ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ MBA

«Οικονομίες Κλίμακας της Ελληνικής Τσιμεντοβιομηχανίας»

ΒΙΚΤΩΡΑΣ ΦΕΡΕΖΗΣΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΟΡΤΑΡΓΙΑΣ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΙΛΙΠΠΑΚΗΣ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΤΣΟΥΡΑΤΗΣ Β.

ΑΘΗΝΑ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010

0

Περιεχόμενα

Α΄ ΜΕΡΟΣ

1. Οικονομίες κλίμακας……………………………………………………………3

2. Δείκτης ύπαρξης οικονομιών κλίμακας……………………………………….4

3. Η μέτρηση των οικονομιών κλίμακας…………………………………………4

4. Κατηγοριοποίηση……………………………………………………………….5

5. Οικονομίες κλίμακας, δομή και στρατηγικές λειτουργίας των αγορών…….5

6. Πηγές οικονομιών κλίμακας……………………………………………………6

6.1 Πηγές εσωτερικών οικονομιών κλίμακας…………………………..........6

6.2 Πηγές εξωτερικών οικονομιών κλίμακας……………………………........6

6.3 Πηγές εσωτερικών αντιοικονομιών κλίμακας……………………….........7

6.4 Πηγές εξωτερικών αντιοικονομιών κλίμακας……………………….........7

Β΄ ΜΕΡΟΣ

1. Η εικόνα της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας…………………………………8

2. Βασικά χαρακτηριστικά της τσιμεντοβιομηχανίας…………………………….9

2.1 Βιομηχανία υψηλής έντασης κεφαλαίου……………………………..........9

2.2 Βιομηχανία υψηλής έντασης ενέργειας……….…….………………........10

2.3 Βιομηχανία με χαμηλή ένταση εργασίας….…….….……………........…10

2.4 Βιομηχανία με ομοιογενές προϊόν ………….…….……………….........…10

2.5 Ένα βαρύ προϊόν ………………………………………..……………........10

2.6 Ένα ώριμο προϊόν…………………………………….……………….........11

2.7 Παράμετροι αγοράς…………………………………………………........…11

3. Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας…….11

3.1 Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω δικτύου προμήθειας……..........13

3.2 Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω προώθησης…………….........…13

3.3 Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω ανθρώπινου δυναμικού..........…15

3.4 Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω της χρηματοδότησης……..........15

3.5 Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω της τεχνολογίας…………..........15

3.6Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω του R&D……..............................17

3.7Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω παραπροϊόντων και

διαφοροποίησης των παραγόμενων προϊόντων............................................19

1

4. Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας.........20

4.1 Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω ανθρώπινου δυναμικού...........20

4.2 Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω φήμης του κλάδου....................20

4.3 Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω δικτύου προμηθευτών..............21

4.4 Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω υπηρεσιών...............................21

4.5 Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω της αγοράς...............................22

4.6 Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας μέσω των υποδομών.........................22

5. Εσωτερικές αντιοικονομίες κλίμακας της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας..23

5.1 Εσωτερικές αντιοικονομίες κλίμακας μέσω της διοίκησης......................23

5.2 Εσωτερικές αντιοικονομίες κλίμακας μέσω της επικοινωνίας.......23

5.3 Εσωτερικές αντιοικονομίες κλίμακας μέσω των ενδοεταιρικών

σχέσεων................................................................................................24

6. Εξωτερικές αντιοικονομίες κλίμακας της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας...25

6.1 Εξωτερικές αντιοικονομίες κλίμακας μέσω του ανταγωνισμού πρώτων

υλών.....................................................................................................26

6.2 Εξωτερικές αντιοικονομίες κλίμακας μέσω των γεωγραφικών

θέσεων..................................................................................................26

6.3 Εξωτερικές αντιοικονομίες μέσω της έλλειψης ανθρώπινου

δυναμικού.............................................................................................26

7. Περίληψη – Συμπεράσματα........................................................................27

2

Α΄ ΜΕΡΟΣ

1. Οικονομίες κλίμακας

Οι οικονομίες κλίμακας αφορούν στη μείωση του μακροχρόνιου μέσου

κόστους καθώς αυξάνεται η κλίμακα (ποσότητα) παραγωγής. Αναφερόμαστε,

δηλαδή, στη μακροχρόνια περίοδο όπου όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές

θεωρούνται μεταβλητοί. Αν, αντίθετα, το μακροχρόνιο μέσο κόστος αυξάνεται,

τότε έχουμε αντιοικονομίες κλίμακας.

Θεωρούμε ότι σε χαμηλά επίπεδα παραγωγής το μέσο κόστος είναι υψηλό,

αλλά όσο αυξάνεται η παραγωγή, τότε το μέσο κόστος τείνει να

σταθεροποιείται. Μόλις η παραγωγή φτάσει σε σχετικά υψηλά επίπεδα, το

μέσο κόστος ενδεχομένως να αρχίζει να αυξάνεται, με συνέπεια να έχει την

χαρακτηριστική μορφή U (οπότε και έχουμε αντιοικονομίες κλίμακας). Το

ελάχιστο αποδοτικό μέγεθος «X», που αναφέρεται στο «Διάγραμμα 1»,

αντιστοιχεί στο ελάχιστο μέγεθος παραγωγής στο οποίο δημιουργούνται οι

βέλτιστες οικονομίες κλίμακας.

Διάγραμμα 1: Οικονομίες κλίμακας

Cost per Unit LRAC

0 X Unit

3

2. Δείκτης ύπαρξης οικονομιών κλίμακας

Μέτρο της ύπαρξης οικονομιών ή αντιοικονομιών κλίμακας αποτελεί ο δείκτης

Λ=AC/MC (Scale Economy Index), όπου AC, MC το μέσο κόστος και το

οριακό κόστος, αντίστοιχα, στη μακροχρόνια περίοδο. Αν Λ>1 τότε έχουμε

οικονομίες κλίμακας ενώ αν Λ<1 τότε έχουμε αντιοικονομίες κλίμακας. Η

οριακή περίπτωση Λ=1 θεωρείται ασταθής και συνεπώς αναμένεται κίνηση

είτε προς την κατεύθυνση Λ>1 είτε προς την κατεύθυνση Λ<1.

3. Η μέτρηση των οικονομιών κλίμακας

Η μέτρηση γίνεται με στατιστικές και οικονομετρικές μεθόδους, αρκεί να

υπάρχουν τα στατιστικά στοιχεία. Χρησιμοποιούνται κυρίως οι γνωστές

οικονομετρικές μέθοδοι ανάλυσης παλινδρόμησης για διαστρωματικά

στοιχεία, δηλαδή στοιχεία πολλών επιχειρήσεων στην ίδια περίπου χρονική

περίοδο.

Μια απλή μέθοδος για την εκτίμηση του ελάχιστου αποδοτικού μεγέθους

παραγωγής (εφ’ εξής ΕΑΜ) είναι να συγκεντρώσουμε στοιχεία του μεγέθους

πολλών επιχειρήσεων (π.χ. των πωλήσεων πολλών επιχειρήσεων που

παράγουν το ίδιο προϊόν) και να βρούμε το διάμεσο μέγεθος πωλήσεων. Το

διάμεσο μέγεθος (η διάμεσος, δηλαδή, της μεταβλητής «πωλήσεις») αποτελεί

έναν ικανοποιητικό δείκτη του ΕΑΜ, δεδομένου ότι το μέγεθος αυτό (οι

πωλήσεις) δεν κατανέμεται συμμετρικά αλλά παρουσιάζει θετική ασυμμετρία

(μικρό μέγεθος σε πολλές επιχειρήσεις και ταυτόχρονα μεγάλο μέγεθος σε

λίγες επιχειρήσεις). Συνεπώς, και όπως είναι γνωστό από τη Στατιστική, ως

αντιπροσωπευτικό μέτρο όλης της κατανομής, η διάμεσος είναι προτιμότερη

έναντι της μέσης τιμής στις περιπτώσεις κατανομών με θετική ή αρνητική

ασυμμετρία.

4

4. Κατηγοριοποίηση

Οι οικονομίες κλίμακας διακρίνονται σε εσωτερικές και εξωτερικές. Ως

εσωτερικές οικονομίες κλίμακας ορίζεται η μείωση του μακροχρόνιου μέσου

κόστους που προκύπτει από την ανάπτυξη της ίδιας της εταιρίας, ενώ ως

εξωτερικές οικονομίες κλίμακας η μείωση που προκύπτει από την ανάπτυξη

όλου του κλάδου όπου δραστηριοποιείται η εταιρία. Αντίστοιχη διάκριση

υφίσταται και για τις αντιοικονομίες κλίμακας, με διαφορά ότι παρουσιάζεται

αύξηση του μακροχρόνιου μέσου κόστους.

5. Οικονομίες κλίμακας, δομή και στρατηγικές λειτουργίας των αγορών

Οι οικονομίες κλίμακας και το ΕΑΜ προσδιορίζουν μερικά χαρακτηριστικά στη

δομή και στις στρατηγικές της λειτουργίας των αγορών. Συγκεκριμένα, υψηλό

ΕΑΜ συνεπάγεται δυσκολία πρόσβασης επιχειρήσεων στον κλάδο και κατά

συνέπεια παρουσιάζεται υψηλή συγκέντρωση. Επίσης, αν μια επιχείρηση

επιτυγχάνει οικονομίες κλίμακας μέσω πολλών μονάδων παραγωγής

(εργοστάσια), τότε μια επιχείρηση που θέλει να εισέλθει στον κλάδο θα πρέπει

και αυτή να εισέλθει με περισσότερες από μία παραγωγικές μονάδες για να

επιτύχει οικονομίες κλίμακας. Η ανάπτυξη πολλών εργοστασίων από τη

νεοεισερχόμενη επιχείρηση θα μπορούσε να γίνει και μέσω εξαγορών και

συγχωνεύσεων ήδη υπαρχουσών επιχειρήσεων.

Η συνέπεια της αναζήτησης των οικονομιών κλίμακας είναι η συγκέντρωση

της παραγωγής σε λίγες επιχειρήσεις με αποτέλεσμα τη δημιουργία

ολιγοπωλιακών μορφών αγοράς. Ωστόσο, πέρα από τα εμφανέστατα

μειονεκτήματα που έχει η συγκέντρωση της παραγωγής σε λίγες επιχειρήσεις,

υπάρχει και η άποψη ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερη ικανότητα

από τις μικρότερες να προωθήσουν την έρευνα και την ανάπτυξη νέων

προϊόντων έναντι των μικρότερων επιχειρήσεων.1

6. Πηγές οικονομιών κλίμακας

1 Schumpeter (1943): Capitalism, Socialism and Democracy. London, Unwin University Books.

5

Πηγές είναι οι παράγοντες που συντελούν στην επίτευξη οικονομιών κλίμακας

και χωρίζονται στις ακόλουθες τέσσερις κατηγορίες: (α) πηγές εσωτερικών

οικονομιών κλίμακας, (β) πηγές εξωτερικών οικονομιών κλίμακας, (γ) πηγές

εσωτερικών αντιοικονομιών κλίμακας και (δ) πηγές εξωτερικών

αντιοικονομικών κλίμακας.

6.1 Πηγές εσωτερικών οικονομιών κλίμακας :

1) Δίκτυο Προμήθειας : μείωση της τιμής αγοράς ανά μονάδα πρώτης

ύλης με μαζικές προμήθειες πρώτων υλών. Επιδίωξη

χαμηλότερου κόστους μεταφοράς των πρώτων υλών και των

παραγόμενων προϊόντων.

2) Δίκτυο Προώθησης : καθώς το κόστος προώθησης για ένα προϊόν

παραμένει σταθερό, όσο αυξάνεται η παραγωγή αυτό το κόστος

επιμερίζεται σε μεγαλύτερο αριθμό προϊόντων.

3) Ανθρώπινο Δυναμικό : καλύτερη αξιοποίηση του εργατικού

δυναμικού, μέσω της εξειδίκευσης και εκπαίδευσής του.

4) Χρηματοδότηση : επίτευξη ευνοϊκότερων όρων στις συναλλαγές με

τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και προσέλκυση επενδυτών.

5) Τεχνολογία: χρήση καινοτόμου τεχνολογίας και αναβάθμιση της

υπάρχουσας.

6) Έρευνα και Ανάπτυξη: ανάπτυξη νέων προϊόντων και βελτίωση στη

διαδικασία παραγωγής .

7) Διαφοροποίηση-Παραπροϊόντα : απόκτηση μεγαλύτερου εύρους

παραγόμενων προϊόντων και αξιοποίηση παραπροϊόντων.

6.2 Πηγές εξωτερικών οικονομιών κλίμακας:

1) Ανθρώπινο Δυναμικό : προσέλκυση ικανού εργατικού δυναμικού

2) Φήμη: αξιοποίηση της καλής φήμης.

3) Δίκτυο Προμηθευτών: εξειδίκευση προμηθευτών και βελτίωση

παρεχόμενων υπηρεσιών.

4) Υπηρεσίες: συνεργασία με κρατικούς φορείς.

5) Αγορά: ομοιογενοποίηση της συναλλακτικής συμπεριφοράς.

6) Υποδομές : δημιουργία και αναβάθμιση υποδομών και εγκαταστάσεων.

6

6.3 Πηγές εσωτερικών αντιοικονομιών κλίμακας:

1) Διοίκηση : αυξημένα επίπεδα ιεραρχίας και δυστοκία εποπτείας .

2) Επικοινωνία : προβλήματα μεταβίβασης και λήψης των πληροφοριών.

3) Ενδοεταιρικές σχέσεις : πληθώρα απόψεων και αύξηση συγκρούσεων

6.4 Πηγές εξωτερικών αντιοικονομιών κλίμακας:

1) Προμήθεια πρώτων υλών: ανταγωνισμός στη ζήτηση των πρώτων

υλών.

2) Γεωγραφικές θέσεις : ανταγωνισμός στην επιλογή στρατηγικών

γεωγραφικών θέσεων.

3) Ανθρώπινο Δυναμικό: έλλειψη επαρκούς ανθρώπινου δυναμικού.

Β΄ ΜΕΡΟΣ

7

1. Η εικόνα της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας

Η ίδρυση και εκκίνηση παραγωγής των ελληνικών τσιμεντοβιομηχανιών ήταν

επακόλουθο της συνεχώς αυξανόμενης ζήτησης τσιμέντου στην Ελλάδα.

Ακολούθησαν και οι πρώτες εξαγωγές που έγιναν πριν από τον Β' Παγκόσμιο

Πόλεμο.

Στην μεταπολεμική περίοδο και μέχρι το 1983 οι ρυθμοί ανάπτυξης της

τσιμεντοβιομηχανίας υπήρξαν ραγδαίοι ακολουθώντας τις ανάγκες ανάπτυξης

και ανοικοδόμησης της χώρας μας, αλλά και την αυξανόμενη ζήτηση των

αγορών εξωτερικού σε κοντινές περιοχές (Περσικός Κόλπος, Ερυθρά

Θάλασσα, χώρες Βορείου και Δυτικής Αφρικής) κυρίως μετά την πρώτη

εκτίναξη των τιμών πετρελαίου το 1973. Η έλλειψη πόρων, σε συνδυασμό με

την ραγδαία ανάπτυξη στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες, οδήγησαν σε πρώτη

φάση στην κάλυψη των αναγκών τους σε τσιμέντο με εισαγωγές κυρίως από

Ελλάδα και μετέπειτα σε δημιουργία ιδίων τσιμεντοβιομηχανιών. Το τελευταίο

σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση των ανεπτυγμένων χωρών λόγω των

δύο πετρελαϊκών κρίσεων οδήγησε τις διεθνείς τιμές πώλησης του τσιμέντου

σε κάθετη πτώση (οι τιμές του 1986 ήταν έως και 50% χαμηλότερες από

αυτές του 1979). Εξαιτίας αυτού, η ελληνική τσιμεντοβιομηχανία έστρεψε την

εξαγωγική της δραστηριότητα σε νέες ανεπτυγμένες αγορές (Η.Π.Α., χώρες

Δυτικής Ευρώπης) αλλά και σε άλλες χώρες της Αφρικής και Ασίας,

παραμένοντας μία από τις ισχυρότερες εξαγωγικές χώρες.

Η ελληνική αγορά τσιμέντου είναι έντονα ολιγοπωλιακή, μια και την

απαρτίζουν μόλις τρεις επιχειρήσεις: ο Τιτάνας, η ΑΓΕΤ- Lafarge και ο Χάλυψ.

Ο όμιλος της ΑΓΕΤ-Lafarge συγκεντρώνει μερίδιο αγοράς στην Ελλάδα 45%,

47% ο ΤΙΤΑΝ, και ο Χάλυψ μόλις 8%.2 Αναφορικά με τα χρηματοοικονομικά

μεγέθη, υπήρξε σημαντική αύξηση έως το 2008, ωστόσο στην συνέχεια

παρουσιάστηκε σημαντική μείωση λόγω της παγκόσμιας κρίσης. Σύμφωνα με

τους ισολογισμούς, οι πωλήσεις της ΑΓΕΤ , εντός και εκτός των ελλαδικών

συνόρων, για το 2009 ανήλθαν σε 469.098.000 €, ενώ του Τιτάν σε

1.361.677.000€. Τα καθαρά μετά φόρων κέρδη για τον όμιλο της ΑΓΕΤ στον

2 Στοιχεία από την Ένωση Τσιμεντοβιομηχανιών Ελλάδος (www.hcia.gr)

8

ισολογισμό του 2009 ανήλθαν σε 32.202.000€, ενώ για τον όμιλο του Τιτάνα

σε 123.393.000€.

2. Βασικά Χαρακτηριστικά Τσιμεντοβιομηχανίας.

2.1 Βιομηχανία υψηλής έντασης κεφαλαίου

Το συνολικό κόστος λειτουργίας των εργοστασίων τσιμεντοβιομηχανίας είναι

συνήθως πάνω από 150.000.000€, με αντίστοιχα υψηλές τις δαπάνες για

τροποποιήσεις. Το κόστος ενός νέου εργοστασίου τσιμεντοβιομηχανίας είναι

ισοδύναμο με το κέρδος περίπου του κύκλου εργασιών τριών ετών, γεγονός

το οποίο ταξινομεί τη βιομηχανία τσιμέντου μεταξύ των πιο υψηλής έντασης

κεφαλαίου βιομηχανιών. Απαιτούνται επομένως μακροπρόθεσμες περίοδοι

προτού να μπορέσουν να ανακτηθούν οι επενδύσεις, και οι τροποποιήσεις

εγκαταστάσεων πρέπει να προγραμματιστούν προσεκτικά a priori και να

λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η μακροπρόθεσμη φύση της βιομηχανίας.

9

2.2 Βιομηχανία υψηλής έντασης ενέργειας

Κάθε τόνος παραγόμενου τσιμέντου απαιτεί 60 έως 130 κιλά μαζούτ ή του

αντίστοιχου καυσίμου που χρησιμοποιείται, ανάλογα με την ποικιλία τσιμέντου

και τη διαδικασία, και περίπου 105 KWh ηλεκτρικής ενέργειας.

2.3 Βιομηχανία με χαμηλή ένταση εργασίας

Με την ανάπτυξη των σύγχρονων αυτοματοποιημένων μηχανημάτων και των

συσκευών χειρισμού υλικού, η βιομηχανία τσιμέντου έχει γίνει μια βιομηχανία

αυτοματοποιημένης διαδικασίας, που χρησιμοποιεί ένα μικρό αριθμό

εργατικού δυναμικού. Σύγχρονες εγκαταστάσεις επανδρώνονται συνήθως με

λιγότερο από 150 ανθρώπους. Στην Ε.Ε. η βιομηχανία τσιμέντου

αντιπροσωπεύει 58.000 θέσεις εργασίας.

2.4 Βιομηχανία με ομοιογενές προϊόν

Αν και παράγεται από φυσικές πρώτες ύλες, των οποίων η αναλογία ποικίλλει

από εργοστάσιο σε εργοστάσιο, το τσιμέντο μπορεί να θεωρηθεί

τυποποιημένο προϊόν καθώς υπάρχουν μερικές μόνο κατηγορίες τσιμέντου.

Επομένως, η τιμή είναι η σημαντικότερη παράμετρος πωλήσεων μαζί με την

εξυπηρέτηση πελατών.

2.5 Ένα βαρύ προϊόν

Το κόστος των χερσαίων μεταφορών τσιμέντου είναι σημαντικά υψηλό και

θεωρείται οικονομικά ασύμφορη η μεταφορά του άνω των 300 χλμ. Το

κόστος μεταφοράς ενός τόνου τσιμέντου μπορεί να υπερβαίνει ακόμη και το

κόστος παραγωγής του. Ωστόσο η εξέλιξη και ανάπτυξη της ναυτιλίας έχουν

καταστήσει φτηνότερη τη μεταφορά, καθώς είναι φθηνότερο να διασχίσουν

35.000 τόνοι τον Ατλαντικό ωκεανό με πλοίο απ' ό,τι να μεταφερθούν με

φορτηγό για 300 χλμ.

2.6 Ένα ώριμο προϊόν

10

Η ζήτηση για το τσιμέντο (που παράχθηκε για πρώτη φορά στην αρχή του

δεκάτου ενάτου αιώνα) αυξήθηκε αρκετά στο εικοστό αιώνα, γεγονός που

απεικονίζει την ανάπτυξη της βιομηχανίας και την αύξηση της αστικοποίησης.

Η κατανάλωση τσιμέντου στις βιομηχανικές χώρες αυξήθηκε κατά 6 έως 8

φορές μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκτός από μερικές διακυμάνσεις

τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στην Ευρώπη, η αύξηση συνεχίστηκε

μέχρι την κρίση πετρελαίου του 1975. Εντούτοις, κατά τη διάρκεια των

τελευταίων 25 ετών, μερικές ευρωπαϊκές χώρες έχουν διπλασιάσει ή ακόμα

και τριπλασιάσει την κατανάλωσή τους (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία και

Τουρκία), δεδομένου ότι αυτές οι χώρες έχουν γνωρίσει σημαντική ανάπτυξη

κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών.

2.7 Παράμετροι αγοράς

Η κατανάλωση τσιμέντου συσχετίζεται στενά τόσο με την

οικονομική κατάσταση της χώρας ή της περιοχής όπου

δραστηριοποιείται η εταιρία όσο και με τον οικονομικό κύκλο. Στις

ώριμες αγορές, όπως στην Ευρώπη, όπου η κατά κεφαλήν

κατανάλωση τσιμέντου ακόμα ποικίλλει αρκετά από μια χώρα σε

άλλη, οι πωλήσεις τσιμέντου εξαρτώνται από την εξέλιξη και τις

συνήθειες στον κατασκευαστικό τομέα , έναν τομέα που συνδέεται

άμεσα με την εξέλιξη της οικονομίας γενικά.

3. Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας της Ελληνικής Τσιμεντοβιομηχανίας

Έχοντας αποκτήσει μια γενική εικόνα της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας θα

προχωρήσουμε αρχικά στην ανάλυση των εσωτερικών οικονομιών κλίμακας.

Η επίτευξη αυτών γίνεται μέσω των ακόλουθων επτά προαναφερόμενων

παραγόντων: του δικτύου προμηθευτών, του δικτύου προώθησης, του

ανθρώπινου δυναμικού, της χρηματοδότησης, της τεχνολογίας, της έρευνας &

ανάπτυξης, και τέλος μέσω της διαφοροποίησης και της εκμετάλλευσης των

παραπροιόντων.

11

3.1 Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω Δικτύου Προμήθειας

Μια εταιρία προβαίνει σε παραγγελίες προμήθειας των πρώτων υλών που

είναι απαραίτητες για τη σύνθεση των προϊόντων που εμπορεύεται. Συνάπτει

μια σύμβαση με κάποιον προμηθευτή για την παροχή των πρώτων υλών,

έναντι κάποιου συγκεκριμένου χρηματικού αντιτίμου. Όταν όμως η ίδια εταιρία

πραγματοποιεί μαζικές παραγγελίες πρώτων υλών (είτε επειδή μεγάλωσε σε

μέγεθος και αυξήθηκε η παραγωγή της είτε επειδή εντάχθηκε σε κάποιον

όμιλο εταιριών), τότε ο προμηθευτής της κατά κανόνα προβαίνει σε έκπτωση

της τιμής πώλησης των παρεχόμενων πρώτων υλών, με αποτέλεσμα την

μείωση του κόστους των. Επίσης, καθώς η συνεργασία με μια μεγάλη

επιχείρηση ή με έναν όμιλο εταιριών που πραγματοποιεί σε σταθερή βάση

μεγάλες παραγγελίες είναι ιδιαίτερα συμφέρουσα για κάποιον προμηθευτή,

αυτός φροντίζει να αντιμετωπίζει την αντισυμβαλλόμενη εταιρία πολύ

ευνοϊκότερα, καθώς δεν επιθυμεί να διακοπεί η συνεργασία μαζί της, αλλά να

συνεχιστεί για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Πέρα από τις μαζικές παραγγελίες, οι εταιρίες επιδιώκουν να εγκαθιστούν τα

εργοστάσια επεξεργασίας των πρώτων υλών όσο το δυνατόν πλησιέστερα

τόσο στα εργοστάσια εξόρυξης τους (λατομεία) όσο και στις οδούς μεταφοράς

(είτε πρόκειται για οδικό δίκτυο είτε για θαλάσσιο). Με αυτόν τον τρόπο

ελαχιστοποιείται η διαδικασία μεταφοράς των υλών από το μέρος εξόρυξης

στον χώρο επεξεργασίας τους, αλλά και η διανομή τους είτε με πλωτά είτε με

χερσαία μέσα μεταφοράς, καθώς μειώνεται σε σημαντικό βαθμό τόσο ο

χρόνος όσο και το κόστος του εγχειρήματος.

Στο χώρο της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας, οι εταιρίες επιτυγχάνουν

πράγματι οικονομίες κλίμακας, όχι μόνο πετυχαίνοντας εκπτώσεις στην τιμή

των πρώτων υλών που αγοράζουν, προβαίνοντας σε μαζικές παραγγελίες,

αλλά επιλέγουν τα εργοστάσιά τους να βρίσκονται κοντά σε αστικά κέντρα και

να εξυπηρετούνται άμεσα είτε από το οδικό δίκτυο είτε από κάποιο

παρακείμενο λιμάνι.

12

3.2 Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω Προώθησης

Ένας ακόμη τρόπος επίτευξης οικονομιών κλίμακας είναι μέσω του δικτύου

προώθησης (του επονομαζόμενου “marketing”). Marketing είναι μια σειρά από

ενέργειες και δραστηριότητες που κάνει μια εταιρία ώστε να καταγράψει τις

επιθυμίες των καταναλωτών, να δημιουργήσει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες

που θα καλύψουν αυτές τις ανάγκες και να τα πουλήσει αποτελεσματικότερα

και αποδοτικότερα από τους ανταγωνιστές της, δίνοντας στον καταναλωτή τη

μεγαλύτερη δυνατή αξία. Το κυριότερο εργαλείο προώθησης προϊόντων είναι

η διαφήμιση.

Όταν μια εταιρία προωθεί κάποιο προϊόν με τη διαφήμιση πληρώνει και το

αντίστοιχο τίμημα, και αυτό το κόστος παραμένει σταθερό για το χρονικό

διάστημα της προώθησης. Όταν η ίδια εταιρία αυξάνει την παραγωγή της,

μεγαλώνει και ο αριθμός των προϊόντων, συνεπώς η προώθηση

επιμερίζεται σε μεγαλύτερο αριθμό των προϊόντων του είδους, με αποτέλεσμα

τη μείωση του κόστους. Παρολ’ αυτά, αυτή είναι μια τακτική όχι ιδιαίτερα

διαδεδομένη στον χώρο της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας, στον οποίο οι

εταιρίες δεν προβαίνουν σε ιδιαίτερη προώθηση των προϊόντων που

παράγουν για τον εξής λόγο: το τσιμέντο είναι ένα αγαθό ιδιαίτερα

διαδεδομένο στη συνείδηση του καταναλωτικού κοινού, θεωρείται “common

good”, με αποτέλεσμα η διαφήμισή του να μην αποφέρει σημαντικά οφέλη

στις εταιρίες παρασκευής τσιμέντου. Η σημασία του δικτύου προώθησης για

την επίτευξη οικονομιών κλίμακας γενικά είναι αδιαμφισβήτητη, ανεξάρτητα

από το ότι δεν βρίσκει εφαρμογή στο χώρο της τσιμεντοβιομηχανίας. Ωστόσο

τον Απρίλιο του 2010 προστέθηκε νέο μέλος στην εκτελεστική επιτροπή της

ΑΓΕΤ-LAFARGE, ο γενικός Διευθυντής marketing και στρατηγικού

σχεδιασμού, καθώς η διοίκηση συνειδητοποίησε το ειδικό βάρος του

συγκεκριμένου παράγοντα προκειμένου να επιτύχει οικονομίες κλίμακας.

3.3 Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω Ανθρώπινου Δυναμικού

13

Οικονομίες κλίμακας επιτυγχάνονται επίσης μέσω του ανθρώπινου δυναμικού

μιας εταιρίας. Είναι προφανές ότι όσο επεκτείνεται μια επιχείρηση, τόσα

περισσότερα τμήματα δημιουργούνται σε αυτήν. Τα στελέχη που εργάζονται

στο εκάστοτε τμήμα αποκτούν πιο εξειδικευμένες αρμοδιότητες και

καθήκοντα, με αποτέλεσμα να γίνονται καλύτεροι στην εργασία τους, πιο

αποδοτικοί και παραγωγικοί. Στην περαιτέρω εξειδίκευση των στελεχών

συμβάλλουν και άλλες μέθοδοι, όπως είναι για παράδειγμα η παρακολούθηση

επιμορφωτικών σεμιναρίων. Ένα ιδιαίτερα χρήσιμο και αποτελεσματικό

σύστημα που χρησιμοποιείται στην ελληνική τσιμεντοβιομηχανία είναι το Key

Performance Indicators (K.P.I.), που αποτελεί τρόπο παρακολούθησης της

απόδοσης των στελεχών μέσω συγκεκριμένων δεικτών και διαπιστώνει τις

αδυναμίες και τα σημεία όπου υστερούν, παραπέμποντας τους στις

αντίστοιχες και αρμόζουσες μεθόδους εξειδίκευσης. Επίσης οικονομίες

κλίμακας επιτυγχάνονται με την εκπαίδευση και του «απλού» εργατικού

δυναμικού, η οποία μπορεί να επιτευχθεί είτε πάλι με την παρακολούθηση

σεμιναρίων είτε με εσωτερική εκπαίδευση, μέσω μαθητείας, δίπλα σε πιο

καταρτισμένο προσωπικό μέσα στην ίδια την επιχείρηση.

Ένας ιδιαίτερα σημαντικός τομέας στον οποίο λαμβάνουν εκπαίδευση οι

εργαζόμενοι σε μια εταιρία τσιμεντοβιομηχανίας είναι αυτός της υγείας και της

ασφάλειας. Στην ΑΓΕΤ- LAFARGE για παράδειγμα, εφαρμόζεται το εξής

πρόγραμμα: Τα ανώτερα διευθυντικά στελέχη ανέλαβαν την ευθύνη του

συστήματος επιθεώρησης Υγείας και Ασφάλειας των εργοστασίων, τις

αξιολογήσεις ευταξίας και τα αντίστοιχα σχέδια δράσης. Ενισχύθηκε η

συμμετοχή/κινητοποίηση των προϊσταμένων στην ασφάλεια, μέσω του

προγράμματος «Παίρνω θέση», που αποσκοπεί στην αλλαγή της ατομικής

στάσης και συμπεριφοράς ως προς την ασφάλεια-αυξάνοντας την επίγνωση

και ελαχιστοποιώντας την ανοχή απέναντι στους κινδύνους. Όλοι οι

εργαζόμενοι συμμετέχουν σε συστηματικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης και

λαμβάνουν κάθε μήνα φυλλάδιο αφιερωμένο κάθε φορά σε κάποιο θέμα

ασφαλείας. Με όλους αυτούς τους τρόπους τα ατυχήματα, που οδηγούσαν σε

ημέρες απώλειας εργασίας των εργαζομένων, μειώθηκαν από 10 το 2008 σε

7 το 2009, μια σημαντική αύξηση της ασφάλειας και ταυτόχρονη μείωση

14

απώλειας ωρών εργασίας, που οδηγεί κατ’ αποτέλεσμα σε μείωση του

κόστους της παραγωγής.

3.4 Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω της Χρηματοδότησης

Οι επιχειρήσεις λόγω του μεγάλου μεγέθους τους και του κύρους που

διαθέτουν, έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικόυς

οργανισμούς και επιτυγχάνουν χρηματοδότηση με ευνοϊκότερους όρους σε

σύγκριση με άλλες μικρότερες επιχειρήσεις. Οι Ελληνικές τσιμεντοβιομηχανίες

προτιμούν μεθόδους αυτοχρηματοδότησης από το να απευθυνθούν στις

αγορές για δανεισμό, παρόλο που θα μπορούσαν να το κάνουν με αρκετά

ευνοϊκούς γι’ αυτές όρους.

Επιπρόσθετα, οι επιχειρήσεις λόγω του ονόματος και της φήμης που

διαθέτουν στην αγορά προσελκύουν επενδυτές. Η ΑΓΕΤ-Ηρακλής και ο Τιταν

είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο και συνεπώς απευθύνονται σε πολλούς

δυνητικούς επενδυτές. Χαρακτηριστικό είναι ότι η ΑΓΕΤ-Ηρακλής τα τελευταία

20 χρόνια έχει εξαγοραστεί τρεις φορές. Συγκεκριμένα το 1992 επί

κυβερνήσεως Μητσοτάκη εξαγοράστηκε από την Ιταλική Calcestruzzi, το

2000 μεταπωλήθηκε στην Βρετανικών συμφερόντων Blue Circle Industries και

τέλος το 2001 μεταπωλήθηκε στον Γαλλικό όμιλο επιχειρήσεων Lafarge.

3.5 Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας Μέσω της Τεχνολογίας

Οι εταιρίες αφιερώνουν ένα σημαντικό μέρος των οικονομικών πόρων τους

προκειμένου είτε να αναβαθμίσουν την τεχνολογία που διαθέτουν είτε να

αποκτήσουν νέα. Η τεχνολογία αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο επιβίωσης

και εμπορικής επιτυχίας σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, καθώς προκαλεί

μακροχρόνια μείωση του κόστους παραγωγής και ταυτόχρονα ισχυροποιεί τη

θέση της επιχείρησης.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα χρήσης νέας τεχνολογίας στη

τσιμεντοβιομηχανία είναι τα εξής:

15

1) Η αγορά φούρνων πέντε βαθμίδων (κυκλώνες).

Στην γραμμή παραγωγής γίνεται χρήση των κυκλώνων προθέρμανσης του

μείγματος των πρώτων υλών. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται το καύσιμο που

απαιτείται για την τήξη του μείγματος κατά 2%. Επίσης βελτιώνεται η

ταχύτητα παραγωγής καθώς μέσα στους κυκλώνες διατηρείται η

απαιτούμενη θερμοκρασία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

2) Η χρήση συστημάτων αφαλάτωσης.

Στην διαδικασία παραγωγής τσιμέντου σημαντικός παράγοντας είναι το νερό

καθώς η μέση ετήσια κατανάλωση ύδατος ανά μονάδα παραγωγής ανέρχεται

σε 2.82 εκ. κυβικά. Αυτές τις ποσότητες οι τσιμεντοβιομηχανίες τις

εξασφαλίζουν με δύο τρόπους : α) είτε μεταφέροντας το νερό από μακρινές

αποστάσεις είτε, β) αγοράζοντάς το απευθείας από την ΕΥΔΑΠ. Καθώς και

στις δύο περιπτώσεις το τίμημα της προμήθειας είναι αρκετά υψηλό, οι

εταιρίες αποφάσισαν να εγκαταστήσουν συστήματα αφαλάτωσης στα

εργοστάσια τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σχεδίαση για

εγκατάσταση συστήματος αφαλάτωσης της ΑΓΕΤ-Ηρακλής στο Μυλάκι,

καθώς το 90% των αναγκών του εργοστασίου καλύπτεται με νερό που

μεταφέρεται με πλοία από την Αττική. Το υπόλοιπο ποσοστό καλύπτεται από

το τοπικό δίκτυο (7%) και ίδιες γεωτρήσεις (3%).

3) Εγκατάσταση του Truck Control System.

Μ’ αυτό το σύστημα αυτοματοποιείται ένα πολύ μεγάλο τμήμα της μεταφοράς

των προϊόντων. Συγκεκριμένα, όλη η διαδικασία φόρτωσης των φορτηγών

γίνεται αυτόματα από μηχανήματα μειώνοντας το απαιτούμενο ανθρώπινο

δυναμικό. Επιπρόσθετα, τα φορτηγά-αυτοκίνητα έχουν εξοπλιστεί με

σύστημα GPS, με αποτέλεσμα οι επιβλέποντες να συντονίζουν καλύτερα το

δίκτυο διανομής. Οι ανωτέρω ενέργειες έχουν ως αποτέλεσμα (α) να

μειωθούν σημαντικά τα άτομα που απαιτούνται για την υλοποίηση της

διαδικασίας αλλά και (β) να βελτιωθούν σημαντικά οι χρόνοι αποστολής των

προϊόντων τους.

16

Χαρακτηριστικά παραδείγματα βελτίωσης της ήδη υπάρχουσας τεχνολογίας

είναι τα εξής:

1) Η βελτίωση της χωρητικότητας των λιμένων

Οι τσιμεντοβιομηχανίες προκειμένου να βελτιώσουν τους χρόνους παραλαβής

πρώτων υλών αλλά και αποστολής των τελικών τους προϊόντων προβαίνουν

σε βελτιώσεις των λιμένων που διαθέτουν, μέσω της εγκατάστασης

βελτιωμένων συστημάτων φορτοεκφόρτωσης και δημιουργίας μεγαλύτερων

αποθηκευτικών χώρων. Επιπρόσθετα των αναμενόμενων οφελών που

προκύπτουν από τις ανωτέρω ενέργειες βελτίωσης προκύπτει επιπλέον

όφελος, καθώς εάν οι εταιρίες τσιμέντου αποδεσμεύσουν το πλοίο που

παραδίδει τις πρώτες ύλες μία ημέρα νωρίτερα από ότι προβλέπεται θα έχουν

έκπτωση 7.500€, ενώ αν καθυστερήσουν να το αποδεσμεύσουν θα πρέπει

να πληρώσουν 15.000€ για κάθε επιπλέον μέρα.

2) Τοποθέτηση νέας γενιάς διαχωριστών στους μύλους τσιμέντου.

Στη διαδικασία παραγωγής τσιμέντου το βασικό ενδιάμεσο προϊόν είναι το

κλίνκερ, το οποίο έχει πετρώδη μορφή. Στο τελικό στάδιο παραγωγής

πραγματοποιείται άλεση του κλίνκερ, προκειμένου να διασπαστεί σε

μικρότερα κομμάτια, ώσπου να φτάσει στην τελική του μορφή, αυτήν της

σκόνης. Με την τοποθέτηση νέας γενιάς διαχωριστών στους μύλους

επιταχύνεται η διαδικασία άλεσης του κλίνκερ, με αποτέλεσμα να μειώνεται

τόσο ο χρόνος όσο και το κόστος της.

3.6 Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω της Έρευνας και Ανάπτυξης

Η καινοτομία αποτελεί βασικό στοιχείο της ταυτότητας της σύγχρονης

ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας. Η καλύτερη κατανόηση των υλικών, διαμέσου

της ανάλυσης των φυσικών και χημικών ιδιοτήτων τους, επιτυγχάνει την

αειφόρο ανάπτυξη.

17

Ο τομέας της Έρευνας και Ανάπτυξης εστιάζει αρχικά στη δημιουργία νέων

προϊόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το τσιμέντο Athlos, το οποίο

προσφέρει μέγιστη απόδοση σε γενικές οικοδομικές εφαρμογές όπως κτίσιμο,

σοβάτισμα και γέμισμα δαπέδων. Επιπλέον το τσιμέντο Athlos είναι πιο φιλικό

προς το περιβάλλον, δεδομένου ότι κατά την παραγωγή του εκλύονται

λιγότερα αέρια θερμοκηπίου.

Επιπρόσθετα ο τομέας της Έρευνας και Ανάπτυξης εστιάζει στη χρήση

εναλλακτικών πρώτων υλών. Η τσιμεντοβιομηχανία έχει τη δυνατότητα να

χρησιμοποιεί άχρηστα υλικά ως εναλλακτικά καύσιμα ή πρώτες ύλες,

προκειμένου να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της και ταυτόχρονα να

συνεισφέρει σε λύσεις των οικολογικών προβλημάτων, που αφορούν στη

διαχείριση των απορριμμάτων της. Η χρήση εναλλακτικών καυσίμων σήμερα

σε χώρες της Ευρώπης ανέρχεται σε 4.000.000 τόνους/έτος περίπου,

υποκαθιστώντας 2,5 εκατομμύρια τόνους άνθρακα το χρόνο. Άλλοι 5.700.000

τόνοι εναλλακτικών υλικών υποκαθιστούν αντίστοιχες ποσότητες φυσικών

πρώτων υλών.

Μετά από έρευνες ανακαλύφθηκε ότι ένα παραπροϊόν της ΔΕΗ, η τέφρα από

την καύση του λιγνίτη, μπορεί να χρησιμεύσει ως υποκατάστατο πρώτης

ύλης, διότι έχει τις ίδιες και ακόμα καλύτερες ιδιότητες από υλικά που

χρησιμοποιούνταν μέχρι σήμερα. Η απόκτηση της τέφρας γίνεται έναντι

υποτυπώδους αντιτίμου, με χρέωση 2 ευρώ τον τόνο. Η ίδια τέφρα εισάγεται

από την αντίστοιχη ιταλική ΔΕΗ, η οποία πληρώνει και το κόστος μεταφοράς

της τέφρας.

Γενικά η χρήση εναλλακτικών καυσίμων στην τσιμεντοβιομηχανία προσφέρει

πολλά περιβαλλοντικά οφέλη, όπως:

Μειώνει τη χρησιμοποίηση μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως

το κάρβουνο, καθώς και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που

συνδέονται με την εξόρυξη κάρβουνου.

Συνεισφέρει στη μείωση εκπομπών, όπως των αερίων που προκαλούν

το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αντικαθιστώντας τη χρήση ορυκτών

18

πόρων με υλικά που διαφορετικά θα έπρεπε να απορριφθούν ή να

καούν με επιπλέον εκπομπές και κατάλοιπα.

Τέλος, ο τομέας της Έρευνας και Ανάπτυξης εστιάζει στη βελτίωση της

αλυσίδας παραγωγής. Για παράδειγμα, ύστερα από μελέτη και πρόταση του

τμήματος αυτού, εγκαταστάθηκαν στο εργοστάσιο της ΑΓΕΤ στο Μυλάκι νέοι

ιμάντες μεταφοράς, που συνδέουν το λιμάνι με το εργοστάσιο. Αυτοί οι νέοι

ιμάντες είχαν ως αποτέλεσμα να βελτιωθεί η ταχύτητα φορτοεκφόρτωσης των

προϊόντων .

3.7 Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω Παραπροϊόντων και

Διαφοροποίησης των παραγόμενων προϊόντων

Οι βιομηχανίες έχουν την δυνατότητα χρησιμοποιώντας την ήδη υπάρχουσα

αλυσίδα παραγωγής να παράγουν και άλλα προϊόντα πέρα από το κύριο

προϊόν τους, μειώνοντας έτσι το συνολικό κόστος παραγωγής.3 Ταυτόχρονα,

οι βιομηχανίες προβαίνουν σε αξιοποίηση των παραπροϊόντων με σκοπό να

μειώσουν το αποτύπωμα τους στο οικοσύστημα.

Οι ελληνικές τσιμεντοβιομηχανίες έχουν αναπτύξει αναμφισβήτητη εμπειρία

κατα την διαφοροποίηση των χαρακτηριστικών των προϊόντων,

χρησιμοποιώντας πρόσθετα στο τσιμέντο, είτε για τη βελτίωση της

στεγανότητας , της αντοχής, της δυνατότητας επεξεργασίας, της ποιότητας ή

του φινιρίσματός του, προσαρμόζοντας ανάλογα την διαδικασία παραγωγής.

Χαρακτηριστικά, η ΑΓΕΤ-Ηρακλής παράγει το τσιμέντο Agilia, το οποίο

εξασφαλίζει εντελώς ομοιόμορφη κάλυψη του καλουπιού, εξοικονόμηση

ενέργειας και σημαντική μείωση στην ηχορύπανση.

Σε ό,τι αφορά την αξιοποίηση των παραπροϊόντων: από το 2013 και μετά η

Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εκδόσει κανονισμό για την ποσότητα των ρύπων που

μπορεί να εκπέμψει κάθε εργοστάσιο4. Αυτά τα δικαιώματα η κάθε εταιρία

3 C(Q1,Q2)<C(Q1)+C(Q2) : το κόστος παραγωγής δύο προϊόντων C(Q1) και C(Q2) είναι μικρότερο όταν παράγονται από την ίδια γραμμή παραγωγής από ότι αν παράγονται από δύο ξεχωριστές.4 Ενδεικτικά η ΑΓΕΤ-Lafarge εξέπεμψε 3.38 εκ. τόνους CO2 το έτος 2009 από άμεσες και έμμεσες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.

19

μπορεί να τα πουλήσει σε άλλη εταιρία αν δεν θέλει να παράγει στις μέγιστες

δυνατότητές της.

4. Εξωτερικές Οικονομίες Κλίμακας της Ελληνικής Τσιμεντοβιομηχανίας

Οι εξωτερικές οικονομίες κλίμακας προκύπτουν από την αύξηση του μεγέθους

του κλάδου στον οποίο δραστηριοποιείται η εκάστοτε εταιρία, από

παράγοντες δηλαδή τους οποίους αδυνατεί να επηρεάσει η ίδια, τουλάχιστον

σε σημαντικό βαθμό. Η επίτευξη των εξωτερικών οικονομιών κλίμακας γίνεται

μέσω των ακόλουθων έξι παραγόντων: του ανθρώπινου δυναμικού, της

φήμης, του δικτύου προμηθευτών, των υπηρεσιών, της αγοράς, και των

υποδομών.

4.1 Εξωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω Ανθρώπινου Δυναμικού

Ο κλάδος της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας έχει γνωρίσει στο παρελθόν

ραγδαία ανάπτυξη, με αποτέλεσμα την προσέλκυση ολοένα και πιο

καταρτισμένων και εξειδικευμένων εργαζομένων. Με αυτόν τον τρόπο οι

εταιρίες που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον κλάδο μπορούν να καλύψουν

τις ανάγκες τους σε εργατικό δυναμικό, είτε αυτές αφορούν υψηλόβαθμα

στελέχη, είτε κατώτερης βαθμίδας εργαζομένους, αυξάνοντας την συνολική

αποδοτικότητα.

4.2 Εξωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω Φήμης του Κλάδου

Η ελληνική τσιμεντοβιομηχανία έχοντας ιστορία εκατό χρόνων, έχει

συνεισφέρει ουσιαστικά στην αστική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η

συνεισφορά της αυτή, σε συνδυασμό με το υψηλής ποιότητας προϊόν που

προσφέρει, έχει συμβάλει στο να αποκτήσει ο κλάδος καλή φήμη τόσο εντός

όσο και εκτός της Ελλάδας. Την καλή φήμη που έχει αποκτήσει πλέον ο

κλάδος δεν την καρπώνονται μόνο οι εταιρίες-ηγέτες του κλάδου αλλά και οι

μικρότερες εταιρίες που δραστηριοποιούνται σε αυτόν.

20

4.3 Εξωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω Δικτύου Προμηθευτών

Οι προμηθευτές με την πάροδο των ετών, συνεχίζοντας να παρέχουν τα ίδια

προϊόντα και υπηρεσίες στις εταιρίες του κλάδου, έχουν πλέον αποκτήσει την

εμπειρία αλλά και τη δυνατότητα να εξυπηρετούν τις εταιρίες του κλάδου

αποτελεσματικότερα. Αυτό σημαίνει ότι πλέον έχουν εξειδικευτεί στις

απαιτήσεις των εταιριών και ανταποκρίνονται ταχύτερα στις ανάγκες τους.

Επιπρόσθετα πολλοί από τους προμηθευτές της ελληνικής

τσιμεντοβιομηχανίας πλέον συνεργάζονται αποκλειστικά με τις εταιρίες του

κλάδου, καθώς οι τελευταίες αποτελούν μία μόνιμη πηγή εσόδων που δεν

θέλουν να την απωλέσουν.

4.4 Εξωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω Υπηρεσιών

Οι εταιρίες συχνά συνεργάζονται με πολλούς κρατικούς φορείς. Αυτοί μπορεί

να είναι είτε εκπαιδευτικά ιδρύματα, είτε κάποιο υπουργείο. Στον τομέα της

τσιμεντοβιομηχανίας τόσο η ΑΓΕΤ-Lafarge όσο και ο ΤΙΤΑΝ συνεργάζονται με

το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Θεσσαλονίκης και το Πολυτεχνείο Πάτρας προκειμένου να μεταδώσουν την

γνώση τους στους νέους φοιτητές. Επιπλέον στο Εθνικό Μετσόβιο

Πολυτεχνείο έχει δημιουργηθεί και αντίστοιχο μεταπτυχιακό τμήμα

προκειμένου οι εταιρίες του κλάδου να μπορέσουν να αντλήσουν έτοιμα και

σωστά καταρτισμένα στελέχη. Τέλος, οι δυο εταιρίες συνεργάζονται με το

Εθνικό Ίδρυμα Μεταλλειολογίας προκειμένου να διενεργηθούν έρευνες για να

βρεθούν νέα κοιτάσματα πρώτων υλών που τους είναι απαραίτητα.

Επιπρόσθετα, το 2006 η ΑΓΕΤ-Lafarge συνεργάστηκε με την Icole

Polytechnique και την Icole des Ponts et Chaussies για την δημιουργία Έδρας

Έρευνας στην επιστήμη των αειφόρων δομικών υλικών. Πρόκειται για ένα

εξαιρετικό εξειδικευμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα το οποίο υποστηρίζει την

ανοδική πορεία του κλάδου.

4.5 Εξωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω της Αγοράς

21

Με την πάροδο των χρόνων οι αγορές έχουν αποκτήσει συγκεκριμένες

καταναλωτικές συνήθειες. Οι συντελεστές της αγοράς έχουν προσαρμοστεί

πλέον στις υπάρχουσες διαδικασίες μεταφοράς, παράδοσης και

εγκατάστασης προϊόντων τσιμέντου, με αποτέλεσμα να έχουν καθιερωθεί

συγκεκριμένες νόρμες. Αυτή η ομοιογενοποίηση των συναλλαγών προκαλεί

σαφέστατη μείωση του συνολικού κόστους.

Η ΑΓΕΤ- Lafarge, αναγνωρίζοντας αυτό το γεγονός, εφαρμόζει το σύστημα

OTIFIC (On Time, In Full, In-Voiced Correctly). Οι πελάτες εκτιμούν τη

συνεργασία με μια εταιρία που παραδίδει το προϊόν έγκαιρα και που δεν τους

δημιουργεί περιττό και μη αποδοτικό φόρτο εργασίας. Το σύστημα OTIFIC

βελτιώνει την απόδοση σε αυτούς τους τομείς και ομαλοποιεί τις διαδικασίες

συναλλαγής των πελατών με την ΑΓΕΤ-Lafarge.

4.6 Εξωτερικές Οικονομίες Κλίμακας μέσω των Υποδομών

Το κράτος, είτε από μόνο του είτε σε συνεργασία με τις εταιρίες του κλάδου,

προχωρά σε βελτίωση των υπαρχόντων υποδομών και στη δημιουργία νέων.

Οι υποδομές αυτές μπορεί να αφορούν το οδικό δίκτυο, το σιδεροδρομικό

δίκτυο και τους λιμένες. Στο τομέα της τσιμεντοβιομηχανίας, η έλλειψη

υποδομών έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή οδηγεί σε

αντιοικονομίες κλίμακας. Το κόστος μεταφοράς των προϊόντων οδικώς είναι

ιδιαίτερα υψηλό, το ίδιο ισχύει και μέσω του σιδεροδρομικού δικτύου το οποίο

δεν είναι εξυγχρονισμένο αλλά και η πρόσβαση σε λιμένες είναι ιδιαίτερα

δύσκολη, καθώς βρίσκονται μέσα σε μεγάλα αστικά κέντρα π.χ. το λιμάνι του

Πειραιά και η μετακίνηση των αγαθών από εκεί είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα και

κοστοβόρα. Συγκεκριμένα, η ΑΓΕΤ-Ηρακλής με την ολοκλήρωση της

ιδιωτικοποίησης του ΟΣΕ, σχεδιάζει να μισθώσει δικιά της γραμμή και να

αγοράσει δικό της συρμό, καθώς με αυτόν τον τρόπο θα εξοικονομήσει ένα

μεγάλο ποσό που σπαταλά τώρα για να μεταφέρει τα προϊόντα της οδικώς.

5. Εσωτερικές Αντιοικονομίες Κλίμακας της Ελληνικής Τσιμεντοβιομηχανίας

22

Αντιοικονομίες κλίμακας σημαίνει ότι το μακροχρόνιο μέσο κόστος αυξάνεται,

όταν αυξάνεται η παραγόμενη ποσότητα πέρα από το ελάχιστο αποδοτικό

μέγεθος παραγωγής. Αυτή η αύξηση του κόστους οφείλεται στην

πολυπλοκότητα και στα προβλήματα συντονισμού που συνεπάγεται η αύξηση

της παραγωγής, την οποία δυσκολεύονται να χειριστούν αποτελεσματικά τα

διοικητικά στελέχη μιας επιχείρησης. Οι παράγοντες που συντελούν στην

δημιουργία αντιοικονομιών κλίμακας είναι: τα προβλήματα συντονισμού της

διοίκησης, τα προβλήματα στην επικοινωνία, και τα προβλήματα στις

ενδοεταιρικές σχέσεις.

5.1 Εσωτερικές Αντιοικονομίες Κλίμακας μέσω της Διοίκησης

Σε ό,τι αφορά τα προβλήματα διοίκησης πρέπει να αναφερθεί ότι μια

διογκωμένη εταιρία εμφανίζει φυσιολογικά αυξημένο κόστος εποπτείας των

λειτουργιών της. Επιπρόσθετα, εμφανίζονται αναγκαστικά περισσότερα

επίπεδα ιεραρχίας, τα οποία δημιουργούν εμπόδια στην μεταβίβαση

πληροφοριών από τα ανώτερα διοικητικά στελέχη προς τα κατώτερα και

αντίστροφα. Εξαιτίας αυτού μια εταιρία καθίσταται βραδυκίνητη σε πιθανές

αλλαγές της αγοράς. Εξαίρεση δεν θα μπορούσε να αποτελεί και η ελληνική

τσιμεντοβιομηχανία. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί η

περίπτωση του ΤΙΤΑΝ, ο οποίος μετά την δημιουργία δύο παραγωγικών

μονάδων στις Η.Π.Α. αντιμετωπίζει ιδιαίτερα σημαντικά προβλήματα

εποπτείας και ρύθμισης της συνολικής διαδικασίας.

5.2 Εσωτερικές Αντιοικονομίες Κλίμακας μέσω της Επικοινωνίας

Όπως προαναφέρθηκε με την υπερβολική μεγέθυνση μιας εταιρίας

αυξάνονται τα προβλήματα μεταβίβασης και λήψης των πληροφοριών μεταξύ

του ανθρώπινου δυναμικού. Ακόμα παρατηρείται αλλοίωση του

καθηκοντολογίου, γεγονός που εντείνει το πρόβλημα της επικοινωνίας. Η

ΑΓΕΤ-Lafarge τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχει υιοθετήσει το σύστημα IBM

Lotus Notes, μια βάση δεδομένων η οποία εξηγεί σε εξαιρετικό βαθμό το

καθηκοντολόγιο, βελτιώνοντας ταυτόχρονα την επικοινωνία μεταξύ του

εργατικού δυναμικού.

23

Επίσης, τόσο η ΑΓΕΤ-Lafarge όσο και ο ΤΙΤΑΝ, εφαρμόζουν ευρέως τη

μέθοδο του Teleconference για την βελτίωση της αμεσότητας της

επικοινωνίας και την ελάττωση του κόστους μεταφοράς των στελεχών, διότι

πλέον έχει ελαχιστοποιηθεί η ανάγκη για μετακίνηση.

5.3 Εσωτερικές Αντιοικονομίες Κλίμακας μέσω των Ενδοεταιρικών

σχέσεων

Η τρίτη και τελευταία κατηγορία εσωτερικής αντιοικονομίας είναι τα

προβλήματα ενδοεταιρικών σχέσεων. Όπως είναι λογικό, όσο αυξάνει σε

μέγεθος μια επιχείρηση αυξάνεται και ο αριθμός των εργαζομένων σε αυτή.

Αυτό οδηγεί στην ύπαρξη πληθώρας απόψεων καθώς ο κάθε εργαζόμενος

έχει και τη δική του ιδεολογία, το δικό του σύστημα αξιών, με αποτέλεσμα

πολλές φορές να αυξάνονται και οι συγκρούσεις. Οι ενδοεταιρικές σχέσεις

δοκιμάζονται σε μεγάλο βαθμό, και σε περίπτωση που οι εσωτερικοί

μηχανισμοί αντιμετώπισης αυτών των συγκρούσεων δεν επαρκέσουν, η

επιχείρηση μπορεί να οδηγηθεί σε ακραίες καταστάσεις, και στην ενδεχόμενη

απώλεια πολλών εργατοωρών. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι με την αύξηση

του μεγέθους μια επιχείρηση διευρύνεται , χάνει την «συμπυκνωμένη»

εταιρική της ταυτότητα και τα στελέχη που την απαρτίζουν χάνουν το αίσθημα

αφοσίωσης σε αυτήν, χάνοντας ταυτόχρονα και την αυτοπαρακίνησή τους.

Στον τομέα της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας το αίσθημα αφοσίωσης στην

επιχείρηση εξασθενεί επίσης και από το ακόλουθο γεγονός: ενώ παλαιότερα

οι εταιρίες συνήθιζαν να προσλαμβάνουν στελέχη και να τα απασχολούν καθ’

όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής τους ζωής και δραστηριότητας, με

αποτέλεσμα αυτά τα στελέχη να νιώθουν ότι «ανήκουν» κάπου, τώρα πλέον

οι εταιρίες προτιμούν να προσλαμβάνουν «έτοιμα» και ήδη καταρτισμένα

στελέχη από την αγορά εργασίας και κυρίως από το εξωτερικό. Όλα αυτά τα

προβλήματα οδηγούν σε απεργιακές κινητοποιήσεις από την πλευρά των

εργαζομένων, σε μόνιμες αντιδράσεις, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση

του εργοστασίου της Χαλκίδας το οποίο έχει αγοραστεί από την ΑΓΕΤ-

LAFARGE. Στο εν θέματι εργοστάσιο η συνδικαλιστική οργάνωση των

εργαζομένων είναι ιδιαίτερα σκληροπυρηνική, και σε συνδυασμό με πολιτικές

24

γνωριμίες που διαθέτει κατορθώνει όχι μόνο να συγκρούεται συστηματικά με

τη Διοίκηση, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και να την αγνοεί, χωρίς κανένα

αντίποινο.

6. Εξωτερικές Αντιοικονομίες Κλίμακας της Ελληνικής Τσιμεντοβιομηχανίας

Οι εξωτερικές αντιοικονομίες κλίμακας είναι η αύξηση κόστους που οφείλεται

στην υπέρμετρη αύξηση του μεγέθους ολόκληρου του κλάδου όπου

εντάσσεται η επιχείρηση. Οι παράγοντες που συντελούν στην δημιουργία

εξωτερικών αντιοικονομιών κλίμακας είναι: ο ανταγωνισμός των πρώτων

υλών, η ζήτηση γεωγραφικών θέσεων και η έλλειψη επαρκούς ανθρώπινου

δυναμικού.

Βεβαίως, στην Ελλάδα και δη στον κλάδο της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας

είναι δύσκολο έως απίθανο να δημιουργηθούν εξωτερικές αντιοικονομίες

κλίμακας, καθώς η εισχώρηση στον κλάδο ενός «νέου» παίκτη είναι εξαιρετικά

δυσχερής. Δεδομένου ότι η τσιμεντοβιομηχανία ανήκει στον κλάδο της βαριάς

βιομηχανίας εντάσεως κεφαλαίου, το κόστος ιδρύσεως νέου εργοστασίου είναι

αρκετά υψηλό. Με το προαναφερθέν υψηλό κόστος της αρχικής επένδυσης

συνεπάγεται μεγάλο σταθερό κόστος. Ως εκ τούτου, η επιχείρηση θα έχει να

αντιμετωπίσει αρχικά σημαντικές ζημιογόνες περιόδους καθώς για το σημείο

μηδενικών κερδοζημιών (break even point) θα απαιτείται μεγάλη παραγωγή.

Υπάρχουν συνεπώς σημαντικοί φραγμοί εισόδου στον συγκεκριμένο κλάδο,

γεγονός που αποδεικνύεται και από το ότι τα τελευταία χρόνια δεν έχει

παρατηρηθεί σε καμία ευρωπαϊκή χώρα προσπάθεια ίδρυσης νέου

εργοστασίου από τσιμεντοβιομηχανία.

6.1 Εξωτερικές Αντιοικονομίες Κλίμακας μέσω Ανταγωνισμού Πρώτων

Υλών

25

Όσο διογκώνεται ο κλάδος αυξάνεται ο αριθμός των εταιριών που

δραστηριοποιούνται σε αυτόν με αποτέλεσμα να αυξάνει ο ανταγωνισμός για

την προμήθεια των πρώτων υλών της. Το συγκεκριμένο φαινόμενο δεν έχει

παρατηρηθεί σε σημαντικό βαθμό στο κλάδο της τσιμεντοβιομηχανίας, όπου

εξακολουθεί να υπάρχει αφθονία πρώτων υλών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα

αποτελεί ο ασβεστόλιθος, κύρια πρώτη ύλη παραγωγής τσιμέντου, ο οποίος

συναντάται στην πλειονότητα της ελληνικής επικράτειας.

6.2 Εξωτερικές Αντιοικονομίες Κλίμακας μέσω των Γεωγραφικών

Θέσεων

Φυσικό επακόλουθο της μεγέθυνσης του κλάδου είναι ο αυξανόμενος

ανταγωνισμός για τις στρατηγικές γεωγραφικές θέσεις. Ως γεωγραφικές θέσεις

στρατηγικής σημασίας στον κλάδο της τσιμεντοβιομηχανίας ορίζονται οι

τοποθεσίες που είτε βρίσκονται κοντά στα σημεία εξόρυξης πρώτων υλών

είτε εξυπηρετούνται από το εθνικό οδικό και το θαλάσσιο δίκτυο. Ο

συγκεκριμένος ανταγωνισμός δεν παρατηρείται στην ελληνική

τσιμεντοβιομηχανία, καθώς οι δυο πρωταγωνιστές του κλάδου έχουν επιλέξει

διαφορετική στρατηγική επιλογής τόπων εγκατάστασης. Ο ΤΙΤΑΝ έχει επιλέξει

ως τόπο εγκατάστασης την ηπειρωτική Ελλάδα, καθώς στοχεύει κυρίως στην

εσωτερική αγορά, ενώ η ΑΓΕΤ-Lafarge έχει τοποθετηθεί σε παραθαλάσσιες

περιοχές, καθώς η μεγάλη εξαγωγική της δραστηριότητα υλοποιείται μέσω

θαλάσσιων μεταφορών.

6.3 Εξωτερικές Αντιοικονομίες μέσω της έλλειψης Ανθρώπινου

Δυναμικού

Τέλος, η υπέρμετρη αύξηση του κλάδου έχει σημαντικότατη επίδραση στην

ζήτηση εργασίας. Τα καταρτισμένα και ικανά στελέχη που «κυκλοφορούν»

στην αγορά είναι λιγότερα από αυτά που ζητούνται για πρόσληψη από τις

εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα

στελέχη να αξιώνουν υπερβολικούς μισθούς, συμβάλλοντας έτσι στην άνοδο

του κόστους εργασίας.

7. Περίληψη – Συμπεράσματα

26

Οι οικονομίες κλίμακας αφορούν στη μείωση του μακροχρόνιου

μέσου κόστους καθώς αυξάνεται η κλίμακα (ποσότητα) παραγωγής.

Αναφερόμαστε, δηλαδή, στη μακροχρόνια περίοδο όπου όλοι οι

παραγωγικοί συντελεστές θεωρούνται μεταβλητοί. Αν, αντίθετα, το

μακροχρόνιο μέσο κόστος αυξάνεται, τότε έχουμε αντιοικονομίες

κλίμακας. Επιπρόσθετα, οι οικονομίες κλίμακας διακρίνονται σε

εσωτερικές και εξωτερικές.

Οι οικονομίες κλίμακας δείχνουν τα πλεονεκτήματα μεγάλων

επιχειρήσεων να λειτουργούν σε μακροχρόνια περίοδο με

χαμηλότερο μέσο κόστος. Το τελευταίο δίνει τη δυνατότητα στις

μεγάλες επιχειρήσεις να είναι πλέον κερδοφόρες και

ανταγωνιστικότερες από τις μικρότερες που λειτουργούν στους

ίδιους κλάδους. Είναι σημαντικό για κάθε κλάδο να λειτουργεί στο

ελάχιστο αποδοτικό μέγεθος (ΕΑΜ) σαν ποσοστό στο συνολικό

μέγεθος (π.χ. πωλήσεις) όλου του κλάδου. Το ΕΑΜ πρακτικά

δείχνει ποιο είναι το ελάχιστο μέγεθος που πρέπει να έχει μία

επιχείρηση σε ένα συγκεκριμένο κλάδο ώστε να επιτύχει το

ελάχιστο μέσο κόστος. Είναι φανερό ότι όσο μεγαλύτερο είναι το

ΕΑΜ σε έναν κλάδο τόσο μικρότερος θα είναι ο αριθμός των

επιχειρήσεων και κατά συνέπεια τόσο μεγαλύτερη η συγκέντρωση

στον κλάδο.

Οι πηγές των οικονομιών κλίμακας αναφέρονται κυρίως σε

παράγοντες που σχετίζονται με το ανθρώπινο δυναμικό, την

τεχνολογία και την αγορά.

Η ελληνική αγορά τσιμέντου είναι έντονα ολιγοπωλιακή με

πρωταγωνιστές τον όμιλο ΑΓΕΤ- Lafarge και τον ΤΙΤΑΝ. Πρόκειται

για έναν κλάδο εντάσεως κεφαλαίου, υψηλής έντασης ενέργειας,

που παράγει ένα ομοιογενές αλλά και βαρύ προϊόν.

Οι οικονομίες κλίμακας απαντώνται σε σημαντικό βαθμό στην

ελληνική τσιμεντοβιομηχανία. Μια από τις σημαντικότερες πηγές

αποτελεί ο τομέας της Έρευνας και Ανάπτυξης, που εστιάζει στη

χρήση εναλλακτικών πρώτων υλών. Η τσιμεντοβιομηχανία έχει τη

δυνατότητα να χρησιμοποιεί άχρηστα υλικά ως εναλλακτικά

καύσιμα ή πρώτες ύλες, προκειμένου να ενισχύσει την

27

ανταγωνιστικότητά της και ταυτόχρονα να συνεισφέρει σε λύσεις

των οικολογικών προβλημάτων που αφορούν στη διαχείριση των

απορριμμάτων της.

Τέλος, εξαιτίας της τρέχουσας οικονομικής ύφεσης που έχει

οδηγήσει σε συρρίκνωση της παραγωγής, σε συνδυασμό με την

αφθονία των απαιτούμενων για την παρασκευή τσιμέντου φυσικών

πόρων, ο κλάδος της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας δεν εμφανίζει

αξιοσημείωτες αντιοικονομίες κλίμακας.

28