτερα λεπροκομεία του μεσαιωνικού κόσμου.

Πολλές προσωπικότητες της εποχής, ανάμεσά τους και ο εθνικός ήρωας των Σκώτων ο Robert Bruce

, θα προσβληθούν από την ασθένεια αυτή.

Τον 16ο αιώνα η λέπρα άρχισε να υποχωρεί στο μεγαλύτερο μέρος της ευρωπαϊκής ηπείρου. Δυστυχώς όμως εξαπλώθηκε στον Νέο Κόσμο από Ευρωπαίους εξερευνητές. Ακόμα πιο πρόσφατα, η νόσος μεταδόθηκε στην Αυστραλασία και στα νησιά του Ειρηνικού, πιθανότατα αυτή τη φορά από Κινέζους μετανάστες.

Ένα συγκλονιστικό και συνάμα δραματικό γεγονός, στην ιστορία της λέπρας ήταν η περίπτωση των πλούσιων σε ορυκτά κοιτάσματα νησιών Nauru στον Ειρηνικό. Τα νησιά ήταν βρετανική αποικία. Στην δεκαετία 1920-1929, έφτασε να προσβληθεί από τη νόσο πάνω από το 35% των ιθαγενών. Στην επόμενη δεκαετία, τέθηκε κάποιος έλεγχος στην εξάπλωση της νόσου, για να δοθεί ένα είδος ­τελικής λύσης® κατά την ιαπωνική κατοχή, όταν οι Ιάπωνες εκτέλεσαν όλους τους εναπομείναντες λεπρούς.

Στον αγώνα ενάντια στη μάστιγα της λέπρας, στον Ειρηνικό Ωκεανό και στην Νότια Αμερική (ειδικά στη Βραζιλία), διακρίθηκαν για τον ηρωισμό τους πολλοί αφιερωμένοι άνθρωποι, ανάμεσά τους ιεραπόστολοι, ιατροί, ερευνητές και απλοί εθελοντές. Αξίζει να αναφερθεί το όνομα του Πατέρα Ντάμιεν, ενός Βέλγου ιερέα που ίδρυσε αποικίες λεπρών στα Νησιά Molokai στη Χαβάη, για να πεθάνει και ο ίδιος τελικά από την ασθένεια αυτή, το 1889. Η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια τον αναφέρει ως ­Ο Απόστολος των λεπρών®, ενώ στις περιοχές όπου εργάστηκε με αυτοθυσία και αυταπάρνηση είναι ακόμα σήμερα γνωστός, ως ­ο λεπρός παπάς®. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 4 Μαίου, ενώ ο Πάπας Βενέδικτος ο 16ος, ξεκίνησε πέρυσι την διαδικασία της ανακήρυξής του σε Άγιο.

Page 5: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Ο Πατέρας Ντάμιεν και οι ασθενείς του.

Ο Άγγλος συγγραφέας Ρόμπερτ Λιούις Στήβενσον ήρθε σε στενή επαφή με τους λεπρούς των νησιών Χαβάη επισκεπτόμενος την αποικία που είχε ιδρύσει ο Πατέρας Ντάμιεν

. Έδωσε μια συγκλονιστική και λεπτομερή περιγραφή της καθημερινότητάς τους στα ­Γράμματα από τις Νότιες Θάλασσες®.

Page 6: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Ο Πατέρας Ντάμιεν σε γραμματόσημο της πατρίδας του (Βέλγιο).

Ο Γάλλος ζωγράφος Πωλ Γκωγκέν, ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφος όλων των εποχών, έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στα νησιά Μαρκέσα του Ειρηνικού, όπου η ζωή των ιθαγενών αποτέλεσε την θεματολογία για πολλούς από τους πίνακές του. Πιθανολογείται ότι και ο ίδιος πέθανε από την ασθένεια, μια θεωρία που υιοθετήθηκε στο μυθιστόρημα του Σώμερσετ Μωμ, ­Το φεγγάρι και η πεντάρα®, ένα λογοτέχνημα το οποίο αναφέρεται στη ζωή και τις περιπέτειες του σπουδαίου συμβολιστή ζωγράφου.

Ας επιστρέψουμε όμως στην Ευρώπη, όπου η λέπρα βρίσκεται από τον 16ο αιώνα σε γενική υποχώρηση. Εξαίρεση αποτελεί η Νορβηγία, μια χώρα φτωχών ψαράδων και αγροτών εκείνη την εποχή, που ήταν απλά μια παραμελημένη αποικία του Βασιλείου της Δανίας.

Ο επιπολασμός της λέπρας στη Νορβηγία τον 19ο αιώνα ήταν εντυπωσιακός σε σχέση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά δεδομένα. Το 1855 οι καταγεγραμμένοι ασθενείς υπερέβαιναν τους 3000, ποσοστό περίπου 0,3% του γενικού πληθυσμού.

Τα περισσότερα κρούσματα αφορούσαν την δυτική ακτή της χώρας. Οι κακές οικιστικές συνθήκες και ο στενός συγχρωτισμός των κατοίκων στους μακριούς χειμερινούς μήνες, ευνοούσαν την μετάδοση ασθενειών όπως η λέπρα, η φυματίωση και φυσικά η ψώρα (μια ιδιαίτερη, βαριά και ανθεκτική μορφή της παρασιτικής δερματοπάθειας που στην ελληνική γλώσσα καλείται ψώρα, ακόμα και σήμερα στα δερματολογικά εγχειρίδια αναφέρεται ως ­νορβηγική® ). .

Ενώ λοιπόν στην υπόλοιπη Ευρώπη τα λεπροκομεία σταδιακά έκλειναν ένα μετά το άλλο, στην Νορβηγία ιδρύονταν καινούργια ή επεκτείνονταν τα παλιά, στα πλαίσια της διαχρονικής και δοκιμασμένης ιστορικά πολιτικής απομόνωσης των πασχόντων.

Η πόλη του Bergen αποτελούσε το κέντρο της επιστημονικής έρευνας πάνω στη λέπρα. Μια έρευνα που αρχικά βασίστηκε στην δουλειά επιστημόνων όπως του Carl Wilhelm Boeck

(1808-1875), (θείος του μεγάλου κλινικού γιατρού και ιστοπαθολόγου Caesar Boeck

(1845-1917), που έδωσε το όνομά του στο κοκκίωμα της αινιγματικής ακόμα και σήμερα νόσου, που ονομάζεται σαρκοείδωση) και του Daniel Cornelious Danielsen (18915-1894). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Boeck και Danielsen, το 1844, δημοσίευσαν μια εργασία στην οποία υποστήριζαν σθεναρά την υπόθεση ότι η λέπρα ήταν ασθένεια με κληρονομικό υπόβαθρο, υπόθεση η οποία εννοείται σήμερα δεν ευσταθεί καθόλου.

Στο σημείο αυτό εμφανίζεται ο Νορβηγός Armauer Hansen, ένας πολλά υποσχόμενος νέος γιατρός και ερευνητής από την ίδια πόλη το Bergen. Αφού είχε ήδη κερδίσει το χρυσό μετάλλιο στο Πανεπιστήμιο, ο Χάνσεν διορίστηκε ως βοηθός παθολόγου στο λεπροκομείο της πόλης του. Μεθοδικός, ακούραστος, ευφυής και παρατηρητικός, έχονταςήδη ένα έξοχο θεωρητικό και γνωσιακό υπόβαθρο, επικέντρωσε την έρευνά του σε ένα και μοναδικό στόχο. Στην ανακάλυψη της αιτίας που προκαλεί την λέπρα στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι έρευνές του οδήγησαν στο πολυπόθητο αποτέλεσμα με την ανακάλυψη του παθογόνου βακίλου, που πήρε το όνομά του. Ένας βάκιλος, (μυκοβακτηρίδιο), στενός συγγενής με τον βάκιλο που προκαλεί μια άλλη μεγάλη μάστιγα της ανθρωπότηταςτη φυματίωση.

Page 7: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Ο Α. Χάνσεν.

Μιλάμε για μία από τις πρωιμότερες παρατηρήσεις παθογόνων βακτηρίων στην ιστορία της ιατρικής. Έντεκα χρόνια μετά, ένας άλλος μεγάλος επιστήμονας, ο Robert Koch

, θα ανακαλύψει τον βάκιλο της φυματίωσης, για να ανοιχθεί ο δρόμος της φαρμακευτικής αντιμετώπισης των δύο αυτών μυκοβακτηριδιακών νοσημάτων στις επόμενες δεκαετίες.

Page 8: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Το μυκοβακτηρίδιο της λέπρας στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.

Ο Χάνσεν παρουσίασε τις μεθόδους χρώσης των μικροβίων τόσο στον Koch, όσο και στον Neisser. Μέσα στο μεγαλείο της έρευνας, στέκεται πάντα και η ανθρώπινη μικρότητα και ο εγωισμός. Στα πλαίσια αυτού του κανόνα, δεν πρέπει να ξενίζει κανέναν η προσπάθεια του Albert Ludwig Sigesmund Neisser να παρουσιάσει τις ανακαλύψεις του Hansen ως δικιά του εργασία. Για να είμαστε πάντως δίκαιοι, πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η προσπάθεια οικειοποίησης υπήρξε τουλάχιστον εξαιρετικά διακριτική.

Η ιστοπαθολογική εργασία του Χάνσεν θα συνεχιστεί και θα επεκταθεί από τον πατέρα της κυτταρικής παθολογίας, τον Γερμανό Rudolf Virchow. (Μια από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της ιατρικής - και όχι μόνο - επιστήμης. Παθολόγος, κυτταρολόγος, βιολόγος, ανθρωπολόγος, αλλά και ιστορικός, όπως και πολιτικός, ο Βίρχωφ, εκτός από πατέρας της κυτταρικής βιολογίας θεωρείται και πατέρας της Κοινωνικής Ιατρικής). Ο Βίρχοφ, θα απομονώσει τα αφρώδη ιστιοκύτταρα από λεπρικές δερματικές βλάβες, ενώ θα προσπαθήσει να ταξινομήσει τη νόσο σε κλινικές μορφές (σήμερα περιγράφονται τέσσερις μορφές, η λεπρωματώδης που είναι η πιο βαριά και η κατεξοχήν μεταδοτική, η φυματιώδης, η ενδιάμεση και η ακαθόριστη).

Οι πρωτοπόροι του αντιλεπρικού αγώνα θα τιμηθούν από πολλές χώρες, ειδικά με την έκδοση γραμματοσήμων προς τιμή τους. Οι πρώτες χώρες που τίμησαν μέσω του φιλοτελισμού την εργασία του Χάνσεν, ήταν το Βέλγιο το 1964 στα πλαίσια της παγκόσμιας ημέρας κατά της λέπρας που καθιερώθηκε το 1964 και η Κούβα με αφορμή το Διεθνές Συνέδριο για τη λέπρα που έγινε στην Αβάνα το 1948. Στο συνέδριο αυτό τέθηκε και η επίσημη ταξινόμηση της λέπρας που αναφέρθηκε πιο

Page 9: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

πάνω. Στην εκατονταετηρίδα της ανακάλυψης του βακίλου, η Νορβηγία θα τιμήσει το άξιο τέκνο της με την έκδοση δύο εξαιρετικής αισθητικής αξίας γραμματοσήμων.

Παγκόσμια αναγνώριση της προσφοράς του A. Hansen.

Θα ήταν βέβαια μεγάλη παράλειψη να μην αναφερθεί ότι στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, πολλοί άλλοι επιστήμονες στην Ευρώπη και στην Αμερική εργάστηκαν πάνω στην λέπρα ανεξάρτητα από τους προηγούμενους ερευνητές. Αξίζει να γίνει ειδική μνεία στον Ρώσο Gregor Minkh, που έδωσε δεκαεφτά χρόνια από τη ζωή του ερευνώνταςτην αιτιολογία της νόσου στη Νότια Ρωσία, στην Αίγυπτο και στις Ινδίες.

Τελικά, στην Ευρώπη η λέπρα στον 20ο αιώνα εξαφανίστηκε εντελώς. Μια εξαφάνιση που ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Της επιστημονικής εργασίας του Χάνσεν, της αυστηρής πολιτικής της απομόνωσης των χανσενικών από τους υπόλοιπους υγιείς και φυσικά από την μεγάλη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ευρωπαϊκών λαών, μια βελτίωση που άρχισε να διαφαίνεται ήδη από την έναρξη της Βιομηχανικής Επανάστασης. Τελικά, ως θρίαμβος της κοινωνικής ιατρικής και της δημόσιας πολιτικής υγείας, η λέπρα στην Ευρώπη τουλάχιστον, θα εξαφανιστεί, πριν ακόμα την εφαρμογή αποτελεσματικής φαρμακευτικής αγωγής εναντίον της. (Κάτι που θα παρατηρηθεί κατά κάποιον τρόπο και με τη φυματίωση, σε μικρότερο πάντως βαθμό. Η μείωση των κρουσμάτων αλλά και της θνησιμότηταςαπό τη φυματίωση θα γίνει πριν την εφαρμογή των γνωστών αντιφυματικών φαρμάκων στην κλινική πράξη).

Page 10: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Γιορτή των Χριστουγέννων σε Νοσοκομείο γυναικών με νόσο του Χάνσεν. Robben Νήσοι (αρχές του 20ου αιώνα, Cape Town Archives Repository (Ref. C16/4/3/2).

Από τα μέσα του 20ου αιώνα ξεκίνησε η εφαρμογή της θεραπείας της λέπρας με ειδικά φάρμακα. Πολύ γρήγορα, οι ανοιχτές περιπτώσεις (open cases), δηλαδή οι ασθενείς που είναι μολυσματικοί, με την χημειοθεραπεία μετατρέπονται σε ­κλειστές® (closed). H θεραπεία περιλαμβάνει - όπως ακριβώς και στη φυματίωση -πρωτεύοντα και δευτερεύοντα αντιλεπρικά φάρμακα. Στα πρωτεύοντα ανήκει η δαψόνη και η ριφαμπικίνη. Η ριφαμπικίνη ­σκοτώνει® στην κυριολεξία τον βάκιλο (το φάρμακο ανήκει και στα πρωτεύοντα αντιφυματικά), ενώ η σπουδαιότητά της είναι στο ότι μόνο σε δύο εβδομάδες μετατρέπει τον μολυσματικό ασθενή με λεπρωματώδη λέπρα σε μη μολυσματικό.

Στα δευτερεύοντα ανήκουν οι σουλοφοναμίδες και η κλοφαμιζίνη, Εντυπωσιακές είναι οι διάρκειες της θεραπείας. Στη λεπρωματώδη λέπρα από 10 χρόνια μέχρι ισόβια, ενώ στις άλλες μορφές τουλάχιστον έξι χρόνια. Η εξέλιξη της πλαστικής χειρουργικής, τής έδωσε την δυνατότητα να σταθεί επικουρικά στην παθολογία, προκειμένου να προβεί σε θεαματική αισθητική αποκατάσταση των παραμορφώσεων που προκαλεί η νόσος. Αποτελεσματικά σχήματα έχουν εφαρμοστεί για την προφύλαξη των παιδιών των ασθενών, αλλά και για την αντιμετώπιση των αποκαλούμενων ­λεπρικών αντιδράσεων® (ανοσολογικής αρχής αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού στη λέπρα, με εκδηλώσεις από τα νεύρα, τα μάτια, το δέρμα, τον λάρυγγα, κλπ, που παλαιότερα αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα - μια λεπρική αντίδραση, π.χ. ένα οίδημα του λάρυγγα, μπορούσε να οδηγήσει τον ασθενή ακόμα

Page 11: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

και στον θάνατο).

Το 1973 σε ολόκληρο τον κόσμο, εορτάστηκε η εκατονταετηρίδα της ανακάλυψης του βακίλου της λέπρας από τον Νορβηγό Armauer Hansen, στο Bergen.Παρ’ όλα αυτά, κάπου 15 εκατομμύρια άνθρωποι έπασχαν ακόμα από τη νόσο. Κυρίως στην Αφρική, Ινδίες, Νεπάλ και Νότια Αμερική (Βραζιλία). Σήμερα ο αριθμός των έχει περιοριστεί στα 2 με 3 εκατομμύρια. Το 90% των περιπτώσεων υπάρχουν στην Βραζιλία, στη Μαδαγασκάρη, στη Μοζαμβίκη, στην Τανζανία και στο Νεπάλ. Αν και ο αριθμός των ασθενών είναι συνεχώς μειούμενος, η μη ολοκληρωτική εξαφάνιση της νόσου από ολόκληρο τον κόσμο θα πρέπει να μας προβληματίσει σοβαρά.

Συμπλήρωμα: Κάποια ιστορικά στοιχεία για τη Σπιναλόγκα

Το 1898, μετά από επαναστάσεις, εξεγέρσεις, διπλωματικές διενέξεις και συμφωνίες των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής και φυσικά ως άμεσο αποτέλεσμα του "άτυχου" ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 (χρησιμοποιώ στην λέξη άτυχο εισαγωγικά, γιατί τελικά χάρη σε αυτόν τον πόλεμο δρομολογήθηκε η αυτονομία και στη συνέχεια η ένωση της νήσου με τη Ελλάδα), δημιουργήθηκε η Αυτόνομη Κρητική Πολιτεία. Με Ύπατο Αρμοστή τον Πρίγκηπα Γεώργιο (ένας αυταρχικός, αλλά ευφυής και εν πολλοίς εμπνευσμένος άνδρας, με όραμα και προοπτική).

Το μεγάλο πρόταγμα για τους Κρήτες μετά την κατάκτηση της αυτονομίας τους ήταν ο εκσυγχρονισμός του νησιού. Ήδη από τα προηγούμενα χρόνια είχαν αναδυθεί κοινωνικές ομάδες με αυξημένη πολιτική αναγνώριση και οικονομική ισχύ. Μια ελίτ που βιαζόταν να φτάσει όχι μόνο την αντίστοιχη του μικρού ελληνικού κράτους, αλλά ακόμα και αυτή της Ευρώπης. Ένα μεγάλο μέρος του μουσουλμανικού πληθυσμού που καλώς ή κακώς ήταν παράγονταςκοινωνικής καθυστέρησης και οπισθοδρόμησης άρχισε σταδιακά να μεταναστεύει στην οθωμανική κυρίως επικράτεια.

Η τάση αυτή εκσυγχρονισμού ισχυροποιήθηκε ακόμα περισσότερο από την έντονη παρουσία ξένου δυτικού στοιχείου (πρόξενοι, στρατιωτικοί, έμποροι, κλπ).

Τα οθωμανικά στοιχεία του παρελθόντος, με την επίδραση όλων αυτών των παραγόντων άρχισαν πολύ γρήγορα να αντικαθίστανται από νέα στοιχεία που χαρακτηρίζονταν από την ανάγκη για συγκεντρωτική, ορθολογική και μοντέρνα οργάνωση της κοινωνίας.

Στα πλαίσια αυτής της νέας λογικής εντάσσεται και η ίδρυση της "αποικίας των λεπρών" στο μικρό νησάκι της Σπιναλόγκα.

Το εκσυγχρονιστικό έργο που της Κρητικής Πολιτείας στο σχετικά βραχύ βίο της (1898-1913), είναι στην κυριολεξία τεράστιο και η παρουσίασή του ξεφεύγει κατά πολύ από τις ανάγκες της παρούσας δημοσίευσης. Μπορούμε να το παρουσιάσουμε με έναν αγώνα δρόμου, προκειμένου να κερδηθεί ο χαμένος χρόνος, ένας αγώνας ώστε να πραγματοποιηθούν μέσα σε λίγα χρόνια έργα που δεν έγιναν σε αιώνες.

Στον τομέα της υγείας, ο εκσυγχρονισμός υπήρξε απόλυτος, σύμφωνα με τα

Page 12: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

δεδομένα της ιατρικής επιστήμης της εποχής. Ίδρυση ιατρικής αστυνομίας, δημόσιος έλεγχος των καταστημάτων και των επαγγελμάτων με υγειονομικό ενδιαφέρον (καφενεία, εστιατόρια, μαγαζιά που πουλούσαν ποτά και τροφές, κλπ), με κριτήρια που δεν διαφέρουν και πολύ από τα σημερινά. Απαγορεύθηκε η άσκηση της ιατρικής από εμπειρικούς ιατρούς, καταργήθηκε ο θεσμός της αυτοδίδακτης εμπειρικής μαίας, θεσπίστηκαν κανόνες αναγνώρισης ιατρικού πτυχίου από επίσημες σχολές της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στον έλεγχο των πορνείων (χαμαιτυπεία) και αυστηροί κανόνες θεσπίστηκαν για την ομαλή λειτουργία τους και την αποτροπή της διασποράς της συφιλίδος που ήταν η κοινωνική μάστιγα της εποχής.

Μεγάλο επίσης ήταν το πρόβλημα της ανίατης την εποχή εκείνη, νόσου του Hansen, της λέπρας δηλαδή. Αν και η νόσος γενικά είχε σχεδόν εξαφανιστεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, υπήρχαν κάποιες γεωγραφικές περιοχές στις οποίες εξακολουθούσε να ενδημεί, να αποτελεί μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας. Στις περιοχές αυτές συγκαταλέγονταν η Ελλάδα (Κρήτη, Μυτιλήνη, Κέρκυρα, Σάμος), η Δανία και η Νορβηγία (ο ίδιος ο Hansen απομόνωσε τον υπεύθυνο μικροοργανισμό της λέπρας εργαζόμενος σε λεπροκομεία στη Νορβηγία).

Οι υπεύθυνοι της Κρητικής Πολιτείας, ήθελαν να εξαφανίσουν τη νόσο. Ο πιο απλός τρόπος ήταν να γίνει βίαιη και με αστυνομικά αυταρχικά μέτρα διακοπή της επικοινωνίας ασθενών και υγιών, με την ελπίδα ότι με το βιολογικό τέλος των χανσενικών η νόσος θα εξαφανιζόταν. Ήταν επίσης διαδεδομένη στην ιατρική φιλολογία της εποχής η άποψη της κληρονομικότηταςτης νόσου (όπως και της συφιλίδος).

Οι υπεύθυνοι του τομέα υγείας της Κρητικής Πολιτείας, κάλεσαν δύο κορυφαίους επιστήμονες της εποχής, τους δερματολόγους Ehlers από την Κοπεγχάγη και Cohnheim από την Δρέσδη στο νησί προκειμένου να μελετήσουν το πρόβλημα και να προτείνουν λύσεις. Για να γίνει κατανοητή η σημασία της άποψης αυτών των επιστημόνων, αρκεί να σημειωθεί ότι ο Edvard Ehlers, θεωρείται σήμερα ένας από τους πατέρες της σύγχρονης Δερματολογίας και ονοματοθέτης ενός κλινικού συνδρόμου (Ehlers-Danlos) που εντυπωσίαζε και εξακολουθεί να εντυπωσιάζει τους νεαρούς φοιτητές της Ιατρικής.

Ο Edvard Ehlers

Οι δύο επιστήμονες έμειναν στην Κρήτη από τις 26 Μαρτίου, ως τις 6 Μαΐου του 1900. Πριν αναχωρήσουν για τις πατρίδες τους, συνέταξαν μια εκτενέστατη έκθεση προς την διοίκηση της Κρήτης, στην οποία αναγνώριζαν το μέγεθος του προβλήματος και συνιστούσαν την κατάργηση του παρωχημένου θεσμού των οικισμών των λεπρών

Page 13: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

στα σύνορα των πόλεων (μεσκινιές). Αντί αυτών, πρότειναν την ίδρυση μιας αποικίας λεπρών σε κάποιο από τα νησιά της Κρήτης, χωρίς να καθορίζουν ακριβώς ποιο.

Les livres nouveaux. La l�pre en Cr�te ; par Ehlers et Cohnheim. - Leipzig, J. Ambrosius Barth, 1901 (Extr. de Lepra, Bibliotheca internationalis, 1901

Το 1901, η Κρητική Πολιτεία με τον περίφημο νόμο 375 (9/7/1901), με βάση την προηγούμενη ιατρική έκθεση θεσπίζει την αυστηρή απομόνωση των λεπρών και τον διαχωρισμό τους από την υπόλοιπη κοινωνία.

Η σχετική νομοθεσία έχει ως εξής:

Αρ. Νόμου 375

Περί απομονώσεων των λεπρών

Αρθρ. 1. Η δήλωσις δια τους εκάστοτε προσβαλλομένους υπό λέπρας είναι υποχρεωτική εις πάνταςτους ιατρούς και δημάρχους. Οι παραβάται τιμωρούνται δια προστίμου από δέκα έως εκατόν δραχμών.Αρθρ. 2. Διορίζεται εις ιατρός, επιθεωρητής επί των λεπρών, του οποίου τα καθήκοντα θα είνε ν' ασχολήται εις ότι δήποτε αφορά την εξόντωσιν της λέπρας. Ο επιθεωρητής θα είνε άμισθος, θα λαμβάνη δε λόγω οδοιπορικών εξακοσίας δραχμάς ετησίως και δεν θα θεωρήται δημόσιος υπάλληλος.Αρθρ. 3. Οι υποδεικνυόμενοι ως ύποπτοι λεπροί οφείλουσι να υποβάλλωνται υπό την

Page 14: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

εξέτασιν του επιθεωρητού, όστις αποφασίζει περί του αν είναι προσβεβλημένος ή μη. Προς τον σκοπόν τούτον ο επιθεωρητής οφείλει να επιχειρή καθ' εξαμηνίαν περιοδείαν ανά τους διαφόρους νομούς, ίνα εξετάζη τους παρουσιαζομένους ως υπόπτους λεπρούς. Άπαξ δε του έτους επισκέπτεται ταςγνωστάς εστίας των λεπρών, καθώς και την αποικίαν τούτων.Αρθρ. 4. Οι υποδεικνυόμενοί ως προσβληθέντες υπό της λέπρας θ' αποχωρίζωνται των υγειών και θα στέλλωνται εις την αποικίαν των λεπρών. Αρθρ. 5. Οι λεπροί δεν θα δύνανται να εγκαταλείψωσι. πλέον το μέρος εκείνο άνευ αδείας, ειδικής του επιθεωρητού βεβαιούντος, ότι η νόσος αυτών εισήλθεν εις το καθαρώς αναισθητικόν στάδιον, όπερ δεν εκθέτει εις κίνδυνον μεταδόσεως τους μετ’ αυτών συγχρωτιζομένους.

Αρ. Νόμου 463

Περί εγκαταστάσεως των εν Κρήτη λεπρών

Άρθρον μοναδικόν

Ορίζεται τόπος εγκαταστάσεως των λεπρών η νήσος Σπιναλόγκα.Το ποσόν των 173.000 δραχμών, όπερ εψηφίσθη δια την εγκατάστασιν ταύτην και την συντήρησιν αυτών εις τον προϋπολογισμόν των ετών 1901-1903 μεταφέρεται εις τον προϋπολογισμόν 1903-1905.Η εγκατάστασις γενήσεται εντός 3 μηνών από της ισχύος του παρόντος νόμου.

Εδημοσιεύθη την 7 Ιουνίου 1903.

Η Σπιναλόγκα επιλέχθηκε επειδή είχε εύκολη πρόσβαση μέσω της θάλασσας. Ως ήδη κατοικημένος τόπος από μια ακμάζουσα κοινότητα μουσουλμάνων ψαράδων και εμπόρων (οι οποίοι δύο χρόνια πριν την είχαν εγκαταλείψει), είχε έτοιμη μια υποδομή σε κατοικίες, καταστήματα, δρόμο και λιμενικές εγκαταστάσεις (ικανοποιητικές για τα δεδομένα της εποχής). Προτάθηκε το νησί Ντία έξω από το Ηράκλειο, το Κουφονήσι, οι Διονυσάδες (έξω από τη Σητεία). Το κόστος μιας τέτοιας μεταφοράς ήταν απαγορευτικό, πέρα από τις δυνατότητες της νεοσύστατης πολιτείας.

Για την όλη αυτή διαδικασία, όσο και να φαίνεται παράξενο, υπήρξε από τους κατοίκους του νησιού μια σχεδόν απόλυτη και σιωπηλή αποδοχή, μια καθολική συναίνεση. Ειδικά τα μορφωμένα στρώματα του πληθυσμού θεώρησαν τις παραπάνω νομοθετικές ρυθμίσεις επιστημονικά ορθές και κοινωνικά αναγκαιες, αφού στόχευαν την προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος και της υγείας του πληθυσμού.

Το όλο εγχείρημα δεν ήταν αναχρονιστικό, αφού την εποχή εκείνη τα λεπροκομεία (αν και ο αριθμός τους με τη μείωση των κρουσμάτων είχε μειωθεί αισθητά), θεωρούνταν σαν το πιο αποτελεσματικό μέσο αντιμετώπισης της νόσου σε πανευρωπαϊκό επίπεδο (και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες υπήρχαν λεπροκομεία μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950).

Η όλη προσπάθεια ήταν απόλυτα εναρμονισμένη με τους θεσμούς και τις πρακτικές που επικρατούσαν στην Ευρώπη. Ένα εκσυγχρονιστικό εγχείρημα αντιμετώπισης της ασθένειας και των ασθενών, με βάση την ιατροκεντρική λογική που ήδη είχε αρχίσει να κυριαρχεί στις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες.

Page 15: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Δεν ήταν λοιπόν το πρόβλημα η δημιουργία του λεπροκομείου, αλλά η απόσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης:

Η αιώνια για τον ελληνικό χώρο διάσταση των μεγαλόπνοων σχεδίων και διακηρύξεων από την πρακτική εφαρμογή τους. Η αποικία λεπρών της Σπιναλόγκα, ήταν κλάσεις κατώτερη από τα αντίστοιχα ιδρύματα της Ευρώπης τόσο σε επίπεδο νοσηλευτικής φροντίδας όσο και σε επίπεδο άσκησης της ιατρικής επιστήμης. Μια απόσταση η οποία έμελλε να μεγαλώσει ακόμα μελλοντικά, μέχρι το 1957, όταν το ίδρυμα θα κλείσει οριστικά.

Εκ του βιβλίου του ΠΡΙΓΚΗΠΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

®ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΚ ΚΡΗΤΗΣ 1898 -1906°

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η'ΑΓΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΛΕΠΡΑΣ

Αλλ’ εκτός του σημαντικού τούτου οργανωτικού έργου, υφίστατο και άλλη μεγάλη μάστιξ εις την Κρήτην, τα δε μέτρα που όλως απροσδοκήτως απεδείχθησαν αναγκαίαπρος καταπολέμησιν αυτής επέφεραν μεγάλην επιβάρυνσιν των Κρητικών οικονομικών.

Από αιώνων, ένεκα της τότε πλήρους παραμελήσεως των όρων της υγιεινής, οι Κρήτες εμαστίζοντο υπό της λέπρας. Ηναγκάσθημεν επομένως να χρησιμοποιήσωμεν πάν μέσον δια να εμποδίσωμεν την επέκτασίν της.

Πολλοί υπέφεραν εκ της φρικτής και ανιάτου ταύτης νόσου, δεν υπήρχε δε εις την Νήσον ειδικός Ιατρός. Η γενικώς επικρατούσα γνώμη ήτο ότι η λέπρα ήτο κληρονομική και όχι μεταδοτική.

Ως εκ τούτου, τα λαμβανόμενα προφυλακτικά μέτρα ήσαν πρωτόγονα, δια να μην είπω εσφαλμένα.

Εις εκάστην περιφέρειαν άπαντες οι λεπροί συνεκροτούντο εις μικρούς συνοικισμούς παρά την είσοδον των προαστείων των μεγάλων πόλεων και εζούσαν εκεί μεταξύ των.

Πιθανώς η συγκέντρωσις αύτη εγένετο συμφώνως προς παλαιάν Βιβλικήν παράδοσιν, διότι, αφού το κακόν εθεωρείτο κληρονομικόν και όχι μεταδοτικόν, δεν υπήρχε κανείς λόγος να παραμένουν οι δυστυχείς λεπροί μακράν από τας οικογενείας των καινα στερούνται των περιποιήσεων των.

Αλλά με την πάροδον των ετών είχε διαμορφωθεί το έθιμον τούτο, οι δε λεπροί συνεμορφούντο προς την τύχην των χωρίς να παραπονούνται.Άλλωστε οι ασθενείς επρόσεχαν να μη έρχωνται εις επαφήν με τους υγιείς συνέβαινε δε τούτο περισσότερον ή το αντίθετον.

Ούτω οι λεπροί εδέχοντο τας επισκέψεις των συγγενών και φίλων, ουδέποτε όμως

Page 16: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

τους επετρέπετο να επισκεφθούν τα σπίτια τους. Εις εν εκ των προαστείων των Χανίων, πρωτευούσης της Νήσου, υφίστατο επίσης μικρά συνοικία λεπρών όπου όλα εγίνοντο κατά πρωτόγονον τρόπον και κατά παράβασιν παντός κανόνος υγιεινής.Το υδραγωγεϊον Χανίων διήρχετο δια μέσου της συνοικίας αυτής και εκαλύπτετο υπό πλακός. Όταν οι λεπροί είχαν ανάγκην νερού ανεσήκωναν απλώς μίαν πλάκα και έπαιρναν το νερό. Πρακτικός αλλ’ ελάχιστα υγιεινός τρόπος!

Μετά το τέλος του Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897 και την αποστράτευσιν, αφού παρέδωκα εις τον Ναύσταθμον της Σαλαμίνος τον ­Κανάρην® και τατορπιλλοβόλα μου, μετέβην κατά τας αρχάς του 1898 εις Κοπεγχάγην προς επίσκεψιν των πάππων μου.

Κατά την διάρκειαν της παραμονής μου εκείνης εις την Δανίαν η Ρωσία επρότεινε, κατά το θέρος του 1898, να παραχωρηθή αυτονομία εις την Κρήτην, με εμέ ως Ύπατον Αρμοστήν των Μεγάλων Δυνάμεων.

Ο Καθηγητής Ehlers, ο μέγας ειδικός της λέπρας, ήτο τότε γενικός γραμματεύς της Διεθνούς Επιτροπής προς Καταπολέμησιν της Λέπρας. Ήλθε μίαν ημέραν να με ίδη εις το Ανάκτορον του Μπέρνστορφ και μου εξέφρασε την ζωηράν επιθυμίαν του να μεταβή εις Κρήτην όταν θα ευρισκόμην εκεί, δια να μελετήση την λέπραν και ταςκρατούσας εις Κρήτην συνθήκας.

Ούτω δια πρώτην φοράν επληροφορήθην ότι η φρικτή αύτη νόσος ήτο τόσον διαδεδομένη εις την Νήσον και έμαθα επί πλέον ότι η λέπρα είναι μεταδοτική καιόχι κληρονομική.

Ο καθηγητής μου είπεν ότι ο Γερμανός ιατρός Cahnheim, που ήτο πλούσιος, είχε θέσει σημαντικόν ποσόν εις την διάθεσίν του και είχε προσφερθεί χάριν της επιστήμης να μεταβή εις τόπον μαστιζόμενον υπό της λέπρας, ίνα προβή εις έρευνας επί της τρομεράς ταύτης νόσου.

Η Κρήτη, μου είπεν ο καθηγητής, ήτο ένας εκ των τόπων τούτων και ηρώτησεν εάν είχα άντίρίρησιν είς τό να μεταβούν εκεί αυτός και ο Γερμανός συνάδελφος του.Ηυχαρίστησα φυσικά τον καθηγητήν δια την ευμενή του πρόθεσιν αλλά του είπα ότι προς το παρόν, δεν εγνώριζα που θα κατέληγεν η Ρωσική πρότασις, και εάν αύτη θα εγίνετο αποδεκτή υπό των άλλων Μεγάλων Δυνάμεων. Εάν πράγματι η Ρωσική πρότασις εγίνετο δεκτή και εστελλόμην εις Κρήτην, θα εξήταζα επί τόπου τα πράγματα μετά μεγάλης ευχαριστήσεως και ευγνωμοσύνης και θα του έγραφασχετικώς.

Δεν παρέλειψα να το κάμω μόλις έφθασα εις την Κρήτην κατά το τέλος του 1898. Ήτο ολοφάνερον οποίαν ευεργεσίαν δια την Κρήτην και τους Κρήτας θα αποτελούσεν η άφιξις των δύο ειδικών και πόσον πολύτιμοι θα ήσαν αι συμβουλαί των, προκειμένου να καταπολεμήσωμεν την λέπραν.

Μόλις έφθασαν τους εγκατέστησα εις το Διοικητήριον των Χανίων. Ο Ιατρός Μυλωνογιάννης, που ομιλούσε καλά την γαλλικήν, ετέθη εις την διάθεσίν των και εκάμαμεν παν το δυνατόν δια να τους βοηθήσωμεν εις το έργον των.

Page 17: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Παρέμειναν εις την Κρήτην επί εξ μήνας και διέτρεξαν όλην την Νήσον μελετώντες κατά βάθος τας συνθήκας τόσον εις την ύπαιθρον όσον και εις τας πόλεις.

Το αποτέλεσμα της σπουδαίας ταύτης εργασίας απέβη ευεργετικόν δια την Νήσον και σωτήριον δια το μέλλον των κατοίκων, διότι απεκαλύφθη ότι η κατάστασις ήτο πολύ χειρότερα παρ’ όσον ενομίζετο. Οι ιατροί ούτοι εξηκρίβωσαν ότι επί πληθυσμού 320.000 υπήρχαν 600 λεπροί, ο δε ανησυχητικός αυτός αριθμός ήτο πολύ μεγαλύτερος από ότι εδείκνυαν τα στατιστικά στοιχεία της Τουρκικής Κυβερνήσεως.

Οι δύο ιατροί μου υπέβαλαν λεπτομερή έκθεσιν περί των σχετικών προς τους λεπρούς υγιειονομικών συνθηκών.

Εκ της εκθέσεως ταύτης οι Κρήτες επληροφορήθησαν δια πρώτην φοράν ότι η λέπρα δεν ήτο κληρονομική, αλλά μεταδοτική, και συνεπώς πολύ περισσότερον επικίνδυνος παρ’ ότι έως τότε ενομίζετο εις την Νήσον.

Ο τρόπος της μεταδόσεως, κατά τον καθηγητήν Ehlers, ήτο ακόμα άγνωστος, διότι ηεπώασις της νόσου διαρκούσε περίπου οκτώ έτη, και συνεπώς ήτο δύσκολον να εξακριβωθή που και από ποίον είχε προέλθει η μόλυνσις. Κατά πάσαν πιθανότητα όμως η μετάδοσις συνήθως προήρχετο από τας οικογενειακάς σχέσεις.

Μόνον εν μέσον υπήρχε περιορισμού της μεταδόσεως, η απόλυτος απομόνωσις των ασθενών. Οι γάμοι μεταξύ λεπρών, προσέθεταν οι ιατροί, έπρεπε να επιτραπούν υπό τον ρητόν όρον ότι ευθύς άμα τη γεννήσει των, τα παιδιά θα αφηρούντο από τους γονείς των δια να ανατραφούν υπό υγιών ατόμων.

Η ανάγκη της απομονώσεως δημιουργούσε δύσκολον και απρόβλεπτον πρόβλημα, αλλά έπρεπε ούτως ή άλλως να αντιμετωπισθή.

Συνηθροίσαμεν λοιπόν όλους τους δυστυχείς αυτούς ανθρώπους εις την μικράν νήσον Σπιναλόγκα πλησίον της πολίχνης του Αγίου Νικολάου της επαρχίας Μιραμπέλου - Σητείας εις το ανατολικώτερον τμήμα της Νήσου. Υπήρχεν εκεί εν παλαιόν Ενετικόν φρούριον όπου τους εγκατεστήσαμεν εκ των ενόντων.

Η καλή θέλησις υφίστατο, αλλά το ταμείον της Κρητικής Πολιτείας ήτο κενόν, αι δε Δυνάμεις (συγγνώμην, αι ­Προστάτιδες® Δυνάμεις) δεν είχαν ακόμη προκαταβάλει τα υπεσχημένα εκατομμύρια.

Βεβαίως, η τοιαύτη τακτοποίησις ήτο κατόρθωμα από υγιειονομικής απόψεως, ήτο δε απολύτως απαραίτητον να την εφαρμόσωμεν, ουχ’ ήττον όμως συνεπέφερε βαρύ φορτίον δια τον πτωχόν προυπολογισμόν της Νήσου, διότι αι αναγκαίαι δαπάναι δια το μέγα εκείνο λεπροκομείον με τους 600 ασθενείς και τα απαιτούμενον προσωπικόν, υπερέβαιναν κατά πολύ τας δυνατότητας μας.

Εξ άλλου, μετ’ ολίγον οι δυστυχείς εκείνοι ήρχισαν παραπονούμενοι δια τον αποκλεισμόν των και την στέρησιν πάσης ελευθερίας. Εις το ήπιον εκείνο κλίμα, οιλεπροί ζουν βίον οπωσούν υποφερτόν, ημπορούν να περιφέρωνται και φθάνουν μέχρι προχωρημένης ηλικίας. Πολλοί λοιπόν εξ αυτών εγκατέλειψαν κρυφά την νησίδα καιμετέβησαν άλλοι εις Ελλάδα, άλλοι εις Μικράν Ασίαν.

Page 18: Μια σύντομη ιστορία της λέπρας

Όταν τούτο μου ανεφέρθη, ομολογώ ότι ανέπνευσα, διότι ούτω απηλλασσόμεθα από πολλάς φροντίδας, ιδίως οικονομικάς.

­Ας τους αφήσωμεν να φύγουν και εφόσον τα άλλα Κράτη δεν παραπονούνται, αςσιωπήσωμεν®.

Όταν κατά το τέλος του 1899 μετέβηκα δια τα Χριστούγεννα εις Ελλάδα, ο Καθηγητής της Υγιεινής εις το Πανεπιστήμιον Αθηνών ήλθε και μου παραπονέθηκε διότι τόσον μέγας αριθμός λεπρών έφθανεν εις Ελλάδα. ­Είμαι ευτυχής που το ακούω®, του απήντησα, ­διότι αποδεικνύει ότι εγώ μεν κάμνω το καθήκον μόνον ειςτην Κρήτην, ενώ εσείς δεν κάμνετε το ίδιον εδώ. Διότι εάν και εσείς τους απομονώνατε, όπως κάμνω εγώ, οι δυστυχείς αυτοί δεν θα είχαν λόγον να έλθουν έδώ®.

Εγνώριζα εξ ιδίας αντιλήψεως ότι υπήρχεν εις τον Μαραθώνα λεπροκομείον που είχεν ιδρύσει πατριώτης Έλλην του εξωτερικού και το οποίον είχε δωρήσει εις το Κράτος, έμενεν όμως κενόν και αχρησιμοποίητον από ετών ένεκα κομματικών συμφερόντων. Αι Κυβερνήσεις - ήλλασσαν δε συχνά εις την Ελλάδα - δεν ήθελαν ναδημιουργήσουν δυσαρέσκειας. Οι λεπροί, καθώς και οι συγγενείς των, ήσαν ψηφοφόροι. Εάν λοιπόν πολιτικόν τι κόμμα απεφάσιζε να τους απομονώση, ούτοι θα εψήφιζαν εναντίον του .εις τας εκλογάς και το κόμμα θα έχανε ψήφους, πράγμα μεγάλης σημασίας δια το ψευδοκοινοβουλευτικόν καθεστώς.

­Δεν μπορώ να εμποδίσω τους λεπρούς από του να αναχωρούν εκ Σπιναλόγκας®, εσυνέχισα, ­διότι δεν έχω Ναυτικόν ούτε αρκετούς χωροφύλακας ώστε να διατηρώ μόνιμον απόσπασμα επί της νησίδος®.

Εκ Τουρκίας ουδέποτε μας παρεπονέθησαν, τουθ’ όπερ θα ωφείλετο εις την χαλαράν διοίκησιν και εις άγνοιαν του τι συνέβαινε εις τα τόσον εκτεταμένα παράλια της χώρας εκείνης. Δι’ ημάς εις την Κρήτην ήτο μέγα ευτύχημα.

Ούτω ετακτοποιήθη το ζήτημα των λεπρών, διότι εις την Σπιναλόγκαν παρέμειναν μόνον 200-300, ο δε μικροσκοπικός προϋπολογισμός μας ανεκουφίσθη από δυσβάστακτον φορτίον, που θα μας είχε γονατίσει.

Ο Καθηγητής Ehlers μετά του συναδέλφου του εξέδωκε βραχείαν πραγματείαν περί της αποστολής των εις την Κρήτην, πού περιείχε λεπτομέρειας εξαιρετικού επιστημονικού ενδιαφέροντος.