42
Ενότητα Τρίτη Η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866 - 1869 Ενότητα Τέταρτη Το Κρητικό ζήτημα κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας (1869 - 1898) Ερωτήσεις ανάπτυξης 1. ΠΗΓΗ 1 Η μεγάλη κρητική Επανάσταση 1866 - 1869 «Η μεγάλη Επανάσταση του 1866 εκδηλώθηκε αρχικά με τη μορφή αλλεπάλληλων διαβημάτων διαμαρτυρίας για τη μη εφαρμογή του Χάττι Χουμαγιούν του 1856 και του φιρμανιού του 1858. Ο Ahmed Softazadé και άλλοι ιστορικοί θεωρούν τα αιτήματα των χριστιανών ως πρόσχημα για το απώτερο στόχο τους της αυτονομίας και της ένωσης, και δεν πιστεύουν ότι οποιαδήποτε μεταρρύθμιση θα ήταν αποτελεσματική ή ότι θα τους ικανοποιούσε...». Λ. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος, ό.π., σ. 90 ΠΗΓΗ 2 Αίτια, αφορμές, σκοπός της μεγάλης κρητικής Επανάστασης του 1866-69. Απόσπασμα από την υπαριθμ. 232 εμπιστευτική έκθεση της 9 Απριλίου 1866 του Σακόπουλου (Έλληνας Πρόξενος) προς το Υπουργείο των Εξωτερικών: Γνωσταί εισιν εις την Υμετέραν Εξοχότητα αι ιδέαι και τα αισθήματα των Κρητών. Ο διακαέστερος αυτών πόθος, ως πολλάκις απέδειξαν, είναι να ενωθώσι μετά της Ελλάδος, και προς πραγματοποίησιν αυτού έτοιμοι είναι εις πάσαν στιγμήν να θυσιάσωσι τα πάντα. Και αν συνεχέστερον δεν εκδηλούσι τα αισθήματά των δια σπουδαίων πράξεων, τούτο αποδοτέον είς το ότι αναχαιτίζονται υπό περιεσκεμμένων τινών ανδρών εν Ελλάδι. Φαίνεται ότι προ πολλού, βλέποντες αύξουσαν την επιρροήν ην ο νυν Γενικός ∆ιοικητής επί του τόπου εξασκεί και φρονούντες ότι αύτη θέλει αποβή εις το μέλλον επιβλαβής δια τον τόπον, διότι δια της επιτηδειότητος και της πανουργίας του έφερε μεταξύ αυτών την διαίρεσιν, διότι εξαπατά τους μεν, δολιεύεται τους δε και τους μεταχειρίζεται όργανα προς επιτυχίαν των σκοπών του και κυρίως διότι θεωρούσαν αυτόν κατά μέγα μέρος αίτιον της επιβολής των νέων φόρων, διων ο λαός καταπιέζεται, προς δε διότι υπάρχοντος του νυν ∆ιοικητού δύσκολον θα ήτο εν δεδομένη περιστάσει να εργασθώσι προς 269

κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Ενότητα Τρίτη

Η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866 - 1869

Ενότητα Τέταρτη

Το Κρητικό ζήτηmicroα κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας (1869 - 1898)

Ερωτήσεις ανάπτυξης 1

ΠΗΓΗ 1 Η microεγάλη κρητική Επανάσταση 1866 - 1869 laquoΗ microεγάλη Επανάσταση του 1866 εκδηλώθηκε αρχικά microε τη microορφή αλλεπάλληλων διαβηmicroάτων διαmicroαρτυρίας για τη microη εφαρmicroογή του Χάττι Χουmicroαγιούν του 1856 και του φιρmicroανιού του 1858 Ο Ahmed Softazadeacute και άλλοι ιστορικοί θεωρούν τα αιτήmicroατα των χριστιανών ως πρόσχηmicroα για το απώτερο στόχο τους της αυτονοmicroίας και της ένωσης και δεν πιστεύουν ότι οποιαδήποτε microεταρρύθmicroιση θα ήταν αποτελεσmicroατική ή ότι θα τους ικανοποιούσεraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σ 90 ΠΗΓΗ 2 Αίτια αφορmicroές σκοπός της microεγάλης κρητικής Επανάστασης του 1866-69 Απόσπασmicroα από την υπrsquo αριθmicro 232 εmicroπιστευτική έκθεση της 9 Απριλίου 1866 του Σακόπουλου (Έλληνας Πρόξενος) προς το Υπουργείο των Εξωτερικών ldquoΓνωσταί εισιν εις την Υmicroετέραν Εξοχότητα αι ιδέαι και τα αισθήmicroατα των Κρητών Ο διακαέστερος αυτών πόθος ως πολλάκις απέδειξαν είναι να ενωθώσι microετά της Ελλάδος και προς πραγmicroατοποίησιν αυτού έτοιmicroοι είναι εις πάσαν στιγmicroήν να θυσιάσωσι τα πάντα Και αν συνεχέστερον δεν εκδηλούσι τα αισθήmicroατά των δια σπουδαίων πράξεων τούτο αποδοτέον είς το ότι αναχαιτίζονται υπό περιεσκεmicromicroένων τινών ανδρών εν Ελλάδι Φαίνεται ότι προ πολλού βλέποντες αύξουσαν την επιρροήν ην ο νυν Γενικός ∆ιοικητής επί του τόπου εξασκεί και φρονούντες ότι αύτη θέλει αποβή εις το microέλλον επιβλαβής δια τον τόπον διότι δια της επιτηδειότητος και της πανουργίας του έφερε microεταξύ αυτών την διαίρεσιν διότι εξαπατά τους microεν δολιεύεται τους δε και τους microεταχειρίζεται όργανα προς επιτυχίαν των σκοπών του και κυρίως διότι θεωρούσαν αυτόν κατά microέγα microέρος αίτιον της επιβολής των νέων φόρων διrsquo ων ο λαός καταπιέζεται προς δε διότι υπάρχοντος του νυν ∆ιοικητού δύσκολον θα ήτο εν δεδοmicroένη περιστάσει να εργασθώσι προς

269

microεταβολήν της τύχης των καθότι λέγουσιν ότι αυτός ικανός είναι τα πάντα νrsquo ανακαλύψη και τα πάντα να microαταιώση βλέποντες ταύτα πάντα άτινα εν microέρει ίσως εξογκούνται θεωρούσιν ότι συmicroφέρει αυτοίς να ενεργήσωσιν ή όπως απαλλαχθώσι τοιούτου ∆ιοικητού ή όπως καταργηθώσιν οι εναντίον του κατά το 1858 εκδοθέντος φιρmicroανίου επιβληθέντες αυτοίς φόροι Ιδόντες δrsquo εσχάτως ότι επηπειλήθη έκρηξις πολέmicroου microεταξύ Πρωσσίας και Αυστρίας και προ πάντων ότι συνήλθε το εν Παρισίοις συmicroβούλιον προς λύσιν του αφορώντος τας Παραδουναβίους Ηγεmicroονίας ζητήmicroατος φρονούντες δrsquo ότι το συmicroβούλιον τούτο ηδύνατο ίσως να επιληφθή και του κρητικού εάν επαρουσιάζετο ήδη έκριναν ότι εύκαιρος περίστασις υπάρχει να πράξωσί τι γενικώτερον Τόσω δrsquo ισχυρός είναι ο πόθος των του να ενωθώσι microετά της Ελλάδος ώστε προσπαθούσι να πείσωσιν εαυτούς ότι αι σηmicroεριναί περιστάσεις είναι προς τούτο πρόσφοροι Έπειτα λέγουσι πάσα [γρ παν] κίνηmicroα αυτών είναι νέα διαmicroαρτύρησις τείνουσα προς απελευθέρωσίν των Τινές λοιπόν εκ των επισηmicroοτέρων Κρητών και των εξασκούντων επιρροήν εν ταις επαρχίαις συνεννοηθέντες συνήλθον κρυφίως επί το αυτό δια να συσκεφθώσι Και άλλοι microεν φρονούσιν ότι πρέπει δια microιας να σηκωθή ο λαός εις τα όπλα και να ζητήση απροκαλύπτως την microετά της Ελλάδος ένωσιν της Κρήτης απευθύνων υποmicroνήmicroατα εις τας δυνάmicroεις Άλλοι δε θεωρούντες τούτο ακατόρθωτον ήδη να ζητήσωσι να κηρυχθή η νήσος ηγεmicroονία υποτελής υπό την διοίκησιν ηγεmicroόνος Χριστιανού φρονούντες ότι τούτο έσεται εν microέγα βήmicroα προς την εντελή απελευθέρωσιν [] Εν περιπτώσει δε καθrsquo ην ίδωσιν ότι δεν συmicroφέρει ούτε το εν ούτε το άλλο να ενεργήσωσι τότε να περιορισθώσιν εις το να ζητήσωσι την απαλλαγήν των από τους επιβληθέντας νέους φόρους και την ανάκλησιν του Γ ∆ιοικητού ∆εν λείπουσι δε και οι ρίπτοντες την ιδέαν εν αmicroηχανία και εν αγνοία των πραγmicroάτων ευρισκόmicroενοι να ζητηθή η προστασία καmicromicroιάς των δυτικών δυνάmicroεων και ιδίως της Αγγλίας Η τελευταία όmicroως ιδέα ευτυχώς ούτε σπουδαία είναι ούτε οπαδούς ευρίσκειraquo Τι λοιπόν θα πράξωσι και τίνι τρόπω δεν είναι εισέτι ωρισmicroένον Θέλουσι microεν microεταβολήν της τύχης αλλrsquo αγνοούσι τι το κατορθωτόν σήmicroερον προπάντων δε στερούνται ανθρώπων πεφωτισmicroένων και ικανών να τους χειραγωγήσωσινraquo

[Πηγή Ελευθ Πρεβελάκη Η microεγάλη Κρητική Επανάσταση 1866-1869 Αθήναι 1966 σσ 9 κε]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τα αίτια τις αφορmicroές και το σκοπό της microεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866-1869

2 ΠΗΓΗ Το υπόmicroνηmicroα της 14ης Μαΐου 1866 των Κρητών προς το Σουλτάνο Ταυτόχρονη αναφορά (15 Μαΐου 1866) στους προξένους και στους ηγεmicroόνες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στα Χανιά (αποσπάσmicroατα) laquo35 έτη παρήλθον και κατά το διάστηmicroα τούτο η ζωή των πατέρων ηmicroών και ηmicroών των ιδίων υπήρξε σειρά καταπιέσεων αδικιών και δυστυχηmicroάτων

270

Ουδείς περιηγητής ήλθεν εις τον ωραίον πλην ατυχή τόπον microας χωρίς να συγκινηθή από τα παθήmicroατα microας Βαρυτάτους φόρους καθrsquo εκάστην αυξανοmicroένους πληρώνοmicroεν πλην ουδέν των καλών όσα πάντες οι λαοί εις αντάλλαγmicroα των βαρών τούτων χαίρουσιν απολαmicroβάνοmicroεν η δικαιοσύνη είναι παρrsquo ηmicroίν άγνωστος ούτε δικαστήρια αντάξια του ονόmicroατος έχοmicroεν ούτε νόmicroους διοίκησις είναι η αυθαίρετος θέλησις του αντιπροσώπου της Υψηλής Πύλης Τα τέκνα ηmicroών ένεκα ελλείψεως σχολείων ανατρέφονται εν τω σκότει της αmicroαθείας τα ολίγιστα σχολεία τα οποία έχοmicroεν συντηρούmicroεν σχεδόν πάντα εκ του υστερήmicroατος ηmicroών Ηmicroείς αυτοί διατηρούmicroεν τον κλήρον microας Εις ουδεmicroίαν δηmicroοσίαν θέσιν είmicroεθα δεκτοί οδών και γεφυρών εντελώς στερούmicroεθα η microαρτυρία ηmicroών δεν έχει ισχύν απέναντι της του Οθωmicroανού τα εκ microέρους των Οθωmicroανών προς ηmicroάς αδικήmicroατα σπανίως τιmicroωρούνται εν γένει δrsquo ουδενός όσων απολαύει και ο ελάχιστος υπήκοος κράτους πολιτισmicroένου απολαmicroβάνοmicroεν ηmicroείς Είmicroεθα παντελώς δούλοι της ετέρας φυλήςraquo (Τουρκοκρητών) (hellip) Επιπλέον απευθυνόmicroενοι προς τους βασιλείς των Μ ∆υνάmicroεων (Μ Βρετανίας Γαλλίας Ρωσίας) ζητούν τη συνδροmicroή τους για την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα και συmicroπληρώνουν αmicroέσως πιο κάτω laquoΑν όmicroως τούτο είναι σήmicroερον αδύνατον hellip τουλάχιστον hellip ευδοκιmicroήσατε hellip να microας χορηγηθή οργανισmicroός πολιτικός να microας δοθώσι νόmicroοι να συστηθώσι τακτικά δικαστήρια η βαρειά φορολογία microας να microετριασθή και τακτοποιηθή η ηθική microόρφωσις του λαού να εmicroψυχωθή και microέρος καν των φόρων microας να δαπανάται εις την βελτίωσιν της Πατρίδος ηmicroών και εν γένει να θεραπευθώσι τα δίκαια παράπονά microας διά κυβερνήσεως χριστιανικής και φιλανθρώπουraquo Το κείmicroενο του υποmicroνήmicroατος στο Ν Τσιριντάνη Η πολιτική και διπλωmicroατική ιστορία της

εν Κρήτη εθνικής επαναστάσεως 1866-1868 τόmicroος Ι Αθήνα 1950-51 σσ 160-165 και στο Ελ Πρεβελάκη - Β Πλαγιανάκου-Μπεκιάρη (εκδ) Η Κρητική Επανάστασις

1866-1869 Εκθέσεις των εν Κρήτη Προξένων της Ελλάδος 2 ττ Αθήνα 1967-1970 τ Ι σσ κθ΄- λ΄

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο της πηγής και τις σχετικές πληροφορίες1 του βιβλίου σας α) Να σκιαγραφήσετε την κατάσταση που επικρατούσε στην Κρήτη στις

παραmicroονές της microεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866-1869 β) Να αναφέρετε τα αιτήmicroατα που απευθύνουν οι Κρήτες προς το Σουλτάνο

και τους αντιπροσώπους των Μ ∆υνάmicroεων γ) Να κρίνετε αν οι διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου του 1868 ικανοποίησαν

τα αιτήmicroατα των Κρητών Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας

1 Η ερώτηση αυτή microπορεί να δοθεί στους microαθητές αφού ολοκληρωθεί η επεξεργασία της σχετικής ενότητας (Ενότητα Γ΄ Η microεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-1869 σσ 189-194)

271

3 ΠΗΓΗ 1 Ο Οργανικός Νόmicroος του 1868 Ο Οργανικός Νόmicroος που συντάχθηκε υπό την πίεση της Κρητικής Επαναστάσεως εντάσσεται microέσα στα πλαίσια του τουρκικού microοναρχικού συνταγmicroατικού καθεστώτος Έτσι παρόλο που είχε τη microορφή laquoπαραχωρηmicroένουraquo Συντάγmicroατος και Προνοmicroιακού Ορισmicroού πράγmicroα που θα ικανοποιούσε και τους Κρητικούς και τις Μ ∆υνάmicroεις δεν ξέφυγε ωστόσο καθόλου από την τουρκική παράδοση Άλλωστε πουθενά δε γίνεται microνεία για ατοmicroικά δικαιώmicroατα και άλλες ελευθερίες Με το σύστηmicroα όmicroως της περιορισmicroένης αυτοδιοικήσεως που υποσχόταν ο Οργανικός Νόmicroος αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα για τη χειραφέτηση άσχετο αν οι διατάξεις του δεν τηρήθηκαν microε αποτέλεσmicroα οι Κρητικοί δέκα χρόνια αργότερα να οδηγηθούν και πάλι σε επανάσταση

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 277

ΠΗΓΗ 2 Ο Οργανικός νόmicroος hellip αποτέλεσε την τουρκική απάντηση στα αιτήmicroατα που είχαν απευθύνει οι Χριστιανοί στο Σουλτάνο microε την αναφορά της 1426 Μαΐου 1866 πριν ακόmicroη καταφύγουν σε επανάσταση Το γεγονός ότι από τότε είχε microεσολαβήσει ενάmicroιση χρόνος αιmicroατηρών αγώνων και στρατιωτικών επιτυχιών των Χριστιανών που έχοντας οδηγήσει την Πύλη σε κρίσιmicroη θέση παρείχαν σε αυτούς το δικαίωmicroα να διεκδικήσουν πολύ πιο φιλόδοξες λύσεις δε λαmicroβανόταν υπόψη Στον κρητικό Χάρτη τα δύο πληθυσmicroιακά στοιχεία ορίστηκε να συνυπάρχουν ως δυο χωριστές οντότητες microε προδιαγεγραmicromicroένη τη θέση του καθενός Παρόλο που ο Ααλή κάτω από την πίεση της κρητικής επανάστασης υπογράmicromicroισε το 1867 σε υπόmicroνηmicroά του προς το Σουλτάνο την αναγκαιότητα να επισπευσθεί η εφαρmicroογή της ισοτιmicroίας microεταξύ Χριστιανών και Μουσουλmicroάνων microε τον Οργανικό Νόmicroο οι Μουσουλmicroάνοι του νησιού διατήρησαν ακέραια την προνοmicroιακή τους θέση Οι δυο κοινότητες θα συνδέονταν microε την αντιπροσώπευσή τους στις διάφορες εξουσίες Έτσι άνοιξαν τα δηmicroόσια αξιώmicroατα για τους Χριστιανούς όπως είχε ήδη εξαγγελθεί στο Χάττι Χιουmicroαγιούν του 1856 και προσδιορίστηκαν οι θέσεις που τούτοι δικαιούνταν να καταλάβουν ∆έκα χρόνια αργότερα microε τη Συmicroφωνία της Χαλέπας ο αριθmicroός των θέσεων αυτών επρόκειτο να αυξηθεί Ωστόσο και πάλι θα είmicroαστε microακριά από την αναλογική αντιπροσώπευση την αναγνώριση ίσων πολιτικών δικαιωmicroάτων και τη συγχώνευση των στοιχείων Εκείνο πάντως που ο Οργανικός Νόmicroος καθιέρωσε στα 1868 ήταν ότι αναγνώρισε νοmicroικά την ύπαρξη του χριστιανικού στοιχείου ενώ στην προηγούmicroενη από το 1868 περίοδο η γραmicromicroή ήταν το στοιχείο αυτό κατά κανόνα να αγνοείται ή να είναι αντικείmicroενο δουλικής microεταχείρισης

Κ Καλλιατάκη-Μερτικοπούλου Η εσωτερική κατάσταση στην Κρήτη 1868-1877 διδακτορική διατριβή Αθήνα 1984 σσ 124-125

272

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

4 ΠΗΓΗ Η Υποδοχή του Οργανικού Νόmicroου - Πολιτική Σάτιρα Ι Οι πολιτικές συνθήκες που διαmicroορφώθηκαν στην Κρήτη κατά διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-1869 και τη δεκαετή περίοδο που ακολούθησε ως την επόmicroενη επανάσταση του 1878 αφύπνισαν και όξυναν το πολιτικό αισθητήριο του κρητικού λαού Κατά την περίοδο αυτή (1868-1878) εmicroφανίζονται στην Κρήτη τα πρώτα δείγmicroατα πολιτικής σάτιρας που στρέφεται κατά της σουλτανικής δεσποτείας και των οργάνων της κατά των θεσmicroών και των νόmicroων που επιβλήθηκαν στην Κρήτη microε το λεγόmicroενο Οργανικό Νόmicroο του Ααλή Πασά (1868) κατά συγκεκριmicroένων προσώπων microουσουλmicroάνων και χριστιανών και αποσκοπεί στην ενηmicroέρωση και στη διαφώτιση του κρητικού λαού για τις δόλιες ενέργειες προδοτών και οπαδών της φιλότουρκης τότε αγγλικής διπλωmicroατίας ΙΙ Ο Β Ψιλλάκης γνωρίζει δύο hellip σάτιρες και τις microνηmicroονεύει microε τους τίτλους τους laquohellipσάτιραι κωmicroικοτραγικαί διεσκορπίζοντο δύο των οποίων εν ιδιώmicroατι κρητικώ εν Ερmicroουπόλει τυπωθείσαι περιεκτικώταται δε της χαώδους καταστάσεως η microεν δισέλιδος και οκτάστηλος επεγράφετο lsquoΤης Κρήτης ο Οργανισmicroός του ∆οβλετιού ο στολισmicroόςrsquo η δε δισέλιδος και τετράστηλος απηυθύνετο εις τον Κρητικόν Λαόν υπό γέροντος εξ Ίδης αγωνιστού επί της διοικήσεως των βαλήδων Ρεούφ και Μουκτάρ (1875)raquo hellip Οι σάτιρες αυτές παρουσιάζουν microε δηκτικότατους στίχους τα δεινά που επισώρευσε ο Οργανικός Νόmicroος Απευθυνόmicroενος προς τον σουλτάνο ο ανώνυmicroος στιχουργός γράφει χαρακτηριστικά

Κείνος ο microέγας ο πολύς της Κρήτης ο Οργανισmicroός εγίνηκε κουφός τυφλός στην κεφαλή microας πειρασmicroός Έκαmicroες microια συνέλεψι2 τον πόνο microας να λέmicroε κι εκείνοι microας επαίζουνε και φεύγοmicroε και κλαίmicroεhellip

Τα δικαστήρια αποκαλούνται αδικητήρια και βασανιστήρια3 Μα και τα δικαστήρια Ο Θιός να microας τα ζήση τέθοια βασανιστήρια δεν βρίσκουνται στη κτίσι καλός θα ναrsquo σαι φωνιαλάς να ξεύρης από νόmicroους

2 laquoΠαρόλο hellip το σπουδαιοφανή της χαρακτήρα οι αρmicroοδιότητες της Συνελεύσεως ήταν περιορισmicroένες σε ανώδυνα θέmicroατα όπως ήταν το συγκοινωνιακό τα έργα της δηmicroόσιας ωφέλειας ή άλλα σχετικά microε το εmicroπόριο τη βιοmicroηχανία και τη γεωργία ενώ δεν περιελάmicroβαναν θέmicroατα πολιτικής ή άλλα κρίσιmicroα σχετικά microε την άmicroυνα ή την εσωτερική ασφάλειαraquo (ΙΕΕ τ ΙΓ΄ σ 277)

3 laquoΟι σκόπιmicroες ασάφειες του Οργανικού Νόmicroου δηmicroιούργησαν microια βαβυλώνεια σύγχυση και η εφαρmicroογή των διατάξεών του στη διοίκηση και την απονοmicroή της δικαιοσύνης γελοιοποίησε κάθε έννοια δικαίου και έννοmicroης τάξης έτσι που τα δικαστήρια lsquoωνοmicroάζοντο υπό του λαού αδικητήριαrsquoraquo (Β Ψιλάκης Ιστορία της Κρήτης από της απωτάτης αρχαιότητος microέχρι των καθrsquo ηmicroάς χρόνων τ 3 Χανιά 1909 σ 1206) [Θ ∆ετοράκης όπ])

273

να σου microπιτίσουν τη δουλειά ύστερrsquo από τρεις χρόνουςhellip

274

Αν κάmicroη Τούρκος το ταβά δίκιο rsquoχει χωρίς άλλο αν τονε κάmicroη χριστιανός έχει άδικο microεγάλο αν έχη Τούρκος άδικο πασχίζου να το κρύψου και αν το έχη χριστιανός microεγάλο να το δείξου δικαιοσύνη αυτό θα πη δίκια ισονοmicroία το λύκο για να συγχωρού να τιmicroωρούν τη microύγια

Θ ∆ετοράκη Η πολιτική σάτιρα στην Κρήτη τον 19ο αώνα Πεπραγmicroένα Ζ΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ1 σσ 109 114-115

Με βάση το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε τη στάση των Κρητών απέναντι στην παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου

5 ΠΗΓΗ 1 Η Σύmicroβαση της Χαλέπας (1878) Χωρίς αmicroφιβολία η σύmicroβαση της Χαλέπας απείχε πολύ από τους στόχους που είχαν θέσει οι Κρητικοί όταν τον Ιανουάριο του 1878 άρχιζαν τον ένοπλο αγώνα τους Με την τροπή όmicroως που πήραν οι διεθνείς εξελίξεις και τον παραmicroερισmicroό του Κρητικού ζητήmicroατος από το συνέδριο του Βερολίνου η συmicroφωνία του 1878 έσωσε το νησί από νέες βιαιότητες Επιπλέον microε τη θέσπιση νέων διατάξεων που τροποποιούσαν τον Οργανικό Νόmicroο του 1868 κατά ευνοϊκό για τους χριστιανούς τρόπο άνοιγε ο δρόmicroος για πιο ουσιαστικούς πειραmicroατισmicroούς στον τοmicroέα της τοπικής αυτοδιοικήσεως και ίσως microελλοντικά της διοικητικής αυτονοmicroίας Αν αργότερα η Πύλη επανήλθε στην τακτική των συστηmicroατικών παραβιάσεων που αλλοίωσαν το πνεύmicroα και το γράmicromicroα της συmicroβάσεως της Χαλέπας αυτό δε microείωνε τη σηmicroασία των microεταρρυθmicroίσεων που επιτεύχθηκαν το 1878

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 357 ΠΗΓΗ 2 Ι Η Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτες και έγινε στο εξής η Magna Carta4 των χριστιανώνhellip ΙΙ Με τη Σύmicroβαση της Χαλέπας η Κρήτη έγινε microια από τις πιο προνοmicroιούχες επαρχίες της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και laquoοι microεταρρυθmicroίσεις της εξασφάλισαν το είδος διοικητικής αυτονοmicroίας που περιείχε τους σπόρους της πολιτικής αυτονοmicroίαςraquo όπως έγραψε ο Gaston Arnaud-Jeanti

5 Φαινοmicroενικά επικρατούσε ηρεmicroία στο νησί αλλά το microουσουλmicroανικό στοιχείο της Κρήτης δυσανασχετούσε microε τα προνόmicroια που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς

4 Στο κείmicroενο αυτό που αποτελεί το πρώτο βήmicroα για την ανάπτυξη του κοινοβουλευτικού πολιτεύmicroατος στην Αγγλία για πρώτη φορά καθορίζονταν και προστατεύονταν βασικά δικαιώmicroατα πολιτών και έmicroπαιναν περιορισmicroοί στην αυθαιρεσία του microονάρχη βασιλιά της Αγγλίας

5 G Arnaud-Jeanti La Cregravete et la Question Creacutetoise Παρίσι 1898 σ 10

275

Όσο για την Πύλη υπάρχει γενική οmicroοφωνία των ιστορικών πηγών για το γεγονός ότι ακολουθούσε πολιτική που υπέσκαπτε τη θέση του γενικού διοικητή ενίσχυε την ένταση ανάmicroεσα στους χριστιανούς και τους microουσουλmicroάνους και γενικά χρησιmicroοποιούσε κάθε συγκαλυmicromicroένο microέσο αποδυνάmicroωσης των προνοmicroίων που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς από τη Σύmicroβαση Ήτα πολύ κοντά στην πραγmicroατικότητα το σχόλιο του πρωθυπουργού Θεόδωρου ∆ηλιγιάννη στη συνεδρίαση της 11ης Νοεmicroβρίου 1896 στη Βουλή όπου είπε ότι η Σύmicroβαση της Χαλέπας laquoήτο πλήρης ελαττωmicroάτων διότι διrsquo αυτής δεν ήτο δυνατόν να ανασταλή η ορmicroή των αδικούντων κατωρθώθη όmicroως - διότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις είχον επινεύσει εις την συνοmicroολόγησιν αυτής - να διατηρηθή επί ένδεκα έτη κατά τα οποία δεν διωκήθη microεν άριστα ουδέ καλώς ο κρητικός λαός ηδυνήθη όmicroως να εύρη microικράν άνεσιν από των δεινών τα οποία πρότερον υπείχενraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος σσ 76 209-210

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου6 α) Να τεκmicroηριώσετε την άποψη ότι laquoη Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και

κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτεςraquo β) Να αξιολογήσετε τη σηmicroασία της Σύmicroβασης της Χαλέπας ως ενός

ενδιάmicroεσου σταθmicroού στην πορεία προς την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος

6 ΠΗΓΗ 1 Ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 στο Ακρωτήρι

Εν ονόmicroατι του Θεού και της Πατρίδος ΨΗΦΙΣΜΑ

laquoΤο χορηγηθέν εις την νήσον Κρήτην πολίτευmicroα δια της ευmicroενούς προστασίας και παρεmicroβάσεως των Μεγαλων ∆υνάmicroεων7 απεδείχθη εκ των πραγmicroάτων και

6 Βλ σχολικό βιβλίο σ 194 βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) - πρβλ σχολικό βιβλίο σσ 196-298 οι κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας

7 [Παραθέτουmicroε συmicroπληρωmicroατικά ιστορικά στοιχεία από το βιβλίο της Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος (όπ σσ 327-328 και 330-331) για την κριτική προσέγγιση της ιστορικής ύλης της συγκεκριmicroένης ενότητας] Οι ∆υνάmicroεις εξακολουθούσαν να απορρίπτουν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Η Μεγάλη Βρετανία ευνοούσε τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς επειδή ο Salisbury είχε τη γνώmicroη ότι δεν ήταν δυνατό να επιβιώσει η οθωmicroανική αυτοκρατορία και ότι laquoη τακτοποίηση των εδαφών [της] όταν επήρχετο η αναπόφευκτη πτώσηraquo έπρεπε laquoνα έχει συντελεσθεί microε τον κατά το δυνατόν ελάχιστο κίνδυνο για την ειρήνη στην Ευρώπηraquo Αυτό όmicroως δεν σήmicroαινε έγκριση της ένωσης Το πολύ πολύ αυτονοmicroία της Κρήτης Η Αυστρία έτεινε να είναι εχθρικά τοποθετηmicroένη απέναντι στην Ελλάδα για το θέmicroα της Μεγαλονήσου αλλά ευνοϊκά για τις ελληνικές βλέψεις στο Βορρά Προτιmicroούσε να δει τη Θεσσαλονίκη και την Αλβανία σε ελληνικά παρά σε ιταλικά ή σε σλαβικά χέρια Ακριβώς το αντίθετο επιθυmicroούσε η Ρωσία η οποία ήθελε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ελλάδας στο Νότο ώστε να αναχαιτισθεί η επέκτασή της στο Βορρά Αν ευοδώνονταν τα σχέδια της Ελλάδας για την Κρήτη θα microπορούσε να εγερθεί θέmicroα αντισταθmicroιστικών παραχωρήσεων για τη Σερβία και τη Βουλγαρία στη Μακεδονία Η θέση της Γερmicroανίας προσδιοριζόταν από την αντιπάθεια του κάιζερ Γουλιέλmicroου Β΄ για τον έλληνα βασιλέα και από την επιθυmicroία του να ληφθούν δραστικά microέτρα κατά της Ελλάδας που να υποχρεώνουν

276

ιδίως εκ των διαδραmicroατισθεισών και διαδραmicroατιζοmicroένων εν Χανίοις εν τοις πέριξ και καθrsquo άπασαν την νήσον φρικαλέων σκηνών όλως ανεφάρmicroοστον Άλλη απόπειρα προς εφαρmicroογήν αυτού ουδέν άλλο θα συνεπήγετο ειmicroή παράτασιν της παρούσης καταστάσεως Κατεδείχθη εναργώς ότι την αποτυχίαν επέφερεν η αντίδρασις της Κεντρικής Κυβερνήσεως microεταχειριζοmicroένης ως όργανα το εγχώριον Μουσουλmicroανικόν στοιχείον και τον στρατόν Μη υπολειποmicroένης άλλης λύσεως ειmicroή εκείνης ήτις αποτελεί τον διακαή απαρασάλευτον και αmicroετάβλητον πόθον του χριστιανικού λαού της Κρήτης

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ

Αναφερόmicroενοι και εις τα προηγούmicroενα περί ενώσεως ψηφίσmicroατα Κηρύττοmicroεν την ένωσιν8 της νήσου Κρήτης microετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος microεθrsquo ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον Κράτος υπό την Συνταγmicroατικήν Βασιλείαν της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και των διαδόχων αυτών Κηρύττοmicroεν κατηργηmicroένην την επί της Νήσου κυριαρχίαν του Αυτοκράτορος των Οθωmicroανών Σουλτάνου Χαmicroίτ Χαν του Β΄ Προσκαλούmicroεν την ΑΜ τον Βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη εν ονόmicroατι αυτού την νήσον Κρήτην Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσmicroατος εις την ανδρείαν αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελευθέρου Ελληνικού Κράτους και σύmicroπαντος του Ελληνικού έθνους Ο Χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερmicroώς την ευmicroένειαν και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων και σύmicroπαντος του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου προς επιτυχίαν λύσεως ήτις θέτει οριστικόν τέρmicroα εις κατάστασιν ατιmicroάζουσαν την ανθρωπότητα

Οι αρχηγοί πρόκριτοι οπλίται και λαός του τmicroήmicroατος Χανίωνraquo [Πηγή Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 337-338]

τον Γεώργιο να παραιτηθεί από το θρόνο του υπέρ του γιου του Κωνσταντίνου Με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας ο διάδοχος που είχε παντρευτεί την αδελφή του και θα έφευγε από τη microέση ο Γεώργιος που κατά τη γνώmicroη του Γουλιέλmicroου επηρεαζόταν από την Αγγλία Η Γαλλία υποστήριζε την αυτονοmicroία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

8 Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η αναmicroφισβήτητη πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου τον οδήγησε στη διαπίστωση πως microια επανάσταση - ακόmicroη και microε δηλωmicroένο στόχο την ένωση - ήταν microοιραίο να πιέσει τις ∆υνάmicroεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους Οι microεταβαλλόmicroενες διπλωmicroατικές θέσεις τους microπορούσαν να αλλάξουν άλλη microια φορά οποιαδήποτε αλλαγή και αν προέκυπτε άλλωστε θα ήταν σίγουρα ευνοϊκότερη για τους σκοπούς του Βενιζέλου Σrsquo εκείνη την περίσταση η συνηγορία της πολιτικής στη σταδιακή microεθόδευση της ένωσης θα ισοδυναmicroούσε microε αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης Έτσι όταν ένας αξιωmicroατικός του αγγλικού στόλου παρατήρησε πως θα ήταν περισσότερο ενδεδειγmicroένη η συνεργασία microε τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις παρά ο πραξικοπηmicroατικός εκβιασmicroός τους ο Βενιζέλος απάντησε ότι laquoαποτελεί αmicroετακίνητη πολιτική της Ευρώπης η διατήρηση της υφιστάmicroενης κατάστασης πραγmicroάτων και δεν πρόκειται να κάνετε τίποτε για τις υπόδουλες φυλές εκτός αν εmicroείς οι ίδιοι παίρνοντας την πρωτοβουλία σας υποχρεώσουmicroε να αντιληφθείτε ότι το να microας υποστηρίξετε στον αγώνα microας εναντίον των Τούρκων είναι το microικρότερο από τα δύο κακάraquo Σύmicroφωνα πάντοτε microε τις ίδιες πηγές ο νεαρός

277

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 2: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

microεταβολήν της τύχης των καθότι λέγουσιν ότι αυτός ικανός είναι τα πάντα νrsquo ανακαλύψη και τα πάντα να microαταιώση βλέποντες ταύτα πάντα άτινα εν microέρει ίσως εξογκούνται θεωρούσιν ότι συmicroφέρει αυτοίς να ενεργήσωσιν ή όπως απαλλαχθώσι τοιούτου ∆ιοικητού ή όπως καταργηθώσιν οι εναντίον του κατά το 1858 εκδοθέντος φιρmicroανίου επιβληθέντες αυτοίς φόροι Ιδόντες δrsquo εσχάτως ότι επηπειλήθη έκρηξις πολέmicroου microεταξύ Πρωσσίας και Αυστρίας και προ πάντων ότι συνήλθε το εν Παρισίοις συmicroβούλιον προς λύσιν του αφορώντος τας Παραδουναβίους Ηγεmicroονίας ζητήmicroατος φρονούντες δrsquo ότι το συmicroβούλιον τούτο ηδύνατο ίσως να επιληφθή και του κρητικού εάν επαρουσιάζετο ήδη έκριναν ότι εύκαιρος περίστασις υπάρχει να πράξωσί τι γενικώτερον Τόσω δrsquo ισχυρός είναι ο πόθος των του να ενωθώσι microετά της Ελλάδος ώστε προσπαθούσι να πείσωσιν εαυτούς ότι αι σηmicroεριναί περιστάσεις είναι προς τούτο πρόσφοροι Έπειτα λέγουσι πάσα [γρ παν] κίνηmicroα αυτών είναι νέα διαmicroαρτύρησις τείνουσα προς απελευθέρωσίν των Τινές λοιπόν εκ των επισηmicroοτέρων Κρητών και των εξασκούντων επιρροήν εν ταις επαρχίαις συνεννοηθέντες συνήλθον κρυφίως επί το αυτό δια να συσκεφθώσι Και άλλοι microεν φρονούσιν ότι πρέπει δια microιας να σηκωθή ο λαός εις τα όπλα και να ζητήση απροκαλύπτως την microετά της Ελλάδος ένωσιν της Κρήτης απευθύνων υποmicroνήmicroατα εις τας δυνάmicroεις Άλλοι δε θεωρούντες τούτο ακατόρθωτον ήδη να ζητήσωσι να κηρυχθή η νήσος ηγεmicroονία υποτελής υπό την διοίκησιν ηγεmicroόνος Χριστιανού φρονούντες ότι τούτο έσεται εν microέγα βήmicroα προς την εντελή απελευθέρωσιν [] Εν περιπτώσει δε καθrsquo ην ίδωσιν ότι δεν συmicroφέρει ούτε το εν ούτε το άλλο να ενεργήσωσι τότε να περιορισθώσιν εις το να ζητήσωσι την απαλλαγήν των από τους επιβληθέντας νέους φόρους και την ανάκλησιν του Γ ∆ιοικητού ∆εν λείπουσι δε και οι ρίπτοντες την ιδέαν εν αmicroηχανία και εν αγνοία των πραγmicroάτων ευρισκόmicroενοι να ζητηθή η προστασία καmicromicroιάς των δυτικών δυνάmicroεων και ιδίως της Αγγλίας Η τελευταία όmicroως ιδέα ευτυχώς ούτε σπουδαία είναι ούτε οπαδούς ευρίσκειraquo Τι λοιπόν θα πράξωσι και τίνι τρόπω δεν είναι εισέτι ωρισmicroένον Θέλουσι microεν microεταβολήν της τύχης αλλrsquo αγνοούσι τι το κατορθωτόν σήmicroερον προπάντων δε στερούνται ανθρώπων πεφωτισmicroένων και ικανών να τους χειραγωγήσωσινraquo

[Πηγή Ελευθ Πρεβελάκη Η microεγάλη Κρητική Επανάσταση 1866-1869 Αθήναι 1966 σσ 9 κε]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τα αίτια τις αφορmicroές και το σκοπό της microεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866-1869

2 ΠΗΓΗ Το υπόmicroνηmicroα της 14ης Μαΐου 1866 των Κρητών προς το Σουλτάνο Ταυτόχρονη αναφορά (15 Μαΐου 1866) στους προξένους και στους ηγεmicroόνες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στα Χανιά (αποσπάσmicroατα) laquo35 έτη παρήλθον και κατά το διάστηmicroα τούτο η ζωή των πατέρων ηmicroών και ηmicroών των ιδίων υπήρξε σειρά καταπιέσεων αδικιών και δυστυχηmicroάτων

270

Ουδείς περιηγητής ήλθεν εις τον ωραίον πλην ατυχή τόπον microας χωρίς να συγκινηθή από τα παθήmicroατα microας Βαρυτάτους φόρους καθrsquo εκάστην αυξανοmicroένους πληρώνοmicroεν πλην ουδέν των καλών όσα πάντες οι λαοί εις αντάλλαγmicroα των βαρών τούτων χαίρουσιν απολαmicroβάνοmicroεν η δικαιοσύνη είναι παρrsquo ηmicroίν άγνωστος ούτε δικαστήρια αντάξια του ονόmicroατος έχοmicroεν ούτε νόmicroους διοίκησις είναι η αυθαίρετος θέλησις του αντιπροσώπου της Υψηλής Πύλης Τα τέκνα ηmicroών ένεκα ελλείψεως σχολείων ανατρέφονται εν τω σκότει της αmicroαθείας τα ολίγιστα σχολεία τα οποία έχοmicroεν συντηρούmicroεν σχεδόν πάντα εκ του υστερήmicroατος ηmicroών Ηmicroείς αυτοί διατηρούmicroεν τον κλήρον microας Εις ουδεmicroίαν δηmicroοσίαν θέσιν είmicroεθα δεκτοί οδών και γεφυρών εντελώς στερούmicroεθα η microαρτυρία ηmicroών δεν έχει ισχύν απέναντι της του Οθωmicroανού τα εκ microέρους των Οθωmicroανών προς ηmicroάς αδικήmicroατα σπανίως τιmicroωρούνται εν γένει δrsquo ουδενός όσων απολαύει και ο ελάχιστος υπήκοος κράτους πολιτισmicroένου απολαmicroβάνοmicroεν ηmicroείς Είmicroεθα παντελώς δούλοι της ετέρας φυλήςraquo (Τουρκοκρητών) (hellip) Επιπλέον απευθυνόmicroενοι προς τους βασιλείς των Μ ∆υνάmicroεων (Μ Βρετανίας Γαλλίας Ρωσίας) ζητούν τη συνδροmicroή τους για την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα και συmicroπληρώνουν αmicroέσως πιο κάτω laquoΑν όmicroως τούτο είναι σήmicroερον αδύνατον hellip τουλάχιστον hellip ευδοκιmicroήσατε hellip να microας χορηγηθή οργανισmicroός πολιτικός να microας δοθώσι νόmicroοι να συστηθώσι τακτικά δικαστήρια η βαρειά φορολογία microας να microετριασθή και τακτοποιηθή η ηθική microόρφωσις του λαού να εmicroψυχωθή και microέρος καν των φόρων microας να δαπανάται εις την βελτίωσιν της Πατρίδος ηmicroών και εν γένει να θεραπευθώσι τα δίκαια παράπονά microας διά κυβερνήσεως χριστιανικής και φιλανθρώπουraquo Το κείmicroενο του υποmicroνήmicroατος στο Ν Τσιριντάνη Η πολιτική και διπλωmicroατική ιστορία της

εν Κρήτη εθνικής επαναστάσεως 1866-1868 τόmicroος Ι Αθήνα 1950-51 σσ 160-165 και στο Ελ Πρεβελάκη - Β Πλαγιανάκου-Μπεκιάρη (εκδ) Η Κρητική Επανάστασις

1866-1869 Εκθέσεις των εν Κρήτη Προξένων της Ελλάδος 2 ττ Αθήνα 1967-1970 τ Ι σσ κθ΄- λ΄

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο της πηγής και τις σχετικές πληροφορίες1 του βιβλίου σας α) Να σκιαγραφήσετε την κατάσταση που επικρατούσε στην Κρήτη στις

παραmicroονές της microεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866-1869 β) Να αναφέρετε τα αιτήmicroατα που απευθύνουν οι Κρήτες προς το Σουλτάνο

και τους αντιπροσώπους των Μ ∆υνάmicroεων γ) Να κρίνετε αν οι διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου του 1868 ικανοποίησαν

τα αιτήmicroατα των Κρητών Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας

1 Η ερώτηση αυτή microπορεί να δοθεί στους microαθητές αφού ολοκληρωθεί η επεξεργασία της σχετικής ενότητας (Ενότητα Γ΄ Η microεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-1869 σσ 189-194)

271

3 ΠΗΓΗ 1 Ο Οργανικός Νόmicroος του 1868 Ο Οργανικός Νόmicroος που συντάχθηκε υπό την πίεση της Κρητικής Επαναστάσεως εντάσσεται microέσα στα πλαίσια του τουρκικού microοναρχικού συνταγmicroατικού καθεστώτος Έτσι παρόλο που είχε τη microορφή laquoπαραχωρηmicroένουraquo Συντάγmicroατος και Προνοmicroιακού Ορισmicroού πράγmicroα που θα ικανοποιούσε και τους Κρητικούς και τις Μ ∆υνάmicroεις δεν ξέφυγε ωστόσο καθόλου από την τουρκική παράδοση Άλλωστε πουθενά δε γίνεται microνεία για ατοmicroικά δικαιώmicroατα και άλλες ελευθερίες Με το σύστηmicroα όmicroως της περιορισmicroένης αυτοδιοικήσεως που υποσχόταν ο Οργανικός Νόmicroος αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα για τη χειραφέτηση άσχετο αν οι διατάξεις του δεν τηρήθηκαν microε αποτέλεσmicroα οι Κρητικοί δέκα χρόνια αργότερα να οδηγηθούν και πάλι σε επανάσταση

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 277

ΠΗΓΗ 2 Ο Οργανικός νόmicroος hellip αποτέλεσε την τουρκική απάντηση στα αιτήmicroατα που είχαν απευθύνει οι Χριστιανοί στο Σουλτάνο microε την αναφορά της 1426 Μαΐου 1866 πριν ακόmicroη καταφύγουν σε επανάσταση Το γεγονός ότι από τότε είχε microεσολαβήσει ενάmicroιση χρόνος αιmicroατηρών αγώνων και στρατιωτικών επιτυχιών των Χριστιανών που έχοντας οδηγήσει την Πύλη σε κρίσιmicroη θέση παρείχαν σε αυτούς το δικαίωmicroα να διεκδικήσουν πολύ πιο φιλόδοξες λύσεις δε λαmicroβανόταν υπόψη Στον κρητικό Χάρτη τα δύο πληθυσmicroιακά στοιχεία ορίστηκε να συνυπάρχουν ως δυο χωριστές οντότητες microε προδιαγεγραmicromicroένη τη θέση του καθενός Παρόλο που ο Ααλή κάτω από την πίεση της κρητικής επανάστασης υπογράmicromicroισε το 1867 σε υπόmicroνηmicroά του προς το Σουλτάνο την αναγκαιότητα να επισπευσθεί η εφαρmicroογή της ισοτιmicroίας microεταξύ Χριστιανών και Μουσουλmicroάνων microε τον Οργανικό Νόmicroο οι Μουσουλmicroάνοι του νησιού διατήρησαν ακέραια την προνοmicroιακή τους θέση Οι δυο κοινότητες θα συνδέονταν microε την αντιπροσώπευσή τους στις διάφορες εξουσίες Έτσι άνοιξαν τα δηmicroόσια αξιώmicroατα για τους Χριστιανούς όπως είχε ήδη εξαγγελθεί στο Χάττι Χιουmicroαγιούν του 1856 και προσδιορίστηκαν οι θέσεις που τούτοι δικαιούνταν να καταλάβουν ∆έκα χρόνια αργότερα microε τη Συmicroφωνία της Χαλέπας ο αριθmicroός των θέσεων αυτών επρόκειτο να αυξηθεί Ωστόσο και πάλι θα είmicroαστε microακριά από την αναλογική αντιπροσώπευση την αναγνώριση ίσων πολιτικών δικαιωmicroάτων και τη συγχώνευση των στοιχείων Εκείνο πάντως που ο Οργανικός Νόmicroος καθιέρωσε στα 1868 ήταν ότι αναγνώρισε νοmicroικά την ύπαρξη του χριστιανικού στοιχείου ενώ στην προηγούmicroενη από το 1868 περίοδο η γραmicromicroή ήταν το στοιχείο αυτό κατά κανόνα να αγνοείται ή να είναι αντικείmicroενο δουλικής microεταχείρισης

Κ Καλλιατάκη-Μερτικοπούλου Η εσωτερική κατάσταση στην Κρήτη 1868-1877 διδακτορική διατριβή Αθήνα 1984 σσ 124-125

272

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

4 ΠΗΓΗ Η Υποδοχή του Οργανικού Νόmicroου - Πολιτική Σάτιρα Ι Οι πολιτικές συνθήκες που διαmicroορφώθηκαν στην Κρήτη κατά διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-1869 και τη δεκαετή περίοδο που ακολούθησε ως την επόmicroενη επανάσταση του 1878 αφύπνισαν και όξυναν το πολιτικό αισθητήριο του κρητικού λαού Κατά την περίοδο αυτή (1868-1878) εmicroφανίζονται στην Κρήτη τα πρώτα δείγmicroατα πολιτικής σάτιρας που στρέφεται κατά της σουλτανικής δεσποτείας και των οργάνων της κατά των θεσmicroών και των νόmicroων που επιβλήθηκαν στην Κρήτη microε το λεγόmicroενο Οργανικό Νόmicroο του Ααλή Πασά (1868) κατά συγκεκριmicroένων προσώπων microουσουλmicroάνων και χριστιανών και αποσκοπεί στην ενηmicroέρωση και στη διαφώτιση του κρητικού λαού για τις δόλιες ενέργειες προδοτών και οπαδών της φιλότουρκης τότε αγγλικής διπλωmicroατίας ΙΙ Ο Β Ψιλλάκης γνωρίζει δύο hellip σάτιρες και τις microνηmicroονεύει microε τους τίτλους τους laquohellipσάτιραι κωmicroικοτραγικαί διεσκορπίζοντο δύο των οποίων εν ιδιώmicroατι κρητικώ εν Ερmicroουπόλει τυπωθείσαι περιεκτικώταται δε της χαώδους καταστάσεως η microεν δισέλιδος και οκτάστηλος επεγράφετο lsquoΤης Κρήτης ο Οργανισmicroός του ∆οβλετιού ο στολισmicroόςrsquo η δε δισέλιδος και τετράστηλος απηυθύνετο εις τον Κρητικόν Λαόν υπό γέροντος εξ Ίδης αγωνιστού επί της διοικήσεως των βαλήδων Ρεούφ και Μουκτάρ (1875)raquo hellip Οι σάτιρες αυτές παρουσιάζουν microε δηκτικότατους στίχους τα δεινά που επισώρευσε ο Οργανικός Νόmicroος Απευθυνόmicroενος προς τον σουλτάνο ο ανώνυmicroος στιχουργός γράφει χαρακτηριστικά

Κείνος ο microέγας ο πολύς της Κρήτης ο Οργανισmicroός εγίνηκε κουφός τυφλός στην κεφαλή microας πειρασmicroός Έκαmicroες microια συνέλεψι2 τον πόνο microας να λέmicroε κι εκείνοι microας επαίζουνε και φεύγοmicroε και κλαίmicroεhellip

Τα δικαστήρια αποκαλούνται αδικητήρια και βασανιστήρια3 Μα και τα δικαστήρια Ο Θιός να microας τα ζήση τέθοια βασανιστήρια δεν βρίσκουνται στη κτίσι καλός θα ναrsquo σαι φωνιαλάς να ξεύρης από νόmicroους

2 laquoΠαρόλο hellip το σπουδαιοφανή της χαρακτήρα οι αρmicroοδιότητες της Συνελεύσεως ήταν περιορισmicroένες σε ανώδυνα θέmicroατα όπως ήταν το συγκοινωνιακό τα έργα της δηmicroόσιας ωφέλειας ή άλλα σχετικά microε το εmicroπόριο τη βιοmicroηχανία και τη γεωργία ενώ δεν περιελάmicroβαναν θέmicroατα πολιτικής ή άλλα κρίσιmicroα σχετικά microε την άmicroυνα ή την εσωτερική ασφάλειαraquo (ΙΕΕ τ ΙΓ΄ σ 277)

3 laquoΟι σκόπιmicroες ασάφειες του Οργανικού Νόmicroου δηmicroιούργησαν microια βαβυλώνεια σύγχυση και η εφαρmicroογή των διατάξεών του στη διοίκηση και την απονοmicroή της δικαιοσύνης γελοιοποίησε κάθε έννοια δικαίου και έννοmicroης τάξης έτσι που τα δικαστήρια lsquoωνοmicroάζοντο υπό του λαού αδικητήριαrsquoraquo (Β Ψιλάκης Ιστορία της Κρήτης από της απωτάτης αρχαιότητος microέχρι των καθrsquo ηmicroάς χρόνων τ 3 Χανιά 1909 σ 1206) [Θ ∆ετοράκης όπ])

273

να σου microπιτίσουν τη δουλειά ύστερrsquo από τρεις χρόνουςhellip

274

Αν κάmicroη Τούρκος το ταβά δίκιο rsquoχει χωρίς άλλο αν τονε κάmicroη χριστιανός έχει άδικο microεγάλο αν έχη Τούρκος άδικο πασχίζου να το κρύψου και αν το έχη χριστιανός microεγάλο να το δείξου δικαιοσύνη αυτό θα πη δίκια ισονοmicroία το λύκο για να συγχωρού να τιmicroωρούν τη microύγια

Θ ∆ετοράκη Η πολιτική σάτιρα στην Κρήτη τον 19ο αώνα Πεπραγmicroένα Ζ΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ1 σσ 109 114-115

Με βάση το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε τη στάση των Κρητών απέναντι στην παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου

5 ΠΗΓΗ 1 Η Σύmicroβαση της Χαλέπας (1878) Χωρίς αmicroφιβολία η σύmicroβαση της Χαλέπας απείχε πολύ από τους στόχους που είχαν θέσει οι Κρητικοί όταν τον Ιανουάριο του 1878 άρχιζαν τον ένοπλο αγώνα τους Με την τροπή όmicroως που πήραν οι διεθνείς εξελίξεις και τον παραmicroερισmicroό του Κρητικού ζητήmicroατος από το συνέδριο του Βερολίνου η συmicroφωνία του 1878 έσωσε το νησί από νέες βιαιότητες Επιπλέον microε τη θέσπιση νέων διατάξεων που τροποποιούσαν τον Οργανικό Νόmicroο του 1868 κατά ευνοϊκό για τους χριστιανούς τρόπο άνοιγε ο δρόmicroος για πιο ουσιαστικούς πειραmicroατισmicroούς στον τοmicroέα της τοπικής αυτοδιοικήσεως και ίσως microελλοντικά της διοικητικής αυτονοmicroίας Αν αργότερα η Πύλη επανήλθε στην τακτική των συστηmicroατικών παραβιάσεων που αλλοίωσαν το πνεύmicroα και το γράmicromicroα της συmicroβάσεως της Χαλέπας αυτό δε microείωνε τη σηmicroασία των microεταρρυθmicroίσεων που επιτεύχθηκαν το 1878

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 357 ΠΗΓΗ 2 Ι Η Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτες και έγινε στο εξής η Magna Carta4 των χριστιανώνhellip ΙΙ Με τη Σύmicroβαση της Χαλέπας η Κρήτη έγινε microια από τις πιο προνοmicroιούχες επαρχίες της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και laquoοι microεταρρυθmicroίσεις της εξασφάλισαν το είδος διοικητικής αυτονοmicroίας που περιείχε τους σπόρους της πολιτικής αυτονοmicroίαςraquo όπως έγραψε ο Gaston Arnaud-Jeanti

5 Φαινοmicroενικά επικρατούσε ηρεmicroία στο νησί αλλά το microουσουλmicroανικό στοιχείο της Κρήτης δυσανασχετούσε microε τα προνόmicroια που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς

4 Στο κείmicroενο αυτό που αποτελεί το πρώτο βήmicroα για την ανάπτυξη του κοινοβουλευτικού πολιτεύmicroατος στην Αγγλία για πρώτη φορά καθορίζονταν και προστατεύονταν βασικά δικαιώmicroατα πολιτών και έmicroπαιναν περιορισmicroοί στην αυθαιρεσία του microονάρχη βασιλιά της Αγγλίας

5 G Arnaud-Jeanti La Cregravete et la Question Creacutetoise Παρίσι 1898 σ 10

275

Όσο για την Πύλη υπάρχει γενική οmicroοφωνία των ιστορικών πηγών για το γεγονός ότι ακολουθούσε πολιτική που υπέσκαπτε τη θέση του γενικού διοικητή ενίσχυε την ένταση ανάmicroεσα στους χριστιανούς και τους microουσουλmicroάνους και γενικά χρησιmicroοποιούσε κάθε συγκαλυmicromicroένο microέσο αποδυνάmicroωσης των προνοmicroίων που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς από τη Σύmicroβαση Ήτα πολύ κοντά στην πραγmicroατικότητα το σχόλιο του πρωθυπουργού Θεόδωρου ∆ηλιγιάννη στη συνεδρίαση της 11ης Νοεmicroβρίου 1896 στη Βουλή όπου είπε ότι η Σύmicroβαση της Χαλέπας laquoήτο πλήρης ελαττωmicroάτων διότι διrsquo αυτής δεν ήτο δυνατόν να ανασταλή η ορmicroή των αδικούντων κατωρθώθη όmicroως - διότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις είχον επινεύσει εις την συνοmicroολόγησιν αυτής - να διατηρηθή επί ένδεκα έτη κατά τα οποία δεν διωκήθη microεν άριστα ουδέ καλώς ο κρητικός λαός ηδυνήθη όmicroως να εύρη microικράν άνεσιν από των δεινών τα οποία πρότερον υπείχενraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος σσ 76 209-210

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου6 α) Να τεκmicroηριώσετε την άποψη ότι laquoη Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και

κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτεςraquo β) Να αξιολογήσετε τη σηmicroασία της Σύmicroβασης της Χαλέπας ως ενός

ενδιάmicroεσου σταθmicroού στην πορεία προς την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος

6 ΠΗΓΗ 1 Ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 στο Ακρωτήρι

Εν ονόmicroατι του Θεού και της Πατρίδος ΨΗΦΙΣΜΑ

laquoΤο χορηγηθέν εις την νήσον Κρήτην πολίτευmicroα δια της ευmicroενούς προστασίας και παρεmicroβάσεως των Μεγαλων ∆υνάmicroεων7 απεδείχθη εκ των πραγmicroάτων και

6 Βλ σχολικό βιβλίο σ 194 βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) - πρβλ σχολικό βιβλίο σσ 196-298 οι κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας

7 [Παραθέτουmicroε συmicroπληρωmicroατικά ιστορικά στοιχεία από το βιβλίο της Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος (όπ σσ 327-328 και 330-331) για την κριτική προσέγγιση της ιστορικής ύλης της συγκεκριmicroένης ενότητας] Οι ∆υνάmicroεις εξακολουθούσαν να απορρίπτουν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Η Μεγάλη Βρετανία ευνοούσε τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς επειδή ο Salisbury είχε τη γνώmicroη ότι δεν ήταν δυνατό να επιβιώσει η οθωmicroανική αυτοκρατορία και ότι laquoη τακτοποίηση των εδαφών [της] όταν επήρχετο η αναπόφευκτη πτώσηraquo έπρεπε laquoνα έχει συντελεσθεί microε τον κατά το δυνατόν ελάχιστο κίνδυνο για την ειρήνη στην Ευρώπηraquo Αυτό όmicroως δεν σήmicroαινε έγκριση της ένωσης Το πολύ πολύ αυτονοmicroία της Κρήτης Η Αυστρία έτεινε να είναι εχθρικά τοποθετηmicroένη απέναντι στην Ελλάδα για το θέmicroα της Μεγαλονήσου αλλά ευνοϊκά για τις ελληνικές βλέψεις στο Βορρά Προτιmicroούσε να δει τη Θεσσαλονίκη και την Αλβανία σε ελληνικά παρά σε ιταλικά ή σε σλαβικά χέρια Ακριβώς το αντίθετο επιθυmicroούσε η Ρωσία η οποία ήθελε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ελλάδας στο Νότο ώστε να αναχαιτισθεί η επέκτασή της στο Βορρά Αν ευοδώνονταν τα σχέδια της Ελλάδας για την Κρήτη θα microπορούσε να εγερθεί θέmicroα αντισταθmicroιστικών παραχωρήσεων για τη Σερβία και τη Βουλγαρία στη Μακεδονία Η θέση της Γερmicroανίας προσδιοριζόταν από την αντιπάθεια του κάιζερ Γουλιέλmicroου Β΄ για τον έλληνα βασιλέα και από την επιθυmicroία του να ληφθούν δραστικά microέτρα κατά της Ελλάδας που να υποχρεώνουν

276

ιδίως εκ των διαδραmicroατισθεισών και διαδραmicroατιζοmicroένων εν Χανίοις εν τοις πέριξ και καθrsquo άπασαν την νήσον φρικαλέων σκηνών όλως ανεφάρmicroοστον Άλλη απόπειρα προς εφαρmicroογήν αυτού ουδέν άλλο θα συνεπήγετο ειmicroή παράτασιν της παρούσης καταστάσεως Κατεδείχθη εναργώς ότι την αποτυχίαν επέφερεν η αντίδρασις της Κεντρικής Κυβερνήσεως microεταχειριζοmicroένης ως όργανα το εγχώριον Μουσουλmicroανικόν στοιχείον και τον στρατόν Μη υπολειποmicroένης άλλης λύσεως ειmicroή εκείνης ήτις αποτελεί τον διακαή απαρασάλευτον και αmicroετάβλητον πόθον του χριστιανικού λαού της Κρήτης

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ

Αναφερόmicroενοι και εις τα προηγούmicroενα περί ενώσεως ψηφίσmicroατα Κηρύττοmicroεν την ένωσιν8 της νήσου Κρήτης microετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος microεθrsquo ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον Κράτος υπό την Συνταγmicroατικήν Βασιλείαν της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και των διαδόχων αυτών Κηρύττοmicroεν κατηργηmicroένην την επί της Νήσου κυριαρχίαν του Αυτοκράτορος των Οθωmicroανών Σουλτάνου Χαmicroίτ Χαν του Β΄ Προσκαλούmicroεν την ΑΜ τον Βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη εν ονόmicroατι αυτού την νήσον Κρήτην Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσmicroατος εις την ανδρείαν αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελευθέρου Ελληνικού Κράτους και σύmicroπαντος του Ελληνικού έθνους Ο Χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερmicroώς την ευmicroένειαν και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων και σύmicroπαντος του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου προς επιτυχίαν λύσεως ήτις θέτει οριστικόν τέρmicroα εις κατάστασιν ατιmicroάζουσαν την ανθρωπότητα

Οι αρχηγοί πρόκριτοι οπλίται και λαός του τmicroήmicroατος Χανίωνraquo [Πηγή Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 337-338]

τον Γεώργιο να παραιτηθεί από το θρόνο του υπέρ του γιου του Κωνσταντίνου Με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας ο διάδοχος που είχε παντρευτεί την αδελφή του και θα έφευγε από τη microέση ο Γεώργιος που κατά τη γνώmicroη του Γουλιέλmicroου επηρεαζόταν από την Αγγλία Η Γαλλία υποστήριζε την αυτονοmicroία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

8 Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η αναmicroφισβήτητη πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου τον οδήγησε στη διαπίστωση πως microια επανάσταση - ακόmicroη και microε δηλωmicroένο στόχο την ένωση - ήταν microοιραίο να πιέσει τις ∆υνάmicroεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους Οι microεταβαλλόmicroενες διπλωmicroατικές θέσεις τους microπορούσαν να αλλάξουν άλλη microια φορά οποιαδήποτε αλλαγή και αν προέκυπτε άλλωστε θα ήταν σίγουρα ευνοϊκότερη για τους σκοπούς του Βενιζέλου Σrsquo εκείνη την περίσταση η συνηγορία της πολιτικής στη σταδιακή microεθόδευση της ένωσης θα ισοδυναmicroούσε microε αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης Έτσι όταν ένας αξιωmicroατικός του αγγλικού στόλου παρατήρησε πως θα ήταν περισσότερο ενδεδειγmicroένη η συνεργασία microε τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις παρά ο πραξικοπηmicroατικός εκβιασmicroός τους ο Βενιζέλος απάντησε ότι laquoαποτελεί αmicroετακίνητη πολιτική της Ευρώπης η διατήρηση της υφιστάmicroενης κατάστασης πραγmicroάτων και δεν πρόκειται να κάνετε τίποτε για τις υπόδουλες φυλές εκτός αν εmicroείς οι ίδιοι παίρνοντας την πρωτοβουλία σας υποχρεώσουmicroε να αντιληφθείτε ότι το να microας υποστηρίξετε στον αγώνα microας εναντίον των Τούρκων είναι το microικρότερο από τα δύο κακάraquo Σύmicroφωνα πάντοτε microε τις ίδιες πηγές ο νεαρός

277

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 3: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Ουδείς περιηγητής ήλθεν εις τον ωραίον πλην ατυχή τόπον microας χωρίς να συγκινηθή από τα παθήmicroατα microας Βαρυτάτους φόρους καθrsquo εκάστην αυξανοmicroένους πληρώνοmicroεν πλην ουδέν των καλών όσα πάντες οι λαοί εις αντάλλαγmicroα των βαρών τούτων χαίρουσιν απολαmicroβάνοmicroεν η δικαιοσύνη είναι παρrsquo ηmicroίν άγνωστος ούτε δικαστήρια αντάξια του ονόmicroατος έχοmicroεν ούτε νόmicroους διοίκησις είναι η αυθαίρετος θέλησις του αντιπροσώπου της Υψηλής Πύλης Τα τέκνα ηmicroών ένεκα ελλείψεως σχολείων ανατρέφονται εν τω σκότει της αmicroαθείας τα ολίγιστα σχολεία τα οποία έχοmicroεν συντηρούmicroεν σχεδόν πάντα εκ του υστερήmicroατος ηmicroών Ηmicroείς αυτοί διατηρούmicroεν τον κλήρον microας Εις ουδεmicroίαν δηmicroοσίαν θέσιν είmicroεθα δεκτοί οδών και γεφυρών εντελώς στερούmicroεθα η microαρτυρία ηmicroών δεν έχει ισχύν απέναντι της του Οθωmicroανού τα εκ microέρους των Οθωmicroανών προς ηmicroάς αδικήmicroατα σπανίως τιmicroωρούνται εν γένει δrsquo ουδενός όσων απολαύει και ο ελάχιστος υπήκοος κράτους πολιτισmicroένου απολαmicroβάνοmicroεν ηmicroείς Είmicroεθα παντελώς δούλοι της ετέρας φυλήςraquo (Τουρκοκρητών) (hellip) Επιπλέον απευθυνόmicroενοι προς τους βασιλείς των Μ ∆υνάmicroεων (Μ Βρετανίας Γαλλίας Ρωσίας) ζητούν τη συνδροmicroή τους για την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα και συmicroπληρώνουν αmicroέσως πιο κάτω laquoΑν όmicroως τούτο είναι σήmicroερον αδύνατον hellip τουλάχιστον hellip ευδοκιmicroήσατε hellip να microας χορηγηθή οργανισmicroός πολιτικός να microας δοθώσι νόmicroοι να συστηθώσι τακτικά δικαστήρια η βαρειά φορολογία microας να microετριασθή και τακτοποιηθή η ηθική microόρφωσις του λαού να εmicroψυχωθή και microέρος καν των φόρων microας να δαπανάται εις την βελτίωσιν της Πατρίδος ηmicroών και εν γένει να θεραπευθώσι τα δίκαια παράπονά microας διά κυβερνήσεως χριστιανικής και φιλανθρώπουraquo Το κείmicroενο του υποmicroνήmicroατος στο Ν Τσιριντάνη Η πολιτική και διπλωmicroατική ιστορία της

εν Κρήτη εθνικής επαναστάσεως 1866-1868 τόmicroος Ι Αθήνα 1950-51 σσ 160-165 και στο Ελ Πρεβελάκη - Β Πλαγιανάκου-Μπεκιάρη (εκδ) Η Κρητική Επανάστασις

1866-1869 Εκθέσεις των εν Κρήτη Προξένων της Ελλάδος 2 ττ Αθήνα 1967-1970 τ Ι σσ κθ΄- λ΄

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο της πηγής και τις σχετικές πληροφορίες1 του βιβλίου σας α) Να σκιαγραφήσετε την κατάσταση που επικρατούσε στην Κρήτη στις

παραmicroονές της microεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866-1869 β) Να αναφέρετε τα αιτήmicroατα που απευθύνουν οι Κρήτες προς το Σουλτάνο

και τους αντιπροσώπους των Μ ∆υνάmicroεων γ) Να κρίνετε αν οι διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου του 1868 ικανοποίησαν

τα αιτήmicroατα των Κρητών Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας

1 Η ερώτηση αυτή microπορεί να δοθεί στους microαθητές αφού ολοκληρωθεί η επεξεργασία της σχετικής ενότητας (Ενότητα Γ΄ Η microεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-1869 σσ 189-194)

271

3 ΠΗΓΗ 1 Ο Οργανικός Νόmicroος του 1868 Ο Οργανικός Νόmicroος που συντάχθηκε υπό την πίεση της Κρητικής Επαναστάσεως εντάσσεται microέσα στα πλαίσια του τουρκικού microοναρχικού συνταγmicroατικού καθεστώτος Έτσι παρόλο που είχε τη microορφή laquoπαραχωρηmicroένουraquo Συντάγmicroατος και Προνοmicroιακού Ορισmicroού πράγmicroα που θα ικανοποιούσε και τους Κρητικούς και τις Μ ∆υνάmicroεις δεν ξέφυγε ωστόσο καθόλου από την τουρκική παράδοση Άλλωστε πουθενά δε γίνεται microνεία για ατοmicroικά δικαιώmicroατα και άλλες ελευθερίες Με το σύστηmicroα όmicroως της περιορισmicroένης αυτοδιοικήσεως που υποσχόταν ο Οργανικός Νόmicroος αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα για τη χειραφέτηση άσχετο αν οι διατάξεις του δεν τηρήθηκαν microε αποτέλεσmicroα οι Κρητικοί δέκα χρόνια αργότερα να οδηγηθούν και πάλι σε επανάσταση

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 277

ΠΗΓΗ 2 Ο Οργανικός νόmicroος hellip αποτέλεσε την τουρκική απάντηση στα αιτήmicroατα που είχαν απευθύνει οι Χριστιανοί στο Σουλτάνο microε την αναφορά της 1426 Μαΐου 1866 πριν ακόmicroη καταφύγουν σε επανάσταση Το γεγονός ότι από τότε είχε microεσολαβήσει ενάmicroιση χρόνος αιmicroατηρών αγώνων και στρατιωτικών επιτυχιών των Χριστιανών που έχοντας οδηγήσει την Πύλη σε κρίσιmicroη θέση παρείχαν σε αυτούς το δικαίωmicroα να διεκδικήσουν πολύ πιο φιλόδοξες λύσεις δε λαmicroβανόταν υπόψη Στον κρητικό Χάρτη τα δύο πληθυσmicroιακά στοιχεία ορίστηκε να συνυπάρχουν ως δυο χωριστές οντότητες microε προδιαγεγραmicromicroένη τη θέση του καθενός Παρόλο που ο Ααλή κάτω από την πίεση της κρητικής επανάστασης υπογράmicromicroισε το 1867 σε υπόmicroνηmicroά του προς το Σουλτάνο την αναγκαιότητα να επισπευσθεί η εφαρmicroογή της ισοτιmicroίας microεταξύ Χριστιανών και Μουσουλmicroάνων microε τον Οργανικό Νόmicroο οι Μουσουλmicroάνοι του νησιού διατήρησαν ακέραια την προνοmicroιακή τους θέση Οι δυο κοινότητες θα συνδέονταν microε την αντιπροσώπευσή τους στις διάφορες εξουσίες Έτσι άνοιξαν τα δηmicroόσια αξιώmicroατα για τους Χριστιανούς όπως είχε ήδη εξαγγελθεί στο Χάττι Χιουmicroαγιούν του 1856 και προσδιορίστηκαν οι θέσεις που τούτοι δικαιούνταν να καταλάβουν ∆έκα χρόνια αργότερα microε τη Συmicroφωνία της Χαλέπας ο αριθmicroός των θέσεων αυτών επρόκειτο να αυξηθεί Ωστόσο και πάλι θα είmicroαστε microακριά από την αναλογική αντιπροσώπευση την αναγνώριση ίσων πολιτικών δικαιωmicroάτων και τη συγχώνευση των στοιχείων Εκείνο πάντως που ο Οργανικός Νόmicroος καθιέρωσε στα 1868 ήταν ότι αναγνώρισε νοmicroικά την ύπαρξη του χριστιανικού στοιχείου ενώ στην προηγούmicroενη από το 1868 περίοδο η γραmicromicroή ήταν το στοιχείο αυτό κατά κανόνα να αγνοείται ή να είναι αντικείmicroενο δουλικής microεταχείρισης

Κ Καλλιατάκη-Μερτικοπούλου Η εσωτερική κατάσταση στην Κρήτη 1868-1877 διδακτορική διατριβή Αθήνα 1984 σσ 124-125

272

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

4 ΠΗΓΗ Η Υποδοχή του Οργανικού Νόmicroου - Πολιτική Σάτιρα Ι Οι πολιτικές συνθήκες που διαmicroορφώθηκαν στην Κρήτη κατά διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-1869 και τη δεκαετή περίοδο που ακολούθησε ως την επόmicroενη επανάσταση του 1878 αφύπνισαν και όξυναν το πολιτικό αισθητήριο του κρητικού λαού Κατά την περίοδο αυτή (1868-1878) εmicroφανίζονται στην Κρήτη τα πρώτα δείγmicroατα πολιτικής σάτιρας που στρέφεται κατά της σουλτανικής δεσποτείας και των οργάνων της κατά των θεσmicroών και των νόmicroων που επιβλήθηκαν στην Κρήτη microε το λεγόmicroενο Οργανικό Νόmicroο του Ααλή Πασά (1868) κατά συγκεκριmicroένων προσώπων microουσουλmicroάνων και χριστιανών και αποσκοπεί στην ενηmicroέρωση και στη διαφώτιση του κρητικού λαού για τις δόλιες ενέργειες προδοτών και οπαδών της φιλότουρκης τότε αγγλικής διπλωmicroατίας ΙΙ Ο Β Ψιλλάκης γνωρίζει δύο hellip σάτιρες και τις microνηmicroονεύει microε τους τίτλους τους laquohellipσάτιραι κωmicroικοτραγικαί διεσκορπίζοντο δύο των οποίων εν ιδιώmicroατι κρητικώ εν Ερmicroουπόλει τυπωθείσαι περιεκτικώταται δε της χαώδους καταστάσεως η microεν δισέλιδος και οκτάστηλος επεγράφετο lsquoΤης Κρήτης ο Οργανισmicroός του ∆οβλετιού ο στολισmicroόςrsquo η δε δισέλιδος και τετράστηλος απηυθύνετο εις τον Κρητικόν Λαόν υπό γέροντος εξ Ίδης αγωνιστού επί της διοικήσεως των βαλήδων Ρεούφ και Μουκτάρ (1875)raquo hellip Οι σάτιρες αυτές παρουσιάζουν microε δηκτικότατους στίχους τα δεινά που επισώρευσε ο Οργανικός Νόmicroος Απευθυνόmicroενος προς τον σουλτάνο ο ανώνυmicroος στιχουργός γράφει χαρακτηριστικά

Κείνος ο microέγας ο πολύς της Κρήτης ο Οργανισmicroός εγίνηκε κουφός τυφλός στην κεφαλή microας πειρασmicroός Έκαmicroες microια συνέλεψι2 τον πόνο microας να λέmicroε κι εκείνοι microας επαίζουνε και φεύγοmicroε και κλαίmicroεhellip

Τα δικαστήρια αποκαλούνται αδικητήρια και βασανιστήρια3 Μα και τα δικαστήρια Ο Θιός να microας τα ζήση τέθοια βασανιστήρια δεν βρίσκουνται στη κτίσι καλός θα ναrsquo σαι φωνιαλάς να ξεύρης από νόmicroους

2 laquoΠαρόλο hellip το σπουδαιοφανή της χαρακτήρα οι αρmicroοδιότητες της Συνελεύσεως ήταν περιορισmicroένες σε ανώδυνα θέmicroατα όπως ήταν το συγκοινωνιακό τα έργα της δηmicroόσιας ωφέλειας ή άλλα σχετικά microε το εmicroπόριο τη βιοmicroηχανία και τη γεωργία ενώ δεν περιελάmicroβαναν θέmicroατα πολιτικής ή άλλα κρίσιmicroα σχετικά microε την άmicroυνα ή την εσωτερική ασφάλειαraquo (ΙΕΕ τ ΙΓ΄ σ 277)

3 laquoΟι σκόπιmicroες ασάφειες του Οργανικού Νόmicroου δηmicroιούργησαν microια βαβυλώνεια σύγχυση και η εφαρmicroογή των διατάξεών του στη διοίκηση και την απονοmicroή της δικαιοσύνης γελοιοποίησε κάθε έννοια δικαίου και έννοmicroης τάξης έτσι που τα δικαστήρια lsquoωνοmicroάζοντο υπό του λαού αδικητήριαrsquoraquo (Β Ψιλάκης Ιστορία της Κρήτης από της απωτάτης αρχαιότητος microέχρι των καθrsquo ηmicroάς χρόνων τ 3 Χανιά 1909 σ 1206) [Θ ∆ετοράκης όπ])

273

να σου microπιτίσουν τη δουλειά ύστερrsquo από τρεις χρόνουςhellip

274

Αν κάmicroη Τούρκος το ταβά δίκιο rsquoχει χωρίς άλλο αν τονε κάmicroη χριστιανός έχει άδικο microεγάλο αν έχη Τούρκος άδικο πασχίζου να το κρύψου και αν το έχη χριστιανός microεγάλο να το δείξου δικαιοσύνη αυτό θα πη δίκια ισονοmicroία το λύκο για να συγχωρού να τιmicroωρούν τη microύγια

Θ ∆ετοράκη Η πολιτική σάτιρα στην Κρήτη τον 19ο αώνα Πεπραγmicroένα Ζ΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ1 σσ 109 114-115

Με βάση το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε τη στάση των Κρητών απέναντι στην παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου

5 ΠΗΓΗ 1 Η Σύmicroβαση της Χαλέπας (1878) Χωρίς αmicroφιβολία η σύmicroβαση της Χαλέπας απείχε πολύ από τους στόχους που είχαν θέσει οι Κρητικοί όταν τον Ιανουάριο του 1878 άρχιζαν τον ένοπλο αγώνα τους Με την τροπή όmicroως που πήραν οι διεθνείς εξελίξεις και τον παραmicroερισmicroό του Κρητικού ζητήmicroατος από το συνέδριο του Βερολίνου η συmicroφωνία του 1878 έσωσε το νησί από νέες βιαιότητες Επιπλέον microε τη θέσπιση νέων διατάξεων που τροποποιούσαν τον Οργανικό Νόmicroο του 1868 κατά ευνοϊκό για τους χριστιανούς τρόπο άνοιγε ο δρόmicroος για πιο ουσιαστικούς πειραmicroατισmicroούς στον τοmicroέα της τοπικής αυτοδιοικήσεως και ίσως microελλοντικά της διοικητικής αυτονοmicroίας Αν αργότερα η Πύλη επανήλθε στην τακτική των συστηmicroατικών παραβιάσεων που αλλοίωσαν το πνεύmicroα και το γράmicromicroα της συmicroβάσεως της Χαλέπας αυτό δε microείωνε τη σηmicroασία των microεταρρυθmicroίσεων που επιτεύχθηκαν το 1878

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 357 ΠΗΓΗ 2 Ι Η Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτες και έγινε στο εξής η Magna Carta4 των χριστιανώνhellip ΙΙ Με τη Σύmicroβαση της Χαλέπας η Κρήτη έγινε microια από τις πιο προνοmicroιούχες επαρχίες της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και laquoοι microεταρρυθmicroίσεις της εξασφάλισαν το είδος διοικητικής αυτονοmicroίας που περιείχε τους σπόρους της πολιτικής αυτονοmicroίαςraquo όπως έγραψε ο Gaston Arnaud-Jeanti

5 Φαινοmicroενικά επικρατούσε ηρεmicroία στο νησί αλλά το microουσουλmicroανικό στοιχείο της Κρήτης δυσανασχετούσε microε τα προνόmicroια που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς

4 Στο κείmicroενο αυτό που αποτελεί το πρώτο βήmicroα για την ανάπτυξη του κοινοβουλευτικού πολιτεύmicroατος στην Αγγλία για πρώτη φορά καθορίζονταν και προστατεύονταν βασικά δικαιώmicroατα πολιτών και έmicroπαιναν περιορισmicroοί στην αυθαιρεσία του microονάρχη βασιλιά της Αγγλίας

5 G Arnaud-Jeanti La Cregravete et la Question Creacutetoise Παρίσι 1898 σ 10

275

Όσο για την Πύλη υπάρχει γενική οmicroοφωνία των ιστορικών πηγών για το γεγονός ότι ακολουθούσε πολιτική που υπέσκαπτε τη θέση του γενικού διοικητή ενίσχυε την ένταση ανάmicroεσα στους χριστιανούς και τους microουσουλmicroάνους και γενικά χρησιmicroοποιούσε κάθε συγκαλυmicromicroένο microέσο αποδυνάmicroωσης των προνοmicroίων που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς από τη Σύmicroβαση Ήτα πολύ κοντά στην πραγmicroατικότητα το σχόλιο του πρωθυπουργού Θεόδωρου ∆ηλιγιάννη στη συνεδρίαση της 11ης Νοεmicroβρίου 1896 στη Βουλή όπου είπε ότι η Σύmicroβαση της Χαλέπας laquoήτο πλήρης ελαττωmicroάτων διότι διrsquo αυτής δεν ήτο δυνατόν να ανασταλή η ορmicroή των αδικούντων κατωρθώθη όmicroως - διότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις είχον επινεύσει εις την συνοmicroολόγησιν αυτής - να διατηρηθή επί ένδεκα έτη κατά τα οποία δεν διωκήθη microεν άριστα ουδέ καλώς ο κρητικός λαός ηδυνήθη όmicroως να εύρη microικράν άνεσιν από των δεινών τα οποία πρότερον υπείχενraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος σσ 76 209-210

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου6 α) Να τεκmicroηριώσετε την άποψη ότι laquoη Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και

κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτεςraquo β) Να αξιολογήσετε τη σηmicroασία της Σύmicroβασης της Χαλέπας ως ενός

ενδιάmicroεσου σταθmicroού στην πορεία προς την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος

6 ΠΗΓΗ 1 Ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 στο Ακρωτήρι

Εν ονόmicroατι του Θεού και της Πατρίδος ΨΗΦΙΣΜΑ

laquoΤο χορηγηθέν εις την νήσον Κρήτην πολίτευmicroα δια της ευmicroενούς προστασίας και παρεmicroβάσεως των Μεγαλων ∆υνάmicroεων7 απεδείχθη εκ των πραγmicroάτων και

6 Βλ σχολικό βιβλίο σ 194 βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) - πρβλ σχολικό βιβλίο σσ 196-298 οι κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας

7 [Παραθέτουmicroε συmicroπληρωmicroατικά ιστορικά στοιχεία από το βιβλίο της Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος (όπ σσ 327-328 και 330-331) για την κριτική προσέγγιση της ιστορικής ύλης της συγκεκριmicroένης ενότητας] Οι ∆υνάmicroεις εξακολουθούσαν να απορρίπτουν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Η Μεγάλη Βρετανία ευνοούσε τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς επειδή ο Salisbury είχε τη γνώmicroη ότι δεν ήταν δυνατό να επιβιώσει η οθωmicroανική αυτοκρατορία και ότι laquoη τακτοποίηση των εδαφών [της] όταν επήρχετο η αναπόφευκτη πτώσηraquo έπρεπε laquoνα έχει συντελεσθεί microε τον κατά το δυνατόν ελάχιστο κίνδυνο για την ειρήνη στην Ευρώπηraquo Αυτό όmicroως δεν σήmicroαινε έγκριση της ένωσης Το πολύ πολύ αυτονοmicroία της Κρήτης Η Αυστρία έτεινε να είναι εχθρικά τοποθετηmicroένη απέναντι στην Ελλάδα για το θέmicroα της Μεγαλονήσου αλλά ευνοϊκά για τις ελληνικές βλέψεις στο Βορρά Προτιmicroούσε να δει τη Θεσσαλονίκη και την Αλβανία σε ελληνικά παρά σε ιταλικά ή σε σλαβικά χέρια Ακριβώς το αντίθετο επιθυmicroούσε η Ρωσία η οποία ήθελε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ελλάδας στο Νότο ώστε να αναχαιτισθεί η επέκτασή της στο Βορρά Αν ευοδώνονταν τα σχέδια της Ελλάδας για την Κρήτη θα microπορούσε να εγερθεί θέmicroα αντισταθmicroιστικών παραχωρήσεων για τη Σερβία και τη Βουλγαρία στη Μακεδονία Η θέση της Γερmicroανίας προσδιοριζόταν από την αντιπάθεια του κάιζερ Γουλιέλmicroου Β΄ για τον έλληνα βασιλέα και από την επιθυmicroία του να ληφθούν δραστικά microέτρα κατά της Ελλάδας που να υποχρεώνουν

276

ιδίως εκ των διαδραmicroατισθεισών και διαδραmicroατιζοmicroένων εν Χανίοις εν τοις πέριξ και καθrsquo άπασαν την νήσον φρικαλέων σκηνών όλως ανεφάρmicroοστον Άλλη απόπειρα προς εφαρmicroογήν αυτού ουδέν άλλο θα συνεπήγετο ειmicroή παράτασιν της παρούσης καταστάσεως Κατεδείχθη εναργώς ότι την αποτυχίαν επέφερεν η αντίδρασις της Κεντρικής Κυβερνήσεως microεταχειριζοmicroένης ως όργανα το εγχώριον Μουσουλmicroανικόν στοιχείον και τον στρατόν Μη υπολειποmicroένης άλλης λύσεως ειmicroή εκείνης ήτις αποτελεί τον διακαή απαρασάλευτον και αmicroετάβλητον πόθον του χριστιανικού λαού της Κρήτης

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ

Αναφερόmicroενοι και εις τα προηγούmicroενα περί ενώσεως ψηφίσmicroατα Κηρύττοmicroεν την ένωσιν8 της νήσου Κρήτης microετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος microεθrsquo ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον Κράτος υπό την Συνταγmicroατικήν Βασιλείαν της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και των διαδόχων αυτών Κηρύττοmicroεν κατηργηmicroένην την επί της Νήσου κυριαρχίαν του Αυτοκράτορος των Οθωmicroανών Σουλτάνου Χαmicroίτ Χαν του Β΄ Προσκαλούmicroεν την ΑΜ τον Βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη εν ονόmicroατι αυτού την νήσον Κρήτην Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσmicroατος εις την ανδρείαν αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελευθέρου Ελληνικού Κράτους και σύmicroπαντος του Ελληνικού έθνους Ο Χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερmicroώς την ευmicroένειαν και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων και σύmicroπαντος του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου προς επιτυχίαν λύσεως ήτις θέτει οριστικόν τέρmicroα εις κατάστασιν ατιmicroάζουσαν την ανθρωπότητα

Οι αρχηγοί πρόκριτοι οπλίται και λαός του τmicroήmicroατος Χανίωνraquo [Πηγή Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 337-338]

τον Γεώργιο να παραιτηθεί από το θρόνο του υπέρ του γιου του Κωνσταντίνου Με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας ο διάδοχος που είχε παντρευτεί την αδελφή του και θα έφευγε από τη microέση ο Γεώργιος που κατά τη γνώmicroη του Γουλιέλmicroου επηρεαζόταν από την Αγγλία Η Γαλλία υποστήριζε την αυτονοmicroία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

8 Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η αναmicroφισβήτητη πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου τον οδήγησε στη διαπίστωση πως microια επανάσταση - ακόmicroη και microε δηλωmicroένο στόχο την ένωση - ήταν microοιραίο να πιέσει τις ∆υνάmicroεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους Οι microεταβαλλόmicroενες διπλωmicroατικές θέσεις τους microπορούσαν να αλλάξουν άλλη microια φορά οποιαδήποτε αλλαγή και αν προέκυπτε άλλωστε θα ήταν σίγουρα ευνοϊκότερη για τους σκοπούς του Βενιζέλου Σrsquo εκείνη την περίσταση η συνηγορία της πολιτικής στη σταδιακή microεθόδευση της ένωσης θα ισοδυναmicroούσε microε αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης Έτσι όταν ένας αξιωmicroατικός του αγγλικού στόλου παρατήρησε πως θα ήταν περισσότερο ενδεδειγmicroένη η συνεργασία microε τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις παρά ο πραξικοπηmicroατικός εκβιασmicroός τους ο Βενιζέλος απάντησε ότι laquoαποτελεί αmicroετακίνητη πολιτική της Ευρώπης η διατήρηση της υφιστάmicroενης κατάστασης πραγmicroάτων και δεν πρόκειται να κάνετε τίποτε για τις υπόδουλες φυλές εκτός αν εmicroείς οι ίδιοι παίρνοντας την πρωτοβουλία σας υποχρεώσουmicroε να αντιληφθείτε ότι το να microας υποστηρίξετε στον αγώνα microας εναντίον των Τούρκων είναι το microικρότερο από τα δύο κακάraquo Σύmicroφωνα πάντοτε microε τις ίδιες πηγές ο νεαρός

277

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 4: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

3 ΠΗΓΗ 1 Ο Οργανικός Νόmicroος του 1868 Ο Οργανικός Νόmicroος που συντάχθηκε υπό την πίεση της Κρητικής Επαναστάσεως εντάσσεται microέσα στα πλαίσια του τουρκικού microοναρχικού συνταγmicroατικού καθεστώτος Έτσι παρόλο που είχε τη microορφή laquoπαραχωρηmicroένουraquo Συντάγmicroατος και Προνοmicroιακού Ορισmicroού πράγmicroα που θα ικανοποιούσε και τους Κρητικούς και τις Μ ∆υνάmicroεις δεν ξέφυγε ωστόσο καθόλου από την τουρκική παράδοση Άλλωστε πουθενά δε γίνεται microνεία για ατοmicroικά δικαιώmicroατα και άλλες ελευθερίες Με το σύστηmicroα όmicroως της περιορισmicroένης αυτοδιοικήσεως που υποσχόταν ο Οργανικός Νόmicroος αποτέλεσε το πρώτο βήmicroα για τη χειραφέτηση άσχετο αν οι διατάξεις του δεν τηρήθηκαν microε αποτέλεσmicroα οι Κρητικοί δέκα χρόνια αργότερα να οδηγηθούν και πάλι σε επανάσταση

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 277

ΠΗΓΗ 2 Ο Οργανικός νόmicroος hellip αποτέλεσε την τουρκική απάντηση στα αιτήmicroατα που είχαν απευθύνει οι Χριστιανοί στο Σουλτάνο microε την αναφορά της 1426 Μαΐου 1866 πριν ακόmicroη καταφύγουν σε επανάσταση Το γεγονός ότι από τότε είχε microεσολαβήσει ενάmicroιση χρόνος αιmicroατηρών αγώνων και στρατιωτικών επιτυχιών των Χριστιανών που έχοντας οδηγήσει την Πύλη σε κρίσιmicroη θέση παρείχαν σε αυτούς το δικαίωmicroα να διεκδικήσουν πολύ πιο φιλόδοξες λύσεις δε λαmicroβανόταν υπόψη Στον κρητικό Χάρτη τα δύο πληθυσmicroιακά στοιχεία ορίστηκε να συνυπάρχουν ως δυο χωριστές οντότητες microε προδιαγεγραmicromicroένη τη θέση του καθενός Παρόλο που ο Ααλή κάτω από την πίεση της κρητικής επανάστασης υπογράmicromicroισε το 1867 σε υπόmicroνηmicroά του προς το Σουλτάνο την αναγκαιότητα να επισπευσθεί η εφαρmicroογή της ισοτιmicroίας microεταξύ Χριστιανών και Μουσουλmicroάνων microε τον Οργανικό Νόmicroο οι Μουσουλmicroάνοι του νησιού διατήρησαν ακέραια την προνοmicroιακή τους θέση Οι δυο κοινότητες θα συνδέονταν microε την αντιπροσώπευσή τους στις διάφορες εξουσίες Έτσι άνοιξαν τα δηmicroόσια αξιώmicroατα για τους Χριστιανούς όπως είχε ήδη εξαγγελθεί στο Χάττι Χιουmicroαγιούν του 1856 και προσδιορίστηκαν οι θέσεις που τούτοι δικαιούνταν να καταλάβουν ∆έκα χρόνια αργότερα microε τη Συmicroφωνία της Χαλέπας ο αριθmicroός των θέσεων αυτών επρόκειτο να αυξηθεί Ωστόσο και πάλι θα είmicroαστε microακριά από την αναλογική αντιπροσώπευση την αναγνώριση ίσων πολιτικών δικαιωmicroάτων και τη συγχώνευση των στοιχείων Εκείνο πάντως που ο Οργανικός Νόmicroος καθιέρωσε στα 1868 ήταν ότι αναγνώρισε νοmicroικά την ύπαρξη του χριστιανικού στοιχείου ενώ στην προηγούmicroενη από το 1868 περίοδο η γραmicromicroή ήταν το στοιχείο αυτό κατά κανόνα να αγνοείται ή να είναι αντικείmicroενο δουλικής microεταχείρισης

Κ Καλλιατάκη-Μερτικοπούλου Η εσωτερική κατάσταση στην Κρήτη 1868-1877 διδακτορική διατριβή Αθήνα 1984 σσ 124-125

272

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

4 ΠΗΓΗ Η Υποδοχή του Οργανικού Νόmicroου - Πολιτική Σάτιρα Ι Οι πολιτικές συνθήκες που διαmicroορφώθηκαν στην Κρήτη κατά διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-1869 και τη δεκαετή περίοδο που ακολούθησε ως την επόmicroενη επανάσταση του 1878 αφύπνισαν και όξυναν το πολιτικό αισθητήριο του κρητικού λαού Κατά την περίοδο αυτή (1868-1878) εmicroφανίζονται στην Κρήτη τα πρώτα δείγmicroατα πολιτικής σάτιρας που στρέφεται κατά της σουλτανικής δεσποτείας και των οργάνων της κατά των θεσmicroών και των νόmicroων που επιβλήθηκαν στην Κρήτη microε το λεγόmicroενο Οργανικό Νόmicroο του Ααλή Πασά (1868) κατά συγκεκριmicroένων προσώπων microουσουλmicroάνων και χριστιανών και αποσκοπεί στην ενηmicroέρωση και στη διαφώτιση του κρητικού λαού για τις δόλιες ενέργειες προδοτών και οπαδών της φιλότουρκης τότε αγγλικής διπλωmicroατίας ΙΙ Ο Β Ψιλλάκης γνωρίζει δύο hellip σάτιρες και τις microνηmicroονεύει microε τους τίτλους τους laquohellipσάτιραι κωmicroικοτραγικαί διεσκορπίζοντο δύο των οποίων εν ιδιώmicroατι κρητικώ εν Ερmicroουπόλει τυπωθείσαι περιεκτικώταται δε της χαώδους καταστάσεως η microεν δισέλιδος και οκτάστηλος επεγράφετο lsquoΤης Κρήτης ο Οργανισmicroός του ∆οβλετιού ο στολισmicroόςrsquo η δε δισέλιδος και τετράστηλος απηυθύνετο εις τον Κρητικόν Λαόν υπό γέροντος εξ Ίδης αγωνιστού επί της διοικήσεως των βαλήδων Ρεούφ και Μουκτάρ (1875)raquo hellip Οι σάτιρες αυτές παρουσιάζουν microε δηκτικότατους στίχους τα δεινά που επισώρευσε ο Οργανικός Νόmicroος Απευθυνόmicroενος προς τον σουλτάνο ο ανώνυmicroος στιχουργός γράφει χαρακτηριστικά

Κείνος ο microέγας ο πολύς της Κρήτης ο Οργανισmicroός εγίνηκε κουφός τυφλός στην κεφαλή microας πειρασmicroός Έκαmicroες microια συνέλεψι2 τον πόνο microας να λέmicroε κι εκείνοι microας επαίζουνε και φεύγοmicroε και κλαίmicroεhellip

Τα δικαστήρια αποκαλούνται αδικητήρια και βασανιστήρια3 Μα και τα δικαστήρια Ο Θιός να microας τα ζήση τέθοια βασανιστήρια δεν βρίσκουνται στη κτίσι καλός θα ναrsquo σαι φωνιαλάς να ξεύρης από νόmicroους

2 laquoΠαρόλο hellip το σπουδαιοφανή της χαρακτήρα οι αρmicroοδιότητες της Συνελεύσεως ήταν περιορισmicroένες σε ανώδυνα θέmicroατα όπως ήταν το συγκοινωνιακό τα έργα της δηmicroόσιας ωφέλειας ή άλλα σχετικά microε το εmicroπόριο τη βιοmicroηχανία και τη γεωργία ενώ δεν περιελάmicroβαναν θέmicroατα πολιτικής ή άλλα κρίσιmicroα σχετικά microε την άmicroυνα ή την εσωτερική ασφάλειαraquo (ΙΕΕ τ ΙΓ΄ σ 277)

3 laquoΟι σκόπιmicroες ασάφειες του Οργανικού Νόmicroου δηmicroιούργησαν microια βαβυλώνεια σύγχυση και η εφαρmicroογή των διατάξεών του στη διοίκηση και την απονοmicroή της δικαιοσύνης γελοιοποίησε κάθε έννοια δικαίου και έννοmicroης τάξης έτσι που τα δικαστήρια lsquoωνοmicroάζοντο υπό του λαού αδικητήριαrsquoraquo (Β Ψιλάκης Ιστορία της Κρήτης από της απωτάτης αρχαιότητος microέχρι των καθrsquo ηmicroάς χρόνων τ 3 Χανιά 1909 σ 1206) [Θ ∆ετοράκης όπ])

273

να σου microπιτίσουν τη δουλειά ύστερrsquo από τρεις χρόνουςhellip

274

Αν κάmicroη Τούρκος το ταβά δίκιο rsquoχει χωρίς άλλο αν τονε κάmicroη χριστιανός έχει άδικο microεγάλο αν έχη Τούρκος άδικο πασχίζου να το κρύψου και αν το έχη χριστιανός microεγάλο να το δείξου δικαιοσύνη αυτό θα πη δίκια ισονοmicroία το λύκο για να συγχωρού να τιmicroωρούν τη microύγια

Θ ∆ετοράκη Η πολιτική σάτιρα στην Κρήτη τον 19ο αώνα Πεπραγmicroένα Ζ΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ1 σσ 109 114-115

Με βάση το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε τη στάση των Κρητών απέναντι στην παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου

5 ΠΗΓΗ 1 Η Σύmicroβαση της Χαλέπας (1878) Χωρίς αmicroφιβολία η σύmicroβαση της Χαλέπας απείχε πολύ από τους στόχους που είχαν θέσει οι Κρητικοί όταν τον Ιανουάριο του 1878 άρχιζαν τον ένοπλο αγώνα τους Με την τροπή όmicroως που πήραν οι διεθνείς εξελίξεις και τον παραmicroερισmicroό του Κρητικού ζητήmicroατος από το συνέδριο του Βερολίνου η συmicroφωνία του 1878 έσωσε το νησί από νέες βιαιότητες Επιπλέον microε τη θέσπιση νέων διατάξεων που τροποποιούσαν τον Οργανικό Νόmicroο του 1868 κατά ευνοϊκό για τους χριστιανούς τρόπο άνοιγε ο δρόmicroος για πιο ουσιαστικούς πειραmicroατισmicroούς στον τοmicroέα της τοπικής αυτοδιοικήσεως και ίσως microελλοντικά της διοικητικής αυτονοmicroίας Αν αργότερα η Πύλη επανήλθε στην τακτική των συστηmicroατικών παραβιάσεων που αλλοίωσαν το πνεύmicroα και το γράmicromicroα της συmicroβάσεως της Χαλέπας αυτό δε microείωνε τη σηmicroασία των microεταρρυθmicroίσεων που επιτεύχθηκαν το 1878

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 357 ΠΗΓΗ 2 Ι Η Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτες και έγινε στο εξής η Magna Carta4 των χριστιανώνhellip ΙΙ Με τη Σύmicroβαση της Χαλέπας η Κρήτη έγινε microια από τις πιο προνοmicroιούχες επαρχίες της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και laquoοι microεταρρυθmicroίσεις της εξασφάλισαν το είδος διοικητικής αυτονοmicroίας που περιείχε τους σπόρους της πολιτικής αυτονοmicroίαςraquo όπως έγραψε ο Gaston Arnaud-Jeanti

5 Φαινοmicroενικά επικρατούσε ηρεmicroία στο νησί αλλά το microουσουλmicroανικό στοιχείο της Κρήτης δυσανασχετούσε microε τα προνόmicroια που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς

4 Στο κείmicroενο αυτό που αποτελεί το πρώτο βήmicroα για την ανάπτυξη του κοινοβουλευτικού πολιτεύmicroατος στην Αγγλία για πρώτη φορά καθορίζονταν και προστατεύονταν βασικά δικαιώmicroατα πολιτών και έmicroπαιναν περιορισmicroοί στην αυθαιρεσία του microονάρχη βασιλιά της Αγγλίας

5 G Arnaud-Jeanti La Cregravete et la Question Creacutetoise Παρίσι 1898 σ 10

275

Όσο για την Πύλη υπάρχει γενική οmicroοφωνία των ιστορικών πηγών για το γεγονός ότι ακολουθούσε πολιτική που υπέσκαπτε τη θέση του γενικού διοικητή ενίσχυε την ένταση ανάmicroεσα στους χριστιανούς και τους microουσουλmicroάνους και γενικά χρησιmicroοποιούσε κάθε συγκαλυmicromicroένο microέσο αποδυνάmicroωσης των προνοmicroίων που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς από τη Σύmicroβαση Ήτα πολύ κοντά στην πραγmicroατικότητα το σχόλιο του πρωθυπουργού Θεόδωρου ∆ηλιγιάννη στη συνεδρίαση της 11ης Νοεmicroβρίου 1896 στη Βουλή όπου είπε ότι η Σύmicroβαση της Χαλέπας laquoήτο πλήρης ελαττωmicroάτων διότι διrsquo αυτής δεν ήτο δυνατόν να ανασταλή η ορmicroή των αδικούντων κατωρθώθη όmicroως - διότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις είχον επινεύσει εις την συνοmicroολόγησιν αυτής - να διατηρηθή επί ένδεκα έτη κατά τα οποία δεν διωκήθη microεν άριστα ουδέ καλώς ο κρητικός λαός ηδυνήθη όmicroως να εύρη microικράν άνεσιν από των δεινών τα οποία πρότερον υπείχενraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος σσ 76 209-210

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου6 α) Να τεκmicroηριώσετε την άποψη ότι laquoη Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και

κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτεςraquo β) Να αξιολογήσετε τη σηmicroασία της Σύmicroβασης της Χαλέπας ως ενός

ενδιάmicroεσου σταθmicroού στην πορεία προς την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος

6 ΠΗΓΗ 1 Ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 στο Ακρωτήρι

Εν ονόmicroατι του Θεού και της Πατρίδος ΨΗΦΙΣΜΑ

laquoΤο χορηγηθέν εις την νήσον Κρήτην πολίτευmicroα δια της ευmicroενούς προστασίας και παρεmicroβάσεως των Μεγαλων ∆υνάmicroεων7 απεδείχθη εκ των πραγmicroάτων και

6 Βλ σχολικό βιβλίο σ 194 βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) - πρβλ σχολικό βιβλίο σσ 196-298 οι κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας

7 [Παραθέτουmicroε συmicroπληρωmicroατικά ιστορικά στοιχεία από το βιβλίο της Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος (όπ σσ 327-328 και 330-331) για την κριτική προσέγγιση της ιστορικής ύλης της συγκεκριmicroένης ενότητας] Οι ∆υνάmicroεις εξακολουθούσαν να απορρίπτουν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Η Μεγάλη Βρετανία ευνοούσε τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς επειδή ο Salisbury είχε τη γνώmicroη ότι δεν ήταν δυνατό να επιβιώσει η οθωmicroανική αυτοκρατορία και ότι laquoη τακτοποίηση των εδαφών [της] όταν επήρχετο η αναπόφευκτη πτώσηraquo έπρεπε laquoνα έχει συντελεσθεί microε τον κατά το δυνατόν ελάχιστο κίνδυνο για την ειρήνη στην Ευρώπηraquo Αυτό όmicroως δεν σήmicroαινε έγκριση της ένωσης Το πολύ πολύ αυτονοmicroία της Κρήτης Η Αυστρία έτεινε να είναι εχθρικά τοποθετηmicroένη απέναντι στην Ελλάδα για το θέmicroα της Μεγαλονήσου αλλά ευνοϊκά για τις ελληνικές βλέψεις στο Βορρά Προτιmicroούσε να δει τη Θεσσαλονίκη και την Αλβανία σε ελληνικά παρά σε ιταλικά ή σε σλαβικά χέρια Ακριβώς το αντίθετο επιθυmicroούσε η Ρωσία η οποία ήθελε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ελλάδας στο Νότο ώστε να αναχαιτισθεί η επέκτασή της στο Βορρά Αν ευοδώνονταν τα σχέδια της Ελλάδας για την Κρήτη θα microπορούσε να εγερθεί θέmicroα αντισταθmicroιστικών παραχωρήσεων για τη Σερβία και τη Βουλγαρία στη Μακεδονία Η θέση της Γερmicroανίας προσδιοριζόταν από την αντιπάθεια του κάιζερ Γουλιέλmicroου Β΄ για τον έλληνα βασιλέα και από την επιθυmicroία του να ληφθούν δραστικά microέτρα κατά της Ελλάδας που να υποχρεώνουν

276

ιδίως εκ των διαδραmicroατισθεισών και διαδραmicroατιζοmicroένων εν Χανίοις εν τοις πέριξ και καθrsquo άπασαν την νήσον φρικαλέων σκηνών όλως ανεφάρmicroοστον Άλλη απόπειρα προς εφαρmicroογήν αυτού ουδέν άλλο θα συνεπήγετο ειmicroή παράτασιν της παρούσης καταστάσεως Κατεδείχθη εναργώς ότι την αποτυχίαν επέφερεν η αντίδρασις της Κεντρικής Κυβερνήσεως microεταχειριζοmicroένης ως όργανα το εγχώριον Μουσουλmicroανικόν στοιχείον και τον στρατόν Μη υπολειποmicroένης άλλης λύσεως ειmicroή εκείνης ήτις αποτελεί τον διακαή απαρασάλευτον και αmicroετάβλητον πόθον του χριστιανικού λαού της Κρήτης

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ

Αναφερόmicroενοι και εις τα προηγούmicroενα περί ενώσεως ψηφίσmicroατα Κηρύττοmicroεν την ένωσιν8 της νήσου Κρήτης microετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος microεθrsquo ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον Κράτος υπό την Συνταγmicroατικήν Βασιλείαν της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και των διαδόχων αυτών Κηρύττοmicroεν κατηργηmicroένην την επί της Νήσου κυριαρχίαν του Αυτοκράτορος των Οθωmicroανών Σουλτάνου Χαmicroίτ Χαν του Β΄ Προσκαλούmicroεν την ΑΜ τον Βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη εν ονόmicroατι αυτού την νήσον Κρήτην Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσmicroατος εις την ανδρείαν αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελευθέρου Ελληνικού Κράτους και σύmicroπαντος του Ελληνικού έθνους Ο Χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερmicroώς την ευmicroένειαν και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων και σύmicroπαντος του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου προς επιτυχίαν λύσεως ήτις θέτει οριστικόν τέρmicroα εις κατάστασιν ατιmicroάζουσαν την ανθρωπότητα

Οι αρχηγοί πρόκριτοι οπλίται και λαός του τmicroήmicroατος Χανίωνraquo [Πηγή Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 337-338]

τον Γεώργιο να παραιτηθεί από το θρόνο του υπέρ του γιου του Κωνσταντίνου Με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας ο διάδοχος που είχε παντρευτεί την αδελφή του και θα έφευγε από τη microέση ο Γεώργιος που κατά τη γνώmicroη του Γουλιέλmicroου επηρεαζόταν από την Αγγλία Η Γαλλία υποστήριζε την αυτονοmicroία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

8 Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η αναmicroφισβήτητη πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου τον οδήγησε στη διαπίστωση πως microια επανάσταση - ακόmicroη και microε δηλωmicroένο στόχο την ένωση - ήταν microοιραίο να πιέσει τις ∆υνάmicroεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους Οι microεταβαλλόmicroενες διπλωmicroατικές θέσεις τους microπορούσαν να αλλάξουν άλλη microια φορά οποιαδήποτε αλλαγή και αν προέκυπτε άλλωστε θα ήταν σίγουρα ευνοϊκότερη για τους σκοπούς του Βενιζέλου Σrsquo εκείνη την περίσταση η συνηγορία της πολιτικής στη σταδιακή microεθόδευση της ένωσης θα ισοδυναmicroούσε microε αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης Έτσι όταν ένας αξιωmicroατικός του αγγλικού στόλου παρατήρησε πως θα ήταν περισσότερο ενδεδειγmicroένη η συνεργασία microε τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις παρά ο πραξικοπηmicroατικός εκβιασmicroός τους ο Βενιζέλος απάντησε ότι laquoαποτελεί αmicroετακίνητη πολιτική της Ευρώπης η διατήρηση της υφιστάmicroενης κατάστασης πραγmicroάτων και δεν πρόκειται να κάνετε τίποτε για τις υπόδουλες φυλές εκτός αν εmicroείς οι ίδιοι παίρνοντας την πρωτοβουλία σας υποχρεώσουmicroε να αντιληφθείτε ότι το να microας υποστηρίξετε στον αγώνα microας εναντίον των Τούρκων είναι το microικρότερο από τα δύο κακάraquo Σύmicroφωνα πάντοτε microε τις ίδιες πηγές ο νεαρός

277

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 5: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

4 ΠΗΓΗ Η Υποδοχή του Οργανικού Νόmicroου - Πολιτική Σάτιρα Ι Οι πολιτικές συνθήκες που διαmicroορφώθηκαν στην Κρήτη κατά διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-1869 και τη δεκαετή περίοδο που ακολούθησε ως την επόmicroενη επανάσταση του 1878 αφύπνισαν και όξυναν το πολιτικό αισθητήριο του κρητικού λαού Κατά την περίοδο αυτή (1868-1878) εmicroφανίζονται στην Κρήτη τα πρώτα δείγmicroατα πολιτικής σάτιρας που στρέφεται κατά της σουλτανικής δεσποτείας και των οργάνων της κατά των θεσmicroών και των νόmicroων που επιβλήθηκαν στην Κρήτη microε το λεγόmicroενο Οργανικό Νόmicroο του Ααλή Πασά (1868) κατά συγκεκριmicroένων προσώπων microουσουλmicroάνων και χριστιανών και αποσκοπεί στην ενηmicroέρωση και στη διαφώτιση του κρητικού λαού για τις δόλιες ενέργειες προδοτών και οπαδών της φιλότουρκης τότε αγγλικής διπλωmicroατίας ΙΙ Ο Β Ψιλλάκης γνωρίζει δύο hellip σάτιρες και τις microνηmicroονεύει microε τους τίτλους τους laquohellipσάτιραι κωmicroικοτραγικαί διεσκορπίζοντο δύο των οποίων εν ιδιώmicroατι κρητικώ εν Ερmicroουπόλει τυπωθείσαι περιεκτικώταται δε της χαώδους καταστάσεως η microεν δισέλιδος και οκτάστηλος επεγράφετο lsquoΤης Κρήτης ο Οργανισmicroός του ∆οβλετιού ο στολισmicroόςrsquo η δε δισέλιδος και τετράστηλος απηυθύνετο εις τον Κρητικόν Λαόν υπό γέροντος εξ Ίδης αγωνιστού επί της διοικήσεως των βαλήδων Ρεούφ και Μουκτάρ (1875)raquo hellip Οι σάτιρες αυτές παρουσιάζουν microε δηκτικότατους στίχους τα δεινά που επισώρευσε ο Οργανικός Νόmicroος Απευθυνόmicroενος προς τον σουλτάνο ο ανώνυmicroος στιχουργός γράφει χαρακτηριστικά

Κείνος ο microέγας ο πολύς της Κρήτης ο Οργανισmicroός εγίνηκε κουφός τυφλός στην κεφαλή microας πειρασmicroός Έκαmicroες microια συνέλεψι2 τον πόνο microας να λέmicroε κι εκείνοι microας επαίζουνε και φεύγοmicroε και κλαίmicroεhellip

Τα δικαστήρια αποκαλούνται αδικητήρια και βασανιστήρια3 Μα και τα δικαστήρια Ο Θιός να microας τα ζήση τέθοια βασανιστήρια δεν βρίσκουνται στη κτίσι καλός θα ναrsquo σαι φωνιαλάς να ξεύρης από νόmicroους

2 laquoΠαρόλο hellip το σπουδαιοφανή της χαρακτήρα οι αρmicroοδιότητες της Συνελεύσεως ήταν περιορισmicroένες σε ανώδυνα θέmicroατα όπως ήταν το συγκοινωνιακό τα έργα της δηmicroόσιας ωφέλειας ή άλλα σχετικά microε το εmicroπόριο τη βιοmicroηχανία και τη γεωργία ενώ δεν περιελάmicroβαναν θέmicroατα πολιτικής ή άλλα κρίσιmicroα σχετικά microε την άmicroυνα ή την εσωτερική ασφάλειαraquo (ΙΕΕ τ ΙΓ΄ σ 277)

3 laquoΟι σκόπιmicroες ασάφειες του Οργανικού Νόmicroου δηmicroιούργησαν microια βαβυλώνεια σύγχυση και η εφαρmicroογή των διατάξεών του στη διοίκηση και την απονοmicroή της δικαιοσύνης γελοιοποίησε κάθε έννοια δικαίου και έννοmicroης τάξης έτσι που τα δικαστήρια lsquoωνοmicroάζοντο υπό του λαού αδικητήριαrsquoraquo (Β Ψιλάκης Ιστορία της Κρήτης από της απωτάτης αρχαιότητος microέχρι των καθrsquo ηmicroάς χρόνων τ 3 Χανιά 1909 σ 1206) [Θ ∆ετοράκης όπ])

273

να σου microπιτίσουν τη δουλειά ύστερrsquo από τρεις χρόνουςhellip

274

Αν κάmicroη Τούρκος το ταβά δίκιο rsquoχει χωρίς άλλο αν τονε κάmicroη χριστιανός έχει άδικο microεγάλο αν έχη Τούρκος άδικο πασχίζου να το κρύψου και αν το έχη χριστιανός microεγάλο να το δείξου δικαιοσύνη αυτό θα πη δίκια ισονοmicroία το λύκο για να συγχωρού να τιmicroωρούν τη microύγια

Θ ∆ετοράκη Η πολιτική σάτιρα στην Κρήτη τον 19ο αώνα Πεπραγmicroένα Ζ΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ1 σσ 109 114-115

Με βάση το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε τη στάση των Κρητών απέναντι στην παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου

5 ΠΗΓΗ 1 Η Σύmicroβαση της Χαλέπας (1878) Χωρίς αmicroφιβολία η σύmicroβαση της Χαλέπας απείχε πολύ από τους στόχους που είχαν θέσει οι Κρητικοί όταν τον Ιανουάριο του 1878 άρχιζαν τον ένοπλο αγώνα τους Με την τροπή όmicroως που πήραν οι διεθνείς εξελίξεις και τον παραmicroερισmicroό του Κρητικού ζητήmicroατος από το συνέδριο του Βερολίνου η συmicroφωνία του 1878 έσωσε το νησί από νέες βιαιότητες Επιπλέον microε τη θέσπιση νέων διατάξεων που τροποποιούσαν τον Οργανικό Νόmicroο του 1868 κατά ευνοϊκό για τους χριστιανούς τρόπο άνοιγε ο δρόmicroος για πιο ουσιαστικούς πειραmicroατισmicroούς στον τοmicroέα της τοπικής αυτοδιοικήσεως και ίσως microελλοντικά της διοικητικής αυτονοmicroίας Αν αργότερα η Πύλη επανήλθε στην τακτική των συστηmicroατικών παραβιάσεων που αλλοίωσαν το πνεύmicroα και το γράmicromicroα της συmicroβάσεως της Χαλέπας αυτό δε microείωνε τη σηmicroασία των microεταρρυθmicroίσεων που επιτεύχθηκαν το 1878

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 357 ΠΗΓΗ 2 Ι Η Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτες και έγινε στο εξής η Magna Carta4 των χριστιανώνhellip ΙΙ Με τη Σύmicroβαση της Χαλέπας η Κρήτη έγινε microια από τις πιο προνοmicroιούχες επαρχίες της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και laquoοι microεταρρυθmicroίσεις της εξασφάλισαν το είδος διοικητικής αυτονοmicroίας που περιείχε τους σπόρους της πολιτικής αυτονοmicroίαςraquo όπως έγραψε ο Gaston Arnaud-Jeanti

5 Φαινοmicroενικά επικρατούσε ηρεmicroία στο νησί αλλά το microουσουλmicroανικό στοιχείο της Κρήτης δυσανασχετούσε microε τα προνόmicroια που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς

4 Στο κείmicroενο αυτό που αποτελεί το πρώτο βήmicroα για την ανάπτυξη του κοινοβουλευτικού πολιτεύmicroατος στην Αγγλία για πρώτη φορά καθορίζονταν και προστατεύονταν βασικά δικαιώmicroατα πολιτών και έmicroπαιναν περιορισmicroοί στην αυθαιρεσία του microονάρχη βασιλιά της Αγγλίας

5 G Arnaud-Jeanti La Cregravete et la Question Creacutetoise Παρίσι 1898 σ 10

275

Όσο για την Πύλη υπάρχει γενική οmicroοφωνία των ιστορικών πηγών για το γεγονός ότι ακολουθούσε πολιτική που υπέσκαπτε τη θέση του γενικού διοικητή ενίσχυε την ένταση ανάmicroεσα στους χριστιανούς και τους microουσουλmicroάνους και γενικά χρησιmicroοποιούσε κάθε συγκαλυmicromicroένο microέσο αποδυνάmicroωσης των προνοmicroίων που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς από τη Σύmicroβαση Ήτα πολύ κοντά στην πραγmicroατικότητα το σχόλιο του πρωθυπουργού Θεόδωρου ∆ηλιγιάννη στη συνεδρίαση της 11ης Νοεmicroβρίου 1896 στη Βουλή όπου είπε ότι η Σύmicroβαση της Χαλέπας laquoήτο πλήρης ελαττωmicroάτων διότι διrsquo αυτής δεν ήτο δυνατόν να ανασταλή η ορmicroή των αδικούντων κατωρθώθη όmicroως - διότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις είχον επινεύσει εις την συνοmicroολόγησιν αυτής - να διατηρηθή επί ένδεκα έτη κατά τα οποία δεν διωκήθη microεν άριστα ουδέ καλώς ο κρητικός λαός ηδυνήθη όmicroως να εύρη microικράν άνεσιν από των δεινών τα οποία πρότερον υπείχενraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος σσ 76 209-210

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου6 α) Να τεκmicroηριώσετε την άποψη ότι laquoη Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και

κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτεςraquo β) Να αξιολογήσετε τη σηmicroασία της Σύmicroβασης της Χαλέπας ως ενός

ενδιάmicroεσου σταθmicroού στην πορεία προς την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος

6 ΠΗΓΗ 1 Ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 στο Ακρωτήρι

Εν ονόmicroατι του Θεού και της Πατρίδος ΨΗΦΙΣΜΑ

laquoΤο χορηγηθέν εις την νήσον Κρήτην πολίτευmicroα δια της ευmicroενούς προστασίας και παρεmicroβάσεως των Μεγαλων ∆υνάmicroεων7 απεδείχθη εκ των πραγmicroάτων και

6 Βλ σχολικό βιβλίο σ 194 βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) - πρβλ σχολικό βιβλίο σσ 196-298 οι κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας

7 [Παραθέτουmicroε συmicroπληρωmicroατικά ιστορικά στοιχεία από το βιβλίο της Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος (όπ σσ 327-328 και 330-331) για την κριτική προσέγγιση της ιστορικής ύλης της συγκεκριmicroένης ενότητας] Οι ∆υνάmicroεις εξακολουθούσαν να απορρίπτουν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Η Μεγάλη Βρετανία ευνοούσε τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς επειδή ο Salisbury είχε τη γνώmicroη ότι δεν ήταν δυνατό να επιβιώσει η οθωmicroανική αυτοκρατορία και ότι laquoη τακτοποίηση των εδαφών [της] όταν επήρχετο η αναπόφευκτη πτώσηraquo έπρεπε laquoνα έχει συντελεσθεί microε τον κατά το δυνατόν ελάχιστο κίνδυνο για την ειρήνη στην Ευρώπηraquo Αυτό όmicroως δεν σήmicroαινε έγκριση της ένωσης Το πολύ πολύ αυτονοmicroία της Κρήτης Η Αυστρία έτεινε να είναι εχθρικά τοποθετηmicroένη απέναντι στην Ελλάδα για το θέmicroα της Μεγαλονήσου αλλά ευνοϊκά για τις ελληνικές βλέψεις στο Βορρά Προτιmicroούσε να δει τη Θεσσαλονίκη και την Αλβανία σε ελληνικά παρά σε ιταλικά ή σε σλαβικά χέρια Ακριβώς το αντίθετο επιθυmicroούσε η Ρωσία η οποία ήθελε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ελλάδας στο Νότο ώστε να αναχαιτισθεί η επέκτασή της στο Βορρά Αν ευοδώνονταν τα σχέδια της Ελλάδας για την Κρήτη θα microπορούσε να εγερθεί θέmicroα αντισταθmicroιστικών παραχωρήσεων για τη Σερβία και τη Βουλγαρία στη Μακεδονία Η θέση της Γερmicroανίας προσδιοριζόταν από την αντιπάθεια του κάιζερ Γουλιέλmicroου Β΄ για τον έλληνα βασιλέα και από την επιθυmicroία του να ληφθούν δραστικά microέτρα κατά της Ελλάδας που να υποχρεώνουν

276

ιδίως εκ των διαδραmicroατισθεισών και διαδραmicroατιζοmicroένων εν Χανίοις εν τοις πέριξ και καθrsquo άπασαν την νήσον φρικαλέων σκηνών όλως ανεφάρmicroοστον Άλλη απόπειρα προς εφαρmicroογήν αυτού ουδέν άλλο θα συνεπήγετο ειmicroή παράτασιν της παρούσης καταστάσεως Κατεδείχθη εναργώς ότι την αποτυχίαν επέφερεν η αντίδρασις της Κεντρικής Κυβερνήσεως microεταχειριζοmicroένης ως όργανα το εγχώριον Μουσουλmicroανικόν στοιχείον και τον στρατόν Μη υπολειποmicroένης άλλης λύσεως ειmicroή εκείνης ήτις αποτελεί τον διακαή απαρασάλευτον και αmicroετάβλητον πόθον του χριστιανικού λαού της Κρήτης

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ

Αναφερόmicroενοι και εις τα προηγούmicroενα περί ενώσεως ψηφίσmicroατα Κηρύττοmicroεν την ένωσιν8 της νήσου Κρήτης microετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος microεθrsquo ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον Κράτος υπό την Συνταγmicroατικήν Βασιλείαν της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και των διαδόχων αυτών Κηρύττοmicroεν κατηργηmicroένην την επί της Νήσου κυριαρχίαν του Αυτοκράτορος των Οθωmicroανών Σουλτάνου Χαmicroίτ Χαν του Β΄ Προσκαλούmicroεν την ΑΜ τον Βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη εν ονόmicroατι αυτού την νήσον Κρήτην Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσmicroατος εις την ανδρείαν αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελευθέρου Ελληνικού Κράτους και σύmicroπαντος του Ελληνικού έθνους Ο Χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερmicroώς την ευmicroένειαν και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων και σύmicroπαντος του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου προς επιτυχίαν λύσεως ήτις θέτει οριστικόν τέρmicroα εις κατάστασιν ατιmicroάζουσαν την ανθρωπότητα

Οι αρχηγοί πρόκριτοι οπλίται και λαός του τmicroήmicroατος Χανίωνraquo [Πηγή Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 337-338]

τον Γεώργιο να παραιτηθεί από το θρόνο του υπέρ του γιου του Κωνσταντίνου Με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας ο διάδοχος που είχε παντρευτεί την αδελφή του και θα έφευγε από τη microέση ο Γεώργιος που κατά τη γνώmicroη του Γουλιέλmicroου επηρεαζόταν από την Αγγλία Η Γαλλία υποστήριζε την αυτονοmicroία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

8 Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η αναmicroφισβήτητη πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου τον οδήγησε στη διαπίστωση πως microια επανάσταση - ακόmicroη και microε δηλωmicroένο στόχο την ένωση - ήταν microοιραίο να πιέσει τις ∆υνάmicroεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους Οι microεταβαλλόmicroενες διπλωmicroατικές θέσεις τους microπορούσαν να αλλάξουν άλλη microια φορά οποιαδήποτε αλλαγή και αν προέκυπτε άλλωστε θα ήταν σίγουρα ευνοϊκότερη για τους σκοπούς του Βενιζέλου Σrsquo εκείνη την περίσταση η συνηγορία της πολιτικής στη σταδιακή microεθόδευση της ένωσης θα ισοδυναmicroούσε microε αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης Έτσι όταν ένας αξιωmicroατικός του αγγλικού στόλου παρατήρησε πως θα ήταν περισσότερο ενδεδειγmicroένη η συνεργασία microε τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις παρά ο πραξικοπηmicroατικός εκβιασmicroός τους ο Βενιζέλος απάντησε ότι laquoαποτελεί αmicroετακίνητη πολιτική της Ευρώπης η διατήρηση της υφιστάmicroενης κατάστασης πραγmicroάτων και δεν πρόκειται να κάνετε τίποτε για τις υπόδουλες φυλές εκτός αν εmicroείς οι ίδιοι παίρνοντας την πρωτοβουλία σας υποχρεώσουmicroε να αντιληφθείτε ότι το να microας υποστηρίξετε στον αγώνα microας εναντίον των Τούρκων είναι το microικρότερο από τα δύο κακάraquo Σύmicroφωνα πάντοτε microε τις ίδιες πηγές ο νεαρός

277

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 6: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

να σου microπιτίσουν τη δουλειά ύστερrsquo από τρεις χρόνουςhellip

274

Αν κάmicroη Τούρκος το ταβά δίκιο rsquoχει χωρίς άλλο αν τονε κάmicroη χριστιανός έχει άδικο microεγάλο αν έχη Τούρκος άδικο πασχίζου να το κρύψου και αν το έχη χριστιανός microεγάλο να το δείξου δικαιοσύνη αυτό θα πη δίκια ισονοmicroία το λύκο για να συγχωρού να τιmicroωρούν τη microύγια

Θ ∆ετοράκη Η πολιτική σάτιρα στην Κρήτη τον 19ο αώνα Πεπραγmicroένα Ζ΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ1 σσ 109 114-115

Με βάση το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε τη στάση των Κρητών απέναντι στην παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου

5 ΠΗΓΗ 1 Η Σύmicroβαση της Χαλέπας (1878) Χωρίς αmicroφιβολία η σύmicroβαση της Χαλέπας απείχε πολύ από τους στόχους που είχαν θέσει οι Κρητικοί όταν τον Ιανουάριο του 1878 άρχιζαν τον ένοπλο αγώνα τους Με την τροπή όmicroως που πήραν οι διεθνείς εξελίξεις και τον παραmicroερισmicroό του Κρητικού ζητήmicroατος από το συνέδριο του Βερολίνου η συmicroφωνία του 1878 έσωσε το νησί από νέες βιαιότητες Επιπλέον microε τη θέσπιση νέων διατάξεων που τροποποιούσαν τον Οργανικό Νόmicroο του 1868 κατά ευνοϊκό για τους χριστιανούς τρόπο άνοιγε ο δρόmicroος για πιο ουσιαστικούς πειραmicroατισmicroούς στον τοmicroέα της τοπικής αυτοδιοικήσεως και ίσως microελλοντικά της διοικητικής αυτονοmicroίας Αν αργότερα η Πύλη επανήλθε στην τακτική των συστηmicroατικών παραβιάσεων που αλλοίωσαν το πνεύmicroα και το γράmicromicroα της συmicroβάσεως της Χαλέπας αυτό δε microείωνε τη σηmicroασία των microεταρρυθmicroίσεων που επιτεύχθηκαν το 1878

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 357 ΠΗΓΗ 2 Ι Η Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτες και έγινε στο εξής η Magna Carta4 των χριστιανώνhellip ΙΙ Με τη Σύmicroβαση της Χαλέπας η Κρήτη έγινε microια από τις πιο προνοmicroιούχες επαρχίες της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και laquoοι microεταρρυθmicroίσεις της εξασφάλισαν το είδος διοικητικής αυτονοmicroίας που περιείχε τους σπόρους της πολιτικής αυτονοmicroίαςraquo όπως έγραψε ο Gaston Arnaud-Jeanti

5 Φαινοmicroενικά επικρατούσε ηρεmicroία στο νησί αλλά το microουσουλmicroανικό στοιχείο της Κρήτης δυσανασχετούσε microε τα προνόmicroια που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς

4 Στο κείmicroενο αυτό που αποτελεί το πρώτο βήmicroα για την ανάπτυξη του κοινοβουλευτικού πολιτεύmicroατος στην Αγγλία για πρώτη φορά καθορίζονταν και προστατεύονταν βασικά δικαιώmicroατα πολιτών και έmicroπαιναν περιορισmicroοί στην αυθαιρεσία του microονάρχη βασιλιά της Αγγλίας

5 G Arnaud-Jeanti La Cregravete et la Question Creacutetoise Παρίσι 1898 σ 10

275

Όσο για την Πύλη υπάρχει γενική οmicroοφωνία των ιστορικών πηγών για το γεγονός ότι ακολουθούσε πολιτική που υπέσκαπτε τη θέση του γενικού διοικητή ενίσχυε την ένταση ανάmicroεσα στους χριστιανούς και τους microουσουλmicroάνους και γενικά χρησιmicroοποιούσε κάθε συγκαλυmicromicroένο microέσο αποδυνάmicroωσης των προνοmicroίων που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς από τη Σύmicroβαση Ήτα πολύ κοντά στην πραγmicroατικότητα το σχόλιο του πρωθυπουργού Θεόδωρου ∆ηλιγιάννη στη συνεδρίαση της 11ης Νοεmicroβρίου 1896 στη Βουλή όπου είπε ότι η Σύmicroβαση της Χαλέπας laquoήτο πλήρης ελαττωmicroάτων διότι διrsquo αυτής δεν ήτο δυνατόν να ανασταλή η ορmicroή των αδικούντων κατωρθώθη όmicroως - διότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις είχον επινεύσει εις την συνοmicroολόγησιν αυτής - να διατηρηθή επί ένδεκα έτη κατά τα οποία δεν διωκήθη microεν άριστα ουδέ καλώς ο κρητικός λαός ηδυνήθη όmicroως να εύρη microικράν άνεσιν από των δεινών τα οποία πρότερον υπείχενraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος σσ 76 209-210

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου6 α) Να τεκmicroηριώσετε την άποψη ότι laquoη Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και

κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτεςraquo β) Να αξιολογήσετε τη σηmicroασία της Σύmicroβασης της Χαλέπας ως ενός

ενδιάmicroεσου σταθmicroού στην πορεία προς την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος

6 ΠΗΓΗ 1 Ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 στο Ακρωτήρι

Εν ονόmicroατι του Θεού και της Πατρίδος ΨΗΦΙΣΜΑ

laquoΤο χορηγηθέν εις την νήσον Κρήτην πολίτευmicroα δια της ευmicroενούς προστασίας και παρεmicroβάσεως των Μεγαλων ∆υνάmicroεων7 απεδείχθη εκ των πραγmicroάτων και

6 Βλ σχολικό βιβλίο σ 194 βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) - πρβλ σχολικό βιβλίο σσ 196-298 οι κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας

7 [Παραθέτουmicroε συmicroπληρωmicroατικά ιστορικά στοιχεία από το βιβλίο της Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος (όπ σσ 327-328 και 330-331) για την κριτική προσέγγιση της ιστορικής ύλης της συγκεκριmicroένης ενότητας] Οι ∆υνάmicroεις εξακολουθούσαν να απορρίπτουν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Η Μεγάλη Βρετανία ευνοούσε τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς επειδή ο Salisbury είχε τη γνώmicroη ότι δεν ήταν δυνατό να επιβιώσει η οθωmicroανική αυτοκρατορία και ότι laquoη τακτοποίηση των εδαφών [της] όταν επήρχετο η αναπόφευκτη πτώσηraquo έπρεπε laquoνα έχει συντελεσθεί microε τον κατά το δυνατόν ελάχιστο κίνδυνο για την ειρήνη στην Ευρώπηraquo Αυτό όmicroως δεν σήmicroαινε έγκριση της ένωσης Το πολύ πολύ αυτονοmicroία της Κρήτης Η Αυστρία έτεινε να είναι εχθρικά τοποθετηmicroένη απέναντι στην Ελλάδα για το θέmicroα της Μεγαλονήσου αλλά ευνοϊκά για τις ελληνικές βλέψεις στο Βορρά Προτιmicroούσε να δει τη Θεσσαλονίκη και την Αλβανία σε ελληνικά παρά σε ιταλικά ή σε σλαβικά χέρια Ακριβώς το αντίθετο επιθυmicroούσε η Ρωσία η οποία ήθελε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ελλάδας στο Νότο ώστε να αναχαιτισθεί η επέκτασή της στο Βορρά Αν ευοδώνονταν τα σχέδια της Ελλάδας για την Κρήτη θα microπορούσε να εγερθεί θέmicroα αντισταθmicroιστικών παραχωρήσεων για τη Σερβία και τη Βουλγαρία στη Μακεδονία Η θέση της Γερmicroανίας προσδιοριζόταν από την αντιπάθεια του κάιζερ Γουλιέλmicroου Β΄ για τον έλληνα βασιλέα και από την επιθυmicroία του να ληφθούν δραστικά microέτρα κατά της Ελλάδας που να υποχρεώνουν

276

ιδίως εκ των διαδραmicroατισθεισών και διαδραmicroατιζοmicroένων εν Χανίοις εν τοις πέριξ και καθrsquo άπασαν την νήσον φρικαλέων σκηνών όλως ανεφάρmicroοστον Άλλη απόπειρα προς εφαρmicroογήν αυτού ουδέν άλλο θα συνεπήγετο ειmicroή παράτασιν της παρούσης καταστάσεως Κατεδείχθη εναργώς ότι την αποτυχίαν επέφερεν η αντίδρασις της Κεντρικής Κυβερνήσεως microεταχειριζοmicroένης ως όργανα το εγχώριον Μουσουλmicroανικόν στοιχείον και τον στρατόν Μη υπολειποmicroένης άλλης λύσεως ειmicroή εκείνης ήτις αποτελεί τον διακαή απαρασάλευτον και αmicroετάβλητον πόθον του χριστιανικού λαού της Κρήτης

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ

Αναφερόmicroενοι και εις τα προηγούmicroενα περί ενώσεως ψηφίσmicroατα Κηρύττοmicroεν την ένωσιν8 της νήσου Κρήτης microετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος microεθrsquo ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον Κράτος υπό την Συνταγmicroατικήν Βασιλείαν της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και των διαδόχων αυτών Κηρύττοmicroεν κατηργηmicroένην την επί της Νήσου κυριαρχίαν του Αυτοκράτορος των Οθωmicroανών Σουλτάνου Χαmicroίτ Χαν του Β΄ Προσκαλούmicroεν την ΑΜ τον Βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη εν ονόmicroατι αυτού την νήσον Κρήτην Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσmicroατος εις την ανδρείαν αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελευθέρου Ελληνικού Κράτους και σύmicroπαντος του Ελληνικού έθνους Ο Χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερmicroώς την ευmicroένειαν και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων και σύmicroπαντος του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου προς επιτυχίαν λύσεως ήτις θέτει οριστικόν τέρmicroα εις κατάστασιν ατιmicroάζουσαν την ανθρωπότητα

Οι αρχηγοί πρόκριτοι οπλίται και λαός του τmicroήmicroατος Χανίωνraquo [Πηγή Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 337-338]

τον Γεώργιο να παραιτηθεί από το θρόνο του υπέρ του γιου του Κωνσταντίνου Με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας ο διάδοχος που είχε παντρευτεί την αδελφή του και θα έφευγε από τη microέση ο Γεώργιος που κατά τη γνώmicroη του Γουλιέλmicroου επηρεαζόταν από την Αγγλία Η Γαλλία υποστήριζε την αυτονοmicroία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

8 Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η αναmicroφισβήτητη πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου τον οδήγησε στη διαπίστωση πως microια επανάσταση - ακόmicroη και microε δηλωmicroένο στόχο την ένωση - ήταν microοιραίο να πιέσει τις ∆υνάmicroεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους Οι microεταβαλλόmicroενες διπλωmicroατικές θέσεις τους microπορούσαν να αλλάξουν άλλη microια φορά οποιαδήποτε αλλαγή και αν προέκυπτε άλλωστε θα ήταν σίγουρα ευνοϊκότερη για τους σκοπούς του Βενιζέλου Σrsquo εκείνη την περίσταση η συνηγορία της πολιτικής στη σταδιακή microεθόδευση της ένωσης θα ισοδυναmicroούσε microε αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης Έτσι όταν ένας αξιωmicroατικός του αγγλικού στόλου παρατήρησε πως θα ήταν περισσότερο ενδεδειγmicroένη η συνεργασία microε τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις παρά ο πραξικοπηmicroατικός εκβιασmicroός τους ο Βενιζέλος απάντησε ότι laquoαποτελεί αmicroετακίνητη πολιτική της Ευρώπης η διατήρηση της υφιστάmicroενης κατάστασης πραγmicroάτων και δεν πρόκειται να κάνετε τίποτε για τις υπόδουλες φυλές εκτός αν εmicroείς οι ίδιοι παίρνοντας την πρωτοβουλία σας υποχρεώσουmicroε να αντιληφθείτε ότι το να microας υποστηρίξετε στον αγώνα microας εναντίον των Τούρκων είναι το microικρότερο από τα δύο κακάraquo Σύmicroφωνα πάντοτε microε τις ίδιες πηγές ο νεαρός

277

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 7: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Αν κάmicroη Τούρκος το ταβά δίκιο rsquoχει χωρίς άλλο αν τονε κάmicroη χριστιανός έχει άδικο microεγάλο αν έχη Τούρκος άδικο πασχίζου να το κρύψου και αν το έχη χριστιανός microεγάλο να το δείξου δικαιοσύνη αυτό θα πη δίκια ισονοmicroία το λύκο για να συγχωρού να τιmicroωρούν τη microύγια

Θ ∆ετοράκη Η πολιτική σάτιρα στην Κρήτη τον 19ο αώνα Πεπραγmicroένα Ζ΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ1 σσ 109 114-115

Με βάση το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε τη στάση των Κρητών απέναντι στην παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου

5 ΠΗΓΗ 1 Η Σύmicroβαση της Χαλέπας (1878) Χωρίς αmicroφιβολία η σύmicroβαση της Χαλέπας απείχε πολύ από τους στόχους που είχαν θέσει οι Κρητικοί όταν τον Ιανουάριο του 1878 άρχιζαν τον ένοπλο αγώνα τους Με την τροπή όmicroως που πήραν οι διεθνείς εξελίξεις και τον παραmicroερισmicroό του Κρητικού ζητήmicroατος από το συνέδριο του Βερολίνου η συmicroφωνία του 1878 έσωσε το νησί από νέες βιαιότητες Επιπλέον microε τη θέσπιση νέων διατάξεων που τροποποιούσαν τον Οργανικό Νόmicroο του 1868 κατά ευνοϊκό για τους χριστιανούς τρόπο άνοιγε ο δρόmicroος για πιο ουσιαστικούς πειραmicroατισmicroούς στον τοmicroέα της τοπικής αυτοδιοικήσεως και ίσως microελλοντικά της διοικητικής αυτονοmicroίας Αν αργότερα η Πύλη επανήλθε στην τακτική των συστηmicroατικών παραβιάσεων που αλλοίωσαν το πνεύmicroα και το γράmicromicroα της συmicroβάσεως της Χαλέπας αυτό δε microείωνε τη σηmicroασία των microεταρρυθmicroίσεων που επιτεύχθηκαν το 1878

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 357 ΠΗΓΗ 2 Ι Η Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτες και έγινε στο εξής η Magna Carta4 των χριστιανώνhellip ΙΙ Με τη Σύmicroβαση της Χαλέπας η Κρήτη έγινε microια από τις πιο προνοmicroιούχες επαρχίες της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και laquoοι microεταρρυθmicroίσεις της εξασφάλισαν το είδος διοικητικής αυτονοmicroίας που περιείχε τους σπόρους της πολιτικής αυτονοmicroίαςraquo όπως έγραψε ο Gaston Arnaud-Jeanti

5 Φαινοmicroενικά επικρατούσε ηρεmicroία στο νησί αλλά το microουσουλmicroανικό στοιχείο της Κρήτης δυσανασχετούσε microε τα προνόmicroια που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς

4 Στο κείmicroενο αυτό που αποτελεί το πρώτο βήmicroα για την ανάπτυξη του κοινοβουλευτικού πολιτεύmicroατος στην Αγγλία για πρώτη φορά καθορίζονταν και προστατεύονταν βασικά δικαιώmicroατα πολιτών και έmicroπαιναν περιορισmicroοί στην αυθαιρεσία του microονάρχη βασιλιά της Αγγλίας

5 G Arnaud-Jeanti La Cregravete et la Question Creacutetoise Παρίσι 1898 σ 10

275

Όσο για την Πύλη υπάρχει γενική οmicroοφωνία των ιστορικών πηγών για το γεγονός ότι ακολουθούσε πολιτική που υπέσκαπτε τη θέση του γενικού διοικητή ενίσχυε την ένταση ανάmicroεσα στους χριστιανούς και τους microουσουλmicroάνους και γενικά χρησιmicroοποιούσε κάθε συγκαλυmicromicroένο microέσο αποδυνάmicroωσης των προνοmicroίων που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς από τη Σύmicroβαση Ήτα πολύ κοντά στην πραγmicroατικότητα το σχόλιο του πρωθυπουργού Θεόδωρου ∆ηλιγιάννη στη συνεδρίαση της 11ης Νοεmicroβρίου 1896 στη Βουλή όπου είπε ότι η Σύmicroβαση της Χαλέπας laquoήτο πλήρης ελαττωmicroάτων διότι διrsquo αυτής δεν ήτο δυνατόν να ανασταλή η ορmicroή των αδικούντων κατωρθώθη όmicroως - διότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις είχον επινεύσει εις την συνοmicroολόγησιν αυτής - να διατηρηθή επί ένδεκα έτη κατά τα οποία δεν διωκήθη microεν άριστα ουδέ καλώς ο κρητικός λαός ηδυνήθη όmicroως να εύρη microικράν άνεσιν από των δεινών τα οποία πρότερον υπείχενraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος σσ 76 209-210

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου6 α) Να τεκmicroηριώσετε την άποψη ότι laquoη Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και

κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτεςraquo β) Να αξιολογήσετε τη σηmicroασία της Σύmicroβασης της Χαλέπας ως ενός

ενδιάmicroεσου σταθmicroού στην πορεία προς την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος

6 ΠΗΓΗ 1 Ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 στο Ακρωτήρι

Εν ονόmicroατι του Θεού και της Πατρίδος ΨΗΦΙΣΜΑ

laquoΤο χορηγηθέν εις την νήσον Κρήτην πολίτευmicroα δια της ευmicroενούς προστασίας και παρεmicroβάσεως των Μεγαλων ∆υνάmicroεων7 απεδείχθη εκ των πραγmicroάτων και

6 Βλ σχολικό βιβλίο σ 194 βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) - πρβλ σχολικό βιβλίο σσ 196-298 οι κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας

7 [Παραθέτουmicroε συmicroπληρωmicroατικά ιστορικά στοιχεία από το βιβλίο της Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος (όπ σσ 327-328 και 330-331) για την κριτική προσέγγιση της ιστορικής ύλης της συγκεκριmicroένης ενότητας] Οι ∆υνάmicroεις εξακολουθούσαν να απορρίπτουν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Η Μεγάλη Βρετανία ευνοούσε τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς επειδή ο Salisbury είχε τη γνώmicroη ότι δεν ήταν δυνατό να επιβιώσει η οθωmicroανική αυτοκρατορία και ότι laquoη τακτοποίηση των εδαφών [της] όταν επήρχετο η αναπόφευκτη πτώσηraquo έπρεπε laquoνα έχει συντελεσθεί microε τον κατά το δυνατόν ελάχιστο κίνδυνο για την ειρήνη στην Ευρώπηraquo Αυτό όmicroως δεν σήmicroαινε έγκριση της ένωσης Το πολύ πολύ αυτονοmicroία της Κρήτης Η Αυστρία έτεινε να είναι εχθρικά τοποθετηmicroένη απέναντι στην Ελλάδα για το θέmicroα της Μεγαλονήσου αλλά ευνοϊκά για τις ελληνικές βλέψεις στο Βορρά Προτιmicroούσε να δει τη Θεσσαλονίκη και την Αλβανία σε ελληνικά παρά σε ιταλικά ή σε σλαβικά χέρια Ακριβώς το αντίθετο επιθυmicroούσε η Ρωσία η οποία ήθελε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ελλάδας στο Νότο ώστε να αναχαιτισθεί η επέκτασή της στο Βορρά Αν ευοδώνονταν τα σχέδια της Ελλάδας για την Κρήτη θα microπορούσε να εγερθεί θέmicroα αντισταθmicroιστικών παραχωρήσεων για τη Σερβία και τη Βουλγαρία στη Μακεδονία Η θέση της Γερmicroανίας προσδιοριζόταν από την αντιπάθεια του κάιζερ Γουλιέλmicroου Β΄ για τον έλληνα βασιλέα και από την επιθυmicroία του να ληφθούν δραστικά microέτρα κατά της Ελλάδας που να υποχρεώνουν

276

ιδίως εκ των διαδραmicroατισθεισών και διαδραmicroατιζοmicroένων εν Χανίοις εν τοις πέριξ και καθrsquo άπασαν την νήσον φρικαλέων σκηνών όλως ανεφάρmicroοστον Άλλη απόπειρα προς εφαρmicroογήν αυτού ουδέν άλλο θα συνεπήγετο ειmicroή παράτασιν της παρούσης καταστάσεως Κατεδείχθη εναργώς ότι την αποτυχίαν επέφερεν η αντίδρασις της Κεντρικής Κυβερνήσεως microεταχειριζοmicroένης ως όργανα το εγχώριον Μουσουλmicroανικόν στοιχείον και τον στρατόν Μη υπολειποmicroένης άλλης λύσεως ειmicroή εκείνης ήτις αποτελεί τον διακαή απαρασάλευτον και αmicroετάβλητον πόθον του χριστιανικού λαού της Κρήτης

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ

Αναφερόmicroενοι και εις τα προηγούmicroενα περί ενώσεως ψηφίσmicroατα Κηρύττοmicroεν την ένωσιν8 της νήσου Κρήτης microετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος microεθrsquo ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον Κράτος υπό την Συνταγmicroατικήν Βασιλείαν της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και των διαδόχων αυτών Κηρύττοmicroεν κατηργηmicroένην την επί της Νήσου κυριαρχίαν του Αυτοκράτορος των Οθωmicroανών Σουλτάνου Χαmicroίτ Χαν του Β΄ Προσκαλούmicroεν την ΑΜ τον Βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη εν ονόmicroατι αυτού την νήσον Κρήτην Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσmicroατος εις την ανδρείαν αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελευθέρου Ελληνικού Κράτους και σύmicroπαντος του Ελληνικού έθνους Ο Χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερmicroώς την ευmicroένειαν και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων και σύmicroπαντος του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου προς επιτυχίαν λύσεως ήτις θέτει οριστικόν τέρmicroα εις κατάστασιν ατιmicroάζουσαν την ανθρωπότητα

Οι αρχηγοί πρόκριτοι οπλίται και λαός του τmicroήmicroατος Χανίωνraquo [Πηγή Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 337-338]

τον Γεώργιο να παραιτηθεί από το θρόνο του υπέρ του γιου του Κωνσταντίνου Με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας ο διάδοχος που είχε παντρευτεί την αδελφή του και θα έφευγε από τη microέση ο Γεώργιος που κατά τη γνώmicroη του Γουλιέλmicroου επηρεαζόταν από την Αγγλία Η Γαλλία υποστήριζε την αυτονοmicroία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

8 Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η αναmicroφισβήτητη πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου τον οδήγησε στη διαπίστωση πως microια επανάσταση - ακόmicroη και microε δηλωmicroένο στόχο την ένωση - ήταν microοιραίο να πιέσει τις ∆υνάmicroεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους Οι microεταβαλλόmicroενες διπλωmicroατικές θέσεις τους microπορούσαν να αλλάξουν άλλη microια φορά οποιαδήποτε αλλαγή και αν προέκυπτε άλλωστε θα ήταν σίγουρα ευνοϊκότερη για τους σκοπούς του Βενιζέλου Σrsquo εκείνη την περίσταση η συνηγορία της πολιτικής στη σταδιακή microεθόδευση της ένωσης θα ισοδυναmicroούσε microε αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης Έτσι όταν ένας αξιωmicroατικός του αγγλικού στόλου παρατήρησε πως θα ήταν περισσότερο ενδεδειγmicroένη η συνεργασία microε τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις παρά ο πραξικοπηmicroατικός εκβιασmicroός τους ο Βενιζέλος απάντησε ότι laquoαποτελεί αmicroετακίνητη πολιτική της Ευρώπης η διατήρηση της υφιστάmicroενης κατάστασης πραγmicroάτων και δεν πρόκειται να κάνετε τίποτε για τις υπόδουλες φυλές εκτός αν εmicroείς οι ίδιοι παίρνοντας την πρωτοβουλία σας υποχρεώσουmicroε να αντιληφθείτε ότι το να microας υποστηρίξετε στον αγώνα microας εναντίον των Τούρκων είναι το microικρότερο από τα δύο κακάraquo Σύmicroφωνα πάντοτε microε τις ίδιες πηγές ο νεαρός

277

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 8: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Όσο για την Πύλη υπάρχει γενική οmicroοφωνία των ιστορικών πηγών για το γεγονός ότι ακολουθούσε πολιτική που υπέσκαπτε τη θέση του γενικού διοικητή ενίσχυε την ένταση ανάmicroεσα στους χριστιανούς και τους microουσουλmicroάνους και γενικά χρησιmicroοποιούσε κάθε συγκαλυmicromicroένο microέσο αποδυνάmicroωσης των προνοmicroίων που είχαν παραχωρηθεί στους χριστιανούς από τη Σύmicroβαση Ήτα πολύ κοντά στην πραγmicroατικότητα το σχόλιο του πρωθυπουργού Θεόδωρου ∆ηλιγιάννη στη συνεδρίαση της 11ης Νοεmicroβρίου 1896 στη Βουλή όπου είπε ότι η Σύmicroβαση της Χαλέπας laquoήτο πλήρης ελαττωmicroάτων διότι διrsquo αυτής δεν ήτο δυνατόν να ανασταλή η ορmicroή των αδικούντων κατωρθώθη όmicroως - διότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις είχον επινεύσει εις την συνοmicroολόγησιν αυτής - να διατηρηθή επί ένδεκα έτη κατά τα οποία δεν διωκήθη microεν άριστα ουδέ καλώς ο κρητικός λαός ηδυνήθη όmicroως να εύρη microικράν άνεσιν από των δεινών τα οποία πρότερον υπείχενraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος σσ 76 209-210

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου6 α) Να τεκmicroηριώσετε την άποψη ότι laquoη Σύmicroβαση της Χαλέπας διεύρυνε και

κατοχύρωσε τα προνόmicroια που είχαν κατακτήσει microέχρι τότε οι Κρήτεςraquo β) Να αξιολογήσετε τη σηmicroασία της Σύmicroβασης της Χαλέπας ως ενός

ενδιάmicroεσου σταθmicroού στην πορεία προς την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος

6 ΠΗΓΗ 1 Ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 στο Ακρωτήρι

Εν ονόmicroατι του Θεού και της Πατρίδος ΨΗΦΙΣΜΑ

laquoΤο χορηγηθέν εις την νήσον Κρήτην πολίτευmicroα δια της ευmicroενούς προστασίας και παρεmicroβάσεως των Μεγαλων ∆υνάmicroεων7 απεδείχθη εκ των πραγmicroάτων και

6 Βλ σχολικό βιβλίο σ 194 βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) - πρβλ σχολικό βιβλίο σσ 196-298 οι κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας

7 [Παραθέτουmicroε συmicroπληρωmicroατικά ιστορικά στοιχεία από το βιβλίο της Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος (όπ σσ 327-328 και 330-331) για την κριτική προσέγγιση της ιστορικής ύλης της συγκεκριmicroένης ενότητας] Οι ∆υνάmicroεις εξακολουθούσαν να απορρίπτουν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Η Μεγάλη Βρετανία ευνοούσε τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς επειδή ο Salisbury είχε τη γνώmicroη ότι δεν ήταν δυνατό να επιβιώσει η οθωmicroανική αυτοκρατορία και ότι laquoη τακτοποίηση των εδαφών [της] όταν επήρχετο η αναπόφευκτη πτώσηraquo έπρεπε laquoνα έχει συντελεσθεί microε τον κατά το δυνατόν ελάχιστο κίνδυνο για την ειρήνη στην Ευρώπηraquo Αυτό όmicroως δεν σήmicroαινε έγκριση της ένωσης Το πολύ πολύ αυτονοmicroία της Κρήτης Η Αυστρία έτεινε να είναι εχθρικά τοποθετηmicroένη απέναντι στην Ελλάδα για το θέmicroα της Μεγαλονήσου αλλά ευνοϊκά για τις ελληνικές βλέψεις στο Βορρά Προτιmicroούσε να δει τη Θεσσαλονίκη και την Αλβανία σε ελληνικά παρά σε ιταλικά ή σε σλαβικά χέρια Ακριβώς το αντίθετο επιθυmicroούσε η Ρωσία η οποία ήθελε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ελλάδας στο Νότο ώστε να αναχαιτισθεί η επέκτασή της στο Βορρά Αν ευοδώνονταν τα σχέδια της Ελλάδας για την Κρήτη θα microπορούσε να εγερθεί θέmicroα αντισταθmicroιστικών παραχωρήσεων για τη Σερβία και τη Βουλγαρία στη Μακεδονία Η θέση της Γερmicroανίας προσδιοριζόταν από την αντιπάθεια του κάιζερ Γουλιέλmicroου Β΄ για τον έλληνα βασιλέα και από την επιθυmicroία του να ληφθούν δραστικά microέτρα κατά της Ελλάδας που να υποχρεώνουν

276

ιδίως εκ των διαδραmicroατισθεισών και διαδραmicroατιζοmicroένων εν Χανίοις εν τοις πέριξ και καθrsquo άπασαν την νήσον φρικαλέων σκηνών όλως ανεφάρmicroοστον Άλλη απόπειρα προς εφαρmicroογήν αυτού ουδέν άλλο θα συνεπήγετο ειmicroή παράτασιν της παρούσης καταστάσεως Κατεδείχθη εναργώς ότι την αποτυχίαν επέφερεν η αντίδρασις της Κεντρικής Κυβερνήσεως microεταχειριζοmicroένης ως όργανα το εγχώριον Μουσουλmicroανικόν στοιχείον και τον στρατόν Μη υπολειποmicroένης άλλης λύσεως ειmicroή εκείνης ήτις αποτελεί τον διακαή απαρασάλευτον και αmicroετάβλητον πόθον του χριστιανικού λαού της Κρήτης

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ

Αναφερόmicroενοι και εις τα προηγούmicroενα περί ενώσεως ψηφίσmicroατα Κηρύττοmicroεν την ένωσιν8 της νήσου Κρήτης microετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος microεθrsquo ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον Κράτος υπό την Συνταγmicroατικήν Βασιλείαν της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και των διαδόχων αυτών Κηρύττοmicroεν κατηργηmicroένην την επί της Νήσου κυριαρχίαν του Αυτοκράτορος των Οθωmicroανών Σουλτάνου Χαmicroίτ Χαν του Β΄ Προσκαλούmicroεν την ΑΜ τον Βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη εν ονόmicroατι αυτού την νήσον Κρήτην Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσmicroατος εις την ανδρείαν αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελευθέρου Ελληνικού Κράτους και σύmicroπαντος του Ελληνικού έθνους Ο Χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερmicroώς την ευmicroένειαν και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων και σύmicroπαντος του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου προς επιτυχίαν λύσεως ήτις θέτει οριστικόν τέρmicroα εις κατάστασιν ατιmicroάζουσαν την ανθρωπότητα

Οι αρχηγοί πρόκριτοι οπλίται και λαός του τmicroήmicroατος Χανίωνraquo [Πηγή Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 337-338]

τον Γεώργιο να παραιτηθεί από το θρόνο του υπέρ του γιου του Κωνσταντίνου Με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας ο διάδοχος που είχε παντρευτεί την αδελφή του και θα έφευγε από τη microέση ο Γεώργιος που κατά τη γνώmicroη του Γουλιέλmicroου επηρεαζόταν από την Αγγλία Η Γαλλία υποστήριζε την αυτονοmicroία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

8 Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η αναmicroφισβήτητη πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου τον οδήγησε στη διαπίστωση πως microια επανάσταση - ακόmicroη και microε δηλωmicroένο στόχο την ένωση - ήταν microοιραίο να πιέσει τις ∆υνάmicroεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους Οι microεταβαλλόmicroενες διπλωmicroατικές θέσεις τους microπορούσαν να αλλάξουν άλλη microια φορά οποιαδήποτε αλλαγή και αν προέκυπτε άλλωστε θα ήταν σίγουρα ευνοϊκότερη για τους σκοπούς του Βενιζέλου Σrsquo εκείνη την περίσταση η συνηγορία της πολιτικής στη σταδιακή microεθόδευση της ένωσης θα ισοδυναmicroούσε microε αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης Έτσι όταν ένας αξιωmicroατικός του αγγλικού στόλου παρατήρησε πως θα ήταν περισσότερο ενδεδειγmicroένη η συνεργασία microε τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις παρά ο πραξικοπηmicroατικός εκβιασmicroός τους ο Βενιζέλος απάντησε ότι laquoαποτελεί αmicroετακίνητη πολιτική της Ευρώπης η διατήρηση της υφιστάmicroενης κατάστασης πραγmicroάτων και δεν πρόκειται να κάνετε τίποτε για τις υπόδουλες φυλές εκτός αν εmicroείς οι ίδιοι παίρνοντας την πρωτοβουλία σας υποχρεώσουmicroε να αντιληφθείτε ότι το να microας υποστηρίξετε στον αγώνα microας εναντίον των Τούρκων είναι το microικρότερο από τα δύο κακάraquo Σύmicroφωνα πάντοτε microε τις ίδιες πηγές ο νεαρός

277

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 9: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

ιδίως εκ των διαδραmicroατισθεισών και διαδραmicroατιζοmicroένων εν Χανίοις εν τοις πέριξ και καθrsquo άπασαν την νήσον φρικαλέων σκηνών όλως ανεφάρmicroοστον Άλλη απόπειρα προς εφαρmicroογήν αυτού ουδέν άλλο θα συνεπήγετο ειmicroή παράτασιν της παρούσης καταστάσεως Κατεδείχθη εναργώς ότι την αποτυχίαν επέφερεν η αντίδρασις της Κεντρικής Κυβερνήσεως microεταχειριζοmicroένης ως όργανα το εγχώριον Μουσουλmicroανικόν στοιχείον και τον στρατόν Μη υπολειποmicroένης άλλης λύσεως ειmicroή εκείνης ήτις αποτελεί τον διακαή απαρασάλευτον και αmicroετάβλητον πόθον του χριστιανικού λαού της Κρήτης

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ

Αναφερόmicroενοι και εις τα προηγούmicroενα περί ενώσεως ψηφίσmicroατα Κηρύττοmicroεν την ένωσιν8 της νήσου Κρήτης microετά του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος microεθrsquo ου αποτελεί του λοιπού ενιαίον και αναπόσπαστον Κράτος υπό την Συνταγmicroατικήν Βασιλείαν της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ και των διαδόχων αυτών Κηρύττοmicroεν κατηργηmicroένην την επί της Νήσου κυριαρχίαν του Αυτοκράτορος των Οθωmicroανών Σουλτάνου Χαmicroίτ Χαν του Β΄ Προσκαλούmicroεν την ΑΜ τον Βασιλέα των Ελλήνων να καταλάβη εν ονόmicroατι αυτού την νήσον Κρήτην Ανατίθεται η εκτέλεσις του παρόντος ψηφίσmicroατος εις την ανδρείαν αυταπάρνησιν και φιλοπατρίαν του ελευθέρου Ελληνικού Κράτους και σύmicroπαντος του Ελληνικού έθνους Ο Χριστιανικός λαός της Κρήτης επικαλείται θερmicroώς την ευmicroένειαν και φιλανθρωπίαν των Μεγάλων Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων και σύmicroπαντος του πεπολιτισmicroένου κόσmicroου προς επιτυχίαν λύσεως ήτις θέτει οριστικόν τέρmicroα εις κατάστασιν ατιmicroάζουσαν την ανθρωπότητα

Οι αρχηγοί πρόκριτοι οπλίται και λαός του τmicroήmicroατος Χανίωνraquo [Πηγή Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 337-338]

τον Γεώργιο να παραιτηθεί από το θρόνο του υπέρ του γιου του Κωνσταντίνου Με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν βασιλιάς της Ελλάδας ο διάδοχος που είχε παντρευτεί την αδελφή του και θα έφευγε από τη microέση ο Γεώργιος που κατά τη γνώmicroη του Γουλιέλmicroου επηρεαζόταν από την Αγγλία Η Γαλλία υποστήριζε την αυτονοmicroία της Κρήτης υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου

8 Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η αναmicroφισβήτητη πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου τον οδήγησε στη διαπίστωση πως microια επανάσταση - ακόmicroη και microε δηλωmicroένο στόχο την ένωση - ήταν microοιραίο να πιέσει τις ∆υνάmicroεις να αναθεωρήσουν την πολιτική τους Οι microεταβαλλόmicroενες διπλωmicroατικές θέσεις τους microπορούσαν να αλλάξουν άλλη microια φορά οποιαδήποτε αλλαγή και αν προέκυπτε άλλωστε θα ήταν σίγουρα ευνοϊκότερη για τους σκοπούς του Βενιζέλου Σrsquo εκείνη την περίσταση η συνηγορία της πολιτικής στη σταδιακή microεθόδευση της ένωσης θα ισοδυναmicroούσε microε αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης Έτσι όταν ένας αξιωmicroατικός του αγγλικού στόλου παρατήρησε πως θα ήταν περισσότερο ενδεδειγmicroένη η συνεργασία microε τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις παρά ο πραξικοπηmicroατικός εκβιασmicroός τους ο Βενιζέλος απάντησε ότι laquoαποτελεί αmicroετακίνητη πολιτική της Ευρώπης η διατήρηση της υφιστάmicroενης κατάστασης πραγmicroάτων και δεν πρόκειται να κάνετε τίποτε για τις υπόδουλες φυλές εκτός αν εmicroείς οι ίδιοι παίρνοντας την πρωτοβουλία σας υποχρεώσουmicroε να αντιληφθείτε ότι το να microας υποστηρίξετε στον αγώνα microας εναντίον των Τούρκων είναι το microικρότερο από τα δύο κακάraquo Σύmicroφωνα πάντοτε microε τις ίδιες πηγές ο νεαρός

277

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 10: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

278

αξιωmicroατικός βρήκε το επιχείρηmicroα αυτό αρκετά πειστικό ώστε να γράψει στην πατρίδα του laquoΠου να πάρει hellip ο τύπος έχει δίκιο και ελπίζω να microη χρειαστεί να τον τουφεκίσουmicroεraquo

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 11: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

ΠΗΓΗ 2 Απάντηση των Αρχηγών της Ανατολικής Κρήτης στον Άγγλο Συνταγmicroατάρχη H Chermside (απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά τη λύση της αυτονοmicroίας που πρότειναν για πρώτη φορά επίσηmicroα οι Μεγάλες ∆υνάmicroεις (17-2-1897) laquoΕδοκιmicroάσαmicroεν άπαντα τα πολιτεύmicroατα και τα προνόmicroια τα οποία microας εχάρισεν η Ευρώπη αλλrsquo εκ τούτων όλων ουδέν άλλο απεκοmicroίσαmicroεν παρά microόνο καταστροφάς επί καταστροφών τας οποίας δεν ηδυνήθη η χριστιανική Ευρώπη να εmicroποδίση Απηυδήσαmicroεν πλέον εκ των ατυχών πειραmicroάτων τα οποία αι χριστιανικαί κυβερνήσεις της Ευρώπης εφήρmicroοσαν κατά κόρον επί της ράχεως του δυστυχεστέρου των τυραννουmicroένων λαών και δια τούτο δεν θα διαπράξωmicroεν πλέον το έγκληmicroα να δεχθώmicroεν προνόmicroια και αυτονοmicroίας τα οποία θα microας κυλήσωσι πάλιν αύριον εις το αίmicroα και τας καταστροφάς αλλά θα επιmicroείνωmicroεν microέχρις εσχάτων εις την ΕΝΩΣΙΝ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ και ή θα επιτύχωmicroεν την ένωσιν ταύτην ή θα αποθάνωmicroεν microέχρις ενός microετά των γυναικών και των τέκνων microας και τότε ας διαθέση η πεπολιτισmicroένη χριστιανική Ευρώπη την έρηmicroον Ελληνική Κρήτην microας όπως βούλεταιraquo

[Ιστορικό Αρχείο ∆ήmicroου Αχαρνών] (παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 202)

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή του

Ψηφίσmicroατος στο Ακρωτήρι (25-1-1897) στο οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

β) Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι Κρήτες τη συγκεκριmicroένη χρονική περίοδο απορρίπτουν κατηγορηmicroατικά την προτεινόmicroενη από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της αυτονοmicroίας για το Κρητικό ζήτηmicroα εmicromicroένοντας στην άmicroεση διεκδίκηση της λύσης της ένωσης

7 ΠΗΓΗ 1 Άmicroεση αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στην απόφαση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων να προχωρήσουν σε διεθνή κατοχή της Νήσου Στις 3 Φεβρουαρίου 1897 ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώmicroα χιλίων τριακοσίων οπλιτών και εκατό αξιωmicroατικών υπό τις διαταγές του υπασπιστή του βασιλέα Γεωργίου συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσου αποβιβάστηκε στο Κολυmicroπάρι είκοσι χιλιόmicroετρα δυτικά από τα Χανιά και άρχισε να προωθείται προς την πόλη κηρύσσοντας την κατάληψη του νησιού

laquohellipΕν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α΄ καταλαmicroβάνω την Νήσον Κρήτην και κηρύσσων τούτο προς τους κατοίκους της άνευ διακρίσεως θρησκεύmicroατος ή εθνικότητος υπόσχοmicroαι hellip ότι θα

279

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 12: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

προστατεύσω την ζωήν την τιmicroήν την περιουσίαν και θα σεβασθώ τας θρησκευτικάς πεποιθήσεις των κατοίκων της φέρων προς αυτούς ειρήνην και ισοπολιτείανraquo

Η νοmicroιmicroότητα αυτής της απόβασης αmicroφισβητήθηκε από πολλούς εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου και έγινε αντικείmicroενο δριmicroύτατης κριτικής από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις9 Την εποmicroένη ο τούρκος γενικός διοικητής ανακοίνωσε ότι οι ∆υνάmicroεις είχαν θέσει υπό την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης και ότι θα επέβαλλαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών ακόmicroη και microε στρατιωτική επέmicroβαση

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 341-342

ΠΗΓΗ 2 Αρχές του 1897 Βρισκόmicroαστε σε microια κρίσιmicroη καmicroπή της ιστορίας του νεόδmicroητου και ακόmicroα microη ολοκληρωmicroένου ελληνικού κράτους microετά τις επτά διαδοχικές από το rsquo21 επαναστάσεις του αδάmicroαστου κρητικού λαού Τότε η ελεύθερη Ελλάδα που άδικα τόσα χρόνια έκανε υποmicroονή δίχως να πετύχει την παραmicroικρή υποστήριξη από microιαν Ευρώπη πρόδηλα αδιάφορη αν όχι εχθρική αποφασίζει να τρέξει microόνη της να βοηθήσει τα κατατρεγmicroένα της αδέλφια στέλνοντας το Φλεβάρη τον Πρίγκιπα Γεώργιο και τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Βάσσο που επικεφαλής ενός microικρού στρατού αποβιβάζεται στο Κολυmicroπάρι Χανίων και αρχίζει επιτυχώς τον απελευθερωτικό πόλεmicroο Τώρα ξυπνάει η Ευρώπη αλλά αρνητικά κατασταλτικά Συναγερmicroός γίνεται στις Μεγάλες ∆υνάmicroεις Στο Βερολίνο η συγκίνηση φτάνει στο θυmicroό έξαλλος ο αυτοκράτορας βρίζει τους Έλληνες τους αποκαλεί laquoπειρατέςraquo και laquoαυθάδηraquo το βασιλιά τους και ζητάει microια παραδειγmicroατική τιmicroωρία εναντίον laquoτου άθλιου microικρού λαούraquo καθώς τον λέει που τόλmicroησε να διαταράξει την ευρωπαϊκή τάξη των πραγmicroάτων Σαν εκραγεί ο ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (1897) που τον είχε προΐδει από τις 22 Φεβρουαρίου ο Jean Jauregraves θα γράψει στην Deacutepeche de Toulouse στις 21 Απριλίου microια παλλόmicroενη συνηγορία υπέρ της Κρήτης και της Ελλάδας Γράφει laquoΕδώ και έναν αιώνα οι Κρητικοί παλεύουν εναντίον της Τουρκικής τυραννίας Κάθε δέκα χρόνια ξεσηκώνονται και πάνω από το βραχίονα θαλάσσης που τους χωρίζει από την Ελλάδα στέλνουν microια συγκινητική έκκληση σε νεοελληνική γλώσσα στους οmicroογενείς και οmicroόθρησκους αδελφούς τους Στο έδαφος της Ελλάδας καταφεύγουν εδώ και εκατό χρόνια όλοι οι Κρητικοί πατριώτες οι νικηmicroένοι οι εξόριστοι Και επί πλέον για την οικονοmicroική ανάπτυξή τους το εmicroπόριό τους οι Κρητικοί έχουν ανάγκη να γλυτώσουν από τη στείρα κατοχή του Τούρκου και να συνδεθούν microε την Ελληνική εθνότητα Η Ελλάδα λοιπόν είχε το δικαίωmicroα να προστρέξει στη

9 Στο Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου σ 356 και Parliamentary Papers Turkey αρ 10 αρ 144 και

130 Κατά τον Softazadeacute (La Cregravete sous la domination et la suzeraineteacute ottomane Παρίσι 1902 σ 183) η απόβαση αυτή αποτελούσε παραβίαση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου η οποία άλλωστε σχολιάστηκε δυσmicroενώς και από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους εmicroπειρογνώmicroονες του ∆ιεθνούς ∆ικαίου αλλά ο Streit στο Revue de Droit International Public τ VII 1900 υποστηρίζει ότι ήταν νόmicroιmicroη επειδή οι τουρκικές ενέργειες είχαν απειλήσει την Ελλάδα

280

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 13: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

βοήθεια της Κρήτης και η τοποθέτηση εναντίον της και υπέρ του Τούρκου ήταν ένα ευρωπαϊκό έγκληmicroαraquo (un crime europeacuteen)

Roger Milliex laquoΦιλελληνικές εκδηλώσεις στη Γαλλία το 1897 στο πλευρό της επαναστατηmicroένης Κρήτηςraquo π Θαλλώ τχ 4 Χανιά Φθινόπωρο 1992 σσ 26-29

ΠΗΓΗ 3 Ι Ιρλανδική Γελοιογραφία

Ο Ελευθερωτής

Η Ελλάδα σπεύδει να βοηθήσει την Κρήτη Πάνω στην πινακίδα διαβάζουmicroε Απαγορεύεται η διάβαση10 (Weekly Freeman του ∆ουβλίνου)

ΙΙ Ιταλική Γελοιογραφία

Ο Ειρηνικός Αποκλεισmicroός

10 Οι εκπρόσωποι των ∆υνάmicroεων παρακολουθούν άπρακτοι πίσω από την ουδέτερη ζώνη τις

σφαγές στην Κρήτη

281

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 14: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Η Ελλάδα Θέλω να σταmicroατήσω microια ένοπλη ληστεία Η Ευρώπη Περίmicroενε εγώ θα σκοπεύω microε τα κανόνια microου -για να σrsquo εmicroποδίσω να κάνει

κι εσύ microια - κι έτσι θα διατηρήσω την ειρήνη (Don Chisciotte της Ρώmicroης) ΙΙΙ Ολλανδική Γελοιογραφία

Κρήτη και Ελλάδα

Ο microικρός Έλληνας (σε κείνους που τον συγκρατούν) Αφήστε microε Χτυπούν τον αδελφό microου

(Weekblad voor Nederland) ΙV Ρουmicroανική Γελοιογραφία

Η Κατάσταση στην Κρήτη 11

(Adeverul ilustrat του Βουκουρεστίου)

11 Ενώ ο Σουλτάνος κάνει τον ταχυδακτυλουργό microε τα κοmicromicroένα κεφάλια των χριστιανών οι ∆υνάmicroεις

φροντίζουν να αποmicroακρύνουν το ελληνικό πλοίο Στη σηmicroαία του διαβάζουmicroε laquoΓια τα ανθρώπινα δικαιώmicroαταraquo

282

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 15: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

[Πηγή John Grand-Carteret Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία όπ σσ 103 137 148 155]

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις από το βιβλίο να απαντήσετε στα ερωτήmicroατα α) Ποια στάση ακολούθησε η Ελλάδα αναφορικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα κατά

το 1897 Ποιοι παράγοντες καθόρισαν τη στάση αυτή β) Ποια ήταν η αντίδραση των Μ ∆υνάmicroεων στην κατάσταση που

διαmicroορφωνόταν στο νησί κατά το 1897 Ποιο αποτέλεσmicroα είχε η αντίδρασή τους

8

ΠΗΓΗ 1 Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεmicroος (8 Απριλίου - 8 Μαΐου 1897) ανάγκασε την Ελλάδα να ανακαλέσει τις δυνάmicroεις της από την Κρήτη (21 Απριλίου) Το κρητικό όνειρο για την ένωση είχε διαψευσθεί για microια ακόmicroη φορά Οι ηγέτες της κρητικής επανάστασης αναγκάζονται τώρα να δεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν την απέρριπταν κατηγορηmicroατικά Σε τρεις Γενικές Συνελεύσεις στους Αρmicroένους (26 Ιουνίου) στις Αρχάνες (30 Ιουλίου) και στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου) αποφασίστηκε microε ψηφίσmicroατα και παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις microεταξύ των υποστηρικτών της ένωσης και της αυτονοmicroίας να γίνει δεκτή η πρόταση των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για τη λύση της αυτόνοmicroης πολιτείας Στην τρίτη Γενική Συνέλευση της οποίας πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Σφακιανάκης οι ενωτικοί συντάχθηκαν microε τους αυτονοmicroιστές και η απόφαση ήταν οmicroόφωνη

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroός τ Β΄ Ηράκλειο 1988 σ 416 ΠΗΓΗ 2 Ψήφισmicroα της Γενικής Συνελεύσεως των Κρητών στο Μελιδόνι (16 Οκτωβρίου 1897) Αποδοχή της λύσης της αυτονοmicroίας laquoΣυνελθούσα εις πλήθουσαν συνεδρίασιν εν Μελιδονίω του Μυλοποτάmicroου σήmicroερον την 16 Οκτωβρίου του έτους 1897 και λαβούσα υπrsquo όψει Ότι περατωθείσης της ελληνοτουρκικής διαφοράς δια της υπογραφής των προκαταρκτικών όρων της ειρήνης επέστη ο καιρός όπως κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των κκ Ναυάρχων του εν Κρήτη σταθmicroεύοντος διεθνούς στόλου επιληφθή η Ευρώπη της οριστικής διακανονίσεως του Κρητικού ζητήmicroατος Ότι κατά τας επισήmicroους δηλώσεις των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων η εκπλήρωσις του αναλλοίωτου εθνικού πόθου των Κρητών είναι εν ταις σηmicroεριναίς περιστάσεσιν αδύνατος Ότι κατά τας επισήmicroους προκηρύξεις των αντιπροσώπων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αι Μ ∆υνάmicroεις υπεσχέθησαν να εξασφαλίσωσιν εις την Κρήτην πολίτευmicroα αυτονοmicroίας πλήρους και απολύτως πραγmicroατικής προωρισmicroένης να

283

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 16: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

προικίση την νήσον microε κυβέρνησιν χωριστήν υπό την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου άνευ τινός αναmicroίξεως της Πύλης εις τας εσωτερικάς υποθέσεις του τόπου ∆ηλοί και αύθις ότι αποδέχεται την προκηρυχθείσαν ταύτην αυτονοmicroίαν και υπόσχεται ότι θέλει συmicroπράξη ειλικρινώς εις την εφαρmicroογήν της εάν την πραγmicroατικότητα αυτής εξασφαλίση η κατά τας επανειληmicromicroένας δηλώσεις των υπουργών των Μ ∆υνάmicroεων και των κ Ναυάρχων επακολουθήσασα ολοσχερής αποmicroάκρυνσις του Τουρκικού στρατού Κρίνει δrsquo αναγκαίαν την προσθήκην ότι εν τούτω είναι απολύτως σύmicroφωνοι και σταθερώς εmicromicroένουσιν ου microόνον πάντες ανεξαιρέτως οι αντιπρόσωποι αλλά και πάντες οι Κρήτεςraquo

Ο Πρόεδρος (υπογραφή)

Ι Κ Σφακιανάκης

Ο Γενικός Γραmicromicroατέας (υπογραφή)

Νικόλαος Ζουρίδης Οι πληρεξούσιοι

(υπογραφές) [Πηγή Γ Γρυντάκης laquoΗ Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών

στο Μελιδόνι Μυλοποτάmicroουraquo Κρητολογικά Γράmicromicroατα τχ 9-10 Ρέθυmicroνο Φθινόπωρο 1994 σ 230]

ΠΗΓΗ 3 Προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών προς τον κρητικό λαό Η Γενική Συνέλευση γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφασή της microε την ακόλουθη προκήρυξη στις 18 Ιουλίου 1898 laquoΗ Συνέλευσις των Κρητών εργασθείσα microε παραδειγmicroατικήν τάξιν και οmicroόνοιαν απεφάσισεν να δεχθεί το σχέδιον προσωρινής διοικήσεως της νήσου το προταθέν υπό των ναυάρχων σύmicroφωνα microε την απόφασιν των Προστατίδων ∆υνάmicroεων Προς τούτο η Γενική Συνέλευσις εξέλεξε πενταmicroελή Εκτελεστικήν Επιτροπήν ήτις εν συνεργασία προς το υψηλόν Συmicroβούλιον των Ναυάρχων θrsquo αναλάβη την προσωρινήν οργάνωσιν και διοίκησιν της νήσου συmicroφώνως προς τους συνταχθησόmicroενους επί τούτω νόmicroους και κανονισmicroούςraquo

Κρήτη Ιστορία και Πολιτισmicroόςhellip όπ σ 416

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας α) Να παρουσιάσετε τα γεγονότα που οδήγησαν τους ηγέτες των Κρητών να

αποδεχθούν τη λύση της αυτονοmicroίας που λίγο πριν απέρριπταν κατηγορηmicroατικά

β) Να σχολιάσετε το γεγονός ότι στην προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης (18 Ιουλίου 1898) που γνωστοποιούσε στον κρητικό λαό την απόφαση

284

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 17: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

αποδοχής της αυτονοmicroίας το προταθέν υπό των ναυάρχων σύστηmicroα χαρακτηρίζεται ως laquoπροσωρινό12raquo

12 Οι Κρήτες αποδέχονται το προταθέν σύστηmicroα της αυτονοmicroίας θεωρούν όmicroως το καθεστώς αυτό

ως microεταβατικό και πρόσκαιρο Η ολοκληρωτική δικαίωση των εθνικών πόθων των κατοίκων της Κρήτης θα επιτευχθεί microόνο microε την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα

285

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 18: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

9 ΠΗΓΗ 1 Ανακοίνωση της επίσηmicroης απόφασης των Ευρωπαϊκών ∆υνάmicroεων για την Αυτονοmicroία της Κρήτης προς τους κατοίκους της νήσου (517 Μαρτίου 1897)

Κοινοποίησις των Ναυάρχων και Ανωτέρων Κυβερνητών των ∆ιεθνών Στόλων

Προς τους κατοίκους της Κρήτης

Οι υπογεγραmicromicroένοι ανώτεροι Κυβερνήται των ναυτικών δυνάmicroεων της Γερmicroανίας Αυστροουγγαρίας Γαλλίας Μεγάλης Βρετανίας Ιταλίας και Ρωσίας εν τοις Κρητικοίς ύδασιν ενεργούντες κατά τας οδηγίας των οικείων αυτών Κυβερνήσεων κηρύττουσι πανδήmicroως και γνωστοποιούσιν εις τους κατοίκους της νήσου ότι αι Μεγάλαι ∆υνάmicroεις έχουσιν αmicroετάκλητον απόφασιν να εξασφαλίσωσι την πλήρη αυτονοmicroίαν της Κρήτης υπό την επικυριαρχίαν του Σουλτάνου Αλλrsquo εννοείται καλώς ότι οι Κρήτες θα ώσιν εντελώς απηλαγmicroένοι παντός ελέγχου της Πύλης όσον αφορά τας εσωτερικάς αυτών υποθέσεις Ασχολούmicroεναι πρωτίστως εις το να θεραπεύσωσι τα τον τόπον τούτον θλίβοντα δεινά και να προλάβωσι την επάνοδον αυτών αι ∆υνάmicroεις επεξεργάζονται εκ συmicroφώνου σύνολον microέτρων προωρισmicroένον να κανονίσωσι την λειτουργίαν του αυτονόmicroου πολιτεύmicroατος να επαναφέρωσι την ειρήνευσιν να εξασφαλίσωσιν ενί εκάστω άνευ διακρίσεως φυλής ή θρησκεύmicroατος την ελευθερίαν την περιφρούρησιν των περιουσιών να διευκολύνωσι δια της επαναλήψεως των αγροτικών έργων και των συναλλαγών την βαθmicroιαία ανάπτυξιν των τοπικών πόρων ούτος είναι ο υπό των ∆υνάmicroεων προτιθέmicroενος σκοπός Αξιούσι δε όπως η γλώσσα αύτη εννοηθή καλώς παρά πάντων Εποχή νέα άρχεται δια την Κρήτην Ας καταθέσωσι πάντες τα όπλα Αι ∆υνάmicroεις ποθούσι την ειρήνην και την τάξιν Εν ανάγκη δε θα έχωσιν αρκούσαν εξουσίαν όπως καταστήσωσι σεβαστάς τας αποφάσεις αυτών Στηρίζονται επί της συνδροmicroής πάντων των κατοίκων της νήσου Χριστιανών τε και Οθωmicroανών ίνα συντελέσωσι microετrsquo αυτών εις την εκπλήρωσιν έργου υποσχοmicroένου να εξασφαλίση εις τους Κρήτας την οmicroόνοιαν και την ευηmicroερίαν

Εν Σούδα τη 517 Μαρτίου 1897 Οι Κυβερνήται των ναυτικών διεθνών δυνάmicroεων

Ο Κυβερνήτης Γερmicroανός Κέλνερ Ο Αντιναύαρχος Άγγλος Χ Χάρις Ο Αντιναύαρχος Αυστριακός Χίνκε Ο Αντιναύαρχος Ρώσος Π Ανδρέφ Ο Αντιναύαρχος Γάλλος Ποτιέ

Ο Υποναύαρχος Ιταλός Κανεβάρο (Αρχείο ∆ήmicroου Αρχανών)

[Πηγή Θ ∆ετοράκη Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας όπ σ 135]

286

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 19: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

ΠΗΓΗ 2 Ι Ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Ιω Σφακιανάκης προς τους χριστιανούς της Κρήτης (7-9-1898) laquoΗ στάσις microας πρέπει να είναι αυστηρώς αmicroυντική Έχοmicroεν microέγα συmicroφέρον να microη διαταράξωmicroεν την αρξαmicroένην ενέργειαν των ∆υνάmicroεων αλλά να αναmicroείνωmicroεν ησύχως το αποτέλεσmicroα και τότε να αποφασίσωmicroεν microετά ψυχραιmicroίας τον δρόmicroον που θα βαδίσωmicroενhellipraquo ΙΙ Έγγραφο του Μητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιου Ξηρουδάκη προς τον πρόξενο της Αγγλίας Sir Alfred Billioti laquohellipδηλούmicroεν τη Υmicroετέρα Εξοχότητι ότι καίτοι πολυάριθmicroοι χριστιανοί από τοσούτων ηmicroερών έχουσι συγκεντρωθή ενταύθα εις ουδέν απολύτως διάβηmicroα κατrsquo ουδενός microουσουλmicroάνου ούτε στρατιώτου ούτε πολίτου έχουσι προβή ει και βαρέως φέρουσι και υπερmicroέτρως αλγούσι επί ταις του Ηρακλείου τραγικαίς σκηναίς όπερ δεικνύει ότι βαθέως συναισθάνονται το κρίσιmicroον των περιστάσεων και συνάmicroα την απόλυτον πεποίθησιν επί την παροιmicroιώδη αγγλικήν αυστηρότητα και δικαιοσύνηνhellipraquo

Παραθέmicroατα σχολικού βιβλίου σ 205

Με βάση το περιεχόmicroενο των παραθεmicroάτων και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να παρουσιάσετε και να ερmicroηνεύσετε τη στάση της πολιτικής ηγεσίας της Κρήτης απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microετά τη microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25-8-1898)

Ερωτήσεις σύντοmicroης απάντησης 1 Η Συνθήκη των Παρισίων (9-20 Ιανουαρίου 1869) και η σχέση της microε το

κρητικό ζήτηmicroα 2 α) Να αναφέρετε τις βασικές διατάξεις του Οργανικού Νόmicroου (1868) της

Κρήτης β) Να εξηγήσετε γιατί η παραχώρηση του Οργανικού Νόmicroου αποτελεί

σηmicroαντικό σταθmicroό στην εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος 3 α) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήmicroατος

στην Κρήτη το 1877-1878 β) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878

4 Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να

επισηmicroάνετε τη σηmicroασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήmicroατος

287

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 20: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

288

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 21: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

5 α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889 β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτηmicroα

6 Ποιος ήταν ο εmicroπνευστής της ιδέας της laquoΜεταπολιτεύσεωςraquo και ποιες ήταν οι

βασικές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά microε το Κρητικό Ζήτηmicroα 7 Η παραχώρηση του νέου laquoΟργανικού Νόmicroουraquo της Κρήτης το 1896 και οι

συνέπειες της σχετικής παραχώρησης για το Κρητικό Ζήτηmicroα 8 Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην

υιοθέτηση για πρώτη φορά επίσηmicroα από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις της λύσης της αυτονοmicroίας για το Κρητικό Ζήτηmicroα

9 Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος ο ατυχής

ελληνοτουρκικός πόλεmicroος του 1897

10 α) Ποια προβλήmicroατα προέκυψαν σχετικά microε τη microετάβαση της εσωτερικής διοίκησης από το σουλτανικό σύστηmicroα στο νέο καθεστώς της αυτονοmicroίας

β) Ποιος ήταν ο ρόλος των Μεγάλων ∆υνάmicroεων στην επίλυση αυτών των προβληmicroάτων

11 Να εξηγήσετε microε ποιο τρόπο η microεγάλη σφαγή του Ηρακλείου (25 Αυγούστου

1898) επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήmicroατος

Ερωτήσεις αντικειmicroενικού τύπου

Συνδυασmicroός ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και σύντοmicroης απάντησης 1 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση

Τα γεγονότα της πολιορκίας και του ολοκαυτώmicroατος της ιστορικής Μονής Αρκαδίου στην Κρήτη διαδραmicroατίσθηκαν α) κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 β) κατά τη διάρκεια της microεγάλης κρητικής επανάστασης του 1866-69 γ) κατά τη διάρκεια της επανάστασης Χαιρέτη - Βασιλογεώργη (1841) δ) κατά τη διάρκεια των τελευταίων επαναστάσεων (1897-1898)

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες του ολοκαυτώmicroατος της Μονής Αρκαδίου στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

289

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 22: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

2 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με τις διατάξεις της Σύmicroβασης της Χαλέπας (1878)

α) κατοχυρώνονται και διευρύνονται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου (1868)

β) ενισχύονται τα δικαιώmicroατα του microουσουλmicroανικού στοιχείου του νησιού εις βάρος του χριστιανικού στοιχείου

γ) ανακαλούνται τα προνόmicroια του Οργανικού Νόmicroου δ) τίθενται σε εφαρmicroογή στο νησί νόmicroοι κατά το πρότυπο της αγγλικής

νοmicroοθεσίας Β Να τεκmicroηριώσετε την απάντηση που χαρακτηρίσατε ορθή

3 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Με το ψήφισmicroα της 25ης Ιανουαρίου 1897 οι επαναστάτες των Χανίων

διακηρύττουν α) την ίδρυση αυτόνοmicroου κράτους υπό την εποπτεία και την εγγύηση των

Μεγάλων ∆υνάmicroεων β) την κατάλυση της τουρκικής κατοχής της Κρήτης και την ένωση microε την

Ελλάδα γ) τη δηmicroιουργία ενός laquoνησιωτικού κράτουςraquo υπό αγγλική προστασία δ) την αναγνώριση αυτόνοmicroης πολιτείας της Κρήτης φόρου υποτελούς

στο Σουλτάνο Β Να αναφερθείτε σύντοmicroα στις αντιδράσεις των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και

της Ελλάδας απέναντι στην κατάσταση που διαmicroορφώθηκε microε την υπογραφή του συγκεκριmicroένου ψηφίσmicroατος

4 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 και η ανάκληση των

στρατευmicroάτων του Τιmicroολέοντα Βάσσου είχε ως συνέπεια α) την άmicroεση αποmicroάκρυνση των τουρκικών στρατευmicroάτων από την Κρήτη β) τη χειραφέτηση του νησιού από την προστασία των Μεγάλων ∆υνάmicroεων γ) τη σύνταξη ψηφίσmicroατος microε το οποίο κήρυτταν οι Κρήτες την ένωση microε

την Ελλάδα δ) την αποδοχή της προτεινόmicroενης από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις λύση της

αυτονοmicroίας Β Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις κινήσεις της ευρωπαϊκής διπλωmicroατίας για

την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος κατά το 1897

290

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 23: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

5 Α Να βάλετε σε κύκλο το γράmicromicroα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση Η τελευταία microεγάλη σφαγή Χριστιανών στην υπό τουρκική κατοχή Κρήτη

έγινε α) στο Ακρωτήρι το 1897 β) στο Αρκάδι το 1866 γ) στο Ηράκλειο το 1898 δ) στο Μελιδόνι το 1824

Β Να επισηmicroάνετε τις συνέπειες που είχε η σφαγή αυτή στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος

Ερώτηση αντιστοίχισης Να γράψετε στο κενό αριστερά το γράmicromicroα του δεδοmicroένου της στήλης Β΄ που αντιστοιχεί στο δεδοmicroένο της στήλης Α΄ (Κάποια δεδοmicroένα της στήλης Β΄ περισσεύουν)

Στήλη Α΄ Στήλη Β΄ ___ Τιmicroολέων Βάσσος ___ Ιωάννης Φωτιάδης ___ Μανούσος Κούνδουρος ___ Πρίγκιπας Γεώργιος ___ Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός

α) διετέλεσε υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο microεταξύ των θυmicroάτων στις σφαγές της 25ης Αυγούστου 1897

β) Σφακιανός πολιτευτής υπήρξε ο εmicroπνευστής της ιδέας της Μεταπολιτεύσεως

γ) συνταγmicroατάρχης του πυροβολικού αποβιβάστηκε στην Κρήτη το Φεβρουάριο του 1897

δ) προτάθηκε και επιβλήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις ως Ύπατος Αρmicroοστής Κρήτης

ε) χρηmicroάτισε Γενικός ∆ιοικητής Κρήτης ως το 1885

στ) διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως αρχηγός της κρητικής χωροφυλακής

ζ) διετέλεσε microητροπολίτης Κρήτης

291

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 24: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Εργασία για το σχολείο

Η Κρητική Επανάσταση (1866-1869)

Ι Η διεθνής κατάσταση και οι ευσεβείς πόθοι των Κρητών Η ελπίδα hellip των Κρητικών προς τις Μ ∆υνάmicroεις οφειλόταν κατά πολύ στην κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί διεθνώς τότε και που κατά τη γνώmicroη τους αποτελούσε πρόσφορο έδαφος στην προώθηση του ζητήmicroατός τους Ήδη οι τεταmicroένες τότε σχέσεις Αυστρίας - Πρωσίας προmicroήνυαν πόλεmicroο ενώ αναταραχή είχε ξεσπάσει και στις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες εξαιτίας της ανατροπής του ηγεmicroόνα Αλεξ Κούζα της ενώσεως των δύο ηγεmicroονιών και της ανακηρύξεως ηγεmicroόνα της αρεσκείας τους του Καρόλου Χοεντζόλλερν αντίθετα από τη θέληση της Τουρκίας που ετοιmicroαζόταν να πάρει δραστικά microέτρα εναντίον τους Προς αποφυγή γενικότερης κρίσης ήδη από τις αρχές Μαρτίου είχε συγκληθεί διάσκεψη των ∆υνάmicroεων στο Παρίσι για να εξετάσει το θέmicroα Σrsquo αυτή κυρίως απέβλεπαν οι Κρητικοί microε την ελπίδα ότι θα εξέταζε και το δικό τους ζήτηmicroα στο οποίο ήλπιζαν ότι θα έπαιρνε ευνοϊκή θέση τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και οι τρεις microεγάλες ∆υνάmicroεις Ο πρόξενος άλλωστε της Ρωσίας στα Χανιά Σπ ∆ενδρινός από τον Απρίλιο βρισκόταν σε στενή επαφή microαζί τους κατευθύνοντας κατά κάποιο τρόπο τις ενέργειές τους ενώ ο υποπρόξενος στο Ηράκλειο hellip κινιόταν δραστήρια δίνοντας υποσχέσεις για αmicroέριστη ρωσική βοήθεια σε περίπτωση εξεγέρσεώς τους Η πραγmicroατικότητα όmicroως και η στάση των ∆υνάmicroεων έmicroελλε να είναι διαφορετική

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σ 254

ΙΙ Η θέση των ∆υνάmicroεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Η Ρωσία από την αρχή hellip δείχθηκε ευνοϊκή απέναντι στην εξέγερση των χριστιανών (σηmicro Κρητική επανάσταση 1866-1869) και υποστήριζε την ένωση αλλά για διαφορετικούς λόγους Γιrsquo αυτήν η Κρητική επανάσταση ήταν microια ευκαιρία να απαλλαγεί από το διπλωmicroατικό αδιέξοδο στο οποίο είχε εmicroπλακεί microετά τον Κριmicroαϊκό πόλεmicroο και να αναλάβει πρωτοβουλία σύmicroφωνα microε το ευρύτερο πρόγραmicromicroά της υπέρ όλων των βαλκανικών λαών Απαραίτητη όmicroως θα ήταν και η σύmicroπραξη των δυτικών ∆υνάmicroεων οι διαθέσεις των οποίων δε φαίνονταν καθόλου ευmicroενείς Ιδιαίτερα η Αγγλία ήταν φανατική υπέρmicroαχος του status quo της Ανατολικής Μεσογείου επειδή τα αποικιακά της συmicroφέροντα απαιτούσαν την ελεύθερη διάβαση προς τις Ινδίες Με την προοπτική microάλιστα της διανοίξεως της ∆ιώρυγας του Σουέζ η Κρήτη αποτελούσε γιrsquo αυτήν στρατηγικότατο σηmicroείο Σrsquo αυτή τη γραmicromicroή microε ελάχιστες αποκλίσεις κινήθηκε hellip σε όλη τη διάρκεια της επαναστάσεως Λιγότερο υπέρmicroαχος του status quo της περιοχής ήταν η Γαλλία που απέβλεπε όmicroως στην ενίσχυση της επιρροής της στην Αίγυπτο Αργότερα στην προσπάθειά

292

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 25: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

της να στερεώσει τη θέση της στην Ευρώπη (microετά το τέλος του αυστροπρωσικού πολέmicroου και την αύξηση της δυνάmicroεως της Πρωσίας) ευθυγραmicromicroίστηκε για microικρό διάστηmicroα προς τη Ρωσία ελπίζοντας στη συνδροmicroή της ή τουλάχιστον στην ουδετερότητά της σε ενδεχόmicroενο πόλεmicroό της microε την Πρωσία Σύντοmicroα όmicroως επανήλθε στην αρχική της πολιτική που στην περίπτωση της Κρήτης θα συmicroβάδιζε microε τις αγγλικές απόψεις Με αυτό άλλωστε το πνεύmicroα πολιτεύθηκαν και οι πρόξενοι των δύο αυτών ∆υνάmicroεων στα Χανιά hellip Οι άλλες δυνάmicroεις Αυστρία ΗΠΑ και Ιταλία δεν έπαιξαν σηmicroαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτηmicroα Ωστόσο η προσωπική πρωτοβουλία και παρέmicroβαση κατά κύριο λόγο του Αmicroερικανού πρόξενου στα Χανιά W Stillman αλλά και του Ιταλού συναδέλφου του E Colucci επανειληmicromicroένα ωφέλησαν τους Κρητικούς

ΙΕΕ τόmicroος ΙΓ΄ σσ 254-255 ΙΙΙ Η θέση της κυβερνήσεως Μπενιζέλου Ρούφου απέναντι στο Κρητικό Ζήτηmicroα Υπόmicroνηmicroα του Υπουργού Εξωτερικών Σπ Βαλαωρίτη προς τον Έλληνα πρόξενο στα Χανιά Ν Σακόπουλο (16 Απριλίου 1866) laquoΕις την παρούσαν των πραγmicroάτων κατάστασιν εν Ευρώπη και Ανατολή παν κίνηmicroα απερίσκεπτον εν Κρήτη έσεται αναmicroφιβόλως καταστρεπτικόν Οι Κρήτες hellip πρέπει microεγάλως να προσέξωσι microη παρασυρθώσιν εις κίνηmicroά τι τοιούτον είτε εκ κακής εκτιmicroήσεως της ενεστώσης πολιτικής καταστάσεως της Ευρώπης είτε εξ ασυνέτων συmicroβουλών και προτροπών ανθρώπων ανυποmicroόνων και εξηmicromicroένωνhellipraquo

Παράθεmicroα σχολικού βιβλίου σ 189

Με αφετηρία τα παραθέmicroατα να συζητήσετε στην τάξη α) για τη διεθνή κατάσταση και τους ευσεβείς πόθους των Κρητών στις

παραmicroονές της έκρηξης της microεγάλης επανάστασης του 1866-1869 β) τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά τη

χρονική αυτή περίοδο γ) τη στάση που τήρησαν οι Μ ∆υνάmicroεις απέναντι στο Κρητικό ζήτηmicroα κατά

τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

293

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 26: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1 Απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα Green13 (laquoMemorandum relative to the is-land of Candia 1821-1862raquo) Το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη laquoΠροκειmicroένου να αντιληφθεί κανείς τη microεγάλη αξία της νήσου Κρήτης ως ναυτικής κτήσης και στρατηγικής θέσης αρκεί να ρίξει τη microατιά του στο χάρτη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας που εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης στο νησί Η Κρήτη αντιπροσωπεύει το laquoκλειδί για το ελληνικό Αρχιπέλαγοςraquo και ως εκ τούτου σε περίπτωση κατοχής της από εχθρική (προς την Οθωmicroανική αυτοκρατορία) δύναmicroη θα χρησίmicroευε ως βάση και ορmicroητήριο για ναυτικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας Επιπλέον η Κρήτη αποτελεί το συνδετικό κρίκο microεταξύ των ευρωπαϊκών περιοχών της Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου microε την οποία η επικοινωνία από τη θάλασσα θα παρεmicroποδισθεί ή τουλάχιστον θα καταστεί επικίνδυνη εάν το νησί περιέλθει στην κατοχή δύναmicroης microη φιλικής προς αυτή Από τη microεριά της η Ελλάδα θεωρούσε το νησί εξαιτίας της γειτνίασής του microε τις ακτές της ως διαρκή απειλή και αδύνατο σηmicroείο για τους λόγους που αναφέρονται σε απόσπασmicroα από το υπόmicroνηmicroα της Γερουσίας προς το Λεοπόλδο (10 Απριλίου 1830) laquoΜε τον αποκλεισmicroό της Κρήτης από το Ελληνικό Κράτος το Αρχιπέλαγος παραmicroένει αφύλακτο από τη microεριά της Αφρικής και ως εκ τούτου το ελληνικό κράτος υποχρεούται να διατηρεί σταθερά αξιόλογη ναυτική δύναmicroηraquo Όσον αφορά το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη σηmicroειώνεται ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ανέκαθεν απέδιδε ιδιαίτερη σηmicroασία στην κατοχή της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη Το έντονο ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη είναι στενά συνυφασmicroένο microε τη στρατηγική θέση του νησιού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόmicroων που οδηγούσαν στην Ινδία Εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης microαζί microε το Γιβραλτάρ τη Μάλτα και την Κύπρο το

13 Ο αγώνας του 1866 πήρε απροκάλυπτα επαναστατικό χαρακτήρα στις 212 Σεπτεmicroβρίου 1866

όταν η Γενική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό έθετε και επίσηmicroα για microια ακόmicroα φορά το κρητικό ζήτηmicroα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία Το Foreign Office διέταξε τότε να συνταχθή ένα υπόmicroνηmicroα microε το ιστορικό του ζητήmicroατος αυτού για την ενηmicroέρωση των αρmicroοδίων οργάνων του Το υπόmicroνηmicroα το οποίο έχει τον τίτλο laquoMemorandum relative to the island of Candia 1821-1862raquo και χρονολογία 1426 Σεπτεmicroβρίου 1866 συντάχθηκε από τον τότε Υποδιευθυντή της βιβλιοθήκης (Sub-Librarian) του Foreign Office Alfred Scrimshire Green Το υπόmicroνηmicroα Green τυπώθηκε σε τεύχος 28 σελίδων microε τον τίτλο ldquoPrinted for the use of the Foreign Office September 26 1866 Confidential Memorandum rela-tive to the island of Candia 1821-1862 Foreign Office September 26 1866rdquo δε δηmicroοσιεύθηκε όmicroως δεδοmicroένου ότι δεν κυκλοφόρησε στο κοινό παρά χρησιmicroοποιήθηκε microόνο από το Foreign Office σαν laquoεmicroπιστευτικό έντυποraquo (laquoconfidential printrdquo )

294

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 27: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

νησί αποτελεί microια σειρά από ισχυρές θέσεις14 που εξασφάλιζαν στην Αγγλία τις προσβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο Η Κρήτη και η Κύπρος ειδικότερα έχουν επανειληmicromicroένα χαρακτηρισθεί ως laquoτα κλειδιά της Αιγύπτουraquo

[Πηγή Ελ Πρεβελάκη laquoΤο Κρητικό Ζήτηmicroα 1821-1862raquo Κρητικά Χρονικά 21 1969 σσ 59-60]

ΠΗΓΗ 2 Στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία Η Κρήτη στον αγώνα της για την ένωση microε την Ελλάδα είχε ήδη από το 1830 αναγνωρίσει την αξία της συνδροmicroής των τριών microεγάλων δυνάmicroεων καθώς και τα οφέλη που ήταν δυνατόν να προκύψουν από τον ανταγωνισmicroό τους Έτσι στις επαναστάσεις της επικαλέστηκε τη βοήθειά τους Στις περιπτώσεις όmicroως που microια συλλογική ενέργεια εκ microέρους τους δεν παρουσιαζόταν πραγmicroατοποιήσιmicroη αποκλίνοντας από το παραπάνω σχήmicroα στράφηκε microερικές φορές αποκλειστικά προς microία δύναmicroη και κατά κύριο λόγο προς την Αγγλία Η κατά καιρούς στροφή της Κρήτης προς την Αγγλία εξηγείται εκτός από τις πολιτικές συνθήκες από την ισχυρή ναυτική παρουσία της τελευταίας στη Μεσόγειο από την επιρροή που ασκούσε στην Πύλη από το προηγούmicroενο του 1825 όταν η Ελλάδα ζήτησε την αγγλική προστασία και microετά το 1864 από την παραχώρηση των Ιόνιων Νησιών Η πολιτική αυτή της Κρήτης αποδοκιmicroάστηκε τις περισσότερες φορές από την Ελλάδα από φόβο microήπως η επέmicroβαση microιας microόνο ευρωπαϊκής δυνάmicroεως αποβή στην πραγmicroατικότητα κηδεmicroονία ασύmicroφορη προς τις εθνικές επιδιώξεις Οι παραπάνω κινήσεις εκδηλώθηκαν πριν από την επανάσταση του 1821 και εξακολούθησαν microε αυξανόmicroενη ένταση σε όλα τα στάδια που διάνυσε το νησί microέχρι την ένωσή του Το 1806 η Αγγλία microετά από ρωσική πρόταση αντιmicroετώπισε για πρώτη φορά το ενδεχόmicroενο να κρατήση υπό την κυριαρχία της την Κρήτη αλλά microόνο σε περίπτωση διαλύσεως της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Το 1820 η φήmicroη ότι συγκεντρώθηκαν αγγλικά πολεmicroικά πλοία στη Μάλτα προοριζόmicroενα κατά της Κρήτης ανησύχησε σοβαρά τον Πασά του Ηρακλείου Οι περιπέτειες του νησιού microέχρι το 1840 ανάγκασαν τους Χριστιανούς κατοίκους του να πάρουν την πρωτοβουλία της προσφυγής προς την Αγγλία Η σοβαρότερη προσπάθεια προς το σκοπό αυτό έγινε το 1838 όταν ο αρχιmicroανδρίτης Μισαήλ Αποστολίδης πρότεινε στην Αγγλία να καταλάβη το νησί ή να το θέση υπό την προστασία της Από το 1841 microέχρι το 1866 η Αγγλία τοποθετήθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής των δυνάmicroεων γιατί προώθησε κατά καιρούς για την Κρήτη το σχήmicroα της ηγεmicroονίας υπό Χριστιανό ∆ιοικητή σύmicroφωνα microε το πολιτικό της πρόγραmicromicroα να ευνοή τις microεταρρυθmicroίσεις εκείνες που ικανοποιώντας τις δυσαρεστηmicroένες χριστιανικές microειονότητες του Οθωmicroανικού κράτους ενίσχυσαν την κλονισmicroένη τουρκική θέση και ελάττωναν ταυτόχρονα τις ευκαιρίες για ρωσική διείσδυση

Κ Καλλιατάκη laquoΑγγλία και Κρήτη 1868raquo Κρητικά χρονικά 25 1973 σσ 230-231

14 Η Αγγλία προσάρτησε το Γιβραλτάρ το 1704 τη Μάλτα το 1800 την Κύπρο το 1878 και τη

∆ιώρυγα του Σουέζ το 1882

295

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 28: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο των πηγών και τις γνώσεις σας από το βιβλίο α) Να εξηγήσετε το ενδιαφέρον της Αγγλίας για την Κρήτη β) Να επισηmicroάνετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους η Κρήτη

επικαλείται περιστασιακά (στο διάστηmicroα από το 1841 - 1866) τη βοήθεια της Αγγλίας για την επίλυση του Κρητικού Ζητήmicroατος

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Οι επαναστάσεις του 1878 στη Θεσσαλία Ήπειρο Μακεδονία Κρήτη

Χάρτης του σχολικού βιβλίου σ 197

296

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 29: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

ΠΗΓΗ 2 Στα χρόνια που ακολούθησαν τη Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) άλλα περισσότερο επείγοντα θέmicroατα απασχόλησαν τις Μεγάλες ∆υνάmicroεις στη ∆ύση ο πόλεmicroος microεταξύ Αυστρίας και Πρωσίας το 1866 microεταξύ Γαλλίας και Πρωσίας η ήττα του Ναπολέοντα Γ΄ στο Sedan το 1870 η ίδρυση της β΄ γερmicroανικής αυτοκρατορίας το 1871 Το αποτέλεσmicroα ήταν ότι χωρίς διεθνή επιτήρηση και πίεση δεν εφαρmicroόστηκε από την Τουρκία ο Οργανικός Νόmicroος στην Κρήτη Στο microεταξύ υπήρχαν σηmicroαντικές εξελίξεις και στα Βαλκάνια Το 1870 η Υψηλή Πύλη δέχτηκε την ίδρυση αυτοκέφαλης εκκλησίας στη Βουλγαρία ενέργεια που παραχωρούσε στους Βούλγαρους δική τους εκκλησιαστική ιεραρχία και αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους από το ελληνικό πατριαρχείο Η ίδρυση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού εξαρχάτου επέτρεπε πια στις κοινότητες της Μακεδονίας να προσχωρούν στη δικαιοδοσία του αντί της δικαιοδοσίας του πατριαρχείου εφόσον αυτό αποφασιζόταν από τα δύο τρίτα του πληθυσmicroού τους Ύστερα από αυτό οι Έλληνες άρχισαν να θεωρούν τις σλαβικές βλέψεις στη Μακεδονία εξίσου απειλητικές microε τη συνέχιση της οθωmicroανικής κυριαρχίας στην Κρήτη Όταν hellip εξεγέρθηκαν οι Σλάβοι στα Βαλκάνια (Ιούλιος 1875-Μάιος 1877) και η Ρωσία κήρυξε τον πόλεmicroο στην Πύλη (Απρίλιος 1877) η κυβέρνηση Κουmicroουνδούρου δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί στο ρόλο παρατηρητή Όχι microόνον ενθάρρυνε τους Κρήτες να ξεσηκωθούν αλλά έστειλε και στρατεύmicroατα στο Βορρά για να ενισχύσουν εξεγέρσεις στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία Η ελληνική κινητοποίηση ωστόσο πραγmicroατοποιήθηκε microε τόσο microεγάλη βραδύτητα ώστε συνέπεσε microε την ανακωχή microεταξύ Ρώσων και Τούρκων Έτσι ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από τα οθωmicroανικά εδάφη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94

Λαmicroβάνοντας υπόψη το περιεχόmicroενο του παραθέmicroατος και τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να συζητήσετε στην τάξη για τις συνθήκες που συνέβαλαν στην έκρηξη της επανάστασης του 1878 στην Κρήτη

297

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 30: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Λιθογραφία (σχολικό βιβλίο σ 206)

ΠΗΓΗ 2 Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη microε την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται και σε λαϊκή λιθογραφία που έχει τον τίτλο laquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςraquo Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εmicroφανίστηκαν περίπου το 1840 εξελίχθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ παρουσίασαν τη microεγαλύτερη διάδοση και ακmicroή το 1912-13 και έκλιναν προς τη δύση τους microετά το 1914 για να εξαφανιστούν microε το microοιραίο έτος της microικρασιατικής καταστροφής Η λαϊκή εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σηmicroαντικά γεγονότα microε microέσα παραστατικά για πολύ microακρό διάστηmicroα microεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφηmicroερίδας που είχε άλλωστε τόσο περιορισmicroένη διάδοση Η εικόνα που περιγράφουmicroε είναι έγχρωmicroη λιθογραφία διαστάσεων 065 Χ 050 και εκδόθηκε από το αθηναϊκό βιβλιοπωλείο ∆ράκου Παπαδηmicroητρίου Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δηmicroοσιευθεί από τον Ι Μελετόπουλο Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά microε πάθος και δραmicroατικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης microε το διορισmicroό του Πρίγκιπα Γεωργίου Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική επανάσταση ο Γάλλος

298

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 31: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Πρόεδρος της ∆ηmicroοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας (1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη microε τη microορφή νεαρής γυναίκας να απελευθερωθεί από τα δεσmicroά της και να σηκωθεί από την πτώση της Κάτω πεταmicroένα τα σύmicroβολα της τουρκικής κυριαρχίας και Θηριωδίας ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει στη γη το χαρούmicroενο microήνυmicroα της ελευθερίας της Κρήτης Αριστερά του κέντρου microαρmicroάρινη αψίδα microε τις σηmicroαίες και τους θυρεούς των Μ ∆υνάmicroεων και της Κρητικής Πολιτείας Κάτω από την αψίδα στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαmicroήτ Β΄ (1876-1909) καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύνατος τα γινόmicroενα ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που διαδραmicroατίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή και ο Αρmicroοστής των ∆υνάmicroεων Πρίγκιπας Γεώργιος (1898-1906) ∆εξιά οπλισmicroένος Κρητικός συντρίβει τα δεσmicroά ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουmicroβέρτος (1878-1900) Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόηmicroα της δικαίωσης του κρητικού αγώνα Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική Οι Ευρωπαίοι ηγεmicroόνες της εικόνας είναι οι ηγεmicroόνες των ∆υνάmicroεων που συmicromicroετείχαν στο διεθνή στρατό κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τοmicroείς τον ιταλικό των Χανίων το ρωσικό του Ρεθύmicroνου τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου Οι ξένες στρατιωτικές δυνάmicroεις έmicroειναν στην Κρήτη ως το 1909 Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899 πριν από το θάνατο του Γάλλου Προέδρου Φωρ Η παράσταση κόρης που σηκώνεται microόνη της ή microε τη βοήθεια άλλων από τα ερείπια σύmicroβολο της Ελλάδας ή περιοχής της που αποκτά ελευθερία δεν είναι καινούργια στη λαϊκή εικονογραφία (Μία) εικόνα πλησιέστερη προς τον τύπο της εικόνας που σχολιάζεται πολύ διαδεδοmicroένη στην εποχή της παριστάνει την Ελλάδα ρακένδυτη κόρη που προσπαθούν να τη σηκώσουν από τα ερείπια ο Ρήγας και ο Κοραής Οι λαϊκοί τεχνίτες βρήκαν επιτυχηmicroένη την ιδέα και χρησιmicroοποίησαν αργότερα πολλές φορές την αρχική αυτή σύνθεση προσαρmicroόζοντάς την στα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα κι εmicroπλουτίζοντάς την microε στοιχεία που της έδιναν πανηγυρικό χαρακτήραhellip

Αρ Π Στεργέλλη laquoΣχολιασmicroός της Λιθογραφίας lsquoΗ Ανάστασις της Κρήτηςrsquo (1898)raquo Πεπραγmicroένα Ε΄ ∆ιεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου τ Γ΄

Ηράκλειο 1985 σσ 192-197

Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προβείτε στην laquoανάγνωσηraquo και το σχολιασmicroό της σχετικής Λιθογραφίας που απεικονίζει το γεγονός της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη το 1898

299

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 32: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Εργασία για το σχολείο

ΠΗΓΗ 1

Εικόνα σχολικού βιβλίου σ 175

Το ελληνικό στρατόπεδο του Ακρωτηρίου κατά το βοmicroβαρδισmicroό του από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897

ΠΗΓΗ 2 Ι Το επεισόδιο της σηmicroαίας παρουσιάζεται τόσο σηmicroαντικό ώστε το Ηmicroερολόγιον του Ακρωτηρίου να του αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες Χωρίς να καταγράφει προηγούmicroενες προειδοποιητικές βολές το κείmicroενο αναφέρει laquoΑίφνης ενώ η προσοχή πάντων ήτο εστραmicromicroένη προς το microέρος της microάχης περί ώραν 3frac12 micromicro δοθέντος του συνθήmicroατος εκ της έξωθι του λιmicroένος Χανίων ορmicroούσης Ιταλικής Ναυαρχίδος τροmicroεροί πυροβολισmicroοί ακούονται εκπεmicroπόmicroενοι εκ των έξωθεν του λιmicroένος Χανίων ορmicroούντων πολεmicroικών πλοίων των Μεγάλων ∆υνάmicroεων και χάλαζα microύδρων διαφόρου microεγέθους από 12 microέχρι 26 εκατοστών διαmicroετρήmicroατος λίαν ευστόχως διευθυνόmicroενων ήρξατο

300

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 33: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

πίπτουσα κατά των χαρακωmicroάτων των οικιών και της θέσεως όπου ίστατο η Ελληνική σηmicroαία εν Προφήτη Ηλία microέχρι των Κορακίων Πιθαρίου Αρωνίου και διαφόρων άλλων σηmicroείων Το θέαmicroα ήτο φοβερόν και microεγαλοπρεπώς απαίσιον Οι πυροβολισmicroοί οmicroοιάζοντες microε βροντάς οίαι ακούγονται microόνον όταν πίπτουσι κεραυνοί εδόνουν ισχυρότατα τον αέρα αι βολιδοφόροι οβίδες εκρηγνύmicroεναι επροξένουν κρότον φρικωδέστερον των πυροβολισmicroών διεκρίνοντο δrsquo ευκρινέστατα τα microελανά τεmicroάχια αυτών εκρηγνύmicroενα εις τον αέρα και περιβαλλόmicroενα υπό βαθέως ερυθράς φλογός microετά microεγάλου καπνού Η ηχώ των κρότων τούτων πολλαπλασιαζοmicroένη δια των αυλών των ορέων του Ακρωτηρίου επλήρου φρίκης τους κατοίκους microέχρι των φαράγγων και δρυmicroών της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Γουβερνέτου και των κορυφών του όρους Ριζοσκλώπου όπου κατέφυγον πολλά γυναικόπαιδα Οι microύδροι πίπτοντες ανέσκαπτον βαθύτατα την γην εξεγείροντες νέφη κονιορτού χωmicroάτων και λίθων αναmicroεmicroιγmicroένων microετά καπνού Τα αποτελέσmicroατα της πτώσεως ήσαν φοβερά Μια οικία εν Κορακιαίς δια microιας και microόνης βολής κατέπεσε και βράχοι ογκώδεις εθρυmicromicroατίστηκαν Περί τους 60 microύδροι ερρίφθησαν κατά των Χριστιανών υπό της Χριστιανικής Ευρώπης οι δε Τούρκοι επωφεληθέντες της ανελπίστου διrsquo αυτούς ευκαιρίας εξηκολούθουν ζωηρότερον διασταυρούντες τους αστόχους microύδρους των microετά των Χριστιανικών Ευρωπαίων κατά των δυστυχών Χριστιανών Την στιγmicroήν εκείνην αληθής διεξήγετο πάλη γιγάντων αλλά κατά τίνος Κατrsquo ασθενούς παιδίου Η δραξ εκείνη των ανδρών ηγωνίζετο κατά των συνησπισmicroένων ∆υνάmicroεων της Ευρώπης και της Τουρκίαςhellip Τεmicroάχιον σφαίρας κατέρριψε την σηmicroαίαν αλλrsquo ο γενναίος οπλαρχηγός Μιχ Καλορίζικος διέταξε νrsquo αναστηλώσωσιν αυτήν Πάραυτα ο ατρόmicroητος οπλίτης Σπύρος Καγιαλεδάκης εν τω microέσω της χαλάζης των βολιδοφόρων οβίδων ήρπασε τον κοντόν και ανεστήλωσε την σηmicroαίναν εις την προτέραν αυτής θέσιν Οι επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας Έλληνες αξιωmicroατικοί και λοιποί θεαταί οίτινες microετrsquo αγωνίας και microεγίστης ψυχικής συγκινήσεως παρηκολούθουν τον βοmicroβαρδισmicroόν εξερράγησαν εις ζητωκραυγάς και χειροκροτήmicroατα επί τω συγκινητικώ θεάmicroατι της τοσαύτης γενναιότητος των ολίγων εκείνων προmicroάχων του Προφήτου Ηλιού Το επεισόδιον τούτο έχυσε βάλσαmicroον παραmicroυθίας εις την microεγίστην λύπην ην επροξένει το αποτρόπαιον θέαmicroα της Χριστιανικής αντισταυροφορίας και επλήρωσε δίκαιας υπερηφανείας τας καρδίας των γενναίων αξιωmicroατικών και του πληρώmicroατος εν γένει της Ύδρας ∆υο Ιταλοί ανταποκριταί ευρεθέντες κατrsquo εκείνην την στιγmicroήν επί του καταστρώmicroατος της Ύδρας εξεδήλωσαν επίσης τον θαυmicroασmicroόν των έλεγον διrsquo ότι παρηγορούντο διότι τα ιταλικά πολεmicroικά δεν συmicromicroετέσχον της επαισχύντου πράξεως του βοmicroβαρδισmicroού δεν εύρον όmicroως λόγους να δικαιολογήσωσι το ότι ο Ιταλός Ναύαρχος έδωκε το σύνθηmicroα του βοmicroβαρδισmicroού Μικρόν microετά την αναστήλωσιν της σηmicroαίας το πυρ της microάχης κατέπαυσε ταυτοχρόνως δrsquo εσίγησαν και τα Ευρωπαϊκά τηλεβόλα ΙΙ Αυτό που συντάραξε την Ευρώπη και προκάλεσε τον αποτροπιασmicroό των φιλελεύθερων συνειδήσεων σε όλο τον κόσmicroο ήταν ο σκανδαλώδης βοmicroβαρδισmicroός microιας microικρής χριστιανικής δύναmicroης που αγωνιζόταν να αποτινάξει τον microουσουλmicroανικό ζυγό από τους οmicroοθρήσκους της και

301

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 34: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

υποτιθέmicroενους υπερασπιστές της Με τον τίτλο laquoΤο Κρητικό ζήτηmicroα Επαναστατική έκκληση στην Ευρώπηraquo οι Times του Λονδίνου της 22ας Φεβρουαρίου τύπωσαν microια ολόκληρη σελίδα microε τα γεγονότα της Κρήτης από ανταποκρίσεις των συντακτών τους σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και στο φύλλο της 19ης Μαρτίου του 1897 δηmicroοσίευσαν σχόλιο για την οξύτατη έκθεση του Gladstone για το Ανατολικό ζήτηmicroα

laquoΑυτή η κατάσταση δεν οφείλεται σε lsquoαναζωπύρωση του αγωνιστικού πνεύmicroατος και του σθένουςrsquo στους κόλπους των συmicromicroάχων ούτε στη δράση που ανέλαβε κάποιο από τα microεγάλα κράτη τα οποία διαθέτουν απεριόριστα microέσα και ισχυρά όπλα Οφείλεται ολοκληρωτικά στην Ελλάδα αυτόν τον lsquo∆αβίδ τον αντιmicroέτωπο microε έξι Γολιάθrsquo και οτιδήποτε προκύψει από το σηmicroερινό χάος θα καταγραφεί στο ενεργητικό αυτής της microικρής χώρας και microόνονraquo

Και η γαλλική εφηmicroερίδα Le Temps δηmicroοσίευσε στο φύλλο της 26ης Φεβρουαρίου ότι ο Gladstone εξέφρασε στον ανταποκριτή της στις Κάννες την αγανάκτησή του για την ενέργεια των ∆υνάmicroεων Ο αντίκτυπος του βοmicroβαρδισmicroού διέσχισε τον Ατλαντικό ωκεανό και στις Ηνωmicroένες Πολιτείες έγιναν συγκεντρώσεις διαmicroαρτυρίας για τις ενέργειες των Μεγάλων ∆υνάmicroεων συmicroπαράστασης και συmicroπάθειας για τους αγωνιζόmicroενους Κρητικούς Μερικοί τίτλοι των New York Times δίνουν microια ιδέα για τη γενική συγκίνηση laquoΟι έλληνες microάχιmicroοι καλούνται στην πατρίδα τους Ο [έλληνας] πρόξενος στη Νέα Υόρκη κατακρίνεται γιατί δεν παρέχει άδεια microετάβασηςraquo laquoΣυγκέντρωση συmicroπαράστασης προς την Ελλάδα στο Hyde Parkraquo laquoΣυγκέντρωση στην πόλη της Νέας Υόρκης Ο πρόξενος επικρίνεταιraquo Ο ανταποκριτής του πρακτορείου Reuter στην Αθήνα microετέδιδε

laquoΗ είδηση του βοmicroβαρδισmicroού του στρατοπέδου των κρητών στασιαστών προκάλεσε εδώ microεγάλη συγκίνηση Οι τοπικές εφηmicroερίδες χαρακτηρίζουν την επίθεση lsquoΑνατροπή του Ναυαρίνουrsquo hellip Μεγάλη συγκέντρωση διαmicroαρτυρίας πραγmicroατοποιήθηκε σήmicroερα εδώ για να διαδηλωθεί η αγανάκτηση κατά της ενέργειας των ξένων πολεmicroικών πλοίων που έβαλαν κατά των στασιαστών Υψώθηκαν φωνές υπέρ του πολέmicroου και οmicroιλητές δήλωσαν ότι η χώρα ήταν αποφασισmicroένη περισσότερο παρά ποτέ να θυσιάσει το αίmicroα και τους πόρους της για να συνδράmicroει την Κρήτηhellipraquo

Και ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Gabriel Hanotaux δήλωνε παραστατικά laquoΕπιτέλους άνοιξαν οι υδατοφράκτες των υβριστικών χαρκατηρισmicroών στη Γαλλική Βουλή ο σουλτάνος απεκλήθη lsquoαιmicroοσταγής σουλτάνοςrsquo και ολόκληρη η microακροχρόνια ιστορία φρικαλεοτήτων που έγιναν τώρα θέmicroα συζήτησης της Ευρώπης έχει πλέον τεκmicroηριωθεί microε άφθονα και συγκεκριmicroένα παραδείγmicroαταhellipraquo

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 92-94 Με τη βοήθεια του παραθέmicroατος να προσεγγίσετε το γεγονός του βοmicroβαρδισmicroού του Ακρωτηρίου από τις Μ ∆υνάmicroεις και τους Τούρκους το Φεβρουάριο του 1897 και να επισηmicroάνετε α) την απήχηση που είχε το γεγονός αυτό στη διεθνή κοινή γνώmicroη και β) τη σηmicroασία του στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήmicroατος

302

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 35: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Εργασία για το σχολείο

Ι Οι αιmicroατηρές εξεγέρσεις (του Κρητικού λαού) έχουν ιστορηθεί από λαϊκούς ποιητές έχουν τραγουδηθεί στα ριζίτικα τραγούδια και περιγράφονται ολοζώντανες από microυθιστοριογράφους όπως ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης οι οποίοι καταγράφουν microε αριστουργηmicroατικό τρόπο τα φυσικά φυλετικά θρησκευτικά και κοινωνικά δεδοmicroένα15 τους Μέχρι τον καιρό του Ελευθέριου Βενιζέλου όλες κατέληξαν σε αποτυχία συνθέτουν όmicroως για πάντα microια microοναδική ιστορία αίmicroατος και ηρωισmicroού microύθου και θελκτικού παραmicroυθιού

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 69-70 ΙΙ Η Ιστορία και τα χρονικά microπορεί να microας αφηγούνται τους Κρητικούς αγώνες microε τη λιτή περιγραφή που microπορεί βέβαια να γίνεται ζύmicroη για τη φαντασία όmicroως ένα microυθιστόρηmicroα που κινείται ανάmicroεσα στα πραγmicroατικά γεγονότα και τις microυθικές προεκτάσεις τους κατορθώνει το θαύmicroα να δίνει στην Ιστορία ζωή Μέσα στο έργο του ο Καζαντζάκης ανασταίνει όλη την Κρήτη της εποχής εκείνης από τους επώνυmicroους καπεταναίους microέχρι όλο εκείνο το ανθρωπολόι microεστωmicroένοι άντρες και παλικάρια γυναίκες και παιδιά ζευγάδες και τσοπάνηδες φαmicroελίτες πιστοί της γης και θαλασσινοί δάσκαλοι και καλόγεροι καψαλισmicroένοι από τη φωτιά ηγούmicroενοι και Μητροπολίτες microπαρούτι και ντουφέκια Βέβαια κάποτε υπερβάλλει αλλά ίσως η υπερβολή να είναι γνησιότερη από την πραγmicroατικότητα στην περιοχή της Τέχνης Είναι η ποιητική microετάπλαση της ιστορικής microνήmicroης Γενικότερα microπορεί να πει κανείς ότι ο Καζαντζάκης (Καπετάν Μιχάλης Ο Χριστός ξανασταυρώνεται Αναφορά στο Γκρέκο) και ο Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό microιας πολιτείας Παντέρmicroη Κρήτη Ηφαίστειο) έδωσαν έργα που microπορεί να αναπληρώσουν το ιστορικό δηmicroοτικό τραγούδι της άλλης Ελλάδας αλλά και να δώσουν πλήθος από ιστορικές ειδήσεις

Κων Σπ Μαστρογιαννάκης laquoΟ lsquoΚαπετάν Μιχάληςrsquo του Καζαντζάκη ως ιστορική πηγή για το Μεγάλο Κάστροraquo ∆ιάλογος (περιοδική έκδοση

της Ένωσης Φιλολόγων Νοmicroού Ηρακλείου) τχ 11-12 Ηράκλειο Απρίλιος 1993 σ 118

Οι microαθητές microπορούν να microελετήσουν ένα από τα αναφερόmicroενα έργα του Ν Καζαντζάκη ή του Π Πρεβελάκη microε κριτήρια ιστορικά και να παρουσιάσουν στην τάξη εισήγηση microε σχετικό θέmicroα

15 Η εξέγερση του 1889 περιγράφεται από τον Ν Καζαντζάκη στο βιβλίο του laquoΟ Καπετάν Μιχάληςraquo

το οποίο είναι η πραγmicroατική ιστορία του πατέρα του συγγραφέα που πολέmicroησε στην εξέγερση εκείνη Στην laquoΠαντέρmicroη Κρήτηraquo ο Π Πρεβελάκης αναφέρεται στην εξέγερση του 1866-69 και στο τρίτοmicroο έργο του laquoΟ Κρητικόςraquo παρουσιάζει την ιστορία των κρητικών εξεγέρσεων από τα microέσα του αιώνα microέχρι το 1910 ο τρίτος τόmicroος laquoΗ Πολιτείαraquo παρουσιάζει τον Βενιζέλο

303

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 36: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Συmicroπληρωmicroατικά Κείmicroενα

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 1

ΤΑ ΦΙΛΟΚΡΗΤΙΚΑ ΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ VICTOR HUGO ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-1869 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

Από το 1866 που άρχισε η Επανάσταση microέχρι το τέλος της ο V Hugo παρεmicroβαίνει microε τις επιστολές του αφού δεχθεί προηγουmicroένως πέντε laquoΕκκλήσειςraquo από διάφορα άτοmicroα (Κρήτη - Αθήνα) τα οποία τον παρακαλούν να επέmicroβειhellip Τα γεγονότα του 1866 στην Κρήτη συγκλονίζουν την Ευρώπη και την ψυχή του Το ολοκαύτωmicroα ιδιαίτερα του Αρκαδίου θα αποτελέσει το έναυσmicroα της αλληλογραφίας του microε τους επαναστάτες Γνωρίζει πολύ καλά την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων και πιο πολύ της πατρίδας του Έτσι ενώ ο γαλλικός λαός βλέπει microε συmicroπάθεια το εθνικό απελευθερωτικό κίνηmicroα των Κρητικών και οι Γάλλοι εθελοντές πολεmicroούν στο πλευρό των Κρητικών η γαλλική κυβέρνηση ακολουθεί άλλη τακτική Αυτό θα επισηmicroανθεί από τον V Hugo που θα πει

laquoΑλίmicroονο Οι κυβερνήσεις που λέγονται πολιτισmicroένες σωπαίνουν συνωmicroοτούν microε τη σιωπή τους εναντίον της Κρήτης (hellip) Συγκινήθηκε -το Παρίσι- απrsquo την Ελλάδα (του 1821) και δεν συγκινιέται απrsquo την Κρήτη που είναι Ελλάδα Εδώ και σαράντα χρόνια τα Ψαρά το είχαν ξεσηκώσει σήmicroερα το Αρκάδι το αφήνει αδιάφορο Κι όmicroως πρόκειται για τον ίδιο ηρωισmicroό για την ίδια υπόθεση για το ίδιο δίκιοhellipraquo

Έτσι το microόνο όπλο που του microένει είναι η ηθική συmicroπαράσταση στους αγωνιζόmicroενους και η προσπάθεια αφύπνισης της κοινής γνώmicroης για το δίκιο των επαναστατών Γνωρίζει πολύ καλά πως έχει να αντιmicroετωπίσει microια αδιάφορη κοινή γνώmicroη ή ανενηmicroέρωτη Απευθύνεται για το θέmicroα της Κρήτης όπου microπορεί ακόmicroη και στην Αmicroερικανική Κυβέρνηση Γράφει

laquoΤον 18ο αιώνα η Γαλλία απελευθέρωσε την Αmicroερική hellip Απελευθερώστε την Κρήτη και σας δίνουmicroε εξόφληση της οφειλής σας Πληρώνοντας στην Ελλάδα είναι το ίδιο σαν να πληρώνετε στη Γαλλίαhellipraquo

Στην Τεργέστη η ονοmicroαστή εφηmicroερίδα αυτής της εποχής laquoΗmicroέραraquo (Le Jour) του Αναστ Βυζαντίου καθώς και η laquoΚλειώraquo (Clio) του ∆ιον Θερσανού φιλοξενούν άρθρα και επιστολές για το Κρητικό ζήτηmicroα βαθιά χαραγmicroένα στη microνήmicroη των Ελλήνων Ειδικότερα η πρώτη (Ηmicroέρα) χαρακτηριζόταν από πάθος και πατριωτισmicroό και δεν έπαυε να υπενθυmicroίζει στην Ευρώπη να πράξει το καθήκον της απέναντι στην Κρήτη στα άρθρα της του ∆εκεmicroβρίου του 1866 Στον υπέρ της Κρήτης αγώνα microπαίνει κι ο V Hugo από τις στήλες της εφηmicroερίδας laquoΚλειώraquo όταν

304

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 37: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

microια πρώτη έκκλησή του απευθύνεται απrsquo την Αθήνα Γράφει το ∆εκέmicroβριο του 1866

laquoΈκκληση φτάνει απrsquo την Αθήνα Η πόλη του Αισχύλου και του Φειδία microε καλεί φωνάζουν το όνοmicroά microου Ποιος είmicroαι εγώ για να rsquoχω τέτοια τιmicroή Ένα τίποτε εδώ είmicrorsquo ένας νικηmicroένος Και ποιοι εκείνοι που σε microένα απευθύνονται Οι νικητές του αύριο Γενναίοι microου Κρήτες microπορεί να rsquoστε τώρα στη σκλαβιά όmicroως η νίκη έρχεταιhellip Κι αν ακόmicroη σας συντρίψουν τώρα ο θρίαmicroβος σας περιmicroένει Ο θάνατος η κραυγή διαmicroαρτυρίας κι αυτή πάλι microια δύναmicroη Τα ισχυρά κράτη πού rsquoναι εναντίον σας -συνασπισmicroοί της τυφλής βίας και των προκατειληmicromicroένων αντιλήψεων- λέω πως ετούτες οι παλιές τυραννίες των όπλων έχουν κύριο γνώρισmicroά τους την ευκολία microε την οποία διαλύονται Όχι ποτέ κανείς δεν θα σας θεωρήσει νικηmicroένους κι αν ακόmicroη κατασταλεί η Επανάστασή σας οι αρχές της δεν θα καταλυθούν Τετελεσmicroένα γεγονότα δεν υπάρχουν Μόνο το δίκιο υπάρχει Λες και κύmicroατα τα γεγονότα σκεπάζουν το δίκιο microα τούτο ξαναβγαίνει στην επιφάνεια Κρήτες Έλληνες έχετε microε το microέρος σας το δίκιο κι έχετε τη λογική Γιατί microυαλό ανθρώπου δεν microπορεί να το χωρέσει πως είναι δυνατόν να υπάρχει πασάς Τούρκος στην Κρήτη Γιατί εκείνο που ισχύει για την Ιταλία πρέπει να εφαρmicroοστεί και στην Ελλάδα ∆εν νοείται επιστροφή της Βενετίας στην Ιταλία χωρίς ταυτόχρονα να επιστραφεί κι η Κρήτη στην Ελλάδα ∆εν microπορεί τα ίδια κέντρα εξουσίας να λένε laquoναιraquo στη microια περίπτωση και laquoόχιraquo στην άλληhellip Ζήτηmicroα Κρητικό εφεξής θα υπάρχει Και τούτο θα λυθεί σαν όλα τα προβλήmicroατα του αιώνα microας microόνο microε την απελευθέρωση της Κρήτης (microόνο) microε την Ελλάδα ακέραιηhellipraquo (V Hugo)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1867 ο V Hugo απαντά [σε νέα] έκκληση των Κρητικών microε το παρακάτω γράmicromicroα του στην εφηmicroερίδα laquoClioraquo

laquoΓράφοντας ετούτες τις γραmicromicroές υπακούω στην εντολή που έρχεται από ψηλά microια εντολή αγωνίας Η Ελλάδα microου απευθύνει και δεύτερη έκκληση microια επιστολή που φθάνει απrsquo το πεδίο των επαναστατών απrsquo τον Οmicroαλό της Κυδωνίας βαmicromicroένη microε το αίmicroα των microαρτύρων και γραmicromicroένη microέσα σε ερείπια και νεκρούς Είναι γεmicroάτη από την πνοή της λευτεριάς και της ευγένειας Εντολή ηρωική έχει σαν επικεφαλίδα της τον τίτλο laquoΟ λαός της Κρήτης στον V Hugoraquo Μου λέει laquoΣυνέχισε αυτό που άρχισεςraquo Συνεχίζω κι αφού το θέλει η Κρήτη που ξεψυχάει ξαναπαίρνω το λόγοhellip Ας δούmicroε λοιπόν σε ποιο σηmicroείο βρίσκεται η Επανάσταση στην Κρήτη Να τα γεγονότα Όχι η επανάσταση δεν έσβησε Της στερήσανε τους κάmicroπους microα έχει τα βουνά δικά της Ζει και στέλνει εκκλήσεις ζητά βοήθεια Γιατί επαναστάτησαν οι Κρητικοί Επειδή ο Θεός τους χάρισε την πιο όmicroορφη πατρίδα του κόσmicroου κι οι Τούρκοι την κατάντησαν την πιο άθλια γιατί έχει σοδειά microα όχι εmicroπόριο έχει πόλεις αλλά όχι δρόmicroους χωριά κι όχι σοκάκια λιmicroάνια κι όχι ταρσανάδες ποτάmicroια χωρίς γέφυρες παιδιά χωρίς σχολεία δικαιώmicroατα αλλά όχι νόmicroους τον ήλιο αλλά όχι το φως Οι Τούρκοι σκόρπισαν

305

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 38: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

παντού το σκοτάδι Ξεσηκώθηκαν γιατί η Κρήτη είναι Ελλάδα κι όχι Τουρκία γιατί ο ξένος ζυγός δεν υποφέρεται γιατί ο δυνάστης όταν η ράτσα του είναι τέτοια είναι απαίσιος δεν υποφέρεται Γιατί ένας κατακτητής που microέσα του φωλιάζει η βαρβαρότητα δεν microπορεί να rsquoναι δεκτός στην πατρίδα του Μίνωα και του Ετέαρχου Γιατί θα ξεσηκωνόσουν κι εσύ Γαλλία Η Κρήτη και microε το δίκιο της ξεσηκώθηκε Τι έφερε τούτος ο ξεσηκωmicroός Θα σας το πω Μέχρις τις 3 του Γενάρη -1867- τέσσερις microάχες απrsquo τις οποίες οι 3 νικηφόρες στον Αποκόρωνα το Βαφέ και το Καστέλλι και microια περίλαmicroπρη ήττα το Αρκάδι Τώρα το νησί είναι κοmicromicroένο στα δύο microισό οι Τούρκοι και microισό οι Έλληνες microε γραmicromicroή επιχειρήσεων που ξεκινά απrsquo τrsquo Ασκύφου και Ρόκολι από Κίσαmicroο - Λασίθι microέχρι και Ιεράπετρα Στριmicroωγmicroένοι εδώ και 6 βδοmicroάδες οι Τούρκοι απrsquo τους Επαναστάτες δεν είχαν παρά microερικά σηmicroεία στις ακτές και τη δυτική πλευρά του Ψηλορείτηhellip Την ώρα εκείνη το τιmicroωρό χέρι της Ευρώπης θα microπορούσε να είχε σώσει την Κάντια (Κρήτη) Μα η Ευρώπη δεν είχε λέει καιρό Ήτανε κάποιος laquoγάmicroοςraquo κι αυτή κοίταζε το laquoχορόraquo Τι κάνουν οι λεγόmicroενες πολιτισmicroένες Κυβερνήσεις Τι περιmicroένουν Ψιθυρίζουν laquoΥποmicroονή Κάνουmicroε διαπραγmicroατεύσεις ∆ιαπραγmicroατεύσειςraquo Και την ίδια ώρα ξεριζώνονται οι ελιές και οι καστανιές γκρεmicroίζονται τα ελαιοτριβεία καίγονται τα χωριά και οι σοδειές στέλνονται πληθυσmicroοί στα βουνά να πεθάνουν απrsquo την πείνα και το κρύο αποκεφαλίζονται οι άντρες απαγχονίζονται οι γεροντότεροι hellip Την ίδια ώρα που λέτε laquoΥποmicroονήraquo οι Τούρκοι microπαίνουν στις Μουρνιές όπου microονάχα γυναίκες και παιδιά υπάρχουν δίπλα σε σωρούς πτωmicroάτων ανδρών και παιδιών Και η κοινή γνώmicroη Τι κάνει Τι λέει Τίποτε Μεταστρέφεται από άλλους Τι τα θέλετε Αυτές οι καταστροφές είναι κακότυχες γιατί δεν είναι της laquomicroόδαςraquo ∆υστυχώς Βασιλιάδες Μια λέξη σας και σώθηκε τούτος ο λαός Μια λέξη πες Ευρώπη και γρήγορα Μα για τι είστε λοιπόν ικανοί αν όχι και γιrsquo αυτό Μα όχι Σωπαίνετε και θέλετε κι οι άλλοι να σωπαίνουν Απαγορεύεται να αναφέρεται κανείς στην Κρήτη Αυτό συνίσταται Και τούτη η συνωmicroοσία είναι η πιο αισχρή απrsquo όλες είναι η συνωmicroοσία της σιωπής Αλλά ο κεραυνός δεν ξεκινά απrsquo τη σιωπή Θα rsquoρθει από ψηλά και στην πολιτική τη γλώσσα ο κεραυνός πια ονοmicroάζεται Επανάσταση

V Hugoraquo Ο V Hugo γνωρίζει τα γεγονότα στο Αρκάδι microε όλες τις διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες Γράφει λοιπόν στην laquoClioraquo τον Μάρτη του 1867 (ή το Φλεβάρη)

laquoΓνωστή η λέξη Αρκάδι όχι όmicroως κι ότι έγινε εκεί Να microε διασταυρωmicroένες πληροφορίες λεπτοmicroέρειες άγνωστες στο κοινό Στο Αρκάδι -microοναστήρι κάτω απrsquo το βουνό Ίδη κτισmicroένο απrsquo τον Ηράκλειο- 16000 Τούρκοι έκαναν έφοδο εναντίον 197 ανδρών και 343 γυναικοπαίδων Οι Τούρκοι έχουν 26 πυροβόλα και 2 βοmicroβιδοβόλα οι Έλληνες microονάχα 240 ντουφέκια Η microάχη κρατάει δυο microέρες και δυο νύχτες Το microοναστήρι δέχεται 1200 οβίδες Γκρεmicroίζεται ένας τοίχος απrsquo όπου microπαίνουν οι Τούρκοι Οι

306

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 39: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

Έλληνες συνεχίζουν τη microάχη και 150 ντουφέκια αχρηστεύονται Ο αγώνας κρατά άλλες 6 ώρες στα κελιά και τις σκάλες Νεκροί 2000 κείτονται στην αυλή Στο τέλος κάθε αντίσταση στοmicroώνεται βίαια Μυρmicroήγκια αναρίθmicroητα οι Τούρκοι γεmicroίζουν την αυλή microονάχα microια κάmicroαρα έmicroεινε αmicroπαρωmicroένη η microπαρουταποθήκη Και στο χώρο αυτό κοντά στο Ιερό ανάmicroεσα σε γυναικόπαιδα νεαρός ιερωmicroένος ο ηγούmicroενος Γαβριήλ 84 ετών προσεύχεται Έξω σκοτώνονται οι πατεράδες των παιδιών και οι άντρες των γυναικών hellip Τσεκουριές στην πόρτα που υποχωρεί και πέφτει Ο ηγούmicroενος πιάνει ένα δαυλί ρίχνει microια microατιά στα γυναικόπαιδα γέρνει το δαυλό στη microπαρούτη και γίνονται αθάνατοι όλοι Θεϊκιά τροmicroερή επέmicroβαση η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους νικηmicroένους η αγωνία του θανάτου γίνεται θρίαmicroβος και η ηρωική Μονή που σαν κάστρο αγωνίστηκε σβήνει σαν ηφαίστειο ∆εν έχει να ζηλέψει τίποτε απrsquo το έπος των Ψαρών κι ούτε κάτι απrsquo τη λαmicroπρότητα του Μεσολογγιούhellipraquo (V Hugo)

Είναι γεγονός πως όλα αυτά σιγά-σιγά συντελούν στο νrsquo αφυπνισθούν ο κυβερνήσεις Τρίτη έκκληση γίνεται στον ποιητή το 1869 απrsquo τον Βολουδάκη microετά την προδοσία της δυτικής διπλωmicroατίας να microεσολαβήσει στην Αmicroερική Κι ο G Flourens τον βεβαιώνει σαν αντιπρόσωπος του κρητικού λαού

laquoΤην ηmicroέρα που η ελεύθερη σηmicroαία θα κυmicroατίσει πάνω στα λυτρωmicroένα Χανιά θα εγκαινιάσουmicroε την ελευθερία microας στήνοντας εκεί το άγαλmicroά σαςraquo

Κι ο V Hugo τονίζει microεταξύ άλλων laquoΗ υπόθεση της Κρήτης είναι υπόθεση της Ελλάδας και η υπόθεση της Ελλάδας είναι υπόθεση της Ευρώπηςhellipraquo

Στ Γ Καλαϊτζόγλου laquoΤα φιλοκρητικά αισθήmicroατα του Victor Hugo κατά την επανάσταση του 1866-1869 Οι επιστολές τουraquo π Θαλλώ

(περιοδική έκδοση του Συνδέσmicroου Φιλολόγων Ν Χανίων) τχ 3 Φθινόπωρο 1991 Χανιά σσ 170-180

Συmicroπληρωmicroατικό κείmicroενο 2

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟ 1878 ΕΩΣ ΤΟ 1889 ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ [ΚΑΡΑΒΑΝΑ∆ΕΣ - ΞΥΠΟΛΗΤΟΙ]

Από το 1878 οι Κρήτες είχαν διαιρεθεί σε δύο microεγάλα κόmicromicroατα τους Συντηρητικούς ή Καραβανάδες και τους Φιλελεύθερους ή Ξυπόλητους16 Τα κόmicromicroατα αυτά δεν διέφεραν στις απόψεις τους για τα εθνικά θέmicroατα και στις επιδιώξεις τους όπως η ένωση microε την Ελλάδα είχαν όmicroως διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισmicroούς Η

16 Το πολιτικό παρατσούκλι laquoΚαραβανάδεςraquo υποδήλωνε ότι οι συντηρητικοί αποmicroυζούσαν τα

δηmicroόσια κονδύλια ενώ το laquoΞυπόλητοιraquo υπαινισσόταν την ανέχεια των φιλελευθέρων Την εξήγηση αυτή πρόσφερε στη συγγραφέα ο εγγονός του Αντώνιου Μιχελιδάκη του ανθρώπου που επινόησε τις δύο αυτές ονοmicroασίες των πολιτικών παρατάξεων της Κρήτης

307

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 40: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

περιγραφή των λόγων ύπαρξης των σταδίων εξέλιξης της ιδεολογίας και των διαφορών τους από τον Βενιζέλο παρουσιάζει ενδιαφέρον

laquoΠασίγνωστον και ανεπίδεκτον συζητήσεως είναι ότι όσον αφορά τον διάπυρον του Κρητικού Λαού πόθον προς εθνικήν αυτού αποκατάστασιν ουδεmicroία ποτέ υπήρξεν υπάρχει ή microέλλει να υπάρξη διαφωνία microεταξύ των Κρητών Η ιστορία αυτού και οι ποταmicroοί των αιmicroάτων και τα ολοκαυτώmicroατα άτινα υπέρ του ιδεώδους αυτού τούτου προθύmicroως πάντοτε προσήνεγκεν εισίν οι διαπρύσιοι τούτου microάρτυρες Η διαίρεσις λοιπόν των γνωmicroών των εκ Κρήτη πολιτευοmicroένων περιστρέφεται εις λόγους αποκλειστικώς σχετιζοmicroένους προς την καθεστηκυίαν εσωτερικήν τάξιν και τον τρόπο της δράσεως προς σκοπιmicroωτέραν λειτουργίαν του διέποντος την Νήσον πολιτεύmicroατος και ασφαλεστέραν επίτευξιν του κοινώς επιδιωκοmicroένου ιδεώδους Η διαίρεσις άλλως τε αύτη των γνωmicroών είναι φυσικωτάτη εν παντί οπωσδήποτε κοινοβουλευτικώ πολιτεύmicroατι και microάλιστα παρά Λαώ υπεράγαν ζωηρώ και παραλλήλως σχεδόν τω ελευθέρω Ελληνικώ Λαώ υπό πνευmicroατικήν έποψιν αναπτυσσοmicroένω κοινάς δrsquo έχοντι microετrsquo αυτού τας πλείστας σχεδόν αρετάς και κακίας Η microόνη θετική διάκρισις ην microεταξύ των δυο παλαιουσών microερίδων ηδύνατό τις να βεβαιώση ην ότι η microία εκ των ζωτικωτέρων στοιχείων του τόπου εξ υπαρχής συγκειmicroένηhellip ελάmicroβανε πάντοτε την πρωτοβουλίαν εδείκνυτο ζωηροτέρα της άλλης εξετίθετο περισσότερον εις την microήνιν της Κυβερνήσεως και δια τούτο υπrsquo αυτής κατεδιώκετο και κατασυνετρίβετο ει και πλειστάκις πλειοψηφήσασα ενώ η ετέρα πλειότερα συντηρητικά στοιχεία κατrsquo αρχάς περιέχουσα απαρτιζοmicroένη δrsquo εν πολλοίς εκ προσώπων δρασάντων εν τω παρελθόντι microάλλον επιφυλακτική και του παρόντος εχοmicroένη εχρησίmicroευσεν ως κανονιστικόν τι όργανον της ορmicroητικής δυνάmicroεως της ετέρας Έτερον χαρακτηριστικόν της πρώτης είναι ότι επρωτοστάτησε και ηγωνίσθη πάντοτε εν τη Βουλή υπέρ διαφόρων microεταρρυθmicroίσεωνhellip και απετελείτο υπό των microάλλον ανεπτυγmicroένων Εν τοιαύτη των πραγmicroάτων καταστάσει λίαν φυσικόν είναι ότι ζωηρά microερίς διεξεδίκησε microεν υπέρ εαυτής τον τίτλον της προοδευτικής ή φιλελευθέρας απέδωκε δε τον τίτλον της συντηρητικής εις την ετέραν εξ ου και αύτη έmicroεινεν ευχαριστηmicroένη άνευ τινός διαmicroαρτυρίας αποδεξαmicroένη τούτον Ούτος δrsquo είναι ο microόνος λόγος της διαιρέσεως των Κρητών εις Φιλελευθέρους και Συντηρητικούς όρου προς διάκρισιν microάλλον ή προς ουσιαστικώτερόν τινα χαρακτηρισmicroόν των microερίδων χρησιmicroεύοντοςraquo

Από την άλλη microεριά παρατηρεί ότι η αρχή του ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα στα δύο κόmicromicroατα οφειλόταν ως ένα βαθmicroό στο εκλογικό σύστηmicroα του 1878 και γράφει πως

laquohellip το ήmicroισυ των Βουλευτών ανανεούτο κατrsquo έτος εκλεγοmicroένων υπό εκλεκτόρων ∆ηmicroογερόντων καλουmicroένων εκλεγοmicroένων και τούτων διrsquo ελαττωmicroατικωτάτου και ανοmicroοιοmicroόρφου συστήmicroατος όπερ έδιδε χώραν εις

308

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 41: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

πλείστα εκλογικά όργια Εξ ου η εκάστοτε Βουλή δεν εξεπροσώπει ούτε την γνησίαν ούτε την ταυτόχρονον εκδήλωσιν της βουλήσεως της χώραςraquo

309

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute
Page 42: κρητική επανάσταση- κρητικό ζητημα κεε

310

Έτσι σύmicroφωνα πάντοτε microε τον Βενιζέλο παρά την ευεργετική έναρξη του κοινοβουλευτισmicroού το 1878 ο κοmicromicroατικός ανταγωνισmicroός οξύνθηκε εξαιτίας των ελαττωmicroάτων του εκλογικού συστήmicroατος το οποίο έσυρε τους Κρήτες σε microια αέναη εκλογική αναmicroέτρηση και στην ουσία αντικαθιστούσε τους παλιούς θρησκευτικούς ανταγωνισmicroούς microε κοmicromicroατικούς στους οποίους οι microουσουλmicroάνοι διαmicroοιράζονταν microεταξύ των δύο παρατάξεων των χριστιανών Στις αναmicroετρήσεις για την απόκτηση θέσης και την κατάκτηση της εξουσίας τα ουσιαστικά συmicroφέροντα της Κρήτης παραmicroελούνταν τα οικονοmicroικά οδηγούνταν στο χάος και η εκάστοτε χαmicroένη παράταξη ραδιουργούσε εναντίον του γενικού διοικητή και συνωmicroοτούσε microε τους εχθρούς στην Κωνσταντινούπολη

Λ Μακράκη Ελευθέριος Βενιζέλος όπ σσ 216-220

  • Ccedil igravearingatildeUumleumlccedil ecircntildeccedilocirceacuteecircTHORN AringethaacuteiacuteUumloacuteocircaacuteoacuteccedil 1866 -
  • Ocirciuml otildeethuumligraveiacuteccediligraveaacute ocircccedilograve 14ccedilograve IgraveaacuteAgraveiumlotilde 1866 ocircugraveiacute
  • Iuml Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecircuumlograve Iacuteuumligraveiumlograve ocirciumlotilde 1868
  • Ccedil OtildeethiumlaumliumldivideTHORN ocirciumlotilde Iumlntildeatildeaacuteiacuteeacuteecirciumlyacute Iacuteuumligraveiumlotilde - ETH
  • Ccedil Oacuteyacuteigraveacircaacuteoacuteccedil ocircccedilograve timesaacuteeumlYacuteethaacuteograve (1878)
  • OslashTHORNoumleacuteoacuteigraveaacute ocircccedilograve 25ccedilograve Eacuteaacuteiacuteiumlotildeaacutentildeszligiumlotilde 1897 oacute
    • Aringiacute iumliacuteuumligraveaacuteocirceacute ocirciumlotilde Egravearingiumlyacute ecircaacuteeacute ocircccedilograve ETHaacuteocircntildeszlig
      • centigravearingoacuteccedil aacuteiacuteocircszligaumlntildeaacuteoacuteccedil ocircccedilograve aringeumleumlccediliacuteeacuteecircTHORNograve ecircotilde
      • ocircugraveiacute IgravearingatildeUumleumlugraveiacute AumlotildeiacuteUumligravearingugraveiacute iacuteaacute ethntildeiumldivideugraventildeTHORNoacute
      • AacuteethiumlaumliumldivideTHORN ocircccedilograve eumlyacuteoacuteccedilograve ocircccedilograve aacuteotildeocirciumliacuteiumligraveszligaacuteograve
      • ETHntildeiumlecircTHORNntildeotildeicircccedil ocircccedilograve AtildearingiacuteeacuteecircTHORNograve OacuteotildeiacuteYacuteeumlaringotildeoacuteccedil
      • Aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil ocircccedilograve aringethszligoacuteccediligraveccedilograve aacuteethuumloumlaacuteoacuteccedil
        • Iuml Aacuteiacuteocirceacuteiacuteaacuteyacuteaacutentildedivideiumlograve centatildeatildeeumliumlograve times timesUumlntildeeacuteograve
          • AringntildeugraveocircTHORNoacutearingeacuteograve aacuteiacuteocirceacuteecircaringeacuteigravearingiacuteeacuteecirciumlyacute ocircyacuteethiumlotilde
          • OacuteocircTHORNeumlccedil Aacuteacute