Για την πολιτιστική επανάσταση

του Λουί Αλτουσέρ

μετάφραση Τάσος Μπέτζελος

Αθήνα 2009

εκδόσεις Εκτός Γραμμής

[1]

Όποια θέση κι αν έχει λάβει κάθε κομμουνιστής θα ήταν απαράδεκτο να

laquoαντιμετωπίσειraquo με συνοπτικές διαδικασίες και δίχως περαιτέρω διερεύνηση την Κινεζική

Πολιτιστική Επανάσταση σαν ένα γεγονός ανάμεσα σε άλλα σαν ένα επιχείρημα ανάμεσα

σε άλλα

Καταρχάς η Πολιτιστική Επανάσταση δεν είναι επιχείρημα είναι πρωτίστως ένα

ιστορικό γεγονός Δεν είναι ένα γεγονός ανάμεσα σε άλλα είναι ένα ιστορικό γεγονός χωρίς

προηγούμενο

Δεν είναι ένα περιστασιακό ιστορικό γεγονός δεν είναι μια απόφαση που ελήφθη

laquoσε σχέσηraquo με την πάλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας ενάντια στον laquoσύγχρονο

ρεβιζιονισμόraquo ή την στρατιωτική και πολιτική περικύκλωση της Κίνας Είναι ένα ιστορικό

γεγονός μεγάλης σημασίας και μακράς διάρκειας Ανήκει στην ανάπτυξη της Κινεζικής

Επανάστασης Αντιπροσωπεύει μια από τις φάσεις της μια από τις μεταβολές της Απλώνει

τις ρίζες του στο παρελθόν της και προετοιμάζει το μέλλον της Με αυτήν την έννοια δεν

ανήκει μόνο στην Κινεζική Επανάσταση αλλά και στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα

Πρόκειται επομένως για ένα ιστορικό γεγονός που πρέπει να εξεταστεί καθεαυτό

στην ανεξαρτησία και τη βαθύτητά του χωρίς να αναχθεί πραγματιστικά σε κάποια πλευρά

της σημερινής συγκυρίας

Επιπλέον πρόκειται για ένα μοναδικό ιστορικό γεγονός Αφενός δεν έχει κανένα

ιστορικό προηγούμενο και αφετέρου παρουσιάζει εξαιρετικό θεωρητικό ενδιαφέρον

Ο Μαρξ ο Ένγκελς και ο Λένιν διακήρυσσαν πάντοτε ότι είναι απολύτως αναγκαίο

να δοθεί στη σοσιαλιστική υποδομή η οποία εγκαθιδρύεται με την πολιτική επανάσταση

μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή δηλαδή μια σοσιαλιστική ιδεολογική υπερδομή

Χρειάζεται επομένως μια ιδεολογική επανάσταση μια επανάσταση στην ιδεολογία των

μαζών Αυτή η θέση εκφράζει μια θεμελιώδη αρχή της μαρξιστικής θεωρίας

Ο Λένιν είχε βαθιά επίγνωση αυτής της αναγκαιότητας και το μπολσεβίκικο κόμμα

κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες σε αυτήν την κατεύθυνση Όμως οι περιστάσεις δεν

επέτρεψαν στην ΕΣΣΔ να θέσει στην πολιτική ημερήσια διάταξη μια μαζική ιδεολογική

επανάσταση

Πρώτο το ΚΚΚ κινείται και παρακινεί τις μάζες σε αυτήν την κατεύθυνση

εφαρμόζοντας νέα μέσα Πρώτο το ΚΚΚ θέτει στην ημερήσια διάταξη αυτή την μαζική

ιδεολογική επανάσταση η οποία περιγράφεται με τον όρο laquoΠολιτιστική Επανάστασηraquo

[2]

Αυτή η συσχέτιση ανάμεσα σε μια μαρξιστική θεωρητική θέση που παρέμενε μέχρι

σήμερα σε πρακτική κατάσταση και σε ένα νέο ιστορικό γεγονός που συνιστά πραγμάτωσή

της δεν μπορεί προφανώς να αφήσει αδιάφορο κανέναν κομμουνιστή Μια τέτοια

συσχέτιση δεν μπορεί παρά να προκαλέσει ένα εξαιρετικό πολιτικό και θεωρητικό

ενδιαφέρον

Ασφαλώς η καινοτομία η πρωτοτυπία ο απρόσμενος χαρακτήρας των μορφών του

συμβάντος δεν μπορούν παρά να προκαλέσουν έκπληξη να προβληματίσουν και να

εγείρουν κάθε είδους ερωτήματα Το αντίθετο θα ήταν παράδοξο

Σε αυτές τις συνθήκες κανείς δεν μπορεί να λάβει θέση αν δεν διεξαγάγει πρώτα

μια σοβαρή μελέτη Ένας κομμουνιστής εξ αποστάσεως όπως εμείς δεν μπορεί να

αποφανθεί για την Πολιτιστική Επανάσταση και συνεπώς να την κρίνει αν δεν έχει

αναλύσει τουλάχιστον σε επίπεδο αρχών με βάση τα ντοκουμέντα που διαθέτει και υπό

το φως των μαρξιστικών αρχών τους πολιτικούς και θεωρητικούς τίτλους της Πολιτιστική

Επανάσταση

Αυτό σημαίνει

1) Πρέπει πρώτα να αναλύσουμε την Πολιτιστική Επανάσταση ως ένα πολιτικό

γεγονός πράγμα που προϋποθέτει ότι θα εξετάσουμε ταυτοχρόνως

- την πολιτική συγκυρία στην οποία παρεμβαίνει

- τους πολιτικούς στόχους που θέτει

- τα μέσα και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί και εφαρμόζει

2) Πρέπει εν συνεχεία να εξετάσουμε αυτό το πολιτικό γεγονός υπό το φως των

θεωρητικών αρχών του μαρξισμού (ιστορικός υλισμός διαλεκτικός υλισμός)

για να διερευνήσουμε κατά πόσο αυτό το πολιτικό γεγονός είναι ή όχι

σύμφωνο με τις θεωρητικές αρχές του μαρξισμού

Χωρίς αυτήν την διπλή πολιτική και θεωρητική ανάλυση την οποία θα

παρουσιάσουμε εδώ σε αδρές γραμμές δεν είναι δυνατόν για έναν γάλλο κομμουνιστή να

κρίνει την Πολιτιστική Επανάσταση

1 ndash ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

α) Συγκυρία της Πολιτιστικής Επανάστασης

[3]

Το ΚΚΚ έχει τονίσει στις επίσημες διακηρύξεις του τη θεμελιώδη πολιτική αιτία της

Πολιτιστικής Επανάστασης (βλ τα laquo16 σημείαraquo την Έκθεση της ΚΕ τα κύρια άρθρα της

Λαϊκής Ημερησίας)

laquoΣτις σοσιαλιστικές χώρες μετά την πραγματοποίηση επί της ουσίας του

σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής παραμένει ακόμα

το ερώτημα ποιον δρόμο να ακολουθήσουμε Πρέπει να διεξάγουμε μέχρι τέλους τη

σοσιαλιστική επανάσταση και να περάσουμε βαθμιαία στον κομμουνισμό Ή μήπως να

σταματήσουμε στα μισά του δρόμου και να γυρίσουμε στον καπιταλισμό Αυτό το ερώτημα

τίθεται σε εμάς με επιτακτικό τρόποraquo (Κύριο άρθρο της Λαϊκής Ημερησίας 1581966)

Η Πολιτιστική Επανάσταση παρουσιάζεται έτσι χωρίς κανένα διφορούμενο ως μια

πολιτική απάντηση σε ένα εξόχως συγκεκριμένο πολιτικό ερώτημα Αυτό το πολιτικό

ερώτημα χαρακτηρίζεται laquoεπιτακτικόraquo και laquoκομβικόraquo

Αυτό το κομβικό ερώτημα αφορά το πεδίο των γεγονότων και τίθεται στο ΚΚΚ σε

μια καθορισμένη πολιτική συγκυρία

Για τι είδους συγκυρία πρόκειται

Δεν πρόκειται ουσιαστικά όπως πιστεύουν ορισμένοι σχολιαστές για την

laquoπαγκόσμιαraquo συγκυρία δηλαδή για τη σοβαρή σύγκρουση που προκλήθηκε από την

αμερικανική επίθεση στο Απελευθερωτικό Κίνημα του Νότιου Βιετνάμ ενάντια στο

σοσιαλιστικό κράτος της Λαϊκής Δημοκρατίας του Βιετνάμ και με τις απειλές κατά της

Κίνας Η συγκυρία που εξηγεί την Πολιτιστική Επανάσταση είναι ουσιαστικά εσωτερική

στον σοσιαλισμό

Αλλά αυτή η συγκυρία δεν συνίσταται επίσης ουσιαστικά στην laquoσύγκρουσηraquo

ανάμεσα στο ΚΚΚ και το ΚΚΣΕ Αυτή η laquoσύγκρουσηraquo είναι αναφορικά με την Πολιτιστική

Επανάσταση σχετικά παράπλευρη Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν είναι πρώτα και κύρια

μια laquoαπάντησηraquo στη laquoσύγκρουσηraquo ένα επιχείρημα του ΚΚΚ ενάντια στο ΚΚΣΕ Η

Πολιτιστική Επανάσταση απαντά σε ένα άλλο θεμελιώδες ερώτημα μια μόνο πλευρά ή

έκφανση του οποίου είναι αυτή η σύγκρουση

Η συγκυρία της Πολιτιστικής Επανάστασης αποτελείται από τα σημερινά

προβλήματα της ανάπτυξης της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Κίνα Το ΚΚΚ αναφέρεται

στην Κίνα όταν λέει laquoτο ερώτημα τίθεται σε εμάς με επιτακτικό τρόποraquo Στην

πραγματικότητα δεν προτείνει τη laquoλύσηraquo του στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες δεν τις καλεί

[4]

να στρατευτούν στην Πολιτιστική Επανάσταση Είναι όμως σαφές ότι η συγκυρία της

Πολιτιστικής Επανάστασης δεν αφορά μόνο τα προβλήματα της ανάπτυξης που

αντιμετωπίζει η Κινεζική Επανάσταση Μέσω της κινεζικής εμπειρίας εμπλέκεται άμεσα ή

έμμεσα η συγκυρία όλων των σοσιαλιστικών χωρών Η κινεζική συγκυρία εμφανίζεται

πράγματι ως μια ιδιαίτερη περίπτωση της συγκυρίας των σοσιαλιστικών χωρών εν γένει

Για να κατανοήσουμε το θεμελιώδες και κομβικό πρόβλημα που αποτελεί το

υπόβαθρο της πολιτικής συγκυρίας της Πολιτιστικής Επανάστασης θα χρειαστεί επομένως

να το αναζητήσουμε εκεί όπου πραγματικά βρίσκεται Δεν πρέπει να σφάλουμε αναφορικά

με τη συγκυρία Δεν πρέπει να αναζητήσουμε αυτό το πρόβλημα ούτε στην laquoπαγκόσμιαraquo

συγκυρία (ιμπεριαλιστική επιθετικότητα) ούτε στη συγκυρία της laquoσύγκρουσης ΚΚΚΚΚΣΕraquo

Πρέπει να το αναζητήσουμε στη συγκυρία της κινεζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και

γενικότερα στην εσωτερική συγκυρία των σοσιαλιστικών χωρών

Ας υπενθυμίσουμε τι είναι μια σοσιαλιστική χώρα

Είναι μια χώρα όπου έχει συμβεί μια σοσιαλιστική πολιτική επανάσταση (κατάληψη

της εξουσίας υπό διαφορετικές ιστορικές συνθήκες με κατάληξη όμως τη δικτατορία του

προλεταριάτου) εν συνεχεία μια οικονομική επανάσταση (κοινωνικοποίηση των μέσων

παραγωγής εγκαθίδρυση σοσιαλιστικών παραγωγικών σχέσεων) Μια σοσιαλιστική χώρα

που έχει συγκροτηθεί κατrsquo αυτόν τον τρόπο laquoοικοδομεί τον σοσιαλισμόraquo σε συνθήκες

δικτατορίας του προλεταριάτου και όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή προετοιμάζει το

πέρασμα στον κομμουνισμό Πρόκειται για ένα μακρόπνοο έργο

Όμως σύμφωνα με το ΚΚΚ η κριτική εξέταση των laquoθετικών και των αρνητικών

εμπειριώνraquo των σοσιαλιστικών επαναστάσεων των νικών και των ηττών τους των

δυσκολιών τους των προόδων τους των βημάτων που έχουν κάνει (στην ΕΣΣΔ στις

σοσιαλιστικές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης στη Γιουγκοσλαβία στην Κίνα στη Βόρεια

Κορέα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ στην Κούβα) δείχνει ότι κάθε σοσιαλιστική

χώρα βρέθηκε ή βρίσκεται ή θα βρεθεί ακόμα κι αν έχει πραγματοποιηθεί laquoεπί της

ουσίαςraquo η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής μπροστά σε ένα κομβικό πρόβλημα το

πρόβλημα των δύο laquoδρόμωνraquo

Θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια αυτό το πρόβλημα Θα το διατυπώσουμε με

μορφή ερωτημάτων

Στις επαναστατικές μεταβατικές φάσεις που έχουν σαν αποτέλεσμα να περνά ένας

κοινωνικός σχηματισμός από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό και εν συνεχεία στον

κομμουνισμό δεν υπάρχει άραγε σε καθεμιά από αυτές τις φάσεις ένας αντικειμενικός

[5]

κίνδυνος laquoοπισθοδρόμησηςraquo Αυτός ο κίνδυνος δεν σχετίζεται άραγε με την πολιτική που

ακολουθεί το επαναστατικό κόμμα με τον ορθό ή εσφαλμένο χαρακτήρα της όχι μόνο σε

σχέση με τη γενική γραμμή αλλά και με τις λεπτομέρειες της εφαρμογής της Δεν σχετίζεται

με τον τρόπο που καθορίζονται οι στόχοι η ιεραρχία και η συνάρθρωσή τους και με τους

αντικειμενικούς μηχανισμούς (οικονομικούς πολιτικούς ιδεολογικούς) που εγκαθιδρύονται

από αυτήν την πολιτική Δεν διέπονται αυτοί οι μηχανισμοί από μια λογική και μια

αναγκαιότητα που μπορούν να επιφέρουν την laquoοπισθοδρόμησηraquo της σοσιαλιστικής χώρας

laquoπρος τον καπιταλισμόraquo Επιπροσθέτως αυτός ο κίνδυνος δεν πολλαπλασιάζεται λόγω της

ύπαρξης του ιμπεριαλισμού των μέσων που διαθέτει (οικονομικών πολιτικών

στρατιωτικών και ιδεολογικών) της στήριξης που μπορεί να εξασφαλίσει από ορισμένα

στοιχεία μιας σοσιαλιστικής χώρας καταλαμβάνοντας ορισμένα κενά της (βλ την

ιδεολογία) χρησιμοποιώντας τους μηχανισμούς της για να εξουδετερώσει και να

χρησιμοποιήσει πολιτικά αυτή τη χώρα και εν συνεχεία για να την υποτάξει οικονομικά

Για να χρησιμοποιήσουμε σε σχέση με αυτόν τον γενικό κίνδυνο τους σημερινούς

όρους του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας το μέλλον του σοσιαλισμού σε μια χώρα είναι

άραγε εκατό τοις εκατό διασφαλισμένο δηλαδή οριστικά ανεπιστρεπτί από το γεγονός και

μόνο ότι αυτή η χώρα έχει πραγματοποιήσει μια διπλή πολιτική και οικονομική

επανάσταση Δεν μπορεί να οπισθοδρομήσει προς τον καπιταλισμό

Δεν έχουμε εφεξής ένα παράδειγμα τη Γιουγκοσλαβία

Μια σοσιαλιστική χώρα δεν μπορεί συνεπώς να διατηρήσει και μάλιστα για

σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα τις εξωτερικές ή ορισμένες εξωτερικές μορφές του

σοσιαλισμού (οικονομικές πολιτικές) και την ίδια στιγμή να τους δώσει ένα εντελώς

διαφορετικό οικονομικό πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο (μηχανισμός παλινόρθωσης

του καπιταλισμού) δεχόμενη προοδευτικά να εξουδετερωθεί εν συνεχεία να

χρησιμοποιηθεί πολιτικά από τον ιμπεριαλισμό και εν συνεχεία να υποταχτεί οικονομικά σε

αυτόν

Το συγκεκριμένο πρόβλημα συνδέεται άρρηκτα με τη θέση του ΚΚΚ για τον κίνδυνο

laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Σε συνάρτηση με

αυτήν ακριβώς τη γενική θέση μπορούμε να πούμε ότι οι σοσιαλιστικές χώρες βρίσκονται

συνεχώς μπροστά στο δίλημμα των laquoδύο δρόμωνraquo Αυτό το δίλημμα μπορεί σε ορισμένες

περιστάσεις να γίνει εξαιρετικά κρίσιμο ακόμα και σήμερα Μπροστά στις σοσιαλιστικές

χώρες και σε σχέση με τα αποτελέσματα που έχουν κατακτήσει στην επανάστασή τους

ανοίγονται πράγματι δύο δρόμοι

[6]

- Ο επαναστατικός δρόμος που οδηγεί πιο μπροστά από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη του

σοσιαλισμού και εν συνεχεία προς το πέρασμα στον κομμουνισμό

- Ο δρόμος της οπισθοδρόμησης που οδηγεί πιο πίσω από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την πολιτική εξουδετέρωση και εν συνεχεία

χρησιμοποίηση προς την οικονομική κυριαρχία και ακολούθως αφομοίωση

μιας σοσιαλιστικής χώρας από τον ιμπεριαλισμό ο δρόμος της

laquoοπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμόraquo

Το δίλημμα των δύο δρόμων είναι αυτό ακριβώς είτε laquoσταματούμε στα μισά του

δρόμουraquo δηλαδή στην πραγματικότητα οπισθοδρομούμε είτε δεν laquoσταματούμε στα μισά

του δρόμουraquo δηλαδή προχωρούμε προς τα μπρος

Στα επίσημα κινεζικά κείμενα ο πρώτος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια σύντομη

έκφραση laquoκαπιταλιστικός δρόμοςraquo (γίνεται έτσι λόγος για laquoκαθοδηγητικά στελέχη που

ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo) και ο δεύτερος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια

σύντομη έκφραση laquoεπαναστατικός δρόμοςraquo

Ιδού λοιπόν το κύριο πολιτικό πρόβλημα που τίθεται από την πολιτική συγκυρία της

Πολιτιστική Επανάσταση

β) Πολιτικοί στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει για την Κίνα την απάντηση σε αυτό το ερώτημα

τη λύση σε αυτό το πρόβλημα Για την Κίνα είναι όμως σαφές ότι αυτή η λύση όπως και

αυτό το πρόβλημα υπερβαίνει απείρως την κινεζική συγκυρία χάρη στην εμβέλεια και τα

αποτελέσματά της

Λέει το ΚΚΚ βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι Πρέπει να διαλέξουμε είτε θα

σταματήσουμε στα μισά και τότε στην πραγματικότητα ακόμη κι αν ισχυριζόμαστε το

αντίθετο θα πορευτούμε στον δρόμο της οπισθοχώρησης στον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo

Είτε θα αποφασίσουμε να προχωρήσουμε μπροστά να λάβουμε τα αναγκαία μέτρα και

συνεπώς να πορευτούμε στον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Σε αυτό ακριβώς το σημείο παρεμβαίνει η Πολιτιστική Επανάσταση στο πλαίσιο της

κινεζικής συγκυρίας

[7]

Το ΚΚΚ δηλώνει ότι για να δυναμώσει και να αναπτυχθεί ο σοσιαλισμός στην Κίνα

για να διασφαλιστεί το μέλλον του και για να προστατεύεται διαρκώς από κάθε κίνδυνο

οπισθοδρόμησης πρέπει να προστεθεί στην πολιτική επανάσταση και στην οικονομική

επανάσταση μια τρίτη επανάσταση η μαζική ιδεολογική επανάσταση

Αυτή τη μαζική ιδεολογική Επανάσταση το ΚΚΚ την ονομάζει προλεταριακή

Πολιτιστική Επανάσταση

Τελικός σκοπός της είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία των μαζών να

αντικατασταθεί η φεουδαρχική αστική και μικροαστική ιδεολογία που διαποτίζει ακόμα τις

μάζες της κινεζικής κοινωνίας από μια νέα ιδεολογία μαζών από μια προλεταριακή

σοσιαλιστική ιδεολογία Έτσι θα δοθεί στη σοσιαλιστική οικονομική υποδομή και στη

σοσιαλιστική πολιτική υπερδομή μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή

Αυτός ο τελικός σκοπός ορίζει τον μακρινό στόχο της Πολιτιστικής Επανάστασης Η

Πολιτιστική Επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι ένα εξαιρετικά μακρόπνοο έργο

Ωστόσο αυτός ο τελικός σκοπός συναρθρώνεται από σήμερα με το κύριο το

ουσιαστικό πρόβλημα της συγκυρίας το πρόβλημα του σταυροδρομιού το πρόβλημα των

δύο δρόμων

Αυτή η συνάρθρωση αναδεικνύεται ξεκάθαρα από όλα τα επίσημα κινεζικά κείμενα

που καθορίζουν την ιεραρχία των σημερινών στόχων laquoΤο σημερινό κίνημα θέτει κυρίως

στο στόχαστρό του όσους κατέχουν καθοδηγητικές θέσεις μέσα στο Κόμμα και βαδίζουν

στον καπιταλιστικό δρόμοraquo Επομένως η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να ξεκινήσει μέσα

στο Κόμμα από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του Κόμματος

την ίδια στιγμή που θα πρέπει να αναπτύσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις Η Πολιτιστική

Επανάσταση θέτει άμεσα ευθέως στα καθοδηγητικά στελέχη το ουσιαστικό ερώτημα το

ερώτημα του δρόμου που ακολουθούν το ερώτημα του δρόμου που προτίθενται να

ακολουθήσουν τον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo ή τον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Αυτός ο ουσιαστικός στόχος αναδεικνύει χωρίς διφορούμενα το ουσιαστικό

ερώτημα στο οποίο απαντά τη Πολιτιστική Επανάσταση

Ασφαλώς η Πολιτιστική Επανάσταση έχει εφεξής άλλους στόχους Στον βαθμό που

η ιδεολογία είναι παρούσα σε όλες τις πρακτικές μιας συγκεκριμένης κοινωνίας η

Πολιτιστική Επανάσταση αφορά εξίσου τις μορφές της ιδεολογίας που παρεμβαίνουν στην

οικονομική πρακτική στην πολιτική πρακτική στην επιστημονική και τεχνική πρακτική

στην αισθητική πρακτική στην παιδαγωγική πρακτική κλπ

[8]

Σε όλους αυτούς τους τομείς η Πολιτιστική Επανάσταση θέτει άμεσους στόχους οι

οποίοι όμως ορίζονται με βάση τους απώτερους στόχους Συνδέονται όλοι σε τελική

ανάλυση με τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος του προβλήματος των δύο δρόμων

γ) Μέσα και μέθοδοι της Πολιτιστική Επανάστασης

Σε σχέση με τα μέσα και τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης εδράζονται

στην αρχή ότι η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να είναι μια επανάσταση μαζών που

μετασχηματίζει την ιδεολογία των μαζών και η οποία διεξάγεται από τις ίδιες τις μάζες

Πράγματι ζητούμενο δεν είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία ή να αναμορφωθεί

η σκέψη ορισμένων διανοούμενων ή καθοδηγητικών στελεχών Ζητούμενο δεν είναι επίσης

να μετασχηματιστεί απλώς η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε περίπτωση που

κάτι τέτοιο κρινόταν αναγκαίο Ζητούμενο είναι να μετασχηματιστούν οι ιδέες οι τρόποι

σκέψης οι τρόποι δράσης τα ήθη των μαζών ολόκληρης της χώρας αρκετών εκατοντάδων

εκατομμυρίων ανθρώπων χωρικών εργατών και διανοούμενων

Όμως ένας τέτοιος μετασχηματισμός της ιδεολογίας των μαζών δεν μπορεί παρά

να είναι έργο των ίδιων των μαζών που δρουν εντός και μέσω οργανώσεων οι οποίες είναι

μαζικές οργανώσεις

Η πολιτική του ΚΚΚ συνίσταται έτσι στην ευρύτερη δυνατή έκκληση και στη

μεγαλύτερη δυνατή εμπιστοσύνη προς τις μάζες και στην πρόσκληση προς όλους τους

πολιτικούς υπευθύνους και καθοδηγητές να ακολουθήσουν χωρίς ενδοιασμούς αλλά με

τόλμη αυτή τη laquoγραμμή των μαζώνraquo Πρέπει να δοθεί ο λόγος στις μάζες και να υπάρξει

εμπιστοσύνη στις πρωτοβουλίες των μαζών Σφάλματα τα οποία είναι αναπόφευκτα σε

κάθε κίνημα θα υπάρξουν θα διορθωθούν μέσα στο κίνημα οι μάζες θα αυτοδιδαχθούν

στην πράξη Αλλά δεν πρέπει για κανένα λόγο να παρεμποδιστεί ή να περιοριστεί εκ των

προτέρων το κίνημα υπό το πρόσχημα laquoπιθανώνraquo σφαλμάτων ή υπερβολών κάτι τέτοιο

θα σηματοδοτούσε τη συντριβή του κινήματος Πρέπει επίσης να προβλέψουμε ότι θα

υπάρξουν αντιστάσεις ενίοτε σημαντικές απέναντι στο κίνημα των μαζών είναι

φυσιολογικές δεδομένου ότι η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια μορφή της ταξικής

πάλης Αυτές οι αντιστάσεις θα προκύψουν από εκπροσώπους των παλαιών κυρίαρχων

τάξεων μπορεί να προέλθουν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις από μάζες που δεν θα

έχουν καθοδηγηθεί σωστά ή που θα τις χρησιμοποιούν μπορεί να προέλθουν τέλος και

από ορισμένα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος Κάθε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να

[9]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

Όποια θέση κι αν έχει λάβει κάθε κομμουνιστής θα ήταν απαράδεκτο να

laquoαντιμετωπίσειraquo με συνοπτικές διαδικασίες και δίχως περαιτέρω διερεύνηση την Κινεζική

Πολιτιστική Επανάσταση σαν ένα γεγονός ανάμεσα σε άλλα σαν ένα επιχείρημα ανάμεσα

σε άλλα

Καταρχάς η Πολιτιστική Επανάσταση δεν είναι επιχείρημα είναι πρωτίστως ένα

ιστορικό γεγονός Δεν είναι ένα γεγονός ανάμεσα σε άλλα είναι ένα ιστορικό γεγονός χωρίς

προηγούμενο

Δεν είναι ένα περιστασιακό ιστορικό γεγονός δεν είναι μια απόφαση που ελήφθη

laquoσε σχέσηraquo με την πάλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας ενάντια στον laquoσύγχρονο

ρεβιζιονισμόraquo ή την στρατιωτική και πολιτική περικύκλωση της Κίνας Είναι ένα ιστορικό

γεγονός μεγάλης σημασίας και μακράς διάρκειας Ανήκει στην ανάπτυξη της Κινεζικής

Επανάστασης Αντιπροσωπεύει μια από τις φάσεις της μια από τις μεταβολές της Απλώνει

τις ρίζες του στο παρελθόν της και προετοιμάζει το μέλλον της Με αυτήν την έννοια δεν

ανήκει μόνο στην Κινεζική Επανάσταση αλλά και στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα

Πρόκειται επομένως για ένα ιστορικό γεγονός που πρέπει να εξεταστεί καθεαυτό

στην ανεξαρτησία και τη βαθύτητά του χωρίς να αναχθεί πραγματιστικά σε κάποια πλευρά

της σημερινής συγκυρίας

Επιπλέον πρόκειται για ένα μοναδικό ιστορικό γεγονός Αφενός δεν έχει κανένα

ιστορικό προηγούμενο και αφετέρου παρουσιάζει εξαιρετικό θεωρητικό ενδιαφέρον

Ο Μαρξ ο Ένγκελς και ο Λένιν διακήρυσσαν πάντοτε ότι είναι απολύτως αναγκαίο

να δοθεί στη σοσιαλιστική υποδομή η οποία εγκαθιδρύεται με την πολιτική επανάσταση

μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή δηλαδή μια σοσιαλιστική ιδεολογική υπερδομή

Χρειάζεται επομένως μια ιδεολογική επανάσταση μια επανάσταση στην ιδεολογία των

μαζών Αυτή η θέση εκφράζει μια θεμελιώδη αρχή της μαρξιστικής θεωρίας

Ο Λένιν είχε βαθιά επίγνωση αυτής της αναγκαιότητας και το μπολσεβίκικο κόμμα

κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες σε αυτήν την κατεύθυνση Όμως οι περιστάσεις δεν

επέτρεψαν στην ΕΣΣΔ να θέσει στην πολιτική ημερήσια διάταξη μια μαζική ιδεολογική

επανάσταση

Πρώτο το ΚΚΚ κινείται και παρακινεί τις μάζες σε αυτήν την κατεύθυνση

εφαρμόζοντας νέα μέσα Πρώτο το ΚΚΚ θέτει στην ημερήσια διάταξη αυτή την μαζική

ιδεολογική επανάσταση η οποία περιγράφεται με τον όρο laquoΠολιτιστική Επανάστασηraquo

[2]

Αυτή η συσχέτιση ανάμεσα σε μια μαρξιστική θεωρητική θέση που παρέμενε μέχρι

σήμερα σε πρακτική κατάσταση και σε ένα νέο ιστορικό γεγονός που συνιστά πραγμάτωσή

της δεν μπορεί προφανώς να αφήσει αδιάφορο κανέναν κομμουνιστή Μια τέτοια

συσχέτιση δεν μπορεί παρά να προκαλέσει ένα εξαιρετικό πολιτικό και θεωρητικό

ενδιαφέρον

Ασφαλώς η καινοτομία η πρωτοτυπία ο απρόσμενος χαρακτήρας των μορφών του

συμβάντος δεν μπορούν παρά να προκαλέσουν έκπληξη να προβληματίσουν και να

εγείρουν κάθε είδους ερωτήματα Το αντίθετο θα ήταν παράδοξο

Σε αυτές τις συνθήκες κανείς δεν μπορεί να λάβει θέση αν δεν διεξαγάγει πρώτα

μια σοβαρή μελέτη Ένας κομμουνιστής εξ αποστάσεως όπως εμείς δεν μπορεί να

αποφανθεί για την Πολιτιστική Επανάσταση και συνεπώς να την κρίνει αν δεν έχει

αναλύσει τουλάχιστον σε επίπεδο αρχών με βάση τα ντοκουμέντα που διαθέτει και υπό

το φως των μαρξιστικών αρχών τους πολιτικούς και θεωρητικούς τίτλους της Πολιτιστική

Επανάσταση

Αυτό σημαίνει

1) Πρέπει πρώτα να αναλύσουμε την Πολιτιστική Επανάσταση ως ένα πολιτικό

γεγονός πράγμα που προϋποθέτει ότι θα εξετάσουμε ταυτοχρόνως

- την πολιτική συγκυρία στην οποία παρεμβαίνει

- τους πολιτικούς στόχους που θέτει

- τα μέσα και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί και εφαρμόζει

2) Πρέπει εν συνεχεία να εξετάσουμε αυτό το πολιτικό γεγονός υπό το φως των

θεωρητικών αρχών του μαρξισμού (ιστορικός υλισμός διαλεκτικός υλισμός)

για να διερευνήσουμε κατά πόσο αυτό το πολιτικό γεγονός είναι ή όχι

σύμφωνο με τις θεωρητικές αρχές του μαρξισμού

Χωρίς αυτήν την διπλή πολιτική και θεωρητική ανάλυση την οποία θα

παρουσιάσουμε εδώ σε αδρές γραμμές δεν είναι δυνατόν για έναν γάλλο κομμουνιστή να

κρίνει την Πολιτιστική Επανάσταση

1 ndash ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

α) Συγκυρία της Πολιτιστικής Επανάστασης

[3]

Το ΚΚΚ έχει τονίσει στις επίσημες διακηρύξεις του τη θεμελιώδη πολιτική αιτία της

Πολιτιστικής Επανάστασης (βλ τα laquo16 σημείαraquo την Έκθεση της ΚΕ τα κύρια άρθρα της

Λαϊκής Ημερησίας)

laquoΣτις σοσιαλιστικές χώρες μετά την πραγματοποίηση επί της ουσίας του

σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής παραμένει ακόμα

το ερώτημα ποιον δρόμο να ακολουθήσουμε Πρέπει να διεξάγουμε μέχρι τέλους τη

σοσιαλιστική επανάσταση και να περάσουμε βαθμιαία στον κομμουνισμό Ή μήπως να

σταματήσουμε στα μισά του δρόμου και να γυρίσουμε στον καπιταλισμό Αυτό το ερώτημα

τίθεται σε εμάς με επιτακτικό τρόποraquo (Κύριο άρθρο της Λαϊκής Ημερησίας 1581966)

Η Πολιτιστική Επανάσταση παρουσιάζεται έτσι χωρίς κανένα διφορούμενο ως μια

πολιτική απάντηση σε ένα εξόχως συγκεκριμένο πολιτικό ερώτημα Αυτό το πολιτικό

ερώτημα χαρακτηρίζεται laquoεπιτακτικόraquo και laquoκομβικόraquo

Αυτό το κομβικό ερώτημα αφορά το πεδίο των γεγονότων και τίθεται στο ΚΚΚ σε

μια καθορισμένη πολιτική συγκυρία

Για τι είδους συγκυρία πρόκειται

Δεν πρόκειται ουσιαστικά όπως πιστεύουν ορισμένοι σχολιαστές για την

laquoπαγκόσμιαraquo συγκυρία δηλαδή για τη σοβαρή σύγκρουση που προκλήθηκε από την

αμερικανική επίθεση στο Απελευθερωτικό Κίνημα του Νότιου Βιετνάμ ενάντια στο

σοσιαλιστικό κράτος της Λαϊκής Δημοκρατίας του Βιετνάμ και με τις απειλές κατά της

Κίνας Η συγκυρία που εξηγεί την Πολιτιστική Επανάσταση είναι ουσιαστικά εσωτερική

στον σοσιαλισμό

Αλλά αυτή η συγκυρία δεν συνίσταται επίσης ουσιαστικά στην laquoσύγκρουσηraquo

ανάμεσα στο ΚΚΚ και το ΚΚΣΕ Αυτή η laquoσύγκρουσηraquo είναι αναφορικά με την Πολιτιστική

Επανάσταση σχετικά παράπλευρη Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν είναι πρώτα και κύρια

μια laquoαπάντησηraquo στη laquoσύγκρουσηraquo ένα επιχείρημα του ΚΚΚ ενάντια στο ΚΚΣΕ Η

Πολιτιστική Επανάσταση απαντά σε ένα άλλο θεμελιώδες ερώτημα μια μόνο πλευρά ή

έκφανση του οποίου είναι αυτή η σύγκρουση

Η συγκυρία της Πολιτιστικής Επανάστασης αποτελείται από τα σημερινά

προβλήματα της ανάπτυξης της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Κίνα Το ΚΚΚ αναφέρεται

στην Κίνα όταν λέει laquoτο ερώτημα τίθεται σε εμάς με επιτακτικό τρόποraquo Στην

πραγματικότητα δεν προτείνει τη laquoλύσηraquo του στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες δεν τις καλεί

[4]

να στρατευτούν στην Πολιτιστική Επανάσταση Είναι όμως σαφές ότι η συγκυρία της

Πολιτιστικής Επανάστασης δεν αφορά μόνο τα προβλήματα της ανάπτυξης που

αντιμετωπίζει η Κινεζική Επανάσταση Μέσω της κινεζικής εμπειρίας εμπλέκεται άμεσα ή

έμμεσα η συγκυρία όλων των σοσιαλιστικών χωρών Η κινεζική συγκυρία εμφανίζεται

πράγματι ως μια ιδιαίτερη περίπτωση της συγκυρίας των σοσιαλιστικών χωρών εν γένει

Για να κατανοήσουμε το θεμελιώδες και κομβικό πρόβλημα που αποτελεί το

υπόβαθρο της πολιτικής συγκυρίας της Πολιτιστικής Επανάστασης θα χρειαστεί επομένως

να το αναζητήσουμε εκεί όπου πραγματικά βρίσκεται Δεν πρέπει να σφάλουμε αναφορικά

με τη συγκυρία Δεν πρέπει να αναζητήσουμε αυτό το πρόβλημα ούτε στην laquoπαγκόσμιαraquo

συγκυρία (ιμπεριαλιστική επιθετικότητα) ούτε στη συγκυρία της laquoσύγκρουσης ΚΚΚΚΚΣΕraquo

Πρέπει να το αναζητήσουμε στη συγκυρία της κινεζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και

γενικότερα στην εσωτερική συγκυρία των σοσιαλιστικών χωρών

Ας υπενθυμίσουμε τι είναι μια σοσιαλιστική χώρα

Είναι μια χώρα όπου έχει συμβεί μια σοσιαλιστική πολιτική επανάσταση (κατάληψη

της εξουσίας υπό διαφορετικές ιστορικές συνθήκες με κατάληξη όμως τη δικτατορία του

προλεταριάτου) εν συνεχεία μια οικονομική επανάσταση (κοινωνικοποίηση των μέσων

παραγωγής εγκαθίδρυση σοσιαλιστικών παραγωγικών σχέσεων) Μια σοσιαλιστική χώρα

που έχει συγκροτηθεί κατrsquo αυτόν τον τρόπο laquoοικοδομεί τον σοσιαλισμόraquo σε συνθήκες

δικτατορίας του προλεταριάτου και όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή προετοιμάζει το

πέρασμα στον κομμουνισμό Πρόκειται για ένα μακρόπνοο έργο

Όμως σύμφωνα με το ΚΚΚ η κριτική εξέταση των laquoθετικών και των αρνητικών

εμπειριώνraquo των σοσιαλιστικών επαναστάσεων των νικών και των ηττών τους των

δυσκολιών τους των προόδων τους των βημάτων που έχουν κάνει (στην ΕΣΣΔ στις

σοσιαλιστικές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης στη Γιουγκοσλαβία στην Κίνα στη Βόρεια

Κορέα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ στην Κούβα) δείχνει ότι κάθε σοσιαλιστική

χώρα βρέθηκε ή βρίσκεται ή θα βρεθεί ακόμα κι αν έχει πραγματοποιηθεί laquoεπί της

ουσίαςraquo η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής μπροστά σε ένα κομβικό πρόβλημα το

πρόβλημα των δύο laquoδρόμωνraquo

Θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια αυτό το πρόβλημα Θα το διατυπώσουμε με

μορφή ερωτημάτων

Στις επαναστατικές μεταβατικές φάσεις που έχουν σαν αποτέλεσμα να περνά ένας

κοινωνικός σχηματισμός από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό και εν συνεχεία στον

κομμουνισμό δεν υπάρχει άραγε σε καθεμιά από αυτές τις φάσεις ένας αντικειμενικός

[5]

κίνδυνος laquoοπισθοδρόμησηςraquo Αυτός ο κίνδυνος δεν σχετίζεται άραγε με την πολιτική που

ακολουθεί το επαναστατικό κόμμα με τον ορθό ή εσφαλμένο χαρακτήρα της όχι μόνο σε

σχέση με τη γενική γραμμή αλλά και με τις λεπτομέρειες της εφαρμογής της Δεν σχετίζεται

με τον τρόπο που καθορίζονται οι στόχοι η ιεραρχία και η συνάρθρωσή τους και με τους

αντικειμενικούς μηχανισμούς (οικονομικούς πολιτικούς ιδεολογικούς) που εγκαθιδρύονται

από αυτήν την πολιτική Δεν διέπονται αυτοί οι μηχανισμοί από μια λογική και μια

αναγκαιότητα που μπορούν να επιφέρουν την laquoοπισθοδρόμησηraquo της σοσιαλιστικής χώρας

laquoπρος τον καπιταλισμόraquo Επιπροσθέτως αυτός ο κίνδυνος δεν πολλαπλασιάζεται λόγω της

ύπαρξης του ιμπεριαλισμού των μέσων που διαθέτει (οικονομικών πολιτικών

στρατιωτικών και ιδεολογικών) της στήριξης που μπορεί να εξασφαλίσει από ορισμένα

στοιχεία μιας σοσιαλιστικής χώρας καταλαμβάνοντας ορισμένα κενά της (βλ την

ιδεολογία) χρησιμοποιώντας τους μηχανισμούς της για να εξουδετερώσει και να

χρησιμοποιήσει πολιτικά αυτή τη χώρα και εν συνεχεία για να την υποτάξει οικονομικά

Για να χρησιμοποιήσουμε σε σχέση με αυτόν τον γενικό κίνδυνο τους σημερινούς

όρους του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας το μέλλον του σοσιαλισμού σε μια χώρα είναι

άραγε εκατό τοις εκατό διασφαλισμένο δηλαδή οριστικά ανεπιστρεπτί από το γεγονός και

μόνο ότι αυτή η χώρα έχει πραγματοποιήσει μια διπλή πολιτική και οικονομική

επανάσταση Δεν μπορεί να οπισθοδρομήσει προς τον καπιταλισμό

Δεν έχουμε εφεξής ένα παράδειγμα τη Γιουγκοσλαβία

Μια σοσιαλιστική χώρα δεν μπορεί συνεπώς να διατηρήσει και μάλιστα για

σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα τις εξωτερικές ή ορισμένες εξωτερικές μορφές του

σοσιαλισμού (οικονομικές πολιτικές) και την ίδια στιγμή να τους δώσει ένα εντελώς

διαφορετικό οικονομικό πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο (μηχανισμός παλινόρθωσης

του καπιταλισμού) δεχόμενη προοδευτικά να εξουδετερωθεί εν συνεχεία να

χρησιμοποιηθεί πολιτικά από τον ιμπεριαλισμό και εν συνεχεία να υποταχτεί οικονομικά σε

αυτόν

Το συγκεκριμένο πρόβλημα συνδέεται άρρηκτα με τη θέση του ΚΚΚ για τον κίνδυνο

laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Σε συνάρτηση με

αυτήν ακριβώς τη γενική θέση μπορούμε να πούμε ότι οι σοσιαλιστικές χώρες βρίσκονται

συνεχώς μπροστά στο δίλημμα των laquoδύο δρόμωνraquo Αυτό το δίλημμα μπορεί σε ορισμένες

περιστάσεις να γίνει εξαιρετικά κρίσιμο ακόμα και σήμερα Μπροστά στις σοσιαλιστικές

χώρες και σε σχέση με τα αποτελέσματα που έχουν κατακτήσει στην επανάστασή τους

ανοίγονται πράγματι δύο δρόμοι

[6]

- Ο επαναστατικός δρόμος που οδηγεί πιο μπροστά από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη του

σοσιαλισμού και εν συνεχεία προς το πέρασμα στον κομμουνισμό

- Ο δρόμος της οπισθοδρόμησης που οδηγεί πιο πίσω από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την πολιτική εξουδετέρωση και εν συνεχεία

χρησιμοποίηση προς την οικονομική κυριαρχία και ακολούθως αφομοίωση

μιας σοσιαλιστικής χώρας από τον ιμπεριαλισμό ο δρόμος της

laquoοπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμόraquo

Το δίλημμα των δύο δρόμων είναι αυτό ακριβώς είτε laquoσταματούμε στα μισά του

δρόμουraquo δηλαδή στην πραγματικότητα οπισθοδρομούμε είτε δεν laquoσταματούμε στα μισά

του δρόμουraquo δηλαδή προχωρούμε προς τα μπρος

Στα επίσημα κινεζικά κείμενα ο πρώτος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια σύντομη

έκφραση laquoκαπιταλιστικός δρόμοςraquo (γίνεται έτσι λόγος για laquoκαθοδηγητικά στελέχη που

ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo) και ο δεύτερος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια

σύντομη έκφραση laquoεπαναστατικός δρόμοςraquo

Ιδού λοιπόν το κύριο πολιτικό πρόβλημα που τίθεται από την πολιτική συγκυρία της

Πολιτιστική Επανάσταση

β) Πολιτικοί στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει για την Κίνα την απάντηση σε αυτό το ερώτημα

τη λύση σε αυτό το πρόβλημα Για την Κίνα είναι όμως σαφές ότι αυτή η λύση όπως και

αυτό το πρόβλημα υπερβαίνει απείρως την κινεζική συγκυρία χάρη στην εμβέλεια και τα

αποτελέσματά της

Λέει το ΚΚΚ βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι Πρέπει να διαλέξουμε είτε θα

σταματήσουμε στα μισά και τότε στην πραγματικότητα ακόμη κι αν ισχυριζόμαστε το

αντίθετο θα πορευτούμε στον δρόμο της οπισθοχώρησης στον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo

Είτε θα αποφασίσουμε να προχωρήσουμε μπροστά να λάβουμε τα αναγκαία μέτρα και

συνεπώς να πορευτούμε στον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Σε αυτό ακριβώς το σημείο παρεμβαίνει η Πολιτιστική Επανάσταση στο πλαίσιο της

κινεζικής συγκυρίας

[7]

Το ΚΚΚ δηλώνει ότι για να δυναμώσει και να αναπτυχθεί ο σοσιαλισμός στην Κίνα

για να διασφαλιστεί το μέλλον του και για να προστατεύεται διαρκώς από κάθε κίνδυνο

οπισθοδρόμησης πρέπει να προστεθεί στην πολιτική επανάσταση και στην οικονομική

επανάσταση μια τρίτη επανάσταση η μαζική ιδεολογική επανάσταση

Αυτή τη μαζική ιδεολογική Επανάσταση το ΚΚΚ την ονομάζει προλεταριακή

Πολιτιστική Επανάσταση

Τελικός σκοπός της είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία των μαζών να

αντικατασταθεί η φεουδαρχική αστική και μικροαστική ιδεολογία που διαποτίζει ακόμα τις

μάζες της κινεζικής κοινωνίας από μια νέα ιδεολογία μαζών από μια προλεταριακή

σοσιαλιστική ιδεολογία Έτσι θα δοθεί στη σοσιαλιστική οικονομική υποδομή και στη

σοσιαλιστική πολιτική υπερδομή μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή

Αυτός ο τελικός σκοπός ορίζει τον μακρινό στόχο της Πολιτιστικής Επανάστασης Η

Πολιτιστική Επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι ένα εξαιρετικά μακρόπνοο έργο

Ωστόσο αυτός ο τελικός σκοπός συναρθρώνεται από σήμερα με το κύριο το

ουσιαστικό πρόβλημα της συγκυρίας το πρόβλημα του σταυροδρομιού το πρόβλημα των

δύο δρόμων

Αυτή η συνάρθρωση αναδεικνύεται ξεκάθαρα από όλα τα επίσημα κινεζικά κείμενα

που καθορίζουν την ιεραρχία των σημερινών στόχων laquoΤο σημερινό κίνημα θέτει κυρίως

στο στόχαστρό του όσους κατέχουν καθοδηγητικές θέσεις μέσα στο Κόμμα και βαδίζουν

στον καπιταλιστικό δρόμοraquo Επομένως η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να ξεκινήσει μέσα

στο Κόμμα από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του Κόμματος

την ίδια στιγμή που θα πρέπει να αναπτύσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις Η Πολιτιστική

Επανάσταση θέτει άμεσα ευθέως στα καθοδηγητικά στελέχη το ουσιαστικό ερώτημα το

ερώτημα του δρόμου που ακολουθούν το ερώτημα του δρόμου που προτίθενται να

ακολουθήσουν τον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo ή τον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Αυτός ο ουσιαστικός στόχος αναδεικνύει χωρίς διφορούμενα το ουσιαστικό

ερώτημα στο οποίο απαντά τη Πολιτιστική Επανάσταση

Ασφαλώς η Πολιτιστική Επανάσταση έχει εφεξής άλλους στόχους Στον βαθμό που

η ιδεολογία είναι παρούσα σε όλες τις πρακτικές μιας συγκεκριμένης κοινωνίας η

Πολιτιστική Επανάσταση αφορά εξίσου τις μορφές της ιδεολογίας που παρεμβαίνουν στην

οικονομική πρακτική στην πολιτική πρακτική στην επιστημονική και τεχνική πρακτική

στην αισθητική πρακτική στην παιδαγωγική πρακτική κλπ

[8]

Σε όλους αυτούς τους τομείς η Πολιτιστική Επανάσταση θέτει άμεσους στόχους οι

οποίοι όμως ορίζονται με βάση τους απώτερους στόχους Συνδέονται όλοι σε τελική

ανάλυση με τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος του προβλήματος των δύο δρόμων

γ) Μέσα και μέθοδοι της Πολιτιστική Επανάστασης

Σε σχέση με τα μέσα και τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης εδράζονται

στην αρχή ότι η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να είναι μια επανάσταση μαζών που

μετασχηματίζει την ιδεολογία των μαζών και η οποία διεξάγεται από τις ίδιες τις μάζες

Πράγματι ζητούμενο δεν είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία ή να αναμορφωθεί

η σκέψη ορισμένων διανοούμενων ή καθοδηγητικών στελεχών Ζητούμενο δεν είναι επίσης

να μετασχηματιστεί απλώς η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε περίπτωση που

κάτι τέτοιο κρινόταν αναγκαίο Ζητούμενο είναι να μετασχηματιστούν οι ιδέες οι τρόποι

σκέψης οι τρόποι δράσης τα ήθη των μαζών ολόκληρης της χώρας αρκετών εκατοντάδων

εκατομμυρίων ανθρώπων χωρικών εργατών και διανοούμενων

Όμως ένας τέτοιος μετασχηματισμός της ιδεολογίας των μαζών δεν μπορεί παρά

να είναι έργο των ίδιων των μαζών που δρουν εντός και μέσω οργανώσεων οι οποίες είναι

μαζικές οργανώσεις

Η πολιτική του ΚΚΚ συνίσταται έτσι στην ευρύτερη δυνατή έκκληση και στη

μεγαλύτερη δυνατή εμπιστοσύνη προς τις μάζες και στην πρόσκληση προς όλους τους

πολιτικούς υπευθύνους και καθοδηγητές να ακολουθήσουν χωρίς ενδοιασμούς αλλά με

τόλμη αυτή τη laquoγραμμή των μαζώνraquo Πρέπει να δοθεί ο λόγος στις μάζες και να υπάρξει

εμπιστοσύνη στις πρωτοβουλίες των μαζών Σφάλματα τα οποία είναι αναπόφευκτα σε

κάθε κίνημα θα υπάρξουν θα διορθωθούν μέσα στο κίνημα οι μάζες θα αυτοδιδαχθούν

στην πράξη Αλλά δεν πρέπει για κανένα λόγο να παρεμποδιστεί ή να περιοριστεί εκ των

προτέρων το κίνημα υπό το πρόσχημα laquoπιθανώνraquo σφαλμάτων ή υπερβολών κάτι τέτοιο

θα σηματοδοτούσε τη συντριβή του κινήματος Πρέπει επίσης να προβλέψουμε ότι θα

υπάρξουν αντιστάσεις ενίοτε σημαντικές απέναντι στο κίνημα των μαζών είναι

φυσιολογικές δεδομένου ότι η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια μορφή της ταξικής

πάλης Αυτές οι αντιστάσεις θα προκύψουν από εκπροσώπους των παλαιών κυρίαρχων

τάξεων μπορεί να προέλθουν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις από μάζες που δεν θα

έχουν καθοδηγηθεί σωστά ή που θα τις χρησιμοποιούν μπορεί να προέλθουν τέλος και

από ορισμένα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος Κάθε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να

[9]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

Αυτή η συσχέτιση ανάμεσα σε μια μαρξιστική θεωρητική θέση που παρέμενε μέχρι

σήμερα σε πρακτική κατάσταση και σε ένα νέο ιστορικό γεγονός που συνιστά πραγμάτωσή

της δεν μπορεί προφανώς να αφήσει αδιάφορο κανέναν κομμουνιστή Μια τέτοια

συσχέτιση δεν μπορεί παρά να προκαλέσει ένα εξαιρετικό πολιτικό και θεωρητικό

ενδιαφέρον

Ασφαλώς η καινοτομία η πρωτοτυπία ο απρόσμενος χαρακτήρας των μορφών του

συμβάντος δεν μπορούν παρά να προκαλέσουν έκπληξη να προβληματίσουν και να

εγείρουν κάθε είδους ερωτήματα Το αντίθετο θα ήταν παράδοξο

Σε αυτές τις συνθήκες κανείς δεν μπορεί να λάβει θέση αν δεν διεξαγάγει πρώτα

μια σοβαρή μελέτη Ένας κομμουνιστής εξ αποστάσεως όπως εμείς δεν μπορεί να

αποφανθεί για την Πολιτιστική Επανάσταση και συνεπώς να την κρίνει αν δεν έχει

αναλύσει τουλάχιστον σε επίπεδο αρχών με βάση τα ντοκουμέντα που διαθέτει και υπό

το φως των μαρξιστικών αρχών τους πολιτικούς και θεωρητικούς τίτλους της Πολιτιστική

Επανάσταση

Αυτό σημαίνει

1) Πρέπει πρώτα να αναλύσουμε την Πολιτιστική Επανάσταση ως ένα πολιτικό

γεγονός πράγμα που προϋποθέτει ότι θα εξετάσουμε ταυτοχρόνως

- την πολιτική συγκυρία στην οποία παρεμβαίνει

- τους πολιτικούς στόχους που θέτει

- τα μέσα και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί και εφαρμόζει

2) Πρέπει εν συνεχεία να εξετάσουμε αυτό το πολιτικό γεγονός υπό το φως των

θεωρητικών αρχών του μαρξισμού (ιστορικός υλισμός διαλεκτικός υλισμός)

για να διερευνήσουμε κατά πόσο αυτό το πολιτικό γεγονός είναι ή όχι

σύμφωνο με τις θεωρητικές αρχές του μαρξισμού

Χωρίς αυτήν την διπλή πολιτική και θεωρητική ανάλυση την οποία θα

παρουσιάσουμε εδώ σε αδρές γραμμές δεν είναι δυνατόν για έναν γάλλο κομμουνιστή να

κρίνει την Πολιτιστική Επανάσταση

1 ndash ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

α) Συγκυρία της Πολιτιστικής Επανάστασης

[3]

Το ΚΚΚ έχει τονίσει στις επίσημες διακηρύξεις του τη θεμελιώδη πολιτική αιτία της

Πολιτιστικής Επανάστασης (βλ τα laquo16 σημείαraquo την Έκθεση της ΚΕ τα κύρια άρθρα της

Λαϊκής Ημερησίας)

laquoΣτις σοσιαλιστικές χώρες μετά την πραγματοποίηση επί της ουσίας του

σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής παραμένει ακόμα

το ερώτημα ποιον δρόμο να ακολουθήσουμε Πρέπει να διεξάγουμε μέχρι τέλους τη

σοσιαλιστική επανάσταση και να περάσουμε βαθμιαία στον κομμουνισμό Ή μήπως να

σταματήσουμε στα μισά του δρόμου και να γυρίσουμε στον καπιταλισμό Αυτό το ερώτημα

τίθεται σε εμάς με επιτακτικό τρόποraquo (Κύριο άρθρο της Λαϊκής Ημερησίας 1581966)

Η Πολιτιστική Επανάσταση παρουσιάζεται έτσι χωρίς κανένα διφορούμενο ως μια

πολιτική απάντηση σε ένα εξόχως συγκεκριμένο πολιτικό ερώτημα Αυτό το πολιτικό

ερώτημα χαρακτηρίζεται laquoεπιτακτικόraquo και laquoκομβικόraquo

Αυτό το κομβικό ερώτημα αφορά το πεδίο των γεγονότων και τίθεται στο ΚΚΚ σε

μια καθορισμένη πολιτική συγκυρία

Για τι είδους συγκυρία πρόκειται

Δεν πρόκειται ουσιαστικά όπως πιστεύουν ορισμένοι σχολιαστές για την

laquoπαγκόσμιαraquo συγκυρία δηλαδή για τη σοβαρή σύγκρουση που προκλήθηκε από την

αμερικανική επίθεση στο Απελευθερωτικό Κίνημα του Νότιου Βιετνάμ ενάντια στο

σοσιαλιστικό κράτος της Λαϊκής Δημοκρατίας του Βιετνάμ και με τις απειλές κατά της

Κίνας Η συγκυρία που εξηγεί την Πολιτιστική Επανάσταση είναι ουσιαστικά εσωτερική

στον σοσιαλισμό

Αλλά αυτή η συγκυρία δεν συνίσταται επίσης ουσιαστικά στην laquoσύγκρουσηraquo

ανάμεσα στο ΚΚΚ και το ΚΚΣΕ Αυτή η laquoσύγκρουσηraquo είναι αναφορικά με την Πολιτιστική

Επανάσταση σχετικά παράπλευρη Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν είναι πρώτα και κύρια

μια laquoαπάντησηraquo στη laquoσύγκρουσηraquo ένα επιχείρημα του ΚΚΚ ενάντια στο ΚΚΣΕ Η

Πολιτιστική Επανάσταση απαντά σε ένα άλλο θεμελιώδες ερώτημα μια μόνο πλευρά ή

έκφανση του οποίου είναι αυτή η σύγκρουση

Η συγκυρία της Πολιτιστικής Επανάστασης αποτελείται από τα σημερινά

προβλήματα της ανάπτυξης της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Κίνα Το ΚΚΚ αναφέρεται

στην Κίνα όταν λέει laquoτο ερώτημα τίθεται σε εμάς με επιτακτικό τρόποraquo Στην

πραγματικότητα δεν προτείνει τη laquoλύσηraquo του στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες δεν τις καλεί

[4]

να στρατευτούν στην Πολιτιστική Επανάσταση Είναι όμως σαφές ότι η συγκυρία της

Πολιτιστικής Επανάστασης δεν αφορά μόνο τα προβλήματα της ανάπτυξης που

αντιμετωπίζει η Κινεζική Επανάσταση Μέσω της κινεζικής εμπειρίας εμπλέκεται άμεσα ή

έμμεσα η συγκυρία όλων των σοσιαλιστικών χωρών Η κινεζική συγκυρία εμφανίζεται

πράγματι ως μια ιδιαίτερη περίπτωση της συγκυρίας των σοσιαλιστικών χωρών εν γένει

Για να κατανοήσουμε το θεμελιώδες και κομβικό πρόβλημα που αποτελεί το

υπόβαθρο της πολιτικής συγκυρίας της Πολιτιστικής Επανάστασης θα χρειαστεί επομένως

να το αναζητήσουμε εκεί όπου πραγματικά βρίσκεται Δεν πρέπει να σφάλουμε αναφορικά

με τη συγκυρία Δεν πρέπει να αναζητήσουμε αυτό το πρόβλημα ούτε στην laquoπαγκόσμιαraquo

συγκυρία (ιμπεριαλιστική επιθετικότητα) ούτε στη συγκυρία της laquoσύγκρουσης ΚΚΚΚΚΣΕraquo

Πρέπει να το αναζητήσουμε στη συγκυρία της κινεζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και

γενικότερα στην εσωτερική συγκυρία των σοσιαλιστικών χωρών

Ας υπενθυμίσουμε τι είναι μια σοσιαλιστική χώρα

Είναι μια χώρα όπου έχει συμβεί μια σοσιαλιστική πολιτική επανάσταση (κατάληψη

της εξουσίας υπό διαφορετικές ιστορικές συνθήκες με κατάληξη όμως τη δικτατορία του

προλεταριάτου) εν συνεχεία μια οικονομική επανάσταση (κοινωνικοποίηση των μέσων

παραγωγής εγκαθίδρυση σοσιαλιστικών παραγωγικών σχέσεων) Μια σοσιαλιστική χώρα

που έχει συγκροτηθεί κατrsquo αυτόν τον τρόπο laquoοικοδομεί τον σοσιαλισμόraquo σε συνθήκες

δικτατορίας του προλεταριάτου και όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή προετοιμάζει το

πέρασμα στον κομμουνισμό Πρόκειται για ένα μακρόπνοο έργο

Όμως σύμφωνα με το ΚΚΚ η κριτική εξέταση των laquoθετικών και των αρνητικών

εμπειριώνraquo των σοσιαλιστικών επαναστάσεων των νικών και των ηττών τους των

δυσκολιών τους των προόδων τους των βημάτων που έχουν κάνει (στην ΕΣΣΔ στις

σοσιαλιστικές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης στη Γιουγκοσλαβία στην Κίνα στη Βόρεια

Κορέα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ στην Κούβα) δείχνει ότι κάθε σοσιαλιστική

χώρα βρέθηκε ή βρίσκεται ή θα βρεθεί ακόμα κι αν έχει πραγματοποιηθεί laquoεπί της

ουσίαςraquo η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής μπροστά σε ένα κομβικό πρόβλημα το

πρόβλημα των δύο laquoδρόμωνraquo

Θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια αυτό το πρόβλημα Θα το διατυπώσουμε με

μορφή ερωτημάτων

Στις επαναστατικές μεταβατικές φάσεις που έχουν σαν αποτέλεσμα να περνά ένας

κοινωνικός σχηματισμός από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό και εν συνεχεία στον

κομμουνισμό δεν υπάρχει άραγε σε καθεμιά από αυτές τις φάσεις ένας αντικειμενικός

[5]

κίνδυνος laquoοπισθοδρόμησηςraquo Αυτός ο κίνδυνος δεν σχετίζεται άραγε με την πολιτική που

ακολουθεί το επαναστατικό κόμμα με τον ορθό ή εσφαλμένο χαρακτήρα της όχι μόνο σε

σχέση με τη γενική γραμμή αλλά και με τις λεπτομέρειες της εφαρμογής της Δεν σχετίζεται

με τον τρόπο που καθορίζονται οι στόχοι η ιεραρχία και η συνάρθρωσή τους και με τους

αντικειμενικούς μηχανισμούς (οικονομικούς πολιτικούς ιδεολογικούς) που εγκαθιδρύονται

από αυτήν την πολιτική Δεν διέπονται αυτοί οι μηχανισμοί από μια λογική και μια

αναγκαιότητα που μπορούν να επιφέρουν την laquoοπισθοδρόμησηraquo της σοσιαλιστικής χώρας

laquoπρος τον καπιταλισμόraquo Επιπροσθέτως αυτός ο κίνδυνος δεν πολλαπλασιάζεται λόγω της

ύπαρξης του ιμπεριαλισμού των μέσων που διαθέτει (οικονομικών πολιτικών

στρατιωτικών και ιδεολογικών) της στήριξης που μπορεί να εξασφαλίσει από ορισμένα

στοιχεία μιας σοσιαλιστικής χώρας καταλαμβάνοντας ορισμένα κενά της (βλ την

ιδεολογία) χρησιμοποιώντας τους μηχανισμούς της για να εξουδετερώσει και να

χρησιμοποιήσει πολιτικά αυτή τη χώρα και εν συνεχεία για να την υποτάξει οικονομικά

Για να χρησιμοποιήσουμε σε σχέση με αυτόν τον γενικό κίνδυνο τους σημερινούς

όρους του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας το μέλλον του σοσιαλισμού σε μια χώρα είναι

άραγε εκατό τοις εκατό διασφαλισμένο δηλαδή οριστικά ανεπιστρεπτί από το γεγονός και

μόνο ότι αυτή η χώρα έχει πραγματοποιήσει μια διπλή πολιτική και οικονομική

επανάσταση Δεν μπορεί να οπισθοδρομήσει προς τον καπιταλισμό

Δεν έχουμε εφεξής ένα παράδειγμα τη Γιουγκοσλαβία

Μια σοσιαλιστική χώρα δεν μπορεί συνεπώς να διατηρήσει και μάλιστα για

σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα τις εξωτερικές ή ορισμένες εξωτερικές μορφές του

σοσιαλισμού (οικονομικές πολιτικές) και την ίδια στιγμή να τους δώσει ένα εντελώς

διαφορετικό οικονομικό πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο (μηχανισμός παλινόρθωσης

του καπιταλισμού) δεχόμενη προοδευτικά να εξουδετερωθεί εν συνεχεία να

χρησιμοποιηθεί πολιτικά από τον ιμπεριαλισμό και εν συνεχεία να υποταχτεί οικονομικά σε

αυτόν

Το συγκεκριμένο πρόβλημα συνδέεται άρρηκτα με τη θέση του ΚΚΚ για τον κίνδυνο

laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Σε συνάρτηση με

αυτήν ακριβώς τη γενική θέση μπορούμε να πούμε ότι οι σοσιαλιστικές χώρες βρίσκονται

συνεχώς μπροστά στο δίλημμα των laquoδύο δρόμωνraquo Αυτό το δίλημμα μπορεί σε ορισμένες

περιστάσεις να γίνει εξαιρετικά κρίσιμο ακόμα και σήμερα Μπροστά στις σοσιαλιστικές

χώρες και σε σχέση με τα αποτελέσματα που έχουν κατακτήσει στην επανάστασή τους

ανοίγονται πράγματι δύο δρόμοι

[6]

- Ο επαναστατικός δρόμος που οδηγεί πιο μπροστά από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη του

σοσιαλισμού και εν συνεχεία προς το πέρασμα στον κομμουνισμό

- Ο δρόμος της οπισθοδρόμησης που οδηγεί πιο πίσω από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την πολιτική εξουδετέρωση και εν συνεχεία

χρησιμοποίηση προς την οικονομική κυριαρχία και ακολούθως αφομοίωση

μιας σοσιαλιστικής χώρας από τον ιμπεριαλισμό ο δρόμος της

laquoοπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμόraquo

Το δίλημμα των δύο δρόμων είναι αυτό ακριβώς είτε laquoσταματούμε στα μισά του

δρόμουraquo δηλαδή στην πραγματικότητα οπισθοδρομούμε είτε δεν laquoσταματούμε στα μισά

του δρόμουraquo δηλαδή προχωρούμε προς τα μπρος

Στα επίσημα κινεζικά κείμενα ο πρώτος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια σύντομη

έκφραση laquoκαπιταλιστικός δρόμοςraquo (γίνεται έτσι λόγος για laquoκαθοδηγητικά στελέχη που

ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo) και ο δεύτερος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια

σύντομη έκφραση laquoεπαναστατικός δρόμοςraquo

Ιδού λοιπόν το κύριο πολιτικό πρόβλημα που τίθεται από την πολιτική συγκυρία της

Πολιτιστική Επανάσταση

β) Πολιτικοί στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει για την Κίνα την απάντηση σε αυτό το ερώτημα

τη λύση σε αυτό το πρόβλημα Για την Κίνα είναι όμως σαφές ότι αυτή η λύση όπως και

αυτό το πρόβλημα υπερβαίνει απείρως την κινεζική συγκυρία χάρη στην εμβέλεια και τα

αποτελέσματά της

Λέει το ΚΚΚ βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι Πρέπει να διαλέξουμε είτε θα

σταματήσουμε στα μισά και τότε στην πραγματικότητα ακόμη κι αν ισχυριζόμαστε το

αντίθετο θα πορευτούμε στον δρόμο της οπισθοχώρησης στον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo

Είτε θα αποφασίσουμε να προχωρήσουμε μπροστά να λάβουμε τα αναγκαία μέτρα και

συνεπώς να πορευτούμε στον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Σε αυτό ακριβώς το σημείο παρεμβαίνει η Πολιτιστική Επανάσταση στο πλαίσιο της

κινεζικής συγκυρίας

[7]

Το ΚΚΚ δηλώνει ότι για να δυναμώσει και να αναπτυχθεί ο σοσιαλισμός στην Κίνα

για να διασφαλιστεί το μέλλον του και για να προστατεύεται διαρκώς από κάθε κίνδυνο

οπισθοδρόμησης πρέπει να προστεθεί στην πολιτική επανάσταση και στην οικονομική

επανάσταση μια τρίτη επανάσταση η μαζική ιδεολογική επανάσταση

Αυτή τη μαζική ιδεολογική Επανάσταση το ΚΚΚ την ονομάζει προλεταριακή

Πολιτιστική Επανάσταση

Τελικός σκοπός της είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία των μαζών να

αντικατασταθεί η φεουδαρχική αστική και μικροαστική ιδεολογία που διαποτίζει ακόμα τις

μάζες της κινεζικής κοινωνίας από μια νέα ιδεολογία μαζών από μια προλεταριακή

σοσιαλιστική ιδεολογία Έτσι θα δοθεί στη σοσιαλιστική οικονομική υποδομή και στη

σοσιαλιστική πολιτική υπερδομή μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή

Αυτός ο τελικός σκοπός ορίζει τον μακρινό στόχο της Πολιτιστικής Επανάστασης Η

Πολιτιστική Επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι ένα εξαιρετικά μακρόπνοο έργο

Ωστόσο αυτός ο τελικός σκοπός συναρθρώνεται από σήμερα με το κύριο το

ουσιαστικό πρόβλημα της συγκυρίας το πρόβλημα του σταυροδρομιού το πρόβλημα των

δύο δρόμων

Αυτή η συνάρθρωση αναδεικνύεται ξεκάθαρα από όλα τα επίσημα κινεζικά κείμενα

που καθορίζουν την ιεραρχία των σημερινών στόχων laquoΤο σημερινό κίνημα θέτει κυρίως

στο στόχαστρό του όσους κατέχουν καθοδηγητικές θέσεις μέσα στο Κόμμα και βαδίζουν

στον καπιταλιστικό δρόμοraquo Επομένως η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να ξεκινήσει μέσα

στο Κόμμα από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του Κόμματος

την ίδια στιγμή που θα πρέπει να αναπτύσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις Η Πολιτιστική

Επανάσταση θέτει άμεσα ευθέως στα καθοδηγητικά στελέχη το ουσιαστικό ερώτημα το

ερώτημα του δρόμου που ακολουθούν το ερώτημα του δρόμου που προτίθενται να

ακολουθήσουν τον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo ή τον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Αυτός ο ουσιαστικός στόχος αναδεικνύει χωρίς διφορούμενα το ουσιαστικό

ερώτημα στο οποίο απαντά τη Πολιτιστική Επανάσταση

Ασφαλώς η Πολιτιστική Επανάσταση έχει εφεξής άλλους στόχους Στον βαθμό που

η ιδεολογία είναι παρούσα σε όλες τις πρακτικές μιας συγκεκριμένης κοινωνίας η

Πολιτιστική Επανάσταση αφορά εξίσου τις μορφές της ιδεολογίας που παρεμβαίνουν στην

οικονομική πρακτική στην πολιτική πρακτική στην επιστημονική και τεχνική πρακτική

στην αισθητική πρακτική στην παιδαγωγική πρακτική κλπ

[8]

Σε όλους αυτούς τους τομείς η Πολιτιστική Επανάσταση θέτει άμεσους στόχους οι

οποίοι όμως ορίζονται με βάση τους απώτερους στόχους Συνδέονται όλοι σε τελική

ανάλυση με τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος του προβλήματος των δύο δρόμων

γ) Μέσα και μέθοδοι της Πολιτιστική Επανάστασης

Σε σχέση με τα μέσα και τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης εδράζονται

στην αρχή ότι η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να είναι μια επανάσταση μαζών που

μετασχηματίζει την ιδεολογία των μαζών και η οποία διεξάγεται από τις ίδιες τις μάζες

Πράγματι ζητούμενο δεν είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία ή να αναμορφωθεί

η σκέψη ορισμένων διανοούμενων ή καθοδηγητικών στελεχών Ζητούμενο δεν είναι επίσης

να μετασχηματιστεί απλώς η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε περίπτωση που

κάτι τέτοιο κρινόταν αναγκαίο Ζητούμενο είναι να μετασχηματιστούν οι ιδέες οι τρόποι

σκέψης οι τρόποι δράσης τα ήθη των μαζών ολόκληρης της χώρας αρκετών εκατοντάδων

εκατομμυρίων ανθρώπων χωρικών εργατών και διανοούμενων

Όμως ένας τέτοιος μετασχηματισμός της ιδεολογίας των μαζών δεν μπορεί παρά

να είναι έργο των ίδιων των μαζών που δρουν εντός και μέσω οργανώσεων οι οποίες είναι

μαζικές οργανώσεις

Η πολιτική του ΚΚΚ συνίσταται έτσι στην ευρύτερη δυνατή έκκληση και στη

μεγαλύτερη δυνατή εμπιστοσύνη προς τις μάζες και στην πρόσκληση προς όλους τους

πολιτικούς υπευθύνους και καθοδηγητές να ακολουθήσουν χωρίς ενδοιασμούς αλλά με

τόλμη αυτή τη laquoγραμμή των μαζώνraquo Πρέπει να δοθεί ο λόγος στις μάζες και να υπάρξει

εμπιστοσύνη στις πρωτοβουλίες των μαζών Σφάλματα τα οποία είναι αναπόφευκτα σε

κάθε κίνημα θα υπάρξουν θα διορθωθούν μέσα στο κίνημα οι μάζες θα αυτοδιδαχθούν

στην πράξη Αλλά δεν πρέπει για κανένα λόγο να παρεμποδιστεί ή να περιοριστεί εκ των

προτέρων το κίνημα υπό το πρόσχημα laquoπιθανώνraquo σφαλμάτων ή υπερβολών κάτι τέτοιο

θα σηματοδοτούσε τη συντριβή του κινήματος Πρέπει επίσης να προβλέψουμε ότι θα

υπάρξουν αντιστάσεις ενίοτε σημαντικές απέναντι στο κίνημα των μαζών είναι

φυσιολογικές δεδομένου ότι η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια μορφή της ταξικής

πάλης Αυτές οι αντιστάσεις θα προκύψουν από εκπροσώπους των παλαιών κυρίαρχων

τάξεων μπορεί να προέλθουν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις από μάζες που δεν θα

έχουν καθοδηγηθεί σωστά ή που θα τις χρησιμοποιούν μπορεί να προέλθουν τέλος και

από ορισμένα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος Κάθε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να

[9]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

Το ΚΚΚ έχει τονίσει στις επίσημες διακηρύξεις του τη θεμελιώδη πολιτική αιτία της

Πολιτιστικής Επανάστασης (βλ τα laquo16 σημείαraquo την Έκθεση της ΚΕ τα κύρια άρθρα της

Λαϊκής Ημερησίας)

laquoΣτις σοσιαλιστικές χώρες μετά την πραγματοποίηση επί της ουσίας του

σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής παραμένει ακόμα

το ερώτημα ποιον δρόμο να ακολουθήσουμε Πρέπει να διεξάγουμε μέχρι τέλους τη

σοσιαλιστική επανάσταση και να περάσουμε βαθμιαία στον κομμουνισμό Ή μήπως να

σταματήσουμε στα μισά του δρόμου και να γυρίσουμε στον καπιταλισμό Αυτό το ερώτημα

τίθεται σε εμάς με επιτακτικό τρόποraquo (Κύριο άρθρο της Λαϊκής Ημερησίας 1581966)

Η Πολιτιστική Επανάσταση παρουσιάζεται έτσι χωρίς κανένα διφορούμενο ως μια

πολιτική απάντηση σε ένα εξόχως συγκεκριμένο πολιτικό ερώτημα Αυτό το πολιτικό

ερώτημα χαρακτηρίζεται laquoεπιτακτικόraquo και laquoκομβικόraquo

Αυτό το κομβικό ερώτημα αφορά το πεδίο των γεγονότων και τίθεται στο ΚΚΚ σε

μια καθορισμένη πολιτική συγκυρία

Για τι είδους συγκυρία πρόκειται

Δεν πρόκειται ουσιαστικά όπως πιστεύουν ορισμένοι σχολιαστές για την

laquoπαγκόσμιαraquo συγκυρία δηλαδή για τη σοβαρή σύγκρουση που προκλήθηκε από την

αμερικανική επίθεση στο Απελευθερωτικό Κίνημα του Νότιου Βιετνάμ ενάντια στο

σοσιαλιστικό κράτος της Λαϊκής Δημοκρατίας του Βιετνάμ και με τις απειλές κατά της

Κίνας Η συγκυρία που εξηγεί την Πολιτιστική Επανάσταση είναι ουσιαστικά εσωτερική

στον σοσιαλισμό

Αλλά αυτή η συγκυρία δεν συνίσταται επίσης ουσιαστικά στην laquoσύγκρουσηraquo

ανάμεσα στο ΚΚΚ και το ΚΚΣΕ Αυτή η laquoσύγκρουσηraquo είναι αναφορικά με την Πολιτιστική

Επανάσταση σχετικά παράπλευρη Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν είναι πρώτα και κύρια

μια laquoαπάντησηraquo στη laquoσύγκρουσηraquo ένα επιχείρημα του ΚΚΚ ενάντια στο ΚΚΣΕ Η

Πολιτιστική Επανάσταση απαντά σε ένα άλλο θεμελιώδες ερώτημα μια μόνο πλευρά ή

έκφανση του οποίου είναι αυτή η σύγκρουση

Η συγκυρία της Πολιτιστικής Επανάστασης αποτελείται από τα σημερινά

προβλήματα της ανάπτυξης της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Κίνα Το ΚΚΚ αναφέρεται

στην Κίνα όταν λέει laquoτο ερώτημα τίθεται σε εμάς με επιτακτικό τρόποraquo Στην

πραγματικότητα δεν προτείνει τη laquoλύσηraquo του στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες δεν τις καλεί

[4]

να στρατευτούν στην Πολιτιστική Επανάσταση Είναι όμως σαφές ότι η συγκυρία της

Πολιτιστικής Επανάστασης δεν αφορά μόνο τα προβλήματα της ανάπτυξης που

αντιμετωπίζει η Κινεζική Επανάσταση Μέσω της κινεζικής εμπειρίας εμπλέκεται άμεσα ή

έμμεσα η συγκυρία όλων των σοσιαλιστικών χωρών Η κινεζική συγκυρία εμφανίζεται

πράγματι ως μια ιδιαίτερη περίπτωση της συγκυρίας των σοσιαλιστικών χωρών εν γένει

Για να κατανοήσουμε το θεμελιώδες και κομβικό πρόβλημα που αποτελεί το

υπόβαθρο της πολιτικής συγκυρίας της Πολιτιστικής Επανάστασης θα χρειαστεί επομένως

να το αναζητήσουμε εκεί όπου πραγματικά βρίσκεται Δεν πρέπει να σφάλουμε αναφορικά

με τη συγκυρία Δεν πρέπει να αναζητήσουμε αυτό το πρόβλημα ούτε στην laquoπαγκόσμιαraquo

συγκυρία (ιμπεριαλιστική επιθετικότητα) ούτε στη συγκυρία της laquoσύγκρουσης ΚΚΚΚΚΣΕraquo

Πρέπει να το αναζητήσουμε στη συγκυρία της κινεζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και

γενικότερα στην εσωτερική συγκυρία των σοσιαλιστικών χωρών

Ας υπενθυμίσουμε τι είναι μια σοσιαλιστική χώρα

Είναι μια χώρα όπου έχει συμβεί μια σοσιαλιστική πολιτική επανάσταση (κατάληψη

της εξουσίας υπό διαφορετικές ιστορικές συνθήκες με κατάληξη όμως τη δικτατορία του

προλεταριάτου) εν συνεχεία μια οικονομική επανάσταση (κοινωνικοποίηση των μέσων

παραγωγής εγκαθίδρυση σοσιαλιστικών παραγωγικών σχέσεων) Μια σοσιαλιστική χώρα

που έχει συγκροτηθεί κατrsquo αυτόν τον τρόπο laquoοικοδομεί τον σοσιαλισμόraquo σε συνθήκες

δικτατορίας του προλεταριάτου και όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή προετοιμάζει το

πέρασμα στον κομμουνισμό Πρόκειται για ένα μακρόπνοο έργο

Όμως σύμφωνα με το ΚΚΚ η κριτική εξέταση των laquoθετικών και των αρνητικών

εμπειριώνraquo των σοσιαλιστικών επαναστάσεων των νικών και των ηττών τους των

δυσκολιών τους των προόδων τους των βημάτων που έχουν κάνει (στην ΕΣΣΔ στις

σοσιαλιστικές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης στη Γιουγκοσλαβία στην Κίνα στη Βόρεια

Κορέα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ στην Κούβα) δείχνει ότι κάθε σοσιαλιστική

χώρα βρέθηκε ή βρίσκεται ή θα βρεθεί ακόμα κι αν έχει πραγματοποιηθεί laquoεπί της

ουσίαςraquo η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής μπροστά σε ένα κομβικό πρόβλημα το

πρόβλημα των δύο laquoδρόμωνraquo

Θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια αυτό το πρόβλημα Θα το διατυπώσουμε με

μορφή ερωτημάτων

Στις επαναστατικές μεταβατικές φάσεις που έχουν σαν αποτέλεσμα να περνά ένας

κοινωνικός σχηματισμός από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό και εν συνεχεία στον

κομμουνισμό δεν υπάρχει άραγε σε καθεμιά από αυτές τις φάσεις ένας αντικειμενικός

[5]

κίνδυνος laquoοπισθοδρόμησηςraquo Αυτός ο κίνδυνος δεν σχετίζεται άραγε με την πολιτική που

ακολουθεί το επαναστατικό κόμμα με τον ορθό ή εσφαλμένο χαρακτήρα της όχι μόνο σε

σχέση με τη γενική γραμμή αλλά και με τις λεπτομέρειες της εφαρμογής της Δεν σχετίζεται

με τον τρόπο που καθορίζονται οι στόχοι η ιεραρχία και η συνάρθρωσή τους και με τους

αντικειμενικούς μηχανισμούς (οικονομικούς πολιτικούς ιδεολογικούς) που εγκαθιδρύονται

από αυτήν την πολιτική Δεν διέπονται αυτοί οι μηχανισμοί από μια λογική και μια

αναγκαιότητα που μπορούν να επιφέρουν την laquoοπισθοδρόμησηraquo της σοσιαλιστικής χώρας

laquoπρος τον καπιταλισμόraquo Επιπροσθέτως αυτός ο κίνδυνος δεν πολλαπλασιάζεται λόγω της

ύπαρξης του ιμπεριαλισμού των μέσων που διαθέτει (οικονομικών πολιτικών

στρατιωτικών και ιδεολογικών) της στήριξης που μπορεί να εξασφαλίσει από ορισμένα

στοιχεία μιας σοσιαλιστικής χώρας καταλαμβάνοντας ορισμένα κενά της (βλ την

ιδεολογία) χρησιμοποιώντας τους μηχανισμούς της για να εξουδετερώσει και να

χρησιμοποιήσει πολιτικά αυτή τη χώρα και εν συνεχεία για να την υποτάξει οικονομικά

Για να χρησιμοποιήσουμε σε σχέση με αυτόν τον γενικό κίνδυνο τους σημερινούς

όρους του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας το μέλλον του σοσιαλισμού σε μια χώρα είναι

άραγε εκατό τοις εκατό διασφαλισμένο δηλαδή οριστικά ανεπιστρεπτί από το γεγονός και

μόνο ότι αυτή η χώρα έχει πραγματοποιήσει μια διπλή πολιτική και οικονομική

επανάσταση Δεν μπορεί να οπισθοδρομήσει προς τον καπιταλισμό

Δεν έχουμε εφεξής ένα παράδειγμα τη Γιουγκοσλαβία

Μια σοσιαλιστική χώρα δεν μπορεί συνεπώς να διατηρήσει και μάλιστα για

σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα τις εξωτερικές ή ορισμένες εξωτερικές μορφές του

σοσιαλισμού (οικονομικές πολιτικές) και την ίδια στιγμή να τους δώσει ένα εντελώς

διαφορετικό οικονομικό πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο (μηχανισμός παλινόρθωσης

του καπιταλισμού) δεχόμενη προοδευτικά να εξουδετερωθεί εν συνεχεία να

χρησιμοποιηθεί πολιτικά από τον ιμπεριαλισμό και εν συνεχεία να υποταχτεί οικονομικά σε

αυτόν

Το συγκεκριμένο πρόβλημα συνδέεται άρρηκτα με τη θέση του ΚΚΚ για τον κίνδυνο

laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Σε συνάρτηση με

αυτήν ακριβώς τη γενική θέση μπορούμε να πούμε ότι οι σοσιαλιστικές χώρες βρίσκονται

συνεχώς μπροστά στο δίλημμα των laquoδύο δρόμωνraquo Αυτό το δίλημμα μπορεί σε ορισμένες

περιστάσεις να γίνει εξαιρετικά κρίσιμο ακόμα και σήμερα Μπροστά στις σοσιαλιστικές

χώρες και σε σχέση με τα αποτελέσματα που έχουν κατακτήσει στην επανάστασή τους

ανοίγονται πράγματι δύο δρόμοι

[6]

- Ο επαναστατικός δρόμος που οδηγεί πιο μπροστά από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη του

σοσιαλισμού και εν συνεχεία προς το πέρασμα στον κομμουνισμό

- Ο δρόμος της οπισθοδρόμησης που οδηγεί πιο πίσω από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την πολιτική εξουδετέρωση και εν συνεχεία

χρησιμοποίηση προς την οικονομική κυριαρχία και ακολούθως αφομοίωση

μιας σοσιαλιστικής χώρας από τον ιμπεριαλισμό ο δρόμος της

laquoοπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμόraquo

Το δίλημμα των δύο δρόμων είναι αυτό ακριβώς είτε laquoσταματούμε στα μισά του

δρόμουraquo δηλαδή στην πραγματικότητα οπισθοδρομούμε είτε δεν laquoσταματούμε στα μισά

του δρόμουraquo δηλαδή προχωρούμε προς τα μπρος

Στα επίσημα κινεζικά κείμενα ο πρώτος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια σύντομη

έκφραση laquoκαπιταλιστικός δρόμοςraquo (γίνεται έτσι λόγος για laquoκαθοδηγητικά στελέχη που

ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo) και ο δεύτερος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια

σύντομη έκφραση laquoεπαναστατικός δρόμοςraquo

Ιδού λοιπόν το κύριο πολιτικό πρόβλημα που τίθεται από την πολιτική συγκυρία της

Πολιτιστική Επανάσταση

β) Πολιτικοί στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει για την Κίνα την απάντηση σε αυτό το ερώτημα

τη λύση σε αυτό το πρόβλημα Για την Κίνα είναι όμως σαφές ότι αυτή η λύση όπως και

αυτό το πρόβλημα υπερβαίνει απείρως την κινεζική συγκυρία χάρη στην εμβέλεια και τα

αποτελέσματά της

Λέει το ΚΚΚ βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι Πρέπει να διαλέξουμε είτε θα

σταματήσουμε στα μισά και τότε στην πραγματικότητα ακόμη κι αν ισχυριζόμαστε το

αντίθετο θα πορευτούμε στον δρόμο της οπισθοχώρησης στον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo

Είτε θα αποφασίσουμε να προχωρήσουμε μπροστά να λάβουμε τα αναγκαία μέτρα και

συνεπώς να πορευτούμε στον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Σε αυτό ακριβώς το σημείο παρεμβαίνει η Πολιτιστική Επανάσταση στο πλαίσιο της

κινεζικής συγκυρίας

[7]

Το ΚΚΚ δηλώνει ότι για να δυναμώσει και να αναπτυχθεί ο σοσιαλισμός στην Κίνα

για να διασφαλιστεί το μέλλον του και για να προστατεύεται διαρκώς από κάθε κίνδυνο

οπισθοδρόμησης πρέπει να προστεθεί στην πολιτική επανάσταση και στην οικονομική

επανάσταση μια τρίτη επανάσταση η μαζική ιδεολογική επανάσταση

Αυτή τη μαζική ιδεολογική Επανάσταση το ΚΚΚ την ονομάζει προλεταριακή

Πολιτιστική Επανάσταση

Τελικός σκοπός της είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία των μαζών να

αντικατασταθεί η φεουδαρχική αστική και μικροαστική ιδεολογία που διαποτίζει ακόμα τις

μάζες της κινεζικής κοινωνίας από μια νέα ιδεολογία μαζών από μια προλεταριακή

σοσιαλιστική ιδεολογία Έτσι θα δοθεί στη σοσιαλιστική οικονομική υποδομή και στη

σοσιαλιστική πολιτική υπερδομή μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή

Αυτός ο τελικός σκοπός ορίζει τον μακρινό στόχο της Πολιτιστικής Επανάστασης Η

Πολιτιστική Επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι ένα εξαιρετικά μακρόπνοο έργο

Ωστόσο αυτός ο τελικός σκοπός συναρθρώνεται από σήμερα με το κύριο το

ουσιαστικό πρόβλημα της συγκυρίας το πρόβλημα του σταυροδρομιού το πρόβλημα των

δύο δρόμων

Αυτή η συνάρθρωση αναδεικνύεται ξεκάθαρα από όλα τα επίσημα κινεζικά κείμενα

που καθορίζουν την ιεραρχία των σημερινών στόχων laquoΤο σημερινό κίνημα θέτει κυρίως

στο στόχαστρό του όσους κατέχουν καθοδηγητικές θέσεις μέσα στο Κόμμα και βαδίζουν

στον καπιταλιστικό δρόμοraquo Επομένως η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να ξεκινήσει μέσα

στο Κόμμα από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του Κόμματος

την ίδια στιγμή που θα πρέπει να αναπτύσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις Η Πολιτιστική

Επανάσταση θέτει άμεσα ευθέως στα καθοδηγητικά στελέχη το ουσιαστικό ερώτημα το

ερώτημα του δρόμου που ακολουθούν το ερώτημα του δρόμου που προτίθενται να

ακολουθήσουν τον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo ή τον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Αυτός ο ουσιαστικός στόχος αναδεικνύει χωρίς διφορούμενα το ουσιαστικό

ερώτημα στο οποίο απαντά τη Πολιτιστική Επανάσταση

Ασφαλώς η Πολιτιστική Επανάσταση έχει εφεξής άλλους στόχους Στον βαθμό που

η ιδεολογία είναι παρούσα σε όλες τις πρακτικές μιας συγκεκριμένης κοινωνίας η

Πολιτιστική Επανάσταση αφορά εξίσου τις μορφές της ιδεολογίας που παρεμβαίνουν στην

οικονομική πρακτική στην πολιτική πρακτική στην επιστημονική και τεχνική πρακτική

στην αισθητική πρακτική στην παιδαγωγική πρακτική κλπ

[8]

Σε όλους αυτούς τους τομείς η Πολιτιστική Επανάσταση θέτει άμεσους στόχους οι

οποίοι όμως ορίζονται με βάση τους απώτερους στόχους Συνδέονται όλοι σε τελική

ανάλυση με τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος του προβλήματος των δύο δρόμων

γ) Μέσα και μέθοδοι της Πολιτιστική Επανάστασης

Σε σχέση με τα μέσα και τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης εδράζονται

στην αρχή ότι η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να είναι μια επανάσταση μαζών που

μετασχηματίζει την ιδεολογία των μαζών και η οποία διεξάγεται από τις ίδιες τις μάζες

Πράγματι ζητούμενο δεν είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία ή να αναμορφωθεί

η σκέψη ορισμένων διανοούμενων ή καθοδηγητικών στελεχών Ζητούμενο δεν είναι επίσης

να μετασχηματιστεί απλώς η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε περίπτωση που

κάτι τέτοιο κρινόταν αναγκαίο Ζητούμενο είναι να μετασχηματιστούν οι ιδέες οι τρόποι

σκέψης οι τρόποι δράσης τα ήθη των μαζών ολόκληρης της χώρας αρκετών εκατοντάδων

εκατομμυρίων ανθρώπων χωρικών εργατών και διανοούμενων

Όμως ένας τέτοιος μετασχηματισμός της ιδεολογίας των μαζών δεν μπορεί παρά

να είναι έργο των ίδιων των μαζών που δρουν εντός και μέσω οργανώσεων οι οποίες είναι

μαζικές οργανώσεις

Η πολιτική του ΚΚΚ συνίσταται έτσι στην ευρύτερη δυνατή έκκληση και στη

μεγαλύτερη δυνατή εμπιστοσύνη προς τις μάζες και στην πρόσκληση προς όλους τους

πολιτικούς υπευθύνους και καθοδηγητές να ακολουθήσουν χωρίς ενδοιασμούς αλλά με

τόλμη αυτή τη laquoγραμμή των μαζώνraquo Πρέπει να δοθεί ο λόγος στις μάζες και να υπάρξει

εμπιστοσύνη στις πρωτοβουλίες των μαζών Σφάλματα τα οποία είναι αναπόφευκτα σε

κάθε κίνημα θα υπάρξουν θα διορθωθούν μέσα στο κίνημα οι μάζες θα αυτοδιδαχθούν

στην πράξη Αλλά δεν πρέπει για κανένα λόγο να παρεμποδιστεί ή να περιοριστεί εκ των

προτέρων το κίνημα υπό το πρόσχημα laquoπιθανώνraquo σφαλμάτων ή υπερβολών κάτι τέτοιο

θα σηματοδοτούσε τη συντριβή του κινήματος Πρέπει επίσης να προβλέψουμε ότι θα

υπάρξουν αντιστάσεις ενίοτε σημαντικές απέναντι στο κίνημα των μαζών είναι

φυσιολογικές δεδομένου ότι η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια μορφή της ταξικής

πάλης Αυτές οι αντιστάσεις θα προκύψουν από εκπροσώπους των παλαιών κυρίαρχων

τάξεων μπορεί να προέλθουν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις από μάζες που δεν θα

έχουν καθοδηγηθεί σωστά ή που θα τις χρησιμοποιούν μπορεί να προέλθουν τέλος και

από ορισμένα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος Κάθε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να

[9]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

να στρατευτούν στην Πολιτιστική Επανάσταση Είναι όμως σαφές ότι η συγκυρία της

Πολιτιστικής Επανάστασης δεν αφορά μόνο τα προβλήματα της ανάπτυξης που

αντιμετωπίζει η Κινεζική Επανάσταση Μέσω της κινεζικής εμπειρίας εμπλέκεται άμεσα ή

έμμεσα η συγκυρία όλων των σοσιαλιστικών χωρών Η κινεζική συγκυρία εμφανίζεται

πράγματι ως μια ιδιαίτερη περίπτωση της συγκυρίας των σοσιαλιστικών χωρών εν γένει

Για να κατανοήσουμε το θεμελιώδες και κομβικό πρόβλημα που αποτελεί το

υπόβαθρο της πολιτικής συγκυρίας της Πολιτιστικής Επανάστασης θα χρειαστεί επομένως

να το αναζητήσουμε εκεί όπου πραγματικά βρίσκεται Δεν πρέπει να σφάλουμε αναφορικά

με τη συγκυρία Δεν πρέπει να αναζητήσουμε αυτό το πρόβλημα ούτε στην laquoπαγκόσμιαraquo

συγκυρία (ιμπεριαλιστική επιθετικότητα) ούτε στη συγκυρία της laquoσύγκρουσης ΚΚΚΚΚΣΕraquo

Πρέπει να το αναζητήσουμε στη συγκυρία της κινεζικής σοσιαλιστικής επανάστασης και

γενικότερα στην εσωτερική συγκυρία των σοσιαλιστικών χωρών

Ας υπενθυμίσουμε τι είναι μια σοσιαλιστική χώρα

Είναι μια χώρα όπου έχει συμβεί μια σοσιαλιστική πολιτική επανάσταση (κατάληψη

της εξουσίας υπό διαφορετικές ιστορικές συνθήκες με κατάληξη όμως τη δικτατορία του

προλεταριάτου) εν συνεχεία μια οικονομική επανάσταση (κοινωνικοποίηση των μέσων

παραγωγής εγκαθίδρυση σοσιαλιστικών παραγωγικών σχέσεων) Μια σοσιαλιστική χώρα

που έχει συγκροτηθεί κατrsquo αυτόν τον τρόπο laquoοικοδομεί τον σοσιαλισμόraquo σε συνθήκες

δικτατορίας του προλεταριάτου και όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή προετοιμάζει το

πέρασμα στον κομμουνισμό Πρόκειται για ένα μακρόπνοο έργο

Όμως σύμφωνα με το ΚΚΚ η κριτική εξέταση των laquoθετικών και των αρνητικών

εμπειριώνraquo των σοσιαλιστικών επαναστάσεων των νικών και των ηττών τους των

δυσκολιών τους των προόδων τους των βημάτων που έχουν κάνει (στην ΕΣΣΔ στις

σοσιαλιστικές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης στη Γιουγκοσλαβία στην Κίνα στη Βόρεια

Κορέα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ στην Κούβα) δείχνει ότι κάθε σοσιαλιστική

χώρα βρέθηκε ή βρίσκεται ή θα βρεθεί ακόμα κι αν έχει πραγματοποιηθεί laquoεπί της

ουσίαςraquo η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής μπροστά σε ένα κομβικό πρόβλημα το

πρόβλημα των δύο laquoδρόμωνraquo

Θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια αυτό το πρόβλημα Θα το διατυπώσουμε με

μορφή ερωτημάτων

Στις επαναστατικές μεταβατικές φάσεις που έχουν σαν αποτέλεσμα να περνά ένας

κοινωνικός σχηματισμός από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό και εν συνεχεία στον

κομμουνισμό δεν υπάρχει άραγε σε καθεμιά από αυτές τις φάσεις ένας αντικειμενικός

[5]

κίνδυνος laquoοπισθοδρόμησηςraquo Αυτός ο κίνδυνος δεν σχετίζεται άραγε με την πολιτική που

ακολουθεί το επαναστατικό κόμμα με τον ορθό ή εσφαλμένο χαρακτήρα της όχι μόνο σε

σχέση με τη γενική γραμμή αλλά και με τις λεπτομέρειες της εφαρμογής της Δεν σχετίζεται

με τον τρόπο που καθορίζονται οι στόχοι η ιεραρχία και η συνάρθρωσή τους και με τους

αντικειμενικούς μηχανισμούς (οικονομικούς πολιτικούς ιδεολογικούς) που εγκαθιδρύονται

από αυτήν την πολιτική Δεν διέπονται αυτοί οι μηχανισμοί από μια λογική και μια

αναγκαιότητα που μπορούν να επιφέρουν την laquoοπισθοδρόμησηraquo της σοσιαλιστικής χώρας

laquoπρος τον καπιταλισμόraquo Επιπροσθέτως αυτός ο κίνδυνος δεν πολλαπλασιάζεται λόγω της

ύπαρξης του ιμπεριαλισμού των μέσων που διαθέτει (οικονομικών πολιτικών

στρατιωτικών και ιδεολογικών) της στήριξης που μπορεί να εξασφαλίσει από ορισμένα

στοιχεία μιας σοσιαλιστικής χώρας καταλαμβάνοντας ορισμένα κενά της (βλ την

ιδεολογία) χρησιμοποιώντας τους μηχανισμούς της για να εξουδετερώσει και να

χρησιμοποιήσει πολιτικά αυτή τη χώρα και εν συνεχεία για να την υποτάξει οικονομικά

Για να χρησιμοποιήσουμε σε σχέση με αυτόν τον γενικό κίνδυνο τους σημερινούς

όρους του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας το μέλλον του σοσιαλισμού σε μια χώρα είναι

άραγε εκατό τοις εκατό διασφαλισμένο δηλαδή οριστικά ανεπιστρεπτί από το γεγονός και

μόνο ότι αυτή η χώρα έχει πραγματοποιήσει μια διπλή πολιτική και οικονομική

επανάσταση Δεν μπορεί να οπισθοδρομήσει προς τον καπιταλισμό

Δεν έχουμε εφεξής ένα παράδειγμα τη Γιουγκοσλαβία

Μια σοσιαλιστική χώρα δεν μπορεί συνεπώς να διατηρήσει και μάλιστα για

σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα τις εξωτερικές ή ορισμένες εξωτερικές μορφές του

σοσιαλισμού (οικονομικές πολιτικές) και την ίδια στιγμή να τους δώσει ένα εντελώς

διαφορετικό οικονομικό πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο (μηχανισμός παλινόρθωσης

του καπιταλισμού) δεχόμενη προοδευτικά να εξουδετερωθεί εν συνεχεία να

χρησιμοποιηθεί πολιτικά από τον ιμπεριαλισμό και εν συνεχεία να υποταχτεί οικονομικά σε

αυτόν

Το συγκεκριμένο πρόβλημα συνδέεται άρρηκτα με τη θέση του ΚΚΚ για τον κίνδυνο

laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Σε συνάρτηση με

αυτήν ακριβώς τη γενική θέση μπορούμε να πούμε ότι οι σοσιαλιστικές χώρες βρίσκονται

συνεχώς μπροστά στο δίλημμα των laquoδύο δρόμωνraquo Αυτό το δίλημμα μπορεί σε ορισμένες

περιστάσεις να γίνει εξαιρετικά κρίσιμο ακόμα και σήμερα Μπροστά στις σοσιαλιστικές

χώρες και σε σχέση με τα αποτελέσματα που έχουν κατακτήσει στην επανάστασή τους

ανοίγονται πράγματι δύο δρόμοι

[6]

- Ο επαναστατικός δρόμος που οδηγεί πιο μπροστά από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη του

σοσιαλισμού και εν συνεχεία προς το πέρασμα στον κομμουνισμό

- Ο δρόμος της οπισθοδρόμησης που οδηγεί πιο πίσω από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την πολιτική εξουδετέρωση και εν συνεχεία

χρησιμοποίηση προς την οικονομική κυριαρχία και ακολούθως αφομοίωση

μιας σοσιαλιστικής χώρας από τον ιμπεριαλισμό ο δρόμος της

laquoοπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμόraquo

Το δίλημμα των δύο δρόμων είναι αυτό ακριβώς είτε laquoσταματούμε στα μισά του

δρόμουraquo δηλαδή στην πραγματικότητα οπισθοδρομούμε είτε δεν laquoσταματούμε στα μισά

του δρόμουraquo δηλαδή προχωρούμε προς τα μπρος

Στα επίσημα κινεζικά κείμενα ο πρώτος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια σύντομη

έκφραση laquoκαπιταλιστικός δρόμοςraquo (γίνεται έτσι λόγος για laquoκαθοδηγητικά στελέχη που

ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo) και ο δεύτερος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια

σύντομη έκφραση laquoεπαναστατικός δρόμοςraquo

Ιδού λοιπόν το κύριο πολιτικό πρόβλημα που τίθεται από την πολιτική συγκυρία της

Πολιτιστική Επανάσταση

β) Πολιτικοί στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει για την Κίνα την απάντηση σε αυτό το ερώτημα

τη λύση σε αυτό το πρόβλημα Για την Κίνα είναι όμως σαφές ότι αυτή η λύση όπως και

αυτό το πρόβλημα υπερβαίνει απείρως την κινεζική συγκυρία χάρη στην εμβέλεια και τα

αποτελέσματά της

Λέει το ΚΚΚ βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι Πρέπει να διαλέξουμε είτε θα

σταματήσουμε στα μισά και τότε στην πραγματικότητα ακόμη κι αν ισχυριζόμαστε το

αντίθετο θα πορευτούμε στον δρόμο της οπισθοχώρησης στον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo

Είτε θα αποφασίσουμε να προχωρήσουμε μπροστά να λάβουμε τα αναγκαία μέτρα και

συνεπώς να πορευτούμε στον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Σε αυτό ακριβώς το σημείο παρεμβαίνει η Πολιτιστική Επανάσταση στο πλαίσιο της

κινεζικής συγκυρίας

[7]

Το ΚΚΚ δηλώνει ότι για να δυναμώσει και να αναπτυχθεί ο σοσιαλισμός στην Κίνα

για να διασφαλιστεί το μέλλον του και για να προστατεύεται διαρκώς από κάθε κίνδυνο

οπισθοδρόμησης πρέπει να προστεθεί στην πολιτική επανάσταση και στην οικονομική

επανάσταση μια τρίτη επανάσταση η μαζική ιδεολογική επανάσταση

Αυτή τη μαζική ιδεολογική Επανάσταση το ΚΚΚ την ονομάζει προλεταριακή

Πολιτιστική Επανάσταση

Τελικός σκοπός της είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία των μαζών να

αντικατασταθεί η φεουδαρχική αστική και μικροαστική ιδεολογία που διαποτίζει ακόμα τις

μάζες της κινεζικής κοινωνίας από μια νέα ιδεολογία μαζών από μια προλεταριακή

σοσιαλιστική ιδεολογία Έτσι θα δοθεί στη σοσιαλιστική οικονομική υποδομή και στη

σοσιαλιστική πολιτική υπερδομή μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή

Αυτός ο τελικός σκοπός ορίζει τον μακρινό στόχο της Πολιτιστικής Επανάστασης Η

Πολιτιστική Επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι ένα εξαιρετικά μακρόπνοο έργο

Ωστόσο αυτός ο τελικός σκοπός συναρθρώνεται από σήμερα με το κύριο το

ουσιαστικό πρόβλημα της συγκυρίας το πρόβλημα του σταυροδρομιού το πρόβλημα των

δύο δρόμων

Αυτή η συνάρθρωση αναδεικνύεται ξεκάθαρα από όλα τα επίσημα κινεζικά κείμενα

που καθορίζουν την ιεραρχία των σημερινών στόχων laquoΤο σημερινό κίνημα θέτει κυρίως

στο στόχαστρό του όσους κατέχουν καθοδηγητικές θέσεις μέσα στο Κόμμα και βαδίζουν

στον καπιταλιστικό δρόμοraquo Επομένως η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να ξεκινήσει μέσα

στο Κόμμα από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του Κόμματος

την ίδια στιγμή που θα πρέπει να αναπτύσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις Η Πολιτιστική

Επανάσταση θέτει άμεσα ευθέως στα καθοδηγητικά στελέχη το ουσιαστικό ερώτημα το

ερώτημα του δρόμου που ακολουθούν το ερώτημα του δρόμου που προτίθενται να

ακολουθήσουν τον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo ή τον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Αυτός ο ουσιαστικός στόχος αναδεικνύει χωρίς διφορούμενα το ουσιαστικό

ερώτημα στο οποίο απαντά τη Πολιτιστική Επανάσταση

Ασφαλώς η Πολιτιστική Επανάσταση έχει εφεξής άλλους στόχους Στον βαθμό που

η ιδεολογία είναι παρούσα σε όλες τις πρακτικές μιας συγκεκριμένης κοινωνίας η

Πολιτιστική Επανάσταση αφορά εξίσου τις μορφές της ιδεολογίας που παρεμβαίνουν στην

οικονομική πρακτική στην πολιτική πρακτική στην επιστημονική και τεχνική πρακτική

στην αισθητική πρακτική στην παιδαγωγική πρακτική κλπ

[8]

Σε όλους αυτούς τους τομείς η Πολιτιστική Επανάσταση θέτει άμεσους στόχους οι

οποίοι όμως ορίζονται με βάση τους απώτερους στόχους Συνδέονται όλοι σε τελική

ανάλυση με τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος του προβλήματος των δύο δρόμων

γ) Μέσα και μέθοδοι της Πολιτιστική Επανάστασης

Σε σχέση με τα μέσα και τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης εδράζονται

στην αρχή ότι η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να είναι μια επανάσταση μαζών που

μετασχηματίζει την ιδεολογία των μαζών και η οποία διεξάγεται από τις ίδιες τις μάζες

Πράγματι ζητούμενο δεν είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία ή να αναμορφωθεί

η σκέψη ορισμένων διανοούμενων ή καθοδηγητικών στελεχών Ζητούμενο δεν είναι επίσης

να μετασχηματιστεί απλώς η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε περίπτωση που

κάτι τέτοιο κρινόταν αναγκαίο Ζητούμενο είναι να μετασχηματιστούν οι ιδέες οι τρόποι

σκέψης οι τρόποι δράσης τα ήθη των μαζών ολόκληρης της χώρας αρκετών εκατοντάδων

εκατομμυρίων ανθρώπων χωρικών εργατών και διανοούμενων

Όμως ένας τέτοιος μετασχηματισμός της ιδεολογίας των μαζών δεν μπορεί παρά

να είναι έργο των ίδιων των μαζών που δρουν εντός και μέσω οργανώσεων οι οποίες είναι

μαζικές οργανώσεις

Η πολιτική του ΚΚΚ συνίσταται έτσι στην ευρύτερη δυνατή έκκληση και στη

μεγαλύτερη δυνατή εμπιστοσύνη προς τις μάζες και στην πρόσκληση προς όλους τους

πολιτικούς υπευθύνους και καθοδηγητές να ακολουθήσουν χωρίς ενδοιασμούς αλλά με

τόλμη αυτή τη laquoγραμμή των μαζώνraquo Πρέπει να δοθεί ο λόγος στις μάζες και να υπάρξει

εμπιστοσύνη στις πρωτοβουλίες των μαζών Σφάλματα τα οποία είναι αναπόφευκτα σε

κάθε κίνημα θα υπάρξουν θα διορθωθούν μέσα στο κίνημα οι μάζες θα αυτοδιδαχθούν

στην πράξη Αλλά δεν πρέπει για κανένα λόγο να παρεμποδιστεί ή να περιοριστεί εκ των

προτέρων το κίνημα υπό το πρόσχημα laquoπιθανώνraquo σφαλμάτων ή υπερβολών κάτι τέτοιο

θα σηματοδοτούσε τη συντριβή του κινήματος Πρέπει επίσης να προβλέψουμε ότι θα

υπάρξουν αντιστάσεις ενίοτε σημαντικές απέναντι στο κίνημα των μαζών είναι

φυσιολογικές δεδομένου ότι η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια μορφή της ταξικής

πάλης Αυτές οι αντιστάσεις θα προκύψουν από εκπροσώπους των παλαιών κυρίαρχων

τάξεων μπορεί να προέλθουν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις από μάζες που δεν θα

έχουν καθοδηγηθεί σωστά ή που θα τις χρησιμοποιούν μπορεί να προέλθουν τέλος και

από ορισμένα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος Κάθε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να

[9]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

κίνδυνος laquoοπισθοδρόμησηςraquo Αυτός ο κίνδυνος δεν σχετίζεται άραγε με την πολιτική που

ακολουθεί το επαναστατικό κόμμα με τον ορθό ή εσφαλμένο χαρακτήρα της όχι μόνο σε

σχέση με τη γενική γραμμή αλλά και με τις λεπτομέρειες της εφαρμογής της Δεν σχετίζεται

με τον τρόπο που καθορίζονται οι στόχοι η ιεραρχία και η συνάρθρωσή τους και με τους

αντικειμενικούς μηχανισμούς (οικονομικούς πολιτικούς ιδεολογικούς) που εγκαθιδρύονται

από αυτήν την πολιτική Δεν διέπονται αυτοί οι μηχανισμοί από μια λογική και μια

αναγκαιότητα που μπορούν να επιφέρουν την laquoοπισθοδρόμησηraquo της σοσιαλιστικής χώρας

laquoπρος τον καπιταλισμόraquo Επιπροσθέτως αυτός ο κίνδυνος δεν πολλαπλασιάζεται λόγω της

ύπαρξης του ιμπεριαλισμού των μέσων που διαθέτει (οικονομικών πολιτικών

στρατιωτικών και ιδεολογικών) της στήριξης που μπορεί να εξασφαλίσει από ορισμένα

στοιχεία μιας σοσιαλιστικής χώρας καταλαμβάνοντας ορισμένα κενά της (βλ την

ιδεολογία) χρησιμοποιώντας τους μηχανισμούς της για να εξουδετερώσει και να

χρησιμοποιήσει πολιτικά αυτή τη χώρα και εν συνεχεία για να την υποτάξει οικονομικά

Για να χρησιμοποιήσουμε σε σχέση με αυτόν τον γενικό κίνδυνο τους σημερινούς

όρους του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας το μέλλον του σοσιαλισμού σε μια χώρα είναι

άραγε εκατό τοις εκατό διασφαλισμένο δηλαδή οριστικά ανεπιστρεπτί από το γεγονός και

μόνο ότι αυτή η χώρα έχει πραγματοποιήσει μια διπλή πολιτική και οικονομική

επανάσταση Δεν μπορεί να οπισθοδρομήσει προς τον καπιταλισμό

Δεν έχουμε εφεξής ένα παράδειγμα τη Γιουγκοσλαβία

Μια σοσιαλιστική χώρα δεν μπορεί συνεπώς να διατηρήσει και μάλιστα για

σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα τις εξωτερικές ή ορισμένες εξωτερικές μορφές του

σοσιαλισμού (οικονομικές πολιτικές) και την ίδια στιγμή να τους δώσει ένα εντελώς

διαφορετικό οικονομικό πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο (μηχανισμός παλινόρθωσης

του καπιταλισμού) δεχόμενη προοδευτικά να εξουδετερωθεί εν συνεχεία να

χρησιμοποιηθεί πολιτικά από τον ιμπεριαλισμό και εν συνεχεία να υποταχτεί οικονομικά σε

αυτόν

Το συγκεκριμένο πρόβλημα συνδέεται άρρηκτα με τη θέση του ΚΚΚ για τον κίνδυνο

laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Σε συνάρτηση με

αυτήν ακριβώς τη γενική θέση μπορούμε να πούμε ότι οι σοσιαλιστικές χώρες βρίσκονται

συνεχώς μπροστά στο δίλημμα των laquoδύο δρόμωνraquo Αυτό το δίλημμα μπορεί σε ορισμένες

περιστάσεις να γίνει εξαιρετικά κρίσιμο ακόμα και σήμερα Μπροστά στις σοσιαλιστικές

χώρες και σε σχέση με τα αποτελέσματα που έχουν κατακτήσει στην επανάστασή τους

ανοίγονται πράγματι δύο δρόμοι

[6]

- Ο επαναστατικός δρόμος που οδηγεί πιο μπροστά από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη του

σοσιαλισμού και εν συνεχεία προς το πέρασμα στον κομμουνισμό

- Ο δρόμος της οπισθοδρόμησης που οδηγεί πιο πίσω από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την πολιτική εξουδετέρωση και εν συνεχεία

χρησιμοποίηση προς την οικονομική κυριαρχία και ακολούθως αφομοίωση

μιας σοσιαλιστικής χώρας από τον ιμπεριαλισμό ο δρόμος της

laquoοπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμόraquo

Το δίλημμα των δύο δρόμων είναι αυτό ακριβώς είτε laquoσταματούμε στα μισά του

δρόμουraquo δηλαδή στην πραγματικότητα οπισθοδρομούμε είτε δεν laquoσταματούμε στα μισά

του δρόμουraquo δηλαδή προχωρούμε προς τα μπρος

Στα επίσημα κινεζικά κείμενα ο πρώτος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια σύντομη

έκφραση laquoκαπιταλιστικός δρόμοςraquo (γίνεται έτσι λόγος για laquoκαθοδηγητικά στελέχη που

ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo) και ο δεύτερος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια

σύντομη έκφραση laquoεπαναστατικός δρόμοςraquo

Ιδού λοιπόν το κύριο πολιτικό πρόβλημα που τίθεται από την πολιτική συγκυρία της

Πολιτιστική Επανάσταση

β) Πολιτικοί στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει για την Κίνα την απάντηση σε αυτό το ερώτημα

τη λύση σε αυτό το πρόβλημα Για την Κίνα είναι όμως σαφές ότι αυτή η λύση όπως και

αυτό το πρόβλημα υπερβαίνει απείρως την κινεζική συγκυρία χάρη στην εμβέλεια και τα

αποτελέσματά της

Λέει το ΚΚΚ βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι Πρέπει να διαλέξουμε είτε θα

σταματήσουμε στα μισά και τότε στην πραγματικότητα ακόμη κι αν ισχυριζόμαστε το

αντίθετο θα πορευτούμε στον δρόμο της οπισθοχώρησης στον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo

Είτε θα αποφασίσουμε να προχωρήσουμε μπροστά να λάβουμε τα αναγκαία μέτρα και

συνεπώς να πορευτούμε στον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Σε αυτό ακριβώς το σημείο παρεμβαίνει η Πολιτιστική Επανάσταση στο πλαίσιο της

κινεζικής συγκυρίας

[7]

Το ΚΚΚ δηλώνει ότι για να δυναμώσει και να αναπτυχθεί ο σοσιαλισμός στην Κίνα

για να διασφαλιστεί το μέλλον του και για να προστατεύεται διαρκώς από κάθε κίνδυνο

οπισθοδρόμησης πρέπει να προστεθεί στην πολιτική επανάσταση και στην οικονομική

επανάσταση μια τρίτη επανάσταση η μαζική ιδεολογική επανάσταση

Αυτή τη μαζική ιδεολογική Επανάσταση το ΚΚΚ την ονομάζει προλεταριακή

Πολιτιστική Επανάσταση

Τελικός σκοπός της είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία των μαζών να

αντικατασταθεί η φεουδαρχική αστική και μικροαστική ιδεολογία που διαποτίζει ακόμα τις

μάζες της κινεζικής κοινωνίας από μια νέα ιδεολογία μαζών από μια προλεταριακή

σοσιαλιστική ιδεολογία Έτσι θα δοθεί στη σοσιαλιστική οικονομική υποδομή και στη

σοσιαλιστική πολιτική υπερδομή μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή

Αυτός ο τελικός σκοπός ορίζει τον μακρινό στόχο της Πολιτιστικής Επανάστασης Η

Πολιτιστική Επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι ένα εξαιρετικά μακρόπνοο έργο

Ωστόσο αυτός ο τελικός σκοπός συναρθρώνεται από σήμερα με το κύριο το

ουσιαστικό πρόβλημα της συγκυρίας το πρόβλημα του σταυροδρομιού το πρόβλημα των

δύο δρόμων

Αυτή η συνάρθρωση αναδεικνύεται ξεκάθαρα από όλα τα επίσημα κινεζικά κείμενα

που καθορίζουν την ιεραρχία των σημερινών στόχων laquoΤο σημερινό κίνημα θέτει κυρίως

στο στόχαστρό του όσους κατέχουν καθοδηγητικές θέσεις μέσα στο Κόμμα και βαδίζουν

στον καπιταλιστικό δρόμοraquo Επομένως η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να ξεκινήσει μέσα

στο Κόμμα από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του Κόμματος

την ίδια στιγμή που θα πρέπει να αναπτύσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις Η Πολιτιστική

Επανάσταση θέτει άμεσα ευθέως στα καθοδηγητικά στελέχη το ουσιαστικό ερώτημα το

ερώτημα του δρόμου που ακολουθούν το ερώτημα του δρόμου που προτίθενται να

ακολουθήσουν τον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo ή τον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Αυτός ο ουσιαστικός στόχος αναδεικνύει χωρίς διφορούμενα το ουσιαστικό

ερώτημα στο οποίο απαντά τη Πολιτιστική Επανάσταση

Ασφαλώς η Πολιτιστική Επανάσταση έχει εφεξής άλλους στόχους Στον βαθμό που

η ιδεολογία είναι παρούσα σε όλες τις πρακτικές μιας συγκεκριμένης κοινωνίας η

Πολιτιστική Επανάσταση αφορά εξίσου τις μορφές της ιδεολογίας που παρεμβαίνουν στην

οικονομική πρακτική στην πολιτική πρακτική στην επιστημονική και τεχνική πρακτική

στην αισθητική πρακτική στην παιδαγωγική πρακτική κλπ

[8]

Σε όλους αυτούς τους τομείς η Πολιτιστική Επανάσταση θέτει άμεσους στόχους οι

οποίοι όμως ορίζονται με βάση τους απώτερους στόχους Συνδέονται όλοι σε τελική

ανάλυση με τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος του προβλήματος των δύο δρόμων

γ) Μέσα και μέθοδοι της Πολιτιστική Επανάστασης

Σε σχέση με τα μέσα και τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης εδράζονται

στην αρχή ότι η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να είναι μια επανάσταση μαζών που

μετασχηματίζει την ιδεολογία των μαζών και η οποία διεξάγεται από τις ίδιες τις μάζες

Πράγματι ζητούμενο δεν είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία ή να αναμορφωθεί

η σκέψη ορισμένων διανοούμενων ή καθοδηγητικών στελεχών Ζητούμενο δεν είναι επίσης

να μετασχηματιστεί απλώς η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε περίπτωση που

κάτι τέτοιο κρινόταν αναγκαίο Ζητούμενο είναι να μετασχηματιστούν οι ιδέες οι τρόποι

σκέψης οι τρόποι δράσης τα ήθη των μαζών ολόκληρης της χώρας αρκετών εκατοντάδων

εκατομμυρίων ανθρώπων χωρικών εργατών και διανοούμενων

Όμως ένας τέτοιος μετασχηματισμός της ιδεολογίας των μαζών δεν μπορεί παρά

να είναι έργο των ίδιων των μαζών που δρουν εντός και μέσω οργανώσεων οι οποίες είναι

μαζικές οργανώσεις

Η πολιτική του ΚΚΚ συνίσταται έτσι στην ευρύτερη δυνατή έκκληση και στη

μεγαλύτερη δυνατή εμπιστοσύνη προς τις μάζες και στην πρόσκληση προς όλους τους

πολιτικούς υπευθύνους και καθοδηγητές να ακολουθήσουν χωρίς ενδοιασμούς αλλά με

τόλμη αυτή τη laquoγραμμή των μαζώνraquo Πρέπει να δοθεί ο λόγος στις μάζες και να υπάρξει

εμπιστοσύνη στις πρωτοβουλίες των μαζών Σφάλματα τα οποία είναι αναπόφευκτα σε

κάθε κίνημα θα υπάρξουν θα διορθωθούν μέσα στο κίνημα οι μάζες θα αυτοδιδαχθούν

στην πράξη Αλλά δεν πρέπει για κανένα λόγο να παρεμποδιστεί ή να περιοριστεί εκ των

προτέρων το κίνημα υπό το πρόσχημα laquoπιθανώνraquo σφαλμάτων ή υπερβολών κάτι τέτοιο

θα σηματοδοτούσε τη συντριβή του κινήματος Πρέπει επίσης να προβλέψουμε ότι θα

υπάρξουν αντιστάσεις ενίοτε σημαντικές απέναντι στο κίνημα των μαζών είναι

φυσιολογικές δεδομένου ότι η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια μορφή της ταξικής

πάλης Αυτές οι αντιστάσεις θα προκύψουν από εκπροσώπους των παλαιών κυρίαρχων

τάξεων μπορεί να προέλθουν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις από μάζες που δεν θα

έχουν καθοδηγηθεί σωστά ή που θα τις χρησιμοποιούν μπορεί να προέλθουν τέλος και

από ορισμένα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος Κάθε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να

[9]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

- Ο επαναστατικός δρόμος που οδηγεί πιο μπροστά από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την σταθεροποίηση και την ανάπτυξη του

σοσιαλισμού και εν συνεχεία προς το πέρασμα στον κομμουνισμό

- Ο δρόμος της οπισθοδρόμησης που οδηγεί πιο πίσω από τα αποτελέσματα

που έχουν επιτευχθεί προς την πολιτική εξουδετέρωση και εν συνεχεία

χρησιμοποίηση προς την οικονομική κυριαρχία και ακολούθως αφομοίωση

μιας σοσιαλιστικής χώρας από τον ιμπεριαλισμό ο δρόμος της

laquoοπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμόraquo

Το δίλημμα των δύο δρόμων είναι αυτό ακριβώς είτε laquoσταματούμε στα μισά του

δρόμουraquo δηλαδή στην πραγματικότητα οπισθοδρομούμε είτε δεν laquoσταματούμε στα μισά

του δρόμουraquo δηλαδή προχωρούμε προς τα μπρος

Στα επίσημα κινεζικά κείμενα ο πρώτος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια σύντομη

έκφραση laquoκαπιταλιστικός δρόμοςraquo (γίνεται έτσι λόγος για laquoκαθοδηγητικά στελέχη που

ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo) και ο δεύτερος δρόμος χαρακτηρίζεται με μια

σύντομη έκφραση laquoεπαναστατικός δρόμοςraquo

Ιδού λοιπόν το κύριο πολιτικό πρόβλημα που τίθεται από την πολιτική συγκυρία της

Πολιτιστική Επανάσταση

β) Πολιτικοί στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει για την Κίνα την απάντηση σε αυτό το ερώτημα

τη λύση σε αυτό το πρόβλημα Για την Κίνα είναι όμως σαφές ότι αυτή η λύση όπως και

αυτό το πρόβλημα υπερβαίνει απείρως την κινεζική συγκυρία χάρη στην εμβέλεια και τα

αποτελέσματά της

Λέει το ΚΚΚ βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι Πρέπει να διαλέξουμε είτε θα

σταματήσουμε στα μισά και τότε στην πραγματικότητα ακόμη κι αν ισχυριζόμαστε το

αντίθετο θα πορευτούμε στον δρόμο της οπισθοχώρησης στον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo

Είτε θα αποφασίσουμε να προχωρήσουμε μπροστά να λάβουμε τα αναγκαία μέτρα και

συνεπώς να πορευτούμε στον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Σε αυτό ακριβώς το σημείο παρεμβαίνει η Πολιτιστική Επανάσταση στο πλαίσιο της

κινεζικής συγκυρίας

[7]

Το ΚΚΚ δηλώνει ότι για να δυναμώσει και να αναπτυχθεί ο σοσιαλισμός στην Κίνα

για να διασφαλιστεί το μέλλον του και για να προστατεύεται διαρκώς από κάθε κίνδυνο

οπισθοδρόμησης πρέπει να προστεθεί στην πολιτική επανάσταση και στην οικονομική

επανάσταση μια τρίτη επανάσταση η μαζική ιδεολογική επανάσταση

Αυτή τη μαζική ιδεολογική Επανάσταση το ΚΚΚ την ονομάζει προλεταριακή

Πολιτιστική Επανάσταση

Τελικός σκοπός της είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία των μαζών να

αντικατασταθεί η φεουδαρχική αστική και μικροαστική ιδεολογία που διαποτίζει ακόμα τις

μάζες της κινεζικής κοινωνίας από μια νέα ιδεολογία μαζών από μια προλεταριακή

σοσιαλιστική ιδεολογία Έτσι θα δοθεί στη σοσιαλιστική οικονομική υποδομή και στη

σοσιαλιστική πολιτική υπερδομή μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή

Αυτός ο τελικός σκοπός ορίζει τον μακρινό στόχο της Πολιτιστικής Επανάστασης Η

Πολιτιστική Επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι ένα εξαιρετικά μακρόπνοο έργο

Ωστόσο αυτός ο τελικός σκοπός συναρθρώνεται από σήμερα με το κύριο το

ουσιαστικό πρόβλημα της συγκυρίας το πρόβλημα του σταυροδρομιού το πρόβλημα των

δύο δρόμων

Αυτή η συνάρθρωση αναδεικνύεται ξεκάθαρα από όλα τα επίσημα κινεζικά κείμενα

που καθορίζουν την ιεραρχία των σημερινών στόχων laquoΤο σημερινό κίνημα θέτει κυρίως

στο στόχαστρό του όσους κατέχουν καθοδηγητικές θέσεις μέσα στο Κόμμα και βαδίζουν

στον καπιταλιστικό δρόμοraquo Επομένως η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να ξεκινήσει μέσα

στο Κόμμα από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του Κόμματος

την ίδια στιγμή που θα πρέπει να αναπτύσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις Η Πολιτιστική

Επανάσταση θέτει άμεσα ευθέως στα καθοδηγητικά στελέχη το ουσιαστικό ερώτημα το

ερώτημα του δρόμου που ακολουθούν το ερώτημα του δρόμου που προτίθενται να

ακολουθήσουν τον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo ή τον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Αυτός ο ουσιαστικός στόχος αναδεικνύει χωρίς διφορούμενα το ουσιαστικό

ερώτημα στο οποίο απαντά τη Πολιτιστική Επανάσταση

Ασφαλώς η Πολιτιστική Επανάσταση έχει εφεξής άλλους στόχους Στον βαθμό που

η ιδεολογία είναι παρούσα σε όλες τις πρακτικές μιας συγκεκριμένης κοινωνίας η

Πολιτιστική Επανάσταση αφορά εξίσου τις μορφές της ιδεολογίας που παρεμβαίνουν στην

οικονομική πρακτική στην πολιτική πρακτική στην επιστημονική και τεχνική πρακτική

στην αισθητική πρακτική στην παιδαγωγική πρακτική κλπ

[8]

Σε όλους αυτούς τους τομείς η Πολιτιστική Επανάσταση θέτει άμεσους στόχους οι

οποίοι όμως ορίζονται με βάση τους απώτερους στόχους Συνδέονται όλοι σε τελική

ανάλυση με τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος του προβλήματος των δύο δρόμων

γ) Μέσα και μέθοδοι της Πολιτιστική Επανάστασης

Σε σχέση με τα μέσα και τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης εδράζονται

στην αρχή ότι η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να είναι μια επανάσταση μαζών που

μετασχηματίζει την ιδεολογία των μαζών και η οποία διεξάγεται από τις ίδιες τις μάζες

Πράγματι ζητούμενο δεν είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία ή να αναμορφωθεί

η σκέψη ορισμένων διανοούμενων ή καθοδηγητικών στελεχών Ζητούμενο δεν είναι επίσης

να μετασχηματιστεί απλώς η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε περίπτωση που

κάτι τέτοιο κρινόταν αναγκαίο Ζητούμενο είναι να μετασχηματιστούν οι ιδέες οι τρόποι

σκέψης οι τρόποι δράσης τα ήθη των μαζών ολόκληρης της χώρας αρκετών εκατοντάδων

εκατομμυρίων ανθρώπων χωρικών εργατών και διανοούμενων

Όμως ένας τέτοιος μετασχηματισμός της ιδεολογίας των μαζών δεν μπορεί παρά

να είναι έργο των ίδιων των μαζών που δρουν εντός και μέσω οργανώσεων οι οποίες είναι

μαζικές οργανώσεις

Η πολιτική του ΚΚΚ συνίσταται έτσι στην ευρύτερη δυνατή έκκληση και στη

μεγαλύτερη δυνατή εμπιστοσύνη προς τις μάζες και στην πρόσκληση προς όλους τους

πολιτικούς υπευθύνους και καθοδηγητές να ακολουθήσουν χωρίς ενδοιασμούς αλλά με

τόλμη αυτή τη laquoγραμμή των μαζώνraquo Πρέπει να δοθεί ο λόγος στις μάζες και να υπάρξει

εμπιστοσύνη στις πρωτοβουλίες των μαζών Σφάλματα τα οποία είναι αναπόφευκτα σε

κάθε κίνημα θα υπάρξουν θα διορθωθούν μέσα στο κίνημα οι μάζες θα αυτοδιδαχθούν

στην πράξη Αλλά δεν πρέπει για κανένα λόγο να παρεμποδιστεί ή να περιοριστεί εκ των

προτέρων το κίνημα υπό το πρόσχημα laquoπιθανώνraquo σφαλμάτων ή υπερβολών κάτι τέτοιο

θα σηματοδοτούσε τη συντριβή του κινήματος Πρέπει επίσης να προβλέψουμε ότι θα

υπάρξουν αντιστάσεις ενίοτε σημαντικές απέναντι στο κίνημα των μαζών είναι

φυσιολογικές δεδομένου ότι η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια μορφή της ταξικής

πάλης Αυτές οι αντιστάσεις θα προκύψουν από εκπροσώπους των παλαιών κυρίαρχων

τάξεων μπορεί να προέλθουν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις από μάζες που δεν θα

έχουν καθοδηγηθεί σωστά ή που θα τις χρησιμοποιούν μπορεί να προέλθουν τέλος και

από ορισμένα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος Κάθε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να

[9]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

Το ΚΚΚ δηλώνει ότι για να δυναμώσει και να αναπτυχθεί ο σοσιαλισμός στην Κίνα

για να διασφαλιστεί το μέλλον του και για να προστατεύεται διαρκώς από κάθε κίνδυνο

οπισθοδρόμησης πρέπει να προστεθεί στην πολιτική επανάσταση και στην οικονομική

επανάσταση μια τρίτη επανάσταση η μαζική ιδεολογική επανάσταση

Αυτή τη μαζική ιδεολογική Επανάσταση το ΚΚΚ την ονομάζει προλεταριακή

Πολιτιστική Επανάσταση

Τελικός σκοπός της είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία των μαζών να

αντικατασταθεί η φεουδαρχική αστική και μικροαστική ιδεολογία που διαποτίζει ακόμα τις

μάζες της κινεζικής κοινωνίας από μια νέα ιδεολογία μαζών από μια προλεταριακή

σοσιαλιστική ιδεολογία Έτσι θα δοθεί στη σοσιαλιστική οικονομική υποδομή και στη

σοσιαλιστική πολιτική υπερδομή μια αντίστοιχη ιδεολογική υπερδομή

Αυτός ο τελικός σκοπός ορίζει τον μακρινό στόχο της Πολιτιστικής Επανάστασης Η

Πολιτιστική Επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι ένα εξαιρετικά μακρόπνοο έργο

Ωστόσο αυτός ο τελικός σκοπός συναρθρώνεται από σήμερα με το κύριο το

ουσιαστικό πρόβλημα της συγκυρίας το πρόβλημα του σταυροδρομιού το πρόβλημα των

δύο δρόμων

Αυτή η συνάρθρωση αναδεικνύεται ξεκάθαρα από όλα τα επίσημα κινεζικά κείμενα

που καθορίζουν την ιεραρχία των σημερινών στόχων laquoΤο σημερινό κίνημα θέτει κυρίως

στο στόχαστρό του όσους κατέχουν καθοδηγητικές θέσεις μέσα στο Κόμμα και βαδίζουν

στον καπιταλιστικό δρόμοraquo Επομένως η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να ξεκινήσει μέσα

στο Κόμμα από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα με πρωτοβουλία του ίδιου του Κόμματος

την ίδια στιγμή που θα πρέπει να αναπτύσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις Η Πολιτιστική

Επανάσταση θέτει άμεσα ευθέως στα καθοδηγητικά στελέχη το ουσιαστικό ερώτημα το

ερώτημα του δρόμου που ακολουθούν το ερώτημα του δρόμου που προτίθενται να

ακολουθήσουν τον laquoκαπιταλιστικό δρόμοraquo ή τον laquoσοσιαλιστικό δρόμοraquo

Αυτός ο ουσιαστικός στόχος αναδεικνύει χωρίς διφορούμενα το ουσιαστικό

ερώτημα στο οποίο απαντά τη Πολιτιστική Επανάσταση

Ασφαλώς η Πολιτιστική Επανάσταση έχει εφεξής άλλους στόχους Στον βαθμό που

η ιδεολογία είναι παρούσα σε όλες τις πρακτικές μιας συγκεκριμένης κοινωνίας η

Πολιτιστική Επανάσταση αφορά εξίσου τις μορφές της ιδεολογίας που παρεμβαίνουν στην

οικονομική πρακτική στην πολιτική πρακτική στην επιστημονική και τεχνική πρακτική

στην αισθητική πρακτική στην παιδαγωγική πρακτική κλπ

[8]

Σε όλους αυτούς τους τομείς η Πολιτιστική Επανάσταση θέτει άμεσους στόχους οι

οποίοι όμως ορίζονται με βάση τους απώτερους στόχους Συνδέονται όλοι σε τελική

ανάλυση με τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος του προβλήματος των δύο δρόμων

γ) Μέσα και μέθοδοι της Πολιτιστική Επανάστασης

Σε σχέση με τα μέσα και τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης εδράζονται

στην αρχή ότι η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να είναι μια επανάσταση μαζών που

μετασχηματίζει την ιδεολογία των μαζών και η οποία διεξάγεται από τις ίδιες τις μάζες

Πράγματι ζητούμενο δεν είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία ή να αναμορφωθεί

η σκέψη ορισμένων διανοούμενων ή καθοδηγητικών στελεχών Ζητούμενο δεν είναι επίσης

να μετασχηματιστεί απλώς η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε περίπτωση που

κάτι τέτοιο κρινόταν αναγκαίο Ζητούμενο είναι να μετασχηματιστούν οι ιδέες οι τρόποι

σκέψης οι τρόποι δράσης τα ήθη των μαζών ολόκληρης της χώρας αρκετών εκατοντάδων

εκατομμυρίων ανθρώπων χωρικών εργατών και διανοούμενων

Όμως ένας τέτοιος μετασχηματισμός της ιδεολογίας των μαζών δεν μπορεί παρά

να είναι έργο των ίδιων των μαζών που δρουν εντός και μέσω οργανώσεων οι οποίες είναι

μαζικές οργανώσεις

Η πολιτική του ΚΚΚ συνίσταται έτσι στην ευρύτερη δυνατή έκκληση και στη

μεγαλύτερη δυνατή εμπιστοσύνη προς τις μάζες και στην πρόσκληση προς όλους τους

πολιτικούς υπευθύνους και καθοδηγητές να ακολουθήσουν χωρίς ενδοιασμούς αλλά με

τόλμη αυτή τη laquoγραμμή των μαζώνraquo Πρέπει να δοθεί ο λόγος στις μάζες και να υπάρξει

εμπιστοσύνη στις πρωτοβουλίες των μαζών Σφάλματα τα οποία είναι αναπόφευκτα σε

κάθε κίνημα θα υπάρξουν θα διορθωθούν μέσα στο κίνημα οι μάζες θα αυτοδιδαχθούν

στην πράξη Αλλά δεν πρέπει για κανένα λόγο να παρεμποδιστεί ή να περιοριστεί εκ των

προτέρων το κίνημα υπό το πρόσχημα laquoπιθανώνraquo σφαλμάτων ή υπερβολών κάτι τέτοιο

θα σηματοδοτούσε τη συντριβή του κινήματος Πρέπει επίσης να προβλέψουμε ότι θα

υπάρξουν αντιστάσεις ενίοτε σημαντικές απέναντι στο κίνημα των μαζών είναι

φυσιολογικές δεδομένου ότι η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια μορφή της ταξικής

πάλης Αυτές οι αντιστάσεις θα προκύψουν από εκπροσώπους των παλαιών κυρίαρχων

τάξεων μπορεί να προέλθουν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις από μάζες που δεν θα

έχουν καθοδηγηθεί σωστά ή που θα τις χρησιμοποιούν μπορεί να προέλθουν τέλος και

από ορισμένα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος Κάθε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να

[9]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

Σε όλους αυτούς τους τομείς η Πολιτιστική Επανάσταση θέτει άμεσους στόχους οι

οποίοι όμως ορίζονται με βάση τους απώτερους στόχους Συνδέονται όλοι σε τελική

ανάλυση με τη λύση του ουσιαστικού προβλήματος του προβλήματος των δύο δρόμων

γ) Μέσα και μέθοδοι της Πολιτιστική Επανάστασης

Σε σχέση με τα μέσα και τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης εδράζονται

στην αρχή ότι η Πολιτιστική Επανάσταση πρέπει να είναι μια επανάσταση μαζών που

μετασχηματίζει την ιδεολογία των μαζών και η οποία διεξάγεται από τις ίδιες τις μάζες

Πράγματι ζητούμενο δεν είναι να μετασχηματιστεί η ιδεολογία ή να αναμορφωθεί

η σκέψη ορισμένων διανοούμενων ή καθοδηγητικών στελεχών Ζητούμενο δεν είναι επίσης

να μετασχηματιστεί απλώς η ιδεολογία του Κομμουνιστικού Κόμματος σε περίπτωση που

κάτι τέτοιο κρινόταν αναγκαίο Ζητούμενο είναι να μετασχηματιστούν οι ιδέες οι τρόποι

σκέψης οι τρόποι δράσης τα ήθη των μαζών ολόκληρης της χώρας αρκετών εκατοντάδων

εκατομμυρίων ανθρώπων χωρικών εργατών και διανοούμενων

Όμως ένας τέτοιος μετασχηματισμός της ιδεολογίας των μαζών δεν μπορεί παρά

να είναι έργο των ίδιων των μαζών που δρουν εντός και μέσω οργανώσεων οι οποίες είναι

μαζικές οργανώσεις

Η πολιτική του ΚΚΚ συνίσταται έτσι στην ευρύτερη δυνατή έκκληση και στη

μεγαλύτερη δυνατή εμπιστοσύνη προς τις μάζες και στην πρόσκληση προς όλους τους

πολιτικούς υπευθύνους και καθοδηγητές να ακολουθήσουν χωρίς ενδοιασμούς αλλά με

τόλμη αυτή τη laquoγραμμή των μαζώνraquo Πρέπει να δοθεί ο λόγος στις μάζες και να υπάρξει

εμπιστοσύνη στις πρωτοβουλίες των μαζών Σφάλματα τα οποία είναι αναπόφευκτα σε

κάθε κίνημα θα υπάρξουν θα διορθωθούν μέσα στο κίνημα οι μάζες θα αυτοδιδαχθούν

στην πράξη Αλλά δεν πρέπει για κανένα λόγο να παρεμποδιστεί ή να περιοριστεί εκ των

προτέρων το κίνημα υπό το πρόσχημα laquoπιθανώνraquo σφαλμάτων ή υπερβολών κάτι τέτοιο

θα σηματοδοτούσε τη συντριβή του κινήματος Πρέπει επίσης να προβλέψουμε ότι θα

υπάρξουν αντιστάσεις ενίοτε σημαντικές απέναντι στο κίνημα των μαζών είναι

φυσιολογικές δεδομένου ότι η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια μορφή της ταξικής

πάλης Αυτές οι αντιστάσεις θα προκύψουν από εκπροσώπους των παλαιών κυρίαρχων

τάξεων μπορεί να προέλθουν επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις από μάζες που δεν θα

έχουν καθοδηγηθεί σωστά ή που θα τις χρησιμοποιούν μπορεί να προέλθουν τέλος και

από ορισμένα καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος Κάθε τέτοια περίπτωση θα πρέπει να

[9]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς και

φίλους και μεταξύ των αντιπάλων να γίνει διάκριση ανάμεσα στα εχθρικά άκαμπτα

στοιχεία σε καθοδηγητικά στελέχη που έχουν υποταχτεί στη συνήθεια ή βρίσκονται σε

σύγχυση και στους διστακτικούς ή τους μικρόψυχους Σε καμία περίπτωση ακόμα και

ενάντια στον αστικό ταξικό εχθρό (τα εγκλήματα τιμωρούνται από τον νόμο) δεν πρέπει να

υπάρξει καταφυγή στα laquoπλήγματαraquo και τη βία αλλά μόνο στην αιτιολόγηση και την πειθώ

Οι μάζες δεν μπορούν να δρουν παρά μέσα σε μαζικές οργανώσεις Το πιο

πρωτότυπο μέσο η ιδιαίτερη καινοτομία της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι η εμφάνιση

οργανώσεων που προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση οργανώσεων διακριτών από

τις άλλες οργανώσεις της ταξικής πάλης (συνδικάτο και κόμμα) Οι οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι οργανώσεις της ιδεολογικής ταξικής

πάλης

Φαίνεται ότι αυτές οι οργανώσεις προέκυψαν αρχικά από πρωτοβουλίες της βάσης

(δημιουργία κύκλων ομάδων μελέτης λαϊκών επιτροπών) Όπως είχε κάνει ο Λένιν σε

σχέση με τα Σοβιέτ το ΚΚΚ αναγνώρισε τη σημασία αυτών των οργανώσεων τις υποστήριξε

και προέκτεινε το παράδειγμά τους σε όλη την Πολιτιστική Επανάσταση καλώντας πλέον

ανοιχτά στη συγκρότηση οργανώσεων που να προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση

στους χώρους των εργατών των αγροτών των διανοούμενων και της νεολαίας

Η Πολιτιστική Επανάσταση φροντίζει επιμελώς να συνδέονται αυτές οι νέες

οργανώσεις με τις παλαιές οργανώσεις οι νέοι στόχοι με τους παλαιούς στόχους Γιrsquo αυτό

ακριβώς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι η Πολιτιστική Επανάσταση διεξάγεται υπό την

καθοδήγηση του Κόμματος και ότι οι στόχοι της Πολιτιστικής Επανάστασης πρέπει να

συνδυάζονται μονίμως στα εργοστάσια και την ύπαιθρο με τους στόχους που έχουν ήδη

οριστεί για τη laquoσοσιαλιστική εκπαίδευσηraquo ότι οι οργανώσεις των φοιτητών δεν πρέπει να

παρεμβαίνουν στα εργοστάσια ή στις αγροτικές μονάδες εκεί όπου οι εργάτες και οι

αγρότες διασφαλίζουν από μόνοι τους την Πολιτιστική Επανάσταση ότι η Πολιτιστική

Επανάσταση δεν θα πρέπει να παρεμποδίσει αλλά τουναντίον να βοηθήσει την παραγωγή

κλπ

Ταυτοχρόνως το ΚΚΚ διακηρύσσει ότι στην πρωτοπορία του κινήματος βρίσκονται

σήμερα οι μαζικές οργανώσεις της νεολαίας και κυρίως της νεολαίας των πόλεων δηλαδή

κατά πρώτο λόγο οι μαθητές και οι σπουδαστές Αυτή η κατάσταση προκύπτει από τα

γεγονότα είναι όμως προφανής η πολιτική της σημασία Αφενός πράγματι το ισχύον

εκπαιδευτικό σύστημα όπου μορφώνεται η νεολαία (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σχολείο

σφραγίζει πάντα βαθιά τους ανθρώπους ακόμα και σε περιόδους ιστορικών αλλαγών)

[10]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

αποτελούσε στην Κίνα το προπύργιο της αστικής και μικροαστικής ιδεολογίας Αφετέρου η

νεολαία που δεν έχει γνωρίσει επαναστατικούς αγώνες και πολέμους συνιστά σε μια

σοσιαλιστική χώρα ένα πολύ ευαίσθητο σημείο όπου κρίνεται ένα κεφαλαιώδες μέρος του

μέλλοντος Η νεολαία δεν είναι επαναστατική επειδή απλώς γεννήθηκε σε μια σοσιαλιστική

χώρα ή επειδή μεγαλώνει μαθαίνοντας τα επιτεύγματα των μεγαλύτερων σε ηλικία Αν

παρά τον δυναμισμό της ηλικίας της βρεθεί εγκαταλελειμμένη λόγω μιας πολιτικής

ανεπάρκειας σε ένα ιδεολογικό μπέρδεμα ή laquoκενόraquo τότε παραδίδεται στις laquoαυθόρμητεςraquo

ιδεολογικές μορφές που δεν σταματούν να καλύπτουν αυτό το laquoκενόraquo τις μικροαστικές και

αστικές ιδεολογίες οι οποίες είτε έχουν κληρονομηθεί από το εθνικό παρελθόν είτε

εισάγονται από το εξωτερικό Αυτές οι μορφές εξασφαλίζουν τα φυσικά τους στηρίγματα

στον θετικισμό τον εμπειρισμό τον laquoαπολίτικοraquo τεχνικισμό των επιστημόνων και άλλων

ειδικών Απεναντίας αν μια σοσιαλιστική χώρα συνδέσει τη νεολαία της με ένα μεγάλο

επαναστατικό έργο αν την εκπαιδεύσει σε αυτή τη δράση όχι μόνο η νεολαία θα

συμβάλλει μέσω της Πολιτιστικής Επανάστασης στον μετασχηματισμό της υπάρχουσας

ιδεολογίας αλλά καθώς θα παλεύει ενάντια στην αστική ιδεολογία θα αυτομορφωθεί και

θα μετασχηματίσει την ιδεολογία της Το βέβαιο είναι ότι η ιδεολογία η οποιαδήποτε

ιδεολογία ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στη νεολαία Το ζήτημα είναι ποια ιδεολογία

πρέπει να επιδράσει στη νεολαία μιας σοσιαλιστικής χώρας Πρόκειται για ένα πολιτικό

ζήτημα καίριας σημασίας Η Πολιτιστική Επανάσταση απαντά εν γένει σε αυτό το ερώτημα

Οι οργανώσεις της νεολαίας στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Επανάστασης απαντούν για

λογαριασμό της νεολαίας

Πρέπει τέλος να τονίσουμε ότι η έκκληση στην Πολιτιστική Επανάσταση η έκκληση

στις μάζες για την ανάπτυξη των μαζικών οργανώσεων της Πολιτιστικής Επανάστασης οι

μέθοδοί της συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της κριτικής που ασκείται στα

καθοδηγητικά στελέχη laquoπου ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo αποτελούν έργο του

Κομμουνιστικού Κόμματος που παραμένει επομένως η δεσπόζουσα κεντρική και

καθοδηγητική οργάνωση της Κινεζικής Επανάστασης Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι

το Κόμμα ορίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή επιμονή τον θεωρητικό και πρακτικό νόμο της

Πολιτιστικής Επανάστασης τον υπέρτατο νόμο της laquoτη σκέψη του Μάοraquo δηλαδή τον

μαρξισμό-λενινισμό που εφαρμόζεται στην Κινεζική Επανάσταση και στον κινεζικό

σοσιαλισμό τον μαρξισμό-λενινισμό που εμπλουτίζεται από αυτήν την εμπειρία και ο

οποίος εκφράζεται με μια μορφή άμεσα προσιτή στις μάζες

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν συνιστά επομένως εξύμνηση του τυφλού

laquoαυθορμητισμούraquo των μαζών ούτε μια πολιτική laquoπεριπέτειαraquo Η έκκληση στις μάζες η

[11]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

εμπιστοσύνη στις μάζες η δημιουργία μαζικών οργανώσεων απαντούν στις ανάγκες και τις

δυνατότητες των μαζών Αλλά ταυτοχρόνως η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια

μελετημένη απόφαση του Κόμματος εδράζεται σε μια επιστημονική ανάλυση της

κατάστασης και επομένως στις αρχές της μαρξιστικής θεωρίας και πρακτικής

Ταυτοχρόνως ο υπέρτατος νόμος της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι τόσο στη θεωρία

όσο και στην πρακτική ο μαρξισμός-λενινισμός

Αυτά για τη συγκυρία τους στόχους τα μέσα και τις πολιτικές μεθόδους της

Πολιτιστικής Επανάστασης

2 ndash ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Ασφαλώς αυτή η πολιτική ανάλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης θέτει μια σειρά

θεωρητικά προβλήματα

Η Πολιτιστική Επανάσταση προτάσσει με τις αποφάσεις της ορισμένες νέες

πολιτικές θέσεις τον κίνδυνο laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον

καπιταλισμό τη διατήρηση της ταξικής πάλης σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος μετά

τον μετασχηματισμό επί της ουσίας των παραγωγικών σχέσεων την αναγκαιότητα μιας

μαζικής ιδεολογικής επανάστασης και μαζικών οργανώσεων που να προσιδιάζουν σε αυτήν

την επανάσταση κλπ

Αυτές οι νέες πολιτικές θέσεις είναι ή όχι σύμφωνες με τη μαρξιστική θεωρία

α) Η κεντρική θέση που θέτει τα σημαντικότερα θεωρητικά προβλήματα αφορά τη

δυνατότητα laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό Αυτή η

θέση θα προσκρούσει σε αρκετές πεποιθήσεις οι οποίες στηρίζονται σε ιδεολογικές

ερμηνείες του μαρξισμού (θρησκευτικές εξελικτιστικές οικονομιστικές ερμηνείες)

Αυτή η θέση είναι πράγματι αδιανόητη αν ο μαρξισμός είναι μια κατrsquo ουσίαν

θρησκευτική φιλοσοφία της ιστορίας που εγγυάται τον σοσιαλισμό καθώς τον παρουσιάζει

ως τον σκοπό για τον οποίον ανέκαθεν εργαζόταν η ανθρώπινη ιστορία Αλλά ο μαρξισμός

δεν είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας και ο σοσιαλισμός δεν είναι το laquoτέλοςraquo της ιστορίας

Η θέση αυτή θα ήταν εξίσου αδιανόητη αν ο μαρξισμός ήταν ένας εξελικτισμός Σε

μια εξελικτιστική ερμηνεία του μαρξισμού υπάρχει μια αναγκαία και εγγυημένη τάξη

διαδοχής των τρόπων παραγωγής λόγου χάρη δεν μπορούμε να laquoυπερπηδήσουμεraquo έναν

τρόπο παραγωγής Στο πλαίσιο αυτής της ερμηνείας έχουμε την εγγύηση ότι βαδίζουμε

πάντα προς τα μπρος και συνεπώς αποκλείεται κατrsquo αρχήν κάθε κίνδυνος

[12]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

laquoοπισθοδρόμησηςraquo από τον καπιταλισμό μπορούμε να πάμε μόνο στον σοσιαλισμό και

από τον σοσιαλισμό μόνο προς τον κομμουνισμό όχι όμως στον καπιταλισμό

Και όταν ο εξελικτισμός αναγκάζεται να παραδεχτεί την laquoοπισθοδρόμησηraquo θεωρεί

ότι η οπισθοδρόμηση ισοδυναμεί με επιστροφή στις παλαιές μορφές με επιστροφή σε ένα

αναλλοίωτο παρελθόν Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι εξελικτισμός Η αντίληψη που έχει για

την ιστορική διαλεκτική αποδέχεται τις αποκλίσεις τις στρεβλώσεις τις οπισθοδρομήσεις

χωρίς επανάληψη τα άλματα κλπ Έτσι ορισμένες χώρες μπορούν κατά τον μαρξισμό να

laquoπεράσουν στον σοσιαλισμόraquo χωρίς να είναι αναγκαίο να laquoπεράσουνraquo από τον

καπιταλισμό Γιrsquo αυτό ακριβώς είναι δυνατή η οπισθοδρόμηση σε έναν κατrsquo ουσίαν

ξεπερασμένο τρόπο παραγωγής (βλ τη Γιουγκοσλαβία) Αλλά γιrsquo αυτό ακριβώς μια τέτοια

οπισθοδρόμηση δεν συνιστά απλή επιστροφή προς τα πίσω προς ένα άθικτο παρελθόν

προς τις παλαιές μορφές συντελείται μέσω μιας διαφορετικής διαδικασίας μέσα από την

ένταξη στο σύστημα νέων (τυπικά σοσιαλιστικών) μορφών του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής γεγονός που παράγει μια πρωτότυπη μορφή καπιταλισμού με σοσιαλιστική

laquoεμφάνισηraquo

Η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo θα ήταν τέλος αδύνατη αν ο μαρξισμός ήταν

οικονομισμός Σε μια οικονομιστική ερμηνεία του μαρξισμού αρκεί να έχουν καταργηθεί

επί της ουσίας οι οικονομικές βάσεις των κοινωνικών τάξεων για να μπορούμε να

επιβεβαιώσουμε ότι έχουν εξαφανιστεί οι κοινωνικές τάξεις το ίδιο και η ταξική πάλη το

ίδιο και η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου συνεπώς ο ταξικός

χαρακτήρας του Κόμματος και του κράτους ndashγια να επιβεβαιώσουμε ότι η νίκη του

σοσιαλισμού είναι laquoοριστικά διασφαλισμένηraquo Αλλά ο μαρξισμός δεν είναι οικονομισμός

β) Μια κοινωνική τάξη δεν ορίζεται πράγματι μόνο με βάση την θέση των μελών

της στις παραγωγικές σχέσεις και συνεπώς με βάση τις παραγωγικές σχέσεις ορίζεται

επίσης ταυτοχρόνως με βάση την θέση τους στις πολιτικές σχέσεις και στις ιδεολογικές

σχέσεις οι οποίες παραμένουν ταξικές σχέσεις πολύ μετά τον σοσιαλιστικό

μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων

Ασφαλώς το οικονομικό (οι παραγωγικές σχέσεις) ορίζει σε τελική ανάλυση μια

κοινωνική τάξη αλλά η ταξική πάλη αποτελεί ένα σύστημα ασκείται σε διάφορα επίπεδα

(οικονομικό πολιτικό ιδεολογικό) και ο μετασχηματισμός ενός επιπέδου δεν εξαφανίζει τις

μορφές της ταξικής πάλης των άλλων επιπέδων Γιrsquo αυτό η ταξική πάλη μπορεί να

συνεχίζεται με σφοδρότητα στο πολιτικό επίπεδο και κυρίως στο ιδεολογικό επίπεδο πολύ

[13]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

μετά την εξάλειψη επί της ουσίας των οικονομικών βάσεων των κατεχουσών τάξεων σε

μια σοσιαλιστική χώρα

Σε μια τέτοια περίπτωση οι κοινωνικές τάξεις ορίζονται ουσιαστικά σε συνάρτηση

με τις μορφές της πολιτικής και κυρίως της ιδεολογικής ταξικής πάλης με βάση τον τρόπο

που τοποθετούνται στους πολιτικούς και ιδεολογικούς αγώνες

Αυτό δεν αναιρεί τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων από την οικονομία Στις

σοσιαλιστικές χώρες και ανάλογα με τα στάδια της ιστορίας τους διατηρούνται ορισμένες

οικονομικές σχέσεις (τουλάχιστον η μικρή εμπορευματική παραγωγή που τόσο

απασχολούσε τον Λένιν) που αποτελούν μια οικονομική βάση για την ταξική διάκριση και

την ταξική πάλη Ομοίως σημαντικές εισοδηματικές διαφορές μπορούν να αποτελέσουν

οικονομικά σημεία στήριξης για τις διακρίσεις που είναι αναγκαίες στην επιβίωση μιας

ταξικής πάλης η οποία διεξάγεται τότε επί της ουσίας έξω από το οικονομικό στον

πολιτικό τομέα και κυρίως στον ιδεολογικό τομέα

γ) Ιδού το ουσιαστικό σημείο η θέση για την laquoοπισθοδρόμησηraquo προϋποθέτει ότι

σε μια ορισμένη συγκυρία της ιστορίας των σοσιαλιστικών χωρών το ιδεολογικό μπορεί να

είναι το στρατηγικό σημείο που κρίνει τα πάντα Σε μια τέτοια περίπτωση το σταυροδρόμι

τοποθετείται στο ιδεολογικό Από το ιδεολογικό εξαρτάται το μέλλον Στην ιδεολογική

ταξική πάλη κρίνεται η τύχη (πρόοδος ή οπισθοδρόμηση) μιας σοσιαλιστικής χώρας

Αυτή η θέση για τη δυνατότητα ενός κυρίαρχου ρόλου του ιδεολογικού σε μια

πολιτική συγκυρία της ιστορίας του εργατικού κινήματος δεν μπορεί να βρει αντιμέτωπους

παρά τους οικονομιστές εξελικτιστές και μηχανικιστές laquoμαρξιστέςraquo εκείνους δηλαδή που

αγνοούν τη μαρξιστική διαλεκτική Δεν μπορεί να προκαλέσει έκπληξη παρά σε εκείνους

που συγχέουν την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίφαση την κύρια και τη δευτερεύουσα

πλευρά μιας αντίφασης την αλλαγή θέσης των αντιφάσεων και των πλευρών τους κλπ εν

ολίγοις εκείνους που συγχέουν τον καθορισμό σε τελική ανάλυση από το οικονομικό με την

κυριαρχία αυτής ή της άλλης βαθμίδας (του οικονομικού του πολιτικού του ιδεολογικού)

σε αυτόν ή τον άλλον τρόπο παραγωγής σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία

Η απόφαση για την Πολιτιστική Επανάσταση και η διεξαγωγή της ισοδυναμεί με τη

διατύπωση των ακόλουθων δύο θέσεων

- 1 Η διαδικασία laquoοπισθοδρόμησηςraquo μιας σοσιαλιστικής χώρας μπορεί να

ξεκινήσει από το ιδεολογικό από το ιδεολογικό περνούν τα αποτελέσματα

που θα αγγίξουν προοδευτικά τον πολιτικό τομέα και εν συνεχεία τον

οικονομικό τομέα

[14]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

- 2 Κάνοντας την επανάσταση στο ιδεολογικό διεξάγοντας την ταξική πάλη

στο ιδεολογικό μπορούμε να εμποδίσουμε και να ανατρέψουμε αυτή τη

διαδικασία και να ωθήσουμε μια σοσιαλιστική χώρα στον άλλο δρόμο τον

laquoεπαναστατικό δρόμοraquo

Με αυστηρούς όρους η πρώτη θέση σημαίνει μια σοσιαλιστική χώρα που έχει

εξαλείψει τις οικονομικές βάσεις των παλαιών κοινωνικών τάξεων μπορεί να πιστεύει ότι

έχει καταργήσει τις τάξεις και επομένως την ταξική πάλη Μπορεί να πιστεύει ότι η ταξική

πάλη έχει ξεπεραστεί ενώ εξακολουθεί να διεξάγεται στον πολιτικό τομέα και πρωτίστως

στον ιδεολογικό τομέα Αν δεν γίνει αντιληπτό ότι η ταξική πάλη μπορεί να ξεδιπλώνεται

κατεξοχήν στον ιδεολογικό τομέα εγκαταλείπεται ο ιδεολογικός τομέας στην αστική

ιδεολογία και παραχωρείται έδαφος στον αντίπαλο Αν ο αντίπαλος βρίσκεται εκεί χωρίς

όμως να αναγνωρίζεται ως αντίπαλος και χωρίς να αντιμετωπίζεται ως αντίπαλος τότε

ελέγχει το παιχνίδι και δεν είναι καθόλου παράξενο που κερδίζει έδαφος Μπορεί να

ακολουθήσει η εγκαθίδρυση ιδεολογικών πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών που

τείνουν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού Μπορεί να ακολουθήσει η πολιτική

εξουδετέρωση εν συνεχεία η πολιτική χρησιμοποίηση εν συνεχεία η οικονομική υποταγή

της σοσιαλιστικής χώρας στον ιμπεριαλισμό Δεν υπάρχει πράγματι καμία πιθανότητα να

παραμένει μια χώρα μονίμως σοσιαλιστική αν βασίζεται στην πραγματικότητα σε αυτήν την

αντίφαση να έχει μια σοσιαλιστική υποδομή και μια αστική ιδεολογική υπερδομή

Η Πολιτιστική Επανάσταση αντλεί τα συμπεράσματα από αυτήν την αντίφαση

πρέπει να κάνουμε την επανάσταση στο ιδεολογικό προκειμένου να δώσουμε σε μια

σοσιαλιστική χώρα που έχει μια σοσιαλιστική υποδομή μια σοσιαλιστική ιδεολογική

υπερδομή

Δεν πρόκειται για μια νέα θέση Την υπενθύμιζαν συνεχώς ο Μαρξ και ο Λένιν Ο

Μαρξ έλεγε ότι σε κάθε υποδομή πρέπει να laquoαντιστοιχείraquo μια προσίδια υπερδομή και ότι

στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής επανάστασης θα πρέπει να αλλάξουν βάση και μορφή όχι

μόνο το οικονομικό και το πολιτικό αλλά και το ιδεολογικό Ο Λένιν μιλούσε ανοιχτά για τη

ζωτική αναγκαιότητα της πολιτιστικής επανάστασης

Το νέο είναι ότι αυτή η θεωρητική θέση βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη

της πολιτικής πρακτικής μιας σοσιαλιστικής χώρας Για πρώτη φορά στην ιστορία του

εργατικού κινήματος μια σοσιαλιστική χώρα είναι υποχρεωμένη αλλά και ικανή να

ενεργοποιήσει και να εφαρμόσει αυτή τη θέση

[15]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

Δεν αρκεί να πούμε αυτή η θέση είναι κατrsquo ουσίαν κλασική Η πρακτική της

ενεργοποίησής της είναι κάτι καθrsquo ολοκληρίαν καινούριο που φωτίζει με τη σειρά του αυτή

τη θεωρητική θέση και τις αρχές στις οποίες βασίζεται Δεν μπορούμε να κάνουμε μια

μαζική ιδεολογική επανάσταση χωρίς να μάθουμε κάτι καινούριο τόσο για την ιδεολογία

όσο και για τις μάζες Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι η Πολιτιστική Επανάσταση

δεν θέτει μόνο θεωρητικά προβλήματα σε συνάρτηση με τις υπάρχουσες θεωρητικές αρχές

προσελκύει την προσοχή στις νέες θεωρητικές γνώσεις που η πρακτική της παράγει και τις

οποίες αναγκάζει να παραχθούν

δ) Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιεί η Πολιτιστική Επανάσταση τις μαρξιστικές

αρχές που αφορούν τη φύση του ιδεολογικού

Πολιτιστική επανάσταση σημαίνει πράγματι επανάσταση στον τομέα του

ιδεολογικού

Τι είναι ο τομέας του ιδεολογικού

Η μαρξιστική θεωρία δείχνει ότι κάθε κοινωνία εμπεριέχει τρία ειδικά επίπεδα ή

βαθμίδες ή τομείς

Το οικονομικό υποδομή

Το πολιτικό

Το ιδεολογικό υπερδομή

Αυτά τα laquoεπίπεδαraquo συναρθρώνονται το ένα με το άλλο με περίπλοκο τρόπο Το

οικονομικό είναι καθοριστικό σε τελική ανάλυση

Όταν χρησιμοποιούμε μια αρχιτεκτονική μεταφορά (ενός οικοδομήματος

υποδομήυπερδομή) λέμε ότι το ιδεολογικό αποτελεί ένα από τα επίπεδα της υπερδομής

Υποδεικνύουμε έτσι ταυτοχρόνως τη θέση του στην κοινωνική δομή (υπερδομή και όχι

υποδομή) τη σχετική αυτονομία του αναφορικά με το πολιτικό και το οικονομικό αλλά και

τις σχέσεις εξάρτησης που το συνδέουν με το πολιτικό και το οικονομικό

Αν από την άλλη θέλουμε να επισημάνουμε τη συγκεκριμένη μορφή ύπαρξης του

ιδεολογικού είναι καλύτερα να το παρομοιάσουμε με laquoτσιμέντοraquo παρά με τον όροφο ενός

κτιρίου Πράγματι η ιδεολογία εισχωρεί σε όλα τα δωμάτια του οικοδομήματος στη σχέση

[16]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

των ατόμων με όλες τις πρακτικές τους με όλα τα αντικείμενά τους στις σχέσεις τους με

την επιστήμη με την τεχνική με τις τέχνες στις σχέσεις τους με την οικονομική πρακτική

και την πολιτική πρακτική στις laquoατομικέςraquo σχέσεις κλπ Το ιδεολογικό είναι αυτό σε μια

κοινωνία που διακρίνει και στερεώνει είτε πρόκειται για τεχνικές διακρίσεις είτε για

ταξικές διακρίσεις Το ιδεολογικό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που είναι

απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε κοινωνίας

Παρότι το ιδεολογικό διέπει τις laquoβιωμένεςraquo σχέσεις των ατόμων με τις συνθήκες

ύπαρξής τους με τις πρακτικές τους με τα αντικείμενά τους με τις τάξεις τους με τους

αγώνες τους με την ιστορία τους και με τον κόσμο τους κλπ η φύση του δεν είναι ατομική

ή υποκειμενική

Όπως όλα τα laquoεπίπεδαraquo της κοινωνίας το ιδεολογικό αποτελείται από

αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις Όπως υπάρχουν παραγωγικές (οικονομικές) κοινωνικές

σχέσεις υπάρχουν και πολιτικές κοινωνικές σχέσεις και laquoιδεολογικές κοινωνικές σχέσειςraquo

Η τελευταία έκφραση ανήκει στον Λένιν (Τι είναι οι φίλοι του λαού) Πρέπει να την πάρουμε

κατά γράμμα Για να γνωρίσουμε το ιδεολογικό πρέπει να γνωρίσουμε αυτές τις κοινωνικές

σχέσεις του και αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι εν λόγω σχέσεις

Από τι είναι φτιαγμένες αυτές οι σχέσεις Είναι φτιαγμένες όχι μόνο από συστήματα

ιδεών-παραστάσεων αλλά επίσης από συστήματα στάσεων-συμπεριφορών εν ολίγοις

τόσο από laquoθεωρητικάraquo συστήματα όσο και από laquoπρακτικάraquo συστήματα Το ιδεολογικό

περιλαμβάνει επομένως όχι μόνο τα συστήματα ιδεών (τις ιδεολογίες με τη στενή έννοια

του όρου) αλλά επίσης τα πρακτικά συστήματα στάσεων-συμπεριφορών (τα ήθη)

Οι ιδέες και τα ήθη συνδέονται διαλεκτικά Σύμφωνα με την ταξική κατάσταση και

με τη συγκυρία μπορεί να υπάρχει γενική ή μερική ταυτότητα ή απόκλιση ή αντίθεση

ανάμεσα στις ιδέες και τα ήθη και ανάλογα με τις περιοχές τους Στο πλαίσιο του

ιδεολογικού αγώνα είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστούν οι ιδέες και τα ήθη που

ενσαρκώνουν την πλευρά της αντίπαλης ιδεολογίας όπως επίσης είναι πολύ σημαντικό να

μπορούμε να κάνουμε τις απαιτούμενες διακρίσεις ανάμεσα στις ιδέες ή ανάμεσα στις

ιδέες και τα ήθη Οι μεγάλοι επαναστάτες ήξεραν πάντα να κάνουν αυτές τις διακρίσεις και

να κρατούν από το παρελθόν αυτό που είναι laquoκαλόraquo να απορρίπτουν από το παρελθόν

αυτό που είναι laquoκακόraquo στις ιδέες και στα ήθη Ούτως ή άλλως μια ιδεολογική επανάσταση

οφείλει αναγκαστικά να είναι μια επανάσταση όχι μόνο στις ιδέες ndashή τις ιδεολογίεςndash αλλά

επίσης στις πρακτικές στάσεις και συμπεριφορές ndashδηλαδή τα ήθη

[17]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

Η διπλή φύση του ιδεολογικού μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι διάφορες

ιδεολογικές τάσεις μπορούν να εγγράφονται σε ορισμένες συμπεριφορές και σε ορισμένες

πρακτικές στάσεις όσο και σε ιδέες Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι ορισμένα laquoέθιμαraquo

ορισμένες laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo ένα laquoστυλraquo καθοδήγησης μπορούν να

έχουν μια ιδεολογική σημασία και να εναντιώνονται στην επαναστατική ιδεολογία ακόμα

κι όταν είναι έργο σοσιαλιστών ιθυνόντων Η αστική ιδεολογία μπορεί επομένως να βρει

στήριγμα σε ορισμένες πολιτικές τεχνικιστικές γραφειοκρατικές πρακτικές δηλαδή σε

ορισμένα ήθη των σοσιαλιστών ιθυνόντων κλπ όπως ακριβώς η αστική ιδεολογία βρίσκει

στήριγμα στη θετικιστική ή πραγματιστική στάση των ανθρώπων της επιστήμης των

τεχνικών κλπ Αυτές οι laquoσυνήθειες εργασίαςraquo και laquoδιοίκησηςraquo αν εξαπλωθούν δεν

αποτελούν πλέον προσωπικές laquoμανίεςraquo ή ιδιοτροπίες μπορούν να είναι ή να γίνουν

σημάδια κοινωνικής διάκρισης επιλογές τοποθέτησης (ασυνείδητες ή μη) στην ιδεολογική

ταξική πάλη Για παράδειγμα η γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά των

ιθυνόντων είτε πρόκειται για οικονομικούς για πολιτικούς ή για στρατιωτικούς ιθύνοντες

μπορούν να αποτελέσουν σημεία στήριξης στον ιδεολογικό τομέα μιας σοσιαλιστικής

χώρας για την ιδεολογική επίθεση της αστικής τάξης

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση παίρνει στα σοβαρά αυτήν την απειλή ο λόγος είναι

ότι εναρμονίζεται με τη μαρξιστική θεωρία του ιδεολογικού Αλλά ταυτοχρόνως επειδή

ακριβώς την αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα μας αναγκάζει να εμβαθύνουμε σε

αυτήν και συνεπώς να την ωθήσουμε προς τα μπρος

ε) Η Πολιτιστική Επανάσταση υλοποιεί τέλος τις αρχές του μαρξισμού αναφορικά

με τις μορφές οργάνωσής της

Πράγματι η θέση του ΚΚΚ προϋποθέτει ότι υπάρχουν μαζικές οργανώσεις που

προσιδιάζουν στην Πολιτιστική Επανάσταση και ότι επομένως αυτές οι οργανώσεις είναι

διακριτές από το Κόμμα

Αυτό που προφανώς συνιστά πρόβλημα για πολλούς κομμουνιστές είναι η ύπαρξη

αυτών των νέων οργανώσεων που είναι διακριτές από το Κόμμα

Το ζήτημα των οργανώσεων της ταξικής πάλης και της διάκρισής τους έχει μακρά

ιστορία στο εργατικό κίνημα

Απαντήθηκε από τον Μαρξ τον Ένγκελς και τον Λένιν σε σχέση με τη διάκριση της

οργάνωσης της οικονομικής ταξικής πάλης (το συνδικάτο) και της οργάνωσης της πολιτικής

και ιδεολογικής ταξικής πάλης (το κόμμα) Αυτή η διάκριση λειτουργιών συνδυαζόταν με

[18]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

μια διάκριση που αφορούσε την οργανωτική μορφή Το συνδικάτο ήταν μια μαζική

οργάνωση (χωρίς δημοκρατικό συγκεντρωτισμό) Το κόμμα ήταν μια οργάνωση της

πρωτοπορίας (με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό)

Μέχρι σήμερα το Κόμμα ήταν επομένως επιφορτισμένο τόσο με τον πολιτικό όσο

και με τον ιδεολογικό αγώνα Η Πολιτιστική Επανάσταση κομίζει μια εξαιρετική επινόηση

δημιουργώντας μια νέα μια τρίτη οργάνωση μια οργάνωση που προσιδιάζει στη μαζική

ιδεολογική πάλη Ασφαλώς έχει επιφορτιστεί με την εφαρμογή των αποφάσεων του

Κόμματος Είναι όμως διακριτή από αυτό Επιπλέον διακρίνεται από το Κόμμα επειδή

αποτελεί όπως το συνδικάτο μια μαζική οργάνωση (ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν

άρχει εν προκειμένω λέγεται μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι των οργανώσεων της Πολιτιστική

Επανάσταση πρέπει να εκλεγούν laquoόπως οι αντιπρόσωποι στην Κομμούνα του Παρισιούraquo)

Αυτή η εξαιρετική επινόηση είναι άραγε σύμφωνη με τις θεωρητικές αρχές του

μαρξισμού

Τυπικά μπορούμε να πούμε ότι η διάκριση των οργανώσεων αντανακλά τη

διάκριση των βαθμίδων ή επιπέδων της κοινωνικής πραγματικότητας Μια μαζική

οργάνωση για το επίπεδο του οικονομικού (συνδικάτο) μια οργάνωση της πρωτοπορίας

για το επίπεδο του πολιτικού (το Κόμμα) και μια μαζική οργάνωση για το επίπεδο του

ιδεολογικού (οι οργανώσεις της Πολιτιστικής Επανάστασης)

Αλλά ίσως πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο και να αναρωτηθούμε για ποιον

λόγο αυτή η τρίτη οργάνωση που δεν υπήρχε μέχρι τώρα και την οποία δεν είχε

προβλέψει ρητά ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είναι εφεξής αναγκαία για μια σοσιαλιστική

χώρα

Μπορούμε να υποστηρίξουμε με σύνεση αλλά καθόλου αβάσιμα ότι η απάντηση

σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την αλλαγή θέσης του κόμματος και του συνδικάτου

απέναντι στο κράτος σε συνθήκες σοσιαλιστικού καθεστώτος

Μετά την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας κατά την περίοδο της δικτατορίας

του προλεταριάτου το Κόμμα πρέπει να αναλάβει τη διεύθυνση του κράτους της κρατικής

εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού Διενεργείται τότε μια μερική συγχώνευση

αναπόφευκτη όμως ανάμεσα στο Κόμμα και τον κρατικό μηχανισμό

Ανακύπτει έτσι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο είχε θέσει ο Λένιν με

δραματικούς όρους στα τελευταία του κείμενα (βλ laquoΓια την εκκαθάριση του κόμματοςraquo

laquoΓια την εργατοαγροτική επιθεώρησηraquo κλπ) με ποιον τρόπο πρέπει να ρυθμιστούν οι

[19]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

σχέσεις Κόμματος και κράτους για να μην υποπέσουμε στα σφάλματα της γραφειοκρατίας

και της τεχνοκρατίας και στις βαρύνουσες πολιτικές συνέπειές τους

Ο Λένιν αναζήτησε τη λύση αυτού του προβλήματος σε έναν οργανισμό την

laquoΕργατοαγροτική Επιθεώρησηraquo Αυτός ο οργανισμός ήταν γέννημα του Κόμματος Δεν ήταν

μια οργάνωση με την κυριολεξία του όρου Πολύ περισσότερο δεν ήταν μια μαζική

οργάνωση

Στο πρόβλημα που τέθηκε από τον Λένιν με δραματικούς όρους (είχε επίγνωση ότι

η λύση του προβλήματος ξεπερνούσε τις ιστορικές δυνατότητες που υπήρχαν τότε στην

ΕΣΣΔ) το ΚΚΚ απαντά σαράντα χρόνια μετά με την Πολιτιστική Επανάσταση

Απαντά όχι με την ίδρυση ενός οργανισμού που ελέγχει τις σχέσεις Κόμματος και

κράτους αλλά με τη δημιουργία ενός μαζικού κινήματος και ορισμένων μαζικών

οργανώσεων που έχουν σήμερα ως laquoβασικόraquo καθήκον στην Πολιτιστική Επανάσταση να

καταγγέλλουν και να ασκούν κριτική στα καθοδηγητικά στελέχη που αποκόβονται από τις

μάζες που έχουν γραφειοκρατική ή τεχνοκρατική συμπεριφορά που με τις ιδέες ή τα

laquoήθηraquo τους με τις συνήθειες που έχουν στη ζωή την εργασία την καθοδήγηση

εγκαταλείπουν τον laquoεπαναστατικό δρόμοraquo και laquoακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμοraquo

Η Πολιτιστική Επανάσταση δίνει έτσι μια απολύτως νέα λύση στο πρόβλημα που

έθεσε ο Λένιν Η τρίτη οργάνωση που είναι επιφορτισμένη με την τρίτη επανάσταση

πρέπει να είναι διακριτή από το Κόμμα (ως προς την ύπαρξή της και την οργανωτική μορφή

της) για να υποχρεώνει το Κόμμα να διακρίνεται από το κράτος σε μια περίοδο που εν

μέρει αναγκάζεται και εν μέρει μπαίνει στον πειρασμό να ταυτιστεί με το κράτος

Αν αυτές οι αναλύσεις είναι κατrsquo αρχήν ορθές παρά τον σχηματικό χαρακτήρα τους

τότε είναι σαφές ότι η Πολιτιστική Επανάσταση ενδιαφέρει άμεσα ή έμμεσα όλους τους

κομμουνιστές

Το μεγάλο πολιτικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της Πολιτιστικής Επανάστασης είναι

ότι αποτελεί μια επίσημη υπενθύμιση της μαρξιστικής αντίληψης για την ταξική πάλη και

για την επανάσταση Το ζήτημα της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν λύνεται τελεσίδικα με

την κατάληψη της εξουσίας και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής Η ταξική πάλη

συνεχίζεται στον σοσιαλισμό σε έναν κόσμο που υφίσταται τις απειλές του ιμπεριαλισμού

Τότε η ταξική πάλη θα κρίνει την τύχη του σοσιαλισμού πρωτίστως εντός της ιδεολογίας

πρόοδος ή οπισθοδρόμηση επαναστατικός δρόμος ή καπιταλιστικός δρόμος

[20]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]

Τα μεγάλα διδάγματα της Πολιτιστικής Επανάστασης ξεπερνούν τόσο την Κίνα όσο

και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες Ενδιαφέρουν το σύνολο του διεθνούς κομμουνιστικού

κινήματος

Υπενθυμίζουν ότι ο μαρξισμός δεν είναι ούτε μια θρησκεία της ιστορίας ούτε ένας

εξελικτισμός ούτε ένας οικονομισμός Υπενθυμίζουν ότι ο τομέας του ιδεολογικού είναι

ένα από τα πεδία της ταξικής πάλης και ότι μπορεί να γίνει ο στρατηγικός τόπος όπου σε

ορισμένες περιστάσεις κρίνεται η τύχη της ταξικής πάλης

Υπενθυμίζουν ότι υπάρχει ένας εξαιρετικά στενός δεσμός ανάμεσα στην θεωρητική

σύλληψη του μαρξισμού και την ιδεολογική ταξική πάλη

Υπενθυμίζουν ότι κάθε μεγάλη επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι έργο των

μαζών και ότι ο ρόλος των επαναστατών καθοδηγητών είναι την ίδια στιγμή που θα

προσφέρουν στις μάζες τα μέσα για να προσανατολιστούν και να οργανωθούν την ίδια

στιγμή που θα τους προσφέρουν ως πυξίδα και ως νόμο τον μαρξισμό-λενινισμό να

ενταχθούν στο σχολείο των μαζών για να μπορούν στη συνέχεια να τις βοηθήσουν να

εκφράσουν τη βούλησή τους και να επιλύσουν τα προβλήματά τους

Το θέμα δεν είναι να εξαχθεί η Πολιτιστική Επανάσταση Ανήκει στην κινεζική

Επανάσταση Αλλά τα θεωρητικά και τα πολιτικά διδάγματά της ανήκουν σε όλους τους

κομμουνιστές Αυτά τα διδάγματα οι κομμουνιστές πρέπει να τα δανειστούν από την

Πολιτιστική Επανάσταση και να τα κάνουν κτήμα τους

[21]