ΕΦΗ ΚΩΤΣΑΚΗΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μια σύντομη περίληψη του βιβλίου της Ναόμι Κλάιν: «Το Δόγμα του Σοκ», Η Άνοδος του Καπιταλισμού της Καταστροφής. Είναι προφανές ότι σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να υποκατασταθεί η ανάγνωση του βιβλίου από αυτή την περίληψη. Το βιβλίο αυτό είναι σημαντικό γιατί αποτελεί μια εξαιρετική και πολύ καλά γραμμένη περιήγηση στα γεγονότα των τελευταίων 30-40 χρόνων, γεγονότα που συνοπτικά συνδέσαμε με τα ονόματα του νεοφιλελευθερισμού, της παγκοσμιοποίησης, της συναίνεσης της Ουάσιγκτον, των κοινωνιών των δύο τρίτων, κτλ. Παρακολουθεί κυρίως την επέκταση , ιδεολογική και οργανωτική των ιδεών της σχολής του Σικάγου και του κεντρικού εκφραστή της Μίλτον Φρίντμαν. Το θεμελιώδες εύρημα του βιβλίου είναι ότι για την εισαγωγή και εφαρμογή των συνταγών της σχολής, αναγκαία συνθήκη σε όλες τις περιπτώσεις (τις οποίες παρακολουθεί αρκετά εξαντλητικά), προϋπήρξε η παρουσία, ή η τεχνική δημιουργία ενός σοκ, πολιτικού οικονομικού, φυσικού ή/και πολεμικού. Το σοκ άμβλυνε τις δυνατότητες κατανόησης των πληθυσμών και επέτρεπε την εφαρμογή των αντιδημοφιλών συνταγών της σχολής. Το βιβλίο εστιάζεται στις εκλεπτυσμένες και πολύπλοκες συνταγές, δημιουργίας ή εκμετάλλευσης των σοκ που επινόησαν η σχολή του Σικάγο και οι συνδεδεμένοι με αυτή θεσμοί (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, Κρατικός μηχανισμός των ΗΠΑ κτλ.). Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σήμερα, γιατί επιτρέπει να καταλάβουμε ότι αυτά που περνάμε και το μέλλον που μας επιφυλάσσουν, έχει σχεδιαστεί και δοκιμαστεί με καταστροφικά αποτελέσματα στους λαούς πολλών άλλων χωρών. Έτσι μας επιτρέπει να αντιληφθούμε καλύτερα τα διαδοχικά μέτρα που μας επιβάλλονται και τα καταστροφικά τους αποτελέσματα, αν δεν τα ματαιώσουμε έγκαιρα.

Κλείνουμε τον πρόλογο σημειώνοντας ότι η περίληψη που ακολουθεί είναι μια σχετικά ελεύθερη παρουσίαση του βιβλίου με συχνές ένθετες δικές μας σκέψεις και συμπεράσματα (επίλογος), που στο σύνολο τους σχεδόν προεκτείνουν ή διευκρινίζουν τις θέσεις του.

1

ΔΟΓΜΑ του ΣΟΚ

Αυτό που ζούμε σήμερα έχει τις ρίζες του στο παρελθόν.Στην Αμερική μετά τον εμφύλιο πόλεμο του 1860-65, δημιουργήθηκαν

μεγάλες επιχειρήσεις που αργότερα εξελίχθηκαν στις γνωστές πολυεθνικές και που σήμερα με την μια ή την άλλη μορφή τους (παραγωγική ή ολοένα και περισσότερο χρηματιστική) κυριαρχούν στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας. Οι οίκοι Ροκφέλερ και Μόργκαν αλλά και η Γκόλντμαν Σακς κτλ. αρχίζουν την δράση τους εκείνη την εποχή. Οι ολιγαρχίες αυτές αποτέλεσαν την εποχή που α ονομάστηκε Gilded Age και οι ολιγάρχες τους Robber Barons, κατά κυριολεξία ληστές-βαρώνοι, τίτλος δηλωτικός του είδους τους. Σαν συνέπεια αυτών υπήρξε από το τέλος του 19ου αιώνα έντονη κοινωνική αντίδραση. Μια σειρά μέτρων που άλλοτε τεμάχιζαν τα μέγα-τραστ όπως την Στάνταρτ Όιλ του Ροκφέλερ, άλ-λοτε πάλι παρενέβαιναν και ρύθμιζαν την λειτουργία τους, μαζί με την πρώτη εμφάνιση μέτρων κοινωνικής προστασίας αποτέλεσαν αυτό που ονομάστηκε προοδευτική εποχή, περίπου στις αρχές του 20ου αιώνα. Η όλη αυτή εξέλιξη αποτέλεσε τον πρόγονο και χρησίμευσε ως η βάση του κοινωνικού και παρεμ-βατικού κράτους, γνωστού στα οικονομικά και ως κεϋνσιανισμού.

Το 1920 όμως έχουμε μια επιστροφή στην εποχή Gilded Age, τα Roaring Twenties (Ξέφρενη δεκαετία του ’20) όπου οι ιδέες της ελεύθερης αγοράς επι-κράτησαν, προκάλεσαν μεγάλη οικονομική και κοινωνική ανισότητα και αυτά ήταν που έφεραν την μεγάλη καταστροφή το 1929, η οποία εν πολλοίς έφερε τον πόλεμο του 1940.

Από το 1933 και έπειτα, οι ιδέες της ελεύθερης- αρρύθμιστης αγοράς θεω-ρήθηκαν καταστροφικές και η απαίτηση των κοινωνιών ήταν για μια μορφή κρατικής παρέμβασης. Τότε ήταν η εποχή των μεγάλων κοινωνικών προγραμ-μάτων, των δημόσιων έργων, της αναδιανομής πλούτου. Ήταν η εποχή που κυ-ριάρχησαν οι ιδέες του Κέυνς, του ρυθμισμένου καπιταλισμού. Δεν ήταν το τέλος του Καπιταλισμού, όπως είπε ο ίδιος, αλλά το τέλος του laissez fare1.

Οι περισσότεροι ήταν μαγεμένοι με τις ιδέες του κομμουνισμού, του σοσια-λισμού, της κρατικά ρυθμισμένης οικονομίας. Όμως υπήρχαν και αυτοί που εμπνέονταν από τις ιδέες της ελεύθερης αγοράς, του παλιού αρρύθμιστου καπι-ταλισμού των μεγάλων επιχειρήσεων και αν και λίγοι (τότε), ήταν πολύ ισχυροί. Και φυσικά δεν εγκατέλειψαν την μάχη. Δημιούργησαν τα δικά τους ινστιτούτα και ιδρύματα, τις δικές τους σχολές σκέψεις. Εκπαίδευσαν τους δικούς τους ανθρώπους για να είναι έτοιμοι να αναλάβουν όταν θα δινόταν η ευκαιρία.

Το βασικό Πανεπιστήμιο των ιδεών αυτών ενάντια σε κάθε μορφή κρατικής παρέμβασης ήταν του Σικάγου, με βασικό εκπρόσωπό της τον Μίλτον Φρίντμαν.

1 Αυτό στην Αμερική ονομάστηκε Νιού Ντηλ και στην Ευρώπη κράτος (κοινωνικής) πρόνοιας

2

Τη δεκαετία του 1950, το Οικονομικό Πανεπιστήμιο του Σικάγου, δεν αντιμετωπιζόταν μόνο ως μια Πανεπιστημιακή σχολή, αλλά ως μια σχολή σκέψης.

Ο σκοπός δεν ήταν μόνο η διδασκαλία των φοιτητών, αλλά η ισχυροποίηση της σχολής ώστε οι ιδέες της να πολεμήσουν τις κρατικίστικες ιδέες που κυριαρχούσαν τότε.

Το 1947, ο Φρίντμαν και ο μέντορας του, Αυστριακός καθηγητής Φρίντριχ φον Χάγεκ, ίδρυσαν την εταιρεία του Μον Πελερέν μια λέσχη Οικονομολόγων της ελεύθερης αγοράς με ρητό στόχο την καταπολέμηση των ιδεών του Κέυνς και του ρυθμισμένου καπιταλισμού. Το δημοφιλές βιβλίο του Φρίντμαν στα 1962, το Capitalism and Freedom έγινε το βασικό εγχειρίδιο της παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς και σ’ αυτό στηρίχτηκαν και τα οικονομικά προγράμματα όλων των νεοσυντηρητικών-νεοφιλελεύθερων κινημάτων, συμπεριλαμβανομέ-νων των ΗΠΑ που εφαρμόστηκαν μετά το 1970.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα:α) Οι Κυβερνήσεις πρέπει να καταργούν όλους τους κανόνες και τις

ρυθμίσεις προς όφελος των επιχειρήσεων, χωρίς να ενδιαφέρονται για ζητήματα μονοπώλησης της αγοράς, μεγέθους των επιχειρήσεων κτλ..

β) Πρέπει να ιδιωτικοποιούν την δημόσια περιουσία.γ) Πρέπει να προβούν σε περικοπές κοινωνικών προγραμμάτων. Συνοπτικά: απορρύθμιση – ιδιωτικοποίηση – περικοπές, αποτέλεσαν την

Αγία Τριάδα του νεοφιλελευθερισμού.Συμπληρωματικά, οι επιχειρήσεις να μπορούν να πουλούν τα προϊόντα τους

παντού σ’ όλο τον κόσμο, δεν πρέπει να προστατεύονται οι εγχώριες βιομηχανίες. Οι τιμές και οι μισθοί να καθορίζονται από την αγορά. Δεν πρέπει να υπάρχουν κατώτατοι μισθοί. Ο Φρίντμαν ζητούσε να ιδιωτικοποιηθεί η Ιατροφαρμακευτική Περίθαλψη, τα Συνταξιοδοτικά Ταμεία, η Παιδεία ακόμα και τα Εθνικά πάρκα.

Την εποχή, όμως αυτή, αρχές του ’60, οι αναμνήσεις από το μεγάλο κραχ του 1929 ήταν νωπές. Οι αποταμιεύσεις μιας ζωής που χάθηκαν σε μια νύχτα, οι αυτοκτονίες, τα συσσίτια, οι πρόσφυγες. Οι ιδέες του Φρίντμαν και της σχολής του Σικάγου δεν είχαν καμιά ελπίδα.

Η μεγάλη καταστροφή του 1929 που είχε προκαλέσει η ελεύθερη αγορά καθιστά επιτακτική την ανάγκη για μια μορφή κρατικής παρέμβασης. Η περίοδος από το 1930-80 ήταν η εποχή της κρατικής παρέμβασης και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που ακολούθησε έκαναν πιο επείγουσα την ανάγκη αυτής της παρέμβασης. Επιπλέον ήταν η εποχή που οι πολίτες έπρεπε να εμποδιστούν να στραφούν είτε προς το φασισμό είτε προς τον κομμουνισμό. Ήταν αυτή η επιταγή που οδήγησε στη δημιουργία σχεδόν όλων όσων συσχετίζουμε σήμερα με τις μέρες του «Ευπρεπούς Καπιταλισμού» την κοινωνική ασφάλιση στις ΗΠΑ, τη δημόσια φαρμακευτική περίθαλψη του Καναδά, του Κράτους

3

Πρόνοιας στη Βρετανία, την Προστασία των εργαζομένων στην Γαλλία και τη Γερμανία κτλ.

Μια παρόμοια αλλά πιο ριζοσπαστική τάση αναδυόταν στον αναπτυσ-σόμενο κόσμο, ευρύτερα γνωστή ως οικονομικά της ανάπτυξης ή Τριτοκο-σμικός Εθνικισμός.

Οι οικονομολόγοι της ανάπτυξης πρότειναν ρυθμιστικούς ελέγχους, εθνικο-ποιήσεις, αναδιανομή πλούτου ώστε να μειωθεί η εισοδηματική ψαλίδα που ίσχυε στις χώρες τους, επιδοτήσεις για τις εγχώριες επιχειρήσεις, δημόσια κονδύλια για έργα υποδομών, δημόσια παιδεία, υγεία, υποκατάσταση εισαγωγών κτλ.

Ενδεικτικά αναφέρω:Τη δεκαετία του 1950, η Αργεντινή διέθετε τη μεγαλύτερη μεσαία τάξη

στην Ήπειρο, στην Ουρουγουάη το 95% ήταν εγγράμματοι και παρεχόταν δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σ’ όλους τους πολίτες.

Η επιτυχία των κρατικά ρυθμιζόμενων οικονομιών (στο βορρά χάρις στον κεϋνσιανισμό, στο νότο χάρις στα οικονομικά της ανάπτυξης, στην Ανατολή χάρις στην οικονομική έκρηξη των πρώτων χρόνων του κομμουνισμού) εγκαινίασε μια μαύρη περίοδο για τη σχολή του Σικάγου.

Αλλά και για τους επικεφαλείς των Πολυεθνικών εταιρειών κυρίως των ΗΠΑ (που είχαν αναγκαστεί να μοιράζονται την εξουσία από το 1929 και μετά), τα ισχυρά συνδικάτα, η αναδιανομή πλούτου, οι εκτεταμένες εθνικοποιήσεις ήταν πραγματικός πονοκέφαλος.

Η Κεϋνσιανή επανάσταση και τα οικονομικά της ανάπτυξης εναντίον του laissez faire σε συνδυασμό με τις κρατικά διευθυνόμενες οικονομίες, κόστιζε ακριβά στις επιχειρήσεις. Απειλούνταν η κυριαρχία τους από τον ανταγωνισμό των εργατικών συνδικάτων και του κρατικού τομέα στο εσωτερικό των ΗΠΑ και από τις εκτεταμένες εθνικοποιήσεις στο εξωτερικό. Έπρεπε να βρεθεί τρόπος για επιστροφή στο λιγότερο ρυθμιζόμενο καπιταλισμό, αυτόν που ίσχυε πριν την μεγάλη ύφεση του 1929.

Αλλά σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε να ηγηθεί αυτής της αντεπανάστασης κάποια κυβέρνηση με το κλίμα που επικρατούσε τότε στις κοινωνίες (όπως το περιέγραψα παραπάνω). Γιατί; Το 1964, οι ιδέες του Φρίντμαν επιχειρήθηκαν να εφαρμοσθούν για πρώτη φορά στις ίδιες τις ΗΠΑ από το ρεπουμπλικανικό κόμμα και τον Υποψήφιο πρόεδρο του Γκόλντστοουν, αλλά συντρίφτηκαν στις εκλογές από τον δημοκρατικό Τζόνσον με σύνθημά του μάλιστα τη «μεγάλη κοινωνία». Αυτό έκανε φανερό ότι οι ιδέες της ελεύθερης αγοράς δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν σε ένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα όπου το κοινωνικό κράτος και τα μέτρα προστασίας των εργαζομένων ήταν εξαιρετικά δημοφιλή.

4

Αν οι κυβερνήσεις και οι εκπρόσωποί τους δεν μπορούσαν να μιλήσουν τότε για κατάργηση των κατωτάτων μισθών και της φορολόγησης των μεγάλων εταιρειών γιατί θα τους θεωρούσαν «ληστές», μπορούσε άνετα η σχολή του Σικάγου με το κύρος των ακαδημαϊκών αμερόληπτων απόψεων και με την στήριξη των μεγάλων εταιριών. Και φυσικά δεν έχασε την ευκαιρία.

Η σχολή του Σικάγου έπιασε δουλειά. Έπρεπε να βρεθεί χώρα που θα αποτελέσει το πειραματικό εργαστήρι

αυτών των ιδεών ώστε να γενικευθούν όπως ήταν η φιλοδοξία.Η καταλληλότερη περιοχή φάνταζε τότε η Λατινική Αμερική. Το δικό της

Νιού Ντηλ είχε αποκτήσει πολλούς εχθρούς στο εσωτερικό και στο εξωτερικό:Οι φεουδάρχες γαιοκτήμονες ήταν αρκετά δυσαρεστημένοι με τις

κυβερνήσεις των χωρών τους από την αναδιανομή γης από τις χαμηλές τιμές των τροφίμων που είχαν επιβληθεί.

Οι Αμερικανικές και Ευρωπαϊκές εταιρείες ήταν δυσαρεστημένες από τις εκτεταμένες εθνικοποιήσεις, τους υψηλούς μισθούς κτλ. Άρχισε να επικρατεί η άποψη στους κύκλους αυτούς ότι ο τριτοκοσμικός εθνικισμός έπρεπε να καταστραφεί εν τη γενέσει του. Ταυτόχρονα μπορούσαν να ‘πουλήσουν’ τις ιδέες αυτές στις κοινωνίες τους, στο όνομα της καταπολέμησης του κομμουνισμού και της υπεράσπισης της ελευθερίας.

Για την ίδια την Αμερική ήταν μια πραγματική πρόκληση (μέσα στην γειτονιά της), οι χώρες αυτές να εφαρμόζουν τόσο ριζοσπαστικά προγράμματα.

Μεταξύ των κυριότερων υποστηρικτών αυτής της άποψης, ήταν ο Τζον Φόστερ Ντάλες Υπουργός εξωτερικών του Αϊζενχάουερ (1952-1960) και ο αδελφός του Άλεν Ντάλες διευθυντής τότε της CIA. Πριν αναλάβουν δημόσια αξιώματα ήταν νομικοί σύμβουλοι των εταιρειών όπως η IP Morgan, International Nickel Company, Cuban Sugar και η γνωστή για την δράση της United Fruit Company. Η πρώτη χώρα που στοχοποιήθηκε ήταν η Χιλή.

Από το 1956 ήδη 100 Χιλιανοί φοιτητές πραγματοποίησαν μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου εντελώς δωρεάν. Από το 1957-1970, το πρόγραμμα αυτό επεκτάθηκε σ’ ολόκληρη την Λατινική Αμερική κυρίως Αργεντινή, Βραζιλία και Μεξικό.

Η διεύρυνση του προγράμματος χρηματοδοτήθηκε αρχικά από το Ίδρυμα Φορντ.

Μέσα σε μια δεκαετία η σχολή του Σικάγου είχε θεαματικά αποτελέσματα. Η πρώτη ομάδα που επέστρεψαν στις πατρίδες τους ήταν πιο φανατικοί οπαδοί των ιδεών του Φρίντμαν από το ίδιο τον Φρίντμαν. Κατέλαβαν θέσεις καθηγητών και φρόντισαν να ιδρυθούν και άλλα παραρτήματα σε ολόκληρη την Ήπειρο ώστε να επεκταθεί αυτή η γνώση με σκοπό να εκπαιδευτεί μια γενιά νέων ανθρώπων που θα γίνονταν οι ηγέτες στις οικονομικές υποθέσεις των χωρών τους. Οι εξελίξεις όμως δεν ευνοούν ακόμα τα παιδιά του Σικάγου, όπως ονομάστηκαν, δεν είχαν τύχη ούτε έπαιξαν σημαντικό ρόλο όπως ήλπιζαν.

5

Την περίοδο αυτή οι χώρες όπως ήδη αναφέραμε στρέφονται προς Αριστερά.

Στη Βραζιλία η κυβέρνηση δυσκόλευε όλο και περισσότερο τις πολυεθνικές κυβερνήσεις.

Στην Αργεντινή το κόμμα του Χουάν Περόν, κατάφερε να ριζοσπαστικοποιήσει μια ολόκληρη γενικά νέων που ήταν πρόθυμη ακόμη και για ένοπλο αγώνα.

Στη Χιλή με τις ιστορικές εκλογές του 1970, που έφερε τον Αλιέντε στην κυβέρνηση, η κοινωνία μετατοπίστηκε τόσο πολύ προς την αριστερά που κανείς δεν τόλμησε να φέρει αντίρρηση στις τεράστιες εθνικοποιήσεις που ακολούθησαν.

Έγινε φανερό ότι οι δημοκρατικές εκλογές και η οικονομική κατάσταση στην δεκαετία του 60, αρχές 70, δεν ευνοούσαν τις ιδέες αυτές. Μήπως η δικτατορία αποδεικνυόταν καταλληλότερη με δεδομένο τον κίνδυνο οριστικής απώλειας ελέγχου;

Έτσι άρχισε η «επιχείρηση» δικτατορία. Η ιδέα ήταν η εξής: Ίσως το σοκ του πραξικοπήματος να προετοίμαζε το έδαφος για την οικονομική θεραπεία-σοκ. Το σοκ των βασανιστηρίων θα έσπερνε τον τρόμο για να μην αντισταθεί κανείς στο οικονομικό σοκ.

Μ’ αυτό τον τρόπο εφαρμόστηκαν συστηματικά και για πολλά χρόνια οι ιδέες της σχολής του Σικάγου.

Ιδιωτικοποιήσεις – απορύθμιση – περικοπές κοινωνικών δαπανών.Η πρώτη χώρα που στοχοποιήθηκε ήταν η Χιλή.Το 1973 στο προεδρικό μέγαρο που είχε παραδοθεί στις φλόγες βρέθηκε

πυροβολημένος στο κεφάλι ο Αλιέντε. Ο αδίστακτος δικτάτορας Πινοσέτ ανέβηκε στην εξουσία.

Τις επόμενες μέρες 13.500 πολίτες οδηγήθηκαν στις φυλακές. Πολλοί κατέληξαν στα δύο κυριότερα ποδοσφαιρικά γήπεδα του Σαντιάγο. Το στάδιο της Χιλής και το τεράστιο Εθνικό στάδιο. Μέσα στο εθνικό στάδιο ο θάνατος αντικατέστησε το ποδόσφαιρο ως δημόσιο θέαμα. Εκατοντάδες εκτελέστηκαν. Τα άψυχα σώματα εγκαταλείπονταν στα κράσπεδα μεγάλων αυτοκινητοδρόμων ή κατέληξαν να επιπλέουν στα λασπωμένα νερά της πόλης. Η βία επεκτάθηκε και σ’ άλλες πόλεις. Καραβάνι του θανάτου ονομάστηκε η βία των 4 πρώτων ημερών. Πολύ σύντομα η χώρα είχε λάβει το μήνυμα. Η αντίσταση ισοδυναμούμε με το θάνατο. Αυτό ήταν το πρώτο σοκ που αναφέραμε πιο πάνω και που σηματοδότησε την γένεση των νεοφιλελεύθερων οικονομικών.

3.500 άνθρωποι εξαφανίστηκαν ή εκτελέστηκαν.80.000 φυλακίστηκαν.200.000 εγκατέλειψαν την χώρα για πολιτικούς λόγους.Αυτά είναι αρκετά για να δούμε το βαρύτατο κλίμα στη χώρα. Η βία που

εκτυλίχτηκε χρειάζονται τόμοι ολόκληροι για να καταγραφεί.

6

Μετά ήρθε η σειρά της Βραζιλίας και της Αργεντινής, το 1976 που η Χούντα ανέτρεψε τον Περόν.

Η Αργεντινή, η Χιλή, η Ουρουγουάη και η Βραζιλία, οι χώρες που είχαν υπάρξει τα πρότυπα της οικονομικής της ανάπτυξης είχαν μετατραπεί σε πειραματικό εργαστήριο εφαρμογής της οικονομικής θεωρίας της σχολής του Σικάγου.

Ο αντίκτυπος στη ζωή των ανθρώπων ήταν οφθαλμοφανής. Μέσα σ’ ένα χρόνο μειώθηκαν οι μισθοί, τα εργοστάσια έκλεισαν, η φτώχεια αυξήθηκε.

Οι δικτάτορες είχαν σπείρει τον τρόμο με εξαιρετικά αποτελεσματικό τρόπο και οι εξαφανίσεις είχαν γίνει το βασικό μέσο επιβολής σ’ όλες τις χώρες. Μόνο στην Αργεντινή είχαν εξαφανισθεί 30.000 άνθρωποι στην πλειοψηφία τους 16-30 χρόνων.

Για τον Φρίντμαν, τον Χάγεκ και το κίνημα που εκπροσωπούσαν το πείραμα στις χώρες της Λατινικής Αμερικής αποτιμήθηκε θετικά. Είχε ολοφάνερα τόσα εντυπωσιακά κέρδη γι’ αυτούς, ώστε οι όλο και περισσότερες παγκοσμιοποιημένες Πολυεθνικές να διψούν για νέες κατακτήσεις όχι μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και στις πλούσιες χώρες της Δύσης όπου τα Κράτη έλεγχαν, ακόμα πιο προσοδοφόρα περιουσιακά στοιχεία τα οποία θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν οι Ιδιωτικές Εταιρείες.

Όμως στις πλούσιες χώρες της Δύσης και κυρίως στην Αμερική, το κίνημά τους γνώρισε εκείνη την εποχή τεράστια απογοήτευση. Παρ’ ότι το 1969 πρόεδρος των ΗΠΑ εξελέγη ο Νίξον που έδειχνε να συμφωνεί με τις ιδέες τους και παρά την φιλία που τον συνέδεε με τον Φρίντμαν, ο Νίξον γνώριζε ότι αν ακολουθούσε τις συμβουλές του φίλου του σε μια εποχή που η Αμερική βρισκόταν σε κρίση με την ανεργία το 1971 να κορυφώνεται, δεν θα είχε μέλλον.

Παρ’ ότι διόρισε αρκετούς φίλους και συναδέλφους του Φρίντμαν σε σημαντικά οικονομικά αξιώματα (τον μετέπειτα υπουργό εξωτερικών Σουλτς –καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγου– διευθυντή του γραφείου Διαχείρισης και προϋπολογισμού, τον Ν. Ράμσφελντ μετέπειτα υπουργό στρατιωτικών του νεώτερου Μπους, στην θέση του επικεφαλής του προγράμματος ελέγχων και μισθών) φερόταν περισσότερο σαν Κεϋνσιανός, προκειμένου να μεγιστοποιήσει την πιθανότητα επανεκλογής του. Και το πέτυχε. Εξελέγη με 60% το επόμενο έτος αφού είχε νομοθετήσει μια σειρά από νέους νόμους πιο αυστηρούς για τις επιχειρήσεις και την προστασία του περιβάλλοντος.

Πράγματι μέχρι το 1980 δεν υπήρξε ούτε μια πολυκομματική δημοκρατία η οποία να είχε στραφεί ολοκληρωτικά προς την ελεύθερη αγορά. Άλλωστε το πείραμα της Χιλής και αργότερα ορισμένων άλλων δικτατοριών της Λατινικής Αμερικής που τόσο πολύ εγκωμιάστηκε στην συνέχεια, θεωρούνταν γενικά έως

7

τότε μεγάλη και αιματηρή αποτυχία ως πρότυπο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Συμπερασματικά οι απόπειρες εφαρμογής αυτών των ιδεών, άλλοτε μεν παρέμειναν απόπειρες όπως στις ΗΠΑ το 1964, εφόσον γνώρισαν την ριζική απόρριψη από μια ευημερούσα τότε κοινωνία, άλλοτε εφαρμόστηκαν βίαια στην δεκαετία του 70 στην Λατινική Αμερική, αλλά χωρίς να μπορέσουν να θεωρηθούν πρότυπο προς μίμηση, αλλά μάλλον προς αποφυγή. Το μόνο που αποδείκνυαν οι έως τότε προσπάθειες τους ήταν η ισχυρή επιθυμία τους να επιβάλλουν τις ιδέες και τα συμφέροντα τους, με όποιο τίμημα ή τρόπο.

Όμως κάποιοι μπορούσαν να εφαρμόσουν το νέο μοντέλο στον πλούσιο και δημοκρατικό κόσμο και αυτοί ήταν ασφαλώς η Θάτσερ και ο Ρήγκαν. Πως το πέτυχαν;

Η Θάτσερ προσπάθησε με συνέπεια να επιβάλει μια αγγλική εκδοχή του φριντμανισμού, ξεκινώντας «πόλεμο» με ένα από τα ισχυρότερα συνδικάτα της χώρας, των ανθρακωρύχων, αλλά κάπου στα τέλη 1981-αρχές 1982,είχε αποτύχει και κινδύνευε να μην καταφέρει να υλοποιήσει το φιλόδοξο πρόγραμμά της, που ήταν μαζικές ιδιωτικοποιήσεις και συντριβή των εργατικών συνδικάτων και να μην επανεκλεγεί το 1983.

Οι ακραίες ιδέες των νεοφιλελεύθερων δεν μπορούσαν να εφαρμοσθούν σε ένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα. Ήταν φανερό ότι για να επιβληθεί στην κοινωνία ένα οικονομικό σοκ (τόσο μεγάλης έκτασης) έπρεπε όπως και σε άλλες χώρες να προηγηθεί ένα άλλο σοκ2.

Ο πόλεμος των Φώκλαντ έδωσε στη Θάτσερ την πολιτική κάλυψη που χρειαζόταν για να εφαρμόσει για πρώτη φορά ένα πρόγραμμα νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού μετασχηματισμού σε μια Δυτική δημοκρατία.

Μόλις η Θάτσερ πληροφορήθηκε ότι η Αργεντινή είχε κατακτήσει τα Φώκλαντ δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη. Τα Φώκλαντ που βρίσκονται στα ανοικτά των ακτών της Αργεντινής δεν είχαν καμιά στρατηγική αξία. Το σύμπλεγμα των νησιών απείχε χιλιάδες χιλιόμετρα από την Βρετανία, ενώ το κόστος διατήρησής τους ως αποικία ήταν μεγάλο. Και για την Αργεντινή είχαν ελάχιστη χρησιμότητα πέρα από το ότι απλά συνιστούσε προσβολή για την

2 Στο σημείο αυτό να ανοίξουμε μια παρένθεση. Η παρουσίαση μας ακολουθεί το βιβλίο της Κλάιν το οποίο επικεντρώνεται στην πολύ σωστή και κεντρική ιδέα ότι για την εφαρμογή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, του καπιταλισμού της καταστροφής όπως χαρακτηριστικά τον ονομάζει, χρειάζονταν προηγουμένως η πρόκληση ενός καταστροφικού σοκ. Όμως δεν πρέπει να θεωρήσουμε το σοκ ως την μόνη αιτία και ευκαιρία για την προώθηση αυτού του προγράμματος. Θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε ως την αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την εφαρμογή του. Η σταδιακή γραφειοκρατική σκλήρυνση του κράτους και των κρατικών επιχειρήσεων, η συχνά στενή συντεχνιακή λογική των μεγάλων (εργατικών συνδικάτων), η οικονομική κάμψη της δεκαετίας του ’70 στην Δύση σε συνδυασμό με την μεγάλη απαξίωση του υπαρκτού σοσιαλισμού μετά το 1968, την εμφάνιση της αλληλεγγύης στην Πολωνία, την κατάληψη του Αφγανιστάν το ’79 από την ΕΣΣΔ, και φυσικά την κατάρρευση του 1989, αποτέλεσαν την ικανή συνθήκη που από κοινού με το σοκ, επέτρεψαν να θεωρηθεί ως διέξοδος, η έως τότε απολύτως αποτυχημένη νεοφιλελεύθερη συνταγή.

8

εθνική της υπερηφάνεια η ύπαρξη ενός βρετανικού φυλακίου στα ύδατά της. Και τα δύο μέρη όμως είχαν λόγους να θέλουν ένα τέτοιο πόλεμο. Το 1982 η νεοφιλελεύθερη συνταγή στην Αργεντινή είχε προκαλέσει ένα τεράστιο χρέος, η διαφθορά ήταν γενικευμένη και η κοινωνική έκρηξη (οργή) μεγάλη. Η χουντική κυβέρνηση θεώρησε ότι τα εθνικά και αντι-ιμπεριαλιστικά συνθήματα θα μπορούσαν να αντισταθμίσουν την οργή που ένοιωθε ο λαός.

Ο πόλεμος των Φώκλαντ ή Πόλεμος των Μαλβίνων όπως τον αποκαλούν οι Αργεντινοί, με 255 βρετανούς στρατιώτες νεκρούς και 655 Αργεντινούς, εκτόξευσαν την δημοτικότητα της Θάτσερ σε μια χώρα που το ιμπεριαλιστικό –αυτοκρατορικό παρελθόν της κάθε άλλο παρά είχε λησμονηθεί. Εξυμνήθηκε ως πολεμική ηρωίδα με το προσωνύμιο «Σιδηρά Κυρία» και της άνοιξε ο δρόμος για να πετύχει το αρχικό σχέδιο της. Όταν το 1984 οι ανθρακωρύχοι απείργησαν η δήλωσή της έγινε διάσημη. «Έπρεπε να πολεμήσουμε τον εξωτερικό εχθρό στα Φώκλαντ και τώρα πρέπει να πολεμήσουμε τον εσωτερικό εχθρό ο οποίος είναι ένας πολύ πιο δύσκολος αντίπαλος, αλλά εξίσου επικίνδυνος για την ελευθερία».

Έχοντας καταγράψει τους Βρετανούς εργάτες ως εσωτερικό εχθρό, η Θάτσερ εξαπέλυσε όλη την ισχύ του κράτους εναντίον των απεργών. 8.000 αστυνομικοί επετέθησαν στους διαδηλωτές με συνέπεια να υπάρξουν 700 τραυματίες. Μέχρι το τέλος του 1985 η Θάτσερ είχε κερδίσει και αυτόν τον πόλεμο. Απολύθηκαν 996 άνθρωποι από το πιο ισχυρό συνδικάτο της Βρετανίας και έστειλε ένα ξεκάθαρο μήνυμα στις υπόλοιπες συνδικαλιστικές ενώσεις. Αν έχασαν οι ανθρακωρύχοι, από τους οποίους ολόκληρη η χώρα εξαρτιόταν για το φωτισμό και την θέρμανσή της, θα ήταν μάταιο για τα απλά συνδικάτα να αμφισβητήσουν τη νέα οικονομική τάξη πραγμάτων. Έτσι μεταξύ 1984-85 η Κυβέρνηση Θάτσερ ιδιωτικοποίησε μεταξύ άλλων τις British Telecom, British Gas, British Airways, British Airport Authority και British Steel ενώ πούλησε τις μετοχές της British Petroleum που διέθετε το κράτος.

Εάν στη Θάτσερ η ευκαιρία ήταν ο πόλεμος των Φώκλαντ για να προωθήσει την αντιδραστική οικονομική της ατζέντα, την ίδια εποχή στο Ρήγκαν η ευκαιρία είχε ήδη δοθεί.

Η μεγάλη κοινωνική δυσφορία, η τεράστια εγκληματικότητα και η εθνική απαξίωση, προετοίμασαν το έδαφος για την (νεο)συντηρητική (αντ)επανάσταση του Ρήγκαν. Αναλυτικά.

Από την μια η ήττα στον πόλεμο του Βιετνάμ, η νίκη των Σαντινίστας στην Νικαράγουα, η κατάρρευση του καθεστώτος του Σάχη στον Ιράν και η εισβολή των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν, έκαναν τους Αμερικανούς να πιστέψουν ότι τελείωσαν οι μέρες ηγεμονίας τους στον κόσμο και δημιούργησαν ένα κλίμα πεσιμισμού, ήττας και εθνικής απαξίωσης.

Από την άλλη οι δύο μεγάλες κρίσεις του 73-74 και 79-80 με διψήφια ποσοστά ανεργίας και πληθωρισμού, για πρώτη φορά, και η αποτυχία των

9

παραδοσιακών συνταγών εξυγίανσης της οικονομίας μέσω του χειρισμού των Κρατικών δαπανών, έφεραν κοινωνική αναταραχή, εκτεταμένη εγκληματικότητα. Αυτά τα εξωτερικά και εσωτερικά προβλήματα αποδόθηκαν, στην ηττοπαθή πολιτική των ισχυρών φιλειρηνικών κινημάτων της νεολαίας και στους εν μέρει σύμμαχους τους Δημοκρατικούς (ο θεωρηθείς ως αποτυχημένος Κάρτερ ήταν από τους ελάχιστους μεταπολεμικούς προέδρους που δεν εξελέγη δεύτερη φορά) και στις συνδικαλιστικές ενώσεις και τις απαιτήσεις τους, στους δημόσιους υπαλλήλους και σε όσους ζούσαν από τα επιδόματα ανεργίας (χαρακτηρίστηκαν ως τεμπέληδες) που ζούσαν εις βάρος του Κράτους και των υπολοίπων Αμερικανών πολιτών.

Το μήνυμα της Θάτσερ προς τους ανθρακωρύχους και όλη την Βρετανική κοινωνία έστελνε ο Ρήγκαν λίγους μόνο μήνες μετά την εκλογή του στην δική του κοινωνία απολύοντας 11.400 μετά την απεργία των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας, προκαλώντας ένα σοκ που ακόμα δεν έχει συνέλθει το εργατικό κίνημα των ΗΠΑ.

Ένας ακόμα παράγοντας που οδήγησε στην στενότερη σύμπτυξη συμμαχίας μεταξύ του Ρήγκαν και των αμερικάνικων (πολυεθνικών ιδίως αλλά όχι μόνο) εταιριών ήταν η μείωση του ποσοστού κέρδους των. Οι λόγοι της μείωσης αποδόθηκαν για μεν το εσωτερικό των ΗΠΑ (και του ΗΒ) στα ισχυρά συνδικάτα και οι υψηλοί μισθοί που είχαν την δυνατότητα να επιβάλλουν σε συνδυασμό με τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις του εκτεταμένου Δημόσιου τομέα. Ως προς το εξωτερικό, η διαρκής ανάπτυξη της Γερμανίας και της Ιαπωνίας, αλλά και των υπολοίπων Δυτικών χωρών προκαλούσε λόγω του αυξημένου ανταγωνισμού μεγάλα προβλήματα στις Αμερικανικές επιχειρήσεις.

Η λύση στο εσωτερικό ήταν οι ιδιωτικοποιήσεις ώστε να μειωθούν οι μισθοί, ο περιορισμός του κράτους Πρόνοιας ενώ για την αντιμετώπιση των εξωτερικών αντιπάλων επελέγει η μεταφορά της παραγωγής σε χώρες φθηνού εργατικού δυναμικού, κυρίως στην Ασία, με τα αποτελέσματα που γνωρίσαμε στη συνέχεια (άνοδος της Κίνας κτλ.) . Αυτά έδωσαν την δυνατότητα στις ΗΠΑ και το ΗΒ να επαναφέρουν την ευρισκόμενη σε κίνδυνο ηγεμονία τους στον Διεθνή στίβο.

Ο επιτυχής τρόπος με τον οποίο η Θάτσερ χρησιμοποίησε τον Πόλεμο των Φώκλαντ, ο Ρήγκαν την κρίση της δεκαετίας του ’70, αποτέλεσαν την πρώτη απόδειξη ότι το οικονομικό πρόγραμμα της σχολής του Σικάγου δεν χρειαζόταν απαραίτητα δικτατορίες και θαλάμους βασανιστηρίων για να προωθηθεί. Μια σημαντική κρίση είναι αρκετή για να αναπτυχθούν εναλλακτικές πολιτικές που θα αντικαταστήσουν τις υπάρχουσες (που είχαν αποτύχει) αρκεί να έχει υπάρξει προ πολλού η κατάλληλη προετοιμασία όπως έλεγε ο Φρίντμαν.

Όταν κατέρρευσε η αγορά το 1929, ο Κέυνς και οι μαθητές του, που μέχρι τότε ήταν άγνωστοι, ήταν έτοιμοι να προωθήσουν τις ιδέες τους, τις λύσεις του Νιου Ντηλ. Την δεκαετία του 70 και του 80 ο Φρίντμαν και οι πανίσχυρες

10

εταιρείες που τον υποστήριζαν έχοντας την εμπειρία του Κέυνς, (αλλά ίσως και του Λένιν) προσπάθησαν να μιμηθούν αυτή την διαδικασία, βάζοντας την δική τους ιδεολογική σφραγίδα. Οικοδόμησαν επιμελώς ένα δίκτυο δεξαμενών σκέψης, με χρηματοδότηση μερικών από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο, ώστε όταν θα ξεσπούσε η επόμενη κρίση οι μόνοι έτοιμοι να προτείνουν ιδέες και λύσεις σ’ ένα κόσμο σαστισμένο και σοκαρισμένο από τις αποτυχίες του προηγουμένου μοντέλου, να ήταν τα δικά του παιδιά, τα παιδιά του Σικάγου.

Από εδώ και στο εξής οι ιδέες του Φρίντμαν δεν θα χρειάζονταν απαραίτητα δικτατορίες αλλά ένα ‘σοκ και δέος’, πολιτικό-οικονομικο-περιβαντολογικό. Η προοπτική αυτή φάνταζε ιδιαίτερα κατάλληλη τη στιγμή που αρκετά αυταρχικά καθεστώτα είχαν αρχίσει να καταρρέουν σε ολόκληρο τον κόσμο, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ( Ισημερινός – Περού – Βολιβία) και αντικαταστάθηκαν συχνά από δημοκρατικές κυβερνήσεις, πολλές φορές και κεντροαριστερές όπως στην Βολιβία.

Το σοκ τώρα στηριζόταν στην ιδέα ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να προβάλλουν αντίσταση αν την εμφάνιση μιας μεγάλης κρίσης ακολουθήσουν ταυτόχρονα δεκάδες θεμελιώδεις μεταβολές προς κάθε κατεύθυνση απότομα και σε σύντομο χρονικό διάστημα, γιατί δημιουργούν ένα αίσθημα ματαιότητας και ο πληθυσμός πέφτει σε μια κατάσταση αδράνειας. Φυσικά αυτό το πρόγραμμα των θεμελιωδών μεταβολών, δεν περίμενε την κάθε κρίση για να επινοηθεί με κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά κάθε φορά, αλλά προϋπήρχε πανέτοιμο ήδη στις συνταγές της σχολής του Σικάγο και στο βιβλίο του Φρίντμαν που προαναφέραμε.

Ελπίζοντας να προκαλέσει το αίσθημα ματαιότητας που αναφέραμε πριν, η Βολιβιανή Κεντροαριστερή Κυβέρνηση το 1985, καθ’ υπαγόρευση του τότε ανατέλλοντος αστέρος Τ. Σακς, καθηγητή στο Χάρβαντ, που αργότερα κυριάρχησε στην μετάβαση από τον υπαρκτό σοσιαλισμό στον νεοφιλελευθερισμό, εφάρμοσε ταυτόχρονα όλα τα μέτρα λιτότητας μέσα στις 100 πρώτες μέρες με εκτελεστικό διάταγμα το οποίο περιελάμβανε 220 ξεχωριστούς νόμους και το εκπληκτικότερο ήταν ότι το υπουργικό συμβούλιο το έμαθε, και έμεινε εμβρόντητο, το προηγούμενο μόλις βράδυ πριν την ανακοίνωσή του. Και όλα αυτά έγιναν από μια κυβέρνηση και ένα Πρόεδρο, τον Πάς που είχε εθνικοποιήσει τα ορυχεία και είχε αναδιανέμει την γη πριν από χρόνια.

Για να κατανοήσουμε όμως αυτά τα παράδοξα όπως φαίνονται με πρώτη ματιά, πρέπει να περιγράψουμε στοιχειωδώς το φόντο του 1980-85 στην Λατινική Αμερική.

Την περίοδο αυτή ένα δημοκρατικό κύμα σάρωνε τον αναπτυσσόμενο κόσμο και οι λαοί ανέτρεψαν τους δικτάτορες και εξέλεξαν με ελεύθερη επιλογή τις κυβερνήσεις τους.

11

Όμως η οικονομική κατάσταση των περισσοτέρων χωρών ήταν άθλια. Το χρέος ήταν τόσο μεγάλο που μαζί με τα τοκοχρεολύσια ξεπερνούσαν κατά πολύ το σύνολο του Κρατικού Προϋπολογισμού.

Οι άνθρωποι μετανάστευαν μαζικά. Ο πληθωρισμός έφθασε μέχρι και 14.000% (Βολιβία).

Στην Αργεντινή το 1983 κατέρρευσε η Χούντα μετά τον πόλεμο των Φώκλαντ και εξελέγη ο Ραούλ Αλφονσίν. Η χώρα όταν ανέλαβε την εξουσία ο Αλφοσίν κουβάλαγε μια βόμβα χρέους στην πλάτη της.

Όταν η Χούντα παρέδωσε την εξουσία, παρέδωσε και απίστευτα χρέη προς το ΔΝΤ και την Τράπεζα Εισαγωγών-Εξαγωγών των ΗΠΑ. Πριν το χρέος ήταν 7,9 δις μετά 45 δις. Η Αμερική απαίτησε να πληρωθούν τα χρέη που είχαν συσσωρεύσει οι στρατηγοί που δικαίως ο λαός τα ονόμασε παράνομα και απεχθή.

Η ίδια κατάσταση επικράτησε και στην Ουρουγουάη. Η Χούντα παρέδωσε ένα χρέος 5 δις ενώ ήταν πριν μόλις 0,5 δις.

Το 1964 στην Βραζιλία το χρέος ήταν στα 3 δις και η Χούντα το έφθασε 103 δις το 1985.

Τα χρέη σε όλες αυτές τις χώρες προήλθαν από δάνεια που όλα σχεδόν διοχετεύτηκαν στην αστυνομία και το στρατό σε σκάνδαλα, απάτες και διαφθορά. Ο Πινοσέτ για παράδειγμα είχε ένα μυστικό δίκτυο 125 τραπεζικών λογαριασμών.

Στην Αργεντινή η Παγκόσμια τράπεζα εκ των υστέρων διαπίστωσε ότι από τα 36 δις που είχε δανειστεί η χώρα τα 19 δις βρίσκονταν σε τραπεζικούς λογαριασμούς στην Ελβετία. Ό,τι απέμενε από τα εθνικά δάνεια χρησιμοποιού-νταν για την καταβολή των τοκοχρεωλυσιών αλλά και για την διάσωση των ιδιωτικών εταιρειών.

Το 1982 λίγο πριν την κατάρευση της δικτατορίας στην Αργεντινή η Χούντα έκανε μια τελευταία χάρη στον ιδιωτικό τομέα. Ο Καβάγιο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας ανακοίνωσε ότι το κράτος θα απορροφούσε τα χρέη των μεγάλων εγχώριων εταιρειών οι οποίες βρίσκονταν στο χείλος της χρεοκοπίας και πολλών πολυεθνικών. Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι οι εταιρείες θα διατηρούσαν τα περιουσιακά τους στοιχεία αλλά το δημόσιο θα κατέβαλε 15-20 δις δολάρια για τα χρέη τους. Μεταξύ αυτών των εταιρειών που έτυχαν αυτής της ευνοϊκής μεταχείρισης ήταν η Ford Motor Argentina, η Chase Manhattan, η Citibank, η IBM και η Mercedes-Benz.

Τα δάνεια αυτά, η διαφθορά, ο πληθωρισμός που βρισκόταν στα ύψη ήταν τεράστιο βάρος για τις νέες δημοκρατικές κυβερνήσεις. Όμως το βάρος αυτό θα γινόταν ακόμη μεγαλύτερο όταν έκανε την εμφάνισή του το σοκ Βόλκερ. Οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν αυτόν τον όρο για να περιγράψουν τον αντίκτυπο που είχε η απόφαση του τότε επικεφαλής της Κ. Τράπεζας των ΗΠΑ

12

Πολ Βόλκερ να αυξήσει δραματικά τα επιτόκια στις ΗΠΑ επιτρέποντας να φθάσουν έως το 21% στα μετά της δεκαετίας του 1980.

Αυτό για τις χρεωμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής σήμαινε ότι έπρεπε τώρα να καταβάλλονται μεγαλύτερα τοκοχρεολύσια για τα δάνεια. Μετά το σοκ Βάλκερ τα χρέη εκτινάχθηκαν στα ύψη, της Βραζιλίας π.χ. από 50 δις περίπου έγιναν μέσα σε έξι χρόνια 100 δις δολ. Ο υπερπληθωρισμός όπως αναφέραμε και πιο πάνω ήταν άλλο σοκ για τους λαούς αυτών των χωρών. Στη Βολιβία 14.000%, στην Αργεντινή 203% κ.λπ. Ξέσπασαν εξεγέρσεις, επιδρομές σε καταστήματα τροφίμων ενώ τα εστιατόρια της Αργεντινής έφθασαν το σημείο να καλύπτουν τους τοίχους με χαρτονομίσματα γιατί ήταν πιο φθηνό από τις ταπετσαρίες.

Οι νέες δημοκρατίες που σχεδόν σ’ όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής επεκράτησαν, υποστηριζόμενες σθεναρά από τους λαούς, μπροστά στα τόσο μεγάλα προβλήματα (χρέος και πληθωρισμός) είχαν δύο επιλογές. Ή να συγκρουστούν με τους θεσμικούς οργανισμούς των ΗΠΑ στους οποίους ήταν χρεωμένες (να κηρύξουν π.χ. στάση πληρωμών, να αρνηθούν δηλ. να πληρώσουν το τεράστιο χρέος για το οποίο δεν ευθύνονταν οι λαοί, να συνεργαστούν όλες οι κυβερνήσεις μαζί προς αυτή την κατεύθυνση, να δημιουργήσουν μια κοινή αγορά η οποία θα βασιζόταν στις αρχές των οικονομικών της ανάπτυξης, συνεχίζοντας το έργο που είχε διακοπεί απότομα 10-15 χρόνια πριν όταν επεκράτησαν τα απαίσια στρατιωτικά καθεστώτα), ή να υποταχθούν και να αποδεχτούν τους κανόνες των δανειστών τους και της Ουάσιγκτον.

Φοβήθηκαν την πρώτη επιλογή και προτίμησαν την δεύτερη. Τα αποτελέσματα ήταν τραγικά. Στην διάρκεια της δεκαετίας του 80 ξεπουλήθηκε ο πλούτος όλων αυτών των χωρών. Οι κρατικές επιχειρήσεις π.χ. στην Αργεντινή είχαν πωληθεί σε ιδιωτικές εταιρείες όπως στην Citibank, First Bank of Boston στις γαλλικές Suez και Vivendi στις ισπανικές Repsol και Telefonica, απολύοντας πριν ως δώρο στους νέους ιδιοκτήτες 700.000 εργαζομένους. Στη Βολιβία, είχε εφαρμοστεί η θεραπεία-σοκ του Πινοτσέτ χωρίς έναν Πινοτσέτ και μάλιστα από μια κεντροαριστερή κυβέρνηση.

Η χώρα κηρύχθηκε σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Δύο αεροπλάνα της πολεμικής αεροπορίας της Βολιβίας μετέφεραν εκατό κορυφαίους συνδικαλιστές σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην τροπική περιοχή της Βολιβίας από την κεντροαριστερή δημοκρατική κυβέρνηση. Απολύσεις – ιδιωτικοποιήσεις ήταν η συνέχεια. Ο φόβος και η απαισιοδοξία απλώθηκε παντού. Δύο σημαντικά στοιχεία πρέπει να συγκρατήσει κανείς από την εμπειρία της Λατινικής Αμερικής.

Το πρώτο ότι οι δημοκρατικές-αριστερές κυβερνήσεις που με τόση συνέπεια εφάρμοσαν το νεοφιλελεύθερο μοντέλο κατά τις επιταγές των δανειστών τους, προεκλογικά είχαν υποσχεθεί το ακριβώς αντίθετο

13

πρόγραμμα. Αυτό ήταν το πρώτο σοκ που δέχθηκαν οι πληθυσμοί των περιοχών αυτών. Δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι τους πρόδωσαν οι δικές τους Κυβερνήσεις.

Το δεύτερο όπως αποδείχθηκε το 2006 το σχέδιο του νεοφιλελευθερισμού δεν ήταν ούτε των κυβερνήσεων, ούτε καν του ΔΝΤ. Ολόκληρο το πρόγραμμα της θεραπείας-σοκ που επιβλήθηκε ως τις αρχές του 1990, απλά εκπονήθηκε κρυφά από τις JP Morgan και τη Citibank τους δύο μεγάλους ιδιώτες πιστωτές.

Είχαν δηλαδή επιβάλει ένα ειδικό και οδυνηρό πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, χωρίς καν να πυροδοτήσουν μια εθνική εξέγερση. Πώς τα κατάφεραν;

Χρόνια μετά ο Καβάγιο, ο πρωτεργάτης της θεραπείας σοκ στην Αργεντινή3

θα έδινε ο ίδιος την εξήγηση. Οι περίοδοι μεγάλων προβλημάτων (υπερπληθωρισμός στις συγκεκριμένες χώρες, το χρέος σήμερα για μας) είναι τρομακτικές για τους ανθρώπους. Δημιουργείται πανικός, φόβος, αβεβαιότητα για το αύριο. Γι’ αυτό το λόγο ζητούν από την κυβέρνηση (την οποία μάλιστα αρχικά εμπιστεύονται) να κάνει κάτι γρήγορα. Αν η κυβέρνηση παρουσιάσει κάποιο πρόγραμμα (και δεν υπάρχει άλλη πρόταση πειστική από άλλα κόμματα) ο πληθυσμός είναι κατ΄ αρχάς έτοιμος να αποδεχθεί δραστικές αλλαγές προκειμένου να εξαλειφθεί το έντονο πρόβλημα της στιγμής όποιο είναι κάθε φορά, περιμένοντας ότι θα επανέλθει η φυσιολογική κατάσταση των πραγμάτων.

Εκείνο δηλαδή που χρησιμοποίησαν οι ηγέτες της περιόδου ήταν μια ψυχολογική παρά οικονομική τεχνική. Όπως πολύ καλά κατάλαβαν οι βετεράνοι της ιδιωτικοποίησης οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι σε περιόδους κρίσης –είτε αυτή αφορά την κατάρρευση της οικονομίας είτε μια τρομοκρατική επίθεση είτε ένα φυσικό φαινόμενο καταστροφής– να εκχωρήσουν ένα πολύ μεγάλο μέρος της εξουσίας σε όποιον διατείνεται ότι διαθέτει μια μαγική θεραπεία.

Με αυτό τον τρόπο δηλ. υπό την επίδραση του σοκ, με υποσχέσεις για προσωρινές θυσίες που θα τις διαδέχονταν μελλοντικές καλύτερες μέρες και ψέματα, κατάφερε η σταυροφορία που είχε ξεκινήσει ο Φρίντμαν να επιβιώσει κατά την διάρκεια της μετάβασης στη δημοκρατία, να επεκταθεί σε άλλες χώρες και να φθάσει και σε μας σήμερα4.

Και όχι γιατί έπεισαν ή πείθουν μεγάλες και συχνά πλειοψηφικές κοινωνικές ομάδες, για την σοφία της κοσμοθεωρίας τους, αλλά επειδή επωφελούνταν από τη μια κρίση μετά την άλλη, οικονομική ή όχι, εκμεταλλευόμενοι την

3 Θα ξαναβρούμε αυτόν τον αστέρα της οικονομικής καταστροφής στις μέρες μας να στεγάζεται μαζί με τον μακαρίτη πλέον Σκιόπα, οικονομικό σύμβουλο του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου, στην «ομάδα των 30» μια διεθνή συμβουλευτική επιτροπή για τραπεζικά θέματα.4 Βέβαια όχι αλώβητη. Ήδη από το τέλος του ’90 στην Λ. Αμερική και στην Α. Ασία ξεκινά μια μεγάλη αντιπαράθεση με αυτήν. Θα επανέλθουμε παρακάτω.

14

απελπισία που προκαλούν οι οικονομικές καταστάσεις και οι φυσικές ή πολεμικές καταστροφές.

Η επόμενη περιοχή μετά τη Λατινική Αμερική ήταν η Ανατολική Ευρώπη με πρώτη-πρώτη την Πολωνία.

Οι κομμουνιστές έκαναν τόση κακοδιαχείριση επί δεκαετίες που η οικονομία βρισκόταν στα όρια της κατάρρευσης. «Για μεγάλη μας δυστυχία κερδίσαμε», είχε αναφωνήσει ο Λεχ Βαλέσα, σε μια προφητική, θα ’λεγα, δήλωσή του. Όταν η Αλληλεγγύη ήρθε στην εξουσία το χρέος ήταν 40 δις δολ., ο πληθωρισμός 600%, η μαύρη αγορά και οι ελλείψεις στα τρόφιμα ανθούσαν.

Για τους νέους ηγέτες δεν ήταν λίγο το σοκ. Η ταχύτητα με την οποία είχε καταρρεύσει η παλιά τάξη πραγμάτων και η σαρωτική νίκη τους στις εκλογές ήταν τα αρχικά δύο σοκ.

Προστέθηκε στη συνέχεια το σοκ της ανακάλυψης ότι δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου χρήματα για την μισθοδοσία.

Αντί να οικοδομήσει τη μετα-κομμουνιστική οικονομία που είχε οραματιστεί το κίνημα της αλληλεγγύης βρισκόταν αντιμέτωπο με το πολύ πιο πιεστικό καθήκον να αποτρέψει μια ολοκληρωτική οικονομική κατάρρευση και μια πιθανή λιμοκτονία. Πρώτα-πρώτα έπρεπε να ανακουφιστεί από το χρέος της και χρειαζόταν οικονομική βοήθεια. Θεωρητικά αυτή ήταν η βασική αποστολή του ΔΝΤ, να προσφέρει σταθεροποιητικά κεφάλαια άμεσα ώστε να αποτρέπονταν οι οικονομικές καταστροφές.

Όμως δεν τους δόθηκε καμιά. Η οικονομία της Πολωνίας από το ΔΝΤ και το υπουργείο οικονομικών των

ΗΠΑ αντιμετωπίστηκε υπό το πρίσμα του δόγματος του σοκ. Η οικονομική κατάρρευση και το μεγάλο χρέος σήμαιναν ότι η Πολωνία

βρισκόταν στην τέλεια θέση αδυναμίας για να αποδεχθεί το ριζικό πρόγραμμα της θεραπείας σοκ.

Και εδώ τα πράγματα είχαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον από ότι στην Λατινική Αμερική.

Η Ανατολική Ευρώπη ήταν ανέγγιχτη από τον Δυτικό καπιταλισμό από χρόνια. Τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία ανήκαν στο κράτος –πρωταρχικοί στόχοι για ιδιωτικοποίηση– δεν υπήρχαν καθόλου αγορές. Οι δυνατότητες να αποκομίσουν γρήγορα κέρδη όσοι θα τα αποκτούσαν ήταν τεράστιες.

Πεπεισμένοι (είχαν ήδη αποκτήσει πολύτιμη εμπειρία) ότι όσο χειροτέρευαν τα πράγματα τόσο αυξάνονταν οι πιθανότητες να αποδεχθεί η νέα κυβέρνηση μια ολική μεταστροφή προς τον αχαλίνωτο καπιταλισμό, οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ άφησαν την Πολωνία να βουλιάξει στο χρέος και στον πληθωρισμό.

Και τότε άρχισε το πανηγύρι. Ο περίφημος Σακς, ο γνωστός Σόρος ήρθε σε επαφές με τα στελέχη της Αλληλεγγύης. Οι πρώτοι ήταν πανέτοιμοι, οι δεύτεροι σαστισμένοι. Ο Σακς και η παρέα του, έκαναν τους ενδιάμεσους

15

προκειμένου να πάρει τελικά δάνειο η Κυβέρνηση από το ΔΝΤ. Και όπως πάντα και παντού όχι χωρίς αντίτιμο.

Το σχέδιο προέβλεπε μέσα σε μια νύχτα την πώληση των κρατικών ορυχείων, ναυπηγείων, εργοστασίων στον ιδιωτικό τομέα με την υπόσχεση ότι η Πολωνία θα γινόταν μια φυσιολογική Ευρωπαϊκή χώρα, όπως μάλιστα η Γερμανία και η Γαλλία. Αρκούσε να καταστραφούν και μάλιστα γρήγορα οι δομές του παλαιού κράτους. Επί τρεις μήνες οι ηγέτες της Αλληλεγγύης μετά την νίκη τους, διαφωνούσαν, φώναζαν, βημάτιζαν νευρικά, κάπνιζαν το ένα τσιγάρο μετά το άλλο, χωρίς να μπορούν να αποφασίσουν τι θα έκαναν. Και κάθε μέρα που περνούσε η χώρα βούλιαζε ακόμα πιο βαθιά στην οικονομική κρίση.

Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1989 αποφάσισαν ιδιωτικοποιήσεις – περικοπές. Όλα αυτά ταυτόχρονα και όσο το δυνατόν πιο σύντομα.

Το ΔΝΤ μπήκε στη ζωή της Πολωνίας.Οι Πολωνοί πολίτες άλλα ονειρεύτηκαν όταν υποστήριζαν την Αλληλεγγύη

και άλλα αντιμετώπισαν. Είναι ενδιαφέρον όμως να σημειώσουμε ότι οι Πολωνοί εργάτες με χιλιάδες απεργίες (το 1992 έγιναν έξι χιλιάδες) κατάφεραν να εμποδίσουν την ολοκληρωτική ιδιωτικοποίηση της χώρας τους σε αντίθεση με τις άλλες χώρες του Υπαρκτού Σοσιαλισμού. Το κύμα απεργιών χωρίς αμφιβολία υποχρέωσε την Κυβέρνηση να επιβραδύνει το φιλόδοξο σχέδιο των ιδιωτικοποιήσεων και κυρίως την εκποίηση της χώρας.

Όταν ο Γκορμπατσόφ ανήλθε στην εξουσία κανείς από τους Ρώσους πολίτες δεν πίστευε ότι θα αλλάξει τόσο δραστικά η ζωή και η χώρα του. Όλοι πίστευαν ότι ήρθε η στιγμή της γκλάσνοτ (διαφάνειας) και της περεστρόικα (ανοικοδό-μησης), δηλαδή ο εκδημοκρατισμός της χώρας και όσο για την οικονομία θα προχωρούσαν προς ένα συνδυασμό ιδιωτικής πρωτοβουλίας και ισχυρού κοινωνικού δικτύου προστασίας με τις σπουδαιότερες βιομηχανίες να παρα-μένουν υπό κρατικό έλεγχο.

Στην Πολωνία είχε μόλις ολοκληρωθεί ο πρώτος γύρος της θεραπείας-σοκ υπό την κηδεμονία του ΔΝΤ και του Τζέφρι Σακς, και ο Βρετανός πρωθυπουργός Τζον Μέιτζορ, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζωρτζ Μπους, ο Καναδός πρωθυπουργός Μπράιαν Μαλρόνι και ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Τοσίκι Καϊφού, συμφώνησαν ότι η Σοβιετική Ένωση έπρεπε να ακολουθήσει το παράδειγμά της. Μετά την συνάντηση το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και άλλοι σημαντικά οργανισμοί έδωσαν στον Γκορμπατσόφ την ίδια εντολή. Όταν η Ρωσία ζήτησε διαγραφή του χρέους της για να αντιμετωπίσει μια καταστροφική οικονομική κρίση, η απάντηση ήταν ότι έπρεπε να τιμήσει τις δανειακές της υποχρεώσεις.

Τα όσα έγιναν στη συνέχεια, η διάλυση της Σ.Ε., το πραξικόπημα το 1993 από τον παλιάτσο Γιέλτσιν και η οικονομική καταστροφή της Ρωσίας

16

χρειάζονται σελίδες για να εξηγηθούν ώστε να φανεί ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα που διαπράχθηκαν εναντίον μιας χώρας.

Μετά το πραξικόπημα (παρά τις διαδηλώσεις και την αντίσταση των Ρώσων, 800 νεκροί και 1.000 τραυματίες) η Ρωσία βρέθηκε κάτω από τον ζυγό μιας δικτατορικής εξουσίας.

Οι αλλαγές ήταν τόσο γρήγορες ώστε οι Ρώσοι αδυνατούσαν να τις παρακολουθήσουν.

Πουλήθηκαν όλα τα ορυχεία και εργοστάσιά της, αλλά δεν γνώριζαν πώς και σε ποιους είχαν πουληθεί. Μια μικρή ομάδα κυρίως Ρωσοεβραίων αποτέλεσαν την ομάδα που έγινε ευρέως γνωστή ως «ολιγάρχες» και συνεργαζόμενοι με τα «Παιδιά του Σικάγου» τον Γέλτσιν, απογύμνωσαν την χώρα, μεταφέροντας τα τεράστια κέρδη τους στο εξωτερικό.

Το 40% της Πετρελαϊκής εταιρείας που το μέγεθός της ήταν συγκρίσιμο με εκείνο της γαλλικής Total πουλήθηκαν έναντι 88 εκατ. δολ. (το 2006 οι συνολικές πωλήσεις της Total ανέρχονταν σε 193 δις δολ.). Η Norilsk Nickel η οποία παρήγε το 1/5 του παγκόσμιου νικελίου, πουλήθηκε για 170 εκ. δολ. ενώ τα κέρδη της ήταν 1,5 δις δολ. ετησίως.

Η πετρελαϊκή εταιρεία Yukos που έλεγχε περισσότερο πετρέλαιο από το Κουβέιτ, πουλήθηκε έναντι 309 εκατομμυρίων δολαρίων (σήμερα τα έσοδά της υπερβαίνουν το 3 δις δολ. ετησίως).

Ένα τεράστιο εργοστάσιο όπλων πουλήθηκε έναντι 3 εκατομ. δολ., όσο κοστίζει μια πλούσια εξοχική κατοικία.

Το σκάνδαλο δεν έγκειται μόνο στο ότι ο πλούτος της Ρωσίας εκποιήθηκε έναντι ενός ελαχίστου αντιτίμου της αξίας του, αλλά και στο ότι αγοράστηκε με δημόσιο χρήμα.

Μια χούφτα επίλεκτων, πήραν δωρεάν τα κρατικά πετρελαϊκά κοιτάσματα της Ρωσίας και οι υπουργοί του Γέλτσιν μετέφεραν τεράστια ποσά δημόσιου χρήματος (πού θα έπρεπε να βρίσκονται στην Εθνική τράπεζα και στο δημόσιο ταμείο) σε ιδιωτικές τράπεζες τις οποίες είχαν ιδρύσει εσπευσμένα οι ολιγάρχες ( Χοντορκόφσκι, Ποτάνιν, Μπερεζόφσκι, κ.α.).

«Τι αποκόμισε η πατρίδα και ο λαός μας τα τελευταία 15 εγκληματικά χρόνια;» έθεσε το ερώτημα ο Μοσχοβίτης ακαδημαϊκός Βλαντιμίρ Γκούτσεφ.

«Πέθανε το 10% του πληθυσμού μας. 74 εκ. ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, αυξήθηκε ο αριθμός των αυτοκτονιών» ήταν η απάντηση.

Η λεηλασία μιας χώρας με τόσο μεγάλο πλούτο όσο αυτός της Ρωσίας απαίτησε ακραίες πράξεις τρομοκρατίας, όπως την πυρπόληση του Κοινοβουλίου από τον Γέλτσιν το 93. Μια πολιτική που γέννησε φτώχεια, εγκληματικότητα και κυρίως φόβο.

Ολόκληρο το Ανατολικό Μπλοκ στη συνέχεια στοχοποιήθηκε. Ο «φιλάνθρωπος» χρηματιστής Σόρος έκανε χρυσές δουλειές.

17

Στις 20 Μαΐου 1989 η Κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας επέβαλε στρατιωτικό νόμο. (Στις 4 Ιουνίου 1989 την ίδια μέρα με την ιστορική νίκη της Αλληλεγγύης στην Πολωνία, συνέβη και η σφαγή στην Πλατεία Τιενανμέν)

Το σοκ της σφαγής διευκόλυνε την εφαρμογή της θεραπείας σοκ.Στο μεγαλύτερο μέρος του ο Δυτικός τύπος παρουσίασε την σφαγή ως ένα

ακόμη παράδειγμα της κομμουνιστικής βαναυσότητας.Ο Τεγκ όμως πέντε μέρες μετά την αιματηρή καταστολή απευθυνόμενος στο

έθνος κατέστησε απολύτως σαφές ότι δεν προσπαθούσε να προασπίσει τον κομμουνισμό αλλά τον καπιταλισμό.

Άρχισε αμέσως το κύμα μεταρρυθμίσεων που μετέτρεψε την Κίνα στο «κάτεργο» του πλανήτη όπου όλες οι πολυεθνικές είχαν κάθε λόγο να μεταφέρουν εκεί την παραγωγή τους.

Καμιά χώρα δεν πρόσφερε πιο επικερδείς συνθήκες από την Κίνα. Χαμηλούς φόρους και δασμούς, διεφθαρμένους αξιωματούχους και το κυριότερο, φθηνό εργατικό δυναμικό, που ήταν απρόθυμο να ρισκάρει, να ζητήσει αξιοπρεπείς μισθούς και στοιχειώδεις κανόνες ασφάλειας στους εργασιακούς χώρους εξαιτίας του φόβου των απολύσεων.

Στις αρχές του 1990 όταν οι υπέρμαχοι του ελεύθερου εμπορίου ήθελαν να επικαλεσθούν ένα πειστικό παράδειγμα επιτυχίας, αναφέρονταν πάντα στις «ασιατικές τίγρεις». Υποτίθεται ότι οι οικονομίες θαύματα αυτών των χωρών μεγεθύνονταν αλματωδώς επειδή είχαν ανοίξει τα σύνορά τους στην παγκοσμιοποίηση. Ήταν όμως ένας μύθος ή ένα κατασκευασμένο ψέμα.

Η Μαλαισία, η Νότια Κορέα και η Ταϊλάνδη εφάρμοζαν πολιτικές αυστηρού προστατευτισμού, οι οποίες απαγόρευαν σε ξένους να αποκτούν και να αγοράζουν εγχώριες εταιρείες. Το κράτος είχε τους σημαντικότερους τομείς όπως η ενέργεια και οι μεταφορές. Επέβαλαν περιορισμούς στα εισαγόμενα προϊόντα από την Ιαπωνία, την Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική και στήριζαν τις δικές τους εγχώριες αγορές.

Αποδείκνυαν δηλαδή ότι οι οικονομίες τους ήταν μεικτές, διευθυνόμενες οικονομίες που αναπτύσσονταν πιο γρήγορα και κυρίως πιο δίκαια από τις οικονομίες που μιμήθηκαν τις συνταγές της Ελεύθερης Αγοράς.

Η κατάσταση όμως αυτή διόλου δεν ευχαριστούσε τις Δυτικές και Ιαπωνικές επενδυτικές Τράπεζες και Πολυεθνικές Εταιρείες. Βλέποντας την έκρηξη των ασιατικών καταναλωτικών αγορών, ήθελαν απεριόριστη πρόσβαση στην περιοχή και δικαίωμα να αγοράσουν τις καλύτερες εταιρείες όπως τους εντυπωσιακούς Ομίλους της Ν. Κορέας (Daewoo, Hyundai, Samsung και η L.G.). Και ρίχτηκαν στον αγώνα. Περίμεναν την πρώτη κρίση-δυσκολία για να παρέμβουν.

Το κακό ξεκίνησε το 1997, όταν η αρχική φήμη ότι τα αποθέματα σε δολάρια της Ταϊλάνδης δεν επαρκούσαν για να στηρίξουν το νόμισμά της.

18

Διαδόθηκε με ταχύτητα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον και προκάλεσε με την ίδια ταχύτητα ένα απίστευτο πανικό. Οι τράπεζες ανακάλεσαν τα δάνεια που είχαν χορηγήσει, ενώ κατέρρευσε η αγορά ακινήτων. Σταμάτησαν οι εργασίες για την ανέγερση εμπορικών κέντρων, ουρανοξυστών και ξενοδοχειακών συγκροτημάτων. Μετά την Ταϊλάνδη ο πανικός και η φυγή των Κεφαλαίων εξαπλώθηκε στην Ινδονησία, Μαλαισία, Φιλιππίνες και στη Νότια Κορέα που διέθετε την ενδέκατη πιο ισχυρή οικονομία στον κόσμο και ήταν ένα από τα πιο λαμπρά αστέρια της Παγκοσμιοποίησης.

Οι Κυβερνήσεις των χωρών αυτών υποχρεώθηκαν να εξαντλήσουν τα τραπεζικά αποθέματά τους για να στηρίξουν τα νομίσματά τους, με συνέπεια να μετατρέψουν τον αρχικό φόβο σε οδυνηρή πραγματικότητα, οδηγώντας τις οικονομίες τους σε χρεοκοπία.

Μέσα σε ένα χρόνο 600 δις δολ. χάθηκαν από τις Χρηματιστηριακές αγορές της Ασίας, ένας πλούτος που για την συσσώρευσή του είχαν απαιτηθεί δεκαετίες.

Η κρίση οδήγησε σε μέτρα απελπισίας. Στην Ινδονησία ορμούσαν σε καταστήματα και άρπαζαν ότι μπορούσαν να μεταφέρουν.

Στη Νότια Κορέα οι τηλεοπτικοί σταθμοί καλούσαν τους πολίτες να δωρίσουν τα χρυσά κοσμήματά τους στο πλαίσιο μιας μαζικής εκστρατείας, προκειμένου να λιωθούν και να χρησιμοποιηθούν για να αποπληρωθούν τα χρέη της χώρας. Μέσα σε λίγες βδομάδες 3 εκατ. άνθρωποι, παρέδωσαν σκουλαρίκια, περιδέραια, αθλητικά μετάλλια και έπαθλα. Ακόμα και τις βέρες τους έδιναν οι άνθρωποι, ενώ ένας καρδινάλιος πρόσφερε τον χρυσό σταυρό του. Και παρά ότι συγκεντρώθηκαν διακόσιοι τόνοι πολύτιμου μετάλλου η αξία του νομίσματος της Κορέας συνέχιζε να καταποντίζεται.

Η κρίση προκάλεσε ένα κύμα αυτοκτονιών (αυξήθηκαν κατά 50%) και κυρίως ήταν ηλικιωμένοι γονείς που ήθελαν να μειώσουν το οικονομικό βάρος των παιδιών τους.

Η κρίση της Ασίας προκλήθηκε από ένα κλασικό φαύλο κύκλο φόβου και η μοναδική συνταγή που θα μπορούσε να τη σταματήσει ήταν η γρήγορη χορήγηση ενός μεγάλου δανείου με ευνοϊκούς όρους (όπως ξανάπαμε αυτός ήταν αρχικά μετά το 1944 και ως τα τέλη του 70 ο ρόλος του ΔΝΤ).

Όμως δεν συνέβη αυτό έγκαιρα, μόλις άρχισε η κρίση, αντίθετα το χρηματοοικονομικό κατεστημένο έστειλε γρήγορα ένα μήνυμα. Μη βοηθήσετε την Ασία.

Ο Τζέϊ Πελόσκι στρατηγικός αναλυτής της Morgan Stanley δήλωσε σε ένα συνέδριο ότι είναι επιτακτική ανάγκη το ΔΝΤ και το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ να μην κάνουν απολύτως τίποτα. «Αυτό που χρειαζόμαστε στην Ασία είναι ακόμα περισσότερες κακές ειδήσεις». Και ήξερε τι έλεγε. Η αποκτημένη εμπειρία υποδείκνυε ότι ο φόβος, ο πανικός, το σοκ του πληθυσμού όταν

19

γενικεύεται, είναι η καλύτερη προϋπόθεση για να πετύχουν οι συνταγές του ΔΝΤ και των συμμάχων του.

Αφήστε τους να βουλιάξουν, ήταν η απόφαση τους.Αν η κρίση αφηνόταν να επιδεινωθεί η περιοχή θα στέγνωνε από ξένο

συνάλλαγμα και οι ασιατικές εταιρείες θα υποχρεώνονταν είτε να κλείσουν είτε να εξαγοραστούν από Δυτικές εταιρείες.

Μετά από ένα μήνα απραξίας μπροστά στην επιδεινωμένη κατάσταση το ΔΝΤ άρχισε τελικά διαπραγματεύσεις με τις αποδυναμωμένες ασιατικές Κυβερνήσεις, από θέση ισχύος τώρα πια. Η μοναδική χώρα που αντιστάθηκε στο ΔΝΤ ήταν η Μαλαισία, εξ αιτίας του μικρού χρέους της. Ο Μαχατίρ μπιν Μοχάμεντ, δήλωσε ότι δεν καταλάβαινε για ποιο λόγο έπρεπε «να καταστρέψω την Οικονομία προκειμένου αυτή να βελτιωθεί». Μια δήλωση που αρκούσε για να του φορτώσουν την ταμπέλα του Ριζοσπάστη.

Οι υπόλοιπες, η Ταϊλάνδη, οι Φιλιππίνες, η Ινδονησία, η Νότια Κορέα, προσήλθαν όλες στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Οι χώρες αυτές πλήρωσαν ακριβά την πολιτική τους. Δεν είχαν επιβάλλει καθόλου φραγμούς στην κίνηση κεφαλαίων κάτι που έκανε η Κίνα και γλίτωσε την καταστροφή της. Αντίθετα αποτελεσματικοί ήταν και οι έλεγχοι που επανέφερε η Μαλαισία, η μόνη όπως είπαμε που αρνήθηκε να συμβιβαστεί.

Ο χορός άρχισε. ιδιωτικοποιήσεις – περικοπές – απολύσεις και οι αυτοκτο-νίες σε ύψη ρεκόρ.

Το κυνήγι για την απόκτηση των ασιατικών εταιρειών αρχίζει με επικε-φαλής την Merrill Lynch και την Stanley Morgan.

Η Merrill Lynch εξαγόρασε την ιαπωνική Yamaichi Securities και τη μεγαλύτερη ασφαλιστική της Ταϊλάνδης, η AIG εξαγόρασε την Bangkok Investments, η JP Morgan την Kia Motors, η Salomon Smith Barney τις υφαντουργικές εταιρείες της Νότιας Κορέας (πρόεδρος για διεθνή ζητήματα της Salomon ήταν ο Ντόναλντ Ράμσφελντ – είχε διοριστεί το Μάιο του 1999. Ο Ντικ Τσένι –αντιπρόεδρος του νεώτερου Μπους, επίσης ήταν μέλος του συμβουλίου).

Η Carlyle Group η οποία εδρεύει στην Ουάσιγκτον και είναι γνωστή ως ο προτιμώμενος εργοδότης πρώην προέδρων και υπουργών, από τον υπουργό εξωτερικών Τζαίημς Μπέικερ μέχρι τον Βρετανό πρωθυπουργό Τζον Μέιτζορ και τον Μπους τον πρεσβύτερο που διετέλεσε σύμβουλός της, χρησιμοποίησε τις υψηλές διασυνδέσεις της για να αρπάξει τον τηλεπικοινωνιακό κλάδο της Daewoo, τη Ssangyong Information and Communication (μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες νέας τεχνολογίας της Νότιας Κορέας).

Ο νοτιοκορεατικός τιτάνας Samsung διασπάστηκε και πουλήθηκαν οι επιμέρους κλάδοι του.

Η Volvo απέκτησε τον κλάδο της βαριάς βιομηχανίας, η Johnson & Johnson το φαρμακευτικό βραχίονα, η General Electric τον κλάδο του

20

φωτισμού. Η πανίσχυρη αυτοκινητοβιομηχανία της Daewoo πουλήθηκε στη GM για 400 εκ. δολ. μόνο ενώ αποτιμάτο για 6 δις δολ. μια ληστεία αντάξια αυτών που έγιναν στη Ρωσία μετά την θεραπεία-σοκ.

Η Nestle, Novartis, Carrefour, Tesco, Erickson η Coca-Cola, η Procter and Gamble, η Nissan, η General Electric ανήκαν στις εταιρείες που επωφελήθηκαν τα μέγιστα από την συμφορά της Ασίας.

Δεν πουλήθηκαν μόνο ιδιωτικές ασιατικές εταιρείες σε ξένους, αλλά όπως συνέβη στην Λατινική Αμερική και στην Ανατολική Ευρώπη, η ασιατική κρίση υποχρέωσε τις κυβερνήσεις να ξεπουλήσουν πολλές δημόσιες επιχειρήσεις προκειμένου να βρουν τα κεφάλαια που χρειάζονταν απεγνωσμένα. Μια δεκαετία μετά, η Ασία δεν έχει βγει από την κρίση. 24 εκ. άνθρωποι έχασαν τις δουλειές τους μέσα σε 2 χρόνια, η απόγνωση ριζώνει βαθιά και εκφράζεται συχνά με εντελώς διαφορετικές μορφές: από την σημαντική άνοδο του θρησκευτικού εξτρεμισμού στην Ινδονησία, μέχρι την εκρηκτική αύξηση της παιδικής πορνείας στην Ταϊλάνδη.

Αυτή είναι η ιστορία των πολιτικών που το ΔΝΤ αποκαλεί προγράμματα σταθεροποίησης, λες και οι χώρες είναι πλοία που παραδέρνουν στους Ωκεανούς των αγορών. Μπορεί τελικά να σταθεροποιούνται, όμως η νέα ισορροπία επιτυγχάνεται με το ρίξιμο στη θάλασσα εκατομμυρίων ανθρώπων εργαζομένων στον δημόσιο τομέα, μικρών ιδιωτικών επιχειρήσεων, φτωχών αγροτών, συνδικαλιστών. Το βρώμικο μυστικό της «σταθεροποίησης» είναι ότι η μεγάλη πλειονότητα αυτών των ανθρώπων δεν ξανανεβαίνουν στο πλοίο. Καταλήγουν στις παραγκουπόλεις όπου ζουν 1 δις άνθρωποι, ωθούνται στην πορνεία ή γίνονται λαθρομετανάστες.

Μετά την «κατάληψη» της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής, της Ανατολικής Ευρώπης και της Ασίας, ο αραβικός κόσμος ήταν το τελευταίο σύνορο που δεν είχε ακόμα κατακτήσει η νεοφιλελεύθερη Εκστρατεία.

Όταν η ιδέα της εισβολής σε μια αραβική χώρα ώστε να μετατραπεί σε κράτος-πρότυπο άρχισε να συζητείται ευρέως μετά την 11 Σεπτεμβρίου, ακούστηκαν πολλά ονόματα υποψηφίων χωρών: του Ιράκ, της Συρίας, του Ιράν. Ωστόσο υπήρχαν πολλοί λόγοι για να επιλεγεί το Ιράκ. Εκτός από τα τεράστια πετρελαϊκά αποθέματά του, ήταν κομβική η γεωγραφική του θέση, καθώς η Σαουδική Αραβία είχε αρχίσει να γίνεται λιγότερο αξιόπιστη και επιπλέον είχε ένα δικτάτορα που είχε χρησιμοποιήσει χημικά όπλα κατά των ίδιων των κατοίκων του που του είχε κάνει ιδιαίτερα μισητό, τον Σαντάμ Χουσεΐν.

Και είχε ακόμα ένα βασικό πλεονέκτημα. Η μαχητική ικανότητα των ενόπλων δυνάμεων της χώρας είχε υποβαθμισθεί δραματικά εξαιτίας των κυρώσεων και των επιθεωρήσεων του ΟΗΕ και άρα θα μπορούσε να κερδηθεί εύκολα ένας πόλεμος.

21

Και έτσι στοχοποιήθηκε πρώτα-πρώτα το Ιράκ. Όπως η Χιλή το1973, έτσι το Ιράκ το 2003 προοριζόταν να χρησιμεύσει ως πρότυπο για μια ολόκληρη και καταπιεσμένη Ήπειρο. Προσπάθησαν και επέβαλαν το μοντέλο της ελεύθερης αγοράς στην πρώτη χώρα με μια ωμή δικτατορία στη δεύτερη με ένα πόλεμο. Και περίπου ήταν οι ίδιοι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο, που σχεδίασαν τα βρώμικα αυτά παιχνίδια σε βάρος των λαών.

Το 1976 ο Κίσινγκερ είχε πει. «Αν υπάρχουν πράγματα που πρέπει να γίνουν, πρέπει να τα κάνουμε γρήγορα». Εκείνη την χρονιά πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν ο Τζέραλντ Φορντ, προσωπάρχης του ο Ντικ Τσένι, υπουργός Αμύνης ο Ντόναλντ Ράμσφελντ και βοηθός του Κίσινγκερ ένας φιλόδοξος νεαρός ονόματι Πολ Μπρέμερ. Οι άνθρωποι αυτοί που δεν τιμωρήθηκαν όπως έπρεπε για την υποστήριξη που είχαν προσφέρει στις δικτατορίες, τρεις δεκαετίες μετά οργάνωσαν τον πόλεμο του Ιράκ.

Οι αρχιτέκτονες αυτοί που πολέμου με ανελέητους βομβαρδισμούς με απίστευτα βασανιστήρια πολλές φορές και αθώων ανθρώπων και με ομαδικές συλλήψεις, ήθελαν να καταρρακώσουν το ηθικό του πληθυσμού και να προκαλέσουν σοκ και δέος ώστε να μην υπάρξει καμιά διάθεση για αντίσταση.

Εκείνο που προκάλεσαν πάνω απ’ όλα όμως ήταν να δείξουν πόσο απεριόριστη ήταν η ωμότητά τους και αντί για υποταγή όπως περίμεναν βρέθηκαν μπροστά σε μια μεγάλη αντίσταση του Ιρακινού λαού που μόνο θαυμασμό και αλληλεγγύη προκάλεσε σ’ όλο τον κόσμο.

Το 2003 περισσότεροι από 300 Tomahawk εκτοξεύτηκαν μέσα σε μια μόνο μέρα. Από τις 20 Μαρτίου έως 3 Μαΐου του ίδιου έτους, έριξαν 30.000 βόμβες, ενώ εκτόξευσαν περισσότερους από 20.000 τηλεκατευθυνόμενους πυραύλους ακριβείας.

Αψηφώντας τους νόμους του πολέμου που απαγορεύουν τη συλλογική τιμωρία: το «σοκ και δέος» δεν στοχοποιεί μόνο τις εχθρικές δυνάμεις αλλά την κοινωνία εν γένει, καθώς αυτό που ήθελαν να πετύχουν ήταν ο μαζικός φόρος.

Διέλυσαν όλο το τηλεφωνικό δίκτυο της Βαγδάτης ώστε να μην λειτουργεί πλέον κανένα τηλέφωνο. Οι άνθρωποι κλεισμένοι στα σπίτια τους βυθισμένοι στο σκοτάδι, ακούγοντας τις βόμβες να πέφτουν παντού, δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν ο ένας με τον άλλον για να μάθουν αν τα αγαπημένα τους πρόσωπα είναι ζωντανοί μέσα σ’ αυτή την κόλαση.

Ικέτευαν τους δημοσιογράφους όπου τους έβρισκαν να τους επιτρέψουν να χρησιμοποιήσουν για λίγα λεπτά τα τηλέφωνά τους, ή έδιναν χαρτάκια με τηλεφωνικούς αριθμούς, παρακαλώντας τους να τηλεφωνούν οι ίδιοι και να στείλουν ένα μήνυμα ότι είναι καλά.

Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να αναφερθούμε περισσότερο για το τι είναι οι πόλεμοι και τι καταστροφή φέρνουν στους ανθρώπους και στις κοινωνίες. Χρειάζεται όμως, οι άνθρωποι να μην τους ξεχνούν, ούτε αυτοί που είχαν την ατυχία να τους ζήσουν, ούτε όσοι τους διαβάζουν. Εάν πρέπει κατά τη γνώμη

22

μου να υπάρξει ένα παγκόσμιο αίτημα είναι όχι πια πόλεμος. Αν ένα όνειρο πρέπει να καταχτήσει τις καρδιές των νέων κυρίως ανθρώπων, πρέπει να είναι ότι δεν πολεμάμε για τα συμφέροντα των πολεμοκαπήλων, των πολυεθνικών. Πρέπει να τους εμποδίσουμε. Οι άνθρωποι εξασφαλίζουν και μεγιστοποιούν την ευημερία τους μόνο όταν υπάρχει παγκόσμια ειρήνη. Μόνο έτσι μπορεί να προκύψει ένα άλλο σύστημα βασισμένο στην αξιοπρέπεια και την αλληλεγγύη.

Μετά τους βομβαρδισμούς στο Ιράκ ήρθαν το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, να επιβάλλουν τον οικονομικό μετασχηματισμό της χώρας. Και τώρα μπορούσαν άνετα να ανοίξουν νέες αγορές για τις Δυτικές Πολυεθνικές χωρίς ενδιάμεσους ή αχυράνθρωπους, χωρίς καν διαπραγματεύσεις.

Πριν από την εισβολή, η οικονομία του Ιράκ εξαρτιόταν από την εθνική πετρελαϊκή Εταιρεία και από 200 κρατικές εταιρείες που παρήγαν τα βασικά είδη διατροφής των Ιρακινών. Επεξεργάζονταν τις πρώτες ύλες για τις βιομηχανίες της χώρας: από τσιμέντο και χαρτί μέχρι μαγειρικό λάδι.

Μετά την εισβολή όλες ιδιωτικοποιήθηκαν και απολύθηκαν 500.000 εργαζόμενοι. Νόμοι επέτρεπαν σε ξένες εταιρείες να μπορούν να μεταφέρουν από την χώρα το 100% των κερδών τους χωρίς να υποχρεώνονται να επενδύσουν ένα μέρος αυτών και χωρίς να φορολογούνται. Ξένοι επενδυτές αποκτούσαν άδειες και συμβάσεις 40 χρόνων. Κανονική ληστεία δηλαδή.

Οι πρώτες εταιρείες που υπέγραψαν τέτοιες συμφωνίες ήταν οι γνωστές Shell, BP, Exxon Mobil, η Chevron, η General Motors, η διεθνής Τράπεζα HSBC που έδρευε στο Λονδίνο, η Citigroup – και στο κέντρο της Βαγδάτης ένα McDonald’s σαν απόδειξη ότι το Ιράκ είχε ενταχθεί στην παγκόσμια οικονομία.

Η Halliburton, η Bechtel, η Persons, η KPMG, η RTI, η Blackwater και οι υπόλοιπες αμερικανικές εταιρείες που έσπευσαν στο Ιράκ για να επωφεληθούν από την ανοικοδόμηση, βρίσκονταν κάτω από μια τεράστια προστατευτική ομπρέλα, καθώς η Κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε δημιουργήσει νέες αγορές γι’ αυτές με τον πόλεμο, είχε εμποδίσει τους ανταγωνιστές τους να μπουν στο παιχνίδι, τις πλήρωνε να φέρουν σε πέρας το έργο της ανοικοδόμησης, και εγγυόταν το ελάχιστο κέρδος τους – και όλα αυτά με τα χρήματα των φορολογουμένων. Δηλαδή οι εταιρείες τρέφονταν από τα κρατικά ταμεία χωρίς να χρειάζονται να κάνουν επενδύσεις, χωρίς να έχουν καμιά νομική ευθύνη αποκομίζοντας τεράστια κέρδη.

Έξι μήνες μετά την εισβολή, οι Ιρακινοί είδαν τα υδραγωγεία τους να φτιάχνονται από την Bechtel, οι δρόμοι τους να φωτίζονται από τους λαμπτήρες της GE, τα νοσοκομεία από την Parsons και στους δρόμους τους περιπολούσαν αστυνομικοί εκπαιδευμένοι από τη Dyncorp. Και σ’ όλα αυτά να μην συμμετέχουν πουθενά οι ίδιοι. Για την ανοικοδόμηση της χώρας τους που επέβαλαν οι καταχτητές, έφεραν δικούς τους μηχανικούς, φρουρούς ασφαλείας, εργάτες κτλ. (15.000 Ιρακινοί εργάστηκαν μόνο. Ένας εντυπωσιακά μικρός αριθμός).

23

Υπάρχει όμως και χειρότερο. Όλες οι παραπάνω εταιρείες άφησαν τα έργα ημιτελή και αποχώρησαν από το Ιράκ με τεράστια κέρδη. Ενδεικτικά, η Parsons εισέπραξε 186 εκατομ. δολάρια για να κατασκευάσει 142 κλινικές. Μόνο 6 ολοκληρώθηκαν. Την ίδια τακτική ακολούθησαν περίπου και όλες οι άλλες.

Ο Μπους και οι σύμβουλοί του ήταν πεπεισμένοι ότι θα μπορούσαν να αποκτήσουν τον πλήρη έλεγχο του Ιράκ, όμως βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον πληθυσμό που δεν είχε υποστεί τελικά σοκ και δεν αισθανόταν δέος. Η αντίσταση των Ιρακινών θαυμάστηκε από όλο τον Αραβικό κόσμο και πιστεύω ότι αυτός ο θαυμασμός θα εκδηλωθεί στις δικές τους χώρες με τρόπο που θα επηρεάσει σημαντικά τις εξελίξεις στην γύρω περιοχή, προς μεγάλη απογοήτευση και ανησυχία του Ισραήλ.

Σήμερα η παγκόσμια αστάθεια δεν ωφελεί μόνο μια μικρή ομάδα εμπόρων όπλων, αλλά αποφέρει τεράστια κέρδη σε λίγες εταιρείες που είναι όμως απλωμένες σε πολλές δραστηριότητες, όπως στις εταιρείες Πετρελαίου και φυσικού αερίου, στις ιδιωτικές εταιρείες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και την τελευταία δεκαετία στις εταιρείες που κατασκευάζουν τεχνολογικά εξελιγμένα συστήματα ασφαλείας και βγαίνουν όλο και πιο ενισχυμένες, ύστερα από ένα πόλεμο, τρομοκρατική επίθεση ή καταστροφικό τυφώνα.

Και όσο λιγότερο ειρηνικός γίνεται ο πλανήτης, τόσο αυξάνεται η συσσώρευση κερδών ορισμένων.

Η οικονομία του Ισραήλ είναι η σημαντικότερη απόδειξη. Καθώς οι πόλεμοι και οι τρομοκρατικές επιθέσεις γύρω του πολλαπλασιάζονταν, ο δείκτης του Χρηματιστηρίου του Τελ Αβίβ σημείωνε άνοδο παράλληλα με την βία. Η οικονομία του έχει αποδειχθεί εξαιρετικά ανθεκτική σε μείζονα πολιτικά σοκ, όπως ο πόλεμος στο Λίβανο το 2006 ή η κατάληψη της Γάζας από την Χαμάς το 2007. Οι λόγοι αυτής της αντοχής της οικονομίας του Ισραήλ στις καταστροφές δεν αποτελούν μυστήριο. Αρκετά χρόνια προτού οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες αντιληφθούν ότι ο τομέας της ασφάλειας μπορεί να αποφέρει κέρδη, οι τεχνολογικές εταιρείες του Ισραήλ πρωτοστάτησαν στη δημιουργία της βιομηχανίας της ασφάλειας και συνεχίζουν να κυριαρχούν μέχρι σήμερα. Υπήρχαν στα μέσα της δεκαετίας του ’90, 300 εταιρείες (κατά το Ινστιτούτο εξαγωγών του Ισραήλ) με αποκλειστική τους δραστηριότητα την πώληση προϊόντων ασφαλείας, ενώ το 2007 μπήκαν στην αγορά 30 ακόμα.

Τα τηλεφωνήματα στην Αστυνομία της Ν. Υόρκης ηχογραφούνται και αναλύονται με την τεχνολογία της Ισραηλινής εταιρείας Nice Systems.

Στο μετρό του Λονδίνου χρησιμοποιούνται βιντεοκάμερες παρακολούθησης από τον Ισραηλινό κολοσσό Comverse. Ο εξοπλισμός παρακολούθησης χρησιμοποιείται επίσης στο Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, στο διεθνές αεροδρόμιο Ντάλες της Ουάσινγκτον, στο μετρό του Μόντρεαλ, στο λόφο του Καπιτωλίου, και ο κατάλογος συνεχίζεται.

24

Το Ισραήλ οικοδόμησε μιαν οικονομία πάνω στην προοπτική του συνεχούς πολέμου και των εντεινόμενων καταστροφών. Καθώς το συγκριτικό πλεονέκτημα του στην παγκόσμια οικονομία ήταν οι τεχνολογίες των πληροφοριών, το κλειδί για την οικονομική μεγέθυνση ήταν η εξαγωγή λογισμικών και μικροτσίπ στο Λος Άντζελες και στο Λονδίνο και όχι η εξαγωγή μεταποιημένων προϊόντων στη Βηρυτό και τη Δαμασκό. Η επιτυχία στον τομέα της τεχνολογίας σημαίνει ότι το Ισραήλ δεν χρειάζεται να έχει φιλικές σχέσεις με τους Άραβες γείτονές του ή να σταματήσει την κατοχή των Παλαιστινιακών εδαφών. Αντίθετα θέλει τον πόλεμο. Και θέλει τον πόλεμο α) για να επιβιώσει καταμεσής μιας θάλασσας αποφασισμένων εχθρών και β) γιατί είναι μια κοινωνία που δεν έχει οικονομικά κίνητρα για να αποδεχθεί την ειρήνη, αλλά επενδύει στη σύγκρουση και επωφελείται από τον χωρίς τέλος πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, στον οποίο είναι αδύνατον να υπάρξει νικητής.

Από την άλλη η αθρόα μετανάστευση των Σοβιετικών Εβραίων με ψηλό μορφωτικό επίπεδο, μετά την καταστροφική κρίση της Ρωσίας, ήταν ένας ακόμα λόγος που συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, ένα εκατομμύριο Εβραίοι, εγκατέλειψαν την πρώην ΣΕ και εγκαταστάθηκαν στο Ισραήλ, που σήμερα αποτελούν το 18% του συνολικού Εβραϊκού πληθυσμού.

Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στους οικισμούς στα κατεχόμενα εδάφη και τους χορηγούνταν ειδικά δάνεια και επιδόματα. Έτσι η οικονομία του δεν είχε ανάγκη τον Παλαιστινιακό πληθυσμό της Γάζας και της Δ. Όχθης. (Περίπου 150.000 Παλαιστίνιοι έφευγαν καθημερινά από τα σπίτια τους για να εργασθούν ως έμποροι, ως οικοδόμοι κτλ. στο Ισραήλ).

Μετά το ολέθριο κραχ, οι οικονομικές επιδόσεις του Ισραήλ ήταν καλύτερες από οποιαδήποτε χώρα της Δύσης. Τα οφέλη όμως δεν κατανεμήθηκαν σε ολόκληρο τον πληθυσμό, αντίθετα μεγάλωσε το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλουσίων. Η δημιουργία της βιομηχανίας της ασφάλειας, συνοδεύτηκε από ένα κύμα ιδιωτικοποιήσεων και περικοπών στα κοινωνικά προγράμματα και το Ισραήλ γνώρισε μια ανισότητα που όμοιά της δεν είχε γνωρίσει ποτέ.

Στην Αμερική η μανία των ιδιωτικοποιήσεων, από το 1980 επί Ρήγκαν ήδη, είχε οδηγήσει στην εκποίηση ή/και απορρύθμιση όλων σχεδόν των κοινωφελών υπηρεσιών που μέχρι τότε πρόσφερε ή έλεγχε το κράτος, από την ύδρευση και την ηλεκτροδότηση μέχρι την διαχείριση των εθνικών οδών.

Ύστερα από αυτό τον ακρωτηριασμό το μόνο που είχε απομείνει ήταν ο πυρήνας του κράτους δηλ. ότι είναι απόλυτα σύμφυτο με την έννοια της διακυβέρνησης, με την ίδια την έννοια του έθνους-κράτους: η αστυνομία, οι ένοπλες δυνάμεις, η πυροσβεστική, η δημόσια υγεία, η δημόσια παιδεία, η δημόσια διοίκηση.

25

Ο Μπους, ο Ν. Ράμσφελντ, ο Ντικ Τσένι, ήταν αυτοί που θα εφάρμοζαν την «λογική της αγοράς» ακόμα και στις ένοπλες δυνάμεις. Το κράτος δεν έπρεπε να παρέχει ασφάλεια, αλλά να την αγοράζει από τον ιδιωτικό τομέα. Ο Ράμσφελντ (και όχι μόνο αυτός) πριν γίνει μέλος του υπουργικού συμβουλίου του Τζορτζ Μπους το 2005 είχε βρεθεί για πάνω από 20 χρόνια ως επικεφαλής και μέλος των διοικητικών συμβουλίων πολυεθνικών εταιρειών και είχε παίξει σημαντικό ρόλο σε συγχωνεύσεις και εξαγορές.

Μετά το 2001 έθεσε ως προσωπικό στόχο να μεταμορφώσει το στρατό των ΗΠΑ, ώστε να μην αποτελείται από μεγάλο αριθμό μόνιμων επαγγελματικών οπλιτών, αλλά από ένα μικρό πυρήνα στελεχών, τα οποία θα πλαισιώνονταν από προσωρινούς (μη μόνιμους) και με μικρό μισθό στρατιώτες από την εφεδρεία και την εθνοφυλακή. Παράλληλα εταιρείες όπως π.χ. η Blackwater και η Halliburton θα αναλάμβαναν μέσω εργολαβιών να προμηθεύσουν προσωπικό για μια σειρά δουλειές, από την οδήγηση οχημάτων, την ανάκριση κρατουμένων, μέχρι την σίτιση και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ακόμη (κάτι που αποτελούσε ταμπού για το στρατιωτικό κατεστημένο). Το σχέδιο του άρχισε να αντιμετωπίζεται εχθρικά και είχε εκνευρίσει τόσους πολλούς και ισχυρούς άνδρες στο Πεντάγωνο (8 απόστρατοι στρατηγοί ζήτησαν την παραίτησή του), ώστε κυκλοφορούσε η φήμη ότι οι μέρες του ήταν μετρημένες. Το σύνταγμα των ΗΠΑ όριζε ρητά ότι η Εθνική ασφάλεια αποτελούσε καθήκον της Κυβέρνησης και όχι των ιδιωτικών εταιρειών.

Όμως ο Ράμσφελντ έμεινε στη θέση του. Την ομιλία του την 10 Σεπτεμβρίου 2001, που κυριολεκτικά ήταν μια επίθεση εναντίον του Πενταγώνου, δεν την κάλυψαν παρά ελάχιστα μέσα ενημέρωσης. Ήταν μια ομιλία σε ανοικτή συνεδρίαση του Πενταγώνου, που συγκάλεσε ο ίδιος με εκατοντάδες υψηλόβαθμους αξιωματικούς και αξιωματούχους που με έκπληξη άκουσαν τον Υπουργό Αμύνης να αποκαλεί την γραφειοκρατία του Πενταγώνου εχθρό της Πατρίδας.

Παραμονές της μεγάλης τρομοκρατικής επίθεσης. Η εκπομπή Evening news του CNN αφιέρωσε λίγο χρόνο με τον τίτλο «Ο

Υπουργός Αμύνης κηρύσσει τον πόλεμο στη γραφειοκρατία του Πενταγώνου¨, ενώ την επομένη ημέρα το ίδιο κανάλι θα μετέδιδε ότι το Πεντάγωνο δέχθηκε μια τρομοκρατική επίθεση με συνέπεια να σκοτωθούν 125 και να τραυματιστούν 110 άνθρωποι. Μερικούς μήνες μετά την επίθεση πολλές υπηρεσίες του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης ανατέθηκαν σε εξωτερικούς προμηθευτές, το ίδιο και η επιτροπή Δράσης Αντικατασκοπίας, μια νέα υπηρεσία πληροφοριών που ίδρυσε ο Ράμσφελντ και είναι ανεξάρτητη από τη CIA και αυτό ήταν η αρχή.

Στη συνέχεια η αποτυχία των Υπηρεσιών ασφαλείας την 11 Σεπτεμβρίου 2001, δημιούργησε μια μεγάλη αίσθηση κινδύνου στην κοινωνία (ένα σοκ) και αυτό ήταν που συνέβαλε (αποτέλεσε άλλοθι) για να ενισχυθούν δραματικά η

26

αστυνόμευση, η παρακολούθηση κτλ. που εκχωρήθηκαν με ευκολία στον ιδιωτικό τομέα με ανάθεση σε εξωτερικούς προμηθευτές.

Αυτό που επιχειρείται στις μέρες μας και ξεκίνησε από το 1970, είναι η πλήρης κατάλυση του κράτους των πολιτών με κάθε έννοια. Όπως οι αποικιοκράτες του 18ου αιώνα πλούτισαν αποκτώντας ακαλλιέργητα εδάφη έναντι μιας μικρής αξίας, έτσι οι πολυεθνικές σήμερα βλέπουν τη δημόσια περιουσία ως το νέο έδαφος που πρέπει να καταχτήσουν: Τα ταχυδρομεία, τα εθνικά πάρκα, τα σχολεία, την κοινωνική ασφάλιση, τις ένοπλες δυνάμεις, την αστυνομία κ.τλ. Σήμερα εντατικοποιείται η διαδρομή που άρχισε από το 1970 από την περιφέρεια (Λατινική Αμερική, Ανατολική Ευρώπη, Αφρική, Ασία) και φθάνοντας στο κέντρο (Αμερική, Ευρώπη) με πρώτο-πρώτο στόχο την Ελλάδα.

Παλιότερα οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες είχαν κάνει επενδύσεις σε άλλες χώρες, σε ορυχεία, στη γεωργία, σε τράπεζες και σε πετρελαϊκά κοιτάσματα. Επεδίωκαν ένα σταθερό και επικερδές περιβάλλον (χαλαρούς νόμους, πειθήνιους εργαζόμενους, την αποφυγή απαλλοτριώσεων, εθνικοποιήσεων κ.τλ.) προκειμένου να πετύχουν τον σκοπό τους που ήταν η μεγιστοποίηση του κέρδους. Τα πραξικοπήματα και οι στρατιωτικές επεμβάσεις κυρίως από τις ΗΠΑ, γίνονταν κυρίως για να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα των εταιρειών. Είχαν δηλαδή ένα σκοπό.

Σήμερα η νέα γενιά πολιτικών των ΗΠΑ είναι διαφορετική. Ταυτίζουν απολύτως, ή μάλλον καλύτερα δεν αντιλαμβάνονται καν την δυνατότητα ύπαρξης διαφορετικού στόχου και καλού των ΗΠΑ, από το καλό των Lockheed, Halliburton, Carlyle κτλ. Γι’ αυτό και τα κέρδη αυτών των εταιρειών αυξήθηκαν θεαματικά από τη μέρα που ο Μπους εκλέχτηκε πρόεδρος.

Και το πιο επικίνδυνο είναι ότι αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπους στην πλειοψηφία τους διατηρούσαν συμφέροντα με τις εταιρείες αυτές πριν και κατά την διάρκεια της θητείας τους.

Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Πρόεδρος Φ. Ρούσβελτ επέκρινε δριμύτατα όσους επωφελούνταν από τους πολέμους, λέγοντας, «Δεν θέλω να δω να δημιουργείται ούτε ένας εκατομμυριούχος στις ΗΠΑ εξαιτίας αυτού του καταστροφικού πολέμου». Αναρωτιέται κανείς πώς θα χαρακτήριζε τη στάση του Ράμσφελντ, ο οποίος σύμφωνα με τη δήλωση του πόθεν έσχες, το 2004 και ενώ ήταν ακόμα υπουργός Άμυνας πούλησε ένα μέρος των μετοχών που είχε στην Gilead (εταιρεία που είχε την πατέντα για το Tamiflu) αποκομίζοντας κέρδη 5 εκατομμυρίων δολαρίων. Ένα μικρό μόνο δείγμα των κερδών του. Ή την στάση του Ντικ Τσένι που τα 4 πρώτα χρόνια της αντιπροεδρίας του εισέπραττε ετησίως από τη Halliburton 211.000 δολ.

Το 2006 πέθανε ο Μ. Φρίντμαν. Εννέα μέρες πριν τον θάνατό του, οι Ρεπουμπλικάνοι στην Αμερική είχαν ηττηθεί από τους Δημοκρατικούς. Το θεμελιώδες δόγμα της οικονομικής σχολής του Σικάγου –ιδιωτικοποίηση–

27

απoαπορρύθμιση –περικοπές κοινωνικών δαπανών– υπήρξε η βασική αιτία για την κατάρρευση του νεοσυντηρητισμού. Είχε προλάβει όμως να μετατρέψει τους εύπορους σε πάμπλουτους και την οργανωμένη εργατική τάξη σε αναλώσιμους φτωχούς. Το 1980 επί Ρήγκαν οι αμοιβές των διευθυντικών στελεχών και συμβούλων εταιρειών ήταν 43 φορές μεγαλύτερες από την αμοιβή του μέσου εργαζομένου, ενώ το 2005 οι αμοιβές αυτών ήταν 411 φορές μεγαλύτερες.

Στην Κίνα παρά την εκπληκτική μεγέθυνση της οικονομίας, το χάσμα ανάμεσα στους κατοίκους των πόλεων και των κατοίκων της υπαίθρου, διπλασιάστηκε την τελευταία 20ετία. Στην Αργεντινή το 1979 τα εισοδήματα του πλουσιότερου 10% του πληθυσμού ήταν 12 φορές μεγαλύτερα από του φτωχού πληθυσμού, ενώ το 2002 η διαφορά ήταν 43 φορές μεγαλύτερη. Και γενικά σε παγκόσμια κλίμακα μια μελέτη του ΟΗΕ το 2006 διαπίστωνε ότι το πλουσιότερο 2% του πλανήτη κατείχε περισσότερο από το μισό παγκόσμιο κατά κεφαλήν πλούτο.

Η συσσώρευση τόσο μεγάλου πλούτου στα χέρια μιας τόσο μικρής μειοψηφίας του παγκόσμιου πληθυσμού, δεν έγινε με ειρηνικές διαδικασίες – συχνά ούτε καν με νόμιμες.

Με δικτατορίες, τρομοκρατικές επιθέσεις, κρίσεις χρέους, καταρρεύσεις νομισμάτων, επέφεραν στις κοινωνίες σύγχυση, αποπροσανατολισμό και έκπληξη, τρία στοιχεία απαραίτητα για την δημιουργία σοκ.

Τα σοκ όμως δεν οδηγούν πάντα σε παλινδρόμηση. Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα υπήρξε η αντίδραση των Λιβανέζων πολιτών στις προσπάθειες των διεθνών δανειστών τους, να επιβάλλουν τις γνωστές μεταρρυθμίσεις της ελεύθερης αγοράς, μετά τις ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές το 2006. Με διαδηλώσεις που κράτησαν 2 μήνες ενάντια στις επιλογές της κυβέρνησής τους, αρνήθηκαν τα δάνεια που τους πρόσφεραν απλόχερα και ανέλαβαν οι ίδιοι με την βοήθεια της Χεζμπολάχ την ανοικοδόμηση της χώρας τους. Η ανάγκη της χώρας για κεφάλαια δεν θα μπορούσε να ήταν μεγαλύτερη εκείνη την περίοδο. Μια από τις πιο χρεωμένες χώρες του κόσμου ήδη βομβαρδισμένη ανελέητα, χωρίς δρόμους, με γκρεμισμένα σπίτια, ξεπέρασε το σοκ γρήγορα, οργανώθηκε σε ομάδες εθελοντών και συνεργεία ξεκίνησαν την ανοικοδόμηση της χώρας. Κατάλαβαν γρήγορα ότι δεν είχαν άλλη επιλογή. Η προηγούμενη εμπειρία τους είχε διδάξει ότι η άλλη εναλλακτική λύση ήταν η θηλιά του χρέους και οι εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις.

Οι κάτοικοι της Λατινικής Αμερικής χρειάστηκαν δυστυχώς 20 με 30 χρόνια για να αποκτήσουν το θάρρος και την αυτοπεποίθηση ώστε να αρχίσουν να αγωνίζονται πάλι για οικονομική και κοινωνική ισότητα. Το 2005, 24 χρόνια μετά την επιβολή της δικτατορίας, οι Αργεντινοί εξεγέρθηκαν εναντίον των μέτρων λιτότητας του ΔΝΤ και υποχρέωσαν 5 διαδοχικούς προέδρους να παραιτηθούν μέσα σε 3 εβδομάδες. Μέχρι τα τέλη του 2006 το φαινόμενο είχε

28

λάβει διαστάσεις ντόμινο. Ανέλαβαν σε όλες τις χώρες πολιτικοί που δήλωναν αντίθετοι στις συνταγές του ΔΝΤ και στα οράματα της ελεύθερης αγοράς. Υιοθετούν τολμηρά μέτρα εθνικοποίησης, αγροτικές μεταρρυθμίσεις, κτλ. και καλύτερα οργανωμένοι αποδεικνύουν ότι υπάρχει ζωή μετά το ΔΝΤ και είναι μια καλή ζωή όπως αναφώνησε ο Κίρχνερ.

Η Μπολιβαριανή εναλλακτική λύση για την Αμερικανική Ήπειρο (ALBA) είναι η απάντηση στην Βορειοαμερικανική ζώνη εμπορίου.

Η κάθε χώρα προσφέρει ότι μπορεί να παράγει καλύτερα με αντάλλαγμα ότι χρειάζεται περισσότερο, ανεξάρτητα από τις τιμές των παγκοσμίων αγορών. Η Βολιβία προσφέρει φυσικό αέριο, η Βενεζουέλα πετρέλαιο σε φθηνές τιμές, η Κούβα στέλνει γιατρούς και δασκάλους. Με αυτό τον τρόπο αναπτύσσουν το δικό τους εμπόριο, την δική τους κοινή αγορά και είναι λιγότερο ευάλωτοι στις απότομες διακυμάνσεις των τιμών και το κυριότερο μένουν απέξω οι χρηματιστές της Νέας Υόρκης, του Σικάγου, του Λονδίνου κτλ.

Σπουδαίες αλλαγές σημειώνονται και εκτός Λατινικής Αμερικής. Και η πιο αξιοσημείωτη στην Κίνα. Το 2005 πραγματοποιήθηκαν 87.000 μεγάλες διαδηλώσεις και 4 εκατομμύρια άνθρωποι πήραν μέρος όπου πέτυχαν αρκετές νίκες. Καλύτερη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, μεγάλες δαπάνες για τις περιοχές της υπαίθρου κτλ. Η Κίνα άρχισε να βγαίνει από την κατάσταση σοκ.

Στη Ρωσία το 60% του πληθυσμού υποστηρίζει το σύνθημα η «Ρωσία στους Ρώσους» και η ανάμνηση του χάους που επικράτησε την δεκαετία του 1990 έκανε τους πολίτες να υποστηρίζουν την αποκατάσταση της τάξης από τον Πούτιν.

Στην Μέση Ανατολή σήμερα βλέπουμε τα πρώτα δειλά αλλά σαφή σημεία της αποδέσμευσης της περιοχής από τον Δυτικό νεοφιλελεύθερο ασφυκτικό εναγκαλισμό.

Ακόμα και στην Ευρώπη, η Ουγγαρία σήμερα δειλά-δειλά ανοίγει μια άλλη προοπτική αν και αρκετά αμφίβολης εξέλιξης, υποδεικνύοντας όμως σε κάθε περίπτωση τη μη βιωσιμότητα του κατεστημένου νεοφιλελεύθερου μοντέλου.

Για χρόνια υπήρχαν φήμες ότι οι διεθνείς χρηματιστηριακοί παίχτες επιδίδονται στην τέχνη της δημιουργίας ακόμα και «ψευδο-κρίσεων» προκειμένου να υποχρεώσουν χώρες να υποκύπτουν στις επιθυμίες τους. Όμως ήταν δύσκολο να αποδειχτούν αυτές οι φήμες. Η πιο εκτενής μαρτυρίας προέρχεται από τον Ντέιβισον Μπαντού, ένα ερευνητή που εργαζόταν στο ΔΝΤ και κατηγόρησε το Οργανισμό ότι «μαγειρεύει» τα στοιχεία προκειμένου να καταδικάσει την οικονομία μιας χώρας που ήταν μεν φτωχή, αλλά είχε ισχυρή θέληση αντίστασης.

Σε ανοιχτή επιστολή του προς το ΔΝΤ:

29

«Σήμερα παραιτούμαι (1988) από το προσωπικό του ΔΝΤ, ύστερα από 12 χρόνια και έπειτα από 1000 μέρες εργασίας στο εξωτερικό ως αξιωματούχος του ταμείου, κατά την διάρκεια των οποίων, με όπλα τα φάρμακα σας και τα κόλπα σας, εφορμούσα σαν γεράκι εναντίον των κυβερνήσεων και των λαών της Λατινικής Αμερικής, της Καραϊβικής και της Αφρικής. Για μένα, η παραίτησή μου είναι μια ανεχτίμητη απελευθέρωση, επειδή με αυτό τον τρόπο κάνω το πρώτο μεγάλο βήμα που θα μου επιτρέψει να ελπίζω ότι θα μπορέσω να ξεπλύνω τα χέρια μου από αυτό που στα μάτια μου είναι το αίμα εκατομμυρίων φτωχών και πεινασμένων ανθρώπων».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στο βιβλίο της Κλάιν φαίνεται καθαρά ότι σήμερα επιχειρείται η ολοκλήρωση μιας πορείας που άρχισε στην περιφέρεια το 1970 (Λ. Αμερική), δοκιμάστηκε στο Κέντρο με την Θάτσερ και τον Ρήγκαν στα 1980, εξαπλώθηκε από το 1990 σε όλο σχεδόν τον πλανήτη και επιστρέφει με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα και επιθετικότητα στο κέντρο με πρώτο-πρώτο στόχο την χώρα μας. Τι ακριβώς επιχειρήθηκε σε αυτή την πορεία και μπορούμε ευκολότερα να το καταλάβουμε σήμερα;

Αρχικά επιχειρήθηκε η αναστροφή των πορείας των χρόνων μετά το 1930 ή καλύτερα το 1945, που χαρακτηρίζονταν από την ενεργό παρέμβαση και συμμετοχή του κράτους στη οικονομία, με στόχο την εξασφάλιση της εργασίας και της κοινωνικής ευημερίας. Η αναστροφή περνούσε μέσα από το τρίπτυχο ιδιωτικοποίηση- απορρύθμιση-μείωση κοινωνικών δαπανών. Η πρώτη φάση χοντρικά από το 1973-2000, επομένως στόχευε στην αναίρεση των αποτελεσμάτων του μεταπολεμικού κοινωνικού κράτους πρόνοιας. Από το 2000 και μετά γνωρίσαμε μια πιο ριζοσπαστική κατεύθυνση της παραπάνω πορείας, όπου στο στόχαστρο δεν μπαίνει μόνο το κράτος πρόνοιας, αλλά, το δημοκρατικό κράτος των πολιτών όπως το γνωρίσαμε από τον διαφωτισμό, την γαλλική επανάσταση και μετά. Η ύπαρξη ενός στρατού πολιτών –οπλιτών, μιας κρατικής αστυνομίας, ενός κρατικού συστήματος συλλογής φόρων κτλ., τίθεται μετά το 2000 και με κέντρο την Αμερική του νεώτερου Μπους σε αμφισβήτηση. Αυτή η διαδικασία βαθύτερης ιδιωτικοποίησης –απορρύθμισης, αν δεν διακοπεί, στο λογικό τέλος της θα προκαλέσει μια κοινωνική έρημο και μια επιστροφή σε μια αυτοκρατορικού τύπου διακυβέρνηση των ολίγων (πλουτοκρατών , μεγάλων πολυεθνικών εταιριών, τραπεζών), μια διακυβέρνηση που ο κόσμος είχε να δει από τα χρόνια της αυτοκρατορικής Ρωμαϊκής παρακμής, όπου ο τότε γνωστός κόσμος ήταν ιδιοκτησία λίγων εκατοντάδων συγκλητικών. Είναι γνωστό το τέλος της Ρώμης: αφού κατέστρεψε και

30

αφαίρεσε όλη την δυναμική του αρχαίου κόσμου, καταστράφηκε στο τέλος και η ίδια, οδηγώντας τον Δυτικό κόσμο για τουλάχιστον 500 σκοτεινά χρόνια στην οπισθοδρόμηση του Μεσαίωνα. Πρέπει να διακόψουμε την πορεία των σημερινών συγκλητικών προς την απόλυτη εξουσία. Ποιοι είναι οι σύγχρονοι «συγκλητικοί»; Είναι το πλέγμα μεγάλων πολυεθνικών εταιριών, τραπεζών και κατόχων πλούτου, το οποίο σταδιακά ενοποιείται-συγκεντρώνεται μέσα από την δημιουργία υπερσυσπειρώσεων πλούτου.

Πώς προέκυψε αυτή η νέα συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας; Μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, αρχικά, η παρατεταμένη ειρηνική περίοδος ικανή και αναγκαία συνθήκη για πρόοδο και ευημερία και στην συνέχεια η αυξανόμενη αποτυχία της κρατικής παρέμβασης, επέτρεψαν στο Δυτικό κόσμο να επικρατήσει η γενική εντύπωση ότι ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να αποδεχτεί αποτελεσματικότερος. Η τεχνολογική έκρηξη από το 1980 και μετά οδήγησε στην επέκταση του ιδιωτικού τομέα σε βάρος του κρατικού και την μεταφορά (μετακίνηση) της παραγωγής (λόγω μείωσης του κόστους μεταφοράς, ελέγχου κτλ.) από τον ανεπτυγμένο κόσμο προς τον υποανάπτυκτο κυρίως ασιατικό. Αυτό επέτρεψε την υπερσυσώρρευση κερδών από πολυεθνικές απλωμένες σε όλο τον κόσμο προς όλες τις δραστηριότητες, κυρίως σε παραγωγικές, αλλά στην συνέχεια ολοένα και περισσότερο σε χρηματιστικές. Η κατάσταση που μόλις περιγράψαμε δεν είναι βέβαια άγνωστη τουλάχιστο σε μεγάλο βαθμό. Το γεγονός αυτό συσκοτίζει, συγκαλύπτει τα εντελώς νεοφανή στοιχεία της που αποτελούν παράλληλα και ότι πιο επικίνδυνο περιλαμβάνεται σ’ αυτήν. Δεν πρόκειται απλά για μια ποσοτική επέκταση χωρίς ποιοτική διαφοροποίηση της προηγούμενης φάσης παγκοσμιοποίησης με εξάπλωση της λειτουργίας των πολυεθνικών εταιριών, αλλά για κάτι νέο. Σήμερα περνάμε στην νέα φάση δημιουργίας ενώσεων υπερσυσσωρευμένου πλούτου, δηλαδή στην συγκέντρωση ενοποίηση πλούτου με μορφή χρήματος ή ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων (μετοχές, ομολογίες κτλ.) οι οποίες γιγαντώνονται και σιγά σιγά είναι πάνω από κράτη και τις γνωστές μας παραδοσιακές πολυεθνικές εταιρείες που τις θέτουν σταδιακά υπό τον έλεγχο τους. Το πιο ανησυχητικό και κεντρικό είναι ότι δεν ενδιαφέρονται για την παραγωγή νέων αγαθών, για νέους τρόπους παραγωγής, για καινοτομίες, όπως γινότανε μέχρι τώρα από τις εταιρείες ανά τον κόσμο. Άλλωστε ούτε καν ενδιαφέρονται, αλλά ούτε είναι σε θέση να κατανοήσουν και να παρέμβουν δημιουργικά στην παραγωγική διαδικασία, την οποία ωστόσο ελέγχουν ολοένα και περισσότερο, με μόνο στόχο την αποκόμιση όσο το δυνατόν μεγαλύτερων και άμεσων κερδών (όχι παραγωγικών, αλλά βασισμένων σε αγορές, πωλήσεις, χρηματιστηριακά παιχνίδια κτλ.) και κυρίως την απόκτηση ολόκληρου του υπάρχοντος πλούτου ιδιωτικού και κρατικού.

Ένα καλό παράδειγμα που διευκρινίζει τα παραπάνω είναι το Carlyle Group μια Private Equity Firm (αφήνουμε αμετάφραστη την λέξη, αν την αποδώσουμε στα ελληνικά δεν θα αποκτήσουμε καμία καλύτερη κατανόηση). Ιδρύθηκε το

31

1987, και σήμερα διακινεί ένα κεφάλαιο κοντά στα 100 δις. δολάρια. Περιλαμβάνει ονόματα όπως ο Πρεσβύτερος και Νεώτερος Μπους, ο Τζαίημς Μπέϊκερ, ο Φρανκ Καρλούτσι, ο Τζων Μέιτζορ, κτλ. Κατέχει μερίδια σε εταιρείες, τηλεπικοινωνιών, υγείας, πολεμικής βιομηχανίας, πληροφορικής, ακίνητης περιουσίας, ΜΜΕ, λιανικών πωλήσεων κτλ. Με μια απλή ματιά προκύπτουν σαφώς αυτά που τονίσαμε παραπάνω, δηλαδή πως δεν είναι δυνατό να γνωρίζει τι ακριβώς και με τι τρόπο παράγεται μια τέτοια ποικιλία προϊόντων. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η γνωστή πολυεθνική General Electric. Η παρούσα μορφή της κρύβεται πίσω από το γνωστό όνομα, συγκαλύπτοντας ότι το μεγαλύτερο μέρος των κερδών της δεν προκύπτει πλέον από την παραγωγή, αλλά από αγοροπωλησίες και χρηματιστικές εργασίες παρόμοιες με αυτές του Carlyle Group.

Φυσικά και τα Hedge Funds και βέβαια και οι γνωστές επενδυτικές τράπεζες της Γουόλ Στριτ (εντελώς αποταυτισμένες από το παραδοσιακό τραπεζικό ρόλο συγκέντρωσης των αποταμιεύσεων και διοχέτευσης τους στην παραγωγή) κάνουν κάτι παρόμοιο. Συμπερασματικά ο παραδοσιακός αναπτυξιακός (με όλες τις γνωστές επιφυλάξεις: εκμετάλλευση, εξάρτηση, οικολογική υποβά-θμιση κτλ.) ρόλος των πολυεθνικών εταιριών με έμφαση στην ανάπτυξη νέων προϊόντων και διαδικασιών που απευθύνονταν σε μια δυναμική καταναλωτική αγορά Δυτικών πολιτών με διαρκώς αυξανόμενο πλούτο, τείνει να περιοριστεί και μελλοντικά ίσως και να εκλείψει. Την θέση τους αρχίζουν σταδιακά να παίρνουν οι ιδιοκτήτες του πλούτου που υπερσυσσωρεύτηκε τα τελευταία 30 (αν όχι και 40-50 χρόνια), οι οποίοι επιθυμούν περισσότερο να τον ελέγξουν παρά να τον αναπτύξουν. Άλλωστε όπως είπαμε ούτε καν γνωρίζουν πώς να το κάνουν, ενώ οι στρατηγικές τους εμποδίζουν τον μακροχρόνιο σχεδιασμό που είναι απαραίτητος για την ανάπτυξη. Αλλά και η κατάργηση του ανταγωνισμού των υπερδυνάμεων και η επαπειλούμενη οικολογική εξάντληση συντελούν στην μείωση του αναπτυξιακού ενδιαφέροντος.

Η εμφάνιση αυτής της νέας συγκλητικής τάξης (θα την βρούμε να αναφέρεται με διάφορα ονόματα π.χ. τάξη του Νταβός, Superclass, κτλ.) αν δεν ανακοπεί θα οδηγήσει σε φαινόμενα χοντρικά αντίστοιχα με αυτά της Ρωμαϊκής παρακμής ή χειρότερα, σε μια κοινωνία στάσιμη ή παρακμάζουσα ελεγχόμενη ολοκληρωτικά από μερικές εκατοντάδες ή χιλιάδες άτομα.

Πώς θα διακοπεί αυτή η πορεία; Εμπόδια σ΄ αυτήν την πορεία μπορεί να θέσει μια γενικευμένη οργανωμένη αντίδραση των πολιτών σε πλανητική κλίμακα (κάτι λιγότερο πιθανό), είτε η ανάδυση πολλών ανταγωνιστικών κέντρων στον πλανήτη-πολυπολικός κόσμος, που φαίνεται να μπορεί να προκύψει. Η Λ. Αμερική με την τάση απεξάρτησης της από τις ΗΠΑ, με την ενιαία της αγορά που επιχειρεί να δημιουργήσει και με κάποιο κοινωνικό προσανατολισμό, αποτελεί μια αισιόδοξη προοπτική. Ωστόσο μπροστά στον κίνδυνο ολιγαρχικής εξέλιξης, δεν πρέπει να αδιαφορήσουμε και για άλλες

32

δυνατότητες. Το ισλαμικό Ιράν μπορεί να μην είναι πολύ ελκυστικό στα μάτια του Δυτικού ανθρώπου, αλλά αποκτά ενδιαφέρον ως εμπόδιο στην παραπάνω πορεία. Η αντίσταση στο Ιράκ και το Αφγανιστάν μπορεί να μη μας ενθουσιάζει ιδεολογικά, αλλά δεν πρέπει να λησμονούμε ότι αυτή σταμάτησε την αυτοκρατορία των ΗΠΑ την στιγμή της μέγιστης επιθετικότητας και αλαζονείας της. Η Κίνα με το αντιδημοκρατικό κομματικό έλεγχο των πάντων από το ΚΚΚ, δεν αποτελεί φυσικά πρότυπο, αλλά δημιουργεί αντιπερισπασμό σε μια παγκόσμια ολοκλήρωση.

Η απόπειρα να ολοκληρωθούν οι νεοφιλελεύθερες ιδέες πρέπει να χρησιμεύσει ως προειδοποίηση για την ανθρωπότητα. Χώρες που αντέδρασαν γρήγορα και δεν κατάπιαν ολόκληρο το νεοφιλελεύθερο φάρμακο-φαρμάκι (π.χ. η Μαλαισία και η Κίνα το 1997, σε μικρότερο βαθμό η Πολωνία της μετάβασης, η Αργεντινή μετά το 2002, ίσως η Ουγγαρία σήμερα κτλ.), αν και δεν ανέκοψαν την πορεία ολοκλήρωσης, άμβλυναν όμως τα πάθη των λαών τους. Αυτό το συμπέρασμα πρέπει να το αξιοποιήσουμε και εμείς σήμερα.

Ο Σέρχιο Τομασέγια καλλιεργητής καπνού και ΓΓ των Αγροτικών Ενώσεων της Αργεντινής, στην κατάθεση του στο δικαστήριο εναντίον της ατιμωρησίας για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά την διάρκεια της δικτατορίας είχε δηλώσει: «τα ξένα μονοπώλια μας επιβάλλουν τι θα καλλιεργούμε, μας επιβάλλουν τα χημικά λιπάσματα που μολύνουν τη γη μας, μας επιβάλλουν τεχνολογίες και ιδεολογίες και το κάνουν μέσω μιας ολιγαρχίας που κατέχει τον πλούτο και ελέγχει τους πολιτικούς. Η δομή είναι αυτό που πρέπει να αλλάξουμε. Αυτό ήρθα να καταγγείλω».

Ας το καταγγείλουμε και εμείς σήμερα.Ας μην επιτρέψουμε να καταστραφεί η χώρα μας. Η απάθεια και η αδράνεια

είναι προδοσία. Να ενδιαφερθούμε εμείς οι ίδιοι για το μέλλον μας και να ανατρέψουμε τους πολιτικούς που αδιαφόρησαν και μας οδήγησαν στο σημερινό τέλμα.

33