Upload
nastasia-arabuli
View
1.425
Download
8
Embed Size (px)
Citation preview
Tema: saliteraturi ena da cocxali metyveleba
• ZiriTadi problema, romelic saliteraturo enis istoriis kvlevisas dgas, werilobiTi Zeglebis monacemTa da cocxali metyvelebis urTierTmimarTebis sakiTxia.
roca cocxal metyvelebaze vsaubrobT, mxedvelobaSi gvaqvs ara romelime konkretuli dialeqti, aramed is zedialeqturi movlena, romelic mWidro urTierTobaSia saliteraturo enasTan, zegavlenas axdens masze da Tavadac ganicdis saliteraturo enis zegavlenas.
• gavrcelebuli mosazreba, rom qarTvelebi ise vwerT, rogorc vlaparakobT da ise vlaparakobT, rogorc vwerT, swori ar aris. es debuleba ar mtkicdeba arc Tanamedrove da ar Zveli qarTulis magaliTze.
magaliTebi: erTi mxriv, vambobT _ kargaT, kacaT, moqca, qsurs,
fiqrofs, ambofs da misT.
da vwerT _ kargad, kacad, mogca, gsurs,
fiqrobs, ambobs da misT.
cnobisaTvis: viT.br. niSnis -T varianti pirvelad
adiSis oTxTavSi dasturdeba `aRvida igi mTaT~, X s-
dan gvaqvs `ubiwoT, kacaT...~
Wil-etratis iadgarSi (Xs) gvaqvs forma davPsnad
( davwerd, gavakeTed, gamaTavisuflod, qvemod, zemod,
albad, winad-is msgavsi fsevdogranmtizirebuli
formebis pirveli magaliTi)
meore mxriv, vwerT _ adgili aqvs, saxezea, daniSnul
iqna, mxedvelobaSi gvaqvs....
da vambobT – xdeba, aSkaraa, dainiSna,
vgulisxmobT.....
o cnobisaTvis: oficialur-saqmiani stilisTvis damaxasiTebeli `adgili aqvs~ rusuli имеет место-s kalkia, rac, Tavis mxriv, germanulis, germanulSi ki berZnul-laTinuris (τοπον εχει) kalkia.
erTi mxriv, Zvel teqstebSi gvaqvs formebi: xufroYs,
lukaYsi, mefH, miyofies....
mere mxriv ki - xufros, gudasman, mefe,
miyofia....
e. i. arc axal da arc Zvel qarTulSi zepiri
(cocxali) metyveleba da wera (saliteraturo enis
norma) absoluturad identuri ar yofila.
• amasTanave, aSkaraa, rom Zveli qarTuli enis uZvelesi werilobiTi Zeglebis ena (xanmeti da haemeti teqstebi), normaTa TvalsazrisiT arsebiTad erTnairia. is SeiZleba erTgvar ena-etalonad miviCnioT, romlis dacvasac cdiloben mweral-gadamwerebi, Tumca ukve am periodis ZeglebSic sporadulad SeiniSneba iseTi movlenebi, romlebis saliteraturo enaSi gabatonebul normaTa sistemas ewinaaRmdegeba da warmoadgens saliteraturo enaze cocxali metyvelebis zegavlenis Sedegs.
• es sxvaoba izrdeba IX-XI saukuneTa manZilze, faqtobrivad am periodis ZeglebSi gamovlindeba
yvela is arsebiTi niSani, romelic axali qarTuli saliteraturo enis damaxasiaTeblad aris miCneuli.
es ar niSnavs, rom IX-XI saukunebis qarTuli ar icavs saliteraturo qarTulis mtkice sistemas, radgan normebidan gadaxevis magaliTebi SedarebiT iSviaTia, SezRuduli raodenobiTaa, normebis dacva ki sistemurad xdeba.
normebi aSkarad Cans, advili dasadgenia, ilustrirebulia uamravi masaliT, darRvevebi ki saZiebelia.
• saliteraturo enis normebsa da cocxal metyvelebas Soris garkveuli winaaRmdegoba arsebobs. saliteraturo enis normebi konservatiuli xasiaTisa, saukunebs uZlebs, cocxali metyvelebis normebi gacilebiT swrafad icvleba.
• saliteraturo enis normebi xSirad mas Semdegac
ucvlelia, rac cocxal metyvelebaSi am normaTa
safuZveli gramatikuli Tu fonetikuri evoluciis
Sedegad aRar arsebobs.
• sazogadod, saliteraturo ena normaTa mtkiced Camoyalibebul sistemas efuZneba. marTalia, V-X saukunebis qarTul werilobiT ZeglTa Soris jerjerobiT ar Cans raime gramatikuli traqtati, an enobriv normaTaA krebuli, magram am ZeglTa enis Seswavla ueWvels xdis, rom saliteraturo enis normebi mtkicedaa Camoyalibebuli da maT mwerlebi da gadamwerebi mtkiced icaven. swored amitomaa TvalSi sacemi yoveli gadaxveva saliteraturo enis normebidan.
magaliTad: Y (iotis) dakargvis SemTxvevebi ukve VI_VII
s- dan gvxvdeba, IX-XI s-is cocxal metyvelebaSi Y-is
Semcveli damavali difTongebi aRar arsebobs, ar gaaCnia
es niSani mxedrul anbansac, magram xucurma anbnma es
niSani XVIII saukunemde Semoinaxa, ufro metic , es niSani
xucuris zegavleniT XVII saukunidan mxedrul anbanSic
Cndeba.
XVII-XVIII saukunis gadamwerebi cdiloben am grafemis
Zveli normebiT gamoyenebas, magram Zalze xSirad ver
axerxeben, radgan Sesabamisi bgera enis fonematur sistemas
didi xania aRar gaCnia. faqtia, rom cocxal metyvelebaSi IX-XI
saukuneSi momxdari cvlileba saliteraturo enis
orTografiul normas ver cvlis XIX saukunemde.
igive iTqmis moTxr.brunvis niSnis man/ma
variantebzec .
werilobiT ZeglebSi -ma IX saukunidan gvaqvs , e.i.
cocxal metyvelebaSi -man ukve aRaraa erTaderTi forma,
mas -ma enacvleba, magram saliteraturo enaSi is kidev
didxans darCeba, rogorc normisadmi garkveuli xarkis
gaRebis gamovlineba.
saliteraturo enaSi gamovlenili darRvevebi im winaaRmdegobis Sedegia, rac mweral-gadamwerTa enobriv idealsa da maTs enobriv sistemas Soris arsebobs;
mwerlis (gadamweris) enobrivi idealia saliteraturo enaa, Tavisi konservatiuli, cocxal metyvelebas mowyvetili daxSird masTan dapirispirebuli normebiT;
amve dros, mwerali (gadamweri) sakomunikacio saSualebad iyenebs saliteraturo enisagan sakmaod gansxvavebul enobriv sistemas.
mwerali (gadamweri), ra Tqma unda, cdilobs Zvel normaTa dacvas, amCnevs sxva gadamwerTa mier daSvebul Secdomebsac,cdilobs gaasworos isini, magram cocxali metyvelebis zegavleniT TviTonac uSvebs amgvarive Secdomebs.
`RmerTman uwyis, raYca Cemisa umecrebisagan
egeboda, kargad qmnasa da simarTlesa dia
moviWirve, magram dedaY odiSs dawerili iyo da
sityuasa scvalebda (`andria salosis cxovreba~.
H 1345, 201r-v)
cxadia, aseTi gulmodgine gadamweris xelidan gamosuli
teqsti enis istorikoss nakleb masalas miscems, enis
istorikosis TvalsazrisiT ukeTesia is gadamweri, romelic
met `Secdomas~ uSvebs, maSasadame, ufro metad gamoavlens
cocxali metyvelebisaTvis damaxasiaTebel formebs.
gvaqvs iseTi SemTxvevebi, roca gadamweris mier daSvebuli
Secdomebi, maT Soris iseTebi, romlebic cocxali
metyvelebis gamovlinebaa, gasworebulia SecdomiT
dawerils zemoT swori forma aweria, an mcadri forma
amofxekilia.
sazogadod, saliteraturo enas axasiaTebs
ganviTarebis ori, urTierTsawinaaRmdego tendencia:
moqmedi normis SenarCunebisa da
ganmtkicebis tendencia
damkvidrebuli enobrivi normis Secvlis
tendencia.
axal formaTa raodenobrivma dagrovebam SesaZloa
saliteraturo enis normaTa cvla gamoiwvios.
• WeSmariti enobrivi norma moZravi,dinamikuroi unda
iyos, da, amasTanave, ar unda kargavdes garkveul
imperatiulobas.
• enaSi momxadri evolucia werilobiT ZeglebSi
sporadulad aisaxeba. gadmwerTa mier daSvebuli
Secdomebi miniSnebas iZleva am cvlilebaTa Sesaxeb,
amitomac aqvs amgvar Secdomebs gansakuTrebuli
mniSvneloba.
• magram cxadia, yovrelgvari Secdoma, mcdari
daweriloba, ver iqneba enis istorikosisTvis
msjelobisa sagani da erTnairad faseuli.
• igi iseT Secdomebze unda amaxvilebdes yuradRebas, romlebis enis ganviTarebis momdevnoperiodSi ukve
normad iqceva.
• yovel konkretul SemTxvevaSi lingvisturma
analizma unda gadawyvitos SemTxveviT
FformasaTan gvaqvs saqme Tu enis
istoriisaTvis sayuradRebo faqtTan.
• SecdomiT daweril formaTa raodenoba enis istoriis
kvlevisas gadamwyveti araa. SesaZloa, romelime
movlena ZeglebSi erTi –ori `SecdomiT~ iyos
warmodgenili, magram enis istoriisTvis swored am
mcdar formebs eniWeba gadamwyveti mniSvneloba da
ara Wabad warmodgenil swor formebs, ramdenadac
isini enis evolucias, misi ganviTarebis tendencias
asxaven.
• Secdomebi ori jgufad SeiZleba davyoT:
SemTxveviTi xasiaTis Secdomebi ( meqanikuri Secdomebi)
Secdomebi, romelTac enobrivi safuZveli moepovebaT ( cocxali metyvelebis amsaxveli Secdomebi)
SemTxveviTi xasiaTis Secdomebi ( asoTa,marcvalTa kleba,zedmeti asos an marcvlis, sityvis dawera, sityvis SecdomiT amokiTxva ( mgmobari/megobari; bunebaY/gonebaY;
suTieli/suleli; .... ) damweris naklebi gawafulobiT, zogjer ki misi fizikuri mdgomareobiTac aixsneba:
` momemadla me friad codbvilsa ioanes da davCxrike wmidaY ese wigni ori Tavi saxarebaY lukaYsi da ioanHsi PeliTa CemiTa friad codviliTa dReTa oden borotad moxucebulobis CemisaTa diad xaSmman da brmaman~ (Sin 38, 115r) (ioane zosime)
`dedaY TviT giorgi mTawmidelisadan dawerili maqunda, magram esreT wurilad naweri iyo,romel kacisa Tmasa hguanda,xolome kaci viyav momdREvnebuli~
o, RmerTo,rogor SemaWirva noRisa sicxeman! ( noRa=dabali adgili)
amgvari mizeziT gamowveuli meqanikuri Secdomebi mniSvnelovania mxolod filologiuri TvalsazrisiT, xelnawerTa urTierTmimarTebis dasadgenad, magram ara enis istoriisaTvis. II jgufis Secdomebs enobrivi safuZveli moepovebaT :
magaliTad, meqanikur Secdomad ver CavTvliT amgvar Secdomebs:
evHaY, mariam-i, , ( iakobis protoevangele,VII s), ufros, xudidesi, gudasman, dalilman, Tarxuji, miyofia, dauweria...
es enis ganviTarebis tendenciis maCvenebeli Secdomebia. isini gviCveneben, sxvaobas saliteraturo enis normasa da cocxal metyvelebas Soris, sxvagvarad rom vTqvaT, imas, rom sxvagvarad werdnen da sxvagvarad laparakobdnen.
SecdomaTa klasifikacia
Sebrunebuli dawerilobani
fsevdogramatizirebuli dawerilobani
kontaminirebuli dawerilobani
1. Sebrunebuli dawerilobani
werilobiT ZeglebSi dasturdeba grafemaTa urTierTSenacvlebois SemTxvevebi,masin roca cocxalmetyvelebaSi sesabamis bgeraTa saurTierTo substitucia savaraudebeli ar aris. grafemaTa aseTi Senacvleba enaSi moxdari garkveuli fonetikuri movlenebis damamtkicebeli sabuTia. P da x-s monacvleoba P-s nacvlas x-s xmarebis SemTxvevebi X-XII saukuneebis ZeglebSi miuTiTebs,rom enaSi /P/ : /x/ fonematuri opozicia iSleba magaliTebi: xeli - Peli; xedavda – Pedavda; gulisxma – gulisPma....
fonema erTia /x, grafema ori x da P , gadamwerebma kargad
ar ician maTi adrindeli ganawilebis wesebi ( sanam
cocxalmetyvelebaSi /P/sebobda, gadamwers am grafemis
dawerilobaSi Secdoma ar mouvidoda,warmoTqma exmareboda) da
D werilobiT ZeglebSi Tavs iCens ori saxis Secdoma:
x wereba iq, sadc adre P iyo (ganyara Peli/xeli)
P iwereba iq, sadac adre x iwereboda.( Ze kacisa
Par)
2 . fsevdogramatizirebuli
dawerilobani
enaSi momxdari evoluciis utyuari dasturia iseTi
dawerilobani,roca grafemas cocxal metyvelebaSi
Sesabamisi bgerobrivi erTeuli ar Seesatyviseba,es aso ki
imitomaa dawerili,rom, gadamwerlis azriT, amgvari
daweriloba sworia.
gadamweris amgvari gadawyvetilebis safuZveli aris is,
rom orTografiul normaTa mixedviT, Sesabamis poziciaSi
sxva formebSi mocemuli grafikuli niSani iwereba.
o aRvida igi mTaT ( C) , cxebaT ferPTa
uflisaTa, , amaRldi zecaT ( Wil-etr)
imis gamo, rom cocxal metyvelebaSi moiSala mJRer da yru
TanxmovanTa opozicia auslautSi, d grafema Tavs iGens iq,
sadac is adre arasdros yofila:
ara davPsnad sityuaY (aT.mr); aRvPed navsa da
marTl miviswrafed; warvediT da auwyed
macxovarsa.
SvaY, menave /menaY-ve
fsevdogramatizirebul dawerilobaTa gamomwvevi mizezi
saliteraturo enis normaTa cocxali metyvelebisagan
daSorebaa.
3. kontaminirebuli daweriloba (gaixseneT
aeri+hava=haeri)
amgvari dawerilobani enaSi moxdari cvlilebebis yvelaze
TvalsaGino mowmobas warmoadgenen, kontaminirebul
dawerilobaSi erTdrouladaa warmodgenili8 ori forma (
swori da araswori,norma da darRveva)
`amisTvis mogelis Sen gKrgKni simarTlisaY , romeli migqces
qadagebulman Sen mier~(Xs,Sin64).
raJams gamosSGndi zeciT ( fsalm,X s)
viTarca nestu oPxreani Pmobs
raJams Semoqmedi maTi wiarTagan gardamoxPda
sasSjeli, mihsca, dahscxra,,
dReH igi ukanaskneli, meufeH igi huriaTaY, ZeH, mzeH,
ukuH, ukuHTu
cocxal metyvelebaSi momxdari procesebis daTariReba
saliteraturo enaSi gamovlenil faqtTa mixedviT.
I kolokviumisaTvis
z. sarjvelaZe, qarTuli saliteraturo enis
istoriis Sesavali, Tb. 1984
Tavi I, II, III, IV, X,
b.jorbenaZe, qarTuli dialeqtologia
arn.Giqobava, Zvelisa da axlis komponentebisaTvis
vefxistyaosnis morfologiur da sintaqsur
struqturaSi
r. patariZe, bolnisis taZris saamSeneblo warwera,
`mnaTobi~, 1984, #1;
a.SaniZe, literaturuli cnoba axlad aRmoCenili
uZvelesi qarTuli teqstebis Sesaxeb XI saukunis
mwerlobaSi, Txz. t. II, Tb.,1981;
a. SaniZe, xanmeti leqcionari, Zveli qarTuli enis
Zeglebi, I, Tb., 1944;
a. SaniZe, sinuri mravalTavi 864 wlisa da misi
mniSvneloba qarTuli enis istoriisaTvis, Tsu
Zveli qarTuli enis kaTedris Sromebi; Tb., 1959;
iv. javaxiSvili, axlad aRmoCenili uZvelesi
qarTuli xelnawerebi da maTi mniSvneloba
mecnierebisaTvis, qarTuli paleografia, Tb. ,1949;
qarTuli oTxTavis ori Zveli redaqcia sami
Satberduli xelnaweris mixedviT, a. SaniZis
gamocema, Tb., 1945