ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΠ. ΓΑΤΣΙΑ

*

ΘΕΣΣΑΛΟΙΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ

......

«Μέ νύχια καί μέ δόντια!» [Αυτά πού πρέπει όλοι νά τά γνωρίζουν, ότι:]

Ετσι κρατήσαμε τήν πίστη μας...*

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΠΟΒΛΗΘΕΙΣΑ

ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2002Επανέκδοσις: Νέα Μηχανιώνα 2012, +Απόστολος Κ. Γάτσιας

*

1

Προλεγόμενα στη Νέα Έκδοση*

Στην φ. είμαστε σε μια από τις τελευταίες συλλειτουργίες με τον Μπαμπά, το 2004. Από τότε έχω ν’ ασχοληθώ με το παρόν κείμενο και είναι ένα χρέος μου απέναντί του που πρέπει να το κάνω.

Θα εξηγήσω λίγα πράγματα για το ιστορικό του παρόντος. Ο Μπαμπάς, γεννηθείς το 1935, αφού τελείωσε το Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο του Βόλου, παντρεύτηκε, χειροτονήθηκε και ήρθε στην περιοχή Θεσσαλονίκης το 1960, όπου υπηρέτησε ως εφημέριος, στην Αγία Τριάδα, την τουριστική ακτή.

Πρωτότοκος επτά αδερφών και με την ευθύνη της αποκαταστάσεώς τους, ευρέθη να έχη επιπλέον και την δική του προσωπική οικογένεια, τρία παιδιά, τις ευθύνες της ενορίας, σύν κάποιο φοβερό πρόβλημα υγείας, όταν παράλληλα μ’ αυτά, έπρεπε να σπουδάση, όχι για τίποτε άλλο, πέραν αυτού που εκείνος ωνόμαζε ‘λαχμάδα’, δηλαδή, αγάπη και λαχτάρα. Πήγε Ακαδημία, Νομική, αλλά τελικά η Θεολογία ήταν εκείνο στο οποίο

2

αφοσιώθηκε και ένεκα των περιπλοκών που περιέγραψα, γι’ αυτόν κράτησε το διάστημα σπουδών πολλά χρόνια. Πήρε το πτυχίο του στην δεκαετία του 1970.

Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 πήρα κι εγώ το δικό μου πτυχίο στην Θεολογική και άρχισα μεταπτυχιακές σπουδές, ο Μπαμπάς, πενηντάρης πλέον, ήρθε μαζί μου για να κάνη κι εκείνος τις δικές του. Άλλη μια δεκαετία, ίσως εικοσαετία, κράτησαν και οι μεταπτυχιακές σπουδές του Μπαμπά, ετοιμαζόταν μάλιστα για το διδακτορικό του με επέκταση του εν λόγω θέματος.

Γύρω στο 2000, η υγεία του επιδεινώθηκε αρκετά. Η έρευνα τόσων ετών ωστόσο τον είχε κάνει να συσσωρεύση υλικό απίστευτου όγκου και ενδιαφέροντος που συνέλεξε σε πρωτότυπες πηγές, με προσωπικά ταξείδια. Είχε γίνει σκοπός της ζωής του. Κι εγώ βέβαια παρακολουθούσα όσο μπορούσα. Πέραν και των δικών μου πολλών ασχολειών, κάποια μέρα νευρίασα, πήρα σε 3-4 βαλίτσες ένα μέρος του υλικού του Μπαμπά και αφού σκέφθηκα τον σκελετό, προσπάθησα να υποτάξω το κείμενο στην μορφή που έχει η παρούσα εργασία εδώ.

3

Ο Μπαμπάς δεν ήταν απολύτως σύμφωνος με τις προεκτάσεις που έδινα σε ορισμένα θέματα, όπως π.χ. για τον Σκυλόσοφο. Υπήρξαν αρκετές διαφωνίες, προσπάθησα να ‘μετριάσω’ τα σκληρότερα, δεν το απέφυγα τελείως. Θέλω να πώ ότι η ευθύνη για την τελική μορφή είναι αποκλειστικά σε μένα που απ’ την μια μεργιά δεν ήθελα να δυσαρεστήσω τον μπαμπά, αλλά κι από την άλλη δεν μπορούσα να επιτρέψω να βγή ‘άλλη μια επιστημονική χλαπάτσα’, το σύνηθες στο κλούβιο ελλαδικό γιουνιβερζιτέτ. Και δεν έγινε.

Αυτό που βγήκε είναι ένα πολύ αληθινό και γι’ αυτό, επικίνδυνο κείμενο. Αυτό φάνηκε όταν ο Μπαμπάς έδωσε μόνος του την μάχη στο Πανεπιστήμιο και χρειάστηκε να υπερασπίση θέσεις για τις οποίες όπως είπα δεν ήταν Εκείνος υπεύθυνος αλλά εγώ! Οι άθλιοι ‘κριτές’, οσφραίνονταν ότι κάτι το πολύ ενοχλητικό υπάρχει εδώ, αλλά τελικά, δεν μπόρεσαν να αντιδράσουν ‘επιστημονικά’ κι έδωσαν την… γελοία έγκρισή τους και οι θέσεις αυτές, πέρασαν, ‘κατοχυρώθηκαν’!

4

Οι νεομάρτυρες βρήκαν την δικαίωσή τους. Ο μπαμπάς πήρε τον τίτλο και κάποιοι εκ των κριτών, -συμμετείχε βάσει του νόμου ολόκληρο το διδακτικό προσωπικό της Σχολής!- του ψέλλισαν να κάνη εάν θέλη (!) τις διορθώσεις που είχαν την βλακεία να του προτείνουν.

Ήθελε να κάνη διορθώσεις ο μπαμπάς; Μάλιστα. Ξανασυζητήσαμε. Του είπα: ‘-Απλώς,

δείξε μου τι ακριβώς θες να διορθώσω και θα το κάνω’. Τελικά, έβγαλα πολύ (αποκαλυπτικό) υλικό, ετοιμάστηκα να προσθέσω κάποια νεότερα στοιχεία, φωτογραφίες κτλ, δεν το ’κανα όμως τελικά πράξη διότι το 2004 ο Μπαμπάς πήγε στον Κύριο.

Την νέα έκδοση, Θεού επιτρέποντος, λέω να την κάνω εντός του 2012, κι έτσι εδώ, έναν χρόνο πριν, την ετοιμάζω. Βλέπω, στην έκδοση του 2002, είχα γράψει ‘έτσι κρατήσαμε την πίστη μας…’. Κι έτσι θα την κρατήσουμε, σίγουρα, αλλά μακάρι να μπορούσα να συμπληρώσω ‘και την πατρίδα μας’.

5

Η πατρίδα μας χάθηκε. Αυτή την φορά οριστικά, στην χοάνη του απέραντου χρέους που συσσώρευσαν έναντι των εβραίων τραπεζιτών οι αλήτες και προδότες πωλητικοί, τα απόλυτα καθάρματα της παγκοσμίου ιστορίας που για κακή μας μοίρα, διαχειρίστηκαν τις τύχες του τόπου.

Τρόϊκες και μη-κυβερνητικές σαχλαμάρες μεθοδεύουν τον απόλυτο όλεθρο. Γκαουλάητερ δεν είναι πλέον κάν ένας ‘έλληνας’, αλλά κάποιοι βάρβαροι, Τώμψεν, Ντερούζ και Μαζούχ κι άλλοι ‘από πίσω τους’.

Τελειώνω επαναλαμβάνοντας ότι τα όποια λάθη βαρύνουν εμένα ως προς το περιεχόμενο και τον τρόπο των εκδόσεών του πρίν, τώρα και στο μέλλον. Καθότι το 90% ας πούμε του υλικού που συγκέντρωσε ο μπαμπάς περιμένει ακόμη την δικαίωσή του, σκέφτομαι σε πρώτη ευκαιρία εν τω μέλλοντι, να επιληφθώ.

Κοντολογίς, πρόκειται για τους νεότερους νεομάρτυρες, τις ‘θείες φλόγες’ που εμφανίστηκαν εξαιτίας της γνωστής παλαιάς εβραιοκομμουνιστικής κακουργίας και της σύγχρονης διεθνούς ισλαμικής τρομοκρατίας που μέχρι σήμερα ανέδειξε ο Κύριος να στηρίζουν τον επίγειο λαό Του. Ίσως θα πρέπει να προστεθούν επιπλέον και τα θύματα της Νέας Εποχής ή Νέας Τάξης… Στην παρούσα έκδοση, στο τέλος, ίσως προσθέσω κάποια νεότερα δεδομένα και επεξηγήσεις.

6

Ομοίως, κάποιες φωτογραφίες λέω να παρεμβάλω στο κείμενο για να σπάσω την μονοτονία, καθότι ζούμε στην εποχή της εικόνας.

Περιεχόμενα.Πρόλογος. - Ευχαριστίες. - Αφιέρωση. -Εισαγωγή.

1.0.0. Μέρος Πρώτον. Νεομάρτυρες από τό Μαρτυρολόγιο τής Αγίας μας Εκκλησίας.

1.1.0. Κεφάλαιον Α’. Αρχιερείς Νεομάρτυρες.1.1.1.-Σεραφείμ Φαναρίου καί Νεοχωρίου + 4-12-1601.1.1.2.-Παρθένιος Ροδοβυζίου ή Ροδοβυστίου + 21-7-1777.1.2.0. Κεφάλαιον Β’. Ιερείς καί μοναχοί Νεομάρτυρες.1.2.1.-Γεδεών ο Θεσσαλός + 30-12-1818.1.2.2.-Δαμιανός ο αγραφιώτης + 14-2-1568.1.2.3.-Δανιήλ ο Μετεωρίτης + 16-8-1551(;).1.2.4.-Εφραίμ ο νεοφανής (εκ Τρίκκης) + 5-5-1426.1.2.5.-Νικόδημος ο Μετεωρίτης + 16-8-1551.1.2.6.-Νικόλαος ο εν Βουνένοις, + αρχές 10ου αιώνος.1.3.0. Κεφάλαιον Γ’. Αντιπροσωπευτικοί τύποι λαϊκών Νεομαρτύρων1.3.1.-Απόστολος από τόν Αγιο Λαυρέντιο Βόλου + 16-8-1686.1.3.2.-Γεώργιος από τήν Ραψάνη Λαρίσσης, + 5-3-1818.1.3.3.-Ιωάννης εκ Μονεμβασίας, ο ανυποχώρητος, + 21-10-1773.1.3.4.-Νικόλαος από τό Μέτσοβο, + 16-5-1617.1.3.5.-Σταμάτιος από τήν Νηλεία Βόλου, + 16-8-1680.1.3.6.-Τριαντάφυλλος από τήν Ζαγορά Βόλου, + 8-8-1680.1.3.7.-Κοσμάς ο εκ Τρίκκης τής Θεσσαλίας αθλήσας εις τήν Προύσσαν + τέλη 15ου αιώνος.

2.0.0. Μέρος Δεύτερον. Νεομάρτυρες πού δέν περιλαμβάνονται επισήμως

στό Αγιολόγιο τής Εκκλησίας.2.1.0. Κεφάλαιον Α’. Αρχιερείς Νεομάρτυρες (Εθνομάρτυρες).

2.1.1.-Αγάπιος Δημητριάδος + 4-12-1601.

7

2.1.2.-(Αλή), Πρώην Μητροπολίτης Μογλενών, (+ ;)2.1.3.-Διονύσιος ο Φιλόσοφος (Σκυλόσοφος), + 13-9-1611.2.1.4.-Διονύσιος ο Καλλιάρχης, + 10-4-1821.2.1.5.-Ιάκωβος ο Λιτζάς καί Αγράφων, + 4-12-1601.2.1.6.-Ιωσήφ ο Ρωγών, + 13-4-1826.2.1.7.-Κύριλλος ο Τρικκαίος, + 29-9-1821.2.1.8.- Πολύκαρπος Μπιθικούκης ο Δαρδαίος, + 17-9-1821.

2.2.0. Κεφάλαιον Β’. Κατώτεροι κληρικοί μάρτυρες κατά τήν τουρκοκρατία.

2.2.1.-Αναστασίου Γεώργιος, + Αύγουστος 1790.2.2.2.-Βλαχάβας Ευθύμιος, + 1808.2.2.3.-Παντελεήμων ο Διάκονος, + 4-12-1601.2.2.4.-Πολυζώης Δημήτριος, ο Τρικκαλινός, + Φθινόπωρον 1770.2.2.5.-Στεφανόπουλος Ν.(ικόλαος;) εκ Λαρίσσης, + 1878.

2.3.0. Κεφάλαιον Γ’. Αντιπροσωπευτικοί τύποι λαϊκών Νεομαρτύρων (Εθνομαρτύρων).

2.3.1.-Κωνσταντίνος ο Θεσσαλός, δάσκαλος, + 1789.2.3.2.-Νικόλαος, από τό Νεοχώρι Θεσσαλίας (18-20 ετών), + 1674.2.3.3.-Μιχαήλ Μακροφρύδης, από τήν Γράλιστα (ελληνόπυργο) Αγράφων, + 1544.2.3.4.-Νικόλαος Μοσχοβίτης, + 1617, κ. ά.

Συμπεράσματα. Βιβλιογραφία.

Πρόλογος.Μέσα από τά συχνά Συνέδρια, είτε πανελλαδικά

είτε τοπικά πού γίνονται μέ θέμα τούς Νεομάρτυρες,

8

μέσα από τήν δημοσίευση πολυάριθμων πονημάτων μικρών ή μεγάλων μέ θέμα τούς νεομάρτυρες, αλλά καί μέσα από επιστημονικές εργασίες δηλαδή Διδακτορικές διατριβές καί Μεταπτυχιακές μελέτες -όπως η παρούσα-, αυτό τελικά πού συμβαίνει είναι τό ξύπνημα τής πονεμένης Ρωμηοσύνης.

Υπάρχει μιά δίψα, καθώς φαίνεται στόν λαό μας νά ξαναβρούμε, νά επανασυνδεθούμε μέ τήν λησμονημένη μας σέ μεγάλο βαθμό, Παράδοση, τήν Παράδοση τής Εκκλησίας τών Αγίων καί τών Μαρτύρων. Τούτη η δίψα γιά βαθύτερη γνώση τού Βίου τών Νεότερων Αγίων μας, τών λεγόμενων Νεομαρτύρων, υπήρχε καί στήν δική μου καρδιά.

Γιά τόν λόγο αυτό, άν καί η περασμένη μου ηλικία δέν ήταν καί πολύ καλός σύμμαχος καθότι «τό μέν γάρ πνεύμα πρόθυμον η δέ σάρξ ασθενής», αισθάνθηκα τήν ανάγκη νά φοιτήσω ξανά στό Μεταπτυχιακό Τμήμα τής Θεολογικής Σχολής τού ΑΠΘ καί κάτω από τήν σοφή καθοδήγηση τού αιδεσιμολογιωτάτου καθηγητού π. Θεοδώρου Ζήση νά τολμήσω νά προσφέρω κι εγώ κάτι, -έστω τό ελάχιστο- σ’ αυτό πού είναι απαίτηση τών δύσκολων καιρών μας νά γίνη: δηλαδή τό ξύπνημα τής Ρωμηοσύνης μέ τό νά φέρουμε στό φώς καί νά παραδειγματιστούμε από τήν αθάνατη παράδοση τής Εκκλησίας μας στήν οποία οι Νεομάρτυρες αποτελούν τήν αυτοεπιβεβαίωση τού εαυτού μας καί τήν δικαίωση τής ύπαρξής μας.

Ευχαριστείες.Ευχαριστώ θερμά όλους εκείνους πού μέ

συγκινητική προθυμία μέ βοήθησαν στήν συγκέντρωση τού πλούσιου υλικού είτε μέ τήν προφορική τους συνέντευξη, είτε χορηγώντας μου σπάνιο καί δυσεύρετο

9

υλικό. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τόν καθηγητή π. Θεόδωρο Ζήση, ο οποίος υπήρξε ο Σύμβουλος Καθηγητής μου καί μέ παρότρυνε νά ασχοληθώ μέ αυτό τό θέμα. Ομοίως καί τόν γυιό μου ιερέα π. Απόστολο Γάτσια, πού επομίστηκε τήν πληκτρολόγηση καί τήν διαφρόντιση αυτής τής μελέτης.

Αφιέρωση.Αφιερώνω τούτη τήν εργασία «ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΙ», στήν σύντροφό μου πρεσβυτέρα Τριανταφυλλιά, η οποία μέ τήν διακριτική της παρουσία μέ βοήθησε ποικιλλοτρόπως, ώστε όλα αυτά τά χρόνια, σχεδόν μιά δεκαπενταετία μέχρι σήμερα, (τέλη 1998), ανεπηρέαστος νά ασχοληθώ μέ τό θέμα αυτής τής εργασίας καί μέ αξιοθαύμαστη υπομονή δέχθηκε τήν απομόνωσή μου στίς ατέλειωτες ώρες μελέτης, τόσο καλά, όσο πρόθυμα μέ συνόδευσε αμέτρητες φορές στά πολλά ταξείδια μου στά διάφορα χωριά τής Θεσσαλίας, όπου προσπαθήσαμε μαζί, «ιδίοις ωσίν», νά ακούσουμε στήν ζωντανή γλώσσα τού λαού μας τίς μαρτυρίες πού υπάρχουν γιά τούς πατριώτες μας νεομάρτυρες ή νά βρούμε κάποια τυχούσα γραπτή μαρτυρία.

Εισαγωγή.Είμαι θεσσαλός, είμαι ιερεύς. Γεννήθηκα τό 1935,

στήν Θεόπετρα Καλαμπάκας Τρικάλων πού απέχει περίπου 2-3 χιλιόμετρα από τό μοναστικό συγκρότημα τών Μετεώρων. Χειροτονήθηκα κληρικός τό 1960 καί υπηρετώ μέχρι σήμερα γιά 42 χρόνια στό νομό Θεσσαλονίκης. Υπήρξα φοιτητής στήν Θεολογική Σχολή τού ΑΠΘ στήν δεκαετία τού 1970. Φυσικό είναι λοιπόν, τό θέμα τής διπλωματικής μου εργασίας γιά τούς

10

Θεσσαλούς Νεομάρτυρες, νά έχη γιά μένα ιδιαίτερη σημασία καί βαρύτητα σέ σχέση, εννοείται, μέ κάποιο άλλο, «ουδέτερο» θέμα πού θά ήταν άσχετο μέ τόν τόπο καταγωγής μου ή τήν λειτουργική μου ιδιότητα. Ακόμη πρέπει νά επισημάνω ότι, δέν ασχολούμαι εδώ μέ ένα ξερό, ψυχρό καί θεωρητικό καθαρά, επιστημονικό ζήτημα.

Η Θεσσαλία υπάρχει καί είναι συγκεκριμμένος τόπος τής πατρίδας μας. Η τουρκοκρατία βάσταξε σ’ αυτήν, περισσότερο από μισή χιλιετηρίδα, ένα αιώνα δηλαδή περισσότερο από ότι σέ άλλες περιοχές τής πατρίδας μας. Η Θεσσαλία ώς γνωστόν, κατακτήθηκε από τούς τούρκους τό 1393, εξήντα χρόνια νωρίτερα από τήν άλωση τής Κωνσταντινουπόλεως. Καί απελευθερώθηκε κομματιαστά. Ενα τμήμα της τό 1881 καί η υπόλοιπη τό 1912.

Οι νεομάρτυρες, είναι κι αυτοί παρόντες στήν καθημερινή λατρευτική πράξη τής Εκκλησίας μας καί μπορούμε νά πούμε ότι πολλή δουλειά χρειάζεται νά γίνη ακόμα καί μάλιστα κατά τόπους, ώστε νά ριχτή άπλετο φώς, σέ τόσο σπουδαία γεγονότα καί πρόσωπα πού τίμησαν τήν Εκκλησία στούς σχετικά πρόσφατους χρόνους. Τήν σημασία αυτή τήν έχει αντιληφθεί πολύ καλά καί ο θεολογικός κόσμος.

11

Ο αείμνηστος Καθ. Ι. Αναστασίου, επισημαίνει: «Σέ εμάς στόν σημερινό κόσμο μένει νά αντιληφθούμε ποιά είναι η αξία τών ταπεινών ηρώων τής πίστεως καί τού ελληνισμού»1.

Κι επειδή χρονικά οι Νεομάρτυρες, είναι πολύ κοντά σέ μάς, μέ ευαισθητοποιημένη τήν λαϊκή συνείδηση, η οποία καί πρώτη τούς αναγνώρισε, είναι τυχερός ο ερευνητής από μιά άποψη, εφ’ όσον υφίστανται πλούσιες καί ώς επί τό πλείστον καθαρές πηγές γιά τήν έρευνά του. Μπορώ νά πώ όμως, ότι από άποψη μεθοδολογίας, εδώ είναι εντελώς καινούρια καί διαφορετικά τά στοιχεία τής έρευνας καί καθόλου απλό, στήν πληρότητά του, νά εξηγηθή τό φαινόμενο τών Νεομαρτύρων.

Πώς μπορεί κανείς π.χ. νά αντιμετωπίση «λογικά» τό γεγονός τό αναμφισβήτητο, ότι ακόμα καί μικρά παιδάκια πήγαιναν «μέ τόν σταυρό στό χέρι» μπροστά στόν μισόχριστο αγαρηνό τύραννο καί τόν προκαλούσαν μέ σθένος λέγοντας τό γνωστό σέ όλους μας σήμερα: «-Σφάξε με αγά μου ν’ αγιάσω», σύμφωνα μέ εγκυρώτατες μαρτυρίες τής εποχής: «... Υπερμεσούντος τού ιζ’ αιώνος ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Νεκτάριος (1660-1669) έγραφεν ότι ούκ έστι πόλις καί τόπος όπη τών ορθοδόξων ού προχέονται υπέρ τής ευσεβείας τά αίματα.

Καί μειράκια εωράκαμεν πρό ολίγων ετών τή τομή τής μαχαίρας αφόβως υποκλίναντα τόν αυχένα...»2.

1 δές: Ιωάννου Αναστασίου, Εισαγωγικά γιά τήν μελέτη τών Νεομαρτύρων, στόν τόμο τής Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, ΠΡΑΚΤΙΚΑ, θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν καί μνήμην τών νεομαρτύρων, 17-19 Νοεμβρίου 1986, προνοία καί προεδρία τού παναγιωτάτου μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ. κ. Παντελεήμονος τού Β’, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 38.

2 Δές: Παπαδοπούλου Χρυσοστόμου, αρχιεπισκόπου, Οι νεομάρτυρες, εκδ. ΤΗΝΟΣ, έκδ. Γ’, Αθήναι 1970, σελ. 31.

12

Τί σημαίνει ακριβώς «αγιάζω» καί πώς ο αγιασμός δύναται νά καταστή τρόπος ζωής; Σέ ποιό βαθμό οι Νεομάρτυρες είναι καί εθνομάρτυρες, αφού αποδεδειγμένα σ’ αυτούς ο σύγχρονος ορθόδοξος ελληνισμός χρωστάει τήν ύπαρξή του; Αν υποθέσουμε γιά μιά στιγμή ότι οι νεομάρτυρες έλλειπαν, τότε είναι μάλλον βέβαιο ότι καί ο ελληνισμός μαζί μέ τήν ορθοδοξία θά είχαν εξατμισθή στό φλογερό καμίνι τών μαζικών εξισλαμισμών.

Μπορούμε νά πούμε ότι έχουμε δύο είδη εξισλαμισμών, τούς ακούσιους καί τούς εκούσιους. Παράδειγμα ακούσιου εξισλαμισμού δίνει ο Μ. Φ. Ζαλλώνης, στό: Σύγγραμμα Περί τών Φαναριωτών, όπου γράφει: «Οι Οθωμανοί, διά νά αυξήσουν τούς ομοθρήσκους των, κατήντησαν εις τάς ημέρας μας νά κάμνουν τούς στρατιώτας ή σεφερλίδας νά αρπάζουν βιαίως χιλιάδας τινάς παιδίων αρσενικών καί θηλυκών ανηκόντων εις Γραικικάς οικογενείας».

Εικ. Το έργο του Ζαλώνη, δεξιά Φαναριώτης.

Καί αυτόθι, υποσημείωσις 1: «Οι στρατιώται Τούρκοι, εις εκστρατείαν όντες, αρπάζουν τά ευμορφότερα αρσενικά ή θηλυκά παιδία, ανήκοντα εις Γραικικάς οικογενείας, αι οποίαι κατοικούν εις τά σύνορα

13

εις τρόπον ώστε, εις τούς οποίους έκαμον περισσοτέρους πολέμους κατά τής Ρωσσίας ή Αουστρίας οι Τούρκοι εζήτησαν τρόπον τινά νά αντικαταστήσουν τούς οποίους έπαθον χαμούς εις τάς μάχας μέ τήν αρπαγήν μεγάλου τινός αριθμού δυστυχών Γραικών υπηκόων των, τούς οποίους κατεδούλωσαν, καί επώλησαν ανηλεώς καί παρανόμως εις τούς ακολουθούντας συνήθως τά τουρκικά στρατεύματα πραγματευτάς». Ο ίδιος Ζαλώνης, αυτόθι, δίνει κατάλογο γιά τίς αιτίες τών εκούσιων εξισλαμισμών: «Πολλοί ραγιάδες, καί αρκετά μεγάλη ποσότης ενηγκαλίσθησαν θεληματικοί των τόν Μωαμεθανισμόν διά τάς ακολούθους αιτίας.

Α’ Δι’ έρωτα τής πολιτικής ελευθερίας. Β’ Εξ αιτίας τών κόπων τής δουλείας καί τών

μερικών κακώσεων. Γ’ Διά νά απολαμβάνουν τά ασελγή δίκαια τής

πολυγαμίας. Δ’ Διά νά διαφυλάξουν τά υπάρχοντά των από τούς

άρπαγας Μουσουλμάνους. Ε’ Διά νά έχουν τήν ελευθερίαν νά ενδύωνται, όπως

θέλωσι, καί από κλίσιν πρός τήν ασιατικήν τρυφήν. Στ’ Διά νά αποφύγουν κεφαλικήν (θανατικήν)

ποινήν. Ζ’ Διά νά εκβάλλουν τά παιδία των από τάς οποίας

επιβάλλουν εις τούς ραγιάδες δουλείας καί νά απολαμβάνουν τά δικαιώματα τού πολίτου,

Η’ Διά έλλειψιν θρησκείας καί αισθήματος τιμής. Θ’ Καί τέλος πάντων από κλίσιν πρός τά όπλα, καί

συχνά μέ σκοπόν νά εμπορέσουν νά εκδικηθούν κατά τινος τούρκου, ός τις τούς ύβρισεν, ή τούς εκακοποίησεν καί

Ι’ Από απελπισίαν δυστυχίας ή μέθην»3.3 Δές Μ. Φ. Ζαλλώνη, Σύγγραμμα Περί τών Φαναριωτών, κριτική

έκδοση, 5η , Αθήνα 1977, ανατύπωσις τής εν Παρισίοις εκδόσεως τού

14

Από μιά άποψη στά κοσμικά μάτια, φαντάζει ώς ανόητος εκείνος πού μπορούσε από τήν μιά στιγμή στήν άλλη νά συγκαταλεχθή, αλλαξοπιστώντας, μεταξύ τών κυριάρχων καί μάλιστα νά αποκτήση προνομιακή θέση ανάμεσά τους (δές παροιμία: «νά γίνω τούρκος, θά γίνω καί πασιάς!», κι αυτός σέ πείσμα τής κοσμικής «λογικής», εκούσια, νά μένη πεισματικά προσηλωμένος στήν πίστη τών Πατέρων του. Αλλά καί γιά όσους, δέν ήθελαν γιά κάποιον λόγο νά τουρκέψουν, υπήρχε πάντα καί η άλλη εύκολη λύση: νά φραγκέψουν!, πράγμα πού οι καπάτσοι, οι μορφωμένοι, πολλοί ισχυροί τής τότε εποχής, φυσικά τό έπραξαν. Ο απλός λαός όμως έμεινε πιστός «άχρι θανάτου» στήν πίστη τών Πατέρων του κι αυτό έγινε χάριν τής θυσίας τού αμέτρητου σμήνους τών νεομαρτύρων.

Καί ίσως εδώ θά ταίριαζε αυτό πού γιά κάποια σχετική περίπτωση λέγει ο εθνικός μας βάρδος Δ. Σολωμός: «όλοι οι τόποι σου σέ κράξαν χαιρετώντας σε θερμά...».

Ο Σολωμός βέβαια, εννοεί εδώ τήν Ελευθερία, από

τήν χειροπιαστή, τήν σωματική σκλαβιά, τήν οποία χαιρέτησαν καί επεδίωξαν όλοι οι τόποι τής υπόδουλης Ρωμηοσύνης. Γεννήτορά της ωστόσο, τούτη η Ελευθερία, είχε τήν άλλη τήν Ελευθερία, τήν πνευματική «εν ή ημάς Χριστός ηλευθέρωσεν». Αυτή ήταν καί η

1831, σελ. 93.

15

Ελευθερία πού έκαναν πράξη οι νεομάρτυρες, τήν παρουσία καί τήν ευλογία τών οποίων δέν στερήθηκε κανείς τόπος τής πατρίδας μας.

Δέν μπορούμε φυσικά νά πούμε ότι η Θεσσαλία υπήρξε ο τόπος μέ τούς περισσότερους νεομάρτυρες. Λέμε ότι η Θεσσαλία, όχι μόνο δέν στερρήθηκε τήν παρουσία καί τήν ευλογία τους, αλλά επέδειξε καί αξιόλογους νεομάρτυρες η ίδια, ενώ υπήρξαν καί πάρα πολλοί πού γαλουχήθηκαν στά νάματα τής ορθοδόξου πίστης, στό έδαφός της, όπου μέχρι σήμερα δεσπόζει τό γνωστό συγκρότημα τών Μετεώρων.

Στό σημείο αυτό είναι πολύ χρήσιμο νά πούμε δυό λόγια γιά τά Μετέωρα επί τουρκοκρατίας, αφού από τά Μετέωρα, ξεπήδησε σε ένα μεγάλον βαθμό καί η ψυχική ανάταση στήν Θεσσαλία, ύστερα από τήν σκληρότητα καί τήν οδύνη πού έφερε η υποδούλωση.

Από τό 1100 περίπου, οι βράχοι τών Μετεώρων προσελκύουν ασκητές, πού πληθαίνουν ταχύτατα καί γίνονται εκατοντάδες. Τό 1350 περίπου κτίζεται η μονή Μεταμορφώσεως τού Σωτήρος από τόν Αθανάσιο, πού κατόπιν ανακηρύχθηκε άγιος. Μετά 30 χρόνια επεκτείνεται, ενώ αρχίζει η ανέγερση τού Βαρλαάμ τό 1542, τού Ρουσάνου τό 1545 καί άλλων μοναστηριών, γιά νά φτάσουν κάποτε τά εικοσι τέσσερα καί νά αποτελέσουν μοναστική πολιτεία, τήν δεύτερη στόν ελληνικό χώρο, μετά τό Αγιον Ορος.

16

Στά Μετέωρα καταφεύγουν τά πιό ανεπτυγμένα

χριστιανικά στοιχεία, όσα διαπνέονται από πίστη πρός τόν Θεό καί από ανθρωπιστικά αισθήματα ή έχουν τάση πρός τήν μόρφωση, όπως τήν αντιλαμβάνονται εκείνη τήν εποχή. Ανέρχονται μάλιστα σέ κάμποσες εκατοντάδες οι μοναχοί τών Μετεώρων, πού ζούν μέ κανονισμούς, αντεγραμμένους από τό Αγιον Ορος. Από τούς καλόγηρους άλλοι ασχολούνται μέ τήν καλλιέργεια μοναστηριακών κτημάτων, άλλοι μέ τήν κατεργασία τών προϊόντων μέσα στίς μονές ή τήν περιποίηση τών κοπαδιών, ενώ άλλοι μελετούν.

Μελετούν οι μοναχοί, έστω τά λεγόμενα «κολυβογράμματα». Διότι από τήν αρχή τής τουρκοκρατίας ανακύπτει γιά τήν Εκκλησία, η ανάγκη από παπάδες, ψάλτες καί διάκους, απαραίτητους γιά τήν λειτουργία τών ναών, πού χρειάζονται κληρικούς, οι οποίοι θά πρέπει νά ξέρουν λίγα έστω «γράμματα», ώστε νά μπορούν «νά διαβάζουν». Ακόμα μέχρι σήμερα στήν εποχή μας (2002), στά θεσσαλικά χωριά, δέν λένε «ποιός παπάς θά λειτουργήση», αλλά «τήν Κυριακή, θά διαβάση ο τάδε παπάς...».

Επειδή όμως δέν υπήρχαν σχολεία, τήν προετοιμασία τους ανέλαβε η ίδια η Εκκλησία. Κάθε

17

παπάς συμμαζεύει ένα-δυό παπαδοπούλια, νά τόν βοηθούν καί τά μαθαίνει ψαλτική, αποστήθιση περικοπών καί λίγα «γράμματα», γιά γραφή καί ανάγνωση. Ετσι, κάθε Ναός γίνεται καί ένα σχολείο. Καί κάθε παπάς γίνεται καί ένας δάσκαλος, πού συντελεί στήν υποτυπώδη διδασκαλία τής μητρικής του γλώσσας καί τήν παραγωγή ιερωμένων. Φυσικά, στά μοναστήρια υπάρχει μεγαλύτερη ευχέρεια καί η διδασκαλία γίνεται πιό μεθοδική4.

Ολοι όμως όσοι ακολουθούν τόν μοναχικό βίο, καί είναι πολλοί αυτοί στά δύσκολα εκείνα χρόνια, εγκαταλείπουν τά εγκόσμια καί αφοσιώνονται στήν πίστη, πιστεύοντας ότι μόνο ο Χριστός θά χαρίση τήν σωτηρία τών ψυχών τους καί τού ανθρωπίνου γένους, από τόν διάβολο πού έφερε η υποδούλωση σέ άπιστους.

Πολύ σύντομα τά Μετέωρα γίνονται ορμητήριο χριστιανικό5.

Καλόγεροι εκτοξεύονται από εκεί καί πάνε καί κτίζουν καί άλλα μοναστήρια ή ναούς, στά Αγραφα, στήν Πίνδο, στόν Ολυμπο καί άλλα βουνά.

Δικτυώνουν έτσι, εκκλησιαστικά τίς ελεύθερες ορεινές καί ημιορεινές περιοχές, όχι μόνον τής Θεσσαλίας, αλλά καί γειτονικές. Αλλοι τέλος καλόγεροι μελετούν καί διατηρούν πνευματικές εστίες, πού όλες μαζί αποτελούν ένα κέντρο χριστιανισμού, μέ επιρροή καί πέρα από τά σύνορα τής Θεσσαλίας.

Οι ιστορικοί διαπιστώνουν ότι οι μονές τής Θεσσαλίας, τής δυτικής Μακεδονίας καί τής Ηπείρου,

4 Δές: Αρσενίου Λαζάρου: Η Θεσσαλία στήν τουρκοκρατία, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1984, σελ. 131-132.

5 Δές: Ι. Μ. Σταγών καί Μετεώρων, ΑΓΙΑ ΜΕΤΕΩΡΑ, τ’ άπαρτα κάστρα τής πίστεως καί τής Ρωμηοσύνης, (Συνάντηση καί γνωριμία, οραματισμοί, θέσεις καί προτάσεις γιά νά Παραμείνουν τά Αγια Μετέωρα άπαρτα κάστρα τής Ορθοδοξίας καί τής Ρωμηοσύνης, εκδ. ΑΓΙΑ ΜΕΤΕΩΡΑ, 1994).

18

διατηρούν πνευματικές σχέσεις μέ τά Μετέωρα, καί ότι αυτά συνδέονται απ’ ευθείας μέ τό Αγιον Ορος. Ετσι τά Μετέωρα, μετατρέπονται σέ κέντρα, στήν υπηρεσία τού δοκιμαζόμενου χριστιανισμού καί τού σκλαβωμένου ελληνικού στοιχείου.

Πόσο σημαντική είναι η συμβολή τους στήν

διατήρηση τής χριστιανικής πίστης καί πόσο ανταποκρίνεται ο πληθυσμός σ’ αυτό τό μαρτυρεί τό εξής: σέ περίοδο πού οι τούρκοι προσπαθούν νά μήν μείνη περίσσευμα στούς υπόδουλους, οι χριστιανοί βρίσκουν καί εισφέρουν καί χρήματα καί προϊόντα καί ζώα καί κτήματα ακόμα, γιά νά συντηρείται καί αναπτύσσεται η μοναστική ζωή στά Μετέωρα καί αλλού. Θεωρείται βέβαιο ότι τά Μετέωρα μέ τίς άλλες μονές στήν Θεσσαλία διατηρούσαν, τότε, μερικές χιλιάδες καλόγερους.

Στά ορεινά τής Θεσσαλίας, οι κάτοικοι εκκλησιάζονται ελεύθερα καί φανερά καί διατηρούν ισχυρό θρησκευτικό συναίσθημα. Ενας ιησουίτης, ο Ματθαίος Πιπέρης, επισκέφθηκε χωριά στόν Ολυμπο, Κίσσαβο καί Πήλιο καί βρήκε παντού «ήμερους ανθρώπους, αλλά άγριους σέ ότι αφορά τήν θρησκεία»

19

καί απέτυχε νά προσελκύση θεσσαλούς, όπως απέτυχαν καί άλλοι αργότερα, νά δημιουργήσουν εστίες ιησουϊτών καί παπικών.

Τήν εποχή εκείνη μυρμηγκιές ιησουϊτών

πηγαινοέρχονταν σέ ελληνικές περιοχές, ιδίως σέ παράλια καί σέ νησιά, όπου αναπτύσσουν έντονη δραστηριότητα. Η προσπάθειά τους δέν κατευθύνεται πρός μωαμεθανούς, αλλά πρός ορθόδοξους, πού επιδιώκουν νά τούς κάνουν παπικούς. Στίς αρχές τού 18ου αιώνα έχει απλωθεί πυκνό δίκτυ ιησουϊτών στήν Σμύρνη, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Θάσο, Εύβοια, Νάξο, Σαντορίνη καί άλλες περιοχές, εκτός από τήν Θεσσαλία.

Η μεταπήδηση από τήν ορθοδοξία στόν παπισμό, δέν απομακρύνει απλώς τούς έλληνες από τήν θρησκεία τους, αλλά υποσκάπτει καί τήν ενότητά τους. Οσοι φραγκεύουν χάνουν τήν διάθεση γιά ξεσκλαβωμό από τούς τούρκους, ενώ σέ πάμπολλες περιπτώσεις, ιδίως στά νησιά, αναπτύσσεται μίσος καί διχασμός μεταξύ

20

Ο Ιγνάτιος ντε Λογιόλα,

ιδρυτής του τάγματος των

Ιησουιτών γεννήθηκε το 1491, στην

Ισπανία. Η λέξη «Ιησουίτης» έχει έντονη

χροιά απαξίας στη νεοελληνική γλώσσα, ωστόσο

το τάγμα των Ιησουιτών, παίζει επί αιώνες πολύ σημαντικό ρόλο

ορθοδόξων ελλήνων καί παπικών γραικών, πράγμα πού εξασθενίζει τόν κορμό τού έθνους»6.

Στά πεδινά τής Θεσσαλίας όμως, κάτω από τήν δυναστεία τών οθωμανών, οι χριστιανοί απομακρύνονται από τήν θρησκεία καί χαλαρώνεται τό θρησκευτικό συναίσθημά τους.

Ο Ιωσήφ Βρυένιος γράφει ότι στίς σκλαβωμένες περιοχές, πολλοί έλληνες όχι μόνον αγνοούν τί θα πή χριστιανός, αλλά δέν ξέρουν ούτε τόν σταυρό τους νά κάνουν ή άν τό ξέρουν, αδιαφορούν νά τόν κάνουν.

Γιά τούς κάμπους τής Θεσσαλίας δέν έδειξαν

ενδιαφέρον οι ιησουίτες καί οι παπιστές, άν καί εκεί τό θρησκευτικό συναίσθημα τών ορθοδόξων ήταν χαλαρότερο. Ισως επειδή βυθισμένοι στήν εξαθλίωση οι έλληνες κολλήγοι, δέν είναι σέ θέση νά προσφέρουν τίποτα στόν παπισμό. Η κατάσταση αυτή στούς κάμπους διευκόλυνε τόν εξισλαμισμό καί προκαλούσε ρήγμα, στήν συνοχή τών σκλαβωμένων. Τό ρήγμα αυτό προσπάθησε νά τό φράξη η Εκκλησία μέ ειδική εξόρμηση, μέ έναν νέο τύπο κληρικού αγωνιστή, πού περιτρέχει τήν σκλαβωμένη ύπαιθρο, νά εμψυχώνη τούς

6 Δές: Αρσενίου Λαζάρου: Η Θεσσαλία στήν τουρκοκρατία, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1984, σελ. 127-128.

21

Ο Ιωσήφ Βρυέννιος υπήρξε λόγιος του Βυζαντίου. Ο πρώτος που σε πύρρειο λόγο του προφήτευσε -30 χρόνια πριν- την πτώση της Βασιλεύουσας. Άνθρωπος της σκέψης, του Θεού και της γραφής. Αλληλογραφούσε με το ιδιότυπο της εποχής.

Ο πανεπιστημιακός Ν. Τωμαδάκης έσωσε και μετέφρασε αρκετές επιστολές του. Ανάμεσά τους και αυτή. Aν ήξερα σίγουρα ότι και αυτές οι επιστολές μου δε θα ναυαγήσουν στη θάλασσα και ότι μετά την ανάγνωση δε θα τις πετάξεις στο χώμα ή τη φωτιά, ή το λιγότερο σε καμιά γωνιά, ίσως θα σου έστελνα πολλές και ομορφογραμμένες. Όσο όμως το θυμάμαι, τόσο περισσότερο τεμπελιάζω να σου γράψω. Kατάλαβε λοιπόν τι σημαίνει μάταια

χριστιανούς, νά διατηρούν τήν πίστη τους καί νά παραμένουν έλληνες.

Στήν Θεσσαλία από τά πολλά καί μεγάλα μοναστήρια, ξεχύνονται πάμπολλοι καλόγεροι στούς κάμπους γιά διαφωτισμό. Η δραστηριότητά τους σκανδαλίζει τούς τούρκους καί αρχίζουν διωγμοί. Πιάνουν τέτοιους καλόγερους καί τούς βασανίζουν, νά αποκηρύξουν όσα κηρύττουν. Εκείνοι αρνούνται καί προτιμούν τόν θάνατο μετά βασανιστηρίων, παρά νά αποκηρύξουν τήν πίστη τους. Ετσι παραδειγματίζουν απλούς χριστιανούς νά μένουν πιστοί καί δημιουργούν τούς νεομάρτυρες, όπως τούς ονόμασε η Εκκλησία.

Ενας από αυτούς είναι ο Διονύσιος ή Δαμιανός

από τό Μυρίχοβο Τρικάλων. Τριγύριζε σέ χωριά τό 1560. Τόν πιάνουν οι τούρκοι γιά ασήμαντη αφορμή καί τόν καλούν νά απαρνηθή τήν πίστη του. Εκείνος αρνείται. Τόν βασανίζουν καί τελικά τόν απαγχονίζουν μέ τόσο πείσμα, ώστε καίνε κατόπιν καί τό πτώμα του, γιά παραδειγματισμό. Εκτός από τούς κληρικούς καί απλοί χριστιανοί γίνονται θύματα τών τούρκων, όταν αρνούνται νά αλλάξουν πίστη.

Θά δούμε στήν μελέτη μας καί τήν περίπτωση πού σημείωσε στό ημερολόγιό του ο φράγκος ταξειδιώτης

22

Αντουάν Γκαλάν γιά τήν τραγωδία κάποιου Νικόλα από τό Νεοχώρι Θεσσαλίας.

Υπάρχουν μάλιστα καλόγεροι οι οποίοι εκούσια επιδιώκουν θάνατο μάρτυρος. Αναπτύσσεται μιά φοβερή τεχνική η οποία συνιστά μιά λεπτολόγο καί μεθοδική διαδικασία πού έχει αφόρμησή της καί πρώτο στάδιο τήν άρνηση τού Χριστού. Κατόπιν, ο αρνησίχριστος χάνεται από τήν δημόσια ζωή, καταφεύγει σέ κάποιο από τά μοναστήρια τούς Αγίου Ορους, όπου μετανοεί, καί ασκείται ψυχικά καί σωματικά ώστε νά αποκτήση απέραντη αντοχή σέ οποιεσδήποτε πιέσεις ή προσφορές. Υστερα, ο σκοπίμως ή κατά συγκυρίαν εξισλαμισθείς, επιστρέφει στόν ίδιο τόπο τής εξόμωσής του γιά νά επιστρέψη ξανά στήν αρχική πίστη τών Πατέρων του, τήν ορθοδοξία.

Οταν ο εξισλαμισθείς ξαναγίνεται ορθόδοξος, οι τούρκοι λυσσάνε από τό κακό τους, τόν συλλαμβάνουν καί μετέρχονται κάθε μέσο καί τρόπο βασανισμού γιά νά τόν κάμψουν. Αυτός δέν κάμπτεται, τούς προκαλεί συνεχώς, βρίζει τήν διαβολική τους θρησκεία καί διακηρύσσει τήν ακράδαντη πίστη του στόν Χριστό.

Τελικά οι τούρκοι τόν θανατώνουν. Στό σημείο τούτο, ο μάρτυρας έχει νικήσει καί έχει εκπληρώσει τήν αποστολή του καθώς η αντοχή πού έδειξε στά βασανιστήρια καί τόν θάνατο, αφ’ ενός μέν χαλυβδώνει τήν χαλαρή πίστη τών ομοφύλων του, αφ’ ετέρου, οι τούρκοι τρομοκρατούνται μπροστά στό απόκοσμο τούτο φαινόμενο. Τό φαινόμενο τούτο πού πρίν περιγράψαμε, έκανε πολλούς μελετητές νά χαρακτηρίσουν ούτε λίγο ούτε πολύ, τήν Εκκλησία επί τουρκοκρατίας ώς «βιομηχανία νεομαρτύρων»! Αλλά οι νεομάρτυρες, ταυτοχρόνως, επιτελούν καί εθνική αποστολή.

23

Κρατώντας τούς ρωμηούς στήν πίστη τών πατέρων, τούς συγκρατούν καί στόν ελληνισμό.

Σύμφωνα μέ μιά γενική καί εγκυκλοπαιδική άποψη, νεομάρτυρες, ονομάζονται οι υποστάντες «μαρτυρικόν θάνατον υπέρ τής ορθοδόξου πίστεως επί τουρκοκρατίας, ίνα μή δεχθώσιν τόν ισλαμισμόν»7.

Είναι επίσης βεβαιομένο ότι «οι νεομάρτυρες ετιμώντο υπό τών πιστών εν τή ανατολική Εκκλησία καί άνευ επισήμου εκκλησιαστικής πράξεως, πολλοί δέ τούτων ανεκηρύχθησαν άγιοι, ενώ πολλοί επίσης παραμένουν άγνωστοι»8.

Στό σημείο αυτό, συμπληρώνει καί επεξηγεί σχετικώς κάποια άλλη εγκυκλοπαίδεια: «...Τά θύματα ταύτα τού μουσουλμανικού φανατισμού ήσαν πολυάριθμα, η δέ Εκκλησία, ώς καί κατά τήν περίοδο τών διωγμών τών πρώτων τριών αιώνων, δέν ηδύνατο νά ανακηρύξη πάντας τούς ούτω παθόντας, μάρτυρας, διά τό αθρόον τών θυμάτων καί διότι δέν ηδύνατο νά παρακολουθήση τό μαρτύριον πάντων»9.

Τούτος είναι καί ο λόγος πού χωρίζω τήν εργασία μου αυτή σέ δύο κύρια μέρη.

Στό πρώτο μέρος, παρουσιάζω τούς Θεσσαλούς Νεομάρτυρας, έτσι όπως βρίσκονται αυτοί καταχωρημένοι στό αγιολόγιο τής Εκκλησίας μας καί είναι γνωστοί ώς επί τό πλείστον στίς κατά τόπους εκκλησίες τής Θεσσαλίας, αλλά καί ευρύτερα, πολλοί εξ αυτών, στόν ελλαδικό χώρο.

7 Δές: Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς τ. 10, σελ. 465.8 Δές: Εγκυκλ. Πάπυρος Λαρούς τ. 10, σελ. 465.9 Δές: Εγκυκλ. Λεξικό Ελευθερουδάκη, στόν τ. 9, σελ. 749.

24

Στό δεύτερο μέρος τής εργασίας μου, αναφέρομαι σέ Νεομάρτυρες Θεσσαλούς οι οποίοι δέν έχουν καταχωρηθεί μέχρι στιγμής επισήμως στό αγιολόγιο τής ορθοδόξου Εκκλησίας αλλά κατά τό μάλλον καί ήττον, μετέχουν τού ανωνύμου ονόματος τών Αγίων Πάντων αφ’ ενός, αφ’ ετέρου, στήν συνείδηση τού θεσσαλικού λαού, επέχουν σέ πολλές περιπτώσεις θέση αγίου. Αρκετοί απ’ αυτούς, είναι γνωστοί στούς ιστορικούς ερευνητές τής νεότερης ελλαδικής ιστορίας ενώ αρκετοί είναι μάλλον άγνωστοι καί αποτελούν καρπό προσωπικής μου μελέτης καί συγκέντρωσης στοιχείων είτε μέ επιτόπια έρευνα, είτε μέ προσέγγιση δυσεύρετης βιβλιογραφίας.

Σέ ορισμένες περιπτώσεις, προχωρώ στήν διόρθωση πληροφοριών πού κατά τήν εκτίμησή μου έχουν αναγράψει ανακριβώς κάποιοι εκ τών ερευνητών, παρασυρθέντες προφανώς από έλλειψη ή σύγχυση τών πληροφοριών. Γενικότερα, τόσο στό πρώτο, όσο καί στό δεύτερο μέρος τής εργασίας μου, προχωρώ σέ μιά τριμερή διάκριση κατά κεφάλαια τού περιεχομένου.

Σέ αμφότερα τά μέρη, στό πρώτο κεφάλαιο εξετάζω τούς νεομάρτυρες πού ήσαν αρχιερείς. Στό δεύτερο

25

κεφάλαιο, εξετάζω τούς νεομάρτυρες πού υπήρξαν κληρικοί ή μοναχοί ενώ στό τρίτο κεφάλαιο εξετάζω τούς εκ τών λαϊκών νεομάρτυρες.

Μέρος Πρώτον.1.0.0. (Νεομάρτυρες από τό

Μαρτυρολόγιο τής Εκκλησίας.)Ο όρος «Νεομάρτυρες» συναντάται στήν

εκκλησιαστική γραμματεία αμέσως μετά τίς εικονομαχικές έριδες,10 καί τόν έδιναν οι ρωμαίοι στούς διαφόρους μάρτυρες από κείνη τήν εποχή καί μετά, ώστε νά ξεχωρίζουν οι νεότεροι μάρτυρες τής πίστης μας από τούς αρχαιότερους τούτων μάρτυρες τών πρώτων χριστιανικών αιώνων, πού μαρτύρησαν κατ’ εξοχήν, στήν εποχή τών μεγάλων διωγμών, τότε πού οι αυτοκράτορες τών ρωμαίων ήσαν ακόμη ειδωλολάτρες.

Μετά τήν πτώση τής Βασιλεύουσας πόλης τών Ρωμαίων, τής Κωνσταντίνου Πόλεως - Νέας Ρώμης στά βέβηλα χέρια τών αλλόδοξων φράγκων (1204) καί κυρίως τών αλλόπιστων αγαρηνών (1453), -κροίμασιν οίς οίδε Κύριος-, τό παλιό φαινόμενο τής διά τού μαρτυρίου ομολογίας τής πίστεως, επανελήφθη, καθώς έμμονη τακτική τών αλλόπιστων, εν πολλοίς, ήταν ο βίαιος εξισλαμισμός.

Σήμερα, γίνεται κυρίως χρήση τού όρου γιά νά περιγράψουμε τούς θερμούς ομολογητές τής πίστης πού έχυσαν τό αίμα τους γιά τόν Χριστό κατά τήν διάρκεια τής βάρβαρης τουρκοκρατίας πού συμβατικά αυτή η περίοδος συμπιέζεται στό διάστημα 1453-1821.

Βεβαίως εδώ δέν πρέπει νά ξεχνάμε ότι τό φόρου υποτελές στόν σουλτάνο ατροφικό προτεκτοράτο πού ίδρυσαν οι μεγάλες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσσία)

10 Δές: Θρησκευτική καί Ηθική Εγκυκλ., τόμος 9ος στ. 403.

26

μέ τό Πρωτόκολλο τού Λονδίνου τού 1830 καί μέ τήν αφελή σύμπραξη τών ρωμηών οπλαρχηγών, δέρνονταν καί δέρνεται μέχρι σήμερα από τήν ξενοκρατία, τόν μισελληνισμό, τήν υποτέλεια αλλά καί τόν πρόδηλο γραικυλισμό του.

Μάλιστα, όπως απέδειξε η επιστημονική έρευνα:

«...Τή αφελή συμπράξει τών οπλαρχηγών τού 1821, οι ευρωπαίοι εθέσπισαν τήν έναρξιν διαλύσεως τής Ρωμαιοσύνης...»11.

Οσο γιά τούς στόχους τών ευρωπαίων, ή καλλίτερα, τών φράγκων, όσοι ερευνητές δέν πάσχουν από μαλάκυνση ή προδοσία, διατυπώνουν καθαρά τό γεγονός: «...Οι στόχοι ήταν νά σπάσουν τήν δύναμη τού Σουλτάνου καί κυρίως νά μήν αφήσουν τούς έλληνες νά ασκήσουν τήν εξουσία τού Σουλτάνου γιά λογαριασμό τους, αφού ήδη τήν είχαν στά χέρια τους καί τήν διεχειρίζοντο. Διότι τότε θά ανεβίωνεν ανανεωμένη η

11 Δές: Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου: Ρωμηοσύνη, Ρωμανία, Ρούμελη, εκδ. Πουρνάρα, 1975, σελ. 195. Δές καί Αποστόλου Γάτσια, «Η Καταραμένη Επανάσταση», εν περιοδικώ ΔΑΥΛΟΣ, τ. 111, Μάρτιος 1991, σελ. 6383-6387.

27

Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης (+2001).

Στο έργο του «Κριτικός Έλεγχος των Εφαρμογών της Θεολογίας», γράφει:… Εδώ όμως, συναντάμε το πιο περίπλοκο και δύσκολο πρόβλημα τής σύγχρονης Ορθόδοξης Θεολογίας. Οι Ορθόδοξοι, οι οποίοι είναι διαβρωμένοι με πολιτιστικά συμπλέγματα κατωτερότητας δεν μπορούν να μάθουν την πατερική θεολογία…

Βυζαντινή (διάβαζε: ρωμαϊκή) Αυτοκρατορία, ένας ανίκητος εχθρός»12.

Τό σχέδιον περιελάμβανε τήν δημιουργίαν ενός θνησιγενούς κρατιδίου, διαρκώς υποκινούμενου σέ εμφύλιους σπαραγμούς, γιά νά παραμείνη αδύνατο όχι μόνο δέν εξέφραζε τήν εκπλήρωση τών εθνικών μας οραμάτων αλλά βρέθηκε υποταγμένο σέ χειρότερους τυράννους, τούς Βαυαρούς, οι οποίοι σέ συνεργασία μέ τούς ντόπιους προδότες τής Ρωμηοσύνης, ποικιλοτρόπως προσπάθησαν μέ τόν δικό τους τρόπο νά ξεριζώσουν, καί ώς ένα βαθμό τά κατάφεραν, νά αλλοτριώσουν δηλαδή τήν ίδια τήν ψυχή τού λαού μας όπως μάς πληροφορεί ο Στρατηγός Μακρυγιάννης: “... Αυτήνοι κατάντησαν την πατρίδα και την θρησκείαν και κλονίζεται από τους άθρησκους. Εις τον καιρόν της Τουρκιάς μίαν πέτρα δεν πείραζαν από τα παλιοκκλήσια ή κι αυτήνοι οι απατεώνες σύνδεσαν τα συμφέροντά τους με τους μολεμένους Φαναριώτες κι άλλους τοιούτους, οπού ήταν εις την Ευρώπη μόλεμα, και μας χάλασαν τα

12 Δές: Ιωάννου Αντωνοπούλου: καθηγητή οικονομικών, Παγκόσμιος Συνομωσία, Αθήνα 1988, σελ. 392

28

μοναστήρια και τις εκκλησίες μας - μαγαρίζουν μέσα, κι άλλες έγιναν αχούρια. Από τους τοιούτους γερωμένους πολλούς πάθαμεν αυτά ή κι από τους τοιούτους λαϊκούς, στρατιωτικούς και πολιτικούς, αφού χύσαμεν ποταμούς αίματα, κιντυνεύομεν να χάσωμεν και την πατρίδα μας και την θρησκεία μας”13.

Τόσο μάλιστα προχώρησε η αλλοτρίωση αυτή πού ο Ιων Δραγούμης απευθυνόμενος σέ «Οσους είναι ζωντανοί», ακόμα, αισθάνεται τήν ανάγκη τούτος ο μέγας παγκοίνως γνωστός έλληνας εθνικιστής νά φωνάξη: «Ελληνες ελεεινοί σάς σιχαίνομαι!». Αναφέρεται φυσικά στούς νεοέλληνες τής εποχής του πού πηθικίζουν τά δυτικά πρότυπα καί ξέχασαν τήν ρωμηοσύνη.

Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος: «...Οι έλληνες τού κράτους παραστράτισαν καί κατάντησαν ελλαδικοί, αλλιώτικο είδος ζώο». Καί παρακάτω: «...Νά μήν ακούσουν γιά τούς εξωμερίτες πού τούς ταράζουν πάντα... Η Ανατολή δέν υπάρχει γι’ αυτούς, ούτε καί η Δύση. Η Δύση είναι τό Παρίσι... Καί οι πολιτικοί τους, οι αδιόρθωτοι κομπογιαννίτες... Καί όλα τά δείγματα από τήν Ευρώπη τά φέρνουν... Καί οι δάσκαλοι

13 Δές Στρατηγού ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ, Απομνημονεύματα, σελ. 398.

29

εξακολουθούν νά αρχαιοκοπανίζουν αεροβατικότατα επάνω στά κεφάλια τών παιδιών τού έθνους... Μά μήπως καί οι πολιτικοί τής Ελλάδας δέν φτιάνουν τάχα κι αυτοί ένα ιδανικό; Λίγο τό έχεις νά γίνη η Ελλάδα Μονακό ή αρχαιολογικό μουσείο; Καί αυτή η φάρα θά πάρη τήν Πόλη!»14.

Κι ενώ τό άθλιο προτεκτοράτο, «τό Ψέμμα τό Βασίλειο», φάνηκε στόν ήλιο, μιά αβάσταχτη μπόχα καί συνεχής ξεφτίλα τό ακολουθεί, κατά τόν εθνικό μας ποιητή Παλαμά, ο οποίος στό Ποίημά του Ο ΔΩΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΓΥΦΤΟΥ, χαρακτηρίζει ώς «μαύρη μέρα» τήν στιγμή τής γέννησης τού ατροφικού ελλαδικού κρατιδίου τού 1821 τό οποίο δέν είναι παρά: «ένα γέλιο, ένα παράλλαμα, ένα ψέμα, ένα κλάμα, ένα Βασίλειο».

Αυτό τό πανάθλιο ψεύτικο βασίλειο, κατά τόν εθνικό μας ποιητή, «... θά σέρνεται μπροστά σέ μπαλσαμωμένη κουκουβάγια. Μ’ όλα σου θά ζή τά χαμηλά, μέ καμμιά σου δέν θά ζή μεγαλωσύνη, κ’ οι προφήτες πού θά προσκυνά, νάνοι κι αρλεκίνοι. Καί σοφοί του καί κριτάδες τού άδειου λόγου οι τροπαιούχοι, καί διαφεντευτάδες, κυβερνήτες του οι ευνούχοι ...»15.

14 Δές: Ιωνος Δραγούμη, «Οσοι ζωντανοί», εκδ. Πέλλα, σελ. 13.15 Δές: Κ. Παλαμά, Απαντα, εκδ. Πέλλα, σελ. 116.

30

Αυτό τό Ψέμμα τό Βασίλειο λοιπόν, δέρνονταν καί δέρνεται μέχρι σήμερα από τήν ξενοκρατία, τόν μισελληνισμό, τήν υποτέλεια αλλά καί τόν πρόδηλο γραικυλισμό του16.

Βασικός στόχος τών γραικύλων αφ’ ενός η δολοφονία τής Ρωμηοσύνης, αφ’ ετέρου ένας ακατάπαυτος, μανιώδης, πρόστυχος εκφραγκισμός τόν οποίο στηλιτεύει αμείλικτα ο Π. Γιαννόπουλος17.

Χαρακτηριστικά καί προφητικά ο τ. Καθηγητής

ΑΠΘ, π. Ιωάννης Σ. Ρωμανίδης, (πού κοιμήθηκε εν Κυρίω + 1-11-2001), γράφει: «...οι νεογραικοί επιδιώκουν τήν συγχώνευσίν των μέ τήν Φραγκιάν, δηλαδή τήν Ευρώπην, διά νά σώσουν όχι πνευματικώς τήν Ρωμηοσύνην αλλά μόνον σωματικώς τόν εαυτόν των ώς Ελλαδίτσα»18.

Θά μπορούσαμε εδώ φυσικά νά αναφέρουμε πλήθος σχετικών σκέψεων μεγάλων διανοητών τής Ρωμηοσύνης,

16 Δές: Σιμοπούλου Κυριάκου, «Ξενοκρατία, μισελληνισμός καί υποτέλεια από τούς Ρωμαίους ώς τήν ΕΟΚ. Η Ελλάδα πάντοτε ολομόναχη σέ έναν εχθρικό κόσμο. Φιλελληνισμός: τό μέγα ψεύδος. Προστασία καί ξενοδουλεία: ένα διαχρονικό σύνδρομο. Οι κακουργίες τών Μεγάλων Δυνάμεων εναντίον τού ελληνικού έθνους. Επεμβάσεις καί εξάρτηση: τά αίτια τής παρακμής. Μυθεύματα τής ελληνικής ιστορίας». 2η έκδοση, Αθήνα 1990.

17 Δές: Π. Γιαννόπουλος, «Απαντα», εκδ. Ελ. Σκέψις, Αθήνα 1963.18 Δές: Ι. Σ. Ρωμανίδου, Ρωμηοσύνη, Ρωμανία, Ρούμελη, εκδ.

Πουρνάρα, 1975, σελ. 37.

31

"Φυλάτε τη Γη σας και την Τιμή της μόνο με Σπαθί. Πάψετε σαπιοδάσκαλοι και σαπιορήτορες- ΑΝΑΦΟΡΑΤΖΗΔΕΣ- να εξευτελίζετε τη Φυλή. Πάψετε παλιόγριες τις κλάψες, τα σάλια, τα μελάνια και πιάστε το Σπαθί. Τα πάντα στη Ζωή -Η ΦΥΣΙΣ ΤΟ ΛΕΕΙ- κατακτώνται με το

πού μάς παρέχουν τό κλειδί γιά τήν κατανόηση τής σημερινής μας ξεφτίλας.

Μεταξύ αυτών, λάμπουν γιά τήν ευστοχία τών παρατηρήσεών τους ο ζωγράφος τής ΠΟΝΕΜΕΝΗΣ Ρωμηοσύνης Φώτης Κόντογλου κι ο φίλος του Αλ. Καλόμοιρος πού μάς ενημερώνει: «... Αλλά δεν ήταν μόνον αυτά. Δεν έφυγε μόνον η κατώτατη και η μέση εκπαίδευσις από τα χέρια της Εκκλησίας, αλλά και η ανωτάτη. Ετσι οι θεολόγοι και οι μέλλοντες ιερείς και αρχιερείς δεν εκκολάπτοντο μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας, της φυσικής τους μητέρας, αλλά μέσα στους κόλπους ενός κρατικού Πανεπιστημίου γεμάτου από ορθολογιστική δυσωδία και πνευματική ρηχότητα, χωρίς καμμία δυνατότητα να γευθούν στην πράξι την μυστική εν Χριστώ ζωή της αγιότητος, που μόνη αναδεικνύει πραγματικούς θεολόγους. Φύτρωσαν έτσι σαν ζιζάνια μέσα στην Εκκλησία θεολόγοι που είχαν τα μυαλά γεμισμένα με πολλές φιλοσοφικές θεωρίες προτεσταντικής ή ρωμαϊκής προελεύσεως, αλλά τις καρδιές κενές από το βίωμα της Ορθοδοξίας. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν ανίκανοι να δούν το χάσμα που χωρίζει την Ανατολική από τις Δυτικές “Εκκλησίες”. Το θεωρούσαν ζήτημα δογματικών διατυπώσεων, αλλά όχι ζήτημα ζωής και ουσίας»19.

Τούτο ωστόσο θά απαιτούσε τήν συγγραφή μιάς άλλης ξεχωριστής μελέτης. Συνεπώς αρκούμαστε πρός τό παρόν σέ όσα είναι αναγκαία γιά τήν κατανόηση τού θέματος μέ τό οποίο ειδικά ασχολούμαστε.

Φυσικά, δέν πρέπει νά διαλάθη τής προσοχής μας ότι εκτεταμένες περιοχές στίς οποίες κατοικούσαν ρωμηοί, περιοχές όπου γιά χιλιετηρίδες άνθησε καί μεγαλούργησε τόσον ο ελληνικός όσον καί ο

19 Δές: ΑΛΕΞ. ΚΑΛΟΜΟΙΡΟΥ, ΚΑΤΑ ΕΝΩΤΙΚΩΝ, 1η έκδοση, Αστήρ 1964, 2η έκδοση, 1995.

32

χριστιανικός πολιτισμός, έμειναν καί μετά τό 1821 σκλαβωμένες στούς Αγαρηνούς ή διαφόρους άλλους, ευρωπαίους βαρβάρους (π.χ. στούς εγγλέζους η Κύπρος, στούς αλβανούς η Βόρειος Ηπειρος κτλ).

Ακόμη καί μέχρι σήμερα αθλοφόρες καί αγιοτόκες περιοχές τής Ρωμηοσύνης απετέλεσαν καί αποτελούν η μαρτυρική Κύπρος, η ομογένεια τής Κωνσταντινούπολης, η Ιμβρος καί Τένεδος, η Βόρειος Ηπειρος κλπ. Βέβαια γνωρίζουμε πολύ καλά ότι τά κακούργα σχέδια τού ξεριζωμού τής ανατολικής ρωμηοσύνης πραγματοποιήθηκαν εν μέρει τό 1922 μέ τήν λεγόμενη Μικρασιατική καταστροφή20.

Γεγονός λοιπόν είναι ότι η Εκκλησία ακόμη καί μετά τό 1821, π.χ. τό 1922, έναν αιώνα μετά!, εξακολούθησε (καί εξακολουθεί) νά αποκτά πολύτιμα διαμάντια, αγίους (νέους μάρτυρες) πού δώσαν τό αίμα τους ένεκεν τής πίστης τους όπως ο προσφάτως αναγνωρισθείς ώς άγιος, Εθνομάρτυς Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος καί οι σύν αυτώ21.

Θά ήταν μέγα λάθος λοιπόν νά εγκλωβίσουμε τόν όρο Νεομάρτυρες στήν περίοδο τής λεγόμενης τουρκοκρατίας καί μάλιστα νά τόν περιορίσουμε στήν περίοδο 1453-1821. Δέν δυνάμεθα έτσι νά είμεθα ακριβείς. Κι όχι μόνο από άποψη χρονική ή τοπική.

20 Δές: Τσιρκινίδη Χάρη, Επιτέλους τούς ξεριζώσαμε... Η γενοκτονία τών ελλήνων τού Πόντου, τής Θράκης καί τής Μ. Ασίας, μέσα από τά γαλλικά αρχεία, 3η έκδ. Θεσσαλονίκη 1996.

21 Δές ΔΙΠΤΥΧΑ τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, 1996, σελ. 190 όπου λέει: «Μήν Σεπτέμβριος, 8, ΚΥ(ΡΙΑΚΗ) 14η Πρό τής Υψώσεως... Εθνομάρτυρος Μητρ. Σμύρνης Χρυσοστόμου, Μοσχονησίων Αμβροσίου, Κυδωνιών Γρηγορίου, Ικονίου Προκοπίου, Ζήλων Ευθυμίου καί τών σύν αυτοίς αναιρεθέντων κατά τήν Μικρασιατικήν Καταστροφήν 1922. Η ακολουθία τών Αγίων ψάλλεται... κτλ.».

33

Ούτε κάν από φυλετική άποψη δέν μπορούμε νά περιορίσουμε τόν όρο νεομάρτυρες, εφ’ όσον «εν τώ χορώ τών Νεομαρτύρων τής περιόδου ταύτης καταλέγονται ουχί μόνον έλληνες, αλλά καί ίβηρες (γεωργιανοί) καί αιγύπτιοι καί βούλγαροι καί ρώσσοι χριστιανοί, καθώς καί τούρκοι, ασπασθέντες τόν χριστιανισμόν...»22.

Ακόμη, πρέπει νά πούμε ότι υπήρξε πληθώρα μαρτύρων στόν τόπο μας αλλά καί στά άλλα ορθόδοξα κράτη κυρίως τής ανατολής, (Ρωσσία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Σερβία κτλ), στά σύγχρονα χρόνια, όταν ανελεύθερες ιδεολογίες όπως ο φασισμός, η ουνία καί ιδίως ο κομμουνισμός, προσπάθησαν νά επιβληθούν. Εκ τούτων ο κομμουνισμός είχε εμφανώς αντίχριστο σκοπό καί άθεο προσανατολισμό, μέ συνέπεια δεκάδες χιλιάδες εκ τού πιστού λαού καί μάλιστα μέγας αριθμός Κληρικών νά μαρτυρήσουν, ακόμα καί μέ βασανιστήρια ειδεχθή, όχι μόνο ένεκα τού ελληνόψυχου χαρακτήρα τους αλλά καί ένεκα τής χριστιανικής τους πίστης πού η κομμουνιστική θηριωδία θεωρούσε αντίπαλό της.

Αναλυτικότερα: Σέ 1.000.000 περίπου συμποσούνται οι ορθόδοξοι

μάρτυρες στήν φασιστική καί Παπική Κροατία τών Ουστάσι κατά τόν 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά καί στό άγριο μακελειό πού επαναλήφθηκε μέ παπική πρωτοβουλία τό 1991 καί δυστυχώς δέν έληξε ακόμη. Τό κνούτο τών σιχαμερών φασιστών καί παπιστών τό δοκίμασε αρκετά καί ο ορθόδοξος ελληνικός πληθυσμός τών Δωδεκανησίων κατά τήν Ιταλική κατοχή ώς τό 194523.

22 Δές: ΘΗΕ, τόμος 9ος στ. 403.23 Δές: Σταματίου Ελευθερίου, Ορθοδοξία ή Βαρβαρότητα (Οι 30

αιρέσεις τών Δυτικών πού κατατυραννούν τήν ανθρωπότητα καί η ορθόδοξη κοινωνική δικαιοσύνη), Θεσσαλονίκη 1997, δές καί Γκεμερέϋ

34

Στήν τέως ανατολική Ευρώπη τού Παραπετάσματος, μετά τό γκρέμισμα τού υπαρκτού σοσιαλισμού (1989), φανατικές ορδές τού πάπα βρήκαν τήν ευκαιρία νά επαναλάβουν τό όργιο διώξεων καί εγκλημάτων τό ίδιο καλά όσο καί τά καλοπιάσματα καί τίς δωροδοκίες πού εξασκούν στούς ορθόδοξους άραβες τής Μέσης Ανατολής στίς ημέρες μας24.

Στά παραδοσιακά αγιολόγια, τά εορτολόγια, τίς εγκυκλοπαίδειες καί τίς διάφορες μελέτες είτε επιστημονικού χαρακτήρος είτε φιλολογικού, ο όρος νεομάρτυρες εναλλάσσεται πολλές φορές μέ τόν όρο εθνομάρτυρες καθώς καί μέ άλλους όρους όπως ιερομάρτυρες, οσιομάρτυρες, παρθενομάρτυρες κτλ. προκειμένου νά περιγραφούν νεομάρτυρες είτε αναγνωρισμένοι από τήν Εκκλησία επισήμως είτε όχι.

Τούτο πολλές φορές δύναται νά εξηγηθή γιά τόν λόγο ότι πολλοί νεομάρτυρες ήσαν ταυτόχρονα καί

Λαυρεντίου, Η δύση τής Δύσης (η απομυθοποίηση τής Ευρώπης καί ο ελληνισμός), εκδ. Παπαζήση, ά.χρ. (αυστρογερμ. έκδ. τό 1977: Auf den Spuren der Mutter). Δές καί: Πάπ Γ. «Γιατί έγινα ορθόδοξος. (Η συνταρακτική ομολογία ενός αλλοδόξου)», μετάφρ. Δήμητρας Κούκουρα, εκδ. Επτάλοφος, Αθήνα 1990.

24 Δές στόν τόμο: Η ΟΥΝΙΑ χθές καί σήμερα, άρθρα τών π. Γ. Δ. Μεταλληνού: Ουνία, Πρόσωπο καί προσωπείο, Δ. Γόνη: Ιστορική ανασκόπηση τού προβλήματος τής Ουνίας, Δρος Ηλ. Φρατσέα, Η Ουνία, η εν τή Ανατολή Δύση, δ. Ευγ. Μοράρου, Η αναβίωση τής Ουνίας στήν Τρανσυλβανία, επισκ. Βανάτου κ. Αθανασίου Γιέφτιτς, Η Ουνία εναντίον τής σερβικής ορθοδοξίας κτλ., εκδ. Αρμός 1992. Γιά τούς μάρτυρες τών κομμουνιστικών θηριωδιών, δές: Βούρμπραντ Ρίτσαρντ, Μάρτυρες Χριστού, Η σημερινή Εκκλησία τών Μαρτύρων ή Η σύγχρονη Εκκλησία τών Κατακομβών, (Christian mission to the communist world, Αυθεντική έκδοση, πάνω από 14.000.000 αντίτυπα), Αθήναι 1976. Δές καί: Γκορίτσεβα Τατιάνα, Η τρέλλα νά είσαι χριστιανός, (Η παραφροσύνη τής πίστεως καί η αφροσύνη τής αθείας), μετάφρ. Από τά γερμανικά, πρωτ. Γ. Μεταλληνός καί Αγγελική Μεταλληνού, 2η έκδοση 1989. Γιά τίς κομμουνιστικές ωμότητες στόν ελλαδικό χώρο, δές: Βαβολίνη Α. Κωνσταντίνου, «Η εκκλησία εις τον αγώνα της ελευθερίας (1453 - 1953)», εκδόσεις Κλεισιούνης, α. χ.

35

εθνομάρτυρες καθ’ ότι είναι γνωστή η σύμπλευση τού ελληνισμού (γλώσσα, πολιτισμός) καί τού χριστιανισμού (πίστις, ηθική) στήν ευρύτερη χωρο-χρονική περιοχή τής ρωμηοσύνης. Μπορεί ακόμη πολλοί νεομάρτυρες νά ήσαν καί ιερωμένοι, οπότε χαρακτηρίζονται καί ιερομάρτυρες κ.ο.κ.

Στήν πληθώρα τών τοπικών ή πανελλαδικών συνεδρίων μέ θέμα τούς νεομάρτυρες πού γίνονται συχνά τά τελευταία χρόνια στήν πατρίδα μας, προτείνονται από ειδικούς επιστήμονες διάφορες διακρίσεις καθώς γίνονται φιλότιμες καί κουραστικές προσπάθειες νά καταταχθούν οι νεομάρτυρες σέ διάφορες κατηγορίες.

Τό έργο τούτο στήν πληρότητά του είναι ιδιαίτερα δύσκολο επειδή σέ πολλές περιπτώσεις είτε δέν υπάρχουν καθόλου πληροφορίες, είτε υπάρχουν ελλιπείς πληροφορίες, είτε σύγχυση πληροφοριών.

Η αγάπη ωστόσο, τών ίδιων τών ερευνητών γιά τό αντικείμενο τής έρευνάς τους, τό οποίο φωτίζει πολλά σκοτεινά σημεία τού υπέροχου εθνικού καί θρησκευτικού μας βίου, είναι ένας πολύ καλός σύμμαχος, στήν προσπάθεια πού καταβάλλεται, διότι πέραν τών άλλων σκοπιμοτήτων, ερχόμαστε οι ίδιοι σέ επαφή μέ τήν ζωογόνο, λυτρωτική καί εξαγιαστική δύναμη αντίστασης στίς μεθοδίες τού διαβόλου πού προσφέρει η πίστις καί στό σημείον τούτο οι νεομάρτυρες λειτουργούν ώς πρότυπα μίμησης τής επιταγής Κυρίου: «Εσεσθέ μου μάρτυρες»25.

Ο Χριστός λοιπόν ώθησε τούς πιστούς Του στό λαμπρό στάδιο τού μαρτυρίου. Εκείνος είπε ότι «όποιος ομολογήση εμένα μπροστά στούς ανθρώπους, αυτόν θά

25 Δές στίς Πράξεις Αποστόλων, 1, 8: «αλλά λήμψεσθε δύναμιν επελθόντος τού αγίου πνεύματος εφ’ υμάς, καί έσεσθέ μου μάρτυρες έν τε Ιερουσαλήμ καί εν πάση τή Ιουδαία καί Σαμαρεία καί έως εσχάτου τής γής».

36

τόν ομολογήσω κι εγώ μπροστά στόν Πατέρα μου στόν ουρανό»26.

Στό παρόν έργο εστιάζουμε τήν προσοχή μας στούς πάσης φύσεως γνωστούς καί μή - πανδήμως - γνωστούς νεομάρτυρες (αρχιερείς, απλούς κληρικούς, μοναχούς καί λαϊκούς) πού ερευνώντας, βρήκαμε νά τιμώνται ή απλώς νά αναφέρονται σέ κάποιες πηγές ότι έδρασαν στόν θεσσαλικό χώρο ή μαρτύρησαν σ’ αυτόν ή κατάγονται απ’ αυτόν, μέ σκοπό νά γίνη μιά θεμελιακή προσπάθεια συλλογής τού υλικού ανεξάρτητα από τίς όποιες αντικειμενικές καί υποκειμενικές δυσκολίες.

Ειδικά η ενότητα πού ακολουθεί περιλαμβάνει 15 νεομάρτυρες, εκ τών οποίων 2 ήσαν επίσκοποι, 6 κατώτεροι κληρικοί ή μοναχοί καί 7 λαϊκοί. Ολοι αυτοί τιμώνται επισήμως μέ βάση τό εκκλησιαστικό τυπικό καί έχουν συγκαταλεχθεί στήν χορεία τών ανεγνωρισμένων Αγίων τής Εκκλησίας μας.

*1.1.0. Κεφάλαιον Α’. Αρχιερείς Νεομάρτυρες.

Στήν ενότητα αυτού τού κεφαλαίου αναφερόμαστε σέ 2 αρχιερείς νεομάρτυρες οι οποίοι είναι άγιοι τής Εκκλησίας μας επισήμως καί εποίμαναν θεοφιλώς θεσσαλικές Μητροπόλεις.

Γιά τόν μέν πρώτον εξ αυτών, τόν Σεραφείμ, υπάρχουν άφθονες πληροφορίες περί τής δράσεώς του καί τού μαρτυρίου του ιδίως, ενώ γιά τόν δεύτερο, τόν Παρθένιο, ενώ έχουμε ισχυρή τήν μνήμη στόν λαό γιά τήν οσιότητα τού βίου, ελλείπουν οι ακριβείς πληροφορίες γιά τό συγκεκριμένο μαρτύριό του ή τόν τρόπο τού μαρτυρίου του.

26 Δές Ματθαίου 10, 32: «Πάς ούν όστις ομολογήσει εν εμοί έμπροσθεν τών ανθρώπων, ομολογήσω καγώ εν αυτώ έμπροσθεν τού πατρός μου τού εν τοίς ουρανοίς».

37

1.1.1. -Σεραφείμ, Φαναρίου καί Νεοχωρίου + 4-12-1601.

Ο Σεραφείμ κατάγονταν από τό χωριό Μπεζήλα

τής επαρχίας Αγράφων από γονείς θεοσεβείς, τούς Σωφρόνιο καί Μαρία. Ανετράφη από αυτούς μέ θεοσέβεια καί αρετή. Τό κατά κόσμον όνομά του ήταν Σωτήριος καί τό επώνυμό του Αθανασίου27.

Πολύ έξυπνος όντας έμαθε πολύ γρήγορα τά ιερά γράμματα καί ενώ ήταν ακόμη νεαρός τόν τράβηξαν τά θέλγητρα τής μοναχική ζωής. Μίσησε τόν κόσμο καί τά τερπνά τού κόσμου καί γι’ αυτό τόν λόγο πήγε στό ιερό μοναστήρι τής Κυρίας Θεοτόκου πού ονομάζονταν Κορώνα καί Κρυερά Βρύσις όπου ντύθηκε τό αγγελικό σχήμα. Από τότε επιδόθηκε σέ πνευματικούς αγώνες καί μιμούνταν τούς ενάρετους μοναχούς τής μονής. Τόσο μάλιστα πρόκοβε στήν μοναχική ζωή πού φάνηκε άξιος στόν ηγούμενο γιά νά ιερωθή. Τελικά, αφού απέθανε ο αρχιεπίσκοπος Φαναρίου καί Νεοχωρίου μέ εκκλησιαστική ψήφο ανέβηκε στόν θρόνο ο Σεραφείμ. Στήν θέση αυτή αποδείχτηκε αληθινός ποιμένας καί είχε τόση ταπείνωση πού δέν δίσταζε νά ονομάζη «αχρείο

27 Δές άρθρο τού θεολόγου καθηγητή Τιμολέοντος Βλάχου, στήν τοπική εφημερίδα τής Καρδίτσας ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, τής 4ης Δεκεμβρίου 1992.

38

δούλο» τόν εαυτό του. Μάλιστα ζήλευε τήν δόξα τών αρχαίων μαρτύρων καί ήθελε από τά βάθη τής καρδιάς του νά τούς μιμηθή.

Η ευκαιρία αυτή τού δόθηκε τό 1601 καθώς σημειώνει ο άγιος Νικόδημος: «...όταν ο κακογνώμων καί κακότροπος μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος, επείσθη εις λόγους καί υποσχέσεις Φράγκων καί συνεργεία δαιμονική εμάζωξε πλήθος ικανόν καί εκίνησε κατά τών κρατούντων τούρκων πόλεμον, ορμήσας πρός τά μέρη τών Ιωαννίνων, όθεν πολλούς εφόνευσε. Καί άλλοι μήν υπομένοντες τάς καταδρομάς του, έφευγον από τούς τόπους εκείνους, αλλ’ όμως εις ολίγον καιρόν πιασθείς, έδωκε τήν πρέπουσαν δίκην, ελεεινώς φονευθείς παρ’ αυτών, παραχωρήσει Θεού, ώς ανάξια ποιήσας τού επαγγέλματός του. Ο δέ άγιος ούτος Σεραφείμ, καί ζώντος τού ρηθέντος Διονυσίου, εγνώριζε τήν κακογνωμίαν του, καί όσον εδύνετο απέφευγε τήν συναναστροφήν του, περιερχόμενος πάντοτε εις τά καθ’ αυτόν χωρία καί τόν λαόν τού Χριστού διδάσκων»28.

Κι ενώ είχαν συμβεί τά γνωστά άθλια γεγονότα τού κινήματος τού Σκυλοσόφου καί οι τούρκοι βρίσκονταν στό απόγειο τής γνωστής απάνθρωπης βαρβαρότητάς τους, ο άγιος Σεραφείμ θεώρησε καλό νά κατεβή στό Φανάρι γιά νά μοιράση στούς αγάδες τά συνηθισμένα πεσκέσια (δώρα) γιά νά αφήνουν ήσυχο οι βάρβαροι τό ποίμνιό του. Μέ τόν τρόπο αυτό όντως ο άγιος κατάφερνε νά μήν βρίσκουν εύκολα αφορμή οι σιχαμεροί τούρκοι νά εξασκούν τό γνωστό επάγγελμά τους δηλαδή νά σφάζουν, νά κρεμούν, νά παλουκώνουν.

28 Δές: Συναξαριστή Νεομαρτύρων, τών αγίων: Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου αγιορείτου, Νικηφόρου Χίου καί διδασκάλου Αθανασίου Παρίου, β’ έκδοσις, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 186.

39

Γι’ αυτό καί πολλά από τά ανθρωπόμορφα τέρατα τόν μισούσαν. Τούς στερούσε ο Σεραφείμ τήν χαρά πού είχαν τούτα τά αιμοδιψή τέρατα όταν τούς δίνονταν κάποια μικρή ή μεγάλη αφορμή νά πιούν αθώο αίμα χριστιανικό.

Τούτοι λοιπόν μόλις τόν είδαν, όπως σημειώνει ο Νικόδημος, «... φθονούντες τόν Αγιον διά τήν αρετήν του, υπό τού δαίμονος παροξυνθέντες καί εζήτουν καιρόν καί τρόπον επιτήδειον, ώστε ή νά τόν ρίψουν από τό τόσον ύψος τής αρετής, εις ασέβειαν ή νά τόν εβγάλουν από τήν παρούσαν ζωήν. Οθεν αιτίας δραξάμενοι ευλόγου, τής αποστασίας τού Διονυσίου, καθώς είδον τόν Αγιον, άρχισαν νά λέγουν αναμεταξύ τους: -Καί ούτος μετά τού Διονυσίου ήτον, καί τώρα πώς ετόλμησε καί ήλθεν εμπρός μας, επίβουλός μας όντας; Ο δέ Αγιος ηπόρει, καί ώς αναίτιος ών, ενόμιζε νά τά λέγουν περί άλλου τινός. Διά τούτο καί μέ θάρρος τούς ηρώτησε: -Περί τίνος, φησί, λέγετε ταύτα; Οι δέ αποκριθέντες μετά θυμού είπον: -Διά λόγου σου ώ αποστάτα καί επίβουλε, νά όπου ήλθες εις τάς χείρας μας, τώρα θέλεις λάβει καί σύ, εκείνο οπού σού πρέπει, έξω μόνον ανίσως καί θελήσης νά αφήσης τήν πίστιν σου, καί νά γίνης τούρκος, τότε θέλομεν σέ συγχωρήσει καί σέ τιμήσει μεγάλως, ωσάν οπού μέ τόν τρόπον τούτον γνωρίζομεν, πώς εμετανόησες καί έγινες ένα μέ τού λόγου μας...»29.

Στά λόγια αυτά ο άγιος όχι μόνο δέν εδειλίασε αλλά έδωσε ευθαρσώς τήν απάντηση ότι είναι εντελώς αθώος γιά ό,τι τόν κατηγορούν καί μπορούν μάλιστα όλοι οι χριστιανοί νά τό επιβεβαιώσουν, ακόμα κι αυτοί οι ίδιοι οι τούρκοι. Σ’ ότι αφορά στήν απειλή τού θανάτου εάν δέν αρνηθή τόν Χριστό, όχι μόνο δέν τόν τρομάζει αλλά

29 Δές: Συναξαριστή Νεομαρτύρων, σελ. 187.

40

καθόλου δέν τήν συζητά: «...τούτο δέ οπού λέγετε νά αφήσω τήν πίστιν μου, διά νά ελευθερωθώ από τόν θάνατον, δέν θέλω τό καταδεχθή κατ’ ουδένα τρόπον, νά αφήσω τόν γλυκύτατόν μου Ιησούν καί Θεόν μου καί πλάστην μου, καί μάλιστα οπού θέλω πάθει αδίκως, καί διά τούτο ελπίζω από τόν δεσπότην μου, νά τύχω περισσοτέρας τιμής, τήν δέ τιμήν τήν εδική σας, ούτε νά τήν ακούσω δέν τό καταδέχομαι»30.

Μόλις άκουσαν αυτά τά λόγια οι ανθρωπόμορφοι δαίμονες, όρμησαν πάνω στόν άγιο καί μέ βάναυσο τρόπο τόν έφεραν μπροστά στόν χαμουζάμπεη κατηγορώντας τον ώς συνεργό τού Σκυλοσόφου καί απαιτώντας νά βγή καταδικαστική απόφαση γιά τό πρόσωπό του ώστε κι αυτός μέν νά τιμωρηθή αλλά καί οι χριστιανοί νά παραδειγματιστούν. Βεβαίως ο χαμουζάμπεης προσπάθησε μέ δελεαστικό καί φιλικό τρόπο στήν αρχή νά πείση τόν άγιο νά τουρκέψη γιά νά σώση τήν ζωή του. Εκτιμά πολύ τήν «... φρονιμάδα» του καί θεωρεί ότι «... εξαπατήθηκε» από τόν Διονύσιο. Αν γίνη τούρκος, θά λάβη πολλές τιμές. Φυσικά ο άγιος κρατά κι εδώ τήν ίδια σθεναρά στάση καί μπορούμε νά πούμε ότι τόν προκαλεί κι όλας αφού τό σύντομο λογύδριο του τελειώνει μέ τήν φράση ότι τίποτε δέν μπορεί νά τόν χωρίση από τόν γλυκύτατόν του δεσπότην καί Θεόν Ιησούν Χριστόν «...κάν μυρίους θανάτους ήθελα λάβει διά τό όνομά Του τό άγιον, χαράν μου καί ευφροσύνην τό έχω. Πρός ταύτα, ώ ηγεμών, δέρνε, σφάττε, κόπτε, ποίει ό,τι είναι τής εξουσίας σου»31.

30 Δές: Συναξαριστή Νεομαρτύρων, τών αγίων: Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου αγιορείτου, Νικηφόρου Χίου καί διδασκάλου Αθανασίου Παρίου, β’ έκδοσις, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 187.

31 Δές: Συναξαριστή Νεομαρτύρων, σελ. 188.

41

Ακολουθεί τό κυρίως μαρτύριο τού αγίου. Τόν δέρνουν ανηλεώς γιά πολλή ώρα καί τού πετσοκόβουν τήν μύτη. Τήν ίδια στιγμή ο άγιος προσεύχεται καί ευλογεί τόν Θεό. Στήν συνέχεια τόν ρίχνουν σ’ αυτή τήν κατάσταση στήν φυλακή δίχως τροφή καί νερό γιά νά τόν εξαναγκάσουν νά αλλαξοπιστήση. Μέσα στήν φυλακή ο άγιος χαίρεται διότι αξιώνεται νά μαρτυρήση γιά τόν Χριστό καί παρακαλεί τόν Κύριο νά τού δώση υπομονή νά αντέξη μέχρι τό τέλος. Τήν επόμενη μέρα, ακολουθείται ξανά η ίδια διαδικασία, οι προσπάθειες δηλαδή τών τούρκων καί οι συμβουλές γιά αλλαξοπιστία. Μέ φαιδρό πρόσωπο ο άγιος απαντά: «-Επρεπεν ώ ηγεμών, πρός ταύτα νά μή σέ δώσω καμμίαν απόκρισιν, επειδή καί λέγεις πώς είσαι φίλος μου, καί μέ συμβουλεύεις τοιαύτην κακήν συμβουλήν, οπού νά αφήσω τόν Κύριόν μου Ιησούν Χριστόν, τόν ποιητήν μου καί πλάστην μου καί νά πιστεύσω εις ένα άνθρωπον θνητόν, αγράμματον, εχθρόν καί πολέμιον τού Χριστού μου»32.

Αποτέλεσμα ήταν νά τόν ξαναδείρουν άγρια καί μετά νά τού τανύσουν τά χέρια καί τά πόδια, δηλαδή επέφεραν εξάρθρωση τών άκρων του. Υστερα, βάζουν πάνω στήν κοιλιά του μιά μεγάλη πέτρα καί μέ τά χαντζάρια τους αρχίζουν νά ξεσκίζουν τίς σάρκες του. Τού δίνουν νά πιή νερό ανακατεμένο μέ χολή καί λάσπη κι αφού βλέπουν οι δήμιοι ότι ο άγιος όχι μόνο άντεχε στά μαρτύρια αλλά τό πρόσωπό του έλαμπε από ευτυχία, άρχισαν νά τόν θαυμάζουν ώστε παραλίγο νά έχουμε κι εδώ επανάληψη τού φαινομένου πού συνέβαινε αρκετές φορές στά μαρτύρια όταν ο θαυμασμός τών δημίων

32 Δές: Συναξαριστή Νεομαρτύρων, τών αγίων: Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου αγιορείτου, Νικηφόρου Χίου καί διδασκάλου Αθανασίου Παρίου, β’ έκδοσις, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 188.

42

έφτανε στό σημείο νά θέλουν νά μεταστραφούν πλέον κι αυτοί στήν ορθοδοξία.

Τότε, προφανώς ο τύραννος γιά νά αποφύγη κάποια τέτοια περίπτωση, δίνει τήν τελική διαταγή νά τόν παλουκώσουν γιά νά έχη ειδεχθή καί μαρτυρικό θάνατο. Οταν οδήγησαν τόν άγιο στόν τόπο τής καταδίκης, μιά αραπίνα πού βρέθηκε εκεί, άρχισε νά πατά τόν άγιο καί νά εκστομίζη αισχρές καί άτιμες φράσεις εναντίον του. Ο άγιος δέν είπε βέβαια καμμιά κατάρα εναντίον της αλλά όταν τό λαμπερό του πρόσωπο τήν κοίταξε, λές καί κάποια δύναμις βγήκε από κεί καί τήν χτύπησε, ώστε πετάχτηκε πίσω μέ αλλοιωμένα φριχτά τά χαρακτηριστικά τού προσώπου της, αποτελώντας γιά δεκαπέντε χρόνια μετά τό συμβάν, μιά ζωντανή μαρτυρία θεϊκής τιμωρίας, ώσπου πέθανε.

Ο τόπος πού επιλέχτηκε γιά νά γίνη τό σούβλισμα τού αγίου ήταν τό παζάρι τής πόλης καθώς οι βάρβαροι ήθελαν νά παραδειγματίσουν τά πλήθη τών ρωμηών. Γι’ αυτό ο τύραννος έβγαλε καί διαταγή νά μείνη τό σώμα στό ξύλο πολλές μέρες. Τό παράδοξο ήταν ότι παρά τό γεγονός πού περνούσαν οι μέρες, μέ τήν χάρη τού Θεού, τό σώμα δέν πάθαινε τίς αλλοιώσεις πού παθαίνουν τά νεκρά σώματα. Δηλαδή ούτε εξογκώθηκε ούτε έβγαζε τήν γνωστή δυσοσμία αλλά αντίθετα ο άγιος φαινόταν ζωντανός καί μιά αφάνταστη ευωδία πλημμύριζε τόν τόπο ώστε κι αυτοί οι τούρκοι νά θαυμάζουν βλέποντας αυτά τά παράδοξα φαινόμενα.

Φυσικά, οι πιστοί δόξαζαν τόν Θεό πού τούς αξίωσε νά παραστούν μάρτυρες αυτού τού θαυμαστού γεγονότος πού όπως είχαν ακούσει συνέβαινε μόνο στά παλιά χρόνια, στήν εποχή τών πρώτων μαρτύρων τής πίστης μας. Δέν ήταν καθόλου εύκολο γιά τούς πιστούς νά πάρουν τό σώμα τού μάρτυρα αφού ο τύραννος είχε

43

βάλει πολλούς φρουρούς νά τό φυλάν συνεχώς. Απέκοψαν μάλιστα τό κεφάλι τού αγίου καί μαζί μέ άλλα κεφάλια διαφόρων κακούργων τό έφεραν στά Τρίκκαλα. Ολα τά κεφάλια τά έμπηξαν σέ κοντάρια καί τά τοποθέτησαν έτσι ώστε νά κοιτούν δυτικά. Παραδόξως όμως όταν πέρασαν τό πρωί ο κόσμος είδε ότι όλα τά κεφάλια τών κακούργων ήσαν έτσι όπως τά τοποθέτησαν ενώ τό κεφάλι τού αγίου ήταν στραμμένο ανατολικά! Αυτό τό θαυμαστό συμβάν συνέβη γιά πολλές ημέρες.

Ετυχε τότε στά Τρίκκαλα νά είναι κι ο ηγούμενος τής Ιεράς Μονής Δουσίκου ο οποίος εφλέγετο από τήν επιθυμία νά αποκτήση τήν τιμία κάρα τού αγίου. Συμφώνησε λοιπόν νά δώση 50 γρόσια σέ ένα αλβανίτη χριστιανό γιά νά κλέψη τήν τιμία κάρα καί νά τού τήν φέρη. Οντως ο αλβανίτης πέτυχε νά αρπάξη τήν κάρα αλλά τήν τελευταία στιγμή τόν πήραν είδηση οι φύλακες οι οποίοι άρχισαν νά τόν κυνηγούν μέ μανία. Εκείνος, βλέποντας τούς φύλακες νά τόν πλησιάζουν, γιά νά ξεφύγη, από τόν τρόμο του, όταν περνούσε πάνω από τό γεφύρι τής Σαλαμπριάς, πέταξε τήν κάρα στό ποτάμι. Ταξιδεύοντας έτσι η κάρα τού αγίου συνελέγη από κάποιους ψαράδες οι οποίοι είχαν τοποθετήσει φράχτες στό ποτάμι. Οι ψαράδες αυτοί, πού συνέλεξαν τήν κάρα, κατέστησαν μάρτυρες ενός υπερφυσικού γεγονότος καθότι είδαν μιά πύρινη στήλη νά υψώνεται από τό σημείο πού ήταν πιασμένη η κάρα στόν φράχτη, μέχρι τόν ουρανό. Ταυτόχρονα μιά ουράνια ψαλμωδία ακουγόταν.

Τελικώς, η κάρα κατέληξε στά χέρια τού ηγουμένου στόν οποίο τήν έφεραν γεμάτοι δέος οι ψαράδες, διηγούμενοι σ’ αυτόν όλα τά θαυμαστά γεγονότα πού έζησαν. Μετά από καιρό, οι αδερφοί τής Ι. Μονής τής Κρυεράς Πηγής ζήτησαν τήν ιερά καί μαρτυρική κάρα

44

από τήν Ι. Μονή Δουσίκου επειδή ο άγιος ανήκε στήν αδερφότητα τού μοναστηριού τους. Μέ τήν μεσολάβηση τού μητροπολίτη Λαρίσσης, τούτο κατέστη δυνατόν κι έτσι η τιμία κάρα τού αγίου κατέληξε στό μοναστήρι τής Κρυεράς Πηγής. Εκεί, κατασκευάστηκε ειδική θήκη μέσα στήν οποία τοποθετήθηκε η κάρα τού αγίου «...η οποία μένει καί μέχρι τούδε σώα, ευωδιάζουσα καί θαύματα βρύουσα άπειρα, ελευθερώνουσα τούς πιστώς προσερχομένους παντοίων νοσημάτων, καί εις τήν ολέθριον πανούκλαν, εφάνη μυριάκις θαυματουργούσα καί πολλάς χώρας ευσεβών ελευθερούσα, μέχρι τής σήμερον από τήν χαλεπήν ταύτην ασθένειαν»33.

1.1.2.- Παρθένιος Ροδοβυζίου ή Ροδοβιστίου + 21-7-1777.

Ο Παρθένιος ήταν επίσκοπος τής επισκοπικής έδρας Ροδοβυζίου ή Ραδοβιστίου καί υπάγονταν στήν Ιερά Μητρόπολη Λαρίσσης. Η επισκοπή αυτή αναφέρεται στό Πατριαρχικό σιγίλιο τού έτους 1371 καί έπαυσε νά υφίσταται από τού έτους 1830. Τήν επισκοπή αυτή εποίμανε στά μέσα τού 18ου αιώνα ο θεοφιλής επίσκοπος Παρθένιος πού κατάγονταν από τό χωριό Βατσουνιά τής Καρδίτσας. Από τήν νεότητά του διακρίθηκε. Ηταν ευλαβής, ήσυχος, φιλακόλουθος, ευσεβής καί ζηλωτής τής ευσεβείας θερμότατος, καθώς μέχρι σήμερα παραμένει στήν συνείδηση τών συμπατριωτών του. Στήν περίπτωσή του έβρισκαν πλήρη εφαρμογή τά λόγια τού συγγραφέα τής Πρός Εβραίους επιστολής τής Καινής Διαθήκης σύμφωνα μέ τά οποία εικονίζεται ο ίδιος ο Χριστός, πρότυπο πρός μίμηση

33 Δές: Συναξαριστή Νεομαρτύρων, τών αγίων: Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου αγιορείτου, Νικηφόρου Χίου καί διδασκάλου Αθανασίου Παρίου, β’ έκδοσις, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 191.

45

όλων τών αγίων τής χριστιανικής πίστης: «Τοιούτος γάρ ημίν έπρεπεν αρχιερεύς, όσιος, άκακος, αμίαντος, κεχωρισμένος από τών αμαρτωλών καί υψηλότερος τών ουρανών γενόμενος»34.

Η ακράδαντη πίστη του στόν Ιησού Χριστό καί η αφοσίωσή του στά αρχιερατικά του καθήκοντα πού μέ ιδιαίτερο ζήλο επιτελούσε, προδίκασαν προφανώς τό μαρτυρικό του τέλος κατά τήν 21η Ιουλίου τού 1777. Ετσι ώς «Ιερομάρτυς Παρθένιος, Επίσκοπος Ραδοβυζίου (Αρτης) εκ Βατσουνιάς 21 Ιουλίου» χαρακτηρίζεται στήν τοπική αγιολογία Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος35.

Πολλές μαρτυρίες γιά τό μαρτύριό του καί τόν τρόπο τού μαρτυρίου του δέν υπάρχουν ενώ φαίνεται ότι κάποιες εργασίες πού εκδόθηκαν γιά τό πρόσωπό του είτε αποσιωπούν τό θέμα (ελλείψει προφανώς στοιχείων) είτε τόν χαρακτηρίζουν «όσιο» πού σημαίνει ότι είναι μέν άγιος τής Εκκλησίας αλλά δέν μαρτύρησε. Βλέπουμε έτσι νά χαρακτηρίζεται ώς όσιος ο άγιος στήν εργασία τού διδασκάλου Γ. Μηλίτση «Ο όσιος Παρθένιος...»36.

Εμείς καταχωρήσαμε ενταύθα τόν άγιο ώς μάρτυρα καί μάλιστα ώς ιερο-μάρτυρα, σεβόμενοι τήν επίσημη καταχώρησή του στά ανωτέρω αναφερθέντα ΔΙΠΤΥΧΑ τής Ελλαδικής Εκκλησίας. Νά σημειώσουμε ακόμη ότι δέν μάς βοηθά στήν διασαφήνιση αυτή τό γεγονός ότι στά ανωτέρω Δίπτυχα, στήν αναφορά τής Ι. Μ. Αρτης, τής οποίας επίσης ο Παρθένιος θεωρείται τοπικός άγιος, υπάρχει μόνον αυτή η δήλωση «άγιος» μή

34 Δές: Πρός Εβραίους Ζ’, 26.35 Δές: ΔΙΠΤΥΧΑ τής Εκκλησίας τής Ελλάδος 1996, έκδ. Αποστολ.

Διακονίας, σελ. 472.36 Δές: Γ. Μηλίτση «Ο όσιος Παρθένιος...», Τρίκαλα 1991.

46

διευκρινίζοντας δηλαδή τό μαρτυρικό ή οσιακό του στοιχείο37.

Διακρίθηκε επίσης στούς σθεναρούς αγώνες υπέρ τής πατρίδος, συμπάσχοντας μέ τό ποίμνιό του. Εκτοτε σέ όλη τήν περιφέρεια τών Τζουμέρκων καί τών Αγράφων, τιμάται ώς Ιερομάρτυς. Θά μπορούσαμε ωστόσο νά πούμε ότι «ο μεγάλος αυτός άγιος τής Εκκλησίας μας είναι άγνωστος στούς περισσότερους χριστιανούς. Τιμάται όμως ιδιαίτερα στήν γενέτειρά του, στήν Αρτα καί στήν Αιτωλοακαρνανία»38.

Στό χωριό Βελεντζικό τού νομού Αρτης, φυλάσσεται η θαυματουργή αγία κάρα του καί στήν Ι. Μ. Δουσίκου Τρικάλων δύο τεμάχια τών αγίων λειψάνων του. Σέ ιδιόχειρο επίσης σημείωμα τού αείμνηστου σκευοφύλακα τής Ι. Μ. Δουσίκου, Χατζή-Γερασίμου πού σώζεται, διαβάζουμε: «Εδώ έχω τυλιγμένα δίου (δύο) άγια λείψανα τού αγίου Παρθενίου Ραδοβεζδίου 1858 έτους ο τού δουσίκου σκευοφύλαξ Χατζή Γεράσιμος επιβαιώ = επιβεβαιώνω. Τά ύφερεν (έφερε) ο κς (κύριος) Κυπριανός από Βελεντζικό ο νύν ηγουμενεύοντος ός τις χείλεσιν μέ ομολόγησεν». Ομοίως, σέ ένα μικρό κώδικα τής ανωτέρω Ι. Μονής, σώζονται καί ολίγα στοιχεία γιά τόν θεοφιλή βίο τού αγίου. Τοπικό άγιο τόν έχουν δύο ιερές μητροπόλεις σήμερα, α) τής Θεσσαλιώτιδος καί Φαναριοφαρσάλων καί β) τής Αρτης.

1.2.0. Κεφάλαιον Β’. Ιερείς καί μοναχοί Νεομάρτυρες.

37 Δές: ΔΙΠΤΥΧΑ τής Εκκλησίας τής Ελλάδος 1996, έκδ. Αποστολ. Διακονίας, σελ. 368.

38 Δές: Μηλίτση Γεωργίου, διδασκάλου, Ο όσιος Παρθένιος ο εκ Βατσουνιάς, αφηγηματικό συναξάρι, ακολουθία τού οσίου, ποίμα Γερασίμου μοναχού μικραγιαννανίτου καί Παρακλητικός κανών ποίημα Γ, Μηλίτση, στήν σειρά ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, υπ’ αρ. 5, Τρίκαλα 1991, σελ. 5.

47

Στήν ενότητα αυτή εξετάζονται 6 νεομάρτυρες, βασικά μοναχοί γιά τούς τρείς εκ τών οποίων έχουμε αρκετά στοιχεία είτε τής δράσεως είτε τού μαρτυρίου τους, συγκεκριμένα γιά τούς Γεδεών, Δαμιανό καί Εφραίμ. Γιά τούς υπόλοιπους τρείς, τούς Δανιήλ, Νικόδημο καί Νικόλαο έχουμε εν πολλοίς ελλιπή καί συγκεχυμένα στοιχεία. Ας σημειωθή ότι στήν ενότητα αυτή συμπεριλαμβάνουμε καί τόν τελευταίο εξ αυτών, τόν Νικόλαο ο οποίος δέν εντάσσεται στήν περίοδο τής τουρκοκρατίας ίσως, αλλά στήν εποχή τού 10ου αιώνα όντας έτσι -θά λέγαμε- μιά προδρομική μορφή στήν χορεία τών νεομαρτύρων εν γένει. Εκείνο πού δέν πρέπει νά διαλάθη τής προσοχής μας σχετικά μέ τούς κληρικούς νεομάρτυρες είναι πώς γνωρίζουμε σήμερα γι’ αυτούς, είτε τού πλήθους είτε τού έργου, μόνον «τήν κορυφήν τού παγόβουνου» (άς επιτραπή η παραστατική αυτή φράσις) καί τό οφθαλμοφανές γεγονός ότι ταυτοχρόνως άπαντες ήσαν καί εθνομάρτυρες καθώς ομολογούν οι ιστορικοί Δ. Κόκκινος (ο οποίος διετύπωσε ότι «οι θυσιασθέντες χάριν τού εθνικού καθήκοντος κληρικοί, αποτελούν ηρωϊκήν λεγεώνα») καί Κ. Βαβολίνης, (ότι «...έπεσαν εκείνοι άγνωστοι, αλλά τό έργον των, η Ελευθερία, είναι γνωστόν»)39.

1.2.1.- Γεδεών ο Θεσσαλός + 30-12-1818. Ο Γεδεών κατάγονταν από ένα χωριό στήν επαρχία Δημητριάδος πού λεγόταν Κάπουρνα καί βρίσκονταν κοντά στήν Μακρυνίτσα. Γεννήθηκε από ορθόδοξους ευσεβείς γονείς, τόν Αυγερινό καί τήν Κυράτσα οι οποίοι είχαν άλλα επτά παιδιά μικρότερα από αυτόν. Τό κοσμικό του όνομα ήταν Νικόλαος40.

39 Δές: Αλεξίου, Ιωάννη, αρχιμ., Πνοές πίστεως, εκδ. ΖΩΗ, 1984, σελ. 52.

40 Δές: Β. Ματθαίου, Μ. Συναξαριστής, ΙΒ’, σελ. 691.

48

Οι γονείς του γιά νά εξοικονομήσουν τά πρός τό ζήν αναγκάστηκαν νά μετοικήσουν μέ όλη τήν οικογένεια στό χωριό Γιερμή όταν ο άγιος ήταν ακόμη 12 χρονών. Κάποιος παντοπώλης, ξάδερφος τής μητέρας του στό Βελεστίνο ζήτησε τό παιδί πού τού φάνηκε έξυπνο νά τό πάρη νά τόν βοηθά στό μαγαζί του. Κάποιος βρωμερός τούρκος ονόματι Αλής, είδε τό παιδί καί καθώς τό είχαν συνήθειά τους οι βάρβαροι νά αρπάζουν ό,τι τούς αρέσει από τούς δυστυχείς σκλάβους, άρπαξε μέ τό ζόρι τόν μικρό Νικόλαο γιά νά τόν υπηρετή στό χαρέμι του. Εκεί ο άγιος δούλεψε γιά έναν ολόκληρο χρόνο. Στίς επίμονες παρακλήσεις τού πατέρα νά τού αποδοθή πίσω τό παιδί του ο προαναφερθείς τούρκος απάντησε ότι έχει κι αυτός έναν γυιό πού τώρα βρισκόταν στόν πόλεμο. Οταν θά επέστρεφε ο δικός του γυιός λοιπόν, θά άφηνε τό μικρό ρωμαιόπουλο νά γυρίση στό σπίτι του. Οντως κάποτε ο γυιός τού τούρκου γύρισε μέν, αλλά ο μικρός Νικόλαος όχι μόνο δέν απελευθερώθηκε αλλά επειδή εκτίμησαν τίς υπηρεσίες του καί τήν εξυπνάδα του, κατάφεραν νά τόν δελεάσουν, μέ διάφορες κολακείες κι αφού τόν περιέτεμαν, τόν έκαναν τούρκο δίνοντάς του τό όνομα Ιμπραήμ41.

Ο μικρός Νικόλαος πού τώρα έγινε Ιμπραήμ, μετά από δυό μήνες, συνήλθε καί κατάλαβε τήν αξιοδάκρυτη πτώση του καί γι’ αυτό, μετάνιωσε από τά βάθη τής καρδιάς του ώστε ένα βράδυ έφυγε κρυφά καί ήρθε στόν φυσικό του πατέρα στόν οποίο διηγήθηκε όλη τήν συμφορά του Ο πατέρας του βέβαια κατάλαβε ότι δέν μπορούσε ο ίδιος νά τού προσφέρη καμμιά ουσιαστική

41 Δές: Β. Ματθαίου, Μ. Συναξαριστής, ΙΒ’, σελ. 693, καί: ΘΧΕ, Αθήναι 1937, τ.2, σελ. 840, καί: Δές, Συναξαριστή Νεομαρτύρων, τών αγίων: Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου αγιορείτου, Νικηφόρου Χίου καί διδασκάλου Αθανασίου Παρίου, β’ έκδοσις, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 197.

49

βοήθεια καί τό μόνο πού μπορούσε νά κάνη ήταν νά τόν φυγαδεύση στό Αγιον Ορος, πράγμα πού συνέβη, ύστερα φυσικά από μιά μεγάλη περιπέτεια πού είχε ο άγιος ώσπου νά καταλήξη τελικά εκεί αφού γιά ένα μεγάλο διάστημα πέρασε προηγουμένως από τήν ...Κρήτη. Ωστόσο, περιπέτειες περίμεναν τόν πατέρα τού μικρού Νικόλαου καί τήν οικογένειά του, όταν τήν μιά φορά οι τούρκοι ετοίμαζαν ξύλα γιά νά τούς κάψουν ζωντανούς καί τήν άλλη τούς έδερναν φριχτά, γιά νά αποκαλύψουν τί γνωρίζουν γιά τό παιδί τους, δίχως φυσικά οι τύραννοι νά καταφέρουν σ’ αυτό τό σημείο τίποτε. Τελικά, τούς άφησαν ήσυχους.

Στό Αγιον Ορος ο Νικόλαος έψαξε νά βρή έναν πνευματικό πατέρα, έμπειρο στήν άσκηση γιά νά εξομολογηθή τήν βαρειά του αμαρτία τής αλλαξοπιστίας καί νά εκπαιδευτή ο ίδιος κατάλληλα στόν πνευματικό στοίβο. Αφού γύρισε όλα τά μοναστήρια τού Αγίου Ορους, κατέληξε στήν Ιερά Μονή τών Αγίων καί Πανεφήμων Αποστόλων πού είναι γνωστή ώς Ι. Μ. Καρακάλου. Εκεί έλαβε τό αγγελικό σχήμα καί μετονομάστηκε Γεδεών. Τριανταπέντε χρόνια έμεινε στό μοναστήρι αυτό. Οπως μαθαίνουμε από τόν Συναξαριστή του, έφτασε σέ δυσθεώρητα ύψη ασκήσεως: «...Τίς δύναται νά διηγηθή τάς νηστείας του, τάς γονυκλισίας του, τάς αγρυπνίας του, καί τούς λοιπούς ασκητικούς αγώνας του; μόνον ο καρδιογνώστης Θεός γινώσκει ταύτα, διότι μετά τών άλλων ασκήσεων καί αγώνων, τούς οποίους μετεχειρίζετο πρός τήξιν καί κακουχίαν τού σώματός του, λέγουσιν, ότι είχε καί μίαν τανάλιαν διά τής οποίας δάκνων τάς σάρκας του, κατέκοπτεν αυτάς αφειδώς, πράγμα τώ όντι άξιον φρίκης! καί Καί ζήλος αυτού δέν ήτο ολιγότερος τών παλαιών ασκητών...».

50

Εκεί ο άγιος διάβασε άπειρους βίους αγίων πού οι περισσότεροι ήταν προτρεπτικοί στό μαρτύριο ενώ ταυτόχρονα πληροφορούνταν ότι πολλοί από τούς παλαιότερους καί τούς συγχρόνους του έπεσαν στό ίδιο παράπτωμα τής αρνήσεως τής πίστεως στόν Χριστό καί ύστερα πάλι ανάνηψαν καί δέν δίστασαν νά ομολογήσουν ενώπιον ισχυρών τυράννων τόν Χριστό πού προηγουμένως αρνήθηκαν ώς αληθινό Θεό καί Σωτήρα τού κόσμου. Τούτο είχε βαθειά επίδραση στήν ψυχή τού Γεδεών καί άναψε μέσα του τόν έρωτα καί τήν αγάπη πρός τό μαρτύριο. Γι’ αυτό τόν λόγο καί ο Γεδεών αφού πήρε τήν άδεια καί τήν ευλογία από τόν ηγούμενο τής Καρακάλλου, οπλισμένος μέ τίς ευχές τών πατέρων, ήρθε στήν Ζαγορά κι εκεί προσποιούνταν τόν «διά Χριστόν σαλόν» (τρελό), όπως στό μακρυνό παρελθόν είχε κάνει ο άγιος Συμεών. Παριστάνοντας λοιπόν τόν τρελό, αφού περιπλανιόταν άσκοπα δήθεν από δώ κι από κεί, έφτασε τελικά στό Βελεστίνο όπου ήταν ο τόπος τής εξόμωσής του. Τήν Μεγάλη Πέμπτη λοιπόν, φορώντας στό κεφάλι του ένα στεφάνι από τριαντάφυλλα καί λουλούδια, πήγε έξω από τήν πόρτα τού τούρκου εκείνου πού τόν είχε οδηγήσει στήν αλλαξοπιστία καί τήν χτυπούσε μέ μανία καί μέ μεγάλες πέτρες τόσο δυνατά ώστε τήν κατέστρεψε. Στήν συνέχεια μπήκε μέσα στό σπίτι τού τούρκου καί παρουσιάστηκε μπροστά του. Ξαφνιασμένος ο τούρκος τόν ρώτησε: -Τί ζητάς καλόγερε καί γιατί έχεις τόσα λουλούδια στό κεφάλι σου; «-Δέν μέ γνωρίζεις;», τού λέει ο άγιος. -Πρώτη μου φορά σέ βλέπω! απαντά ο τούρκος «...καί απορώ γιά ποιό λόγο είσαι τόσο ελεεινός καί ταλαίπωρος».

Ο άγιος τότε τού αποκαλύπτεται: -Εγώ είμαι ο Νίκος πού εξαπατήθηκε από σένα ένεκα τής νεότητάς

51

μου καί αρνήθηκα τόν γλυκύτατο Ιησού μου. Τώρα, εγώ ξανάγινα χριστιανός καί μπροστά σου ομολογώ ότι ο Χριστός είναι αληθινός Θεός καί γι’ αυτόν τόν λόγο ήρθα, νά μού αποδώσης εκείνο πού μού στέρησες, επειδή βλέπω τήν σάρκα μου περιτετμημένη, νά έχη πάνω της τήν σφραγίδα τού σατανά, αναγκάστηκα νά παρουσιαστώ σήμερα καί νά τά πούμε οι δυό μας. Οταν τά άκουσε αυτά ο τούρκος, έτρεξε αμέσως στό κριτήριο καί ζήτησε νά αποστείλουν στρατιώτες οι οποίοι ήρθαν καί άρπαξαν τόν άγιο καί τόν έφεραν μπροστά στόν Κριτή κατά τήν ημέρα τής Μεγάλης Παρασκευής. Ο άγιος προσεύχονταν. Φορώντας ακόμα τό στεφάνι μέ τά λουλούδια στό κεφάλι του κι έχοντας στά χέρια του δυό κόκκινα αυγά, μπήκε στό δωμάτιο τού Κριτή καί τού τά δίνει λέγοντας: -Χριστός Ανέστη Κριτή, καί Χρόνια Πολλά!

Ακούγοντας ο Κριτής αυτά τά λόγια τό πέρασε γιά τρελό καί τόν ρωτάει: -Τρελός είσαι βρέ τρελοπαπά ή προσποιείσαι τόν τρελό; Ο άγιος σιωπούσε. Τότε ο Κριτής πρόσταξε τούς υπηρέτες νά τού φέρουν έναν καφέ. Στήν συνέχεια ο άγιος ζήτησε από τόν Κριτή καπνό γιά νά στρίψη τσιγάρο. Ο Κριτής τού πρόσφερε τήν ταμπακιέρα του πού ήταν ασημένια. Ο άγιος τήν πήρε καί τήν κύτταζε επί πολλή ώρα συλλογισμένος. Τότε τού λέει ο Κριτής: -Βλέπεις πόσο ωραία πράγματα έχουμε εμείς οι μουσουλμάνοι κι όχι όπως εσύ πού ήσουν γιά τόσα χρόνια μουσουλμάνος καί τολμάς σήμερα νά λές πώς είσαι χριστιανός καί βλασφημάς τήν θρησκεία μας πού είναι τόσο αστραφτερή όσο αυτή η ταμπακιέρα; Κι ο άγιος τού απαντά: Λές αλήθεια ότι η θρησκεία σας αστράφτει σάν τήν ταμπακιέρα διότι όπως τούτη αστράφτει από έξω ενώ από μέσα μαυρίζει, έτσι καί η θρησκεία σου είναι γεμάτη από δυσοσμία πού σού

52

φαίνεται εξωτερικά νά αστράφτη. Αν τήν ανοίξης όμως καί τήν περιεργαστής, από μέσα, θά δής ότι είναι κατάμαυρη, βρωμερή καί βδελυρή όπως εγώ τό ξέρω αυτό πολύ καλά καί δέν έχω καμμιά αμφιβολία. Μόλις τέλειωσε τά λόγια του αυτά ο άγιος, άρπαξε τόν καφέ από τόν δίσκο καί τόν πέταξε στό πρόσωπο τού κριτή. Τότε ο Κριτής θύμωσε φοβερά καί πρόσταξε τούς υπηρέτες νά τόν τραβήξουν ένα γερό χέρι ξύλο καί νά τόν πετάξουν έξω από τό δικαστήριο. Φαίνεται ότι δέν ήθελε νά τόν τιμωρήση περισσότερο ή νά τόν θανατώση επειδή τόν πέρασε γιά τρελλό.

Οταν ο άγιος έφυγε από κεί, πήγε σέ ένα τζαμί όπου τήν στιγμή εκείνη έβγαινε μιά επίσημη τουρκάλα μαζί μέ τέσσερις υπηρέτριές της. Μόλις τήν είδε ο άγιος τήν έριξε κάτω καί καταξέσχισε όλα της τά ρούχα κι άρχισε νά τήν κλωτσάη τόσο δυνατά ώστε έβγαλε η χανούμισα αίμα από τό στόμα. Οι υπηρέτριές της άρχισαν νά ουρλιάζουν καί όπως ήταν φυσικό κατέφτασε ένα πλήθος τούρκων μέ μαχαίρια καί ξύλα οι οποίοι άρχισαν νά χτυπούν τόν μάρτυρα δίχως έλεος μέχρι πού κατέστη ημιθανής. Μερικοί χριστιανοί τόν περιμάζεψαν εν τέλει καί τόν έφεραν στό σπίτι τής αδερφής του Δάφνης πού ήταν παντρεμένη στό χωριό Ταμπλιγί, κοντά στό Βελεστίνο, όπου τρείς μήνες θεραπείας χρειάστηκαν γιά νά μπορέση νά ξαναπερπατήση. Εκεί, στό σπίτι τής αδερφής του ήρθαν κάποτε τρείς τούρκοι τούς οποίους ο άγιος άρχισε νά προκαλή μέ λόγια καί μέ έργα. Ζήτησε από αυτούς νά μάθη πότε θά ρθή τό «ποθούμενο» κι όταν οι τούρκοι εξεπλάγησαν πώς ήταν δυνατό νά τολμά νά εκστομίζη τέτοια λόγια (η ελευθερία μας δηλαδή από τόν τουρκικό ζυγό), αυτός τούς προκάλεσε πιό δυνατά: νά κάνουν δηλαδή ένα πείραμα γιά νά αποδειχθή τίνος πίστη είναι αληθινή. Στό όνομα τής πίστης του δηλαδή ο

53

καθένας τους νά κρατήση στά χέρια του ένα κάρβουνο αναμένο.

Πρώτος θά άρχιζε φυσικά ο άγιος. Ανοιξε τό δεξί του χέρι όπου τού έβαλαν στήν φούχτα του μέσα ένα κάρβουνο αναμένο καί κείνος ατάραχος τό κρατούσε ώσπου τό χέρι του φούσκωσε κυκλικά καί περικύκλωσε τό κάρβουνο. Εντρομοι οι τούρκοι τού φώναζαν νά τό αφίση αλλά αυτός δέν τούς άκουγε. Βλέποντάς τον ο ανηψιός του, κατάφερε νά τού αρπάξη τό κάρβουνο από τό χέρι καί νά τό πετάξη κάτω, γιά νά εισπράξη αμέσως ένα γερό χαστούκι από τόν άγιο πού ήταν τόσο δυνατό ώστε έτρεξε αίμα από τήν μύτη του. Στήν συνέχεια ο άγιος δένει τό καμμένο του χέρι καί πάει στό χωριό Κανάλια στό σπίτι τού φίλου του Χατζή Νικολού όπου διάφοροι άρχισαν νά τόν ρωτάν γιατί έχει δεμένο τό χέρι του. Μέ χαρούμενο πρόσωπο ο άγιος τούς απάντησε ότι τόν δάγκωσε ένα κορίτσι χθές επειδή τό φίλησε, αλλά «...πολλά μέλλει νά πάθη καθώς φαίνεται αύτη η χείρ». Ο φίλος του, αφού έμαθε από τόν άγιο τήν αλήθεια ενθουσιάστηκε καί άρχισε νά παρακινή κι εκείνος τόν άγιο στό μαρτύριο υπενθυμίζοντάς του διάφορους αγίους τού παρελθόντος πού εκούσια μαρτύρησαν γιά νά δοξάσουν τόν Χριστό.

Βρήκε λοιπόν ο άγιος τόν κορμό από ένα ξύλινο φτυάρι τό οποίο αφού τό έδεσε στά χέρια του ώς ρόπαλο, πήγε στό Βελεστίνο τήν Παρασκευή, ημέρα παζαριού, έχοντας γύρω από τό καλιμαύχι του μιά αρμαθιά από παράδες. Μέ αυτή τήν περίεργη αμφίεση άρχισε νά κυνηγά τούς τούρκους καί νά τούς χτυπά άγρια μέ τό ιδιόμορφο παλούκι, αυτό πού κρατούσε. Βλέποντας αυτή τήν κατάσταση οι τούρκοι τόν πέρασαν γιά εντελώς τρελό, κι από εδώ καί στό εξής κανένας τους δέν τολμούσε νά τόν παρενοχλήση ή νά τόν

54

κακοποιήση, ώστε έγινε ο φόβος καί ο τρόμος τους σέ σημείο νά εγκαταλείψουν τά χωράφια καί τά υποστατικά τους από τόν φόβο διότι ενώ οι τούρκοι έκαναν ήσυχα τίς όποιες δουλιές τους, ορμούσε πάνω τους ο άγιος καί βαστάζοντας αυτό τό ξύλο τούς χτυπούσε καί τούς καταπλήγωνε, ακόμα καί τούς φύλακες πού έβαζαν εξ αιτίας τού φόβου τους στά περιβόλια τους, Όπως είπαμε καί προηγουμένως τόν περνούσαν γιά τρελλό καί γι’ αυτό δέν έπαιρναν κανένα μέτρο εναντίον του.

Μιά ώρα έξω από τό Βελεστίνο υπάρχει κάποιο σπήλαιο όπου ο άγιος πήγαινε γιά νά προσευχηθή καί νά ασκηθή. Δέν παρέλλειπε ωστόσο καί τήν φιλανθρωπία αφού ο άγιος έβρισκε τόν τρόπο νά αποκτά πολλά ψάρια από έναν βάλτο πού υπήρχε εκεί κοντά τά οποία διαμοίραζε καθημερινά σχεδόν στούς διάφορους φτωχούς τού κάμπου κουβαλώντας τα στήν πλάτη του ο ίδιος. Μέσα στήν καρδιά του ωστόσο, άστραφτε ο πόθος νά αξιωθή τού μαρτυρίου ένεκα τού οποίου πολλές φορές προκάλεσε τούς τούρκους μέ τήν βεβαία ελπίδα ότι ο Θεός θά συγχωρήση τήν προηγούμενη αλλαξοπιστία του. Αλλά, παρ’ όλα όσα έκανε η επιθυμία του αυτή δέν εκπληρώνονταν. Γι’ αυτό τόν λόγο αποφάσισε νά επανέλθη περπατώντας διά ξηράς στό Αγιον Ορος, φροντίζοντας βέβαια στήν διαδρομή συνεχώς νά προκαλή τούς άπιστους γιά νά πετύχη τόν ιερό σκοπό του. Φαίνεται όμως ότι ο Θεός δέν ήθελε νά έρθη ο καιρός ακόμα γι’ αυτό. Εναν χρόνο έμεινε στό Αγιο Ορος, αλλά ο διακαής πόθος τού μαρτυρίου μέσα του δέν έλεγε νά σταματήση. Πήρε λοιπόν ξανά τήν ευλογία τού ηγουμένου του καί μέ ενίσχυση τίς ευχές πού τού έδωσαν οι αδελφοί τής μονής, γύρισε λοιπόν ξανά πίσω καί εμφανίστηκε στήν Αγυιά όπου πάλι ομολόγησε τόν Χριστό, συνελήφθη καί βασανίστηκε. Οι

55

τούρκοι τού ξύρισαν τό κεφάλι, τόν απογύμνωσαν καί τόν έβαλαν πάνω σέ ένα γαϊδούρι γυρνώντας τον γιά διαπόμπευση στούς δρόμους τού Τυρνάβου.

Μετά τήν διαπόμπευσή του οι τούρκοι ωδήγησαν τόν μάρτυρα στήν αυλή τού πασά όπου μετά από πληθώρα διαφόρων βασανισμών, σύμφωνα μέ τήν διαταγή πού τούς δόθηκε τού έκοψαν τά χέρια καί τά πόδια (υποφέροντας μέ γαλήνη ο άγιος καί θάρρος όλα τά μαρτύρια περιχαρής καί δοξάζοντας τόν Κύριο) κι ενώ ακόμα ήταν ζωντανός τόν έρριξαν στά αποχωρητήρια όπου μέσα σέ φριχτούς πόνους παρέδωσε τό πνεύμα του στίς 30 Δεκεμβρίου 1818. Δές Σιμοπούλου Κ., Βασανιστήρια καί εξουσία, σελ. 445, όπου γράφει: «...τά ίδια καί μέ τούς νεομάρτυρες. Στό συναξάρι τού οσίου Γεδεών... διαβάζουμε τούς υπερφυσικούς άθλους του τήν ώρα τού μαρτυρίου: «Τοιαύτην ανδρείαν έδειξεν εις τάς βασάνους, οπού προστάξας ο τύραννος Βελήπασας νά κοπούν αι χείρες καί οι πόδες του, ότε έκοψαν τήν δεξιάν χείρα του, αρπάσας ταύτην μέ τήν αριστεράν τήν έρριψε κατά τού τυράννου ειπών αυτώ: φάγε...»42. Τό λείψανο τού μάρτυρα θάφτηκε τήν επόμενη μέρα μέ πολλές τιμές στόν Ι. Ν. τών Αγίων Αποστόλων τού Τυρνάβου μέ τήν παρουσία τού Μητροπολίτη Λαρίσσης, πλήθους ιερέων καί πιστών. Η τιμία κάρα τού μάρτυρος τοποθετήθηκε στήν αγία τράπεζα τού μητροπολιτικού ναού Παναγίας Φανερωμένης τού Τυρνάβου, όπου στίς 30 Δεκεμβρίου κάθε χρόνο γίνεται λιτανία τής τιμίας κάρας μέχρι τού

42 Δές καί: Νέος Ελληνομνήμων, τ. Θ’, σελ. 243. Δές: Ακολουθία τού αγίου ενδόξου οσιομάρτυρος Γεδεών τού νέου αθλήσαντος εν Τυρνάβω Θεσσαλίας κατά τό 1818 μηνί Δεκεμβρίω 30, συνταχθείσα υπό Πολυζώου ιερέως τού καί ιεροδιδασκάλου τής κωμοπόλεως Μακρινήτζας. Ετυπώθη δέ δι’ επιστασίας καί δαπάνης..., εν Κωνσταντινουπόλει, 1840. Καί τής ιδίας 2η έκδοση εν Βόλω 1888.

56

τάφου του καθώς ο άγιος είναι καί πολιούχος τής πόλεως τού Τυρνάβου43.

1.2.2.- Δαμιανός ο αγραφιώτης + 14-2-1568. Η ιδιαιτέρα πατρίς τού νεομάρτυρος είναι η Αράχωβα Παρακαμπυλίων Ευρυτανίας. Τό Νέο μαρτυρολόγιο, κατά τίς αρχές τού 16ου αιώνος αναφέρει εσφαλμένως τό Ρίχοβο ή Μυρίχοβο ώς ιδιαιτέρα του πατρίδα44. Από νεαρά ηλικία αισθάνθηκε έρωτα γιά τήν μοναχική ζωή καί γι’ αυτό μετέβη στό Αγιον Ορος στήν Ι. Μ. Φιλοθέου όπου εκάρη μοναχός. Υστερα εγκατέλειψε τήν μονή γιά νά προχωρήση στήν άσκηση κοντά στόν ησυχαστή Δομέτιο επί τρία χρόνια. Αισθάνθηκε ωστόσο, μέσα στά βάθη τής ψυχής του ότι ο Χριστός τού είχε αναθέσει κάποια ιδιαίτερη αποστολή. Μέ τά όπλα πού απέκτησε στό Αγιον Ορος θεώρησε καλό νά προσφέρη τίς υπηρεσίες του στούς δοκιμαζόμενους χριστιανούς πού βρίσκονταν έξω από τό Αγιον Ορος, διδάσκοντας σ’ αυτούς τίς εντολές τού Θεού καί νουθετώντας τους γιά τήν πραγματοποίηση θεάρεστων έργων. Γιά αρκετό καιρό λοιπόν δίδαξε στήν περιοχή τού θεσσαλικού Ολύμπου, τού Κισσάβου, τής Λάρισσας καί τών Αγράφων. Κάποτε κατηγορήθηκε ώς πλάνος καί ψευδομοναχός. Γι’ αυτό τόν λόγο αναγκάστηκε νά εγκαταλείψη τήν ιδιαίτερη πατρίδα του καί τήν περιοχή τών Αγράφων, επιστρέφοντας στό όρος Κίσσαβος όπου μέ τήν συνεργασία άλλων μοναχών έχτισε ένα καινούριο μοναστήρι. Λόγω τής συνεχούς διδασκαλίας του πρός τούς χριστιανούς νά παραμένουν πιστοί στήν θρησκεία τους αλλά καί διότι τούς παρότρυνε νά μήν προβαίνουν

43 Δές τοπική αγιολογία Ι. Μ. Λαρίσσης καί Πλαταμώνος, στό Ημερολόγιο τής Εκκλ. Τής Ελλάδος, Αθήναι 1963, σελ. 338 καί Δίπτυχα τής Εκκλ. τής Ελλάδος 1996, σελ. 579.

44 δές ΘΗΕ, τ. 4ος, στ. 935.

57

σέ αγοραπωλησίες τήν ημέρα τής Κυριακής, συνελήφθη καί φυλακίσθηκε από τούς τούρκους οι οποίοι τού έθεσαν τό θέμα τής αλλαξοπιστίας άν ήθελε νά σώση τήν ζωή του. Στήν επίμονη άρνηση τού αγίου νά προδώση τόν Χριστό, επεδόθηκαν οι κακούργοι σέ δεκαπενθήμερα βασανιστήρια παντός είδους. Ο άγιος άντεξε μέ θαυμαστή καρτερία όλα τά βασανιστήρια ώστε ο τούρκος διοικητής βλέποντας ότι δέν μπορεί νά πετύχη τίποτε, διέταξε «...νά θανατωθή πρώτον μέ τήν φούρκαν καί έπειτα νά ριφθή εις τήν φωτίαν». Τόν πήραν λοιπόν οι δήμιοι καί τόν κρέμασαν. Επειδή όμως ένας από αυτούς χτύπησε τόν μάρτυρα μέ ένα τσεκούρι στό κεφάλι, κόπηκε τό σχοινί καί έπεσε ο μάρτυς στήν γή μισοπεθαμένος. Τότε αυτοί τόν πήραν, ενώ ήταν ακόμα ζωντανός καί τόν έρριξαν στήν φωτιά. Τήν στάχτη του τήν μάζεψαν (γιά νά μήν μπορέσουν οι χριστιανοί ούτε αυτή νά αποχτήσουν) καί τήν έριξαν στόν ποταμό Πηνειό. Ετσι, «...έλαβεν ο μακάριος οσιομάρτυς Δαμιανός τού μαρτυρίου τόν στέφανον» τό 1568. Η μνήμη του, σύμφωνα μέ τίς ακολουθίες πού εκδόθηκαν εορτάζεται στίς 14 Φεβρουαρίου. Στά Συναξάρια όμως αναφέρεται η 23η τού Φεβρουαρίου45.

1.2.3.- Δανιήλ ο Μετεωρίτης + 16-8-1551(;). Στό εορτολόγιο τής ορθοδόξου Εκκλησίας, φέρεται η μαρτυρία τής μνήμης τού αγίου Δανιήλ τού Μετεωρίτου, δίχως κάποια άλλη άμεση ένδειξη, στίς 16 Αυγούστου46.

Εμμέσως θά μπορούσαμε νά εικάσουμε ότι ίσως ο άγιος αυτός, σχετίζεται μέ τόν νεομάρτυρα Νικόδημο

45 Δές: Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, Αθήναι 1961, έκδ. γ’, σελ. 60-61 καί: Π. Ι. Βασιλείου, Η επισκοπή Λιτζάς καί Αγράφων επί τουρκοκρατίας... Αθήναι 1960, σελ. 133.

46 Δές: Πλατανίτου Κωνσταντίνου, Οικονόμου Ι. Μ. Νικαίας, Εορτολόγιον τής ορθοδόξου Εκκλησίας, εν Αθήναις 1979, σελ. 102-103.

58

τού εκ Μετεώρων ο οποίος εορτάζει τήν ίδια ημέρα. Αν δέν πρόκειται γιά σύμπτωση, τό γεγονός αυτό μάς δίνει ισχυρές αφορμές νά σκεφτούμε τήν πιθανότητα τού κοινού μαρτυρίου τους. Εξ άλλου καί τά στοιχεία πού έχουμε γιά τόν Νικόδημο τόν Μετεωρίτη είναι ομοίως ελάχιστα47.

1.2.4.- Εφραίμ ο νεοφανής (εκ Τρίκκης) + 5-5-1426. Ο οσιομάρτυς Εφραίμ γεννήθηκε στά Τρίκκαλα τής Θεσσαλίας τό έτος 1384 σέ ειδυλλιακή τοποθεσία κοντά στόν παραπόταμο τού Πηνειού ποταμού, τόν Ληθαίο ο οποίος διασχίζει τά Τρίκκαλα. Ως γνωστόν η Θεσσαλία κατακτήθηκε από τούς τούρκους τό έτος 1393, δηλαδή εξήντα χρόνια νωρίτερα από τήν άλωση τής Κωνσταντινουπόλεως τό 1453. Τό 1395 στήν Θεσσαλία άρχισε νά εφαρμόζεται τό Παιδομάζωμα, τό οποίο επί Μουράτ Β’ ωργανώθηκε συστηματικότερα σέ όλες τίς τουρκοκρατούμενες περιοχές.

Ο άγιος Εφραίμ σέ ηλικία 14 ετών, τό 1398, μέ τό κοσμικό όνομα Κωνσταντίνος Μόρφης, εγκατέλειψε τήν χήρα μητέρα του καί τούς άλλους επτά αδελφούς μέ τήν συμβουλή τής ίδια του τής μητέρας η οποία ήταν ευσεβεστάτη, προφανώς γιά νά αποφύγη τήν βίαιη στρατολόγηση γιά τήν επάνδρωση τών γενιτσαρικών σωμάτων καί τόν εξισλαμισμό. Τά βήματά του τόν οδήγησαν στήν σταυροπηγιακή Μονή τού Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου η οποία βρίσκεται στό βουνό τών Αμώμων τής Αττικής, στήν περιοχή τής σημερινής Νέας Μάκρης πού ήταν σέ μεγάλη ακμή τότε. Σέ αυτόν τόν άγιο τόπο, μαζί μέ τούς άλλους αδερφούς τής Μονής,

47 Δές Συναξαριστή Νεομαρτύρων, τών αγίων: Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου αγιορείτου, Νικηφόρου Χίου καί διδασκάλου Αθανασίου Παρίου, β’ έκδοσις, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 726.

59

ζούσε συναγωνιζόμενος στήν χριστιανική αρετή καί στήν άσκηση. Εδώ διακρίθηκε στόν πνευματικό αγώνα καί στόν στίβο τών αρετών ώς άγγελος Θεού πολιτευόμενος. Πάνω στό όρος τών Αμώμων (καθαρών), μέ προθυμία σήκωσε στούς ώμους του τόν Σταυρό τού Κυρίου μέ επισφράγιση τής αφοσίωσής του τό φριχτό καί πανένδοξο μαρτυρικό του τέλος. Θεϊκός πόθος καί αγάπη θεϊκή φλόγιζε τήν νεανική του καρδιά καί γι’ αυτό έθεσε θεληματικά τόν εαυτό του στήν μακάρια υπακοή τού Χριστού καί έγινε μέ τήν μοναχική καί ισάγγελη ζωή του μιμητής τών μεγάλων ασκητών καί οσίων τής ερήμου, μιμούμενος επί 28 περίπου χρόνια τήν αγία τους πολιτεία «κοσμικήν τερπνότητα απωσάμενος». Μέ τήν θεία βοήθεια καί τούς ασκητικούς του κόπους καθάρισε τήν ψυχή καί τό σώμα του από τά ψυχοφθόρα πάθη καί αξιώθηκε νά γίνη τό κατοικητήριο τού Παναγίου Πνεύματος. Αξιώθηκε ακόμη νά λάβη τό τής ιεροσύνης Μέγα Μυστήριο υπηρετώντας στό άγιο θυσιαστήριο μετά φόβου Θεού καί πολλής κατανύξεως.

Κατά τό έτος 1424 οι τούρκοι επέδραμαν βίαια στήν Ιερά Μονή τού Ευαγγελισμού τής θεοτόκου καί έσφαξαν άγρια τούς πατέρες τής μονής. Ο άγιος απουσίαζε στήν σπηλιά του πάνω στό όρος όπου ήταν τό οσιακό του ενδιαίτημα κι έτσι διέφυγε από τήν γενική σφαγή. Οταν μετά από λίγες ημέρες επέστρεψε στήν μονή από τό ασκητήριό του, βρήκε τήν μονή τελείως κατεστραμμένη καί τά σώματα όλων τών πατέρων κατασφαγμένα εδώ κι εκεί. Εκλαυσε γοερά καί εθρήνησε τό μεγάλο αυτό κακό. Μέ τήν μεγάλη του ευλάβεια καί θεοσέβεια καί μέ κρονούς δακρύων κήδευσε καί έθαψε τούς αδερφούς μου μοναχούς καί κατόπιν μέ άοκνες προσπάθειες αποκατέστησε όσες βλάβες μπορούσε από τήν κατεστραμμένη μονή.

60

Υστερα από έναν χρόνο, ανήμερα τής Ύψωσης τού Τιμίου Σταυρού, τήν 14ην Σεπτεμβρίου 1425, επανήλθαν στήν μονή οι βάρβαροι οθωμανοί γιά νά ολοκληρώσουν τήν θηριωδία καί ωμότητά τους. Στήν μονή τώρα είναι μόνος του ο Εφραίμ. Ευθύς τόν συνέλαβαν καί άρχισαν τά μαρτύριά του. Τόν βασάνισαν περισσότερο από οχτώ μήνες μέ μεγάλη μανία καί βαρβαρότητα. Τέλος, τόν κρέμασαν ανάποδα σέ μιά μουριά πού είναι στόν περίβολο τής μονής. Μετά έμπηξαν στόν ομφαλό του χοντρό πάσσαλο αναμμένο, αφού τόν κάρφωσαν πάνω στό δένδρο μέ μεγάλα μυτερά γύφτικα καρφιά. Ο άγιος καιόμενος προσευχόταν. Παρέδωσε τό πνεύμα του στόν Κύριο στίς 5 Μαίου τού έτους 1426 στίς 9 η ώρα τό πρωί, σέ ηλικία 42 ετών. Ετσι έλαβε τόν στέφανο τού μαρτυρίου καί τήν χάρη τών θαυμάτων.

Μετά από μισή χιλιετία, ευδόκησε ο φιλάνθρωπος Θεός καί φανερώθηκαν, ύστερα από πολλές εμφανίσεις τού ιδίου τού αγίου Εφραίμ καί πολλών άλλων θαυμαστών γεγονότων, όλα όσα σήμερα γνωρίζουμε τά οποία επιβεβαιώθηκαν μέ τήν εύρεση τών μαρτυρικών καί χαριτόβρυτων λειψάνων τού αγίου, στίς 3 Ιανουαρίου 1950.

Τά ιερά του λείψανα δέν αποπνέουν μόνο θεϊκή καί ουράνια ευωδία αλλά καί πηγάζουν καί ιάματα σέ όσους τά ασπάζονται μέ πίστη καί ζητούν τήν βοήθεια τού ταχύτατου καί θαυματουργού ιερομάρτυρα Εφραίμ. Επειδή μέ τήν καθαρή πολιτεία του καί τό μαρτύριο πού υπέμεινε γιά τήν αγάπη τού Χριστού, εδόξασε τό όνομα τού Τριαδικού Θεού, αντεδοξάσθη πλούσια από τόν Παντοκράτορα Κύριο καί ενεργεί σέ όσους επικαλούνται τήν μεσιτεία του μέ τήν χάρη τού Χριστού πού άφθονη έλαβε, παράδοξα καί υπερφυή θαύματα ψυχής καί σώματος. Τέλος, ο όσιος ιερομάρτυς καί θαυματουργός

61

άγιος Εφραίμ εορτάζεται δύο φορές τόν χρόνο: α) στίς 3 Ιανουαρίου, η εύρεση τών τιμίων καί αγίων λειψάνων του καί β) στίς 5 Μαίου, τό μαρτυρικό του έπαθλο.

1.2.5.- Νικόδημος ο Μετεωρίτης + 16-8-1551. Πρόκειται γιά μετεωρίτη νεομάρτυρα τού 16ου αιώνα ο οποίος εμαρτύρησε στίς 16 Αυγούστου 1551, άγνωστον πού καί κάτω από ποιές συνθήκες. Η μνήμη του τιμάται στίς 16 Αυγούστου48. Λιτά είναι καί τά στοιχεία πού παραθέτει κι ο Νικόδημος στό μαρτυρολόγιό του. Αναφέροντας τό συνονόματό του νεομάρτυρα, δέν δίνει καμμιά άλλη πληροφορία παρά τό ότι «Καί η αιτία (εννοεί τής θανατώσεώς του) ήτον διά τήν ασέβειαν». Καί τό μόνο επιπλέον στοιχείο στήν περίπτωση αυτή, είναι ένα μικρό δίστιχο: «Τί δαί σύ, Νικόδημε; ειπέ σόν πάθος. Τεθανάτωμαι δι’ αγάπην Κυρίου»49.

Ετσι απλά λοιπόν: -Γιά τήν αγάπη τού Χριστού! Αυτό ήταν τό πάθος όλων τών μαρτύρων. Είναι λυπηρό πού δέν έχουμε περισσότερα στοιχεία γιά τό μαρτύριο τού αγίου καθώς συνέβη τούτο στήν ζοφερή εποχή τού 1551 γιά τήν οποία εξ άλλου τά συνολικά στοιχεία μας είναι ελάχιστα.

1.2.6.- Νικόλαος ο εν Βουνένοις, + αρχές 10ου αιώνος. Στίς 9 Μαίου τό αγιολόγιο τής ορθοδόξου Εκκλησίας μάς υπενθυμίζει τήν μνήμη τού οσιομάρτυρος Νικολάου τού εν Βουνένοις. Ισως πρόκειται γιά τόν πιό «πρώϊμο» γνωστό νεομάρτυρα στόν θεσσαλικό χώρο. Γνωρίζουμε ότι άθλησε στά Βούνενα τής Θεσσαλίας. Ο

48 Δές: ΘΗΕ, τόμος 9ος, σελ. 496.49 Δές: Συναξαριστή Νεομαρτύρων, τών αγίων: Μακαρίου

Κορίνθου, Νικοδήμου αγιορείτου, Νικηφόρου Χίου καί διδασκάλου Αθανασίου Παρίου, β’ έκδοσις, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 726.

62

Βίος του φέρεται πολύ συγκεχυμένος, ανιστόρητος καί γενικός50.

Σύμφωνα μέ τούς ερευνητές, «ο αρχικός Βίος τού θεσσαλικού επίσης αγίου Νικολάου τού Νέου τού επιλεγομένου τής Βουναίνης, μαρτυρήσαντος στίς αρχές τού Ι’ αιώνα, σώθηκε κι αυτός σέ ένα μόνο χειρόγραφο τής Μονής Μεταμορφώσεως τών Μετεώρων καί η παλαιά διασκευή του, τού ΙΒ’ αιώνος επίσης σέ ένα χειρόγραφο τής Μονής Αγίας τής Ανδρου». Σύμφωνα μέ τόν βιογράφο καί ομώνυμό του, κάποιον Νικόλαο, κατάγονταν από τήν ανατολή καί ήταν στρατιωτικός ώς πρός τό επάγγελμά του καί έφτασε μάλιστα κατόπιν αυτοκρατορικής επιλογής, στό αξίωμα τού Δούκα: «...Ο γούν ομώνυμος εμοί αθλητής... πάντων υπέρτερος διεδείκνυτο...»51.

Σύμφωνα μέ τόν άγνωστο βιογράφο του φέρεται ώς προσωπικός φίλος τού αυτοκράτορα τών Ρωμαίων Λέοντος ΣΤ’ τού Σοφού (ο οποίος εβασίλευσε ώς γνωστόν από τό 886 έως τό 912). Στάλθηκε ώς διοικητής στήν Θεσσαλία αλλά απέτυχε νά εκπληρώση τήν αποστολή πού τού ανατέθηκε καί γι’ αυτό εγκατέλλειψε τόν στρατιωτικό εγκόσμιο κλάδο καί στράφηκε στόν επουράνιο στρατό τού Χριστού αφού ασπάστηκε τόν μοναχικό βίο στά Βούνενα52.

Δέν γνωρίζουμε πότε έγινε η επιδρομή τών Αβάρων στήν Θεσσαλία. Βέβαια ο συναξαριστής του μιλά γιά «Αβάρους». Ενδέχεται όμως νά πρόκειται γιά

50 Δές: Σοφιανού Δημ., Οι βυζαντινοί άγιοι τού ελλαδικού χώρου μέσα από τίς πηγές καί τά κείμενα, Ιδρυμα Γουλανδρή-Χόρν, 1993, σελ. 12.

51 Δές: Σοφιανού Δημ., Οι βυζαντινοί άγιοι τού ελλαδικού χώρου μέσα από τίς πηγές καί τά κείμενα, Ιδρυμα Γουλανδρή-Χόρν, 1993, σελ. 20.

52 Δές: Ευστρατιάδου Σωφρ., Αγιολόγιον τής ορθοδόξου Εκκλησίας, εκδ. Αποστολ. Διακονίας 1995, σελ. 358.

63

Σαρακηνούς εφόσον γνωρίζουμε ότι τό 902 μ.Χ. οι Σαρακηνοί κατέλαβαν τήν Δημητριάδα. Κατά τήν επιδρομή εκείνη, συνελήφθη καί ο άγιος Νικόλαος καί πιέστηκε νά αρνηθή τήν πίστη του. Μή θέλοντας νά γίνη εξωμότης, αποκεφαλίστηκε. Προφανώς εκ παραδρομής σέ νεώτερη έρευνα αναγράφεται τό μαρτύριό του στά μέσα τού 14ου αιώνος53.

Ο εκδότης τής ακολουθίας του Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ιεζεκιήλ, στά Προλεγόμενά του, προσπάθησε νά βρή τά ίχνη τής εποχής τής αθλήσεώς του αλλά ένεκα πολλών δυσκολιών επισήμως από τότε μέχρι σήμερα τό ζήτημα αυτό παραμένει άλυτο. Υπάρχει κάποιο δίστιχο γιά τό πρόσωπό του: «Πολλάς υποστάς Νικόλαε βασάνους, χαίρων ανήλθες εν πόλω μάκαρ τάχος». Στήν ακολουθία τού Νικοδήμου, έχουμε κάποιο άλλο δίστιχο: «Ω Νικόλαε, διττόν είληφας στέφος, όσιος οία καί αθλητής Κυρίου»54.

1.3.0. Κεφάλαιον Γ’. Αντιπροσωπευτικοί τύποι λαϊκών Νεομαρτύρων (ή λουλούδια τά εύοσμα).

Παραθέτουμε στήν ενότητα αυτή, 7 λαϊκούς νεομάρτυρες (5 θεσσαλούς, 1 εκ Μετσόβου καί 1 εκ Μονεμβασίας -πού άθλησαν ωστόσο οι δύο τελευταίοι στόν θεσσαλικό χώρο, ενώ οι 3 εκ τών θεσσαλικής καταγωγής νεομαρτύρων τούτων, μαρτύρησαν στήν

53 Δές αρχιμ. Κυρίλλου Χριστάκη, πρωτοσυγκέλου Ι.Μ. Θεσσαλιώτιδος, Ο οσιομάρτυς Νικόλαος ο νέος ο εν Βουνένοις, εκδ. Ι.Μ.Θ., Καρδίτσα, 1972.

54 Είναι εντυπωσιακό τό γεγονός ότι γιά τόν άγιο αυτόν έχουν εκδοθεί πάρα πολλές ιερές ακολουθίες. Εξεδόθη ήδη τό 1657 στήν Βενετία ακολουθία τού αγίου Νικολάου τού εν Βουνένοις καί άλλες όπως: στήν Μοσχόπολη τό 1736, στήν Βενετία τό 1791, στήν Αθήνα τό 1845, στήν Πάτρα τό 1866, στήν Αθήνα τό 1873, στήν Πάτρα τό 1875 καί 1905, στήν Τρίπολη τό 1906, στήν Κόρινθο τό 1908 καί στήν Αθήνα τό 1930 από τόν Θεσσαλιώτιδος Ιεζεκιήλ.

64

Κωνσταντινούπολη καί 1 θεσσαλός ακόμη στήν Προύσα τής Βιθυνίας-), οι οποίοι είναι αντιπροσωπευτικοί τύποι τών εκ λαϊκών νεομαρτύρων κατά τήν περίοδο τής τουρκοκρατίας.

Είναι σημαντικό νά πούμε δυό λόγια γιά τήν τεράστια σημασία τών λαϊκών νεομαρτύρων αντιπροσωπευτικοί τύποι τών οποίων είναι καί οι θεσσαλοί ή εν Θεσσαλία αθλήσαντες κατωτέρω.

Αλλά ό, τι κι άν πούμε εμείς δέν θά μπορούσε νά είναι τόσο γλαφυρό όπως οι σκέψεις τού αγίου Νικοδήμου ο οποίος δείχνει σαφώς τήν τεράστια σημασία τών νεομαρτύρων γιά τόν ορθόδοξο λαό, μέ τήν απλή, κατανοητή του από όλους γλώσσα: «...Πώς δέν είναι πρέπον νά ευχαριστή τινάς τόν Θεόν, βλέποντας υποκάτω εις τόν σκληρόν ζυγόν καί τήν αιχμαλωσίαν τών νύν κρατούντων, τόσους αθλητάς; οι οποίοι διά νά φυλάξουν τήν ελευθερίαν καί ευγένειαν τής χριστιανικής ημών πίστεως, κατεφρόνησαν πλούτον, δόξαν, ηδονάς, καί κάθε άλλην σωματικήν απόλαυσιν, καί παρέδωκαν προθύμως τόν εαυτόν τους εις τόν θάνατον;... Καί ταύτα πότε; Οταν ο τού Θεού φόβος έλειψεν, όταν η πίστις ησθένησεν, όταν η ελπίς ολιγόστευσε, πότε; Όταν η αρετή εξέλιπεν καί η κακία επερίσσευσεν, όταν ο νόμος ηπράκτησε καί τό Ευαγγέλιον έμεινεν αργόν... Κατά αλήθειαν τούτο είναι ένα θαύμα παρόμοιον, ωσάν νά βλέπη τινάς μέσα εις τήν καρδίαν τού χειμώνος εαρινά άνθη καί τριαντάφυλλα, μέσα εις τήν βαθυτάτην νύκτα, ημέραν καί ήλιον, μέσα εις τό ψηλαφητόν σκότος, φώτα λαμπρότατα, εν τώ καιρώ τής αιχμαλωσίας νά βλέπη ελευθερίαν, καί εν τώ καιρώ τής τωρινής ασθενείας υπερφυσικήν δύναμιν... Διά ποία αιτία ευδόκησεν ο Θεός νά γίνωνται ούτοι οι νέοι Μάρτυρες εις τούς τωρινούς καιρούς;... Διά πέντε τινά:

65

α’. διά νά ήναι ανακαινισμός όλης τής ορθοδόξου πίστεως,

β’. διά νά μένουν αναπολόγητοι εν τή ημέρα τής κρίσεως οι ολιγόπιστοι,

γ’. διά νά ήναι δόξα μέν καί καύχημα τής Ανατολικής Εκκλησίας, έλεγχος δέ καί καταισχύνη τών ετεροδόξων,

δ’. διά νά ήναι παράδειγμα υπομονής εις όλους τούς ορθοδόξους χριστιανούς, οπού τυραννούνται υποκάτω εις τόν βαρύν ζυγόν τής αιχμαλωσίας,

ε’. δέ καί τελευταίον, διά νά ήναι θάρρος καί παρακίνησις εις τό νά μιμηθούν διά τού έργου τό μαρτυρικόν τους τέλος καί όλοι μέν οι χριστιανοί οι κατά περίστασιν εις τό μαρτυρήσαι αναγκαζόμενοι, εξαιρέτως δέ καί μάλιστα, όσοι έφθασαν νά αρνηθούν πρότερον τήν ορθόδοξον πίστιν»55.

Στό σημείο τούτο, καλό θά ήταν νά πούμε δυό λόγια γύρω από τό ζήτημα τής ακριβούς διαδικασίας τού εκούσιου εξισλαμισμού, εφόσον σήμερα είμαστε σέ θέση νά γνωρίζουμε τέτοιες περιγραφές56.

Η κατωτέρω περιγραφή μάς βοηθά νά κατανοήσουμε επίσης μέ ποιόν τρόπο γινόταν η αλλαξοπιστία καί στίς περιπτώσεις θεσσαλών νεομαρτύρων οι οποίοι πρίν τό μαρτύριό τους είχαν προηγουμένως εκουσίως εξισλαμισθεί. Γνωρίζουμε λοιπόν ότι όταν ήθελε ένας χριστιανός νά γίνη

55 Δές: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ΝΕΟΝ ΜΑΡΤΥΡΟΛΟΓΙΟΝ, α’ έκδοση 1794, Προοίμιο, στό έργο τού π. Γεωργίου Μεταλληνού, Τουρκοκρατία, Οι έλληνες στήν Οθωμανική αυτοκρατορία, εκδ. Ακρίτας 1989, έκδ. 2η , σελ. 208.

56 Δές, ενδεικτικά, Περιγραφή τού αιχμαλώτου τών τούρκων Ιωάννη Schiltberger, στίς αρχές τού 15ου αιώνα, από τήν Ιστορία τού Ελληνικού Εθνους, τόμος 10, Αθήνα 1974, σελ. 58, καί: π. Γ. Μεταλληνού, Τουρκοκρατία, Οι έλληνες στήν οθωμανική αυτοκρατορία, εκδ. Ακρίτας, 2η έκδ, 1989.

66

μουσουλμάνος, μπροστά σέ όλους τούς ανθρώπους έπρεπε νά υψώση τό δάχτυλο καί νά πή τίς λέξεις: «Λά ίλ Αλλάχ, ιλ Αλλάχ, Μουχαμέτ ρασούλ Αλλάχ» δηλαδή: -Δέν υπάρχει κανείς άλλος Θεός εκτός από τόν Αλλάχ τού οποίου ο Μωάμεθ είναι ο Προφήτης.

Οταν τό έλεγε αυτό τόν οδηγούσαν μπροστά στόν ανώτατο ιεροδικαστή καί τότε επανελάμβανε αυτές τίς λέξεις μπροστά του καί αρνούνταν τήν χριστιανική του πίστη. Οταν τελείωνε, τού φορούσαν καινούριο ρούχο καί ο ιεροδικαστής έδενε ένα καινούριο σαρίκι στό κεφάλι του γιά νά φανή ότι είναι μουσουλμάνος επειδή οι χριστιανοί φορούσαν κάποιο διαφορετικό κάλυμα κεφαλής γαλάζιο καί οι εβραίοι, κίτρινο. Επειτα, ο ιεροδικαστής ζητούσε από όλους τούς ανθρώπους νά φορέσουν τίς πανοπλίες τους καί όποιος έχει άλογο νά ιππεύση. Τό ίδιο κάναν όλοι οι μουσουλμάνοι θρησκευτικοί λειτουργοί τής συνοικίας. Οταν έρχονταν όλοι, ανέβαζαν τόν αλλαξοπιστήσαντα πάνω σέ ένα άλογο καί αφού προπορεύονταν τό πλήθος τών αγαρηνών, οι χοτζάδες πήγαιναν από πίσω του μέ σάλπιγγες, νταούλια καί φλογέρες. Δυό χοτζάδες ίππευαν κοντά του. Ετσι, μέ τήν πομπή αυτή, διέσχιζαν όλη τήν πόλη.

Οι μουσουλμάνοι μέ δυνατές φωνές δόξαζαν τόν Μωάμεθ καί οι δυό χοτζάδες τού έλεγαν τίς φράσεις: Ενας είναι ο Θεός καί υπηρέτης του ο μεσσίας, δούλη του η Μαρία καί ο Μωάμεθ ο μεγαλύτερός του προφήτης. Αφού τό περιτριγύριζαν λοιπόν παντού μέσα στήν πόλη, από τόν ένα δρόμο στόν άλλον, κατόπιν τόν οδηγούσαν μέσα στό τζαμί όπου τού έκαναν περιτομή. Αν ήταν φτωχός συγκέντρωναν μέ έρανο μεταξύ τους πολλά χρήματα καί οι άρχοντες τόν τιμούσαν ιδιαίτερα καί τόν έκαναν πλούσιο. Τούτο βέβαια τό έκαναν

67

εξεπίτηδες ώστε νά είναι πιό πρόθυμοι οι χριστιανοί νά προσηλυτιστούν στήν μουσουλμανική πίστη.

Σέ περίπτωση εξισλαμισμού γυναίκας, οδηγούνταν κι αυτή μπροστά στόν ανώτατο ιεροδικαστή καί έκανε ομολογία τής ισλαμικής πίστης. Ο ιεροδικαστής ύστερα έπαιρνε τήν ζώνη της, τήν έκοβε στά δύο καί σχημάτιζε μέ τά κομμάτια έναν σταυρό. Η γυναίκα τότε έπρεπε νά πατήση τόν σταυρό τρείς φορές, νά αρνηθή τήν χριστιανική πίστη καί νά πή τίς λέξεις πού αναφέραμε πιό πάνω. Παρά τίς πιέσεις λοιπόν ή τίς προσφορές γιά εξισλαμισμό, η ρωμηοσύνη αντιστέκονταν μέ έναν τρόπο θαυμαστό. Ξεσήκωναν οι ορθόδοξοι ακόμα καί τόν θαυμασμό τών φανατικών εχθρών τους, τών λατίνων, οι οποίοι περιέτρεχαν τόν ελλαδικό χώρο ζητώντας κι αυτοί νά παρασύρουν κάποιους ασταθείς στήν πίστη τους, μέ διάφορες πλουσιοπάροχες ανταμοιβές. Διαπίστωναν ωστόσο ότι η λαϊκή αντοχή ήταν μεγάλη καί μάς έμειναν διάφορες αφηγήσεις τών πρακτόρων αυτών τού πάπα, τών ιησουϊτών, όπως η παρακάτω: «...Πολλές φορές απορώ πώς κατόρθωσε νά επιβιώση η χριστιανική πίστη στήν Τουρκία καί πώς υπάρχουν στήν Ελλάδα 1.200.000 ορθόδοξοι.

Καί νά σκεφθή κανείς ότι ουδέποτε από τήν εποχή τού Νέρωνος, τού Δομητιανού καί τού Διοκλητιανού έχει υποστεί ο χριστιανισμός διωγμούς σκληρότερους από αυτούς, πού αντιμετωπίζει σήμερα η ανατολική Εκκλησία... Καί όμως οι έλληνες είναι ευτυχισμένοι πού παραμένουν χριστιανοί. Νομίζω πώς αυτό οφείλεται στήν λατρεία πού τρέφουν στήν Παναγία... Σέ όλα τά σπίτια βλέπεις εικόνες τής Παναγίας. Είναι ο φρουρός ή καλύτερα η νοικοκυρά τού σπιτιού. Σ’ αυτήν τήν εικόνα στρέφουν τό βλέμμα, όταν τούς συμβή κάτι κακό,

68

ικετεύοντας τήν βοήθειά της. Σέ αυτήν απευθύνονται γιά νά ευχαριστήσουν τόν Θεό, άν μέ τήν δική της μεσολάβηση έλθη κάτι καλό στό σπιτικό τους... Ο ίδιος διαπίστωσα μέ πόση φυσικότητα, μέ πόση ευγλωτία καί συγκίνηση μιλούν στίς οικογενειακές τους κουβέντες γι’ αυτήν τήν βασίλισσα τών Ουρανών»57.

Φυσικά, τήν απορία τού φράγκου ιησουίτη πού αναφέραμε πιό πάνω, γιά τόν ψυχικό δυναμισμό τού Γένους μας, τήν είχε απαντήσει πολύ νωρίτερα ο μαρτυρικός Πατριάρχης Κύριλλος Α’ ο Λούκαρις. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριλλος Α’ ο Λούκαρις (1572-1638), φωτιστής τού Γένους, ήταν προσωπικότητα μέ πανορθόδοξη αναγνώριση. Υπήρξε θύμα τών ξένων προπαγανδών καί στραγγαλίσθηκε από τούς τούρκους στίς 26 Ιουνίου 1638.

Τά λόγια του μένουν αιώνια υποθήκη τόσο γιά τούς ορθοδόξους όλων τών εποχών, όσο καί γιά τούς μισέλληνες λατίνους: «...Ας λογιάσουν (οι λατίνοι), ότι άν δέν έχωμεν σοφίαν εξωτέραν, έχομεν χάριτι Θεού σοφίαν εσωτέραν καί πνευματικήν, η οποία στολίζει τήν ορθόδοξόν μας πίστιν καί εις τούτο πάντοτε είμεσθεν ανώτεροι από τούς λατίνους, εις τούς κόπους, εις τάς σκληραγωγίας, καί νά σηκώνωμεν τόν σταυρόν μας, καί νά χύνωμεν τό αίμα μας διά τήν πίστιν καί τήν αγάπην τήν πρός τόν Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν. Αν είχε βασιλεύσει ο τούρκος εις τήν Φραγκίαν δέκα χρόνους, χριστιανούς εκεί δέν (θά) εύρισκες. Καί εις τήν Ελλάδα τώρα διακοσίους χρόνους ευρίσκεται καί κακοπαθούσιν οι άνθρωποι καί βασανίζονται διά νά στέκουν εις τήν πίστιν τους, καί λάμπει η πίστις τού Χριστού καί τό μυστήριον τής ευσεβείας καί σείς μού λέγετε, ότι δέν έχομεν σοφίαν; Τήν σοφίαν σου δέν

57 Δές: Αφήγηση τού φράγγου ιησουίτη Ρισσάρντ στά μέσα τού 17ου

αιώνα, Ιστορία τού Ελληνικού Εθνους, τόμος 10, Αθήνα 1974, σελ. 150.

69

εθέλω εμπρός εις τόν σταυρόν τού Χριστού. Κάλλιον ήτο νά έχη τινάς καί τά δύο, δέν τό αρνούμαι, πλήν από τά δύο, τόν σταυρόν τού Χριστού προτιμώ»58.

1.3.1.- Απόστολος από τόν Αγιο Λαυρέντιο Βόλου + 16-8-1686. Ο νεομάρτυς Απόστολος κατάγονταν από τό πηλιορίτικο χωριό Αγιος Λαυρέντιος. Μαρτύρησε σέ ηλικία 19 χρονών στήν Κωνσταντινούπολη στίς 16 Αυγούστου τού 168659. Ηταν βλαστός πτωχής αλλά ευσεβούς οικογενείας. Εγκαταστάθηκε τό 1682 στήν Κωνσταντινούπολη, 4 χρόνια δηλαδή πρίν από τό μαρτύριό του καί εργάζονταν σέ κάποιο καπηλειό. Είχε αναλάβει νά επιδώση στόν αρχιευνούχο τών ανακτόρων κάποια διαμαρτυρία τών συγχωριανών του σχετικά μέ τήν άδικη φορολογική συμπεριφορά πού έδειχνε απέναντί τους ο τούρκος βοεβόδας τού Βόλου. Δίχως νά τό θέλη ωστόσο, προκάλεσε τήν οργή τού αρχιευνούχου ο οποίος τόν παρέδωσε στόν βοεβόδα πού τόν φυλάκισε καί τόν κατηγόρησε στήν συνέχεια ότι έγινε μωαμεθανός καί ύστερα εξόμωσε60.

Ποινή μοναδική στήν περίπτωση πού κάποιος μουσουλμάνος απαρνούνταν τήν θρησκεία του, ήταν ο θάνατος. Ετσι ο Απόστολος καταδικάστηκε καί θανατώθηκε στήν Κωνσταντινούπολη μέ αποκεφαλισμό στά σκαλιά τής πύλης τού Γενί Τζαμιού. Υστερα τό τίμιο λείψανό του τό έρριξαν οι αντίχριστοι στόν Κεράτιο κόλπο ενώ η τιμία κάρα του στάλθηκε στά ανάκτορα γιά

58 Δές: Ομιλία τού Οικουμενικού πατριάρχη, Κυρίλλου Λούκαρη τό 1616. Υπάρχει στό βιβλίο τού Κ. Σκουτέρη, Κείμενα τού Νέου Ελληνισμού, Αθήναι 1971, σελ. 63 καί στό βιβλίο τού π. Γ. Μεταλληνού, Τουρκοκρατία, 1989, σελ. 202.

59 Δές: Σωφρονίου Ευστρ., Αγιολόγιον τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, Αθήναι, σελ. 51.

60 Δές: L. Petit, Bibliographie des acolouthies grecques, σελ. 12-13.

70

επιβεβαίωση τής εκτέλεσης61. Μέ φροντίδα τού Πατριαρχείου ωστόσο η τιμία κάρα έφτασε σέ χέρια πιστών καί τοποθετήθηκε στόν ναό τού αγίου Δημητρίου στά Τατάουλα. Κατόπιν ο συμπατριώτης τού αγίου, μητροπολίτης Σελευκείας Δοσίθεος, μετακόμισε τήν τιμία κάρα στόν Αγιο Λαυρέντιο, τήν πατρίδα τού αγίου καί μάλιστα, -συνέβη στήν περίπτωση αυτή κάτι συγκινητικό-, τοποθετήθηκε η αγία κάρα μέσα στό ίδιο τό σπίτι τού αγίου η οποία μετατράπηκε σέ Ναό. Ο Απόστολος δέν αναφέρεται στό Νέο μαρτυρολόγιο τού Νικοδήμου, ούτε συνατάται στόν κατάλογο τών νεομαρτύρων τού Κ. Σάθα62. Οσα γνωρίζουμε γι’ αυτόν είναι γνωστά από τήν Ακολουθία του πού εκδόθηκε γιά πρώτη φορά τό 183863.

1.3.2.- Γεώργιος από τήν Ραψάνη Λαρίσσης, + 5-3-1818. Ο νεομάρτυρας Γεώργιος κατάγονταν από τήν Ραψάνη τής Λάρισσας καί ήταν γόνος τής σπουδαίας οικογενείας τών Χατζηλασκαρέων. Είχε τελειώσει τήν φημισμένη σχολή τής πατρίδας του. Εκεί, στήν πατρίδα του άσκησε τό επάγγελμα τού γραμματοδιδασκάλου. Η αλλαγή ενός νεαρού αλλοθρήσκου απετέλεσε τήν αιτία τού μαρτυρίου τού αγίου Γεωργίου. Τόν συνέλαβαν, τόν δίκασαν στά γρήγορα καί τόν καταδίκασαν τελεσίδικα σέ θάνατο μέ βασανιστήρια.

Παρέδωσε μέ αποκεφαλισμό, τό πνεύμα του στίς 5 μαρτίου τού 1818 καί ήταν τότε 20 χρονών. Ο θάνατος απετέλεσε τήν «γενέθλιον ημέραν» τής ζωής του καί οι θαυμαστές αποκαλύψεις του πιστοποίησαν ακόμα μιά

61 Δές: Θρησκευτ. Χριστ. Εγκυκλ., τ. 2ος, σελ. 2-3.62 Δές: Κ. Σάθα, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Γ’, σελ. 605.63 Δές: Γ. Σαράφη, Ακολουθία Αποστόλου Νεομάρτυρος, εν

Αθήναις 1838. Αυτή επανεξεδόθη πάλι τό 1874 επιδιορθωμένη καί τό 1886. Εκδόθηκε επίσης καί στόν Βόλο τό 1901, τό 1904 καί τό 1921.

71

φορά ότι «τοίς εν τή γή αυτού εθαυμάστωσεν ο Κύριος». Τά λείψανά του μεταφέρθηκαν από τούς συγγενείς τού μάρτυρα στήν Ραψάνη καί βρίσκονται σήμερα στήν οικία Καραβασίλη όπου καίει μπροστά τους ακοίμητο κανδήλι καί είναι προσιτά σέ κάθε ευλαβή προσκυνητή64.

1.3.3.- Ιωάννης εκ Μονεμβασίας, ο ανυποχώρητος, + 21-10-1773. Ο Ιωάννης κατάγονταν από τό χωριό Γεράκι τής Μονεμβασίας καί ήταν παπαδοπαίδι. Οταν ήρθαν τό 1770 οι αλβανοί στήν Πελοπόννησο, κατέσφαξαν τόν πατέρα του καί απήγαγαν τόν ίδιο πού ήταν τότε 15 ετών μαζί μέ τήν μητέρα του καί τούς πήγαν στήν Λάρισσα όπου τούς πούλησαν σέ κάποιον τούρκο. Ο τούρκος δέν είχε παιδιά καί επιθυμούσε νά υιοθετήση τόν Ιωάννη θαυμάζοντας τά πλούσια ψυχικά καί σωματικά του χαρίσματα. Γι’ αυτό προσπάθησε τόσο ο ίδιος όσο καί η σύζυγός του μέ διάφορες κολακείες νά τόν πείσουν νά εξισλαμισθή. Οι επίμονες ωστόσο προσπάθειές τους απέβησαν άκαρπες. Εφτασε μάλιστα ο τούρκος στό σημείο νά τόν οδηγήση σέ κάποιο τέμενος όπου μέ τήν βοήθεια άλλων ομοπίστων του προσπάθησε μέ τό ζόρι νά τόν εξισλαμίση, αλλά καί πάλι δίχως αποτέλεσμα. Ο νέος πού είχε ακμαίο τό χριστιανικό του φρόνημα, έλεγε συνεχώς: «-Εγώ δέν γίνομαι τούρκος. Εγώ είμαι χριστιανός καί θέλω νά πεθάνω χριστιανός».

Εύκολα καταλαβαίνουμε κι εδώ γιά ποιόν λόγο ακολούθησαν τά πολλά καί φριχτά βασανιστήρια τού αγίου. Πρώτα άρχισαν στό ίδιο τό σπίτι τού βδελυρού τούρκου μέ τό μαρτύριο τής πείνας καί τής δίψας, αφίνοντάς τον δίχως τροφή καί νερό γιά νά ενδώση. Ματαίως. Υστερα, κατά τήν διάρκεια τής νηστείας τού Δεκαπενταυγούστου τόν χτυπούσαν άγρια μέ σκοπό

64 Δές: Μητραλή Κ. Χρ., Τοπικοί άγιοι τής Μ. Λαρίσης, Λάρισσα 1981, σελ. 25.

72

νά ...φάη! καί νά καταλύση τήν νηστεία. Η ίδια του η μάννα τόν παρακαλούσε νά φάη από τά δελεαστικά φαγητά καθότι δέν άντεχε νά βλέπη τό σπλάχνο της σ’ αυτή τήν οικτρή κατάσταση. Ο μάρτυρας ωστόσο, απαντούσε: «-Εγώ είμαι γυιός παπά καί πρέπει νά φυλάγω καλύτερα από τά παιδιά τών λαϊκών τούς νόμους καί τά έθιμα τής αγίας μας Εκκλησίας». Τελικά, αφού ο τούρκος είδε νά εξαντλούνται τά διάφορα σκοτεινά μέσα πού η βρώμικη φαντασία του μπορούσε νά μεθοδεύση, βλέποντας τήν αμετάθετη γνώμη τού νεαρού μάρτυρα, τράβηξε μέ οργή τό μαχαίρι του καί τό βύθισε όλο στήν καρδιά του θανατώνοντάς τον στίς 21 Οκτωβρίου 1773.

Τό λείψανο τού αγίου θάφτηκε μέ φροντίδα τού Μητροπολίτη Λαρίσσης. Η μητέρα του, μετά από χρόνια αφού παρέλαβε τά οστά του τά έφερε στό χωριό Γούβες τής Πελοποννήσου όπου ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιά τήν απόδοση τών αρμοζουσών στόν μάρτυρα τιμών έδειξε ο τότε Μητροπολίτης Μονεμβασίας Χρύσανθος Παγώνης φυλάγοντας αυτά στήν Μονεμβασία καί στήν Καλαμάτα όπου γιορτάζεται μέ ιδιαίτερη λαμπρότητα κάθε χρόνο η μνήμη τού αγίου. Ως πρός τόν χρόνο τού μαρτυρίου όλες οι πηγές καί η βιβλιογραφία συμφωνούν ότι αυτό έγινε στίς 21 Οκτωβρίου 1773 αλλά υφίσταται διαφωνία ώς πρός τόν τόπο τού μαρτυρίου. Αλλες αναφέρουν τήν Λάρισσα καί άλλες τήν Θεσσαλονίκη. Ο Νικόδημος ο αγιορείτης στόν Συναξαριστή, αναφέρει: «...εις τήν κα’ τού Οκτωβρίου μνήμη τού Αγίου Νεομάρτυρος Ιωάννου τού εκ Μονεμβασίας, τελειωθέντος εν ταίς βασάνοις κατά τήν Θεσσαλονίκην, εν έτει αψογ’»65. Ομοίως καί ο Σωφρ. Ευστρατιάδης, στό Αγιολόγιον, παραδέχεται ώς τόπο τού μαρτυρίου τήν Θεσσαλονίκη66. Υπάρχουν καί

65 Δές: Νικοδήμου Αγιορείτου, Συναξαριστής, Α’, 182.66 Δές: Σωφρ. Ευστρατιάδη, Αγιολόγιον, σελ. 239.

73

πηγές πού δέν αναφέρουν καθόλου τόπο τού μαρτυρίου του. Ο Κ. Σάθας π.χ. δέν αναφέρει τόπο τού μαρτυρίου του67. Πώς συνέβη η σύγχυση αυτή; Πρέπει νά πούμε ότι η δικιά μας άποψη συνηγορεί υπέρ τής εκδοχής πού θέλει τήν Λάρισσα ώς τόπο τού μαρτυρίου του πρός τήν οποία άποψη συγκλίνουν καθώς θά δούμε οι εγκυρότερες πηγές68.

Κατά τά φαινόμενα η εκδοχή περί Θεσσαλονίκης είναι εσφαλμένη καί μπήκε στόν Συναξαριστή, κατ’ αρχάς, τού Νικοδήμου εκ παραδρομής στό Ν. Μαρτυρολόγιο ότι ο μάρτυρας μαζί μέ τήν μητέρα του όταν βρίσκονταν στήν Λάρισσα «επουλήθηκαν δύο καί τρείς φοράς ο καθ’ είς ξεχωριστά, ύστερον δέ επουλήθηκαν καί οι δυό ομού εις ένα αγαρηνόν θεσσαλονικέα». Στήν μαρτυρία όμως τού Ν. Μαρτυρολογίου πουθενά δέν αναφέρεται ότι ο μάρτυρας μαζί μέ τήν μητέρα του μεταφέρθηκαν στήν Θεσσαλονίκη. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ίσως ο αγαρηνός κατάγονταν μέν από τήν Θεσσαλονίκη αλλά ήταν εγκαταστημένος καί ζούσε στήν Λάρισσα όπου έλαβε χώρα η σφαγή καί η ταφή τού αγίου καθώς καί η ανακομιδή τών λειψάνων του. Υπάρχει ακόμα καί κάτι άλλο: η έλλειψη μνείας τού μάρτυρος τούτου στήν τοπική αγιολογία τής Ι. Μ. Θεσσαλονίκης όπως

67 Δές καί ΘΗΕ, τ. 7ος, στ. 44.68 Ετσι, ο Πανάρετος Αγγελόπουλος στό Συναξάριο τής

ακολουθίας τού αγίου, αναφέρει ώς τόπο μαρτυρίου τήν Λάρισσα, μή επιδεχόμενος αμφισβήτηση καθότι ο Μητροπολίτης Λαρίσσης είναι εκείνος πού επιμελήθηκε τήν ταφή καί τήν ανακομιδή τών λειψάνων τού αγίου. Πρβλ. καί Β. Ματθαίου, Μ. Συναξαριστή, σελ. 429. Τήν ίδια άποψη εκφράζει κι ο Κ. Δουκάκης Κ. Δουκάκη, Μ. Συναξαριστής, Ι’, 372-77 καθώς κι ο Χρυσ. Παπαδόπουλος, στό έργο του: Οι Νεομάρτυρες, σελ. 50, καθώς καί ο Ντελεχαγιέ, δές: ΘΗΕ, τ. 7ος, στ. 44 καί στό Μέγα Ευχολόγιον, σελ. 471, πού δέν αμφισβητούν τήν Λάρισσα ώς τόπο τού μαρτυρίου τού αγίου.

74

μπορούμε νά δούμε τόσο στό επίσημο ημερολόγιο τής ελλαδικής Εκκλησίας69 αλλά καί πρόσφατα στά ογκώδη καί λεπτολόγα Πρακτικά σχετικού Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν καί μνήμην τών νεομαρτύρων τής Ι. Μ. Θεσσαλονίκης, ώστε, κατόπιν τούτων η Λάρισσα ώς τόπος τού μαρτυρίου του δέν είναι σωστό νά αμφισβητείται70. Σήμερα, άγια λείψανα τού νεομάρτυρα βρίσκονται: στήν Ι. Μονή Βουλκάνου (τμήμα χειρός καί ποδός), στόν μητροπολιτικό Ναό Υπαπαντής Καλαμάτας, στόν Ι. Ν. Αγίων θεοδώρων Αρφαρών, στόν Ι. Ν. 40 μαρτύρων Λαρίσσης, καί στήν Ι. Μ. Μονεμβασίας. Τέλος μέ ενέργειες τού αοιδίμου μητροπολίτου Λαρίσσης Σεραφείμ Ορφανού στίς 20-10-1979 έγινε η επαναφορά τμήματος τού ιερού λειψάνου στόν τόπο τού μαρτυρίου του71.

1.3.4.- Νικόλαος από τό Μέτσοβο, + 16-5-1617. Ο νεομάρτυρας Νικόλαος γεννήθηκε στό Μέτσοβο τής Ηπείρου από ευλαβείς καί ευσεβείς γονείς. Δέν γνωρίζουμε τά ονόματά τους. Κατά τόν Γ. Μηλίτση, σελ. 9, ήταν παιδί καί μάλιστα τό πρώτο τού Μπασδάνη. Τού έδωσαν όμως καλές χριστιανικές αρχές μεγαλώνοντάς τον "εν παιδεία καί νουθεσία Κυρίου". Παιδί ακόμα πήρε τόν δρόμο τού ξενητεμού γιά ανεύρεση δουλιάς. Νεώτατος φτάνει στά Τρίκκαλα τής Θεσσαλίας καί εκεί βρίσκει δουλειά σέ ένα αρτοποιείο. Εργάζεται ο Νικόλαος άοκνα καί μέ φιλότιμο γιά νά εξοικονομήση τά απαραίτητα γιά τήν δική του διαβίωση, αλλά νά περισέψη κι όσα μπορούσε περισσότερα, στερρώντας τόν

69 Δές π.χ. Ημερολόγιον τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, 1965, σελ. 317-321.

70 Δές: Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, ΠΡΑΚΤΙΚΑ, θεολ. Συνεδρίου εις τιμήν καί μνήμην τών νεομαρτύρων..., Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 598.

71 Δές: Ημερολ. Εκκλ. τής Ελλάδος, 1988, σελ. 603 καί ΗΕΕ, 1994, σελ. 565, 576, 527.

75

εαυτό του γιά νά στέλνη καί στούς φτωχούς γονείς του γιά τήν δική τους ζήση. Πέρασε καιρός πολύς καί ο Νικόλαος τά πήγαινε καλά στήν δουλειά του. Ο αρχέκακος όμως φθόνησε τήν προκοπή τού καλού αγωνιστή τής ζωής καί τό έβαλε σκοπό νά αμαυρώση τήν ζηλευτή πρόοδο τού μάρτυρά μας. Αγαρηνοί, άλλοτε μέ απάτες καί υποσχέσεις καί άλλοτε μέ συκοφαντίες καί απειλές εξανάγκασαν τόν αγνό νέο νά αρνηθή τόν Χριστό. Δέν πέρασε πολύς χρόνος καί «εις εαυτόν ελθών», έφυγε κρυφά καί γύρισε στήν πατρίδα του τό Μέτσοβο. Εκεί ζούσε μέ μεταμέλλεια, χριστιανική ζωή κλαίγοντας γιά τήν αλλαξοπιστία. Πέρασε καιρός πολύς καί κάποια ημέρα αφού φόρτωσε τό άλογό του μέ δαδί πήγε μέ άλλους συμπατριώτες του στά Τρίκκαλα γιά νά πωλήση τό φορτίο του. Εκεί πού διαλαλούσε τό εμπόρευμά του, τόν αναγνώρισε κάποιος τούρκος κουρέας, γείτονας τού αρτοποιείου πού εργαζόταν ο Νικόλαος παλιά.

Ο τούρκος συνέλαβε τόν Νικόλαο καί τραβώντας τον τόν έβριζε καί τόν μάλωνε γιατί αρνήθηκε τήν μουσουλμανική πίστη καί έγινε πάλι χριστιανός. Ο Νικόλαος φοβήθηκε πολύ καί τού χάρισε τό φορτίο τού δαδιού παρακαλώντας τον νά μήν τόν μαρτυρήση. Ο παμπόνηρος όμως οθωμανός είπε στόν Νικόλαο πώς θά κρατήση τό στόμα του κλειστό καί δέν θά τόν φανερώση άν τού φέρνη κάθε χρόνο ένα φορτίο δαδιού. Ο Νικόλαος κάτω από τήν πίεση αυτή δέχθηκε καί έτσι κάθε χρόνο εκτελούσε τήν υπόσχεσή του.

Είδε ωστόσο ο Νικόλαος ότι η φοβία καί η δειλία είναι έλλειψη χριστιανικής ανδρείας καί πήρε τήν απόφαση νά θεραπεύση τήν πρότερή του άρνηση πρός τόν Χριστό. Πήγε μαζί μέ τόν πατέρα του στό μοναστήρι τής Παναγίας στόν πνευματικό του π. Παίσιο πού τούς

76

γνώριζε καλά καί εξωμολογήθηκε τήν πτώση του στό βαρύ αμάρτημα τής άρνησης τού Χριστού αλλά καί τήν απόφασή του καί τόν σκοπό του. Ο πνευματικός όμως δέν τόν επέτρεπε καί τόν συμβούλευε νά αφήση τήν επιθυμία του αυτή γιατί φοβόταν ότι εκείνος μή μπορώντας νά αντέξη τά βασανιστήρια τού μαρτυρίου περιπέσει σέ δεύτερη άρνηση διότι «τό πνεύμα πρόθυμον, η δέ σάρξ ασθενής»72 καί μήπως γίνει έτσι «η εσχάτη πλάνη χείρων τής πρώτης»73.

Αλλά αυτός ο μακάριος καί ευλογημένος έμεινε σταθερός στήν γνώμη του καί τήν απόφασή του καί έλεγε πώς έχει σίγουρη, βέβαιη καί ασφαλή τήν ελπίδα του στόν Κύριο, ότι θά τόν ενισχύση ώστε νά υποφέρη μέ γενναιότητα όλες τίς τιμωρίες καί τά παθήματα πού θά υπέβαλαν σ’ αυτόν γιά τήν αγάπη Του καί νά μείνη ασάλευτος στήν πίστη τήν αληθινή καταπατώντας κάθε εχθρό καί πολέμιο. Ο π. Παίσιος μή μπορώντας νά κάνη διαφορετικά, στήν ακατάβλητη επιθυμία τού βλαχο-Νικόλα, αφού έκανε ολονύκτια ακολουθία καί Λειτουργία, κοινώνησε τών αχράντων μυστηρίων όλη η οικογένεια τού Νικολάου καί ανεχώρησαν. Ελαβε ο Νικόλαος τό εφόδιο τής αιώνιας ζωής καί μαζί μέ τίς δακρύβρεκτες καί κατάλληλες συμβουλές τού αγίου καί σοφού π. Παισίου τού ηγουμένου τής Ιεράς Μονής τής Παναγίας, ξεκίνησε γιά τά Τρίκαλα.

Στό παζάρι (αγορά) τών Τρικκάλων τόν συνάντησε πάλι ο κουρέας: «-Πού είναι τό δαδί πού μού χρωστάς άπιστε;» τού λέγει. -Δέν σού χρωστώ τίποτε, τού απαντά ο Νικόλαος. «-Τώρα θά δής τί θά πάθης!» τού λέγει ο αγαρηνός. Τόν αρπάζει από τόν λαιμό, φωνάζει κι άλλους τούρκους, τούς λέει ότι ο γκιαούρης τούτος ήταν τούρκος καί τώρα πρόδωσε τόν προφήτη τους. Τότε

72 (Ματθ. 26, 41)73 (Ματθ. 27, 64)

77

όλοι μαζί φωνάζοντας καί χτυπώντας τον τόν πήγαν στόν δικαστή. Εκεί τού απήγγειλαν τήν κατηγορία ότι ενώ ήταν τούρκος έγινε χριστιανός.

Στό δικαστήριο πήγε καί τό αφεντικό του ο φούρναρης πού είπε ότι: «-Αυτός είναι ο Νικόλαος πού τόν είχα πρίν από χρόνια στήν δούλεψή μου, τόν έμαθα τήν τέχνη, τόν πήρα στό σπίτι μου, έγινε τούρκος καί μετά εξαφανίστηκε». Ο συρφετός εκείνος φώναζε «-Νά τόν θανατώσουμε, πρόσβαλε τήν θρησκεία μας, περιφρόνησε τόν Προφήτη μας. Θάνατος τού ταιριάζει τού άπιστου, άν δέν ξαναεπιστρέψη στόν Μωάμεθ».

Στήν ερώτηση τού δικαστή, τί έχει νά απολογηθή σέ αυτά πού τού καταμαρτυρούν, ο λιονταρόψυχος απάντησε: «-Στό Μέτσοβο γεννήθηκα από έλληνες καί χριστιανούς γονείς, μικρό μέ βάφτισαν χριστιανό, ήρθα εδώ στά Τρίκκαλα γιά δουλειά, μέ πλάνεψαν καί παρασύρθηκα, ήμουνα μικρό παιδί, δέν ήγξερα τί έκανα, δέν καταλάβαινα καί αρνήθηκα τόν Χριστό, αρνήθηκα τήν ζωντανή καί αληθινή θρησκεία μου κι έγινα μωαμεθανός. Κατάλαβα τό σφάλμα μου καί μετάνοιωσα. Ημουνα χριστιανός καί χριστιανός θά πεθάνω». Τό μπουλούκι τότε εξαγριωμένο φώναζε ασταμάτητα «.. Θάνατος! θάνατος!».

Ο παμμίαρος δικαστής τότε άρχισε μέ κολακίες καί απειλές νά πιέζη τόν μάρτυρα σέ δεύτερο ολίσθημα. Είδε όμως ότι όλα τά τερτίπια του έπεφταν στό κενό, εξεμάνη καί διέταξε νά τόν ξυλοκοπήσουν άγρια καί γιά πολύ ώρα καί νά τόν ρίξουν στήν φυλακή. Στήν φυλακή δέν σταμάτησαν νά τόν βασανίζουν καί νά τόν τυραννούν απάνθρωπα, μέ πείνα, δίψα, ξυλοδαρμό καί άλλα πολλά βασανιστήρια. Τό κορμί του γέμισε πληγές καί αίματα. Ο πόνος ήταν μεγάλος. Μεγαλλίτερη όμως αναδείχτηκε η χριστιανική του αντοχή γιατί ο Χριστός ήταν

78

συμπαραστάτης του, προσφέροντάς του τήν μέθεξη τής αιώνιας χαράς.

Γιά δεύτερη φορά ωδήγησαν τόν μάρτυρα στό κριτήριο. Τώρα οι τούρκοι ήταν αμέτρητοι. Ο κουρέας, τό αφεντικό του, ο γυιός τού αφεντικού του καί άλλοι συνομίληκοί του, πρώτοι καί καλλίτεροι οι κατήγοροι, ήρθαν νά βεβαιώσουν πώς έγινε τούρκος. Ο δικαστής τότε μέ προσποιητή καλοσύνη καί πότε μέ τό άγριο, προσπάθησε νά πείση τόν Νικόλαο νά γυρίση στόν μωαμεθανισμό. Στό τέλος τόν ξαναρώτησε: «-Θά ομολογήσης τό σφάλμα σου καί θά ξαναγίνης μωαμεθανός; Αν δέν τό κάνης θά σέ θανατώσω μέ φρικτό θάνατο!».

Τότε ο μάρτυρας συγκεντρώνοντας όσες δυνάμεις τού είχαν μείνει, σταθερά καί μέ θάρρος φώναξε γιά νά τόν ακούσουν καλά όλοι οι τούρκοι: «-Χριστιανός γεννήθηκα, χριστιανός είμαι καί χριστιανός θέλω νά πεθάνω. Δέν αρνούμαι ποτέ τήν πίστη μου όσα μαρτύρια καί άν υποστώ». Τήν γνώριμη φωνή τού μανιασμένου ασκεριού, «θάνατος, θάνατος», άκουσε ο Νικόλαος μέ τό ιλαρό πρόσωπό του καί χωρίς γογγυσμό. Τήν αλλόφρονη καί έξαλλη απαίτηση τού φανατισμένου πλήθους τήν επικύρωσε ο δικαστής. Στήν κεντρική πλατεία όπου γίνονταν τό παζάρι, διέταξε νά ανάψουν μεγάλη φωτιά καί σ’ αυτήν νά ρίξουν τόν γκιαούρη. Τό αφηνιασμένο καί μανιασμένο πλήθος στά γρήγορα κουβάλησε τά ξύλα γιά τήν φωτιά. Ολα ήταν έτοιμα καί η φωτιά στήν μεγαλλ.ίτερη ένταση, όταν οι γενίτσαροι έφεραν τόν αθλητή τής πίστης σιδηροδέσμιο. Ο Νικόλαος ζούσε τίς τελευταίες στιγμές τής επίγειας ζωής του, στόν κόσμο τής θείας ευδοκίας. Προσεύχονταν στόν Τριαδικό Θεό νά τού δώση κουράγιο καί δύναμη νά υποστή τό μαρτύριο καί νά μήν δειλιάση. Δυό

79

γεροδεμένοι γενίτσαροι τόν άρπαξαν καί τόν έρριξαν μέσα στήν φωτιά πού είχε φουντώσει γιά τά καλά. Μόλις πού πρόλαβε καί έκανε τόν σταυρό του, κυττάζοντας πρός τόν ουρανό, ζητώντας τήν εξ ύψους βοήθεια. Μέσα σέ λίγα λεπτά τής ώρας οι φλόγες είχαν κατακάψει τίς νεανικές σάρκες, ενώ οι τούρκοι αλάλαζαν ικανοποιημένοι. Οι λιγοστοί χριστιανοί πού παρακολουθούσαν από μακριά τό μαρτύριο έκαναν τόν σταυρό τους καί ζητούσαν τίς πρεσβείες τού νεομάρτυρα Νικολάου.

Ηταν 16 Μαίου τού 1617 καί καταμεσίς στά Τρίκκαλα πού συντελέστηκε τούτος ο άθλος τής πίστης. Ενας ακόμα νεομάρτυρας ομόζηλος καί ομότροπος τών μαρτύρων τών πρώτων χριστιανικών αιώνων προστέθηκε στό νέφος τών μαρτύρων. Καταγράφτηκε στήν συνείδηση τών χριστιανών ο νεομάρτυς Νικόλαος, ο Βλαχονικόλας από τό Μέτσοβο καί έτσι αναδείχθηκε καί από τήν στρατευόμενη Εκκλησία αμέσως, τών νεομαρτύρων αστέρας πολύφωτος.

Οι χριστιανοί τών Τρικκάλων προσπάθησαν μέ κάθε τρόπο νά πάρουν τά ιερά λείψανά του. Αυτό όμως δέν ήταν εύκολο γιατί στρατιώτες φύλαγαν τήν φωτιά. Τά χρήματα όμως έφεραν κάποιο αποτέλεσμα. Ενας τρικκαλινός πού ήταν κεραμοποιός μάζεψε όλες τίς οικονομίες του καί πήγε στόν τόπο τού μαρτυρίου. Παραφύλαξε αρκετή ώρα, μέχρι πού ξεμονάχιασε έναν τούρκο στρατιώτη, τού έδειξε τά χρήματα καί τού υποσχέθηκε πώς θά τού τά έδινε όλα άν θά τού έφερνε ότι έβρισκε από τά ιερά λείψανα. Σέ λίγη ώρα έδινε στόν τούρκο τά γρόσια κι έπαιρνε στά χέρια του ένα ουράνιο δώρο, τήν άγια κάρα τού νεομάρτυρα. Γεμάτος χαρά καί συγκίνηση έτρεξε κατ’ ευθείαν στό σπίτι του. Φοβόταν όμως πολύ μήν μάθουν τήν πράξη του αυτή οι τούρκοι

80

καί γι’ αυτό άνοιξε μιά τρύπα στόν τοίχο ενός δωματίου τού σπιτιού του κι εκεί ασφάλισε τόν πολύτιμο θησαυρό του, γιά νά έχη τήν ευλογία τού καινούριου αγίου.

Πέρασαν χρόνια κάμποσα. Τό σπίτι μέ τόν ανεκτίμητο θησαυρό, τήν αγία κάρα, πωλήθηκε καί τό αγόρασε ένας άλλος χριστιανός πού ονομαζόταν Μέλανδρος. Πολλές φορές όταν έμπαινε μέσα στό δωμάτιό του, αισθάνονταν μιά άρρητη μυρωδιά. Πόσες; φορές δέν αναλογίστηκε πόσο περίεργο πράγμα είναι αυτή η μυρωδιά. Ενα βράδυ στίς 16 Μαίου, ημέρα τοπυ μαρτυρίου τού αγίου, ήταν ξαπλωμένος καί αναλογίζονταν τά γεγονότα τής ημέρας. Τίς σκέψεις του τίς διέκοψε ένα φώς πού φάνηκε πρός τό μέρος εκείνο τού τοίχου πού ήταν κρυμμένη η κάρα τού μάρτυρα. Αναρωτήθηκε καί μουρμούρησε «κάτι θά πάθαν τά μάτια μου».

Μετά από λίγο, άναψε τό καντηλάκι στό εικονοστάσι τού σπιτιού του πού πάντα διατηρούσε ακοίμητο, έκανε τήν βραδυνή προσευχή του καί έπεσε νά κοιμηθή. Είχε περάσει κάμποση ώρα από τότε πού τόν πήρε ο ύπνος. Βλέπει στό όνειρο καί στό μέρος εκείνο πού είχε δεί τό φώς, έναν νέο ντυμένο μέ στολή σάν αυτή πού φορούν οι μετσοβίτες, νά κρατή στά χέρια του έναν σταυρό. Ο νέος τού λέει: -Αδερφέ μου είμαι ο Βλαχο-Νικόλαος από τό Μέτσοβο πού πρίν λίγα χρόνια οι κατακτητές γιά τήν πίστη μου στόν Χριστό μέ κάψαν στήν κεντρική πλατεία. Η αγία μου κάρα είναι κρυμένη στό μέρος πού είδες τό απόγευμα τό φώς. Ψάξε νά τήν βρής! Αυτά τού είπε ο άγιος καί χάθηκε. Ο Μέλανδρος ξύπνησε, ήταν ειρηνικός καί γαλήνιος, σηκώθηκε καί κοίταξε έξω, ακόμα δέν είχε χαράξει. Τό καντηλάκι μπρός στά εικονίσματα έκαιγε καί σκορπούσε μέσα στό δωμάτιο τό απαλό καί γλυκό του φώς. Οταν ξημέρωσε

81

άρχισε νά σκάβη τόν πλινθόκτιστο τοίχο τού δωματίου του. Σέ λίγο ο κρότος έδειχνε ότι υπάρχει κενό. Μέ προσοχή συνέχισε νά ψάχνη.

Νά η αγία κάρα! Τό δωμάτιο πλημμύρισε από φώς καί άρρητη ευωδία απλώθηκε παντού. Οταν τήν είδε σταυροκοπήθηκε καί είπε: «-Είμαι εγώ άξιος γιά τέτοιες αποκαλύψεις;» Μέ ευλάβεια τήν πήρε καί τήν τοποθέτησε πάνω στό τραπέζι πού είχαν στό δωμάτιο. Φώναξε τήν σύζυγο καί τά παιδιά του, τούς εξιστόρησε τά όσα είδε καί είπε: «-Αυτός ο θησαυρός δέν πρέπει νά μείνη εδώ. Αν τό μάθουν οι τούρκοι μπορεί νά μάς τόν πάρουν. Θά πάρω τήν κάρα καί θά τήν πάω στά Μετέωρα, στό μοναστήρι τού Βαρλαάμ πού είναι καλόγηρος εκεί ο αδερφός μου καί θά τόν συμβουλευθώ κι ότι μού πεί θά κάνω». Επήγε τήν αγία κάρα στό μοναστήρι καί τήν αφιέρωσε εκεί γιά μνημόσυνο αυτού καί τών γονέων του. Ετσι η αγία κάρα τού νεομάρτυρα Νικολάου τού εκ Μετσόβου φυλάσσεται μέχρι σήμερα, ώς θησαυρός ανεκτίμητος στό μοναστήρι τών Αγίων Πάντων Βαρλαάμ τών Μετεώρων.

Η επιθυμία τού αγίου νά επισκεφθή τά Μετέωρα, όταν γιά πρώτη φορά τά αντίκρυσε, πρωτοπηγαίνοντας στά Τρίκκαλα από τό Μέτσοβο γιά δουλειά, πραγματοποιήθηκε. Ο καλός Θεός τόν αξίωσε από κεί ψηλά νά αγναντεύη καί νά προστατεύη καί τήν Ηπειρο όπου γεννήθηκε καί τήν Θεσσαλία πού μαρτύρησε. Η αγία κάρα εκτός από τήν άρρητη ευωδία πού εκπέμπει καί πού είναι ένα συνεχές καί παρατεινόμενο θαύμα καί πού τήν αισθάνονται όσοι μέ ευλάβεια, πίστη καί ταπείνωση τήν προσκυνούν, έκανε καί κάνει πολλά θαύματα. Τά θαύματα είναι καρπός τής ανυπόκριτης πίστης, τής καθαρής χριστιανικής ζωής καί τής εμπιστοσύνης στόν μάρτυρα πού εθαυμάστωσε ο Κύριος.

82

Κατ’ εξοχήν δέ αύτη η αγία κάρα είναι διωκτική καί απωλεστική τών ακρίδων, φυλάττουσα αβλαβείς τούς καρπούς τόσο πού μένουν εκστατικοί καί αυτοί οι τούρκοι εις αυτό τό θαύμα τό οποίον δέν γίνεται μιά φορά καί δυό αλλά πολλάκις μέχρι σήμερα. Ακόμα καί πάθη αθεράπευτα θεραπεύει καί παρέχει τήν γιατριά παραδόξως σέ όποιο τόπο κι άν προσκαλέσουν τήν αγία κάρα καί άλλα πολλά θαύματα κάνει κάθε μέρα74.

74 Θά ήταν παράλειψη νά μήν αναφέρουμε καί δύο σύγχρονα θαύματα πού έκανε ο άγιος: Τό ένα έγινε στήν μονή Βαρλαάμ τήν 8η

Αυγούστου 1968. Μοναχή τής Ιεράς Μονής Αγίου Στεφάνου Μετεώρων υπέφερε από τό 1965 από ασθένεια βαρειάς μορφής. Είχε δυνατούς πόνους, συνεχή πυρετό καί αγκυλώσεις στίς αρθρώσεις, ιδίως τά δάχτυλα τών χεριών της ήταν κλειστά. Ως τό 1968 είχε κάνει πέντε εγχειρήσεις οδυνηρότατες. Επειτα από κάθε εγχείρηση τά δάχτυλα άνοιγαν αλλά καί πάλιν επανέρχονταν στήν ίδια κατάσταση καί παραμορφώνονταν στό χειρότερο. Ο χειρουργός γιατρός τού Ασκληπιείου Βούλας τής είχε πεί ότι θά έχουμε τήν χαρά κάθε χρόνο νά σέ χειρουργούμε. Τόν Αύγουστο τού 1968 είχε πάει στά λουτρά Σμοκόβου μέ ανυπόφορους πόνους στίς αρθρώσεις. Θυμάμαι τό περιστατικό γιατί ήμουν κι εγώ εκεί μαζί μέ τόν ομοιόνυμο θείο μου εφημέριον τού Ι. Ν. Αγίας Παρασκευής Ν. Κρήνης Θεσσαλονίκης (πού κοιμήθηκε εν Κυρίω τήν 29ην Αυγούστου 1981). Είχαμε πάει μαζί στά ιαματικά λουτρά Σμοκόβου. Εκεί στά λουτρά τού Σμοκόβου, ένα βράδυ, η μοναχή πού έπασχε, βλέπει στόν ύπνο της τόν άγιο μέ ενδυμασία μετσοβίτικη (άς σημειωθή ότι ο άγιος τής ήταν παντελώς άγνωστος), νά τήν ρωτάη: «-Γιατί βρίσκεσαι εδώ;» Καί όταν εκείνη τού απάντησε πώς ήρθε στά λουτρά μέ πολλούς πόνους γιά νά γίνη καλά, τής λέγει: «-Θά έρθης σέ μένα νά σέ κάνω καλά. Είμαι εκεί κοντά σου» (δηλαδή κοντά στό μοναστήρι τού Αγίου Στεφάνου Μετεώρων, στό μοναστήρι τής μετανοίας της). Αυτά τής είπε καί χάθηκε τό όραμα από τά μάτια της, αφήνοντας όμως στό νού της ανεξίτηλη τήν μορφή τού αγνώστου αγίου. Χωρίς βελτίωση τής υγείας της τήν άλλη μέρα γύρισε στό μοναστήρι της καί αφού μέ αγωνία προσπαθούσε νά δή γιά νά αναγνωρίση στίς πολλές εικόνες τού μοναστηριού τήν μορφή τού νεομάρτυρα, είπε τό παράδοξο όραμα στήν ηγουμένη. Τήν άκουσε η ηγουμένη μέ προσοχή καί τής λέει: «-Θά είναι ο άγιος Νικόλαος ο Μετσοβίτης, τού οποίου η αγία κάρα φυλάσσεται εις τήν Ι. Μ. Βαρλαάμ». Χωρίς νά χάση καιρό, μέ βαθύτατη πίστη, μαζί μέ τήν ηγουμένη καί δύο άλλες μοναχές επισκέφθηκαν στίς 8 Αυγούστου 1968 τόν Αγιο στήν Ι. Μ. Βαρλαάμ. Τίς υποδέχθηκε καλόκαρδα ο ηγούμενος

83

Ο νεομάρτυς Νικόλαος όπως προανεφέρθη αναγνωρίστρηκε άγιος από τούς χριστιανούς αμέσως μετά τό μαρτύριό του. Δέν είναι λίγοι οι προσκυνητές τής Ι. Μ. Βαρλαάμ πού ζητούν από τούς πατέρες τού μοναστηριού νά προσκυνήσουν τήν χαριτόβρυτη αγία κάρα. Στήν μονή Βαρλαάμ εκτός από τήν αγία κάρα υπάρχει στό παρεκκλήσι τών Τριών Ιεραρχών ολόσωμη τοιχογραφία τού Αγίου καθώς είδαμε. Αλλες τοιχογραφίες του υπάρχουν καί σέ πολλές εκκλησίες τών Τρικκάλων αλλά καί σέ άλλες περιοχές. Εκκλησία επ’ ονόματι τού Αγίου, περίλαμπρη, υπάρχει στήν πόλη τών Τρικκάλων. Παρεκκλήσια υπάρχουν στήν γενέτειρά του τό Μέτσοβο, στά Ιωάννινα, στό μοναστήρι τού Αγίου Νικολάου Μετσόβου, στόν Τύρναβο τής Λάρισσας καί τελευταία χτίστηκαν στά χωριά Οξύνια καί Αχλαδέα Καλαμπάκας. Αλλα άγια λείψανα σώζωνται στήν Ι. Μονή Κοιμήσεως τής Θεοτόκου Μετσόβου καί στά Ιωάννινα σώζεται τό μισό τής παλάμης τού χεριού τού

τής Ι. Μ. Βαρλαάμ π. Χαρίτων καί τίς ωδήγησε στό παρεκκλήσι τών Τριών Ιεραρχών όπου εκεί εικονίζεται ο νεομάρτυρας Νικόλαος ολοσώματος καί μέ μετσοβίτικη ενδυμασία. Αμέσως αναγνώρισε η μοναχή τόν φωτεινό νέο τού οράματος. Ασπάστηκε τήν τοιχογραφία μέ ευλάβεια καί στήν συνέχεια τήν τιμία κάρα. Αλλά τό χέρι δέν άνοιξε. Τότε ζήτησε από τόν ηγούμενο νά τής επιτραπή νά βάλη τό χέρι της πάνω στήν αγία κάρα. Μόλις άγγιξε τόν άγιο, η αγία του κάρα άρχισε νά τρέμη καί δέν μπορούσε η μοναχή νά ξεκολήση τό χέρι της. Σέ μιά στιγμή, ώ τού παραδόξου! Τό χέρι τινάχτηκε ανοιχτό πλέον καί τελείως θεραπευμένο ενώ η αγία κάρα έτριζε σάν νά γινόταν σεισμός. Η μοναχή γιατρέφτηκε μιά γιά πάντα. Τό δεύτερο θαύμα έχει ώς εξής: Στό χωριό Μηλιά, πού είναι κοντά στό Μέτσοβο, ένα κοριτσάκι πού μένει εκεί, έπασχε από βαρειάς μορφής επιληψία. Οι γιατροί δέν κατάφεραν νά τού προσφέρουν τίποτε. Οι γονείς αποφάσισαν νά πάνε μαζί μέ τήν παιδούλα νά προσκυνήσουν τήν αγία κάρα τού νεομάρτυρα στό μοναστήρι. Η πίστη τους η μεγάλη τράβηξε τό έλεος καί τήν θεία χάρη καί η μικρή κόρη διά πρεσβειών τού νεομάρτυρα Νικολάου γύρισε στό χωριό της εντελώς καλά.

84

αγίου. Ακολουθείες επίσης πρός τιμήν τού αγίου συνέθεσαν πολλοί ευσεβείς υμνογράφοι75.

1.3.5.- Σταμάτιος από τήν Νηλεία Βόλου, + 16-8-1680. Ο Σταμάτιος κατάγονταν από τήν κώμη Αγιος Γεώργιος τής επαρχίας Δημητριάδος. Μαζί μέ άλλους συντοπίτες του από τόν Βόλο μετέβησαν στήν Κωνσταντινούπολη στόν Μέγα Βεζύρη γιά νά

75 1.- ο λογιώτατος Νικόλαος Κύρκος, πού εκδόθηκε «αιτήσει τού φιλοχρίστου λαού» εξιστορώντας σ’ αυτήν καί τά τού βίου του, δές: Νικ. Αγιορείτου, Νέον μαρτυρολόγιον, έκδ. γ’, Αθήναι 1961, σελ. 67-69 καί Ευστρατιάδου Σωφρ. Αγιολόγιον τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, σελ. 359. Αυτή τυπώθηκε σέ ελάχιστα αντίτυπα στά Τρίκκαλα τό 1968, μέ δαπάνη Επαμεινώνδου Σ. Ρουστοπάνη. Η ακολουθία αυτή πρωτοεκδόθηκε ήδη κατά τήν εποχή τής τουρκοκρατίας «τύποις, αναλώμασι Πολυζώη Λαμπανιτσώτη», στήν Βενετία δυό φορές, α’ τό 1767 καί β’ τό 1771 καί φέρει ο κανόνας τήν ακροστιχίδα: Υμνον αθλητή τώ νέω φέρω νέον. Στά θεοτοκία: Νικολάου. 2.- Αλλη ακολουθία τού αγίου συνέθεσε ο οσιολογώτατος μοναχός π. Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης, δές: «Μία τεσσαρακονταετία Υμνογραφικής διακονίας», Αθήναι 1971, διακεκριμμένος Υμνογράφος τής Αγίας τού Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Αυτή περιέχεται στό Ηπειρωτικό λειμονάριο (σελ. 54-61) καί εκδόθηκε στήν Αθήνα τό 1968 προνοία τού μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών καί πάσης Ελλάδος κ. Σεραφείμ πού ήταν τότε Μητροπολίτης Ιωαννίνων. Εχει εγκριθεί μάλιστα από τήν Ιερά Σύνοδο τής Εκκλησίας τής Ελλάδος. Η ακολουθία αυτή τού θεοδόξαστου νεομάρτυρα Νικολάου, είναι εύρυθμη καί πανηγυρική, ανυμνεί καί γεραίρει τόν μάρτυρα επαξίως ώς «τού μετσόβου τό βλάστημα καί Τρικκάλων ένθεον εγκαλώπισμα». Φέρει δέ ο κανόνας τήν ακροστιχίδα «Νίκη πιστών Νικόλαε πέλεις. Γερασίμου». Πρό τής ασματικής ακολουθίας δημοσιεύεται γιά τήν οικοδομή καί τήν ψυχική ωφέλεια τών πιστών ο βίος τού αγίου καί ενδόξου νεομάρτυρα πού σάν αετός υψιπέτης ανέβηκε στόν ουρανό «αγαπήσας εις τέλος τόν αγαπήσαντα πρώτον ημάς Κύριον».3.- Ο πανοσιολογιώτατος αρχιμ. Π. Ιωήλ Φραγκάκος, ιεροκήρυκας τής Ι. Μ. Εδέσσης Πέλλης καί Αλμωπίας, έγραψε παρακλητικό κανόνα καί Χαιρετισμούς στόν άγιο καί νεομάρτυρα Νικόλαο. Στήν μνήμη τού νεομάρτυρα στίς 16 Μαίου, ημέρα τού μαρτυρίου του καί στόν επ’ ονόματί του Ι. Ναό τών Τρικκάλων, γιορτάζεται ο άγιος μέ λαμπρότητα. Από τήν παραμονή τής γιορτής, σύσσωμος ο λαός τών Τρικκάλων υποδέχεται τήν αγία κάρα καί μέ τιμή καί ευλάβεια τήν προσκυνάει καί ζητεί τήν μεσιτεία του στίς ανάγκες του.

85

καταγγείλουν τίς καταδυναστεύσεις τών ρωμηών από τόν τυραννικό τούρκο διοικητή τού Βόλου. Εκεί συνελήφθησαν όλα τά μέλη τής επιτροπής αλλά ενώ οι άλλοι απολύθηκαν, οι βάρβαροι εξεβίαζαν τό Σταμάτιο νά εξωμώση.

Ο άξιος αυτός στρατιώτης τού Χριστού αρνήθηκε καί δέν δίστασε στιγμή νά διακηρύξη τήν ζωντανή του πίστη. Ωμολόγησε τόν Χριστό δίχως νά φοβηθή τίς απειλές τους ούτε νά δελεαστή από τίς προσφορές τους. Κατά τήν συνήθειά τους οι αντίχριστοι τούρκοι τελικά τού έκοψαν τό κεφάλι.

Ηταν 16 Αυγούστου τού 1680, ημέρα Δευτέρα καί συνέβη στήν Κωνσταντινούπολη. Τό γεγονός αυτό δημιούργησε στούς μελετητές κάποια σύγχυση επειδή τήν ίδια εποχή μαρτυρεί στήν Κωνσταντινούπολη επίσης ο νεομάρτυς Απόστολος εξ Αγίου Λαυρεντίου γιά τόν οποίο ήδη μιλήσαμε. Ωστόσο, οι ερευνητές σήμερα κλείνουν στήν άποψη ότι δέν πρόκειται γιά τίποτε άλλο παρά γιά μιά σύμπτωση καί γι’ αυτόν τόν λόγο μελετούν τίς περιπτώσεις τών δύο νεομαρτύρων χωριστά76.

Μαρτύριο τού αγίου Σταματίου έγραψε ο Ιωάννης Καρυοφύλλης κι ο αγιορείτης μοναχός Ιάκωβος77.

Στήν Ι. Μονή Βαρλαάμ γιορτάζεται μαζί μέ τούς κτήτορες τής μονής, όσιο νεκτάριο καί Θεοφάνη στίς 17 Μαίου, μέ ολονύκτιο πανηγυρική αγρυπνία στήν οποία συρρέουν πλήθος πατέρων καί πιστών πού ευλαβούνται τόν νεομάρτυρα Νικόλαο καί τούς οσίους κτήτορες. Ενα όμορφο, χαρακτηριστικό δοξαστικό από τήν Λιτή, στήν ακολουθία πού συνέγραψε ο Νικ. Κύρκος, έχει ώς εξής: «Δεύτε λοιπόν τής Εκκλησίας άπαν τό πλήρωμα, τόν ακτινοβόλον χρυσόν, τόν εν πυρί δοκιμασθέντα, καί ακίβδηλον φανέντα, τής ευσεβείας εραστήν, στερρόν Νικόλαον, πάντες τιμήσωμεν λέγοντες, χαίροις ουρανοπολίτα, γιγαντιαίε τήν ψυχήν καί αδαμάντινε, ώς παρεστώς τή μακαρία Τριάδι, μή αποστής τού πρεσβεύειν υπέρ τών ψυχών ημών.

76 Δές: Περαντώνη Ιωάννη, Λεξικόν Νεομαρτύρων αρ. 10, τόμος 3ος Μ-Ω, εν Αθήναις 1972 σελ. 456.

86

Ο Νικόδημος τού αφιέρωσε στό αγιολόγιό του δυό πανέμορφους στίχους: «Ο Σταμάτιος εύρε τών κάτω στάσιν, αεικίνητον δ’ εύρε τών άνω δρόμον»78.

1.3.6.- Τριαντάφυλλος από τήν Ζαγορά Βόλου, + 8-8-1680. Ο νεομάρτυς στήν κατά κόσμον ζωή του ήταν ναύτης. Μαρτύρησε γιά τόν Χριστό όταν ήταν ακόμα 18 ετών όταν τού κόψαν τό κεφάλι στόν ιππόδρομο τής Κωνσταντινούπολης οι τούρκοι μέ σπαθί, στίς 8 Αυγούστου 1680. Μοναδική πηγή σχεδόν γιά τό μαρτύριο τού νεαρού αυτού μάρτυρα τού Χριστού παρέχει ο εκδότης εφημερίδος Καρυοφίλης79. Ο Νικόδημος στόν Συναξαριστή του, παραθέτει ένα ωραίο δίστιχο γιά τόν άγιο: «Τριαντάφυλλος ωράθη ρόδον νέον, ερυθροβαφέν τή ροή τών αιμάτων»80.

1.3.7.- Κοσμάς Νεομάρτυς ο εκ Τρίκκης τής Θεσσαλίας αθλήσας εις τήν Βιθυνικήν Προύσσαν + τέλη 15 ου αιώνος . Ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά γιά τό πρόσωπο καί τό μαρτύριο τού νεομάρτυρα Κοσμά τού Τρικκαίου. Γνωρίζουμε ότι εμαρτύρησε λίγο μετά τήν άλωση τής Κωνσταντινούπολης ένεκα τής αδιαπραγμάτευτης πίστης του στόν Χριστό. Στό συναξάριό του διαβάζουμε τούς στίχους: «Κόσμου

77 Δές: Ν. Μαρτυρολόγιον 2η έκδ., σελ. 92, υποσημ. 1 καί: Περαντώνης Ιωάννης, Λεξικόν Νεομαρτύρων αρ. 10, τόμος 3ος Μ-Ω, εν Αθήναις 1972 σελ. 456. Δές καί: Σωφρον. Ευστρατιάδου, Συμπλήρωμα αγιορειτικών καταλόγων, σελ. 69.

78 Δές: Ευστρατιάδου Σωφρ., Αγιολόγιον τής ορθοδόξου Εκκλησίας, εκδ. Αποστολ. Διακονίας 1995, σελ. 429.

79 Δές: Περαντώνη Ιωάννη, Λεξικόν Νεομαρτύρων αρ. 10, τόμος 3ος

Μ-Ω, εν Αθήναις 1972 σελ. 463.80 Δές: Νικοδήμου αγιορείτου, Συναξαριστής, Γ’, σελ. 243,

87

παριδών δόξαν ούχ ισταμένην, Κοσμάς εφεύρε δόξαν ού μετρουμένην»81.

Μπαίνουμε μάλιστα στόν πειρασμό νά αφήσουμε τήν γλαφυρή γλώσσα τού συναξαριστή νά εκθέση καί ενταύθα τά ολίγα πού είναι γνωστά γιά τήν ζωή του. Σύμφωνα μέ τόν συναξαριστή του λοιπόν, «Ούτος εκ τών τής Τρίκκης υπήρχε μερών. Ελθών δέ κατώκησεν εν τή πρός Όλυμπον Προύση, γυναικί δέ νομίμως συζυγείς, καί τόν βίον μετά τών εκείσε πιστών συνδιάγων εν ειρήνη, υπό τινος εταιρικού διεβλήθη γυναίου, τών εκ τής Αγαρ, ώς δήθεν πρός τήν αυτής θρησκείαν εξυβρικώς, καί πρός τόν τής πόλεως ηγεμόνα ελκυσθείς καί πολλά υπ’ αυτού καταναγκασθείς, μεταβαλλείν τήν ευσέβειαν, τούτο μέν θωπείαις, τούτο δέ απειλαίς, καί μή πεισθείς, αλλ’ απελέγξας αυτόν, ώς εν τή πλάνη τυφλώττοντα, καί τόν Χριστόν Θεόν αληθινόν ανακηρύξας παρρησία, καί αυτού προθύμως υπεραποθανείν εί δεήσει μυριάκις, διισχυρισάμενος, εξέμηνέ τε τόν ηγεμόνα καί τούς σύν αυτώ. Οθεν καί τήν κατ’ αυτού θάττον εξήνεγκε ψήφον, πυρίκαυστον γενέσθαι αποφηνάμενος. Τής ούν καμίνου εις τάχος εκκαείσης, καί τού αγίου αυθαιρέτω γνώμη απερχομένου, συναντά τις αυτώ τών απίστων καί σπασάμενος ακινάκην, νύττει κατά τού στήθους, καί τώ τής σφαγής έτι περιρρεόμενον αίματι, εναπέρριψαν τή καμίνω, εν ή τόν τού μαρτυρίου στέφανον εκομίσατο». Ενδεχομένως νά σχηματίσουμε τήν λανθασμένη εντύπωση ότι ο ερωτικός πόθος τής μουσουλμάνας πόρνης πρός τόν άγιο Κοσμά ότι ήταν κάτι τό σπάνιο. Αντιθέτως. Συγκαταλλέγεται η περίπτωσις αυτή, δηλαδή, «η ανήθικη στάση τών τούρκων σέ βάρος χριστιανών νεανίδων καί η ανάλογη στάση μουσουλμανίδων κατά

81 Δές, περ. ΕΚΚΛΗΣΙΑ, 15 Φεβρουαρίου 1998, αρ. 4, σελ. 105.

88

χριστιανών νέων», ανάμεσα στίς «κυριότερες αφορμές τών νέων διωγμών εναντίον τών χριστιανών», σύμφωνα μέ τήν άποψη πολλών ερευνητών82.

Από πολύ νωρίς παρατηρούμε επίσης ότι εισήλθε ο άγιος Κοσμάς εκ Τρίκκης στήν εκκλησιαστική λατρεία καί υμνογραφία εφ’ όσον κατά διαταγήν τού Οικουμενικού πατριάρχου Μαξίμου Γ’ (1478-1481), ο Μ. Ρήτωρ τής Μ. τού Χριστού Εκκλησίας Μανουήλ, συνέταξε ασματική ακολουθία στόν άγιο καθώς καί κανόνα πού σώζωνται στό Αγιον Ορος. Πρόκειται γιά τόν 512 κώδικα τής Ι. Μ. Ιβήρων83.

Μέρος Δεύτερον. 2.0.0. Νεομάρτυρες πού δέν περιλαμβάνονται στό Αγιολόγιο.

Γνωρίζουμε ότι ο ορθόδοξος λαός μέ πολλή τιμή συγκέντρωνε τά λείψανα τών μαρτύρων ενώ μερικές φορές οι πάντα άπληστοι τούρκοι χρηματίζονταν μέ γερά μπαχτσίσια γιά νά μάς επιτρέψουν νά συγκεντρώσουμε τά θαυματουργά λείψανα τών αθλητών τού Χριστού. Η ορθόδοξη Εκκλησία βεβαίως, κατέτασσε τούς νεομάρτυρες στόν χορό τών αγίων καί επέτρεπε νά τιμάται η μνήμη τους μέ ετήσια γιορτή.

Διατυπώνονταν ωστόσο η γνώμη ότι οι νεομάρτυρες έπρεπε νά τιμώνται ώς άγιοι καί δίχως τήν ειδική επίσημη ανακήρυξή τους = κανονισμός, από τήν Εκκλησία.

82 Δές: Τρίτου Μιχάλη, Δρος Θεολ., Οι νεομάρτυρες καί η προσφορά τους στό Γένος, μετά τής ασματικής αυτών ακολουθίας, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη, καί Meinardus Otto, The saints of Greece, Athens 1970, σελ. 22.

83 Δές: Χρυσ. Παπαδοπούλου, Οι νεομάρτυρες, σελ. 15 όπου καί σχετική βιβλιογραφία.

89

Τούτο βέβαια πολλοί τό αμφισβητούσαν καί γι’ αυτό τόν λόγο ο Αθανάσιος Πάριος (πέθανε τό 1813), έγραψε μιά ειδική πραγματεία εναντίον τους επιγράφοντάς την: «ότι οι νέοι μάρτυρες εισίν άγιοι καί πρέπει νά τιμώνται ώς τοιούτοι καί άνευ κανονικής διατυπώσεως τής Μεγάλης Εκκλησίας»84.

Αυτή η γνώμη βέβαια δέν επικράτησε. Επειδή όμως η Εκκλησία, ένεκα τού φόβου τών τούρκων δέν μπορούσε νά προβαίνη φανερά σέ έκδοση κανονικών διατυπώσεων γιά τόν κάθε ένα από τούς νεομάρτυρες, παρέμεινε η τιμή τους ώς αγίων υπόθεση τοπική καί δέν γενικεύθηκε στήν ορθόδοξο Εκκλησία. Πολύ αργότερα η Εκκλησία τής Ελλάδος ανακήρυξε επίσημα ώς νεομάρτυρες τούς Γρηγόριο Ε’ (100 χρόνια ύστερα από τό μαρτύριό του), τόν Κοσμά τόν Αιτωλό (πρ. Οικ. Πατριαρχείου 20-4-1961), τόν αρχιεπ. Σμύρνης Χρυσόστομο καί τούς σύν αυτώ, τά τελευταία χρόνια κτλ.

Μέ αυστηρότητα μπορούμε νά πούμε ότι η Εκκλησία παρακολουθούσε τήν ανεπίσημη τρόπον τινά αυτή σιωπηρή ανακήρυξη τών νεομαρτύρων απαγορεύοντας νά παρεισδύσουν πρόσωπα πού δέν υπέστησαν πραγματικά μαρτύριο. Ποιοί όμως καί πόσοι ακριβώς υπήρξαν οι νεομάρτυρες τού χριστιανισμού στήν ορθόδοξη Εκκλησία κατά τήν εποχή τών τουρκικών διωγμών, δέν είναι ακριβώς γνωστό. Φυσικά πολλοί είναι άγνωστοι σέ όνομα καί αριθμό. Σέ άλλες περιπτώσεις δέν μπορούμε νά τούς ξεχωρήσουμε από τούς λεγόμενους εθνο-μάρτυρες. Ούτως ή άλλως, στό 2ο μέρος τής εργασίας μου παραθέτω τούς βίους καί τό μαρτύριο 17 προσώπων εξ ών 8 αρχιερείς, 5 κατώτεροι κληρικοί ή μοναχοί καί 4 απλοί λαϊκοί οι

84 Δές: Κ. Σάθα, Νεοελληνική φιλολογία, σελ. 624., καί: Παπαδοπούλου Χρυσ., αρχιεπ., Οι νεομάρτυρες, σελ. 28.

90

οποίοι είτε κατάγονταν από τήν θεσσαλία, είτε έδρασαν είτε μαρτύρησαν σ’ αυτήν. Ησαν χριστιανοί καί βασικό στοιχείο τού μαρτυρίου τους συνίστατο ακριβώς στό γεγονός αυτό.

Επισήμως βέβαια δέν κατετάγησαν στό αγιολόγιο τής Εκκλησίας μας αλλά ο βίος καί τό μαρτύριό τους έχουν πολλά από τά στοιχεία τών υπολοίπων ανεγνωρισμένων νεομαρτύρων. Σέ πολλές περιπτώσεις, τούτοι οι μάρτυρες είχαν καί ένα άλλο στοιχείο, τήν αγάπη τους πρός τήν πατρίδα πού τούς εξώθησε σέ ένοπλη αντίσταση κατά τών βαρβάρων κατακτητών. Γι’ αυτό τό λόγο πολλοί προτιμούν νά τούς χαρακτηρίζουν μέ τόν όρο «εθνο-μάρτυρες» διακρίνοντάς τους έτσι από τούς προηγουμένους νεομάρτυρες.

Ας σημειωθή ότι μετά τήν ηρωϊκή θυσία τόν Ιούλιο τού 1996 τών ηρώων Ισαάκ Αναστασίου καί Σολομώντος Σολωμού στήν Κύπρο, επλάσθη ένας νέος όρος ηρωομάρτυρες. Οπως καί νά ‘χη, σέ πολλές περιπτώσεις, στά πρόσωπα πού ακολουθούν, υπάρχουν σοβαρές αντιρρήσεις στό άν πρέπει νά αναγνωρισθούν επισήμως ώς νεομάρτυρες (άγιοι) καθότι θά μπορούσε κάποιος νά αντιτάξη ότι ένοπλα πολέμησαν τόν κατακτητή, συνελήφθησαν καί τιμωρήθηκαν γιά τήν ανταρσία τους κι όχι μόνον γιά τήν πίστη τους όπως οι προηγούμενοι νεομάρτυρες πού εξετάσαμε στό Α’ μέρος τής εργασίας μας.

Υπάρχουν καί φωνές μάλιστα πού καυτηριάζουν τό γεγονός αυτό, τό νά ηγούνται δηλαδή εξεγέρσεων ιερωμένοι καί νά διαπράττουν εγκλήματα έστω καί ένεκα πολέμου. Οι μάρτυρες πού ακολουθούν συμμετείχαν εν πολλοίς εξεγέρσεων καί αγώνων. Λέγεται ότι υπήρξαν σέ κάποιο βαθμό καί θύματα αλλοτρίων επιδιώξεων ή παγιδεύτηκαν από μυστικές

91

εταιρείες οι οποίες εξυπηρετούσαν ολέθριες γιά τό έθνος μας σκοπιμότητες τών δυτικών (φραγκο-μασσώνων) εχθρών τής ρωμηοσύνης. Ετσι ο Μοναχός Κοσμάς Φλαμιάτος, μεταξύ άλλων καταγγέλλει: «... Η επιβουλή όμως (τής μασσωνικής λουθηρο-καλβινικής Αγγλίας) επενόησε καί ενεργεί απ’ αρχής συστηματικώς μυρίας ραδιουργίας καί σκάνδαλα επί σκοπώ ίνα διαγείρη τήν παγκόσμιον, ει δυνατόν περιφρόνησιν, μίσος, αποστροφήν καί συνωμοσίαν κατά τού κλήρου, τόσον τήν εκ τών αρχών, όσον καί τήν εκ τού λαού.

Δι’ αυτόν τόν σκοπόν πρός τοίς άλλοις εκίνησεν εμμέσως εις τούς αρχηγούς τής φιλικής εταιρίας, καί εισήχθησαν εν αυτή ο Οικουμενικός Πατριάρχης, πολλοί Επίσκοποι καί άλλοι εκ τού κλήρου τής Ανατολής, καί εφάνησαν τινές εξ αυτών οπλοφορούντες εις τό στάδιον τού κατά τών Οθωμανών πολέμου, φαινόμενον όσον όλως μοναδικόν, αλλόκοτον καί αποτρόπαιον εις τήν ορθόδοξον Εκκλησίαν, τόσον αφορμή μεγίστης φρίκης καί κλαυθμού καί τών νύν καί τών μετά ταύτα ορθοφρονούντων, καί πολλών ολεθρίων σκανδάλων. Δι’ αυτόν τόν σκοπόν τού σκανδάλου εκίνησε (η πονηρή Αγγλία) τήν Οθωμανικήν Πόρταν καί έφερε τόσον απαίσιον καί περιφρονητικόν θάνατον εις τόν Οικουμενικόν Πατριάρχην καί εις τόσους άλλους επισήμους Μητροπολίτας καί Αρχιερείς τής Ανατολής.

Δι’ αυτόν τόν σκοπόν κινεί τούς σπερμολόγους καί εφημεριδογράφους καί διαθρυλλούσιν επί λόγω τάχα επαίνου καί εγκωμίου τάς απαισίας ανδραγαθίας τινών κληρικών εις τούς υπέρ τής ψευδωνύμου ανεξαρτησίας αγώνας, ίνα βεβαιώση έτι μάλλον τά όσα είτε αυτή αμέσως, είτε εμμέσως δι’ άλλων εψιθύρισε καί ψιθυρίζει εις τούς θρόνους καί εις τάς αρχάς, ότι, δηλ. ο κλήρος κινεί πάντοτε τάς κατά τών αρχών

92

συνωμοσίας, καί ότι εστίν όλως αδύνατος η ειρήνη καί η ασφάλεια εις τά Κράτη, εν όσω ο κλήρος διατελεί ελεύθερος καί ανεξάρτητος τής πολιτικής αρχής. Δι’ αυτόν τόν σκοπόν εκίνησε πολλάκις τήν νομιζομένην Ελληνικήν αρχήν καί απένειμε σταυρούς καί παράσημα είς τινας κληρικούς, ώς αγωνιστάς εις τόν υπέρ ανεξαρτησίας αγώνα, ίνα βεβαιώση έτι μάλλον αυτήν τήν διαβολήν, οίτινες ώς ευαπάτητοι καί απλούστατοι αποδέχονται τά τοιαύτα άνευ αντιλογίας...»85.

Καί ο ίδιος πάλι: «...Επειδή όμως δι’ αοράτου καί μυστικής ενεργείας τού νοητού καί αισθητού Σατανά, εις όλους τούς αρχηγούς τής λεγομένης Φιλικής εταιρίας υπεκρύπτετο η κατά τής πίστεως καί η κατά τού κλήρου συνωμοσία, καί ανεφάνησαν οπλοφορούντες καί πολεμούντες τόσοι ιερωμένοι...»86.

Εχοντας τά ανωτέρω υπ’ όψιν ενδέχεται νά κατανοήσουμε καλλίτερα καί τά κατωτέρω. Δέν σημαίνει φυσικά ότι οπωσδήποτε όλοι οι μάρτυρες αυτοί εξηπατήθησαν ή ότι εξυπηρέτησαν κάποιες σκοτεινές σκοπιμότητες.

Μέ κάθε ειλικρίνεια ο Λαυρέντιος Γκεμερέϋ, στό έργο του Η δύση τής Δύσης, Η απομυθοποίηση τής ευρώπης καί ο ελληνισμός, επισημαίνει: «...Μόνο τά συμφέροντα τών μεγάλων δυνάμεων λογαριάζονταν. Τά Βαλκάνια ήταν η μπαρουταποθήκη τής Ευρώπης, η

85 Δές: Φλαμιάτου Κοσμά, μοναχού, ΑΠΑΝΤΑ, εκδόσεις Σπανός, Αθήναι, σελ. 161-162. Ανατύπωσις τού κειμένου: Φωνή Ορθόδοξος καί σπουδαία περιεκτική πολλών γνώσεων καί τά μέγιστα περίεργος εις ανακάλυψιν τής κατά τών ορθοδόξων επιβουλής εις ορθόφρονα συμβουλήν διά τήν εκ τού επικειμένου κινδύνου ασφάλειαν καί κοινήν σωτηρίαν καί περί τής μελλούσης καταστάσεως τών καθ’ ημάς πραγμάτων, 1849.

86 Δές: Φλαμιάτου Κοσμά, μοναχού, ΑΠΑΝΤΑ, εκδόσεις Σπανός, Αθήναι, σελ. 234-235.

93

Τουρκία ο άρρωστός της. Ανάλογα χρησίμευσαν οι Ελληνες σάν πιόνι...»87.

Ωστόσο, σέ κάποιες περιπτώσεις ίσως νά υπάρχη καί τό ενδεχόμενο αυτό. Προσπαθήσαμε νά είμαστε όσο γίνεται ακριβείς καί αντικειμενικοί στήν περιγραφή μας.

2.1.0. Κεφάλαιον Α’. Αρχιερείς Νεομάρτυρες (Εθνομάρτυρες). Οι αρχιερείς αποτελούσαν τήν πνευματική ηγεσία τού υπόδουλου Γένους κατά τήν διάρκεια τής τουρκοκρατίας. Μπορεί κανείς νά πή ότι ήσαν εκτός τών άλλων καί η φυσική του ηγεσία.

Σέ καμμιά περίπτωση όμως δέν περιορίζονταν εκ τών πραγμάτων μόνο στά «θρησκευτικά» τους καθήκοντα μέ τήν στενή έννοια. Βλέποντας μέ θλίψη τό ποίμνιό τους νά στενάζη κάτω από τόν ζυγό, πολλές φορές ανέλαβαν τήν πρωτοβουλία νά αποτινάξουν από πάνω τους τόν άθλιο κατακτητή είτε εξ ιδίας πρωτοβουλίας είτε συμμετέχοντες σέ ευρύτερες συνωμοτικές προσπάθειες γι’ αυτό τόν σκοπό.

Σχεδόν πάντα σ’ αυτές τίς περιπτώσεις είχαμε αιματηρά επακόλουθα καί πληρώναν αθώοι βαρύ φόρο αίματος. Ωστόσο, υπήρχε μιά αγνότητα στίς προθέσεις τους τήν οποία επισφράγισαν καί μέ τό δικό τους αίμα. Είναι πολύ εύκολο νά διακρίνουμε στήν περίπτωσή τους τήν απροσμέτρητη αγάπη πού είχαν στήν καρδιά τους τόσο γιά τήν πατρίδα τους όπως γιά τήν πίστη. Ειδικά η Θεσσαλία όπως θά διαπιστώσουμε στήν συνέχεια, πλήρωσε αρκετό φόρο αρχιερατικού αίματος στόν αγώνα αυτόν.

2.1.1.- Αγάπιος, Μητροπολίτης Δημητριάδος + 4-12-1601. Μεγάλη μορφή ο ιεράρχης Αγάπιος, τόσο

87 Δές: Λαυρέντιος Γκεμερέϋ, στό έργο του Η δύση τής Δύσης, Η απομυθοποίηση τής ευρώπης καί ο ελληνισμός, εκδ. Παπαζήση, σελ. 261.

94

στην ορθόδοξη πίστη όσο και στην εθνική ιδέα. Υπήρξε πρόδρομος τής εθνικής παλιγγενεσίας και μάρτυρας «για τού Χριστού την πίστη την αγία και τής πατρίδος την ελευθερία». Εδρασε κατά τήν εποχή πού γινόταν μιά από τίς πιό σημαντικές -ανάμεσα στίς τόσο συχνές- προσπάθειες τής υπόδουλης Ρωμηοσύνης, νά απαλλαγή τό Γένος από τόν αλλόδοξο βάρβαρο κατακτητή του. Τό πλαίσιο τής όλης ιστορίας έχει ώς εξής: Ο Κάρολος Β’ τού Νέβερ, απόγονος τού Θωμά τού Μομφερατικού πού ήταν γυιός τού Ανδρόνικου Παλαιολόγου, πρόβαλε κληρονομικά δικαιώματα στον αυτοκρατορικό θρόνο τού Βυζαντίου. Απευθύνθηκε λοιπόν στους κληρικούς μας και τούς παρότρυνε να ξεσηκωθούν κατά τού τούρκου δυνάστη. Μπροστάρηδες στον ξεσηκωμό αυτό, βλέπουμε τον κλήρο με τις ηγετικές του μορφές, όπως: ο μητροπολίτης Λακεδαίμονος Χρύσανθος Λάσκαρις, ο επίσκοπος Μάνης Νεόφυτος, ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αρτης Γαβριήλ, ο Μητροπολίτης τού Δυρραχίου Χαρίτων, ο αρχιμανδρίτης Βενιαμίν και πολλοί άλλοι88.

Ο Μητροπολίτης Πατρών Τιμόθεος, ο κατόπιν Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1612-1620), υιοθέτησε τήν κίνηση αυτή. Ο Τιμόθεος μύησε τόν Μητροπολίτη Λαρίσσης Διονύσιο (1593-1601) τόν Φιλόσοφο, πού έγινε η ψυχή τού αγώνα. Συνεργάτες τού πολέμαρχου Διονυσίου και σύμψυχοι ήσαν πολλοί επίσκοποι και γενικά ο κλήρος. Η επανάσταση εκείνη απέτυχε, προσφέροντας στην θυσία «ολοκάρπωμα ευπρόσδεκτον τώ Θεώ», τόν Σεραφείμ, αρχιεπίσκοπο Φαναρίου και Νεοχωρίου, τόν παπά-Ιάκωβο και τον νεαρό διάκο Παντελεήμονα (χωρίς άλλα στοιχεία). Στους πρωτομάρτυρες αυτούς συγκαταλέγεται και ο πανάξιος

88 Δές: ΘΗΕ, τ. 4ος , σελ. 1048.

95

Μητροπολίτης Δημητριάδος (Βόλου) Αγάπιος. Ο Αγάπιος υποβλήθηκε και αυτός σε πολλά και φρικώδη βασανιστήρια, τού προσφέρθηκαν τιμητικά αξιώματα, δελεαστικές προσφορές και πλούτη, για να αλλαξοπιστήση, αλλά όλα αυτά τον άφησαν ασυγκίνητο και ατάραχο και έμεινε βράχος ακλόνητος και αγέρωχος εμπρός στον θάνατο. Το κουρασμένο και κατατυραγνισμένο σώμα του το άφησαν ακέφαλο, ύστερα από την ματαιοπονία να τον τουρκέψουν. Παλούκωσαν το κεφάλι του στις 4 Δεκεμβρίου τού 1601 και το έστησαν με τα άλλα κεφάλια στα Τρίκαλα για να τα βλέπουν οι χριστιανοί και να τρομοκρατούνται. Τέτοιος επιφυλάχθηκε θάνατος στον γενναίο τού Χριστού αθλητή Αγάπιο Μητροπολίτη Δημητριάδος89.

2.1.2.-(Αλή), Πρώην Μητροπολίτης Μογλενών, (+ ;) Ο Μητροπολίτης Μογλενών, περιοχής Γευγελή, τού οποίου δέν μάς σώθηκε καθόλου ούτε η χρονολογία ούτε καί τό όνομα, προφανώς πιεζόμενος ή καί δελεαζόμενος από τούς βάρβαρους κατακτητές, δέχθηκε νά αλλάξη πίστη, σύμφωνα μέ μιά μαρτυρία αποβλέποντας νά γίνη αυτός τό εξιλαστήριο θύμα καί νά απαλλάξη τούς πιστούς τής επισκοπής του από τούς αδιάκοπους κατατρεγμούς τών τούρκων90.

Εξισλαμίστηκε λοιπόν ο Μητροπολίτης καί γνωρίζουμε ότι έλαβε τό όνομα Αλής. Δέν έμεινε απλός μουσουλμάνος αλλά έγινε μουλάς, δηλαδή οθωμανικός κληρικός καί στάλθηκε στήν Λάρισσα. Συμπτωματικά, από θέλημα Θεού, βλέπει ξαφνικά τόν αδερφό του Δημήτριο ο οποίος είχε έρθει στήν Λάρισσα. Κατελήφθη

89 Δές: Ιωαννίδη Γ., σελ. 11, Βοβολίνη Κ., σελ. 35.90 Δές: Λαζάρου Αρσενίου, Η Θεσσαλία στήν τουρκοκρατία, έκδ.

Επικαιρότητα, 1984, σελ. 130, καί Φαρμακίδη Επ., Η Λάρισσα, ά.χρ., σελ. 88.

96

από μεγάλη συγκίνηση καί έκανε κάτι πολύ παράξενο καί απρόσμενο. Ετρεξε στό απέναντι τζαμί, κοντά στήν γέφυρα τού Αλκαζάρ, βγαίνει στόν μιναρέ, σέ ώρα μάλιστα πού ήσαν εκεί πολλοί μωαμεθανοί, κάνει τόν σταυρό του χριστιανικά καί αρχίζει νά κραυγάζη: «Ένας είναι ο αληθινός Θεός καί Υιός αυτού ο Χριστός». Δέν πρόφτασε νά συνεχίση. Τόν άρπαξαν οι τούρκοι καί κατέσφαξαν μέσα στό τζαμί αυτόν καί τόν αδερφό του. Τά πτώματά τους τά έριξαν σέ βόθρο γιά νά μήν τά θάψουν οι χριστιανοί.

Εκείνο πού παρατηρούμε εδώ καθώς καί σέ όμοιες περιπτώσεις είναι καθαρά, μιά ιδιόμορφη εκδήλωση πολλών νεομαρτύρων πού προέρχονται από αρνησιχρίστους. Επειδή δηλαδή οι αρνησίχριστοι δέν θεωρούσαν αρκετή τήν μετάνοιά τους, γιά τήν εξάλειψη τού εγκλήματός τους, ήθελαν νά καθαρθούν καί μέ τό αίμα τού μαρτυρίου91.

Παρατηρούμε ακόμα στήν περίπτωση αυτή τής άμεσης μαρτυρίας τού Αλή, νά ανατρέπονται τά συνήθη στάδια τής ομολογίας τών νεομαρτύρων πού είχαν προηγουμένως αρνηθεί τόν Χριστό. Τά συνήθη στάδια τής ομολογίας τών αρνησιχρίστων τά περιγράφει άριστα ο άγιος Νικόδημος: «... α’. Πρέπει νά υπάγετε εις κανένα Πνευματικόν έμπειρον καί ενάρετον, νά εξομολογηθήτε τήν άρνησιν, οπού εκάμετε καί όλας τάς λοιπάς αμαρτίας σας, φανερώνοντες εις αυτόν καί τόν σκοπόν οπού έχετε διά τό μαρτύριον, β’. νά ζητήσετε νά λάβετε τήν δευτέραν χρίσιν τού αγίου Μύρου, κατά τήν διάταξιν τής αγίας Εκκλησίας μας, γ’. νά τραβηχθήτε εις ένα μέρος ήσυχον καί εκεί καθήμενοι νά παρακαλέσετε τόν Θεόν μέ νηστείαν, αγρυπνίαν καί δάκρυα, διά νά γένη ίλεως εις τό μέγα σφάλμα οπού εκάμετε, καί μάλιστα διά

91 Δές: Παπαδοπούλου Χρυσ., Οι νεομάρτυρες, 3η έκδοση, Αθήναι 1970, σελ. 26.

97

νά ανάψη τήν θείαν του αγάπην εις τήν καρδίαν σας καί νά σάς ενδυναμώση εις τό μαρτύριον, διά νά καταισχύνετε τόν διάβολον καί τούς υπηρέτας του, δ’. νά κοινωνήσετε τά θεία μυστήρια μέ κατάνυξιν καί ευλάβειαν, καί ε’. ύστερα από όλα ταύτα, νά σηκωθήτε νά υπάγετε εις τόν τόπον εκείνον, οπού ηρνήθητε τόν Χριστόν πρότερον, καί εκεί νά αρνηθήτε τήν θρησκείαν εκείνην οπού εδέχθητε, καί νά ομολογήσετε τήν πίστιν τού Χριστού, καί εν τή ομολογία ταύτη νά χύσετε τό αίμα σας καί νά αποθάνετε...»92.

2.1.3.-Διονύσιος ο Φιλόσοφος (Σκυλόσοφος), + 13-9-1611. Πολλοί είναι εκείνοι πού θεωρούν τόν Διονύσιο εξωμότη ώς παπίσαντα: «...Στήν Ιταλία ο Διονύσιος ήρθε σέ επαφή μέ τόν ισπανό αντιβασιλέα στήν Νεάπολη καί μέ τόν Πάπα, στόν οποίο υπέβαλε καί ομολογία πίστεως στήν ρωμαιοκαθολική εκκλησία, προκειμένου νά εξασφαλίση τήν παπική υποστήριξη σέ ένα δεύτερο γύρο επαναστατικών ενεργειών»93.

Πολλοί επίσης τόν θεωρούν άφρονα (δολοφόνο καί λαοπλάνο), πού τό ίδιο τό Οικουμενικό μας Πατριαρχείο τόν καθαίρεσε: «...καθαιρέθηκε όμως (1601) από τό Πατριαρχείο ώς τολμηρώς καί αλογίστως αποστασίαν μελετήσας κατά τής βασιλείας τού πολυχρονίου σουλτάν Μεχμέτ καί πολλά τών ατόπων διανοηθείς...»94.

Ωστόσο, άλλα πράγματα γράφει η ΘΗΕ στό σημείο αυτό, όπου, σύμφωνα μέ τόν Τάσο Αθ. Γριτσόπουλο (ο

92 Δές: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, ΝΕΟΝ ΜΑΡΤΥΡΟΛΟΓΙΟΝ, α’ έκδοση 1794, Προοίμιον.

93 Δές: Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, (Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια), Εκδοτική Αθηνών, τόμος 3, σελ. 290, 2η στήλη.

94 Δές: Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, (Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια), Εκδοτική Αθηνών, τόμος 3, σελ. 290, 2η στήλη

98

οποίος υπογράφει τό άρθρο), «...Τό Πατριαρχείον παρά ταύτα δέν προέβη εις καθαίρεσιν τού Διονυσίου, αλλά μετά πάροδον εξαμήνου κατέστησεν αυτόν έκπτωτον, διότι ούτος αναπολόγητον εαυτόν γινώσκων απέδρα εις τόπους αλλοτρίους τής βασιλικής εξουσίας καί αδυνάτως έχει επανελθείν εις τήν επαρχίαν ταύτην, ώς αναφανείς τής βασιλείας επίβουλος»95. Είναι γνωστό επίσης ότι ο λαός μας τόν θυμάται μέ αποστροφή στά τραγούδια του, όπως τό παρακάτω:

-Δεσπότη μου τί σήκωσες τόν κόσμο στό σεφέρικαί ρήμαξαν τά Γιάννενα καί ρήμαξεν ο τόπος;

Μείναν τά σπίτια αδειανά, γέμισαν τά χαντάκια,κι ο τούρκος δέν απόσωσε νά κόβη καί νά καίη.Εδώ αρπάζουν κόρακες, κι εκεί οι γιαχουντήδες

(δηλ. εβραίοι)...Δέν έχει η μάννα πιά παιδιά καί τά παιδιά γονέους.

Κι εσένα τό τομάρι σου τό στείλανε στήν Πόλη,νά τρών οι κότες πίτουρα, νά νταβουλάν οι γύφτοι,

γιά νά ξυπνάη η τουρκιά, νά κάνη ραμαζάνι...96

Δέν πρόκειται φυσικά καί μείς νά τόν βρούμε στά επίσημα εορτολόγιά μας καί δέν υπάρχει φυσικά ημέρα «τιμής» τής μνήμης του. Εν τούτοις, ο Περαντώνης τόν συμπεριλαμβάνει στό «Λεξικόν τών νεομαρτύρων» του πού βγήκε επί τή ευκαιρία τών Εκκλησιαστικών Εκδόσεων Εθνικής Εκατονπεντηκονταετηρίδος97.

Γενικώς ο Φιλόσοφος ή Σκυλόσοφος Διονύσιος είναι γιά τούς ερευνητές ένα τραγικό -ούτως ή άλλως- αμφισβητούμενο πρόσωπο. Τόν κατέταξα στήν παρούσα

95 Δές: ΘΗΕ, τόμος 5ος, στήλη 29-32.96 Δές: Κώστα Σαρδελή: Τό συναξάρι τού Γένους, εκδ. Εστίας

1974, σελ. 16 κ. ε. όπου αυτόθι στήν σελ. 25 παρατίθεται τό παρατεθέν συγκλονιστικό δημοτικό τραγούδι γιά τήν περίπτωση τού Σκυλοσόφου.

97 Δές: Περαντώνη Ι., Λεξικόν τών Νεομαρτύρων, τ. α’ εν Αθήναις 1972, σελ. 174.

99

συλλογή καθότι τό τραγικό καί μαρτυρικό του τέλος ίσως σέ ένα μεγάλο βαθμό νά τόν εξιλεώνη γιά τήν αφροσύνη του τουλάχιστον από εθνικής πλευράς. Από θρησκευτικής πλευράς κανείς δέν μπορεί νά ξέρη τί έγινε στίς τελευταίες του στιγμές μέσα στήν ψυχή του. Θά προσπαθήσω νά δώσω στήν συνέχεια ένα γενικό πλάνο τών γεγονότων πού σχετίζονται μέ τήν ολέθρια δράση του η οποία στό κάτω τής Γραφής έγινε γενεσιουργός αιτία όπως είδαμε ήδη νά υπάρξουν λαμπροί νεομάρτυρες κι έτσι η Εκκλησία νά πλουτήση μέ ανεκτίμητης αξίας στολίδια.

Η κατάσταση γιά τούς Γιαννιώτες ήταν κάτι παραπάνω από ευχάριστη εάν λάβουμε υπόψη μας τήν κατάσταση πού επικρατούσε τότε στόν κόσμο καί τηρουμένων φυσικά τών αναλογιών μέ τήν κατάσταση σέ άλλα μέρη τής οθωμανικής επικράτειας. Ωσπου συνέβη η ενέργεια τού Διονυσίου τού Σκυλοσόφου, όπως αναφέρουν μαρτυρίες τής εποχής, μέ θλιβερό καί ολέθριο αποτέλεσμα τήν έξωση τών ρωμηών από τό Κάστρο κι όσα επακολούθησαν, επειδή όπως αναφέρει ο βιογράφος του (καί αντίζηλός του στό παρελθόν γιά τόν επισκοπικό θρόνο τής Λαρίσσης), ιερομόναχος Μάξιμος ο Πελοποννήσιος: «...ο εχθρός τού καλού διάβολος εφθόνησε, βλέπων ότι οι τής Ηπείρου Χριστιανοί ούτε από τουρκικήν μάχαιραν κατεκόπησαν, ούτε τήν πολιτικήν των δύναμιν έχασαν, ότι όλη η εξουσία ήτον αυτών. Αυτοί είχον τά σπαϊλίκια καί τιμάρια, αυτοί καί διέτασσον καί εσύναζαν τούς φόρους, καί αυτή η πολεμική δύναμις ήτον όλη εις χείρας των^ οι δέ τούρκοι όχι μόνον κανόνι τού Κάστρου νά ρίξουν, αλλ’ ουδέ νά κατοικήσουν εις αυτό είχον άδειαν».

Ειδικότερα, γιά τό θέμα πού μάς ενδιαφέρει, αναφέρει σχετικώς ο Μάξιμος στόν «στηλετευτικό» του:

100

«...Κατά τό 1611 έτος εφάνη ο Τρίκκης Διονύσιος, άνθρωπος αστρολόγος καί λεκανομάντης, όστις διά τοιαύτα άσεμνα καί άτοπα έργα καί από τόν θρόνον του εξώσθη καί έμεινεν η Τρίκκη υπό τήν τού Λαρίσσης επίσκεψιν διά φόβον τών τούρκων έως τό 1709 έτος, ότε ήλθεν αρχιερεύς εις αυτήν ο Κωνστάντιος, άνθρωπος ενάρετος καί σοφός. Ο δέ κακοδιονύσιος, ο τού αυτού επαγγέλματος ανάξιος, φυγών μετ’ αισχύνης πολλής καί φόβου εκείθεν πρός τά μέρη τής Ιταλίας κατέφυγεν. Ολίγον δέ καιρόν διατρίψας εις τάς εκεί πόλεις, ήλθε, κακή τύχη ημών, εις τούτους τούς τόπους καί εκατοίκησεν εις τό τού αγίου Δημητρίου μοναστήριον... κατέβη έπειτα εις τά Ιωάννινα, όπου είχε τινάς φίλους καί ιδών τούς τούρκους ολίγους καί κατοικούντας έξω τού Κάστρου, εμελέτησε βουλήν δυστυχεστάτην εις τήν πόλιν ταύτην καί εισελθών είς τινα φίλον του Ταγάν τό όνομα, καί άλλους γνωρίμους, κοινολογείται πρός αυτούς ότι έκαμε τό θεμάτιον (σσ. δηλ. κατέστρωσε μικρό ...ωροσκόπιο!) καί διά τής αστρολογίας εγνώρισεν ότι μέλλει νά γένη ελευθερωτής όχι μόνον τών Ιωαννίνων αλλά καί τών λοιπών πόλεων, μάλιστα καί εις τήν Κωνσταντινούπολιν νά εισέλθη, καί αυτός ο βασιλεύς νά τόν σηκωθή. Εκείθεν δ’ εξελθών τά τών Ιωαννίνων περίχωρα καί τά τού ανωτέρω μοναστηρίου καί άλλας χώρας περιήρχετο φέρων πλόσκαν επί τού ώμου καί κιρνών τούς γεωργούς, ποιμένας, βουκόλους, καί άλλους χωρικούς, προσοικειούτο τοιούτους απαιδεύτους καί απολέμους στρατιώτας.

Μετά δέ πολλάς αταξίας, τάς οποίας μεθύοντες καί από μίαν εις τήν άλλην χώραν διαβαίνοντες έκαμαν, μίαν ημέραν συναθροισθέντες όλοι, επέπεσαν έξαφνα κατά τής Τουρκογρανίζης καί Ζαραβούσης, χωρίων ώς δύο ώρας μακράν τού προρρηθέντος μοναστηρίου κειμένων,

101

καί ευρόντες τούς εκεί κατοικούντες τούρκους αμερίμνους τούς κατέσφαξαν όλους καί τά χωρία ερήμωσαν. Επειτα τού αυτού έτους τήν δεκάτην Σεπτεμβρίου εκστράτευσαν μετά τού αρχηγού των καλογήρου τήν νύκτα κατά τών Ιωαννίνων καί εισελθόντες εις τήν πόλιν έβαλαν φωτίαν εις τήν τού τότε πασά Ασουμάν κατοικίαν καί έκαυσαν πολλούς ανθρώπους καί τόν τότε βασιλικόν θησαυρόν. Ο δέ πασάς μέ τήν γυναίκα του πηδήσαντες από τό παράθυρον έφυγαν γυμνοί τήν νύκτα καί εσώθησαν.

Τό άθλιον εκείνο τών γεωργών καί βοσκών στράτευμα μέ τόν ψευδοαστρολόγον στρατηγόν του εφώναζαν τό Κύριε Ελέησον, καί Χαράτζι χαρατζόπουλον καί αναζούλι αναζουλόπουλον, αινιττόμενοι τόν νέον φόρον, τόν οποίον όχι πρό πολλών ημερών οι τούρκοι είχαν επιβάλει. Ούτοι δέ ακούσαντες τό Κύριε Ελέησον, εγνώρισαν ότι ήλθον κατ’ αυτών οι χριστιανοί, καί παρευθύς έδραμον όλοι έφιπποι καί δυνατά αρματωμένοι, καί τρέψαντες αυτούς εις φυγήν ευκόλως, ώς πεζούς καί μή έχοντας άρματα πολέμου, κατέκοψαν πολλούς, όχι μόνον από τούς πολεμίους αλλά καί αναιτίους. Διότι, επειδή εξημέρωνε Κυριακή, εδέχοντο εις τούς δρόμους τούς ερχομένους εις τήν αγοράν καί τούς έκοπτον, μάλιστα ήθελαν νά κάνουν κοινήν σφαγήν τών χριστιανών, όμως τινές φρόνιμοι καί από τούς προεστοτέρους αυτών τούς εμπόδισαν... Ο δέ τής αποστασίας αρχηγός Διονύσιος, ώς ήκουσε τούς αλλαλαγμούς τών τούρκων καί είδε τούς μετ’ αυτού σκορπισθέντας, έφυγε καί ελθών εκρύφθη εις τό σπήλαιον τής εκκλησίας Ιωάννου τού Προδρόμου... ‘Εγινε δέ μεγάλη περί αυτού ζήτησις καί ουδείς άλλος εδυνήθη νά τόν εύρη παρά τό μισόχριστον τών ιουδαίων γένος, οι οποίοι φέροντές τον δέσμιον τόν

102

παρέδωσαν εις τούς κριτάς καί διά προσταγής τών αρχόντων τούρκων, χωρίς τινός εξετάσεως, τόν έγδαραν ζωντανόν, καί γεμίσαντες τό δέρμα του άχυρον τό περιέφεραν από πόλιν εις πόλιν καί τέλος καί εις αυτήν τήν Κωνσταντινούπολιν. Λέγεται δέ ότι εσηκώθη καί ο βασιλεύς νά τόν ιδή, καί ούτως επληρώθη τό τής προφητείας του λοξόν, ότι έμελλε νά υπάγη καί εις τήν Κωνσταντινούπολιν, καί αυτός ο βασιλεύς νά τόν σηκωθή.

Οσοι δέ από τούς στρατιώτας αυτού εσυλλήφθησαν, τούτους επαρακίνησαν οι εβραίοι τούς τούρκους νά μήν τούς θανατώσουν αλλά νά τούς δώσους διαφόρους κολάσεις καί βασάνους έως ού εις αυτάς αποθάνωσι. Καί ούτως επειδή οι βάρβαροι τούς παρέδωσαν πρός τούτο τούς ανθρώπους, τό πονηρόν γένος (δηλ. ο Ισραήλ, οι εβραίοι), άλλους μέν εσούβλισε καί ζωντανούς έψησεν, άλλους δέ εις πυρκαγιάν κατέκαυσεν, άλλους από κρεάγρας εκρέμασε καί πρός άλλους άλλα σκληρότατα μετεχειρίσθη μαρτύρια, τά οποία νά διηγηθώ κατά μέρος αποφεύγω διά τήν βαρβαρότητα αυτών, έκαστος δέ ημπορεί νά κρίνη, μανθάνων μόνον ότι οι εβραίοι είχον εις τούτο πάσαν εξουσίαν από τούς τούρκους καί ενθυμούμενος εις πόσην ήτον ικανοί νά φτάσουν ωμότητα καί διά χάριν πρός τούς κρατούντας καί διά τό πρός ημάς άσπονδον μίσος των.

[Σημείωσις: Σημαντική είναι η επισήμανση πού κάνουν πολλοί μελετητές σήμερα γιά τόν ιδιαίτερα εχθρικό ρόλο τών εβραίων εναντίον τών ρωμηών κατά τήν διάρκεια τής τουρκοκρατίας. Ο Δενδρινός Α., στό έργο του Ελληνισμός - Σιωνισμός, επισημαίνει: «...πάντοτε η οργή τών τούρκων καλλιεργήθηκε από τούς σιωνιστάς προκρίτους τών εβραϊκών παροικιών καί, πάντοτε, τά σώματα τών μαρτύρων παραδόθηκαν στούς

103

εβραίους γιά διαπόμπευσι! Αξίζει νά σημειωθή, ότι τίς περισσότερες φορές τόν ρόλο τού δημίου έπαιζε εβραίος καί τίς υπόλοιπες σαρακηνός... Εκείνα πού δέν είναι γνωστά στούς πολλούς, είναι π.χ. τό ότι οι εβραίοι είχαν εξαιρεθεί από τό Παιδομάζωμα, πού λίγο έλλειψε νά εξολοθρεύση τόν ελληνισμό, ενώ οι λεγόμενοι επιλογείς τού παιδομαζώματος ήσαν, όλοι καί πάντα, εβραίοι, όπως άλλωστε καί οι δήμιοι τής αυτοκρατορίας. Θλιβερά προνόμια, μέ χαρά εκτελούμενα. Αλλωστε δέν είναι η πρώτη φορά πού οι εβραίοι γίνονταν οι καλύτεροι συνεργάτες τών κατακτητών τών λαών μέσα στούς οποίους είχαν ζήσει...»98].

Συνεχίζουμε μέ τίς αναφορές τού Μαξίμου γιά τό άθλιο τέλος πού είχε τό κίνημα τού Διονυσίου: «Κατηδάφισαν δέ οι τούρκοι καί τό τού αγίου Δημητρίου μοναστήριον από τά θεμέλια, αφήσαντες μόνον τόν ιερόν ναόν αβλαβή, καί τούς εκεί πατέρες διασκορπίσαντες διήρπασαν τά πλούσια κτήματα καί υπάρχοντά του, τών οποίων παρατρέχων τάλλα, αναφέρω μόνον ότι είχεν εις διάφορα χωρία δεκαοκτώ μετόχια, έκαστον μέ τήν ιδίαν του εκκλησίαν (!). Τέλος, επειδή οι τούρκοι έγραψαν αναφοράν πρός τόν βασιλέαν των, κηρύττοντες τούς χριστιανούς απειθείς τής βασιλείας καί αποστάτας, ήλθεν από τήν Κωνσταντινούπολιν χάτι σερίφι νά τούς εξώσουν από τό Κάστρον, αφαιρούντες τους όλην όσην είχαν τιμήν καί δύναμιν, κατά τάς συνθήκας. Ούτως απωσθέντες έκτισαν έξω οικίας μικράς καί έζων ταπεινοί καί καταφρονημένοι...»99.

98 Δές: Δενδρινού Ανδρέα, Ελληνισμός - Σιωνισμός, εκδ. Ελεύθερη Σκέψις, Αθήναι 1981, σελ 62 κ.ε.

99 Δές: Δημητρίου Μ. Σάρρου, Μαξίμου ιερομονάχου τού Πελοποννησίου λόγος στηλιτευτικός κατά Διονυσίου τού επικληθέντος Σκυλοσόφου καί τών συναποστησάντων αυτώ, εις Ιωάννινα εν έτει 1611, Ηπειρωτικά Χρονικά, 3 (1928) σελ. 180-182. Δές καί π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού, ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ, Οι έλληνες στήν

104

Σκόπιμα παρέθεσα ανωτέρω ολόκληρη σχεδόν κατά λέξη τήν μαρτυρία τού ιερομόναχου Μαξίμου Πελοποννησίου γιά τήν τραγική περίπτωση τού Σκυλοσόφου ώστε νά μπορέσουμε νά ακούσουμε καί τήν «άλλη πλευρά» η οποία ενδέχεται τελικά νά έχη καί δίκαιο. Ετσι εξηγείται ότι λείπει παντελώς στούς Συναξαριστές οποιαδήποτε αναφορά στό πρόσωπό του. «Παρά ταύτα», λέει ο Περαντώνης, «ο μάρτυς ούτος διά τήν τού Χριστού άθλησιν αυτού τιμάται ώς άγιος εν Ηπείρω»(;). Καί γιά νά διώξη από πάνω του κάθε ευθύνη γι’ αυτό πού λέει ο Περαντώνης, στό σημείο τούτο παραπέμπει σέ κάποιον Οικονόμου100.

Αμέσως όμως ο ίδιος, διορθώνει: «Μνεία τού αγίου τούτου ελλείπει εκ τής τοπικής αγιολογίας Μητροπόλεως Ιωαννίνων καί Λαρίσσης, εν Ημερολογίω τής Εκκλησίας τής Ελλάδος. Ωσαύτως ουδεμία μνεία τού αγίου γίνεται εν Μ. Ευχολογίω καί τω Αγιολογίω Σωφρ. Ευστρατιάδου»101.

Αναρωτιέται κανείς αληθινά: -Πώς ο Περαντώνης αποκαλεί τόν Διονύσιο «άγιο» ενώ πάλι ο ίδιος ομολογεί ότι «ουδεμία μνεία» γίνεται στά επίσημα τεκμήρια τής Εκκλησίας; Φαίνεται ότι τούτο είναι συνηθισμένο σέ πολλές περιπτώσεις μή ανεγνωρισμένων επισήμως νεομαρτύρων. Κι έτσι τό ερώτημα παραμένει: Θά μπορούσε ποτέ ο Διονύσιος νά συγκαταλλεχτή στούς νεομάρτυρες;

Πολλοί είναι εκείνοι πού ζητούν σήμερα: «...πλέον ο Διονύσιος νά αποκατασταθή πλήρως καί νά λάβη επιφανή θέσιν εις τήν ιστορίαν τής Εκκλησίας καί τού

Οθωμανική αυτοκρατορία, Αθήνα 1989, σελ. 215 κ.ε. 100 Δές: Οικονόμου Γεωργίου, Εικοσιπέντε άγιοι τής Ηπείρου, εν

Ηπειρωτικά Α’, Αθήναι 1938.101 Δές: Περαντώνη Ι., Λεξικόν τών Νεομαρτύρων, τ. α’ εν

Αθήναις 1972, σελ. 175.

105

Ελληνικού έθνους, ώς καί εις τά σχολεία, μεταξύ τών μεγάλων καί αοιδίμων εκείνων ανδρών, οι οποίοι μέ τούς αγώνας καί τάς θυσίας των ανεδείχθησαν πρωτοπόροι τής ελληνικής παλιγγενεσίας καί προπαρασκεύασαν τήν απολύτρωσιν τής Εκκλησίας καί τού Γένους από τής τουρκικής τυραννίας...»102.

Αρκετοί είναι καί εκείνοι πού αφιέρωσαν θερμούς στίχους στόν ήρωα ιεράρχη. Ενδεικτικά, παραθέτουμε τό ποίημα τού δασκάλου Δημοσθένη Μαλλιοπούλου στήν συνέχεια:

ΣΤΟΝ ΗΡΩΑ ΙΕΡΑΡΧΗ ΔΙΟΝΥΣΙΟ103. Εζησες μέ τό όνειρο, μέ τήν χρυσή ελπίδα,

ήρωα Διονύσιε, καί τήν Μεγάλη Ιδέα

στά στήθη Σου συνέλαβες, νά δώσης στήν Πατρίδα

τήν λευτεριά, τήν δόξα της, τήν αίγλη τήν αρχαία.

Η μόρφωσίς Σου ώς ήλιος τήν Τρίκκη καταυγάζει

τό όνειρό Σου γίνεται ο πόθος ο κρυφός

τού σκλαβωμένου τού λαού, πού Σέ μετονομάζει

κι αποκαλείσαι άξια Δεσπότης ο σοφός.

Εχοντας στήν σκέψη Σου τήν μόνη προφητεία

ότι από τήν Τρίκκη μας ξανά θά ανακτηθή

τό ένδοξο Βυζάντιο καί θεία πολιτεία

στόν κόσμο Χριστιανική παντού θά ιδρυθή,

ώς πρωτομάρτυς ύψωσες στήν γή τήν σκλαβωμένη

τής λευτεριάς τό λάβαρο καί όλοι Σου οι πιστοί,

μαζί Σου ξεσηκώνονται, χτυπούν απεγνωσμένοι

102 Δές: Νανάκου Σάββα, Διονύσιος β’ ο Φιλόσοφος, πρωτοστάτης, πρωτομάρτυς τής ελευθερίας, Αθήναι 1971, σελ. 19.

103 Δές: Νανάκου Σάββα, Ο άγιος Ιερομάρτυς Σεραφείμ, Θεσσαλονίκη 1978, σελ. 20 κ. ε.

106

τόν τούρκο, τόν δυνάστη μας, σκληρό κατακτητή.

Στής Θεσσαλίας κι Ηπειρου, κάμπους, βουνά καί ρέμα,

μέ τόν λαό Σου μάχεσαι αγώνα, σκληρό, δεινό,

όμως τό άγιο κίνημά Σου, πνίγεται στό αίμα

κι οι τούρκοι Σένα πιάνουνε, Σέ γδέρνουν ζωντανό.

Η μοίρα δέν θέλησε Εσύ τής Προφητείας

ο στυλοβάτης νά γενής, καί ο ερμηνευτής.

Επειδή απέτυχες, κακώς τής δυσφημίας

τό όνομα απέκτησες «Σκυλόσοφος» κληθείς.

Αλλά οι χρόνοι πέρασαν καί ο τραχύς ο σπόρος,

πού μέ τό αίμα Σου έσπειρες στήν σκλαβωμένη γή,

εβλάστησε κι ανέτειλες, Σύ, Μέγας Πρωτοπόρος,

τής λευτεριάς τό άσβεστο τό άσπρο, η αυγή.

Ολοι μας τώρα ευλαβείς στό άγιο όνομά Σου,

στήν Τρίκκη ανεγείραμε τήν θεία Προτομή,

γιά νά θυμίζη αιώνια, παντού, τά όνειρά Σου,

τό πνεύμα Σου, τήν θέλησι, τήν δόξα καί τιμή.

2.1.4.-Διονύσιος ο Καλλιάρχης, + 10-4-1821. Ο Καλλιάρχης έζησε κατά τά τέλη τού 18ου αιώνα καί τίς αρχές τού 19ου βρίσκοντας μαρτυρικό θάνατο μαζί μέ τόν Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ τό 1821. Πιθανός τόπος καταγωγής του φέρεται η Χίος. Ως Μητροπολίτης Λαρίσσης διακρίθηκε γιά τήν μόρφωση καί τήν στοργή του πρός τήν παιδεία. Ιδρυσε ο ίδιος σχολεία καί βοήθησε πολλά άλλα στήν καλή λειτουργία τους, όπως τίς Σχολές Λαρίσσης καί Τυρνάβου καθώς αργότερα καί τά σχολεία Περγάμου, Βρυούλων Μαγνησίας καί

107

Κυδωνιών στήν Μικρασία. Ηταν υπέρμαχος τής νέας μεθόδου τής εκκλησιαστικής μουσικής. Υπήρξε δυναμικός υποστηρικτής τού Βενιαμίν Λεσβίου καί τού Κωνσταντίνου Οικονόμου τού εξ Οικονόμων104.

2.1.5.- Ιάκωβος ο Λιτζάς καί Αγράφων, + 4-12-1601. Η θύελλα τών γεγονότων πού ξεσήκωσε η επανάσταση τού ηρωϊκού καί παράτολμου ιεράρχη Λαρίσσης Διονυσίου τού Φιλοσόφου κατά τό 1601 ανά τήν Θεσσαλία, προσμέτρησε στούς γενναίους μάρτυρες εθελόθυτο θύμα καί τόν ελληνόψυχο επίσκοπο Λιτζάς καί Αγράφων Ιάκωβο105.

Δέν γνωρίζουμε τίποτε γιά τόν βίο του καί τήν καθ’ όλου δράση του παρά μόνον αυτό πού παρέμεινε στήν μνήμη από γενιά σέ γενιά τών ανθρώπων τής περιοχής. Βρήκα αρκετούς μεγάλης ηλικίας πού διηγούνταν εξαίσια καί θαυμαστά γιά τόν ιεράρχη αυτόν. Ηταν όσιος καί τύπος Χριστού. Καλός δουλευτής στό αμπέλι τού Κυρίου. Εδινε τά πάντα γιά νά ανακουφήση τόν συνάνθρωπό του. Εκτελούσε μέ ακρίβεια τά αρχιερατικά του καθήκοντα. Σκέπαζε μέ τίς φτερούγες τής αγάπης όλους τούς πιστούς. Τό μαρτύριό του τό άντεξε ώς γενναίος αθλητής τού Χριστού. Τά θέλγητρα τής αλλαξοπιστίας δέν πέτυχαν. Εμεινε ακλόνητος σάν

104 Δές: Παπαδοπούλου Χρυσ., Λεξικόν Νεομαρτύρων, σελ. 174-175.

105 Η επισκοπή Λιτζάς καί Αγράφων περιλαμβάνονταν στήν Ιερά Μητρόπολη Λαρίσσης καί ήταν μιά από τίς 25 επισκοπές της κατέχοντας τήν 20ή θέση από τίς αρχές τού 14ου αιώνα. Βρισκόταν στήν δυτική Θεσσαλία, επάνω στά Αγραφα. Κατά τό Συνταγμάτιο τού Ιεροσολύμων Χρυσάνθου, σελ. 72, όπου απεικονίζεται η κατάσταση κατά τούς προεπαναστατικούς χρόνους, στήν Μητρόπολη Λαρίσσης, η επισκοπή Λιτζάς καί Αγράφων κατέχει τήν Τρίτη θέση, Η Μητρόπολη Λαρίσσης ειδικώς, κατείχε τήν 41η θέση στήν τάξη τού Οικουμενικού Θρόνου, δές: Θ.Η.Ε., τόμος 8ος , στήλη 126.

108

βράχος στήν πίστη του γιά νά λάβη τής θεϊκής δόξης τό στεφάνι στίς 4 Δεκεμβρίου τού 1601.

Γνωρίζουμε σήμερα ότι οι τούρκοι όταν τόν συνέλαβαν τόν καταβασάνισαν μέ χίλιους δυό τρόπους γιά νά αρνηθή τήν χριστιανική πίστη καί νά γίνη μουσουλμάνος καί αφού τόν ανέβασαν στό ικρίωμα, στό τέλος έκοψαν τό κεφάλι του πού τό έστησαν στά Τρίκκαλα σέ κοντάρι μαζί μέ τά κεφάλια άλλων κληρικών καί ηρώων όπως τού αγίου Σεραφείμ αρχιεπισκόπου Φαναρίου καί Νεοχωρίου, τού Μητροπολίτου Δημητριάδος Αγαπίου, τού νεαρού διακόνου Παντελεήμονα κλπ106. Παρ’ όλες τίς δελεαστικές προτάσεις λοιπόν, καί τά απάνθρωπα βασανιστήρια μέ τήν ελπίδα νά τόν κάνουν νά αλλαξοπιστήση, εντύπωση προκαλεί τό γεγονός ότι τόσον αυτός όσο καί όλοι οι άλλοι κληρικοί μας έμειναν ακλόνητοι βράχοι καί αγέρωχοι μπροστά στόν θάνατο. Απ’ τίς γραφτές μαρτυρίες, ο εθνο-ιερο-μάρτυρας Ιάκωβος συνδοξάζεται μαζί μέ τόν μεγάλο τού Χριστού αθλητή Σεραφείμ, τόν επίσκοπο Φαναρίου καί Νεοχωρίου. Στήν ακολουθία πού εξέδωσε ο άγιος Γεράσιμος πού κατάγονταν από τήν Μακρυνίτσα τού Βόλου, στό Ιάσιο κατά τό 1820 καί στήν σελίδα 23, διαβάζουμε: «Σεραφείμ καί Ιάκωβος εν Αγράφοις». Εικόνα τού μάρτυρος Ιακώβου βρίσκεται σέ τοιχογραφία τού νάρθηκα τού Ιερού Ναού τής επισκοπής, στόν Ανω Βόλο107.

106 Δές: Κονιδάρη Ι. Γερασίμου, στήν Θ.Η.Ε. τόμος 4ος, στήλη 1047 καί Βοβολίνη Αντ. Κωνσταντίνου , Η Εκκλησία εις τόν αγώνα τής ελευθερίας, σελ. 35.

107 Δές: Νανάκου Σάββα, Ο άγιος Ιερομάρτυς Σεραφείμ, Θεσσαλονίκη 1978.

109

2.1.6.- Ιωσήφ ο Ρωγών, + 13-4-1826. Ο Ιωσήφ γεννήθηκε στά περιώνυμα Αμπελάκια τής αγιοτόκου Θεσσαλίας τό 1776 καί χειροτονήθηκε επίσκοπος Κοζύλης καί Ρωγών από τό Μητροπολίτη Άρτας Πορφύριο. Φέρεται μυημένος στήν Φιλική Εταιρεία από τόν προκάτοχό του επίσκοπο Ρωγών Μακάριο.

Μέ τήν εξέγερση τής δυτικής Στερεάς Ελλάδος ο Ιωσήφ όντας στήν Αρτα, συλλαμβάνεται από τόν Χουρσίτ πασά καί ρίχνεται στίς φυλακές. Εκεί, καθημερινά αναμένει τό μαρτύριο καί τόν θάνατο. Οταν όμως γιά ένα μικρό διάστημα οι έλληνες καταλαμβάνουν τήν Αρτα, ο Ιωσήφ απελευθερώνεται καί καταφεύγει στόν Βάλτο, κοντά στόν καπετάν Ίσκο, ύστερα στό Κομπότι μέ τόν Μαυροκορδάτο καί τέλος στό Μεσολόγγι. Παντού υπηρετεί τήν πατρίδα ώς απλός στρατιώτης, δρά, μάχεται αλλά καί βοηθά, παρηγορεί, ιερουργεί, κηρύττει. Συγκακοπαθεί μέ τούς μεσολογγίτες στήν πρώτη πολιορκεία τής πόλεως, κηδεύει μαζί μέ τόν ιεράρχη Άρτας καί Ναυπάκτου πορφύριο τόν Μάρκο Μπότσαρη, υποδέχεται, συνδέεται μέ φιλία αλλά καί προπέμπει στήν τελευταία του κατοικία τόν λόρδο Βύρωνα ενώ ταυτόχρονα συνεργάζεται καί μέ τόν ελβετό Μάγιερ στά Ελληνικά Χρονικά108.

Εκεί όμως πού αναδεικνύεται η μορφή καί η ψυχή τού Μεσολογγιού, είναι η δεύτερη πολιορκεία τής πόλεως. Περιτρέχει, προτρέπει, συμμετέχει σέ συσκέψεις, συμπολεμά στίς ντάπιες, κουβαλά λάσπη καί χαλίκια γιά νά κλεισθούν οι τρύπες τού τείχους, τρώγει φύκια, σκύλους, γάτες, ποντικούς, ενθαρρύνει, παρηγορεί, κηδεύει, μεταλαμβάνει τούς ασθενείς καί τραυματίες καί συμπορεύεται στήν έξοδο, οδηγώντας τά γυναικόπαιδα. Η προδοτική φωνή «πίσω... πίσω», τό

108 Δές: Κοκκίνου Φ., Η ελληνική επανάστασις, τ. Ε’, σελ. 236, 270-271, 278-279, καί: ΘΗΕ, τ. 7, στ. 130-131.

110

λιποψύχισμα καί τό πισωγύρισμα τών γυναικών, τόν ξαναφέρνουν πάλι πίσω στό κατερειπωμένο Μεσολόγγι109.

Εκεί, ο Ιωσήφ μαζί μέ τόν Καψάλη συγκεντρώνουν τούς αρρώστους καί τούς τραυματίες στόν Ανεμόμυλο καί στήν κατάλληλη στιγμή πυροδοτούν τήν πυριτιδαποθήκη. Ολοι ανατινάχθηκαν στόν αέρα. Ο Ιωσήφ όμως καί πάλι δέν πέθανε. Μισοκαμένος καί βαρειά τραυματισμένος βρέθηκε από τούς τουρκάραβες τού Ιμπραήμ καί κατά τήν παράδοση απαγχονίστηκε στίς 13 Απριλίου 1826 μέσα στά καπνίζοντα ερείπια τής πόλεως γιά τήν οποία τόσο αγωνίστηκε. Ετσι ο Ιωσήφ εισήλθε θριαμβευτικά στόν χορό τών μαρτύρων ιεραρχών κατά τήν επανάσταση τού 1821110. Η θυσία του προκάλεσε παγκόσμιο θαυμασμό. Ο Βίκτωρ Ουγκώ τόν ύμνησε μέ υπέροχους στίχους. Από τό 1922 ένα μνημείο πρός τιμήν τού εθνομάρτυρα μέ ανάγλυφη τήν προτομή του, κοσμεί τό Ηρώο τού Μεσολογγίου111.

2.1.7.-Κύριλλος ο Τρικκαίος, + 29-9-1821. Ο Κύριλλος εκλέχτηκε μητροπολίτης Λαρίσσης τόν Ιούνιο τού 1821, σέ διαδοχή τού «καθ’ υψηλόν ορισμόν αποβληθέντος καί παυθέντος (καί μετ’ ολίγον οικτρώ θανάτω εκλιπόντος) Πολυκάρπου. Αλλά καί τού Κυρίλλου η αρχιερατεία δέν φαίνεται νά ήταν ευτυχέστερη τού προκατόχου του. Αναλαμβάνοντας τήν επαρχία Λαρίσσης σέ περίοδο φοβερών καταπιέσεων, βιαιοτήτων καί κατατρεγμών τών χριστιανών τής

109 Δές: Ατέση Β., Εθνομάρτυρες αρχιερείς, σελ. 17-18, καί Τωμαδάκη Ν., Η Εκκλησία εις τόν αγώνα, Εκκλησία, 15-11-1955, σ. 261.

110 Δές: Γεωργάντζη Πέτρου δρος θεολ., Οι αρχιερείς καί τό 21 (αντίδραση ή προσφορά;), Ξάνθη 1985, σελ. 309.

111 Δές: Ιωαννίδη Γ., Μικρή εγκυκλ. Εθνομαρτύρων κληρικών, τ. Α’, 1991, σελ. 173.

111

Θεσσαλίας από τούς τούρκους αγάδες τής περιοχής καί μάλιστα από τόν Μαχμούτ Δράμαλη, φαίνεται ότι θέλησε νά υψώση τό ταπεινό του ανάστημα μπροστά στό όργιο αίματος καί εγκληματικών ενεργειών112. Τούτο όμως αντί νά συνετίση τούς τούρκους, τούς εξερέθισε ακόμα περισσότερο κι αφού συνέλαβαν τόν Κύριλλο, τόν φόνευσαν (άγνωστο πώς) στό χωριό Ματαράγκα κατά τήν 29ην Σεπτεμβρίου 1821.

2.1.8.- Πολύκαρπος Μπιθικούκης ο Δαρδαίος, + 17-9-1821. Αρχιερέας Λαρίσσης, από τόν Νοέμβρη τού 1820, ανέλαβε γιά δεύτερη φορά ο φιλικός Πολύκαρπος Μπιθικούκης, ο οποίος από τήν πρώτη ημέρα τής επανόδου του επιδόθηκε ολόψυχα στήν προετοιμασία τών επαρχιωτών του γιά νά συμπράξουν στόν επικείμενο αγώνα. Οταν κηρύχτηκε η επανάσταση ο ίδιος ήρθε σέ συνεννόηση μέ τούς έλληνες οπλαρχηγούς τών Αγράφων, τήν Πίνδου καί τών Χασίων ώς καί τού Πηλίου, γιά νά εξεγερθούν, ενώ παράλληλα κινήθηκε καί ο ίδιος γιά τόν σκοπό αυτό. Τόν Μάϊο όμως ή στίς αρχές Ιουνίου τού 1821, συνελήφθη από τόν Μαχμούτ Δράμαλη ώς ενεχόμενος στό κίνημα καί κλείστηκε στίς φυλακές τής Λαρίσσης όπου υποβλήθηκε σέ φοβερά βασανιστήρια. Ταυτόχρονα ο Δράμαλης φαίνεται ότι αξίωσε από τό Οικουμενικό Πατριαρχείο τήν αποβολή τού Πολυκάρπου από τόν θρόνο του καί τήν τοποθέτηση νέου ιεράρχη στήν Μητρόπολη Λαρίσσης. Πράγματι τό Πατριαρχείο, κάμνοντας τήν ανάγκη φιλοτιμία, αναγκάστηκε νά παύση καί νά αποβάλη τόν Πολύκαρπο: «καθ’ υψηλόν ορισμόν αποβληθείς εκ τής επαρχίας αυτού» καί νά εκλέξη τόν Ιούνιο τού 1821 αρχιερέα τόν

112 Δές: Γεωργάντζη Πέτρου δρος θεολ., Οι αρχιερείς καί τό 21 (αντίδραση ή προσφορά;), Ξάνθη 1985, σελ. 312.

112

ιερομόναχο Κύριλλο113. Μετά τήν καθαίρεση τού Πολυκάρπου, ο Δράμαλης μετέφερε τόν σιδηροδέσμιο Πολύκαρπο κοντά στήν γέφυρα τού Πηνειού ποταμού, όπου τόν καρατόμησε περί τά τέλη Ιουνίου ή στίς 17 Σεπτεμβρίου 1821, βάζοντας έτσι τέρμα στά ατέρμονα βασανιστήρια τού ηρωϊκού τούτου αρχιερέως πού μέ τό αίμα του επισφράγισε τήν πίστη του στά ιδανικά τής Πατρίδας καί τής Θρησκείας114.

2.2.0. Κεφάλαιον Β’. Αλλοι κληρικοί εθνομάρτυρες. Δέν ήταν δυνατόν νά λείψουν οι ηγετικές μορφές κατώτερων κληρικών πού κλήθηκαν κι αυτοί νά πληρώσουν βαρύ φόρο αίματος στήν προσπάθεια τής αποτίναξης τού βάρβαρου ζυγού. Είτε ξεκινώντας οι ίδιοι τήν εθνεγερσία, είτε συνοδεύοντας τούς επισκόπους τους στήν προσπάθειά τους αυτή. Εκείνο πού παρατηρούμε στούς θεσσαλούς κληρικούς αυτής τής ενότητος είναι τό δυσθεώρητο γιά τά συνήθη ανθρώπινα μέτρα θάρρος τους πού ασφαλώς τό δυνάμωνε η πίστη τους στόν Χριστό. Τό ότι η έρευνά μας περιορίστηκε σέ 5 γνωστές περιπτώσεις, τούτο δέν σημαίνει ότι υπήρξαν αυτοί μονάχα. Στό σύνολό του ο θεσσαλικός κλήρος ανταποκρίθηκε στό διπλό κάλεσμα τής πίστεως καί τής πατρίδος.

113 Δές: Γεωργάντζη Πέτρου δρος θεολ., Οι αρχιερείς καί τό 21 (αντίδραση ή προσφορά;), Ξάνθη 1985, σελ. 310-311, καί: Ατέση Β., Επισκοπικοί κατάλογοι, σελ. 196.

114 Δές: Χατζηγιάννη Δημ., Ο Λαρίσσης Πολύκαρπος, Ηπειρωτική Εστία, τ. Ε’ (1956), σελ. 550-551, καί: Βακαλοπούλου Απ., Ιστορία τού Ν. Ελληνισμού, τ. Ε’, σελ. 461-462. Γιά τήν ημέρα αποκεφαλισμού του, δές: Γιαννοπούλου Ν., Επισκοπικοί κατάλογοι Θεσσαλίας, Επετηρίς Φιλολ. Συλλόγου ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ, όπου γιά τήν χρονολογία τού θανάτου καταχωρείται η παρακάτω ενθύμιση από τό Ευαγγέλιο τού Τυρνάβου «Εις τούς αωκα’ Σεπτεμβρίου ιζ’ έγινεν η αποτομή τού αρχιερέως Πολυκάρπου Λαρίσσης υπό τού τυράννου Μαχμούτ πασά Δράμαλη».

113

2.2.1.-Αναστασίου Γεώργιος, (1720-1790), + Αύγουστος 1790. Ο σπόρος πού έσπειρε ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος, μέ τά δυό επαναστατικά κινήματα (1601 καί 1611) καί μέ τήν ανηλεή θυσία του καθώς «εγδάρη ζών», βλάστησε καρπούς καί δέν πήγε χαμένος. Μάρτυρας τής ορθόδοξης πίστης καί τής πατρίδας μας αναδείχθηκε ο ιερέας Γεώργιος Αναστασίου από τά Τρίκκαλα ο οποίος πάντα μπροστά σέ κάθε κίνδυνο, έδινε θάρρος καί ελπίδα στό λογικό ποίμνιό του, γιά μιά σύντομη απελευθέρωση τής Ελλάδας μας «προτρέπων αυτό ταυτοχρόνως εις εξέγερσιν κατά τών τυράννων»115. Η δράση του σχετίζεται στενά μέ τήν όλη δράση τών Λάμπρου Κατσώνη καί τού οπλαρχηγού Ανδρούτσου, έχοντας ώς εξής: Όταν ο Λάμπρος Κατσώνης άρχισε νά οργώνη τίς θάλασσές μας μέ τόν στολίσκο του, πολλοί αρματολοί αναθάρρηναν, πήραν τά όπλα καί τά έστρεψαν όχι μόνον εναντίον τού Αλή πασά, αλλά γενικά εναντίον όλων τών αγαρηνών. Τήν μεγαλύτερη βοήθεια στόν Κατσώνη πρόσφερε ο οπλαρχηγός Ανδρούτσος, πατέρας τού θρυλικού Οδυσσέα Ανδρούτσου, πού είχε μαζί του περισσότερους από 500 άνδρες καλά οπλισμένους. Στίς 6 Απριλίου τού 1790, ο στολίσκος τού Κατσώνη ναυμάχησε κοντά στό ακρωτήρι τού Καφηρέα πλησίον τής Ανδρου, μέ: «...τό σύνολον τού ηνωμένου τουρκικού καί αλγερινού στόλου, κατά τήν ναυμαχίαν δέ ταύτην εφονεύθησαν υπέρ τούς τρισχιλίους τούρκοι καί έπεσαν 650 έλληνες. Τά επτά πλοία τού Κατσώνη υπέστησαν σοβαράς βλάβας, αλλά παρά ταύτα καί ο εκ Λεβαδείας ήρως (Κατσώνης) καί ο Ανδρούτσος εξηκολούθησαν τόν αγώνα μέχρι τό 1792. Ακολούθως ο μέν Κατσώνης επέστρεψεν εις Ρωσσίαν,

115 Δές: Βαβολίνη Κων., σελ. 35.

114

όπου καί απέθανεν εν Κριμαία (1804), ο δέ Ανδρούτσος αποβιβασθείς εις Πελοπόννησον καί προδοθείς συνελήφθη. Ο πατήρ τού Οδυσσέως Ανδρούτσου μετεφέρθη εν Κωνσταντινουπόλει όπου καί απέθανεν εν φυλακαίς». Στούς αγώνες τού Κατσώνη καί τού Ανδρούτσου, σπουδαίο καί σοβαρότατο ρόλο διεδραμάτησαν, όπως πάντα, πολλοί έλληνες κληρικοί. Οι περισσότεροι όμως από αυτούς, πιάστηκαν καί μέ φριχτά βασανιστήρια εκτελέστηκαν, «ώς μετασχόντες τών επαναστατικών ενεργειών». Μεταξύ αυτών ήταν καί ο παπα-Γιώργης Αναστασίου, πού, αφού τόν βασάνισαν σκληρά, αφού τού έβγαλαν τά μάτια, τού έκοψαν τήν γλώσσα καί τού ξερρίζωσαν δόντια καί νύχια, τόν αποκεφάλισαν. Ηταν Αύγουστος τού 1790116.

2.2.2.- Βλαχάβας Ευθύμιος, + 1808. Ο παπα-Θύμιος, όπως αναφέρεται σέ πολλά δημοτικά τραγούδια, ανήκε σέ παλιά οικογένεια αρματολών πού κατάγονταν από τό χωριό Βλαχάβα, από όπου καί πήρε τό όνομά της, τής επαρχίας Καλαμπάκας. Ο Ευθύμιος έγινε ιερεύς, έπειτα από επιθυμία τού πατέρα του Αθανασίου πού άν καί έξοχος πολεμιστής «καί ευρισκόμενος διαρκώς μέ τά όπλα ανά χείρας, εχαρακτηρίζετο υπό βαθέος θρησκευτικού αισθήματος». Οταν πέθανε ο πατέρας του σέ ηλικία 100 χρονών, αφού ανεκαίνισε προηγουμένως τήν Μονή τής Υπαπαντής στά Μετέωρα, ο παπα-Ευθύμιος αποφάσισε νά πάρη τήν θέση του στήν περιοχή εκείνη, όπου δρούσε από καιρό. Ολα τά παλικάρια τού πατέρα του τόν δέχτηκαν ώς αρχηγό, επειδή γνώριζαν τήν τιμιότητά του καί τήν ανδρεία του. Μόλις κηρύχθηκε ο ρωσσοτουρκικός πόλεμος τό 1806, ο ατρόμητος κληρικός μέ τούς συνεργάτες του, άρχισε νά μάχεται άγρια τούς τούρκους. Στό μεταξύ ο Αλή πασάς τών

116 Ιωαννίδη Γιάννη, Μικρή εγκυκλοπαίδεια εθνομαρτύρων κληρικών, έκδ. Α’, Αποστολ. Διακονίας, 1992, σελ. 24.

115

Ιωαννίνων, συγκεντρώνοντας όλες τίς στρατιωτικές του δυνάμεις, ανάγκασε έπειτα από ισχυρή πίεση τόν Βλαχάβα, τόν Νικοτσάρα, τόν Σταθά, όλοι τους φημισμένοι αρματολοί, καί πολλούς άλλους ακόμα, νά καταφύγουν στίς βόρειες Σποράδες. Εκεί, κατά τό 1807, κατασκεύασαν έναν πειρατικό στόλο από εβδομήντα περίπου πλοία καί μέ αυτά τρομοκρατούσαν τόν εχθρό στό ελληνικό Αρχιπέλαγος117.

Τό 1808, ενώ συνεχιζόταν ο ρωσσοτουρκικός πόλεμος, ο Βλαχάβας, αφού συνεννοήθηκε πρώτα μέ τόν ηγεμόνα τών σέρβων Καραγεώργη, αποφάσισε νά κηρύξη επανάσταση καί νά διώξη μακριά από τά ελληνικά χώματα όλους όσους τά καταπατούσαν μέ τό έτσι θέλω. Μετά πολλούς προκαταρκτικούς αγώνες, ώς τήν ημέρα τής μεγάλης ελληνικής εξεγέρσεως ώρισε τήν 29η Μαίου, επέτειο τής Αλώσεως. Αλλά ο παπα-Ευθύμιος, ύστερα από πολλές δραματικές περιπέτειες, προδόθηκε. Βαρειά αλυσοδεμένο, τόν έφεραν τότε μπροστά στόν Αλή πασά. Εκεί, αφού αρνήθηκε επίμονα νά εξισλαμισθή, «προσεδέθη εις πάσσαλον εν τή αυλή τού ανακτόρου τού σατράπου καί έμεινεν εκτεθειμένος εις τάς ύβρεις καί τούς κολαφισμούς τών βαρβάρων».

Ο ιστορικός Πουκεβίλ, πρόξενος τότε τής Φραγκίας στά Ιωάννινα καί αυτόπτης μάρτυς τής τραγωδίας του, γράφει ανάμεσα στά άλλα: «Τόν είχαν στήσει κάτω από τό φλογερό καμίνι τού ήλιου, πού οι ακτίνες του θά έλεγε κανείς ότι διαπερνούσαν τό θαυμαστό καί αγέρωχο εκείνο κεφάλι, πού καταφρονούσε τόν θάνατο. Ο ιδρώτας, πού κυλούσε από τό μέτωπό του καί τήν πυκνή του γενειάδα, πότιζε τήν αιματοβαμμένη γή τής Ηπείρου. Ο παπα-Ευθύμιος γνώριζε τήν τύχη πού τόν περίμενε. Στεκόταν όμως, ακίνητος καί χαμογελαστός, λές καί τά

117 Δές: ΘΗΕ, τ. 3, στ. 934, Βοβολίνη, σελ. 85, 91, 92, 165.

116

μαρτύρια πού τού έκαναν οι δήμιοί του δέν τόν άγγιζαν καθόλου. Ο άνθρωπος αυτός, μέ τό καταματωμένο ράσο, πρέπει νά είχε τόν Θεό μαζί του. Γιά μιά στιγμή, ύψωσε τό βλέμμα του καί τό κάρφωσε γαλήνια στό δικό μου, σάν νά μέ καλούσε μάρτυρα στόν θρίαμβο εκείνον τής δόξας, πού μέ αυτή θά τόν στεφάνωνε σέ λίγο ο θάνατος. Αφού τόν βασάνισαν μέ τόν πιό σκληρό καί απάνθρωπο τρόπο, αφού τόν σταυρώσανε όπως τόν Απόστολο Πέτρο μέ τό κεφάλι πρός τά κάτω, τόν κατακρεούργησαν κατόπιν μέ τά χατζάρια τους. Τό κορμί του, κομματιασμένο, σύρθηκε στούς δρόμους τών Ιωαννίνων, ενώ οι έλληνες πού έβλεπαν τό φριχτό εκείνο θέαμα, έκαναν κρυφά τόν σταυρό τους, παρακαλώντας τόν Θεό νά τιμωρήση παραδειγματικά τούς απαίσιους κακούργους». Ετσι πέθανε ο παπα-Ευθύμιος Βλαχάβας. Καί ο ύστατος διάλογος τού πασά μέ τόν επαναστάτη στό δημοτικό τραγούδι -αλύγιστος κι αδιάλλακτος ο μελλοθάνατος: -Γίνεσαι τούρκος βρέ παπά, κι ούλα στά συμπαθάω. -Ρωμηός εγώ γεννήθηκα, Ρωμηός θενα πεθάνω118. Τά μαρτύρια τού παπα-Θύμιου Βλαχάβα, ενέπνευσαν πολλούς ποιητές τού λαού μας παλαιότερα, αλλά καί σήμερα εξακολουθούν νά συγκινούν. Γιά παράδειγμα ο (συγχωριανός μου εκ Θεοπέτρας Καλαμπάκας) Κώστας Μαντζάνας αφιέρωσε στόν μάρτυρα τούς παρακάτω εξαίσιους στίχους:

ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΘΥΜΙΟΥ ΒΛΑΧΑΒΑ.Στό γύφτικο αμόνι ξαπλωμένος, Θύμιο Βλαχάβα,

δεμένος χειροπόδαρα, μέ ματωμένες σάρκες,άντεχες τά χτυπήματα τού ατσάλινου σφυριού πού

τσάκιζαν τά κόκκαλα, ήρωα, τού κορμιού σου.Δέν ένιωθες τό χτύπημα, γιατί η ψυχή σου ατσαλωμένη

απ’ τού Χριστού τήν πίστη, σέ είχε χαλυβδώσει.118 Δές Κ. Σάθα, σελ. 595 σημ., καί Κ. Σιμοπούλου, Βασανιστήρια

καί Εξουσία, σελ. 445.

117

Μπροστά σου είχες όραμα μορφή τού σταυρωμένου καί τής γλυκιάς μας Παναγιάς, τά μάτια τά κλαμένα,

πού έχυναν σάν βάλσαμο τά άγια δάκρυά της καί δροσιζόταν οι πληγές, μαλάκωναν οι πόνοι.

Τά Χάσια πού σέ γέννησαν, στέκονται μαραμένα καί στέλνουν μύνημα πικρό στής Πίνδου τίς κορφές.

Κι εκείνες, πάλι δέχοντας, μέ τό δροσάτο αγέρι, τό στέλνουνε στά Γιάννενα, Θύμιο, νά σέ θηρεύση,ν’ αντρειωθή ο πόνος σου, ν’ αντέξη η καρδιά σου. -Χτύπα γερά Αληπασά, δέν μέ τρομάζεις, χτύπα!

Μ’ αρέσουν τά χτυπήματα, κι άλλοι είναι σάν καί μένα πού σκότωσε τό χέρι σου τό χιλιοματωμένο,

καί η φιδίσια σου καρδιά πού αρέσκεται νά βλέπη κορμιά ελλήνων χριστιανών πού θέλουν τήν Ελλάδα

γιά νά τήν δούν ελεύθερη καί όχι σκλαβωμένη. Χτύπα γερά Αληπασά, εγώ ‘μαι ο Βλαχάβας,μ’ έκανε μάνα δράκαινα, πατέρας λεοντάρι,

βύζαξα γάλα λεύτερο απ’ ανδρειωμένα στήθια.Χτύπα γερά Αληπασά, αντέχει τό κορμί μου.

Δέν μέ τρομάζει ο θάνατος. Θά ‘μαι μέ τόν Χριστό μας.*

2.2.3.-Παντελεήμων ο Διάκονος, + 4-12-1601. Ο μεγαλομάρτυρας Παντελεήμων ο διάκονος υπήρξε κι αυτός θεσσαλικό βλάστημα πού μαρτύρησε στίς 4 Δεκεμβρίου 1601, στά γεγονότα τής επανάστασης τού Διονυσίου τού Σκυλοσόφου μαζί μέ τόν άγιο Σεραφείμ, αρχιεπίσκοπο Φαναρίου, τόν Αγάπιο, μητροπολίτη Δημητριάδος, τόν επίσκοπο Λιτζάς Ιάκωβο κ. ά. συναθλητές του. Δέν γνωρίζουμε σέ ποιόν από τούς τρείς ανωτέρω επισκόπους ήτο διάκονος ο παντελεήμων. Ούτε καί τήν ιδιαίτερη πατρίδα του γνωρίζουμε. Τί πειράζει; αφού είναι γνωστή στόν Θεό. Ασφαλώς, ήταν νέος στήν ηλικία, όμορφος στήν όψη καί ομορφώτερος στήν ψυχή.

118

Αγγελική η φωνή του γιά νά δοξολογή τόν Υψιστο. Είχε πίστη βαθειά στόν Ιησού Χριστό. Τό απέδειξε περίτρανα μέ τήν καρτερία καί τήν γενναιότητά του στό μαρτύριο. Δέν λύγισε, ούτε δελεάστηκε στίς φοβέρες, στούς παντοειδείς βασανισμούς καί στίς πάμπολλες υποσχέσεις καί τά τόσα θέλγητρα πού σατανικά τού πρόσφεραν οι αλλόθρησκοι γιά νά τόν παρασύρουν στήν πλάνη τους. Ούτε τό νεαρό τής ηλικίας του λυπήθηκε διότι είχε τήν πεποίθηση, όπως οι εκατόμβες τών μαρτύρων ότι αφού υπομείνει καί υποφέρει πρός στιγμή, τόν περιμένει τό στεφάνι τής θείας δόξας.

2.2.4.- Πολυζώης Δημήτριος, ο Τρικκαλινός, + Φθινόπωρον 1770. Γεννήθηκε στά Τρίκκαλα από ευσεβείς γονείς γύρω στά 1720. Από μικρός έζησε στήν πικρόχολη σκλαβιά τού τούρκου δυνάστη. Από τά πρώτα βήματα τής ζωής του κάτω από τήν σοφή καθοδήγηση τών γονιών του, έβαλε τόν Χριστό στήν καρδιά του, φωτοδότη καί οδηγό του. Οπως όλα τά σκλαβόπουλα έτσι κι ο μικρός Πολυζώης διδάχτηκε από τόν παπά τής ενορίας του τά ιερά γράμματα. Μέ τό ψαλτήρι, τό οκτωήχι καί πρό πάντων μέ τίς φυλάδες τών βίων τών αγίων, καί κυρίως τών μαρτύρων δαλουχήθηκε ο Δημητράκης στά νάματα τής πίστεώς μας. Πανέξυπνος καθώς ήταν, ρουφούσε σάν τήν μέλισσα τήν γύρη τών θείων ρημάτων. Δέν αποκτούσε ξηρές γνώσεις μόνο. Τίς γνώσεις τίς μετουσίωνε σέ πράξεις θεάρεστες. Πρό πάντων η ερευνητική του δυνατότητα, στό νά ψάχνη καί νά εμβαθύνη στίς θείες Γραφές, από πολύ νωρίς ξεχώρησε γιά τήν σοφία του.

Δέν γνωρίζουμε τούς σοφούς δασκάλους του πού άκουσε καί μαθήτευσε κοντά τους. Οποιοι κι άν ήταν, τού έδωσαν κι αυτός αξιοποίησε τίς γνώσεις κατά τόν

119

καλλίτερο τρόπο. Μεγάλωσε έγινε έφηβος πλέον ο Πολυζώης καί δέν άργησε νά βρή τό έτερον ήμισυ κι έτσι νυμφεύθηκε κάποια νέα μέ πλούσια χαρίσματα. Στό νέο ζευγάρι, έβλεπε κανείς τήν αρμονία σέ όλα. Εκαναν νωρίς οικογένεια κι έτσι ο Πολυζώης προχωρεί στά ενδότερα. Χειροτονείται διάκονος καί σέ λίγο Πρεσβύτερος. Η πατρίδα καί η πίστη τόν καλούν, τόν θέλουν τόν αναζητούν. Η συνείδησή του τού έλεγε τά λόγια τού Κυρίου: «μήτι έρχεται ο λύχνος ίνα υπό τόν μόδιον τεθή ή υπό τήν κλίνην; Ούχ ίνα επί τήν λυχνίαν επιτεθή;»119

Μπορείς νά κρατήσης τόν χείμαρο, μπορείς νά αποτρέψης τήν βουλή τού Θεού; Πρέπει νά διδάξη, νά μεταλαμπαδεύση, νά γαλουχήση τά ελληνόπουλα. Παίρνει στά χέρια του τήν διεύθυνση τής ξακουστής σχολής τών Αμπελακίων. Η ακμή τής σχολής τών Αμπελακίων βάσταξε ώς τό 1811 πού ο Αλή πασάς κατέστρεψε τήν χρυσοφόρο εκείνη κυψέλη. Στήν σχολή αυτή τήν περίφημη καί ξακουστή, δίδαξαν οι μεγαλλίτεροι δάσκαλοι τού Γένους. Στήν έδρα της ανέβηκαν οι: Νεόφυτος Δούκας, Ευγένιος Βούλγαρης, Κωνσταντάς, Κούμας καί άλλοι πολλοί.

Στήν σχολή τών Αμπελακίων ανάμεσα στά άλλα ελληνόπουλα διέκρινε ο παπα-Πολυζώης δυό μάτια αστραφτερά, ένα μυαλό δυνατό, ένα δεκάχρονο αγόρι πού ο ίδιος πρόβλεψε πώς θά τραβήξη ψηλά. Ηταν τό νεόφυτο δένδρο τών Αμπελακίων, ο μικρός τότε αλλά γίγας αργότερα, ο εθνο-μεγαλο-μάρτυρας Ιωσήφ ο Ρωγών. Οιακοστρόφος άριστος καθώς ήταν ο παπα-Δημήτρης καί ώς ο πρώτος δάσκαλος τού μικρού Ιωσήφ, τού άφησε βαθειά ίχνη στήν καρδιά του πού αυτά προσδιόρισαν τήν προσωπικότητά του. Η αφιλοκέρδεια,

119 Δές: Μάρκου Δ’, 21.

120

η προσήλωση στόν ανώτερο σκοπό πού είχε βάλει στήν ζωή του, η διδακτική μαστοριά έτσι καθώς δούλευε γιά τήν μόρφωση τής θεσσαλικής νεότητας, συνήρπαζε τά μικρά ελληνόπουλα πού κρέμμονταν από τά χείλη του καί έκαναν σάν τρελά μέ τόν δάσκαλό τους. Σέ όλους τούς μικρούς μαθητές, μά προπάντων στόν μικρό Ιωσήφ, ο παπα-Πολυζώης φάνταζε σάν Θεός. Τόν είχε πρότυπο σέ όλη του τήν ζωή. Βέβαια, τά αισθήματα δασκάλου καί μαθητή ήταν αμοιβαία. Αστρο φωτεινό ο Πολυζώης λάμπρυνε τίς καρδιές τών αμπελακιώτικων αγνών μικρών ψυχών.

Ηρθαν δυσκολότερες μέρες, έπεσε βαθύτερο καί βαρύτερο τής σκλαβιάς τό αστροπελέκι. Στά 1788 ξέσπασε η επανάσταση κι έπρεπε ο δασκαλό-παπας νά αλλάξη μετερίζι. Επρεπε, αντί γιά τό βιβλίο στό χέρι νά αδράξη τό καριοφίλι. Ηρθε η ώρα νά χωριστή από τά βλαστάρια του. Γιά τού Χριστού τήν πίστη τήν αγία καί τής πατρίδος τήν ελευθερία αλλού έπρεπε τώρα νά προμαχήση. Ποτάμια τά δάκρια τόσο τών μικρών μαθητών του όσο καί τού δασκάλου. Ολα τούτα, ο πικρός χωρισμός, τά δάκρια καί αναφιλητά καί όλες οι σπαραξικάρδιες σκηνές προμηνούσαν τό μεγάλο κακό πού περίμενε τόν δάσκαλο. Ο ηρωϊκός αυτός κληρικός ήταν από τούς πρώτους πού ξεσηκώθηκαν ενάντια στούς τούρκους όταν ο Λάμπρος Κατσώνης άρχιζε τούς αγώνες του μέ τόν θρυλικό στολίσκο του ενάντια στό σύνολο τού ηνωμένου τουρκικού καί αλγερινού στόλου. Στήν αναμέτρηση αυτή φονεύτηκαν πάνω από 3.000 τούρκοι καί έπεσαν ηρωϊκά 650 έλληνες. Τά 7 πλοία τού Κατσώνη έπαθαν μεγάλες βλάβες. Στήν Θεσσαλία απ’ άκρη σ’ άκρη ξεχύθηκαν οι τουρκαλβανοί πού δέν άφησαν όρθιο τίποτα. Τό αίμα πλημμύρισε τήν θεσσαλική γή. Τό χώμα βάφτηκε κόκκινο, «...ρέε δ’

121

αίματι γαίαν» όπως θά έλεγε ο Όμηρος. Πολλοί ιερωμένοι, γέροντες, νέοι καί παιδιά πιάστηκαν τότε καί ρίχτηκαν στίς φυλακές.

Ανάμεσά τους ήταν καί ο κύριος εμψυχωτής τού άτυχου ξεσηκωμού, ο παπα-Πολυζώης. Ανεκδιήγητα μαρτύρια έπαθε ο εβδομηντάχρονος ήρωάς μας μέ τήν ατρόμητη καρδιά. Ηταν Φθινόπωρο τού 1790 όταν τόν κάλεσε κοντά του ο Κύριός μας. Τόν αποκεφάλισαν μαζί μέ τόν συμπολίτη του ιερέα Γ. Αναστασίου καί έτσι πέρασαν στήν δόξα τής αιωνιότητας γιά νά τελούν εσαεί καί ακατάπαυστα τήν θεία μυσταγωγία μαζί μέ τούς αγίους καί τούς αγγέλους τού ουρανού καί νά είναι ικέτες στόν Θεό γιά τήν δικιά μας σωτηρία. Εκεί λοιπόν μεταφυτεύτηκαν τά αγλαόκαρπα αυτά δένδρα τών μεγάλων αρετών καί είναι εσαεί οικείοι καί φίλοι τού Θεού.

2.2.5.- Στεφανόπουλος Ν. (= Νικόλαος;) εκ Λαρίσσης, + 1878. Ηταν τόν καιρό πού ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμήτ ο 2ος είχε αρχίσει νέους τρομερούς διωγμούς ενάντια στούς χριστιανούς. Γιά τόν λόγο αυτόν, στήν Μακεδονία, είχαν οργανωθεί πολλά απελευθερωτικά κινήματα γύρω στά 1878 καί πιό πρίν. Οι επίσκοποι Κίτρους Νικόλαος, Πλαταμώνος Αμβρόσιος καί δεκάδες άλλοι ιεράρχες είχαν συγκροτήσει δικά τους επαναστατικά σώματα. Αμέτρητοι ήταν οι κληρικοί πού πήραν μέρος σ’ αυτά κι όλοι εκείνοι πού χάθηκαν γιά πάντα. Ενας από αυτούς ήταν κι ο παπα-Στεφανόπουλος ο Λαρισσαίος, πού πιάστηκε από τούς τούρκους. Αφού βασανίστηκε στά χέρια τους σκληρά, τόν έσφαξαν μέ τά χατζάρια τους, ενώ ολόγυρα οι φανατικοί ντερβίσιδες χτυπούσαν τά τουμπελέκια τους, μεθυσμένοι από άγριο μίσος γι’ αυτόν

122

πού θά χαιρόταν σέ λίγο τή δόξα καί τήν μακαριότητα τού ουρανού120.

2.3.0.- Κεφάλαιον Γ’. Αντιπροσωπευτικοί τύποι λαϊκών Νεομαρτύρων. Υπάρχει ένα απροσμέτρητο πλήθος, νέφος αγίων καί στήν αγιοτόκο Θεσσαλία, όπως στίς άλλες περιοχές τής ρωμηοσύνης, πού βρήκαν μαρτυρικό θάνατο, αθώοι λαϊκοί από τόν κατακτητή, στίς περισσότερες φορές απλώς καί μόνον επειδή είχε εκείνος κάποιες «υποψίες» καί αυτοί ήσαν χριστιανοί. Φυσικά, πάντα δίνονταν κάποιες αφορμές, αλλά η πραγματική αιτία ήταν μία. Η πίστη τους στόν Χριστό τήν οποία οι μάρτυρες αυτοί δέν δίσταζαν νά κηρύσσουν σέ κάθε περίπτωση μέχρι τέλους. Οι περιπτώσεις πού παρατίθενται στήν συνέχεια είναι απλώς ενδεικτικές.

2.3.1.- Κωνσταντίνος ο Θεσσαλός, δάσκαλος, + 1769. Ηταν τήν εποχή πού βασίλευε στήν Ρωσσία η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β’ 121. Είναι γνωστό τό γεγονός ότι μέ πείσμα διάφοροι πράχτορες τής Αικατερίνης Β’ προσπαθούσαν νά ξεσηκώσουν τούς ορθοδόξους γενικώς καί ειδικότερα τούς ρωμηούς σέ ακόμη έναν, προδομένο εκ τών προτέρων, μάταιο ξεσηκωμό. Πρόκειται γιά τά άθλια Ορλωφικά. Καί η Θεσσαλία τότε πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος σ’ αυτή τήν μεγάλη παγίδα γιά τό Γένος μας.

Ο Σάθας στό ιστορικό του δοκίμιο Τουρκοκρατούμενη Ελλάς, μεταξύ άλλων, γράφει: «...

120 Δές: Ιωαννίδη Γ., Μικρή εγκυκλ. Εθνομαρτύρων κληρικών, 1992, σελ. 106

121 Γιά τόν πανάθλιο καί βρώμικο ρόλο τής Αικατερίνης αυτής, δές: Κυριάκου Σιμόπουλου, Ο μύθος τών «μεγάλων» τής ιστορίας. Εξολοθρευτές καί τύραννοι λαών, βάρβαροι καί διεφθαρμένοι..., Αθήνα 1995, σελ. 421-448, κεφ. 7. «Μεγάλη Αικατερίνη, η Εστεμμένη πόρνη».

123

τρείς χιλιάδες τρικκαίοι εκ τών πολλών χωρίων τής επαρχίας εκείνης έφθασαν εις τήν Λάρισσαν... επρόσταξεν ο πασάς τόν όλεθρον τών αόπλων τούτων καί ακάκων ανθρώπων. Ηρχισεν η κατ’ αυτών πυροβόλησις. Οσοι έφευγον από τήν αυλήν (τού σπιτιού τού πασά), εφονεύοντο εις τούς δρόμους. Εις μίαν ημέραν η πόλις εγεμίσθη νεκρών, καί τά ρείθρα τού Πηνειού εβάφησαν από τό αίμα τών αθλίων Τρικκαλινών (Μάρτιος 9, 1770). Οι λαρισσαίοι δέν εδοκίμασαν μετριώτερα. Συνειθισθέντες οι γιανιτσάροι νά φονεύουν χριστιανούς, ετουφέκιζαν καθ’ εκάστην 10-12 χριστιανούς. Ενα μόνον ναόν είχαν πέντε χιλιάδες κάτοικοι τής πόλεως εκείνης, τιμώμενον εις τό όνομα τού αγίου Αχιλλίου, καί τούτον τόν εκρήμνισαν μέ όρκον νά μή συγχωρήσωσι πλέον τήν ανάκτησίν του. Οι ακμάζοντες διά τής εμπορίας πλούσιοι λαρισσαίοι εγυμνώθησαν, εσκοτώθησαν, καί όσοι ηδυνήθησαν, έφυγαν εις τά ορεινά χωρία. Η Λάρισσα έκτοτε μέχρι τής σήμερον περιέχει χριστιανούς πένητας, χειρώνακτας, αποζώντας μέ τούς βαρείς κόπους των... Αλλά τίς δύναται νά περιγράψη όλα τά δεινά; Ιδού τά καλά οπού απήλαυσε τό ελληνικόν γένος από τήν τών Πελοποννησίων μέ τήν Ορλόφιον συμμαχίαν...»122.

Κι από αλλού μαθαίνουμε: «... Τότε οι υπόδουλοι έλληνες πού είχαν ήδη υποκινηθεί από τούς πράκτορες τής Αικατερίνης Γεώργιο Παπάζωλη, Εμμανουήλ Σάρρο κ.ά. εξεγέρθηκαν εναντίον τών τούρκων. Οι επιχειρήσεις στήν Πελοπόννησο απέτυχαν (Ορλωφικά 1770) καί οι έλληνες εγκαταλείφθηκαν στήν μανία τών κατακτητών (σημ. όπως πάντα, κορόϊδα)»123.

122 Δές: Σάθας, στό ιστορικό του δοκίμιο Τουρκοκρατούμενη Ελλάς 1869, σελ. 496 κ.ε. Δές καί Κούμα, Ιστορία τών Ανθρωπίνων πράξεων, τόμ. 10, σελ. 382-84.

124

Στήν Σερβία, τό Μαυροβούνιο καί τήν Μολδοβλαχία, παρουσιάσθηκε κάποιος μυστηριώδης μοναχός ονόματι Στέφανος ο οποίος συντάραξε τά πνεύματα καί δημιούργησε τόσο τρόμο στούς τούρκους πού νόμισαν ότι τούτος διατρέχει όλες τίς χώρες καί ξεσηκώνει γιά λογαριασμό τής Ρωσσίας όλους τούς λαούς εναντίον τών τούρκων. Οταν λοιπόν ο Μητροπολίτης Μαυροβουνίου Σάββας μπήκε επικεφαλής τού παρασκευαζομένου κινήματος, τό αποτέλεσμα ήταν -όπως συνέβη άπειρες φορές μέχρι τότε σέ ανάλογες περιπτώσεις- νά τρέξη τό χριστιανικό αίμα σάν ποτάμι γιά νά ξεδιψάσουν τήν οργή τους οι αιμοχαρείς αγαρηνοί. Κι ενώ τό Κίνημα κατεπνίγη στό αίμα καί εν τή γενέση του, «...παραδόξως πως διεδόθη ότι ο μυστηριώδης Στέφανος παρουσιάσθη καί εν Ρυσίω (Αρετσού) τής Βιθυνίας, διανείμας δήθεν άφθονα χρήματα καί επαναστατικάς προκηρύξεις...»124.

Τότε, οι τούρκοι συνέλαβαν τούς δασκάλους τής ελληνικής σχολής πού υπήρχε εκεί, τόν Φεβρουάριο τού 1769. Οι δάσκαλοι αυτοί ήσαν ο ιερομόναχος Αγάπιος, ο μοναχός Διονύσιος πελοποννήσιοι καί «...ο εκ Θεσσαλίας Κωνσταντίνος μετά τεσσάρων ετέρων προκρίτων, ούς ανέκριναν υπό μεγίστας προφυλάξεις εν νυκτί περί τού φαντασιώδους Στεφάνου. Καίτοι δέ οι ατυχείς εβεβαίουν ότι ουδέν γινώσκουσι, σκληρώς εβασανίζοντο, απαχθέντες εις Κωνσταντινούπολιν πρό τού Μ. Βεζύρου, ίνα φανερώσωσι πού ευρίσκεται ο Στέφανος καί η παρακαταθήκη τών υπ’ αυτού δήθεν δοθέντων χρημάτων καί τά τής συνωμοσίας εν γένει...».

123 Δές: Εκπαιδευτική ελληνική εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών τ. 1, σελ. 93 όπου τά γράφει κατά λέξη.

124 Δές: Βοβολίνη Κ., Η Εκκλησία εις τόν αγώνα τής ελευθερίας, 1952, σελ. 61.

125

Εκεί, δόθηκε εκ μέρους τού θετταλού διδασκάλου Κωνσταντίνου καί τών υπολοίπων, μιά αξιόλογη καί χαρακτηριστική ομολογία πίστης όπως τήν διέσωσε ο Σάθας: «...Ημείς εσμέν τέκνα τού ευαγγελίου τής αληθείας, καί τό ψεύδος ίσα τώ διαβόλω αποστρεφόμεθα. Ούτε ημείς είδομεν τόν ζητούμενον παρ’ ημών, ούτε τά λεγόμενα χρυσία εδεξάμεθα, ουδέ τινα άλλον ιδείν ή δέξασθαι γινώσκομεν, ούτε δυνάμεθα καταμαρτυρήσαι αδίκως αθώων ανδρών. Παίετε, καίετε, τέμνετε, ό,τι άν ή βουλομένοις υμίν ποιείτε! Ούτε είδομεν όλως, ούτε γινώσκομεν περί ών ερωτάτε, ούτε καταμαρτυρούμεν αδίκως, ούτε καταψευόμεθα αθώων ανδρών. Ημείς τήν αλήθειαν εμάθομεν λαλείν, καί ταύτην έχομεν εντολήν παρά Χριστού τού αληθινού Θεού ημών. Ταύτα ούν ευσεβώς ειπόντας ενώπιον τού υπάτου καί τών παρεδρευόντων, απήγαγον αυτούς βιαίως οι δήμιοι παίοντες κατά κεφαλής. Οι δέ τήν επί θάνατον απιέναι λογισάμενοι, αναθαρρήσαντες τώ τής αληθείας ζήλω, τό ψεύδος, καί τήν άνοιαν, καί τήν απάτην επί τήν δυσσέβειαν αυτών προσέτριβον. Συνωθούντες γούν καί καθέλκοντες αυτούς οι δήμιοι, τόν μέν κατέσπασαν, τόν δ’ έτερον απώσαντο άνωθεν τής κλίμακος, καί ούτω συντρίψαντες απέρριψαν εις φυλακήν, μικρόν τι αναπνέοντας, ώστε επιζήν εικάζειν καί νοσήσαντας ούκ έτι τού λοιπού ανέκρινον...»125.

Τελικά, ενώ οι υπόλοιποι πέρασαν τρείς μήνες αδίκως στά ανήλιαγα μπουντρούμια, ο Διδάσκαλος Κωνσταντίνος ο θεσσαλός, «... απέθανεν, ασθενήσας, εκ τών δαρμών καί προπηλακισμών»126. Χαρακτηριστικό παράδειγμα λοιπόν ο δάσκαλος Κωνσταντίνος μαρτυρικού βασανισμού καί

125 Δές: Σάθα Κ., Τουρκοκρατουμένη Ελλάς, σελ. 459-460.126 Δές: Βοβολίνη Κ., Η Εκκλησία εις τόν αγώνα τής ελευθερίας,

1952, σελ. 61.

126

αδικαιολόγητης δολοφονίας επειδή ήταν χριστιανός, μέχρι τέλους. Κράτησε ακμαίο τό ορθόδοξο φρόνημά του καί δέν δίστασε μέ θάρρος νά τό ομολογήση. Δέν παρακάλεσε καί δέν τούρκεψε ώστε νά γλυτώση τήν πρόσκαιρη επί γής ζωή του. Ασφαλώς ο Κύριος τόσο αυτόν όσο καί αμέτρητο πλήθος άλλων σάν κι αυτόν θά τούς τοποθετήση εκεί πού είναι η θέση τους μαζί μέ τούς άλλους μάρτυρές του αλλά καί η Θεσσαλία στό πρόσωπό του έχει άλλη μιά αιτία νά δοξάζεται.

2.3.2.- Νικόλαος, από τό Νεοχώρι Θεσσαλίας + 2-9-1674. Δέν ήσαν μόνο κληρικοί καί μοναχοί αλλά καί απλοί χριστιανοί πού γίνονταν θύματα τών τούρκων όταν αρνούνταν νά αλλάξουν πίστη.

Ο γάλλος ταξειδιώτης Αντουάν Γκαλάν περιγράφει στό ημερολόγιό του τήν τραγωδία κάποιου νεαρού Νικόλα, από τό Νεοχώρι τής Θεσσαλίας: «...χθές, 2 Σεπτεμβρίου 1674, οι τούρκοι έκαναν αβανιά σέ έναν έλληνα. Ηταν ένας νέος πού μάθαινε γράμματα σέ κάποιον τούρκο. Μερικοί μουσουλμάνοι πού παρακολουθούσαν τό μάθημα, δίνουν στόν δάσκαλο ένα χαρτί, όπου ήταν γραμμένο τό μουσουλμανικό Σύμβολο τής πίστεως καί τού λένε νά τό διαβάση γιά νά διαπιστώσουν άν ξέρη καλά τά τουρκικά καί άν είναι άξιος νά διδάσκη. Ανύποπτος εκείνος τό διάβασε. Αλλά οι τούρκοι τόν αρπάζουν καί τόν οδηγούν στόν καϊμακάμη λέγοντας ότι αυτός ο ρωμηός διάβασε μπροστά τους τόν όρκο τής μουσουλμανικής πίστεως καί ότι πρέπει νά γίνη μωαμεθανός. Ο νέος είπε ότι ήταν απάτη καί ότι δέν έχει καμμιά διάθεση νά αλλάξη τήν πίστη του. Ο καϊμακάμης έδωσε εντολή νά τόν βασανίσουν. Τόν πέρασαν από φάλαγγα, αλλά ο ρωμηός εξακολουθούσε νά αρνείται. Τέλος, τόν έκλεισαν στό

127

μπουντρούμι, ώσπου νά αποφασισθή άν θά τόν αποκεφαλίσουν». Καί ο φράγκος περιηγητής, συμπληρώνει: «ένας έλληνας 18-20 ετών καρατομήθηκε, επειδή αρνήθηκε νά γίνη τούρκος. Εμεινε έναν μήνα στήν φυλακή, όπου υπέστη φριχτά βασανιστήρια, γιά νά μήν αλλάξη πίστη»127.

2.3.3.- Μιχαήλ Μακροφρύδης, από τήν Γράλιστα (= ελληνόπυργο) Αγράφων, + 1544. Στήν Θεσσαλία, γύρω στό 1520, μεγάλη δραστηριότητα ανέπτυξε ο Βησσαρίων, μητροπολίτης διαδοχικά Καλαμπάκας Τρικάλων καί Λαρίσσης. Ιδρυσε τήν μονή Δούσικου, από όπου κατάγονταν καί άλλους ναούς. Κατασκεύασε γέφυρες καί άλλα έργα, πού εξυπηρέτησαν τόν σκλαβωμένο ελληνισμό. Γι’ αυτό ανακηρύχθηκε κατόπιν άγιος. Από τούς σπουδαιότερους εκπροσώπους τού κινήματος διαφωτίσεως τών κληρικών - αγωνιστών στήν Θεσσαλία, είναι επίσης ο πάτερ Κοσμάς ο Αιτωλός, ο όσιος Συμεών από τό Βαθύρεμα Αγιάς κ. ά. ανάμεσα στούς οποίους ο κατάλογος όσων από αυτούς μαρτύρησαν είναι μακρύς128. Ανάμεσα στούς μάρτυρες αυτούς, περίοπτη θέση κατέχει κι ο Μιχαήλ Μακροφρύδης. Μάλιστα, στήν ΒΑ γωνία τού περιβόλου τού Ι. Ν. τής Υπαπαντής στήν Θεσσαλονίκη, υπάρχει καί μικρός ναίσκος αφιερωμένος σ’ αυτόν.

Σύμφωνα μέ τήν εντοιχισμένη στήν δυτική εξωτερική όψη επιγραφή: «Εις τόν ιερόν τούτον χώρον εμαρτύρησεν διά πυρός ο άγιος νεομάρτυς Μιχαήλ ο Μαυρουδής, ο εκ Γρανίτζης Ευρυτανίας τήν 10ην Μαρτίου 1544. Η μνήμη αυτού τήν Πέμπτην τής Διακαινησίμου». Σύμφωνα μέ τίς πληροφορίες πού υπάρχουν, γνωρίζουμε ότι ο Μιχαήλ, νέος στήν ηλικία

127 Δές: Κ. Σιμοπούλου, Ξένοι ταξιδιώτες στήν Ελλάδα..., σελ. 669.128 Δές: Αρσενίου Λαζάρου: Η Θεσσαλία στήν τουρκοκρατία, εκδ.

Επικαιρότητα, Αθήνα 1984, σελ. 131.

128

καί φούρναρης στό επάγγελμα, ήρθε στήν Θεσσαλονίκη, μέτοικος από τήν Γρανίτζα στά χρόνια τής βασιλείας τού Σουλεϊμάν Α’ τού Μεγαλοπρεπούς ή Νομοθέτη (1520-1566). Γρήγορα ήρθε σέ σύγκρουση μέ τούς οθωμανούς, υποστήριξε μέ θέρμη τήν χριστιανική πίστη, αρνήθηκε νά αλλαξοπιστήση καί καταδικάστηκε σέ θάνατο διά πυράς.

Γύρω από τό πραγματικό του όνομα καί τό εορτολόγιό του, στό παρελθόν είχε δημιουργηθεί μεγάλη σύγχυση καθώς συγχέονταν μέ τόν παλαιότερό του νεομάρτυρα, τόν Μιχαήλ Μαυροειδή τόν Αδριανουπολίτη. Οριστική λύση στό πρόβλημα τού πραγματικού ονόματος τού νεομάρτυρα, έχει δώσει ο Δημήτριος Ζ. Σοφιανός, στό άρθρο του, Ο νεομάρτυς Μιχαήλ ο εξ Αγράφων129.

Αυτό όμως πού παραμένει ζωντανό καί αναλλοίωτο είναι μιά παράδοση από αιώνων, η οποία ταυτίζει τόν Ι. Ναό τής Υπαπαντής μέ τό κέντρο λατρείας τού νεομάρτυρα. Η παράδοση ενισχύεται μέ τήν παρουσία δυό παλαιών λατρευτικών εικόνων τού νεομάρτυρα στό εσωτερικό τού ναού καθώς καί μιά τρίτη πού βρίσκεται σήμερα στήν συλλογή εικόνων τής μονής Βλατάδων. Ευρυτάν, θεσσαλονικεύς ή θεσσαλός άγιος λοιπόν ο νεομάρτυς Μιχαήλ;

Γεννήθηκε στήν Ευρυτανία (τήν μικρή «δεύτερη Θεσσαλία» τών Αγράφων), η Θεσσαλία τόν ανέθρεψε καί τόν γαλούχησε καί τόν έκανε δυνατό στήν πίστη ώστε νά αγιάση στήν Θεσσαλονίκη. Ανήκει λοιπόν λίγο

129 Δές: Θεσσαλονίκης, Ιερά Μητρόπολις. ΠΡΑΚΤΙΚΑ, θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν καί μνήμην τών νεομαρτύρων, 17-19 Νοεμβρίου 1986, προνοία καί προεδρία τού παναγιωτάτου μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ.κ. Παντελεήμονος τού Β’, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 495, εισήγηση Ελευθεριάδου Κυριακής, αρχαιολόγου, βυζ. Αρχαιοτήτων, Εικόνα τού νεομάρτυρος Μιχαήλ από τήν Γρανίτζα Αγράφων, στήν Μονή Βλατάδων.

129

καί σέ μάς τούς θεσσαλούς ο νεομάρτυς αυτός καί γι’ αυτόν τόν λόγο εμπεριέχεται στήν παρούσα κατάταξή μας διότι δέν εστιάζουμε όπως είπαμε τήν μελέτη μας μόνο σέ όσους νεομάρτυρες γεννήθηκαν στήν Θεσσαλία ή μαρτύρησαν σ’ αυτήν αλλά καί όσους γαλουχήθηκαν εδώ στά νάματα τής πίστεώς μας, λαμβάνοντας τά εφόδια εκείνα πού τούς κατέστησαν ικανούς νά εισέλθουν στήν χορεία τών μαρτύρων.

2.3.4. - Νικόλαος Μοσχοβίτης, + 1617, καί άλλοι. Γιά τόν Νικόλαο Μοσχοβίτη, κάνει λόγο ο ιστορικός Αρσενίου, συμπεριλαμβάνοντάς τον ανάμεσα στούς εκλεκτούς εκείνους θεσσαλούς πού μαρτύρησαν γιά τόν Χριστό καί ήταν από τούς σπουδαιότερους εκπροσώπους τού Κινήματος Διαφωτίσεως τό οποίο φούντωσε στήν Θεσσαλία κατά τίς αρχές τού 16ου αιώνα130. Δυστυχώς σέ μεγάλο πλήθος περιπτώσεων όπως αυτή τού Νικολάου Μοσχοβίτη, δέν μπορέσαμε νά συλλέξουμε περισότερα στοιχεία. Ωστόσο, τέτοιου είδους απλές αναφορές, πού διεσώθησαν τυχαία σέ κάποια πρόχειρα μάλλον σημειώματα αυτοπτών μαρτύρων τής εποχής, συναντήσαμε πολλές φορές στήν πορεία τής έρευνάς μας131.

Σέ ένα τέτοιο παράδειγμα, μαθαίνουμε ότι: «...1773, Ιουλίου 17, ο Τιρβίσης μπουλούμπασης, εσκότωσε τόν μακαρίτην κύρ Δημάκην ομού μέ τόν υιόν του Νικολόν εις τό σπίτι τους, μέσα εις τόν οντά τους, οι οποίοι εστάθησαν γέροντες Τρικκάλου (σημ. εννοεί,

130 Δές: Αρσενίου Λαζάρου: Η Θεσσαλία στήν τουρκοκρατία, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1984, σελ. 131.

131 Δές π.χ. Σάθα Κ. Τουρκοκρατουμένη Ελλάς, σελ. 495, υποσημ., όπου αναφέρεται: «...Επί αντιτύπου Λαυσαϊκού ανήκοντος ποτέ εις Ιωάννην ιερέα τόν εκ Τρίκκης, καί κατατεθειμένου εν τή Εθνική βιβλιοθήκη τών Αθηνών, αναγινώσκονται τά εξής περίεργα σημειώματα περί τών εν Τρικκάλοις τότε συμβάντων. 1768...».

130

δημογέροντες, επίσημα δηλαδή πρόσωπα). Ωστόσο, όπως είπαμε καί σέ άλλο σημείο τής εργασίας μας, τά άγνωστα γιά μάς αυτά πρόσωπα, είναι γνωστά στόν Θεό. Καί έρχεται η στιγμή κάποτε πού ο Θεός κάνει γνωστούς σέ μάς τούς αγίους του τούς οποίους γιά διαφόρους λόγους εν μέρει ή καθ’ ολοκληρίαν τούς αγνοούμε.

*Συγκλονιστικό παράδειγμα η δική μου

περίπτωση πού συνέγραψα ειδική μεταπτυχιακή εργασία μέ θέμα τούς θεσσαλούς νεομάρτυρες, εγκρίθηκε η εργασία μου καί... κατόπιν εορτής, πληροφορήθηκα γιά τρείς (!) περιπτώσεις νεομαρτύρων εκ τών οποίων ο ένας, ο Αθανάσιος, ήταν ιερώτατον βλάστημα τού ίδιου τού χωριού τής καταγωγής μου, τής Θεοπέτρας Καλαμπάκας (τό Κουβέλτσι) κι οι άλλοι δύο κοντοχωριανοί μου, από τήν Διάβα (Πρεβέντα) ο Πολυζώης κι από τήν Περιστέρα (τό Τσιάσι) ο ιερεύς Κωνσταντίνος.

Εκπληκτος, πληροφορήθηκα λοιπόν από τόν αιδεσιμολογιώτατο π. Σωτήριο Μπακώση, νέο εφημέριο Θεοπέτρας Καλαμπάκας, επαναλαμβάνω, ΜΕΤΑ τήν σύνταξη τούτης τής εργασίας, γι’ αυτούς τούς τρείς νεομάρτυρες γιά τούς οποίους ήδη «συνετέθησαν, σύν Θεώ αγίω, τά παρόντα εν τή Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας Αγίου Ορους Αθω τή 14/27-5-2001, φιλαγίω αιτήσει τού αιδεσιμολογιωτάτου π. Σωτηρίου Μπακώση, εφημερίου Θεοπέτρας Καλαμπάκας», υπό τού ιερομονάχου

131

Αθανασίου, υμνογράφου τής Αγίας τού Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας,

Α) κοινό απολυτίκιο: «έτερον, κοινόν τών τριών Νεομαρτύρων», καί

Β) Απολυτίκιον, Κοντάκιον καί Μεγαλυνάριον τού αγίου Αθανασίου εκ Θεοπέτρας132.

Τό κοινό τους απολυτίκιο, Ηχος δ’. Ο υψωθείς, είναι τό κάτωθι:

Δυναμωθέντες τή αγάπη Κυρίου, καί καταισχύναντες τήν πλάνην τής Αγαρ, αγχόνη κατεστέφθητε οι τρείς συναθληταί Περιστέρας βλάστημα, ιερεύ Κωνσταντίνε, θείε Αθανάσιε, Θεοπέτρας η δόξα, καί Πολυζώη Διάβας ο βλαστός, σεπταίς πρεσβείαις, φρουροί ημών γίνεσθε.

Τό Απολυτίκιον τού αγίου Αθανασίου, Ηχος α’. Τής ερήμου πολίτης.

132 Ειδικά γιά τήν περίπτωση τού χωριανού μου νεομάρτυρος Αθανασίου, τού οποίου βιογραφικά στοιχεία καί πληροφορίες γιά τό μαρτύριό του βρέθηκαν στό υπ’ αριθμ. 297 χειρόγραφο, πού φυλάσσεται στήν Ιερά Μονή Βαρλαάμ τών Αγίων Μετεώρων, προφανώς χρειάζεται νά ασχοληθώ διεξοδικά στό μέλλον, ώστε σέ επόμενη έκδοση τής μελέτης μου νά συμπεριληφθή, μαζί μέ άλλους πιθανόν, πού διέλαθαν τής προσοχής μου. Σχετικώς, δές καί στήν 3/μηνιαία περιοδική έκδοση Ι.Μ. Τρίκκης καί Σταγών, ΑΓΙΟΣ ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ, τ. 3, ΙΟΥΛΙΟΥ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2000, Τρίκαλα, σελ. 75, άρθρο Γεωργίου Αποστολάκη, Προέδρου Πρωτοδικών Τρικάλων «Ενθύμηση σέ αγιομετεωρίτικο χειρόγραφο, Τρείς άγνωστοι νεομάρτυρες τού Νομού Τρικάλων».

132

Θεοπέτρας εδείχθης ιερώτατον βλάστημα, καί Νεομαρτύρων τής δόξης, δι’ αγχόνης μετέσχηκας, κηρύξας δέ θεότητα Χριστού, κατήσχυνας τής Αγαρ τήν αχλύν, διό πόθω Αθανάσιε αθλητά, βοώμεν σοι κραυγάζοντες δόξα τώ σέ δοξάσαντι Χριστώ, δόξα τώ σέ στεφανώσαντι, καί συγχωρίων σου θερμόν, προστάτην αναδείξαντι.

Τό Κοντάκιον τού αγίου Αθανασίου, Ηχος πλ. δ’. Τή Υπερμάχω.

Καταφρονήσας τών παρόντων γενναιότατε, ανδρείως Αγαρ τήν σκοτόμαιναν διήλεγξας, καί κηρύξας τήν Τριάδα εν παρρησία, δι’ αγχόνης νεομάρτυς αναδέδειξαι, καί πρεσβεύεις ώς φιλάδελφος τόν Κύριον, υπέρ κώμης σου, Θεοπέτρας Αθανάσιε.

Τό Μεγαλυνάριον τού αγίου Αθανασίου: Τόν Χριστόν κηρύξας Υιόν Θεού, ήσχυνας

τής Αγαρ τήν σκοτόμαιναν κραταιώς διό δι’ αγχόνης, εδείχθης Νεομάρτυς, καί Θεοπέτρας δόξα, ώ Αθανάσιε.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η σχετική «Ενθύμηση σέ Αγιομετεωρίτικο χειρόγραφο», έγινε αιτία νά προστεθούν «Τρείς άγνωστοι Νεομάρτυρες τού Νομού Τρικάλων», στήν χορεία τών Θεσσαλών Νεομαρτύρων.

Η Ενθύμηση αυτή είναι γραμμένη από χέρι ανωνύμου ολιγογραμμάτου καί μάς πληροφορεί ότι τόν 18ο αιώνα μαρτύρησαν

133

χάριν τής πίστεως στήν περιοχή τών Τρικάλων τρείς, άγνωστοι καί άνευ τιμής μέχρι σήμερα, νεομάρτυρες: ο νεομάρτυρας Πολύζος (Πολυζώης) από τήν Διάβα, ο ιερομάρτυρας Κωνσταντίνος από τήν Περιστέρα καί ο νεομάρτυρας Αθανάσιος από τήν Θεόπετρα. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον νά δούμε εκτενέστερα τήν εν λόγο περίπτωση.

Σύμφωνα μέ τήν έρευνα τού κ. Γεωργίου Αποστολάκη133, τό χειρόγραφο, στό οποίο ο άγνωστος, πιθανότατα μοναχός τής Ι. Μ. Βαρλαάμ, κατεχώρησε τήν ενθύμηση, είναι τού 18ου αιώνος. Αποτελείται από 19 φύλλα καί περιέχει τόν «Κανόνα εις τόν Ιησούν Χριστόν» τού Ιωάννου Δαμασκηνού, διάφορα μεγαλυνάρια στόν Σταυρό, στήν Θεοτόκο καί σέ διαφόρους Αγίους καί τό Κοντάκιο τού Αγίου Νήφωνος.

Τό χειρόγραφο είναι συσταχωμένο μαζί μέ τό έντυπο «Αγιασματάριον μικρόν», πού εκδόθηκε στήν Βενετία τό έτος 1758. Αρχικά ήταν ακατάγραφο μεταξύ τών εντύπων τής Μονής καί καταγράφηκε μόλις τό 1969 από τόν Δημήτριο Σοφιανό, από τόν οποίο καί έλαβε τό 1983 τόν αριθμό 283.

133 δές στήν 3/μηνιαία περιοδική έκδοση Ι.Μ. Τρίκκης καί Σταγών, ΑΓΙΟΣ ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ, τ. 3, ΙΟΥΛΙΟΥ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2000, Τρίκαλα, σελ. 75, άρθρο Γεωργίου Αποστολάκη, Προέδρου Πρωτοδικών Τρικάλων, «Ενθύμηση σέ αγιομετεωρίτικο χειρόγραφο, Τρείς άγνωστοι νεομάρτυρες τού Νομού Τρικάλων», από τό οποίο αντιγράφουμε εν εκτάσει τά λίαν ενδιαφέροντα στοιχεία τόσο χάριν τής ενδελεχούς επιστημονικής ενημερώσεως πού τά χαρακτηρίζουν, όσο καί ώς παράδειγμα τού κοπιαστικού τρόπου μέ τόν οποίο γίνεται η λεπτολόγος καί εξονυχιστική έρευνα επί τών νεομαρτύρων σήμερα.

134

Πληρέστερη περιγραφή τού χειρογράφου από τόν Δημήτριο Σοφιανό υπάρχει στόν κατάλογο τής Ακαδημίας Αθηνών, «Τά χειρόγραφα τών Μετεώρων», τόμος Β΄, «Τά χειρόγραφα τής Μονής Βαρλαάμ», Αθήναι 1984, σελ. 404-405.

Η σπουδαία αυτή ενθύμηση βρίσκεται στό 11β φύλλο τού χειρογράφου καί έχει τήν μορφή άτεχνου μεγαλυναρίου. Προηγείται στήν ίδια σελίδα η ακόλουθη ενθύμηση:

«1767, ιουλίου α. Ενθύμησις ότι ήλθεν ακρίδα πολλή καί έφαγεν όλα τά βαμπάκια, καί τά κρομμύδια, καί ταίς συκαίς, καί τά φύλλα τών συκαμινέων, καί τά καλαμπόκια, καί τά κεχρία, καί όλα τά χόρτα τής γής, εξαιρέτως στό καστράκι».

Ακολουθεί, χωρίς χρονολόγηση καί από άλλο χέρι, τό μεγαλυνάριο, πρός τιμήν τριών πιστών χριστιανών τής περιοχής, «αδίκως κρεμασθέντων», από τόν τούρκο κατακτητή, τούς οποίους η λαϊκή ευσέβεια καί αναγνώριση κατέταξε εις τήν χορείαν τών μαρτύρων καί αθλοφόρων τής πίστεως:

«Δεύται ευφιμισόμεν ει πιστεί / τούς τρίς αθλοφώρους τών πολίζο / πρεβεντινόν / καί τόν παπά κώστα τον τζαισινών / σιν αθανασίου εκ κώμις κωβελτζίου / αδίκως κρεμαστέντες πάνταις τιμί / σομεν».

Ακολουθεί στό 17β’ φύλλο Τρίτη Ενθύμηση:

«1770, μαρτίου 25: εφυλάκωσαν εις τά τρίκαλα τούς γέροντας καί ευγήκαν τήν

135

κυριακήν τού Θωμά, καί ιουλίου 25 έκαυσαν οι αλβανίται τό σιαρτζί. Εις τόν αυτόν καιρόν έγιναν πολλά κακά εις όλον τόν κόσμον, έφερον σκλάβους από τά χωρία τού μωρέως καί εκατακούρσευσαν όλον τόν κόσμον, πέρνοντες γελάδια γομάρια βουβάλια, μουλάρια καί έγυνεν μεγάλη φθορά εις όλων τών κόσμων».

Από τά παραπάνω μπορούμε νά συνάγουμε τά ακόλουθα:

1. Οι τρείς νεομάρτυρες, από τούς οποίους οι δύο ήταν λαϊκοί [Πολύζος = Πολυζώης καί Αθανάσιος] καί ο άλλος ιερέας [Κώστας = Κωνσταντίνος], μαρτύρησαν υπέρ τής πίστεως τού Χριστού πιθανότατα μεταξύ τών ετών 1767 - 1770 πού μεσολαβούν μεταξύ τής προηγουμένης καί τής επομένης τής κρίσιμης ενθυμήσεως. Πάντως οπωσδήποτε μέσα στό δεύτερο ήμισυ τού 18ου αιώνα.

2. Τό μαρτύριό τους ήταν κοινό, αλλά σέ άγνωστο τόπο. Άν λάβουμε υπ’ όψιν ότι οι τουρκικές διοικητικές καί δικαστικές αρχές είχαν τήν έδρα τους στήν πόλη τών Τρικάλων, είναι πιθανό τό μαρτύριό τους νά έλαβε χώρα στήν πόλη αυτή.

3. Η τελείωσή τους έγινε δι’ αγχόνης. Η από κοινού αναφορά τών τριών μαρτύρων στό αυτό μεγαλυνάριο καί ο όμοιος τρόπος τελειώσεως επιβεβαιώνει τό παραπάνω συμπέρασμα, ότι δηλαδή τό μαρτύριό τους

136

ήταν κοινό ώς αποτέλεσμα κοινής δίκης καί καταδίκης, προφανώς γιά κοινή αιτία.

4. Οι νεομάρτυρες κατάγονταν: Ο Πολυζώης από τήν Διάβα Καλαμπάκας [Πολύζος ο Πρεβεντινός, Πρεβέντα η σημερινή Διάβα]. Ο ιερέας Κωνσταντίνος από τήν Περιστέρα Καλαμπάκας [παπα-Κώστας ο Τζαισινός, Τσιάσι, η σημερινή Περιστέρα]. Ο Αθανάσιος από τήν Θεόπετρα [Αθανάσιος εκ κώμης Κωβελτζίου, Κουβέλτσι, η σημερινή Θεόπετρα].

5. Η αναφορά στό μεγαλυνάριο «αδίκως κρεμασθέντες», θεμελιώνει τήν βάσιμη εικασία ότι η καταδίκη καί τό μαρτύριό τους ήσαν προϊόν συκοφαντικών καταγγελιών πρός τίς τουρκικές αρχές γιά τήν θρησκευτική καί εθνική δράση τους.

Οι άγνωστοι μέχρι σήμερα Νεομάρτυρες δέν βρίσκονται καταχωρημένοι στά διάφορα αγιολόγια Νεομαρτύρων ούτε έχουν τιμηθεί από τήν τοπική Εκκλησία. Προστιθέμενοι [τώρα] στήν χορεία τών λοιπών αγίων τού νομού Τρικάλων [δηλαδή τής ενιαίας, άλλοτε, Μητροπόλεως Τρίκκης καί Σταγών], αναβιβάζουν τόν συνολικό αριθμό αυτών σέ 28. Πιό συγκεκριμένα, γνωστοί άγιοι τού νομού Τρικάλων είναι:

1. ο άγιος Οικουμένιος [Επίσκοπος Τρίκκης],

2. ο άγιος Βησσαρίων [Αρχιεπίσκοπος Λαρίσσης],

3. ο άγιος Νικόλαος ο εκ Μετσόβου [Νεομάρτυρας],

137

4. ο άγιος Εφραίμ ο εν Νέα Μάκρη [Οσιομάρτυρας],

5. ο άγιος Κοσμάς ο εκ Τρίκκης [Νεομάρτυρας, μνημονευόμενος στόν υπ’ αριθμ. 512 κώδικα τής Ι.Μ. Ιβήρων Αγίου Όρους],

6. οι παρουσιαζόμενοι τρείς νεομάρτυρες: Πολύζος ο Πρεβετινός, παπα-Κώστας ο Τζαισινός, Αθανάσιος εκ κώμης Κωβελτζίου καί

7. οι Μετεωρίτες άγιοι, πού αριθμούνται [οι γνωστοί] σέ 19: οι όσιοι Αθανάσιος καί Ιωάσαφ [κτίτορες τής Ι. Μ. Μεγάλου Μετεώρου], ο οσιομάρτυς Νικόδημος Μετεωρίτης, ο όσιος Δανιήλ Μετεωρίτης ο εκ Τσιοτίου, οι όσιοι Θεοφάνης καί Νεκτάριος οι αυτάδελφοι [κτίτορες τής Ι. Μ. Βαρλαάμ], ο όσιος Βενέδικτος Βαρλααμίτης ο υποτακτικός, ο όσιος Νείλος ο θεοφιλής [κτίτωρ τής Σκήτης τών Σταγών], οι όσιοι Φιλόθεος καί Αντώνιος [κτίτορες τής Ι.Μ. αγίου Στεφάνου], οι όσιοι Μάξιμος καί Ιωάσαφ [κτίτορες τής Ι.Μ. Ρουσάνου], ο όσιος Δομέτιος [κτίτωρ τής Ι.Μ. αγίας Τριάδος], οι όσιοι Γρηγόριος καί Θεοδόσιος [κτίτορες τής Ι.Μ. αγίου Γρηγορίου], οι όσιοι Διονύσιος ο ελεήμων καί Νικάνωρ [κτίτορες τής Ι.Μ. αγίου Νικολάου Αναπαυσά], άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω καί ο όσιος Αναστάσιος. Τούς λοιπούς ο Κύριος γνωρίζει.

Κι ο ερευνητής Γεώργιος Αποστολάκης, στήν κατακλείδα τού περίφημου άρθρου του, κάνει μιά ευχή, τήν οποία συμμεριζόμεθα όχι

138

μόνον οι συνερευνητές του, όλοι εμείς όσοι ασχολούμεθα ακαδημαϊκώ τώ τρόπω μέ τό ζήτημα τών Νεομαρτύρων, αλλά, όλοι οι Ρωμηοί, όλοι οι πιστοί, όλοι οι Ελληνες καί ιδιαίτερα οι Θεσσαλοί. Γράφει: Ευχόμεθα εις τόν πανάγαθον Θεόν νά αναδείξη τούς μέχρι σήμερα αγνώστους αυτούς Νεομάρτυρες καί νά καταστήση τό μαρτύριό τους γνωστό σέ όλες τίς λεπτομέρειές του «εις αγιασμόν καί ενίσχυσιν τών πιστών»134.

*Συμπεράσματα.

Οι Βίοι τών Μαρτύρων είναι μιά σύντομη μύηση γιά τήν σημασία τού Δόγματος στήν Ζωή τής Εκκλησίας. Η μελέτη τους δείχνει τόν δρόμο γιά νά απεγκλωβισθούμε από τό στείρο θεολογίζοντα ατομικισμό πού μάς στερεί τήν χάρη καί τήν χαρά τής μέθεξης στήν αιωνιότητα τού Θεού. Γνωρίζοντας τά μαρτύρια τών αγίων, διαπιστώνει κανείς πώς ο Θεός δέν αφήνει αμάρτυρη τήν αλήθειά του στήν γή. Ειδικά στούς νεομάρτυρες, βρίσκουμε τήν νοητή εκείνη γραμμή, τής μαρτυρικής πορείας, πού ξεκινά από τήν ίδρυση τής Εκκλησίας καί φτάνει στό σήμερα, νά είναι η ίδια, η μεγάλη σφραγίδα δηλαδή τής Σωτηρίας μας πού πρωτομπήκε μέ τό πανάχραντο αίμα τού Χριστού πάνω στόν Σταυρό.

Οι νεομάρτυρες επιδεικνύουν αφθάστου μεγαλείου ηρωϊσμό κι αυτό μάς κάνει νά σκεφθούμε ότι είχαν στήν καρδιά τους ακράδαντη βεβαιότητα γιά τήν θεία

134 δές στήν κατακλείδα, σελ. 77 τής 3/μηνιαίας περιοδικής έκδοσης Ι.Μ. Τρίκκης καί Σταγών, ΑΓΙΟΣ ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ, τ. 3, ΙΟΥΛΙΟΥ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2000, Τρίκαλα, άρθρο Γεωργίου Αποστολάκη, Προέδρου Πρωτοδικών Τρικάλων «Ενθύμηση σέ αγιομετεωρίτικο χειρόγραφο, Τρείς άγνωστοι νεομάρτυρες τού Νομού Τρικάλων».

139

δικαίωση, ελπίδα βεβαία, αγάπη άνευ υποκρισίας, πίστη ακαταίσχυντη. Γι’ αυτό καί η θυσία τους γίνεται δεκτή από τόν Θεό καί από τούς πιστούς διότι προσδιορίζει μιά γιά πάντα στήν αιωνιότητα, τήν κατάταξή τους εν χώρα Ζώντων καί εν σκηναίς Δικαίων. Γιά μάς δέ, τούς υπολοίπους, η Ευλογία τής παρουσίας τους στήν καθολική Ζωή τής Εκκλησίας είναι τά φωτεινά εκείνα σημάδια πού αστράφτουν στήν Μακαρία Οδό. Η επιστημονική έρευνα γύρω από τά θέματα τών νεομαρτύρων έχει προχωρήσει πολύ, αλλά καθώς φαίνεται μένει νά διανύσουμε αρκετόν δρόμο ακόμα, αφού η ορθόδοξη Εκκλησία δέν έπαυσε ποτέ νά είναι ένα ακατάπαυστο εργοστάσιο νεομαρτύρων.

Γιά τήν ορθόδοξη Εκκλησία καί τήν Ρωμηοσύνη, η τουρκοκρατία, τούτη η μακρά περίοδος τής λεγόμενης «μαύρης» σκλαβιάς γιά τό ελληνικό έθνος, όπου υπήρχε « χειροπιαστό σκοτάδι », σύμφωνα μέ τίς γνωστές θύραθεν εκτιμήσεις, ίσως πρέπει νά αναθεωρηθή. Ισως πρέπει νά κυττάξουμε τούτη τήν περίοδο σάν τήν ενδοξότερη καί ηρωϊκότερη περίοδο στήν πολυχιλιετή πορεία τού λαού μας. Νά ενσκύψουμε πάνω στά γεγονότα τού Βίου τών Αγίων μας καί νά βρούμε τίς υποθήκες τής αληθινής ζωής γιά τόν καθένα μας προσωπικά. Αυτό πού θά βρούμε τότε πρώτο, είναι η Αλήθεια, πού παίρνει νόημα μόνο μέσα από τήν απέραντη πίστη στόν Θεό τής Αγάπης. Τούτο τό βίωσαν καί τό έκαναν πράξη οι νεομάρτυρες, άνθρωποι κάθε ηλικίας καί κάθε κοινωνικής τάξεως, δηλαδή όχι μόνον εκκλησιαστικοί «ταγοί» αλλά καί αναρίθμητοι άλλοι σάν αυτούς όλους τούς συνηθισμένους πού συναντούμε καθημερινά στόν δρόμο μας, μαρτυρώντας σέ κάθε απαίτηση τών καιρών ότι ΖΕΙ ΚΥΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΣ ΜΑΣ καί ο Κύριος Αυτός, Κύριος Ιησούς

140

Χριστός, τοίς αγίοις αυτού τοίς εν τή γή εθαυμάστωσε. Ειδικότερα γιά τήν Θεσσαλία, μπορούμε νά πούμε ότι τής αρμόζει τό επίθετο «αγιοτόκος».

Οι νεομάρτυρες πού είτε ξεπήδησαν από τά σπλάχνα της, είτε ανατράφηκαν σ’ αυτήν καί αγίασαν σέ άλλα μέρη, δώσαν πλούσιες τίς ευλογίες τους ώστε στούς δύσκολους καιρούς πού περνάμε σήμερα, στήν εποχή τής κάθε είδους απομάκρυνσης από τό ευαγγελικό μήνυμα, νά έχουμε τήν δυνατότητα επιστροφής παραδειγματιζόμενοι από τό δικό τους μαρτύριο.

Μέγα ρόλο στήν πνευματική αυτή ανάταση στήν Θεσσαλία κατά τήν διάρκεια τής τουρκοκρατίας, διεδραμάτισαν γενικά τά μοναστήρια τής πατρίδος μας καί ειδικά η πνευματική καρδιά τής θεσσαλικής γής, τά Αγια Μετέωρα. Καί σήμερα εξακολουθούμε νά έχουμε τήν ανάγκη τους καθώς «τά σημεία τών καιρών είναι τόσα καί τέτοια, ώστε, ακόμη καί οι εγκαταβιούντες στήν έρημο, θά πρέπει νά έρχονται σέ κοινωνία μέ τήν εν τώ κόσμω στρατευομένη Εκκλησία, γιά νά αντιμετωπίσουν από κοινού τίς μεγάλες καί απροκάλυπτες απειλές γιά τήν Ορθοδοξία καί τό Εθνος μας, απειλές πού προέρχονται από Ανατολή, Βορρά καί Δύση»135.

Ελπίζουμε ίσως πολλά από τά μοναστήρια μας; Ναί. Ελπίζουμε πολλά καί δέν μπορούμε νά συμβιβαστούμε μέ λιγότερα. Οπως καί η καρδιά τών νεομαρτύρων, σ’ αυτά ενδυναμώθηκε καί έδωσε όσα περιγράψαμε, δίχως κανέναν συμβιβασμό σέ θέματα πίστης. Κι άν ζητούσαμε έναν επίλογο, μιά κατακλείδα στήν ταπεινή αυτή εργασία

135 Δές: Ι. Μ. Σταγών καί Μετεώρων, ΑΓΙΑ ΜΕΤΕΩΡΑ, τ’ άπαρτα κάστρα τής πίστεως καί τής Ρωμηοσύνης, (Συνάντηση καί γνωριμία, οραματισμοί, θέσεις καί προτάσεις γιά νά παραμείνουν τά Αγια Μετέωρα άπαρτα κάστρα τής Ορθοδοξίας καί τής Ρωμηοσύνης, εκδ. ΑΓΙΑ ΜΕΤΕΩΡΑ, 1994, στά Προλογικά, σελ. 11.

141

μας πού ταυτόχρονα νά είναι καί υποθήκη γιά τό μέλλον, θά ταίριαζαν πολύ εδώ τά λόγια τού π. Γ. Μεταλληνού: «Τώρα πού μπαίνουμε στήν ΕΟΚ, σέ μιά νέα Κοινωνία-Κράτος τριακοσίων πενήντα περίπου εκατομμυρίων ανθρώπων καί πού η Ελλάδα κινδυνεύει νά γίνη μιά απλή Επαρχία τής Ηνωμένης Πανευρώπης, η μόνη ελπίδα γιά νά σώσουμε τήν Ελληνορθόδοξη Παράδοση καί νά μήν αλλοτριωθούμε είναι η Εκκλησία μέ όλη τήν ζωή της.

Η ελπίδα γιά νά μήν χαθή η Ρωμηοσύνη καί η πολιτιστική μας κληρονομιά είναι νά σώζεται ο αγνός, ο αδόλευτος μοναχικός βίος πού είναι η σπονδυλική στήλη καί τής Εκκλησίας καί τού Γένους μας. Γι’ αυτό, δίνουμε τόση έμφαση στά ελληνικά Μοναστήρια, μαζί μέ τίς παραδοσιακές ενορίες. Τά μοναστήρια θά σώσουν τήν γλώσσα μας. Θά σώσουν τήν ιστορία μας, θά σώσουν τήν εθνική μας συνέχεια καί Παράδοση. Αλλά πέρα απ’ αυτά τά ιστορικά υπάρχουν καί τά υπεριστορικά. Θά σώσουν τήν εν Χριστώ ζωή καί πραγματικότητα, δόγμα καί ήθος. Τήν αυθεντική μορφή τού ευαγγελικού βίου, πού αναζητάει η Ευρώπη καί πού έμεινε απαράλλακτη καί απαραχάρακτη -γι’ αυτό καί θαυματουργική- στήν δισχιλιετή πορεία τής Ορθόδοξης Εκκλησίας μας»136.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία λοιπόν, πάντα ήταν, είναι καί θά είναι Εκκλησία μαρτυρίας καί μαρτυρίου. Γι’ αυτό καί οι νεομάρτυρες επιβεβαιώνουν τήν ύπαρξή της καί ότι βρισκόμαστε σέ «καλό δρόμο». Δυστυχώς μερικές φορές ξεστρατίζουμε καί νομίζουμε ότι άλλα πράγματα συνιστούν τήν Εκκλησία.

136 Δές: Ι. Μ. Σταγών καί Μετεώρων, ΑΓΙΑ ΜΕΤΕΩΡΑ, τ’ άπαρτα κάστρα τής πίστεως καί τής Ρωμηοσύνης, (Συνάντηση καί γνωριμία, οραματισμοί, θέσεις καί προτάσεις γιά νά Παραμείνουν τά Αγια Μετέωρα άπαρτα κάστρα τής Ορθοδοξίας καί τής Ρωμηοσύνης, εκδ. ΑΓΙΑ ΜΕΤΕΩΡΑ, 1994, σελ. 46.

142

Καί τό Αγιο Ορος, μάς έδωσε στήν εποχή μας, τήν δική του μαρτυρία στό σημείο αυτό. Μέ τό δικό του στόμα μιλά ολόκληρη η Χορεία τών Νεομαρτύρων τής Ρωμηοσύνης καί μάς προειδοποιεί: «...Δέν είναι η Εκκλησία αυτό πού νομίζουμε. Μάς πήραν μωρά παιδιά από τόν μαστό τής μάνας μας τής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Μάς έμαθαν άλλα. Μάς έδωσαν νά πιούμε γάλα κονσέρβας. Μάς έκοψαν τίς ρίζες. Μάς χώρισαν από τήν Παράδοσι. Μάς απομάκρυναν από τό σπίτι μας. Μάς έκαναν αλλοδαπούς στόν τόπο μας. Βάλθηκαν νά μάς ξεμάθουν τήν μητρική μας γλώσσα, τήν γλώσσα τής Ορθοδοξίας, τήν μητρική γλώσσα τού ανθρώπου.

Ποιοί; Οσοι θέλησαν διά τής βίας νά μάς σώσουν. Οι

διαφωτιστές, προπαγανδιστές, Βαυαροί, μασσώνοι... μέχρι σήμερα. Μαζί μ’ αυτούς όλοι όσοι θεωρήσαμε τά φώτα τους φώτα, τόν πολιτισμό τους πρόοδο. Κι έτσι στά τυφλά, χωρίς διάκρισι πνευματική πήραμε τό καθετί απ’ αυτούς σάν ανώτερο, καλύτερο, πολιτισμένο (σέ τέχνη, δίκαιο, διοργάνωσι ζωής, αρχιτεκτονική, μουσική...). Καί βασανίζεται τό είναι μας. Απορρίπτει ο οργανισμός μας ένα-ένα τά μεταμοσχευθέντα ξένα μέλη. Καί συνέχεια μάς μεταμοσχεύουν βιαίως νέα.

Δέν είναι η Εκκλησία μας αυτή πού νομίζουμε. Δέν είναι αυτή πού χτυπάμε, αυτή πού βαλθήκαμε νά καταστρέψουμε. Δέν έχει σχέσι η Ορθοδοξία μέ μεσαιωνισμούς, μυστικισμούς, κληρικαλισμούς, σχολαστικισμούς πού ακούμε.

Τόσοι δυτικοθρεμμένοι νομίζουν ότι σέ Δύσι καί Ανατολή όλοι οι όροι έχουν τό ίδιο περιεχόμενο. Καί προσπαθούν νά μάς ελευθερώσουν από αρρώστειες πού δέν περάσαμε. Καί μάς αρρωσταίνουν μέ τίς θεραπείες τους. Καί μάς περιπλέκουν μέ τίς λύσεις τους. Δέν

143

αρνούμαστε ότι υπήρξαν ανθρώπινες αδυναμίες. Υπήρξαν καί υπάρχουν αδύνατοι μέ πτώσεις καί ελαττώματα. Αυτό κάνει ακόμα πιό συμπαθή τήν ίδια τήν Ορθοδοξία καί αναδεικνύει τήν ανοχή τής αγάπης της καί τήν αλήθεια τού μυνήματός της...»137.

Η αιτία πού παρετέθησαν τά πιό πάνω λόγια τής Ιεράς Κοινότητος τού Αγίου Ορους, είναι ότι ακριβώς καί στήν εποχή μας έχει συνειδητοποιηθεί η ανάγκη τής μαρτυρίας.

Οι ορθόδοξοι έχουμε καθήκον νά μιμηθούμε καί νά συνεχίσουμε τό έργο τών Νεομαρτύρων, διότι κατ’ εξοχήν μάρτυρες υπήρξαν εκείνοι. Απέδειξαν τήν πίστη τους μέ κάθε τρόπο. Ετσι καί εμείς, απομένει νά αποδείξουμε καί τήν δική μας πίστη, μέ όποιον τρόπο χρειαστεί.

Στά πλαίσια ακριβώς αυτού τού σκεπτικού, αποκτούν τεράστια καί πρόσθετη αξία οι όποιες εργασίες γίνονται ώς πρός τήν θεάρεστη ζωή καί τό θεοφιλές έργο τών νεομαρτύρων, γεγονότα πού δυστυχώς ώς μή ώφειλε, ένα μεγάλο μέρος τής θύραθεν ιστοριογραφικής έρευνας, σέ μεγάλον βαθμό, ώς τώρα, αποσιωπούσε ή διαστρέβλωνε καί στήν καλλύτερη περίπτωση ελαχιστοποιούσε.

Στίς μέρες μας, ωστόσο, κάτι φαίνεται νά αλλάζη στό σημείο αυτό καί οι Νεομάρτυρες φαίνεται νά ανακτούν τόσο τήν τιμή όσο καί τό επιστημονικό ενδιαφέρον πού τούς αξίζει.

*Βιβλιογραφία.

Αγία Γραφή.

137 Δές: Τό Αγιον Ορος καί η Παιδεία τού Γένους μας. Κείμενο τής Ιεράς Κοινότητος τού Αγίου Ορους, Αγιον Ορος, 1984, σελ. 66-67.

144

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ. Τό Αγιον Ορος καί η Παιδεία τού Γένους μας. Κείμενο τής Ιεράς Κοινότητος τού Αγίου Ορους, Αγιον Ορος, 1984.

Αδελφική Διδασκαλία: πατριωτικός λόγος γραμμένος στα 1798 και τυπωμένος ανώνυμα στο Παρίσι, από τον Αδαμάντιο Κοραή. Ξανατυπώνεται με επιμέλεια Γ. Βαλέτα, Αθήνα, εκδ. πηγής, 1949.

Αθανασίου Σιμωνοπετρίτου, υμνογράφου τής Αγίας τού Χριστού Μ.Ε., Μανουήλ τού Μεγάλου ρήτορος υμνογραφικά εις τόν άγιον ένδοξον Νεομάρτυρα Κοσμάν τόν εκ Τρίκκης καί εν Προύση μαρτυρήσαντα, εν ΕΚΚΛΗΣΙΑ 15 Φεβρουαρίου 1998, αρ. 4, σελ. 103.

Αθηναγόρα Μητροπολίτου Παραμυθίας καί Φιλιατών, Ο ιερομάρτυς Σεραφείμ υπήρξε πράγματι αρχιεπίσκοπος Φαναρίου καί Νεοχωρίου; εν Αθήναις 1931, - Διονύσιος ο Σκυλόσοφος, Ιωάννινα 1931.

Ακανθόπουλος Ι., Πρόδρομος, Η ιστορία των ενοριών του οικουμενικού Πατριαρχείου κατά την τουρκο-κρατία, τόμος 28ος, Θεσσαλονίκη, 1984. Περιέχεται στην επιστημονική επετηρίδα της Θεολογικής Σχο-λής θεσσαλονίκης

Αλεξίου Ιωάν., αρχιμ. Νέοι στό μαρτύριο, εκδ. ΖΩΗ, 1959, - Ο δρόμος τών γενναίων, ά. χρ., - Πνοές πίστεως, εκδ. ΖΩΗ, 1984.

Αλύ Νουρ, Το Κοράνιο και το Βυζάντιο, 1970 Αμάντου Κων., Νεομάρτυρες, ΕΕΦΣΠΑ 4 (1953-54) σελ.

161-167, - Σχέσεις ελλήνων καί τούρκων από τού 11ου αιώνος μέχρι τού 1821, Αθήναι 1955.

Αναστασίου Ιωάννη., Σχεδίασμα περί τών νεομαρτύρων, ΜΝΗΜΗ 1821, Θεσσαλονίκη 1971, σελ. 7-61, - Εισαγωγικά γιά τήν μελέτη τών Νεομαρτύρων, στόν τόμο τής Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, ΠΡΑΚΤΙΚΑ, θεολ. Συνεδρίου εις τιμήν καί μνήμην τών νεομαρτύρων, 17-19 Νοεμβρίου 1986, προνοία καί προεδρία τού παναγιωτάτου μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ.κ. Παντελεήμονος τού Β’, Θεσσαλονίκη 1988,

Ανδριανόπουλος Ανδρέας, Ο ισλαμικός φανατισμός και οι κίνδυνοι για την Ελλάδα, Libro, 1990 (Μονο-γραφία).

145

Ανθεμίδης Σ. Αχιλλέας, Το Κοράνιο ως πηγή πολιτεια-κών και διαπολιτειακών σχέσεων, Ιωάννινα, ανάτυ-πον εκ της Ηπειρ. Εστίας, 1973

Αντωνόπουλος Ιωάννης, καθηγητής οικονομικών, Παγκόσμιος Συνομωσία, Αθήνα 1988.

Ανωνύμου Ελληνος, Ελληνική Νομαρχία, επιμέλεια Τωμαδάκη, έκδ. β’.

Αραβαντινός Π. Σπ., Ιστορία Αλή Πασά Τεπελενλή, Α-θήνα, εκδόσεις Πύρρος (από ανέκδοτο υλικό Αραβ. Π.)

Αραβαντινός Σπ. Παναγιώτης, Βιογραφική συλλογή λο-γίων Τουρκοκρατίας, επιμέλεια Δημαρά, Ιωάννινα, εκδόσεις ΕΗΜ, 1960

Αραβαντινός Σπ. Παναγιώτης, Δημοτικά τραγούδια της Ηπείρου, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1880

Αργυρίου Αστέριος, Κοράνιο και ιστορία, εκδόσεις Απο-στολικής Διακονίας, α.χ.

Αρνάκη Γ., Εκκλησία καί ελληνική κοινωνία, ΙΕΕ 10 (1974) σελ. 146-150.

Ατέση Βασιλείου, Επισκοπικοί κατάλογοι Εκκλησίας τής Ελλάδος, Αθήναι 1975, - Ατέση Βασιλείου, Μητροπολίτου πρ. Λήμνου, εν ΘΕΟΛΟΓΙΑ, α’ μέρος, Πανηγυρικόν 1971, Εθνομάρτυρες αρχιερείς τής εκκλησίας τής Ελλάδος από τό 1821-1869.

Αχμέτ Μουφίτ, Αλή Πασάς ο Τεπελενλής, β' έκδοση, Μεταφρ. Από το Τουρκικό Α.Ν. Ιορδάνογλου, Ιωάννι-να, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, 1993

Βαβολίνης Α. Κωνσταντίνος, Η εκκλησία εις τον αγώ-να της ελευθερίας (1453 - 1953), εκδόσεις Κλεισιού-νης, Αθήναι 1952.

Βακαλόπουλος Α. Κωνσταντίνος, Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού - Ηπειρος - Θεσσαλονίκη, Εκδ. Οίκος Κυριακίδη, 1992, - Σύγχρονα εθνολογικά όρια του Ελληνισμού στα Βαλκάνια, Θεσσαλονίκη, εκδ. οίκος Κυριακίδη, 1994 - Η θέση τών ελλήνων καί οι δοκιμασίες τους υπό τούς τούρκους, ΙΕΕ 10 (1974), σελ. 22-91., - Ιστορία τού νέου ελληνισμού, Θεσσαλονίκη 1961.

Βαλέτας Γ, Ο αρματωμένος Λόγος, 1971. Βασιλείου, Η επισκοπή Λιτζάς καί Αγράφων επί

τουρκοκρατίας... Αθήναι 1960.

146

Βασιλοπούλου Βασιλική, Ο μεγαλομάρτυς άγιος Εφραίμ ο θαυματουργός, (Βίος καί πολιτεία), εκδ. Αποκάλυψις, 1966.

Βασιλοπούλου Χαραλ., αρχιμ., Ο άγιος Σεραφείμ Φαναριοφαρσάλων, εκδ. Ορθ. Τύπου, 2η έκδ., Αθήναι 1968.

Βαφείδη Αιμ., αρχιμ., Τό μαρτύριον ώς αφετηριακόν στοιχείον εις τόν ορθόδοξον μοναχισμόν, εκδ. Σήμαντρο, ά. χρ.

Βίγλαρης Π., ΦΙΛΟΠΑΤΩΡ ΕΝ ΟΨΕΙ ΒΑΡΒΑΡΩΝ, Αθήναι 1970.

Βουλγάρεως Ευγ., Πρός Πέτρον τόν Κλαίρκιον, επιστολή περί τών μετά τό σχίσμα αγίων τής ορθοδόξου Εκκλησίας καί τών γινομένων εν αυτή θαυμάτων, Αθήναι 1844.

Βούρμπραντ Ρίτσαρντ, Μάρτυρες Χριστού, Η σημερινή Εκκλησία τών Μαρτύρων ή Η σύγχρονη Εκκλησία τών Κατακομβών, (Christian mission to the commu-nist world, Αυθεντική έκδοση, πάνω από 14.000.000 αντίτυπα), Αθήναι 1976.

Βουρνάς Τάσος., Φιλική Εταιρεία, Αθήνα 1982, - Αλή Πασάς Τεπελενλής, τύραννος ο ιδιοφυής πολιτικός;, Αθήνα, Εκδ. Τολίδη, 1978, - Σύντομη Ιστορία της ελ-ληνικής επανάστασης, εκδόσεις Ωκεανία.

Γαρίδη Μ. - Παλιούρα Θ., Συμβολή στήν εικονογραφία Νεομαρτύρων, ΗΧ 22 (1980) σελ. 169-205.

Γάτσιας Απόστολος, Η Καταραμένη Επανάσταση, (στό περιοδικό ΔΑΥΛΟΣ, τ. 111, Μάρτιος 1991, σελ. 6383-6387).

Γεωργάντζη Πέτρου, δρος θεολ., Οι αρχιερείς καί τό 21. Αντίδραση ή προσφορά;, Ξάνθη 1985.

Γιακουμής Γ., Θέματα νεότερης και σύγχρονης ιστορί-ας από τις πηγές, βοήθημα για την γ' δέσμη Λυκείου, Αθήνα, ΟΕΔΒ, 1979

Γιαννόπουλος Περικλής, Άπαντα, εκδ. Ελ. Σκέψις, Αθήνα 1963.

Γιαννουλάτος Α., Ισλάμ, α.χ. Γκεμερέϋ Λαυρεντίου, Η δύση τής Δύσης (η

απομυθοποίηση τής ευρώπης καί ο ελληνισμός), εκδ. Παπαζήση, ά.χρ. (αυστρογερμ έκδ. τό 1977: Auf den Spuren der Mutter).

147

Γκιόλιας Μάρκος, Ο Κοσμάς Αιτωλός καί η εποχή του, Αθήνα, Τυμφρηστός, 1972.

Γκορίτσεβα Τατιάνα, Η τρέλλα νά είσαι χριστιανός, (Η παραφροσύνη τής πίστεως καί η αφροσύνη τής αθείας), μετάφρ. Από τά γερμανικά, πρωτ. Γ. Μεταλληνός καί Αγγελική Μεταλληνού, 2η έκδοση 1989.

Δαρβέρης Τάσος, Κοσμάς Αιτωλός, εκδ. Στερέωμα, 1998.

Δημαράς Θ.Κ., Βιογραφική συλλογή λογίων της τουρκο-κρατίας, Ιωάννινα, 1960, - Ελληνικός διαφωτισμός, ά. χρ.

Διονυσίου Χαραλάμπους Μητροπολίτου Λήμνου, Πιστοί άχρι θανάτου, Αθήναι 1959.

ΔΙΠΤΥΧΑ τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, 1996.

Δουκάκη Κων.., Μ. Συναξαριστής., - Ακολουθία ασματική μετά εγκωμίου πάντων τών νεοφανών μαρτύρων, εν Αθήναις 1897.

Δραγούμη Ιωνος, Οσοι ζωντανοί. Εγκυκλ. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (ΜΜΕ), β'

έκδοση, Αθήνα, εκδ. οργανισμός ο Φοίνιξ. Εγκυκλ. Πάπυρος - Μπριττάνικα, 1997. Εγκυκλ. Πάπυρος Λαρούς. Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Εγκυκλοπαίδεια, Θρησκευτική, Ηθική. (ΘΗΕ). Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, Αθήνα, 1929 ΕΚΚΛΗΣΙΑ. Επίσημο όργανο τής Εκκλησίας τής

Ελλάδος. Εκπαιδευτική ελληνική εγκυκλοπαίδεια,

Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών τ. 1.

Ελευθεριάδου Κυριακής, αρχαιολόγου, βυζ. Αρχαιοτήτων, Εικόνα τού νεομάρτυρος Μιχαήλ από τήν Γρανίτζα Αγράφων, στήν Μονή Βλατάδων.

Ελιγιά Γιωσέφ (εβραίου), Εβραϊκά Μελετήματα, Επιμέλεια Γ. Ζωγραφάκη, Θεσσαλονίκη 1978,

Ευαγγελίδης Τρύφων, Η παιδεία επί τουρκοκρατίας, τόμος 2ος, Αθήνα 1936.

Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου Ιερά Μονή, Οπτασίαι καί θαύματα τού αγίου μεγαλομάρτυρος καί θαυματουργού Εφραίμ τού Νεοφανούς, (1384-1426),

148

εκδ. Ι. Μ. Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου εν Νέα Μάκρη Αττικής, 1992.

Ευστρατιάδου Σωφρ., Αγιολόγιον τής ορθοδόξου Εκκλησίας, εκδ. Αποστολ. Διακονίας 1995.

Ευχολόγιον Μέγα. Ζήσης Ν. Θεόδωρος, Επιστημονική τεχνογραφία,

Θεσσαλονίκη, Εκδ. Οίκος Κυριακίδη, 1992 Ζιάκας Δ. Γρηγόριος, Ιστορία των Θρησκευμάτων Β' το

Ισλάμ, Θεσσαλονίκη, εκδόσεις Πουρνάρα, 1983 Ζιώγα Παν., Προβλήματα παιδείας τού ελληνισμού κατά

τόν πρώτο αιώνα τής τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 1982.

Ζώρας Γ., Χρονικόν περί των Τούρκων σουλτάνων, ά. χρ.

Ηλιάδου (Democratie Iliadou), Les balkans jouet de la pratique des puissances europeennees pendant les XVIII et XIX siecles, BALKAN STUDIES, Thessaloniki, τ. 16, 1975.

Ημερολόγιον τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, 1965. Θεσσαλονίκης, Ιερά Μητρόπολις. ΠΡΑΚΤΙΚΑ,

θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν καί μνήμην τών νεομαρτύρων, 17-19 Νοεμβρίου 1986, προνοία καί προεδρία τού παναγιωτάτου μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ. κ. Παντελεήμονος τού Β’, Θεσσαλονίκη 1988,

Ιεζεκιήλ, Μητροπολίτου Θεσσαλιώτιδος καί Φαναριοφαρσάλων, Ο ιερομάρτυς Σεραφείμ ήτο αρχιεπίσκοπος Φαναρίου καί Νεοχωρίου, Α’-Β’, απάντησις εις σεβ. Παραμυθίας, εν Αθήναις 1931.

Éêêáôόρι (Ιccatori J.), Islam in the Political Process, ÊÝ-ìðñéôæ, 1983

Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý Åèíïõò, ÅêäïôéêÞ Áèçíþí. Ιωαννίδη Γιάννη, Μικρή εγκυκλοπαίδεια εθνομαρτύρων

κληρικών, έκδ. Α’, Αποστολ. Διακονίας, 1992. Καντώνη Αλεξάνδρου, Ηρωες τής πίστεως, Καβάλα

1969. Καρυώτογλου Αλ., Ισλάμ και Ορθοδοξία, εκδ. Δέμος,

α.χρ. Κατσίμπρα Συμ., Οι νεομάρτυρες διά τό έθνος, Αθήναι

1972. Καψάλας Δημ.: Εχθροί τού ελληνισμού, σιωνισμός, Εκδ.

Ελληνικόν αύριον, Θεσσαλονίκη 1983.

149

Κεμεντζερίδη Στυλ., Συναξαριστής νεομαρτύρων, Θεσσαλονίκη, 1984.

Κέντι (Keddie N.), Scholors, Saints and sufis, ÌðÝñêëåû, 1972

Κοκκίνου Φ., Η ελληνική επανάστασις, τ. Ε’. Κόντογλου Φώτη, Η πονεμένη Ρωμηοσύνη, 5η έκδ.

ΑΣΤΗΡ, 1980. Κοντονάτσιου Δέσποινα, Δρ. Φιλ., «Η διάλεκτος τής

Λήμνου, εθνογλωσσολογική προσέγγιση», (διδακτορική διατριβή) 1988, Συγκριτική εξέταση τριών Θεσσαλικών κοινοτήτων Β. Δ. Θεσσαλίας, Εφ. Ερευνα, 1990, Σύγχυσις γλωσσών καί ‘Εκχυσις Πνεύματος, Κοινωνικές Τομές 1994, Τά Ελληνικά: η γλώσσα τής Ελευθερίας, στό περιοδικό Δίαυλος ‘Εψιλον 1997.

Κοράνιον. Κουλούρη Αντωνίου, Νεομάρτυρες, Αθήναι 1972. Κούρτις (Curtis M.), Religion and politics in the middle

east, Ìðïýëíôåñ, 1981 Κρητικός Παν., Φιλική Εταιρία καί Τεκτονισμός 1965. Κρικώνη Χρ., Η συμβολή τού κλήρου τής Εκκλησίας εις

τούς απελευθερωτικούς αγώνας τού ελληνικού έθνους, ΜΝΗΜΗ 1821, Θεσσαλονίκη 1971, σελ. 143-170, - Κληρικοί νεομάρτυρες εθνομάρτυρες, ΙΜΘ, ΠΘΣΝ Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 239-310.

Κυργιάννης Μίλτος, Το πασαλίκι των Ιωαννίνων στην εποχή του Αλή Πασά Τεπελενλή (1788 - 1822), Αθή-να, εκδόσεις Ολυμπία, α.χ.

Λάσκαρις Ν., Εγκυκλοπαίδεια τής ελευθέρας τεκτονικής, Αθήνα 1951.

Λεξικό Παγκόσμιο της Μασσωνίας. (D. Ligou - D. Beres-niak - M. Psachin), Dictionnaire Universelle de la Franc-Maconnerie, Paris 1974 τ. Α’.

Λεξικόν (Νέον Μαρτυρολόγιον) Γ. Λουκάκη. Λεξικόν Νεομαρτύρων, Παπαδοπούλου Χρυσ. Λεξικόν πάντων τών αγίων, Β.Δ. Ζώτου του Μολοττού. Λεξικόν τρίτομον Νεομαρτύρων, Περαντώνη Ιωάννου. Λεξικόν. Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, (Εκπαιδευτική

Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια), Εκδοτική Αθηνών. Λιακόπουλος Ε.: Ο τεκτονισμός στήν Ελλάδα, μιά

ακόμα κρίση ταυτότητας, Αθήνα 1989, σελ. 138-140,

150

Λόββα Γ., Εννοια - είδη - τεχνική επιστημονικής εργασί-ας, θεσσαλονίκη, εκδ. οίκος Κυριακίδη, 1978.

Λουκάς Ιωάννης: Ιστορία τής ελληνικής μασονίας καί ελληνική ιστορία, Τεκτονισμός καί συντεχνίες, Φαναριώτες, Πατριαρχεία, Ρήγας Φεραίος, Μυστικές Εταιρίες, Επανάσταση 1821, Καποδίστριας, Μεγάλη Ιδέα, Ελληνοθωμανισμός, Παροικιακό κεφάλαιο, Ξένες δυνάμεις, Εθνικός διχασμός, Παπαναστασίου, Μεταξάς, Εκκλησία τής Ελλάδος, Ψυχρός Πόλεμος, Δικτατορία τού 1967, Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Χριστιανικός Ιπποτισμός», εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1991.

Μαδενλίδη Ιγνατίου, αρχιμ., Ο νεομάρτυς άγιος Γεώργιος ο εκ Ραψάνης, ά. χρ.., - Ο οσιομάρτυς Δαμιανός ο νέος, ά.χρ.

Μαινάρντους (Meinardus Otto), The saints of Greece, Athens 1970.

ÌáêñõãéÜííçò, Áðïìíçìïíåýìáôá, åêä. á', ÁèÞíá, åêä. ïßêïò Êáñáâßá, 1952

Μαλτέζος Χρ., Η κατάσταση τού ελληνισμού κατά τήν περίοδο 1669-1821, Επισκόπηση τού ελληνισμού κατά περιοχές, Ιστορία τού ελληνικού έθνους, τ. ΙΑ’: Ο ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία 1669-1821, Αθήνα 1975, Εκδοτική Αθηνών.

Μαμμόπουλος Χ. Αλεξ., Ο μύθος της Αλβανικής συμβο-λής εις την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, Αθήνα, 1963.

Μανζούρ (Manzour Ibrahim) Efendi, Memolves sur la Grece et I' Albanic pendant le gouvevnment d' Ali Pacha, 1827.

Μαντζαρίδου Γεωργ., Κοινωνιολογική προσέγγιση τής παρουσίας τών νεομαρτύρων, ΙΜΘ, ΠΘΣΝ, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 225-237.

Μαντζουνέα Ευαγγέλου, -Είναι ο χριστιανισμός τά δεκανίκια τού καπιταλισμού; Αθήναι 1977.

Μέρτζιος Δ.Κ., «Η επανάστασης του Διονυσίου του φι-λόσοφου», Ηπειρ. Χρονικά, 1938.

Μεταλληνός Γεώργιος Δ. ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ, Οι έλληνες στήν Οθωμανική αυτοκρατορία, Αθήνα 1989.

ΜΕΤΕΩΡΑ. (Ι.Μ. Σταγών καί Μετεώρων), ΑΓΙΑ ΜΕΤΕΩΡΑ, τ’ άπαρτα κάστρα τής πίστεως καί τής Ρωμηοσύνης, (Συνάντηση καί γνωριμία, οραματισμοί, θέσεις καί προτάσεις γιά νά

151

παραμείνουν τά Άγια Μετέωρα άπαρτα κάστρα τής Ορθοδοξίας καί τής Ρωμηοσύνης), εκδ. ΑΓΙΑ ΜΕΤΕΩΡΑ, 1994.

Μηλίτση Γεωργίου, διδασκάλου, Ο όσιος Παρθένιος ο εκ Βατσουνιάς, αφηγηματικό συναξάρι, ακολουθία τού οσίου, ποίμα Γερασίμου μοναχού μικραγιαννανίτου καί Παρακλητικός κανών ποίημα Γ, Μηλίτση, στήν σειρά ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, υπ’ αρ. 5, Τρίκαλα 1991.

Μητραλής Κ. Χρ., Τοπικοί άγιοι τής Ι.Μ. Λαρίσσης, Λάρισσα 1981.

Μιχαηλίδη Μιχαήλ, θεολόγου, Αίμα καί δόξα, Αθήναι 1965.

Μόρτιμερ (Mortimer E.), The polities of Islam, Ëïíäßíï, 1982

Ìïó÷ïâÜêçò Íéê., Ôï åí ÅëëÜäé äçìüóéïí äßêáéïí åðß Ôïõñ-êïêñáôßáò, á' Ýêäïóç, ÁèÞíá, 1882.

Μουαραντζιάτ (Moyradjiat d' Osson), Tableau general de I' Empire Ottoman, ôüìïò Æ.

Μουστάκα Χρ., Τιμή καί μνήμη νεομαρτύρων, Τρίκαλα 1988., - Οι νεομάρτυρες στό χθές καί στό σήμερα, ΗΗ 1984, σελ. 267-270.

Μπαλογιάννη Σταύρου, Η βιολογική διάστασις τών βασανισμών καί τών τρόπων θανατώσεως τών νεομαρτύρων, ΙΜΘ, ΠΘΣΝ, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 355-364.

Μπάρας Β.Γ., "Η διδάσκουσα ύλη εις τα ανώτερα σχο-λεία επί Τουρκοκρατίας", Ηπειρ. Åóôßá, ôåõ÷. 121 - 2, ÉùÜííéíá, 1962

Μπασβίλ, Barthelemy Bacheville, Voyages des Freres Bacheville capitaines d` ex Garde... en Europe et en Asie, Paris, 1822.

Μπίντερ (Binder L.), Islamic Liberalism, ÓéêÜãï, 1988 Μπογδανόπουλος Δημ. Φιλική Εταιρεία Αγνωστες

Σελίδες, Αθήνα 1987, Μπολισακώφ Λεωνίδας: Νέα στοιχεία γιά τήν Φιλική

Εταιρεία, εκδ. Ορίζοντες, 1972, Μωμενί (Dr Arsham Momeni) Ισλάμ, Ιστορία,

επεκτατισμός καί βία, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1997.

Νανάκου Σάββα, Διονύσιος β’ ο Φιλόσοφος, πρωτοστάτης, πρωτομάρτυς τής ελευθερίας, Αθήναι

152

1971, - Ο άγιος Ιερομάρτυς Σεραφείμ, Θεσσαλονίκη 1978.

Νικοδήμος Αγιορείτης, Νέον Μαρτυρολόγιον. Νικολαίδης Δ., Οθωμανικοί κώδικες, τόμος Γ',

Κωνσταντινούπολη, εκδόσεις Νικολαίδη, 1890. Νικολακάκη, Τζιχάντ, Ο ιερός πόλεμος του Ισλάμ,

Θεσσαλονίκη, εκδ. οίκος Κυρομάνος, 1994 Ντεφεχαγιέ (Defehaye Hippol.), Greek Neomartyrs, The

constructive guaterly, 9, New York 1921, σελ. 701-712.

Íõóôáæïðïýëïõ Ìáñßá-Ðåëåêßäïõ, Áðü ôçí ÔïõñêéêÞ êá-ôÜêôçóç óôçí åèíéêÞ áðïêáôÜóôáóç 14ïò - 19ïò áéþíáò, â' Ýêäïóç, Èåóóáëïíßêç, 1991.

Οικονόμου Γεωργίου, Εικοσιπέντε άγιοι τής Ηπείρου, εν Ηπειρωτικά Α’, Αθήναι 1938.

ΟΥΝΙΑ. Η ΟΥΝΙΑ χθές καί σήμερα, άρθρα τών π. Γ. Δ. Μεταλληνού: Ουνία, Πρόσωπο καί προσωπείο, Δ.Γόνη: Ιστορική ανασκόπηση τού προβλήματος τής Ουνίας, Δρος Ηλ. Φρατσέα, Η Ουνία, η εν τή Ανατολή Δύση, δ. Ευγ. Μοράρου, Η αναβίωση τής Ουνίας στήν Τρανσυλβανία, επισκ. Βανάτου κ. Αθανασίου Γιέφτιτς, Η Ουνία εναντίον τής σερβικής ορθοδοξίας κτλ., εκδ. Αρμός 1992.

Παίση Κώστα, Ο αγραφιώτης άγιος Δαμιανός ο νέος οσιομάρτυς, Αθήνα 1993.

Παλαμάς Κ., ΑΠΑΝΤΑ, Εκδ. Πέλλα, ά. χρ. Πάπ Γ. Γιατί έγινα ορθόδοξος (Η συνταρακτική

ομολογία ενός αλλοδόξου), μετάφρ. Δήμητρας Κούκουρα, εκδ. Επτάλοφος, Αθήνα 1990.

Παπαδοπούλου Στυλ., Οι νεομάρτυρες καί τό δούλον Γένος, εν Αθήναις, 1974.

Παπαδοπούλου Χρυσ., Ο Λαρίσσης - Τρίκκης Διονύσιος Β’ ο Φιλόσοφος, Ηπειρ. Χρονικά 1933, σελ. 157-188, - Οι νεομάρτυρες, εκδ. Τήνος, Αθήναι 1970.

Παπαλέξη Κων., Η εις Πίνδον Ι.Μ. Κορώνης, Θεσσαλονίκη 1979.

Παπαρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Εθνους. Παρασκευαίδη Κ. Χριστοδούλου, αρχιμ. (νύν αρχιεπ.

Αθηνών καί πάσης Ελλάδος), Η συμβολή τών μετά τήν άλωσιν μονών καί μοναχών εις τήν εθνικήν παλιγγενεσίαν.

Πάσσωβ (A. Passow), Τραγούδια Ρωμαίϊκα, Λειψία 1860,

153

Περαντώνη Ι., Λεξικόν τών Νεομαρτύρων, τ. α’,β’,γ’’, εν Αθήναις 1972, - Τά αίτια καί αι αφορμαί τού μαρτυρίου τών νεομαρτύρων, Αθήναι 1971.

Περαντώνη Ιωάν., Οι νεομάρτυρες. Πλατανίτου Κωνσταντίνου, Οικονόμου Ι. Μ. Νικαίας,

Εορτολόγιον τής ορθοδόξου Εκκλησίας, εν Αθήναις 1979.

Πολίτης Νικόλαος, Εκλογαί από τά τραγούδια τού ελληνικού λαού, Αθήναι, 1932

Πολλάτος Μ.: Διακόσια χρόνια ελληνικού τεκτονισμού 1740-1940, Αθήνα 1952.

Πολυζώου ιερέως, Ακολουθία τού αγίου ενδόξου οσιομάρτυρος Γεδεών τού νέου αθλήσαντος εν Τυρνάβω Θεσσαλίας κατά τό 1818 μηνί Δεκεμβρίω 30, συνταχθείσα υπό Πολυζώου ιερέως τού καί ιεροδιδασκάλου τής κωμοπόλεως Μακρινήτζας. Ετυπώθη δέ δι’ επιστασίας καί δαπάνης..., εν Κωνσταντινουπόλει, 1840. Καί τής ιδίας 2η έκδοση εν Βόλω 1888.

Πουκεβίλ (Pouqueville), Histoire De La Regenetation de la Grece, ô, Ã'

Ριζόπουλος Χρίστος: ΟΙ ΤΕΚΤΟΝΕΣ ΤΟΥ 1821, διαφρόντιση Ανδρέας Χρ. Ριζόπουλος, Εκδόσεις ΕΡΜΑ, Αθήνα 1993.

Ρούθβεν (Ruthven M.), Islam in the world, Χάρμο-ντσουορθ, 1984

Ρωμανίδης Ιωάννης Σ.: Ρωμηοσύνη, Ρωμανία, Ρούμελη, εκδ. Πουρνάρα, 1975.

Σαββίδης Γ. Αλέξης, Το οικουμενικόν βυζαντινό κράτος και η εμφάνιση του Ισλάμ.

Σάθας Κων., Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Γ’, σελ. 605, - Τουρκοκρατούμενη Ελλάς, Αθήνα, 1869.

Σαλαμάγκας Στ. Δημήτριος, Η σπηλιά του Σκυλοσόφου, Αθήνα, 1953.

Σαράφη Γ., Ακολουθία Αποστόλου Νεομάρτυρος, εν Αθήναις 1838. Αυτή επανεξεδόθη πάλι τό 1874 επιδιορθωμένη καί τό 1886. Εκδόθηκε επίσης καί στόν Βόλο τό 1901, τό 1904 καί τό 1921.

Σαρδελής Κ.: Τό συναξάρι τού Γένους, 2η έκδοση, εκδ. Εστίας 1974.

Σάρρος Δημήτριος Μ., Μαξίμου ιερομονάχου τού Πελοποννησίου λόγος στηλιτευτικός κατά

154

Διονυσίου τού επικληθέντος Σκυλοσόφου καί τών συναποστησάντων αυτώ, εις Ιωάννινα εν έτει 1611, στά Ηπειρωτικά Χρονικά, 3 (1928) σελ. 176 -182.

Σδράκας Ευάγγελος, Εγχειρίδιον ιστορίας των Θρησκευμάτων, Θεσσαλονίκη 1966.

Σεϊζάνη Μιλτιάδη, Επαναστατικά κινήματα τού 1878, μονογραφία, ά.χρ.

Σιμόπουλος Κυριάκος, Βασανιστήρια καί Εξουσία, από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, τό Βυζάντιο καί τήν τουρκοκρατία ώς τήν εποχή μας, Αθήνα 1987, - Ο μύθος τών «μεγάλων» τής ιστορίας. Εξολοθρευτές καί τύραννοι λαών, βάρβαροι καί διεφθαρμένοι..., Αθήνα 1995, - Ξένοι ταξιδιώτες στήν Ελλάδα. - Ξενοκρατία , μισελληνισμός καί υποτέλεια από τούς Ρωμαίους ώς τήν ΕΟΚ. Η Ελλάδα πάντοτε ολομόναχη σέ έναν εχθρικό κόσμο. Φιλελληνισμός: τό μέγα ψεύδος. Προστασία καί ξενοδουλεία: ένα διαχρονικό σύνδρομο. Οι κακουργίες τών Μεγάλων Δυνάμεων εναντίον τού ελληνικού έθνους. Επεμβάσεις καί εξάρτηση: τά αίτια τής παρακμής. Μυθεύματα τής ελληνικής ιστορίας. 2η έκδοση, Αθήνα 1990.

Σιόροκας Α. Γεώργιος, Αγνωστη διασκευή της Αληπα-σιάδος τον Χατζή Σεχρέτη, Ιωάννινα, εκδ. ΕΗΜ, 1983, - Η Αληπασιάδα, Ιωάννινα, 1983 (Στηριζόμε-νος στο χειρόγραφο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος).

Σιωμόπουλος Σ., "Εγγραφα της Τουρκοκρατίας" (από το αρχείο Κακαϊδή), Ηπειρ. Εστία, τευχ. 130 - 132, Ιω-άννινα, 1963.

Σιωμοπούλου Δημ., Οι νεομάρτυρες καί η εθνική αναγέννηση, έκδ. Ι. Μ. Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 1971.

Σκαρίμπας Ιωάννης Τό 21 καί η αλήθεια, ά χρ. Σμάρτ (Thomas Smart Hughes), Travels in Sicily, Greece

and Albania, London, 1820. Σοφιανός Δημήτριος., Οι βυζαντινοί άγιοι τού

ελλαδικού χώρου μέσα από τίς πηγές καί τά κείμενα, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χόρν, 1993, - Ο νεομάρτυς Μιχαήλ ο εξ Αγράφων.

Σταματίου Ελευθερίου, Ορθοδοξία ή Βαρβαρότητα (Οι 30 αιρέσεις τών Δυτικών πού κατατυραννούν τήν

155

ανθρωπότητα καί η ορθόδοξη κοινωνική δικαιοσύνη), Θεσσαλονίκη 1997.

Σταματόπουλος Τόκης, Ο εσωτερικός αγώνας του 1821, τόμ. Α'.

Σταυροπούλου Χριστοφ., Οι νεομάρτυρες καί η ελληνική επανάστασις, Αθήναι 1971.

ΣΤΟΧΟΣ, Πρακτικά συνεδρίου Λιδωρικίου γιά τούς Ελληνες Νεομάρτυρες 1453-1821.

Σφυρόερα Βασ., Οι έλληνες επί τουρκοκρατίας, Αθήναι 1975.

Ταμπαταμπάϊ (Tabataba'i H.M.), Shiite Islam, Άλμπανι, 1975.

Τρίτου Γ. Μιχάλη Δρος Θεολ., Οι νεομάρτυρες καί η προσφορά τους στό Γένος, μετά τής ασματικής αυτών ακολουθίας, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη, 1994.

Τσάμη Δημ., Η θεληματική προσέλευση στό μαρτύριο αγιορειτών νεομαρτύρων, ΙΜΘ, ΠΘΣΝ, Θεσσαλονίκη 1984, σελ. 341-353.

Τσιρκινίδη Χάρη, Επιτέλους τούς ξεριζώσαμε ... Η γενοκτονία τών ελλήνων τού Πόντου, τής Θράκης καί τής Μ. Ασίας, μέσα από τά γαλλικά αρχεία, 3η

έκδ. Θεσσαλονίκη 1996. ΤΥΠΟΣ, Ο Τύπος στόν Αγώνα, εκδ. Ερμής, τόμοι Α’, Β’,

Γ’, Αθήνα 1971. Τωμαδάκης Ν., Η Εκκλησία εις τόν αγώνα, εν

«Εκκλησία», 15-11-1955. Φανουργάκη Βασ., Μάρτυρες - Νεομάρτυρες, ΙΜΘ,

ΠΘΣΝ, Θεσσαλονίκη 1984, σελ. 177-203. Φιλήμων Ιωάννης Δοκίμιον Φιλικής Εταιρίας, 1834, Φλαμιάτου Κοσμά, μοναχού, ΑΠΑΝΤΑ, εκδόσεις

Σπανός, Αθήναι. Φυτράκη Ανδρ., Οι ήρωες τής χριστιανικής πίστεως

κατά τούς χρόνους τής τουρκικής δουλείας, Ορθόδοξος Επιστασία, 2 (1956), σελ. 28-29.

Χατζηγιάννη Δημ., Ο Λαρίσσης Πολύκαρπος, Ηπειρωτική Εστία, τ. Ε’ (1956).

Χατζηπάνος Π.: Ελληνικός ελευθεροτεκτονισμός 1740-1950, Αθήνα 1950, (αναδημοσιευμένο από τόν Β. Λαμπρόπουλο στό βιβλίο του Τά μυστήρια τής ελληνικής μασονίας, Αθήνα, έκδοση δ’ ά.χρ. σελ. 22-26).

Χίρο (Hiro D.), Islamic Fundamentalism, Ëïíäßíï, 1988

156

×όντιγκσον (Hodigson M.), The venture of Islam, ô. 1, ÓéêÜãï, 1974

Χριστάκη Κυρίλλου αρχιμ., πρωτοσυγκέλου Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος, Ο οσιομάρτυς Νικόλαος ο νέος ο εν Βουνένοις, εκδ. Ι. Μ. Θ., Καρδίτσα, 1972.

Ψευτογκά Βασ., Μαρτυρολόγια νεομαρτύρων (συγγραφείς, συλλογές καί εκδόσεις), ΙΜΘ, ΠΘΣΝ, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 73-103.

Παράκλησις.Θέλω νά παρακαλέσω όλους όσους

επιθυμούν εκ τών γνωστών, συγγενών, φίλων ή καί αναγνωστών τού παρόντος βιβλίου, όλους όσους νομίζουν ότι μπορούν νά συνεισφέρουν κατά κάποιο τρόπο, μέ σκέψεις τους, παρατηρήσεις, φωτογραφίες ή όποιο άλλο υλικό, εις τρόπον ώστε μετά ένα χρόνο, στό ετήσιο μνημόσυνο τού πατέρα μου νά συμπεριλάβω τό υλικό αυτό σέ μιά καινούρια έκδοση, νά μού τό αποστείλουν στήν Διεύθυνση: Ιερέα Απόστολο Κ. Γάτσια, Μεγάλου Αλεξάνδρου 15, ΔΔ Αγίας Τριάδος Δήμου Θερμαϊκού ΤΚ 570 19, τηλ. 2392-0-35031 καί 2392-0-51277. Ακόμα καλλίτερα η ηλεκτρονική αποστολή στήν δ/νση holyclub@otenet.gr

157

Εικόνες από τήν βάπτιση τής μαθήτριας Ήρας – Ελένης Φλώρου τού Ιωάννου καί Χανελόρε εις τόν Ιερόν Ναόν Αγίων Αναργύρων Σουρωτής. Διακρίνονται οι ιερείς +Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Γάτσιας καί ο γυιός του +ιερεύς Απόστολος.

Η βαπτιζομένη ορθόδοξος δεσποινίς Ήρα – Ελένη Φλώρου, ο νουνός της κ. Γεώργιος Καρατζαφέρης, πρόεδρος Λαϊκού Ορθοδόξου

158

Συναγερμού, η μητέρα τής βαπτιζομένης κα Χανελόρε Φλώρου κ.ά.

Επάνω, αριστερά, οι γονείς του Απόστολος καί Μαρία. 1957. Δεξιά Εκείνος μέ τήν Τριανταφυλλιά. 1959.

Πιό κάτω, οικογενειακή εκδρομή τό 1969 μέ δύο απ’ τά 3 παιδιά τους Απόστολο καί Βασιλική.

159

Κάτω: μέ τόν Χέρμπερτ, γερμανό ιερέα φίλο του καί τήν Έμμα. Διακρίνονται επίσης: ο πατέρας του, μέ τήν ανηψιά Παρασκευή, η σύζυγός του, ο γυιός του καί τό δεύτερο παιδί του η Μαρία, τό 1969.

*Συμπληρωματικά, μετεκδοτικώς

*Θεοπέτρας γόνε

και Αγίας Τριάδος συγκάτοικε,Πάτερ Κωνσταντίνε,

Πρωτοπρεσβύτερε, Ιερεύ,Συλλειτουργέ των Αγγέλων,

Φίλε του ΧριστούΚαι Αδελφέ ημών,

παράσχου ημίν την σήν ΕυλογίανΕν κοιλάδι θλίψεων,

ρυσθήναι ημάς εκ δεινών παντοίων,

160

ότι εμεγάλυνας το Όνομα Κυρίου

εις τον Αιώνα και εις τους αιώνας των αιώνων.

*Μετά το 2004, συνέγραφα κάθε χρόνο

στην μνήμη του Μπαμπά και μια μελέτη για Κείνον.

Έτσι, τύπωσα 1500 βιβλία περίπου με την Διατριβή του για τους Θεσσαλούς Νεομάρτυρες, τουλάχιστον το Α΄ μέρος, με τους ‘παλιούς’ [σίκ!] νεομάρτυρες, αυτό που ενεκρίθη ως διπλωματική εργασία του στο ΑΠΘ, κι άφησα για το Μέλλον μια πολύ επικίνδυνη εργασία που ο Μπαμπάς είχε ολοκληρώσει για τους ‘νέους’ νεομάρτυρες, όπου επιθυμούσε να παρουσιάση τους βίους των μαρτυρησάντων για την πίστη στους σύγχρονους καιρούς, από τους κουμμουνιστοσυμμορίτες κυρίως.

161

Είχα προσθέσει και κάμποσες σελίδες με την βιογραφία του και άλλα γεγονότα σχετικά με τα συμβάντα των τελευταίων ημερών στην επίγεια ζωή του. Το βιβλίο τούτο το μοίρασα δωρεάν την ημέρα του 40/νθήμερου Μνημοσύνου του και το έστειλα

162

σε δεκάδες εκκλησιαστικούς και πολιτικούς, επιστημονικούς κτλ, παράγοντες, κυριολεκτικά από βασιλείς μέχρι γύφτους.

Ήταν ένα «Βιβλίο για όλους». Δεν είχε ας πούμε ‘επικίνδυνες’ και ενοχλητικές αιχμές, σχεδόν για κανέναν.

Το 1985 ωστόσο, συνέγραψα ειδικά «ένα βιβλίο ΓΙΑ ΚΑΝΕΝΑΝ»! Εννοώ, ένα πολύ επικίνδυνο βιβλίο για όλους, που μάλλον ΔΕΝ μπορεί να εκδοθή στην πληρότητά του, ΟΥΤΕ και μετά από τον θάνατό μου. Θα μπορούσα να συμπεριλάβω άραγε εδώ μερικές σελίδες; Θα το ήθελα, αλλά δεν γίνεται παρά ‘αποσπασματικά’.

Επιγράφονταν «Οι άνδρες μέ τίς μίτρες!» και ως υπότιτλο είχε την κραυγή: « -Μπαμπά τούς νίκησες !» ενώ από αρχής μέχρι τέλους στις χίλιες πυκνογραμμένες του σελίδες γινόταν ένας διάλογος, όπως χαρακτηριστικά έγραφα στην έκδοση εκείνη «Ζωντανών καί Νεκρών».

Έχω τον πειρασμό να βάλω τα Περιεχόμενα των 30 κεφαλαίων εκείνου του βιβλίου που ΠΟΤΕ δεν πρόκειται ‘αυτούσιο’ να εκδοθή. Ίσως επειδή κάποια στιγμή, κάποιο απ’ αυτό το υλικό επιθυμώ να γίνη κτήμα της ανθρωπότητας, προφανώς ως μια επιθανάτια κραυγή της αιώνιας Ρωμηοσύνης και εμού.

Ιδού τα 30 κεφάλαια: 1. Γυναίκες μέ παπάρια καί Αρχι -

Πάπαροι μητρομανείς παπάρες. 2. Νίκησε τούς Φούστηδες ο Μπαμπάς. 3. Δόσ’ μου τό Απολυτήριό μου ρέ. 4. Ο Χριστός σανδάλια,

163

εκείνοι σκανδάλια. 5. Ένας παράξενος παπάς. 6. Η Συντέλεια τού Κόσμου. 7. Ζωή στόν πλανήτη Άρη. 8. Η Υπερσυνείδητη Ψυχοϊστορία μας. 9. Μιά φωτογραφία από τήν Κύπρο, μιλάει. 10. Ο Ομορφούλης κοιμάται. 11. Η Ψυχο-ϊστορία τών Μυστικών Οργανώσεων. 12. Τό Πρόγραμμα Δράσης τών Ανώμαλων! 13. Έχετε μιλήσει ποτέ μέ έναν «νεκρό»; 14. Τό Γράμμα τής Θείας Ελένης. 15. Κάθε χρόνο κι ένα βιβλίο. Θά τό κάνω κάθε χρόνο. 16. Λόγια τής Μαρίας. 17. Αυτά είναι τά νέα Πατέρα. 18. Ωδές Πνευματικές τού Απρίλη. 19. Περί κουσουρλήδων καί γουρλήδων. 20. Γραφές Κομποδιέτα. 21. Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΕΙΟΝ. 22. Οι πρώτες μέρες μετά τόν θάνατο. 23. Οι γονείς μου. 24.- Πώς άντεξες αγάπη μου. 25. Επίσημα Γράμματα καί Σχόλια. 26. Τά παπαδοφάγα Ταμεία. 27.- Νίκησα τούς Μπάνγκστερς. 28.- Κέρδη απ’ τήν Ζημιά τού σοβατζή. 29. Τό αυτοκίνητο πού έπεσε επάνω μου. 30.- Οι ερωτικές επιστολές τού Πατέρα μου.

Το 2006, 07, 08 και 2009 ακόμα πιο ‘σκληρά’ βιβλία συνέγραψα, αλλά κι αυτά έχουν το ίδιο και μεγαλύτερο ‘κόστος’. Ήξερα ότι από ‘ψηλά’ ο Μπαμπάς μπορούσε να τα διαβάζη. Αυτό μου ήταν αρκετό. Ο Μπαμπάς ήταν όλος ο Κόσμος για μένα, είτε αυτός που ζούμε τώρα είτε αυτός που πρόκειται να πάμε μετά από εδώ.

Σκέφτομαι λοιπόν ότι επιλεκτικά θα μπορούσα, σε τούτη την ηλεκτρονική έκδοση

164

να συνάψω κάποια κομμάτια των μελετών που συνέγραψα κάθε χρόνο τώρα 2004-2009 για τον Μπαμπά, κάποιες φωτογραφίες και κάποιες σημειώσεις, στο τέλος της αρχικής εκδόσεως.

Οπωσδήποτε, οφείλω να παρουσιάσω και τις επιστολές που έλαβα, από τον βασιλιά των Ελλήνων, τον πρόεδρο της Κυπριακής δημοκρατίας, τον Οικουμενικό Πατριάρχη, διαφόρους αρχιερείς και γνωστούς, ακόμα και αγνώστους για τον Μπαμπά.

Υπήρξαν και Εργασίες ή Σημειώματα, Ποιήματα κ.α. που γράφτηκαν για Κείνον. Πλήθος γεγονότων επίσης είχαν την ουράνια ευλογία του και συνέβησαν. Ίσως πρέπει να πώ κάτι και γι’ αυτά. Είδωμεν. Ορισμένα ίσως μπορέσω να επισυνάψω στο τέλος της παρούσας έκδοσης, σχετικά με τηλεγραφήματα και επιστολές.

*Ωστόσο, όταν μοίρασα δωρεάν εκείνα τα 1000 ή

1500 τεύχη της πρώτης έκδοσης στο 40νθήμερο μνημόσυνό του, έκατσα κι έγραψα κάποιες συμπληρωματικές σελίδες σε ένα βράδυ, όταν το έστειλα για έκδοση. Εκεί, έγραφα κάποια πράγματα, είναι τα παρακάτω:

*Έργα καί ημέρες ιερέως Πατρός

Κωνσταντίνου Απ. Γάτσια τού Πρωτοπρεσβυτέρου, συνταχθέντα υπό Αποστόλου ιερέως, υιού αυτού.

*Ο κάθε ένας άνθρωπος δικαιούται νά

είναι περήφανος γιά τόν Πατέρα Του, τόν

165

άνθρωπο πού τόν γέννησε καί τόν έφερε στήν Ζωή. Αυτό τό συναίσθημα κατά βάθος, ίσως έχει νά κάνη μέ τόν κοινό Πατέρα όλων τών ανθρώπων, τόν Θεό. Ο εγκόσμιος καί ο επουράνιος πατέρας μας, προφανώς έχουν κάποιο κοινό στοιχείο πού τούς συνδέει κατ’ ευθείαν μαζί μας: τήν υπέροχη λέξη ΠΑΤΕΡΑΣ. Επίσης, τήν λέξη αυτή, η Εκκλησία μας τήν έδωσε σέ όλους τούς Ποιμένες της, τούς ιερείς καί γι’ αυτό οι παπάδες μας, δέν είναι «μπαμπάδες» μόνον τών δικών τους τέκνων, αλλά ευρύτερα θεωρούνται καί καλούνται από τούς πιστούς «ΠΑΤΕΡΕΣ*».

Πατέρες, καλεί καί η Εκκλησία μας όλους τούς μεγάλους αγίους της πού η Σοφία τους φωτίζει τόν δικό μας δρόμο καί η λεγόμενη «Πατερική Θεολογία» [πού γιγαντώθηκε στήν σχολαστική Φραγκο-Λατινική Δύση κι εξ αυτής στό πιθηκίζον ατροφικό νεοελλαδικό προτεκτοράτο της καί τά άθλια «πανεπιστήμιά» του], γιά μάς τούς Ορθοδόξους, δέν είναι τίποτε άλλο καί τίποτε περισσότερο ή λιγότερο, από τήν «Βιβλική» Θεολογία. Δηλαδή η Θεολογία δέν χωρίζεται στήν Ορθοδοξία. Είναι ενιαία Θεία Αποκάλυψις καί ΕΜΠΕΙΡΙΑ τών Αγίων. Είναι Λόγος Θεού καί Βίωμα Ηρώων πού κήρυξαν τόν Αμνόν τού Θεού καί βαδίσαν τήν Στενήν Οδόν. Γι’ αυτό καί η Αληθινή Ορθόδοξος Θεολογία έχει μέσα της τήν δύναμη τού Αγιασμού.

166

[*Σημείωση: Πρό 15ετίας είχα ξεκινήσει μιά σειρά άρθρων γύρω από αυτό τό θέμα καί ίσως ήρθε ο καιρός νά τά εκδώσω ξανά σέ μιά ιδιαίτερη μελέτη. Δές: Περιοδικό ΔΑΥΛΟΣ, άρθρον ιερ. Απ. Κ. Γάτσια, «Ταξίδι πρός τήν λέξη ΠΑΤΗΡ», τ.89, Μάϊος 1989, σ. 5093-5100].

Ο πατήρ Κωνσταντίνος λοιπόν, ηρπάγη υπό τού Κυρίου εντός τής Διακαινησσίμου Εβδομάδος, λίγο πρίν από τίς 3 τό μεσημέρι τού Σαββάτου 17 Απριλίου 2004, χωρίς σχεδόν νά τό καταλάβουμε. Σηκώθηκε από τό κρεββάτι του, πήγε στό σαλόνι μαζί μέ τήν μαμά, κάθησε στήν Πολυθρόνα, τίποτε δέν έδειχνε ότι τόν ενοχλεί κάτι, τήν αγκάλιασε, τής χαμογέλασε, τής έκανε ένα νόημα μέ τά μάτια καί σάν ένα πουλάκι σέ λίγα δευτερόλεπτα, παρέδωσε τό πνεύμα του στόν Κύριο εις τρόπον ώστε ακόμα κι εμείς οι υπόλοιποι, κι ο προσωπικός του γιατρός [καθηγητής κ. Ζαφειρόπουλος, πού ευγενικά προσέτρεξε αμέσως], δέν είμασταν βέβαιοι ότι είναι νεκρός!

Ήρθε μονάδα ιατρών γύρω στίς 3 μμ καί γιά μισή ώρα περίπου, όλοι μαζί κάναμε τιτάνιο αγώνα «επαναφοράς» μέ ό,τι καλλίτερο η ανθρώπινη επιστήμη διέθετε γιά τήν αντιμετώπιση τής Ανακοπής. Τού φίλησα τό χέρι καί παρέα μέ τά ξαδέρφια μου τόν ντύσαμε αμέσως μέ καθαρά εσώρουχα, τού βάλαμε τό μεταξωτό του αντερί καί διάλεξα εγώ τήν πιό «αναστάσιμη» λευκή μέ

167

γαλάζιους δικεφάλους ελαφρά μεταξωτή του στολή, διότι έτσι γίνεται στούς ιερείς κατά τήν έξοδό τους από τόν κόσμο αυτό. Τού φορέσαμε τό Επιγονάτιον, τόν καλλύτερο από τούς πολλούς Σταυρούς πού διέθετε ώς οφφικιάλιος Πρωτοπρεσβύτερος, δώρο τής ενορίας Κάτω Σχολαρίου πού διακόνισε πρό 25 ετών, τού βάλαμε τό δεξί χέρι σέ Σχήμα Ευλογίας νά κρατά ένα χρυσό μικρό κομποσχοίνι δώρον τού αγαπημένου του ιατρού καί διακόνου π. Βαρθολομαίου Αρσενίου καί τέλος ένα Ευαγγέλιο μέ τόν Λόγο τού Κυρίου καθώς υπέδειξε ο λίαν αγαπητός του φίλος αρχιμανδρίτης π. Δωρόθεος.

Από κεί καί πέρα έγινε ένα πρωτοφανές προσκήνυμα. Ερχόταν στό σπίτι κάθε είδους άνθρωποι από διάφορα μέρη, συγγενείς, φίλοι, γείτονες, γνωστοί, άγνωστοι, μέ κάθε μέσο. Ιερείς, λαϊκοί, έλληνες, αλλοδαποί, χριστιανοί, αλλόθρησκοι, δεξιοί, αριστεροί, μικροί, μεγάλοι. Τί πολλούς ανθρώπους γνώριζε Αυτός ο Άνθρωπος! Κατά πλήθη συνέρρεαν αγιοτριαδιώτες, σουρωτιανοί, ρυσσιώτες, σχολαριανοί, θεσσαλονικείς, τρικαλινοί, θεοπετρινοί, σαρακινιώτες, καλαμπακιώτες, από κάθε τόπο, σχεδόν οικογενειακά. Ερχόταν εκπρόσωποι πολιτικών κομμάτων, εκπρόσωποι Συλλόγων Θεσσαλών, Καλαμπακιωτών, καί μέλη Προσφυγικών Συλλόγων, Πνευματικά του τέκνα, οι εκκλησιαστικοί του συνεργάτες, απλοί άνθρωποι πού βάπτισε, πού πάντρεψε

168

πού στάθηκε κατά καιρούς κοντά στά μεγάλα ή μικρά προβλήματά τους. Η συρροή τού λαού καί τό προσκήνυμα ακολούθησε καί στόν Ι.Ν. Αγίας τριάδος όπου είχε μεταφερθεί η σωρός του αμέσως μετά τήν θεία λειτουργία τής Κυριακής τού Θωμά. Εκείνου τού μαθητή δηλαδή πού ήθελε χειροπιαστές «αποδείξεις» ότι ανέστη ο Κύριος όντως.

Ειδοποίησα τόν Μητροπολίτη Κασσανδρείας κ. Νικόδημο ο οποίος καί πρωτοστάτησε στήν Εξόδιο ακολουθία πού έγινε τήν Κυριακή τού Θωμά 18-4-2004, στίς 3.30’ τό απόγευμα στόν Ι.Ν. Αγίας Τριάδος όπου ο πατέρας μου εκεί πρωτοδιορίστηκε ώς ιερεύς καί υπηρέτησε από τό 1961 έως τό 1975 ενώ δέν μπόρεσα νά επικοινωνήσω ο ίδιος εκείνη τήν ώρα μέ τόν Μητροπολίτη Καλαμαριάς κ. Προκόπιο, πράγμα πού όπως έμαθα έπραξε ο Σεβ. Μητρ. Κασσανδρείας, άλλοτε Πρωτοσύγγελος καί πνευματικό του τέκνον, όστις καί εξουσιοδοτήθη υπ’ αυτού νά πρωτοστατίση. Οι επίτροποι τού πατέρα μου από τήν Σουρωτή ήθελαν νά γίνη εκεί η Κηδεία. Ωστόσο η Μητέρα μου ήταν εκείνη πού θά έπρεπε νά αποφασίση γιά τέτοια θέματα.

Σέ κρίσιμες περιόδους δέν θά ξεχάσω ποτέ ότι ο πατέρας μου έβαζε τόν εαυτό του ασπίδα γιά νά προστατέψη κατατρεγμένους ανθρώπους. Θά αναφέρω ένα παράδειγμα, τότε στήν εποχή τής «χούντας» πού ήθελαν νά πάρουν κάποιους ενορίτες του εξορία επειδή ήταν λέει «αριστεροί». Μέ είχε μικρό

169

παιδί μαζί του όταν επισκέφθηκε τόν... [χουντικό αξιωματούχο] καί τού είπε: -Δέν θά πάρετε κανέναν απ’ τήν Αγία τριάδα. Είναι ενορίτες μου. Πολύ καλοί άνθρωποι. Εγκυώμαι εγώ γι’ αυτούς. Εάν πάρετε έστω καί έναν θά πρέπει νά πάρετε εμένα πρώτα... Κι εγώ σκεφτόμουν: «-Τί λές βρέ μπαμπά! κι άν σέ πάρουν, τί θά γίνουμε εμείς;» Ένοιωθα όμως ότι εκείνη τήν στιγμή, τέτοιες πολλές στιγμές ο παπα-Κώστας δέν ήταν μονοπώλειό μου, δέν ήταν μόνον ο αποκλειστικός δικός μου πατέρας. Ο φυσικός μου πατέρας ήταν ταυτόχρονα πνευματικός πατέρας όλων τών ενοριτών του ανεξαιρέτως καί όντως δέν έκανε καμμιά διάκριση σέ «φυσικά» ή «πνευματικά» του παιδιά.

Άφησε έναν τεράστιο όγκο «γραπτών», καρπούς ερευνών σέ αγιολογικά, ιστορικά καί άλλα επιστημονικά θέματα. Σκέφτομαι εν καιρώ νά τά επεξεργαστώ καί νά τά εκδώσω. Μού φαίνεται καλό επίσης μέ τήν ευκαιρία τού Μνημοσύνου του νά εκδώσω τήν Διπλωματική του εργασία, συνοδευμένη από λίγα λόγια «καρδιάς» καί κάποιο Βιογραφικό του, από στοιχεία πού γνωρίζω καί μάλιστα πρόσφατα μού είχε δώσει ο ίδιος, τόν Μάρτιο 2004, όταν ήταν υποψήφιος Βουλευτής Επικρατείας. Δυστυχώς δέν δύναμαι αυτή τήν στιγμή νά πράξω κάτι καλλίτερο. Σέ μιά επόμενη έκδοση ίσως.

Νά πώ ακόμα ότι ο μπαμπάς τά τελευταία χρόνια δέν μέ άφινε νά εκδώσω

170

τήν εργασία του γιά τούς θεσσαλούς Νεομάρτυρες γιά τόν λόγο ότι ήθελε νά κάνη ο ίδιος προσωπικά πολλές διορθώσεις, είχε ανακαλύψει νεώτερα στοιχεία, ήθελε νά προσθέση φωτογραφικό υλικό, εικόνες κτλ. Επί τού περιεχομένου, επειδή σέ καναδυό μέρη είχα επέμβει εγώ, δέν τού πολυάρεσαν κάποια πράγματα καί είχε ετοιμάσει κάποιες παρατηρήσεις ειδικά στήν περίπτωση τού Διονυσσίου Σκυλοσόφου.

Τέλος, πρέπει νά πώ ότι ενθουσιάστηκε ανακαλύπτοντας μερικές αμάρτυρες περιπτώσεις νεομαρτύρων καί είχε έτοιμο τό υλικό γιά έναν δεύτερο τόμο μέ καταγραφή νεομαρτύρων / εθνομαρτύρων τών νεοτέρων χρόνων, ώς τό 1950!

Παραθέτω στήν συνέχεια τό Βιογραφικό του Σημείωμα όπως είπα, από στοιχεία πού σέ χειρόγραφη μορφή μού είχε δώσει γιά νά τά καθαρογράψω καί νά τά επεξεργαστώ ο ίδιος πρόσφατα καί κάποιες προσωπικές μου σκέψεις.

*Ο Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος

Γάτσιας, γεννήθηκε στή Θεόπετρα [παλιά ονομασία Κουβέλτσι] τής επαρχίας Καλαμπάκας τού νομού Τρικάλων, τήν 21η Ιανουαρίου τού έτους 1935, ημέρα τής εβδομάδας Δευτέρα. Γονείς του ήταν ο Απόστολος Αχιλλέως Γάτσιας καί η Μαρία θυγατέρα Θεοδώρου Μυτούλα, γεννημένοι αντίστοιχα τό 1911 καί 1912.

171

Τά παιδικά του χρόνια τά πέρασε στή Θεόπετρα κοντά στούς γονείς του. Είναι τό πρώτο παιδί τής οικογένειας, πού είχε επτά ζώντα τέκνα. Έζησε τή θύελλα τού δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, καθώς καί τή σύγχυση τού αδελφοκτόνου σπαραγμού στή Θεόπετρα, όπου τέλειωσε τό Δημοτικό Σχολείο τό έτος 1949. Εν συνεχεία κατόπιν εξετάσεων εφοίτησε στό εξατάξιο Γυμνάσιο Καλαμπάκας, απ’ τό οποίο απεφοίτησε τό 1955. Ένα χρόνο έμεινε στό χωριό του δουλεύοντας σκληρά στά χωράφια, γιά τήν αναστύλωση τής οικονομίας τής πολύτεκνης πατρικής του οικογενείας. Τόν Σεπτέμβριο τού 1956 κατόπιν εξετάσεων εφοίτησε στό Ανώτερο Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο Βόλου, απ’ όπου έλαβε τό πτυχίο τόν Ιούνιο τού 1958.

Στίς 19 Οκτωβρίου 1958 νυμφεύθηκε τήν Τριανταφυλλιά, θυγατέρα τού Νικολάου καί τής Βασιλικής Τσιαντούλα, απ’ τό χωριό Σαρακήνα Καλαμπάκας πού βρίσκεται 6 χιλιόμετρα δυτικά τής Θεόπετρας. Η σύζυγός του είχε γεννηθεί στίς 10-3-1935. Στίς 14-7-1959 στρατεύθηκε καί υπηρέτησε ένα χρόνο μέχρι τίς 14-7-1960 μέ τήν ειδικότητα τού Θεολόγου εις τό Α΄Σώμα Στρατού, τό οποίο είχε τήν έδρα του τότε στά Τρίκαλα.

Στίς 5 Οκτωβρίου ημέρα Δευτέρα καί περί τήν 5η πρωϊνή γεννήθηκε ο Απόστολος τό πρώτο του παιδί, ο οποίος σπούδασε ταυτόχρονα Ιεροδιδάσκαλος στήν Εκκλησιαστική Παιδαγωγική Ακαδημεία

172

Θεσσαλονίκης καί στή Θεολογική Σχολή τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Είναι παντρεμένος μέ τήν φιλόλογο καθηγήτρια Δέσποινα Κοντονάτσιου, Διδάκτορα Φιλοσοφίας καί Εθνογλωσσολόγο.

Τό δεύτερο παιδί του, η Μαρία γεννήθηκε στίς 3 Δεκεμβρίου 1962 ημέρα Δευτέρα. Είναι επιχειρηματίας, σύζυγος διδασκάλου Ευαγγέλου Τσουρλή καί έχει 3 τέκνα, τόν Βασίλη, τήν Ασπασία καί τήν Κωνσταντίνα – Χριστίνα πού έχει δύο ονόματα, τό πρώτο πρός τιμήν τού παπού καί τό δεύτερο επειδή γεννήθηκε τήν ημέρα ακριβώς τών Χριστουγέννων.

Τό τρίτο του παιδί, η Βασιλική, γεννήθηκε στίς 17 Ιουνίου 1968 ημέρα Δευτέρα. Είναι σύζυγος τού οδοντιάτρου Στεφάνου Κατσίκη καί έχουν ένα τέκνο. Καί τά τρία του παιδιά είναι παντρεμένα καί ζούνε αγαπημένα μέ τίς οικογένειές τους κοντά του «ώς νεόφυτα ελαιών κύκλω τής τραπέζης αυτού».

Η ιερατική του σταδιοδρομία μέχρι σήμερα.

Μετά τήν εκπλήρωση τών στρατιωτικών του υποχρεώσεων καί εντός εξαμήνου είναι έτοιμος γιά τήν εκπλήρωση τής μεγάλης του αποστολής. Έρχεται στή Θεσσαλονίκη, έδρα πανεπιστημιακών Σχολών καί χειροτονείται τήν 22α Ιανουαρίου 1961 Ιεροδιάκονος εις τόν Ιερόν Ναόν τής Αγίας Παρασκευής Νέας Κρήνης, όπου ήταν εφημέριος ο εξάδελφός του, μακαριστός πλέον, ονοματεπώνυμος

173

Κωνσταντίνος Νικολάου Γάτσιας καί αυτός από τήν Θεόπετρα κατά τήν καταγωγή.

Ουδένα άνθρωπο πάνω στήν γή ο πατέρας μου δέν σεβόταν καί δέν ευγνωμονούσε τόσο όσο τούτον τόν σεβάσμιο ιερέα πού δέν υπήρξε μόνον ευεργέτης καί πνευματικός όλων μας, αλλά θά’λεγες ότι ζούσε στόν κόσμο μέ σκοπό νά βοηθάη άνευ όρων καί ορίων τούς συνανθρώπους του σέ κάθε θέμα. Θά’λεγα ότι τούτον προσπάθησε κι ο πατέρας μου νά μιμηθή σ’ όλη του τήν ζωή.

Νά πώ ότι μόνο στόν «ιερατικό τομέα», από κοινού οι δυό Κωνσταντίνοι, δώσαν συμμαρτυρίες καί συστατικές επιστολές καί ωδήγησαν στήν χειροτονία οπωσδήποτε πάνω από 100 εξαιρέτους κληρικούς πού υπηρετούν σήμερα όχι μόνον στήν Ελλάδα, αλλά σέ όλον τόν κόσμο. Άλλοι τόσοι πού πήραν μέν συμμαρτυρίες, αλλά δέν ιερωθήκαν τελικώς, άν καί επέλεξαν κάποια άλλη σταδιοδρομία, εν τούτοις συνεχίζουν καί σήμερα νά σέβονται καί νά υπηρετούν τήν Εκκλησία τού Χριστού από κάποια άλλη θέση: ώς θεολόγοι, ώς δάσκαλοι, ώς γιατροί.

Έχω ο ίδιος εμπειρία τής λαχτάρας τής καρδιάς τους νά επανδρωθή η Εκκλησία μέ αγνούς καί δυναμικούς ανθρώπους. Κι όσα εγώ γνωρίζω ίσως είναι ένα ελάχιστο μέρος τού τιτάνιου αγώνα αυτών τών ανθρώπων νά βοηθήσουν, νά συμπαρασταθούν, νά καθοδηγήσουν. Θεέ μου Εσύ ξέρεις πόσο σέ αγάπησαν στό πρόσωπο τών πονεμένων Σου

174

πλασμάτων. Είμαι απολύτως βέβαιος ότι ήδη τούς έχεις δώσει κοντά Σου τήν θέση πού τούς αξίζει.

Ο παπα-Ντίντης λοιπόν, όπως τόν λέγαμε χαϊδευτικά ήταν εκείνος πού μεσολάβησε ώστε ο πατέρας μου καί συνεπώς η οικογένειά μας αλλά καί τά αδέρφια του [Θεόδωρος – Ελένη – Γεώργιος – Ευαγγελία], νά έρθουν στήν Μακεδονία μαζί του, όπου βρήκαν δουλιές, σπούδασαν, παντρεύτηκαν. Έτσι, στά Τρίκαλα μείναν μόνον δύο εκ τών αδελφών τού πατέρα μου [Φωτεινή – Αχιλλεύς] εξ ών η μέν πρώτη απεκατεστάθη, βοηθώντας η μητέρα μου στήν προικοδότησή της μέ μέρος τής δικής της προίκας, ο δέ έτερος παρέμεινε κοντά στούς γονείς.

Λοιπόν, βρήκα πρόσφατα στό αρχείο πού λεπτομερώς κρατούσε ο πατέρας μου διάφορες επιστολές τού Παπαντίντη πού καλούσε τόν πατέρα μου νά ρθή στήν Θεσσαλονίκη γιά νά ιερωθή. Έχουν ημερομηνείες 10-11-1960, 3-9-1960, 28-7-1960 κτλ, καί είναι πολύ χαρακτηριστικές. Παραθέτω τήν πρώτη εξ αυτών:

«Εν Θεσσαλονίκη τη 28-7-1960, Αγαπητέ Κώστα χαίρε. Διά τής παρούσης

ευχαρίστως σάς πληροφορώ ότι επέτυχα τόν Διορισμόν σου εν τή Ιερά Μητροπόλει Θεσσαλονίκης. Ο Παναγιώτατος μέ είπε νά μάς στείλης Αίτησιν καί εάν έχεις 26 χρόνια θά σέ χειροτονίση καί ιερέα συντόμως.

175

Θερμά συγχαρητήρια καί καλήν σας χειροτονίαν. Ευχάς καί ευλογίας εις τήν οικογένειάν σας. Αναμένω τό ταχύτερον αίτησίν σας. Μετ’ ευχών καί ευλογιών ο πρός Θεόν ευχέτης

+ Οικονόμος Κ. Γάτσιας». Καί συμπλήρωνε ο Παπαντίτης εν είδει

υστερογράφου: «Διά νά αποφύγης τό φθόνο τού Κόσμου

αυτού μήν ανακοινώνης ευρέως. Εάν έχεις ευκαιρία πάρε τά χαρτιά σου καί έλα ο ίδιος».

Ω Θεέ μου, τέτοιοι ευλογημένοι άνθρωποί Σου, όχι μόνο δέν χάνονται απ’ τόν κόσμο Σου αλλά καί οι άδολες πράξεις τους πρέπει νά είναι γιά όλους μας οδηγός καί Φώς στήν ζωή μας.

Μιά εβδομάδα μόνον έμεινε ο πατέρας μου Διάκονος. Τήν επόμενη Κυριακή 29 Ιανουαρίου 1961 χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος, εις τόν Ιερόν Ναόν τής τού Θεού Σοφίας Θεσσαλονίκης. Καί οι δυό χειροτονίες του έγιναν, μέ εντολή τού Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κυρού Παντελεήμονος τού Α΄ [Παπαγεωργίου], από τόν τότε βοηθόν Επίσκοπον Ταλαντίου κυρόν Στέφανον Αφεντουλίδην πού έγινε τό 1974 Μητροπολίτης Τρίκκης καί Σταγών καί πού τελευτήσας τό 2003 εκοιμήθη εν Κυρίω.

Τήν 1ην Φεβρουαρίου 1961 ο πατέρας μου διορίστηκε Εφημέριος στόν Ιερόν Ναόν

176

τής Αγίας Τριάδος τού ομονύμου χωρίου τής Ακτής Θερμαϊκού όπου υπηρέτησε μέ μεγάλο ζήλο καί πολύ αγάπη καί πού όλοι οι ενορίτες τής Αγίας Τριάδος ακόμα καί σήμερα, ύστερα από τριάντα περίπου χρόνια «πίνουν νερό στό όνομά του». Τούς αγάπησε πολύ, τόν αγάπησαν περισσότερο. Στήν Αγία Τριάδα υπηρέτησε μέχρι τήν 8ην Οκτωβρίου 1975. Ήδη όμως τό 1974 τριχοτομήθηκε η Ιερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης καί η ενορία τής Αγίας Τριάδος υπήχθη στήν Ιερά Μητρόπολιν Ν. Κρήνης καί Καλαμαριάς. Τούτο συνέβη σέ μιά λίαν ανώμαλη εθνικά καί εκκλησιαστικά περίοδο πού η καημένη η Ελλάδα, μόλις είχε βγεί από μιά επτάχρονη δικτατορία, έγλυφε ήδη τίς πληγές της από τήν προδοσία τής Κύπρου σάν ένα πληγωμένο ζώο καί επικρέμμονταν στόν ορίζοντα ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών μέ τόν πανάθλιο αιωνόβιο εχθρό τού Γένους, τούς σιχαμένους τούρκους, πάντα «φίλους» καί «συμμάχους» τών τετρομαγμένων «ηγετών» τού Προτεκτοράτου Ελλάς, τό οποίο στίς όποιες κρίσεις του, αντί νά αντιμετωπίζη τόν Εξωτερικό εχθρό, δράττεται τής ευκαιρίας η όποια συμμορία κατέχει εκείνη τήν στιγμή τήν «εξουσία» νά κάνη ξεκαθάρισμα λογαριασμών μέ τούς εσωτερικούς «εχθρούς» της γιά τήν κουτάλα. Κι ο λαός μας χαμένος σέ εμφύλιες αηδίες υφίσταται κάθε φορά τά πάνδεινα.

Κι αυτά πρέπει καλά νά τά μαθαίνουμε γιά νά μήν τά ξαναπαθαίνουμε. Άνθρωποι

177

σάν τόν Πατέρα μου αποτελούσαν σ’αυτές τίς κακές περιόδους οάσεις αγάπης στήν έρημο τού αδελφοκτόνου μίσους κι αυτό τό δίδασκε καθημερινά μέ τόν λόγο καί τίς πράξεις του. Εγώ ξέρω καλά πόσο υπέφερε ο πατέρας μου γιά τούς φτωχούς κι αβοήθητους. Έκανε τόν πόνο τους δικιά του υπόθεση, ζητούσε νά τούς αποκαταστίση πολύ καλλίτερα απ’ τήν δική του οικογένεια καί τά δικά του παιδιά. Έτρεχε ο καημένος νά υπερνικήση τό αδηφάγο τέρας τής γραφειοκρατίας. Ανθρώπους «απ’ τό χωριό», πού τά είχαν χαμένα, απλώς γνωστούς, ακόμα κι αγνώστους, κάνοντας ίσως κατάχρηση τής ιερατικής του ιδιότητος καθώς τό «ράσσο» μπορούσε νά χωθή παντού, έτρεχε μαζί τους γιά τίς υποθέσεις τους, στά νοσοκομεία, τό πανεπιστήμιο ή άλλες σχολές, στίς τράπεζες, τίς Μητροπόλεις, τά αστυνομικά τμήματα, τά πολιτικά γραφεία, τίς κοινότητες κι ό,τι δέν φαντάζεται ο νούς τού ανθρώπου. Έχετε δεί ποτέ τό πρόσωπο ενός απελπισμένου κι αβοήθητου όταν τού δώσετε λίγη βοήθεια νά ξεπεράση τό όποιο αγχώδες πρόβλημά του; Εγώ τό έχω δεί πολλές φορές χάριν τού πατέρα μου. Λάμπει πιό πολύ από δέκα ήλιους. Καί ξέρετε τί λέει σ’ αυτόν πού τόν βοήθησε εκείνη τήν στιγμή; Εγώ τό’χω ακούσει πολλές φορές: «-Ο Θεός σέ έστειλε!», αλλά άς συνεχίσουμε τό βιογραφικό του.

178

Τό 1974 οδήγησε στήν Ιεροσύνη τόν επ’ αδελφή γαμβρόν του Αντώνιον Χρήστου Παπαβασιλείου, όχι εις τήν Ιεράν Μητρόπολιν Ν. Κρήνης καί Καλαμαριάς, αλλά εις τήν Ιεράν Μητρόπολιν Κασσανδρείας, σαγηνευθείς όπως έλεγε ο ίδιος «υπό τού πεφωτισμένου Μητροπολίτου Κασσανδρείας» κυρού Συνεσίου Βισβίνη. Ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας κυρός Συνέσιος ετοποθέτησε τόν Ιεροδιάκονον Αντώνιον Παπαβασιλείου εις τόν Ιερόν Ναόν Μεταμορφώσεως τού Σωτήρος Ν. Ρυσίου Θεσσαλονίκης. Όταν ο Μητροπολίτης Ν. Κρήνης καί Καλαμαριάς κ.κ. Προκόπιος έμαθε τήν ενέργεια αυτή τού π. Κωνσταντίνου, πού πήγε τόν γαμβρόν του εις άλλην Μητρόπολιν, σύμφωνα μέ όσα νόμιζε ο πατέρας μου, «εχολώθη σφόδρα καί μαίνεα πνέων κατ’ αυτού», [τού π. Κωνσταντίνου], τόν εξανάγκασε νά αποχωριστή τού ποιμνίου του [τής Αγίας Τριάδος], γιά νά βρή καταφυγήν καί αυτός κοντά στό σοφό καί ενάρετο Μητροπολίτη Κασσανδρείας κυρό Συνέσιο, ο οποίος τόν ετοποθέτησε εφημέριον στόν Ιερό Ναό τής Μεταμορφώσεως Ν. Ρυσίου Θεσσαλονίκης από 9-10-1975 μέχρι τήν 11-4-1978. Σ’ όλο τό διάστημα πού ήταν εφημέριος στόν Ιερό Ναό τής Μεταμορφώσεως, ώς Διάκονος υπηρετούσε καί ο Αντώνιος Παπαβασιλείου, σύζυγος τής αδελφής του Ευαγγελίας.

Κενωθείσης τής ενορίας τού Αγίου Γεωργίου Κάτω Σχολαρίου, εν όψει τών εορτών τού Πάσχα, αφού έφερε τόν

179

Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην κ.κ. Συνέσιον εις τό Ν. Ρύσιον, ο οποίος εχειροτόνησε τόν Ιεροδιάκονόν του Αντώνιον Παπα-βασιλείου, [τήν Δ΄ Κυριακήν τών Νηστειών] 9-4-1978, εις πρεσβύτερον, αφίνει τόν γαμβρόν του εφημέριον στό Ν. Ρύσιο καί ο ίδιος σπεύδει γιά νά πληρώση τό κενόν τού εφημερίου τού Κάτω Σχολαρίου από 9-4-1978. Η αποχώρησή του από τό Ν.Ρύσιο έφερε μεγάλη λύπη στούς ενορίτες του πού τόν αγάπησαν τόσο πολύ καί πού μέχρι σήμερα έχουν νά λένε γιά τό ανεπίληπτον τού χαρακτήρα του.

Στό Κάτω Σχολάριον δέν άργησε νά αγαπηθή καί νά τιμηθή από όλους τούς κατοίκους γιά τά απλά ανθρώπινα προσόντα τής προσωπικότητάς του. Ένα δείγμα τής μεγάλης αγάπης καί τιμής είναι καί η αφιέρωση ενός πολύτιμου επιστηθίου Σταυρού πού τού πρόσφεραν, παρά τήν επίμονη άρνησή του. Είναι όντως ένας πολύ όμορφος Σταυρός πού επέλεξα ο ίδιος νά κοσμήση τό στήθος του κατά τήν Εξόδιο τελετή. Προφανώς η ψυχή του θά συμφωνούσε καί θά χαιρόταν πολύ απ’ αυτό. Διότι καί στίς 4 ενορίες πού διακόνισε, τελικά συμπεραίνω, στά πρόσωπα τού ποιμνίου του έβλεπε τόν Χριστό.

Από 12-4-1978 μέχρι 14-11-1980 υπηρέτησε τήν Εκκλησία καί τήν ενορία τού Αγίου Γεωργίου Κάτω Σχολαρίου. Στό Κάτω Σχολάριον ενώ ήταν εφημέριος ο π. Κωνσταντίνος παρεπιδημούσε ο Ιερεύς Σπυρίδων Αντωνίου εφημέριος τότε στό

180

Βέλγιο, ο οποίος τού εξέφρασε τότε τήν επιθυμία νά τού παραχωρήση τήν ενορία, γιατί είχε μικρά παιδιά καί τά είχε πειράξει τό κλίμα τού Βελγίου, ο π. Κωνσταντίνος, ο πάντα πρόθυμος νά θεραπεύη τίς ανάγκες τών συνανθρώπων του, αποχωρεί καί από τήν ενορία αυτή γιά νά θεραπεύση άλλην ανάγκην.

Στήν ενορία τών Αγίων Αναργύρων Σουρωτής οδηγεί ο Θεός τά βήματά του. Εκεί ήταν εφημέριος ο μακαριστός πλέον π. Κωνσταντίνος Παπαστεργίου, πολιός τότε καί γέρων 76 ετών. Ήθελε νά παραιτηθή από τήν ενεργό υπηρεσία γιά νά ξεκουραστή. Ο Μητροπολίτης τού’λεγε στίς παρακλήσεις του, ότι δέν έχει Ιερέα γιά νά τόν αντικαταστίση. Μίαν ημέραν στήν ΔΟΥ πληρωμών Θεσσαλονίκης πού συναν-τήθηκαν οι δύο Κωνσταντίνοι καί μίλησαν γιά τά οικογενειακά καί εφημεριακά, ο γέροντας π. Κωνσταντίνος είπε στόν νεότερο, «δέν μέ αφίνει ο Δεσπότης νά φύγω παιδί μου, δέν μπορώ πλέον». Τότε ο νεότερος π. Κωνσταντίνος, άνοιξε τήν πόρτα τής καρδιάς του καί δέχτηκε νά μεταβή στόν Πολύγυρο, νά επισκεφθή τόν Μητροπολίτη καί νά τόν παρακαλέση νά απαλλάξη από τά καθήκοντα τόν γέροντα, προθυ-μοποιηθείς νά καλύψη ο ίδιος τό κενό. Έτσι από τήν 15-11-1980 ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ.κ. Συνέσιος, ο συνετός καί καλοκάγαθος αυτός άνθρωπος, υπήκουσε εις τήν δέησιν τού π. Κωνσταντίνου καί αφού ετοποθέτησε

181

εις τό Κάτω Σχολάριον τόν Ιερέα Σπυρίδωνα Αντωνίου, τόν π. Κωνσταντίνο Γάτσια διόρισε εφημέριο στήν ενορία τών Αγίων Αναργύρων Σουρωτής, όπου μέ φόβο Θεού υπηρετεί μέχρι 31-7-2003.

Καί εδώ ο π. Κωνσταντίνος τιμάται δεόντως υπό πάντων. Καί έγραφε ο ίδιος μέ τήν λυρικότητα πού τόν διέκρινε: Εδώ στό Ναό τών Αγίων Αναργύρων, σάν πιστός οικονόμος τών Μυστηρίων τού Θεού, εξαϋλώνει εαυτόν καί τό ευλογημένο του ποίμνιον. Εδώ οδήγησε τόν πρωτότοκο γυιό του, πού μέσα στήν Αρχιερατική Θεία λειτουργία, μαζί μέ τόν ανυπέρβλητο Ιεράρχη μας κυρό Συνέσιο καί πολλών άλλων πρεσβυτέρων καί διακόνων ετελεσιουργήθη τό Μυστήριο τού γάμου Απόστολου – Δέσποινας τήν 11-12-1983 όπου τόσος πολύς ήταν ο κόσμος πού είχε κατακλύσει καί τόν Ναόν καί τό προαύλιο αυτού. Εδώ πάλιν εισήγαγε τόν υιόν Απόστολον εις τά ενδότερα τού καταπετάσματος. Εδώ άκουσαν οι πιστοί τόν μακαριστό Ποιμενάρχη τους κ.κ.Συνέσιον νά λέγη στό νεοχειροτούμενο διάκο: «Λάβε τήν παρακαταθήκην ταύτην...».

Εδώ τόν είδαν μέ τό κέλευσμα τών Διακόνων «Κέλευσον – Κελεύσατε» νά χειροθετή, μέσα στό πλήθος τών ευλαβών πιστών, στήν αυτή Αρχιερατική θεία Λειτουργία τής χειροτονίας τού υιού του, τόν άξιο Ιερέα τους καί νά τού απονέμει τό οφφίκιο τού Πρωτοπρεσβυτέρου κρεμώντας

182

στό λαιμό του τόν επιστήθιο Σταυρό. Ήταν η 8-12-1985. Εδώ νοιώσανε όλοι γιά μιά ακόμη φορά ρίγη συγκινήσεως βλέποντας τόν ιερέα τους δακρύβρεκτον μέσα στήν χαρά του. Εδώ είδαν πολλές φορές τόν καλό τους παπα-Κώστα μαζί μέ τόν διάκονο υιό του, μέ πολύ ευλάβια νά τελούν τή Θεία Μυσταγωγία. Εδώ βλέπανε μέχρι προσφάτως τήν άψογη καί αγαστή συνεργασία τού Ιερέα τους μέ τούς Εκκλησιαστικούς Επιτρόπους.

Εδώ είδανε, σάν θαύμα καί σέ ελάχιστο χρονικό διάστημα νά φυτρώνη η περικαλής αίθουσα πού εξυπηρετεί τίς εκτός τού Ναού ανάγκες τής ενορίας τους. Εδώ τούς χαίρονταν καί τόν χαιρότανε κι αυτοί. Εδώ τούς έδινε τίς ευχές του, μέ τή διάκριση τού καλοκάγαθου χαρακτήρα του. Όλοι οι ενορίτες πολλές φορές εκφράζανε ευχαριστίες στόν πανάγαθο Θεό νά τούς τόν έχη γερό καί νά τού προσθέτη ευτυχία καί χαρά καί νά τού αυξάνη τήν καρποφορία στόν αμπελώνα τού Κυρίου.

Στίς 12-12-1975 οδήγησε τόν έβδομο αδελφό του Γεώργιο όπου έγινε Διάκονος στόν Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής Θεσσαλονίκης καί τήν 5η Κυριακή τών Νηστειών χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος καί ετοποθετήθη εις τόν Ι.Ν. Γεννήσεως τής Θεοτόκου Καρδίας Θεσσαλονίκης, όπου υπηρετεί μέχρι σήμερον.

Σπουδές του: Εκτός απ’ τό Ανώτερο Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο, εσπούδασε Παιδαγωγικά στήν Εκκλησιαστική

183

Παιδαγωγική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, Νομικά στή Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης, Θεολογία στή Θεολογική Σχολή ΑΠΘ, καθώς περάτωσε καί τίς Μεταπτυχιακές σπουδές, διετούς φοιτήσεως, στή Θεολογική Σχολή θεσσαλονίκης, όπου έλαβε τό Δίπλωμα Μεταπτυχιακών Σπουδών εκπονηθείσης Μεταπτυχιακής Διατριβής μέ θέμα: «ΘΕΣΣΑΛΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ», έχοντας σύμβουλο Καθηγητή τόν Πρωτοπρεσβύτερο Θεόδωρο Ζήση.

Αξίζει ίσως νά πώ δυό λόγια γιά τό ποιά ήταν Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΗ πάνω στήν Γή, [σ’ αυτόν τόν ανεκδιήγητο «Πλανήτη τής Θλίψης»]. Λοιπόν, ο μπαμπάς μου από 1-7-2003, τυπικά ήταν «συνταξιούχος» μέ... 43 χρόνια υπηρεσίας καί 69 ετών. Τούτο κατ’ εμέ διότι τό πανάθλιο «καθεστώς» εργασίας τών παπάδων «θέλει» νά στραγγίξη κάθε ικμάδα τής ζωής τους. Θά μπορούσα νά πώ ότι ενώ πληρώνουν πολύ περισσότερα λεφτά από κάθε εργαζόμενο, αναλογικά, στό αδηφάγο «ταμείο» τους, πολύ λίγοι ιερείς προφταίνουν νά «απολαύσουν» τήν σύνταξή τους. Φανταστείτε ότι τό έτος συνταξιοδοτήσεως ειδικά γιά τούς παπάδες είναι τό ΕΒΔΟΜΗΚΟΣΤΟΝ [70] ! καί συνήθως παραμένουν στήν ενεργό υπηρεσία ώς τά ΟΓΔΟΝΤΑ [80] ! Πιό μπροστά απ’ τά 70, δέν μπορούν νά πάρουν σύνταξη, ακόμα κι άν έχουν υπερβή μισόν αιώνα «υπηρεσίας». Υπάρχει μιά εξαίρεση «γιά λόγους υγείας»,

184

προφανώς μέ τήν σύμφωνη γνώμη τού Μητροπολίτου.

–Είχε λόγους υγείας ο μπαμπάς νά βγή στήν σύνταξη; Μάλιστα, καί από πολλά χρόνια πρίν. Ίσως ξεπερνούσε τό 300% ποσοστό ...αναπηρίας.

Γιατί «ανάπηρη» είναι η λογική αυτού τού «κράτους» [διάβαζε: ΠΡΟΤΕΚΤΟΡΑΤΟΥ καί μάλιστα εξωνημένου πέρα γιά πέρα πού μόνο «καταστροφές» ξέρει νά δημιουργή από τό φκιάξιμό του: τής Χίου, τών Ψαρών, τού Μεσολογγίου, τής Μικρασίας, τού Πόντου, τής Βορείου Ηπείρου, τής Πόλης, τής Ίμβρου, τής Τενέδου, τής Κύπρου... καί κρατούν εφτασφράγιστους ΟΛΟΙ οι ΠΡΟΔΟΤΕΣ πού τό κυβέρνησαν καί τό κυβερνούν τούς Φακέλους Κατάπτυστων ενεργειών τους. Σέ περίπτωση πού θίγονται μ’ αυτό πού γράφω, νά τσακιστούν ΤΩΡΑ νά ανοίξουν τόν πιό βρώμικο απ’ τούς Φακέλους, πού τόσες φορές ΥΠΟΣΧΕΘΗΚΑΝ: Τόν Φάκελο τής προδοσίας τής Κύπρου].

Τί σχέση έχουν αυτά; Μά ακριβώς. Υπάρχουν 50 μάρτυρες ότι καναδυό ώρες πρίν παραδώση ο μπαμπάς τό Πνεύμα του στόν Πλάστη, συζητούσε αρκετές ώρες, τί νομίζετε; -Τό Κυπριακό ! καί τόν άκουγαν δεκάδες μικροί καί μεγάλοι θαμώνες στήν παραθαλάσσια καφετερία Ετουάλ, τής κόρης του στήν Αγία Τριάδα, όπου σύχναζε, διότι αυτό ήταν η μεγάλη χαρά τής ζωής του. Η καθημερινή επαφή καί συνομιλία μέ απλούς καί αγνούς ανθρώπους. Νά τούς δίνει

185

καλοκάγαθες απαντήσεις τόσο σέ απλά προσωπικά τους προβλήματα καί νά θεραπεύη τήν δίψα τους, νά απαντά στίς ερωτήσεις τους γιά πολύπλοκα εθνικά καί κοινωνικά, θρησκευτικά καί εκκλησιαστικά ζητήματα.

Ήταν άρρωστος ο μπαμπάς; Τό καθημερινό του τρέξιμο καί η αγωνία γιά τούς άλλους, είναι αλήθεια ότι τόν έκανε νά παραμελή τόν εαυτό του. Δέν «φαίνονταν» άρρωστος. Σού έδινε τήν εντύπωση ενός ανθρώπου γεμάτου από ζωή. Ενός φυσικού πνευματικού ποιμένα - ηγέτη πού χαιρόσουν νά τόν βλέπης καί νά μιλάς μαζί του. Πρίν από χρόνια είχε κάνει εγχείριση «έλκους» πού προήλθε μάλλον από τήν μεγάλη του αγωνία γιά τούς άλλους. Είχε χρόνιο ζαχαροδιαβίτη. Είχε κάνει εγχείριση στήν Καρδιά καί είχε βάλει βηματοδότη. Είχε πρόβλημα ακοής [από τό ένα αφτί, δέν άκουγε καθόλου, αφού όταν ήταν μικρό παιδί, σ’ εκείνα τά καταραμένα χρόνια τής κατοχής, η γιαγιά ακολουθώντας κάποιο χαζό γιατροσόφι, τού είχε ρίξει ...πετρέλαιο στό αυτί γιά νά εξολοθρεύση –λέει- τά σκουλίκια. –Καημένη Ελλάδα, τί έχουν τραβήξει τά παιδιά σου!]. Τό χειρότερο απ’ όλα [πρόβλημα στά μάτια, προστατίτιδα κτλ], ήταν τό ζήτημα, η φοβερή κι ακατανίκητη πάθηση τής Μυασθένειας, τής λεγόμενης ασθένειας τού «Ωνάση».

Εξηγώ. Ο μπαμπάς περιφρονούσε όλες τίς «αρρώστειες» καί αποστρέφονταν τά

186

νοσοκομεία όπου δέν ήθελε μέ τίποτε νά πάη, ακόμα κι όταν ήταν μεγάλη ανάγκη. Αγαπούσε όσο τίποτε τήν Ενορία του καί ήθελε αντί πάσης θυσίας νά βρίσκεται κοντά στούς ανθρώπους του καί στόν Ναό. Δέν μπορούσε μέ τίποτε νά αισθανθή «συνταξιούχος». Ίσως νά μήν ήθελε κάν νά βγή στήν σύνταξη.

Στήν Πράξη, ενώ ήταν συνταξιούχος από τόν Ιούλιο 2003, συνέχιζε καθημερινά σχεδόν νά πηγαίνη στήν Σουρωτή καί νά καλύπτη τίς ανάγκες τής ενορίας πού έμενε «αποίμαντη». Γιά νά απαλλαγή αυτός τών όποιων υποχρεώσεων, θά έπρεπε νά παραδώση σέ κάποιον διάδοχό του ο οποίος στό διάστημα αυτό δέν φαίνονταν στόν ορίζοντα. Ωστόσο, πήγαινε στήν ενορία, αλλά δέν τελούσε θεία Λειτουργία διότι η σοβαρή πάθηση τής Μυασθένειας τόν απέτρεπε ειδικά απ’ αυτό.

Στίς εθνικές εκλογές τής 7ης Μαρτίου 2004, ο μπαμπάς ήταν Υποψήφιος Βουλευτής Επικρατείας, αποδεχόμενος πρόταση τού Προέδρου τού Λαϊκού Ορθοδόξου Συναγερμού. Σκόπευε μ’αυτή τήν συμβολική του πράξη νά δώση ένα μήνυμα κι ένα παράδειγμα συμμετοχής καί πρωτοπορείας τού Κλήρου στά εθνικά καί κοινωνικά ζητήματα τού τόπου. Η πράξη του αφορούσε βασικά τόν ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ χώρο.

Ο ΠΑ΄ [=81] κανών τών Αγίων Αποστόλων, δές ΠΗΔΑΛΙΟΝ, εκδ. ΑΣΤΗΡ 1957, σελ. 107, γράφει:

187

«Είπομεν, ότι ού χρεί [δέν χρειάζεται] Επίσκοπον ή Πρεσβύτερον καθιέναι εαυτόν [=νά καταβιβάζη τόν εαυτόν του] εις δημοσίας διοικήσεις, [= ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ], αλλά προσευκαιρείν ταίς Εκκλησιαστικαίς χρείαις. Ή πειθέσθω ούν τούτο μή ποιείν, ή καθαιρείσθω. Ουδείς γάρ δύναται δυσί κυρίοις δουλεύειν, κατά τήν Κυριακήν παρακέλευσιν».

Ο π. Κωνσταντίνος βεβαίως γνώριζε πολύ καλά τόν 81ο κανόνα τού Πηδαλίου πού θέλει τούς κληρικούς νά απέχουν από διοικητικές θέσεις [=Εκτελεστική εξουσία, υπουργοί, νομάρχες] ή νά χωρίζουν τό Ποίμνιο «κατερχόμενοι» σέ ανταγωνιστικές διαδικασίες. Δέν είχε τέτοια πρόθεση. Ήθελε νά έχη λόγο στήν διαμόρφωση τών νόμων κι όχι στήν εκτέλεσή τους.

Κι επί πλέον οι βουλευτές «επικρατείας» δέν κατέρχονται σέ ανταγωνιστικές διαδικασίες αλλά «ανέρχονται», επιλέγονται νά κοσμήσουν τιμητικά ένα ψηφοδέλτιο εφ’ όλης τής Επικρατείας. Δέν υπήρχε κανένα νομικό ή συνταγματικό κώλυμα σ’αυτό ενός τίμιου έλληνα πολίτη. Ενός συνταξιούχου στό κάτω-κάτω πού έχει λυθεί η όποια σχέση του μέ τό Δημόσιο.

Εάν από εκκλησιαστικής πλευράς τούτο προκαλούσε ή ξάφνιαζε, ο πατέρας μου δέν μπορούσε νά κατανοήση τόν λόγο.

Πιθανόν μιά «στενή» ερμηνεία τών Ιερών Κανόνων νά είχε μιά τέτοια εκδοχή,

188

προδήλως όμως παράνομη κι ΑΝΤΙΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ θά ήταν η όποια παρεμπόδισή του από οποιονδήποτε. Ο μπαμπάς μάλιστα ήθελε τόν κληρικό στήν κοινωνία Πρωτοπόρο κι όχι Ουραγό. Τόν ενοχλούσε νά ψηφίζονται αντιχριστιανικοί καί ανθελληνικοί νόμοι σέ μιά Βουλή πού ακόμα τά [περισσότερα] μέλη της ισχυρίζονται ότι είναι «χριστιανοί» καί «έλληνες».

Σιχαίνονταν όλους αυτούς πού μέ τίς πράξεις καί τίς απραξίες τους κρατούν κλειστόν τόν Φάκελο τής Προδωσίας τής Κύπρου, πού εγκαταλείπουν στήν μαύρη μοίρα τόν ελληνισμό τής Πόλης, τής Ίμβρου, τής Τενέδου, τής Βορείου Ηπείρου..., πού νομοθετούν «ελεύθερες» τίς εκτρώσεις [διάβαζε: φόνους 500.000 παιδιών κάθε χρόνο, ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ...], πού διαλύουν τήν συνοχή τών οικογενειών, πού βγάζουν τούς λαθρέμπορους ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ από τήν πίσω πόρτα..., πού πουλάν τό Έθνος καί ξεπουλάν σέ ξένα αφεντικά τόν ιδρώτα τών εργατών καί τών βιοπαλαιστών οι οποίοι δουλεύουν σάν σκυλιά καί προκοπή δέν μπορούν νά βρούν σ’ αυτόν τόν ρημάδι τόν τόπο, τσιφλίκι λίγων, αργόσχολων, ουτιδανών εξωνημένων καί η Εκκλησία πού θά’πρεπε νά τά καταγγέλη όλα αυτά, νά «σφυρίζη αδιάφορα», συμπλέοντας λίγο-πολύ μέ τήν διαφθορά.

Τά καζίνα, τά χρηματιστήρια, οι τοκογλυφικές αηδείες πού λέγονται

189

«Τράπεζες» κι άλλες διαβολικές εφευρέσεις, οδηγούν καθημερινά στήν αυτοκτονία έναν αποίμαντο ουσιαστικά φτωχό λαό. Διότι η Εκκλησία έπρεπε νά προειδοποιή, νά κρούη συνεχώς τόν κώδωνα τού κινδύνου, σάν φιλόστοργη μάνα νά φυλάγη τά παιδιά της από τόν όλεθρο, από τίς σατανικές δυνάμεις πού ακόμα κι από τήν Ταυτότητα τών ελλήνων κατάφεραν ανενόχλητες νά ξεριζώσουν τήν δήλωση τής Πίστεως καί τής Καταγωγής τους!

Μάλλον γι’αυτό τόν λόγο [= νομοθετικό έργο], συμμετείχε ο μπαμπάς μου σέ Ψηφοδέλτιο Επικρατείας. Δέν είχε τήν πρόθεση ούτε τού «υπουργού» Παπαφλέσσα, ούτε τού Αρχιεπισκόπου «Ιεράρχη» Δαμασκηνού νά γίνη αντιβασιλιάς καί πρωθυπουργός, ούτε τού άλλου «Ιεράρχη» τού Μακάριου νά γίνη Πρόεδρος Δημοκρατίας..., όντως, αηδιαστικές περιπτώσεις πού εκκλησιαστικά «πήγε περίπατο» ο περίφημος 81ος Ιερός Κανών τού Πηδαλίου, [αφού αυτοί είχαν Εκτελεστική εξουσία], αλλ’ αυτά τά πράγματα «δέν κάνει» νά τά σχολιάζη κανένας.

Γι’ αυτό πάμε από τό κακό στό χειρότερο, κατά διαβόλου, κατά κρημνών, κατά Ισραήλ! Πόσο σοφός ήταν ο πατέρας μου... Όλα αυτά τά ήξερε καλά καί τά είχε δοκιμάσει στό πετσί του. Θά μπορούσε νά είχε υπηρετήσει σέ «πλούσιες» ενορίες –όντως τού δόθηκαν πολλές φορές οι

190

ευκαιρίες...-, αλλά εκείνος εκεί! Δίπλα στόν απλό κατατρεγμένο φτωχό λαό τού θεού καί στά προβλήματά του. Σ’ ευχαριστώ γι’ αυτό, είμαι πολύ περήφανος γιά Σένα Πατέρα.

Λοιπόν, όντας υποψήφιος βουλευτής επικρατείας, πήγε νά πάρη τήν ευλογία τού Επισκόπου Του. Δέν ήμουν μπροστά, δέν ξέρω τί ακριβώς ειπώθηκε. Πάνω κάτω κατάλαβα ότι ο Επίσκοπος ζήτησε από τόν πατέρα μου νά ανακαλέση τήν υποψηφιότητά του, πράγμα φυσικά πού ο πατέρας μου ποτέ καί γιά κανέναν λόγο, έναντι οποιουδήποτε κόστους δέν θά έπραττε. Είπε μάλιστα στόν Επίσκοπο νά πράξη ό,τι νομίζει ότι είναι τό σωστό καί νά κάνη όσα πρέπει νά κάνη.

–Τί είχε συμβεί; Πρόσφατα η Ιερά Σύνοδος τής Εκκλησίας τής Ελλάδος είχε εκδώσει μιά περίεργη εγκύκλιο «αποχής» τών όποιων κληρικών από τίς προεκλογικές έριδες ή κάτι τέτοιο. Καί δέν είναι μόνο αυτή η περίεργη εγκύκλιος. Υπήρχαν στό παρελθόν πολλές εγκύκλιοι πού απαγόρευαν τά τελευταία 2-3 χρόνια σέ κληρικούς νά βγαίνουν στά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης...

Προσωπικά, μέ απογοητεύει αυτή η «εγκύκλιος». Υπακούω στό κέλευσμα τής Ι.Συνόδου, φυσικά, αλλά δέν καταλαβαίνω στά κρίσιμα χρόνια μαρτυρίας πού περνάμε «γιατί» ένας ιερεύς πρέπει νά έχη βουλωμένο τό στόμα του. Είναι μοιραίο ο νούς μου νά πάη στό «πονηρό». -Δέν έχει η Ι.Σύνοδος εμπιστοσύνη στούς ιερείς της; Θά μπορούσε ενδεχομένως νά τούς προτρέψη,

191

νά τούς συμβουλέψη τί νά λέν, τί νά προσέξουν κτλ, όχι νά απαγορεύση ουσιαστικά τήν παρουσία τους στά ΜΜΕ τά οποία δυστυχώς έχουν καταντήσει ΜΜΑ [μέσα μαζικής αποβλάκωσης]. Ο ίδιος, από τό 1986 ώς τό 2001 κήρυξα τόν Λόγο τού θεού 15 χρόνια αφιλοκερδώς, μέ τήν Παρουσία μου σέ ραδιόφωνα καί τηλεοράσεις, μέ δικές μου εκπομπές καί έξοδα, ενημερώνοντας τόν λαό στά εθνικά καί κοινωνικά ζητήματα καί είναι φυσικό νά μέ πικραίνει μιά τέτοια αφοπλιστική εγκύκλιος.

Κύττα πού μπερδεύω τόν εαυτό μου μέ τόν πατέρα μου! Μιλάω γιά κείνον καί έρχεται μόνος του ο λόγος σέ μένα. Σέ έχω μέσα μου μπαμπά. Συμμερίζομαι τούς καημούς καί τίς λαχτάρες σου. Δός μου τήν Ευλογία ν’ ακολουθήσω τά δικά σου ίχνη σ’ αυτόν τόν περίεργο Κόσμο τής Θλίψης. Εσύ είχες τήν Δύναμη νά ζής στόν Κόσμο τής χαράς. Παραμέριζες τήν Θλίψη καί ήξερες νά δίνης τήν Μεγάλη σου καρδιά στά μικρά πράγματα.

Νά πώ ακόμη ότι ο Επίσκοπος, θέλοντας νά εφαρμώση τήν Εγκύκλιο Διαταγή τής Ιεράς Συνόδου, καί εκ τών προτέρων [μέ τόν ίδιο τόν πατέρα μου] προσπάθησε νά τόν μεταπείση καί εκ τών υστέρων ζητούσε από μάς τόν «λόγο» γιατί δέν τόν «εμποδίσαμε». Ο μέν γαμπρός του π. Αντώνιος, όπως έμαθα είπε ότι «εμένα Σεβασμιώτατε, δέν μ’ακούει», ο δέ αδερφός του π. Γεώργιος

192

είπε: «εγώ Σεβασμιώτατε τόν έχω σάν πατέρα μου, όχι μόνον σάν αδερφό μου κι από σεβασμό δέν μπορώ νά τού πώ τίποτα» καί τέλος όταν ο Επίσκοπος είπε καί σέ μένα «γιατί δέν τόν εμπόδισα», τού είπα ότι εγώ είμαι ένας ασήμαντος καί τιποτένιος νά υποδείξω στόν πατέρα μου τί νά κάνη. Σέβομαι μέν τήν εγκύκλιο τής Ι.Σ., αλλά ο σεβασμός καί η υπακοή πρός τό θέλημα τού Πατέρα μου δέν έχουν κανένα μέτρο σύγκρισης. Δέν είναι δυνατόν τό «παιδί» νά λέη στόν πατέρα του τί νά πράξη». «-Ωστε έχεις κι εσύ τά ίδια μυαλά μ’αυτόν...». Ασπάστηκα τήν δεξιά τού Επισκόπου κι απεχώρησα σκεπτόμενος: Τί τιμή καί τί ευλογία νά έχω τά ίδια μυαλά μέ τόν πατέρα μου! Μακάρι Θεέ μου νά είχα καί τήν ίδια λιονταρίσσια καρδιά πού άντεξε αμέτρητες ποταπότητες, ασήκωτους πόνους καί τούς πιό ξεφτιλισμένους εκβιασμούς...

Τού τά είπα φυσικά όλα αυτά, τίς ερωταπαντήσεις, τόν διάλογο τίς σκέψεις μου. Δέν έκανε κανένα σχόλιο. Είπε τά ίδια λόγια πού έλεγε πάντα: -Εσείς νά σέβεστε τόν Επίσκοπο όπως τόν σέβομαι καί τόν αγαπώ κι εγώ. Αφήστε με εμένα νά πράττω κατά συνείδησιν, αυτό πού πρέπει νά κάνω, κι όπως είπα καί στόν Επίσκοπο, κι εκείνος νά πράξη κατά τήν συνείδησή του αυτό πού πρέπει. Η υπόθεση η δικιά μου είναι κάτι ξεχωριστό καί είμαι έτοιμος νά δώσω τήν μάχη σέ πανορθόδοξο επίπεδο γιά αυτή τήν διαβολική ενέργεια τής Συνόδου νά

193

καταστίση τούς κληρικούς μαριονέττες τής Νέας Τάξης πραγμάτων, ώστε νά μήν έχουν νομοθετικά λόγο στά τεκτενόμενα πληθώρας αντιχριστιανικών «νόμων» καί ενεργειών.

Στήν μητέρα μου πού πήγε κάτι νά πή, τής είπε, αγαπημένη μου γυναίκα, σέ παρακαλώ, στό θέμα αυτό, νά μήν αναφερθής ξανά. Έχε μου εμπιστοσύνη ότι πράττω αυτό πού έχω χρέος νά πράξω. Τά ίδια περίπου είπε καί στίς κόρες του.

Ήθελε νά αποτελέση τό παράδειγμα, νά υποδείξη στούς κληρικούς τό καθήκον τους, στό αντίχριστο περιβάλον πού διαμορφώνεται γύρω μας σιγά – σιγά, νά μήν αδρανοποιηθούν, νά μήν σκύψουν τό κεφάλι, νά μήν εγκαταλείψουν ώς ποιμένες τό ποίμνιό τους νά γίνη βορά, σέ κάποιους «διαχειριστές» πού διαμορφώνουν νόμους γιά τόν βίο καί τήν Πολιτεία τών ελλήνων, σύμφωνα μέ τά πρόστυχα κελεύσματα είτε τών Βρυξελών, είτε τής Ουασιγκτώνος, τής Διεθνούς μασσωνίας δηλαδή καί τών φερεφώνων της.

Ο εμπνευστής [εισηγητής;] προφανώς αυτής τής περίεργης εγκυκλίου [καί τών όποιων άλλων], ήταν ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών [καί πάσης Ελλάδος].

Δυό εβδομάδες, αφ’ ότου ο Κύριος ζήτησε κοντά Του τόν πατέρα μου, τήν Παρασκευή στίς 30 Απριλίου δηλαδή, παμψηφεί Πατριαρχική Σύνοδος 44 κορυφαίων ιεραρχών τού Οικουμενικού Θρόνου στήν εν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλη

194

τού Χριστού Εκκλησία, επέβαλε στόν «προκαθήμενο» τής ελλαδικής Εκκλησίας δράσαντα αντικανονικώς [;!] τό βαρύτιμο επιτίμιον τής... ακοινωνησίας! καί έπεται προφανώς οσονούπω Μείζων καί Υπερτελής Σύνοδος τών αρχαίων Πατριαρχείων μας γιά νά τόν... αφορίση, καθώς ειπώθηκε, «άν δέν συμορφωθή».

Αναρωτιέμαι: -Γιατί τάχα τό επέτρεψε αυτό ο Κύριος; Κίνδυνος γάρ σχίσματος επικρέμμαται μεγάλου. Σκέφτομαι: Όχι μόνο γιατί πήγαινε «νά τό παίξη βεζύρης στήν θέση τού βεζύρη», όχι μόνο γιατί ξεπούλησε τίς ματωμένες ψήφους άνω τών 3.000.000 ορθοδόξων ελλήνων τούς οποίους άλλωστε ο ίδιος είχε ξεσηκώσει πέρσυ σέ συλλαλητήρια καί διαδηλώσεις γιά «τό δικαίωμα αναγραφής τής πίστεως στίς ταυτότητες τών ελλήνων» πού τώρα πλέον πήγε στίς καλλένδες..., όχι μόνο γιατί υποδέχθηκε γιά πρώτη φορά στήν Αθήνα! τόν αντίχριστο τών αντιχρίστων Πάπα, τόν αιμοσταγή χασάπη καί εμπνευστή τής διάλυσης τών Βαλκανίων, αλλά καί τό άλλο σίχαμα, τόν Κλίντωνα τόν πρόεδρο τής [π]ΗΠΑ[ς].

Ω μπαμπά! τά ήξερες όλα αυτά. Δέν γνώριζες απλώς εσύ τήν εκκλησιαστική Ιστορία. Έγραψες πατέρα μου μέ τήν ζωή σου τήν εκκλησιαστική Ιστορία καί συνεχίζεις τώρα καί εις τούς αιώνας τών αιώνων νά τήν γράφης, εντός πλέον τής «θριαμβεύουσας» καί αεί ζώσης Εκκλησίας εις τούς κόλπους τού αγαπήσαντός Σε

195

Χριστού. Καθημερινά μέ δίδασκες καί «έβλεπες», «προέβλεπες» πολύ μακριά τά γεγονότα πού γίνονται καί θά γίνουν. Αγιασμένε μου πατέρα, σ’ ακούει ο Κύριος. Πέσ’ Του νά ευλογή τήν στρατευμένη Του Εκκλησία καί τόν περιλοιπόμενο λαό Του εδώ κάτω στήν γή, στό άθλιο πεδίο τών ανταγωνισμών, τών μικροτήτων, τής αμαρτίας καί τής αβάσταχτης προδοσίας καί θλίψης.

Λοιπόν, δέν ξέρω τί απ’ όλα πιό πολύ: εάν ήταν Πράξη Θεού, άν ήταν Πρακτική Ανάγκη, άν ήταν η Βεβαρυμένη του Υγιεία ή ακόμα καί η ελαφρά ψύχρανση τών θερμών σχέσεών του μέ τόν Επίσκοπο, ο πατέρας μου έλαβε ένα έγγραφο πού τόν προβλημάτισε αρκετά. Τόσο ώστε νά μήν ακούση κάν τόν καρδιολόγο του πού τόν παρότρυνε νά πάη σέ νοσοκομείο. Τό έγγραφο αυτό τού ζητούσε νά «παραδώση» τήν όποια εκκλησιαστική διοίκηση πού μέχρι τότε ασκούσε, όχι επειδή υποχρεούνταν αλλά τό έκανε γιά εξυπηρέτηση, όπως εξήγησα, σύν τήν απαγόρευση οποιασδήποτε «παρ’ ενορίαν» πράξεως.

Παραθέτω τό έγγραφο αυτό ενταύθα: «Ι.Μ. Κασσανδρείας, αριθ. πρωτοκ. 213,

εν Πολυγύρω τή 29η Μαρτίου 2004. Πρός τόν Αιδεσιμ. Πρωτοπρεσβύτερο π.

Κ. Γάτσια, συνταξιούχο κληρικόν τής Ι.Μ. ημών.

196

Διά τού παρόντος αρχιερατικού ημών εγγράφου εντελλόμεθά σε όπως:

Α. κατόπιν τής συνταξιοδοτήσεώς σου τόν παρελθόντα Αύγουστον παραδώσης εις τόν διορισθέντα δυνάμει τού υπ’ αρ. πρωτ. 847 / 31-12-2003 ημετέρου εγγράφου αιδ. πρεσβ. π. Νικ. Στάθην, εφημέριον τής καθ’ ημάς Ι.Μ., προσωρινόν πρόεδρον τού Εκκλ. Συμβουλίου τού Ι.Ν. Αγίων Αναργύρων Σουρωτής καί υπεύθυνον τής εν λόγω ενορίας, πάν ό,τι ανάγεται εις τήν διοίκησιν καί διαχείρησιν τού Ι.Ν., ήτοι: [6 πράγματα].

Β. Παύσης αναμιγνυόμενος εις τά τής Ενορίας πράγματα καί ιεροπρακτικώς εις τάς οικίας τών ενοριτών (παρ’ ενορίαν πράξις).

Ευχόμενοι όπως ο πανάγιος Θεός χαρίζηταί σου υγίειαν, φωτισμόν, σύνεσιν, αγιασμόν καί πάντα τά πρός σωτηρίαν αιτήματα, διατελούμεν, διάπυρος πρός Θεόν ευχέτης, ο Μητρ. Κασσανδρείας Νικόδημος». –

Κοινοποιήσεις [4 αναφορές].Τό συζητήσαμε μαζί. Τά προσωπικά μου

αισθήματα ήταν αντιφατικά καί παρά τήν αμηχανία μου μπορώ νά πώ χάρηκα μ’ αυτό τό έγγραφο διότι έννοιωθα ότι ο μπαμπάς δέν έπρεπε νά οδηγή. Τού είπα ότι είναι καλλίτερα έτσι. Θά τόν πάω εγώ όπου θέλει καί μέ μεγάλη μου χαρά θά τόν παίρνω μαζί μου στήν δική μου ενορία. Όντως ήρθε καναδυό φορές. Πήγε καί στόν αδελφό του π.

197

Γεώργιο στήν Καρδία καί χάρηκε πολύ. Ναί, ήταν καλλίτερα πού θά ξέμπλεκε μέ τίς ευθύνες τής ενορίας. Άραγε τόν είχα πείσει; Μάλλον.

Μέ παρακάλεσε λοιπόν νά γράψω στό κομπιούτερ μιά επιστολή τό Μέγα Σάββατον 10 Απριλίου 2004. Τό επόμενο Σάββατο, 17 Απριλίου, ο Κύριος τόν πήρε κοντά του κι ο Επίσκοπος προέστη τής λαμπρής Εξοδίου Τελετής μέ πλήθος ιερέων μεταξύ τών οποίων κι εγώ, ο π. Σωτήριος από τήν Θεόπετρα, ο π. Νικόλαος από τήν Σαρακίνα, ο συνταξιούχος π. Ελευθέριος από τήν Αγία Τριάδα, ο π. Χρήστος, εφημέριος Ι.Ν. Αγίας Τριάδος, πρώην διάκονος στήν ενορία τού πατέρα μου, ο π. Γεώργιος, ο π. Αντώνιος, ο π. Τριαντάφυλλος Ξηρός, ο π. Χρυσόστομος Ρωμούδης καί πολλοί άλλοι.

Η επιστολή πού απεστάλη στήν Ιερά Μητρόπολη, υπογεγραμμένη κτλ, βρίσκεται στό αρχείο μου. Τί θεϊκή Σύμπτωση;! Μόνον πού ο π.Κωνσταντίνος κι εδώ ήταν «επαναστάτης». Έκανε μιά [1] παρ’ ενορίαν πράξη: τήν Κηδεία του. Ναί; Ήταν έτσι; Δέν ξέρω. Νομίζω ότι αγαπούσε πολύ τήν Αγία Τριάδα. Αγαπούσε καί τό Ρύσιο καί τό Σχολάρι καί ειδικά τήν Σουρωτή. Μοίρασε τήν μεγάλη του καρδιά στίς ενορίες πού πέρασε. Όχι. Δέν μπορούσε αυτός νά είναι «συνταξιούχος». Ήταν Ιερεύς τού θεού καί τού ήταν αδιανόητο νά απέχη από τήν υπηρεσία στόν αγαπήσαντα Αυτόν Κύριον κι από τήν καθημερινή συμμετοχή στόν αγώνα

198

τών πνευματικών του τέκνων. Ο Κύριος τόν πήρε κοντά του, ίσως στήν πιό κατάλληλη στιγμή.

Δίχως πόνο, δίχως χρέη, μέσα στήν πιό άγια εβδομάδα, στήν αναστάσιμη Διακαινήσσιμο όπου όλα γίνονται καινούρια, μέσα στήν Άνοιξη, περιτριγυρισμένον από τούς οικίους, τούς φίλους, τούς ενορίτες. Ευχαριστώ τόν Κύριο πού μού τόν άφησε ώς τά 45 μου χρόνια. Τόν ευχαριστώ ακόμα διότι μέ προετοίμασε κατά κάποιον τρόπο πνευματικά νά υποστώ ένα τέτοιο διαχωρισμό. Εξηγώ:

Ενώ πολλές φορές ο μπαμπάς έκανε αρκετό καιρό νά μέ επισκεφθή στήν Ν. Μηχανιώνα όπου έφκιαξα τό σπίτι μου, τήν τελευταία εβδομάδα ερχόταν δύο καί τρείς φορές τήν ημέρα, λές καί τό ήξερε ότι θά κάνουμε αρκετόν καιρό νά ανταμώσουμε. Μάλιστα, ενώ εγώ κατά κανόνα δέν βλέπω ποτέ σχεδόν όνειρα, συνέβη τό εξής περίεργο. Δυό μέρες πρίν αρπαγή, είδα ότι «πέθανε» καί μάλιστα διημήφθη ένας πολύ ζωντανός διάλογος μεταξύ μας: -Καλά βρέ μπαμπά, τί χαζομάρα είναι αυτή νά πεθάνης τώρα πού όλα τακτοποιήθηκαν, τώρα πού η επικοινωνία μεταξύ μας είναι στό καλλίτερο σημείο καί σύ θά είσαι ελεύθερος νά πραγματοποιήσης όλα τά όνειρά σου, νά κάνουμε δημοσιεύσεις, νά πάμε στήν πατρίδα μας νά χτίσουμε ένα σπιτάκι στό καινούριο οικόπεδο πού μέ οικονομίες κατάφερες

199

ν’αγοράσης, τώρα πού θά πάρης καί τό Εφάπαξ...

Η απάντησή του ήταν ότι «αυτό είναι τό θέλημα τού Θεού». Τού είπα: -Καλά. Άν είναι έτσι άς γίνη τό θέλημά Του. Πού όμως θέλεις νά ταφής; Θέλεις στήν αγαπημένη Σου Σουρωτή τήν τελευταία ενορία πού έζησες 25 χρόνια; Θέλεις στήν πατρίδα μας τήν Θεόπετρα όπου κοιμούνται οι πρόγονοί μας; Θέλεις στήν Αγία τριάδα πού είναι τό σπίτι μας; Η απάντησή του μέ ξάφνιασε, ώστε ξύπνησα από τό ζωντανό αυτό «όνειρο».

Μού είπε: Νά μέ θάψετε στήν Μηχανιώνα, όπου είναι καί κοντά στά κοιμητήρια τό σπίτι σου καί η μαμά σου θά μάς βλέπη καί τούς δυό... Τήν επόμενη μέρα σκεπτόμουν νά τού πώ ή όχι τό όνειρο πού είδα.

Τού τό είπα. Μειδίασε ανεπαίσθητα. Δέν μού απάντησε. Παραθέτω τό τελευταίο του εκκλησιαστικό, υπηρεσιακό έγγραφο μιά εβδομάδα ακριβώς πρίν εκδημήση εις Κύριον. Ήταν πάντα ΣΥΝΕΠΗΣ στίς ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ του. Ιδού:

«Σουρωτή 10-04-2004, Πρός τήν Ιεράν Μητρόπολιν

Κασσανδρείας εις Πολύγυρον Χαλκιδικής [ Σχετ. Υμετ. υπ’ αρ. πρωτ. 213 τής 29ης Μαρτίου 2004 ].

Έχω τήν τιμήν, όπως παραδώσω, εις τόν διά τού υπ’ αρ. πρωτ. 874 / 31-12-2003 εγγράφου Υμών, πρεσβ. π. Νικόλαον Στάθην Εφημέριον της Ιεράς Μητροπόλεως,

200

προσωρινόν πρόεδρον τού Εκκλησιαστικού Συμβουλίου τού Ιερού Ναού Αγίων Αναργύρων Σουρωτής καί υπεύθυνον τής εν λόγω ενορίας, πάν ότι ανάγεται εις τήν διοίκησιν καί διαχείρισιν τού Ιερού Ναού, ευθύς ώς έλαβον γνώσιν, όθεν ακολουθεί:

Πρακτικόν ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΑΒΗΣ τής τε ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΕΩΣ τού Ιερού Ναού Αγίων Αναργύρων Σουρωτής,

Σήμερα Μέγα Σάββατον 10ην Απριλίου 2004 καί περί ώραν 11ην εν τώ Ιερώ Ναώ τών Αγίων Αναργύρων Σουρωτής, ο πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Γάτσιας παραδίδει εις τόν αιδεσιμώτατον πρεσβύτερον Νικόλαον Στάθην, άπαντα τά ανήκοντα εις τόν Ιερόν Ναόν τών Αγίων Αναργύρων, ήτοι: Διοίκησιν καί Διαχείρισιν καθώς καί άπαντα τά κλείθρα τού Ιερού Ναού, εχόντων ούτω:

1.- Πρωτόκολον πιστοποιητικών καί βεβαιώσεων

2.- Άπαντα τά διαχειριστικά βιβλία 3.- Τά βιβλία βαπτίσεων – γάμων –

θανάτων 4.- Τό βιβλίον πρακτικών τού

Εκκλησιαστικού Συμβουλίου 5.- Άπαντα τά κλείθρα τού Ιερού Ναού

κλπ. Γι’ αυτό έγινε η Πράξις αυτή καί

υπογράφεται: Ο παραδίδων ιερεύς, Πρωτοπρ. Κων.

Γάτσιας,

201

[Τ.Σ.Υ.]Ο ταμίας τού Ιερού Ναού, Στέφαν.

Στεφανίδης, [Τ.Υ.]Ο παραλαμβάνων ιερεύς πρεσβ.

Νικόλαος Στάθης [Τ.Υ.]. Άρρωστος; Ναί. Παρ’ ενορίαν δρών;

Ποτέ! Γιά τόν λόγο αυτό στίς 6 Μαίου 2003 ο μπαμπάς είχε στείλει στόν Επίσκοπο μιά αίτηση συνταξιοδοτήσεως. Έγραφε:

«... Μετά σεβασμού, Σάς παρακαλώ νά ενεργήσετε τά πρέποντα διά τήν συνταξιοδότησή μου, γιά λόγους υγείας, διότι πάσχω εκ βαρείας μυασθένειας καί διά τόν λόγον αυτόν αδυνατώ νά εκτελώ τά ιερατικά μου καθήκοντα».

Προσεκόμιζε μάλιστα κι αποδείξεις: «Συνημμένα [3] Ιατρική γνωμάτευση

ΑΧΕΠΑ, Πιστοποιητικό Α νευρολογικής κλινικής ΑΧΕΠΑ καί Εξιτήριο ΑΧΕΠΑ».

Απ’ τόν Μάϊο λοιπόν πού έστειλε τήν αίτηση, συνταξιοδοτήθηκε σέ 3 μήνες. Αλλά πάλι ήταν «εν ενεργεία» καί πολύ ενεργεία μάλιστα. Μπορώ νά προσκομίσω χιλιάδες αποδείξεις γι’ αυτό. Γιά τό ενδιαφέρον του, όχι ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΣΕΠΗ του, αλλά γιά τήν Ενορία! Φρόντιζε κι έβρισκε λεφτά γιά τό καλό τής Εκκλησίας! Θέλετε μιά απόδειξη; Ιδού!

Παραθέτω, από τά επίσημα ΠΡΑΚΤΙΚΑ τού Ιερού Ναού. Είναι εμφανές. Υποτίθεται ότι από τόν Ιούλιο 2003 ώς τόν Δεκέμβριο

202

2003 π.χ., είναι κοντά μισός χρόνος! Δηλαδή ενώ ο μπαμπάς ήταν ήδη 5 μήνες συνταξιούχος..., εξακολουθούσε νά είναι Πρόεδρος τού Εκκλ. Συμβουλίου καί νά φροντίζη όχι μόνον τά πνευματικά αλλά καί τά υλικά συμφέροντα τής αγαπημένης του Ενορίας. Συνέτασσε φυσικά απολογισμούς καί προϋπολογισμούς καί υπέγραφε έγγραφα σάν τό παρακάτω:

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΣΟΥΡΩΤΗΣ Α.Φ.Μ. 090044042 Αριθ. Πρωτ. 14, ΠΡΑΞΙΣ 113, ΘΕΜΑ: Αποδοχή χρηματικής δωρεάς εκ της Α.Ε. ΣΟΥΡΩΤΗ.

Εν Σουρωτή σήμερον την 14ην του μηνός Δεκεμβρίου του έτους 2003 ημέρα Κυριακή και περί ώραν 11ην, κατόπιν προσκλήσεως του Αιδεσιμολογιωτάτου Προέδρου του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του εν Σουρωτή Ιερού Ναού των Αγίων Αναργύρων, Πρωτοπρεσβυτέρου + Κωνσταντίνου Απ. Γάτσια, συνήλθον υπό την προεδρίαν αυτού οι κ.κ. 1.- Μιχαήλ Βατούσης, Αντιπρόεδρος, 2.- Μηνάς Μαλιόγλου, Γραμματεύς, 3.- Στέφανος Στεφανίδης, Ταμίας και 4.- Σωτήριος Ασλάνης, Μέλος, μέλη του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου, με μοναδικό θέμα την αποδοχή χρηματικής δωρεάς εκ της Α.Ε. ΣΟΥΡΩΤΗ του ποσού των Δέκα χιλιάδων Ευρώ [10.000,00 Ε].

203

Μετά την διεξοδικήν συζήτησιν του ανωτέρω θέματος, το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, ομόφωνα Α Π Ο Φ Α Σ Ι Ζ Ε Ι Την αποδοχή της δωρεάς της Α.Ε. ΣΟΥΡΩΤΗ εκ δέκα χιλιάδων Ευρώ [10.000,00 Ε] και προς τούτο εξουσιοδοτεί τον κ. Σωτήριον Ασλάνη, μέλος του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου, για την είσπραξη του ανωτέρω ποσού και την υπογραφή των σχετικών εγγράφων και αποδείξεων. Μη υπάρχοντος ετέρου θέματος λύεται η Συνεδρίασις.

Το Εκκλησιαστικόν Συμβούλιον Ο Πρόεδρος + Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Γάτσιας, Τα μέλη 1.- Μιχ. Βατούσης, Αντιπρόεδρος, 2.- Μηνάς Μαλιόγλου, Γραμματεύς, 3.- Στέφανος Στεφανίδης, Ταμίας 4.- Σωτήριος Ασλάνης, Μέλος.

Συμπέρασμα; Νά ποιές ήταν οι «παρ’ ενορίαν» πράξεις τού πατρός Κωνσταντίνου. Νά αναλώνη τήν ζωή του παρά τό βεβαρυμένον τής υγείας του γιά τήν Ενορία Του καί τά συμφέροντά της. Όχι γιά τήν «αρπαχτή», όχι γιά τά δικά «του» συμφέροντα. Άς πώ καί κάτι άλλο. Οι ενορίτες του θεωρούσαν τήν παρουσία του καί μόνον στό σπίτι τους ώς ευλογία. Καί τώρα τελευταία πού δέν τόν αφήναμε νά οδηγή ο ίδιος, έρχονταν οι ίδιοι οι ενορίτες στήν Αγία Τριάδα καί τόν πηγαινοφέρναν μέ δικά τους αυτοκίνητα. Ήθελαν τόν παπα-Κώστα, όχι κάποιον άλλον.

204

Υπάρχουν καί συγκινητικές περιπτώσεις πού συντόμευσαν κάποιοι τήν βάπτιση ή τόν γάμο τους γιά νά έχουν τήν χαρά νά «προλάβη» ο π. Κωνσταντίνος νά ιερουργίση. Όντως συγκινητικό κι απίστευτο. Έ, αυτόν τόν άνθρωπο, όταν τού μιλάς γιά «παρ’ ενορίαν» πράξη, είναι κάτι περισσότερο απ’ τό νά σημαδεύη τήν καρδιά του ένα Εκτελεστικό Απόσπασμα στά «έξη μέτρα». Τί περισσότερο; Στά μηδέν μέτρα, δολοφονία «εξ επαφής»! Μιά μόνον λύση έχει: νά πεθάνη από αηδεία. Κι ο Θεός φυσικά δέν μπορεί νά επιτρέψη κάτι τέτοιο. Τόν παίρνει κοντά του, στήν αιώνια μακαριότητα, ένθα ούκ έστι πόνος ού λύπη ού στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος. Έδειξε ποτέ αηδεία ο πατέρας μου; -Όχι. Κατηγορηματικά ποτέ. Ήξερε τήν διαταγή τού Θεού ώς ιερεύς Του: Πάντοτε ευχόταν.

Ω τυραγνισμένε μου πατέρα. Μπορούσες νά δαγκώσης. Κι όμως ποτέ δέν τό’κανες. Στίς συγκρούσεις προτιμούσες νά φεύγης... Άραγε γι’αυτό έφυγες καί τώρα; Γιατί ρωτώ όμως καί ξαναρωτώ; Ξέρω τήν απάντηση. Όχι. Τώρα δέν έφυγες. Σέ πήρε ο Κύριος. Τί τιμή νά σέ θέλη κοντά Του! Πήγαινε μπαμπά. Στό Καλό. Καλήν αντάμωση... όμως θά μού λείπεις πολύ ώσπου νά ξανανταμώσουμε. Αλλά χιλιάδες άνθρωποι θά μιλάν γιά Σένα στίς προσευχές τους. Κι εγώ στήν Αγία Αναφορά καί σ’όλες τίς προσευχές μου θά σέ έχω, όπως πάντα στήν Πρώτη Θέση. Καί κάτι μού θυμίζει αυτό. Είχε γραφτεί γιά τόν

205

αρχηγό τής πίστεώς μας: ότι στήν επίγεια ζωή του θά είναι «μαζί μέ τούς φτωχούς» ενώ στήν επουράνια πατρίδα, θά συγκαταλεχθή «μαζί μέ τούς πλούσιους». Τί πλούσιους άραγε; σέ λεφτά; όχι. Πλούσιους σέ αισθήματα. Κι απ’ αυτή τήν άποψη, σίγουρα, είχα πλούσιο, πολύ πλούσιο πατέρα. Έναν πατέρα πού στήν πραγματικότητα ούτε τήν κηδεία του δέν έκανε «παρ’ ενορίαν». Ήδη, όταν τόν πήρε ο Κύριος, ενορία του ήταν η Αγία Τριάδα. Η επίγειος; Ναί. Ναί κι η επουράνιος. Ες αεί.

Σάν μιά φώτιση από τό Άγιο Πνεύμα, μού ήρθε στό νού μιά ιδέα. Εν μέρει μέ τήν παρουσία τού πατέρα μου κοντά στόν Κύριο. Εν μέρει, είναι κάτι πού μέσα μου ωρίμαζε γιά πολλά χρόνια. Εξηγώ. Ο μπαμπάς, εκτός τών άλλων ήταν καί επιστήμονας ερευνητής. Όχι μόνον στόν θεολογικό χώρο. Είχε έρωτα επί παντός τού επιστητού, κάτι πού διοχέτευσε καί σέ μένα. Έτσι, τόν ενδιέφερε π.χ. η Πολιτική μέ στόχο τήν ωφέλεια στήν κοινωνία. [Απόδειξη σ’αυτό η ίδια η συμμετοχή του ώς υποψήφιος βουλευτής επικρατείας τό 2004]. Ως ποιμένα τόν ενδιέφερε η Ψυχολογία. [Φυσικό αποτέλεσμα τών συχνότατων συμβουλών του σέ οικογενειακά προβλήματα τού ποιμνίου του]. Θαύμαζε τήν ιατρική. Τήν θεωρούσε κατά κάποιο τρόπο, απαραίτητο εφόδιο στόν ιερέα ώστε νά είναι «ιατρός ψυχών καί σωμάτων» κατά μίμηση τού Κυρίου.

206

Λυπόταν πού ένεκα τής φτώχιας καί τών οικογενειακών του υποχρεώσεων [είχε νά παντρέψη καί νά αποκαταστήση τά 6 μικρότερα αδέρφια του, νά κυττάξη τήν δική του οικογένεια, τήν ενορία, τίς άλλες σπουδές του κτλ], δέν κατάφερε νά πραγματώση αυτό τό όνειρο τής ζωής του. Ύστερα, ένεκα τών πολλών του ασθενειών, είχε καταφέρει νά γίνη σ’ένα βαθμό «γιατρός τού εαυτού του» μέ αρκετές γνώσεις στήν διατροφολογία καί τίς συνέπειές της στήν υγεία.

Ενδιαφερόταν γιά τήν Οικολογία, [υπήρξε μέλος τού Συλλόγου Αλοιώτιδα, τής οικολογικής κίνησης Ν. Μηχανιώνας, από τό 1995], τήν Παλαιοανθρωπολογία, [υπήρξε μέλος τού Συλλόγου Φίλων Ανθρωπολογικού Μουσείου Πετραλώνων Χαλκιδικής, βοηθώντας τόν Καθηγητή Δόκτωρα Άρη Πουλιανό στόν τεράστιο επιστημονικό καί εθνικό του αγώνα], τήν ποίηση, [υπήρξε μέλος τής Ένωσης συγγραφέων Ευρώπης], τήν κοινωνιολογία, τήν λογοτεχνία, τήν δημοσιογραφία, [έγραψε δεκάδες άρθρα στήν εφημερίδα τής Σουρωτής κ.ά.], τήν οικονομολογία κι ότι άλλο μπορεί νά φανταστή κανείς. Δέν έχανε σχεδόν κανένα συνέδριο πού έπεφτε στήν αντίληψή του, είτε αυτό ήταν θεολογικού ενδιαφέροντος είτε «βλαχολογικού», «εκπαιδευτικού» κτλ.

Ως θερμός πατριώτης ενδιαφερόταν γιά τήν πατριδογνωσία, λαογραφία, εθνογραφία, γεωγραφία, ιστορία. Λάτρευε τήν Νομική

207

επιστήμη καί είχε τρόπον τινά λατρεία σ’ αυτήν διότι ήθελε νά ξέρη τούς νόμους, πώς αυτοί θά γίνονταν καλλίτεροι κτλ, μέ στόχο νά βοηθήση τόν χαμένο πολίτη σήμερα στό δάσος τής ελλαδικής πολυνομίας καί κακονομίας. Τί θέλω νά πώ; Ο μπαμπάς έφυγε Σάββατο Διακαινησσίμου καί η Εξόδιός του έγινε Κυριακή τού Θωμά. Νά λοιπόν μιά ευκαιρία, επέτειο στήν μνήμη του, πού θά συμπίπτη τό ετήσιο μνημόσυνό του, πρός τιμήν του νά κάνω σπίτι μου ένα ΣΥΝΕΔΡΙΟ μέ επιλεγμένους επιστήμονες διαφόρων κλάδων γιά συζήτηση / ενημέρωση [κάτι πού τού άρεσε πολύ] καί νά εκδίδω τίς εργασίες επιφανών ανθρώπων μαζί μέ δικές του, τής Δέσποινας, δικές μου κτλ. Ένα ίδρυμα τρόπον τινά, μιά Εταιρία πρός τιμήν τού μπαμπά.

Θά τό βάλω κιόλας μπρός. Άν θέλη ο Θεός θά προχωρήση. Έτσι, όσο ζώ θά μέ συνδέη κάτι συνεχώς μαζί του. Καί κάθε φορά θά αποκαλύπτω καί θά ερευνώ κάτι απ’ τήν ανεκτίμητης αξίας προσφορά αυτού τού ανθρώπου. Πόσο θά χαίρεται η ψυχούλα του μ’αυτό! Θά είναι μαζί μας καί θά μάς ευλογή. Θά ακούη, θά συμμετέχη, ακόμα καί «μετά θάνατον», μέ δικές Του εργασίες πού θά δημοσιεύω εγώ. Τό συζήτησα ήδη αυτό μέ διαφόρους επιστήμονες, σήμερα Κυριακή 9 Μαίου 2004, 22 ημέρες από τότε πού ο Κύριος τόν κάλεσε. Καί τί θαύμα! Βρίσκω έτσι «λόγο» νά δημοσιεύσω τίς χιλιάδες δικές μου εργασίες πού θά τίς άφινα μάλλον

208

αδημοσίευτες. Ο μπαμπάς, ακόμα καί μέσα απ’ τόν τάφο του μέ βοηθά, νά ξεπεράσω τά εμπόδια πού έχει αυτός ο κόσμος τών δημοσιεύσεων.

Ένα ίδρυμα λοιπόν πού θά’χη προοπτική μέσα στόν εγκόσμιο χρόνο νά δουλεύη κι ένα έργο ζωής, ένας συνδετικός κρίκος τής οικογένειάς μας καί τών ανθρώπων πού τόν αγάπησαν. Κι άν ο χριστός ζωντανέψη τόν μπαμπά στήν Δεύτερη Παρουσία Του, εγώ, μέ τήν ευλογία τού Κυρίου καί τήν Ευχή τού Πατέρα μου θά κάνω κάτι άλλο: θά κρατάω ζωντανό τό έργο του καί θά εκθέτω συνεχώς τήν Μνήμη Του μέσα από μιά διαδικασία πού σίγουρα θά τού άρεσε πολύ.

Έτσι, όποιος θέλει μπορεί μ’οποιονδήποτε τρόπο νά συμμετάσχη καί νά βοηθήση σ’αυτήν τήν προσπάθεια. Διευκολύνοντας υλικοτεχνικά στήν διεξαγωγή τού Συνεδρίου σέ Ετήσια Βάση, μ’ ένα ποίημά του, μέ μιά επιστημονική του ανακοίνωση, μέ κάτι πού τώρα δέν φαντάζομαι, όπως ένα έργο ζωγραφικής, μιά μελοποίηση, μιά πολιτιστική εκδρομή, μιά φιλανθρωπία, ένα γεύμα... όλοι όντως κάτι μπορούν νά κάνουν «εις Μνήμην» τού αγαπημένου μου πατέρα. Πάσα προσφορά δεκτή.

Ακόμα καί μιά λαϊκή δίκη γιά τήν Προδοσία τής Κύπρου καί καταλογισμό ιστορικών [καί όχι μόνον], ευθυνών. Ένα ινστιτούτο Γεωπολιτικής, μιά Σχολή

209

Ψυχοϊστορίας, μιά έρευνα στήν Κβαντομηχανική.

Θά δούμε εάν χρειάζεται νά δώσουμε επίσημη μορφή σ’αυτόν τόν «σύλλογο», σ’αυτήν τήν Εταιρία. Πρίν από χρόνια, κάτι είχα ετοιμάσει καί τώρα ίσως είναι καιρός νά τό ενεργοποιήσω. Χάριν τής ιστορίας τό παρουσιάζω εδώ γιά νά τό’χουμε υπό σκέψιν. Σέ γενικές γραμμές καλό μού φαίνεται. Ιδού λοιπόν τό Καταστατικόν τής Εταιρείας πού αναφέρω:

ΠΑΤΡΙΣ / PATRIS (= Παγκόσμια Αδερφότητα Τιμίων Ρωμαίων Ιερός Σύνδεσμος / Panhellenic Assosiation True Romans International Society). Καταστατικό:

1.- Εμείς, οι α) + Ιερεύς Απόστολος Κ. Γάτσιας, μέ στοιχεία ταυτότητος Ι-471233 / 73, Α.Τ.Ν. ΕΠΙΒΑΤΩΝ καί ΑΦΜ 025419884 ΔΟΥ Καλαμαριάς καί β) Δέσποινα Χ. Κοντονάτσιου, Δρ Φιλ., μέ στοιχεία ταυτότητος, Ρ-219105 / 19-5-1994 Α.Τ. Ν. ΕΠΙΒΑΤΩΝ, σύζυγοι, καθηγητές αμφότεροι Μ.Ε., διαμένοντες εις Νέα Μηχανιώνα Θεσσαλονίκης, οδός Ιπποκράτους 1, τηλ. 2392-0-35031 καί Ιμέηλ holyclub @ otenet.gr, αποφασίζουμε από σήμερα 10η Δεκεμβρίου 2002 μ.Χ., καί ιδρύουμε Αστική, Μή-Κερδοσκοπική Εταιρία, μέ Εδρα τήν Οικία πού διαμένουμε στήν Νέα Μηχανιώνα Θεσσαλονίκης, γιά τήν προώθηση τού Ελληνικού πολιτισμού καί τών ιδανικών τής Ρωμηοσύνης, μέσω τής επιστημονικής

210

έρευνας, μέ τήν επωνυμία ΠΑΤΡΙΣ / PATRIS (= Παγκόσμια Αδερφότητα Τιμίων Ρωμαίων Ιερός Σύνδεσμος / Panhellenic Assosiation True Romans International Society).

2.- ΣΚΟΠΟΙ τής Αστικής Μή κερδοσκοπικής αυτής Εταιρίας, είναι η προώθηση τού Ελληνικού Πολιτισμού δηλαδή η εντρύφηση καί έρευνα στήν ελληνική γλώσσα καί γραμματεία όλων τών εποχών μέσω διεξαγωγής συνεδρίων, δημοσιεύσεων, ομιλιών, συνεντεύξεων, περιοδικών καί κάθε άλλου νόμιμου μέσου αφ’ ενός, αφ’ ετέρου η ανάδειξη καί κοινοποίηση παγκοσμίως τών αξιών καί τών ιδανικών τής Ρωμηοσύνης όπως τά διαφυλάττει γνήσια μέχρι σήμερα αυτά η Ορθόδοξος Εκκλησία καί σέ μεγάλο βαθμό η λαϊκή ψυχή.

3.- Μέλη τής Αστικής Μή Κερδοσκοπικής Εταιρίας ΠΑΤΡΙΣ / PATRIS, μπορούν νά γίνουν κατόπιν αιτήσεώς τους, όλοι οι τίμιοι άνθρωποι τής γής, ανεξάρτητα από καταγωγή, γλώσσα, καί φυλή, αρκεί νά εμφορούνται από τίς αξίες καί τήν αγάπη τού ελληνικού πολιτισμού, τά ιδανικά καί τά ιδεώδη τής Ρωμηοσύνης καί έχουν φυσικά τήν έγκριση τής πλειοψηφίας τών εκάστοτε μελών. Ωσαύτως, η ολομέλεια τών εκάστοτε μελών δύναται νά ανακηρύξη κατά καιρούς διακριθέντα άτομα ώς ΕΠΙΤΙΜΑ μέλη της καί νά χορηγήση σ’ αυτούς ειδικά τιμητικά διπλώματα καί διακρίσεις γιά τήν προσφορά τους στήν ανάδειξη τού ελληνικού

211

πολιτισμού καί τών ιδανικών τής Ρωμηοσύνης.

4.- Βασικό όργανο ανακοινώσεων, έκφρασης καί δημοσιοποιήσεων τών ενεργειών καί μελετών, ερευνών καί λοιπών δραστηριοτήτων τής εταιρείας σέ έντυπη μορφή, είναι τό περιοδικό «ΨΥΧΟΪΣΤΟΡΙΑ τής Ρωμηοσύνης» πού εκδίδεται σέ τακτική βάση ετησίως καί σέ άτακτη βάση όποτε τούτο κριθεί σκόπιμο από τά μέλη τής Εταιρίας.

5.- Η σφραγίδα τής Εταιρίας είναι ο ΕΣΤΕΜΜΕΝΟΣ ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ τής Ρωμηοσύνης εντός κύκλου* πού φέρει κυκλικώς ελληνιστί καί λατινιστί τήν επιγραφή: Παγκόσμια Αδερφότητα Τιμίων Ρωμαίων Ιερός Σύνδεσμος / Panhellenic Assosiation True Romans International Society).

* Ο κύκλος, σχηματίζεται από τήν εβραϊστί γραμμένη φράση: Μπαρούχ Γιεχωσουά Ναζωραγιά χά μεσίαχ λέ ωλάμ μπέ ντώρ βά ντώρ, χά μπά μπέ σιέμ Αντωνάϊ χά μελέχ λέ Γισραέλ ουμπεκιόλ χά γκόγιμ. [Ευλογητός ο Ιησούς ο Ναζωραίος, ο Σωτήρ, εις τόν αιώνα, εν γενεά καί γενεά, ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, ο βασιλεύς τού Ισραήλ καί πάντων τών εθνών].

*Θέλω νά ευχαριστήσω επίσης όλους

εκείνους πού μέ διαφόρους τρόπους συμπαραστάσθηκαν στήν Μητέρα μου καί τήν Οικογένειά μας αυτές τίς ημέρες. Τήν

212

εξαδέλφη μου κ. Ελένη Γκούμα, εφοριακό πού ελάφρωσε σημαντικά τό άγχος μας μέ τίς γραφειοκρατικές αχρειότητες [ρύθμιση οικονομοτεχνικών θεμάτων σέ περίπτωση θανάτου, υπηρεσιακές διεκπεραιώσεις κτλ]. Επίσης η κυρία αυτή έμεινε μιά εβδομάδα στό σπίτι μας μαζί μέ τήν μητέρα μου καί έχοντας βιώσει τήν χηρεία από πολύ νωρίς, προσέφερε τά μέγιστα.

Ευχαριστώ ακόμα όσους ήρθαν από πολύ μακριά νά τιμήσουν τόν πατέρα μου, τόν κουμπάρο μου Γκούμα Βασίλη από τήν Αθήνα, τούς αντιπροσώπους κομμάτων, τόν φίλο του υπουργό τού Πασόκ κ. Γερανίδη εκ Σουρωτής, τόν κ. Καπλάνη, στέλεχος τής ΝΔ, τούς πολυπληθείς κληρικούς όλων τών βαθμών καί ιδιαίτερα τόν Σεβ. Μητροπολίτη μου κ. Νικόδημο ο οποίος προέστη καί ομίλησε μέ κολακευτικά λόγια γιά τόν πατέρα μου, τούς γιατρούς του, κκ Ζαφειρόπουλο, Αρματά, Αρσενίου, Πρωτόπαπα, Ρήγα Γάτσια καί χιλιάδες άλλους μικρούς μεγάλους πού είδα ή όχι καί νά μέ συγχωρούν γιά τήν μή αναφορά τους εδώ.

Ευχαριστώ καί τά μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως τό Τηλεάστυ καί τόν ηγέτη τού ΛΑΟΣ κ. Γ. καρατζαφέρη γιά τά καλά του λόγια πρός τόν πατέρα μου. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τούς συλλόγους Προσφύγων Ανατολικής θράκης καί συλλόγους Θεσσαλών.

213

Μάλιστα η Εφημερίς «Τά Μετέωρα» τού κ. Κ. Αλεξιάδη, στό φ. Παρασκευής 23-4-2004, σελ. 15, αφιέρωσε ένα πολύ θερμό καί συγκινητικό άρθρο τού δασολόγου κ. Θανάση Σουλιώτη «Ιστορίες πού γράφει η ζωή», πού μεταξύ άλλων αναφέρει [αντιγράφω]:

«... άλλη μιά καλαμπακιώτικη φυσιογνωμία, μέλος τού Συλλόγου μας έφυγε γιά πάντα από κοντά μας. Ο παπα-Κώστας Γάτσιας. Τόν κηδέψαμε προχθές τήν Κυριακή στήν Αγία Τριάδα, ένα παραλιακό χωριό τής Θεσσαλονίκης, όπου φοιτητές τόν καιρό εκείνον μέ τόν φίλο μου Λάκη Λιάπη πηγαίναμε μέ τό βαποράκι απ’ τό Λευκό Πύργο καί κάναμε μπάνιο.

Η κηδεία του ήταν πάνδημη, καθώς προσήλθε πολύς κόσμος καί από τά γειτονικά χωριά, τήν Σουρωτή όπου ήταν ιερέας, τήν Καρδία όπου υπηρετεί επίσης ιερέας ο αδερφός του, τό Ρύσιο όπου ιερουργεί ο γαμπρός του επ’αδερφή, τήν περαία κτλ. Κατάμεστη από κόσμο ήταν η Εκκλησία καθώς καί τό προαύλιο γιατί ο παπα-Κώστας ήταν πολύ αγαπητό πρόσωπο. Καλόκαρδος, μέ τό χαμόγελο στά χείλη είχε πάντα νά πή έναν καλό λόγο γιά τόν καθένα.

Ως μέλος τού Συλλόγου προσέρχονταν τακτικά στίς συναντήσεις μας, όμως τόν τελευταίο καιρό η υγεία του δέν τού επέτρεπε μετακινήσεις. Παρά ταύτα στό κόψιμο τής Βασιλόπιτας δέν μού χάλασε τό χατήρι καί προσήλθε καί μάς ευλόγησε γιά τελευταία φορά. Στήν νεκρώσιμη ακολουθία

214

παρίστατο καί ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας κκ Νικόδημος μέ αρκετούς ιερείς. Από τόν Σύλλογο πήγαμε εκτός από μένα, οι: Πρόεδρος Κώστας Τάκος, Χρήστος Τζατζάκης, Νίκος Κωστόπουλος, Γιάννης Τρίμης μέ τήν γυναίκα του, Σωκράτης Γάτσιας μέ τήν γυναίκα του, Αχιλέας Χατζιάρας, Βασίλης Μπερτές καί ο Αντώνης Χούτος. Από τήν Θεόπετρα ήλθε ένα πούλμαν.

Στήν ακολουθία πρός τά Νεκροταφεία συνάντησα καί τόν άντρα τής Ελισσάβετ, αδερφής τού αείμνηστου φίλου μου Τάκη Ιωνά, Αποστόλη Παπαβασιλείου πού ήρθε μέ τό λεωφορείο, καθότι αυτές τίς μέρες ήταν στό χωριό γιά τό Πάσχα καί μέ τόν οποίο τά’παμε γιά λίγο. Μεγάλωσαν μαζί μέ τόν παπα-Κώστα, μού είπε, καθώς εκτός από συγχωριανοί ήταν καί συνομήλικοι. καί λεωφορείο νά μήν έβαναν πάλι αυτός θά έρχονταν μέ τό δικό του, μού είπε. Καί τού είπα πώς ο Τάκης κάποτε πού εκκλησιαστήκαμε τά μέλη τού Συλλόγου στή Σουρωτή έφερε μαζί του καί τήν Ελισσάβετ τήν οποία έβλεπα ύστερα από πολλά χρόνια.

Όταν χωρίσαμε τού είπα νά μεταφέρη τούς χαιρετισμούς μου στήν Φανίτσα, τόν Νίκο καί τήν Ηλέκτρα μέ τίς ευχές μου γιά περαστικά σ’αυτήν καί τόν άντρα της Γιάννη Βούζα.

Στήν πορεία πρός τά Νεκροταφεία επίσης η γυναίκα τού Γιάννη Τρίμη γνώρισε καί τήν Ελένη Γκούμα πού είναι εφοριακιά στήν

215

Καλαμπάκα καί ζήτησε νά μέ γνωρίση μόλις τής είπε ποιός είμαι, καθότι είναι ένθερμη αναγνώστρια τών άρθρων μου. Πρόκειται γιά μιά πολύ εύχαρι, μελιστάλαχτη καί αεράτη κυρία η οποία κατάγεται απ’ τήν Περιστέρα, όπως μού’πε.

Στήν δεξίωση καθήσαμε παρέα μέ τό ζεύγος Τρίμη καί έφαγα ύστερα από πολλά χρόνια καί ατζέμ πιλάφι. Εκεί έμαθα ότι η κα Τρίμη κατάγεται από τήν πτολεμαίδα καί επιθυμεί νά έρχονται στήν Ταβέρνα καί οι γυναίκες, πράγμα πού θά διοργανώση μόλις συνταξιοδοτηθεί, γιατί είναι ακόμη εν ενεργεία καθηγήτρια. Γιά πολλή ώρα συζητήσαμε μέ τόν Αντώνη Χούτο, τόν οποίο επέκρινα γιατί μέ τίς δουλιές του χάθηκε παντελώς «απ’ τήν πιάτσα» καί μού δικαιολογήθηκε ότι δέν μάς πρόλαβε στό κόψιμο τής πίτας γιατί φύγαμε νωρίς. «Θά σάς καλέσω μιά μέρα στά εγκαίνεια τών νέων εγκαταστάσεων στό Φίλυρο [πού έκανε] γιά νά κάνουμε καί τά Θυρανοίξια τής Εκκλησίας [πού έχει κτίσει εκεί]». Ως γνωστόν στό Φίλυρο έχει τό Εργοστάσιο παρασκευής φαγητών γιά τίς δεξιώσεις πού αναλαμβάνει.

Τήν αναγγελία τού θανάτου, μού τήν έκανε ο Κώστας Τάκος τήν Κυριακή τό πρωί. Τόν πήρε ο Νίκος Κωστόπουλος από τήν Θεόπετρα καί τού είπε ότι χτύπησε η καμπάνα γιά τόν θάνατο τού παπα-Κώστα καί ότι ετοιμάζεται νά αναχωρίση πούλμαν. Καί μέ ανακοίνωσε ο Κώστας καί τό άλλο

216

δυσάρεστο, τόν θάνατο τού παπα-Γιάννη Πίσπα, μιά άλλη ξεχωριστή φυσιογνωμία τής Καλαμπάκας, τόν οποίο είχα τήν τύχη νά συναντήσω πρό τού θανάτου του στίς εκλογές, στό εκλογικό κέντρο τής Πουλιάνας καί νά πάρω τήν τελευταία ευλογία του. ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΔΥΟ».

Τί ανθρώπινο καί ζεστό αλήθεια είναι αυτό τό απλοϊκό κείμενο! Έτσι απαιτούν τά μεγάλα ζητήματα, νά στεκόμαστε μπροστά τους μέ απλότητα καί σεβασμό. Καί τί περίεργοι πού είμαστε εμείς οι Θεσσαλοί. Ο Θάνατος είναι μιά ευκαιρία χαράς. Ανταμώματος φίλων, γνωστών, συγγενών πού έχουν νά ιδωθούν χρόνια. Ναί. Ο πατέρας μου τούς αγαπούσε όλους αυτούς καί είμαι βέβαιος, ακόμα καί στήν κηδεία του θά ήθελε νά βλέπη τά πρόσωπά τους ευτυχισμένα καί όχι θλιμμένα. Ίσως γίνεται κατανοητό κι αυτό πού είπα εγώ στόν επικήδειο λόγο μου: «... Σάς ευχαριστούμε εκ μέρους τής Οικογένειας τού Πατέρα μου φίλοι πού σήμερα ήρθατε νά συμπαρασταθήτε ΣΤΗΝ ΧΑΡΑ ΜΑΣ. Γιατί έχουμε χαρά σήμερα. Χαρά πού σύμφωνα μέ τήν πίστη μας ο πατέρας μου πορεύεται τήν ΜΑΚΑΡΙΑ ΟΔΟ...».

Εδώ σταματώ προσωρινά, μέ μιά παράκληση. Θέλω νά παρακαλέσω όλους όσους επιθυμούν εκ τών γνωστών, συγγενών, φίλων ή καί αναγνωστών τού παρόντος βιβλίου, όλους όσους νομίζουν ότι μπορούν νά συνεισφέρουν κατά κάποιο τρόπο, μέ

217

σκέψεις τους, παρατηρήσεις, φωτογραφίες ή όποιο άλλο υλικό, εις τρόπον ώστε μετά ένα χρόνο, στό ετήσιο μνημόσυνο τού πατέρα μου νά συμπεριλάβω τό υλικό αυτό σέ μιά καινούρια έκδοση, ή άλλες δημοσιεύσεις, όπως ανέφερα πιό πάνω, νά μού τό αποστείλουν στήν Διεύθυνση:

Ιερέα Απόστολο Κ. Γάτσια, Μεγάλου Αλεξάνδρου 15, ΔΔ Αγίας Τριάδος Δήμου Θερμαϊκού ΤΚ 570 19, τηλ. 2392-0-35031 καί 2392-0-51277. Ακόμα καλλίτερα η ηλεκτρονική αποστολή στήν δ/νση holyclub@otenet.gr

*ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ από το Δεύτερο κ.ά. ανέκδοτα

βιβλία μου για τον Μπαμπά.…

Αλλά μήν νομίζεις Μπαμπά ότι μόνο εγώ γράφω γιά Σένα. Δεκάδες, εκατοντάδες [!;] άνθρωποι, γνωστοί καί άγνωστοι ΓΡΑΦΟΥΝ συνεχώς γιά Σένα. Μερικοί μέ σεβαστή μόρφωση, αλλά κι άλλοι εντελώς αγράμματοι, θύματα τών κακών πολιτικών, στρατιωτικών καί θρησκευτικών ηγετών τούτου τού ξεφτιλισμένου Προτεκτοράτου. Μερικοί απ’ αυτούς, μέ πλησίασαν, μού έδωσαν κείμενα γιά Σένα. Είχα σκοπό νά τά συμπεριλάβω όλα σ’ αυτήν τήν έκδοση. Καί φωτογραφίες κτλ. Όπως σού είχα πεί, θά κάνω κάθε χρόνο ένα ΣΥΝΕΔΡΕΙΟ γιά Σένα, στήν Διακαινήσσιμο κάθε χρόνου, όσα χρόνια θά ζώ καί θά εκδίδω σέ ξεχωριστό τόμο τίς διάφορες εργασίες. Πολλοί χάρηκαν μέ τήν ιδέα μου. Μάλιστα η Ήρα μού έστειλε πολυσέλιδες αξιόλογες μελέτες από τήν πρώτη στιγμή καί συνεχώς μού στέλνει ημέηλ. Συγχωρέστε με φίλοι

218

πού σ’ αυτή τήν εργασία δέν συμπεριλαμβάνω τόν κόπο Σας. Συγχώρεσέ με Πατέρα πού ίσως δέν προλάβω ώς τό ετήσιο Μνημόσυνό Σου νά έχω έτοιμη τήν Αίθουσα πού έχω αφιερώσει σέ Σένα. Δός μου τήν Ευχή Σου, όλα νά πάρουν τόν δρόμο τους τό συντομότερο.

*Γραφές Κομποδιέτα.

*Ωστόσο, δέν μπορώ παρά νά κάνω μιά εξαίρεση.

Από τίς δεκάδες πυκνογραμμένες σελίδες πού μού έδωσε ο Γ. Κομποδιέτας, από τήν Θεόπετρα θά ήθελα νά παραθέσω ένα Ποίημά του γιά Σένα, [αφίνω επίτηδες τήν ορθογραφία τού εγγράφου].

*

«21-9-2004, / πρός τόν ηερέα απόστολο γάτσια πρός τεμή. μάς έχης φήγε / πάτερ κοσταντί / στόν άλο κόσμο πήγες / ξέχασες πάτερ κοσταντί / μήνεμα νά μάς στήλες / ψάχνο παντού για να σε βρό / νά πούμε δήο κοβέντις / νά πούμε καί τους πόνους μας / καί τά παραπονάμας / μα εγό θά ψάξου για νά / γηα νά σας βρό / όπου καί άν έχης πηγένη τό μόνο πάτερ κοσταντί / κράταμε μήα θέση / εκή κοντά ής τόν χρεστό / εκή πουνε ή αγκέλη / εκή για νά έρθο / πάτερ κοσταντί / νά κάνομε παρέα / γιατι ήσουν άξιος παντου / δόριζες τήν αγάπη σου /

Γ. Κομποδιέτας θεόπετρα μετέορα τιλ 2432072696 / μέ αγάπη».

*Πόση Αγάπη κρύβεται εδώ! Τί τιμή είναι αυτή

Πατέρα. Όλος ο κόσμος σέ αναζητά, σέ σκέφτεται. Ασφαλώς

γνωρίζης ότι ο Θανάσης καί τά παιδιά, κάνουν κάθε ημέρα ανυπερθέτως [!] Θεία Λειτουργία ΚΑΙ ΣΕ

219

ΜΝΗΜΟΝΕΥΟΥΝ στό Ναό τού σπιτιού τους, πάνω στό αγιασμένο Αντιμήνσιο από τόν Πανάγιο Τάφο τού πρόπερασμένου αιώνα πού τούς δάνεισα, εκείνο πού είχες εσύ φυλαγμένο γιά νά λειτουργίσης κάποτε στόν Ναό πού θά έκτιζες στά Κτήματα τής μαμάς, όπως μού είχες πεί, αρχικά, καί μετά, άλλαξες γνώμη καί ήθελες στήν μικρή Κληρονομιά απ’ τόν Παπού, εκεί κοντά στόν Άη Δημήτρη τής Θεόπετρας καί τελικά αγόρασες εκείνο τό Οικόπεδο στήν Σαρακίνα, όπου θά έκανες ένα μικρό σπιτάκι κι έναν Ναό νά πηγαίνουμε... Άμα αξιωθώ, θά τά κάνω εγώ Πατέρα. Ώς τότε, άς λειτουργούν τά παιδιά...

Μού αρέσει νά σώζω κείμενα απλών ανθρώπων, όπως σού άρεσε καί Σένα. Διέσωσες στήν Αγία Τριάδα, ένα υπέροχο κείμενο πού είχε γραφεί αμέσως μετά τήν Σφαγή στό Οικονομείον από κάποιον ολιγογράμματο ο οποίος επέζησε από τήν σφαγή. Μικρό παιδάκι ήμουν πού μέ έβαλες νά τό αντιγράψω, διόρθωσες τήν ορθογραφία, κάναμε καί κάποιες μικρές διορθώσεις καί τό παραδώσαμε τελικά σέ άξια χέρια, νά διαβάζεται κάθε χρόνο στήν Επέτειο τής θυσίας.

Ναί θέλω νά παραθέσω τούτο τό ματωμένο Τραγούδι εις Μνημόσυνον Αιώνιον. Εξηγώ.

*Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΕΙΟΝ.

*Τό Οικονομείον ήταν ένα υπέροχο ελληνικό χωριό,

προάστιο τής Κωνσταντινουπόλεως στήν Ανατολική μας Θράκη. Στίς 26 Ιανουαρίου 1913 οι καταραμένοι τούρκοι, σφάξαν όλους τούς άρρενες άνω τών 13 χρονών! Οι χήρες καί τά ορφανά, όσοι γλύτωσαν, κατέφυγαν καί αποτελούν ένα μέρος τού σημερινού πληθυσμού, στό χωριό Αγία Τριάς Τουριστική Ακτή Θεσσαλονίκης. Κάποιος απ’ τούς ελάχιστους

220

επιζήσαντας τής άνανδρης σφαγής, έγραψε τό ποίημα πού ακολουθεί. Τούτο, διαβάζεται κάθε χρόνο μέσα στήν Εκκλησία τήν ώρα πού γίνεται τό μνημόσυνο γιά τούς δολοφονημένους. Τήν αντιγραφή καί τίς μικροδιορθώσεις, από χειρόγραφο μισοκατεστραμμένο τής εποχής εκείνης επιμελήθηκε ο +Ιερ. Κ. Γάτσιας. Τούς 14 τελευταίους στίχους, συμπλήρωσα πολύ αργότερα, τό 1990 εγώ, +Ιερ. Απ. Κ. Γάτσιας. Προτείνω νά βρεθούν καί νά αξιοποιηθούν μέ κάθε τρόπο, τέτοιου είδους «μνημόνια» όπου υπάρχουν -καί υπάρχουν πολλά- σ’ όλους τούς αιματοβαμμένους τόπους τής δύστυχης Πατρίδας μας.

Κάνω έκκληση: Μήν τ’ αφίσουμε νά χαθούν! όπως πολύ θά ήθελαν οι βραβευμένοι απ’ τούς τούρκους, αμερικανο - εβραιόδουλοι, αγγλό - δουλοι, φραγγό - δουλοι κτλ, τουρκο - προσκυνημένοι, ευρω - λιγούρηδες, «ηγέτες» μας πού γιά κακή μας μοίρα στρογγυλοκάθονται στόν σβέρκο τού λαού μας καί ρουφάν τό αίμα του τούς δυό τελευταίους αιώνες. Φτύστε τους μέ ποιήματα. Γράψτε παντού: στίς καρδιές, στά μυαλά σας, στούς τοίχους τήν φριχτή προσευχή: «-Θεέ μου ώς πότες θά μάς ρημάζουν ηγέτες ΠΡΟΔΟΤΕΣ;»

*

Α Παρασκευή είχε φανεί ο Τουρκικός Στρατός. Τό Σάββατο μάς ρώταγε: "-Πού είνε ο εχθρός;" "-Δέν ξέρουμε!" τούς λέγαμε καί κείνοι δόντια τρίζαν, άλλοι μάς εκτυπούσανε καί άλλοι μάς υβρίζαν.

Β Ρωτούσανε γιά τού εχθρού τίς "θέσεις" πού κρατούσε. Πιέσεις έκαναν πολλές, κανείς δέν μαρτυρούσε. Επειτα μάς αφήσανε, έξω εσυναχθήκαν, άλλοι μάς περικύκλωσαν κι άλλοι κοντά μας ήρθαν.

221

Γ Τόν δάσκαλο επρόσταξαν όλοι νά συναχτούμε, ετών δεκαπέντε καί άνωθεν, μέσ' τό σκολειό νά μπούμε. Σάν τ' άκουσε ο δυστυχής, έτρεμε τό κορμί του, τό αίμα του σταμάτησε καί χάθηκε η ψυχή του.

Δ Θέλησε ο δυστυχής νά μάς ειδοποιήση κι ο αρχιμανδρίτης Νεόφυτος νά μάς παρηγορήση. Σάν πρόβατα μάς μάζεψαν μέσα εις τό σχολείο κι έπειτα μάς οδήγησαν σάν ζώα στό σφαγείο.

Ε Από ολίγους παίρνανε, έξω τούς επηγαίναν καί φτάνοντας στήν θάλασσα, άγρια τούς φονεύαν. Πέντε παιδιά απ'τή "γραμμή" έφυγαν τά καημένα, ήρθαν καί μάς αντάμωσαν στό αίμα βουτηγμένα.

Ζ Εφύγανε καί μερικά μέσα απ' τό σχολείο, τήν ώρα πού επήγαιναν τούς άλλους στό σφαγείο. Νομίζανε οι βάρβαροι ότι θά τελειώσουν τό Εθνος τό Ελληνικόν, ... θά τό αποτεφρώσουν.

Η Δέν ξέρουνε οι άθλιοι, τών χριστιανών τό αίμα, στό μέρος όπου θά χυθή, δέν πάει "στά χαμένα"; Θά έρθη εκείνος ο καιρός πού θά φωνάξουν όλοι: "-'Εμπρός! ο Ελληνικός Στρατός νά μπή μέσα στήν Πόλη!"

Θ Τότε, ευθύς στούς τάφους τους λουλούδια θά ανθίσουν, φαντάρων, ευζώνων κι αξιωματικών, τά στήθη νά στολίσουν. Μέ μάουζερ αρχίσανε πρώτα νά μάς πληγώνουν κι έπειτα μέ τίς λόγχες τους νά μάς αποτελειώνουν.

Ι Τρέχουν στούς δρόμους τά μικρά καί δύστυχα παιδιά, μέ δάκρυα στούς οφθαλμούς, μέ φοβισμένη τήν καρδιά. Βλέπαν τούς πατεράδες τους κάτω πού σπαρταρούσαν, βοήθεια νά τούς δώσουνε εκείνα προσπαθούσαν.

Κ Αυτό τό είχαν πρόγραμμα τ' ανθρωποφάγα κτήνη: ούτε ψυχή ελληνική στή Θράκη νά μή μείνη.

222

Μέσ' τό σκολειό πού είμασταν, ποιός τό 'λπιζε νά ζήση; Ποιός τό 'λπιζε τό φώς νά ιδή καί γή γιά νά πατήση;

Λ Οταν ο παντοδύναμος τό θέλει νά τό κάνη, ακόμα καί τά ψηλά βουνά ωκεανό τά φτιάνει. Βάρβαροι καί απάνθρωποι, τό τέλος σας εγγίζει! Κάντε μας ό,τι θέλετε, καί ποιός σάς εμποδίζει;

Μ Αλλά νά ξέρετε καλά ότι θά δικασθήτε από τόν ίδιο τό Θεό. Καί θά τιμωρηθήτε. Φεύγουν γυναίκες καί παιδιά στούς δρόμους φοβισμένα, γυμνά καί αξυπόλυτα καί καταξεσχισμένα.

Ν Είχαν τούς πατεράδες τους ζούσαν ευτυχισμένα. Τώρα μείναν ορφανά στούς δρόμους τά καημένα. Τά μάζεψαν οι βάρβαροι μέσα στήν Εκκλησία, έχοντας στήν ιδέα τους νά κάνουνε "θυσία".

Ξ Αλλά ο Θεός δέν ήθελε νά τά εξολοθρέψουν, καί κάποιους έστειλε Αυτός γιά νά τά προστατέψουν. Βλέπετε πώς οι βάρβαροι "σέβονται τάς συνθήκας", αποτεφρώνουνε χωριά, καίγουνε αποθήκας...

Ο Κάψανε τό Οικονομιό, σφάξανε τούς κατοίκους, πιέζαν γυναικόπαιδα, εγύμνωναν τούς οίκους. Εζούσαμε σάν άνθρωποι καί χαίρονταν η χώρα. Ανάθεμα πού μάς μίσησε η αχαμνή η ώρα.

Π Εχάσαμε τά τέκνα μας, δέν ξέρουμε πού μένουν. Ποιοί τώρα τά παρηγορούν καί ποίοι τά θερμαίνουν. Τώρα γυρίζουν μέσα στούς δρόμους, μέ δάκρυα στά μάτια καί μέ πόνους.

Ρ Χάσαμε ο ένας τόν άλλο. Ζητούμε νά βρούμε μικρόν ή μεγάλο. Θεέ, αξίωσε ν'ανταμωθούμε! Θά κλάψουμε όμως, δέν θά χαρούμε.

Σ Τό χωριουδάκι μας έμεινε μόνο. Ψυχή δέν φαίνεται μέσα στόν δρόμο καί τά παιδιά ζητούν τήν μητέρα, γιατί δέν ξέρουν άν έχουν πατέρα...

223

Τ Θεέ μου, δείξε έλεος σ' αυτά τά καημένα! Παρηγόρησέ τα, πού κλαίνε νύχτα καί μέρα. Οικονομείον! 'Αρχαία χώρα! Πού κατοικούν τά τέκνα σου τώρα;

Υ Γυρίζουν μόνα στούς δρόμους καί κλαίνε κι όποιον ιδούν, τά πάθη τους λένε. Κλαίνε παιδιά καί μάννες στούς δρόμους. Χάσανε τούς προστάτες τους, κλαίνε μέ πόνους.

Φ Θά τούς ζητούν ώσπου νά τούς εύρουν καί τότε θά πάψουν νά τούς γυρεύουν. (Συμπληρώνω) Κι όλοι οι νεκροί μας θ’ αναστηθούνε τούς βάρβαρους τούρκους νά εκδικηθούνε.

Χ Μαζί μέ τούς τούρκους και οι προδότες, θα πάν στόν αγύριστο όλοι τους τότες. Μαζί κι οι εγγλέζοι κι οι δόλιοι φράγκοι, πού τον θάνατό μας είχαν «ανάγκη».

Ψ Και τα σκουπίδια τού κόσμου: οι ‘αμερικάνοι’, οι φονιάδες των λαών και δούλοι των εβραίων. Στής κόλασης θα βράζουν το αιώνιο καζάνι, τροφή θα γίνουν σκουληκιών κι αρουραίων.

Ω Κι αν από τότε, τόσα χρόνια περάσαν, απ’ τίς συμφορές τους οι Ελληνες, καμμιά δέν ξεχάσαν. Η Ρωμηοσύνη πάντα θα νικά την Βαρβαρότητα, θα μάχεται γιά τόν εαυτό της καί γιά τήν ανθρωπότητα.

*Ο Ομορφούλης κοιμάται.

*Μού λείπεις μπαμπά, μού λείπεις αγάπη μου, μού

λείπεις πάρα πολύ. Κι όμως, σέ έχω συνεχώς κοντά μου. Όλα τά πράγματα γύρω μου έγιναν εσύ κι όλα είναι δικά σου καί Σύ δέν τά διεκδικείς! Στήν κοιλάδα τής θλίψης διεκδικούσες συνεχώς τά πάντα καί μέ ήθελες πειθήνιο στρατιώτη σου στήν κατάκτηση τού Κόσμου, στό Ονόρε, τήν Δόξα, πάντα γιά τό καλό, γιά τούς πιό ευγενικούς καί

224

καθαρούς τών σκοπών πού ονειρεύτηκε ποτέ γήϊνο πλάσμα. Μπαμπά, τώρα στόν κόσμο τής χαράς, τής μακαριότητας καί τής απέραντης γοητείας τού Απείρου, μή μέ ξεχνάς μέσα στήν μικρότητά μου. Αγαπούσες αγάπη μου τά μικρά πράγματα. Ά! τί μικρά καί τιποτένεια πράγματα είμαστε όλοι μας... Ναί, πάρτε φίλοι τήν όμορφη Ψυχή τού Αγαπημένου σας μέσα από ένα βιβλίο. Καί σείς, καλόψυχοι φίλοι, ευγενικοί άγνωστοι, μάθετε γιά τόν Πατέρα μου.

Πάρτε τον άγγελοι στίς δυνατές Σας φτερούγες, πηγαίντε τον τόν Ομορφούλη νά λειτουργίση παντού. Καί σείς Θεσσαλοί Νεομάρτυρες ψάλτε μαζί του στήν αιώνια χορωδία τών άστρων. Τού άρεσε νά λειτουργή κι εδώ κάτω στήν Γή δέν μπορούσε. Δέν τόν αφίναν κάν νά δράση «παρ’ ενορίαν». Καί τίς έχει ο διάολος εδώ στήν Γή τίς ενορίες. Μπορεί νά ανεχτή κάτι τέτοιο ο Ομορφούλης; Πώς είναι δυνατόν νά μήν λειτουργή;

Είναι Ομορφούλης. Προσέχτε τον. Είναι ευαίσθητος σάν ατσάλι. Σπάζει αλλά ποτέ δέν λυγίζει. Είναι καθαρός σάν γυαλί, όσο κι άν λερωθή, όταν τό πλύνης αστράφτει. Γι’ αυτό είναι Ομορφούλης.

Είναι ο Πατέρας μου. Υπηρετείστε τον άγγελοι τού Θεού γιατί πολύ υπηρέτησε εδώ κάτω στήν κοιλάδα τής θλίψης τούς ανήμπορους.

Κάντε μιά λειτουργία γιά Κείνον ότι αυτός έκανε χιλιάδες λειτουργίες γιά Σάς. Επιτρέψτε του νά ’ρχεται όποτε θέλει, νά μάς βλέπη, στήν κατάντια μας, στή φτώχια τών ψυχών μας, εκείνα τά μελαγχολικά σούρουπα πού γίνονται ακόμα πιό άσχημα δίχως τόν Ομορφούλη. Τότε ζυγείστε τον. Καί κάντε άγια όση ύλη τού έχει μείνει.

Νανουρίστε τον νά κοιμηθή γλυκά σάν μωρό. Τώρα δίχως τήν μαμά, δέν θά τού αρέσει νά κοιμάται. Χωρίς τό

225

παιδί, τήν φασαρία απ’ τά εγγόνια νά μπαινοβγαίνουν καί νά τού φυλάν τό χέρι, νά παίρνουν τήν Ευχή του, θά αισθάνεται άσχημα γιατί είναι Ομορφούλης, στήν Ψυχή, στό Σώμα, στό Πνεύμα. Ο Γιάννης μού λέει «δέν πέθανε αυτός».

Γελάω. Τό ’χει καταλάβει ακόμα κι εκείνος πού διαθέτει τό έν τεσσαρακοστόν πέμπτον τής γνώσης κοκόρου. Φορέστε του τά άμφια από νιφάδες χιονιού χτυπημένα στόν αργαλιό τού ήλιου κι ένα επιγονάτιο ξεχωριστό μέ κατακόκκινες αγριοτριανταφυλλιές πλεγμένο. Είναι η πιό όμορφη στολή του πού χτές μού τήν έδωσε η μαμά καί τήν φόρεσα εγώ. Εσείς νά λέτε σέ ήχο βαρύ μόνο τό «Χριστέ Ελέησον». Όλα τά άλλα θά τά λέη καί θά τά κάνη ο Ομορφούλης. Φορές φορές τού αρέσει ο πλάγιος Βήτα. Παραπονιάρικο ευλογητάριο η καρδιά του, σταυρός χρυσός στό μέρος τού Ηλιακού του Πλέγματος. Βρόγχος. Γιά τούς ασεβείς. Κατάρα γιά τούς επίορκους τής Κύπρου.

Νύν καί αεί Ομορφούλη. Σειρά σου. Στόν Ψαρή, τό λευκό σου αλογάκι πάνω καί μέ τά ράσα στίς τσέπες. Ακόμα καί τό καλιμαύχι δέν έδειχνε άσχημο στόν Ομορφούλη –τού αγκάλιαζε στοργικά τό μέτωπο καί κατέβαινε αρμονικά στά μεταξωτά του μαλλιά πού απ’ τήν αρχή ώς τό τέλος τους έχουν τό χρώμα τής νύχτας.

Σέ περιμένω. Έλα αγάπη μου. Νά συζητήσουμε καί πάλι γιά τό ποιόν μπορούμε νά βοηθήσουμε καί πώς. Αυτές δέν ήταν οι πιό όμορφες στιγμές μας Μπαμπά; Πονάω. Μήν μ’αφίνης μόνο μου νά σηκώνω τό βάρος. Σέ έχω ανάγκη αγάπη μου. Κι αυτό ποτέ δέν στό ομολόγησα. Γιατί Εσύ μέ δίδαξες νά είμαι σκληρός καί νά κρύβω τίς ανάγκες μου. Κι η ίδια μου η γυναίκα απόρρησε. Δέν μέ είδε ποτέ νά κλαίω. Ποτέ; Μά, δέν είδε τά γόνατά μου πού έτρεμαν όταν τό έμαθα; -Κι η

226

μαμά δέν κλαίει. Φανερά, δέν κλαίει. Είναι κι αυτή πολύ σκληρή.

–Έρχεται πίσω ο πεθαμένος; Κι όμως, άν καί τό ξέρει, συνεχίζει νά τού μιλά, όπως εγώ, όπως κι εγώ. Περιμένω. Τά πάντα εξακολουθώ νά περιμένω απ’ τόν μπαμπά. Είναι δύσκολος, αλλά ό,τι τού ’χω ζητήσει μού τό ’χει κάνει. Είναι απίστευτο πόση δύναμη έχει τώρα αυτός ο άνθρωπος. Μέ τόν θάνατό του έγινε τουλάχιστον χίλιες φορές πιό δυνατός απ’ ό,τι ήταν «ζωντανός»!

Πολλοί μού λένε "δέν θά ρθή. Γιά πάντα έχει φύγει". Καί νοιώθω μέσα μου ψυχρά, απελπισίας ρίγη. Καί μού φλογίζει τήν καρδιά μόνο τό δεδομένο πού πάνω σ' αυτό στηρίζομαι: στό νά σέ περιμένω.

Σάν τό χορτάρι πού δροσιά, κάθε αυγούλα πίνει, έχεις, συνήθεια καί σύ, στήν ύπαρξή μου, γίνει, τό σκοτεινότερο τό Φώς κι αβυσσαλέο πάθος, ωχρό καί ανελέητο κι ευλογημένο λάθος. Ζωή.

Καί πέρα απ' τά μικρά τά πράγματα τού Κόσμου, Είσαι η σκέψη η κρυφή, τ' ανθρωποφάγο Φώς μου. Χέρι πού δέν απλώθηκε, σφιχτά μέ έχει πιάσει. Ίσκιος πού μέ ακολουθεί καί μ' έχει προσπεράσει.

Είσαι εκεί καί είσαι εδώ, παντού καί πουθενά. Τ' απίθανά μου όνειρα, βγάζεις αληθινά. Κοντά σου λίγος φαίνομαι, μόλις πού ανασαίνω. Άν έρθης πρέπει νά τό πής. Γιά νά σέ περιμένω.

Μού είπαν πώς είπες "δέν θά ρθώ ξανά σ' αυτό τό μέρος". Ήμουν παιδί σάν τ' άκουσα καί έχω γίνει γέρος. Κουράστηκαν τά μάτια μου καί τά μαλλιά ασπρίσαν. Πώς έχεις έρθει δήλωσα, σέ όσους μέ ρωτήσαν.

Πέμπτη Διακαινησσίμου 19-4-2001. Ακριβώς 3 χρόνια πρίν, όταν Σάββατο μιάς άλλης Διακαινησσίμου 17-4-2004, τόν Μπαμπά τόν ζήτησε επειγόντως ο Κύριος. Τί γελοίο. Καναδυό μέρες πρίν πάη νά

227

συναντήση τόν πλάστη του, ο επείγειος σφετεριστής τής θέσης τού Χριστού, έδινε διαταγή στά πουστράκια του νά τόν φτύσουν καί όπου τόν συναντούν νά τόν προγκάνε! Καταραμένε Φούστη. Στήν άλλη ζωή θά τά πούμε. Νά τόν διώξουν, έ; Νά τόν κάνουν πέρα... Μπράβο. Πέτυχες Νικολέττα μου ότι καί τό Σαχεντρίν όταν εξόντωνε μέ σταυρικό μαρτύριο τόν Γυιό τού Θεού. Τί τιμή! Ώ μπαμπά, είσαι μακριά, πολύ μακριά από κάθε αμαρτία καί θλίψη.

Ομορφούλης; Ναί. Κυνηγείστε Τον. Όπου Τόν δείτε, διώξτε Τον. Μήν τού μιλάει κανένας. –Φτύστε Τον. Κι οι μέρες κυλούν.

Ο Ομορφούλης κυττάζει αλλού. Ίσως νά μήν κυττάζη καθόλου. Τί νά δή; Φάτσες περίεργες, κακάσχημες τών γαμημένων αγάμων; Φάτσες εξαμβλωματικές, κενές καί άπληστες συγγενών; Παιδιά δίχως προκοπή κι έναν Λαό νά μαλακίζεται; Τί νά ιδή; Τήν ντροπή τής Κύπρου; Ποτέ δέν έμαθε τό αποτέλεσμα. Δέν τόν ένοιαζε κάν τό αποτέλεσμα πού σχεδιάζουν οι προδότες.

Ο Ομορφούλης κοιμάται. Στά όνειρα σφυριλατείται τό Μέλλον. Κενοδοξίες μωροφιλόδοξων. Δέν βαρυέσαι μπαμπά. Ό,τι κακό ήταν νά μάς κάνουν τό’ χουν κάνει. Κι ό,τι καλό. Ομορφούλη ξύπνα! Ήρθε τό παιδί. Πάντα θά’ρχεται τό παιδί. Κίνηση μάτ. Ναί, φτύστε Τον, γιά νά μήν τόν ματιάσετε. Είναι Ομορφούλης καί ματιάζεται εύκολα. Είναι δύσκολος αλλά γιατί τόν πλησιάζεις τόσο εύκολα; Είναι αγαπητός γιαυτό όλοι τόν μισούν. Είναι Ομορφούλης. Είναι άσχημοι. Όχι μόνον στήν μορφή, αλλά καί στήν Ψυχή τους.

Υποκριτές. Δέν τολμούν κάν νά κυττάξουν τόν Ομορφούλη. Τέτοιους πρόστυχους μαϊντανούς δέν φαντάζεσαι ότι έχει ο Κόσμος. Ο Κόσμος ΔΕΝ έχει

228

πλαστεί γιά τούς ομορφούληδες. Τούς θέλει νεκρούς, μακριά του. Μήν τού κηλιδώσουν τήν ασχήμια. Κι Εκείνη πού αγαπά ο Ομορφούλης, ένα ζωάκι. Ένα ζωάκι τρυφερό η μαμά πού αγαπά τόν Ομορφούλη. Μιά αγάπη πιό δυνατή απ’ τόν Θάνατο. Γι’ Αυτήν ο Ομορφούλης της ζεί. Κόσμε, μπορείς νά ζής χωρίς τόν Ομορφούλη; Έχεις μεγάλη υπομονή Κόσμε. Σέ θαυμάζω. Όχι γιά τίποτε άλλο αλλά επειδή μπορείς νά ζής μέ τήν ασχήμια σου.

Παρασκευή 28-5-2004. Κυττάζω τό Μέλλον κι έχει ολόκληρο μετασχηματιστεί σέ παρελθόν. Παρελθόν καί Μέλλον ενώνονται σέ ένα αιώνιο Παρόν καί η σκέψη μου κι η προσευχή μου, δέν μπορούν νά έχουν άλλο λόγο: -Φέρτε τόν μου τον. Άγγελοι πάνω στίς φτερούγες Σας. Άγιοι Θεσσαλοί Νεομάρτυρες πού έγραψε γιά Σάς. Είστε πιό όμορφοι τώρα έχοντας μαζί Σας τόν Ομορφούλη. Παίζει άρπα κι ακούει όλες τίς μελωδίες, αυτές πού ανταλλάσουν τ’αστέρια μεταξύ τους.

Τώρα είναι Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2004. Μετρώ τά Σάββατα, από κείνο τό όμορφο, γλυκό, μελαγχολικό Σάββατο, τό Σάββατο τού αγιασμένου μου Πατέρα. Εξακολουθούμε νά ζούμε χάρη στήν Ευλογία καί τήν Βοήθειά Του. Ευλογημένος νά είσαι Πατέρα. Τί τιμή νά έχω τόν πιό πλούσιο Πατέρα τού κόσμου. Τό έλεγες χαμογελώντας, παρότι ήταν πικρό κι αληθινό: «Εγώ, δέν είχα πλούσιο Πατέρα ...».

*Έχετε μιλήσει ποτέ μέ έναν «νεκρό»;

*Ο αγιασμένος μου Πατέρας ώς «νεκρός», είναι απ’

τούς πιό κουτσομπόληδες τού Κόσμου. –Τί λέω; Τών συμπάντων. Τά λέμε μαζί ώρες ατέλειωτες, εδώ καί

229

σχεδόν έναν χρόνο τώρα. Θά Σάς δείξω τήν «Μέθοδο». Θά Σάς πώ τί λέμε.

Φυσικά, δέν είμαι ο μόνος πού τού μιλώ. Τού μιλά η μαμά, οι αδερφές μου, οι συγγενείς μας, τά εγγόνια, οι ενορίτες του... Προχτές πού είχε χιονίσει, πήγαν εκδρομή στό μνήμα του τά εγγόνια κι έμαθα η Κωνσταντίνα τού έκανε πάνω στό Μνήμα έναν πολύ ωραίο Χιονάνθρωπο.

Καθημερινά τό καντηλάκι του καίει καί η Ψυχούλα του φωτίζεται καί φωτίζει. Χαίρεται. Τού άρεσε τόσο πολύ η τρυφερότητα. Ω, πόσο χάρηκε όταν η αδερφούλα του η Θεία Ελένη, τού είπε γεμάτη στοργή τό πρώτο βράδυ πού κοιμήθηκε στό όμορφο Κοιμητήριο τής Αγίας Τριάδας πού τόσο αγαπούσε: «-Πώς πέρασες απόψε αδερφέ; Κοιμήθηκες καλά;...» Κάτι είπε η θεία Ελένη καί γιά τήν γιαγιά πού ήταν περήφανη γιά τόν πρωτότοκο Κωτσιαρή της. Θεέ μου, τί μεγαλοίο, τί ομορφιά, τί τρυφερότητα. Δέν ήξερα ότι η Θεία ήταν τόσο ευαίσθητη. Δυστυχισμένο πλάσμα, τρίτη στήν σειρά 7 αδερφών είχε στόν Πατέρα μου τόν Προστάτη της πού τήν πήρε απ’ τό χωριό τής Θεόπετρας, μαζί μέ αρκετά από τά άλλα του αδέρφια καί τήν έφερε στό χωριό τής Αγίας Τριάδας, στήν Θεσσαλονίκη, τήν πάντρεψε εδώ καί νά τώρα η Θεία είναι από τούς καθημερινούς επισκέπτες καί συνομιλητές τού αδερφού της...

Σκέφτομαι τί νά τού λέη. Τελευταία, ανακάλυψα ότι τό κουτσομπολεύειν,

είναι κληρονομικό μας. Καί βρήκα, κρατημένο στό Αρχείο τού Μπαμπά, ένα γράμμα τής Θείας Ελένης. Μέ ημερομηνία 11-2-1961, πρίν 45 χρόνια δηλαδή, έχει τεράστια αξία σήμερα, γιά πολλούς λόγους.

Μένω σέ έναν.

230

Ο καταραμένος Εμφύλιος 1945-49, ανάμεσα σέ Ταγματαλήτες καί Κατσιαπλιάδες, παντός είδους κουμουνιστο-συμμορίτες, πού μάζευαν τά παιδιά σέ ένα πολύπλευρο βρώμικο παιδομάζωμα, άφησε πολλά βλαστάργια μας αμόρφωτα. Μερικές «τάξεις» κατάφερε λοιπόν νά πάη στό εμπερίστατο Δημοτικό καί η Θεία.

Ωστόσο, λέει τόσο σημαντικά πράγματα στό ΠΡΩΤΟ της Γράμμα πού έστειλε στό χωριό, στούς γονείς της, γιά τό πώς τής φάνηκε η νέα ζωή πού τήν οδηγούσε ο αδερφός της, ώστε επιθυμώ νά προτάξω τούτη τήν επιστολή γιά πολλούς πολλούς λόγους. Θά κάνω έναν μικρό εδώ, πρώτο σχολιασμό της. Κυρίως όμως θά τήν επιμεληθώ καλλίτερα στό μέλλον, βυθιζόμενος μέσα στό πλούσιο περιεχόμενό της.

Αφήνω επίτηδες, -έχω τούς λόγους μου-, ακριβώς, όσο γίνεται, τήν «ορθογραφία» τής σπουδαίας αυτής Επιστολής.

*Τό Γράμμα τής Θείας Ελένης.

*

Σελ. α: [1] Εν ‘Αγία τριάδα τή 11 – 2-1961 /[2] Σεβαστί μού γονείς καλεμέρα /[3] σάς μέ μεγαλί χαράν ‘ελάβαμε /[4] τό γράμα καί είδαμε τήν καλί /[5] σάς ειγία σάς, λοιπόν μπαμπά /[6] ‘εδώ ο κόσμος είναι πολύ πολετι /[7] ζμενή σάν τήν καλαμπάκα χθές /[8] ‘επιγαίνανε τά σχολίο ‘εκδρο /[9] μι καί ‘η δασκάλα μέ ‘επήραι /[10] καί ‘εμαίνα σέ άλλο χοριό καί /[11] περάσαμε καλά. θελό νά μέ /[12] γράψεται τή κάνεται καί έναν /[13] ‘η μάνα κουράζετα να μήν /[14] καράζεται καί μάς ‘αροστήση /[15] ‘ο λάκης σάς ‘εθεμάται /[16] όλους καί σάς φονάζε όλλους /[17] όπος σάς ‘εφόναζε ότας είτινε /[18] ‘αφτού, ‘εγώ όλι τήν ‘ημέρα /[19]

231

καθόμε καί μέ τόν λάκη ‘εβρίσ- /[20] ρομε προχθές ‘επείγάμαι καί /[21] τόν εκουρέψαμαι μαζή μέ τήν/

Σελ. β: [22] παπαδία καί ‘επήγαμαι καί στήν /[23] θάλασα καί μάς έμπεναι μέσα /[24] νά μας γράψεται τή γίνονται στό /[25] χοργιό καί ‘η σταβρούλα ‘αν ‘αραβονιά /[26] στεκαι ‘η φοτο τή κάνε καί /[27] ο βασιλις ‘η παρασκευβολλα τή /[28] κάνε περπατά ή ‘ακόμα τήν /[29] φέρε, αυτου γιά νά τή κρατάι /[30] η μάνα καί να μήν στενοχορέ /[31] βεται γράψε με καί πως περά /[32] σατε τής ‘αποκρές έγω δέν έμαν /[33] αύτου γιά νά χορεφό ‘εδώ δέν χορέ /[34] βουν ‘η λίτσα έγινε καρναβάλι δέν /[35] μάς έγραψατε καί τά πρόβατα τή /[36] γίνοντε έχουν γάλα τά ‘αρμέγεται /[37] έρθε ‘ο γαλατάς ψιάχνεται τιρί /[38] περεσότιρα δέν έχω νά σάς γράψω /[39] δέσε πολός χερτιζμούς ταίν μανα τή /[40] φιλό το χερακί τό θορωρα τή λίτσα χελέα /[41] γιόρο τήν φότο βασίλει καί πολά φιλια τήν /[42] μεκρί παρασκευβούλου χριστάδες μετουλ /[43] δόστε χερετιζμούς καί τήν κούλα πές τήν /[44] πός ‘είμε καλά νά μαί γράψεταί /[45] τά νέα τού χοργίου γριψι κιο και /[46] λικ’ς γραμα . ... /[47] .....

*Σχολιασμός τής επιστολής.

*Η επιστολή αυτή, γράφτηκε πρίν 45 χρόνια από ένα

χωριατοκόριτσο περίπου 20 χρονών τότε τό οποίο είχε τελειώσει τό Δημοτικό Σχολείο πρό δεκαετίας. Κι όμως, μάθαιναν όπως φαίνεται αρκετά πράγματα στό Δημοτικό τότε. Γιά παράδειγμα, ξέρει τόν επιστολικό τύπο όπου προτάσσεται η ημερομηνία: «Εν ... τή ...». Αυτό διδάσκονταν μέχρι καί τά δικά μου χρόνια όταν πήγαινα κι εγώ στό Δημοτικό [εποχή τής Χούντας]. Μέ τήν μεταπολίτευση, ξέφτισε η τυπική αυτή διδασκαλία καί

232

σήμερα μάλλον ελάχιστα παιδιά [τού Δημοτικού] είναι εις θέσιν νά γράψουν τό... όνομά τους! Λοιπόν, τό Σχολείο πού πήγε η Ελένη ήταν στήν Θεόπετρα Καλαμπάκας κι όχι στήν Αγία Τριάδα Θεσσαλονίκης. Έτσι, δέν μπορεί νά ξέρη τήν δοτική πτώση. Άν τήν ήξερε, προφανώς θά έγραφε τό σωστό: «Εν Αγία Τριάδι τή 11η-2ου-1961».

Προσέξτε ότι από άποψη τυπικής επιστολογραφίας, η χωριατοπούλα, ακολουθεί τόν κανόνα: «Σεβαστοί μου Γονείς, Καλημέρα Σας». Τί εντυπωσιάζει εδώ; Τόσο ο σεβασμός πρός τούς γονείς [καί στούς δυό] καί αμέσως η ευχή, σέ μιά εποχή υπενθυμίζω πού η κάθε ημέρα ήταν δύσκολη. Γι’ αυτό καί η «Καλημέρα», ήταν η καλύτερη ευχή τών φτωχών.

Η επιστολή αυτή, προφανώς είναι «απαντητική» σέ κάποια άλλη επιστολή πού ήρθε απ’ τό χωριό. Φυσικά θά τήν είχε γράψει ο Παππούς [μου καί Πατέρας τής Θείας μου]. Προφανώς ανέφερε η επιστολή εκείνη κάτι παρόμοιο μέ τό «Είμεθα καλά, τό αυτό επιθυμούμε καί δι’ υμάς». Γι’ αυτό καί η Ελένη, γράφει: «Μέ μεγάλη χαράν ελάβαμε τό Γράμμα καί είδαμε τήν καλήν υγεία Σας». Προσέξτε τήν ορθή χρήση τής αύξησης στόν αόριστο [ελάβαμε] καί τό ευφωνικό ν [χαράν].

Ακολουθεί μιά χαρούμενη διαπίστωση τής χωριατοπούλας: «Λοιπόν Μπαμπά, εδώ ο Κόσμος είναι πολύ πολιτισμένοι σάν τήν Καλαμπάκα». Η Καλαμπάκα, αποτελεί πρότυπο αναφοράς γιά ένα κορίτσι πού ώς τά 20 του χρόνια δέν πήγε πουθενά αλλού μακρύτερα. Η κωμόπολις τής Καλαμπάκας είναι τό ανώτερο πού γνωρίζει, 3 μόλις χιλιόμετρα από τήν Θεόπετρα. Εκεί οι άνθρωποι είχαν «πολιτισμό». Προφανώς εννοεί ηλεκτρικό ρεύμα, τρεχούμενο νερό, σπίτια, κάποιο δρόμο άσφαλτο, κάποιες υπηρεσίες, τράπεζες, τά

233

αυτονόητα δηλαδή πού έλειπαν παντελώς από τά χωριουδάκια τής πατρίδας μας τήν εποχή εκείνη πού είχαν νερό όταν... έβρεχε ή κατέβαζε τό ποτάμι κι έτσι «βαρούσαν οι τουλούμπες» ή έρχονταν νερό στό μπγιάδι [πηγάδι]. Φωτισμό πρόσφεραν οι γκαζόλαμπες γιά καναδυό ωρίτσες τό βραδάκι καί γι’ αυτό στό χωριό κοιμόνταν ο κόσμος μέ τίς κόττες καί ξυπνούσε μέ τούς πετεινούς! Δηλαδή, κατάκοποι απ’ τίς αγροτικές δουλιές, δουλεύοντας ολημερίς σέ ξερότοπους πού δέν απέδιδαν τίποτε, ούτε τό σταράκι τής χρονιάς, μικροί καί μεγάλοι τραφκιάζονταν [=κοιμόνταν], στρωματσάδα στό πάτωμα, στό κατώϊ, καταί, στό χώμα, συνήθως [πού κρεβάτια δηλαδή καί πού οντάδες... αυτά τά είχαν οι πολιτισμένοι, οι πολύ πολιτισμένοι τής Καλαμπάκας πού είχαν ηλεκτρικό ρεύμα, δωμάτια, κρεββάτια καί συνήθως δέν κοιμόνταν νηστικοί στίς 8-9 τό βράδυ, αφού ντερλίκωναν [=έτρωγαν, σάν λύκοι, πολύ, καλά]. Στά μάτια τής χωριατοπούλας, οι κάτοικοι τής Αγίας Τριάδας [πού είχε ηλεκτρικό ρεύμα, δίκτυο ύδρευσης, συγκοινωνία κτλ τήν εποχή εκείνη, 1961], ήταν πολύ πολιτισμένοι, ήταν σάν τήν Καλαμπάκα! Χαίρεται λοιπόν καί είναι τό πρώτο πράγμα πού αναφέρει στούς γονείς της γιά νά χαρούν κι εκείνοι.

Η πρώτη εντύπωσίς της στόν καινούριο άγνωστο τόπο πού ήρθε, είναι θετική. Τότε, δασκάλα τού χωριού στήν Αγία Τριάδα ήταν η κυρία Ερατώ Τομαρά τήν οποία είχα κι εγώ δασκάλα μου στά χρόνια 1965-66 καί 1967-69. Η πανέμορφη καί ευγενεστάτη Ερατώ, παπαδοκόρη, από τήν Λάρισσα, είχε δεί τήν οικογένειά της, τόν Πατέρα, τούς συγγενείς κτλ πού τούς έκαψαν στήν Κατοχή οι Γερμανοί μέσα στόν Φούρνο στόν Χορτιάτη γιά Αντίποινα πού κάποια καθήκια αντάρτες σκότωσαν έναν γερμανό γιατρό πού πήγαινε νά

234

καθαρίση τό Υδραγωγείο τής Πόλης. Έτσι δείξαν οι αλήτες αυτοί τόν «ανδρισμό» τους, καί τήν αγωνιστικότητά τους, δολοφονώντας κάποιον πού πήγαινε νά τούς ευεργετίση, έτσι καί οι γερμανοί γιά αντίποινα έκαψαν όλο τό χωριό, βγάλε συμπέρασμα...

Λοιπόν, η κ. Ερατώ, μάς αγαπούσε πολύ. Κι αφού πήγε εκδρομή τό Σχολείο στό γειτονικό Αγγελοχώρι, μέ τά πόδια, 2-3 χιλιόμετρα δηλαδή μακριά, θεώρησε καλό νά πάρη μαζί καί τήν Ελένη πού μόλις είχε έρθει από τήν Θεόπετρα στήν Αγία Τριάδα, όπου ο αδερφός της υπηρετούσε ώς Εφημέριος. Γράφει λοιπόν: «Χθές επηγαίνανε τό σχολείο εκδρομή καί η δασκάλα μέ επήρε καί εμένα σέ άλλο χωριό καί περάσαμε καλά».

Τό καημένο τό κορίτσι, έζησε φαίνεται τήν «εμπειρία» τής ζωής της! Γιά κρεπάλη καί μεγαλεία μιλάμε δηλαδή. Δίδαγμα ίσως γιά μάς σήμερα ότι δέν χρειάζεται σπουδαία πράγματα γιά νά γίνη ο άνθρωπος ευτυχισμένος.

Αφού περιγράφει τά δικά της νέα, στήν συνέχεια η Θεία θέλει νά μάθη τά νεότερα απ’ τό χωριό: «Θέλω νά μέ γράψετε τί κάνετε καί εάν η μάνα κουράζεται να μήν κουράζεται καί μάς αρρωστήσει».

Γιά κύττα τότε ευαισθησία πού είχαν τά παιδιά γιά τούς γονείς! Νά μήν κουράζεται η μάννα της. Είναι δυνατόν αυτό; Μάλλον όχι. Αυτή είναι η μοίρα τών χωριατών τήν εποχή εκείνη. Εγκαταλειμμένοι από τήν αδιάφορη εξουσία νά αργοπεθαίνουν στά σκατοχώρια τής σκατοελλάδας τους η οποία Ψωροκώσταινα τού κερατά ήθελε ανεξαρτησία λέει από τούς... Τούρκους. Τί στήν οργή νά τήν κάνη τήν «ανεξαρτησία» του ο κωλότοπος αυτός; Μά φυσικά! Γιά νά θρέφουν κώλους κάποιοι καινούργιοι αγάδες, πασάδες, δεσποτάδες. Ζήτω λοιπόν η Ανεξαρτησία μας η καλωπίζουσα τά τών

235

Εξουσιαστών κωλομέρια. Ζήτω καί η αιώνια η δικιά μας η Μιζέργια.

Ακολουθεί μιά αναφορά σέ μένα. Αφού γεννήθηκα 5-10-1959, στίς 11-2-1961 ήμουνα ενός έτους καί 4 μηνών «μωρό». Φυσικό είναι η Θεία [κι όλοι οι άλλοι φυσικά] νά ασχολείται μέ μένα: «Ο Λάκης σάς εθυμάται όλους καί σάς φώναζε όλους όπως σάς εφώναζε όταν ήτανε αυτού».

Πολύ σπουδαία αυτή η μαρτυρία γιά μένα. Μαθαίνω ότι είχα από τότε γερή μνήμη έ; Είχα καί προσοχή! Πώς είναι δυνατόν ένα παιδάκι ενός έτους νά τούς ξέρη ΟΛΟΥΣ, νά τούς φωνάζη όλους, πού σημαίνει νά τούς γνωρίζη καί νά τούς αναγνωρίζη καί νά τούς αγαπάη όλους καί μάλιστα νά τούς θυμάται όλους καί νά συνεχίζη νά τούς αποζητά, τόσον καιρό μετά τήν φυγή από τόν τόπο μας;! Τούς φώναζα όλους όταν ήμουν εκεί;! Μά πόσο ήμουνα; λίγων μηνών. Καί τούς φώναζα όλους; Δέν είναι αξιόλογο αυτό; Πόσων μηνών πρωτομίλησα; Πράγματι, σπουδαίες πληροφορίες γιά μένα καί τόν χαρακτήρα μου βρίσκω σ’ αυτό τό ταπεινό γράμμα. Ευχαριστώ Θεία Ελένη.

Μαθαίνω ακόμα πώς όλα αυτά τά χρόνια, δέν άλλαξα καί βάζω τούς άλλους σέ μπελάδες. Όντως πολύ ανήσυχος ήμουν από παιδί... Λέει η Θεία: «Εγώ όλη τήν ημέρα κάθομαι καί μέ τόν Λάκη εβρίσκομαι. Προχθές επήγαμε καί τόν εκουρέψαμε μαζί μέ τήν Παπαδιά καί επήγαμε καί στήν θάλασσα καί μάς έμπενε μέσα».

Τί μαθαίνω εδώ; Πρώτον ότι χρειάζονταν κάποιος άνθρωπος νά μέ προσέχη συνεχώς. Όλη τήν ημέρα λοιπόν η Ελένη είχε νά κάνη μέ μένα. Γιά δές μεγαλεία πού είχα καί ιδιόκτητη γκουβερνάντα, καλομαθημένος λοιπόν. Μέ κούρεψαν! Ω! ωραία νά σέ προσέχουν καί νά σέ καλλωπίζουν, αλλά όπως λέει η Μαμά έμοιασα στά

236

μαλλιά –ευτυχώς- τόν Μπαμπά πού είχε πλούσια κατσαρά μαύρα μαλλιά ακόμα κι όταν πέθανε, 70 ετών. Καί η Δέσποινα [η γυναίκα μου] λέει πώς έχω πολύ ωραία μαλλιά καί μέ φροντίζει, μέ λούζει, μέ κουρεύει, δέν θέλει νά τά χάσω, τούς βάζει καί βιταμίνες! Βρέ μανία μέ τίς τρίχες πού έχουν ορισμένοι άνθρωποι!

Εγώ δυστυχώς δέν ασχολούμαι μέ τρίχες. Θυμάμαι πρίν 3 χρόνια, κι ο δεσπότης μου [φαλακρός φυσικά], μέ θαυμασμό καί κακεντρέχεια άγγιξε μέ τά ακροδάχτυλά του τά επαναστατικά μαλλιά μου πού δέν πειθαρχούσαν στόν τέντζερι πού φοράν οι παπάδες στό κεφάλι, τό λεγόμενο καλλιμαύχι κι αφού μού τά «διόρθωσε», ψέλλισε κάτι σάν «μαλλιά αλά ποέτα»!

Νά μήν ξεφεύγω απ’ τό θέμα. Λοιπόν, μαθαίνω ότι ένας άνθρωπος δέν έφτανε γιά νά μέ κάνη ζάφτι. Ήμουν πολύ ζόρικος. Δέν μού άρεσε καί δέν ήθελα νά μέ κουρεύουν. Χρειάζονταν δυό, προφανώς γιά νά μέ κρατάνε. Αμ καί στήν θάλασσα!; Τί πολύ πού μού άρεσε η θάλασσα! Από μωρό. Χειμώνας ήταν, Φλεβάρης. Τούς ξέφευγα καί έμπαινα μέσα. Ναί τό θυμάμαι καθαρά αυτό. Ούτε δυό λοιπόν δέν μπορούσαν νά μέ συγκρατήσουν. Καταλάβατε;

Παρακάτω, τήν Θεία τήν νοιάζει νά μάθη ειδήσεις από τό χωριό. Θέλει νά τής γράψουν εάν αραββωνιάστηκε η ξαδέρφη της, εάν η νιόπαντρη αδερφή της κι ο γαμπρός της μαζί μέ τό παιδί πού έχουν αποκτήσει τά πάνε καλά ή μήπως φορτώνονται στήν μάννα [= τήν γιαγιά μου δηλαδή] γιά νά τούς κρατάει τό μωρό. Όντως στενάχωρη δουλειά τό μπέυμπυ σίτινγκ γιά όλους καί όλες τίς εποχές, ειδικά όμως γιά τήν γιαγιά μου πού είχε αγαναχτήσει η κακομοίρα από παιδομάνι καί όπως είναι φυσικό στενοχωριόνταν πού τό βγιολί τούτο συνεχίζονταν: «Νά μάς γράψετε τί γίνονται στό

237

χωργιό. Καί η Σταυρούλα άν αραββωνιάστηκε. Η Φώτω τί κάνει; Καί ο Βασίλης; Η Παρασκευούλα τί κάνει, περπατά; ή ακόμα τήν φέρνει αυτού γιά νά τήν κρατάει η μάννα; Άς μήν στενοχορεύεται».

Οι μικροχαρές στήν κοινωνία τού χωργιού είναι λίγες. Ευκαιρία οι γιορτές γιά ξεφαντώματα. Τίς Αποκριές, είναι τό μέγα γεγονός. Μαζεύονται τά παιδιά [καί τά... κορίτσια] στήν πλατεία καί χορεύουν. Λοιπόν η Θεία, εκείνες τίς Αποκριές δέν ήταν στό χωργιό. Πλακώνει τήν καρδιά της η νοσταλγία.

Ζητάει λοιπόν νά μάθη: «Γράψτε με καί πώς περάσατε τίς Αποκριές. Εγώ δέν ήμουν αυτού γιά νά χορέψω. Εδώ δέν χορεύουν. Η Λίτσα έγινε καρναβάλι;». Τί κρίμα! εδώ πού ήρθε, δέν χορεύουν!... [Εμένα μού λές]. Φυσικά χορεύουν, αλλά η Θεία δέν γνωρίζει τά κατατόπια. Η Λίτσα είναι η μικρότερη αδερφή της. Στήν πορεία ακολούθησε κι εκείνη τόν ερχομό στό σπίτι μας. Γενικά ο Μπαμπάς προσπάθησε νά φέρη τά πέντε από τά αδέρφια του εδώ [στήν Αγία Τριάδα Θεσσαλονίκης]. Τελικά, έφερε τά τέσσερα πού παντρεύτηκαν εδώ.

Αλλά, δέν τήν νοιάζουν μόνο οι... άνθρωποι. Τά προβατάκια έχουν γάλα; Ο γαλατάς...! Συγκινητικό όντως πόσο δεμένοι είναι στό χωργιό άνθρωποι, ζώα, γιορτές, συγγενείς, στόν αγώνα γιά επιβίωση: «Δέν μάς εγράψατε καί τά πρόβατα τί γίνονται. Έχουν γάλα; Τά αρμέγετε; Ήρθε ο γαλατάς; Φκιάχνετε τυρί;».

Θαύμα. Σέ μιά πρόταση, όλη η οικιακή οικονομία πού απ’ αυτήν εξαρτάται φυσικά πώς θά επιζήση μιά πολυμελής οικογένεια. Φτώχεια καταραμένη κι Άγιος ο Θεός τά χρόνια εκείνα. Θυμάμαι κάτι κι εγώ. Μαζεύαμε ραδίκια στό βουνό καί χαμομήλι γιά νά μήν πεθάνουμε απ’ τήν πείνα. Μαζεύαμε καί τά ξύλα απ’ τά ναυάγια πού έβγαζε η θάλασσα γιά νά έχουμε νά καίμε γιά νά

238

ζεσταθούμε, νά μήν ξυλιάσουμε απ’ τό κρύο καί νά μήν μάς περονιάζει η σιχαμένη υγρασία τού χειμώνα. Άν είχαν λίγο τυρί, μάς στέλναν απ’ τό χωργιό καί λίγο σκουλικιασμένο αλεύρι. Τόσα άτομα είμασταν καί έπρεπε κάτι νά φάμε. Ευτυχώς περίσσευαν καί μερικές λειτουργιές από τήν Εκκλησία.

Σπίτι δικό μας δέν είχαμε. Νοικιάζαμε. Συχνά μάς πετούσαν έξω γιατί έρχονταν παραθεριστές τό Καλοκαίρι πού καλοπλήρωναν γιά δυό μήνες όσα εμείς διαθέταμε τόν χρόνο. Άϊντε ανά-μανά μετακομίσεις συνεχώς σέ όλα τά κωλόσπιτα. Καημένε Μπαμπά. Κι ένα φόρτωμα βιβλία. Η Μαμά γκρίνιαζε. Βιβλία παντού. Στό σαλόνι, στήν κρεββατοκάμαρα, στήν κουζίνα βιβλία. Καί τού ξέφυγε μιά φορά. Τής είπε: «-Σκάσε. Μήν φωνάζης. Αυτά τά βιβλία αξίζουν περισσότερο από σένα...». Τί ήταν νά τής τό πή; Η μαμά τό έφερε βαρέως. Έκανε καναδυό μέρες νά τού μιλήση. Πείσμωσε. Αυτήν έμοιασα σ’ αυτό κι εγώ. Πεισμώνω εύκολα... Άς επανέλθουμε στό γράμμα τής Θείας. Αυτά τά λέμε κάποια άλλη φορά.

Φτάνουμε στό τέλος τού γράμματος. Χαιρετισμοί καί τά συνηθισμένα: «Περισσότερα δέν έχω νά σάς γράψω. Δώστε πολλούς χαιρετισμούς στήν Μάννα. Τής φιλώ τό χεράκι. Στόν Θόδωρα, στή Λίτσα, στόν Αχιλλέα, στόν Γιώργο, στήν Φώτο, στόν Βασίλη καί πολλά φιλιά στήν μικρή Παρασκευούλα. Στούς χριστάδες καί στούς μυτουλάδες. Δώστε χαιρετισμούς καί στήν Κούλα. Πέστε της πώς είμαι καλά. Νά μού γράψετε τά νέα τού χωργιού».

Συνηθισμένα; Είναι άραγε συνηθισμένο σήμερα μιά κοπέλα 20 χρονών νά φιλάη τό χέρι τής μάννας της; Μάλλον όχι. Τέτοια έθιμα ωστόσο είχε η οικογένειά μας πού κατάφερε εκείνα τά μίζερα καί σκληρά χρόνια νά

239

επιβιώση... Συμπεραίνω ακόμα ότι τότε είχε έρθει μόνο η θεία Ελένη σέ μάς διότι δίνει χαιρετισμούς στά 5 υπόλοιπα αδέρφια της πού καθώς φαίνεται τότε δέν είχαν έρθει ακόμα καί ακολούθησαν μετά.

Υπάρχει καί Υστερόγραφον πού κατά τά φαινόμενα μέ αφορά. Γιά τ’ όνομα τού Θεού, είναι η πρώτη μαρτυρία συγγραφής μου σέ ηλικία ακριβώς δεκαέξι μηνών! Στό γράμμα αυτό δηλαδή, η Θεία μέ έβαλε ένα μολύβι στό χέρι νά γράψω κι εγώ «κάτι»! Όντως, υπάρχουν κάτι δυσανάγνωστες μουτζούρες στό γράμμα: «Έγραψε κι ο Λάκης γράμματα...».

Προφανώς στά χρόνια πού ακολούθησαν ώς σήμερα, δέν φαίνεται νά βελτιώθηκα καί πολύ...

*Λόγια τής Μαρίας.

*[…] Ζήτησα λοιπόν νά μού γράψουν τά όνειρα

αυτά διάφοροι από κείνους πού Σέ είδαν. Θά τά δημοσιεύσω κάποτε, καθότι ο όγκος καί η μελέτη τών γραπτών τώρα, εδώ, δέν μού τό επιτρέπουν. Αντιπροσωπευτικά μόνο, θά παραθέσω τό μικρό σημείωμα τής κόρης Σου πού γράφει τά εξής Πατέρα:

*

“... Από τήν ημέρα πού έφυγες, έτσι αναπάντεχα καί τόσο ξαφνικά, μού ’στειλες πολλές φορές μηνύματα, σημάδια ότι είσαι καλά. Σέ είδα πολλές φορές στόν ύπνο μου. Πάντα όμορφο καί χαμογελαστό νά μ’ ευλογής [όπως έκανες συνέχεια όταν ήσουν κοντά μας]. Τήν πρώτη φορά στά Τρίμερα σέ είδα ν’ ανεβαίνης πρός τόν ουρανό μέ κατάλευκα άμφια, νά μάς ευλογής τόσο ήρεμα, όμορφα, γαλήνια, ευτυχισμένα.

Μιάν άλλη φορά, ήμασταν μαζί σ’ ένα μεγάλο πανηγύρι. Καθόμασταν σ’ ένα παγκάκι καί αγναντεύαμε

240

όλον τόν κόσμο από κεί. Πλησίαζαν διάφοροι γνωστοί καί φίλοι μας καί μέ μιά περισσή χαρά σέ σύστηνα σέ όλους: -Αυτός [τούς έλεγα] είναι ο αγαπημένος μου Πατέρας, πού καί άν έχει φύγει, γύρισε γιά λίγο κοντά μας...

Επειδή πάω σχεδόν καθημερινά στό μνήμα Του, όταν έλλειψα γιά 10 μέρες στήν Πατρίδα μας, είδα πώς, όταν γυρνούσα, έτρεξα μέ μιά λαχτάρα νά τόν δώ καί ξαφνικά βλέπω τόν Πατέρα, νά ξεπροβάλη πιό όμορφος από ποτέ, ανεβαίνοντας στόν ουρανό μέ τά άμφια πού φορούσε όταν έφυγε.

Γλυκέ μου, γλυκέ μου Πατέρα! Μού λείπεις, μού λείπεις... αφάνταστα, αβάσταχτα, συνέχεια. Ξέρω όμως ότι είσαι καλά καί αυτό μέ παρηγορεί. Συγχώρεσε τήν αδυναμία μου, τήν εγωϊστική μου αδυναμία νά σέ θέλω κοντά μου. Μά ποιά είμαι εγώ πού ζητώ, πού ζητώ τή στιγμή πού, τή στιγμή πού ξέρω πού είσαι καί πόσο καλά είσαι. Θεέ μου σέ παρακαλώ νά τόν προσέχης. Νά τόν προσέχης ώσπου νά ξανανταμώσουμε. Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ γλυκέ μου, καλέ μου, μονάκριβέ μου Πατέρα, Αιωνία σου η μνήμη.

Πατέρα μου καί Πατέρα πολλών: δικών σου, ξένων, ενοριτών, φίλων, γνωστών καί αγνώστων, είθε νά πρεσβεύης από ‘κεί ψηλά πρώτα γιά τούς άλλους [όπως έκανες πάντα] καί μετά γιά τήν οικογένειά σου. Σ’ ευχαριστούμε πού μάς άφησες τήν Ευλογία σου Πατέρα, χρυσή κληρονομιά.

Δέν βγήκα χθές βράδυ στό μπαλκόνι γιατί φοβόμουνα μήπως απ’ τά πολλά τά δάκρυα δέν έβλεπαν τά μάτια μου τ’ αστέρια. Δέν περπάτησα στήν ακρογιαλιά, δέν άφισα νά μέ φυσήξη τό αγεράκι, δέν τραγούδησα, δέν χόρεψα, δέν άφισα τόν εαυτό μου ελεύθερο γιατί, γιατί φοβόμουνα. Ποιός, εγώ! Εγώ πού

241

ποτέ δέν φοβόμουνα νά τά κάνω όλα αυτά. Άραγε τί φοβόμουνα περισσότερο; Ευτυχώς έχω τόν αγαπημένο μου, τό φίλο μου, τόν άνδρα μου, νά μού κρατά τό χέρι καί χωρίς λόγια νά μού λέη πόσο πολύ μ’ αγαπάει. Σ’ ευχαριστώ Θεέ μου, νά τόν έχης καλά.

Λένε όμως πώς ο χρόνος είναι γιατρός. Όχι γιατί γιατρεύεσαι, όχι ότι ξεχνάς. Δέν ξεπερνιέται ο θάνατος ενός τόσο αξιαγάπητου, αξιολάτρευτου Πατέρα. Σ’ αγαπώ Πατέρα, όλοι σ’ αγαπάμε. Αιωνία σου η μνήμη...”.

…Ειδικότερα υπήρξαν κάποιες καλές σκέψεις γιά

Γαλλία πού μέσω τού π. Θεοδώρου [Μπορντώ] καί μέσω τού Αρχιμ. Μελετίου Ζαχαρόπουλου, μπορούσαμε νά έχουμε κάποια πρόσβαση στόν άγιο Γαλλίας... Αξίζει νά αναφέρω μιά επιστολή τού π. Θεοδώρου [Pere Theodore Papanicolaou, Docteur Es-Lettres, Tel et Fax 05-56-39-11-43...] ο οποίος στίς 5/6/2004 μού γράφει ότι ο Αρχιεπίσκοπος ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕ:

*

Λίαν αγαπητέ αδελφέ καί συλλειτουργέ μου π. Απόστολε, σ’ ασπάζομαι αδερφικότατα. Σ’ ευχαριστώ βαθύτατα γιά τό βιβλίο πού μού έστειλες, βιογραφικό τού λατρευτού μου καί λατρευτού σου πατέρα Κωνσταντίνου. Τόν υπεραγαπούσα κι εκτιμούσα, πάντα κρατώ τά ακριβέστατα ενθύμια. Ευθύς, ντόμπρος, εύκαρδος, μαχητικός, προοδευτικός σέ κάθε τομέα. Ο Κύριος νά τόν αναπαύσει καί ζωή σέ σάς. Νά είσαι περήφανος γιά τόν Πατέρα Σου. Μπορείς νά μπής στό Ιντερνέτ... [ειδικά γιά τό θέμα τών χειροτονιών τών παιδιών πού τόν είχα παρακαλέσει νά ενεργήση, μού έγραφε:] ... Έγραψα στόν Αρχιεπίσκοπο γιά τό θέμα,

242

αλλά απάντηση δέν έλαβα, ευχόμεθα!!! Μέ χαρά νά συναντηθούμε τό Καλοκαίρι, Πολύ πατρικά – αδελφικά π. Θεόδωρος, ΥΓ Δώσε τά δέοντα στό θείο σου.

*…στό 40νθήμερο μνημόσυνο τού μπαμπά μου 22

Μαίου 2004, μοίρασα 1000 τεύχη ενός βιβλίου [τής διπλωματικής του διατριβής στό ΑΠΘ Θεσσαλοί Νεομάρτυρες], συνοδευμένο μέ λίγα λόγια καρδιάς... Τούτο τό απέστειλα σέ διάφορες προσωπικότητες όπως στόν Πρόεδρο τής Κυπριακής Δημοκρατίας, -μού απάντησε ο κ. Χρύσης Παντελίδης, Ειδικός Σύμβουλος τού Προέδρου τής Δημοκρατίας:

*

Προεδρικό Μέγαρο, Αρ. Φακ. 23. 1. 6. 01, Λευκωσία 10 Ιουνίου 2004... Αιδεσιμότατε, ο πρόεδρος τής Δημοκρατίας κύριος Τάσσος Παπαδόπουλος έχει λάβει τήν επιστολή σας μέ ημερομηνία λήψης 8 Ιουνίου 2004 καθώς καί τό βιβλίο πού τού έχετε αποστείλει. Σάς διαβιβάζω τίς ευχαριστίες καί τούς χαιρετισμούς τού Προέδρου τής Δημοκρατίας...

*Έστειλα τά δέοντα καί στόν Βασιληά Κωνσταντίνο

13ο, μού απάντησε η γραμματεύς του: *

Αιδεσιμώτατε, Ο Βασιλεύς έλαβε την επιστολή σας μαζί με την μεταπτυχιακή Διπλωματική σας εργασία και σας ευχαριστεί για τις ευχές σας που του αποστείλατε για την ονομαστική του εορτή. Σας αποστέλλει τα θερμά του συλλυπητήρια για τον θάνατο του πατρός σας. Με σεβασμό, Μαρία Κοντογιάννη, Γραμματεύς της Α. Μ. του Βασιλέως Κωνσταντίνου.

243

*Έστειλα 4 τεύχη κι αντίστοιχες 4 επιστολές καί

στόν Οικουμενικό Πατριάρχη, στόν Φιλαδελφίας, στόν Ικονίου, στόν Μιλήτου, ... Κρίμα γιά τούς δυό πρό τελευταίους καί τόν ... τελευταίο, στενούς φίλους τού Πατέρα μου πού κυριολεκτικά φάγαν μαζί ψωμί κι αλάτι. Μόνον ο σεβαστός Πατριάρχης μας μού απάντησε. Σ’ ευχαριστώ Παναγιώτατε. Άκου Μπαμπά, τί μού γράφει γιά Σένα η κορυφή τής Εκκλησίας μας:

*

Τώ Αιδεσιμολογιωτάτω Πρεσβυτέρω κυρίω Αποστόλω Κ. Γάτσια, τέκνο τής ημών Μετριότητος εν Κυρίω αγαπητώ, χάριν καί ειρήνην παρά Θεού. Μετά πολλής συγκινήσεως ελάβομεν τήν υπό τής υμετέρας αγαπητής Αιδεσιμολογιότητος ευλαβώς υποβληθείσαν ημίν διπλωματικήν εργασίαν τού μακαρία τή λήξει γενομένου σεβαστού γεννήτορος υμών Πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου «Θεσσαλοί Νεομάρτυρες», διαπραγματευομένην μετά δέους καί πίστεως τούς άθλους καί τά παλαίσματα τών νέων τούτων Ομολογητών τής πίστεως ημών. Ευχαριστούντες όθεν εγκαρδίως επί τή πρόφρονι αποστολή τής ώς άνω μελέτης, καί δεόμενοι τού εκ νεκρών Αναστάντος Σωτήρος Χριστού υπέρ αναπαύσεως τής μακαρίας ψυχής τού δούλου Αυτού αειμνήστου Κωνσταντίνου Πρεσβυτέρου εν σκηναίς δικαίων καί παρά τάς διεξόδους τών υδάτων, απονέμομεν υμίν ολόθυμον τήν πατρικήν καί Πατριαρχικήν ημών ευλογίαν καί επικαλούμεθα εφ’ υμάς καί τόν ευσεβή οίκον υμών τήν χάριν τού θεού καί τό άπειρον Αυτού έλεος. Βδ΄ Οκτωβρίου ιε΄, + ο ΚΠόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ, διάπυρος πρός Θεόν ευχέτης.

*

244

Τί όμορφο γράμμα μπαμπά. Σέ θυμάται καλά ο Πατριάρχης, μιλά γιά Σένα, προσεύχεται γιά Σένα. Όπως κι ο π. Θεόδωρος στήν Γαλλία, όπως διάφοροι κληρικοί στήν Γερμανία, όπως ο Άγιος Ηλείας... Ω, δέν σού είπα. Μού έγραψε μπαμπά κι ο Γερμανός, ένα πολύ πνευματικό γράμμα. Άκου καί τήν κορώνα: τώρα μέ τά σκάνδαλα, στήν Ιερά Σύνοδο, μονάχος του ο Γερμανός πρότεινε τήν ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ τού Χριστόδουλου! Τό φαντάζεσαι; Βλέπεις, τού είχε κάνει μήνυση ο Γιοσάκης, γιατί πήγε μάρτυρας Υπερασπίσεως σέ έναν καθηγητή Πανεπιστημίου πού η Κλίκα τών γνωστών ανθρωποφάγων τής ΧρυσοπΥγής είχε στήν μπούκα! [τό –ΠΥ- τής Χρυσο-πυγής μέ Ύψιλον, έτσι, καί κυττάξτε σέ ένα λεξικό τήν «σημασία»]... Λοιπόν, νά τί μού γράφη Μπαμπά, ο πνευματικός μου Πατέρας, ο Ηλείας Γερμανός:

*

Πύργος 17-6-2004, Αγαπητέ μου + π. Απόστολε, Σ’ ευχαριστώ θερμά γιά τό Γράμμα σου καί τήν ευγενική αποστολή τής Μελέτης τού πατέρα σου αειμνήστου Πρωτοπρεσβ. Κων/νου Γάτσια, πού εξεδόθη εις μνήμην του. Καί εγώ θά προσεύχομαι πάντοτε εις τό θυσιαστήριον διά τήν ανάπαυσί του εις τήν βασιλεία τού Θεού καί τό συλλείτουργο μαζί Του καί πάντες τούς Αγίους εις τό επουράνιον θυσιαστήριον. Στήν κ. Πρεσβυτέρα σου, Δέσποινα, άν θυμάμαι καλά, γιατί τώρα αρχίζω νά γερνώ, θερμές ευχές. Καί εγώ πάντοτε έχω καλές αναμνήσεις από τήν εδώ διακονίαν σας. Καλό Καλοκαίρι. Ο Θεός πάντα μαζί μας, Μέ θερμές ευχές, + Ο Ηλείας Γερμανός.

*Έγραψα μπαμπά καί στόν Μητροπολίτη τής

Πατρίδας μας, στόν Σταγών, γιά τόν οποίο είχες

245

ασχοληθεί ιδιαίτερα όταν απαιτούσες τήν αποκατάστασή του από τόν αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ. Ο συνονώματός του λοιπόν καί συντοπίτης + Μητροπολίτης Σταγών καί Μετεόρων Σεραφείμ, μέ ημερομηνεία 13-6-2004, μού γράφει:

*

Αγαπητέ π. Απόστολε, Ευχαριστώ γιά τήν αποστολή τής εργασίας τού αειμνήστου πατρός σου Πρωτ. Κωνσταντίνου «Θεσσαλοί Νεομάρτυρες». Ωραίο μνημόσυνο γιατί τό κείμενο αποπνέει άρωμα ευλαβείας καί αγάπης πρός τό νέφος τών μαρτύρων καί δή τών Θεσσαλών. Ο Πατέρας ήτο ένας λαμπρός κληρικός καί θά πρέπει πάντοτε νά τόν ενθυμήσθε. Μέ τόν εφημέριο τής Θεόπετρας π. Σωτήριο έστειλα τά συλλυπητήριά μου καί έκτοτε τόν μνημονεύω. Ο Θεός νά τόν αναπαύη. Τό γράμμα σας τό διάβασα μέ προσοχήν. Εύχομαι η πνευμ. εργασία σας νά αποπνέει τήν αγιότητα καί η προσφορά σας νά βοηθή τούς συνανθρώπους μας εις τήν συνάντησή τους μέ τόν Σωτήρα Χριστόν. Ευχές εις τούς οικείους σας, Μετ’ ευχών πολλών, + ο Σταγών καί Μετεόρων Σεραφείμ.

*Έγραψα καί στόν Ζακύνθου μπαμπά, μέ τόν οποίο

μοιάζατε καταπληκτικά στήν μορφή, ίσως καί στόν... χαρακτήρα. Τού έγραφα μάλιστα καί τό περιστατικό πού συνέβη μέ τόν... τροχονόμο, τότε πού σέ πέρασε γιά τόν... Άγιο Ζακύνθου! καί σού «χάρισε» τήν κλήση γιά υπερβολική ταχύτητα. Πάντοτε «έτρεχες» αγάπη μου πολύ καί βιαζόσουν. Νά φύγης, νά πάς κοντά στόν Κύριο, μακριά από τίς δικές μας μικρότητες. Άκου λοιπόν τί μού απάντησε ο + Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος στίς 31 Αυγούστου 2004.

*

246

Αιδεσιμολογιώτατε, Σάς ευχαριστώ θερμά γιά τήν αποστολή τού βιβλίου τού αοιδίμου πατέρα Σας Πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου Γάτσια, μέ τίτλο «ΘΕΣΣΑΛΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ». Προσεύχομαι υπέρ αναπαύσεώς του, ευχαριστώντας Σας από καρδίας γιά τούς ευγενικούς Σας λόγους, γιά τήν ταπεινότητά μου. Εύχομαι ο Άγιος θεός νά ευλογή τό έργο Σας, χαρίζοντάς Σας, κάθε ουράνιο δώρημα. Μετ’ ευχών καί αγάπης + ο Ζακύνθου Χρυσόστομος.

*Θά σού φανή ίσως περίεργο, αλλά έγραψα καί στόν

Ιερόθεο Ναυπάκτου τόν οποίο Μπαμπά δέν γνωρίζουμε βέβαια προσωπικώς, αλλά είμαστε πνευματικά αδέρφια μέ ιδιαίτερο τρόπο, αφού κι αυτός συγγαταλλέγεται στά εκλεκτότερα στοιχεία τής Ρωμηοσύνης, συνεχίζοντας τό έργο τού αγαπημένου μας καθηγητή + Πρωτοπρεσβυτέρου τού Οικουμενικού Θρόνου π. Ιωάννη Ρωμανίδη, ο οποίος πρίν από Σένα μετέστη 1-11-2001 πρός Κύριον γιά νά σού ανοίξη τόν δρόμο. Τού έστειλα τό βιβλίο Σου διότι αισθανόμουν ότι θά τόν ενδιέφερε πρωτίστως επιστημονικά, όπως καί στόν καθηγητή + Πρωτ. Γεώργιο Μεταλληνό [μού απάντησε] καί στόν καθηγητή + Πρωτ. Θεόδωρο Ζήση ο οποίος υπήρξε συμφοιτητής σου καί επόπτης τής εργασίας σου [ΔΕΝ μού απάντησε –καί είχα μιά σκασίλα.

Μάλλον γιά χάρη τής μαμάς τόν ειδοποίησα στήν Κηδεία καί στό Μνημόσυνό σου. Τό ήξερα ότι ΔΕΝ θά ‘ρθη, όπως καί δέν ήρθε... Θυμάσαι; Σού είχα πεί ότι αμφιβάλω άν διάβασε έστω ... μιά σελίδα τής εργασίας σου πού υποτίθεται αυτός επόπτευε! Τέλος πάντων, εκ καθήκοντος, πήγα στό σπίτι του μέ τήν μαμά κι άφησε εκείνη στήν γυναίκα του ένα αντίτυπο πού ίσως κάποτε τό διαβάσουν]. Αισθανόμουν λοιπόν ότι έπρεπε νά

247

στείλω τήν μελέτη σου στόν Ναυπάκτου, ο οποίος είχε τήν ευγένεια νά μού απαντήση:

*

Ναύπακτος 8-6-2004, Αγαπητέ π. Απόστολε, Ευχαριστώ γιά τήν μεταπτυχιακή Διπλωματική εργασία τού αειμνήστου Πατέρα σας μέ τίτλο «Θεσσαλοί Νεομάρτυρες» πού μού αποστείλατε. Προσφέρει πολλά στοιχεία γιά τούς νεομάρτυρας καί τήν πονεμένη καί δοξασμένη Ρωμηοσύνη μας. Ο Θεός νά αναπαύση τόν Πατέρα σας. Επίσης σάς συγχαίρω γιά τήν μεγάλη σας αγάπη πρός αυτόν. Εύχομαι ο Θεός νά σάς ενισχύη στήν ποιμαντική σας διακονία. Μέ ευχές, + ο Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου Ιερόθεος.

*Όπως σού είπα, έγραψα κι έδωσα τήν μελέτη σου σέ

πολλούς άλλους όπως στόν Μεταλληνό κτλ κτλ, μεταξύ αυτών καί στόν ΘΥΑΤΕΙΡΩΝ…

*30.- Οι ερωτικές επιστολές τού Πατέρα μου.

*31 Μαρτίου 2005. Μόλις γυρίσαμε από τό Μνήμα

Σου, εκεί πού κοιμάσαι ήρεμος εδώ καί 348 ημέρες. Η Μαμά κι εγώ σού ανάψαμε τό καντηλάκι, δυό κεριά, θυμιατίσαμε, σού είπαμε καναδυό τρυφερές κουβέντες καί γυρίσαμε σπίτι μας Μπαμπά. Ανελιπώς, μέρα νύχτα τό καντηλάκι σου καίει. Δέν έμεινε σβηστό ποτέ, ούτε τίς νύχτες μέ τήν πιό βαρειά χειμωνιά, ούτε τά μεσημέρια μέ τόν πιό ζεματιστό ήλιο.

-Μαμά ήταν ερωτευμένος ο Μπαμπάς μέ σένα; ρώτησα κάποια στιγμή.

-Ναί, μού απάντησε η μαμά. Γιά νά μήν τά πολυλογώ, μού διηγήθηκε ότι τής έγραφε ένα γράμμα κάθε μέρα όταν οι περίεργοι βλαμμένοι αυτού τού

248

ξεφτιλισμένου κράτους προτεκτοράτου τόν είχαν πάρει φαντάρο, αμέσως μόλις παντρεύτηκαν κι εκείνη ήταν έγκυος σέ μένα, [1959]. Καί τόν πήγαν στήν Καλαμάτα.

Απορρείτε μήπως γιατί τούς χαρακτηρίζω περίεργους καί βλαμμένους; Λοιπόν, ο Μπαμπάς είχε 3-4 λόγους γιά νά μήν πάη φαντάρος, τουλάχιστον μέ τά σημερινά δεδομένα, καθώς μπορεί νά αντιληφθή ο καθένας. Όχι επειδή ήταν έγγαμος καί προστάτης οικογενείας κτλ. Αλλά, αφού ήταν ο πρωτότοκος επτά [7] αδελφών, απαλλάσσονταν εκ τούτου τής στρατολογίας! Απαλλάσσονταν επίσης καί γιά λόγους ιεροσύνης καθότι σκόπευε νά χειροτονηθή, υπηρετούσε κι άλλος ένας εκ τών αδερφών του κτλ.

Νά γιατί κάνω λόγο γιά περίεργους καί βλαμμένους ηγέτες τής Ψωροκώσταινας. Αλλά άς τά αφίσουμε αυτά. Ο νιόπαντρος Μπαμπάς μου, έχοντας τήν γυναίκα του έγγυο, βρέθηκε από τήν Καλαμπάκα στήν Καλαμάτα γιατί εκεί τόν χρειάζονταν η Πατρίδα τους. Άφησε τήν μαμά στά πεθερικά της μέ μένα στήν κοιλιά της. Κι από τήν Καλαμάτα τής έγραφε κάθε μέρα!

Εγώ γεννήθηκα λίγες μέρες μετά τίς επιστολές αυτές, στίς 5 Οκτωβρίου τού 1959 καί φυσικά ο Μπαμπάς ήταν Φαντάρος στήν... Καλαμάτα. Δέν είχε προλάβει νά έρθη. Η μαμά, μέσα στό τσουχτερό κρύο έκανε μέ τά πόδια τό μεγαλλίτερο διάστημα τής διαδρομής τών 17 χιλιομέτρων γιά νά πάη στό Κρατικό μαιευτήριο νά μέ ξεγεννήση.

Καί η κακία ενός “Δεσπότη”, εμπόδιζε επίτηδες τόν πατέρα μου νά είναι κοντά της. Η καλοσύνη επίσης ενός άλλου Δεσπότη έπαιξε ρόλο νά έρθη ο Μπαμπάς μέ μετάθεση στά Τρίκαλα, αλλά δυστυχώς δέν πρόλαβε νά είναι στή γέννησή μου.

249

Φυσικά η μαμά τόσα χρόνια, 46 χρόνια, κρατούσε αυτές τίς Επιστολές του ώς τό ωραιότερο καί ιερότερο ενθύμιο. Παρότι είναι αγράμματος καί δέν ξέρει η ίδια νά τίς διαβάζη, πολλές φορές νοιώθω ότι ώρες ολόκληρες προσπαθή νά συλλαβίση αυτά τά χαρακτηριστικά μεγάλα, αραιά καί προσεγμένα γράμματα τού Μπαμπά.

Μά τί τής έγραφε; Γι’ αυτό, γιά νά δούμε τί τής έγραφε ο ερωτευμένος μου Πατέρας, παρουσιάζω στήν τύχη μερικές από αυτές τίς επιστολές του εδώ.

Μέ αστεράκι [*], όπου κρίνω ότι χρειάζεται θά βάζω τίς δικές μου επεξηγήσεις καί παρατηρήσεις.

*

Ώρα 10 τό βράδυ, Καλαμάτα 23 Αυγούστου 1959.Πιστή μου γυναίκα σέ φιλώ. Σήμερα έλαβα μέ

μεγάλη χαρά τό γράμμα σου καί εχάρηκα πάρα πολύ πού είδα τήν καλή σου υγεία. Γυναίκα μου είδα νά μέ γράφης ότι στενοχωριέσαι πολύ πού δέν είμαι κοντά σου. Θέλω νά μαθαίνω ότι δέν στενοχωριέσαι γιατί όταν στενοχωριέσαι εσύ, τότε καί εγώ στενοχοριέμαι καί υποφέρω περισσότερο εδώ πού βρίσκομαι κοντά σου *1.

Πρόσεχε πολύ όταν καταλάβης ότι πλησιάζεις νά αποκτήσης, αμέσως νά πής τούς γονείς μας γιά νά σέ κατεβάσουν στά Τρίκαλα καί νά μήν περιμένης τήν τελευταία στιγμή. Πρόσεχε αυτό τό ζήτημα πολύ γιατί άν μάθω ότι δέν κατεβήκατε εγκαίρως στά Τρίκαλα γι’ αυτή τήν υπόθεση, θά στενοχωρηθώ πολύ καί δέν ξέρω τί θά γίνη *2.

Νά πάτε στό Κρατικό γιατί δέν θά πληρώσητε τίποτα ώς άποροι γιατί είμεθα άποροι. Εγώ απ’ εδώ φροντίζω γιά τήν απόλυσή μου καί πιστεύω μέ τήν βοήθεια τής Παναγίας καί τού Χριστού νά βρεθώ γρήγορα κοντά σου. Σήμερα Κυριακή βγήκα μέ τόν Θανάση έξω στήν πόλη τής Καλαμάτας καί αφού κάναμε

250

δυό τρείς βόλτες ευρήκα ένα ιεροκήρυκα γνωστόν μου πού τόν εγνώριζα απ’ τόν Βόλο*3 γιατί ήταν πνευματικός εκεί καί πνευματικός τού Δεσπότη Βόλου καί αμέσως μέ επήρε στό αυτοκίνητο καί επήγαμε σέ μιά χριστιανική συγκέντρωση όπου είχε ομιλία καί εκεί επέρασα καναδυό ώρες ευχάριστα ακούοντας τήν θρησκευτική ομιλία τού αγίου αυτού ανθρώπου.

Εκεί βρήκα καί άλλους δυό φίλους μου στρατιώτες καί φύγαμε μαζί γιά τό Κέντρο. Νά ρωτήσετε σείς, όπως σέ γράφω καί στό άλλο γράμμα τήν Στρατολογία καί νά βάλετε τόν Κλεόβουλο *4 νά πιάση τόν Δεσπότη *5 γιά τήν απαλλαγή μου.

Εδώ τά ίδια σχεδόν. Αύριο ή μεθαύριο θά ρθή άλλος στρατηγός γιά νά μάς εξετάση καί τήν απάνω εβδομάδα ίσως νά μάς αποσπάσουν. Πάντως εγώ θέλω νά λαβαίνω κάθε ημέρα γράμμα σου *6 γιατί όταν δέν έχω γράμμα υποφέρω πολύ.

Περισσότερα δέν έχω νά σέ γράψω. Έχετε χαιρετισμούς καί απ’ τόν Θανάση. Χαιρέτισε εκ μέρους μου όλους τούς σπιτικούς, συγγενείς καί φίλους. Αύριο γυναίκα μου ξημερώνει Δευτέρα καί αρχίζει πάλι τό ίδιο τό βγιολί τών ασκήσεων καί τών ιδρώτων *7.

Σού στέλνω καί μιά φωτογραφία μέ τόν Θανάση. Τελειώνοντας σέ γλυκοφιλώ, ο πιστός σου άνδρας

Κώστας, αφοσιωμένος πάντα σέ σένα. Γράψε μου αμέσως.-

*ΣΧΟΛΙΑ.

*1 “Κοντά σου”!; γράφει ο Μπαμπάς. Μάλλον “μακριά σου” έπρεπε νά γράψη κι αυτό φυσικά υπονοεί. Αλλά, ποιός ξέρει τί μυστικοί ψυχικοί μηχανισμοί λειτουργούν μερικές φορές ώστε νά εκφράζουμε αυτό πού “αισθανόμαστε” κι όχι τήν αντικειμενική

251

“πραγματικότητα”. Δηλαδή, η μαμά ήταν μακριά του, αλλά εκείνος στήν συνείδησή του ένοιωθε κοντά της καί γι’ αυτό του τό ΠΑΘΟΣ, έκανε αυτό του τό ΛΑΘΟΣ!

*2 Γιατί στενοχωριόταν; Η Θεόπετρα πού βρίσκονταν η μαμά, απέχει μόλις 17 χιλιόμετρα από τά Τρίκαλα. Σιδηροδρομική γραμμή υπήρχε καί μετά από καναδυό χιλιόμετρα ποδαρόδρομο, περνούσε καί υπεραστικό. Πήγαιναν καί μέ ζώα... Αλλά, τραγικές εποχές τότε. Αυτό τό “μικρό” ταξείδι σήμερα, τότε ήταν ολόκληρη περιπέτεια κι ο φτωχός μου πατέρας, δίκαια ανησυχούσε.

*3 Στόν Βόλο τότε μέ τούς σεισμούς πού γίνονταν η ανοικοδόμησή του καί υπήρχε “προσφορά εργασίας”, ο Μπαμπάς απ’ ότι ξέρω πήγε γιά δυό λόγους, α. νά εργαστή γιά νά συμβάλη στήν οικονομία τής φτωχής δεκαμελούς οικογενείας του καί β. νά σπουδάση στό Ανώτερο Εκκλ. Φροντιστήριο, μέ σκοπό νά χειροτονηθή ιερέας μελλοντικά. Εργάστηκε καί σπούδασε λοιπόν εκεί, στό διάστημα 1954-1958.

*4 Κλεόβουλος Γιαννούσης, ένας ξεφτιλισμένος υπουργός τού καραμαναλητισμού, κάπως “συγγενής” μας εξ αγχιστίας, πάμπλουτος πού ραγιάδικα η οικογένειά μας τόν “ψήφιζε”. Άχρηστος σάν όλους τούς πωλητικούς αυτού τού τόπου.

*5 Δεσπότης, [ο Διονύσσιος], ένας σκατόψυχος αλήστου μνήμης μηχανορράφος τσιγγούνης καί κακός άνθρωπος πού πήγαν νά τόν... αγιοποιήσουν, αλλά δέν τούς άφησαν τά μασούργια λίρες πού τού βρήκαν -Γι’ αυτό, παιδί μου -μού είχε πεί ο Μπαμπάς, άμα πεθαίνει κάποιος απ’ αυτούς καί τού βρούν ένα εκατομμύριο ΒΙΒΛΙΑ, τόν μακαρίζουν, εάν όμως τού βρούν ένα εκατομμύριο λίρες, τόν καταριώνται! Καί τούτος ήταν η Σκοτεινή Δύναμη, ο μυστικός “Αρχιεπίσκοπος” τής

252

Ελλάδος πού αγωνίστηκε γιά τήν άνδρωση τής πουστχιάς καί τού Φαρισαϊσμού, στά σπλάχνα τής Εκκλησίας τού Χριστού. Επίτηδες δέν χορηγούσε χαρτιά απορίας, δεκάρα δέν έδινε γιά τούς πολυτέκνους καί φυσικά ήταν ΑΝΤΙΘΕΤΟΣ σέ χειροτονίες τίμιων οικογενειαρχών. Μόνο πουστράκια -κατά τά γνωστά-, αγάμους μάζευε κοντά του. Κι απ’ αυτόν τόν θλιβερό καραγκιόζη φυσικά, δέν περίμενε ο μπαμπάς νά τόν... χειροτονήση. Τόν κατάλαβε γρήγορα ο μπαμπάς, ώς έξυπνος πού ήταν καί γι’ αυτό πήρε απ’ τήν αρχή τών οματιών του καί έψαχνε αλλού: Καλαμάτα, Θεσσαλονίκη. Αυτό θά πή οι πούστηδες νά σέ διώχνουν απ’ τήν πατρίδα σου! Αλλά, αυτός ο τσόγλανος μέ τήν αρνητική του στάση ήταν αιτία νά τραβήξη ο πατέρας μου μύρια όσα βάσανα. Σαδιστής!

*6 Κάθε μέρα!; Όπως τά ’λεγα, ο ερωτευμένος πατέρας μου σκεφτόταν συνεχώς τήν μαμά, τής έγραφε κάθε μέρα κι ήθελε νά έχη νέα της καθημερινά. Ελα ντέ πού η μαμά δέν ήξερε γράμματα εξαιτίας τού εμφύλιου συμμοριτοπόλεμου πού διεξήγαν οι κουμμουνοσυμμορίτες καί οι ταγματαλήτες στήν Ελλάδα... Τά γράμματα τής τά διάβαζε μιά νύφη από εξάδελφο τού πατέρα μου, η Μαρία, σύζυγος Αχιλλέως, καί φυσικά εκείνη τής έγραφε πολλές φορές, τά γράμματα πού έστελνε στόν Μπαμπά.

*7 Ιδρώτες; ναί. Ο ξεφτιλισμένος ελληνικός στρατός πού μόνο τά αγγλο-αμερικανικά συμφέροντα ξέρει νά υπερασπίζεται μέχρι τελευταίας ρανίδος τού αίματος τών κορόϊδων. Η Κύπρος, η Βόρειος Ήπειρος καί τό Αιγαίο, τού πέφτουν λίγο “μακριά”. Κι ούτε στά Ίμια δέν μπόρεσαν νά δείξουν τήν ανδρεία τους τά ψοφίμια. Μόνο γιά μισθοφορικές αποστολές σέ Σομαλία, στό Κόσοβο, στό Ιράκ, στήν Βοσνία, στό Αφγανιστάν!

253

Τότε ήταν οι ...Κορέες! Τζάμπα ιδρώτας λοιπόν πονεμένε μπαμπά.

*

Καλαμάτα 2 Σεπτεμβρίου 1959.Πολυαγαπημένη μου Τριανταφυλλιά Σέ γλυκοφιλώ

στό στόμα. Μέ μεγάλη χαρά έλαβα δυό γράμματά σου καί προτού νά τά ανοίξω γιά νά τά διαβάσω έννοιωσα μέσα μου μεγάλη χαρά. Εγώ όπως σέ γράφω καί σέ άλλα γράμματα αυτές τίς ημέρες είχαμε καί έχομε παράδοση στόν παλαιό Λόχο καί χρέωση στόν καινούργιο Λόχο, δηλαδή ότι είχαμε χρεωθεί στόν Παλαιό Λόχο τά παραδίνομε καί παίρνομε άλλα στόν νέο Λόχο *1 καί γι’ αυτό αυτές τίς ημέρες μέχρι τό Σάββατο δέν πιστεύω νά έχωμε καί μεγάλη κούραση γιατί δέν πιστεύω νά τρέχωμε στό βουνό όπως πρώτα.

Πάντως από τήν άλλη εβδομάδα θά αρχίσουν πάλι οι ασκήσεις μάχης νά τρέχωμε νά ανεβούμε επάνω στά υψώματα άλλοτε γονατιστοί καί άλλοτε μέ τήν κοιλιά, όπως κάναμε καί γρηγορώτερα γιά νά συνηθίσωμε στόν πόλεμο *2.

Εδώ νά είσαι γυναίκα μου, χάνει η μάνα τό παιδί καί τό παιδί τή μάνα. Ο Θανάσης είναι τώρα σχεδόν καλά καί πιστεύω σήμερα νά βγή από τό αναρρωτήριο *3. Τά λεφτά τής Βαγγελιώς μέ φαίνεται πώς τά ’λαβε. Θά τόν ρωτήσω κι όλας.

Εγώ από λεφτά ευρίσκομαι μέ κάτι πενταροδεκάρες, άν έχητε στείλτε με, άν δέν έχετε φροντίστε νά είστε πρώτα σείς καλά γιατί εγώ εδώ τό πρώτον καί κύριον τήν κουραμάνα καί τή φασολάδα θά τήν έχω *4. Είτε έχω λεφτά είτε δέν έχω.

Θέλω νά ακούω νά είστε σείς καλά καί εμένα μέ έχει ο Θεός στό χέρι του *5. Μέ ευχαρίστησε ιδιαιτέρως πού πήγες καί προσκύνησες στόν Αϊ-Γιάννη. Πιστεύω νά

254

προσευχήθηκες καί γιά μένα πού βρίσκομαι μακριά σου στήν ξενητειά.

Γιά τά πόδια σου κοίταξε νά πάς στόν Γιατρό όσο τό δυνατόν γρηγορώτερα καί νά μέ γράψης αμέσως τί θά σέ πή *6.

Νά μέ γράφης πολυαγαπημένη μου κάθε μέρα γιατί ανησυχώ πολύ. Επειδή δέν μπορείς νά γράφης τήν σύσταση, σού στέλνω μερικά φάκελα έτοιμα γιά νά γράφης τό γράμμα καί νά τό στέλνης κατ’ ευθείαν. Γιά τό αυτί μου μήν ανησυχείς καθόλου. Είμαι πολύ καλά *7.

Γράψε μου τίνος είναι αυτά τά γράμματα *8 γιατί δέν μπορώ νά καταλάβω τίνος είναι καί δώσ’ τον κι αυτόν χαιρετίσματα. Πιστεύω όμως νά είναι τού Βαγγελάκη *9.

Τελειώνοντας χαιρετώ όλους: Πατέρα - Μάνα - Λένο - Λίτσα - Χριστάδες όλους καί τόν Αχιλλάκη καί Γιωργάκη καί όλους τούς συγγενείς μας καί σένα πολυαγαπημένη μου Τριανταφυλλιά μέ δάκρυα στά μάτια σέ χαιρετώ καί σέ γλυκοφιλώ.

Ο πιστός άντρας σου Κωστάκης. -Περιμένω αμέσως γράμμα σου.

Έχετε χαιρετίσματα καί από τόν Θανάση.

*ΣΧΟΛΙΑ

*1. Παράδοσις - παραλαβή. Έτσι γιά πλάκα. Σέ δουλιά νά βρίσκονται, τά ξεφτιλισμένα ελλαδικά στρατά τού Προτεκτοράτου Κλεφτών κι Αμαρτολών. Ενός στρατού δηλαδή πού δείχνοντάς τον, ο τότε “Πρωθυπουργός” Κανελόπουλος, δέκα χρόνια πρίν [1949], τόν έδειξε στό άθλιο αφεντικό του Βανφλήτ καί ξεστόμισε τό γνωστό “Στρατηγέ ιδού ο στρατός Σας!”. Δέν άλλαξαν φυσικά τά πράγματα ούτε 40 χρόνια μετά,

255

στό βρώμικο ‘89, στόν Πόλεμο τού Κόλπου όταν έστελνε ελληνικές φρεγάτες στόν Περσικό, ένα άλλο ξεφτιλισμένο σκατό, πού παρίστανε τόν πρωθυπουργό μας. Οι εφημερίδες έξυπνα γράφανε: “Στρατηγέ ιδού η φρεγάτα Σας!”. Κι άκουσα μέ τά ίδια μου τά αφτιά τόν γυιό τού αρχιδοσίλογου συνεργάτη τών ναζί, διευθυντή τής αστυνομίας πού παρασημοφορήθηκε απ’ τούς άγγλους [διπλός, μάλλον τριπλός πράκτωρ, αφού έκρυβε σπίτι του τήν παράνομη ηγεσία τού ΚΚΕ!], Έβερτ, όταν τόν ρώτησαν οι δημοσιογράφοι τί δουλιά έχουμε εμείς στό Ιράκ [!;], απάντησε ο ξεφτιλισμένος “-Γιά νά υπερασπίσουμε τά... εθνικά μας συμφέροντα”.

*2. Νά σέρνονται μέ τήν κοιλιά,... νά συνηθίσουν στόν πόλεμο. Πόσος πόνος αγαπημένε μου πατέρα. Κι η μαμά, μέ μένα στήν κοιλιά είχε μπεί στόν μήνα της νά γεννήση, εγκαταλειμένη χίλια χιλιόμετρα μακριά. Κι έμεναν 15-20 άτομα στό ίδιο σπίτι, δούλοι στούς άθλιους τσιφλικάδες τού χωριού. Τό σπίτι είχε μόνο δύο δωμάτια. Στό ένα έμενε η οικογένεια τού παπού μου 9 άτομα, όπου φιλοξενούνταν πλέον κι η μαμά μου μέ μένα στήν κοιλιά, καί στό άλλο δωμάτιο, ο αδερφός τού παπού ο Χρήστος μ’ άλλα τόσα άτομα περίπου. Από τότε πού οι κατσιαπλιάδες κουμμουνιστο-συμμορίτες άρπαξαν τό βιός τους, αποδεκατίζοντας τούς συγγενείς μας, η φάρα τών Γατσιάδων, δέν μπόρεσε γιά πολύν καιρό νά σηκώση κεφάλι. Ο Πρώτος καί μοναδικός πού σήκωσε κεφάλι καί βοήθησε νά ανορθωθούνε όλοι ήταν ο Μπαμπάς πού τότε ακριβώς συνήθιζε στόν πόλεμο καί σέρνονταν μέ τήν κοιλιά.

*3. ΘΑΝΑΣΗΣ. [Λυμούζης]. Πρώτος εξάδερφος τού πατέρα μου πού συμπτωματικά υπηρετούσαν μαζί στήν Καλαμάτα. Φτωχό, ορφανό παιδί πού ο πόλεμος τού στέρησε τόν πατέρα. Προστάτης κι αυτός

256

οικογενείας βασανισμένης πού πρόκοψε βέβαια στήν ζωή του, όχι δίχως στεναχώριες καί άγχος, ώστε τά έλκη στό στομάχι νά είναι τό επακόλουθο τής οδυνηρής πραγματικότητας. Ο πατέρας μου τόν αγαπούσε πολύ κι αυτόν καί τήν δυστυχισμένη Δεσπούλα, τήν αδερφούλα του πού έφυγε περίπου έναν μήνα πρίν τόν μπαμπά. Σκύβοντας στό φέρετρό της νά τήν φιλήση, άκουσα τόν μπαμπά νά ψυθιρίζει γεμάτος τρυφερότητα “τυραγνισμένο μου κορίτσι...”. Ο Θανάσης αγαπούσε καί σέβονταν πολύ τόν πατέρα μου καί τώρα τελευταία, συμβούλευε τήν μαμά “τόν παπα-Κώστα καί τά μάτια σου!, νά μήν αφίνης νά τόν στενοχωρή κανένας”.

*4. Άν έχετε στείλτε!... Μπαμπά αγάπη μου, ποτέ δέν είχες ψυχούλα μου τίποτε. Ήσουν πλούσιος μόνο γιά “τούς άλλους”. Λιτιδίαιτος πάντα, σού αρκούσε ένα πιάτο ψιριασμένη φασουλάδα στήν γκαραβάνα τού ξεφτιλισμένου στρατού μιάς κακιάς μητριάς, μιάς πρόστυχης πατρίδας πού πούλησε τά μισά παιδιά της στό εξωτερικό, στά σκλαβοπάζαρα Γερμανίας, Καναδά, Βελγίου κι Αυστραλίας, πού έπαιρνε τότε τό καθήκι πού παρίστανε τόν “πρωθυπουργό” της, 1500 δολάρια “τό κεφάλι” γιά κάθε μετανάστη πού στέλνονταν έξω, αφού περνούσε από ιατρικές εξετάσεις καί τόν κύτταζαν στά δόντια καί στά μπράτσα, νά είναι γερός γιά νά ανοικοδομηθή γρήγορα τό Τέταρτο Ράιχ... Αλλά κι όσοι ξέμεναν στήν Ψωρο-κώσταινα, δέν είχαν πιό ζηλευτή τύχη. Τί είχε η μαμά νά σού στείλει μπαμπά; Τίποτε. Τό ήξερες αγάπη μου. Κι αργότερα, μόλις γεννήθηκα εγώ καί μέ κερνούσαν κανα-τάληρο οι συγγενείς της, η μαμά σού τό’στελνε μέσα στόν φάκελο, αλλά πολλές φορές, κακοί μπάσταρδοι άνοιγαν [γιά λογοκρισία!;] τό γράμμα κι αφαιρούσαν [ΕΚΛΕΒΑΝ], αυτά τά ελάχιστα πού σού έστελνε η μαμάκα. Αγάπη μου, ώ πόσο πονάω γιά τήν

257

δυστυχία σου τότε. Καί σύ περήφανε λεβέντη Πατέρα, πόσο άσχημα αισθανόσουν νά ζητάς λίγες δεκάρες, γιά τί άλλο; νά μπορής νά βγάλης μιά φωτογραφία νά τούς στείλης!

*5.- Πίστευες βαθειά. Κι ο Θεός σέ είχε καί σέ έχει “στά χέρια Του” αγάπη μου. Γιατί όχι; Είναι Θεός δίκαιος. Άλλους έχει στά χέρια Του καί άλλους στά πόδια Του γιά νά τούς δώση μιά κλωτσιά, νά πάν στόν διάολο κι ακόμα παραπέρα. Ποιούς; Αυτούς πού ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ νά είναι στά χέρια τού Θεού. Αυτούς πού συμπράττουν μέ τόν Αρχέκακο καί τά έργα του. Εσύ ζούσες γνήσια καί μάς δίδαξες όλους, όσο καλλίτερα μπορούσες τόν Φόβο [=σεβασμό] τού Θεού. Σ’ ευχαριστούμε.

*6. Τά πόδια τής μαμάς. Πρίστηκαν, μιά αρρώστια πού έπιανε εξ αιτίας τής αβιταμίνωσης τίς έγκυες γυναίκες. Πού νά βρή φαγητό η μαμά; Λίγα χόρτα μαγείρευαν στό τσουκάλι, μιά ντουζίνα άνθρωποι πού συνεχώς πεινούσαν καί ποτέ τό φαγητό δέν έφτανε γιά όλους. Εγώ, μέσα στήν κοιλιά της, όπως κάθε έμβρυο, τής έκλεβα τίς λιγοστές βιταμίνες.

*7.- Τό αυτί τού μπαμπά. Έκρυβε όσο μπορούσε τήν αλήθεια, κρατούσε μυστικό τόν βασανιστικό του πόνο από βρέφος. Τότε, στήν Κατοχή μάλλον, η γιαγιά τού είχε ρίξει πετρέλαιο στό αυτί γιά νά σκοτώση τά... σκουλίκια. Αποτέλεσμα ήταν όχι μόνο νά καταστραφή η ακοή του [κάηκαν τά οστάρια], αλλά κινδύνευε συνεχώς η ζωή του. Ποτέ δέν άκουγε από τό ένα αυτί ο Μπαμπάς, έκανε συχνά εγχειρίσεις στήν Ελλάδα, συνεχώς αισθάνονταν φρικτούς πόνους καί ζαλάδες καί μόνο μέ τήν βοήθεια τού πατρός Λεωνίδα [μητροπολίτη Θεσσαλονίκης επί Χούντας, κατάφερε νά πάη στήν

258

Ελβετία όπου αφήρεσαν τά πάντα καί δέν πέθανε τότε τουλάχιστον από μόλυνση.

*8.- Τίνος είναι τά γράμματα; Η μαμά όπως είπα ήταν εντελώς αγράμματος. Μέ δυσκολία κατάφερνε νά διαβάση ελάχιστα καί νά σκιαγραφίση γράμματα καρικατούρες, ώστε κάποιος άλλος τήν βοηθούσε νά γράψη “απαντητικές” επιστολές στά... καθημερινά! γράμματα τού πατέρα μου. Ο μπαμπάς ήθελε νά τού γράφη εκείνη, όσο μπορούσε. Είδε λοιπόν διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα απ’ τόν συνήθη καί γι’αυτό εδώ ρωτά.

*9.- Βαγγελάκης. Πρώτος ξάδερφος τού Μπαμπά, ιδιαίτερα μορφωμένος, δικηγόρος. Μάλλον αυτουνού τόν γραφικό χαρακτήρα υποπτεύεται εδώ ο Μπαμπάς.

*

Καλαμάτα Τετάρτη 9 Σεπτεμβρίου 1959.Πολυαγαπημένη μου Τριανταφυλλιά Σέ γλυκοφιλώ.

Μέ μεγάλη χαρά επήρα σήμερα τό γλυκό σου γράμμα καί μέ δάκρυα στά μάτια άρχισα νά τό διαβάζω. Πρώτα πρώτα έρχομαι νά σέ ευχαριστήσω γιά τό δεκάρικο πού μέ έστειλες *1 γιατί αυτή ακριβώς τή στιγμή έχω μείνει χωρίς δεκάρα καί χθές πού επήγαμε στήν Εκκλησία, εβγάλαμε καί δύο φωτογραφίες καί τώρα πού μού έστειλες χρήματα θά τίς πάρω καί θά τίς στείλω σέ Σένα νεράϊδα μου γιά νά μέ βλέπης καί νά μέ ξεπονάς.

Τώρα πού γράφω τό γράμμα είναι μεσημέρι καί θά φύγη απ’ εδώ αύριο τό πρωί καί γι’ αυτό θά τό κλείσω αύριο γιά νά ιδώ μήπως φέρει τίς φωτογραφίες ο φωτογράφος γιά νά σού τίς στείλω. Εγώ έχω γράψει καί στόν Αποστόλη στήν Τσιάση καί στόν Νικόλα στή Σαρακίνα *2. Τούς έστειλα καί φωτογραφίες αλλά δέν έλαβα απάντηση. Νά μέ γράψης άν τίς λάβανε.

259

Αυτή ακριβώς τή στιγμή έλαβα γράμμα απ’ τόν Θόδωρο καί από τό βλάμη μας τόν Αντώνη ο οποίος υπηρετεί στήν Αθήνα. Έχεις καί από τούς δυό χαιρετίσματα. Όπως σέ γράφω καί στό γράμμα πού τελείωσα τό πρωί επήγα στό γιατρό *3 καί μέ έβγαλε ελεύθερον υπηρεσίας σήμερα καί αύριο καί τήν Παρασκευή θά αρχίση πάλι η σκληρή στρατιωτική ζωή.

Πάντως γιά τήν μετάθεσή μου στά Τρίκαλα μού φαίνεται καί εμένα δύσκολο πράγμα γιατί όλοι ημείς προοριζόμεθα γιά τήν Μακεδονία *4. Δέν ξέρω καί εγώ τί νά πώ. Άς βάλη τό χέρι η Παναγία καί ο Μεγαλοδύναμος Θεός γιά νά μέ φέρη κοντά σου όσο τό δυνατόν περισσότερο.

Θέλω νά κρατάς όλα τά γράμματά μου γιά νά τά διαβάζωμε όταν έρθω κοντά σου καί όταν θά τά διαβάζω θά θυμάμαι *5 καί τό μαρτύριον τής στρατιωτικής ζωής.

Περισσότερα δέν έχω νά Σέ γράψω. Χαιρετίσματα σέ όλους: Πατέρα μας - Μάνα μας - Λένω - Λίτσα - Αχιλλέα - Γιωργάκη καί όλους τούς άλλους συγγενείς μας: Χριστάδες - Μίμηδες - Μαντζανάδες - Μυτουλάδες, θεία Ζωή, τήν Φώτω καί Βασίλη, τούς συμπεθέρους καί όλους τούς γνωστούς καί φίλους μας, τούς κυρίους Παπαχρήστο Σωτήρη καί Βούλω καί τόν μικρόν Βασιλάκη. Θέλω γυναίκα μου νά βγάλης καμμιά φωτογραφία όπως είσαι τώρα καί νά μέ τήν στείλης γιατί όταν έφυγα ξέχασα νά πάρω έστω καί μιά φωτογραφία σου. Γι’ αυτό νά βγάλης χωρίς άλλο μία μόνη σου καί νά μέ τήν στείλης γιατί επιθυμώ νά σέ βλέπω. Σέ παρακαλώ πολύ νά μού στείλης φωτογραφία όσο τό δυνατόν γρηγορώτερα.

Τελειώνοντας γλυκό μου κορίτσι Σέ χαρίζω τά θερμά μου φιλιά, ο πιστός σου άντρας Κώστας.

260

Περιμένω γρήγορα γράμματα πολλά καί μία φωτογραφία.

*ΣΧΟΛΙΑ

*1.- Δεκάρικο πού τού έστειλε! Τά ‘κονόμησε ο Μπαμπάς... Κάποιο δεκάρικο φαίνεται, ευτελές ποσό, δώσαν μάλλον γιά χαρτζηλίκι στή μητέρα μου οι δικοί της καί κείνη τό έστειλε στόν σύζυγο.

*2.- Τσιάσι, Σαρακίνα. Χωριά, πού απέχουν 2-3 χιλιόμετρα από τήν Θεόπετρα, τό χωριό τού Πατέρα μου. Η Σαρακίνα ήταν τό χωριό καταγωγής τής Μητέρας μου καί εκεί είχε εκείνη άλλα τρία αδέρφια παντρεμένα, τούς γονείς καί πάρα πολλούς συγγενείς. Μιά αδερφή της επίσης ήταν παντρεμένη στό Τσιάσι [Περιστέρα].

*3.- Πήγε στόν γιατρό. Προφανώς οι κεφαλαλγίες πού είχε συχνά ο Μπαμπάς οφείλονταν στό πρόβλημα τού αυτιού του.

*4.- Προοριζόμαστε γιά τήν Μακεδονία! Πόσο προφητικός ήταν εδώ! Όχι μόνον αυτός ήρθε τελικά στήν Μακεδονία, όπου έζησε... 45 χρόνια, αλλά εδώ πάντρεψε άλλα τέσσερα από τά αδέρφια του καί πλήθος συγγενών άλλων καί γνωστών ήρθαν εξαιτίας του, βρήκαν δουλιές, φκιάξαν τίς οικογένειές τους.

*5.- Τά γράμματα, μιά μαρτυρία! Εδώ κι άν είναι προφητικός ο Μπαμπάς. Κάθε πράξη του ήταν υπολογισμένη. Δέν έγραφε τά γράμματα γιά πλάκα. Είχε μιά προοπτική. Δυστυχώς οι υπόλοιποι δέν τόν καταλάβαιναν πάντα. Γι’ αυτό κι εκατοντάδες γραπτά του έχουν χαθεί μάλλον ανεπιστρεπτί, γιά πάντα. Ωστόσο, όπως καί νά’χη μέ τήν παρουσίαση κάποιων επιστολών του εδώ, εκπληρώνω μάλλον ένα μέρος τού οράματός του.

*

261

Καλαμάτα Σάββατον 12-9-1959.Πολυαγαπημένη μου Γυναίκα Σέ γλυκοφιλώ.

Επέρασε καί σήμερα η ημέρα γεμάτη στεναχώρια γιατί δέν έλαβα γράμμα σου *1.

Εσύ είναι αλήθεια ότι θά έχης παράπονα μαζί μου *2 καί τό πείσμα σου φαίνεται δέν θά σ’ αφίνη νά μέ γράψης έστω καί ένα γράμμα τήν ημέρα. Εάν γυναίκα μου σού έφταιξα σέ κάτι, σού ζητώ συγγνώμη καί νά μέ γράφης στό εξής τακτικά γιατί η ανησυχία μου γιά Σένα είναι μεγάλη. Σού έγραψα καί σ’ άλλα γράμματα ότι επιθυμώ νά διαβάζω γράμματα γραμμένα απ’ τά ίδια σου τά χέρια *3.

Εδώ γυναίκα μου ο καιρός άρχισε καί είναι βροχερός καί κάνει καί κρύο. Δέν ξέρω αυτού πώς τά πάτε μέ τόν καιρό *4. Γι’ αυτό θέλω νά μέ γράψης.

Σήμερα τό πρωί τήν έβγαλα πάλι στό γραφείο τού επιλοχία καί τό απόγευμα μάς έφαγε η ορθοστασία γιατί είχαμε επιθεώρηση καί ώς τό βράδυ είμασταν στό πόδι. Απόψε είμαι τρίτο νούμερο προθαλαμοφύλακας, δηλαδή θά φυλάξω τίς αρβύλες απ’ τίς 3 έως τίς 7 τό πρωί. Καί ο Λόχος μας είναι απόψε φρουρά καί οι μισοί περίπου φυλάγουν έξω στή βροχή. Εγώ όμως θά φυλάξω μέσα στό κτίριο, στή σάλα, τίς αρβύλες *5.

Αύριο ξημερώνει Κυριακή καί ίσως νά πηγαίνω νά ψάλω σέ καμμιά εκκλησία έξω στήν Καλαμάτα καί εκεί θά προσευχηθώ καί γιά Σένα. Εγώ γυναίκα μου σέ γράφω κάθε μέρα καί οποιαδήποτε ημέρα άν πηγαίνη κανείς στή Καλαμπάκα καί ζητήση γράμμα θά βρή οπωσδήποτε γιατί εγώ στέλνω κάθε μέρα καί μόνο εσύ τό ρίχνεις στό σορολόπι, γιατί φαίνεται θά έχης πολλές δουλιές καί δέν ευκαιρείς νά ασχοληθής έστω καί γιά δυό λεπτά μέ τήν αλληλογραφία μέ τόν άνδρα σου. Αυτό είναι μία απόδειξις ότι τόν αγαπάς πολύ τόν άνδρα

262

σου!!! έ! δέν βαρυέσαι καί σύ τί δουλειά έχει η Τριανταφυλλιά μέ τόν άνδρα της; αυτός βρίσκεται μακριά καί τί τήν ενδιαφέρει τήν Τριανταφυλλιά αυτό τό πράγμα; Άς είναι. Εγώ σ’ αγαπώ γιατί σέ έχω όλη μέσα στήν καρδιά μου καί ο πόνος αυτός μέ βιάζει κάθε μέρα καί μέ λέγει νά γράφω στήν γυναίκα μου, αλλά αυτή κάθεται ήσυχη καί καρφί δέν τήν νοιάζει... *6

Κλείνω τό γράμμα μου αφού πρώτα αφήσω τήν λυπημένη μου καρδιά νά σέ στείλη μαζί μέ τά φιλιά μου καί τόν πόνο της πού δέν καταδέχεσαι νά γράψης στόν άνδρα σου πού τόν αγαπάς πολύ!!! Δικός σου γιά πάντα, Κώστας

*ΣΧΟΛΙΑ

*1.- Στεναχώρια πού δέν έλαβε μιά μέρα... γράμμα της! Αυτό είναι μάλλον τό πιό πικρόχολο γράμμα τού Μπαμπά. Υποφέρει καί εκφράζει δυνατά ο ερωτευμένος Μπαμπάς τά συναισθήματά του: Δέν τόν αγαπάει η Μαμά!; Ένα παιδί! Αυτό ήσουν πάντα Πατέρα, ένα απίστευτα τρυφερό καί συναισθηματικό παιδάκι καί πάνω απ’ όλα ήθελες νά σ’ αγαπούν καί νά ασχολούνται μέ Σένα. Αυτό κάνουμε, αυτό θά κάνουμε γιά πάντα όσο ζούμε Πατέρα...

*2.- Είχε η μαμά παράπονα... μαζί του; Όλοι. Ποτέ δέν πάψαμε οι πιό στενοί του συγγενείς νά έχουμε παράπονα απ’ τόν... Μπαμπά. Απ’ αυτόν πού ποτέ του δέν είχε τίποτα, ζητούσαμε τά πάντα. Κι η μαμά, έγκυος κοπελίτσα 24 χρονών, σέ περίεργο καί φτωχό περιβάλλον, μέ τόν άντρα φαντάρο, σίγουρα δέν καλοπερνούσε. Κι ο Μπαμπάς υπέφερε πού δέν μπορούσε νά τής προσφέρη τίποτα. Ένοιωθε υπεύθυνος γι’ αυτό. Δέν είχε υπολογίσει τήν κακία τών ανθρώπων, τήν ανοησία τών συγγενών καί τήν μαλακία μιάς

263

πατρίδας πού ήταν πάντα μιά πρόστυχη μητριά γιά τά τέκνα της. Τόν στείλαν νά υπηρετήση φαντάρος ενώ είχε δέκα λόγους γιά απαλλαγή στρατεύσεως: πρωτότοκος 7 αδερφών, προστάτης οικογενείας, βαρύ πρόβλημα υγείας [στό αυτί, εξ αιτίας αυτού καί μόνου ο μετέπειτα πρωθυπουργός τής χώρας Κ. Καραμανλής, ο κουφός Εθνάρχης, όχι μόνον απαλλάχθηκε, αλλά ούτε στρατεύθηκε στόν 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο], λόγοι απορίας, λόγος ότι συνυπηρετούσε ταυτόχρονα κι άλλος αδερφός του, λόγοι Ιεροσύνης [πού μέχρι σήμερα, όσοι γίνονται ιερείς απαλλάσσονται τής στρατεύσεως] κτλ.

*3.- Γράμμα από τά ίδια σου τά χέρια! Η μαμά έκανε τό Ε ώς 3, τό Σ ώς Μ κτλ. Σέ μιά λέξη έγραφε περίπου τά ...μισά κολυβογράμματα, κι εντούτοις. Αυτός ήθελε γράμματα απ’ τά χέρια της. Νά τήν παρακινίση ίσως νά μάθη στοιχειωδώς ανάγνωση καί γραφή, πράγμα πού ούτε ο μεγάλος έρωτας τής Μαμάς επέτυχε. Η μαμά, έμεινε πάντα μακριά από κάθε μόλυνση τών γραμματισμένων! Οι βομβαρδισμοί στόν 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο τρόμος τών Εκτελέσεων, καί η αλητεία τών κουμμουνιστών συμμοριτών [μέ τό παιδομάζωμα πού εξασκούσαν] αλλά καί κατοπινά τό όργιο τών εθνοκάπηλων ταγματαλητών [όπου κινδύνεψε σοβαρά η ζωή της], τήν άφησαν εντελώς αγράμματη μέχρι πού έγινε 16 χρονών. Ντρέπονταν νά πάη κατόπιν μέ τά μικρά, πρώτη τάξη δημοτικού. Θύμα μιάς κακής νοοτροπίας κι αυτή όπως τόσος κόσμος τά χρόνια εκείνα. Ένα τρομαγμένο πουλάκι ήταν λοιπόν πάντα κι η μαμά. Ξέρουνε τά τρομαγμένα πουλάκια γράμματα; Μόνον κελαηδούν. Έτσι κι η τσιώνα [=πουλάκι], όπως τήν φωνάζαμε χαϊδευτικά. Καλά έκανες Μαμά. Ήξερε ο άντρας σου πολλά γράμματα. Ήξερε καί γιά Σένα. Σήκωνε Εκείνος καί τό δικό σου φορτίο...

264

*4.- Βεβαίως νοιάζεται γιά τόν «καιρό». Όχι μόνον εξαιτίας τού κρύου. Η αστεία γεωργική οικογενειακή οικονομία, στηρίζεται αποκλειστικά στόν καιρό. Τό χωράφι είναι ένα «ξεσκέπαστο σπίτι». Άν δέν πάη καλά ο καιρός, θά έχουν νά φάνε; Κι αυτός είναι φαντάρος. Πώς νά βοηθήση; Τίς λίγες λίρες [70] πού πήρε προίκα από τήν μαμά, τίς έδωσε ΟΛΕΣ στόν πατέρα του γιά νά προικίση μέ κάποιες απ’ αυτές μιά κόρη του πού πάντρεψε, νά πληρώσουν τά χρέη στόν Μίμη, νά αντιμετωπίσουν προσωρινά τήν πείνα καί νά... κάνουν τόν γάμο. Τώρα είναι ταπί. Δέν έμεινε ούτε μία λίρα. Μένουν μόνο τά 20 εύφορα στρέμματα τής προίκας τής μάνας μου μέ τήν εκμετάλλευση τών οποίων η πολυμελής οικογένεια τού παπού μπόρεσε κουτσά στραβά νά επιβιώση γιά τά επόμενα 20 χρόνια!

*5.- Γιατί νά φυλάη τίς... αρβύλες;! Στόν γελοίο ελληνικό στρατό κάνανε κάτι μαλακίες πού λέγονται καψώνια μέ τήν ανοχή, ίσως καί παρότρυνση τής ηλίθιας «διοίκησης». Δηλαδή, πήγαιναν κάποια τσογλάνια τήν ώρα πού οι φαντάροι κοιμόνταν καί έκλεβαν ή έκρυβαν ή ανακάτωναν τίς αρβύλες τών φαντάρων! Εάν τό πρωί, στήν αναφορά φυσικά οι δυστυχισμένοι αυτοί είχαν πρόβλημα μέ τά παλιοπάπουτσα αυτά, τρώγαν... φυλακή! Οπότε αναγκάζονταν κι αυτοί νά... κλέβουν αρβύλες άλλων ή νά βάζουν κάποιον δύστυχο εκ περιτροπής όλο τό βράδυ αποκλειστικά νά φυλάγη τά βρωμοπάπουτσα τού ένδοξου τρόμπα «ελληνικού» στρατού τους! Τέτοιον φύλακα οι γελοίοι είχαν καί τόν μπαμπά!

*6.- Η μαμά δέν... νοιάζεται! Ο καημένος ο Μπαμπάς, ένα παιδάκι ήταν πάντα, ένα ερωτευμένο παιδάκι. Λίγες μόλις μέρες πρίν πεθάνει, τί νομίζετε πώς είδα έκπληκτος, ένα χρόνο μετά, νά γράφη στό ημερολόγιό του; Στό φύλο 10 Μαρτίου 2004, γράφει μέ

265

ευανάγνωστα γράμματα: Σήμερα κορίτσι μου έχεις γεννέθλια, ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ Παπαδιά! Καί φυσικά περίμενε νά τό δή η μητέρα μου; Ποτέ δέν έπαψε νά ελπίζη ότι θά μάθη νά συλλαβίζη. Τό είπα χτές στήν Μαμά. Δάκρυσε. Κάτι ψυθίρισε γιά τό αγόρι της... Δυνατή σάν τόν θάνατο πού είναι η Αγάπη! έτσι ισχυρίζεται ο ποιητής στό Άσμα τών Ασμάτων.

*

Καλαμάτα, Πέμπτη 17 Σεπτεμβρίου 1959.Πολυαγαπημένη μου καί καλή μου Γυναίκα Σέ

φιλώ γλυκά. Από υγεία είμαι πολύ καλά. Τό όμοιον επιθυμώ καί γιά Σάς νά είστε πάντα καλά. Ύστερα από μιά εβδομάδα πού πέρασα όλο αγωνία καί στενοχώρια ήλθε η σημερινή ημέρα νά μέ δώση λίγη χαρά καί ανακούφιση μέ τά δυό σου γράμματα *1 πού έλαβα ακριβώς αυτή τή στιγμή πού η ώρα είναι 10 τό μεσημέρι καί ευρίσκομαι στό γραφείο τού Επιλοχία καί γράφω κάτι καταστάσεις. Όλες οι άλλες ημέρες πού πέρασα μέ φάνηκαν πολύ μαύρες καί σκοτεινές γιατί δέν λάβαινα γράμμα σου. ‘Εννοιωθα μέσα μου μιά απογοήτευση καί μιά θλίψη καί έτσι απ’ τή στεναχώρια μου είχα ένα δυνατόν πονοκέφαλο.

Γι’ αυτό πολυαγαπημένη μου, η μόνη παρηγοριά καί τό μόνο φάρμακο γιά νά είμαι καλά είναι μόνο τά γράμματά σου καί όταν δέν λαβαίνω γράμμα σου καταλαβαίνεις πόσο υποφέρω. Γι’ αυτό τό λόγο σέ παρακαλώ πολύ νά μήν παίζης μέ τήν καρδιά μου, αλλά νά μέ γράφης κάθε μέρα από ένα γράμμα. Σήμερα είχα τήν ευτυχία νά λάβω δυό γράμματά σου καί γι’ αυτό σέ ευχαριστώ πολύ, γιατί έδωσες λίγο κουράγιο στή βασανισμένη μου καρδιά *2.

Σού έχω στείλει καί δυό φωτογραφίες προχθές. Γράψε μου άν τίς έλαβες. Απ’ εδώ θά φύγωμε κατά τίς

266

30 τού μηνός, γιά πού όμως, ακόμη ένας Θεός ξέρει. Εύχομαι νά μέ φέρη κοντά σου ο μεγαλοδύναμος *3.

Απ’ τό Θόδωρο είχα προχτές τρείς μέρες πού λάβαινα κάθε μέρα γράμμα *4. Είναι καλά καί πρόκειται καί αυτός νά αποσπαστή, γιά πού όμως καί αυτός δέν ξέρει. Μού γράφει ότι έχει καιρό νά λάβη γράμμα σας απ’ τό χωριό καί γι’ αυτό ανησυχεί πολύ. Μέ τόν Θανάση είμαστε ακόμα μαζί καί θά είμαστε μέχρι πότε θά αποσπαστούμε. Έχετε καί απ’ τόν Θανάση πολλούς χαιρετισμούς, ήντος πολύ καλά.

Θέλω νά μέ γράφουν καί οι άλλοι τά νέα *5. Εγώ, όταν λαβαίνω γράμμα, απαντώ σ’ όλους καί αυτοί βαριένται νά γράψουν ένα γράμμα. Ούτε η Λένω, ούτε η Λίτσα, ούτε ο Αχιλλέας μέ τό Γιώργο, ούτε ο Πατέρας μας καταδέχονται νά γράψουν ένα γράμμα, αφίνω τό γαμπρό, τούς Χρηστάδες καί όλους τούς άλλους συγγενείς γιατί φαίνεται νά έχουν πολλές δουλιές. Περισσότερα δέν έχω νά σάς γράψω. Φιλώ τό χέρι τού Πατέρα μας καί τής Μάνας μας καί φιλώ όλα τά αδελφάκια μας: τή Λένω, Λίτσα, Αχιλλέα καί τό Γιωργάκη. Επίσης χαιρετώ καί όλους τούς άλλους: Φώτω, Βασίλη, Χρηστάδες, μαντζανάδες, Μίμηδες, Θεία Ζωή, Μυττουλάδες καί όλους όσοι ρωτούν γιά μένα.

Καί Σένα πολυαγαπημένη μου γυναίκα καί γλυκειά μου Τριανταφυλλιά πού μ’ έχεις σκλαβώσει τήν καρδιά μου, σέ χαρίζω τά θερμά μου φιλιά. Ο πιστός σου άντρας, γιά πάντα δικός σου, Κώστας [Περιμένω γρήγορα γράμμα σου]. Παντού καί όπου βρίσκεσαι θέλω νά μαθαίνω νέα σου καί γι’ αυτό νά μέ γράφης τακτικά *6.

*ΣΧΟΛΙΑ

267

*1.- Καί λάβαινε τά γράμματα δυό-δυό! από τήν Μαμά, μετά τό... τσουχτερό προηγούμενο γράμμα πού τής έστειλε. Κυττάξτε πώς άλλαξε αμέσως η ψυχολογία τού Μπαμπά. Απ’ αυτόν κληρονόμησα κι εγώ τήν έντονη συναισθηματική φόρτιση τού «παραπονιάρη».

*2.- Είχε βασανισμένη καρδιά; Ναί. Κι αυτή ήταν τελικά η αιτία θανάτου του: ανακοπή καρδιάς. Καρδιοχτυπούσε γιά χίλιους ανθρώπους δίχως υπερβολή. Έκανε τήν καρδούλα του κομμάτια. Μιά καρδιά πού τήν έριχνε πάντα στήν φωτιά καί στά βάσανα τών άλλων ανθρώπων. Περιφρονούσε τά δικά του βάσανα. Όπως λέει τό τραγούδι, θά ’πρεπε νά’χη δυό καρδιές, μέσ’ τήν ζωή τήν ψεύτρα, τήν μιά γιά νά χτυπάη, νά τήν ρίχνη στίς ψευτιές καί στίς φωτιές κι η άλλη πού ν’ αγαπάη, νά ‘ν’ από πέτρα... Τί νά σού κάνη λοιπόν μιά καρδιά, κι αυτή σακατεμένη...

*3.- Ο Μεγαλοδύναμος. Καί τόν έφερε κοντά της λίγο χρόνο μετά τήν δική μου γέννηση. Μάλλον εκείνη τήν ημέρα ήρθε, 5 Οκτωβρίου 1959. Τήν ώρα τής γέννας καί πρίν δέν ήταν εκεί. Η μαμά τά έβγαλε μονάχη της πέρα, περπατώντας χιλιόμετρα γιά νά πάη στό νοσοκομείο μέσα στόν παλιόκαιρο. Σημασία έχει ότι ο Θεός τόν άκουγε. Καί έστω μετά τήν γέννα πού ήρθε, πάλι καλά.

*4.- Θεόδωρος. Ο δεύτερος τών 7 αδερφών. Τόν έφερε μαζί του ο Μπαμπάς κατόπιν στήν Θεσσαλονίκη. Παντρεύτηκε εδώ, βρήκε δουλειά κτλ. Υπηρετούσε τήν ίδια εποχή μέ τόν Μπαμπά φαντάρος.

*5.- Νά γράφουν κι οι άλλοι. Είχαν χρόνο νά τού γράφουν; Ποιός ξέρει σέ τί συναισθηματική κατάσταση απελπισίας βρισκόταν τότε ο πατέρας μου. Εγώ όσο τόν γνώρισα ήταν ανενδεής. Αυτή τήν εντύπωση έδινε. Τό ομολογούσαν ζηλόφθονα οι γύρω του: -Τί ανάγκη έχει ο

268

Παπάς;! Εγώ όμως ξέρω ότι έχει μιά απίστευτη ανάγκη: Θέλει νά τόν αγαπούν! Τότε όμως ήταν καί τό άλλο, πραγματικό γεγονός. Ανησυχούσε καί διψούσε γιά πληροφορίες, ώστε πιθανόν νά βοηθήση σέ κάτι.

*6.- Νά γράφης τακτικά. Κουραστική υπενθύμιση σ’ όλα τά γράμματά του. Ανυσηχούσε πολύ. Έτσι εξηγώ τήν δίψα του γιά καθημερινή πληροφόριση. Προφανώς τό στρατιωτικό ήταν κάτι πού προέκυψε ξαφνικά κι έκοψε βίαια τήν πορεία τής ζωής του. Προφανώς ο Μπαμπάς ήταν πεπεισμένος ότι δέν θά υπηρετήση αφού είχε τόσους λόγους απαλλαγής. Έλα ντέ πού τό μπουρδέλο πού λέγεται Ελλάδα τό μόνο προβλεπτικό πού μπορεί νά έχη, είναι η... απροβλεπτικότητά της!

*

Καλαμάτα, Παρασκευή τή 12-9-59.Αγνό μου λουλούδι, Σέ γλυκοφιλώ στό στόμα.

Είναι η ώρα 12 τό μεσημέρι καί έχωμε γυρίσει απ’ τίς ασκήσεις πολύ κουρασμένοι καί τή στιγμή πού πηγαίνω νά πάρω φαγητό, μαθαίνω τά εξής νέα τά οποία σού τά γράφω γιά νά χαρής καί Σύ μαζί μέ εμένα. Ένας φίλος μου πού εργάζεται μέσα στό γραφείο στό Διοικητήριο, ήλθε τρεχάτος γιά νά μέ φέρη τό καλό χαμπέρι καί μού λέγει: -Κώστα, αυτή τή στιγμή επέρασε απ’ τά χέρια μου τό έγγραφο πού έλεγε ότι ο Γραφεύς Θεολόγος Γάτσιας Κωνσταντίνος τού Αποστόλου μετατίθεται εις τόν λόχον Στρατηγείου τού Πρώτου Σώματος Στρατού. Δηλαδή έρχομαι στά Τρίκαλα γιατί αυτού ευρίσκεται ο Λόχος Στρατηγείου τού Α’ Σώματος Στρατού *1.

Μάθε γυναίκα μου ότι όλη αυτή τή δουλιά τής μεταθέσεώς μου εις Τρίκαλα μέ τήν έκανε ο Δεσπότης εδώ *2 ο οποίος μέ αγαπά υπερβολικά. Αυτός έστειλε τά στοιχεία μου σέ ένα Στρατηγό στό Γενικό Επιτελείο καί έτσι ο Κώστας Σου πάρτο χαμπάρι ότι μέχρι τίς 30 τού

269

μηνός φεύγει απ’ τήν Καλαμάτα γιά τά Τρίκαλα κοντά στή γλυκειά μου Τριανταφυλλιά.

Εν τώ μεταξύ πολυαγαπημένη μου, σήμερα έλαβα άλλα δυό γράμματά σου πού είχες μέσα τή φωτογραφία μας καί ένα εικοσάρικο *3 γιά τό οποίο σέ ευχαριστώ πάρα πολύ γιατί ήμουν μιά εβδομάδα χωρίς δεκάρα.

Είναι αλήθεια ότι σήμερα επάνω στά βουνά κουράστηκα πάρα πολύ, αλλά αυτή τή στιγμή απ’ τή χαρά μου, δέν καταλαβαίνω καθόλου κούραση καί απ’ τή μεγάλη μου χαρά δέν μπόρεσα νά φάω ούτε τό φαγητό μου. Δέν υπάρχει καλλίτερο πράγμα από αυτό γυναίκα μου πού θά έρθω κοντά σου. Εύχομαι ο Θεός τόν Δεσπότη τούτον τής Καλαμάτας νά τόν κάνη Πατριάρχη γιά τό καλό πού μέ έκανε νά μέ φέρη κοντά σου. Μάθε ότι από όλο τό Κέντρο, εμένα καί άλλους μερικούς 2-3 ήλθαν οι αποσπάσεις ιδιαιτέρως καί ονομαστικώς, γιατί είχαμε μπάρμπα στήν κορώνα *4.

Γι’ αυτό ευχαριστώ χίλιες φορές τόν φίλο μου Γιατρό Κώστα Χαρώνη ο οποίος είναι οικογενειακός φίλος μέ τόν Δεσπότη καί ο οποίος μέ εβοήθησε πάρα πολύ σέ πολλά ζητήματα εδώ. Δώσε τούς εγκαρδίους μου χαιρετισμούς σ’ όλους στό σπίτι μας καί πέσ’ τους τό ευχάριστο νέο ότι σέ καμιά δεκαριά μέρες θά είμαι κοντά Σας. Σέ γλυκοφιλώ χρυσό μου κορίτσι, ο πιστός καί αφοσιωμένος άντρας Σου, γιά πάντα δικός σου, Κώστας. Περιμένω ταχέως γράμμα σου.

*ΣΧΟΛΙΑ

*1.-΄Ερχεται στά Τρίκαλα. Η χαρά του είναι έκδηλη σ’ αυτό τό γράμμα. Είναι τό μόνο στό οποίο βρήκα ότι ο πατέρας μου είχε ζωγραφίσει πάνω πάνω δυό... καρδούλες μ’ ένα βέλος. Καρδούλες ξεχωριστές, περασμένες στό βέλος σάν σουβλάκι, σκιαγράφημα ενός

270

ερωτευμένου. Τού... ξέφυγε προφανώς απ’ τήν μεγάλη χαρά.

*2.- Ευεργέτης του ο Δεσπότης Καλαμάτας. Όντως, μού είχε μιλήσει ο Μπαμπάς. Ο Δεσπότης τής Καλαμάτας πού τόν γνώρισε ώς ένα ευσεβή φαντάρο, είχε εκτιμήσει τόν Πατέρα μου καί ήθελε νά τόν χειροτονήση μάλιστα στήν περιοχή του. Νά κι ένας απ’ αυτούς τούς άχρηστους χαντούμηδες πού βοήθησε τόν πατέρα μου. Αντίθετα, ο δεσπότης τών Τρικάλων ήταν εκείνος πού τού μαύρισε τήν ζωή. Κακός καί άπληστος ιντριγκαδώρος πού ούτε σκέψη δέν έκανε ο πατέρας μου νά χειροτονηθή υπό τίς ευλογίες αυτού τού σιχαμένου τέρατος. Ευτυχώς. Έτσι, κουβαληθήκαμε στήν Θεσσαλονίκη μέ τήν βοήθεια τού παπα-Ντίτη, ενός εξαδέρφου του ιερέα πού ήδη υπηρετούσε στήν Θεσσαλονίκη.

*3.- Ένα εικοσάρικο;! Νά κι άλλο 20ρικο πού τού στέλνει η μαμά. Μού εξήγησε ότι τό έραβε μέσα σ’ ένα κομμάτι ύφασμα κι έτσι τό’βαζε στό γράμμα. Άλλες φορές πού τού έστελνε χρήματα οι αλήτες τής λογοκρισίας τά κλέβανε!

*4.- Μπάρμπας στήν Κορώνα. Καημένε πατέρα, άλλοι έχουνε μπάρμπες καί κορώνες κι άλλοι έχουνε κώλους φαρδιούς: κλαδικές, πράσινες κάρτες, γαλάζια δόντια, κόκκινα κουκιά, κυκλώματα ρόζ, μαύρες αδερφότητες... Ούτε στούς μέν ανήκες ούτε στούς δέν. Είχες μονάχα τόν Θεό καί τήν καρδούλα σου. Μ’ αυτά τά δυό νίκησες «τόν κόσμο». Έφυγες κι όχι μόνο δέν χρωστούσες τίποτα καί σέ κανέναν, αλλά κι όλους εμάς μάς έκανες πλούσιους, μάς χάρισες τήν ζωή καί τίς πιό ευτυχισμένες τών αναμνήσεων. Μάς στέλνεις συνεχώς τήν ευλογία σου. Ερωτευμένε μου Πατέρα, σ’

271

ευχαριστούμε καί τώρα πλέον είμαστε εμείς ερωτευμένοι μαζί Σου. Καλή αντάμωση.

*Στίς 16 Απριλίου 2005 θέσαμε τό ετήσιο

Μνημόσυνό Σου. Έφκιαξα ένα προσκλητήριο καί τό έστειλα σέ πλήθος αποδεκτών. Ο πρώτος πού μού απάντησε ήταν ο συνονόματος έλληνας βασιλιάς:

*

Λονδίνο, 7-4-2005, Αγαπητή Πρεσβυτέρα, Θέσαμε υπόψη του Βασιλέως την πρόσκληση μνημοσύνου του σεβαστού συζύγου σας την οποία είχατε την ευγενική σκέψη να αποστείλετε. Λυπάται αλλά λόγω υποχρεώσεων δεν θα ευρίσκεται Ελλάδα την ημερομηνία αυτή.

Ο Βασιλεύς και η Βασίλισσα στέλνουν τα θερμά τους συλλυπητήρια σε εσάς και τα παιδιά σας και εύχονται ο Θεός να αναπαύσει την ψυχή του και εσάς να δίνει δύναμη και κουράγιο. Δεχθείτε και τα δικά μου συλληπητήρια, Με τιμή, Μαρία Κοντογιάννη, Γραμματεύς της Α.Μ. του Βασιλέως Κωνσταντίνου.

*

272

*Αλλά είναι βασιλιάς χωρίς κορώνα πλέον πατέρα. Καναδυό άλλες εβραιόδουλες δυναστείες

αρπακτικών μπούληδων τού κλέψανε κορώνες καί θρόνους.

Ήρθαν απ’ τό πουθενά κι οδηγούν τήν χώρα στό τίποτε.

Γι’ αυτό μίλησα γιά κώλους φαρδειούς. Σήμερα κάποιος δέν θά μπορούσε νά κάνη λόγο γιά

Μπάρμπες στίς κορώνες. Αλλά οι μαύρες κουρούνες υπάρχουν καί

συνεχίζουν τό κρώξιμό τους. Πού θά σταματήση η μπάλλα;

273

Εκεί πού είσαι, ο Αθάνατος Βασιλιάς, ο Επουράνιος, Εκείνος πού έχει τήν Πάσα Δύναμη, στεφάνωσε Εσένα Πατέρα. Κι αφού είσαι κοντά Του, έχουμε πλέον όλοι εμείς Εσένα «Μπάρμπα στήν Κορώνα».

274