Сургалтын менежмент

“Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò” ñýäýâò ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿é, õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ, ýíýõ¿¿ ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëñàí ñóðãàã÷ áàãø íàðûí áàãààñ áýëòãýâ.

Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò

Ñóðãàëò áîë, íýã òàëààñ, îþóíû ¿éëäâýðëýëèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, íºãºº òàëààñ, îðîëöîã÷äûí (áàãø, ñóðàëöàã÷äûí) ìýäëýã, äàäëàãà, õàíäëàãûí ººð÷ëºëòèéí ¿éë ÿâö ó÷ðààñ “ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò” áîë íýã òàëäàà, “áàéãóóëëàãûí ìåíåæìåíò”-èéí, íºãºº òàëäàà, “ººð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíò”-èéí îíöëîã á¿õ øèíæèéã àãóóëíà. Ãýòýë ñóðãàëò íü áèçíåñ, àæèë ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãûí àäèë çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëæ á¿òýýñýí ¿ð ä¿í – áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íü ÷àíàðûí õóâüä õýðýãëýã÷ýýñ øóóä ¿íýëýýä àâ÷èõäàãã¿é, àøãèéí òºëºº ñýäýë òýì¿¿ëýë øóóä òºð¿¿ëäýã ìåõàíèçì áàñ àãóóëäàãã¿é ºâºðìºö îíöëîãòîé ¿éë àæèëëàãàà. Èéìä ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò áîë ìåíåæìåíòèéí åðºíõèé àñóóäëóóäûã ñóðãàëò õýìýýõ áîëîâñðîëûí ºâºðìºö ¿éë÷èëãýýí äýýð õýðõýí òóñãàæ, ÿìàð òîäîðõîé áàéäëààð ÷óõàì ÿìàð îíöëîãòîé áóóëãàæ, ÿàæ òîäîðõîé ñóðãàëòûí òóõàéí íºõöºë áàéäàë á¿ðä íèéö¿¿ëýí, ºìíºº òàâüñàí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ øèéäëèéã õýðõýí ñîíãîæ õýðýãæ¿¿ëýõ âý ãýñýí àñóóëòóóäàä õàðèóëò ºãºõ ¸ñòîé ìàø íàðèéí òºâºãòýé àñóóäàë áàéäàã. ªºðººð õýëáýë, ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò áîë ãàíö íýãõýí çàãâàðààð àãóóëãûã íü á¿ðýí ã¿éöýä èëýðõèéëýõ áîëîìæã¿é, òýãýýä ÷ çàãâàð÷èëñàí ñýòãýëãýýíýýñ àíãèä ñýòãýí áàéæ àìæèëòàíä õ¿ðäýã ìýäëýãèéí òóñãàé ñàëáàð øèíæëýõ óõààí þì. Ò¿¿íýýñ ãàäíà “ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíò”-èéí õºãæëèéí àñóóäàëä õàíäàõäàà ºíºº ¿åä ìîíãîëûí õóâüä òîõèîñîí áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîíû áîëîí ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéí äàâõàð çîðèëãî, äýëõèéí áîëîâñðîë ñóäëàëä ãàð÷ áóé øèíý ïàðàäèãìûã íýìæ òîîöîõ øààðäëàãà áèäýíä ç¿é ¸ñîîð ãàð÷ áàéíà. Ýíý íü àñóóäëûã óëàì òºâºãòýé áîëãîæ áàéãàà òóë òóõàéí àñóóäàëä òàñðàëòã¿é õºãæèõ ¿éë ÿâö òàëààñ íü õàíäàõ åðºíõèé çàð÷ìûí (àðãà ç¿éí õóâüä) õ¿ðýýíä òîäîðõîé ÷èãëýë, õóâèëáàðóóäûã ø¿¿í õýëýëöýõèéã øààðäàõ íü ìýäýýæ þì. Íºãººòýéã¿¿ð, áàéãóóëëàãàæñàí çîõèîí áàéãóóëàëòûí õýëáýðýýð çîðèëãîî ã¿éöýëä¿¿ëäýã øàëãàðñàí àðãûí íýã áîë òºðèéí (íèéòèéí) çàõèðãààíû óäèðäëàãûí øèíæëýõ óõààí áºãººä ñóðãóóëü, ñóðãàëò, õè÷ýýëèéí çîðèëãî áîëîí ýöñèéí ¿ð ä¿íã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýéãýýð ÷àíàðòàé áîëãî¸ ãýâýë öýãöòýé õýðýãëýõ ìýäëýãòýé áàéæ, òîäîðõîé áîäîæ áîëîâñðóóëñàí àðãà ç¿éãýýð àñóóäàëä õàíäàõ õýðýãòýé. Òýãâýë çàõèðãààíû óäèðäëàãûí øèíæëýõ óõààíû ñóóðü áîëîõ ñîöèîëîãè, àíòðîïîëîãè, ñýòãýë ñóäëàë, ìåíåæìåíò ãýõ ìýò îëîí øèíæëýõ óõààíû ¿íäñèéã åðºíõèé àðãà ñóäëàëûí òºâøèíä îíîë, àðãà ç¿éí íèéòëýã òóëãóóð áîëãîí ñóðãàëòûí òîõèîëäîëä áóóëãàí óõààð÷, ò¿¿íèéãýý á¿òýýë÷ýýð õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé ó÷ðààñ ýíý òàëààð áèä òóñãàé ñýäýâ áîëãîí ýíýõ¿¿ òîâõèìîëûí ýõýíä îðóóëæ, òóñãàéëàí ºìíº íü àâ÷ ¿çñýí áîëíî. ªºðººð õýëáýë, ýäãýýð øèíæëýõ óõààíû ¿íäñ¿¿äòýé áèä òàíèëöñàí ãýæ ¿çëýý. «Ñóðãàëò», «Ìåíåæìåíò» ãýñýí óõàãäàõóóíûã òóñ òóñàä íü àãóóëãûí õóâüä áàÿæóóëàí îéëãîæ ìýäëýãýý ñýðãýýí ñàíàõ ¿¿äíýýñ ýõëýýä ñóðãàëòàä õîëáîãäîõ ¿íäñýí óõàãäàõóóíóóäûã ã¿íçãèéð¿¿ëýýä, ìºí ìåíåæìåíòèéí òóõàé òóñàä íü áàñ åðºíõèé îéëãîëò àâ÷ äàðàà íü ñóðãàëò, õè÷ýýëèéí òîõèîëäîëä íàðèéâ÷ëàí áóóëãàõ, õýðýãëýõ çîðèëãî òàâüæ áàéãàà þì. Áèä 1999 îíä Ãýãýýðëèéí ÿàìíààñ ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéí àñóóäëààð åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí áàãø íàðò çîðèóëàí ÿâóóëñàí öóâðàë ñóðãàëòàíä äýâø¿¿ëæ, õýëýëö¿¿ëñýí øèíý÷ëýëèéí ¿çýë ñàíààãàà ¿íäýñëýí ò¿¿íèé ÷àíàð, ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ

×.Ëõàãâàæàâ, Í.Íýðã¿é, Ó.Äî¸ä


àðãà çàìûã îíîâ÷òîé áîëãîõ, øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëèéã òîäðóóëàõ øààðäëàãûã àëõàì òóòàìä ìºðäëºã áîëãîõ çîðèëãîîð ìåíåæìåíòèéí åðºíõèé àñóóäëûã ñóðãàëòàíä òóñãàõ îðîëäëîãî õèéæ, ýíýõ¿¿ ñýäâèéí àãóóëãûã áîëîâñðóóëëàà. Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòýä õàìààðàõ á¿ëýã àñóóäëûã õýðýãëýýíèé òºâøèíä àíãèëàõ õýëáýðýýð ñýäâèéíõýý á¿òýö÷èëñýí õ¿ðýýã òîäîòãîâîë, 1. Àñóóäëûã õýðõýí òàâüñíààñ øèéäëèéí ¿íäýñëýë õýðõýí õàìààðàõ âý?

(Ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéí íýãýí õóâèëáàðûí òîéì, òóëãóóð óõàãäàõóóíóóä)

2. Ìåíåæìåíò ãýæ þó âý? (Àñóóäàëä õàíäàõ õàíäëàãà, àðãà. Ìåíåæìåíòèéí ìºí ÷àíàð)

3. Ìåíåæåð ÿìàð ¿¿ðýã ôóíêö ã¿éöýòãýäýã âý? (Ìåíåæìåíòèéí ¿éë ÿâöûí ¿å øàòóóä, òýäãýýðèéí àãóóëãà, õîëáîî)

4. Ìåíåæåð ÿàæ øèéäâýð ãàðãàäàã âý? (Ìýäýýëýë ñîëèëöîî, øèéäâýð ãàðãàëò, íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ)

5. Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò ãýæ þó âý? (Ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí ¿å øàòóóä, çàð÷ìóóä, øèíý÷ëýëèéí øààðäëàãà)

6. Ñóðãàëòûí ìåíåæåð ãýæ õýí âý? (Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí ¿¿ðýã ôóíêö, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä “ªºð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíò” ÷óõàë áîëîõ íü)

1. Àñóóäëûã õýðõýí òàâèõààñ øèéäëèéí ¿íäýñëýë õýðõýí õàìààðàõ âý?

(Ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéí íýãýí õóâèëáàðûí òîéì, òóëãóóð óõàãäàõóóíóóä) Òóõàéí àñóóäàë íü òàíèí ìýäýõ¿éí õóâüä øàâõàãäàøã¿é áºãººä ò¿¿íèé õàðàãäàõ áàéäàë, òàíèãäàõ òºâøèí õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã áèëýý. Ýõëýýä áèä ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéí øèéäëèéí íýãýí õóâèëáàð áîëãîæ, áàãø íàðò:

1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò Àñóóäàë ßà-

ãààäØèéäëèéí õóâèëáàð

1. Õ¿í ÿàõ ãýæ ñóðàëöäàã âý ? 1.Îð÷èíäîî äàñàí çîõèöîæ, õºãæèæ, áîëîâñ-ðîõûí òóëä «Ñóðàëöàõóéí 4 çàð÷èì: 1.Ìýäýõèéí òóëä ñóðàëöàõ óó (Learning to know)? 2.Õèéõèéí òóëä ñóðàëöàõ óó (Learning to do)? 3.Îðøèí áàéõûí òóëä ñóðàëöàõ óó (Learning to be)? 4.Õàìòäàà íèéãýìøèæ àìüäðàõûí òóëä óó (Learning to live together)?» ãýñýí åðºíõèé çîðèëãûí õ¿ðýýíä ñóðàëöàæ àìüäðàõ àðãà óõààíàà áàéíãà áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

2. Áîëîâñðîë ãýæ þó âý ? 2.Õ¿íèé õºãæëèéí ¿éë ÿâö, õºãæëèéí ¿ð ä¿í (ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà, ñî¸ë).

3. Õ¿í þóíä ñóðàëöäàã âý ? 3.¯éëýíä ñóðàëöäàã, ¿éëèéã îð÷èí òºð¿¿ëäýã.

4. Õ¿í ÿàæ ñóðàëöäàã âý ? 4.Äàñàí çîõèîõ ìåõàíèçìààð ýçýìøèõ¿éí ç¿é òîãòîëûí äàãóó.

5. Áàãø ÿàæ çààõ âý ? 5.Ñóðàëöàã÷ ººðºº ìýäëýãýý á¿òýýõýä íü òóñëà-õûí òóëä ýçýìøèõ¿éí ¿å øàòóóäûã ¿ð àøèãòàé, ÷àíàðòàé, îíîâ÷òîé çîõèîí áàéãóóëàõ çàìààð.

6. Áàãø þóã ÿàæ ¿íýëýõ âý ? 6.Ñóðàëöàã÷èéí õºãæèëä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëò (àõèö)-èéã øàëãóóð áîëãîí ñóðãàëòûí


òåõíîëîãèéí ¿ð àøèãò ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºã÷ ñàéæðóóëàõ çºâëºìæ ãàðãàíà.

7. Ñóðàëöàã÷ ãýæ õýí áý ? 7.Áîäüãàëü áîëîí õºãæëèéí ÷àíàðóóäààðàà ÿëãààòàé õóâü õ¿í, íèéãýìøëèéí ÷àíàðóóäààðàà ººð ººð áèå õ¿í.

8.Áàãø ãýæ õýí âý ? 8.Ìýðãýæèëòýí, øèíæëýí ñóäëàà÷, òåõíîëîãè÷, ººðººð õýëáýë, ñóðãàëòûí ìåíåæåð.

9. Ñóðãàëò ãýæ þó âý ? 9.”Ñóðãàõ-Ñóðàëöàõ” öîãö ¿éë àæèëëàãààíû îð÷èíä ñóðàëöàã÷èä õýðýãöýýòýé áîëîâñðîë ýçýìøèõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë ÿâö, àðãà õýðýãñýë, îð÷èí, òåõíîëîãè, ¿éë÷èëãýý, íèéãìèéí õýðýãë¿¿ð, ººðººð õýëáýë, ìåíåæìåíòèéí óõààí, áàñ ìýäëýã, äàäëàãà, õàíäëàãûí ººð÷ëºëò.

10. Ñóðãàëòûí òåõíîëîãè ãýæ þó âý

? 10.Ñóðàëöàã÷äûí (îðîëöîã÷äûí) áîëîâñðîëä ÷àíàðûí õóâèðãàëò õèéõ àðãà õýðýãñýë.

11. Áàéãóóëëàãà ãýæ þó âý ? 11.Íèéòëýã çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä óõàìñàðòàéãààð çîõèöóóëàãäñàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã 2-îîñ äýýø õ¿íòýé á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ. Òîäîðõîé áîäëîãûã ¿íäýñëýí áîëîâñðóóëñàí õºòºëáºðèéã ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãàà áîëãîõ çîðèëãîîð ÷èã ¿¿ðãèéí õóâààðèëàëò áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû õàðèëöàí õàìààðëààð òîäîðõîé-ëîãäîæ ¿¿ññýí á¿òýö. Çîðèëãîäîî õ¿ðýõ õýðýãñýë.

12. Ìåíåæåð ãýæ õýí áý ? 12.Çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä áàéãàà íººöèéã ÿàæ õàìãèéí ¿ð ä¿íòýé àøèãëàõ øèéäëèéã öàã òóõàé á¿ðä íü ñîíãîæ, ò¿¿íèé õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëæ, õÿíàæ, øèéäâýðýý áàéíãà áîëîâñðîíãóé áîëãîæ áàéäàã àëáàí òóøààëòàí.

13. Ìåíåæìåíò ãýæ þó âý ? 13.¯éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé á¿òýýìæ, àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîòîé ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõ ìýäëýãèéí ñàëáàð, óð ÷àäâàð, ¿éë ÿâö, ¿éë àæèëëàãàà, óð óõààí, óäèðäëàãûí àðãà ç¿é.

14. Ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíò ãýæ þó âý

? 14. Ñóðãàëòûí ¿éë÷èëãýýíèé á¿òýýìæèéã òàñðàëòã¿é äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîòîé ñóðàëöàã÷-äûí õºãæèëä ÷àíàðûí õóâèðãàëò õèéõ ¿éë ÿâöûã óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãàà, áàéíãûí øèíýëýã àðãà çàìûí ñîíãîëò, õýðýãæ¿¿ëýõ óð ÷àäâàð.

15. Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò ãýæ þó âý

? Á¿õ îðîëöîã÷äûí ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà, òºëºâøëèéí òàñðàëòã¿é ºñºëò á¿õèé ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéí òóëä á¿õèé ë òºðëèéí íººö¿¿äèéã øèíæëýõ óõààí÷ àðãà áàðèë, õàíäëàãààð ¿ð àøèãòàé õîñëóóëàí îíîâ÷òîé áàéðøóóëæ õýðýãëýõ çàìààð òýäíèé áîëîâñðîëä “÷àíàðûí õóâèðãàëò” õèéõ ñóðãàëòûí ¿éë ÿâöûã á¿õýëä íü ýçýìøèõ¿éí ç¿é òîãòîëä íèéö¿¿ëýí «òºëºâëºõ, çîõèîí áàéãóóëàõ, ò¿¿íä îðîëöîã÷ õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéã çîõèöóóëàí óäèðäàõ, ìàíëàéëàõ, õÿíàõ» ÷èã ¿¿ðã¿¿äèéí õàðèëöàí õàìààðàëûí îíîâ÷òîé ñîíãîëòîîð òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë áàéíãà õèéõ óäèðäëàãûí àðãà óõààí, õýðýãñýë, øèíæëýõ óõààí÷ ¿éë àæèëëàãàà.


ãýæ òàíèëöóóëàí õýëýëö¿¿ëñýí ãîë ñàíààíóóä, ò¿¿í÷ëýí ìåíåæìåíòèéí õîëáîãäîõ çàðèì óõàãäàõóóíóóäûã òîâ÷õîí àâ÷ ¿çíý. Ýíä äóðüäàæ áàéãàà ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí õºãæèëòýé õîëáîîòîé àñóóäàë á¿ðä (1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò) õàðãàëçàõ øèéäë¿¿ä íü íýëýýä òîäîðõîé õýëýëö¿¿ëãèéã øààðäàõ áîëîâ÷ ýíä òýð á¿ãäèéã äýëãýðýíã¿é àâ÷ ¿çýæ òàéëáàðëàõ øààðäëàãàã¿é ãýæ ¿çýâ. Ó÷èð íü ýíý òóõàé áàãø íàðò çîðèóëàí ÿâóóëñàí "Ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë", "Õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî - Áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãàà", "Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é" “Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ìåíåæìåíò” ñýäýâò ñóðãàëòûí ìàòåðèàëóóä [1-5], òýäãýýðò õèéñýí èøëýë áîëîõ ç¿¿ëò ìàòåðèàëóóäàä ºã¿¿ëñýí áóé. Ìîíãîë óëñûí Ãýãýýðëèéí ÿàìíààñ çîõèöóóëàí Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õºãæëèéí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 1998-2000 îíä çîõèîí áàéãóóëñàí äýýð äóðüäñàí ñýäýâ á¿õèé öóâðàë ñóðãàëòààðàà áèä ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëòýé õîëáîîòîé çàíãèëàà àñóóäëóóäûã õºíäºí òýäãýýðèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãà, øèéäëèéí åðºíõèé ¿íäýñëýëèéí íýãýí õóâèëáàðûã ñàíàë áîëãîñîí. Õàðèí òóõàéí àéìàã áîëîí ñóðãóóëü äýýð àñóóäëûã õýðõýí øèéäâýðëýæ õýðýãæ¿¿ëýõ íü îðîí íóòãèéí áîëîí ñóðãóóëèéí õºãæëèéí áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààòàé, ººðººð õýëáýë, ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíòýé øóóä õîëáîîòîé þì. Òèéì ó÷ðààñ áàãø íàð ìààíü á¿õ ç¿éëèéã “äýýðýýñ” áýëýí þì õ¿ëýýëã¿é ººðñäºº ñàíàà÷èëãà ãàðãàâàë ìàø ñàéí áàéëàà. ¯¿íèéã íèéãìèéí òîãòîëöîî, öàã ¿å ìààíü øààðäàæ áàéãàà áèëýý. Øèíý òîãòîëöîîíû õºãæëèéí õóâüä, ñóðãóóëü á¿õýí ìýäýýëýëæñýí áàéäëààðàà àäèë ãàðààíààñ øèíý÷ëýëèéã ýõýëæ áàéíà. Áàãø áîë ìåíåæåð ãýñýí óòãààðàà ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷, Çààõ Àðãûí Íýãäýë (ÇÀÍ)-èéí àõëàã÷, Áîëîâñðîë, Ñî¸ëûí Òºâèéí àðãà ç¿é÷äèéí ìààíü õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà àãóóëãààðàà øèíý÷ëýãäýæ áàéãààã îéëãîñîí ãýæ áèä áîäîæ áàéíà. Òà á¿õýí ñóðãóóëèéíõàà ¿éë àæèëëàãààã õýðõýí øèíý ìåíåæìåíòýýð ÿâóóëæ áàéãààãààñ òàíàé ñóðãóóëèéí òºäèéã¿é, Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîëûí ÷àíàð, ¿ð àøãèéí àñóóäàë øàëòãààëíà. Ýíý ÷ óòãààðàà ñóðãóóëü, áàãø íàðààñàà ñàíàà÷èëãà ãàðíà ãýæ òºâººñ, òºðººñ õ¿ëýýæ áàñ õýðõýâ÷ áîëîõã¿é áºãººä òà á¿õíèé ¿éë àæèëëàãààíä áàéíãà äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéõ ó÷èðòàé. Èéìä ºìíºõ ñóðãàëòààñ ýíý óäààãèéí «Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò» ñýäýâò ñóðãàëòûí àãóóëãàä õàìààðàõ ñóðãàëò, ñóðãàëòûí àðãà ç¿é, ñóðãàëòûí òåõíîëîãè, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë, áàãø – ìåíåæåð ãýñýí õýñãýýñ ñýðãýýí ñàíàìààð çàðèì îéëãîëò, òóëãóóð óõàãäàõóóíû òóõàé áîëîí áèäýíä çàðèì òàëààð õàðüöàíãóé øèíý ãýõýýð ìåíåæìåíòèéí òóõàé õàìãèéí åðºíõèé îéëãîëò, óõàãäàõóóíààñ äîîð òîäðóóëãà õèéíý. Õàðèí ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí òóõàéä îð÷èí ¿åèéí ñóðãàëòûí ÷óõàë òºðºë áîëîõ «Õèéõ ÿâöäàà ñóðàëöàõ» (Workshop) ñóðãàëòûí çîõèîí áàéãóóëàëòûí õýëáýðèéã àøèãëàõààð ñîíãîëò õèéñýí áîëíî. ªºðººð õýëáýë, • Àìüäðàëààð (àìüäðàë äóíäààñ, àìüäðàõ ÿâöäàà) ñóðàëöàõ; • Àæëààð (òîäîðõîé ¿éë, ¿éëäýë õèéõ ÿâöäàà) ñóðàëöàõ; • Ñóðãàëòààð (àíãè òàíõèìûí ãýõ ìýò òóñãàé òºðºë, õýëáýðèéí çîõèîí

áàéãóóëàëòòàé) ñóðàëöàõ ãýñýí õàìãèéí åðºíõèé ãóðâàí àðãà çàìûã öàã õóãàöààíû õóâüä àëü áîëîõ äàâõöóóëàõààð áîäîæ «ÄÀÐÕÀÍ Õ¯Í áóðõàí óõààíòàé» ãýñýí çàð÷èì áàðèìòàëíà ãýñýí ñàíàà þì. ¯¿íèéã 1 ä¿ãýýð çóðãààð ¿ç¿¿ëýâ.


Àñóóäàëä õàíäàõ «Äàðõàí õ¿í áóðõàí óõààíòàé» ãýñýí ýíý çàð÷èìàà áèä: • Õºãæëèéí ç¿é òîãòëûí ëîãèê øàëãóóð áàðèìòëàõ:

Õºãæëèéí øèíý øààðäëàãà õýðýãöýýã õàíãàõàä çîðèëãîî ÷èãë¿¿ëýõ, àðãàà ñîíãîõ,

ªìíºõ ìýäëýãòýý òóëãóóðëàí àãóóëãûã ã¿íçãèéð¿¿ëýí áàÿæóóëàõ (áóþó óëàìæëàë, øèíý÷ëýëèéí óÿëäààã øèíæëýõ óõààí÷ààð õàðãàëçàõ),

Íèéòèéí çàõèðãààíû øèíæëýõ óõààíû ¿çýë ñàíààã ñóðãàëò, õè÷ýýëèéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí òºâøèíä õýðýãëýõ,

ªºð÷ëºëòèéí óäèðäëàãûí óõààíààñ àøèãëàõ; • Øèíæëýõ óõààí÷ ñýòãýëãýý, àðãà áàðèë, õàíäëàãà õýðýãëýõ:

Øèíæëýõ óõààíû åðºíõèé àðãàä, òóõàéëáàë, òîãòîëöîîò õàíäëàãà, ñýòãýëãýýíä õýâøèõ,

Àãóóëãûí àêàäåìèê òàëûã äýýøë¿¿ëýõ çàìààð ïðàãìàòèê òàëûã õºãæ¿¿ëýõ, ººðººð õýëáýë, ºíäºð ìýäëýãýý àìüäðàëä õýðýãëýæ ñóðàõ;

• Àðãà ç¿éãýý õºãæ¿¿ëýõ áàðèëä áàéíãà ñóðàõ äàäàë ýçýìøèõ: Õèéõ ÿâöäàà ñóðàëöàí øèíý ç¿éë ñýäýõ, øèíý á¿òýýë áèé áîëãîõ, Õàìòðàí àæèëëàæ, áèå áèåýñýý ñóðàëöàí íèéãýìøèõ áàðèëûã õýâøèë

áîëãîõ ãýæ îéëãîæ áàéãàà þì.

2. Ìåíåæìåíò ãýæ þó âý? (Àñóóäàëä õàíäàõ õàíäëàãà, àðãà. Ìåíåæìåíòèéí ìºí ÷àíàð)

Ýíý àñóóëòàíä ýðäýìòýí ñóäëàà÷ íàð îëîí ÿíçààð õàðèóëñàí áàéíà. Òýä ìåíåæìåíòèéã ¿éë ÿâö áîëîõ òàëààñ íü õàíäàí ò¿¿íèé ¿å øàòóóäûã ÿíç á¿ðýýð (4, 5, òýð ÷ áàéòóãàé 14 ¿å øàòààð) ÿëãàæ, òóñ á¿ðèéã íü íàðèéâ÷ëàí òîäîðõîéëæ, òýäãýýðèéí õîîðîíäîõ õîëáîî, óã ¿éë ÿâöûã óäèðäàõ

Àìüäðàë äóíäñóðàõ,

ñóðàëöàõ

Õèéõ ÿâöàäñóðàëöàõ,

ñóðàõ

Ñóðãàëòààðñóðàëöàõ

Àìüäðàë äóíäñóðàëöàõ

Õèéõÿâöàäñóðàëöàõ

Ñóðãàë-òààð ñó-ðàëöàõ

Ñóðàëöàõóéí ÃÓÐÂÀÍåðºíõèé àðãà çàì

Îð÷èí ¿åèéí ñóðãàëòûí åðºíõèé ñòðàòåãè

1 ä¿ãýýð çóðàã. “Äàðõàí õ¿í áóðõàí óõààíòàé” çàð÷èì

Äàðõàí õ¿í áóðõàí óõààíòàí áàéäàã ó÷èð íü:


ìåíåæåðèéí ÷èã ¿¿ðýã, óð ÷àäâàðûã òîäîðõîéëñîí áàéõ þì. Ýíý áàðèë õàíäëàãàà "¿éë ÿâöûí áàðèë õàíäëàãà" (ïðîöåññíûé ïîäõîä) ãýæ íýðëýñýí áàéíà. Òóõàéí áàéãóóëëàãûí ìåíåæìåíòèéã ãàäààä, äîòîîä îð÷íûõ íü íýãäýëä àâ÷ ¿çýõ áîäèò øààðäëàãà áîëîí, ÿëàíãóÿà, áàéãóóëëàãûí á¿òöèéã òîäîðõîéëîõîä òîãòîëöîîíû áàðèë õàíäëàãà (ñèñòåìíûé ïîäõîä)-ûã ò¿ëõ¿¿ õýðýãëýñýí õýðíýý, ìåíåæìåíòèéã ¿éë ÿâö òàëààñ íü ñóäëàõäàà èõýíõ òîõèîëäîëä ýíý áàðèëûã óõàìñàðòàéãààð ñîíãîîã¿é òàë àæèãëàãääàã. “Áàéãóóëëàãà“ ãýñýí îéëãîëòã¿éãýýð ìåíåæìåíò ãýäýã óõàãäàõóóí áàéõã¿é ãýæ íýã òàëààñ ¿çýæ áîëîõ ó÷ðààñ áàéãóóëëàãûã òîäîðõîéëîã÷ ãàäààä, äîòîîä õóâüñàã÷óóäûí ø¿òýëöýý íü áàéãóóëëàãà á¿ðèéí õóâüä äàâòàãäàøã¿é îëîí ÿíç áàéäàã. Àìüäðàëûí ýíý áîäèò ¿íýíòýé óÿëäàæ, ìåíåæìåíòýä íºõöºë áàéäàëä òóëãóóðëàõ áàðèë õàíäëàãà (ñèòóàöèîííûé ïîäõîä)-ûã ºðãºí õýðýãëýäýã íü îéëãîìæòîé þì. Åð íü ÷ õýðýãëýãäýõýýð òºâøèíä áîëîâñðóóëààã¿é îíîëîîð óäèðäñàíààñ áàéãàà áîäèò áàéäëàà íàðèéâ÷ëàí àæèãëàæ, çàäëàí øèíæèëæ, òàñðàëòã¿é ¿íýëýõ çàìààð ãàðãàñàí øèéäâýð íü èë¿¿ áîäèòîéãîîð õýðýãæäýã ãýäýãòýé õýí ÷ òýãòëýý èõ ìàðãàõã¿é áàéõ. Ãýâ÷ ïðàãìàòèçìûí øèíý ÷èãëýë (èíñòðóìåíòàëèçì) ¿íäýñëýã÷äèéí íýã áîëîõ Äæ.Äüþ íü "á¿õ îíîë áîë òóðøëàãûí àñóóäëûã øèéäâýðëýõèéí òóëä àøèãëàäàã áàãàæ áºãººä á¿õ îíîëûã ýíý ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ ¿ð àøãèéí ¿¿äíýýñ ¿íýëýõ ¸ñòîé" ãýñýí÷ëýí îíîëûã àìüäðàëûí ïðàêòèê àñóóäëûã øèéäâýðëýõ àðãà áîëòîë íü áîëîâñðóóëæ õºãæ¿¿ëýõ, ò¿¿íèéãýý õýðýãëýæ ñóðàõ íü ºíººãèéí çàéëøã¿é õýðýãöýýòýé ç¿éëèéí íýã. Òóõàéëáàë, îð÷èí ¿åèéí øèíæëýõ óõààíû åðºíõèé àðãà ñóäëàë áîëîõ òîãòîëöîîíû õàíäëàãûã àëèâàà îáúåêò áîëîí ñóäëàãäàõóóíû ìºí ÷àíàð (þìñ, ¿éë ÿâö, øèíæ ÷àíàð)-ààñ ¿ë õàìààðàí õýðýãëýæ ÷àäâàë ýíý àðãûí ¿ð àøèã äýýøèëæ, èë¿¿ ïðàãìàòèê øèíæòýé áîëîõ ó÷èðòàé. Òîãòîëöîîíû áàðèë õàíäëàãà íü äîòðîî á¿òýö-òîãòîëöîîíû (ñèñòåìíî-ñòðóêòóðíûé), ôóíêöèîíàëü-òîãòîë-öîîíû (ñèñòåìíî-ôóíêöèîíàëüíûé), ãåíåòèê-òîãòîëöîîíû (ñèñòåìíî-ãåíåòè-÷åñêèé) ãýñýí ÷èãëýëòýé áàéäàã áºãººä òóñ á¿ðäýý ºâºðìºö áàðèëóóäûã øààðääàã. Ãýòýë, ÿëàíãóÿà, ìàíàéä ýíý àðãûã ìàø åðºíõèé óòãààð íü ÿðèõ, õýðýãëýõ áàéäàë àæèãëàãääàã. Áèä ¿¿íèé ºìíº 1999 îíû öóâðàë “Õèéõ ÿâö-äàà ñóðàëöàõ ñóðãàëò“ (Workshop)-ûí ¿åäýý ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí òóëãóóð óõàãäàõóóíóóä (ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû èíâàðèàíò çàãâàð, ýçýìøèõ¿éí ¿éë ÿâö, ¿íýëãýý ãýõ ìýò)-ûã øèíæëýõäýý äýýðõ ÷èãëýë¿¿äèéí àëü àëèéã õýðýãëýõèéã îðîëäñîí áºãººä ýíý óäàà ÷ ãýñýí ìåíåæìåíòèéí àñóóäëààð ýíý îðîëäëîãîî ¿ðãýëæë¿¿ëýõèéã õè÷ýýñýí áîëíî. Ó÷èð íü íèéãìèéí òîãòîëöîîíû øèíý÷ëýëòýé õîëáîîòîéãîîð áîëîâñðîëûí àëèâàà àñóóäàëä õºãæëèéí ¿¿äíýýñ õàíäàõ, òýãýõäýý øèíæëýõ óõààí÷ àðãà áàðèëààð, òýð òóñìàà òîãòîëöîîíû ¿¿äíýýñ õàíäàõûã ìàíàé ºíººäðèéí áîäèò íèéãýì-ò¿¿õýí íºõöºë øààðäàæ áàéãàà áèëýý. Èéìä ýõëýýä ìåíåæìåíò ãýæ þó âý ãýäãèéã îëîí íîì, ñóðàõ áè÷èãò õýðõýí òîäîðõîéëñíûã àâ÷ ¿çüå. Ìåíåæìåíò ãýäýã áîë:

çîõèîí áàéãóóëàëòûí òîãòîëöîî ¿éë ÿâö ¿éë àæèëëàãàà óð ÷àäâàð ÷èã ¿¿ðýã ìýäëýãèéí ñàëáàð ãýõ ìýò

ãýæ òîäîðõîéëáîë òà ñàíàë íèéëýõ ¿¿?

íèéëáýë ÿàãààä? ¿ã¿é áîë, áàñ ÿàãààä? òóñ á¿ðèéíõ íü òàëààð äîð

áè÷ñýíýýñ ¿çüå.


Ìåíåæìåíò - ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé á¿òýýìæ, ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîòîé ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàõàä õýðýãëýãäýæ áóé çîõèñòîé àðãà, õýðýãëýãäýõ¿¿í, õýëáýð, çàð÷ìûí õàðèëöàí óÿëäàà á¿õèé öîãö íýãäýë.

Ìåíåæìåíò - õºäºëìºð, îþóíû ÷àäàìæ, õ¿ì¿¿ñèéí òºðõ áàéäàë, ñýäýë òýì¿¿ëýëèéã óäèðäàæ òàâüñàí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ óð ÷àäâàð.

Ìåíåæìåíò - áàéãóóëëàãûí çîðèëãûã òîìú¸îëîõ áîëîí ýíý çîðèëãîä õ¿ðýõèéí òóëä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé òºëºâëºõ, çîõèîí áàéãóóëàõ, õ¿ì¿¿ñèéí ñýäýë òýì¿¿ëëèéã æîëîîäîõ, õÿíàõ ¿éë ÿâö.

Ìåíåæìåíò - òîäîðõîé áàéãóóëëàãûí õ¿ì¿¿ñèéã óäèðäàõ ¿éë àæèëëàãààíû òºðºë, ÷èã ¿¿ðýã.

Ìåíåæìåíò - ýíý ÷èã ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõýä øààðäëàãàòàé ìýäëýãèéí ñàëáàð.

Ìåíåæìåíò - çîõèîí áàéãóóëàãäààã¿é õ¿ì¿¿ñèéã òîäîðõîé ÷èãëýë çîðèëãîòîé, ¿ð àøèãòàé ¿éëäâýðëýã÷ á¿ëýã áîëãîí õóâèðãàõ ¿éë àæèëëàãààíû îíöãîé òºðºë. Èéì ìåíåæìåíò íü íèéãìèéí ººð÷ëºëòèéã ºäººã÷ õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã.

Ìåíåæ-ìåíò

Ìåíåæ-ìåíò Õîñëîë

¯¯ð ä¿í áèé áîëãîõ

òîãòîëöîî

Îðîëò Ãàðàëò

Õ¿íèé íººö(áîëîâñîí õ¿÷èí, ìýðãýæèëòýí,

ñóðàëöàã÷èä, õóâüõ¿ì¿¿ñ ãýõ ìýò)

Áèåò ç¿éëèéí íººö(áàðèëãà áàéøèí, òàâèëãà,

ìàøèí ìåõàíèçì, áàãàæõýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ,

ýä ìàòåðèàë, áóñàä ç¿éëñ)

Ñàíõ¿¿ãèéí íººö(ìºíãº, êàïèòàë, çýýë,

òàòààñ ãýõ ìýò)

Äýý

ä çî

ðèëã

î(á

àðàà

¿éë÷

èëã

ýýíè

é¿ð

ä¿í

, õýð

ýãòý

é ç

é¿ë

)

Òýãâýë, äýýðõ òîäîðõîéëîëòóóäàä àãóóëàãäàæ áóé ¿íäñýí ñàíààíóóäûí òàëààð ýðãýö¿¿ëýí áîäîõîä:

2 äóãààð çóðàã. Ìåíåæìåíò ãýæ þó âý?


ãýæ ¿çýæ áîëîõîîð áàéíà. Ìåíåæìåíò ãýäýã ¿ãèéí óòãà ñàíààã àãóóëãûí õóâüä íü òîäîðõîéëáîë, ¿éë àæèëëàãààíû òåõíîëîãè øèíý÷ëýõ ¿éë ÿâö, øèíý ÷àíàðëàã ¿ð ä¿í áèé áîëãîõ àðãà òàëààñ õàíäàæ, òîãòîëöîîíû øèíæèëãýýíèé çàð÷èìä òóëãóóðëàí ýíý ñàíààãàà 2 äóãààð çóðãààð [12] èëýðõèéëæ áîëîõ áºãººä ýíý òóõàé (Äonald C. Mîslåy, Leon C. Megginson, Paul H. Pritri, Supervisisory management, South-Western Publishing Co., Cincinnati, Ohio, 1989, page 557.) íîìîîñ ¿çíý ¿¿. Ýíý 2 äóãààð çóðàã áîë ìåíåæìåíòèéí òóõàé õàìãèéí åðºíõèé òîìú¸îëîë áîëîõ òóëãóóð äîõèî ãýæ áèä ñàéí àæèãëàæ àíõíû òºñººëºë áîëãîí ñàíààíäàà õîíîãøóóëàí òîãòîîõ õýðýãòýé þì. Åð íü øèíý÷ëýë ãýäýã íü àëèâàà ¿éëèéí àðãà, õýëáýðò ãàð÷ áóé ýåðýã, ñºðºã ¿ð äàãàâàð á¿õèé õóðäàöòàé ººð÷ëºëò, õàðèí õºãæèë ãýäýã íü àëèâàà ¿éëèéí àðãà õýëáýðò ãàð÷ áóé ýåðýã ººð÷ëºëò ãýæ ¿çâýë, ñàéí, ìóó ìåíåæìåíò ãýæ áàéõààñ ãàäíà õºãæëèéã õàíãàäàã, õºãæëèéã ñààòóóëäàã ìåíåæìåíò áàéäàã íü îéëãîìæòîé.

3. Ìåíåæåð ÿìàð ¿¿ðýã ôóíêö ã¿éöýòãýõ âý? (Ìåíåæìåíòèéí ¿éë ÿâöûí ¿å øàòóóä, òýäãýýðèéí àãóóëãà)

Óäèðäëàãûí àëü ÷ òºâøíèé ìåíåæåð íü çºâõºí òºëºâëºëò õèéäýã õ¿í áèøýý. Òýðýýð áàéãóóëëàãûíõàà çîðèëãîä ÿàæ õ¿ðýõ òàëààð øèéäâýð ãàðãàæ, ò¿¿íèéãýý áóñàä õ¿ì¿¿ñýýð äàìæóóëàí õýðýãæ¿¿ëäýã õ¿í. Áàñ ìåíåæåð íü ýðñýëäýë ãàðãàæ áîëçîøã¿é áèçíåñìåí ÷ áèø, ýçýí ÷ áèø. Áèçíåñìåí õ¿í àëü íýã áàéãóóëëàãàä àæèëëàäàãã¿é, ýñâýë õ¿ì¿¿ñèéã óäèðäàí àæèëëàäàãã¿é áàéæ áîëäîã áîë ¿éëäâýðëýëèéí ýçýí õ¿í ýðñäýë á¿õèé øèéäâýð ãàðãàñíààð ò¿¿íèé àðãà áàðèëä àçàà òóðøèõ õàíäëàãà èë¿¿ áàéäàã. Õàðèí ìåíåæåð íü òîäîðõîé áàéãóóëëàãàä îðîí òîîíû àëáàí òóøààë õàøäàã áºãººä àæëûíõ íü àðãà áàðèëä áþðîêðàò øèíæ äàâàìãàéëàõ òàë áàñ áàéäàã. Ìåíåæåðèéí ìºí ÷àíàð íü óäèðäëàãûí áóñ òºâøíèé õ¿ì¿¿ñ, òóõàéëáàë, òåõíèêèéí ýä àíãè óãñàðäàã àæèë÷èí øèã íýã òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààã àæëûí á¿õèé ë õóãàöààíû òóðøèä äàâòàí õèéäýãã¿é, õàðèí ÷ îëîí àñóóäàëòàé öàã ÿìàãò òóëãàð÷, øèíæëýõ óõààí÷ àðãà áàðèëààð áîãèíî õóãàöààíä øèéäýë ãàðãàæ, íýã òºðëèéí áèø, öîãö ¿éë àæèëëàãààã ã¿éöýòãýí óäèðäàã÷èéí ä¿ðèéã á¿òýýæ àæèëëàäàã. Åð íü õ¿í á¿ð ººðºº ººðòºº ìåíåæåð áîëîâ÷ øèéäâýð ãàðãàõ á¿ðèéäýý øèíæëýõ óõààí÷ àðãà áàðèëààð ë õàíääàãã¿éä àñóóäëûí óòãà ó÷èð áàéãààã ýíý 2 äóãààð çóðãààñ àìàðõàí îéëãîæ áîëíî.

“ìåíåæìåíò” ãýäãèéã òàâüñàí çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëäòîäîðõîé íººöèéã îíîâ÷òîé àøèãëàí áàéðøóóëæ, ÷àíàð, ¿ðàøãèéí òîäîðõîé ¿ç¿¿ëýëòèéí ººð÷ëºëòººð ¿ð ä¿í áîëîí èëðýõ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé òåõíîëîãèéã áàéíãà øèíý÷ëýõ ¿éë ÿâö


1.ÒºëºâëºëòÒóõàéí áàéãóóëëàãûí á¿õýëä íü,ýñâýë íýãæ á¿ðèéí ÷èã ¿¿ðãèéí ¿éëä-ë¿¿ä íü õýðõýí àìæèëòòàé áàéõ òó-õàéä ñîíãîëò õèéí øèéäâýð ãàðãàõ

2.Çîõèîí áàéãóóëàëòÃîë çîðèëãîäîî õ¿ðýõýä ÿìàð øààð-äëàãàòàé ¿éë àæèëëàãàà áàéõûãøèéäýõ, àæëûí á¿ëã¿¿äýýð õóâààõ,á¿ëýã á¿ðò àæëûí øààðäëàãàòàéç¿éëñèéã ãîë çîðèëãîäîî õ¿ðýõ, ¿éëàæèëëàãààãàà õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãõàðèóöëàãà, ýðõ òóøààë õ¿ëýýñýí

ìåíåæåð¿¿äýä õóâààðèàëàõ ãýõ ìýò

3.Áîëîâñîí õ¿÷íèéõºãæëèéí óäèðäëàãàØèíýýð àâàõ, ñîíãîëò øàëãàðóó-ëàëò õèéõ, ñóðãàëò ÿâóóëàõ, ìýðãý-æèë äýýøë¿¿ëýõ, äýìæèõ, öàëèíõºëñ îëãîõ ãýõ ìýò

4.ÌàíëàéëàëÕ¿ì¿¿ñèéíõýý ¿¿ðýã õàðèóö-ëàãûí áèåëýëòýíä óäèðäàìæºãºõ, ÷èãë¿¿ëýõ,àæèãëàí çºâ-ëºõ ãýõ ìýò

5.ÕÿíàëòÒºëºâëºãºº áèåëýãäýæ áàéãààýñýõ, çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéíòóëä øààðäëàãàòàé áîë çàñâàðººð÷ëºëò õèéõ ãýõ ìýò

Ìåíåæìåíò íü ¿éë ÿâö áîëîõ òóõàé áèä äýýð ¿çñýí. Òýíä áèä êèáåðíåòèêèéí çàð÷èìä òóëãóóðëàí ýíý ¿éë ÿâöûí äèíàìèê á¿òöèéã îðîëò, ÷àíàðûí õóâèðãàëò, ãàðàëò ãýæ òîäîðõîéëñîí áîë îäîî ýíý ¿éë ÿâöûí äèíàìèê á¿òöèéã ò¿¿íèé ÷èã ¿¿ðãèéí ººð÷ëºëòèéã øàëãóóð áîëãîí 3 äóãààð çóðàãò [12] ¿ç¿¿ëñíýýð (Äonald C. Mîslåy, Leon C. Megginson, Paul H. Pritri, Supervisisory management, South-Western Publishing Co., Cincinnati, Ohio, 1989, page 557.) ¿íäñýí 5 ¿å øàòóóä áîëãîí àíãèëæ áîëíî. ¯¿íèéã:

1. Òºëºâëºëòèéí (Òóõàéí áàéãóóëëàãûí á¿õýëä íü, ýñâýë íýãæ á¿ðèéí ÷èã ¿¿ðãèéí ¿éëäë¿¿ä íü õýðõýí àìæèëòòàé áàéõ òóõàéä ñîíãîëò õèéí øèéäâýð ãàðãàõ);

2. Çîõèîí áàéãóóëàëòûí (Äýýä çîðèëãî, çîðèëãîäîî õ¿ðýõýä øààðäëàãàòàé ¿éë àæèëëàãààã á¿ëýãëýõ, àæëûí õýñã¿¿äýä õóâààõ, õýñýã á¿ðò ¿éë àæèëëàãààãàà õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõ, á¿õ øàòíû ìåíåæåð¿¿äýä ¿¿ðýã õàðèóöëàãà, ýðõ òóøààëûã õóâààðèàëàõ ãýõ ìýò);

3. Áîëîâñîí õ¿÷íèé óäèðäëàãûí áóþó õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéí (Øèíýýð àâàõ, ñîíãîëò øàëãàðóóëàëò õèéõ, ñóðãàëò ÿâóóëàõ, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ, äýìæèõ, öàëèí õºëñ îëãîõ ãýõ ìýò);

4. Õîøóó÷ëàë, ìàíëàéëëûí (Õ¿ì¿¿ñèéíõýý ¿¿ðýã õàðèóöëàãûí áèåëýëòýíä óäèðäàìæ ºãºõ, ÷èãë¿¿ëýõ, àæèãëàí çºâëºõ ãýõ ìýò);

5. Õÿíàëò øàëãàëòûí (Òºëºâëºãºº áèåëýãäýæ áàéãàà ýñýõ, çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä øààðäëàãàòàé áîë çàñâàð ººð÷ëºëò õèéõ ãýõ ìýò)

ãýæ ÿëãàæ áîëíî.

3 äóãààð çóðàã. Ìåíåæåðèéí åðºíõèé ¿¿ðýã ôóíêöèèéí õàðèëöàí õîëáîî [12].


Ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãàà ã¿éöýòãýõ ¿éë ÿâöûí ýäãýýð ¿å øàòûã ìåíåæåðèéí ¿¿ðýã ôóíêö ãýæ áàñ íýðëýäýã. Ýíý óòãààðàà ìåíåæåð íü òºëºâëºõ, çîõèîí áàéãóóëàõ, õ¿ì¿¿ñèéí òºðõ òºëºâ, ñýäýë òýì¿¿ëëèéã óäèðäàõ, òýäíèéã õîøóó÷èëæ ìàíëàéëàõ, ¿éë ÿâöûã õÿíàæ øàëãàõ ÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëäýã áàéíà. Çóðãààñ ¿å øàò á¿ðä õèéõ ¿éë àæèëëàãààíû àãóóëãà ÿëãààòàéí çýðýãöýý õîîðîíäîî íàðèéí íÿãò õîëáîîòîé áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíòýä ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò íü áèå äààñàí õýñýã áîëæ îðîõ ¸ñòîé áºãººä ìåíåæìåíòèéí ¿å øàò á¿ðä áàðèìòëàõ åðºíõèé çàð÷èì, õýðýãëýõ àðãûã ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí àñóóäàëä áóóëãàæ, ñóðãóóëü á¿ðèéí òîõèîëäîëä ñóðãàëòûí òºëºâëºëò, çîõèîí áàéãóóëàëò, õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéí óäèðäëàãà, ìàíëàéëàë, õÿíàëò íü ºâºðìºö áàéõ ó÷èðòàé. Èéìä ýõëýýä ìåíåæåðèéí ýäãýýð åðºíõèé ¿¿ðýã ôóíêö á¿ðèéã òîâ÷ àâ÷ ¿çýõ íü ç¿éòýé.

Ñòðàòåãèéí òºëºâëºëò áóþó ñòðàòåãèéí ìåíåæìåíò íü ººðèéíõºº ýýëæèíä äîð ¿ç¿¿ëñýí îð÷íû øèíæèëãýý, ¿éë àæèëëàãààíû ãîë ÷èãëýë çîðèëãî, ñòðàòåãèéí

áîëîâñðóóëàëò, ò¿¿íèé õýðýãæèëò, ñòðàòåãèéí õÿíàëò ãýñýí ¿å øàòóóä á¿õèé õàðüöàíãóé áèå äààñàí ¿éë àæèëëàãàà þì.

Îð÷íû øèíæèëãýý

Ìàêðî îð÷èí ¯éëäâýð, ñóðãóóëü(Ãàäààä îð÷èí) (Äîòîîä îð÷èí)

Çîõèîí áàéãóóëàëòûí åðºíõèé ÷èãëýë

Ýðõýì çîðèëãîÇîðèëãî

Ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàëòÒóõàéí áàéãóóëëàãûí ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàëò

Íýãæèéí ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàëò

×èã ¿¿ðãèéí ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàëò

Ñòðàòåãè õýðýãæ¿¿ëýëòÇîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö

Óäèðäëàãà, ýðõ ìýäýëáîëîí áàéãóóëëàãûí ñî¸ë

Ñòðàòåãè õÿíàëò

Ã¿éöýòãýë

Áóö

àõ õ

î ëá î

î

Õýäèéãýýð ñòðàòåãèéí òºëºâëºãºº (strategic plan), çàõ çýýëä á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàõ òºëºâëºãºº (marketing plan), áèçíåñ òºëºâëºãºº (business plan), àæèë ¿éëèéí òºëºâëºãºº (action plan), ¿éëäëèéí òºëºâëºãºº (operational plan) õîîðîíäîî ìºí ÷àíàðûí õóâüä ÿëãààòàé ÷ ãýñýí ýõíèé ýðýìáýíä ñòðàòåãèéí òºëºâëºëòèéã áèçíåñ òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõòàé ëîãèêèéí õóâüä àäèëòãàí ¿çýæ áîëîõ òàëòàé. Åð íü ÷ òýãýýä õºãæèëä ÷èãëýæ

1.Òºëºâëºëò

4 ä¿ãýýð çóðàã. Ìåíåæåðèéí ñòðàòåãèéí òºëºâëºëò[12].

Õýòèéí çîðèëãî, òºñººëºë (vision)


ñóóðèëñàí àæèë ¿éë ã¿éöýòãýõ òºëºâëºãººã çààâàë ñòðàòåãè òºëºâëºëòººñ ýõëýõ õýðýãòýé ó÷ðààñ ñòðàòåãèéí òºëºâëºãººãººð æèøýý àâàõ íü èë¿¿ îíîâ÷òîé. Ìåíåæìåíòèéí åðºíõèé ÷èã ¿¿ðã¿¿äèéí äîòðîîñ õàìãèéí ÷óõàë íü òºëºâëºëò áºãººä ÿìàðâàà íýãýí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ åðºíõèé ëîãèêèéã îéëãîõ íü ìåíåæìåíòýä çàéëøã¿é õýðýãòýé ÷óõàë àëõàì þì. Èéíõ¿¿ ñòðàòåãèéí òºëºâëºëòèéã æèøýý áîëãîí ýíä àâ÷ ¿çýæ áàéíà. Ñòðàòåãèéí òºëºâëºëò íü îð÷èí íºõöëèéí øèíæèëãýýãýýð òîäîðõîéëîãäñîí çîðèëãî áîëîí ò¿¿íä õ¿ðýõ ¿éë àæèëëàãàà (àðãà õýìæýý)-íû òîãòîëöîî, ººðººð õýëáýë, ãàäààä, äîòîîä îð÷íûã øèíæèëæ òîäîðõîéëñîí ýðõýì çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõýä íü áàéãóóëëàãàä çàéëøã¿é òóñëàõ çîðèóëàëòòàé ºâºðìºö òóñãàé ñòðàòåã¿¿äèéã áîëîâñðóóëàõààð óäèðäëàãààñ õàðèóöàí ã¿éöýòãýõ ¿éëäýë, ãàðãàõ øèéäâýðèéí öîãö þì. Ýíýõ¿¿ 4 ä¿ãýýð çóðàãò “àëèâàà çîðèëãîä õ¿ðýõ ¿éë àæèëëàãààã ýðýìáýëýí çàäëàæ òºëºâëºõ íü óãòàà ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõ àñóóäàë áîëæ òàâèãäàæ áàéãààã” ¿ç¿¿ëñýí (Äonald C. Mîslåy, Leon C. Megginson, Paul H. Pritri, Supervisisory management, South-Western Publishing Co., Cincinnati, Ohio, 1989, page 557.) áºãººä èéì ñòðàòåãèéí òºëºâëºëòººñ á¿õ òºðëèéí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ åðºíõèé ëîãèêèéã îéëãîæ áîëíî. Íºãººòýéã¿¿ð, ñòðàòåãèéí òºëºâëºãºº íü á¿õ òºðëèéí òºëºâëºãººíèé åðºíõèé äýâñãýð ÷èãëýë áîëäîã. Òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõûí òóëä ýõëýýä õýòèéí åðºíõèé çîðèëãî, òºñººëëºº (vision) òîìú¸îëîîä, ýñâýë ìýäýæ áàéãàà ó÷ðààñ ñàíààíäàà áàéëãàæ îð÷íû øèíæèëãýý õèéíý. Äàðàà íü ýðõýì çîðèëãî (mission), ãîë áóþó äýýä çîðèëãî (super goal), çîðèëòóóä (objectives), ñòðàòåãèéí çàð÷ìóóäàà ýðýìáýëýí òîäîðõîéëæ ñîíãîëò õèéí øèéäýë ãàðãàíà. Òýãýýä çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä ã¿éöýòãýõ ¿éë àæèëëàãààíóóäàà òîäîðõîéëîõ, á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòàà áîëîâñðóóëàõ ãýõ ìýò÷èëýí õ¿ëýýãäýæ áóé ¿ð ä¿í, ò¿¿íèéãýý ¿íýëýõ, ä¿ãíýõ, õÿíàõ õ¿ðòýëõ á¿õ ¿å øàòíû ¿éë àæèëëàãààã áîëîí àðãà õýðýãñëèéã òîäîðõîéëæ òºëºâëºíº ãýñýí ¿ã. Òºëºâëºëòèéí îíöëîã íü õºãæèëä áóþó àìæèëòàíä ÷èãëýñýí áàéäàã. Òºëºâëºëòòýé õîëáîîòîé çàðèì óõàãäàõóóíûã òîäðóóëáàë:

Îð÷èí - áàéãóóëëàãûã ººðòºº ýëåìåíò áîëãîí àãóóëàã÷ íàðèéí

Óëñ, àéìàã, õîò, ñóì

Ñóðãóóëü

Àíãè

Óëñ òºð,õóóëèéí

õ¿÷èí

Òåõíîëîãèéíõ¿÷èí

Íèéãìèéíõ¿÷èí

Ýäèéí çàñãèéíõ¿÷èí

5 äóãààð çóðàã. Ñóðãàëòûí ãàäààä, äîòîîä (ôèçèê) îð÷èí.


íèéëìýë òîì òîãòîëöîî áîëîõ ãàäààä îð÷èí íü ýìõ çàìáàðààã¿é õ¿ðýýëýë òºäèé ç¿éë áèø, õàðèí ò¿¿íèé õýâèéí àæèëëàãààã õàíãàõ õ¿÷èí ç¿éëñ, íºõöëèéí ººð òîì òîãòîëöîî þì. Áàéãóóëëàãûí äîòîîä îð÷èí íü ò¿¿íèéã òîäîðõîéëîã÷ õóâüñàã÷óóä (çîðèëãî, á¿òýö, çîðèëòóóä, òåõíîëîãè, õ¿ì¿¿ñ ãýõ ìýò)-ûí õàðèëöàà õîëáîîãîîð òîäîðõîéëîãääîã. Ãàäààä, äîòîîä õîëáîîíû íýãäëèéí õóóëèàð áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãàà òºäèéã¿é áàñ ò¿¿íèé á¿õëèéí øèíý øèíý ÷àíàðûí õºãæèë ÿâàãäñààð áàéäàã. Ýíý çàð÷èì íü çîõèîí á¿òýýõ, îíîøëîõ, óäèðäàõ àëèâàà çîðèëòûã øèéäýõýä ÷óõàë áàðèìæàà áîëäîã. Ñóðãóóëèéí îð÷íû òºâøèíã¿¿ä áîëîí òýäãýýðèéã íýãýí èæèë õóâèëáàðààð øèíæëýõ äºðºâ àíãèëñàí õ¿÷èí ç¿éëñèéã 5 äóãààð çóðàãò ¿ç¿¿ëëýý. Àñóóäàëä õàíäàõ àðãà áàðèë, ýñâýë ÿìàð çîðèëãîòîéãîîñ õàìààð÷ îð÷èíã ººð îëîí òàëààñ íü àâ÷ ¿çýæ áîëîõ íü îéëãîìæòîé. Òóõàéëáàë, ýðýëòèéí òàëààñ õàðñàí æèøýýã «”Õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî – Áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãàà”, Óëààíáààòàð, 1999» òîâõèìîëûí 32 äóãààð òàëä áàéãàà 7 äóãààð çóðãààñ ¿çýæ áîëíî.

Ñóðãàëòûí òåõíîëîãèòîé õîëáîîòîéãîîð

♦ Óëñ òºð, õóóëèéí õ¿÷èí ç¿éë - áîëîâñðîëûí ýðõ ç¿éí îð÷èí (Ìîíãîë óëñûí õîëáîãäîõ õóóëèóä áîëîí áîëîâñðîëûí òóõàé áàãö õóóëü, ä¿ðýì, æóðàì)

♦ Íèéãìèéí õ¿÷èí ç¿éë - ñýòãýë ç¿éí îð÷èí (áîëîâñðîëä õàíäàõ íèéãìèéí ñýòãýë ç¿é, áîëîâñðîëûí õàðèëöààíä îðîëöîã÷äûí õ¿ñýë ýðìýëçýë, ñýäýë òýì¿¿ëýë, èòãýë íàéäâàð, èäýâõ ÷àðìàéëò ãýõ ìýò)

♦ Ýäèéí çàñãèéí õ¿÷èí ç¿éë - ìàòåðèàëëàã îð÷èí (òºñºâ, õºðºíãº, öàëèí ãýõ ìýò )

♦ Òåõíîëîãèéí õ¿÷èí ç¿éë - ¿éëèéí îð÷èí (åðºíõèéëëèéí òºâøèí, íºõöëèéí ã¿éöýä ÷àíàðààðàà øààðäëàãà õàíãàõóéö àðãà ç¿é, àðãà áàðèë, çààõ àðãà)

ãýæ ¿çýæ áîëîõ þì. Ýíý íü îð÷íîî øèíæëýõ åðºíõèé àíãèëàë áºãººä òýäãýýðèéã äîòîð íü áàñ íàðèéâ÷ëàí, òóõàéëáàë, ýðýëòèéí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çýýä àíãèëàõ íü ç¿éòýé. Îð÷íû íàðèéâ÷èëñàí ñóäàëãààíä ä¿í øèíæèëãýý õèéñíýýð òîäîðõîé õóãàöààíä õ¿ðýõ çîðèëãî, çîðèëò; áàðèìòëàõ áóþó õýðýãæ¿¿ëýõ ñòðàòåãè, îéðûí çîðèëòóóä; áàéãóóëëàãûí, òóõàéëáàë, ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ á¿òýö, ¿íýëãýý áîëîí õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé çàð÷èì çýðýã çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõ òîãòîëöîîíû ãîë àðàã ÿñûã òºëºâëºäºã. Òýãâýë:

Ýðõýì çîðèëãî – áàéãóóëëàãûí áóþó öîãö ¿éë àæèëëàãààíû îðøèí áàéõûí óòãà ó÷èð, ìºí ÷àíàðûã èëýðõèéëñýí, ìºí ýíä îðîëöîã÷äûí õóâüä ñýäýë òýì¿¿ëëèéã íü èëòãýñýí åðºíõèé ÷èãëýë (÷èã çààã÷ ëóóæèí ìàÿãààð òºñººëæ áîëîõ åðºíõèé çîðèëãî). Äýýä (ãîë) çîðèëãî – áàéãóóëëàãûí (òîäîðõîé çîðèëãî õýðýãæ¿¿ëýõ

öîãö ¿éë àæèëëàãààíû) òóðøèä áàðèìòëàõ, ýðõýìëýõ ñî¸ë, õàìòûí ¿íýò ç¿éëñ, õàìòäàà õ¿ðýõ (áàðèìòëàõ ñòðàòåãèéí) çîðèëãî. Çîðèëãî – áàéãóóëëàãûí (òîäîðõîé çîðèëãî õýðýãæ¿¿ëýõ öîãö ¿éë

àæèëëàãààíû) òîäîðõîé õóãàöààíû äàðààõü ýöñèéí òºëºâ áàéäàë, õ¿ñ÷ áóé, õ¿ëýýæ áóé ¿ð ä¿í. Àøãèéí òºëºº áàéãóóëëàãûí çîðèëãî íü á¿òýýìæ, àøèãò ÷èãëýñýí áàéäàã áîë àøãèéí òºëºº áóñ áàéãóóëëàãûí


(ñóðãóóëèéí) çîðèëãî íü õÿçãààðàãäìàë òºñâèéí õ¿ðýýíä íèéãìèéí õàðèóöëàãàà ÷àíàðòàé áèåë¿¿ëýõýä ÷èãëýäýã. Ñòðàòåãè – áàéãóóëëàãûí (òîäîðõîé çîðèëãî õýðýãæ¿¿ëýõ öîãö ¿éë

àæèëëàãààíû) ýðõýì çîðèëãî (mission) áîëîí ãîë áóþó äýýä (Super goal, or Shared values) çîðèëãóóäûí õýðýãæèëòèéã õàíãàõàä çîðèóëàí îëîí òàëààñ íü èæ á¿ðýí íàðèéâ÷ëàí óäèðäëàãûí äýýä øàòíààñ áîëîâñðóóëñàí òºëºâëºãºº, ýíý çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý áàðèìòëàõ àðãà, çàð÷èì. Çîðèëò – óðüä÷èëàí òîõèðîëöñîí õóãàöààíä òîâîëæ ñîíãîñîí àðãà

çàìààð ã¿éöýòãýõýýð óðüä÷èëàí òîäîðõîéëæ áè÷ñýí àæèë. Çîðèëòûã àæèëòàíä çîðèóëæ áèø, àëáàí òóøààëààð òîäîðõîéëäîã. Á¿òýö – áàéãóóëëàãûí (òîäîðõîé çîðèëãî õýðýãæ¿¿ëýõ öîãö ¿éë

àæèëëàãààíû) çîðèëãîä àëü áîëîõ ¿ð àøèãòàéãààð õ¿ðýõ¿éö õýëáýðýýð áàéãóóëàãäñàí òîäîðõîé ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé ñàëáàð, íýãæ¿¿ä (õºíäëºí õîëáîî) áîëîí óäèðäëàãûí òºâøèíã¿¿ä (áîñîî õîëáîî)-èéí õîîðîíäîõ ëîãèê õàðèëöàà áóþó áàéãóóëëàãûí äîòîîä õóâüñàã÷óóäûí õîîðîíäîõ õàìààðàë. Á¿òöèéí áþðîêðàò, ôóíêöèîíàëü, äèâèçèîíàëü ãýõ ìýò îëîí õóâèëáàðóóä áàéäàã.

Ìåíåæåð õ¿í “òîãòîëöîî, áàéãóóëëàãà, á¿òýö, ýðõýì çîðèëãî, äýýä çîðèëãî, çîðèëãî, çîðèëò, ñòðàòåãè, çàð÷èì” ãýõ ìýò óõàãäàõóóíûã íàðèéí ñàéí ÿëãàí ñàëãàæ îéëãîõ, òýãýýä òýäãýýðýý îí÷òîé õýðýãëýõ íü ìàø ÷óõàë ó÷ðààñ ýíä çàðèì óõàãäàõóóíààñ íü ñýðãýýí ñàíàõ çîðèóëàëòààð äýýð òîäîðõîéëîëò ºãëºº.

Ñòðàòåãèéí òºëºâëºëòººð òîäîðñîí á¿òöýý çîðèëãî õýðýãæ¿¿ëýõ àìüä ¿éë àæèëëàãàà áîëãîõûí òóëä íººöèéí õóâààðèëàëò õèéõ ìåíåæìåíòèéí åðºíõèé ÷èã

¿¿ðãèéí àæèë: • Çîðèëãîä õ¿ðýõ øààðäëàãàòàé ãîë ¿éë àæèëëàãààã

òîäîðõîéëîõ; • ¯éë àæèëëàãààã òºðºëæ¿¿ëýõ; • ¯éë àæèëëàãààíû õàðèóöëàãà, ýðõ ¿¿ðãèéí òîäîð-

õîéëîëò õèéõ; • ¯éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ íººöèéí

òîäîðõîéëîëò, æàãñààëò ãàðãàõ, áàéðøóóëàõ; • Áóñàä (õýñã¿¿äèéí àæëûí óÿëäàà, õÿíàëòûí

òîãòîëöîî, àâòîìàòæóóëàëò ìýäýýëýë ñîëèëöîîíû àñóóäàë, áàéðøèë, ãýõ ìýò) ;

• ãýõ ìýò. Íººöèéí õóâààðèëàëòààñ õàìãèéí ãîë øàâõàãäàøã¿é íººöèéí òºðºë íü õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éë áàéäàã ó÷ðààñ áîëîâñîí õ¿÷íèé óäèðäëàãà, òýäíèé õºãæëèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ àðãà óõààí, ¿éë àæèëëàãàà:

• Àæëûí áàéðûí òîäîðõîéëîëò ãàðãàõ, ýíý äàãóó àæèëëàõ õ¿÷èéã øèíæëýõ óõààí÷ àðãà áàðèëààð øàëãàðóóëæ á¿ðä¿¿ëýõ;

• Àæèë ¿éë á¿ðèéí õîîðîíäûí õîëáîîã èëð¿¿ëýõ, òîäîðõîéëîõ;

• Àøèã ñîíèðõîë, õýðýãöýýã ñóäëàõ;

2. Çîõèîí áàéãóóëàëò

3. Õ¿íèé íººöèéí

óäèðäëàãà


• Áîëîâñîí õ¿÷íèé ìýðãýøèë, ìýäëýãèéã òîäîðõîé áîäëîãîòîéãîîð äýýøë¿¿ëæ áàéõ;

• Àæèë ¿¿ðãèéí áèåëýëòèéí øèíæèëãýý õèéõ; • ãýõ ìýò.

Ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãàà, óð ÷àäâàð, ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãûí á¿õ òàëààðàà õîøóó÷ëàí ¿ëãýðëýõ àæèë õýðýã÷ ÷àíàð. Ìàíëàéëëàà õýðýãæ¿¿ëýõ ÿíç á¿ðèéí çàãâàð îíîë áèé. Ôðèäëåðèéí çàãâàð (çîðèëãî, õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöàà), Ìàíëàéëëûí õýëáýðèéí îíîë (øèéäâýð ãàðãàëò), Çàì – çîðèëãûí îíîë (á¿òýýìæ, õàíãàìæ, óðàìøóóëàë), Àìüäðàëûí äàâòàìæèéí îíîë (õ¿ñýë ñîíèðõëûí äàãóó àæèë, õàðèëöàà):

• ¯¿ðýã õàðèóöëàãàà áèåë¿¿ëýõýä ÷èãë¿¿ëýõ, óäèðäàõ, õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãàà, õàðèëöààã çîõèöóóëàõ;

• Îíîâ÷òîé øèéäâýð ãàðãàõ áîëîí ¿ëãýð ¿ç¿¿ëýõ çàìààð õ¿ì¿¿ñèéí ¿íýò ç¿éëñèéí òºëºâøèë, ¸ñ ç¿éä ýåðýãýýð íºëººëºõ, ¿ëãýðëýõ;

• Øàãíàæ óðàìøóóëàõ àðãà áàðèëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, øóäàðãà óðàìøóóëàëò õèéõ;

• Òºëºâëºãºº áîëîí áàðèìòëàõ çàð÷ìàà ¿éë àæèëäàà íèéö¿¿ëýí àæèëòàí, àæèë÷èä, îðîëöîã÷èäòîéãîî õàìòðàí àæèëëàõ, ýåðýãýýð íºëººëºõ;

• Àæèëòàí, àæèë÷èä, îðîëöîã÷èä áîëîí óäèðäëàãûí ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã îíîâ÷òîé “òýíö¿¿” õóâààðèëàí óõààëàã çîõèöóóëàõ, ººðºº ¿ëãýðëýõ;

• ãýõ ìýò.

Ýöñèéí çîðèëãîî õ¿ðñýí ¿ð ä¿íòýéãýý õàðüöóóëàõ îëîí òºðëèéí àðãà óõààí øààðäàõ öîãö ¿éë àæèëëàãàà,

ººð÷ëºëòèéí óäèðäëàãûí ÷óõàë õýñýã: • Àæëûí ìèíèìóì øààðäëàãà, çîðèëò (ñòàíäàðò)

áîëîâñðóóëàõ; • Ã¿éöýòãýëèéã øàëãàæ, çºâ õýìæèõ, òàâüñàí çîðèëò-

òîéãîî õàðüöóóëàõ, æèøèõ; • Çîðèëò ¿ë áèåëñýí øàëòãààíä ä¿í øèíæèëãýý õèéæ,

ñààä áýðõøýýëèéã àðèëãàõ àðãà çàì áîëîâñðóóëàõ, çºâëºìæ ãàðãàõ, òºëºâëºãººã äàõèí õÿíàõ, çàñâàðëàí ñàéæðóóëàõ õÿíàëò øèíæèëãýý õèéõ;

• ãýõ ìýò. Ìåíåæìåíòèéí ýäãýýð òàâàí åðºíõèé ÷èã ¿¿ðýã ôóíêöèéí òóõàé òîäîðõîéëîëò ººð ººð áàéæ áîëîõ áîëîâ÷ ººð÷ëºëòèéí ÿâöàä ýåðýã ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ, õºãæëºº ò¿ðãýòãýõ ëîãèêèéí ¿¿äíýýñ àâ÷ ¿çâýë 2 äóãààð çóðãààð èëýðõèéëñýí ìåíåæìåíòèéí òóõàé óõàãäàõóóíû ìºí ÷àíàðûã ë èëýðõèéëýõ ¸ñòîéã áèä àíõààðàëäàà àâ÷ ìåíåæåðèéí ôóíêöèéã òóõàéí îðîí íóòàã, áàéãóóëëàãà, áóñàä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëèéã õàðãàëçàí óëàì íàðèéñãàí òóõàéí ºâºðìºö íºõöºë áàéäàëä õàðãàëçóóëæ óëàì òîäîòãîí òîäîðõîéëæ áîëíî.

4. Ìàíëàéëàë

5. Õÿíàëò


4. Ìåíåæåð ÿàæ øèéäâýð ãàðãàäàã âý? (Ìýäýýëýë ñîëèëöîî, øèéäâýð ãàðãàëò)

Õ¿í á¿ð àëõàì òóòàìäàà øèéäâýð ãàðãàäàã áîë ìåíåæåð õ¿íä àëõàì òóòìûí øèéäâýð íü øèíæëýõ óõààí÷ øàëãóóðààð ø¿¿ãäñýí áàéõ øààðäëàãàòàé. Ýíý íü ìýäýýëýë, êîììóíèêàöèéí íàðèéí óðëàãò ãàðàìãàé ñóðàëöñàí áàéíà ãýñýí ¿ã. Ìåíåæåð íü äýýð äóðüäñàí ¿¿ðýã ôóíêöèéã ã¿éöýòãýõäýý ìåíåæìåíòèéí ¿å øàò á¿ðèéí òºäèéã¿é òýäãýýðèéí õîîðîíäîõ óÿëäàà õîëáîîíû òóõàé ìýäýýëëýýð ñàéí õàíãàãäñàí áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã àæýý. ªºðººð õýëáýë, ìåíåæìåíòèéí ¿å øàòóóäûã õîîðîíä íü õîëáîæ, óäèðäëàãûã íýãýí á¿õýë á¿òýí ¿éë ÿâö áîëãîæ áàéäàã õîëáîã÷ ¿éë ÿâö áîë ìýäýýëýë ñîëèëöîî (êîììóíèêàö) þì. Ìýäýýëýë ñîëèëöîî íü îíîâ÷òîé, ¿ð àøèãòàé øèéäâýð ãàðãàõ, ò¿¿íèéã õ¿ì¿¿ñò òàíèóëàõàä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé õî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíä ÿâàãääàã ¿éë ÿâö þì. Ýíý ¿éë ÿâöûã 6 äóãààð çóðàãò [11] (Ìàéêë Ìåêñîí, Ìàéêë Àëüáåðò, Ôðàíêëèí Õåäîóðè, Îñíîâû ìåíåäæìåíòà, Ìîñêâà, Äåëî, 1998) ¿ç¿¿ëýâ. Ìýäýýëýë ñîëèëöîî íü ìýäýýëýë èëãýýã÷èéí õóðèìòëóóëñàí ñàíààã êîäëîõ, ò¿¿íèéã äàìæóóëàõ ñóâãèéã ñîíãîõ, óëìààð äàìæóóëàõ, ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâàã÷ óã ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâ÷ êîäã¿éæ¿¿ëýõ, ýðãýýä àâñàí ìýäýýëëýý èëãýýã÷èä çîðèóëàí êîäëîõ, ò¿¿íèéã äàìæóóëàõ ñóâãàà ñîíãîõ, äàìæóóëàõ, èëãýýã÷ áóöààä èðñýí ìýäýýëëèéã êîäã¿éæ¿¿ëýõ ãýñýí äàðààëëààð ÿâàãääàãèéã çóðãààñ õàðæ áîëíî.

Ìýäýýëýë, õóðèìòëóóëñàí òóðøëàãà Ñîíãîõ Êîäëîõ Ñîíãîõ Äàìæóó- ëàõ ëàõ Õàðèóã êîäã¿éæ¿¿ëýõ, ñàíàà ¿¿ñã¿¿ð Äàìæóóëàõ Ñîíãîõ Êîäëîõ Áóöàõ õîëáîî

Ìýäýýëýë èëãýýã÷

(ñàíàà ¿¿ñãýã÷ ñóáúåêò)

Áîëîâñ-ðóóëñàí ìýäýýëýë

(âåðáàë áóþó âåðáàë áóñòýìäýãò¿¿ä)

Ñóâàã (ÿðèà, çàõèà, õîëáîîíû ýëåêòðîí õýðýãñýë)

Ìýäýýëýë àâàã÷

(êîäã¿éæ¿¿ëýõ, çºâ áàáóðóó îéëãîõ)

Áîëîâñðóóëñàí áóöàõ ìýäýýëýë (èëãýýã÷èä õàíäñàí õàðèó)

Øóóãèàí

Ñóâàã

6 äóãààð çóðàã. Ìýäýýëýë ñîëèëöîîíû òîãòîëöîî (¿éë ÿâö òàëààñ õàðâàë)[11].


Ìýäýýëýë ñîëèëöîîòîé õîëáîîòîé çàðèì óõàãäàõóóíûã òîäðóóëáàë: Ìýäýýëýë èëãýýã÷ - ñàíàà ¿¿ñãýõ (òºð¿¿ëýõ) áóþó ìýäýýëýë öóãëóóëæ ò¿¿íèéãýý äàìæóóëàõààð èëãýýäýã ñóáúåêò Áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëýë (ñîîáùåíèå) - òýìäýãòèéí òóñëàìæòàéãààð êîäëîñîí ìýäýýëýë Ñóâàã - ìýäýýëýë äàìæóóëàõ õýðýãñýë Ìýäýýëýë àâàã÷ - òóõàéí áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëëèéã àâ÷, ò¿¿íèéã òàéëáàðëàæ, òàíèóëäàã ñóáúåêò Êîäëîõ, ñóâàã ñîíãîõ - ¿ã, äóóäëàãà, õºäºëãººíèé òºðºë á¿ðèéí õýëýìæèéã àøèãëàí òýìäýãòèéí òóñëàìæòàéãààð ñàíààã ìýäýýëýë áîëãîí õóâèðãàõ ¿éë ÿâö. Êîäëîõîä àøèãëàñàí òýìäýãòèéí òºðºëòýé íèéöñýí ñóâãèéã ñîíãîäîã. Æèøýý íü: ñàéí çóðàã 1000 ¿ãíýýñ èë¿¿ áîëîâ÷ ò¿¿íèéã òåëåôîíîîð äàìæóóëæ áîëäîãã¿é. Äàìæóóëàõ - áýëòãýñýí ìýäýýëëèéã íýâòð¿¿ëýõ òåõíèê ¿éë àæèëëàãàà. Êîäã¿éæ¿¿ëýõ ìýäýýëýë èëãýýã÷èéí òýìäýãëýãýýã ìýäýýëýë àâàã÷ íü îéëãîëò, óòãà ñàíàà áîëãîí õóâèðãàõ ¿éë ÿâö. Øóóãèàí (øóì) - àíõíû óòãà ñàíàà ãàæèõ ¿çýãäýë (¿ãèéí ÿëãààíààñ õ¿ðòýõ¿éí ÿëãàà õ¿ðòýë).

♦ Õ¿ðòýõ¿é ♦ Ñåìàíòèê (¿ã áîëîí ò¿¿íèé

óòãûã àøèãëàõ) àðãà ♦ ¯ãíýýñ áóñàä òýìäýãò¿¿äèéã

àøèãëàõ àðãà (õºäºëãººíèé á¿õ õýëýìæ¿¿ä, äóóíû ºíãº ãýõ ìýò) Ñóäàëãààíààñ ¿çý-õýä ìýäýýëëèéí 55% í¿¿ð öàðàéíû èëýðõèéëýë, áèå-èéí õºäºëãººí, äîõèî çàí-ãààãààð, 38% äóóíû ºíãººð, çºâõºí 7% ¿ãýýð äàìæäàã.

♦ Ñî¸ëûí ÿëãàà ♦ Áóöàõ ñóë õîëáîî ♦ Áóñäûã ñîíñîæ ñóðààã¿é

áàéäàë ♦ Ìýäýýëëýõýýñ ºìíº ñàíàà-

ãàà òîäðóóëæ òîìú¸îëîõ ♦ Òîâ÷, òîäîðõîé, óòãà

òºãºëäºð, ýðýìáýòýé ÿðèõ ♦ Äóóíû ºíãº, äîõèî çàíãàà,

í¿¿ð öàðàé, áèåèéí õºäºë-ãººíèé õýëýìæ¿¿ääýý àíõààðàõ

♦ Õ¿íèéã îéëãîõûã õè÷ýýõ, ººðºº íýýëòòýé áàéõ

♦ Ñàéí ýðãýõ õîëáîîòîé áàéõ

♦ Áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëýë ãàæèõ (òóõàéí õýñýã áîëîí óäèðäëàãûí òºâøèíä õàìààðàëòàé ýñýõýýð íü ÿëãàæ ø¿¿ñíýýñ, øèéäâýð òààëàãäààã¿éãýýñ ãýõ ìýò) Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä áàéãóóëëàãûí çàõèðëûí çºâëºëèéí øèéäâýðèéí 63% îðëîã÷ äàðãà íàðò, 40% öåõ, òàñãèéí äàðãà íàðò, çºâõºí 20% àæèë÷äàä õ¿ðäýã áàéíà.

♦ Ìýäýýëëèéí õýò à÷ààëàë ♦ Áàéãóóëëàãûí á¿òöèéí

ãàæèã ♦ Ìýäýýëëèéí óðñãàëûã

çîõèöóóëàõ ♦ Á¿õ òºâøíèé óäèðäëàãûí

õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõ ♦ Ýðãýõ õîëáîîã ñàéæðóóëàõ

(õ¿ì¿¿ñèéã ººð ãàçàð, õýëòýñò ò¿ð àæèëëóóëàõ)

♦ Àñóóëãà, ñàíàë àâàõ ♦ Ìýäýýëëèéí ñàìáàð

àæèëëóóëàõ ♦ Îð÷èí ¿åèéí ìýäýýëëèéí

òåõíîëîãè àøèãëàõ (ýëåêòðîí øóóäàí, êîìïüþòåðèéí äîòîîä, ãàäààä ñ¿ëæýý ãýõ ìýò)

Áàéãóóëëàãûí ìýäýýëýë ñîëèëöîîã Õàðèëöààíû óðëàãàà

õºãæ¿¿ëýõäýý

(Ìàéêë Ìåêñîí, Ìàéêë Àëüáåðò, Ôðàíêëèí Õåäîóðè, Îñíîâû ìåíåäæìåíòà, Ìîñêâà, Äåëî, 1998)


Ìýäýýëýë ñîëèëöîîíä ãàðäàã ñààä áýðõøýýë¿¿ä áîëîí òýäãýýðò íºëººëäºã äàðààõü õ¿÷èí ç¿éëñèéã ìýäýæ áàéõ íü ìåíåæåð îíîâ÷òîé, çºâ øèéäâýð ãàðãàõ òºäèéã¿é ò¿¿íèé óð ÷àäâàðûí õºãæèëä ÷ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ç¿éë áîëîõ íü îéëãîìæòîé. Øèéäâýð ãýäãèéã àëüòåðíàòèâèéí ñîíãîëò áóþó áàãö àñóóëòûí ñîíãîñîí õàðèó ãýæ îéëãîæ áîëîõ þì. Ìýäýýëýë äàìæèõ ÿâöàä óòãûí ãàæèëò áîëæ øèéäâýðò íºëººëäºã ãîë õ¿÷èí ç¿éëñèéã ìåíåæåð õ¿í çºâõºí ñàéí ìýäýõ òºäèéã¿é, èéì íºõöºë áàéäëûã ìýäýýëýë áîëîâñðóóëæ îíîâ÷òîé, ¸ñ ç¿éä íèéöñýí øèéäâýð ãàðãàõäàà òîîöîæ ÷àääàã, ýíý ìýäëýãýý àæèëäàà õýðýãëýõ äàäëàãàòàé áàéõ íü ÷óõàë øààðäëàãà ó÷ðààñ ýíä òóñãàéëñàí ãàð÷èãààð òîäðóóëæ áàéãàà áîëíî. Ýíý àñóóäàë ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòýä á¿ð ÷ íàðèéí íÿãò àíõààðàõ ¸ñòîé ñýäýâ áîëíî. Ìåíåæåð íü øèéäâýð ãàðãàõäàà äàðààõü õýäýí àëõàìûã õèéäýã áàéíà. ¯¿íä: Àñóóäëàà îíîøëîõ:

♦ Øèíæ òýìäýã (ñèìïòîì) -èéã òîãòîîõ çàìààð æèíõýíý

øèéäâýðëýõ àñóóäëàà îëæ òîäîðõîéëîõ; ♦ Àñóóäàë ¿¿ññýí øàëòãààíûã èëð¿¿ëýõ (ãàäààä äîòîîä îð÷íîîñ

òóõàéí àñóóäàë, õ¿í, çîðèëãî, öàã ¿åòýé õîëáîîòîé, ººðººð õýëáýë, òóõàéí àñóóäàëòàé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã øèíæèëæ, ø¿¿æ ÿëãàõ);

Øèéäâýð ãàðãàõ øàëãóóð áîëîí õÿçãààðëàëòûã òîìü¸îëîõ:

♦ Øèéäâýðèéã áîäèòîéãîîð õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä òóõàéí íºõöºë

áîëîìæ õ¿ðýëöýõã¿éãýýñ áîëæ òîäîðõîé õÿçãààðëàëò õèéõ; ♦ Àëüòåðíàòèâ õóâèëáàðóóäûã ¿íýëæ ñîíãîõ ñòàíäàðò (æèøèã)-

øàëãóóðóóäûã òîäîðõîéëîõ;

Àëüòåðíàòèâ õóâèëáàðóóäûã òîäîðõîéëîõ:

♦ Áîëîìæèò á¿õ õóâèëáàðóóäûã òîäîðõîéëîõ; ♦ Õýðýãæèõ, ¿ð àøèãòàé áàéõ ìàãàäëàë èõòýé õóâèëáàðóóäûã

ñîíãîõ;

Àëüòåðíàòèâ õóâèëáàðóóäûã ¿íýëýõ:

♦ Óðüä÷èëñàí ¿íýëãýý õèéæ ñóë äàâóó òàëààð íü æàãñààõ; ♦ Õóâèëáàð á¿ðèéã øàëãóóðóóäààð ¿íýëýõ; ♦ Ìàãàäëàë èõòýéã èë¿¿ä ¿çýõ;

Àëüòåðíàòèâèéã ñîíãîõ:

♦ Õàìãèéí òîõèðîìæòîé, ñàéí ¿ð äàãàâàð àâ÷ðàõ àëüòåðíàòèâèéã ñîíãîõ çýðýã áîëíî.

Øèéäâýðèéí ¿íý öýíý íü çºâõºí çîðèëò õýðýãæñýíèé äàðàà ë òîäîðõîé, áîäèòîé áîëäîã áàéíà. Øèéäâýð ãàðãàõ á¿ðä õóâü õ¿íèé ¸ñ ç¿éí àñóóäàë õºíäºãääºã áºãººä ýíý íü ìåíåæìåíòèéí îíöëîõ òóñãàé àñóóäàë áºãººä


¿¿íèéã ýíý òîâõèìîëä “Óäèðäëàãûí ¸ñ ç¿é” ãýæ òóñãàé ñýäýâ áîëãîí òóñãàñàí áîëíî.

5. Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò ãýæ þó âý? (Ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí ¿å øàòóóä, çàð÷ìóóä,

øèíý÷ëýëèéí øààðäëàãà) Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí òîäîðõîé àñóóäëûí àãóóëãàòàé òàíèëöàõûí ºìíº ñóðãàëòòàé õîëáîãäñîí çàðèì ìýäýýëëýý ñýðãýýí ñàíàöãààÿ. Ýõëýýä ñóðãàëòûí òåõíîëîãèòîé õîëáîîòîé ¿íäñýí ãîë ãîë àñóóäàë, óõàãäàõóóíûã àãóóëñàí òóëãóóð äîõèîíä (“Ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë”, Óëààíáààòàð, 1999, õ.21–ýýñ òîäðóóëæ áîëíî) òóëãóóðëàí, òýäãýýðèéí àãóóëãûã íü äîð òîâ÷õîí çàäëàâ. Ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû á¿ðäýë õýñýã á¿ðèéí àãóóëãà, òýäãýýðèéí øèíý÷ëýë áîëîí ñóðãàëòûí õºòºëáºð, çààõ àðãûí ÿçãóóð çàðèì óõàãäàõóóíàà ýðãýæ ñàíàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.

Ñóðãàëò ãýæ þó âý, òóëãóóð äîõèî:

ÑÓÐÃÀËÒ ÍÜ: Çîõèîí áàéãóóëàëò; ¯éë ÿâö; Áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãàà; Àðãà õýðýãñýë; ×àíàðûí õóâèðãàëò; Îð÷èí; Ñèñòåì áóþó òîãòîëöîî; ¯éëäâýðëýë; Ñóðàõóéí íýã òàë; ãýõ ìýò

¯ÉËÄÝË

Ýíä áèä ñóðãàëò áîë îðîëöîã÷äûí ìýäëýã, äàäëàãà, õàíäëàãûí ººð÷ëºëò áîëîõ, ýñâýë ýäãýýðò ÷àíàðûí õóâèðãàëò õèéõ ¿éë ÿâöûã óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýõ, ¿ð àøèãòàé áîëãîõ ¿éë àæèëëàãààíû áóþó îþóíû ¿éëäâýðëýëèéí òîãòîëöîî ãýñýí òîäîðõîéëîëòûã òóëãóóð äîõèî áîëãîæ àøèãëàõûã ñàíàë áîëãîæ áàéãàà þì. Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò íü “äàâõàð äàâõàð” ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëèéí ìåíåæìåíò ó÷ðààñ ñóðãàëòûí çîðèëãî, àãóóëãà, àðãà ç¿é, õýðýãëýãäýõ¿¿í, îíîøëîãîî, ¿íýëãýý áîëîí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí òóõàé îéëãîëòîî áèä áàñ òîäðóóëàí ñýðãýýí ñàíàõ õýðýãòýé. Ýäãýýð íü ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí ãîë áàãàæ õýðýãñëèéí íýã õýñýã íü þì. Ò¿¿íýýñ ãàäíà áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ººð÷ëºëòèéí ¿íäñýí ÷èãëýëèéí ãîë ñàíàà áîëîõ àãóóëãûí àêàäåìèê òºâøèíã áóóðóóëàõã¿é, õàðèí ÷ äýýøë¿¿ëýõ çàìààð ïðàãìàòèê òàëûã õºãæ¿¿ëýõ, ñóðãàëòûí äèäàêòèê íýãæèéã òîìñãîõ, ñóðàëöàã÷äûí ñýòãýëãýýíèé õýâ øèíæ, áàðèë, õàíäëàãûí ººð÷ëºëòèéã øèíý ¿íýò ç¿éëñèéí äàãóó òºëºâø¿¿ëýõ, àãóóëãà íü îíîëûí ºíäºð òºâøèíä õýðíýý îéëãîëòûí õóâüä õÿëáàð áàéëãàõ, õýðýãëýõýä äºõºì áîëãîõ áóþó àãóóëãûã ýãýë ¿íäýñ-àìèí ñ¿íñýýð íü áàðèõ – ýëåìåíòàð÷ëàõ çýðýã àñóóäëûã àìüäðàëä õýðýãæ¿¿ëýõýä øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé ìåíåæìåíò øààðäëàãàòàé áºãººä ýíý íü ýðãýýä ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã á¿ðèéí

ãýæ îëîí òàëààñ íü, ÿíç á¿ðèéí ºíöãººñ õàðæ òîäîðõîéëæ áîëíî.


ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëèéí òàëààð ã¿íçãèéðñýí øèíý ìýäëýã øààðäàæ áàéãàà þì.

Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéã àìèí ñóäñààð íü áàðèõûí òóëä ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû á¿òýö, á¿ðäýë õýñãèéí (7 äóãààð çóðàã) ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëèéí ìºí ÷àíàðààñ òîâ÷õîí ñýðãýýí ñàíàõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çëýý.

Ñóðãàëòûí çîðèëãûí ººð÷ëºëò: Çîðèëãûí ººð÷ëºëò íü áîäèò íèéãýì ò¿¿õýí íºõöëèéí øèíý øààðäëàãààñ ¿¿äýëòýé. Ìîíãîëûí íèéãìèéí õóâüä îëîí øèíý øààðäëàãà áàéãàà ÷ óãààñàà íèéãìèéí õºãæëèéí àãøèí á¿ðä øèíý øààðäëàãà óðãàí ãàð÷ áàéäàã. Ýíý íü åðºíõèéäºº íèéãìèéí õºãæëèéí òóõàéí òºëºâ áàéäàë á¿ðä òîõèðîõ áîäèò ÷àäâàðòàé, á¿òýýë÷ èðãýí òºëºâø¿¿ëýõ øààðäëàãà þì. ßìàð õýìæýýíä á¿òýýë÷, ÿìàð õýìæýýíä áîäèò ÷àäâàðòàé áàéõûã õºãæèë àÿíäàà øàëãàðóóëæ áàéäàã áîëîâ÷ äýëõèéí õºãæëèéí æèøãýýð àñóóäàëä õàðüöóóëàí ¿íýëãýý ºã÷, çîðèëãîî òîäîðõîéëæ øèíý÷èëæ áàéõã¿é áîë “õîöðîãäëûí ýðã¿¿ëýãò” îðíî. ªºðººð õýëáýë, ýäèéí çàñãèéí óõààíû õýëëýãýýð “ÿäóóðëûí õàòóó öàãèðàãò” îð÷èõîîä ãàð÷ ÷àäàõã¿é òîõèîëäëûã õ¿í òºðºëõòíèé õºãæëèéí ò¿¿õ ñóðãàìæèëñààð áàéãàà áèëýý. Èéìä ñóðãàëòàíä õîëáîãäîõ á¿õ øààðäëàãàòàé ººð÷ëºëò ýð÷èìòýé áàéõûã öàã ¿å ìààíü áàñ áèäýíä òóëãàæ áàéãàà. Èéì åðºíõèé øààðäëàãóóäûí õ¿ðýýíä ñóðãàëòûí çîðèëãûã øèíæëýõ óõààí÷ àðãà áàðèëààð ººð÷ëºõ ¸ñòîé. Íèéãìèéí òîãòîëöîîíû ººð÷ëºëòòýé óÿëäóóëàí ñóðãàëòûí çîðèëãûã øèíýýð òîäîðõîéëîõäîî äýëõèéí áîëîâñðîëûí õºãæëèéí æèøèãò áàðèìæààëàí òóõàéí íèéãì¿¿äèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãûã áîëîí òýäãýýðò õàðãàëçàõ áîëîâñðîëûí ýðõýì çîðèëãóóäûã õàðüöóóëàõ çàìààð õèéõ íü îíîâ÷òîé. Ýíý íü áèå äààñàí ñóäàëãààíû àæèë áºãººä îäîî ìºðäºæ áàéãàà

”Îðîëò” ”×àíàðûí õóâèðãàëòûí ¿éë ÿâö” ”Ãàðàëò”

Ñóðàëöàã-÷èéí øè-ýýð ýçýìø-ñýí òîäîð-õîé ìýäëýã,äàäëàãà,õàíäëàãà

•Ñóðãàëòûí ºìíºõ ¿éë àæèëëàãàà•Ñóðãàëòûí ¿åèéí ¿éë àæèëëàãàà•Ñóðãàëòûí äàðààõü ¿éë àæèëëàãàà

•Ñóðãàëòûí ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààíûàðãà÷ëàë, òåõíèê áóþó óð ÷àäâàð,ñòèëü - àðãà áàðèë

Ñóðàëöàã-÷èéí ºìíº íü ýçýìø-ñýí òîäîð-õîé ìýäëýã,äàäëàãà,õàíäëàãà

Îðîëöîã-÷èä

”Ñóðãàëò” ãýæ þó âý?

Ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû äîòîîä îð÷èí

Ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû ãàäààä îð÷èí

Áóöàõ õîëáîî - ¯íýëãýý

Çîðèëãî Àãóóëãà Õýëáýð ÀðãàÕýðýãëýã-

äýõ¿¿í

¯ð ä¿í 2¯ð ä¿í 1

7 äóãààð çóðàã. Ñóðãàëò áîë òîãòîëöîî.


“Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò”-ûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çîðèëãîîð Ìîíãîë óëñûí Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ óõààíû ÿàìíààñ ñóäàëãààíû àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà. Àëèâàà ñýäýâ, ñàíàà, àãóóëãûí õèéãýýä òîãòîëöîîíû ìºí ÷àíàðûã ñóäëàõäàà õàìààðëûí àëü áîëîõ îëîí õ¿÷èí ç¿éë, äîòîîä áîëîí ãàäààä îð÷íû çîõèöîëäîîíû õºãæèëä íü àâ÷ ¿çýõèéí òóëä òóõàéí ñóäëàãäàõóóíä õàìààðàëòàé îëîí õ¿÷èí ç¿éëèéã îëîí õýìæýýñò ìàòðèöûí á¿òöýä îðóóëàí ç¿é òîãòëûã íü èëð¿¿ëýõ åðºíõèé àðãûã õýðýãëýäýã. Ýíý àðãûã õºëãºí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ àðãà ãýæ íýðëýæ áîëîõ áºãººä ò¿¿íèé òóõàéí íýã òîõèîëäîë íü õî¸ð õýìæýýñò õºëãºí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ çàãâàð þì. Øèíæëýõ óõààíû åðºíõèé àðãà áîëîõ ýäãýýð àðãààñ áèä ñóðãàëòûí áîëîí õè÷ýýëèéí çîðèëãûí á¿òöèéí øèíæèëãýý õèéõýä õýðýãëýõ þì áîë áèä çîðèëãûí ººð÷ëºëòèéí òàëààð ýìõ öýãöòýé ìýäëýãòýé áîëæ ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãààíäàà øèíæëýõ óõààí÷ààð àøèãëàõ áîëîìæòîé áîëíî. Áîëîâñðîëûí (ñóðãàëòûí) çîðèëãûã áàòàëãààæóóëñàí àëáàí ¸ñíû áàðèìò áè÷ãèéí íýã íü áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ñòàíäàðò þì. Áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ñòàíäàðòûí øèíæèëãýý õèéõäýý áèä ýíý àðãûã õýðýãëýí õ¿ñíýãòèéí áîñîî áàãàíààð õè÷ýýë¿¿ä, õýâòýý ìºð¿¿äýýð áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí øàòóóä áîëîí àíãèóäûã àâ÷ Ìîíãîëûí áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ñòàíäàðòûí ñóë, äàâóó òàëûã ñóäàëñàí. Ýíäýýñ ¿¿äýýä Ìîíãîë óëñûí Ãýãýýðëèéí ÿàìíààñ çîõèöóóëñàí áàãø íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ 1999 îíû öóâðàë ñóðãàëòûí ¿åä õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîîã îíîâ÷òîé òîãòîîõ, çààõ àðãûí ñîíãîëò õèéõ áîëîìæèéí òàëààð áàãø íàð äàäëàãà õèéæ ø¿¿í õýëýëöñýí. Ñóðãàëòûí õºòºëáºðºº øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýë ñàéòàé çîõèîæ, ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíòýý áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ñòàíäàðòûí íàðèéâ÷èëñàí øèíæèëãýý øààðäëàãàòàé òóë ýíýõ¿¿ õºëãºí ìýäýýëëèéí çàãâàðàà ñýðãýýí ñàíàõ íü àøèãòàé ãýæ çºâëºæ áàéíà.

Ñóðãàëòûí àãóóëãûí ººð÷ëºëò: Àãóóëãûí ººð÷ëºëòèéí ãîë ñòðàòåãèéí ìºí ÷àíàð íü îëîí øèíæëýõ óõààíû ºíäºð òºâøíèé ñàëàíãèä ìýäëýãèéã ýçýìø¿¿ëýõýä áèø, òýäãýýðèéí òºâøèíã áóóðóóëàõã¿é, õàðèí ÷ äîòîîä àìèí õîëáîîã íü îëæ øèíæëýõ óõààíû òºâøèíã äýýøë¿¿ëýõ çàìààð, òîãòîëöîîí áàðèìæààòàé íýãäìýë ìýäëýã ýçýìø¿¿ëæ, òýðõ¿¿ ìýäëýãýý á¿òýýë÷ýýð õýðýãëýõýä îðøèæ áàéãàà áîëíî. Ñóðãàëòûí àãóóëãà ãýäãèéã, íýã òàëààñ, òóõàéí òîäîðõîé øèíæëýõ óõààíû áóþó àæèë ¿éëèéí ñóäëàãäàõóóíû (òóíõàãëàëûí áóþó äåêëàðàòèâ ìýäëýã), íºãºº òàëààñ, ýíýõ¿¿ ñóäëàãäàõóóíûã ¿éëèéí áàðèìæàà áîëãîñîí óð óõààíû (òîäîðõîé ¿éëäëèéí áóþó ïðîöåäóðàë ìýäëýã) òîãòîëöîîíóóäûí õîñëîë áóþó ýíý íýãäëèéí ø¿òýí áàðèëöàõ äèíàìèê õºãæèë ãýæ òîäîðõîéëæ áîëîõ þì. Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýõèéí çýðýãöýý òóõàéí íóòãèéí õºãæèë, ñóðãóóëèéí ºâºðìºö çîðèëãî, çîðèëòûã òîîöîæ áîëîâñðóóëñàí õºòºëáºð, òºëºâëºãºº íü áîëîâñðîëûí õàðãàëçàõ òºâøèí, ýñâýë íýã êóðñ, ýñâýë íýã àíãè, äàìæàà ä¿¿ðãýõ ñóðãàëòûí àãóóëãûã åðºíõèéäºº èëýðõèéëäýã. Åð íü ñóðãàëòûí õºòºëáºð íü ñóðãàëòûí àãóóëãûí õºòºëáºðººñ áàãà çýðýã ÿëãààòàé ÷ ñóðãàëòûí äýëãýðýíã¿é õºòºëáºð áîë ñóðãàëòûí àãóóëãûã áàðàã á¿ðýí èëýðõèéëäýã ó÷èð ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí á¿òýö ÿìàð áàéãààã àíõààðàëäàà àâ÷ àãóóëãàà áîëîâñðóóëàõ ÿâäàë áîë ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíòèéí àíõäàã÷ àñóóäëóóäûí íýã þì. Ñóðãàëòûí àãóóëãûí ººð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíòèéí ÷óõàë õýñýã íü ñàéòàð áîäîæ áîëîâñðóóëñàí ñóðãàëòûí õºòºëáºð ó÷ðààñ õºòºëáºðèéí òºðºë


àíãèëëûí òóõàéä íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëýë, ìýäëýãòýé áàéõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.

• Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí á¿òýö: Õºòºëáºð: – õàìðàõ õ¿ðýý (ñóðàëöàõ á¿ëýã) – (¿íäýñëýë – çàð÷èì) – çîðèëãî – çîðèëòóóä – àãóóëãà – àðãà ç¿é ¿íýëãýý – õºòºëáºðèéí øàëãóóð. • Õè÷ýýëèéí àãóóëãûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ çºâëºìæ:

1. Áàãø ñóðàëöàã÷èéí øèíæëýí ñóäëàõ õàìòûí ¿éë àæèëëàãààíû ìºðèéí õºòºëáºð áàéõ

2. Øèíæëýõ óõààíû åðºíõèé àðãà ñóäëàë áîëîõ òîãòîëöîîíû øèíæèëãýýíèé çàð÷ìààð çîõèîãäîõ

3. Ñóäëàãäàõóóíûã òàíèí áàðèõ àðãà, õàíäëàãà òºëºâø¿¿ëýõ õýðýãë¿¿ð - áèå äààõûí àðãà òåõíèê áîëîõ

4. Øèíæëýí ñóäëàõ ¿éëèéí åðºíõèé, ã¿éöýä áàðèìæàà áîëîõ 5. Ìýäëýã ÷àäâàðûí áîäèò ¿íýëýìæèéí áàðèìæàà áîëîõ 6. Á¿òýýë÷ èðãýí òºëºâø¿¿ëýõ çîðèëòûã õàíãàõ íýã ãîë õýðýãë¿¿ð

áàéõ • Îþóíû îëîí òàëò ÷àäàìæ áà õè÷ýýë (ñýäýâ) õîîðîíäûí õîëáîî: Õºòºëáºð çîõèîõäîî «Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é (Èëòãýë, ñóðãàëòûí ìàòåðèàë), Ìîíãîë óëñûí Ãýãýýðëèéí ÿàì, Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õºãæëèéí õºòºëáºð, ÓÁ, 1999» ýìõýòãýëèéí 60-ð õóóäñûã ñàéí óíøèõûã çºâëºæ áàéíà. Áàãàíû äàãóó îþóíû ÷àäàìæóóäûã, ìºðèéí äàãóó õè÷ýýë¿¿äèéã æàãñààæ áè÷ñýí áàéãàà. Îþóíû îëîí òàëò ÷àäàìæóóäûã ýçýìø¿¿ëñíýýð á¿òýýë÷ èðãýí òºëºâø¿¿ëæ áîëíî. Ìàòåìàòèêèéí òîìü¸î òîäîðõîéëîëòóóäûã õýðýãëýõ ãýæ çºâõºí ìàòåìàòèêèéã ñóäàëäàãã¿é, ò¿¿íèéã àìüäðàë, àæèë ¿éëñ, çîðèëãîäîî á¿òýýë÷ýýð àøèãëàõ ñóóðü óõààí, îþóíû îëîí ÷àäàìæóóäûã ýçýìøèõ ãýæ ñóäàëäàã áºãººä ýíý çîðèëãîî óìàðòâàë, ýñâýë ñóðãàëòûí àðãà ç¿éí îíîâ÷òîé ñîíãîëò õèéæ ÷àäààã¿é áîë ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýëýýð ñóðàëöàã÷äûí õºãæëèéí àñóóäëóóä îðõèãäîõ òàëòàé, òóõàéëáàë, õýë ÿðèàíû ÷àäàìæèéã ìóó òºëºâø¿¿ëäýã. Òýð ÷ áàéòóãàé ìàòåìàòèê ñóðãàëòûí çîðèëãîä ÷ ýíý òóõàé îðäîãã¿é. Äóíä ñóðãóóëü òºãññºí, ìàòåìàòèêò õè÷íýýí ñàéí õ¿¿õýä ÷ ñàíààãàà òîäîðõîé, óòãà òºãºëäºð, òîä, ýðýìáýòýé, íàðèéí èëýðõèéëæ ÷àääàãã¿é. Áóñàä ÷àäàìæóóä ÷ áàñ àäèë. Ëîãèê ñýòãýëãýýíèé, õàðàà ç¿éí îé ãýõ ìýò ÷àäàìæóóäûã, áàñ õºãæìèéí õýìíýëèéã ÷ ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýëýýð õºãæ¿¿ëæ áîëíî. Æèøýý íü, ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýëä ¿ðæ¿¿ëýõèéí õ¿ðä óíøèõàä õîîðîîð (á¿ãä íýãýí çýðýã) õºãæìèéí õýìíýëä îðóóëæ óíøâàë õ¿¿õä¿¿ä õàãàñ ºäºðò òîîíû á¿õ õ¿ðä öýýæèëäýã áàéñàí ãýæ àõìàä áàãø íàð ìààíü ÿðüäàã. Îð÷èí ¿åä õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî áóþó ¿éë àæèëëàãààíû íýãäýëä òóëãóóðëàñàí èíòåðàêòèâ ïðîãðàììóóäûã ñóðãàëòàíä õýðýãëýõ áîëæýý. Ãýõ ìýòýýð òà á¿õýí ýíý õ¿ñíýãòýä áàéãàà ç¿éëòýé òàíèëöàí ººðñäºº óëàì ñàéí áîëãîæ ñàéæðóóëáàë õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî ñàéæèð÷ á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýòýé, ñàíàà÷èëãàòàé èðãýí òºëºâø¿¿ëýõ áîëîâñðîëûí çîðèëãûí õýðýãæèëòýíä òóñ áîëíî. Ýíý óòãààðàà õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîîã õàíãàõ íü ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí õóâüä çîðèëãîäîî õ¿ðýõ òåõíîëîãèéí ÷óõàë íººöèéí íýã þì.

Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí òóõàéä: Ýõëýë


• Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí Òàéëîðûí çàð÷èì: Õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ íü îð÷èí öàãèéíõàà õºãæèë, ººð÷ëºëò, òóðøëàãà, ìýäëýãèéã àìüäðàëä ÿàæ õýðýãëýõ ãýõ ìýò àñóóäëûã îëîí òàëààñ íü àâ÷ ¿çýõèéã øààðääàã. Ýíý àñóóäëûã îëîí ýðäýìòýí ñóäàëæýý. Õàìãèéí ãîë òºëººëºã÷ íü Òàéëîð (Allan C.,Ornstein & Francis P.Hunkins.: Curriculum: The foundations, principles and issues, Prentice Hall, International (UK), London, 1988) þì. Òýðýýð ñóðãàëòûí àãóóëãûí õºòºëáºðèéã ìýäëýã òºâòýé, ñóðàëöàã÷ òºâòýé, íèéãýì áóþó õºãæèë òºâòýé ãýæ àíãèëæ ¿çæýý. Õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ çàð÷èì :

1. Õºòºëáºð ñóðàëöàã÷ (áàãø íü äàìæóóëàã÷, ñóðàëöàã÷ íü õ¿ëýýí àâàã÷, øèíæëýõ óõààí òºâòýé õºòºëáºð íü Þóã? ãýäýãò èë¿¿ òºâºëºðäºã)

2. Õºòºëáºð ñóðàëöàã÷ ( Õºòºëáºð, Ñóðàëöàã÷ áèå áèåäýý

õàðãàëçàõ, Õ¿¿õýä ñîíãîëò õèéæ ñóðãàëòàíä èäýâõòýé íºëººëºõ, ñóðàã÷èéí õ¿ñýë ñîíèðõîëä, ìºí õºãæëèéí ÷àäàìæ áîëîí òºâøèíä òóëãóóðëàí õºòºëáºðºº ººð÷ëºõ, ñóðàëöàã÷ òºâòýé õºòºëáºð, ýíä Õýíä? ãýäýãò èë¿¿ òºâëºðäºã).

3. Õºòºëáºð Ñóðàëöàã÷, ýñâýë Ñóðàëöàã÷ Õºòºëáºð

õàðèëöàí áèå áèåäýý íºëººëæ, õýðýãæèõ ÿâöäàà áîëîâñðîíãóé

áîëæ ñóðàëöàã÷èéí áîëîâñðîë àõèæ äýâøèæ áàéõ (íèéãýì òºâòýé øèíý÷ëýëèéí õºòºëáºð íü ßàæ? ãýäýãò èë¿¿ àíõààðäàã)

Ýíý çàð÷ìóóä äàõü ãîë ÿëãàà, îíöëîãèéã 3 äóãààð õ¿ñíýãòýýð ¿ç¿¿ëýâ. 3 äóãààð õ¿ñíýãò

Õºòºëáºðèéí òºðºë Þóã? Õýíä? ßàæ? 1.Ìýäëýã òºâò Íýãýí òºðëèéí

ìýäëýãèéí öóãëóóëãà Ñóðàëöàã÷èéã ñàâ õýìýýí ¿çýõ

Þ¿ëýõ àðãààð

2.Ñóðàëöàã÷ òºâò Íýãýí òºðëèéí ìýäëýãèéí æàãñààëò

Ñóðàëöàã÷èéã õ¿¿õýä õýìýýí ¿çýõ

Äóóðèàõ ¿éëýýð

à.Ãàäààä ¿çýãäëýýð ñèñòåì÷ëýãäñýí ìýäëýã

Ñóðàëöàã÷èéã ñóðàëöàã÷ ãýæ ¿çýõ

Õàìòûí ïðàêòèê îëîí àðãààð

3.Íèéãýì òºâò (øèíý÷ëýë òºâò) á.Òîãòîëöîîò àãóóëãà

(ñóäëàãäàõóóí áîëîí óð óõààíû òîãòîëöîî)

Ñóðàëöàã÷èéã øèíæëýí ñóäëàà÷ ãýæ ¿çýõ

Ýçýìøèõ¿éí ç¿é òîãòëûí äàãóó

Ìàíàéä ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí ãóðàâ äàõü òºðëèéí á. õóâèëáàðûã áàðèìòëàõ íü èë¿¿ îíîâ÷òîé áàéæ áîëîõ þì. Ýíý ÷èãëýëýýð ÷ áèä àæèëëàæ áàéãàà áîëíî. Õºòºëáºð îëîí çîðèóëàëòòàé. Òàíèí ìýäýõ, òåõíîëîãè àøèãëàõ, îþóíû ñóðâàëæ áîëîõ ãýõ ìýò. • Õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõàä òîîöîõ Òàéëîðûí ñàíàìæ:

1. Ìýäëýã ýçýìøèõ ≈ 1. Õóâü õ¿í òºëºâøèõ 2.Áàãøèéí õÿíàëò ≈ 2. Ñóðàã÷èéí õÿíàëò 3.Ñóðàã÷ á¿ðèéí ìýäýõ ìýäëýã ≈ 3. Õóâü õ¿íèé ìýäëýã 4.Äîòîîä ñýðýë ≈ 4.Ãàäààä ñýðýë - õ¿÷èí ç¿éë, ñóðàëöàõ ñîíèðõîë õýðýãöýý 5.Øàò äàðààëàí ñóðãàõ ≈ 5.Èæ á¿ðýí ñóðãàëò 6.ªâºðìºö çàí ÷àíàð ≈ 6.Íèéòëýã çàí ÷àíàð 7.Íèéãìèéí àøèã ñîíèðõîë ≈ 7.Õóâèéí àøèã ñîíèðõîë 8.Çàí çàíøëèéí, õîò ≈ 8.õºäººãèéí ÿëãààã õàðãàëçàõ 9.Õè÷ýýë òóñ á¿ðèéí ≈ 9.Õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî 10.Ìýäëýã ≈ 10.Àãóóëãûí õóâüä ÷, ¿éë ÿâöûí õóâüä ÷ àëü áîëîõ ä¿éõ.

ßàæ? ßàæ?

Õýíä?

Þóã?


Ýíý ñàíàìæ, çºâëºìæ¿¿äèéã õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõäàà ñàíàæ áàéõ õýðýãòýé.

Àðãà ç¿éí øèíý÷ëýë: Ìýäëýã íü õ¿íýýñ õ¿íä á¿ðýí óòãààðàà øóóä, ã¿éöýä äàìæäàãã¿é áºãººä õ¿í á¿ð ººðèéí èäýâõòýé, ó÷èð øàëòãààíò ¿éë àæèëëàãààãààð áóñàäòàé õàìòðàí íèéãýìøèõ ÿâöäàà ýçýìøèõ¿éí ç¿é òîãòëûí äàãóó ìýäëýãýý ººðºº á¿òýýäýã òóë àðãà ç¿éí øèíý÷ëýëèéí ñòðàòåãè íü õ¿í áýýð àìüäðàë äóíäààñ ñóðàëöäàã, àæèë ¿éë õèéõ ÿâöäàà ñóðàëöäàã, àíãè òàíõèìûí ãýõ ìýò òóñãàé òºðºë, õýëáýðèéí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóðãàëòààð ñóðàëöäàã ãýñýí ãóðâàí àðãà çàìûã íü öàã õóãàöààíû õóâüä àëü áîëîõ äàâõöóóëàõààð çîõèîí áàéãóóëàõàä îðøèæ áàéãàà áîëíî. Çààõ àðãûí òóõàéä: Çààõ àðãàà ñîíãîõ ñóðãàëòûí àðãà ç¿éä ñóðàëöàæ ñàéí ýçýìøýýä ÿã öàã ¿å, òóõàéí íºõöºëä íü îíîâ÷òîé õýðýãëýõ íü ìàø ÷óõàë. Ýíý áîë àìæèëòûí ¿íäýñ. Ãýòýë çààõ àðãàà, àðãà ç¿éãýý öàã ¿ðãýëæ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ áàðèë óõààí, óð ÷àäâàð ýçýìøâýë ýíý íü áîëîâñðîëûí, ìàãàäã¿é, ýöñèéí çîðèëò þì.

• Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é, çààõ àðãûí ÿçãóóð: Õ¿í ººðèéíõºº ñàéí ìýääýã, èæèë äàñàë ç¿éë äýýðýý òóëãóóðëàõ íü ÷óõàë. Ãýõäýý ýðãýëçýí ýðãýö¿¿¿ëýõ ñýòãýëãýý ¿¿íýýñ ÷ äóòóóã¿é ìàø ÷óõàë. ¯¿ãýýð äàìæèí øèíý øèíý íýýëò, õºãæèëä õ¿ð÷ áàéäàã. Êîïåðíèêèéí íýýëò, ìàòåìàòèêèéí øèíæëýõ óõààíû øèíý ñàëáàð õºãæèæ áàéãàà æèøýýãýýð áîë ìàíàé Äýëõèé åðòºíöèéí òºâ ãýäýã ñóðãààëä ýðãýëçýí Íàðàí òºâò òîãòîëöîî áàéõ ¸ñòîéã áàòàëñàí ýðäýìòíèé ãàâüÿà, ìºí Åâêëèäèéí ãåîìåòðèéí ñýòãýëãýýíýýñ õàëüæ, Ëîáà÷åâñêèéí ãåîìåòð ¿¿ñ÷ õºãæñºí òóõàé ò¿¿õ¿¿äèéã ýðãýí ñàíàõàä èë¿¿äýõã¿é. Æèøýý áîëîõ øèíæëýõ óõààíû ñýòãýëãýýíèé ò¿¿õýí áàðèìòóóäààñ ¿çýõýä ºìíºõ ìýäëýãòýý áóþó ìýäýýæèéí ç¿éëä ýðãýëçýõ, àñóóäëûã ººð òàëààñ íü òàâèõ àðãà áàðèë ÷óõàë ãýäýã ä¿ãíýëòýíä õ¿ð÷ áîëîõûã õàðóóëäàã. Òýãýõëýýð áèä ñóðãàëòûí õýâøìýë àðãà ç¿éí òóõàéä ýðãýö¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Ñóðãàëòûí àðãà ç¿éã õºãæ¿¿ëýõýä àñóóëòûã Õ¿¿õäýä ÿàæ çààõ âý? Õ¿¿õýä õýðõýí ÿàæ ñóðàëöäàã âý? ãýäýã àñóóëòûí àëèíààñ íü ýõëýõ âý ãýäýã íü ìàø ÷óõàë àñóóäàë þì. Õýðýâ õ¿¿õýä õýðõýí ÿàæ ñóðàëöäàã âý ãýñýí àñóóëòûí õàðèóëòûã îëîîä, òýð ç¿é òîãòîëä íü íèéö¿¿ëýí çààõ àðãàà áîëîâñðóóëáàë èë¿¿ îíîâ÷òîé áàéõ íü îéëãîìæòîé. Õ¿¿õýä ÿàæ þì ìýääýã, ÷àääàã áîëäãèéã òóíãààí áîäîõûã ñàíóóëñàí ÿðèëöëàãà ºðí¿¿ëáýë áèä ýíý òàëûí ìýäëýãýý òºâºãã¿é ñýðãýýíý. Àìüä á¿õýí ¿éëýíä ñóðàëöàæ áàéäãèéã, òýð ¿éëèéã àìüäàð÷ áóé îð÷èí íü òºð¿¿ëæ áàéäãèéã õ¿¿õýä òºðºíã¿¿ä àìüñãàë àâàõ, óñíû àìüòàí ñýëýõ, ñàíñàðò æèíã¿éäýõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààíû æèøýýí¿¿ä äýýð òàéëáàðëàæ áîëíî. Òºðººñ áîëîâñðîëûí ýðõýì çîðèëãûã øèíý÷ëýí íàéðóóëàõäàà áîëîâñðîëûí ýðõýì çîðèëãî íü èðãýä ìýäëýã, ÷àäâàð, òåõíîëîãè, ñî¸ëûí ¿íýò ç¿éëñèéã ýçýìøèõ òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõýä îðøèíî ãýæ ìàø îí÷òîé òîäîðõîéëñîí ãýæ áîëíî. Õ¿í ìàø íàðèéí

Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí òóõàéä: Òºãñãºë


ó÷èð øàëòãààíòàé ¿éë àæèëëàãàà õèéæ áàéäàã. Ýíý ó÷èð øàëòãààíò ¿éë àæèëëàãààã íü áàéãàëü, íèéãìèéí îð÷èí íü òºð¿¿ëäýã. Àìüã¿é, àìüòàé á¿õ ç¿éëèéí îðøèí òîãòíîõ, ¿éë ã¿éöýòãýõ øàëòãààíûã õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí íü áèé áîëãîäîã þì áîë õ¿¿õýä ñóðàëöàõàä ÿìàð òààòàé îð÷èí øààðäëàãàòàé âý? Òýä ÿàæ ñóðàëöäàã âý? ãýäãýýñ ñóðãàëòûí àðãà ç¿éí õºãæèë, çààõ àðãûí ÿçãóóð ãàðíà. (ãàäààä, äîòîîä àõóé, õ¿ðýýëýë, àíãè òàíõèì, õè÷ýýë – ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í ãýõ ìýò) (õ¿¿õäèéí ñóðàõ áîëîí ýöýã ýõ, áàãøèéí ñóðãàõ ñîíèðõîë òýì¿¿ëýë, ÷àðìàéëò, íèéã- ìèéí ñýòãýë ç¿é, ¿íýëýìæ) (áàãø - øàâü - ýöýã ýõèéí õàìòûí øèíæëýí ñóäëàõ áîëîí ãàíöààð÷èëñàí øèíæëýí ñóäëàõ ¿éë àæèëëàãàà) Ñóðãàëòûí ¿éëèéí îð÷èíä ã¿éöýòãýõ ¿éë àæèëëàãàà:

1. Áàãø, ñóðàã÷èéí õàìòûí øèíæëýí ñóäëàõ ¿éë àæèëëàãàà 2. Ñóðàã÷, ýöýã ýõèéí õàìòûí øèíæëýí ñóäëàõ ¿éë àæèëëàãàà 3. Áàãø – ñóðàã÷ -- ñóðàã÷èéí õàìòûí øèíæëýí ñóäëàõ ¿éë àæèëëàãàà 4. Áàãø – ñóðàã÷ -- ýöýã ýõèéí õàìòûí øèíæëýí ñóäëàõ ¿éë àæèëëàãàà 5. Ñóðàã÷ - ñóðàã÷èéí õàìòûí øèíæëýí ñóäëàõ ¿éë àæèëëàãàà 6. Ãàíöààð÷èëñàí ¿éë àæèëëàãààíû îð÷èí 7. Áàãø – Áàãøèéí õàìòûí øèíæëýí ñóäëàõ ¿éë àæèëëàãàà 8. Áóñàä Áàãø äýýðõ ¿éë àæèëëàãààíû îð÷èíã çºâ óõààëàã çîõèîí áàéãóóëíà ãýäýã íü:

éëýíä ç¿ãøð¿¿ëýõ; éëýíä ñóðãàõ; éëèéí áàðèìæàà ýçýìø¿¿ëýõ (òàíèëöàõ, ýçýìøèæ, õºãæ¿¿ëýõ 3 ¿å øàòòàé)

¯éë íü äàðààõü 3 òºðºëòýé: áèåèéí õýëíèé ñýòãýëèéí ¿éë ãýæ áîëíî.

Ìîíãîë÷óóäûí õ¿¿õäýý õ¿ì¿¿æ¿¿ëäýã àðãà ç¿é ãýâýë ýöýã ýõ õ¿¿õýäòýéãýý äàðààõü áàéäëààð õàðüöàõûã ÷óõàë÷èëäàã. ¯¿íä: 0 – 5 íàñàíä íü õààí ìýò ºðãºìæèë; 5 – 11 íàñàíä íü ñ¿¿äýð ìýò äàãóóë; 11 – 16 íàñàíä íü áèå äààëãà; 16 – äýýø íàñàíä íü àíä íºõºä áàéõ ¸ñòîé

ãýæ ¿çäýã áàéñàí. Ýíä ìîíãîë÷óóäûí ñóðãàëòûí ñòðàòåãèéí ìºí ÷àíàð îðøèõ áºãººä îð÷èí öàãèéí ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ¿íäñýí çàð÷èìòàé òîõèð÷ áàéãààã àíçààðñàí áèç ýý. Ýçýìøèõ¿é áîë ¿ã, òýìäýã, óõàãäàõóóí õýðýãëýæ õàðèëöàõ ¿éë àæèëëàãàà íü

Òààòàé îð÷èí

Ìàòåðèàëëàã îð÷èí

Ñýòãýë ç¿éí îð÷èí

¯éëèéí îð÷èí

Çºâ

çîõè

îí

áàé

ãóóë

àõ


Ãàäààä Õàìòûí Ìàòåðèàëëàã Äýëãýðýíã¿é

Äîòîîä Õóâèéí Ñýòãýöèéí Õóðààíãóé

ãýñýí õýëáýðò øèëæèõ ¿éë ÿâö áîëîõ òóõàé, ìºí çºâõºí ñóðàëöàõ ãýñýí òàíèí ìýäýõ ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî íü ýçýìøèõ¿é áîëîõ òóõàé, ýçýìøèõ¿éãýýð äàìæèí ñóðàëöàõóé õýðýãæäýã òóõàé, ýçýìøèõ¿éí ¿å øàòóóä, òýäãýýðèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, ýäãýýð ¿å øàòóóä äýýð õèéãäýõ ¿éëèéí õýëáýðèéí ç¿ãøð¿¿ëýëòèéí òóõàé æèøýýã (“Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é”, Óëààíáààòàð, 1999, õ.11-14 íîìîîñ ¿çýæ áîëíî) áèä ñàéí ìýäíý, ¿¿íèéãýý ñýðãýýí ñàíàõ íü ìåíåæìåíòèéí ìýäëýãýý õýðýãëýõ ¿åä òóñ áîëíî. Õè÷ýýëèéí òºâøèíä, ìºí ñóðãàëòûí òºâøèíä ÷ ãýñýí ìåíåæìåíòèéí àñóóäëûã íàðèéâ÷ëàí ç¿ãøð¿¿ëýõýä ñîöèîëîãè, àíòðîïîëîãè, ñýòãýë ñóäëàë, äèäàêòèêèéí ¿íäñ¿¿äèéã òîîöîí õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàë çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áîëæ áàéãààã õàðãàëçàí ñóðãàëò, õè÷ýýë çîõèîí áàéãóóëàõàä áàðèìæàà áîëãîí æèøèæ ¿çýõ ñàíàìæèéí øàëãóóð ìàÿãààð 3à äóãààð õ¿ñíýãòèéã õýðýãëýæ áîëíî.

3à äóãààð õ¿ñíýãò Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí – “äèäàêòèê, ñîöèîëîãè,

ñýòãýë ñóäëàëûí“ ¿íäýñò ñóóðèëñàí çîõèîí áàéãóóëàëòûí áàðèìæàà - æèøèã

Ýçýìøèõ¿éí ¿å øàòóóä

¯éëèéí áàðèìæààã ÿëãàí òàíèõ

¯éëèéí áàðèìæààã ýçýìøèõ

¯éëèéí áàðèìæààã ¿íýëýõ õºãæ¿¿ëýõ

¯éëèéí õýëáýð¿¿ä

Ãàäààä Ō Äîòîîä Õàìòûí Ō Õóâèéí Ìàòåðèàëëàã Ō Ñýòãýöèéí Äýëãýðýíã¿é Ō Õóðààíãóé

Ãàäààä ~ Äîòîîä Õàìòûí ~ Õóâèéí Ìàòåðèàëëàã ~Ñýòãýöèéí Äýëãýðýíã¿é ~ Õóðààíãóé

Ãàäààä Ł Äîòîîä Õàìòûí Ł Õóâèéí Ìàòåðèàëëàã Ł Ñýòãýöèéí Äýëãýðýíã¿é Ł Õóðààíãóé

Õýë

áýð

Ýçýìøèõ¿éí ¿å øàòààð çî-õèîí áàéãóó-ëàõ ¿íäñýí àðãà

¯ç¿¿ëýí òàíèóëàí, ¿ã ÿðèàíû àðãà (æèøýý: ëåêö ãýõ ìýò)

Ïðàêòèê, ¿éëèéí àðãà (Æèøýý: ñåìèíàð, äàäëà-ãûí àæèë ãýõ ìýò)

Áèå äààõ, á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãààíû àðãà (Æèøýý: áèå äààõ àæèë ãýõ ìýò)

¯éëèéí õýëáýðèéã ç¿ãøð¿¿ëýõ çîõèîí áàéãóóëàõ àðãà

• ªìíºõ ìýäëýãýý ñýðãýýõ àðãóóä

• Ò¿ëõ¿¿ð ¿ãýý ÿëãàæ òàéëáàðëàõ àðãóóä

• ¿éëèéí áàðèìæàà ÿëãà-ñàí òóëãóóð äîõèîíóóäûã òàéëáàðëàõ, õàìòðàí á¿òýýõ àðãóóä

• Ñóðàëöàõ, øèíý ç¿éë ñýäýõ, á¿òýýõ ñýäýë òºð¿¿ëýõ àðãóóä

• Õàìòðàí àæèëëàæ, áèå áèåýñýý ñóðàëöàí íèé-ãýìøèõ, ìýäëýã á¿òýýõ àðãóóä

• Øèíý àðãà, àðãà áà-ðèëä ñóðàëöàõ àðãóóä

• Õàíäëàãà, ¿íýëýìæ, òºëºâøèëòºíä ººð÷ëºëò îðóóëàõ àðãóóä

• Øèíý ìýäëýã, àðãà áàðèëàà àøèãëàí àñóóäàë øèéäâýðëýõ àðãóóä (òºñºë ãýõ ìýò)

• Øèíý ñàíàà ñýäýõ, õýðýãæ¿¿ëýõ àðãóóä

¯ð ä¿íã ¿íýëýõ àðãà

Ñòàíäàðò áóñ ¿íýëãýý, îíîøëîãîîíû àðãóóä

Ñòàíäàðò áóñ ¿íýëãýý, îíîøëîãîîíû àðãóóä Ō ñòàíäàðò ¿íýëãýý

Ñòàíäàðò ¿íýëãýýíèé àðãóóä

Àðã

à

¯ð ä¿í

Øèíý òºñººëºë, îéëãîëò

Øèíý ìýäëýã ÷àäâàð

Øèíý õàíäëàãà ¿íýëýìæ

Çîðè

ëãî

Ýíý óäààä áèäíèé õóâüä ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû õºãæèëä õàìààðàõ òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíòèéí öºì ñàíàà íü ýíýõ¿¿ ¿éëèéí îð÷èíã òóõàéí öàã ¿å, îð÷èí íºõöºëä çîõèöóóëàí õýðõýí áîëîâñðîíãóé áîëãîæ


ñàéæðóóëàõ âý ãýäýãò òîäîðõîé õóâèëáàðóóä á¿õèé õàðèó ýðýëõèéõýä îðøèíî. Íºãººòýéã¿¿ð, ýíý õ¿ñíýãòèéí í¿ä á¿ðò áàéãàà õàðèóëò áîë ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí ¿åèéí ¿éë àæèëëàãàà òóñ á¿ðèéí õîîðîíäîõ õîëáîîñûã óòãàæóóëàí ñóðãàëòàà á¿õýëä íü áîäèò ¿ð àøèãòàé áîëãîõîä ò¿ëõ¿¿ð ñàíàà áîëîõ ó÷èðòàé.

Òýãýýä ÷ áèä ñóðãàëòûí àãóóëãàä ñóäëàãäàõóóíû çýðýãöýý ¿éëèéí îð÷èíã òîäîðõîéëîõ óð óõààíû òîãòîëöîîã ¿éëèéí áàðèìæàà õýëáýðýýð áîëîâñðóóëæ òîäðóóëàí îðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. ªºðººð õýëáýë, ¿éëèéí áàðèìæààã áîëîâñðóóëàõäàà òóõàéí ¿éëèéã çºâ ã¿éöýòãýõýä øààðäàãäàõ íºõöëèéã àëü áîëîõ á¿ðýí á¿òýí ã¿éöýä áàéëãàõ, ¿éëèéã ã¿éöýòãýõ àðãûí åðºíõèéëëèéí òºâøèíã àëü áîëîõ ºíäºð áàéëãàõ ÷èãëýëèéã áàðèìòëàí, óëìààð èéì áàðèìæààã ýçýìø¿¿ëýõ çààõ àðãûí áîëîâñðóóëàëòûã øèíý òºâøèíä ãàðãàõ øààðäëàãàòàé. Ýíý òàëààð, ñóðãàëòûí àðãà ç¿éí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãûí òóõàéä ãýâýë á¿ð 1999 îíä Ìîíãîë óëñûí Ãýãýýðëèéí ÿàìíû çîõèöóóëàëòààð õýðýãæ¿¿ëñýí áàãø íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòûí ¿åä àâ÷ ¿çñýí.

Õ¿¿õýä á¿ðèéí õóâüä îé òîãòîîëò, ºññºí îð÷èí, ñîíèðõîë, õºãæèë ÿíç á¿ð áàéäàã. Çºâõºí ñîíñîæ àâñàí ìýäëýã äóòìàã, ãàæóóäàëòàé áàéæ áîëîõ ó÷ðààñ õàðàõ, òºñººëºõ, áèåýðýý ã¿éöýòãýõ îëîí òàëûí ¿éë àæèëëàãààí äýýð òóëãóóðëàõ íü èë¿¿ ºãººæòýé áàéíà. Ñóðãóóëèàñ, àìüäðàëààñ, àæëààñ ñóðàëöàæ ìýäëýã, äàäëàãà, õàíäëàãàà ººð÷ëºõ áóþó áîëîâñðîë ýçýìøèõ ýíýõ¿¿ ñàëàíãèä áàéãàà àðãà çàìûã àëü áîëîõ èíòåãðàöè áàéäëààð ã¿éöýòãýõ ¿éëèéí òààòàé îð÷èí áèé áîëãîõ ÿâäàë áîë ìàíàé áîëîâñðîëûí, òóõàéëáàë, ñóðãàëòûí ñòðàòåãè – àðãà çàì þì. Ýíý ñòðàòåãè áîë çààõ àðãà ç¿éã áîëîâñðóóëàõàä áàðèìòëàõ çàð÷èì, åðºíõèé ¿íäýñëýë áºãººä ìºí ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíòèéí õºãæèëä áàðèõ óëààí øóãàì ãýæ áîëíî.

Çààõ àðãà íü -- õ¿¿õýä õýðõýí ÿàæ ñóðàëöäàã âý? ãýñýí àñóóëòàíä õàðèóëòààð òîäîðõîéëîãääîã, ýíý õàðèóëòûã òîäîðõîéëîõîä ¿éë àæèëëàãàà, ò¿¿íèé á¿òöèéí òàëààð áàñ òîäîðõîé ìýäëýãòýé áàéõûã øààðääàã ãîë ¿éë àæèëëàãàà, ò¿¿íèé á¿òöèéí àñóóäàë íü ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíòèéí õóâüä áîëîõîîð óëàì èë¿¿ àíõààðëàà òºëºâëºð¿¿ëýõ òºäèéã¿é á¿ð øèíæëýõ óõààíû òºâøèíä ìýäýõ, òºëºâëºõ, çîõèîí áàéãóóëàõ çàéëøã¿é ýçýìøèõ óð ÷àäâàð áîëæ òàâèãääàã. Ýíý òàëààð çàðèì ñàíààã òîäðóóëàí ÿðèëöúÿ. ¯éë àæèëëàãààíû àíàòîìèéí á¿òýö:

• ¿éë àæèëëàãàà • ¿éë • ¿éëäýë.

Ýäãýýðýýñ ýõíèé 2 íü òîäîðõîé çîðèëãîòîé, íºõöºëòýé áàéäàã áºãººä ¿éëäýë íü ìàø èõ õóðààíãóéëàãäñàí (àâòîìàò÷ëàãäñàí) àêò áîëîõ ó÷èð çîðèëãîã¿é, íºõöºëã¿é áàéäãààðàà îíöëîã. Áàñ ýíý á¿òýö íü õàðüöàíãóé áîëîõûã àíõààðàëäàà àâàõ íü ç¿éòýé. Ó÷èð íü çîðèëãûí íýã òºâøèíä ¿éë áàéñàí ç¿éë íºãºº òºâøèíä ¿éë àæèëëàãàà áîëîõ, ¿éëäýë áàéñàí ç¿éë ¿éë áîëîí õóâèðäàã. ¯éë àæèëëàãààíû èéì á¿òöèéã áèä 1999 îíû öóâðàë ñóðãàëòûí ÿâöàä àãóóëãûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ, óð óõààíû


òîãòîëöîîã ãàðãàõäàà àøèãëàñíûã àíçààðñàí áàéõ àà. Òýíä áèä ¿éë àæèëëàãààã õýä õýäýí ýðýìáýýð êîäëîñîíîî ñàíàíà áèç äýý. ¯éë àæèëëàãààíû äèíàìèê á¿òýö (÷àíàðûí õóâèðãàëòûí ¿éë ÿâöûí õ¿ðýýíä õàðñàí):

• ¿éëèéí áàðèìæààã ÿëãàõ • ¿éëèéã ã¿éöýòãýõ • ¿éëèéã õÿíàæ õºãæ¿¿ëýõ.

Ýíý íü øèíæëýõ óõààíû ñýòãýëãýýíèé á¿òýö, ýçýìøèõ¿éí ¿å øàòóóä, øèíæëýí ñóäëàõ ¿éë àæèëëàãààíû àñóóäëûã õºíäºõºä àøèãëàãäàæ áàéñàí. «Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é (Èëòãýë, ñóðãàëòûí ìàòåðèàë), Ìîíãîë óëñûí Ãýãýýðëèéí ÿàì, Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õºãæëèéí õºòºëáºð, ÓÁ, 1999» ýìõòãýëèéí 7 äóãààð õóóäñàíä áàéãàà "Ñýäâèéí àãóóëãûí òºëºâëºãººíèé õýñýã" ãýñýí çóðãèéã ñàéí àæèãëàõàä òýð ¿åèéí ñóðãàëòûí ¿åèéíõýýñýý èë¿¿ îéëãîãäîõ áàéõ ãýæ áîäîæ áàéíà. Ýíý á¿òöèéã ãîëäóó àëèâàà ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöûã çîõèîí áàéãóóëàõ, ¿éëèéã ç¿ãøð¿¿ëýõýä àøèãëàäàã. ªºðººð õýëáýë, ìåíåæìåíòèéí àðãà áàðèëä ñóðàëöàõàä àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëýõ ÷óõàë ñýäâèéí íýã þì.

¯éë àæèëëàãààíû äèíàìèê á¿òýö (¿éë ÿâöûã á¿õýëä íü õàðñàí):

• îðîëò • ÷àíàðûí õóâèðãàëò • ãàðàëò.

Ýíý íü àëèâàà óäèðäëàãà òºëºâëºëòèéí ¿å øàòóóäûã ÿëãàõ, ¿ð ä¿íã ¿íýëýí çîõèöóóëàëò õèéõýä, ººðººð õýëáýë, ìåíåæìåíò õèéõýä èë¿¿ àøèãëàãääàã á¿òýö þì. Ýíý á¿òöèéã "Õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî-Áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãàà" ñýäýâò (Ìîíãîë óëñûí Ãýãýýðëèéí ÿàì, ÓÁ, 1999) ýìõòãýëèéí í¿¿ðíèé õî¸ð äàõü õàâòñàíä áàéãàà "Ñóðãàëò ãýæ þó âý" ãýñýí çóðãààñ õàðæ áîëíî. Òýð çóðàã áîë èõ àãóóëãûã áàçàæ áàãòààñàí òóëãóóð äîõèî òóë ò¿¿íèéã ýíý óäàà ÷ áàñ äàõèí îðóóëæ 7 äóãààð çóðãààð ¿ç¿¿ëýâ. Àðãà ñóäëàëûí çàðèì àñóóäëàà ñýðãýýí ñàíàõ õýðýãòýé þì. Ó÷èð íü ìåíåæìåíò áîë ýöñèéí ä¿íäýý òîäîðõîé çîðèëãîä õ¿ðýõ óäèðäëàãûí àðãà áàðèëûí õºãæëèéí óõààí, àðãà òåõíîëîãèî òàñðàëòã¿é ñàéæðóóëàõ óðëàã. Òóõàéëáàë, • Àðãà÷ëàë (àëãîðèòì) - òîäîðõîé àñóóäëûã øèíæëýí ñóäëàõ äýñ

äàðààëñàí ëîãèê àëõàìóóä (¿éëäëèéí òºâøèíä áîëîâñðóóëñàí òîãòîëöîî);

• Àðãà - ìàø òîäîðõîé ¿åä õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé íºõöºëä òîäîðõîé çîðèëãîîð àøèãëàõ á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò, ñòðàòåãè ãýõ ìýò õýðýãñýë;

• Àðãà ç¿é – òîäîðõîé íºõöºë, çîðèëãîä (çîðèëòîä) íèéö¿¿ëýí àëèâàà ¿éë, ¿éëäýë õèéõ, ¿éë àæèëëàãàà õýðýãæ¿¿ëýõ áàãö àðãà, àðãóóäûí õîñëîë;

• Àðãà ñóäëàë - áàãö àðãààñ îíîâ÷òîéã ñîíãîõ, ýñâýë òîäîðõîé àðãóóäûã õºãæ¿¿ëýõ, áîëîâñðîíãóé áîëãîõ îíîë, øèíæëýõ óõààí.


Ò¿¿íýýñ ãàäíà îíîëûí ñýòãýõ¿éí áàðèëóóä (õàðüöóóëàõ, æèøèõ, òîäîðõîéëîõ, ç¿éðëýõ) íü àëü ÷ òºâøíèé ÿìàð ÷ àðãûí ÿçãóóð áºãººä òýäãýýðèéí îëîí ýðýìáèéí îëîí ÿíçûí õîñëîë íü òóõàéí àðãûã òºäèéã¿é àðãóóäûã õîîðîíä íü õîëáîæ àìèëóóëäàã õ¿÷èí ç¿éë íü ãýäýã áàñ îéëãîìæòîé þì, ¿¿íèéã àíõààðàëäàà àâàõ õýðýãòýé. Àðãà ñóäëàëûã áàðèëãàòàé ç¿éðëýýä àðãà÷ëàë, àðãóóäûã ýä àíãè, ãîë òóëãóóð ãýâýë ñýòãýõ¿éí áàðèëóóä íü õîëáîîñ ìàòåðèàë áóþó öåìåíò ãýæ ¿çýæ áîëîõ þì. Ýíý óòãààðàà ýöñèéí ýöýñò ñóðàëöàã÷äûã îíîëûí ñýòãýõ¿éí îëîí áàðèëä ñóðãàíà ãýæ îéëãîæ áîëíî.

Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèé øèíý÷ëýë:

Ýíý áîë ìåíåæìåíòèéí óõààíä àâ÷ ¿çäýã á¿õ òºðëèéí íººöèéí ÷óõàë õýñýã áºãººä ¿¿íýýñ àíãè òàíõèìûí òîõèæèëò, øèðýý ñàíäàë, ñàìáàð, ¿ç¿¿ëýõ áàãàæ òºõººðºìæ, ëàáîðàòîðèéí òîíîãëîë çýðýã á¿õ õýðýãëýãäýõ¿¿íèé ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýë, ñàéæðóóëàëò, êîìïüþòåðæóóëàëò çýðýã îëîí àñóóäëûã õºíäºëã¿é, çºâõºí ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíòýä øóóä õîëáîîòîé ãýæ ñóðàõ áè÷èãò õàìààðàõ ¿íýëãýýíèé øàëãóóðûí òóõàé òîâ÷õîí äóðäúÿ. Õàðèí ñóðàõ áè÷èãò õàìààðàõ àñóóäëóóä íü 1999 îíû öóâðàë ñóðãàëòûí ìàòåðèàëóóäàä íýëýýä äýëãýðýíã¿é áàéãàà òóë òýíäýýñ áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ íîì õýâëýë, ýõ ñóðâàëæààñ ñîíèðõñîí ç¿éëýý òîäðóóëæ áîëíî. • Ñóðàõ áè÷èãò ¿íýëãýý ºãºõ øàëãóóðóóä (òîäîðõîé á¿ëýã ñýäâýýð) ãýâýë:

1. Áè÷ëýãèéí õýëáýð, áàðèë (àãóóëãûã òîî÷èõ, ëåêöëýõ ãýõ ìýò õýëáýðýýð áè÷ñýí);

2. Ñóðàëöàã÷ áèå äààí ñóðàëöàõ áîëîìæ; 3. Ñóðàëöàã÷èéã èäýâõæ¿¿ëýõ àðãà õýëáýð; 4. Ñýäýâ ñóäëàõ õýðýãöýý, ñîíèðõîë òºð¿¿ëñýí áàéäàë áà çàëãàìæ

õîëáîî; 5. Ñýäýâ ñóäëàõ ÿâöàä àñóóëò, äààëãàâàð, òåñòýýð õàðèó ìýäýýëýë àâàõ

áàéäàë, ¿íýëãýý; 6. Ñóðàëöàã÷èéí íàñ, ñýòãýöèéí îíöëîãò îþóíû ¿éëèéí àðãà áàðèëûí

íèéöñýí áàéäàë, ººðººð õýëáýë, àðãà ç¿é; 7. Õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîîã õàíãàñàí áàéäàë; 8. Ñóðàõ áè÷ãèéí á¿òöèéí òºðºë: (öóâàà, øóãàìàí áà øàòàëñàí, ìóøãèà

áóþó ñïèðàëü, õîëèìîã); 9. Ñóðàõ áè÷ãèéí õýë (òåêñò, õ¿ñíýãò, äèàãðàìì, ãðàôèê, çóðàã ã.ì.); 10. Àãóóëãûí àêàäåìèê áîëîí ïðàãìàòèê òàëûã õýðõýí øèéäñýí áàéäàë; 11. Òàíèõ òýìäýã, äîõèî, ò¿ëõ¿¿ð

çýðãèéã íýðëýæ áîëîõ áºãººä íààä çàõ íü èéì øàëãóóðààð ñóðàõ áè÷ã¿¿äýý øèíý÷ëýõ, óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîæ áàéõ øààðäëàãà áîë ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí íýã ÷óõàë çîðèëò þì.

Îíîøëîãîî, ¿íýëãýý, õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé øèíý÷ëýë: Ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð ýçýìøèëòèéí òºâøèíãèéí ººð÷ëºëòèéã òîãòîîõ àðãààð ýöñèéí ä¿íäýý õè÷ýýëèéíõýý, ñóðãàëòûíõàà ¿éë ÿâöàä õÿíàëò – øèíæèëãýý õèéæ, ¿íýëãýý ºãºõ çàìààð ñóðàëöàã÷äàà á¿òýýë÷, áîäèò ÷àäâàðòàé èðãýí áîëãîí õºãæ¿¿ëýõýä ¿ç¿¿ëýõ äýìæëýãèéã ¿ð á¿òýýëòýé áîëãîõ íü îíîøëîãîî, ¿íýëãýý, õÿíàëò – øèíæèëãýýíèé øèíý÷ëýëèéí ñòðàòåãè áîëíî. Ýíý íü ñóðãàëòûí (Learning-Teaching) ¿íýëãýýíèé ¿¿ðýã çîðèóëàëò, àãóóëãà, àðãà õýëáýð, æèøãèéã á¿õýëä íü ººð÷èëíº ãýñýí ¿ã. Ìåíåæåðèéí ÷óõàë ÷èã ¿¿ðýã áîëîõ ¿íýëãýý, îíîøëîãîî, õÿíàëò- øèíæèëãýýíèé òàëààð ºìíºõ äóðäñàí öóâðàë ñóðãàëòûí ìàòåðèàëä îðîîã¿é


Î. ¯. ÕØ.

Î. ¯. ÕØ.

Î.¯

Î.¯

Î ¯

çàðèì ìýäëýãýý ñýðãýýí ñàíàÿ. Ýíä çºâõºí îíîøëîãîîíû òóõàé áèø, ò¿¿íòýé íÿãò õîëáîîòîé àñóóäëóóä áîëîõ ¿íýëãýý, õÿíàëò øèíæèëãýýã õàìòàä íü àâ÷ ¿çâýë èë¿¿ îéëãîìæòîé áîëîõ áàéõ ãýæ áîäîæ áàéíà. Õýðýâ îíîøëîãîî, ¿íýëãýý, õÿíàëò-øèíæèëãýýã ýíý óòãààð íü îéëãîâîë ýëñýëòèéí áîëîí òºãñºëòèéí øàëãàëòûí òºñººòýé áºãººä ÿëãààòàé òàëóóä, ìºí ¿íýëãýýíèé øèíý ñèñòåìä øèëæñýíèé ó÷èð, áàéãóóëëàãóóäûí, æèøýýëáýë, áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí ÿàìíû ýðõýì çîðèëãî, á¿òýö ººð÷ëºãäñºíèé ó÷èð õîëáîãäîë îéëãîìæòîé áîëîõ þì. Òà á¿õýí ýíý òàëààð ýðýãö¿¿ëæ ñàéí áîäîîðîé. Åð íü íàðèéí îíîøëîãîîã ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñ íàðèéí àðãà÷ëàëûí äàãóó õèéäýã áºãººä áàñ àëèâàà ñòàíäàðò÷ëàãäààã¿é òåñòèéã õýðýãëýõýýñ çàéëñõèéäýã. Èõýíõ òîõèîëäîëä îíîøëîãîîíû ä¿íã òóõàéí îíîøëîã÷èä áîëîí áóñäàä ìýäýýëëýäýãã¿é áºãººä õýëñýí ÷ óã õ¿íèé õºãæëèéã äýìæèõ òàëààñ íü òàíèëöóóëäàã. Èéìýýñ ÷ ñóðãàëòàíä ìàø ÷óõàë õýðýãöýýòýé ýíý íàðèéí àæëûã õèéõäýý ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñ àâ÷ àæèëëóóëàõ, ýñâýë ñýòãýö-îíîøëîãîîíû òºâ áàéãóóëàõ çýðýã òóðøëàãóóä àæèãëàãäàæ áàéíà. Ýíý àñóóäàëä áèä öààøèä íýëýýä óë ñóóðüòàé õàíäàæ õºãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéãàà þì. Îäîî îíîøëîãîî, ¿íýëãýý, õÿíàëò øèíæèëãýýíèé áîëîâñðîëûí ¿éë ÿâöûí àëü õýñýãò ÿàæ õàðãàëçäàãèéã õàðúÿ.

4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò

Åðºíõèé òîõèîëäîëä Áîëîâñðîëûí òîõèîëäîëä Îíîøëîãîî: Õ¿ì¿¿ñ òóõàéí àãøèíä çîðèëãîäîî ÷èãëýñýí îíîâ÷òîé ¿éëäýë, ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ àðãà áàðèëàà áîëîâñðîíãóé áîëãîí ñîíãîæ, ¿¿íèéãýý õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä îð÷íûõîî òóõàéí òºëºâ áàéäëûã òîäîðõîéëäîã ¿éë ÿâö. ¯íýëãýý: Õ¿ì¿¿ñ òîäîðõîé çîðèëãîä õ¿ðýõèéí òóëä øèíæèëãýýíèé îëîí àðãààð îð÷íûõîî òºëºâ áàéäëûã áàéíãà òîäîðõîéëæ, ¿éë àæèëëàãàà, ¿éëäýë ã¿éöýòãýõ, øèíæëýõ àðãà çàìàà ñîíãîõ, áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ¿éë ÿâö. Õÿíàëò-øèíæèëãýý (ìîíèòîðíã): Õ¿ì¿¿ñ õ¿ðýõ çîðèëãîî áàéíãà íàðèéâ÷ëàí ò¿¿íä òàñðàëòã¿é äºõºõ, òýð çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä îð÷íûõîî òºëºâ áàéäàëä, ìºí õ¿ðñýí ¿ð ä¿íäýý àíàëèç-çàäëàí øèíæèëãýý õèéæ ¿éë àæèëëàãàà, ¿éëäýë, ã¿éöýòãýõ àðãà çàìàà áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ¿éë ÿâö.

Îíîøëîãîî: Ñóðàëöàã÷ (õ¿ì¿¿ñ), àíãè, ñóðãóóëü (áàéãóóëëàãà), õºòºëáºð, ñóðàõ áè÷èã (á¿òýýë)-èéã õîîðîíä íü õàðüöóóëàí æèøèæ çýðýãëýí ñóðãàëòûã (¿éë àæèëëàãààã) áîäèòîéãîîð òºëºâëºõ (õýíä çîðèóëàí, àëü òºâøíººñ ýõëýõ) çîðèëãîòîé ¿éë àæèëëàãàà. ¯íýëãýý: Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, ñóðãàëòûí àãóóëãàòàé õàðüöóóëàí ýíý çîðèëãîä õ¿ðýõ ¿éë àæèëëàãààíû ÿâö, ¿ð ä¿íã òîãòìîë õÿíàí ìýäýýëýë õóðèìòëóóëæ, ¿éë ÿâöûí õýâèéí õºãæëèéã õàíãàõ, äýìæèõ (þó äóòàãäàëòàéã èëð¿¿ëýõ, ñóðàëöàã÷ áîëîí ñîíèðõîã÷ ò¿¿í÷ëýí ººðòºº çîðèóëàí çºâëºìæ ãàðãàõ) çîðèëãîòîé ¿éë àæèëëàãàà. Õÿíàëò-øèíæèëãýý: Çîðèëãîî (ñòàíäàðòàà) ¿ð ä¿íòýé õàðüöóóëàí áàéíãûí ¿íýëãýý, òîäîðõîé ¿å øàòíû ä¿ãíýëò õèéõ çàìààð ¿éë ÿâöûã õÿíàí çîõèöóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà çàì, ñòðàòåãè áîäëîãîî íàðèéâ÷ëàõ çîðèëãîòîé ñóäàëãàà øèíæèëãýý õèéõ ¿éë àæèëëàãàà. Õ¿ðýõ çîðèëãî, ã¿éöýòãýëèéí ÿâö, ¿ð ä¿íã íàðèéâ÷ëàí ñàéæðóóëàõ öîãö ¿éë àæèëëàãàà.

5 äóãààð õ¿ñíýãò Áîëîâñðîëûí òºâøèí Áîëîâñðîëûí øàò


. . . . . . Äîêòîðûí ñóðãàëò

ÄÝÝÄ Ìàãèñòðèéí ñóðãàëò Áàêàëàâàðûí ñóðãàëò Äèïëîìûí ñóðãàëò

Á¯ÐÝÍ ÄÓÍÄ Õ àíãè IX àíãè ¯Ø àíãè

ÑÓÓÐÜ ¯Ï àíãè ¯I àíãè ¯ àíãè IV àíãè

ÁÀÃÀ Ø àíãè Ï àíãè I àíãè Áýëòãýë á¿ëýã

ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ ªÌÍªÕ Äóíä á¿ëýã Áàãà á¿ëýã

Òàéëáàð: Î. – Îíîøëîãîî, ¯. – ¯íýëãýý, ÕØ. – Õÿíàëò-Øèíæèëãýý.

¯íýëãýý íü ººðºº áèå äààñàí á¿õýë á¿òýí ¿éë àæèëëàãàà áîëîõûíõîî õóâüä äîòðîî õýä õýäýí ¿éëäëýýñ òîãòîíî. ¯¿íä: áîëîâñðóóëàõ, øàëãàõ, ¿íýëýõ ä¿ãíýõ, çºâëºõ ¿å øàòóóä áàéæ áîëíî. Ýäãýýð ¿éëäýë á¿ð ººðèéí çîðèëãî (þóíû òóëä), àãóóëãà (þóã), àðãà õýëáýð (ÿàæ), õ¿ëýýãäýæ áóé ¿ð ä¿í (ÿìàð øàëãóóð, æèøãýýð)-òýé. Ýäãýýðèéí òóñ á¿ðèéã îíîæ òîäîðõîéëæ ÷àäâàë ã¿éöýòãýõ àæèë íü èë¿¿ ÷àíàðòàé áîëîõ òàëòàé.

6 äóãààð õ¿ñíýãò áîëîâñðóóëàõ øàëãàõ ¿íýëýõ ä¿ãíýõ çºâëºõ

Çîðèëãî Àãóóëãà Àðãà õýëáýð ¯ð ä¿í ªìíº íü áèä øàëãàõ, ä¿ãíýõ àæëûã íýëýýä ñàéí õèéäýã áàéñàí áºãººä õàðèí áîëîâñðóóëàõ, ¿íýëýõ, çºâëºõ àæëûã øààðäëàãûí òºâøèíä õèéæ ÷àääàãã¿é, çàðèìûã íü îãò õèéäýãã¿é áàéñàí. Òà á¿õýí ýíä äýýð áàéãàà 6 äóãààð õ¿ñíýãòèéí 20 í¿äèéã áºãëºõèéã áîäîîðîé, òýãâýë ýíý íü öààøèä ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí ñýäâýýð äàäëàãà àæèë õèéõ, óëìààð ìýäëýãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä ìààíü áèä íàðò òîäîðõîé õýìæýýãýýð òóñ áîëíî. Óðüä÷èëñàí èéì äàäëàãà àæèë ã¿éöýòãýõýä ÷èíü, ººðººð õýëáýë, äýýðõ áîëîâñðóóëàëòûã õèéõýä äàðààõü 7 äóãààð õ¿ñíýãòýýð èëýðõèéëñýí áàðèìæàà õýðýã áîëíî áàéõ. Òà íàð «”Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é”, Ãýãýýðëèéí ÿàì, Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õºãæëèéí õºòºëáºð, Óëààíáààòàð, 1999» íîìûí 76-ð õóóäñûã íýýãýýðýé. Òýíä óð óõààíû òîãòîëöîî áóþó áîäëîãî áîäîõ ¿éëäëèéí ýëåìåíò¿¿äèéã ÿëãàñàí áàéãàà ò¿¿íèé ã¿éöýòãýëýýð äýýð äóðüäñàí èõýíõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëæ áîëîõ òàëòàé. ¯íýëãýý õèéõ ¿éë àæèëëàãààíû òºðëººñ õàìààð÷ ò¿¿íèé øàëãóóð, àãóóëãà, íýãæëýí õýìæèõ íýãæ ººð ººð áàéõ áºãººä ¿íýëãýýíèé ýöñèéí çîðèëãî íü õ¿¿õäèéí áóþó ñóðãàëòàíä îðîëöîã÷äûí ìýäëýã, äàäëàãà, õàíäëàãûí ººð÷ëºëòèéí õýìæýýã òîãòîîõ ãýõýýñýý èë¿¿ ñóðãàëòûí á¿õèé ë ¿éë ÿâöûã ä¿ãíýæ, çàäëàí øèíæèëãýý õèéõ, öààøèä ñóðãàëòàà õýðõýí ñàéæðóóëàõ òóõàé çºâëºìæ ãàðãàõàä ë ÷èãëýõ ¸ñòîé. ªºðººð õýëáýë, ñóðàëöàã÷äûí ìýäëýã, äàäëàãà, õàíäëàãûí ººð÷ëºëòººð ñóðãàëòàà, áàãøèéí ¿éëèéã á¿õýëä íü ä¿ãíýíý ãýñýí ¿ã þì.

7 äóãààð õ¿ñíýãò


Òºðºë Øàëãóóð Àãóóëãà Õýìæýý Çîðèëãûí

Ñòàíäàðòûí çîðèëòóóä (øààðäëàãóóä)

Àãóóëãûí ýëåìåíò¿¿ä: Ñóäëàãäàõóóí, óð óõààí

Îíîî

Ã¿éöýòãýëèéí

Ò¿âøèí ×àíàð Õóðä

Ñýðãýýí ñàíàõ Èæèë íºõöºëä Øèíý íºõöºëä Á¿òýýë÷ Á¿õýë á¿òýí ¯íäýñëýëò Òîãòîëöîîò Õóãàöàà

Õóâü (îíîîíû ) õóâü (ã¿éöýòãýëýýð) öàã ìèíóò

¯íýëãýýíèé

Ò¿âøèí

Äýýä Äóíäæààñ äýýã¿¿ð Äóíäàæ Äóíäæààñ äîîãóóð Äîîä

90-100 % 80-89% 70-79% 60-69% 0-59 (îíîîíû )

Ýíä óëèðëûí áîëîí æèëèéí ýöñèéí ä¿íã õýðõýí ãàðãàõ, á¿ëýã ñýäâèéã òîãòîîõòîé õîëáîîòîé õî¸ð ñàíààã òîäðóóëúÿ. Óëèðëûí áîëîí æèëèéí ýöñèéí ä¿íã õýðõýí ãàðãàõ íü àíõíààñàà ÇÀÍ-ýýñ á¿ëýã ñýäâèéã òîäîðõîéëîõäîî àëü çàãâàðûã áàðèìòëàí õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîîã òîãòîîñíîîñ õàìààðíà. Òà á¿õýíä ñàíàìæ áîëãîí:

õîëáîõ òîðëîã ¿¿ðýí íýõýõ ø¿ðãýëöýõ Õè÷ýýë õîîðîíäûí äàâõöàõ

ãýñýí «Õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî – Áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãàà» ñýäýâòýé 1999 îíû õî¸ð äàõü ñóðãàëòûí ¿åä Ç.Ìºíõäàëàé íàðûí áîëîâñðóóëæ òàíèëöóóëñàí áîëîâ÷ òýð ñóðãàëòûí ìàòåðèàëä õýâëýãäýýã¿é "Õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîîíû çàãâàð"-ûã ñýðãýýí ñàíàõ ¿¿äíýýñ Íýãä¿ãýýð õàâñðàëòààð ¿ç¿¿ëëýý. Õýðâýý ñýäýâ, á¿ëã¿¿äèéã ñîíãîæ áîëîâñðóóëàõäàà ¿¿ðýí çàãâàðûã

õýðýãëýñýí áîë õàìãèéí ñ¿¿ëèéí á¿ëãèéí ä¿íãýýð óëèðëûí ä¿íã ãàðãàæ áîëíî. Õýðâýý á¿ëýã, ñýäâèéã íýõýýñýí çàãâàðààð áîëîâñðóóëñàí áîë á¿õ ñýäâèéí ä¿íãèéí àðèôìåòèê äóíäæààð ãàðãàæ áîëíî. Ýíý õî¸ðûí äóíäààñ ãóðàâ äàõü õóâèëáàðûã ÷ ãàðãàæ áîëîõ þì. Ãýõäýý ä¿í àëü áîëîõîîð áîäèò áàéõààð òîîöîõ ¸ñòîé.


Íºº

ö¿¿ä

: 1.

Õ¿í

èé;

2.Ì

àòåð

èàëë

àã;

3.Ñ

àíõ

¿¿ãè

éí

¯ð

ä¿í:

1.Ì

ýäëý

ãèé

í

2.

×àä

âàðû

í

3.Ò

ºëºâ

øëè

éí

ªº ð

÷ëº ë

ò-ª

ñºëò

Ñóðãàëòûí òîãòîëöîî:

(Çîðèëãî, àãóóëãà,õýëáýð, àðãà, õýðýã-ëýãäýõ¿¿í, ¿ð ä¿í)

Ìåíåæåðèéí ¿¿ðýã, ôóíêö:

(Òºëºâëºõ, çîõèîíáàéãóóëàõ, õ¿íèéíººöèéã óäèðäàõ,ìàíëàéëàõ, õÿíàõ)

Ìåí

åæì

åíòè

éí7

Sçà

ð÷èì

:(Ò

îãòî

ëöîî

, Á¿ò

ýö,Ñ

òðàò

åãè

,Óð

÷àäâ

àð, Õ

¿íè

éí

ººö

èé

í ó

äèðä

ëàãà

,Àð

ãà á

àðè

ë, ä

ýýä

çîðè

ëãî )

Òåõ

íîëî

ãèéí

øèí

ý÷ëý

ë:(Ñ

óðãà

ëòû

íºì

íº

õ, ¿

åèé

í,

äàðà

àõü

¿åè

éí

¿éë

àæè

ëëàã

ààí

óóäû

ãã¿

éö

ýòãý

õ àð

ãàç¿

é,á

àðè

ëûí

õºãæ

èë)

Îðîëò ×àíàðûí õóâèðãàëò Ãàðàëò

Áóöàõ õîëáîî - ¯íýëãýýÄîòîîä îð÷èí

Ãàäààä îð÷èí

Á¿ëýã ñýäâèéíõýý òîîã, àãóóëãûã áîëîâñðóóëàõ íü 1 æèëä íýã áàãøèéí õèéõ àæèë áèø. Ýíý áîë òàñðàëòã¿é õèéãäýæ óëàì áîëîâñðîíãóé áîëæ áàéõ ¿éë ÿâö. Çàðèì ñóðãóóëèóä ÇÀÍ áàéãóóëæ àæèëëóóëàõäàà ýõíèé æèëäýý õè÷ýýë¿¿äýýð, æèøýý íü ìàòåìàòèê, ìîíãîë õýë, íèéãìèéí óõààí ã.ì. (áîñîî õîëáîî) áàéãóóëæ ñòàíäàðòàà íýâò øèíæëýí àíãè àíãèä ¿çýõ àãóóëãûíõàà õ¿ðýý, õîëáîîã òîãòîîæ àâ÷èõààä äàðààãèéí æèëä ÇÀÍ-ýý áàãà, ñóóðü, á¿ðýí äóíäààð íü (õºíäëºí õîëáîî) áàéãóóëæ õè÷ýýë¿¿äèéí õîîðîíäîõ àãóóëãà, àðãà ç¿é, ¿íýëãýýíèé õîëáîîãîî òîãòîîõ, ò¿¿íèé äàðààãèéí æèë á¿ð àíãè áîëãîíîîð àæèëëàí íàðèéâ÷ëàõ çîðèëòóóä òàâèàä àæèëëàæ áàéíà.

Ýíý áîë ìàø îíîâ÷òîé øèéäýë þì. Ãýõäýý øèéäëèéí ýöñèéí øàëãóóð íü ¿ð àøèã ó÷ðààñ ìåíåæìåíòèéí õóâüä äàõèí äàõèí áîäîæ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ øààðäëàãàòàé. Ñóðãóóëü, áàãø íàðûí áèå äààñàí, ÷ºëººòýé ¿éë àæèëëàãààã õàíãàõ çîðèëãîîð Áîëîâñðîëûí õóóëüä ÇÀÍ áàéãóóëàõ, àæèëëóóëàõ æóðìûã Ãýãýýðëèéí ÿàì áèø, ñóðãóóëèóä ººðñäºº áîëîâñðóóëàí áàòàëæ áàéõààð õóóëü÷èëñàí íü ¿¿íòýé õîëáîîòîé. Èíãýæ õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîîã îíîâ÷òîé òîãòîîæ ÷àäâàë, öààøèä óëàì óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîí ñàéæðóóëæ ÷àäàæ áàéâàë, èíãýæ àðãà áàðèë, èíãýæ óð óõààíàà õºãæ¿¿ëýí àìüäðàëäàà á¿òýýë÷ýýð õýðýãëýæ ñóðâàë áèäíèé ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîî ìààíü óëàì ÷ áîëîâñðîíãóé áîëíî. Îäîîõîíäîî áèä õýò æèæèãëýñýí, õîîðîíäîî õîëáîî ìóóòàé îëîí ñýäýâ á¿ëãýýð ¿íýëæ áàéãàà áºãººä ýíý ìààíü ÷ õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ õýò îëîí øàëãàëò ø¿¿ëýã áîëæ, õ¿¿õä¿¿äýä ÷, áàãøèä ÷ õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ áàéãàà. Ýíý íü ¿íýëãýýíèé øèíý ñèñòåìýýñ ¿¿äýëòýé áèø, ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿éí áîëîâñðóóëòûí òºâøèíòýé õîëáîîòîé ãýäãèéã áèä îéëãîõ ¸ñòîé.

8 äóãààð çóðàã. Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò.


Èéíõ¿¿ ìåíåæìåíòèéí áîëîí ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí õîëáîãäîõ àñóóäëóóäòàé òîâ÷ òàíèëöàæ, òýäãýýðèéã øèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ñòðàòåãèóäûã òîäðóóëñíû äàðàà ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò ãýæ þó áîëîõ òóõàé ñàíààãàà êîäëîí 8 äóãààð çóðãààð èëýðõèéëýõèéã õè÷ýýâ. Ìºí 1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýñ “Ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíò”, “Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò” ãýñýí óõàãäàõóóíûã äàõèí ýðãýæ õàðààðàé. Ýíä ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò ãýäýã íü áîëîâñðîëûí ÷àíàð, ¿ð àøãèéã òàñðàëòã¿é ñàéæðóóëæ áàéõ çîðèëãîî õàíãàõûí òóëä áàéãàà áîëîí áàéæ áîëîõ íººöºº îíîâ÷òîé (õîñëóóëàõ, áàéðøóóëàõ çàìààð) àøèãëàæ, ñóðàëöàã÷äûí õºãæëèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä ºñºëò ãàðãàõààð ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéã áàéíãà øèíý÷ëýõ ¿éë ÿâöûí óäèðäëàãà ãýæ ¿çýæ áîëîõîîð áàéíà. Ìåíåæìåíòèéí õóâüä ñóðàëöàã÷äûí õºãæèë íü çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé íºõöºë áîëîâ÷ áàñ ýíý íü õàíãàëòòàé íºõöºë áèø þì. Õºãæèëä õ¿ðýõýä õ¿í ººðºº, ÿëàíãóÿà, ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí óð ÷àäâàð øèéäâýðëýõ ¿¿ðýãòýé òóë îäîî ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí òàëààð ÿðèëöàíà. Çîðèëãîî õàìãèéí îíîâ÷òîé òîäîðõîéëæ, çîðèëãîäîî õàìãèéí áàãà çàðäëààð õ¿ð÷, ¿ð àøèãòàé – øèíý – ÷àíàðòàé ¿ð ä¿í ãàðãàõ øèíæëýõ óõààí÷ óð ÷àäâàð áîë ¿íäñýíäýý ìåíåæìåíòèéí ìºí ÷àíàð þì. Èíãýõèéí òóëä íººö¿¿äýý áîäîæ áîëîâñðóóëàí õàìãèéí îíîâ÷òîé áàéðøóóëàõ, ã¿éöýòãýëèéí àðãà áàðèëàà áàéíãà ñàéæðóóëàõ õàíäëàãûí øàëãóóð ãýìýýð

àæëûí á¿òýö÷èëñýí õ¿ðýýã ìåíåæìåíòèéí 7S “ñòðàòåãè” – çàð÷èì ãýæ áàéíà. Íýãýíò ë ÿìàð íýã çîðèëãîä õ¿ðýõ çîõèîí áàéãóóëàëò õèéñýí áîë:

1. System -Òîãòîëöîî, 2. Structure -Á¿òýö, 3. Strategy - Ñòðàòåãè, 4. Skill - Óð ÷àäâàð, 5. Staffing - Õ¿íèé íººöèéí õºãæèë, õàíãàìæ 6. Style - Àðãà áàðèë, 7. Super goal (Shared values) – Äýýä çîðèëãî (Õàìòûí ¿íýò ç¿éëñ)

çýðýã òàëóóä ìààíü ÿìàð áàéíà, áîëæ áàéíà ãýæ ¿çýõ ¿¿, äàõèí ñàéæðóóëàõ óó ãýæ ýðãýí ýðãýí áîäîõ õýðýãòýé ãýñýí ¿ã. Ýíý íü çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðîëöîæ áàéãàà íèéò õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä ÷, ìåíåæåð õ¿íèé õóâüä ÷ “áîëæ áàéíà óó” ãýæ ø¿¿æ íÿãòëàí òóíãààíà ãýñýí åðºíõèé ñàíàà ãàð÷ áàéãààã àíõààðíà áèç ýý. Ýäãýýðèéí àëü íýã íü, ýñâýë íýã õýñýãò íü äóòàãäàë, çàëðóóëàõ ñàéæðóóëàõ ç¿éë áàéâàë áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà óõààí îëíî, õýðýãæ¿¿ëíý ãýñýí åðºíõèé çàð÷èì þì. Ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû õºãæèë, øèíý÷ëýë ººð÷ëºëòèéí øèíý øààðäëàãûí äàãóó ñóðãàëòûí ïðàãìàòèê òàëûã õºãæ¿¿ëýõ, äèäàêòèê íýãæèéã òîìñãîõ, ºíäºð àêàäåìèê òºâøèíòýé àãóóëãûã îéëãîöûí õóâüä íü ÷, ìýäëýãýý õýðýãëýõèéí õóâüä íü ÷ õÿëáàð äºõºì áîëãîõ áóþó àãóóëãûí ýãýë ¿íäýñ àìèí ñ¿íñèéã îëîõ – ýëåìåíòàð÷ëàõ, ñýòãýëãýýíèé õýâ øèíæ, àðãà áàðèë, õàíäëàãûí õºãæèë ººð÷ëºëò çýðýã çîðèëãûí ººð÷ëºëò íü ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòýíä ÷àíàðòàé, ¿ð àøèãòàé, õóðäàöòàé øèíý÷ëýë õèéõèéã øààðäàæ áàéãàà þì.


Èéì ó÷ðààñ ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò áîë áàéãóóëëàãûí ìåíåæìåíò, ººð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíò, áàñ òºñëèéí ìåíåæìåíòèéí ìýäëýã, àðãà áàðèëàà øèíæëýõ óõààí÷ààð õýðýãëýõèéã øààðäñàí îäîîõîíäîî áèäíèé õóâüä íýëýýä òºâºãòýé, ãýõäýý ìàø ñîíèðõîëòîé ñýäýâ áîëíî.

6. Ñóðãàëòûí ìåíåæåð ãýæ õýí áý? (Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí ¿¿ðýã ôóíêöè, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä

ººð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíò ÷óõàë áîëîõ íü) Ìåíåæìåíòèéí òºâøèíã¿¿äèéí åðºíõèé òîõèîëäëîîñ õàðàõàä ñóðãóóëèéí õóâüä ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ìåíåæìåíò íü äóíäààñ äîîø òºâøíèé àëáàí òóøààëòàíä èë¿¿ èõ õàìààðàëòàé áàéíà.

Ýðõ

òóø

ààë

Õàð

èóö

ë àãà

Ã¿ é

öýòã

ýëè

éíóä

èðäë

àãà

Äýýä òºâøíèéìåíåæìåíò

Äóíä òºâøíèéìåíåæìåíò

Àæèãëàã÷-õÿíàã÷èéí ìåíåæìåíò(àíõàí øàòíû)

(Ì åíåæìåíòèéí àíõíû øóãàì)

Óäè

ðäëà

ãûí

òºâø

èí

Óäèðäëàãûí áóñ àæèëòàí, àæèë÷èä

Óäèðäàõ çºâëºëèéí äàðãà ãýõ ìýò

Ñóðãóóëèéí çàõèðàë

Õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷,áàãø íàðûí çºâëºëèéí äàðãà ãýõ ìýò

ÇÀÍ áîëîíîíîøëîãîîíû àëáàíûàõëàã÷ ãýõ ìýò

Óäèðäëà-ãûí áóñòºâøèí

Áàãø

íàð

8 äóãààð õ¿ñíýãò (Äonald C. Mosley, Leon C. Megginson, Paul H. Pietri, Supervisory management, South-Western Publishinh Co., Cincinnati, Ohio, 1989.)

Äýýä òºâøíèé ìåíåæåð

Ñòðàòåãèéí óðò äóíä õóãàöààíû òºëºâëºãºº: 1 æèëýýñ 5 æèëèéí, ò¿¿íýýñ èë¿¿ óäààí õóãàöààíû

ªñºëòèéí õóðä, õàðüöóóëñàí ñòðàòåãè, øèíý ¿éë÷èëãýý, õºðºíãº îðóóëàëò

Äóíä òºâøíèé ìåíåæåð

Äóíä áîëîí áîãèíî õóãàöààíû òºëºâëºãºº: 1 ñàðààñ 1 æèëèéíõ õ¿ðòýë

Òºëºâëºëò, çîõèöóóëàëòûã õýðõýí ñàéæðóóëàõ, äîîä òºâøíºº õýðõýí èë¿¿ ñàéí õÿíàõ

Àíõàí òºâøíèé ìåíåæåð

Áîãèíî õóãàöààíû òºëºâëºãºº: 1 ºäðèéíõ, 1 äîëîî õîíîãèéíõ, 1 ñàð õ¿ðòýëõ

Øèíý àðãà, àæèë ¿éë, áîäëîãûã õýðõýí õýðýãæ¿¿ëýõ, àæëàà õýðõýí õóâààðèëæ îëãîõ, áýðõøýýëèéã õýðõýí àðèëãàõ, ¿ð àøãèéã õýðõýí ñàéæðóóëàõ

Òºâøèí Òºëºâëºëòèéí ¿å Þóíû òóëä òºëºâëºäºã

9 ä¿ãýýð çóðàã. Ìåíåæåð¿¿äèéí ýðõëýõ àëáàí òóøààë.(Äonald C. Mosley, Leon C. Megginson, Paul H. Pietri, Supervisory

management, South-Western Publishinh Co., Cincinnati, Ohio, 1989.)


ªºðººð õýëáýë, ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷, áàãø íàðûí çºâëºëèéí äàðãà íàð ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí óäèðäëàãûí äóíä òºâøíèé, çààõ àðãûí íýãäëèéí àõëàã÷, ñýòãýö-îíîøëîãîîíû àëáàíû àõëàã÷, íèéãìèéí àæèëòàí íàð óäèðäëàãûí àíõàí øàòíû òºâøíèé ìåíåæìåíòèéã õàðèóöñàí, õàðèí áàãø íàð óäèðäëàãûí áóñ òºâøíèé õè÷ýýëèéí òåõíîëîãèéí ìåíåæåð¿¿ä áàéíà ãýñýí ¿ã. Óäèðäëàãûí ÿíç á¿ðèéí òºâøèí äýõ ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºëò, ò¿¿íèé çîðèëãî, õóãàöàà íü õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã òóõàé, ìºí ìåíåæåð¿¿äèéí àæëûí åðºíõèé ¿¿ðýã ôóíêöèéí òóõàéä 8 äóãààð õ¿ñíýãò, 9 äóãààð çóðãààñ õàðæ áîëíî.

1.Àíõàí òºâøíèé àæèãëàíçºâëºã÷ òºëºâëºëòºíä áàãà

õ¿÷ õºäºëìºð çàðöóóëíà.

2.Òýðýýð òîîöîîã¿é ãýíýòèéíñààä áýðõøýýë, àñóóäëûã öàãõóãàöààíä óäèðäàí øèéäíý.

3.Èéìýýñ òýðýýð “ãàë óíòðààõ”àæèëä öàã

õºäºëìºðºº çàðöóóëíà.

10 äóãààð çóðàã. Òºëºâëºã÷èéí áóñ ¿éëèéí îð÷èë (Äonald C. Mosley, Leon C. Megginson, Paul H. Pietri, Supervisory

management, South-Western Publishinh Co., Cincinnati, Ohio, 1989.)

Óäèðäëàãûí áóñ òºâøèíä áîëîí òºëºâëºã÷èéí áóñ ¿éëèéí îð÷èëä àíõàí øàòíû òºâøíèé ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿ä áîëîí áàãø íàðûí òºëºâëºëò 8 äóãààð õ¿ñíýãò áîëîí 9, 10 äóãààð çóðàãò ¿ç¿¿ëñýí îíöëîãòîé áàéäàã áàéíà. Áàãø õè÷ýýëèéí òåõíîëîãèéí ìåíåæåð áîëîõ òóõàé áèä “Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é” ñýäýâò ñóðãàëòûí ìàòåðèàëä íýëýýä òîäîðõîé àâ÷ ¿çñýí áºãººä õýðýâ ýíý àñóóäëûã ñîíèðõâîë äýýðõ òîâõèìîëûí 14-16 äóãààð õóóäñàíä ºã¿¿ëñýí õýñãýýñ áîëîí 32-33 äóãààð õóóäñàíä áàéãàà õàâñðàëòààñ ¿çýæ áîëíî. Ìåíåæåð õ¿íä ÿìàð óð ÷àäâàð – äàäëàãà øààðäëàãàòàé âý? Íààä çàõ íü:

1. Òºëºâëºëòèéí óð ÷àäâàð, 2. Àðãà òåõíèêèéí áóþó àðãà ç¿éí óð ÷àäâàð, 3. Õàðèëöààíû óð ÷àäâàð

ãýñýí õàìãèéí åðºíõèé óð ÷àäâàðóóä íýí øààðäëàãàòàé (11 ä¿ãýýð çóðàã). ªíºº ¿åä äýëõèéí, óëñ îðíóóäûí, áàéãóóëëàãûí òîãòâîðòîé õºãæèë ãýäãèéí äîð õ¿íèé íººöèéí á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ çàìààð ºðñºëäºõ ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëæ, ººðèéãºº àâ÷ ÿâàõ ÷àäâàðòàé áîëîõûã îéëãîæ áàéíà.


11 ä¿ãýýð çóðàã. Óäèðäëàãûíòºâøèí-ã¿¿ä äýõ ìåíåæåðèéíåðºíõèé óð ÷àäâàðûí õýðýãöýý,¿éëèéí õàðüöàà.

Á¿õ øàò, òºâøíèé ìåíåæåð¿¿äýä àäèëõàí õýðýãöýý áîëñîí, òýãýõäýý á¿ð èæèë õýìæýýíä ýçýìøñýí áàéõ øààðäëàãàòàé óð ÷àäâàð áîë õàðèëöààíû (êîììóíèêàöèéí) áóþó ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâàõ, ñîëèëöîõ, äàìæóóëàõ, áîëîâñðóóëàõ, øèéäâýð ãàðãàõ óðëàã ãýäãèéã ýíý çóðãààñ ¿çýæ áîëíî.

ÒºëºâëºëòèéíÀ

ðãà

ç¿é

í Õàðèëöààíû

Èéì íºõöºëä áîëîâñðîë íü õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëèéí õºãæëèéí ÿíäàøã¿é èõ íººöèéí ýõ ñóðâàëæ áîëîõûíõîî õóâüä ÿàõ àðãàã¿é òýðã¿¿ëýõ ñàëáàð áîëæ, ò¿¿íèé ÷àíàð, ¿ð àøèã, á¿òýýìæèéí òîãòâîðòîé, õóðäàöòàé ºñºëò íü áîëîâñðîëûí òºäèéã¿é íèéãìèéí õºãæëèéí ¿íäñýí çàð÷èì, ñòðàòåãèéí òóëãóóð áîëîõ íü îéëãîìæòîé. Èéìä áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèé øèíý òààòàé îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ, òóõàéëáàë, ìàòåðèàëëàã áîëîí ñýòãýë ç¿éí, òýð òóñìàà, ¿éë àæèëëàãààíû øèíý îð÷èíã áèé áîëãîõîä ò¿ëõ¿¿ àíõààðàõ øààðäëàãà ãàð÷ áàéíà.

Äýýä Äóíä Àíõàí

Ýíý íü áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîã øèíý÷ëýõ ¿éë ÿâöûí òîãòîëöîîíû îðîëòîä õàìààðàõ õ¿íèé íººöèéí ÷àäàìæóóä (¿íýò ç¿éëñ, õàíäëàãà, àðãà áàðèë ãýõ ìýò)-ûã õàìãèéí îíîâ÷òîé, øàâõàãäàøã¿é íººö ãýæ ¿çýæ, õºãæ¿¿ëýõýä èë¿¿ èõ à÷ õîëáîãäîë ºãíº ãýñýí ¿ã. ªºðººð õýëáýë, áîëîâñðîëûí ìåíåæìåíòèéã èë¿¿ õóðäàöòàé õºãæ¿¿ëýõ ñòðàòåãè ÷óõàë áîëæ áàéíà. Ýíý óòãààð Ìîíãîë óëñûí Ãýãýýðëèéí ÿàìíààñ 1999 îíîîñ ýõëýí áîëîâñðîëûí ñàëáàðò àæèëëàã÷äûí îþóíû õºðºíãº îðóóëàëòûí ÷àíàð, õàìðàõ õ¿ðýýíä èë¿¿ èõ àíõààðàõ áîëñîí. Ýíä ìåíåæìåíòèéí óõààí, àðãà áàðèëûã öàã ¿å, íèéãýì, àõóéí ýðýëòèéí äàãóó áîëîâñðîíãóé áîëãîæ ýçýìøèí òàñðàëòã¿é ñàéæðóóëæ, ººðñäèéí àìüäðàë àõóé, áàéãóóëëàãà, àæèë ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä õýðýãëýõ ÿâäàë áîë õ¿í áîëãîíû, òóõàéëáàë, áàãø á¿ðèéí, ñóðãóóëèéí á¿õ òºâøíèé óäèðäëàãûí çàéëøã¿é õýðýãöýý áîëæ áàéíà. Áèä íàð ýíý õýðýãöýýãýý ñàéí ìýäýð÷, áèå äààí óëàì èõ ç¿éëä ñóðàëöàõ öàã ¿åèéí øààðäëàãà ãàð÷ áàéíà. Èéì øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ ýíý 2001 îíä Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ óõààíû ÿàìíààñ “Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õºãæëèéí õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷ íàðò çîðèóëàí ñåðòèôèêàò îëãîõ “Ñóðãàëòûí ìåíåæìåíò” ñýäýâò ã¿íçãèéð¿¿ëñýí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.


Ýöýñò íü ººð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíòèéí òóëãóóð äîõèî áîëîõóéö ãîë ñàíààã òîäðóóëàõ õýðýãòýé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Áèä áàéãóóëëàãàæñàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàéí õóâüä íü ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí àñóóäëûã äýýð àâ÷ ¿çýõäýý áàñ ººð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíòèéí ¿íäñýí ñàíààã äàâõàð áîäîëöîæ ÿâñàí ó÷ðààñ ò¿¿íèé ¿íäñýí “óëààí øóãàì” áîëîõ ñàíààã 12 äóãààð çóðãààð ¿ç¿¿ëüå. Ýíý íü ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí õî¸ð äàõü ãîë ñòðàòåãèéã èë¿¿ ñàéí òîäðóóëíà ãýæ ¿çëýý. ªºð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíòèéí àðãà óõààí áîë ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí ýçýìøâýë çîõèõ áàñ íýã ÷óõàë ìýäëýãèéí ñàëáàð þì. ªºðººð õýëáýë, ýíý íü ìýäëýã, äàäëàãà, õàíäëàãûí ººð÷ëºëò, ìºí ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû ººð÷ëºëò ãýñýí äàâõàð ººð÷ëºëòèéã óäèðäàõ çîõèöóóëàõ àñóóäàë þì. Íºãººòýéã¿¿ð, ñóðãàëò íü áîëîâñðîëûí ¿éë ÿâöûí õºãæëèéí õýðýãë¿¿ð ó÷ðààñ äàëä óòãààðàà ýíý õî¸ð äàâõàð ººð÷ëºëòèéí ÷àíàðûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ººð÷ëºëòèéã áàñ óäèðäàí çîõèöóóëàõ øèíæëýõ óõààí÷ àðãà áàðèë – “äàâõàð äàâõàð” ººð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíòèéí àñóóäàë þì.

ªºð÷ëºëòèéí ¿éë ÿâöûã óäèðäàí çîõèöóóëàõàä åðºíõèé áàðèìæàà áîëãîæ, ýíý ¿éë ÿâöûí ¿íäñýí ¿å øàòóóäûã ÿëãàí òîäîðõîéëñíîîñ ¿çýõýä (Fullan,M, 1997, What’s worth fighting for in the principalship: Strategies for taking charge in the elementary school principalship. Second Edition. Toronto: Ontario Public School Teachers’ Federation. New York: Teachers College Press) áîëîâñðîë ýçýìøèõ ¿éë ÿâö äàõü ÷àíàðûí õóâèðãàëò áîëæ áóé øèíý÷ëýëèéí òàëààð ìýäýýëýëòýé áîëîõ ýõíèé ¿å øàòàíä ººð÷ëºëò õèéõ øààðäëàãàòàéã îëîí õ¿ì¿¿ñ îéëãîæ, ñòðàòåãèéí òºëºâëºãººí¿¿ä ãàð÷, ñóäàëãààíû òàéëàíãóóä ò¿ãýýãääýã áîëîâ÷ èõýíõ õ¿ì¿¿ñ ººð÷ëºëòèéã õýðõýí õèéõýý ìýääýãã¿é áàéíà. Òýãýõ òóñìàà ñóðãàëòûí õóâüä äàâõàð ººð÷ëºëò áàéãàà ó÷ðààñ ýíý íü àìàð áèø àñóóäàë. Äàðààãèéí ¿å øàò áîëîõ ñóäàëãààíû ¿åä îðîëöîã÷èä øèíý ñàíààíóóä äýâø¿¿ëýí øèíý÷ëýëèéã õèéõ òîäîðõîé õóâèëáàð, çàãâàðóóä ãàðãàæ, òýäãýýðèéã òóðøèõ, áóñäûí òóðøëàãûã ñóäëàõ ñîíèðõîë õýðýãöýý ¿¿ñ÷ øèíý õîëáîî õàðèëöààíóóä òîãòäîã. Õàðèí øèíý÷ëýëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ äàðààãèéí ¿å øàòàíä õ¿ì¿¿ñ õóó÷èí ç¿éëèéã õ¿ëýýæ àâàõàà áîëüæ, áîäëîãî

Áóöàõ õîëáîîÄîòîîä îð÷èí

Õóó

÷èí

òîã

òîëö

îîã

çàä-

ëàí

øè

íæ

èëñ

ýí ¿

ð ä¿

í

(Ñóë

äàâ

óó ò

àëóó

ä) •Øèíý÷ëýëèéí òàëààð ìýäýý-ëýëòýé áîëîõ ¿å

• Ñóäàëãàà øèíæèëãýýòóðøèëòûí ¿å

• Øèíý÷ëýëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿å

• Øèíý òîãòîëöîî òºëºâøèõ¿å

Îðîëò Ãàðàëò ×àíàðûí õóâèðãàëò

Õ¿ë

ýýæ

áóé

¿ð

ä¿íã

óðü

-ä÷

èëà

í á

àðè

ìæ

ààëà

õçà

ìàà

ð òî

äîðõ

îéëñ

îíçî

ðèëò

Ãàäààä îð÷èí

12 äóãààð çóðàã. ªºð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíòèéí àñóóäàëä


áîëîâñðóóëàã÷èä, õýðýãæ¿¿ëýã÷ íàð õàìòðàí àæèëëàæ, àñóóäëûã õàìòðàí øèéäâýðëýæ ýõýëäýã. ×àíàðûí õóâèðãàëòûí ñ¿¿ë÷èéí øàò áîëîõ øèíý òîãòîëöîî òºëºâøèõ ¿åä óã òîãòîëöîîíû á¿òýö, ìåõàíèçì òºëºâøèí õýâèéí àæèëëàõ áºãººä ýíý ¿åä øèíý÷ëýëèéí ôèëîñîôè òîäîðõîé áîëæ òîäîðäîã. “ÑÎÐÎÑ”-ûí ñàíãààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Ñóðãóóëü-2001” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä îð÷óóëæ õýâëýñýí Êàðîë Ðîëõåéçýð, Æîíí Êóèíí, Ìàéêë Ôóëëàí íàðûí çîõèîã÷ á¿õèé (Ìîíãîëûí Íýýëòòýé Íèéãýì Õ¿ðýýëýí, Óëààíáààòàð, 2000, 325õ.) “ªºð÷ëºëòèéí ¿éë ÿâöûã óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýõ íü” íîìîîñ ººð÷ëºëòèéí ìåíåæìåíòèéí òóõàé ãîë ¿çýë ñàíààã äýëãýð¿¿ëýí àâ÷ õóâü õ¿íèéã ººð÷ëºõ àðãà÷ëàëûã ïðàêòèê àæèëäàà õýðýãëýõèéã çºâëºæ áàéíà. Ìºí àëèâàà ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýë õèéõ çîðèëòûí ¿éë àæèëëàãààã õóó÷èí àðãààð õýðýãæ¿¿ëýõýä õ¿ñýí õ¿ëýýæ áóé ¿ð ä¿íä õ¿ðýõã¿é íü îéëãîìæòîé áîëñîí ¿åä, ýñâýë àëèâàà øèíý ç¿éë õèéõ àðãà çàì õàéõ ¿åä õàìãèéí áàãà çàðäëààð õàìãèéí èõ ¿ð àøèãòàé øèíý ¿ð ä¿íä õ¿ðäýã õýðýãñýë – íèéòýä èëýðõèé áîëñîí àðãà íü òºñºë øàëãàðóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàë þì. Èéì ó÷ðààñ ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí àñóóäàëä øèíý ñàíàà àâàõ ¿¿äíýýñ «”Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é”, Óëààíáààòàð, 1999» íîìûí 106-111 õóóäàñíààñ òºñºë áîëîâñðóóëàõ òóõàé, òýíä çààñàí èøëýë¿¿äýýñ òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ, ¿íý-ëýõ, òàéëàãíàõ òóõàé òóñ òóñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýýðýé. Ìºí “Òºñëèéí ìåíåæ-ìåíò”-èéí òóñãàé ñýäýâò õîëáîãäîõ íîì ñóäëàõ, òóñãàé çîðèóëàëòûí ñóðãàë-òàíä îðîëöîæ ñóðàëöâàë ìýäýýæ ýíý íü çàéëøã¿é õýðýãòýé áºãººä ñóðãóó-ëèéí ìåíåæìåíò, ñóðãàëòûí ìåíåæìåíòèéí øèíý ìýäëýã ýçýìøèí ò¿¿íèéãýý áàéíãà õºãæ¿¿ëýõ, òýð ìýäëýãýý àìæèëòòàé õýðýãëýõ, ººðºº óäèðäëàãûí óð óõààíàà òàñðàëòã¿é õºãæ¿¿ëýõýä òàíü àëõàì àõèñàí äýâøèë áîëíî.

Íîì ç¿é 1. ×.Ëõàãâàæàâ, Ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë: ¯íäýñëýë, ÷èã õàíäëàãà, Ñóðãàëòûí

òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë (áàãø íàðò çîðèóëñàí ñóðãàëòûí ìàòåðèàë), ÓÁ, 1999, õóóä. 17-31.

2. Ó.Äî¸ä, Í.Íýðã¿é, Ñóðãàëòûí òåõíîëîãè øèíý÷ëýëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, äýýðõ íîìíû õóóä. 41-46.

3. ×.Ëõàãâàæàâ, Í.Íýðã¿é, Á.Æàäàìáà, Ñóðãóóëèéí õºãæèë-Áàãø íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýëò, äýýðõ íîìíû õóóä. 63-70

4. ×.Ëõàãâàæàâ, Í.Íýðã¿é, Ó.Äî¸ä, Õè÷ýýë õîîðîíäíûí õîëáîî: Øèéäëèéí ¿íäýñëýë, ×èã õàíäëàãà, (Õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî-Áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãàà, Áàãø íàðò çîðèóëñàí ñóðãàëòûí ìàòåðèàë), ÓÁ, 1999, õóóä. 19-31, 48-61

5. ×.Ëõàãâàæàâ, Í.Íýðã¿é, Ñóðãàëòûí àðãà ç¿éí õºãæèë: ×èã õàíäëàãà, øèéäëèéí ¿íäýñëýë, Ñóðãàëòûí àðãà ç¿é (Áàãø íàðò çîðèóëñàí ñóðãàëòûí ìàòåðèàë), õóóä. 5-33.

6. Ó.Äî¸ä, Ö.Öýðýíäîëãîð, Ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ àðãà ç¿éí àñóóäàëä, äýýðõ íîìíû õóóä. 60-63.

7. Ã.Ñîäíîìâààí÷èã, Ñóðãóóëèéí çàõèðãààíààñ ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéã óäèðäàõ íü, Ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíò (Ñóðãóóëèéí çàõèðàëóóäàä çîðèóëñàí ñóðãàëòûí ìàòåðèàë), ÓÁ, 1999, õóóä. 43-49.

8. Ä.Ìºíõæàðãàë, Òºñëèéí ìåíåæìåíò, Ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíò (ÅÁÑ-èéí çàõèðàëóóäàä çîðèóëñàí ñóðãàëòûí ìàòåðèàë), ÓÁ, 1999, õóóä. 21-29.

9. Æ.Íàðàíòóÿà, Õ.Öýöýãæàðãàë, Òºñëèéí ìåíåæìåíò, ÓÁ, 1998, 71 õóóä. 10. Í.Íýðã¿é, Ñóðãóóëü, áàãø íàðààñ ¿éë àæèëëàãààíûõàà çîðèëòîî òîäîðõîéëæ,

õýðýãæ¿¿ëýõýä çîðèóëñàí çºâëºìæ, Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîîë, Ãýãýýðëèéí ñàéäûí òóøààëûí ýìõýòãýë, ÓÁ, 1998, ¹6, õóóä. 7-18.

11. Ìàéêë Ìåêñîí, Ìàéêë Àëüáåðò, Ôðàíêëèí Õåäîóðè, Îñíîâû ìåíåäæìåíòà, Ìîñêâà, Äåëî, 1998, ñòð. 45-57.

12. Äonald C. Mosley, Leon C. Megginson, Paul H. Pietri, Supervisory management, South-Western Publishinh Co., Cincinnati, Ohio, 1989, 557p.


39

Íýãä¿ãýýð õàâñðàëò

Õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî (ÕÕÕ)

Íýã õè÷ýýë

ÓðàíçîõèîëÒóõàéëñàí

óõàãäàõóóí

Ò¿¿õ

Ôèçèê

Ìàòåìà-òèê

1. Õîëáîõ 3. Ø¿ðãýëöýõ2. ¯¿ðýí

4. Äàâõöàõ 5. Òîðëîã 6. Íýõýõ

7. ÕÕÕ

Ôèçèê

Ìàòåìàòèê

Õèìè

Ôèçèê

Ìàòåìàòèê

Áèîëîãè

ÕèìèÑýäýâ, õóóëü,ç¿é òîãòîë,

ãýõ ìýò

Óõàãäàõóóí , õóóëü ãýõ ìýò

Ñýäýâ ¹ 1

Ñýäýâ ¹ 2

Ñýäýâ ¹ 3

Ãàçàð ç¿é

Ãàçàð ç¿é

Åðºíõèéóõàãäàõóóí

Óõàãäàõóóí,öàã õóãàöàà

Documents

Сургалтын менежмент