КОПАНИЧАР - (Петре Гарката)

God. XIV Broj 14 2009

Sponzorirano od ZKMAK i Ministerstvo za kultura na Republika Makedonija

Nikola Mihajlovski

Broj 14, 2009 god.

Loza Vasko Popovski

Carski dveri Manastir s. @ur~e,

Demirhisarsko17 vek

Sv. NikolaZoran Dimov

Doma{en ikonostasZoran Markovski

Na{e ime - svetlina na{aDim~e Bunteski

Sv. Nektarij Bitolski

Len~e Krsteska

êkaweStoje Dodevski

RaspetieAleksandar âvdarovski

Makedonsko spisanie za kopani~arstvo broj 14 - 20093

Nastani:- Ekskluzivno- 46-ta izlo`ba vo Sveti Nikole- 47-ma izlo`ba vo Skopje- Pozdraven govor - Kopani~arska kolonija Sv. Joakim Osogovski

Hronologija:- Prilepsko-slep~enski rezbarski centar

Reportaà:- Kopani~arot Qubomir Bisin- Kopani~arot Rade Kostovski- Rezbi od albumot na ZKMAK- Knigi od prof. d-r Dimitar ]ornakov- Kolonija Papradi{te- X i XI samostojna izlo`ba na “atelje make”- Ikonostasot od Cvetan Nikoloski- Umetnosta qubov i ìvotna opredelba

Tehniki:- Geometrija na se~ivo i agol na ostrewe kaj dletata- Represivni merki protiv ksilofagnite insekti

4,567

8,910,11

15,16

1718

19,20,21,2223242526

27,28,29

30,31,3233,34

Sodrìna

Nezaboraveni:- In memorium - Sokol [utinovski- In memorium - Ajri Doku- In memorium - Branko Kletni~ki

121314

Zanimlivosti:- Mrakot i svetlinata- Donatelovata Marija Magdalena- Ra|aweto na rezbata- Makaroni na kopani~arski na~in

35363738


E K S K L U Z I V N O :- Fotografii od likot na Petre

Filipovski Garkatai

- Fotografija od lebedovata pesna naGarkata, ikonostasot vo

Sv. Nikola - Kru{evo, koj izgorel vo1903 godina za vreme na Ilindenskoto

Vostanie

Nastani

Avtoportret na GarkataSv. Spas Skopje

Avtoportret na GarkataSv. Jovan Bigorski

Petre Garkatana mladi godini

Petre Garkata (na sredina) na stari godini so tajfata


Nastani

Ik

on

ost

aso

t v

o S

v.

Ni

ko

la

- K

ru{

evo

leb

edo

vat

a p

esn

a n

a Ga

rk

ata

(sl

ik

ata

e n

ajd

ena

vo

Laj

pc

ig

- Ge

rm

ani

ja,

ja s

li

kal

ger

man

ski

pat

epi

sec

)

SSoglasno so strategijata za afirmacijana kopani~arstvoto vo delot naMakedonija kade {to kopani~arstvoto

nema tradicija, zdruènieto na kopani~arite naMakedonija za prv pat se pretstavi pred javnostavo Sveti Nikole so svojata 46-ta po red izlo`ba.

Toa be{e voop{to i prva kopani~arskaizlo`ba postavena vo ova simpati~no grad~e voIsto~na Makedonija. Izlo`bata ja realiziravmevo prostoriite na Domot na kulturata "KrsteMisirkov" od Sveti Nikole a vo ~est na denot naOsloboduvaweto na gradot 14-ti septemvri. Op{te vpe~atokot deka na{ata izlo`ba inzvonredno sevklopi vo mno{tvoto interesni manifestaciiuspe{no organizirani od lokalnata samoupravana Sveti Nikole po povod praznikot na gradot.

Pred golem broj na posetiteli, javni i kul-turni pretstavnici na gradot, gosti od zbrati-menite gradovi, pretstavnici na crkvata i prisut-nite kopani~ari, so prigodni zborovi izlo`bataja otvori gradona~alnikot na Sveti Nikole g.Robert \orgiev.

Za istorijatot i zna~eweto na kopani~arstvo-to kako na{a makedonsko tradicionalna umetnostgovore{e Dr. Dimitar ]ornakov, istori~ar naumetnosta i eminenten poznava~ nakopani~arstvoto vo Makedonija pa i po{iroko.

Od strana na doma}inot prisutnite gi poz-dravi simpati~nata rakovoditelka na Domot nakulturata g-|a Valentina Aleksova a od strana nazdruènieto na kopani~arite na Makedonija,organizatorot na izlo`bata i maketing menaxe-rot na Zdruènieto g. Dim~e Bunteski.

Prisutnite kopani~ari bea voodu{eveni odqubezniot priem i srde~noto gostoprimstvo nadoma}inite. Vo prijatnoto druèwe na koktelotorganiziran vo na{a ~est iskaàno e obostranaèlba i podgotvenost za ponatamo{na sorabotka ina{a prisutnost vo Sveti Nikole sokopani~arski tvorbi i prezentacii.

Dim~e Bunteski


46-ta Kopani~arska izlo`ba14-26 septemvri

Dom na kulturata “Krste Misirkov”Sveti Nikole

Nastani

Od otvoraweto na izlo`bata Golema tabla Toni Razmovski

KKako i mnogu gosti vo minatoto,najnovata produkcija na delatana ~lenovite na zdruènieto na

kopani~arite na Makedonija vo glavniotgrad na dràvata be{e pretstavena voDomot na ARM vo Skopje.

Ovoj pat se pretstavija 41 avtor so 68dela so najrazli~ni motivi izraboteni voplitok i dlabok reqef, aùrna i pod-kopana rezba kako i so kopani~arskaskulptura.

Vo ubaviot ambient na Domot na ARM,pred polna sala na gosti i po~ituva~i nakopani~arstvoto izlo`bata ja otvori i zakopani~arstvoto inspirativno govore{ed-r. Dimitar ]ornakov golemiot pozna-va~ na makedonskoto kopani~arstvo iosvedo~en prijatel i podrùva~ nana{eto zdruènie.

Vo svoeto iskaùvawe d-r. ]ornakovposebno se zadrà na golemiot odliv naskapoceni kopani~arski dela od Makedo-

nija vo izminatite vekovi i decenii {topretstavuva nenadomestliva zaguba zana{ata kulturna istorija i na{eto umet-ni~ko bogatstvo. Navistina e krajnovreme da obrneme pove}e vnimanie voza{titata na na{ite rezbi i ikoni ivoop{to na na{eto kulturno nasledstvoso koe raspolagame (moja zabele{ka).

Vo ime na zdruènieto na kopani~ari-te na Makedonija prisutnite gi pozdravig. Dim~e Bunteski marketing menaxer nazdruènieto i orgranizator na izlo`ba-ta. Pri toa toj gi pokani prisutnite soednominutno mol~ewe da se odade po~itna na{ite prerano po~inati kolegi igolemi kopani~arski majstori HajriDoku i Branko Kletni~ki koi so svoitedela ostavija traen beleg vo sovremenetomakedonsko kopani~arstvo a vo kopani-~arskite srca taga i ve~no se}avawe.

Dim~e Bunteski


47-ma Kopani~arska izlo`ba28 septemvri - 10 oktomvri

2009 godina.Dom na ARM - Skopje

Nastani

Od otvoraweto na izlo`bata Od otvoraweto na izlo`bata


VVVVe~erva go imame golemoto zadovolstvo na ovaaizlo`ba da gi pogledneme izvonrednite vrednidela na na{ite talentirani kopani~ari od

pove}e gradovi na Makedonija. Niv gi ima u{te mnogu akoi ne se zastapeni na ovaa izlo`ba.

Dozvolete mi dragi prisutni da napravime eden kra-tok osvrt na razvojniot pat na makedonskata rezba sovekovi nanazad. Nesporno e deka Makedonija spa|a voredot na najbogati i najvredni umetni~ki rezbarskidela koi datiraat u{te od 14-ot vek pa navamu se odne-seni od Makedonija i tie denes gi krasat vitrinite namuzeite i galeriite na sosednite zemji. Takov eprimerot so vratata od crkvata Sv. Nikola Bolni~ki odOhrid- 14 vek, denes e vo Nacionalniot istoriski muzejvo Sofija. Sli~na e sudbinata i na dve carski dveriizraboteni vo plitka rezba koi pripa|aat od vremeto naPrilepsko-Slep~enskiot rezbarski centar, odnosno od16 vek, dodeka drugi carski dveri izraboteni vo 1803godina od ve{tite race na mija~ki kopani~ar, seizloèni vo vitrinite na Hudoèstvenata galerija voSofija. A {to da kaème za vrvnoto umetni~ko delo-carskite dveri od 14 vek-denes izloèni vo Narodniotmuzej vo Belgrad. Tamu se nao|aat i carski dveriraboteni vo plitka rezba koi pripa|aat na Prilepsko-Slep~enskiot rezbarski centar, koi se zemeni od ohrid-skata crkva Sv. Bogorodica Perivleptos, dene{en Sv.Kliment. Mno{tvo takvi rezbarski dela odneseni odMakedonija gi ima vo pove}e evropski metropoli.

A {to da kaème za uni{tenite remek-dela nana{ite mija~ki kopani~ari od 19-ot vek. Izgoreni dvaikonostasa vo gradot Kalofer vo Bugarija-delo nabra}ata Dimitar i Andon Stani{evi po poteklo odseloto Treson~e Debarsko a rodeni vo Kru{evo,uni{teniot ikonostas vo dojranskata crkva Sv. Ilija za

vreme na Prvata svetska vojna-delo na DimitarStani{ev, uni{teniot i izgoren ikonostas-remek deloi lebedovata pesna / nare~en vo literaturata/-delo nalegendarniot makedonski kopani~ar Petre Garkata inegoviot zet Dimitar Stani{ev, za vreme naIlindenskoto vostanie 1903 godina, pove}e razurnaticrkvi i uni{teni ikonostasi raboteni od rezbarskitesela vo Bitolsko: Magarevo, Trnovo, Brusnik i drugi.Vo najnovo vreme veke go nemame za sekoga{ najvrednotoi nepovtorlivo delo-ikonostasot na Makarij Fr~kovs-ki od Gali~nik od crkvata Sv. Nikola vo Pri{tina naKosovo. Ete, takva e sudbinata na na{ata tradicional-na rezba. A {to denes imame so~uvano?

Sepak, najstarite spomeni~ki vrednosti izrabotenivo rezba, na teritoriijata na Makedonija, gi nao|ame voOhrid, kade ìveel i tvorel golemiot makedonski iseslovenski knièvnik i prosvetitel-KlimentOhridski, I ne e slu~ajno {to do denes e za~uvana nego-vata skulptura, izrabotena vo visok reljef, a koja vre-menski mu pripa|a na krajot od 13-ot vek. Starotorezbarsko tvore{tvo ne se ograni~ilo samo na Ohrid.Sigurno e deka postoele i drugi rezbarski centri nakoi im pripa|aat oddelni rezbarski dela, denes kolku-tolku za~uvani vo na{ite crkvi i manastiri. Takov eprimerot so Prilepsko-Slep~enskiot rezbarski cen-tar, za vreme na osmanliskoto ropstvo, so mno{tvo cars-ki dveri izraboteni vo plitki rezbi.

Za vreme na Prerodbata, odnosno od krajot na 18-ot iceliot 19 vek, mija~kite rezbari-kopani~ari }edominiraat so svojata kopani~arska aktivnost naceliot Balkanski poluostrov koga vo toa vreme pokrajMija~kata rezbarska {kola, rabotat Samokovcite,Trevnencite, Bancite, Epircite, Svetogorcite iBeratcite / Albanija/. Mija~kite kopani~ari na ~elo so

Nastani

8

Pozdraven govor na 47-mataKopani~arska izlo`ba vo dom na

ARM Skopje od Prof. d-r Dimitar ]ornakov

istori~ar na umetnostaPo~ituvani dami i godpoda, qubiteli na makedonskata rezba,

po~ituvan pretsedatel na zdruènieto na “Kopani~ari na

Makedonija” g-n. Zlate Krsteski, po~ituvan g-n. Dim~e Bunteski,

po~ituvani prisutni kopani~ari.


Petre Filipovski-Garkata, od selo Gari, MakarijFr~kovski od Gali~nik i Dimitar Stani{ev odKru{evo a po poteklo od selo Treson~e, kako i mno{tvokopani~ari od Mala Reka: Filipovci od Osoj, Renzovciod Treson~e i t.n -organizirani vo tajfi gi gradele, zo-grafisale i ukrasuvale vo rezabarski dela: ikonostasi,amvoni, arhierejski tronovi, pevnici, baldahini isli~no, vo golem broj crkvi i manastiri vo egejskiot delna Makedonija /Seres, Drama, Kavala, Solun, Voden,Kuku{ i mno{tvo drugi mesta vo Bugarija, Srbija,Albanija i kaj nas vo Makedonija. I ne slu~ajno,mija~kite kopani~ari niz celiot 19 vek se zdobile soslavata na najdobri majstori-kopani~ari naBalkanskiot poluostrov, poradi {to bile i najbarani inajmnogu po~ituvani.

Kon samiot kraj na 19-ot vek, rezbarstvoto voMakedonija e na svojot zalez. Po Prvata svetska vojna voDebar bila osnovana rezbarskata {kola, no so kratokvek. Podocna {kolata e prefrlena vo Ohrid. Prvatageneracija, {to ja zavr{ila {kolata vo 1934 godina,dala vrvni rezbari ~ii dela se nao|aat ne samo vona{ata zemja i Evropa , tuku i vo zemjite zad Okeanot-Amerika, Kanada i Avstralija.

Vo Vtorata svetska vojna i osloboduvaweto nana{ata zemja, {kolata bila pretvorena vo rezbarskoatelje pod naziv Andon Dukov. Vo 1962 godinakopani~arite odat da rabotat vo Muzejot na grad Ohrid,a vo 1975 godina Zavodot za za{tita i Muzej na Ohridsozdavaat rezbarska rabotilnica no za kuso vremekopani~arite bile prevzemeni od "EMO" Ohrid za da

nabrgu kone~no zgasne celosno nivnata kolektivnakopani~arska aktivnost.

No, vo toj vakum i agonija na kopani~arstvoto voMakedonija, se pokrenaa inicijativi za afirmacija narezbarskite dela sozdadeni niz vekovite preku pove}etrudovi vo razni stru~ni spisanija, referati na simpo-ziumi, odbrani na doktorski disertacii i za kraj da bi-dat prezentirani na poznatata izlo`ba "Makedonska re-zba"vo London i Bratford vo Anglija, potoa i Kralskiotmuzej vo Brisel, vo poznatiot muzej na nordiskite zemjivo Stokholm a od tamu da bide prenesena vo Rim vonajpoznatata galerija Venecija-palata Venecija naForo Romano vo centarot na Rim. Makedonskata rezbabe{e prezentirana vo Belgrad i Skopje vo salonot naMANU.

Makedonskoto rezbarstvo ne zgasna. Vekovnatatradicija pak se ra|a{e. Skoro vo site gradovi voMakedonija se pojavija talentirani kopani~ari za danaskoro se organiziraat vo Zdruènie na kopani~ari naMakedonija so sedi{te vo Bitola. Aktivnostite nazdruènieto be{e usmereno kon sozdavawekopani~arska kolonija Sv. J. Bigorski a potoa vo mana-stirot Sv. Joakim Osogovski kaj Kriva Palanka, kadesekoja godina u~estvuvaat ~lenovi na Zdruènieto. Odposebno zna~ewe e osnovaweto na spisanieto Kopani~arso dosega izlezeni 13 broja a vo koe nao|ame bogatisodrìni od aktivnostite na kopani~arite i napisi zadosega{noto tvore{tvo na rezbarite vo minatoto.Denes, golem e brojot na mladi kopani~ari koi seprodolùva~i na svoite pretci.

Sega zdruènieto broi okolu 200 ~lenovi od R. Ma-kedonija. Tie se glavnite nositeli i rasadnik nasega{niot razvoj i napredok na makedonskotokopni~arstvo.

Nastani

Sv. Kiril i Metodij Aleksandar âvdarovski

Golema tablaGoran Kostoski

TTradicionalno, ve}e po osmi pat,pre~ekani so toplo tradicional-no gostoprimstvo od na{ite do-

ma}ini, vo potpolnost ja realiziravmeprogramata predvidena za na{ata 16-ta pored kopani~arska kolonija.

Sve~enoto otvarawe na kolonijata seodrà na 12 juni vo 20 ~asot vo prostorotna gradona~alnikot na Kriva Palanka g.Arsen~o Aleksovski, direktorot naDomot na kulturata g. Aleksandar Range-lov, stare{inata na crkvata vo KrivaPalanka Prota Stavrofor DobrislavBo{kovski i drugi pretstavnici odlokalnata samouprava, pretstavnici nacrkvata i crkovniot odbor, ìteli naKriva Palanka prijateli na kopani-~arite, pretstavnici od mediumite kako ikopani~arite u~esnici na kolonijata ina{i kopani~arski gosti i prijateli.

So prigoden govor, kolonijata ja ot-vori gospodinot gradona~alnik Arsen~oAleksovski a na prisutnite se obrati i g.Rangelov, kako i otecot DobrislavBo{kovski.

Od strana na kopani~arite na doma}i-nite im se zablagodari i gi pozdravi siteprisutni organizatorot na kolonijataDim~e Bunteski.

Po~etokot na kolonijata be{e ozna~eni so ve}e voobi~aeniot "ISTREL" oddrvenoto rezbarsko top~e.

Za vreme na ve~erata priredena vo ~estna kopani~arite, vo prijatelska i relak-sirana atmosfera se razgovara{e za idna-ta me|usebna sorabotka i za pridonesotna kopani~arite vo razvitokot na manas-tirskiot turizam vo Kriva Palanka.

XVI Kopani~arska kolonijaManastirski kompleks Sv. Joakim Osogovski

12-20 juni 2009 godina.

U~esnici na kolonijata

Od otvoraweto na kolonijata


Nastani


Nastani

Posebna ~est i zadovolstvo ni be{e{to kolonijata ja poseti i pozdraviNegovoto Visoko Preosve{tenstvo Vla-dikata Polo{ki-Kumanovski g. Kirilzaedno so Evroambasadorot g. Fuere.

Kolonijata funkcionira{e voobi~ae-no, so razmena na iskustva, pou~uvawe napomladite kopani~ari, druèwe a serabote{e i na ukrasnata rezba nameneta

za Domot na ARM vo Skopje, kako i na ele-menti od rezban ikonostas. Kumanovskiotrezbar Zvonko Petru{evski-Xek impodari na u~esnicite prigodni bexovi

koi sam gi izraboti. Kopani~arite beaposebno prijatno iznenadeni od prakti-~nite i ubavi rabotni prestilki izrabo-teni i podareni od Zoran Markovskikopani~ar od Skopje.

Prisutnite kopani~ari imaa mo`nosti da se snabdat so kopani~arski dleta. Soblagodarnost kon site onie {to pomognaada ja realizirame godina{nava kolonija,so voobi~aeniot istrel na drveniotkopani~arski top kolonijata be{e za-tvorena na 20 juni 2009 godina so èlba zapovtorna sredba.

Kolonijata be{e realizirana so fina-nsiska potkrepa od ministerstvoto zakultura na Republika Makedonija, na {toposebno sme blagodarni.

Na kolonijata u~estvuvaa slednitekopani~ari ~lenovi na zdruènieto nakopani~arite na Makedonija: Stev~oGrozdanoski, Ko~o Ainoski, NikolaPr~kov, Mirko Ga{parec, Tode Veqan-ovski, Rade Kostovski, Toni Razmovski,Vasko Popovski, Verica Stavreska,Vlatko Krstev, Boris Popev, ZoranMarkovski, Zvonko Petru{evski-Xek,Dragi Zelenikovski, Dragi \urovski,Martin @iva~ki i Dim~e Bunteski.

Vo ime na Zdruènieto na kopani-~arite na Makedonija kolonijata ja orga-nizira{e i rakovode{e marketing mena-xerot Dim~e Bunteski

Dim~e Bunteski

11

Verica Stavreska

Del od u~esnicite na kolonijata

Rabotna atmosvera

RRRRoden e vo legendarnoto Vev~ani na padi-nite na planinata Jablanica kajnajubavite penlivi izvori i na daleku poz-

nat po Vev~anskiot karneval.Zavr{uva sredno rezbarsko u~ili{te i se

vrabotuva vo Republi~kiot zavod za za{tita naspomenicite na kulturata vo Skopje kade gopominuva celiot svoj raboten vek.

Sokol isklu~ivo raboti vrz konzervacijata namno{tvo rezbarski dela od na{ata kulturnaistorija: ikonostasi, arhierejski tronovi,amvoni, carski dveri, baldahini, pevnici, celiv-anija, crkovni vrati vo plitka rezba, polielei,Dejsizni plo~i i t.n. Tuka se vbrojuvaat vrvniumetni~ki predmeti izraboteni vo rezba i toa oddale~noto srednovekovie do krajot na 19 vek. Be{e~len na ekipa i glaven izvr{itel operativec vorealizacijata na poveke zna~ajni proekti za pre-ventivna za{tita so metodata-fumigacija, kako irealizator na trajna za{tita-konzervacija so pri-mena na najsovremeni metodi vo konzervacija nadrvo vo na{ite crkvi i manastiri.

Zad sebe ostavi trajno za{titeni-konzervi-rani vrvni rezbarski dela so {to im go prodolì

ìvotot na opstojuvawe i za primer na mladitegeneracii kako treba da se ~uva nacionalnoto kul-turno nasledstvo sozdadeno od racete na na{itepretci.

Vo ovaa prilika ke navedeme nekolku zna~ajnizafati vo negovata konzervatorska kariera kakoìvotno delo: celosna konzeracija na ikonostasotvo manastirot-Bigorski, Lesnovo, Sv. Naum i dr.,

kako i vo crkvite: Sv. Bogorodica Kamnsko vo Oh-rid, Sv. Blagove{tenie vo Prilep, Sv. Dimitrievo Bitola, Sv. Ilija vo Radovi{, Sv. Jovan VoKru{evo i dr.

[utinovski izvr{i konzervacija na pove}ecarski dveri i drugi predmeti koi{to go ispolnu-vaat crkovniot enterier: dverite i arhierejskiottron od manastirot Sv. Pre~ista Ki~evska, dve-rite od Petralica so mo{ne uspe{na restavraci-ja i mnogu, mnogu drugi rezbarski dela koi {to senao|aat vo na{ite crkvi i manastiri.

Kruna na negovite konzervatorski zafati bearezbarskite predmeti vo Polo{kiot manastir Sv.\orgi: Golemiot krst od 1584 godina, polielejot voprekrasna rezbarija od 16 vek, carskite dveri,crkovnata vlezna vrata, kako i dvete dvokrilnivrati od pripratata na crkvata site izraboteni voplitka rezba po primerot na Prilepsko-Slep~anskata rezbarska {kola od 16 vek. Tuka, voPolo{kiot manastir Sokol be{e ~len na konzer-vatorskata ekipa za vreme na realizacijata nanau~niot proekt za istraùvawa i konzervacijapod rakovodstvo na prof. d-r Dimitar ]ornakovvo periodot 1983-1985 godina. Sokol izrabotikopii na dvokrilnite vrati od pripratata i denesse postaveni vo crkvata a originalnite vrati senao|aat vo Muzej galerija Kavadarci. Izvr{icelosna konzervacija na preostanatite rezbarskidela od crkvata.

Na krajot }e zapi{eme za golemiot rezbar-konzervator Sokol [utinovski, deka toj e zaslu`-en za konzervacijata, bezbednata pakovka ipostavkata na rezbarskite eksponati-orginalnitedela vo rezba od na{ite crkvi manastiri prezen-tirani na izlo`bata " Makedonska rezba" vo pove-}e evropski metropoli: London i Bratford voAnglija, vo Kralskiot muzej vo Brisel-Belgija, voNordiskiot muzej vo Stokholm-[vedska, vo pala-tata "Venecija" vo centarot na Rim-Italija, voBelgrad /SANU/ i vo Skopje /MANU/.

Slava mu na na{iot Sokol!prof. d-r Dimitar ]ornakov

istori~ar na umetnosta


Nezaboraveni

IN MEMORIUMSokol [utinovski - rezbar

konzervator

Sokol [utinovski (desno na kraj)

SSi zamina majstorot Ajri Doku,majstorot na rezba koj cel ìvotgo proìvea so orevot, dletata i

negovite rezbi. Dolna Porta, negovotoateqe, Ohrid, Makedonija ostanaa bezAjri Doku, no sepak toj e prisuten sosvoite dela, ogromen opus vo negovotoVirtuozno tvore{tvo.

Majstorot na Makedonskata rezba AjriDoku e eden od prvata generacija rezbarikoi gi postavija temelite na sovremenotoOhridsko i Makedonsko rezbarstvo.

Negovite dela, tavanici, kabineti,

prestoli, ikonostasi te{ko e da se nabro-jat site negovi dela - nevozmo`no e.

Negovite dela se niz celiot svet, vomnogu pretsedatelski kabineti, rezi-dencii, muzei, privatni kolekcii, vodomovite na mnogu turisti koi od Ohrid iod Makedonija si zaminale so skulpturaod "Sveti Kliment" izrabotena od majs-torot Ajri Doku so se}avawe na majstorotkoj vo svoeto ateqe "Dolna porta" za siteima{e vreme za muabet i kafe.

@ivotot majstorot Ajri Doku go pomi-na so orevot i rezbite.

Ostanaa negovite dela se}avawata zanego, no najva`no e {to generaciirezbari }e se se}avaat na negovite sovetii iskustvo i }e go prodolàt negovotodelo.

Blagodarime na majstorot Ajri Doku.Od ZKMAK


Nezaboraveni

IN MEMORIUMAjri Doku 1930-2009

Ohridska rezba

Ajri Doku

VVo ekot na zavr{nite podgotovkiza kopani~arskite izlo`bi voSveti Nikole i vo Skopje, zdru`-

enieto na kopani~ari na Makedonijaostana posiroma{no za eden svoj istaknat~len, uspe{en kopani~ar, dobar prijatel.

Vesta za nenadejnata smrt na BrankoKletni~ki gi potrese i dlaboko girastaì site kopani~ari {to go poz-navaa.

Roden na 26. 05. 1958 godina vo Berovovo rabotni~ko semejstvo. Poslednive 10godini ìvee{e i tvore{e vo Skopje. Povokacija e diplomiran {umarski inè-ner {to mu be{e i profesionalna opre-delba a kopani~arstvoto mu be{e lajtmotiv na umetni~koto postoewe.

Vo na{eto zdruènie ~lenuva od 1994godina i u~esnik e na nad dvaeset grupnikopani~arski izlo`bi kako i na trisamostojni izlo`bi. Dve godini be{e~len na pretsedatelstvoto na zdruèni-eto kako pretstavnik od Skopje.

Be{e isklu~ivo uspe{en kopani~ar,trudoqubiv, i poln so tvore~ki entuzi-jazam. Posebno be{e darovit vo izrabot-ka na likovi i sovremenata kopani~arskaistorija ke bide zapameten i prepoz-natliv po izrabotkata na Tajnata ve~era,po kompoziciite Isus gi lekuva bolnite,petnaeset tiveriopolski ma~enici,Vleguvaweto na Isus Hristos voErusalim po izrabotenite likovi na Sv.Bogorodica, Sv. Nikola, po negovite kom-pozicii so istoriski motivi. So svoitedela ke ostane prisuten vo mnogukolekcii {irum Makedonija i {irum sve-tot. Branko be{e voshituva~ka tvojatadarba da se prenesuva vo drvoto ~udesnataubavina na me~taeweto i sonuvaweto vovistinski soni{ta vreàni i izreànizadlabeni i izdlabeni vo oreovoto drvo.

Dlaboko vreàno }e bide i se}avawetona tebe vo na{ite srca i na{ite misli.

Po~ivaj vo mir kopani~aru.

Od ~lenovite na zdruènito nakopani~ari na Makedonija.


Nezaboraveni

Branko Kletni~ki

IN MEMORIUMBranko Kletni~ki

(1958-2009)

OOOOd 15 vek re~isi se do vtorata polovina na 18i prvite decenii na 19 vek, gradeni secrkvi so pomali dimenzii, bez kupoli i

nadvore{na dekoracija. Pri~inata za ova e pris-ustvoto na vekovniot turski okupator i slabataekonomska mo} na naselenieto. Zatoa celokupnotovnimanie bilo naso~eno kon dekoracijata na vna-tre{niot ambient vo crkvite, preku izrabotka narezbani predmeti, kako {to se: ikonostasi, vladi~kitronovi, baldahini, amvoni, celivanija, deizisniplo~i, polilei, pevnici, carski dveri, vlezni vrati

i drugo. Rezbarskata aktivnost se razvivala i postarite crkvi i manastiri. Takov e slu~ajot so mana-stirite Treskavec, Zrze, Slep~e (Demirhisarsko) iSlep~e (Prilepsko), Lesnovo, Slivni~ki na Prespa,Polo{ki (vo Tikve{ijata), Sv. Arhangel kaj s.Ku~evi{ta (Skopsko), Karpinski (me|u Kumanovo iKriva Palanka) i mnogu drugi. Ova nesomneno zboru-va za {iroka rezbarska aktivnost nadvor od Ohrid-skiot region i za postoewe i na drugi rezbarski cen-tri od ~ii {to rabotilnici denes imame za~uvanopredmeti vo izvorna sostojba vo golem broj na{imanastiri i crkvi ili izolirani vo muzei i galerii.

Vo tekot na 15 i 16 vek takov rezbarski centar, somo{ne {iroka aktivnost i izrabotka na predmeti sovisok umetni~ki kvalitet, postoel vo CentralnaMakedonija. Spored dosega{nite istraùva~i naovaa oblast, toa bil Prilepsko-slep~anskiotrezbarski centar. Najgolem broj rezbarski dela nas-tanale vo rabotilnicite na ovoj centar i se za~uvanitokmu vo spomenatite crkvi i manastiri. Nivniteglavni karakteristiki se plitok reljef i rasko{nobogatstvo od ornamenti so preplet.

Najzna~ajni dela na ovoj rezbarski centar seednokrilnata i dvokrilnata Slep~enska vrata, Tre-skave~kata dvokrilna vrata i analogionot od manas-tirot Zrze, kaj {to se zastapeni zoomorfni motivina realni i fantasti~ni ìvotni (slonovi, kamili,lavovi, , zmejovi, grifoni), kako i figuralni pret-stavi od religiozen i profan karakter (Bogorodicaso porocite, Raspetie, guslar i drugi svira~i). Vodosega{nite istraùvawa Slep~enskata vrata e tre-tirana od najrazli~ni aspekti-istoriski vremenski,zanaet~iski, umetni~ki, stilski i ikonografski.Pri tretiraweto na deloto e vr{ena tehni~ka anal-iza na obrabotkata i analiza za potekloto naprimenetite motivi. Slep~enskata i Treskave~katavrata, koi vremenski pripa|aat kon 16 vek, so svojatatematska i estetska kompozicija, seu{te budat{iroko interesirawe kaj nau~niot svet.

Od bogatoto tvore{tvo na dosega anonimnitemajstori rezbari od Prilepsko - slep~enskiotrezbarski centar moè da se izdvojat golem brojumetni~ki predmeti: carski dveri i tri dobroza~uvani pevnici od samiot manastir Slep~e, od Sv.Jovan, carskite dveri i arhierejskiot prestol od


Hronologija

Arhierejski tronSv. Pre~ista Ki~evska

Prilepsko - slep~enski rezbarski centar

manastriot Sv. Bogorodica Pre~ista Ki~evska,analogionot od manastirot Preobraènie (Zrze),delo na Jeromonahot Prohor. Kon ovaa zbirkaprekrasni rezbarski predmeti treba bezdrugo da sedodade i rasko{niot Golem krst (od 1584 godina),polilejot i dvokrilnata vrata, site od Polo{kiotmanastir.

Me|utoa, nadvor od ovoj rezbarski centarrezbarski predmeti, srodni na prilepskoslep~anskite, se za~uvani i vo drugi krai{ta naMakedonija. Toa se: Nere{kite carski dveri,carskite dveri od Ohridskite crkvi Sv. BogorodicaPerivleptos (Sv. Kliment) i Sv. \eorgi, potoa-carskite dveri od Slivni~kiot manastir na Prespa,od Sv. \eorgi vo Kratovo, od Manastirot Sv.Arangel kaj Ku~evi{te, od crkvata vo s. Rankovci,od Sv. Dimitrie vo s. Petralica, kaj Kriva Palankai drugo. Potrebno e, po ovoj povod, da se istakne itoa deka vo ovoj vremenski period carskite dveripretstavuvale edinstvena rezbarska dekoracija.

Vo raniot 17 vek na Sveta Gora prvpat se javuvaatikonostasi so dva do tri reda ikoni: prestolnini,prazni~ni ili celiva~ki i razvieni deizisni plo~iso svetite apostoli. Nivnata pojava }e bide presud-na za razvoj na oltarskite pregradi, {to }e go uslovii nivniot zabrzan porast vo tekot na 17 i 18 vek,zafa}ajki pritoa celoto jugoisto~no podra~je naBalkanskiot Poluostrov. Nivni prototip e ikonos-tasot od manastirot Protaton, sozdaden vo 1611 god-ina od raceto na monahot Neofit. I, kako {to veliMirjana Qubankovi}, so nego po~nuva nova era voistorijata na rezbarskite monumentalni ikonostasikaj koi, pokraj islamski, sega jasno se raspoznavaat izapadnite stilski vlijania.

Na toj na~in starite ikonostasi na Sveta Gora sezamenuvaat so ponovi, poubavi i pomonumentalni.Po Protaton, sli~ni ikonostasi dobivaat i manas-tirite Pantokrator (1622) i Ksenofon (1679).Ikonostasot od manastirot Ksenofon e maestralnodelo na Jeromonahot Vasilij, koi za istata crkva gonapravil i golemiot krst so raspetie i ciborium (voistata 1679).

Podocna, vo 1774 godina, golemiot ikonostas naHilendar, kako i pove}eto oltarski pregradi vomanastirskite paraklisi, }e bidat izrabotenispored primerot na onoj od Protaton.

Rezbarski ikonostasi od 17 vek sre}avame vo crk-vata Sv. Nikola vo Kostur, Sv. Jovan vo Koàni, vocrkvata Sv. Mina vo Solun, Pivskiot manastir(1639), Blagove{tenie Kablarsko (1635), Mora~a(1617) i drugi mesta.

Rezbarstvoto vo Makedonija }e ja prodolì svoja-ta aktivnost i vo 17 vek iako so mnogu poslab inten-

zitet vo odnos na prethodniot vek. Pod vlijanie naSveta Gora izrabotkata na ikonostasi po~nuva posite krai{ta na Makedonija. Site tie ikonostasi sedaleku poskromni vo odnos na Svetogorskite iepirskite. Gi imame za~uvani, nekade kompletno, anekade fragmentarno, vo ovie manastirski crkvi:Sv. Spas vo Ku~evi{te, kaj Skopje, Karpinol, voKumanovskiot kraj, Polo{kiot, vo Tikve{ijata,kako i vo Slep~e, Demirhisarsko i Prilepsko idrugi.

Uredil: Jane Krsteski


Pevnica - Sv. Jovan Prete~as. Slep~e Demirhisarsko

Hronologija


DD esetta godina kakose zanimava so ko-pani~arstvo, od

koi 8 godini profesio-nalno so ovaa prekrasnaumetnost. Roden 1959 voVeles kade ìvee itvori.

Realizirani dve samo-stojni izlo`bi vo 2005 i2006 godina. Rakovoditelna slikarsko kopani~a-rskata kolonija "Papra-di{ki majstori" petgodini po red vo organi-zacija na op{tina Veles ase odrùva vo s. Papradi-{te.

Izraboteni okolu 300kopani~arski rezbi vorazni formi i tehniki.

Od pogolemi proektiu~estvo vo izrabotka naikonostasot vo Le{ok,izraboten mebel vo salon-ot za ven~awe vo Veles,ikonostasot vo crkvataSv. Petka vo Veles, ikon-ostas vo izgradba za crk-vata Sv. Kiril i Metodijvo Veles itn.

Carski dveri

Qubomir Bisin

17

Reportaà

Kopani~arot QubomirBisin od Veles


SSSSo kopani~arstvo se zanimavam okolu10 godini. Kako razultat na tehno-lo{ki vi{ok pri rudnici Toranica

ostanav bez rabota. Probav pove}e dejnosti isite imaa kratok epilog. Na edno letuvawevo Ohrid slu~ajno mi privle~e vnimanieedno kopani~arsko ateqe mislam deka be{ena Ko~o Ainoski i vlegov vnatre a tojprave{e skulptura (Sv. Naum) se zapoznavmei mi objasni nekoi raboti okolukopani~arstvoto po {to od prv pogled svativdeka moàm i jas da napravam vakvo ne{to.Koga se vrativ doma razmisluvav {to dapo~nam da izrabotuvam za po~etok i imavsamo edno dleto i nekolku {trafcigeri. Giizostriv i po~nav da go pravam AleksandarMakedonski.

Go napraviv prili~no dobro i vedna{ goprodadov vo MK na VMRO-DPMNE vo KrivaPalanka i u{te edno lav~e so kruna za koidobro mi platija i koi do den denes stojattamu.

Potoa ja napraviv Sv. Bogorodica A4 for-mat i ja prodadov vo Elektrodistribucija voKriva Palanka i taka za edna godina napra-

viv izlo`ba vo Kriva Palanka koja pominamnogu uspe{no so mnogu pozitivni kritiki ina samata izlo`ba gi prodadov polovina odeksponatite i bev prezadovolen. Taka po~navprofesionalno da se zanimavam sokopani~arstvo koe rezultira so u{tenekolku izlo`bi niz Makedonija (Kumanovo,Ki~evo, Ko~ani, Kratovo u{te tri vo KrivaPalanka i u{te edna vo {tabot na KFOR voKumanovo).

Vo me|uvreme se za~leniv vo ZKMAK koimnogu srde~no me prifatija i me pokanija naedna kolonija vo Prilep. Uslovite ne beazadovolitelni pa im predloìv slednatakolonija da ja odrìme vo manastirskiotkompleks Sv. Joakim Osogovski vo KrivaPalanka. Taka da tie ednoglasno prifatija.Za ovie deset godini uspeav da izrabotam nad200 rezbani dela skulpturi i drugo koi beaprodavani niz cela Makedonija, Evropa,Amerika i Avstralija.

Uspeav da gi usovr{am site tehniki vokopani~arstvoto. Za site moi uspesi golempridones ima i ZKMAK na ~elo so pretse-datelot Zlate Krsteski i Dim~e Bunteski.Sega i podu~uvam edno devoj~e moja rodninakoja mnogu uspe{no gi sovladuvakopani~arskite tehniki i napravivme ednazaedni~ka izlo`ba vo mojot grad.

Rade Kostovski

Hananski grozd

Kopani~arot Rade Kostovskiod Kriva Palanka

Reportaà

Rezbi od albumot na ZKMAK

Carski dveriJane Krsteski

Carski dveriToni Razmovski

Loza - Nikola Mihajlovski



LozaGoran Bo{kovski

RozetaTode Veqanovski

Sv. Kiril i MetodijLiljana Vasileva

Blagove{tenieDragi \urovski


Mala tabla - Zlate Krsteski

SamoilovivojniciStevan

Boceski

Sv. TrifunRade

Kostovski

Isus pred PilatAnakievski Blagoj - Blatec


Masa - Mirko Ga{parec

Sveti NikolaNikola Top~ioski

Aleksandar MakedonskiVeselin Popovski

Sv. BogorodicaQubomir Bisin


Rezbi od albumot na ZKMAK Rezbi od albumot na ZKMAK

20

Mala tabla - Zlate Krsteski

SamoilovivojniciStevan

Boceski

Sv. TrifunRade

Kostovski

Isus pred PilatAnakievski Blagoj - Blatec


Masa - Mirko Ga{parec

Sveti NikolaNikola Top~ioski

Aleksandar MakedonskiVeselin Popovski

Sv. BogorodicaQubomir Bisin


Rezbi od albumot na ZKMAK Rezbi od albumot na ZKMAK

20


Carski dveriJane Krsteski

Carski dveriToni Razmovski

Loza - Nikola Mihajlovski



LozaGoran Bo{kovski

RozetaTode Veqanovski

Sv. Kiril i MetodijLiljana Vasileva

Blagove{tenieDragi \urovski



KNIGI:

CARSKI DVERI - biserite na makedonskata rezba. Knigata e na A4format i e izlezena od pe~at vo 2008 god., a e i na makedonski i angliskijazik. Ima 136 stranici i mnogu kolor fotografii i faktografija.

KOPANIÂROT MAKARIJ OD GALI^NIK - Knigata e na A5 i eispe~atena vo 2002 godina, ima 133 strani kolor i crno beli fotografii.Vo knigata ima mnogu fotografii i faktografija od tvore{tvoto nakopani~arot Makarij Fr~kovski.

KOPANIÂROT DIMITARSTANI[EV OD KRU[EVO - Knigatae ispe~atena vo 2009 godina na 108strani so mnogu fotografii i fak-tografii od tvore{tvoto na DimitarStani{ev.

Reportaà

Carski dveri

Od Tvore{tvoto na Prof. d-r. Dimitar]ornakov, istori~ar na umetnosta


Reportaà

VVe~nata inspiracija Papradi{tei godinava po petti pat stana domna u{te edna grupa umetnici koi

dojdoa direktno da ja vidat tvore~kataistorija na Makedonija.

Pettata slikarsko-kopani~arska kolo-nija Papradi{ki majstori go zadrà kon-tinuitetot na raznovidni formi za da jaizrazi edinstventata cel - umetni~kakreacija. Vo boite i dvièwata na ~etka-ta vo drvenata ~ipka tkaena so dleto,trpelivo se oìvuva minatoto i so mnoguqubov, se osmisluva vizijata za idninata.

Vo rasko{ot na julskoto zelenilo naPapradi{te ja preto~ija nedoprenataubavina vo trajna vrednost za generaci-ite. Ovaa 2009 godina u~estvo zemaaFilip Spirovski, Martin @ivaski,Dragan Zelenikovski, Qiqana i MitkoVasilevi, Qubomir Bisin i VericaStavrevska.

- Kolonija Papradi{te -


X i XI samostojna izlo`bana atelje "MAKE" od Bitola

Jane Zlate Krsteskisamostoen umetnik-kopani~ar

Katalog od izlo`bata grifon

Reportaà

DD esettata jubilejna samostojna izlo`ba na ateljeto "Make" se odrà vo NUUB "Sv.Kliment Ohridski" vo Bitola na 11 mart 2009 god. Na izlo`bata bea izloèni triesetrezbi, od koi prioritetno mesto zavzedoa delovite od ikonostasot za crkvata

"Sv.Jovan" vo Xilong, Avstralija so dimenzii 9 m h 4 m koj Jane i Zlate go rabotea vo posled-nite 3 godini.

Izlo`bata ja otvori pretsedava~ot na Sovetot na op{tina Bitola gospo|ata LiljanaKuzmanovska.

Edinadesettata samostojna izlo`ba naslovena: "Simbolite vo kopani~arstvoto" se odràvo Bitola vo Galerija Magaza na 16 avgust. Na izlo`bata Jane i Zlate Krsteski izloìja 16posteri so najrazli~ni simboli koristeni vo kopani~arstvoto, kako {to se: krstot, sonceto,lavot, orelot, èladot so dabov list, loza, grifoni, lamji i mnogu drugi.

Izlo`bata pretstavuva voved vo edno studiozno prou~uvawe na primenata na simbolite vomakedonskiot kulturen prostor, vo koj se vtisnati narodnite obi~ai, obredi, tradicii,prou~uvawe na drvorezbarstvoto vo koe se prikaùva minatoto, obi~aite od sekojdnevniotìvot, verba vo idninata, kopneòt po nacionalnoto folklorno bogatstvo...

Avtorot na ovie samostojni izlo`bi JaneKrsteski e samostoen umetnik-kopani~ar imagistrant na Nacionalnata umetni~kaakademija vo Sofija - fakultet za primenetaumetnost ,otsek rezba vo klasata na prof.Andon Don~ev.

VVo septemvri 2009 godina vocrkvata Sv. Dimitrij Sol-unski vo mestoto Markam

vo blizina na Toronto - Kanadamontiran e ikonostasot so dimen-zii 10,57 m. dolìna i visina 4 m.

Stariot majstor na 79 godiniikonostasot go izraboti vo Ohrid

vo negovoto atelje za 2 godini i gomontira vo crkvata. Cvetan Niko-loski roden e vo 1930 godina arezbarsko u~ili{te zavr{il voOhrid vo 1950 godina.

^len e na zdruènieto na kopani-~ari na Makedonija, a ima u~estvu-vano na mnogu koloniii i izlo`bi.


Reportaà

Vrvnoto delo na doaenot naOhridskata rezbarska {kolaCvetan Nikoloski od Ohrid

Ikonostasot Sv. Dimitrij Solunski vo Kanada

EEdno od semejstvata koi ostavile vonasledstvo ogromen opus na nepov-torlivi dela i se nositeli na umet-

nosta vo Makedonija od XVIII, XIX i prvatapolovina na XX vek, e staroto mija~ko seme-jstvo Fr~koski.

Umetnosta za site od Fr~koskiot rod,bila ne samo ìvotna opredelba i qubov,tuku i izrazuvawe na duhovnoto bogatstvo{to go nosele vo sebe. No, umetnosta e edin-stvena, samo se razlikuva po celta i sredst-vata so koi se iskaùva. Taka kopani~arot -rezbar mu dava du{a na oreovoto drvo, skulp-torot ja oìvuva glinata i kamenot, aslikarot so boite ja oìvuva belinata naslikarskoto platno. Zatoa kopani~arot -rezbar nepobitno e i slikar i vajar.

Makedonija vo svetot e prepoznatliva sosvoite ikoni, freski i rezbi. Taa vo konti-nuitet, do dene{en den, po~nuvaj}i od XIXvek, ja neguva taa umetnost.

Tragite (dokumentirano se znae) za Fr~-koskiot rod, vodat vo dale~nata 1748 godina,do predokot Blaè i negoviot sin Negrija(1783-1843). No, se veruva deka tie se od mnoguporano, kako {to velat Gali~ani: "od pam-tivek" - rezbari i zografi.

Negrija Fr~koski, zaedno so PetreGarkata, e osnova~ na mija~kata {kola. Tojsvoeto znaewe go prenesuva na svoite trisina: Makarija (1800-1862), Trajan (1809-1883) i \ur~in (1812-), a tie redosledno, potradicija go prenesuvaat svoeto znaewe iiskustvo na svoite potomci.

Semejstvoto go neguva i rezbarstvoto ifreskoslikarstvoto istovremeno, a rodot serazviva vo tri pravci. Za najgolema i naj-plodna se smeta lozata na Makarija, kojadala pove}e od dvaeset umetnici, i toapotomstvoto od sinovite: Riste, Isa~e,Kuzman i Serafim. Lozata na Trajan dalatri, a taa na \ur~in isto taka tri umetnici.

Za àl, za potomstvoto na \ur~in malkuznaeme.

Za odbeleùvawe e deka site umetnici odsemejstvoto Fr~koski se, bez isklu~ok,vrvni zografi, rezbari i ikonopisci. Tie sepovrzani me|u sebe i aktivni, kako poe-dine~no, taka i organizirani vo tajfi.

Umetni~kiot gen ne e zgasnat, prisuten ei kaj dene{nite generacii, od koi eden delìvee vo R. Bugarija, a drugi vo R.Makedonija, vo Skopje. Pri~ina za tie pre-selbi se politi~kite previrawa i te{kiteìvotni uslovi vo period na neprestajnivojni.

Edinstveni potomci vo Makedonija -Skopje od lozata na Makarija, se nasled-nicite od sinot Kuzman Makariev Fr~koski(1844-1899), i toa preku sinot Jakov (1878-1952), negoviot vnuk Kuzman Jakov Kuzmanov(1909-1983) i negovite deca. Jakov KuzmanovMakariev i Kuzman Jakov Kuzmanov se iposlednite aktivni fresko - ikonopisci.

Iako decata i vnucite na Kuzman JakovKuzmanov: arh. Boris, in`. hem. Vera, den-tist Damjan, elektr. teh. Jovan, lekarLiljana, pravnik Dragan, do najmaliotStefan, imaat (i se ceneti vo) drugi profe-sii, sepak ~uvstvoto za estetika vo nivostanuva nerazdelno.

No, za odbeleùvawe e deka od }erkata naKuzman Makariev Fr~koski - Todora Fr-~koska, aktivna vo poleto na rezbata e nej-zinata pravnuka d-r. Verica Stavreska.

Vo svojata opredelba, pokraj slikawetoikoni i freski, Kuzman Makariev Fr~koskie edinstven me|u sinovite na Makarija koj japrodolùva tradicijata - rezbarstvoto.Kako vrven rezbar, toj go neguva stilot natatka si, pri izrabotkata na plitka i dlabo-ka rezba. Svoeto znaewe go steknal od svojottatko Makarija, ~i~koto \ur~in i bratotRiste, rabotej}i so niv od ranata mladost.


Reportaà

Umetnosta - qubov iìvotna opredelba

Kuzman, zaedno so svojot tatko Makarija,raboti na izvedbata na ikonostasot vo crk-vata Sv. Bogorodica vo Pazarxik, navladi~iniot tron, celivalnata i drugi delavo dlaboka rezba. Me|utoa, kompletnozavr{uvaj}i go ikonostasot, Makarija umiranenadejno, zavr{uvaj}i go negoviot tvore~kii ìvoten pat. Negoviot grob se nao|a vodvorot na crkvata, ozna~en so plo~a i nat-pis. Vo toj period Kuzman Makariev imal 18godini i bil ve}e oformen rezbar -kopani~ar. Kako takov, toj zaedno so svoitebra}a i ~i~kovci ja prodolùva umetni~ka-ta tradicija. Razviva {iroka rezbarska ak-tivnost vo cela Dobruxa, Varna i Varnensko.Vo katedralnata crkva Sv. Bogorodica voVarna gi izrabotil dvete celivalni iamvonot vo rezba. No, isto taka vo toj peri-od raboti na pove}e freski i ikoni vopove}e sela i gradovi vo Dobruxa: Kavarna(ikona Sv. Mina vo crkvata Sv. Bogorodica),[abla, Bal~ik, Arbanasi, Silistra i drugimesta. Po smrtta na postariot brat Riste(1841-1893), vodstvoto go prezema Kuzman. Vonegovata tajfa e aktiven negoviot sinMakarija (1864-1896) i brat mu Isa~e kakozograf i ikonopisec. Rezbarskata tajfa naKuzman Makariev se vra}a vo Makedonija irazviva {iroka dejnost vo Ko~ani iKo~ansko, Ov~epolsko, [tipsko, Vini~ko,

Zrnovci, Dolni i Gorni Balvan, Trogirci,Kratovo i Kratovsko i drugi mesta.

Okolu 1865 godina go izrabotuva vladi~-iniot tron i baldahin vo manastirot Sv.Gavril Lesnovski. Samiot ikonostas epraven 1814 godina od strana na PetreGarkata, no tronot i baldahinot se izra-boteni isklu~ivo od Kuzman. Ovoj manastir,kako najubav i najbogat, so golem broj ikoni,rezbi i fond na knigi, bil duhovnosvetili{te vo Isto~na Makedonija. êstobil napa|an, palen, ograbuvan od razni osvo-juva~i i bandi, se so cel da se uni{ti kul-turnoto nasledstvo na Makedoncite. Takanastradal (ili e odnesen) vladi~iniot troni baldahinot. Denes e ostanata samo osnovna-ta postavka vrz koja e napraven ednostaven,so ramni linii tron, za razlika od prethod-niot rasko{en tron koj bil izraboten odKuzman. Toa go vidov pri mojata poseta namanastirot na 07.12.2007 godina i poda-tocite do koi dojdov (kniga od D. ]ornakov iA. Vasilev).

Vo toj period (1865/66) izraboten e vo ore-ovo drvo i vladi~iniot tron i amvon vo crk-vata Sv. Jovan Krstitel vo Kratovo. Istiotse u{te postoi i e ~uvan kako vistinskobogatstvo. Go vidov pri mojata poseta naKratovo na 07.12.2007 godina. Tamu se zapoz-nav so g-din Stev~e Danev, koj mi dade mnogu


Reportaà

Jakov Kuzmanov Fr~koski1878 Garli~nik- 1952 Skjopje

Zograf i profesorKuzman Jakov Fr~koski

1903 Garli~nik - 1983 SkopjeZograf-ikonopisec

Kuzman Makariev Fr~koski1844 Gali~nik - 1899 Varna

zograf i rezbar

podatoci za istorijata na Kratovo, grad -muzej, za rabotata na mojot pradedo Kuzmanvo Lesnovo i Kratovo, a duri mi ja pokaà iku}ata (se u{te postoi) vo koja prestojuvaldve godini so svojata tajfa.

Vo s. [legovo, Kratovsko, postoi ikonaVovedenie na Sv. Bogorodica, izrabotena ipredadena na 20.09.1873 od Kuznam M. Mnogunegovi ikoni i rezbi gi krasat crkvite voEnixe - Vardarsko, Sersko, Solunsko, Dram-sko. Toj e aktiven i vo Ohridsko, Stru{ko -ikoni vo crkvata Sv. \or|i (postoi natpisnad vleznata vrata) i Debarsko - crkva Sv.Bogorodica. Vo toj period so nego rabotatnegoviot sin Makarija K. i bratot Isa~e.

Od 1887 do april 1888 godina, vo crkvataSv. \or|i vo Prizren izrabotuva sedumikoni, vladi~in tron i baldahin vo rezba.Tamu, pokraj gorenavedenite rezbari, negovpomo{nik e i Alekso Vasilev. Posle toa, odMakedonija i Srbija, se vra}a vo Bugarija.Vo Bal~ik, vo crkvata Sv. Nikola vo 1894godina, go izrabotuva vladi~iniot tron imnogu ikoni kako: Sv. \or|i, Sv. ArhangelMihail, Sv. Ilija, Sv. Bogorodica, a istatakva i vo Dobruxa. Prethodno (1889 godina)izrabotil {esnaeset apostolski ikoni, a vo1891 godina, vo Provadija, Asparuhovo, Devi-~anskiot manastir vo Arbanasi, izrabotuvamnogu ikoni: Sv. Troica, Sv. Stefan, Sv.Spiridon i mnogu drugi. Od 1894 do 1895 voVarnenskata crkva izrabotuva ikoni, i toa:Isus Hristos na tron, Sv. Kiril i Metodij,Sv. Pre~ista, Sv. Stefan, a vo Sofija moèda se vidat negovite izraboteni ikoni vocrkvata Sv. Nedela i Blagove{tenie vo crk-vata Sv. Spas.

Rezbarskoto i ikonopisnoto nasledstvood Kuzman Makariev e mnogu golemo voseveroisto~na Bugarija, Makedonija idene{na Grcija i zatoa e te{ko se da sezabeleì i sledi.

Treba da se odbeleì deka vo poslednitegodini od negoviot ìvot, pokraj postariotsin Makarija (koj umira 1896 godina), rabotii pomaliot sin Jakov, koi se umetnici soizrazeno ~uvstvo za kolorit, harmonija vokompozicijata, ornamentite, arabeskite idrugo. So bogat duh, vo periodot na prerodba-

ta vo Makedonija, toj se angaìra vo {irewena prosvetata vo Gali~nik i okolnitemija~ki sela, li{ena od gr~koto vlijanie.So {iroki poznavawa, toj kako poliglot,~ita i pi{uva na pove}e jazici. Rezbar-stvoto i zografstvoto vo dejnosta na KuzmanMakariev se nerazdvojni. Na svoite dela tojse potpi{uva kako: Kuzman MakarievBlaènov od Zapadna Makedonija - Gali~nik.Rabotej}i neumorno, makotrpno, vo te{kiistoriski vremiwa za Makedonija, umira odsrce vo 1899 godina vo Varna na 55 godini.Negoviot grob se nao|a vo dvorot na crkvataSv. Bogorodica (kako zasluèn gra|anin).Zadoeni so umetnost, negovoto delo go prodo-lùvaat sinot Jakov (1878-1952) i negoviotvnuk Kuzman Jakov Kuzmanov (1909-1983), kojse smeta za posleden aktiven ikonopisec.

Mojot dedo, Jakov (sin na KuzmanMakariev), ne e samo zograf, toj e i profes-sor vo skopskata gimnazija Orce Nikolov(negovite u~enici se u{te go pametat) izaedno so Dimitar Pandilov i LazarLi~ensoki e osnova~ na srednoto umetni~kou~ili{te vo Skopje.

Za delata na site od rodot Fr~koski imamnogu da se pi{uva i istraùva. Nie potom-cite gi ~uvame spomenite za niv i nivnotodelo pretstavuva relikvija za nas. Zanivniot ìvot i delo pi{uvaat mnoguavtori, no najverodostojni podatoci davaat:D. ]ornakov, A. Vasilev, H. Polenakovi},delumno Mili~evi} i Grui}, L. Li~enoski idrugi, za razlika od nekoi nestru~ni i sonedovolni poznavawa avtori (od dnevno-politi~ki interesi).

Na krajot, dopisov }e go zavr{am so citatod posvetata na edna fotografija od skulp-tura na mojot bratu~ed Vladimir Ginoski(vrven skulptor), koj veli: "Na familijataFr~koski, srde~en dar i blagodarnost zakrvta preto~ena vo pokolenija umetnici inaklonosta kon umetnosta.

Skopje, 14.10.2009 godinain`. hem. Vera K. Fr~koska

(pravnuka na Kuzman M. Fr~koski)ul. "Jurij Gagarin" 49/IV-4, Skopje.


Reportaà

VVidot na se~ivoto i negovatageometrija ima golema ulogavo rezbaweto i toa direkno

vrz goleminata vrz fizi~kata silaupotrebena da se odreè edna delanka,~istinata na povr{inata sozdadena odse~ivoto, postojanosta na se~ivotoili zadrùvaweto na ostrinata prirabota so nego. Na slika 1 se dadeni

glavnite delovi na dletoto kako alat.- Teloto e glavniot del na alatot

koe go ima na sebe se~ivoto i gi pre-nesuva udarite direkno na se~ivoto.

- Se~ivoto ima forma na klin ipretstavuva aktiven del od rezniotalat.

- Ostricata e delot od alatot kojdirekno gi reè gradbenite elementina drvoto.

Agolot na ostrewe e sozdaden odprednata i zadnata strana nase~ivoto. Kaj rezbarskite dleta ovajagol se dviì od 200 - 300 vo zavisnostod toa kakov vid drvo se obrabotuva soniv. Naj~esto agolot na ostrewe izne-suva 200 koj e optimalen za obrabotkana sredno tvrdi drvni vidovi kako

{to e oreovoto drvo. Vo odredenislu~ai koga se obrabotuva oreovotodrvo so pogolema tvrdina i prisustvona srasnati glu`dovi, agolot naostrewe moè da se zgolemi i do 250.So namaluvawe na agolot se dobivapogolema ostrina na se~ivoto koepolesno gi se~e drvnite vlakna no zasmetka na toa se~ivoto e neotporno na

tro{ewe i brzo }e se pojavi deforma-cija na ostricata.

Ostrinata i otpornosta na tro{e-we se dve svojstva na se~ivoto koi seobratno proporcionalni (pr. slika 2).


Geometrija na se~ivo i agol na ostrewe kaj dletata

Tehni~ki

Slika 1

Slika 2


Agolot na ostrewe od 200+20 na dle-tata so koi se obrabotuva oreovotodrvo dava optimalno re{enie me|uovie dve svojstva.

Mekite drvni vidovi baraat pomalagol na ostrewe zatoa {to se~ivata sopogolem agol gi prereùvaat samoprvite drvni vlakna neposredno predostricata dodeka drugite pod niv ginagme~uvaat i prodiraweto na dleto-to stanuva te{ko. Vaka naostrenitedleta so mal agol koga se koristat zarabota vo tvrd drven vid lesno jagubat svojata geometrija, dobivaatdeformacii vo ostricata koi prireèweto ostavaat rapavi i izgre-bani povr{ini (pr. slika 3).

Dolìnata na zadnata strana nase~ivoto zavisi pravoproporcional-no od debelinata na teloto na dleto-to. Koga dletoto se ostri pod agol od200 dolìnata na zadnata strana nase~ivoto e okolu dva pati pogolema oddebelinata na teloto na dletoto.

Geometrija, formi na zadnastrana na se~ivoto. Zadnata strana nase~ivoto moè da ima tri vidovi naformi i toa; konveksna, konkavna iprava forma ( pr. slika 4).

Konkavna forma. Ovaa forma sedobiva so brusewe na brusen kamen sokru`na forma koj vo metalot ja pre-nesuva svojata forma i sozdavakruèn lak. Podocna pri sekun-darnoto brusewe na ramen kamen sofina granulacija ovaa forma sezaramnuva na kraevite no sepakostanuva del od kru`niot lak so svo-jata najgolema visina (pr. slika 5).

Ovaa forma na ostrewe ima dve neg-ativnosti. Prvata e toa {to sokonkavnoto ostrewe se namaluvakoli~inata na materijal pozadiostricata pa taa e slabo otporna natro{ewe i pobrzo dobiva deforma-cii za razlika od kaj pravata formana ostrewe. Vtora negativnost e toa{to zadnata strana na se~ivoto imadve formirani ramnini koi pripomestot na dletoto vo pravecot nareèwe se ~uvstvuva sliznuvawe od

Tehni~ki

Slika 3

Slika 4

Slika 5


prvata do vtorata ramnina poradinedostatokot na materijal me|u niv (pr. slika 6). Vakvata forma ne e pre-

pora~liva za rezbarski dleta i zatoatreba da se izbegnuva ostrewe nakru`ni brusni kamewa.

Konveksna forma na zadna stranana se~ivo. Ovaa forma se dobiva kogapri ostrewe na kruèn ili ramenkamen se nagolemuva postepeno agolotna ostrewe so {to se dobiva la~napovr{ina so konveksna forma. Ovase~ivo e najotporno na tro{ewe i naj-dolgo }e ja zadrì prvobitnata ostri-na, poradi pogolemata koli~ina namaterijal neposredno zad ostricata,{to voedno go pravi i se~ivoto pode-belo, te{ko prodira vo drvoto i barapove}e napor na reèwe so nego. Zakonveksno naostrenoto se~ivo dapo~ne da go reè drvoto ra~kata nadletoto treba da e povisoko postave-na otkolku kaj pravata forma naostrewe, toa zna~i deka konveksnataforma dava i pogolem agol naostrewe, a so toa i pomala kontrolapri reèweto. Pomalite agli naostrewe davaat poprecizno i poudob-no reèwe. Ra~kata e poblisku dopovr{inata na drvoto, racete se pot-piraat na taa povr{ina so {to se soz-

dava edna pogolema bazna povr{ina{to ovozmoùva pogolema kontrolapri reèweto. Konveksnata forma naostrewe se prepora~uva za laì~estii dleta so krivi tela koi se konstru-irani za reèwe od pogolem agol.

Ramna forma na zadnata povr{inana se~ivoto. Se dobiva so ostrewe naramen brusen kamen i bez promena naagolot pri ostreweto. Pretstavuvaidealna forma za ostrewe na rezbars-ki dleta, optimalna vrednost naotpornosta na tro{ewe i stepenot naostrina. Reèweto e lesno bez golemnapor, so golema preciznost i kon-trola. Pri ostreweto na se~ivoto naprava forma treba da se vnimava prifinoto ostrewe na ramen brusenkamen da ne se oformi sekundarnaostrica na zadnata povr{ina koja prireèweto pribli`no deluva kakokonveksnata forma ili se zgolemuvaagolot na ostrewe. (pr. slika 7)

Ovie teoretski pravila treba da sezemat vo predvid pri ostreweto nadletata bidej}i imaat direkno vli-janie vrz procesot na rezbawe,kvalitetot na rezot i samata rezbavoop{to.

Dipl.{um.in`. MihajlovskiNikola

Tehniki

Slika 7

Slika 6


TTTToa se merki koi se prezemaat zasuzbivawe na insektite vo drvotodokolku toa e napadnato od niv.

Pritoa moè da se koristat pove}e meto-di, koi moè da se podelat na fizi~ki ihemiski.

Fizi~ki metodi. Od fizi~kite merki,vo praksa naj~esto se koristat zgolemena-ta temperatura i spaluvaweto na napad-natite predmeti, a za eksperimentalniceli i ultrazvukot i elektri~nata struja.

So zgolemenata temperatura, uni{-tuvaweto na insektite vo drvoto se vr{iso izloùvawe na napadnatite predmetina temperatura od 50-55 °C, pri {to cela-ta drvna masa mora da ja postigne taa tem-peratura. Za da se postigne ova, potrebnoe temperaturata da deluva opredelenovreme (ekspozicija). Ekspozicijata zavsiod debelinata na napadnatite predmeti ise dviì od 1 ~as i 45 min. do 6 ~asa i 30min. (debelina na {ticite 10-18 mm). Sozgolemuvawe na debelinata se prodol-ùva i ekspozicijata. Pri pogolemavla`nost na vozduhot, temperaturatatreba isto taka da bide povisoka.

Visokata temperatura moè da seupotrebi za uni{tuvawe na insekti vonapadnato polupreraboteno ili pre-raboteno drvo, za {to se pogodni su{il-nicite vo drvnoindustriskite objekti.Pomali predmeti kako {to se ramki,statui, rezbi i sl. moè da se tretiraatvo laboratoriski su{ilnici ili termo-stati.

Za zagrevawe na drvoto moè da sekoristi i son~evata energija, dokolkunapadnatite predmeti se izloèni na

mesta so golema insolacija (vo primorje-to, pa i kaj nas). Vo nekoi zemji (pr.Germanija) vo zgradi kade ima napadnatodrvo, insektite se suzbivaat so pu{tawena zagrean vozduh vo zgradata.

Spaluvawe na napadnatite predmeti oddrvo se vr{i toga{ koga drvoto e mnogujako napadnato i postoi opasnost za{irewe na insektite, pa da se spre~inapadot vrz zdravoto drvo, jako napadna-toto drvo se uni{tuva zaedno so insek-tite so spaluvawe.

Elektri~na struja so visok napon ifrekvencija isto taka moè da se upotre-bi za suzbivawe na insektite. Vsu{nost iovde deluva visokata temperatura koja sesozdava vo poleto me|u elektrodite. Zapredmeti so debelina do 30 mm, potrebnoe edinstveno da se pu{ti struja vo niv soeksponaà do 30 sekundi. Za podebelmaterijal ekspozicijata treba da trae 5-10 minuti, {to zavisi od debelinata namaterijalot.

Ultrazvukot e isto taka koristen vosuzbivaweto na insektite vo drvoto,me|utoa samo vo eksperimentalni celi. Ivo ovoj slu~aj vrz insektite deluva tem-peratura. Ultrazvukot niz cvrsti i suvipredmeti se dviì relativno lesno,me|utoa bidej}i telata na insektitesodràt voda, sozdavaat otpor, pri {to sezagrevaat do kriti~na temperatura iuginuvaat.

Hemiski metodi. Za hemisko suzbivawena ksilofagnite insekti moè da se koi-stat te~ni i gasoviti sredstva.

So pronao|aweto na visoko toksi~nitesinteti~ki insekticidi, se sozdava mo`-

Represivni merkiprotiv ksilofagnite inserti

Tehniki


nost za efikasno suzbivawe na insektitevo napadnatoto drvo. Osobeno pogodni zatoa se pokaàle preparatite lindan ihlordan, bidej}i pokraj ostanatite dejst-va koi gi poseduvaat ovie sredstva, tieimaat i naglasena gasovita faza. Poraditoa, ovie otrovi se glavni komponenti vopreparatite koi se proizveduvaat iupotrebuvaat za nadvore{en tretman nanapadnatite predmeti od drvo. Kakorastvoruva~i na aktivnite materii(osnovnite supstanci na otrovot), sekoristat rafinirani masla na koi im sedodavaat i sredstva za zgolemuvawe napenetracionata sila. Ovie preparati nesamo {to gi ubivaat insektite, tukuistovremeno go {titat drvoto i od dopol-nitelen napad pove}e godini.

Pokraj goreiznesenoto, dobri rezul-tati pri suzbivaweto na insektite sepostignuvaat i so me{awe na lindanot sodrugi lesno isparlivi supstanci, kako{to se: CCL (tetrahlor jaglerod), {pir-tus i dr. Lindanskite preparati moàt dase dodavaat i na bajcevi, boi, lakovi itn.

Te~nite preparati moàt da se pri-menuvaat na tri na~ini: so prema~kuvawe,so prskawe i so vbrizguvawe.

Prema~kuvaweto moè da se vr{i soobi~na ~etka, ramnomerno po celata po-vr{ina i toa samo na pomali predmeti oddrvo.

Prskaweto e najdobro da se vr{i sogrbni avtomatski prskalki koi rabotatpod pritisok od 3-5 atmosferi, so pose-ben otvor na brenerot.

Vbrizguvaweto se vr{i dokolku trebada se ubijat site insekti vo dlabo~inatana drvoto. Ovaa metoda retko se primenu-va bidej}i e skapo, a dobri rezultatimoè da se postignat i so povr{inskitretman.

Insekticidite vo drvoto moàt da sevbrizguvaat pod normalen i zgolemen pri-tisok. Za prviot slu~aj vo gredite sebu{at otvori so pre~nik od okolu 1 cm.Vo otvorot se stava sredstvo nekolkupati, so dodeka drvoto ne upie dovolnote~nost. Za ramnomerno rasporeduvawena sredstvoto, otvorite se bu{at voredovi. Rastojanieto pome|u redovitetreba da e okolu 5 cm, a od otvor 30-40 cm.dlabo~inata na otvorot e zavisna odvidot na insektot i dlabo~inata nanapadot.

Za vbrizguvawe pod pritisok se koris-tat specijalni aparati so ~eli~en rezer-voar koi moàt da postignat pritisok od20 atmosferi. Na krajot od crevoto sepostavuva igla koj a se zaboduva vo drvoto.Ovie aparati ja potisnuvaat te~nosta vodrvoto vo nadolèn pravec 1 m, a vopopre~en 30 cm. tretiraweto treba da sevr{i vo toplite meseci, odnosno toga{koga insektite se aktivni i osetlivi nasredstvata.

Dipl.{um.in`. Mihajlovski Nikola

Tehniki

Lamja - Vladi~ki tronSv. Dimirija-Bitola


Mrakot i svetlinata

MMMMrakot i svetlinata iakopostojat tie nikoga{ nese sre}avaat, isto kako

dobroto i lo{oto, ubavoto so grdo-to i taka beskone~no.

Zatoa najdobro e ~ovekot da posa-kuva da sozdava svetlina, bidej}isamo taa mu e mila na gospoda, taa eisto kako vodata i vozduhot bez kojanemoè ni{to {to e ìvo.

Na{iot Makedonski narod seko-ga{ ja pretpo~ital svetlinata i jadaruval nasekade bezpo{tedno dokade {to stapnala negovata noga.No vo na{eto makedonsko ìveeweima mnogu paradoksalni slu~uvawa,koga nekoi nekade pomalku ja pred-po~ituvale svetlinata tuku pove}esakale da ja kradat za da bi progle-dale pove}e vo mrakot {to gi obzel.

Na edno vakvo razmisluvawe ovojpat najmnogu ne pottikna rezbarst-voto vo Makedonija vo koe moàt dase poglednat epohalni i nepovtor-livi dela, velelepni vo na{itecrkvi i manastiri, preku ovie delase dobiva ~uvstvoto oti na{iot na-rod go dopira i samiot gospod bog.Vo nebesata, no kradeweto nasvetlinata i prema~kuvaweto namanastirskite i crkovni yidovi, negi ima napraveno poubavi zatoa sobo`ja pomo{ nema da bide dalekudenot koga so bo`ja milost nema da

ostane nitu eden hram bez majs-torskite rezbi koi se ve}e posta-veni vo pove}e od sto crkvi i mana-stiri na MPC so eden zbor tiemajstori sega pravat vrvni dela a{to }e izleze od nivnite race po 20godini. Taka }e ble{ti se pove}e ipove}e svetlinata na makedonskiotgenij zo{to e takva bo`jata voljaoti rezbarite gospod gi odbira a nesamite sebesi.

Stevan Boceski

Zanimlivosti

Sv. Pre~ista Stevan Boceski

DD onatelo e eden od najzna~-ajnite italijanski skulp-tori na XV vek. Roden e 1383

godina vo Firenca, a po~inal 1466godina. Rabotel prete`no vo mer-mer i bronza, no so~uvani se inegovi skulpturi izraboteni vodrvo.

Skulpturata Marija Magdalenadatira od negoviot podocneèn tvo-re~ki period (1455). Toj period sekarakterizira so èstoka izrazno-st koja nadminuva se {to dotoga{skulptorot sozdal. Ostarenoto li-ce i ispienoto telo na Marija Mag-dalena izrazuvaat dlaboko poka-janie, taka {to gleda~ot celosno jaspodeluva nejzinata bolka i kopne`za pro{ka.

Neizbe`no e da se spomenat idrugite zna~ajni dela na Donatelo:Sv. Marko, skupltura vo mermer(2,4m), napravena za crkvata Or SanMikele (Or San Michele) vo Fire-nca; Sv \or|ija, skulptura vo mer-mer (2,1m), napravena za istata cr-kva; Sv. \or|ija i lamjata, reljefkoj se nao|a pod ni{ata vo koja esmestena skulpturata na Sv. \or|i-ja; i Nepoznatiot prorok (takana-re~en Cukone), napraven za Firent-inskata katedrala.

D‡r. Verica Stavreska(izvor na podatoci: Janson H.V.

Janson Entoni F. (1997)Istorija umetnosti.

Vara`din: Stanek.)


Zanimlivosti

DonatelovataMarija Magdalena

Donatelo, Marija Magdalena, 1455 god. drvo, delumno pozlateno,

visina 1,88m, Muzej Duomo, Firenca.


Zanimlivosti

PticaDragan Zelenikovski

Vo desnata raka tokmak,vo levata dleto,i par~e oreovo drvo,{to od ve{tite race,da dobie du{a i lik ~eka.Da raskaè prikazna,stara, vekovna, sveta.

Se naprega vratnata ìla,na ~eloto izbiva br~ka,niz pletka od lozovi granki,svetnuva na svetec lika.

Kapka po kapka, potta se sleva,so dletoto brzdi, {ara,na rajskata ptica, kopani~arot,ubavina i ìvot i dava.

Krst svet najgore stoi,i angeli so beli krilja,niz vekovi ovaa rezba,}e gi krasi, crkvite na{i.

Petrina Razmovska V oddelenie - Bitola

Le{okKrunislav Pe{evski

Ov~ar Popev Boris

Ra|aweto na rezbata


SSe zema edno is~isteno jagne pomo`nost osogovsko, od reonotokolu Kalin kamen i se stava vo

soodveten pogolem pleh.Mesoto zase~etego na pove}e mesta i

{pikuvajte go so tenki par~enca slani-na, tenki liv~iwa luk i par~enca odgran~ewa od ruzmarin,

Istrite go mesoto so sol i biber povkus pa poturete go so maslo za jadewe.Vo plehot (tepsijata) dodadete malkuvoda pa pokrijte go so aluminiumskafolija i pe~ete go podolgo vreme na nemnogu visoka temperatura. Koga mesoto}e omekne izvadete ja folijata pa

vratetego vo rerna malku da sepodzape~e.

A makaronite?Vo nozdrite na jagnete stavete po edna

makarona no od tie podebelite!Ah, tie kopani~ari !!!Jagneto posluète go sepak so

zape~eni celi mladi kompir~iwa, zelenasalata i mladi kromit~iwa.

- Vo sledniot broj:Taf~e graf~e na tetovski na~inOrginalen recept.Ako stranicive navistina vi bea zan-

imlivi, drago mi e, ako ne, {to bi rekolVolter

- Edno od najva`nite ~ovekovi prava epravoto da bide{ - vinoven

PodgotvilDim~e Bunteski

@eladi so dabov listSv. Bogorodica Bitola

LavSv. Bogorodica Bitola

Zanimlivosti

Makaroni na kopani~arski na~in

Nikola Mihajlovski

Broj 14, 2009 god.

Loza Vasko Popovski

Carski dveri Manastir s. @ur~e,

Demirhisarsko17 vek

Sv. NikolaZoran Dimov

Doma{en ikonostasZoran Markovski

Na{e ime - svetlina na{aDim~e Bunteski

Sv. Nektarij Bitolski

Len~e Krsteska

êkaweStoje Dodevski

RaspetieAleksandar âvdarovski

God. XIV Broj 14 2009

Sponzorirano od ZKMAK i Ministerstvo za kultura na Republika Makedonija

Documents

КОПАНИЧАР - (Петре Гарката)