Το εργολαβικό αντάλλαγμα στα δημόσια έργα

Θεοδώρου Τερζάκη

Δικηγόρου

1. Εισαγωγή

Η πληρωμή του εργολαβικού ανταλλάγματος αποτελεί για τον εργολήπτη μια από τις

σπουδαιότερες λειτουργίες της εργολαβικής σύμβασης. Διατάξεις που ρυθμίζουν

θέματα σχετικά με το εργολαβικό αντάλλαγμα υπάρχουν διάσπαρτες σε όλο το Ν.

3669/2008 περί «Κύρωσης της κωδικοποίησης της νομοθεσίας κατασκευής δημοσίων

έργων». (παρακάτω θα αναφέρεται Κ.Δ.Ε.- Κώδικας Δημοσίων Έργων). Με τον

παραπάνω νόμο κωδικοποιήθηκε σε ενιαίο κείμενο το σύνολο της διάσπαρτης μέχρι

σήμερα νομοθεσίας σχετικά με τα δημόσια έργα (Ν. 1418/1984, Π.Δ. 609/85, Ν.

3263/2004, Ν.2522/97 κλπ). Οι βασικές διατάξεις με τις οποίες ρυθμίζεται το

εργολαβικό αντάλλαγμα είναι το άρθρο 53 του ΚΔΕ με τίτλο «λογαριασμοί-

πιστοποιήσεις» και το άρθρο 54 του ίδιου ΚΔΕ με τίτλο «αναθεώρηση τιμών».

Εργολαβικό αντάλλαγμα είναι η νόμιμη και προσήκουσα πληρωμή του εργολήπτη

δημοσίου έργου σε αντιπαροχή με την κατασκευή του έργου. Το εργολαβικό

αντάλλαγμα αποτελεί στην ουσία την μοναδική υποχρέωση του κυρίου του έργου.

2. Οι σχετικές διατάξεις και η ερμηνεία τους.

Α. Άρθρο 53 του Κ. Δ. Ε.

1. Παρ. 1. άρθρου 53 ΚΔΕ : «Η πληρωμή στον ανάδοχο του εργολαβικού

ανταλλάγματος γίνεται τμηματικά, με βάση τις πιστοποιήσεις των εργασιών που

έχουν εκτελεσθεί μέσα στα όρια του χρονοδιαγράμματος εργασιών. Αν από τον

ανάδοχο κατασκευασθούν εργασίες πέρα από τις προβλεπόμενες στο

χρονοδιάγραμμα, ο κύριος του έργου έχει το δικαίωμα να αναβάλλει την πληρωμή

των επιπλέον εργασιών ώστε να συμπέσει με τα προβλεπόμενα στο

χρονοδιάγραμμα. Η διάταξη του προηγούμενου εδαφίου δεν εφαρμόζεται όταν στην

σύμβαση προβλέπεται πρόσθετη καταβολή (πριμ) στον ανάδοχο για την γρηγορότερη

περάτωση του έργου ».

Από την ανάγνωση της διάταξης αυτής προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα.

-Πρώτον το εργολαβικό αντάλλαγμα πρέπει να είναι αληθές, ο λογαριασμός

δηλαδή που υποβάλλει πρέπει να είναι αληθινός και να ανταποκρίνεται στις εργασίες

που έχουν εκτελεστεί, σε διαφορετική δε περίπτωση ελλοχεύει ο κίνδυνος της

άσκησης ποινικής δίωξης για απάτη (βλέπε Α.Π. 650/1998, κατά την οποία ασκήθηκε

1

ποινική δίωξη και καταδικάστηκε εργολήπτης ο οποίος είχε υποβάλλει ψευδείς

λογαριασμούς για εργασίες που δεν είχε εκτελέσει). Παραπέρα εφαρμογή έχει εδώ το

άρθρο 82 του ΚΔΕ περί πειθαρχικού έλεγχου του εργολήπτη, ο οποίος όμως στην

περίπτωση αυτή θα πρέπει σύμφωνα με τη παραπάνω διάταξη, να υποπέσει σε

«ενσυνείδητη προσπάθεια διαφόρου ποσοτικής εμφανίσεως των εκτελεσθεισών

εργασιών», δηλαδή από δόλο.

-Δεύτερον η πληρωμή του εργολαβικού ανταλλάγματος γίνεται τμηματικά σε

χρόνους που καθορίζονται από την σύμβαση ( συνήθως ανά μήνα).

-Τρίτον κατ΄ αρχήν η πληρωμή γίνεται για εργασίες που έχουν εκτελεστεί εντός

των ορίων του χρονοδιαγράμματος. Από την ρύθμιση αυτή προκύπτει η ανάγκη το

χρονοδιάγραμμα των εργασιών να είναι σαφές και συγκεκριμένο και να καθορίζει και

ποσοτικά και όχι μόνο ανά είδος τις εργασίες που πρόκειται να εκτελεστούν σε

συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

-Τέλος ο κύριος του έργου έχει δικαίωμα, αλλά όχι και υποχρέωση να αναβάλλει

την πληρωμή εργασιών εκτός χρονοδιαγράμματος. Η απόφαση της διευθύνουσας

υπηρεσίας , με την οποία περικόπτονται εργασίες, γιατί κατά την κρίση της είναι εκτός

χρονοδιαγράμματος, προσβάλλεται με ένσταση (άρθρο 76 Κ.Δ.Ε.), αν ο ανάδοχος

θεωρεί ότι οι εργασίες είναι εντός του χρονοδιαγράμματος.

-Στην περίπτωση της ύπαρξης πριμ στην σύμβαση, η διευθύνουσα υπηρεσία δεν

μπορεί να αναβάλλει την πληρωμή εργασιών εκτός χρονοδιαγράμματος. Ο λόγος είναι

ότι στην περίπτωση της ύπαρξης πριμ ο εργοδότης του έργου έχει προνοήσει για την

ύπαρξη πιστώσεων και για την πρόωρη εκτέλεση του έργου και κατά συνέπεια δεν

υπάρχει λόγος άρνησης πληρωμής των εργασιών εκτός χρονοδιαγράμματος. Ζήτημα

τίθεται στην περίπτωση που από υπαιτιότητα του εργοδότη δοθεί παράταση από τον

εργοδότη και ο ανάδοχος αποπερατώσει τις εργασίες πριν από την παράταση αλλά

πάντως μετά την αρχική προθεσμία. Σύμφωνα με τις αρχές της καλής πίστης (200 ΑΚ,

288 ΑΚ) και στην περίπτωση αυτή πρέπει ο εργοδότης να εγκρίνει την πληρωμή

εργασιών εκτός χρονοδιαγράμματος, εντούτοις υπάρχει αντίθετη νομολογία (ΣτΕ

2165/1997, Κ. Χασάπης, το Δίκαιο των δημοσίων έργων, έκδοση 2003, σελ. 480).

2. Παρ. 2 άρθρου 53 ΚΔΕ: «Η πραγματοποίηση τόσο των τμηματικών πληρωμών

όσο και της οριστικής πληρωμής του εργολαβικού ανταλλάγματος καθώς και η

2

εκκαθάριση όλων των αμοιβαίων απαιτήσεων από την εργολαβική σύμβαση, γίνεται

με βάση τους λογαριασμούς και τις πιστοποιήσεις»

-Με την διάταξη αυτή καθορίζονται τα μέσα εξόφλησης του εργολήπτη και ορίζεται

περιοριστικά ότι μοναδικός τρόπος πληρωμής του εργολαβικού ανταλλάγματος είναι ο

λογαριασμός, ο οποίος στηρίζεται σε πιστοποίηση. Σχετικά με τα έγγραφα που

απαιτούνται πλέον του λογαριασμού για την πληρωμή του εργολάβου αυτά ορίζονται

στην 1120858/5411/1755/0014/27-10-1995 απόφαση του Υπουργού Οικονομικών.

3. Παρ. 3.άρθρου 53 ΚΔΕ: «Μετά την λήξη κάθε μήνα ή άλλης χρονικής περιόδου

που τυχόν ορίζει η σύμβαση για τις τμηματικές πληρωμές, ο ανάδοχος συντάσσει

λογαριασμό των οφειλομένων σ’ αυτόν ποσών από εργασίες που εκτελέσθηκαν. Οι

λογαριασμοί αυτοί στηρίζονται στις καταμετρήσεις των εργασιών και στα

πρωτόκολλα παραλαβής αφανών εργασιών. Κατ’ αρχήν απαγορεύεται να

περιλαμβάνονται στον λογαριασμό εργασίες που δεν έχουν καταμετρηθεί. Για

τμήματα του έργου που, κατά την κρίση του επιβλέποντα μηχανικού, δεν ήταν

δυνατή η σύνταξη επιμετρήσεων κατά διακριτά και αυτοτελώς επιμετρήσιμα

τμήματα του έργου, επιτρέπεται να περιλαμβάνονται στο λογαριασμό εργασίες βάσει

προσωρινών επιμετρήσεων για τις οποίες όμως έχουν ληφθεί επιμετρητικά στοιχεία.

Η τελευταία αυτή εξαίρεση γίνεται μόνο για τον πρώτο μήνα μετά την εκτέλεση της

εργασίας».

-Η εν λόγω διάταξη καθορίζει την σχέση λογαριασμού και επιμέτρησης. Ορίζεται εδώ

ότι ο λογαριασμός στηρίζεται είτε σε επιμέτρηση, είτε σε ΠΕΠΑΕ, είτε και στα δύο.

-Σε περίπτωση που εγκριθεί πιστοποίηση που περιλαμβάνει ποσά που δεν έχουν

εγκριθεί με ΑΠΕ, αυτή πρέπει να πληρωθεί (ΣτΕ 4609/1997), παραπέρα δε «αν

χωρήσει έγκριση της πιστοποίησης πρέπει στην συνέχεια να συνταχθεί εντολή

πληρωμής και να πληρωθεί ο ανάδοχος, χωρίς να είναι πλέον δυνατό σε αυτό το

στάδιο της πληρωμής νέος έλεγχος της πιστοποίησης» (ΣτΕ 4105/1999).

- Η απλή λήψη επιμετρητικών στοιχείων (δηλαδή εκτίμηση ποσοτήτων) για εργασίες

που δεν μπορεί να συνταχθεί αναλυτική επιμέτρηση, όπως είναι αυτή που ο νόμος

θεωρεί έγκυρη επιμέτρηση, δεν δίδει την δυνατότητα πληρωμής και ένταξης τους στον

λογαριασμό, παρά μόνο αν συνοδεύεται με προσωρινή επιμέτρηση. (Κοτσωβίνος,

Κώδικας Δημοσίων Εργων, έκδοση 2008, σελ. 301).

3

- Η έγκριση της επιμέτρησης δεν είναι απρόθεσμη, αλλά εύλογος χρόνος για την

αυτοδίκαια έγκριση της θεωρείται το τρίμηνο από την υποβολή αυτής στην

διευθύνουσα υπηρεσία (προσοχή να γίνεται με πρωτόκολλο) (ΣτΕ 1154/2006).

Επιπλέον επί διαφωνίας του αναδόχου σχετικά με την επιμέτρηση αυτός έχει το

δικαίωμα της ένστασης του άρθρου 76 ΚΔΕ (άρθρο 52 παρ. 2 ΚΔΕ).

- Δεν είναι επιτρεπτή, με ευκαιρία μεταγενέστερων επιμετρήσεων, ακόμη και των

τελικών, η περικοπή και αμφισβήτηση εργασιών που εγκρίθηκαν και πληρώθηκαν με

προγενέστερο λογαριασμό, δεδομένου του ανακεφαλαιωτικού χαρακτήρα των

επιμετρήσεων και λογαριασμών. (ΣτΕ 2091/2004).

4. Παρ. 4 άρθρου 53 ΚΔΕ: «Αν δεν προβλέπεται διαφορετικά στη σύμβαση, ημιτελείς

εργασίες μπορεί να περιληφθούν στο λογαριασμό με έγκριση της υπηρεσίας αν η φύση τους

είναι τέτοια που τυχόν διακοπή του έργου δεν θα κατέστρεφε την ημιτελή εργασία. Οι

εργασίες αυτές καταχωρούνται σε χωριστό μέρος του λογαριασμού και περιλαμβάνονται με

προσωρινή τιμή μειωμένη ώστε να είναι δυνατή η αυτοτελής αποπεράτωση της εργασίας με

το υπόλοιπο της προβλεπόμενης τιμής».

-Δίδεται η δυνατότητα της αντικατάστασης της μειωμένης τιμής με έκδοση ισόποσης

εγγυητικής επιστολής από τον εργολήπτη. Επιπλέον εφόσον οι εργασίες διαχωρίζονται

ανά τρίμηνα ως προς την ολοκλήρωση τους, θα πρέπει και να διαχωριστούν και στην

αναθεώρηση. (Κωτσοβίνος , ο. π. σελ. 302)

5. Παρ. 5 άρθρου 53 ΚΔΕ: «Στο λογαριασμό μπορεί να περιληφθούν επίσης, τα υλικά που

εισκομίσθηκαν με έγκριση της υπηρεσίας στα εργοτάξια ή σε αποθήκες που δηλώθηκαν και

εγκρίθηκαν. Οι ποσότητες των υλικών αυτών δεν μπορεί να υπερβαίνουν αυτές που

απαιτούνται για την εκτέλεση των προσεχών εργασιών του εγκεκριμένου προγράμματος

εκτός αν ορίζεται διαφορετικά στη σύμβαση. Οι ποσότητες των υλικών περιλαμβάνονται

χωριστά στο συνοπτικό πίνακα εργασιών που συνοδεύει το λογαριασμό στον οποίο

αναφέρονται επίσης και οι θέσεις αποθήκευσης των υλικών. Για τα περιλαμβανόμενα στους

λογαριασμούς υλικά ο ανάδοχος έχει ακέραιη την ευθύνη μέχρι την ενσωμάτωση τους και

την παραλαβή του έργου. Τα υλικά περιλαμβάνονται σε χωριστό τμήμα των λογαριασμών με

τιμές που δεν μπορεί να είναι ανώτερες των τιμών πρακτικού της επιτροπής διαπίστωσης

τιμών δημοσίων έργων (ΕΔΤΔΕ) του χρόνου της δημοπρασίας και που βρίσκονται σε

συνάρτηση προς την αντίστοιχη συμβατική τιμή ώστε το υπόλοιπο μέρος της τιμής να αρκεί

4

για την ολοκλήρωση της εργασίας στην οποία θα ενσωματωθούν τα υλικά. Ποσοστά

γενικών εξόδων και οφέλους της επόμενης παραγράφου δεν υπολογίζονται στα υλικά».

- Υπάρχουν περιπτώσεις που η αποθήκευση των υλικών πρέπει να δηλώνεται στην

αρμόδια Δ.Ο.Υ. (ΠΟΛ 1089/2003, Κωτσοβίνος , ο.π. σελ. 302).

- Η έννοια του προσεχώς δεν μπορεί να υπερβαίνει το μηνά και συνεπώς τα

εισκομισθέντα υλικά πρέπει να αφορούν εργασίες του επόμενου μήνα η σε εντελώς

εξαιρετικές περιπτώσεις το τρέχον και το επόμενο τρίμηνο (Κωτσοβίνος , ο.π. σελ 303).

- Ο τρόπος φύλαξης των υλικών ορίζεται αναλυτικά στην Εγκύκλιο 23/1979.

6. Παρ. 6 άρθρου 53 ΚΔΕ: « Στους λογαριασμούς περιλαμβάνονται επίσης η αναθεώρηση

τιμών, αποζημιώσεις κάθε είδους που έχουν εγκριθεί, αντίτιμο απολογιστικών εργασιών που

εκτελέσθηκαν μέσω της εργολαβίας και κάθε άλλη εγκεκριμένη δαπάνη που καταβάλλεται

στον ανάδοχο».

«Στο λογαριασμό περιλαμβάνεται ακόμη και το ποσοστό γενικών εξόδων και οφέλους

του εργολάβου της παραγράφου 7 του άρθρου 17 του παρόντος, αν αυτό δεν περιλαμβάνεται

στις συμβατικές τιμές και το σύνολο μειώνεται κατά το ποσοστό έκπτωσης της δημοπρασίας,

αν συντρέχει περίπτωση».

«Από τους λογαριασμούς αφαιρούνται όλες οι εκκαθαρισμένες απαιτήσεις του

εργοδότη και ιδίως ποινικές ρήτρες, περικοπές τιμών των άρθρων 60 και 73

συμπληρωματική κράτηση εγγύησης αν γι` αυτή δεν έχουν κατατεθεί εγγυητικές επιστολές,

οπότε γίνεται σχετική μνεία, απόσβεση προκαταβολών, παρακράτηση αξίας τυχόν

χορηγούμενων υλικών, πληρωμές που έγιναν σε βάρος και για λογαριασμό του αναδόχου

και γενικά κάθε απαίτηση του εργοδότη που δεν έχει ικανοποιηθεί με άλλο τρόπο».

- Οι απαιτήσεις του εργοδότη πρέπει να πηγάζουν από την συγκεκριμένη εργολαβική

σύμβαση. Για άλλες αξιώσεις του εργοδότη σε βάρος του εργολάβου, ακόμη και

καλυπτόμενες από δικαστική απόφαση, δεν μπορεί να γίνει αφαίρεση τους και

παρακράτηση οποιουδήποτε ποσού, εκτός αν υπάρχει έγκυρη κατάσχεση σε βάρος του

αναδόχου «εις χείρας» του εργοδότη ως τρίτου.

- Η έννοια της εκκαθαρισμένης απαίτησης του εργοδότη είναι ότι σχετικά με αυτήν έχει

ολοκληρωθεί η διοικητική διαδικασία, (Δ. Εφ. Θεσ/νίκης, 618/1995). Τυχόν προσβολή

της απόφασης του εργοδότη με ενδικοφανή ή δικαστικά μέσα προστασίας (ένσταση,

αίτηση θεραπείας, προσφυγή), δεν αναιρεί την έννοια της «εκκαθαρισμένης» απαίτησης.

5

Αν ο ανάδοχος τελικά κερδίσει την ενδικοφανή ή δικαστική διαδικασία, τα

παρακρατηθέντα ποσά θα του επιστραφούν έντοκα. (προϋπόθεση η όχληση)(Χασάπης,

ο.π., σελ. 483).

7. Παρ. 7 άρθρου 53 ΚΔΕ: « Οι λογαριασμοί συντάσσονται πάντοτε ανακεφαλαιωτικοί και

για την πληρωμή συνοδεύονται μόνο από ανακεφαλαιωτικό συνοπτικό πίνακα των

εργασιών που εκτελέσθηκαν απ’ την αρχή του έργου, τα παραστατικά στοιχεία των τυχόν

απολογιστικών εργασιών, το συνοπτικό πίνακα του υπολογισμού της αναθεώρησης και από

τις αποφάσεις που αναγνωρίζουν αποζημιώσεις ή επιβάλλουν ποινικές ρήτρες ή περικοπές ή

άλλες απαιτήσεις του εργοδότη . Από κάθε νεώτερο λογαριασμό αφαιρούνται τα ποσά που

πληρώθηκαν με τους προηγούμενους λογαριασμούς »

- Η υποχρέωση του εργολήπτη στην σύνταξη ανακεφαλαιωτικών λογαριασμών, δεν

σημαίνει ότι κάθε πιστοποίηση χάνει την αυτοτέλεια της, ο δε ανακεφαλαιωτικός

χαρακτήρας του λογαριασμού αποσκοπεί στην λογιστική και μόνο απεικόνιση των

οφειλόμενων και καταβαλλόμενων έναντι του εργολαβικού ανταλλάγματος. (ΣτΕ

546/2004, ΣτΕ 1472/2000 κλπ). Κατά συνέπεια πιστοποιήσεις που έχουν γίνει δεκτές και

έχουν πληρωθεί τα ποσά που αντιστοιχούν σε αυτές με παλαιότερο λογαριασμό, δεν

μπορούν με αφορμή νέο λογαριασμό να διορθωθούν.

- Σε περίπτωση που προηγούμενος λογαριασμός είναι αυτοδικαίως εγκριθείς, ο

εργολήπτης από την ημερομηνία αυτοδίκαιης έγκρισης του δικαιούται να εντάξει το ποσό

αυτού σε επόμενο λογαριασμό, δεδομένου, ότι η διευθύνουσα υπηρεσία δεν μπορεί πλέον

να τον τροποποιήσει (ΣτΕ 1153/2006). Κατά συνέπεια στην περίπτωση αυτή θα υπάρχει

προς πληρωμή ποσό μεγαλύτερο του «μηνιαίου» λογαριασμού.

- προηγούμενα εγκριθείς λογαριασμός δεν έχει πληρωθεί, τίθεται στον νέο

ανακεφαλαιωτικό λογαριασμό κατά την άποψη μου, ως ποσό «εγκριθέν από προηγούμενο

λογαριασμό»

8. Παρ. 8 άρθρου 53 ΚΔΕ: «Οι λογαριασμοί υποβάλλονται στη Διευθύνουσα υπηρεσία

που τους ελέγχει και τους διορθώνει αν είναι ανάγκη μέσα σε ένα μήνα. Αν ο λογαριασμός

που έχει υποβληθεί έχει ασάφειες ή ανακρίβειες σε βαθμό που να είναι δυσχερής η

διόρθωσή του, η Διευθύνουσα υπηρεσία με διαταγή της προς τον ανάδοχο επισημαίνει τις

ανακρίβειες ή ασάφειες που διαπιστώθηκαν από τον έλεγχο και παραγγέλλει την

ανασύνταξη και επανυποβολή του. Στην περίπτωση αυτή η οριζόμενη μηνιαία προθεσμία

για τον έλεγχο του λογαριασμού αρχίζει από την επανυποβολή ύστερα από την ανασύνταξη

6

από τον ανάδοχο. Ο έλεγχος του λογαριασμού μπορεί να γίνει από συνεργείο της υπηρεσίας,

στο οποίο συμμετέχει ο επιβλέπων το έργο. Ο επιβλέπων υπογράφει το λογαριασμό

βεβαιώνοντας έτσι ότι οι ποσότητες είναι σύμφωνες με τις επιμετρήσεις και τα επιμετρικά

στοιχεία, οι τιμές σύμφωνες με τη σύμβαση και τις σχετικές διατάξεις και γενικά ότι έχουν

διενεργηθεί στο λογαριασμό όλες οι περικοπές ή εκπτώσεις ποσών που προκύπτουν από το

νόμο και την εφαρμογή της σύμβασης . Ο λογαριασμός, μετά τον έλεγχο, εγκρίνεται από την

διευθύνουσα υπηρεσία και έτσι εγκεκριμένος αποτελεί την πιστοποίηση για την πληρωμή του

αναδόχου. Η έγκριση του λογαριασμού από την διευθύνουσα υπηρεσία είναι δυνατή και

χωρίς την υπογραφή του επιβλέποντα».

- Μόνη αρμόδια να ελέγξει και να εγκρίνει τις υποβληθείσες από τον ανάδοχο

πιστοποιήσεις είναι η Διευθύνουσα Υπηρεσία. Συνεπώς, τόσο η έγκριση της

πιστοποίησης, όσο και η διαταγή περί ανασύνταξης και επανυποβολής της πρέπει να

φέρει την υπογραφή του Προϊσταμένου της Διευθύνουσας Υπηρεσίας. Τυχόν διαταγή

περί ανασύνταξης της πιστοποίησης που δεν εκδίδεται από τον εν λόγω Προϊστάμενο ή

κατ’ εντολή του είναι άκυρη.

- Η Διευθύνουσα Υπηρεσία έχει υποχρέωση να διορθώνει η ίδια τον υποβληθέντα

λογαριασμό εντός της μηνιαίας προθεσμίας και να τον υπογράφει. Η επιστροφή του

λογαριασμού για ανασύνταξη και επανυποβολή γίνεται μόνο όταν αυτός έχει ασάφειες ή

ανακρίβειες σε βαθμό που να είναι δυσχερής η διόρθωσή του. Σ’ αυτή την περίπτωση η

Διευθύνουσα Υπηρεσία «επισημαίνει τις ανακρίβειες ή ασάφειες που διαπιστώθηκαν» και

επιστρέφει τον λογαριασμό χωρίς να τον διορθώσει. Τότε μόνο η υποβολή του

λογαριασμού από τον ανάδοχο δεν κινεί την προθεσμία πληρωμής του (Συμβούλιο της

Επικρατείας 2315-6/1993, ΕλΔνη 36,1711).

- Η προθεσμία για την πληρωμή του αναδόχου αρχίζει από την υποβολή της

πιστοποίησης έστω και αν σ’ αυτήν ή στην επιμέτρηση που τη συνοδεύει υπάρχουν λάθη

που μπορούν να διορθωθούν από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία, τότε δε μόνο η υποβολή της

πιστοποίησης δεν κινεί την προθεσμία πληρωμής όταν αφενός τα λάθη αυτά είναι τέτοια

που να κάνουν δυσχερή τη διόρθωσή τους από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία και αφετέρου

αυτή δεν προβεί στη διόρθωσή τους αλλά κοινοποιήσει στον ανάδοχο διαταγή για την

ανασύνταξη και επανυποβολή της (ΔΕφΑθ 3212/1987). Ως εκ τούτου, σε περίπτωση που

η Διευθύνουσα Υπηρεσία προβεί σε διορθώσεις της πιστοποίησης ή των ποσοτήτων της

επιμέτρησης που τη συνοδεύει, οφείλει να εγκρίνει την πιστοποίηση όπως διορθώνεται

7

από αυτήν και δεν δύναται να εκδώσει διαταγή ανασύνταξής της προκειμένου να

μεταφέρει την ημερομηνία πληρωμής της.

- Η διενέργεια περικοπών της πιστοποίησης από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία, καθώς

και η διαταγή ανασύνταξής της, πρέπει, ως βλαπτικές για τον ανάδοχο πράξεις, να είναι

πλήρως αιτιολογημένες. Κατά την ΣτΕ 896/2007:

«Οι διορθώσεις αυτές ήσαν απλές και ως τέτοιες έπρεπε να γίνουν από τη

Διευθύνουσα το έργο Υπηρεσία, σύμφωνα με τις προαναφερθείσες διατάξεις, οι οποίες

ορίζουν ότι οι λογαριασμοί πληρωμής του αναδόχου ελέγχονται και διορθώνονται από τη

Διευθύνουσα Υπηρεσία, εκτός αν έχουν ασάφειες ή ανακρίβειες σε βαθμό που να

καθίσταται δυσχερής η διόρθωσή τους, οπότε επιστρέφονται για διόρθωση στον ανάδοχο.

Επομένως, κατά την κρίση της αναιρεσιβαλλομένης, όχι νόμιμα ο επίμαχος λογαριασμός

επιστράφηκε στον ανάδοχο για διόρθωση και ενόψει αυτών, κατ` αποδοχή της

προσφυγής, ακυρώθηκε η παράλειψη του Νομάρχη (η τεκμαιρόμενη απόρριψη της

αιτήσεως θεραπείας) και περαιτέρω, αναγνωρίσθηκε ως χρόνος υποβολής του επίμαχου

λογαριασμού η 29.1.1990 και ότι οφείλονται τόκοι υπερημερίας επί της αξίας του

λογαριασμού αυτού για το χρονικό διάστημα από της υποβολής της σχετικής οχλήσεως

στις 30.3.1990, όταν είχε συμπληρωθεί η προβλεπόμενη από τις διατάξεις δίμηνη

προθεσμία για την πληρωμή του, μέχρι την εξόφληση».

- Διοικητικό Εφετείο Πατρών 226/2005:

«Από τις παραπάνω διατάξεις, με τις οποίες ρυθμίζεται η συνηθισμένη περίπτωση

της καθυστέρησης πληρωμής των λογαριασμών, συνάγεται ότι για να εκδοθεί η εντολή

πληρωμής προκειμένου να καταβληθεί στον ανάδοχο το οφειλόμενο από τις

εκτελεσθείσες εργασίες αντάλλαγμα ή οποιαδήποτε άλλη συναφής προς το έργο αξίωση

του πρέπει προηγουμένως η αρμόδια Διευθύνουσα Υπηρεσία, αφού ελέγξει και

ενδεχομένως διορθώσει το λογαριασμό, που υποβλήθηκε από τον ανάδοχο, να εγκρίνει

αυτόν, ο οποίος έτσι αποτελεί την πιστοποίηση. Αν, δε, χωρήσει έγκριση του

λογαριασμού - πιστοποίησης, πρέπει στη συνέχεια να συνταχθεί η εντολή πληρωμής και

να πληρωθεί ο ανάδοχος χωρίς να είναι πλέον δυνατός νέος έλεγχος της πιστοποίησης στο

στάδιο της πληρωμής, διαφορετικά οφείλονται τόκοι υπερημερίας, μετά την πάροδο

διμήνου από την αρχική υποβολή του λογαριασμού, εφόσον υποβλήθηκε σχετική έγγραφη

όχληση από τον ανάδοχο και από το χρόνο της υποβολής της, μέχρι την εξόφληση της

οφειλής (ΣτΕ 1493/1999,15/1993)».

8

- Κατά την ΔεφΑθηνών 3717/2007 «οι πάρεδροι, οι επίτροποι του Ελεγκτικού Συνεδρίου

και τα αρμόδια τμήματα του Ελεγκτικού Συνεδρίου, κατά την διενέργεια των δαπανών

του Κράτους δεν μπορούν να ελέγξουν παρεμπιπτόντως, με την ευκαιρία αυτού του

ελέγχου, την νομιμότητα των ατομικών διοικητικών πράξεων, οι οποίες συνοδεύουν το

ένταλμα ή άλλο τίτλο πληρωμής και στις οποίες στηρίζεται, δεδομένου ότι οι πράξεις

αυτές ακόμη και αν δεν είναι σύννομες, παράγουν όλες τις έννομες συνέπειες τους και

θεωρούνται ως έγκυρες, εφόσον δεν ανακλήθηκαν από την διοίκηση ή δεν ακυρώθηκαν

με δικαστική απόφαση ». Η απόφαση αυτή είναι σημαντική με αφορμή προβλήματα που

παρουσιάζονται πολλές φορές κατά την έγκριση των λογαριασμών από τον επίτροπο και

καθορίζει με σαφήνεια τα όρια του ελέγχου αυτού.

- Αυτοδίκαιη έγκριση του λογαριασμού

Αυτοδίκαιη είναι η έγκριση του λογαριασμού η οποία γίνεται με άπρακτη την

πάροδο της μηνιαίας προθεσμίας που έχει στην διάθεση της η διευθύνουσα υπηρεσία από

τη αποδεδειγμένη (με αριθμό πρωτοκόλλου) υποβολή αυτού. Σύμφωνα με την υπ’

αριθ. 8/2004 Απόφαση του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου η διευθύνουσα υπηρεσία

υποχρεούται, μέσα σ’ ένα μήνα από την υποβολή εκ μέρους του αναδόχου του έργου της

πιστοποίησης, να προβεί στην έγκρισή της. Αν η μηνιαία προθεσμία παρέλθει άπρακτη, η

πιστοποίηση που υποβλήθηκε θεωρείται εγκεκριμένη (βλ. Εγκύκλιο 30/2004 του

ΥΠΕΧΩΔΕ).

ΑΕΔ 8/2004: « Κατά την κρατήσασα γνώμη στο δικαστήριο αυτό, από τις

προπαρατεθείσες διατάξεις του άρθρου 7 παρ. 1 του ν.δ. 1266/1972 συνάγεται ότι ο

χρόνος της εκ μέρους της διευθύνουσας υπηρεσίας εγκρίσεως της πιστοποίησης έχει

ιδιαίτερη σημασία με έννομες συνέπειες και η διευθύνουσα υπηρεσία υποχρεούται μέσα

σε ένα μήνα από την υποβολή εκ μέρους του αναδόχου του έργου της πιστοποίησης να

προβεί στην έγκρισή της, γιατί διαφορετικά, αν η ανωτέρω μηνιαία προθεσμία παρέλθει

άπρακτη θεωρείται η πιστοποίηση που υποβλήθηκε εγκεκριμένη».

-Η υπηρεσία μπορεί να επιστρέψει εντός μηνός τον λογαριασμό και για

συμπλήρωση δικαιολογητικών που λείπουν και πάλι όμως απαιτείται η έγγραφη

επιστροφή με απόδειξη εκ μέρους της υπηρεσίας (ΣτΕ 1009/2005).

Κατά την ΣτΕ 1153/2006, σε περίπτωση υποβολής λογαριασμού από τον

ανάδοχο, η Διευθύνουσα Υπηρεσία υποχρεούται εντός μηνός από την υποβολή του να

προβεί στον έλεγχό του και είτε να τον εγκρίνει όπως υποβλήθηκε, είτε να αρνηθεί

9

παντελώς την έγκρισή του είτε να προβεί σε διόρθωση και στη συνέχεια έγκρισή του ή αν

είναι δυσχερής η διόρθωση να τον επιστρέψει στον ανάδοχο προς ανασύνταξη και

επανυποβολή. Αν η ανωτέρω μηνιαία προθεσμία παρέλθει άπρακτη, δηλαδή η

Διευθύνουσα Υπηρεσία δεν προβεί σε καμία από τις ανωτέρω ενέργειες, ο υποβληθείς

λογαριασμός θεωρείται ανεξαρτήτως τυχόν πλημμελειών του, αυτοδικαίως εγκεκριμένος,

η δε Διευθύνουσα Υπηρεσία δεν μπορεί πλέον να τον τροποποιήσει.

Κατά την ΑΠ 1451/2006, «η ανωτέρω τεκμαρτή, εκ της σιωπής της

διευθύνουσας υπηρεσίας, έγκριση της πιστοποιήσεως είναι οριστική και δεν δύναται να

ανατραπεί κατόπιν μεταγενεστέρου ελέγχου ή διορθώσεως ή επιστροφής του

λογαριασμού προς ανασύνταξη και επανυποβολή του, ούτε δι’ αντιρρήσεων κατά της

«τελικής επιμετρήσεως» ή του «προτελικού λογαριασμού» ή του «τελικού λογαριασμού»,

ούτε να αναθεωρηθεί κατά τον έλεγχο της τελικής επιμετρήσεως ή την εκκαθάριση του

τελικού λογαριασμού, δυνάμει των διατάξεων του άρθρου 38 § 4 και 40 § 8 του

τελευταίου τούτου π.δ., αφού κατά τον εν λόγω έλεγχο και την εκκαθάριση δεν

προβλέπεται και έρευνα παλαιάς πιστοποιήσεως, εγκριθείσης ρητώς ή εκ του τεκμηρίου

της σιωπής της διευθύνουσας υπηρεσίας».

Β. Προϋποθέσεις αυτοδίκαιης έγκρισης του λογαριασμού

- Σύμφωνα με την υπ’ αριθ. 1779/2005 Απόφαση του Διοικητικού Εφετείου

Αθηνών, «…. Από το συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων [άρθρα 7 παρ. 1 του ν.δ.

1266/1972, 31, 32 και 50 του Π.Δ. 475/1976] προκύπτει ότι στους λογαριασμούς

περιλαμβάνονται αποκλειστικά και μόνο ποσότητες εργασιών που προβλέπονται τόσο

αυτές όσο και οι ποσότητες από τα συμβατικά τεύχη, καθώς και ποσότητες εργασιών που

έχουν περιληφθεί σε εγκριθέντα συγκριτικό πίνακα, συνοδευόμενο, εφ’ όσον

περιλαμβάνει και νέες εργασίες, από εγκεκριμένο σχετικό πρωτόκολλο καθορισμού των

τιμών μονάδος τους, οι οποίες έχουν εκτελεστεί κατά την περίοδο στην οποία αναφέρεται

ο λογαριασμός. Από τα ανωτέρω παρέπεται ότι σε περίπτωση εκτελέσεως συμβατικών

εργασιών σε ποσότητες επί πλέον των συμβατικών ή εκτελέσεως νέων εργασιών, στοιχεία

νομιμότητας του συντασσόμενου γι’ αυτές λογαριασμού αποτελεί η προηγούμενη

περίληψη των εργασιών αυτών σε εγκεκριμένο συγκριτικό πίνακα και ο καθορισμός των

τιμών μονάδος των νέων εργασιών με εγκεκριμένο αρμοδίως πρωτόκολλο. Συνεπώς, τα

οριζόμενα στην παρ. 1 του άρθρου 5 του Ν.Δ/τος 1266/1972 για τη μηνιαία προθεσμία

ελέγχου, διορθώσεως και εγκρίσεως των λογαριασμών από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία,

μετά την άπρακτη πάροδο της οποίας η υποβληθείσα πιστοποίηση θεωρείται εγκεκριμένη

10

(ΑΕΔ 8/2004), καθώς και για το δικαίωμα του αναδόχου προς απαίτηση τόκων για

καθυστέρηση πληρωμής πέραν του μηνός από τη μηνιαία προθεσμία εγκρίσεώς του

τυγχάνουν εφαρμογής μόνον επί λογαριασμών που, άσχετα από τη βασιμότητα των

καθέκαστα στοιχείων τους, πληρούν τους προαναφερόμενους όρους νομιμότητάς τους,

ενώ δεν εφαρμόζονται για λογαριασμούς που δεν έχουν όλα τα στοιχεία νομιμότητάς τους

και συνεπώς και για λογαριασμούς που περιλαμβάνουν αξία ποσοτήτων συμβατικών

εργασιών επί πλέον των συμβατικών που δεν έχουν περιληφθεί σε εγκεκριμένο

συγκριτικό πίνακα και αξία ποσοτήτων νέων εργασιών που δεν έχουν περιληφθεί σε

εγκεκριμένο συγκριτικό πίνακα και δεν έχουν καθορισθεί οι τιμές μονάδος τους με

εγκεκριμένο πρωτόκολλο καθορισμού τους …….».

- Κάθε λογαριασμός, προκειμένου να πληροί τους όρους νομιμότητάς του,

πρέπει να συνοδεύεται από το προβλεπόμενο από το άρθρο 26 του Ν. 1882/1990

αποδεικτικό για χρέη προς το δημόσιο, καθώς και από αποδεικτικό ενημερότητας για

οφειλές προς το ΙΚΑ σύμφωνα με το άρθρο 39 παρ. 16 του Ν. 2065/1992.

Ειδικά στην περίπτωση δημοτικού έργου, το οποίο διέπεται, πέραν από τις

διατάξεις του ΚΔΚ, και από τις διατάξεις του Π.Δ. 171/1987 - κατά τις οποίες (άρθρο 13

παρ. 1) οι καταβολές του εργολαβικού ανταλλάγματος στον ανάδοχο γίνονται σύμφωνα

με τις διατάξεις του Β.Δ. της 17. 5/17. 6. 1959 «περί οικονομικής διοικήσεως και

λογιστικού των δήμων και κοινοτήτων» - απαιτείται, προηγουμένως, να έχουν τηρηθεί οι

όροι και διατυπώσεις που προβλέπονται στο Β.Δ. της 17. 5/17. 6. 1959. Σύμφωνα με τις

διατάξεις του προαναφερθέντος Β. Δ/τος «περί οικονομικής διοικήσεως και λογιστικού

των δήμων και κοινοτήτων», ο έλεγχος του λογαριασμού περιλαμβάνει τον έλεγχο της

«νομιμότητος των επισυναπτομένων κεκανονισμένων δικαιολογητικών και τον

προσδιορισμόν του δικαιώματος του δικαιούχου, συντασσομένης επί των σχετικών

καταστάσεων τιμολογίων, πιστοποιήσεων ή λογαριασμών πράξεως ……» (άρθρο 22 παρ.

1), στα δε δικαιολογητικά που απαιτούνται για την πληρωμή εργολαβιών περιλαμβάνεται,

πέραν του τιμολογίου, «πιστοποίησις εις διπλούν συντασσομένη παρά του επιβλέποντος

μηχανικού δια πλήρως τετελεσμένας εργασίας» (άρθρο 26 παρ. 7 εδ. α΄). Επομένως, στην

περίπτωση δημοτικών έργων, προκειμένου να «τρέξει» η μηνιαία προθεσμία για έλεγχο

του λογαριασμού από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία απαιτείται η σχετική πιστοποίηση να

είναι υπογεγραμμένη από τον επιβλέποντα του έργου και να συνοδεύεται από το σχετικό

τιμολόγιο του αναδόχου.

11

9. Παρ. 9 άρθρου 53 ΚΔΕ: «Αν η πληρωμή ενός λογαριασμού καθυστερήσει χωρίς

υπαιτιότητα του αναδόχου, πέρα του διμήνου από την υποβολή του, οφείλεται , αν

υποβληθεί έγγραφη όχληση και από την ημερομηνία υποβολής της, τόκος υπερημερίας που

υπολογίζεται σύμφωνα με το άρθρο 4 του ΠΔ 166/2003 (ΦΕΚ Α΄38) και ο ανάδοχος

μπορεί να διακόψει τις εργασίες αφού κοινοποιήσει στη διευθύνουσα υπηρεσία ειδική

έγγραφη δήλωση ».

- Με την παραπάνω διάταξη πιστεύω επήλθε μια από τις πιο σημαντικές αλλαγές που

επέφερε στην νομοθεσία των δημοσίων έργων η κωδικοποίηση της. Καθιερώνεται

επιτέλους η υποχρέωση του κυρίου του έργου σε περίπτωση καθυστέρησης πληρωμής του

αναδόχου, η καταβολή του εργολαβικού ανταλλάγματος έντοκα, όχι πλέον με το πενιχρό

επιτόκιο του 85 % των εντόκων γραμματίων του Ελληνικού Δημοσίου, αλλά αυτό που

ορίζει το ΠΔ 166/2003 (ΦΕΚ Α΄ 138/5-6-2003), με το οποίο έγινε προσαρμογή της

Ελληνικής νομοθεσίας στην Οδηγία 2000/35, το οποίο ορίζει στο άρθρο 4: «Το ύψος του

τόκου υπερημερίας που είναι υποχρεωμένος να καταβάλλει ο οφειλέτης υπολογίζεται με

βάση το επιτόκιο που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στην πιο πρόσφατη κύρια

πράξη αναχρηματοδότησης, η οποία πραγματοποιείται πριν από την πρώτη ημερολογιακή

ημέρα του οικείου εξαμήνου [«επιτόκιο αναφοράς»] προσαυξημένο κατά επτά εκατοστιαίες

μονάδες [«περιθώριο»], εφόσον δεν ορίζεται διαφορετικά στην σύμβαση. Το επιτόκιο

αναφοράς το οποίο ισχύει την πρώτη ημερολογιακή ημέρα του οικείου εξαμήνου,

εφαρμόζεται και για τους επόμενους έξι μήνες».

- Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ο τόκος υπερημερίας , που οφείλει το Δημόσιο σε

περίπτωση μη έγκαιρης εξόφλησης εγκεκριμένου λογαριασμού στο πλαίσιο εκτέλεσης

σύμβασης δημοσίου έργου , υπολογίζεται πλέον με βάση το επιτόκιο που εφαρμόζει η

Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) στην πιο πρόσφατη κύρια πράξη

αναχρηματοδότησης, η οποία πραγματοποιείται πριν από την πρώτη ημερολογιακή ημέρα

του οικείου εξαμήνου [«επιτόκιο αναφοράς»] προσαυξημένο κατά επτά εκατοστιαίες

μονάδες [«περιθώριο»], εφόσον δεν ορίζεται διαφορετικά στην σύμβαση.

- Το ως άνω οριζόμενο επιτόκιο της Ε.Κ.Τ. σήμερα (9/2008) ανέρχεται σε 4,25%,

οπότε το σήμερα ισχύον επιτόκιο υπερημερίας για οφειλές από δημόσια έργα ανέρχεται

σε 11,25%. Αξίζει να σημειωθεί ότι το επιτόκιο αυτό δεν ταυτίζεται με το επιτόκιο

υπερημερίας επί ιδιωτικών συναλλαγών, δεδομένου ότι στις ιδιωτικές συναλλαγές ως

επιτόκιο αναφοράς υπολογίζεται το επιτόκιο EYRIBOR, το οποίο είναι συνήθως ανώτερο

από το επιτόκιο της ΕΚΤ.

12

- Γίνεται , επομένως , αντιληπτό ότι το εφαρμοζόμενο πλέον ποσοστό επιτοκίου για τον

υπολογισμό των τόκων για οφειλές από εγκεκριμένους (είτε ρητά είτε αυτοδίκαια)

λογαριασμούς-πιστοποιήσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικό, έναντι του ιδιαίτερα χαμηλού

επιτοκίου (85% του τόκου των εξαμηνιαίων έντοκων γραμματίων του Δημοσίου) , που

προέβλεπε η διάταξη της παρ. 10 του άρθρου 5 του Ν. 1418/84.

- Επισημαίνουμε πάντως ότι , ενώ σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 4 του

Π.Δ. 166/2003 «Τόκος υπερημερίας οφείλεται από την ημέρα που ακολουθεί την

ημερομηνία πληρωμής ή το τέλος της περιόδου πληρωμής που ορίζει η σύμβαση» , ο νόμος

(άρθρο 53 παρ. 9 του Ν. 3669/2008) εξακολουθεί να απαιτεί για την έναρξη της

τοκοφορίας απαίτησης από λογαριασμό δημοσίων έργων την υποβολή έγγραφης όχλησης

εκ μέρους του αναδόχου. Δυστυχώς ο νομοθέτης παρά το θετικό βήμα, δεν ενσωμάτωσε

το σύνολο των διατάξεων του σχετικού ΠΔ στον εξεταζόμενο εδώ ΚΔΕ και κατά

συνέπεια προς αποφυγή εκπλήξεων εξακολουθεί να είναι απαραίτητη η υποβολή

οχλήσεως από την πάροδο του διμήνου. Εξάλλου μέχρι και σήμερα η νομολογία των

δικαστηρίων αντιμετωπίζει αντιφατικά το ζήτημα. (ΣτΕ 3223/2004, 1494/99,2092-3/1996,

οι οποίες στηρίζουν την άποψη περί επιβολής επιτοκίου υπερημερίας χωρίς όχληση, οι

περισσότερες όμως ειδικά μετά την εφαρμογή του 1418/1984 υποστηρίζουν ότι η όχληση

είναι απαραίτητη- ΣτΕ 776/2006, 384/2007 κλπ). Η οριστική νομοθετική επίλυση του

ζητήματος παραπέμπεται στο μέλλον.

- Εξαιρετική σημασία εμφανίζει η υπ’ αριθ. 776/2006 Απόφαση του Συμβουλίου

της Επικρατείας, με την οποία «σε περίπτωση που η διευθύνουσα υπηρεσία καθυστερήσει

υπαιτίως να συντάξει και στη συνέχεια η προϊσταμένη αρχή να εγκρίνει συγκριτικό

πίνακα, αν και ο ανάδοχος έχει οχλήσει προς τούτο τις εν λόγω υπηρεσίες καθ’

οιονδήποτε τρόπον, τόκοι υπερημερίας οφείλονται από την πάροδο ευλόγου χρόνου από

την όχληση αυτή και όχι από την πάροδο διμήνου από την, μετά την έγκριση του

συγκριτικού πίνακα, υποβολή προς έγκριση της οικείας πιστοποιήσεως. Και τούτο διότι,

άλλως, η, λόγω υπαιτιότητος του κυρίου του έργου, καθυστέρηση της συντάξεως και

εγκρίσεως του συγκριτικού πίνακα θα απέβαινε εις βάρος του αναδόχου, εφόσον, αν δεν

έχουν εγκριθεί υπερσυμβατικές εργασίες με συγκριτικό πίνακα, ο ανάδοχος δεν μπορεί να

υποβάλει πιστοποίηση περιλαμβάνουσα την αμοιβή του για τις εργασίες αυτές».

-Επιπλέον κατά την υπ’ αριθ. 420/2003 Απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Τρίπολης,

«….. Πρέπει συνεπώς να γίνει δεκτό ότι το άρθρο 5 παρ. 8 του ν. 1418/84 ρυθμίζει τη

13

συνηθισμένη περίπτωση καθυστερήσεως πληρωμής και υπερημερίας του κυρίου του

έργου και ότι, λόγω της ταυτότητας του νομικού λόγου, η καθυστέρηση στην πληρωμή

του αναδόχου για εργασίες που έχει εκτελέσει, η οποία οφείλεται σε αβάσιμες διαφωνίες

των οργάνων διοικήσεως του έργου, εξομοιώνεται ως προς τις έννομες συνέπειές της με

την καθυστέρηση πληρωμής εγκεκριμένων λογαριασμών, η δε ένσταση ή η αίτηση

θεραπείας του αναδόχου προς αναγνώριση της εκτέλεσης των εργασιών συνιστά και

όχληση για την πληρωμή της αξίας των αμφισβητουμένων εργασιών, αφού η κατ` άρθρο

5 παρ. 8 ν. 1418/84 όχληση δεν απαιτείται να περιβληθεί ειδικό τύπο (ΔΕφΑθ 3918/2000,

βλ. και ΣτΕ 2092, 2093/1996, ΔΕφΑθ 159/1988, ΔιΔικ 1, σελ. 1115, πρβλ. ΔΕφΑθ

217/87.)

Με τις παραπάνω αποφάσεις αντιμετωπίζεται η περίπτωση κατά την οποία, με ευθύνη

της υπηρεσίας, ο ανάδοχος δεν μπορεί να υποβάλλει λογαριασμό προς πιστοποίηση,

δεδομένου ότι έχει επέλθει διαφωνία σχετικά με ποσότητες εργασιών ή με σύνταξη ΣΠ.

Στην περίπτωση αυτή με την παραπάνω νομολογία, η τοκοφορία του οφειλόμενου ποσού

για το οποίο εμποδίστηκε παράνομα ο ανάδοχος να υποβάλλει λογαριασμό, ξεκινά από

την με οποιοδήποτε τρόπο όχλησε ο ανάδοχος την υπηρεσία για την παρανομία της αυτή,

π.χ. με την άσκηση της ένστασης, δεδομένου ότι η όχληση δεν απαιτείται να έχει

συγκεκριμένο τύπο. Η Υπηρεσία οφείλει, βάσει των αρχών της νομιμότητας της

διοικητικής δράσεως, να προχωρήσει στις οφειλόμενες ενέργειες, που θα έπρεπε να είχαν

γίνει ήδη κατά την υποβολή του αιτήματος του αναδόχου και οι οποίες δεν έγιναν λόγω

της παράνομης απορριπτικής του αιτήματος πράξεως. Συνεπώς πρέπει να αναγνωρισθούν

οι αμφισβητούμενες εργασίες ή η εν γένει απαίτηση και να εγκριθεί η σχετική

πιστοποίηση, περιλαμβάνουσα και τους προβλεπόμενους τόκους, καθότι και η περίπτωση

αυτή εξομοιούται με υποβληθέντα, κατά το χρόνο προβολής της αξιώσεως, λογαριασμό, η

πιστοποίηση και πληρωμή του οποίου καθυστέρησε, λόγω της μη νόμιμης διοικητικής

πράξεως».

- Τέλος αξίζει να γίνει αναφορά στην φορολογικά αντιμετώπιση των επιδικασθέντων

τόκων, οι οποίο θεωρούνται σύμφωνα με την ΠΟΛ: 1131/2-11-2007: ως εισόδημα από

κινητές αξίες και όχι ως εργολαβικό αντάλλαγμα από την κατασκευή του έργου. Και κατά

συνέπεια, σύμφωνα με την παράγραφο 5 της παραπάνω ΠΟΛ « …και επομένως,

υπόκεινται σε παρακράτηση φόρου 20%, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 4 του άρθρου

54 του Κ.Φ.Ε..»

14

-Στο τελευταίο εδάφιο της εν λόγω διάταξης δίδεται στον ανάδοχο το δικαίωμα να

διακόψει τις εργασίες, σε περίπτωση μη πληρωμής λογαριασμού. Το δικαίωμα αυτό του

αναδόχου, ασκείται υπό την προϋπόθεση της κοινοποίησης στην διευθύνουσα υπηρεσία

της ειδικής έγγραφης δηλώσεως, η οποία πέρα από την κοινοποίηση αυτής με δικαστικό

επιμελητή πρέπει να περιέχει απαραίτητα όλα τα στοιχεία που απαιτούνται από το άρθρο

62 παρ. 3 του ΚΔΕ, άλλως δεν επιφέρει τα αποτελέσματα της και ο εργολήπτης εκτίθεται

σε κινδύνους. Προϋπόθεση επιπλέον είναι σύμφωνα με την νομολογία (ΑΠ 1127/2006) ο

λογαριασμός με αφορμή την μη πληρωμή του οποίου γίνεται η ειδική δήλωση διακοπής

να πληροί τους όρους της νομιμότητας, όπως αναφέρθηκαν παραπάνω (Σχετική και η

2079/1999 ΣτΕ).

10. Άρθρο 53 παρ. 10. ΚΔΕ: «Για την πληρωμή της δαπάνης κατασκευής του έργου

επιτρέπεται πάντοτε η έκδοση ενταλμάτων προπληρωμής, χωρίς να εφαρμόζεται στην

περίπτωση αυτή άλλη σχετική γενική ή ειδική διάταξη ».

-Με την διάταξη αυτή ρυθμίζεται η δυνατότητα έκδοσης εντάλματος προπληρωμής

προς τον ανάδοχο, υπό την κρίση του κυρίου του έργου, δεδομένου ότι δίνεται απλά η

δυνατότητα έκδοσης τους χωρίς να τίθεται δυνατότητα υποχρέωσης του έστω κάτω από

συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

11. Άρθρο 53 παρ. 11 ΚΔΕ: «Επιτρέπεται η εκ μέρους του αναδόχου του έργου εκχώρηση

χρηματικής απαίτησης, για την οποία έχει συνταχθεί και εγκριθεί πιστοποίηση εκ της

κατασκευής έργου, σε αναγνωρισμένες τράπεζες ή νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου ή

προμηθευτές υλικών και μηχανημάτων για την εκτέλεση του έργου εκ του οποίου προέρχεται

η απαίτηση ή εργάτες και υπαλλήλους που χρησιμοποιήθηκαν ή χρησιμοποιούνται για την

κατασκευή του έργου.

Για την κατάσχεση και εκχώρηση του εργολαβικού ανταλλάγματος, εφαρμόζονται οι

ισχύουσες διατάξεις. Κατ’ εξαίρεση κατά της απαιτήσεως του εργολαβικού ανταλλάγματος,

μπορεί πάντα να συμψηφίζονται εκκαθαρισμένες απαιτήσεις του κυρίου του έργου κατά του

αναδόχου, προερχόμενες από την εκτέλεση άλλων έργων και μέχρι ποσοστό 20 % από κάθε

πιστοποίηση του εκτελούμενου έργου. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και

Οικονομικών και ΠΕΧΩΔΕ, μπορεί να ορισθεί η δυνατότητα και η διαδικασία εκχώρησης

από μέρους του αναδόχου απαίτησης από εγκεκριμένη πιστοποίηση ή μέρους της προς τον

κύριο του έργου για την εξόφληση οποιασδήποτε οφειλής του προς αυτόν».

15

-Με την διάταξη αυτή ρυθμίζεται ένα ζήτημα εξαιρετικά σημαντικό για την ομαλή

πορεία του εργολαβικού έργου, ιδιαίτερα στα μεγαλύτερα έργα, όπου αφενός είναι συχνό

φαινόμενο η ενεχύραση του λογαριασμού σε τράπεζα και αφετέρου εξαιτίας των

καθυστερήσεων πληρωμών, ο εργολήπτης αναγκάζεται να καταφεύγει στην τράπεζα για

την «χρηματοδότηση» του έργου. Παρέχεται μια σχετική προστασία έναντι τρίτων

οφειλετών του εργολήπτη, οι οποίοι θα επιδιώξουν να «κατάσχουν εις χείρας τρίτου»,

δηλαδή του κυρίου το έργου απαιτήσεις του εργολάβου από λογαριασμό.

-Βασική προϋπόθεση για την εκχώρηση εκ μέρους του αναδόχου είναι η ύπαρξη

εγκεκριμένης πιστοποίησης, δηλαδή δεν γίνεται κατά τη άποψη μου λόγος για εκχώρηση

στην περίπτωση της αυτοδίκαιας έγκρισης λογαριασμού.

-Με την παραπάνω διάταξη ορίζεται βασικά η δυνατότητα στον ανάδοχο να

εκχωρήσει με την βούληση του το αντάλλαγμα μόνο όμως σε αυτούς τους οποίους η

διάταξη ορίζει, δηλαδή σε Τράπεζες, -για τις οποίες υπάρχει ο περιορισμός του 1651/16-

6-1998 εγγράφου της ΓΓΔΕ, με το οποίο ενεχυράζεται μεν ο λογαριασμός, όχι όμως για

όλο το ποσό του αλλά αφού αφαιρεθούν τα εργατικά και η αξία των υλικών εμπορίου- σε

ΝΠΔΔ, σε προμηθευτές υλικών και μηχανημάτων του συγκεκριμένου έργου και στους

εργαζόμενους του συγκεκριμένου έργου.

-Κατά τα λοιπά εφαρμόζονται οι διατάξεις του Ν. 4694/1930 άρθρο 4, ο οποίος

διατηρήθηκε σε ισχύ και μετά την εφαρμογή του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, στον

οποίο ορίζονται γενικά τα περί κατάσχεσης, οι διατάξεις δε του νόμου αυτού ως

ειδικότερου, υπερισχύουν του κώδικα όταν ρυθμίζουν ίδια θέματα, ο δε κώδικας

εφαρμόζεται μόνο συμπληρωματικά. Με τις διατάξεις αυτές ισχύει κατ’ αρχή το

ακατάσχετο και ανεκχώρητο., όπως ορίζει η παρ. 1 του άρθρου 4.: «Απαγορεύεται η

εκχώρησις ή κατάσχεσις των προς εργολάβους οφειλομένων, εις αντάλλαγμα της

κατασκευής έργου, προς εκτέλεσιν του οποίου ο εργολάβος χρησιμοποιεί την εργασίαν

τρίτων, ως επίσης και των οφειλομένων εις αντάλλαγμα προμηθείας υλικών, ειδών

μηχανημάτων ή εργαλείων προς εκτέλεσιν έργων.

Με την παρ. 2 επαναλαμβάνεται η δυνατότητα που δίδεται στον εργολάβο εκουσίως να

εκχωρήσει, όπως ορίζει η παρ. 11 του άρθρου 53 ΚΔΔ. Και με τους περιορισμούς που

αυτή θέτει στον ανάδοχο. Με την παρ. 3 επιτρέπεται η κατάσχεση στους εργαζόμενους

στο συγκεκριμένο έργο, στους προμηθευτές υλικών του συγκεκριμένου έργου και

απαγορεύεται ρητά η κατάσχεση εκ μέρους του υπεργολάβου σε βάρος του αναδόχου

16

(κατά την άποψη μου και του εγκεκριμένου υπεργολάβου). Με την παρ. 4 τέλος ορίζεται

σαν χρόνος εφαρμογής της απαγόρευσης κατάσχεσης και εκχώρησης ο ένας μήνας μετά

την περάτωση του έργου, δηλαδή ένα μήνα μετά την οριστική παραλαβή κατά την γνώμη

μου.

-Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι σχετικά με την ενεχύραση του λογαριασμού

απαιτούνται μια σειρά από κοινοποιήσεις της πράξης ενεχύρασης, οι οποίες είναι

διαφορετικές για κάθε φορέα ( π.χ. Ν.Δ. 496/74 για Νομαρχία). Σχετική η ΑΠ 480/2006.

Παραπέρα δίδεται η δυνατότητα στον κύριο του έργου να συμψηφίζει σε βάρος του

αναδόχου εκκαθαρισμένες απαιτήσεις του που προέρχονται από την εκτέλεση άλλων

έργων μεταξύ τους (π.χ. ποινικές ρήτρες που δεν εισπράχθηκαν), αλλά μέχρι ποσοστού 20

% από κάθε πιστοποίηση του εκτελούμενου έργου. Εννοείται ότι ο ανάδοχος έχει την

δυνατότητα της ένστασης.

-Τέλος δίδεται η δυνατότητα στον εργολήπτη να εκχωρήσει στον κύριο του έργου

μέρος της πιστοποίησης του προκειμένου να του εξοφλήσει άσχετη προηγούμενη οφειλή,

αλλά μόνο ύστερα από κοινή Υπουργική απόφαση, που θα εκδοθεί ειδικά για το σκοπό

αυτό και κατόπιν αίτησης του αναδόχου (υπό τύπον άδειας).

12. Ο προτελικός λογαριασμός

«Μετά τη διενέργεια της παραλαβής ο ανάδοχος συντάσσει και υποβάλλει "προτελικό

λογαριασμό", με βάση τις ποσότητες που περιλαμβάνονται στο σχετικό πρωτόκολλο»

(άρθρο 53 παρ.13 ΚΔΕ).

13. Ο τελικός λογαριασμός

«Μετά τη διενέργεια της οριστικής παραλαβής και την έγκριση του πρωτοκόλλου ο

ανάδοχος συντάσσει και υποβάλλει "τελικό λογαριασμό". Για τον προτελικό και τελικό

λογαριασμό εφαρμόζονται ανάλογα οι διατάξεις του άρθρου αυτού. Με τον τελικό

λογαριασμό γίνεται εκκαθάριση του εργολαβικού ανταλλάγματος και όλων των αμοιβαίων

απαιτήσεων που έχουν σχέση με την εκτέλεση της σύμβασης» (άρθρο 53 παρ.13 ΚΔΕ ).

Με την υπ’ αριθ. 551/2002 Γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους

κρίθηκε ότι για την επιστροφή στον ανάδοχο των εγγυητικών επιστολών καλής εκτέλεσης

απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συντέλεση της οριστικής παραλαβής και η, μετά από

αυτή, υποβολή και έγκριση του «τελικού λογαριασμού».

17

Β. Άρθρο 54 ΚΔΕ : Αναθεώρηση τιμών.

1. Παρ. 1. άρθρου 54 ΚΔΕ : « Οι συμβατικές τιμές κάθε σύμβασης δημόσιου έργου

αναθεωρούνται ενιαία για όλη τη χώρα κατά ημερολογιακό τρίμηνο (αναθεωρητική

περίοδος) και με βάση τα στοιχεία και δεδομένα της εικοστής ημέρας του πρώτου μήνα της

περιόδου αυτής. Σ` όλη τη διάρκεια της κάθε αναθεωρητικής περιόδου οι αναθεωρημένες

συμβατικές τιμές παραμένουν σταθερές».

- Η αναθεώρηση τιμών είναι η διαδικασία με την οποία το εργολαβικό αντάλλαγμα

προσαρμόζεται στις οικονομικές συνθήκες που επικρατούν κατά τον χρόνο πραγματικής

εκτέλεσης του έργου και με την έννοια αυτή το τίμημα της σύμβασης είναι σχετικό.

Επιπλέον σύμφωνα με την νομολογία οι διατάξεις περί αναθεώρησης είναι δημόσιας

τάξης και δεν είναι δυνατό να αποκλεισθούν(ΔΕφΠατρ. 114/1992).

2.Παρ. 2. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Η αναθεώρηση υπολογίζεται για τις εργασίες που πραγματικά

εκτελέστηκαν μέσα στο προβλεπόμενο από το άρθρο 46 χρονοδιάγραμμα. Εργασίες που, για

οποιονδήποτε λόγο, εκτελέστηκαν σε αναθεωρητική περίοδο μεταγενέστερη της

προβλεπόμενης από το χρονοδιάγραμμα, θεωρούνται για τον υπολογισμό της αναθεώρησης

ότι εκτελέστηκαν στην αναθεωρητική περίοδο κατά την οποία έπρεπε να εκτελεστούν. Για

τις εργασίες που εκτελέστηκαν πριν από την προβλεπόμενη από το χρονοδιάγραμμα

αναθεωρητική περίοδο, η αναθεώρηση υπολογίζεται με βάση το χρόνο της πραγματικής

εκτέλεσης τους. Για τις εργασίες που εκτελέστηκαν μετά την πάροδο της αρχικής συμβατικής

προθεσμίας, η αναθεώρηση υπολογίζεται με βάση τους συντελεστές που ίσχυαν κατά την

τελευταία αναθεωρητική περίοδο του αρχικού χρονοδιαγράμματος κατασκευής του έργου,

εφόσον η καθυστέρηση οφείλεται σε υπαιτιότητα του αναδόχου. Στην περίπτωση αυτή

επιβάλλονται οι διοικητικές και οι παρεπόμενες χρηματικές κυρώσεις, που προβλέπονται

στις παραγράφους 3 και 4 του άρθρου 82, καθώς και οι προβλεπόμενες από το άρθρο 49

του παρόντος ».

3.Παρ. 3. άρθρου 54 ΚΔΕ: «Για την εφαρμογή της προηγούμενης παραγράφου κατά την

έγκριση παρατάσεων της συνολικής ή των τμηματικών προθεσμιών των συμβάσεων των

δημοσίων έργων εκτιμάται και προσδιορίζεται πάντοτε το υπαίτιο για την επιμήκυνση του

χρόνου συμβαλλόμενο μέρος για το σύνολο ή για μέρος των έργων ή κατά κονδύλια

εργασιών. Οι διατάξεις της παραγράφου αυτής δεν επηρεάζουν την κατάπτωση των

ποινικών ρητρών αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις της».

18

- Με την διάταξη αυτή ορίζονται οι αναθεωρητικές περίοδοι σε απόλυτη σχέση με το

χρονοδιάγραμμα εργασιών του άρθρου 46 του ΚΔΕ. Η έγκριση ή μη της αναθεώρησης

αποτελεί πράξη της διευθύνουσας υπηρεσίας και σαν τέτοια υπόκειται σε όλες τις

ενστάσεις που προβλέπονται από το άρθρο 76. Είναι ανάγκη η ένσταση να αναφέρει ρητά

για ποιες εργασίες ζητείται η αναθεώρηση αλλιώτικα αυτή πάσχει από αοριστία.

- Κατά την ΣτΕ 1093/2005 με βάση τις διατάξεις των άρθρων 200 και 288 ΑΚ ( περί

καλής πίστης και κατάχρησης δικαιώματος) εάν η πιστοποίηση που περιλαμβάνει και

αναθεώρηση υποβληθεί με υπαιτιότητα της διοικήσεως μετά την πάροδο του τριμήνου, το

ύψος της αναθεώρησης υπολογίζεται βάσει του χρόνου υποβολής της.

4.Παρ. 4. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Ως χρόνος εκκίνησης για τον υπολογισμό της αναθεώρησης

κάθε εργολαβικής σύμβασης ορίζεται το ημερολογιακό τρίμηνο μέσα στο οποίο: α)

υποβλήθηκε η προσφορά, αν πρόκειται για σύμβαση, που καταρτίσθηκε ύστερα από

δημοπρασία ή β) εκδόθηκε η σχετική εγκριτική απόφαση, αν πρόκειται για σύμβαση που

καταρτίσθηκε χωρίς δημοπρασία, εφόσον η εγκριτική αυτή απόφαση δεν ορίζει άλλο χρόνο.

Οι τιμές της σύμβασης παραμένουν σταθερές για τις εργασίες που εκτελούνται ή που έπρεπε

να εκτελεστούν μέσα στο τρίμηνο που θεωρείται χρόνος εκκίνησης και στο αμέσως επόμενο

ημερολογιακό τρίμηνο. Κατ` εξαίρεση η σταθερότητα των τιμών περιορίζεται μόνο στο

ημερολογιακό τρίμηνο εκκίνησης όταν πρόκειται για έργα οποιασδήποτε κατηγορίας

συνολικού αρχικού προϋπολογισμού δημοπρατούμενου ή ανατιθέμενου έργου, χωρίς

αναθεώρηση, μέχρι το ανώτερο όριο της δεύτερης τάξης εργοληπτικών επιχειρήσεων, όπως

ορίζεται, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 102 του παρόντος».

-Με την διάταξη αυτή καθορίζεται ο χρόνος εκκίνησης για τον υπολογισμό της

αναθεώρησης, γίνεται διάκριση ανάμεσα σε έργα με δημοπρασία και έργα χωρίς

δημοπρασία, στα οποία πρέπει να περιληφθούν και τα έργα με πρόσκληση περιορισμένου

αριθμού (ΔεφΘεσ. 1097/1998). Στα έργα με δημοπρασία ορίζεται ότι χρόνος εκκίνησης

είναι ο χρόνος υποβολής της προσφοράς ενώ στα υπόλοιπα ο χρόνος έκδοσης της

εγκριτικής απόφασης περί κατασκευής του έργου. Κατ’ αρχή δεν υφίσταται αναθεώρηση

για τα δύο τρίμηνα από τον χρόνο εκκίνησης, εκτός αν πρόκειται για έργα μέχρι αρχικού

προϋπολογισμού (μελέτης η ορθότερη άποψη) δεύτερης τάξης. Στο σημείο αυτό έγινε

επέκταση της αναθεώρησης με τον ΚΔΕ, δεδομένου ότι παλιότερα από το πρώτο τρίμηνο

είχαμε αναθεώρηση μόνο στα έργα οδοποιίας μέχρι το όριο της τέταρτης τάξης.

19

5.Παρ. 5. άρθρου 54 ΚΔΕ: «. Η αναθεώρηση (αύξηση ή μείωση) για κάθε αναθεωρητική

περίοδο υπολογίζεται με βάση τον τύπο:

ΔΤν= Τ(Αν/Αο- 1)*(1 -σ)

όπου είναι

Τ: η υπόψη τιμή της σύμβασης

ΔΤν η αναθεώρηση της παραπάνω τιμής στην υπόψη αναθεωρητική περίοδο ν.

Αο. τιμή που προκύπτει αφού συμπληρωθεί με βασικές τιμές του χρόνου εκκίνησης το

οριζόμενο για την τιμή Τ άρθρο ανάλυσης τιμών ή συνδυασμός άρθρων με τα βάρη τους

όπως προσδιορίζονται από τη σύμβαση σύμφωνα με την παραγρ. 7.

Αν: τιμή που προκύπτει όπως παραπάνω με τις βασικές τιμές της αναθεωρητικής περιόδου

ν.

σ: σταθερός συντελεστής που αντιπροσωπεύει το μη αναθεωρούμενο μέρος της τιμής και

που προσδιορίζεται με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων

Έργων μεταξύ του 0,07 και 0,20 κατά κατηγορίες ή μέγεθος έργων και ανάλογα με τον

αριθμό των αναθεωρητικών περιόδων που μεσολαβούν μεταξύ του χρόνου εκκίνησης και

της συγκεκριμένης κάθε φορά αναθεωρητικής περιόδου».

6.Παρ. 6. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Ο σταθερός συντελεστής "σ" στον τύπο της αναθεώρησης της

παραγράφου 5 ορίζεται από τη σχέση σ=σ1+0,01ν, όπου σ1 είναι συντελεστής που

καθορίζεται ενιαία για όλες τις κατηγορίες ή και χωριστά για κάθε μία από τις κατηγορίες

των δημοσίων έργων και ανέρχεται σε σ1=0,12 για όλες τις κατηγορίες έργων και "ν",

είναι ακέραιος αριθμός ίσος με τη μονάδα για την πρώτη αναθεωρητική περίοδο που

υπολογίζεται αναθεώρηση για τη συγκεκριμένη σε κάθε περίπτωση εργολαβία και που

αυξάνεται κατά μία μονάδα για καθεμιά από τις επόμενες αναθεωρητικές περιόδους της

συγκεκριμένης εργολαβίας. Ο "v" παύει να αυξάνει όταν το "σ", γίνει 0,20. Ο συντελεστής

σ1 μπορεί να αναπροσαρμόζεται με απόφαση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ».

-Με τις διατάξεις αυτές καθορίζεται ο τύπος της αναθεώρησης, ορίζεται δε ότι η

αναθεώρηση μπορεί να σημαίνει και μείωση της τιμής και κατά συνέπεια του

εργολαβικού ανταλλάγματος.

-Σχετικά με το ζήτημα το Διοικητικό Εφετείο Ιωαννίνων (αριθ. απόφασης: 181/2003)

έκρινε τα εξής: «….. παρά το γεγονός ότι από την εφαρμογή του τύπου της

αναθεωρήσεως, μπορεί θεωρητικώς να προκύψει και μείωση, και εν όψει του ότι στις

20

παρατεθείσες διατάξεις δεν προβλέπεται διαδικασία εισπράξεως τυχόν προκύπτοντος

ποσού μειώσεως αναθεωρήσεως από τον κύριο του έργου, παρά μόνον διαδικασία

καταβολής του ποσού που δικαιούται από την αύξηση αυτής ο ανάδοχος με τους απ’

αυτόν συντασσόμενους λογαριασμούς που εγκρινόμενοι αποτελούν τις πιστοποιήσεις

πληρωμής του, πρέπει να γίνει δεκτό ότι στην περίπτωση που από την εφαρμογή του

τύπου της αναθεωρήσεως προκύπτει μείωση αυτής, τότε καταβάλλεται ακέραιο στον

ανάδοχο του έργου το εργολαβικό αντάλλαγμα και δεν μειώνεται τούτο υπέρ του κυρίου

του έργου, ούτε το ποσό της εν λόγω μειώσεως αναζητείται απ’ αυτόν».

Δυστυχώς, όμως, φαίνεται ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας καταλήγει στην άποψη

ότι ο μηχανισμός αναθεώρησης μπορεί να λειτουργήσει και αντίστροφα «ώστε σε

περίπτωση μείωσης των τιμών να μην καταστεί ο ανάδοχος πλουσιότερος εισπράττοντας

μέσω της αναθεωρήσεως μεγαλύτερο εργολαβικό αντάλλαγμα από αυτό που δικαιούται

επί τη βάσει των στοιχείων του κόστους του έργου (ΣτΕ 3099/2006, 205/2008). Βλ. και

την υπ’ αριθ. 1351/2006 Απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με

την οποία: «Επειδή, με την προπαρατεθείσα διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 10 του ν.

1418/1984 καθιερώνεται γενικός κανόνας που επιβάλλει την ανά τρίμηνο αναθεώρηση

των τιμών στις συμβάσεις των δημοσίων έργων. Και τούτο, για να αποφευχθεί η ζημία

των συμβαλλομένων μερών λόγω της μεταβολής των τιμών των διαφόρων συντελεστών

κατασκευής του έργου (υλικών, ημερομισθίων κλπ) κατά το χρονικό διάστημα από τη

σύναψη της εργολαβικής σύμβασης μέχρι την ολοκλήρωση των σχετικών εργασιών, το

οποίο συνήθως είναι μεγάλο, και να εξασφαλισθεί, έτσι, η απρόσκοπτη λειτουργία της

σύμβασης, η έγκαιρη υλοποίηση της οποίας εξυπηρετεί και το δημόσιο συμφέρον.

Ενόψει, λοιπόν, του δικαιολογητικού αυτού λόγου, δηλαδή της εξισορρόπησης παροχής

και αντιπαροχής και της αποτροπής οικονομικής βλάβης των δύο μερών, κυρίου του

έργου και αναδόχου, από τις διακυμάνσεις του κόστους κατασκευής του έργου, ο

νομοθέτης (παρ. 5 και 10 του ίδιου άρθρου και νόμου) προβλέπει όχι μόνο την θετική,

αλλά και την αρνητική αναθεώρηση, η οποία μπορεί να προκύψει από την εφαρμογή του

σχετικού μαθηματικού τύπου για συγκεκριμένη χρονική περίοδο και η οποία οδηγεί σε

μειωτική αναπροσαρμογή των συμβατικών τιμών, συνεπαγόμενη την καταβολή

μειωμένου εργολαβικού ανταλλάγματος».

7.Παρ. 7. άρθρου 54 ΚΔΕ: «Η αναθεώρηση της τιμής κάθε συμβατικού κονδυλίου γίνεται

με βάση τα αντίστοιχα άρθρα εγκεκριμένων αναλύσεων τιμών που ορίζονται με τα

συμβατικά τεύχη. Όταν πρόκειται για κονδύλια που δεν ταυτίζονται με άρθρα εγκεκριμένων

21

αναλύσεων ή σε περιπτώσεις κατ` αποκοπή τιμών ή σύνθετων τιμών τα συμβατικά τεύχη ή

τα πρωτόκολλα νέων τιμών καθορίζουν για την αναθεώρηση τους παρεμφερή άρθρα

εγκεκριμένων αναλύσεων ή ομάδα τέτοιων κονδυλίων με τα αντίστοιχα βάρη καθενός

άρθρου ».

-Με την εν λόγω διάταξη λύνεται το πρόβλημα της μη ταυτοποίησης των κονδυλίων των

λογαριασμών με τα άρθρα του τιμολογίου, ασχολείται δε με τις περιπτώσεις κατ΄

αποκοπής τιμών και σύνθετων τιμών και ορίζεται ότι στην περίπτωση αυτή για τη

αναθεώρηση πρέπει να καθορίζονται στα συμβατικά τεύχη με ποιο τρόπο και ποια

παρεμφερή άρθρα αντίστοιχα θα γίνεται η αναθεώρηση.

8.Παρ. 8. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Οι διατάξεις του άρθρου αυτού δεν εφαρμόζονται στις

συμβάσεις με εργολαβικό αντάλλαγμα άλλο εκτός από χρηματική καταβολή και στις

απολογιστικές εργασίες. Στις συμβάσεις, που καθορίζονται με τον τρόπο, που προβλέπουν οι

περιπτώσεις γ` και δ του άρθρου 4 του παρόντος ή που το αντάλλαγμα συνομολογείται σε

ξένο νόμισμα, καθορίζεται με τη διακήρυξη η αναθεώρηση και προσδιορίζεται ο τρόπος

υπολογισμού της, που μπορεί να είναι ίδιος ή διαφορετικός από τον ισχύοντα τρόπο

αναθεώρησης».

-Με την παραπάνω διάταξη καθορίζεται κατ΄ αρχή αποκλεισμός από την αναθεώρηση για

τα έργα που εκτελούνται χωρίς χρηματικό αντάλλαγμα και στις απολογιστικές εργασίες.

Επιπλέον καθορίζεται ότι στα συστήματα «ελεύθερης συμπλήρωσης τιμολογίου» και

«μελέτη και κατασκευή» ή στα έργα με αντάλλαγμα σε ξένο νόμισμα (σπάνια πλέον

περίπτωση μετά το ευρώ), η αναθεώρηση πρέπει να ορίζεται ρητά από την διακήρυξη και

να προσδιορίζεται ο τρόπος της, διαφορετικά δεν υπάρχει περιθώριο αναθεώρησης (ΣτΕ

1347/2001). Παραπέρα από την νομολογία (ΣτΕ 1888/2007, ΑΠ 662/1994 κα) προκύπτει

ότι προβλέπεται η δυνατότητα η αναθεώρηση να προβλεφθεί από την εργολαβική

σύμβαση, κατά την άποψη μου εφόσον προβλέπεται και στην διακήρυξη η δυνατότητα

της άλλως ο σχετικός όρος της σύμβασης μπορεί να κριθεί άκυρος. Διαφορετική είναι η

περίπτωση που στην διακήρυξη προβλέπεται η αναθεώρηση και με την εργολαβική

σύμβαση καθορίζεται ο τρόπος που θα γίνει, χωρίς να προβλέπεται από την διακήρυξη ο

τρόπος αυτός. Στην περίπτωση αυτή ο σχετικός όρος της σύμβασης είναι κατά την γνώμη

μου νόμιμος.

9.Παρ. 9. άρθρου 54 ΚΔΕ: «Τα περιλαμβανόμενα στις πιστοποιήσεις υλικά θεωρούνται

ως μερική εκτέλεση των εργασιών, για τις οποίες προορίζονται και η αναθεώρηση της

22

πιστοποιούμενης αξίας τους γίνεται, όταν πιστοποιούνται, με τους συντελεστές των

κονδυλίων στα οποία προβλέπεται να χρησιμοποιηθούν. Όταν εκτελεσθούν οι εργασίες, η

αναθεώρηση υπολογίζεται μόνο στο υπόλοιπο μέρος της αξίας τους, ύστερα από αφαίρεση

της αξίας των υλικών που είχαν πιστοποιηθεί σε προηγούμενη αναθεωρητική περίοδο».

10.Παρ. 10. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Η προηγούμενη παράγραφος εφαρμόζεται ανάλογα και

στις εργασίες που μένουν ημιτελείς σε μια αναθεωρητική περίοδο».

11.Παρ. 11. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Η αξία των υλικών που χορηγούνται από το φορέα

κατασκευής του έργου δεν υπόκειται σε καμιά αναθεώρηση. Για την αναθεώρηση των τιμών

των εργασιών που ορίζονται στη σύμβαση χωρίς την αξία των υλικών τα αντίστοιχα ποσά

Αν και Αο που περιέχονται στον τύπο του άρθρου 10 παρ. 5 του ν. 1418/84, υπολογίζονται

αφού η σχετική ανάλυση συμπληρωθεί με μηδενική την αξία του υλικού. Αν οι τιμές

περιλαμβάνουν την αξία των υλικών, τότε εφαρμόζεται ο ίδιος συντελεστής και στην

εκπιπτόμενη αξία του υλικού, εκτός αν ρητά ορίζεται στη σύμβαση άλλος τρόπος

υπολογισμού της αναθεώρησης στην εκπιπτόμενη αξία του υλικού».

12.Παρ. 12. άρθρου 54 ΚΔΕ: «Στις περιπτώσεις που στη σύμβαση προβλέπεται η

προμήθεια εξοπλισμού ή σημαντικής αξίας μηχανημάτων για τη λειτουργία ή εγκατάσταση

στο έργο και προσδιορίζεται χωριστά το αντάλλαγμα για την προμήθεια μπορεί για το

αντάλλαγμα αυτό να οριστεί με τη σύμβαση άλλος τρόπος αναθεώρησης».

-Με όλες τις παραπάνω διατάξεις καθορίζεται κατά βάση εξαίρεση της αναθεώρησης από

υλικά που χορηγούνται από τον φορέα κατασκευής. Προβλέπεται ενσωμάτωση (για την

αναθεώρηση) των υλικών που προμηθεύει ο ανάδοχος στις εργασίες (και τα αντίστοιχα

κονδύλια) που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν και με τον τρόπο αυτό η αναθεώρηση των

τιμών σχετικά με τα υλικά του αναδόχου γίνεται όχι κατά το τρίμηνο προμήθειας τους

στο εργοτάξιο, αλλά κατά το τρίμηνο ενσωμάτωσης τους στην αντίστοιχη εργασία του

τιμολογίου. Τέλος σε περίπτωση μηχανημάτων μεγάλης αξίας, όταν για αυτά ορίζεται

χωριστό αντάλλαγμα για την προμήθεια τους στη σύμβαση, τότε η ίδια η σύμβαση μπορεί

να ορίζει και για αυτά άλλο τρόπο αναθεώρησης.

13.Παρ. 13. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Η αναθεώρηση δεν εφαρμόζεται στα ποσά αποζημιώσεων

που αναγνωρίζονται διοικητικά ή δικαστικά, εκτός αν τα ποσά αυτά είναι συνάρτηση τιμών

για τις οποίες προβλέπεται στη συγκεκριμένη περίπτωση αναθεώρηση, σύμφωνα με ό,τι

προκύπτει από τη σχετική δικαστική απόφαση ή διοικητική πράξη».

23

Στην προκειμένη περίπτωση ο νομοθέτης συναρτά την ικανοποίηση ενός δικαιώματος που

προκύπτει ευθέως από τον νόμο δηλαδή την πληρωμή αποζημιώσεων δυνάμει διοικητικής

ή δικαστικής απόφασης, για ποσά τα για τα οποία ο ανάδοχος δικαιούται αναθεώρηση

από το περιεχόμενο της απόφασης αυτής (διοικητικής ή δικαστικής). Με άλλα λόγια ο

ανάδοχος κατά την διεκδίκηση των αποζημιώσεων αυτών πρέπει με μεγάλη προσοχή να

συντάσσει τα σχετικά κείμενα, είτε προσφυγών, είτε ενστάσεων, είτε αγωγών έτσι ώστε

να αναλύει τα ποσά για τα οποία πέρα από την αποζημίωση δικαιούται και αναθεώρηση.

Αν και κατά την άποψη μου η απόφαση (διοικητική ή δικαστική ) η οποία παρακάμπτει

δικαίωμα του εργολήπτη και μάλιστα κατοχυρωμένο με διατάξεις δημοσίας τάξεως, όπως

είναι αυτές της αναθεώρησης, προσβάλλεται ενώπιον των αρμοδίων οργάνων με το

κατάλληλο ένδικο μέσο (αν πρόκειται για διοικητική απόφαση, π.χ. απόφαση της

διευθύνουσας υπηρεσίας με ένσταση και να πρόκειται για απόφαση του διοικητικού

εφετείου με αίτηση ακυρώσεως).

14.Παρ. 14. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Το ποσό της αναθεώρησης καταβάλλεται απ` τις

πιστώσεις του έργου».

-Στην περίπτωση αναθεώρησης, για την καταβολή της δεν είναι απαραίτητη η σύνταξη

ΑΠΕ. Σε περίπτωση που το έργο έχει ολοκληρωθεί, μπορεί να γίνει ανάλωση των

πιστώσεων ου έχουν διατεθεί για άλλους λόγους πχ απρόβλεπτα, όπως και ανάλωση

πιστώσεων των τυχόν επί έλλατον εργασιών. Καλό είναι στο τέλος του έργου, με τον

τελικό λογαριασμό, να συντάσσεται ΑΠΕ που να περιλαμβάνει την οριστική αναθεώρηση

για να είναι εμφανές το ακριβές κόστος του έργου. (Κωτσοβίνος, όπου παραπάνω σελ.

320).

15.Παρ. 15. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Πέρα από την προβλεπόμενη στις διατάξεις του άρθρου

αυτού αναθεώρηση τιμών αποκλείεται η αναπροσαρμογή του εργολαβικού ανταλλάγματος ή

η διάλυση των συμβάσεων δημοσίων έργων, κατ` εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων

288 ή 388 του Αστικού Κώδικα ένεκα της αυξομείωσης των τιμών».

-Με την διάταξη αυτή επιχειρείται να οριοθετηθεί ως μοναδικός τρόπος αυξομείωσης του

εργολαβικού ανταλλάγματος η αναθεώρηση των τιμών, μάλιστα δε γίνεται ειδική

αναφορά στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα, οι οποίες ως γνωστό εφαρμόζονται

συμπληρωματικά στα δημόσια έργα και ειδικότερα στο άρθρο 288 ΑΚ περί καλής πίστης

και 388 ΑΚ περί απρόοπτης μεταβολής των συνθηκών. Εντούτοις η νομολογία των

δικαστηρίων έχει κρίνει (ΣτΕ 1136/1999, ΔΕφΙωαν. 36/1995, ΣτΕ 550/2004 και

24

552/2004) ότι τα δικαστήρια έχουν την δυνατότητα να παρεμβαίνουν διορθωτικά στις

συμβάσεις όταν συντρέχουν οι προυποθέσεις των άρθρων 200 και 288 ΑΚ.

16.Παρ. 16. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Η διαπίστωση των βασικών τιμών ημερομισθίων, υλικών

και μισθωμάτων μηχανημάτων όπως και των εργοδοτικών επιβαρύνσεων στα ημερομίσθια

γίνεται από την Επιτροπή Διαπίστωσης Τιμών Δημοσίων Έργων (ΕΔΤΔΕ) που προβλέπεται

από το άρθρο 9 της κοινής απόφασης των Υπουργών Προεδρίας της Κυβέρνησης και

ΠΕΧΩΔΕ αριθμ 80885/5439/6-8-9-1992 (ΦΕΚ Β 573)».

17.Παρ. 17. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Οι τιμές που διαπιστώνονται από την Επιτροπή είναι οι

μέσες τιμές που διαμορφώνονται στην αγορά της περιοχής της πρωτεύουσας και οι τιμές

αυτές χρησιμοποιούνται σε όλη τη χώρα όχι μόνο για την αναθεώρηση αλλά και για

οποιαδήποτε άλλη συμπλήρωση αναλύσεων τιμών, όπου προβλέπουν τη χρήση των

αναλύσεων οι σχετικές διατάξεις. Οι τιμές των ημερομισθίων αναφέρονται στον μέσης

απόδοσης εργαζόμενο της αντίστοιχης ειδικότητας. Οι τιμές υλικών είναι οι τιμές που

διαμορφώνονται για τη χονδρική πώληση των υλικών ως ελεύθερων εμπορευμάτων και

περιλαμβάνουν κάθε σχετική επιβάρυνση που περιλαμβάνεται στις τιμές αυτές, σύμφωνα με

τις ισχύουσες διατάξεις και τα συναλλακτικά ήθη ( όπως πάγια συνυπολογιζόμενες

συσκευασίες ή μεταφορές, Φ.Π.Α τιμολογίων .). Οι τιμές μισθωμάτων μηχανημάτων και

αυτοκινήτων διαπιστώνονται για μηχανήματα σε καλή κατάσταση λειτουργίας. Όταν

διατίθενται από φορέα του δημόσιου τομέα τέτοια μηχανήματα λαμβάνονται υπόψη και οι

τιμές των μισθωμάτων αυτών. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μηχανημάτων που δεν υπάρχουν

στην αγορά επαρκή στοιχεία για τη διαμόρφωση της τιμής τους η Επιτροπή λαμβάνει υπόψη

της τα χαρακτηριστικά του μηχανήματος ( όπως κόστος, απόδοση, διάρκεια ζωής,

κατανάλωση ενέργειας ) σε σύγκριση με άλλα ανάλογα μηχανήματα για τα οποία

διαμορφώνεται αγοραίο μίσθωμα. Για τη διαπίστωση των τιμών γενικά η Επιτροπή

λαμβάνει υπόψη της κάθε πρόσφορο στοιχείο και ιδιαίτερα τα στοιχεία που

συγκεντρώνονται συνεχώς από την αρμόδια υπηρεσία της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων

Έργων, η οποία και παρέχει γραμματειακή και διοικητική εξυπηρέτηση στην Επιτροπή. Οι

τιμές που διαπιστώνονται από την Επιτροπή ισχύουν για όλες τις εργολαβίες».

18.Παρ. 18. άρθρου 54 ΚΔΕ: «. Απόσπασμα των πρακτικών της Επιτροπής, που

περιλαμβάνει τις τιμές που διαπιστώνονται, κοινοποιείται στο ΤΕΕ και στις πανελλήνιες

επαγγελματικές εργοληπτικές ενώσεις, που δίνουν κάθε δυνατή δημοσιότητα στις τιμές. Οι

πιο πάνω πανελλήνιες εργοληπτικές ενώσεις μπορούν να ασκήσουν ένσταση κατά των

πρακτικών για ορισμένες τιμές σε ανατρεπτική προθεσμία δεκαπέντε ημερών από την

25

κοινοποίηση των πρακτικών στο ΤΕΕ. Η ένσταση κατατίθεται στη γραμματεία της

Επιτροπής και σ` αυτή αποφασίζει ο Υπουργός Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων

Έργων μετά από γνώμη της ίδιας Επιτροπής της παρ. 16. Η απόφαση κοινοποιείται όπως

και το απόσπασμα του πρακτικού της Επιτροπής και ενεργεί έναντι πάντων».

19.Παρ. 19. άρθρου 54 ΚΔΕ: «Η αναθεώρηση υπολογίζεται με βάση συντελεστές που

κοινοποιούνται μηχανογραφικά. Στην περίπτωση της παραγρ. 11, αν δεν δίνονται

μηχανογραφικά οι συντελεστές με μηδενική την αξία των υλικών, συντάσσεται ειδικό φύλλο

υπολογισμού του συντελεστή. Το ίδιο εφαρμόζεται και σε κάθε περίπτωση που ο σχετικός

συντελεστής δεν δίνεται μηχανογραφικά. Στις περιπτώσεις κονδυλίων αναλύσεων με

πληθώρα εξειδικευμένων παραμέτρων ή ποιοτήτων υλικών διαφόρων προελεύσεων ή

κυμαινόμενων μέσα στο αυτό άρθρο συντελεστών μεταφοράς, η αναθεώρηση γίνεται με το

μηχανογραφικά κοινοποιούμενο συντελεστή της αντιπροσωπευτικότερης σχετικής

περίπτωσης».

20.Παρ. 20. άρθρου 54 ΚΔΕ: «Στις πιστοποιήσεις εμφανίζονται συνολικά τα ποσά

αναθεώρησης κάθε αναθεωρητικής περιόδου, όπως προκύπτουν από το σχετικό πίνακα. Οι

ποσότητες εργασιών που έχουν εκτελεσθεί ή έπρεπε να εκτελεσθούν μέσα σε κάθε

αναθεωρητική περίοδο προκύπτουν από σχετικούς πίνακες κατανομής των εργασιών που

απαιτούνται για τον υπολογισμό της αναθεώρησης. Με τους πίνακες αυτούς γίνεται και η

εφαρμογή της παρ. 2 βάσει του χρονοδιαγράμματος του έργου όπως αυτό οριστικοποιήθηκε

ως εγκεκριμένο πρόγραμμα κατασκευής και με ανοχή εκτιμήσεων 10% προς τα πάνω ή

προς τα κάτω από τη συνολική αξία εκτελεστέων εργασιών κατά αναθεωρητική περίοδο

όπως προκύπτει από το πρόγραμμα αυτό».

21.Παρ. 21. άρθρου 54 ΚΔΕ: « Η αναθεώρηση κάθε αναθεωρητικής περιόδου

περιλαμβάνεται στην πρώτη πιστοποίηση μετά την κοινοποίηση των συντελεστών της

περιόδου αυτής. Μέχρι τότε υπολογίζεται η αναθεώρηση προσωρινά με τους συντελεστές της

τελευταίας αναθεωρητικής περιόδου για την οποία έχουν κοινοποιηθεί οι συντελεστές

αναθεώρησης. Για να περιληφθεί σε πιστοποίηση η αναθεώρηση δεν απαιτείται να έχει

εγκριθεί ειδικό κονδύλιο για την αναθεώρηση αλλά η πληρωμή γίνεται από τις εγκεκριμένες

για το έργο πιστώσεις».

-Με τις τελευταίες αυτές διατάξεις λύνονται θέματα που αφορούν τον τρόπο καθορισμού

και διαπίστωσης τιμών, δίδεται η δυνατότητα μόνο στο ΤΕΕ να προσφύγει στην επιτροπή

διαπίστωσης τιμών, καθιερώνονται οι πίνακες διαχωρισμού τριμήνων βάσει των οποίων

26

γίνεται η εφαρμογή του χρονοδιαγράμματος του έργου (το δε χρονοδιάγραμμα πρέπει να

συνυποβάλλεται μαζί με κάθε αναθεωρητικό λογαριασμό), θεμελιώνεται ως χρόνος

έναρξης του υπολογισμού των συντελεστών η κοινοποίηση τους και καθορίζεται ότι η

αναθεώρηση καταβάλλεται ακόμη και αν δεν προβλέπεται ειδικό κονδύλιο, δεδομένου ότι

αυτή πληρώνεται από τις πιστώσεις του έργου.

ΗΡΑΚΛΕΙΟ 15/9/2008

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

27

28